ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ_ΤΕΥΧΟΣ 85 by Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

ΤΕΥΧΟΣ 85 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ // ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ // ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 02

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΤΗ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΩΝΑΣΗΣ και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης» Του Ιωάννη Παλούμπη, Αντιναυάρχου ΠΝ εα

ΤΕΥΧΟΣ 85 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

26 Εξώφυλλο Σωτήριος Τζαμουράνης, "Πεζότρατα Ναβαρίνο", 2007. Λάδι σε μουσαμά, 40x60 εκ. Συλλογή ΝΜΕ. Δωρεά του καλλιτέχνη.

των μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος 34

Tου κ. Μανώλη Σκουλάκη 44

•Π λωτάρχης Μιχαήλ ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΗΣ Κυβερνήτης Υποβρυχίου ΠΡΩΤΕΥΣ, (Υ-3) Του Α. Χ. Χατζηκωνσταντή, Ομότιμου Καθηγητή ΣΝΔ Χριστούγεννα 1987 Του Δημητρίου Μηνδρινού, Β’ Αντιπρόεδρου Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, Γεν. Γραμματέα Π.Ε.Σ.Π.Ε.Ν. 52

Δ΄ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ «ΕΤΗΣΙΕΣ» «Ο ρόλος του Έλληνα ναυτικού στη δημιουργία

Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας

του θαύματος της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας» 58

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΙΣΟΖΥΓΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΣΚΑΦΗ ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΗΣ Της Ρούλας Γαλάνη

Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας

ΒΡΑΒΕΥΣΗ ΤΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΟΜΙΛΟΥ ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΑΣ ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΗΣ (ΠΟΙΑΘ) ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ

Γραμματεία: Κλεοπάτρα Ρηγάκη Εκτύπωση: Χ. ΣΤΕΡΓΙΟΥ Ε.Ε.

ΤΟ ΜΑΡΚΑΤΟ Του Σπύρου Συνοδινού

λογοτεχνια & θαλασσα

ΕΝΑΣ ΩΚΕΑΝΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΩΝ ΣΕ ΜΙΑ ΣΤΑΓΟΝΑ ΧΡΩΜΑΤΟΣ Της Ρεγγίνας Αργυράκη

Στα μέλη του Μουσείου διανέμεται Δωρεάν Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΕΝ ΠΛΩ

•Π ΕΡΙΠΛΟΥΣ CAPE HORN

Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης

Διαφημίσεις: Κ. Μανωλιός, Ν. Νικολαΐδης Τηλ./Fax: 210 24 35 075

100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ • ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1/12/1913

Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΟΥ '40 Tου δρ. Ευάγγελου Αθηναίου

Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528 Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 • Fax: 210 45 12 277 E-mail: nme@ath.forthnet.gr Website: www.hmmuseum.gr

Εκδήλωση για την κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας

5662

Ημερολόγιο

Βαρόμετρο. Γράφει ο Σκάπουλος

γαπητές φίλες και φίλοι. Ένας ακόμα χρόνος έφυγε και εξακολουθούμε, μήνα Φλεβάρη πια, να κόβουμε πίτες προσπαθώντας μέσα από καθιερωμένες ετήσιες εκδηλώσεις ρουτίνας να τονώσουμε την αισιοδοξία μας. Έχουμε ανάγκη να νιώσουμε λίγο πιο αισιόδοξοι, μάλιστα σε μία περίοδο που όλος ο περίγυρος και τα μέσα επικοινωνίας από τα οποία εκφράζεται, δε παύουν μέρα νύχτα να μας βομβαρδίζουν με δόσεις μαυρίλας και απογοήτευσης, δημιουργώντας την αίσθηση ότι όλα είναι χειρότερα από όσο στην πραγματικότητα είναι. Μέσα λοιπόν σε αυτό το κλίμα οι πίτες είναι μία κάποια λύση. Την πίτα την δική μας, του Μουσείου, την κόψαμε την Κυριακή 26 Ιανουαρίου. Θα τολμούσα να ισχυριστώ πως η εκπληκτική προσέλευση του κόσμου ήταν η πιο αισιόδοξη νότα που αισθανθήκαμε την τελευταία περίοδο. Πιστεύω πως λίγοι αναγνώστες αυτών των γραμμών έλειπαν από την εκδήλωση, επομένως θα ξέρουν

από πρώτο χέρι την μεγάλη παρουσία των μελών και φίλων του Μουσείου. Αισθάνομαι υποχρέωση να ευχαριστήσω όλους όσους έδωσαν το παρόν και μας δημιούργησαν την ψυχική ευφορία που τόσο είχαμε ανάγκη. Το επόμενο νέο που επιθυμώ να επικοινωνήσω με αυτό το σημείωμα είναι ο εν εξελίξει διαγωνισμός (πιθανόν να έχει ολοκληρωθεί όταν θα διαβάζονται αυτές οι γραμμές) για την ολοκλήρωση της ψηφιοποίησης του Μουσείου. Πρόκειται για μία δράση του προγράμματος ΕΣΠΑ για την οποία το Μουσείο κρίθηκε επαρκές και έτσι το κερδίσαμε. Ελπίζουμε στο τέλος αυτού του προγράμματος, σε ενάμιση περίπου χρόνο ,το Μουσείο να παρουσιάζει σε πολλούς τομείς διαφορετική όψη και να έχει διαφορετικές δυνατότητες από ό,τι έχει σήμερα. Φίλες και φίλοι. Παρά την γύρω μας επικρατούσα κατήφεια, ξεκινάμε τη νέα χρονιά με σχετική αισιοδοξία. Προγραμματίζουμε εκδηλώσεις που θα φέρουν το Μουσείο πιο κοντά σε ευρύτερα στρώματα της κοινωνίας και ελπίζου-

Ληξούρι. Φωτογραφία: Anag

2 Περιπλους

με από αυτό να υπάρξουν περισσότεροι υποστηρικτές, περισσότεροι φίλοι. Στις σελίδες του περιοδικού θα βρείτε τις πολλές εκδηλώσεις στις οποίες το Μουσείο ήταν παρόν και θα διαπιστώσετε το πολύμορφο αγώνα προβολής του ιδρύματος τον οποίο διεξάγουμε. Το προσεχές διάστημα προετοιμαζόμαστε για το Θ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο των Ναυτικών, το οποίο θα συνδιοργανώσει το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος με το πλωτό ναυτικό μουσείο «Γεώργιος Αβέρωφ». Προγραμματίζεται να γίνει 9 με 10 Μαΐου 2014. Η ειδική θεματική που θα απασχολήσει τους εκπροσώπους των ναυτικών μουσείων της χώρας, των κρατικών φορέων που έχουν σχέση με την ναυτική παράδοση και μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας που θα συμμετέχουν στις εργασίες τους συνεδρίου είναι «Πλοία μνημεία της ελληνικής ναυτικής παράδοσης και μουσειακή πραγματικότητα.» Πριν κλείσω θα ήθελα να φέρω στην προσοχή σας την επιτυχία του εκδοτικού έργου του Μουσείου. Τον Δεκέμβριο το βιβλίο του

Αντιναυάρχου Τάσου Δημητρακόπουλου «Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι πολεμιστές του Ναυτικού θυμούνται» απέσπασε την εύφημο μνεία της Ακαδημίας των Αθηνών. Έτσι μαζί με το βραβείο του Ανώτατου Πνευματικού Ιδρύματος της χώρας για το βιβλίο του Αντιναυάρχου Ιωάννη Παλούμπη για τη Ναυτική Αεροπορία και τον έπαινο για το βιβλίο των Αντιναυάρχων Τιμόθεου Μασούρα και Θωμά Κατωπόδη για τα Ελληνικά Υποβρύχια, το Μουσείο απέσπασε τρεις τιμητικές διακρίσεις της Ακαδημίας Αθηνών μέσα στην τελευταία τριετία. Δεν νομίζω να υπάρχει άλλος πολιτιστικός φορέας που να μπορεί να καυχηθεί για παρόμοιο επίτευγμα.

Πολλές ευχές για καλύτερο 2014. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος

Περιπλους 3

ε την αλλαγή της χιλιετίας, το 2000 εκατοντάδες έντυπα, περιοδικά και εφημερίδες σ’ όλο τον κόσμο, επέλεξαν τον «άνθρωπο του αιώνα» με διάφορα κριτήρια ανάλογα με τα ενδιαφέροντα του εντύπου. Η καθημερινή αγγλική εφημερίδα “Lloyd’s List”, που αποτελεί τη Βίβλο της ναυτιλιακής βιομηχανίας από το 1734 μέχρι τις μέρες μας, επέλεξε τον Ωνάση ως τον δικό της «άνδρα του αιώνα της επιχειρηματικής δράσης». Η αναγόρευση αυτή συνέβη λίγες μόλις εβδομάδες πριν την 25η επέτειο του θανάτου του θρυλικού πλοιοκτήτη και δημιούργησε μια πρόσθετη ευκαιρία, από τις πάμπολλες, να εμφανισθεί η ζωή του μεγάλου Έλληνα, στα έντυπα, με περισσότερες λεπτομέρειες.

Ο Αριστοτέλης Ωνάσης. (Σμύρνη, 1906-Γαλλία,1975). (πηγή φωτ.: Μπάτης Ε., Πορτραίτα σε Μπλε Φόντο. Πρόσωπα που έγραψαν ιστορία στη ναυτιλία του 20ού αιώνα, Εκδόσεις Finatec, 1999).

4 Περιπλους

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης»

Το εξώφυλλο της εφημερίδος “Lloyd’s List”, no 57.464, 1/1/2000. (πηγή φωτ.: Onassis and his legacy, Alexander S. Onassis, Public Benefit Institution, reprint from Lloyds List, Athens 2003).

Το πρόβλημα που έχεις όταν καταγίνεσαι να παρουσιάσεις τη ζωή ενός τόσο διάσημου άνδρα, όπως ο Ωνάσης, είναι ότι η ιστορία του, τουλάχιστον στις αδρές γραμμές της, είναι ήδη πολύ γνωστή στο αναγνωστικό κοινό. Υπήρξαν ήδη βιογραφίες του ανδρός που έχουν παρουσιαστεί στον κινηματογράφο, σε σειρές τηλεόρασης, σε θεατρικές παραστάσεις, ακόμα και σε όπερα και φυσικά σε άπειρες εκδοχές γραπτού έντυπου και ηλεκτρονικού λόγου. Τι θα μπορούσε να προσθέσει το νέο, μια ακόμα προσπάθεια να γραφεί η ιστορία του Ωνάση;;; Φοβούμαι πολύ λίγα, αλλά το να φέρνεις στη δημοσιότητα τις κύριες πλευρές της ζωής ενός σύγχρονου Έλληνα ευεργέτη και μάλιστα σε δύσκολους και χαλεπούς καιρούς, σαν αυτούς που ζούμε σήμερα, είναι παιδευτικό για τη νεολαία και συγχρόνως πληροφοριακό για τους αναγνώστες του «Περίπλου». Ο Αριστοτέλης Ωνάσης, γιος ενός εύπορου καπνεμπόρου, γεννή-

θηκε στη Σμύρνη το 1906 και φοίτησε στην εκεί Ευαγγελική Σχολή. Όταν η ελληνική κοινότητα εκδιώχθηκε από την πατρογονική της εστία το 1922, ο πατέρας του Σωκράτης και ο θείος του, αδελφός του πατέρα του, Αλέξανδρος συνελήφθησαν από τις τουρκικές αρχές. Ο νεαρός Αριστοτέλης αναγκάστηκε να δαπανήσει την οικογενειακή του περιουσία, δωροδοκώντας Τούρκους αξιωματούχους, για να πετύχει την απελευθέρωση του πατέρα του και τη διαφυγή της οικογένειάς του από τη Σμύρνη. Παρ’ όλες του τις προσπάθειες και δωροδοκίες δεν κατόρθωσε να απελευθερώσει τον θείο του ο οποίος κρίθηκε ως πολιτικός υποκινητής και απαγχονίστηκε από τις τουρκικές αρχές. Σε ανάμνηση του τραγικού εκείνου συμβάντος, αργότερα, ονόμασε το γιο του Αλέξανδρο, παρακάμπτοντας το συνηθισμένο έθιμο να ονομάζονται τα παιδιά με τα ονόματα των πάππων τους. Περιπλους 5

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης»

Αριστερά: Ο Αριστοτέλης Ωνάσης στη Σμύρνη με τον πατέρα του Σωκράτη και τα εξαδέλφια του Κώστα και Νίκο Κονιαλίδη. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης. Δεξιά: Ο Αριστοτέλης Ωνάσης σε νεαρή ηλικία. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης.

Έχοντας εγκαταστήσει με ασφάλεια την οικογένειά του στον Πειραιά, απόλυτα φτωχός, ο Αριστοτέλης εξασφάλισε ένα εισιτήριο τρίτης θέσης σε ένα επιβατικό ατμόπλοιο για την Αργεντινή και έφυγε για να δοκιμάσει την τύχη του. Αποβιβάστηκε χωρίς δεκάρα στην τσέπη του και φυσικά χωρίς δουλειά. Ισχυρίστηκε ότι είχε γεννηθεί το 1903, προσθέτοντας έτσι τρία χρόνια στην ηλικία του για να μπορέσει να εξασφαλίσει άδεια εργασίας στο Buenos Aires. Στην Αργεντινή τον ακολούθησε και ένας εξάδελφός του, ο Κώστας Κονιαλίδης, ανάλογης οικονομικής κατάστασης όπως και ο νεαρός Αριστοτέλης. Ένας ομογενής, ονόματι Αποστολίδης, που ζούσε στην Αργεντινή προσφέρθηκε να βρει δουλειά και στους δύο. Πράγματι προσελήφθησαν στην εταιρεία “British United River Plate Telephone Co.” που ήταν η τηλεφωνική εταιρεία του River Plate, ως χειριστές του τηλεφωνικού πίνακα συνδέσεων. Μόλις συγκέντρωσε τις πρώτες του οικονομίες άρχισε να ζει μια διπλή ζωή. Τη νύχτα δουλεύοντας στον τηλεφωνικό πίνακα και την ημέρα συχνάζοντας σε μία αριστοκρατική λέσχη, ντυμένος με άψογο κοστούμι και δημιουργώντας κοινωνικές επαφές με την υψηλή κοινωνία. Ο Ωνάσης είχε απορρίψει την ιδέα του πατέρα του να ξεκινήσουν μαζί μια επιχείρηση καπνού στην Ελλάδα, διότι επιθυμούσε να ταξιδέψει στο εξωτερικό αναζητώντας πλούτο και δόξα. Τώρα όμως, η πρώτη του έμπνευση για μεγάλη επιχείρηση συνδέθηκε με τον καπνό. Συγκεκριμένα σκέφτηκε να εισάγει ελαφρό ανατολίτικο καπνό για να τροφοδοτήσει την αγορά του γυναικείου καπνίσματος, που είχε αρχίσει να εξαπλώνεται ραγδαία στην Αργεντινή. Όταν αυτή η επιχείρηση άρχισε να φθίνει, η αντίδρασή του ήταν να επεκταθεί κι έτσι παρήγαγε δύο δικές του μάρκες τσιγάρων. Γι αυτό το σκοπό συνήψε το πρώτο σημαντικό του δάνειο από την First National City Bank βάζοντας ως ενέχυρο τις φορτωτικές του πατέρα του, που του έστελνε φορτία καπνού. 6 Περιπλους

Στην ηλικία των 25 ετών είχε ήδη συγκεντρώσει το πρώτο του εκατομμύριο δολάρια και είχε διορισθεί Έλληνας πρόξενος στο Buenos Aires, ως ανταμοιβή γιατί είχε ειδοποιήσει την ελληνική κυβέρνηση για τους κινδύνους που συνεπαγόταν η διαρκής αύξηση των τελών εισαγωγής αγαθών στην Ελλάδα. Ο Ωνάσης ενδιαφερόταν κυρίως για την επίδραση που θα μπορούσε να έχει στη δική του επιχείρηση εισαγωγών – εξαγωγών μια πολιτική αντιποίνων από την κυβέρνηση της Αργεντινής. Το παρουσίασε όμως, σαν μια περίπτωση κατά την οποία ο πόλεμος των δασμών θα μπορούσε να έχει καταστρεπτικά αποτελέσματα στην ελληνική εμπορική ναυτιλία, που εξαρτάτο σε σημαντικό βαθμό από τη μεταφορά φορτίων σιτηρών από το River Plate. Συν τω χρόνω άρχισε να προσελκύεται και ο ίδιος προς τη ναυτιλία. Όπως αντιλήφθηκε ο Ωνάσης, οι πλοιοκτήτες είχαν περισσότερα κέρδη από αυτόν τον ίδιο, απλά μεταφέροντας τα τσιγάρα που αυτός παρήγαγε. Το 1932 ο Ωνάσης βρήκε επιτέλους την ευκαιρία την οποία αναζητούσε να γίνει πλοιοκτήτης. Αγόρασε δύο φορτηγά ατμόπλοια από την Εθνική Καναδική Ατμοπλοΐα σε τιμές ουσιαστικά scrap, ύψωσε την ελληνική σημαία και τα ονόμασε με το όνομα της μητέρας του και του πρόσφατα θανόντα πατέρα του. Εγκατέστησε τη βάση του στο Λονδίνο όπου κατέλαβε και χρησιμοποιούσε ένα γραφείο στη φίρμα της εταιρείας του Ιθακήσιου Δρακούλη, από όπου διεξήγαγε τη λειτουργία των δικών του πλοίων. Δουλεύοντας 16 ώρες την ημέρα κατόρθωνε να κρατά τα πλοία του σε κίνηση σε μια αγορά που ακόμα στέναζε από τη μεγάλη ύφεση, ενώ παράλληλα επέβλεπε τη λειτουργία της επιχείρησης στο Buenos Aires. Συγχρόνως προσπαθούσε να έχει τον έλεγχο της οικογενειακής επιχείρησης καπνού στην Αθήνα. Όπως συνέβαινε και στην Αργεντινή, η προσωπικότητά του δημιουργούσε εύκολα συναναστροφές σε διαφορετικούς κύκλους. Την ίδια μέρα θα μπορούσε να βρεθεί στις προβλήτες του Λονδίνου

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης» χή των σημαιών ευκαιρίας. Πολλοί πλοιοκτήτες αργότερα ανακάλυψαν τα πλεονεκτήματα και την ελευθερία κινήσεων που συνεπαγόταν η παναμαϊκή και αργότερα η λιβεριανή σημαία. Μέχρι το 1938 ο Ωνάσης δεν ήταν διαφορετικός από τους λοιπούς Έλληνες πλοιοκτήτες, ήταν ένας ακόμη εφοπλιστής που μετέφερε χύδην φορτία. Το ένστικτο και οι πληροφορίες του όμως τον οδήγησαν προς τη μεταφορά των υγρών φορτίων στην οποία είχαν ήδη αρχίσει να επιδίδονται οι Νορβηγοί πλοιοκτήτες. Πολύ γρήγορα ο Ωνάσης αντιλήφθηκε ότι η 1 γιγάντωση των δεξαμενοπλοίων δημιουργεί οικονομίες κλίμακας. Έτσι ένα δεξαμενόπλοιο των 15.000 τόνων είναι σημαντικά οικονομικότερο από δύο δεξαμενόπλοια των 9.000 τόνων που ήταν το μεγαλύτερο εκτόπισμα που ταξίδευε εκείνη την εποχή. Το 1934 ανέπτυξε μια μακροχρόνια σχέση με την Ινγκερμποργκ Ντέντιχεν, Νορβηγίδα κόρη ενός των επιφανών πλοιοκτητών της Νορβηγίας. Από αυτήν γνωρίστηκε με την ιδιοκτησία των ναυπηγείων του Gothenburg της Σουηδίας. Σ’ αυτά τα ναυπηγεία προώθησε το σχέδιό του και ναυπήγησε το, μέχρι εκείνη την εποχή, μεγαλύτερο δεξαμενόπλοιο του κόσμου. Το ονόμασε «Άριστον» από το όνομά του. Ένα χρόνο νωρίτερα η ανάγκη να συζητήσει κάποιες αλλαγές στις προδιαγραφές του τον ανάγκασε να ακυρώσει την πτήση του προς την Αμερική με το αερόπλοιο “Hindenburg” και έτσι απέφυγε τον θά2 νατο από την, παγκοσμίως γνωστή, καταστροφή του αερόπλοιου. Λόγω αυτού του γεγονότος θεωρούσε το «Άριστον» το τυχερό του πλοίο. Μέχρι την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου απέκτησε ένα ακόμη δεξαμενόπλοιο των 15.000 τόνων, τον «Αριστοφάνη», το οποίο χρονοναυλώθηκε με Νορβηγική σημαία, ενώ ένα ακόμη δεξαμενόπλοιο των 17.500 τόνων που θα ονομαζόταν «Buenos Aires» βρισκόταν στη φάση αποπεράτωσης στο Gothenburg.

Ο Ωνάσης αντιλήφθηκε πολύ γρήγορα ότι η γιγάντωση των δεξαμενοπλοίων δημιουργεί οικονομίες κλίμακας.

μαζεύοντας πληροφορίες από εκφορτωτές και απλούς ναυτικούς και μετά να βρεθεί στο Savoy γευματίζοντας με μέλη της υψηλής κοινωνίας. Ένα επεισόδιο στο Ρότερνταμ το 1938 με ένα καράβι του, που καθηλώθηκε επειδή ο μάγειρας αρρώστησε και ο πρόξενος δεν του επέτρεπε τον απόπλου, αποτέλεσε αφορμή να εγκαινιασθεί η επο-

1. Το πρώτο πλοίο του Ωνάση, το φορτηγό “Onassis Sokratis”, ex. “Canadian Spiner”, τύπου Standard B. (πηγή φωτ.: Onassis and his legacy, Alexander S. Onassis, Public Benefit Institution, reprint from Lloyds List, Athens 2003). 2. Το tanker “Ariston”. (πηγή φωτ.: Onassis and his legacy, Alexander S. Onassis, Public Benefit Institution, reprint from Lloyds List, Athens 2003). 3. Ο Αριστοτέλης Ωνάσης σε στιγμές διασκέδασης με τον Κώστα Γράτσο μεταξύ φίλων. Ο Κώστας Γράτσος ήταν ένας από αυτούς που έστρεψε τον Ωνάση στην ναυτιλία. (πηγή φωτ.: Those Fabulous Greeks: Onassis, Niarchos and Livanos, Cowles 1970.) 3

Περιπλους 7

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης» Ομοίωμα του πλοίου “Olympic Challenger”. Πρόκειται για δεξαμενόπλοιο Τ2, το οποίο ο Ωνάσης μετεσκεύασε σε εργοστάσιο κατεργασίας τεμαχίων φαλαινών. Συλλογή Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

Κάτω: Η Ινγκερμποργκ Ντέντιχεν με τον Ωνάση στο παρθενικό ταξίδι του tanker Ariston το 1938. (Πηγή φωτ.:Π. Σπυρόπουλος, Λεύκωμα Ναυτιλίας, Πειραιάς, Δόξα, Δύναμη, Πρωταγωνιστές, τ. Ζ’ , Βαπόρια Εκδοτική). Δεξιά: Από το γάμο του με την κόρη του εφοπλιστή Σταύρου Λιβανού, Τίνα. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση.

Τον πρώτο στο κόσμο supertanker 25.000 τον. “Tina Onassis”. (πηγή φωτ. Onassis and his legacy, Alexander S. Onassis, Public Benefit Institution, reprint from Lloyds List, Athens 2003).

8 Περιπλους

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης»

Το δεξαμενόπλοιο “Olympic Games”. Υπήρξε το πρώτο πλοίο που ναυπηγήθηκε μετά τον πόλεμο για λογαριασμό εταιρίας υπό τη διαχείριση Έλληνα εφοπλιστή. (πηγή φωτ. Onassis and his legacy, Alexander S. Onassis, Public Benefit Institution, reprint from Lloyds List, Athens 2003).

Ο Ωνάσης ήταν πάντα πεπεισμένος ότι το μέλλον των θαλασσίων μεταφορών ανήκε στα δεξαμενόπλοια.

Ο Αριστοτέλης Ωνάσης. (πηγή φωτ.: Willi Frischauer, Onassis. London, Sydney, Toronto, The Bodley Head 1968).

Παρά το γεγονός ό,τι η Σουηδία ήταν ουδετέρα χώρα στον πόλεμο κατάσχεσε όλα τα ξένα πλοία που βρέθηκαν στα λιμάνια της συμπεριλαμβανομένων των δεξαμενοπλοίων του Ωνάση, του «Άριστον», που βρέθηκε στη Στοκχόλμη και φυσικά του «Buenos Aires», στο ναυπηγείο. Εκείνη την περίοδο δεν θα μπορούσε να προβλεφθεί, αλλά τελικά η παραμονή των δύο δεξαμενοπλοίων στη Σουηδία για όλη τη διάρκεια του πολέμου και η αποφυγή εμπλοκής τους στην εξοντωτική επιχείρηση των υπερατλαντικών συμμαχικών νηοπομπών τα διεφύλαξε σώα. Τον Ιούλιο του 1940 ο Ωνάσης ακολούθησε την πορεία της πλειοψηφίας της ελληνικής εφοπλιστικής κοινότητας του Λονδίνου και μετέφερε την έδρα του στη Νέα Υόρκη. Ο «Αριστοφάνης» ήταν το μοναδικό λειτουργικό δεξαμενόπλοιο το οποίο ήταν υπό τις διαταγές της εξόριστης Νορβηγικής κυβέρνησης. Όταν το πλοίο έπιασε Rio de Janeiro κατάφερε να βγάλει διαταγή κατάσχεσης για το ίδιο του το πλοίο. Στη Νέα Υόρκη σύχναζε στα πλέον φημισμένα κέντρα διασκέδασης της πόλης και έκανε γνωριμίες με πολλές διασημότητες του κινηματογράφου. Εκεί που ήταν λιγότερο ευπρόσδεκτος και αντιμετωπιζόταν με σκεπτικισμό ήταν ο κύκλος των Eλλήνων πλοιοκτητών στον οποίον προΐσταντο παλιοί Έλληνες εφοπλιστές όπως ο Σταύρος Λιβανός, ο Εμμανουήλ Κουλουκουντής και άλλοι, ενώ οι φιλόδοξοι νέοι όπως ο Ωνάσης και ο Νιάρχος αντιμετωπίζονταν ως αλεξιπτωτιστές. Ο Ωνάσης ξεκίνησε μια μακρά συναισθηματική πολιορκία προς την Τίνα Λιβανού, τη μικρότερη και σπουδασμένη στην Αγγλία κόρη του μεγάλου εφοπλιστή, την οποία επίσης καλόβλεπε και ο Σταύρος Νιάρχος. Τελικά, παρά τη μεγάλη διαφορά ηλικίας των 24 ετών, την παντρεύτηκε μετά τον πόλεμο, στις 28 Δεκεμβρίου 1946, στον ορθόδοξο καθεδρικό ναό της Νέας Υόρκης. Η Τίνα ήταν 17 ετών και ο Αριστοτέλης 41. Ο γάμος του με την κόρη του μεγαλύτερου, μέχρι τότε, Έλληνα εφοπλιστή τον ανακούφισε και τον στήριξε οικονομικά, σε μια εποχή που δεν κατόρθωσε να συμπεριληφθεί στην κατανομή των 100 φορτηγών πλοίων Liberties τα οποία παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα από την Ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ σε αναγνώριση της μεγάλης θυσίας της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας κατά τη διάρκεια του πολέμου. Περιπλους 9

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης»

Ο Ωνάσης εξεμάνη με το γεγονός της παράλειψής του και έγραψε μια καθόλου κομψή επιστολή στον Πρόεδρο του Συμβουλίου των Ελλήνων εφοπλιστών στη Νέα Υόρκη, τον Κουλουκουντή, κατηγορώντας τα μέλη του Συμβουλίου ότι αποτελούν κλίκα με νοοτροπία κλειστού μαγαζιού στο οποίο δεν επιτρέπουν σε κανένα να εισχωρήσει. Η επιστολή αργότερα, τη δεκαετία του ’50, διέρρευσε και δημοσιεύθηκε σε μια ελληνική εφημερίδα. Ο Ωνάσης ποτέ δεν έπαψε να αισθάνεται ευγνωμοσύνη και αγάπη για τη χώρα που φιλοξένησε τον ίδιο και τα πρώτα επιχειρηματικά του βήματα. Παρέμεινε υπήκοος της Αργεντινής μέχρι το θάνατό του και ποτέ δεν απέκτησε ένα κανονικό ελληνικό διαβατήριο. Στο τέλος του πολέμου, επάνω στα ερείπια της γερμανικής βιομηχανίας ο Ωνάσης διέβλεψε μια σπουδαία ευκαιρία, έτσι αφού κατάφερε να λάβει ένα τεράστιο δάνειο 100 εκατομμυρίων δολαρίων, έθεσε μια παραγγελία μαμούθ 18 δεξαμενοπλοίων, μοιρασμένη σε τρία ναυπηγεία, στο Αμβούργο, το Κίελο, και τη Βρέμη. Το πρώτο δεξαμενόπλοιο των 45.000 τόνων παραδόθηκε το 1953 και ονομάσθηκε Tina Onassis. Ήταν το πρώτο δεξαμενόπλοιο στον κόσμο που αποκλήθηκε “Supertanker ”. Στη διάρκεια της δεκαετίας του ’50 απεφάσισε να παραγγείλει τη μετατροπή ενός Τ2 Liberty δεξαμενοπλοίου σε πλοίο εργοστάσιο φαλαινοθηρίας. Το Olympic Challenger έγινε το κέντρο ενός σημαντικού φαλαινοθηρικού στόλου και το πρώτο πλοίο εργοστάσιο που διέθετε ελικόπτερο με το οποίο διεξαγόταν έρευνα για φάλαινες. Η εταιρεία φαλαινοθηρίας “Olympic Whaling” με έδρα στην Uruguay είχε σε επιχειρησιακή λειτουργία 18 πλοία. Οι τιμές του λαδιού της φάλαινας αυξάνονταν και η πρώτη περίοδος τελείωσε με κέρδος 4 εκατομμύρια δολάρια. Στο μεγάλο όφελος συνέτεινε και το γεγονός ότι παρέβλεπε τις διεθνείς περιβαλλοντικές συνθήκες για την περίοδο που επιτρεπόταν η φαλαινοθηρία, ή τις μέγιστες επιτρεπόμενες ποσότητες θηραμάτων. Ο Ωνάσης θα μπορούσε να κατηγορηθεί σήμερα γι αυτή τη φάση της επιχειρηματικής του ζωής, αλλά δεν θα πρέπει να λησμονείται το γεγονός ότι η εποχή εκείνη ήταν πολύ διαφορετική από τη σημερινή σε ό,τι αφορούσε τις περιβαλλοντικές ευαισθησίες. Αυτός 10 Περιπλους

Πάνω: Η θαλαμηγός «Χριστίνα» περνά τη γέφυρα της Χαλκίδας ενώ πλήθος κόσμου την παρατηρεί. (πηγή φωτ.: «Αριστοτέλης Σωκράτους Ωνάσης, Σμύρνη 1906-Παρίσι 1975», Αργώ, Απρίλιος 2000, τεύχος 412, 40-59). Κάτω: Ο Ωνάσης με την Τίνα και τα παιδιά τους Αλέξανδρο και Χριστίνα πάνω στη θαλαμηγό στα μέσα της δεκαετίας του 50. (πηγή φωτ.: «Αριστοτέλης Σωκράτους Ωνάσης, Σμύρνη 1906-Παρίσι 1975», Αργώ, Απρίλιος 2000, τεύχος 412, 40-59).

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης»

Πάνω: Ομοίωμα της θαλαμηγού «Χριστίνα». Συλλογή Ν.Μ.Ε. Έργα τέχνης και ιστορικά κειμήλια μεταξύ των οποίων και τα περίφημα κοκκάλινα ομοιώματα ιστιοφόρων, έργα Γάλλων αιχμαλώτων στην Αγγλία (τέλη 18ου-αρχές 19ου αι.), που κοσμούσαν τη θαλαμηγό του Ωνάση σήμερα εκτίθενται στη μόνιμη έκθεση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος. Δεξιά: Με την πριγκίπισσα του Μονακό Γκρέις Κέλυ.. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση.

κυρίως ήταν ο λόγος που εγκατέλειψε σύντομα την επιχείρηση, παρά το ό,τι είχε καλά κέρδη. Στην τελευταία περίοδο πριν πουλήσει την επιχείρηση είχε ένα σοβαρό επεισόδιο με το Περουβιανό Ναυτικό, διότι παραβίασε τη νέα ζώνη χωρικών υδάτων εύρους 200 ναυτικών μιλίων που είχε εξαγγείλει η Λίμα. Τα φαλαινοθηρικά πολυβολήθηκαν και πέντε από αυτά συνελήφθησαν. Δεδομένου ότι ήταν καλυμμένος από την ασφάλεια, η Lloyd’s πλήρωσε το λογαριασμό για την απελευθέρωση. Το γεγονός ξεσήκωσε παγκόσμια οργή εναντίον του Περού και προκάλεσε συμπάθεια για τους φαλαινοθήρες. Παρά τη δυσαρέσκεια που του δημιουργήθηκε για την παράλειψή του από την κατανομή των Liberties δεν άργησε να αποκτήσει κάποια από αυτά. Πέτυχε ναυλώσεις για να μεταφέρει κάρβουνο στη Νότια Αμερική με 16 Liberties που δεν τα είχε. Με τα συμβόλαια των ναυλώσεων ως ενέχυρο πέτυχε εύκολα δάνεια με τα οποία αγόρασε τα πλοία. Στο προσωπικό επίπεδο, αγαπούσε πάντα την Τίνα, αλλά αυτό δεν τον εμπόδιζε να φλερτάρει με άλλες γυναίκες, μεταξύ των οποίων, λέγεται και με την πρώτη κυρία της Αργεντινής, Εβίτα Περόν. Ανεξαρτήτως, όμως, δεν έκρυψε τη μεγάλη χαρά του όταν γεννήθηκε το πρώτο του παιδί, ο Αλέξανδρος, στις 30 Απριλίου 1948. Ο Ωνάσης ήταν πάντα πεπεισμένος ότι το μέλλον των θαλασσίων μεταφορών ανήκε στα δεξαμενόπλοια. Οι Αμερικανικές αρχές μετά τον πόλεμο έδωσαν αρκετά δεξαμενόπλοια Τ2 άλλα μόνο σε υπηκόους των Ηνωμένων Πολιτειών. Μία Αμερικανική φίρμα στήθηκε από αμερικανούς πολίτες περιλαμβανομένου και ενός αποστράτου ναυάρχου. Αυτή η εταιρεία πέτυχε να αποκτήσει τέσσερα δεξαμενόπλοια Τ2 από τη Ναυτιλιακή Επιτροπή των ΗΠΑ, ακριβώς στο χρόνο που χρειαζόταν για να εκμεταλλευθεί την κρίση πετρελαίου του χειμώνα του 1947. Μέσα από μια σειρά οργανωμένων εκ των προτέρων συναλλαγών μια εταιρεία του Ωνάση πήρε το 49% των μετοχών και απέκτησε τον έλεγχο της αμερικανικής εταιρείας. Ο Ωνάσης όμως αποδείχθηκε μοναδικός στην επιχειρηματική εκμετάλλευση των δεξαμενοπλοίων Τ2 αποκαλώντας την εταιρεία του “United States Petroleum Carriers Co”. Στο τέλος της δεκαετίας του ’50 το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ συγκρότησε φάκελο για απάτη, σε βάρος του, σχετικά με την ιστορία των δεξαμενοπλοίων Τ2. Ο Ωνάσης ήρθε σε διακανονισμό,

και ως τμήμα της αμοιβαίας συναίνεσης, μία από τις εταιρείες του η Victory Carriers παρήγγειλε την κατασκευή τεσσάρων πρόσθετων δεξαμενοπλοίων στο ναυπηγείο της Bethlehem. Τα τέσσερα δεξαμενόπλοια που ναυπηγήθηκαν ήταν όλα των 46.000 – 47.000 τόνων. Στις 11 Δεκεμβρίου 1950 η Τίνα γέννησε το δεύτερο παιδί της, την Χριστίνα. Ο Ωνάσης το εόρτασε αγοράζοντας μια καναδική φρεγάτα των 322 ποδών την “Stormont” αντί 50.000 δολαρίων, την οποία μετέτρεψε στην παγκοσμίως γνωστή θαλαμηγό «Χριστίνα». Η εξαιρετική εργασία μετατροπής και εξοπλισμού στοίχισε 4 εκατομμύρια δολάρια και έλαβε χώρα στο Κίελο. To 1953 ο Ωνάσης άρχισε να καταλαμβάνει αφανώς το Μόντε Κάρλο, το οποίο από καιρό είχε εντοπίσει, ως το τέλειο σημείο διαμονής μιας βαθύπλουτης διασημότητας. Εκείνο το χρόνο απέκτησε ένα ποσοστό που του έδινε τον έλεγχο της εταιρείας επενδύσεων που κατείχε τα περίφημα Casino, στο Hotel de Paris, τον ιστιοπλοϊκό Όμιλο και το ένα τρίτο του εδάφους του πριγκιπάτου. Περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο επιχειρηματικό του άνοιγμα μέχρι τότε, αυτό το νέο του μικρό βασίλειο υπογράμμισε την ένταξή του στην παγκόσμια υψηλή κοινωνία, παρά το γεγονός ότι η δόξα του πριγκιπάτου βρισκόταν σε πτωτική πορεία. Ο Πρίγκιπας Rainier καλωσόρισε την άφιξη του Ωνάση διαβλέποντας ότι το επιχειρηματικό ένστικτο του μεγαλοεφοπλιστή θα προσείλκυε τις παγκόσμιες διασημότητες στο Μόντε Κάρλο. Τον Ιανουάριο του 1954 ο Ωνάσης υπέγραψε συμφωνία με τη Σαουδική Αραβία η οποία όταν αποκαλύφθηκε προκάλεσε ταραχή στη ναυτιλιακή και πετρελαϊκή κοινότητα από τις παγκόσμιες επιπτώσεις της. Η συμφωνία προέβλεπε να διαθέσει ένα δυναμικό από δεξαμενόπλοια συνολικά 500.000 dwt, ως πυρήνα ενός εθνικού στόλου δεξαμενοπλοίων με βάση τη Jeddah και σημαία Σαουδικής Αραβίας. Η εταιρεία διαχείρισης Samco (Saudi Arabian Maritime Company) υπό τον Ωνάση θα μετέφερε ένα εξασφαλισμένο 10% των εξαγωγών πετρελαίου του Βασιλείου. Περιπλους 11

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης» Η συμφωνία έδινε πολλά οφέλη στους Σαουδάραβες οι οποίοι ποτέ δεν ωφελούνταν από τη μεταφορά του πετρελαίου τους. Στα οφέλη συμπεριλαμβανόταν η χρηματοδότηση από τον Ωνάση της ιδρύσεως Σαουδαραβικής Ναυτικής Ακαδημίας που θα παρήγαγε αξιωματικούς για τον στόλο της εταιρείας. Η Συνθήκη απείλησε τις μεγάλες εταιρείες πετρελαίου πού είχαν συμφωνήσει να δρουν συντονισμένα εναντίον όποιου παρείσακτου απειλούσε να διαταράξει την ηρεμία του Σαουδαραβικού πετρελαίου. Το καλοκαίρι του 1954 ο Ωνάσης βάφτισε το τελευταίο του δεξαμενόπλοιο 47.000 dwt που καθελκύστηκε στο Αμβούργο. Ήταν ελαφρώς μεγαλύτερο από το αδελφό του πλοίο Tina Onassis και ονομάσθηκε με το όνομα του Βασιλέα Saud: “Al – Malik Saud Al – Awal”. Το πλοίο έπλευσε αμέσως στη Jeddah όπου έλαβε χώρα δεξίωση για 1.000 άτομα και ο μεγαλοεφοπλιστής καλωσόρισε προσωπικά τον Βασιλέα στο πλοίο. Οι σχολιασμοί του μεταφράσθηκαν στα Αραβικά από τον νεαρό, Νομικό Σύμβουλο Στέλιο Παπαδημητρίου, μετέπειτα Πρόεδρο του Ιδρύματος Ωνάση. Ο Παπαδημητρίου εισήλθε στην εταιρεία όταν ακόμα η συμφωνία διαμορφωνόταν, αλλά έχοντας αντιληφθεί τη διεθνή αντίδραση προειδοποίησε τον Ωνάση για τους κινδύνους. Πέρα από την ισχύ των διεθνών δυνάμεων που θα συνασπίζονταν εναντίον του εργοδότη του, ο νεαρός δικηγόρος διαισθάνθηκε ότι η πρόβλεψη της συμφωνίας για προσφυγή στον Σαουδαραβικό Νόμο σε περίπτωση διαφωνίας αποτελούσε μια μεγάλη αδυναμία.

Οι μεγάλες εταιρείες πετρελαίου εφάρμοσαν αντίποινα μποϋκοτάροντας τα δεξαμενόπλοια του Ωνάση και υποχρέωσαν τη συμφωνία σε διαιτησία, η οποία κατέληξε σε οριστικό αποτέλεσμα ύστερα από αρκετά χρόνια. Ο Ωνάσης μετέβη προσωπικά στην Washington να συνηγορήσει στην υπόθεσή του προτείνοντας ματαίως την ελάττωση της ποσότητας που θα μετέφερε στο 5% της εξαγωγής και επιχειρηματολογώντας ότι οι παραγωγές χώρες της Μέσης Ανατολής είχαν το δικαίωμα να δημιουργήσουν τον δικό τους στόλο δεξαμενοπλοίων. Είχε δίκιο, αλλά η πρόβλεψη ήταν δύο περίπου δεκαετίες πρόωρη. Με τα μισά του δεξαμενόπλοια δεμένα και τον πυρήνα των επιχειρήσεων σε κρίση, ο Ωνάσης έπρεπε να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη των μεγάλων ναυλωτών προς το πρόσωπό του. Ξεκίνησε τις πρώτες του επαφές με μη αμερικανικές εταιρείες και η πρώτη του ναύλωση προήλθε από την British Petroleum. Ακόμα όμως και μετά τη Σαουδαραβική οικονομική καταστροφή η τύχη δεν εγκατέλειψε τον Ωνάση. Όταν το 1956 η Βρετανία, η Γαλλία και το Ισραήλ ήλθαν σε πολεμική κατάσταση με την Αίγυπτο, η διώρυγα του Σουέζ έκλεισε και τα δεξαμενόπλοια έπρεπε να περιπλέουν την Αφρική από το ακρωτήριο της Καλής Ελπίδος, γεγονός που ανέβασε στα ύψη τις τιμές της μεταφοράς πετρελαίου. Ο Ωνάσης σ’ αυτή την περίπτωση ήταν ο μόνος από τους μεγάλους πλοιοκτήτες με το μεγαλύτερο μέρος του στόλου του αδρανές και ελεύθερο. Κέρδισε περίπου 80 εκατομμύρια δολάρια καθαρά πριν από την επαναλειτουργία της διώρυγας, τον επόμενο Απρίλιο.

Στα χρόνια της μεγάλης επιχειρηματικής του δραστηριότητας ο Ωνάσης ήταν ένα φαινόμενο επιχειρηματία. Ο Όμιλος των επιχειρήσεών του διοικείτο χάρις στην προσωπική του ενεργητικότητα και είχε το χάρισμα να εμπνέει αγάπη και αφοσίωση από τους επιτελείς του στις διάφορες ακόμα και απομακρυσμένες θέσεις.

1. Ο νομικός σύμβουλος του Ωνάση Στέλιος Παπαδημητρίου μεταφράζει, κατά την εξαγγελία της συμφωνίας στη Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση. 2. Στιγμιότυπο από την τελετή καθέλκυσης του “Al Malik Saud Al Awal”, τον Ιούνιο του 1954 στο Αμβούργο. Στη φωτογραφία διακρίνονται οι, πρίγκιπας Όττο φον Μπίσμαρκ, Τίνα Ωνάση, Αριστοτέλης Ωνάσης, Σεΐχης Μωχάμεντ Αλί Ρεζά (Υπουργός Εμπορίου της Σαουδικής Αραβίας), πριγκίπισσα Ανν-Μαρί φον Μπίσμαρκ και μπροστά από τον Ωνάση τα παιδιά του Χριστίνα και Αλέξανδρος. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση. 3. Το ομοίωμα του φορτηγό πλοίου AL-MALIK SAUD AL-AWAL. Συλλογή Ν.Μ.Ε.

12 Περιπλους

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης»

Ο Ωνάσης με τον Ουίνστον Τσώρτσιλ και τον Γιόζιπ Μπρος Τίτο στη θαλαμηγό «Χριστίνα». Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση.

Πάνω: Τραπέζια από χρωματισμό μάρμαρο, ημιπολύτιμους λίθους και ασήμι, δώρο στον Αριστοτέλη Ωνάση από τους συνεργάτες του στη Σαουδική Αραβία, ύστερα από συμφωνία τους το 1954. Το πρώτο φέρει χάρτη της Ελλάδας και το άλλο της Μέσης Ανατολής. Συλλογή Ν.Μ.Ε. Κάτω: Το ομοίωμα του δεξαμενόπλοιου “Olympic Thunder”, 24.741 τον. Συλλογή Ν.Μ.Ε.

Περιπλους 13

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης»

Πάνω: Ο Αριστοτέλης Ωνάσης και η Μαρία Κάλλας. Δεκαετία 1960. (Πηγή φωτ.:Π. Σπυρόπουλος, Λεύκωμα Ναυτιλίας, Πειραιάς, Δόξα, Δύναμη, Πρωταγωνιστές, τ. Ζ’ , Βαπόρια Εκδοτική). Δεξιά: Ο Αριστοτέλης Ωνάσης και η Τζάκυ στη θαλαμηγό Χριστίνα λίγο μετά την τέλεση του γάμου τους στον Σκορπιό τον Οκτώβριο του 1968. (πηγή φωτ. Onassis and his legacy, Alexander S. Onassis, Public Benefit Institution, reprint from Lloyds List, Athens 2003).

Ο Παπαδημητρίου έλεγε γι αυτόν: «Είχε ένα νεανικό ενθουσιασμό στην προσέγγιση των επιχειρήσεων και πάντα ήθελε να δοκιμάζει κάτι νέο. Το ενδιαφέρον του εστιαζόταν στην ίδρυση νέων επιχειρήσεων και στο να παίζει ενεργό ρόλο σ’ αυτές. Δεν αρκείτο σε παθητικές επενδύσεις και ήταν εναντίον της ιδέας να επενδύσει τα χρήματά του σε επιχειρήσεις άλλων».

Έχοντας θέσει τις βάσεις ενός στόλου δεξαμενοπλοίων δεν ασχολήθηκε άλλη φορά με την αγορά μεταχειρισμένων εμπορικών πλοίων. Η επιθυμία του να ναυπηγήσει τα μεγαλύτερα δεξαμενόπλοια αναζωπυρώθηκε και επιδόθηκε σε μια εκπληκτική ανάπτυξη η οποία συνετέλεσε στο να αλλάξει η μορφή της συγκεκριμένης αγοράς. Μέχρι τότε οι Έλληνες πλοιοκτήτες υπήρξαν πολύ συντηρητικοί αγοράζοντας παραδοσιακά ένα πλοίο κάθε φορά, από τα κέρδη που είχαν αποκομίσει από το προηγούμενο. Η προσέγγιση του Ωνάση, ο οποίος είχε ήδη δείξει την ικανότητά του να βρίσκει δάνεια για την επέκτασή του, ήταν οι μαζικές παραγγελίες συγκεκριμένων τύπων πλοίων, σε ένα ναυπηγείο, ώστε να ελαττώνεται το κόστος, έναντι των συμβολαίων ναυλώσεων που είχε ήδη επιτύχει. Τμήμα της επιχειρηματικής του δραστηριότητας ήταν και η συναναστροφή και η φιλοξενία στο «Χριστίνα» αλλά και στο νησί του τον Σκορπιό, που αγόρασε το 1963, διεθνών προσωπικοτήτων όπως ο γερουσιαστής John F. Kennedy, η σύζυγός του Jaqueline, η Margot Fonteyn, ο Richard Burton και η Elizabeth Taylor, ο Winston Churchill και άλλοι. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 χώρισε από την Τίνα. Διατηρούσε τότε μια έντονη σχέση με τη μεγάλη soprano, Maria Kallas και οι δύο μαζί αποτελούσαν τους διασημότερους Έλληνες εν ζωή στον κόσμο.Το 1968 παντρεύτηκε τη Ζακλίν Μπουβιέ, χήρα του δολοφονηθέντος Προέδρου των Η.Π.Α. Τζ. Φ. Κένεντι. Για τα επόμενα 15 χρόνια παρήγγειλε ναυπηγήσεις 32 πρόσθετων δεξαμενοπλοίων συμπεριλαμβανομένων 22 VLCCs καθώς και μια σειρά 11 Bulk carriers. Μετά το 1964 στράφηκε στα ανακατασκευασμένα από τον πόλεμο ιαπωνικά ναυπηγεία τα οποία πρόσφεραν σημαντικές ευκολίες πίστωσης για να μπουν στη διεθνή αγορά των ναυπηγήσεων. Τρία δε-

ξαμενόπλοια των 65.000 τόνων κατασκευάσθηκαν στη Mitsubishi και τρία των 82.000 τόνων στην Ishikawajima Harima Heavy Industries. Συγχρόνως κατασκεύασε δύο των 100.000 τόνων στα γαλλικά ναυπηγεία Chantiers de l’ Atlantique. Όλα αυτά τα δεξαμενόπλοια παραδόθηκαν μέχρι το 1965 καθώς και τα τέσσερα μιας σειράς Bulk carriers των 27.000 τόνων. Μια δεύτερη κρίση του Σουέζ το 1966 προκάλεσε μια επιτάχυνση μεταξύ των μεγαλυτέρων εφοπλιστών να επενδύσουν στα τερατώδη σε μέγεθος δεξαμενόπλοια. Το Σάββατο μετά την προληπτική επίθεση των Ισραηλινών εναντίον αραβικών στόχων, η Olympic Maritime διέθεσε στην BP όλο τον στόλο των δεξαμενοπλοίων της σε τιμές διπλάσιες από την προηγούμενη ημέρα, προσφορά που έγινε δεκτή από την BP. Τη Δευτέρα οι τιμές είχαν και πάλι διπλασιασθεί. Στη δεκαετία του ’70 κατασκευάστηκαν το 83ο και το 84ο δεξαμενόπλοιο της καριέρας του Ωνάση. Ήταν τα πρώτα VLCCs των 400.000 τόνων και παραγγέλθηκαν στο Saint Nazaire της Γαλλίας. Στα χρόνια της μεγάλης επιχειρηματικής του δραστηριότητας ο Ωνάσης ήταν ένα φαινόμενο επιχειρηματία. Ο Όμιλος των επιχειρήσεών του διοικείτο χάρις στην προσωπική του ενεργητικότητα και είχε το χάρισμα να εμπνέει αγάπη και αφοσίωση από τους επιτελείς του στις διάφορες ακόμα και απομακρυσμένες θέσεις. Η πραγματική έδρα του ήταν όπου ο ίδιος τύχαινε να βρεθεί και η αδιάκοπη κινητικότητά του επέβαλε να μη βρίσκεται στο ίδιο μέρος, περισσότερο από δέκα μέρες κάθε φορά. Έτσι ένα ανεπίσημο όργανο από τους κυρίους του συμβούλους εκαλείτο να συνεδριάσει πότε στο Μόντε Κάρλο, στην Νέα Υόρκη, το Παρίσι, την Αθήνα, ή το Λονδίνο, όπως η περίσταση το απαιτούσε. Ο περισσότερος πλούτος του Ωνάση προήλθε από τη ναυτιλία.

14 Περιπλους

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης»

Πάνω: Ομοίωμα του ατμοκίνητου δεξαμενόπλοιου Olympic Armour. (1969-1980) 109.580 τόνων, 216.508 dwt. Κατασκευάστηκε τον Μάρτιο του 1969 στα ιαπωνικά ναυπηγεία Hitachi Shipbuilding & Engineering Co. Ltd, Sakai Shipyard, Osaka για την Grafton Shipping Panama S.A. (διαχειριστές: Olympic Maritime S.A. Monte Carlo, εταιρεία Αρ. Ωνάση). Καθελκύστηκε στις 19.1.1969 και ύψωσε ελληνική σημαία. Το Olympic Armour υπήρξε το μεγαλύτερο ελληνικό δεξαμενόπλοιο της εποχής του. Τότε είχε εκδοθεί αναμνηστικό γραμματόσημο με την εικόνα του πλοίου για τη σειρά «Ελλάς και Θάλασσα». Ήταν το πρώτο vlcc υπό ελληνική σημαία. Το 1980 πουλήθηκε για διάλυση στη Ταϊβάν. Συλλογή Ν.Μ.Ε.

1 1. Ο Ωνάσης στο γραφείο του στο Μόντε Κάρλο. (πηγή φωτ. Onassis and his legacy, Alexander S. Onassis, Public Benefit Institution, reprint from Lloyds List, Athens 2003). 2. Ο Ωνάσης ανακοινώνει το project Ωμέγα σε ξενοδοχείο της Αθήνας το 1968. (πηγή φωτ. Onassis and his legacy, Alexander S. Onassis, Public Benefit Institution, reprint from Lloyds List, Athens 2003). 3. Ολυμπιακός Πύργος. (πηγή φωτ. Onassis and his legacy, Alexander S. Onassis, Public Benefit Institution, reprint from Lloyds List, Athens 2003).

Παρά την τεράστια έκταση των επιχειρήσεών του και τα σημαντικά επιτεύγματα της αεροπορικής του εταιρείας, λίγα εγχειρήματα εκτός της ναυτιλίας παρείχαν μια σταθερή πηγή εσόδων. Ο Παπαδημητρίου έλεγε γι αυτόν: «Είχε ένα νεανικό ενθουσιασμό στην προσέγγιση των επιχειρήσεων και πάντα ήθελε να δοκιμάζει κάτι νέο. Το ενδιαφέρον του εστιαζόταν στην ίδρυση νέων επιχειρήσεων και στο να παίζει ενεργό ρόλο σ’ αυτές. Δεν αρκείτο σε παθητικές επενδύσεις και ήταν εναντίον της ιδέας να επενδύσει τα χρήματά του σε επιχειρήσεις άλλων». Εξαίρεση στην ιδιομορφία του Ωνάση ήταν οι χιλιάδες μετοχές της BP που αγόρασε στα μέσα της δεκαετίας του ’60 και τις οποίες ποτέ δεν πούλησε, ίσως γιατί έτσι ένιωθε δεμένος με την πετρελαϊκή εταιρεία που είχε παίξει ένα ζωτικό ρόλο στην αναστύλωση των επιχειρήσεων και του πλούτου του. Άλλες επενδύσεις ήταν συνήθως σύντομες. Την ίδια περίοδο είχε αγοράσει την Banque de Depots στη Γενεύη, μια μικρή εμπορική τράπεζα. Τελικά πούλησε την Τράπεζα στον Όμιλο Λάτση. Οπωσδήποτε ο ίδιος δεν ήταν και δεν έγινε ποτέ Τραπεζίτης. Η μοναδική επίδοσή του στην αγορά ακινήτων έγινε όταν αγόρασε για λογαριασμό του τον Ολυμπιακό πύργο (Olympic Tower) ένα ουρανοξύστη 51 ορόφων στην Park Avenue στο Manhattan της Νέας Υόρκης. Περιείχε 225 ανεξάρτητης ιδιοκτησίας διαμερίσματα και χώρους γραφείων 420.000 τετραγωνικών ποδών. Τον ανέπτυξε σε κοινή επιχείρηση 50:50 με την Arlen Realty Corporation και παρόλον ό,τι δεν ολοκληρώθηκε μέχρι τον θάνατό του, το κτίριο απέφερε κέρδη στην πώλησή του. Με τη δικτατορία των Συνταγματαρχών στην Ελλάδα διαπραγματεύτηκε ένα εκτεταμένο σχέδιο το «Omega project» το οποίο πήγε στραβά εξ αρχής. Επρόκειτο για πρόταση να ιδρύσει το τρίτο διυλιστήριο στην Ελλάδα, ως μέρος μιας επένδυσης 400 εκατ. δολαρίων, το οποίο περιείχε ακόμα, ένα εργοστάσιο αλουμινίου και έναν ηλεκτροπαραγωγικό σταθμό.Τελικά το 3 σχέδιο δεν εγκρίθηκε. Περιπλους 15

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης»

1 1. Διαφήμιση της Ολυμπιακής Αεροπορίας. Αρχείο Ολυμπιακής Αεροπορίας. 2. Ο Ωνάσης είχε ως σκοπό η Ολυμπιακή εταιρεία να είναι μια από τις παγκοσμίως πρώτες αεροπορικές εταιρείες. (πηγή φωτ. Onassis and his legacy, Alexander S. Onassis, Public Benefit Institution, reprint from Lloyds List, Athens 2003). 3. Ο Αριστοτέλης Ωνάσης με τον οικουμενικό πατριάρχη Αθηναγόρα Α κατά τη διάρκεια της ιστορικής πτήσης προς τη Ρώμη. Αρχείο Ολυμπιακής Αεροπορίας. 4. Ο Παύλος Ιωαννίδης φθάνει στην Αθήνα την 30η Απριλίου 1960 μετά από την πτήση Αθήνα-Λονδίνο με το πρώτο COMET-4B της Ολυμπιακής Εταιρείας. Πίσω του ο συγκυβερνήτης Κώστας Ανταχόπουλος. Αρχείο Π. Ιωαννίδη.

16 Περιπλους

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης»

Το εγχείρημα της Ολυμπιακής Αεροπορίας

Έχοντας πλήρως αποζημιωθεί για τη σκληρή αντιμετώπιση που είχε στον τομέα των δεξαμενοπλοίων, ο Ωνάσης επικεντρώθηκε στο επιχειρηματικό πεδίο των αιθέρων. Τον Ιούλιο του 1956 είχε αποφασίσει να αποκτήσει την Τεχνική Αεροπορική και Επιχειρησιακή εταιρεία (ΤΑΕ) στην Αθήνα. Η ΤΑΕ είχε ιδρυθεί περίπου μια δεκαετία νωρίτερα και πετούσε κυρίως σε πτήσεις του εσωτερικού και προς τη Μέση Ανατολή. Η μακρύτερη πτήση ήταν με αεροσκάφη DC-4 που συνέδεε την Αθήνα με Ρώμη, Παρίσι και Λονδίνο. Ο Ωνάσης αγόρασε την επιχείρηση με όραμα να μετατρέψει τον ταπεινό αερομεταφορέα σε μία από τις παγκοσμίως πρώτες αεροπορικές εταιρείες. Στις 6 Απριλίου 1957 η ανακαινισμένη και με το νέο της όνομα, «Ολυμπιακή Αεροπορία», πραγματοποίησε την πρώτη της πτήση έχοντας ως πιλότο τον Παύλο Ιωαννίδη, ένα πρώην πιλότο μαχητικών αεροσκαφών κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, παρασημοφορημένο με «Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας». Ο Ιωαννίδης έγινε μετέπειτα Γενικός Διευθυντής της Ολυμπιακής Αεροπορίας και ισόβιος Διευθυντής, μαζί με τον Στέλιο Παπαδημητρίου, του Ιδρύματος Ωνάση. Ο Ωνάσης επέμενε στην ασφάλεια, άνεση και οικονομία, με αυτή ακριβώς τη σειρά. Ο στόλος αυξήθηκε με ενοικίαση αεροσκαφών από τη γαλλική UTA.

Σε λιγότερο από τρία χρόνια από την ένταξη της Ολυμπιακής υπό τον έλεγχό του υπερδιπλασίασε τον ετήσιο αριθμό των επιβατών σε 413.000 και δημιούργησε περισσότερες από 700 νέες θέσεις εργασίας. Τον Μάιο του 1960 ένα μόλις χρόνο μετά την έναρξη της εποχής των jet για την Ευρώπη, η Ολυμπιακή είχε ήδη διασυνδέσει 11 Ευρωπαϊκές πόλεις με αεροσκάφη της νέας τεχνολογίας. Στην αρχή της δεκαετίας του ’70 η Ολυμπιακή είχε ένα στόλο 24 αεροσκαφών που περιελάμβανε 6 Boeing 707 και πέντε 727 και αριθμό υπαλλήλων που υπερέβαινε τα 5.000 άτομα. Είχε προσθέσει στους προορισμούς της, τη Νότια Αφρική και τον Καναδά και μετέφερε περισσότερους από 2 εκατομμύρια επιβάτες ετησίως. Τότε ακριβώς, στις αρχές της δεκαετίας του ’70, ο ΟΠΕΚ πυροδότησε την πετρελαϊκή κρίση, που ενώ ωφέλησε τα δεξαμενόπλοια του Ωνάση αποτέλεσε οικονομική καταστροφή για την Ολυμπιακή. Μόνο το κόστος των καυσίμων της Ολυμπιακής μεταξύ των ετών 1972 και 1974 αυξήθηκε κατά 45 εκατομμύρια δολάρια ετησίως. Αυτό δεν εμπόδισε την επέκταση των δρομολογίων της Ολυμπιακής το 1972 προς την Άπω Ανατολή και την Αυστραλία. Επανειλημμένες προτάσεις προς την κυβέρνηση να υποστηρίξει την Ολυμπιακή, τουλάχιστον στις πτήσεις εσωτερικού, απορρίφθηκαν. Παρά τη συνέχιση της επέκτασης τα επόμενα τρία χρόνια, η εταιρεία τελικά δεν μπόρεσε να κρατηθεί και περιήλθε στην κατοχή του κράτους.

Ο Ωνάσης αγόρασε την Τ.Α.Ε. με όραμα να μετατρέψει τον ταπεινό αερομεταφορέα σε μία από τις παγκοσμίως πρώτες αεροπορικές εταιρείες. Σε λιγότερο από τρία χρόνια από την ένταξη της Ολυμπιακής υπό τον έλεγχό του υπερδιπλασίασε τον ετήσιο αριθμό των επιβατών σε 413.000 και δημιούργησε περισσότερες από 700 νέες θέσεις εργασίας.

30 Ιουλίου 1956. Ο Αριστοτέλης Ωνάσης και ο Γεώργιος Ράλλης υπογράφουν τη σύμβαση εκμεταλλεύσεως της Τεχνικής Αεροπορικής και Επιχειρησιακής Εταιρείας (ΤΑΕ). (πηγή φωτ.: Onassis and his legacy, Alexander S. Onassis, Public Benefit Institution, reprint from Lloyds List, Athens 2003).

Περιπλους 17

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης»

1. Η Χριστίνα Ωνάση με την κόρη της Αθηνά. Φωτογράφος: Χρήστος Κοροντζής. (πηγή φωτ.: Παύλος Ι. Ιωαννίδης, Κι αν δεν είσαι, θα γίνεις..., Εκδ. Α.Α.Λιβάνη, Αθήνα 2008). 2. Αλέξανδρος Ωνάσης. (1948-1973). (πηγή φωτ. Onassis and his legacy, Alexander S. Onassis, Public Benefit Institution, reprint from Lloyds List, Athens 2003). 3. Ο Αλέξανδρος Ωνάσης στον Όλυμπο με ελικόπτερο Alouette III. Φωτογράφος: Ευριπίδης Καπασακάλης. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης.

18 Περιπλους

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης»

Επιμύθιο Σε διάφορες στιγμές της ζωής του ο Ωνάσης απέδειξε ότι δεν του έλειπε το προσωπικό θάρρος και δεν φοβόταν την προσωπική του έκθεση σε κινδύνους. Την ίδια και περισσότερη περιφρόνηση προς τον κίνδυνο είχε και ο γιος του, Αλέξανδρος, ιδίως σε ό,τι αφορούσε την αεροπλοΐα και τις πτήσεις. Έχοντας ο Αλέξανδρος τοποθετηθεί επικεφαλής του κλάδου της Ολυμπιακής που διαχειριζόταν τα αεροταξί, πολύ συχνά ήταν ο πρώτος που προσφερόταν σε θυελλώδεις νύχτες να μεταφέρει επείγουσες περιπτώσεις ασθενείας από τα νησιά στην Αθήνα για ιατρική περίθαλψη. Στις 22 Ιανουαρίου 1973 ο Αλέξανδρος απογειώθηκε με ένα αεροσκάφος της Ολυμπιακής για να εκπαιδεύσει ένα νέο πιλότο. Μετά από δύο ή τρία δευτερόλεπτα από την απογείωση το Piaggio κατέπεσε στο αεροδρόμιο από λανθασμένο χειρισμό του συστήματος ελέγχου. Ενώ δύο άλλοι ανεσύρθησαν από την πτώση ελαφρώς τραυματισμένοι, ο Αλέξανδρος υπέστη μη αναστρέψιμη βλάβη εγκεφάλου. Όταν ο Ωνάσης έφτασε την επομένη από τη Νέα Υόρκη δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλο, από το να σταματήσει το μηχάνημα υποστήριξης της ζωής του γιου του. Η απώλεια του Αλέξανδρου σε ηλικία 24 ετών ήταν ένα τρομακτικό χτύπημα. Λίγο αργότερα, το 1974 συνέπεσε και ο θάνατος της Τίνας, της μητέρας των παιδιών του, συζύγου τώρα του Σταύρου Νιάρχου. Στις 15 Μαρτίου 1975 ο Ωνάσης εισήχθη σε νοσοκομείο στο Παρίσι υποφέροντας από πόνους, όπου υποβλήθηκε σε εγχείριση για να του αφαιρεθεί η χοληδόχος κύστις. Δεν ανένηψε ποτέ από την εγχείριση. Ο Ωνάσης είχε προετοιμάσει την τελική του επιθυμία και διαθήκη που κατένειμε την περιουσία του μεταξύ της Χριστίνας, της μοναδικής ζώσας κληρονόμου, και του Ιδρύματος, το οποίο θα δημιουργείτο στο όνομα του γιου του, Αλέξανδρου. Ο μύθος του χρυσού Έλληνα με την πλατειά σκέψη και την εκρηκτική επιχειρηματικότητα παρέμεινε ζωντανός μέσα από το Ίδρυμα, που δημιουργήθηκε από τον σπαραγμό του πατέρα, ο οποίος έζησε την ανείπωτη δυστυχία, να διακόψει ο ίδιος τη ζωή χωρίς νόημα του μονάκριβου γιου του. Η κορύφωση ενός δράματος με όλα τα στοιχεία της αρχαιοελληνικής τραγωδίας. Μία από τις μοναδικές προβλέψεις της διαθήκης ήταν ότι το Ίδρυμα θα αντλούσε χρηματοδότηση από ένα παράλληλο επιχειρηματικό Ίδρυμα το οποίο θα διαχειριζόταν τις επιχειρήσεις του Ωνάση μετά τον θάνατό του. Οι επιχειρήσεις του τότε αριθμούσαν 51 πλοία και τρία υπό παραγγελίαν.

Ο Αριστοτέλης Ωνάσης. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση.

Κανένας άλλος μεγαλο-επιχειρηματίας δεν εξήψε τη φαντασία του κόσμου περισσότερο από τον Ωνάση. Μερικοί τον αποστρέφονταν ως κάτοχο μεγάλου κεφαλαίου. Άλλοι τον αγαπούσαν επειδή δεν είχε σε υπόληψη τις αρχές και δεν έγινε ποτέ μέρος του κατεστημένου. Όλοι όμως τον αναγνώρισαν σαν «Μεγάλο Έλληνα». Ήταν ένα συμπέρασμα στο οποίο είχαν ήδη καταλήξει πολύ νωρίτερα, οι ασχολούμενοι με τη ναυτιλία και ο λαός γενικά.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ • « Αριστοτέλης Σωκράτους Ωνάσης, Σμύρνη 1906-Παρίσι 1975», Αργώ, Απρίλιος 2000, τεύχος 412, 40-59). • Θεοτοκάς, Γ. –Χαρλαύτη, Τζ. , Έλληνες Εφοπλιστές και ναυτιλιακές επιχειρήσεις. Οργάνωση, διοίκηση και στρατηγική, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2007. • Θεοτοκάς, Γ. –Χαρλαύτη, Τζ. , Ευπόμπη. Ελληνικές ναυτιλιακές επιχειρήσεις, 1945-2000. Οργάνωση, διοίκηση και στρατηγικές, Ελληνικό Λογοτενικό και Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 2004. • Ιωαννίδης, Π., Κι αν δεν είσαι, θα γίνεις..., Εκδ. Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 2008. Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης, 1975-2005, Αθήνα 2006. • Λως, Ματθαίος, Δ., Πορεία προς την κορυφή. Η μεταπολεμική ναυτιλία των Ελλήνων 1945-2000, εκδ. Ακρίτας, 2000. • Μπάτης Ε., Πορτραίτα σε Μπλε Φόντο. Πρόσωπα που έγραψαν ιστορία στη ναυτιλία του 20ού αιώνα, Εκδόσεις Finatec, 1999. • Μπάτης Ε., Εκ της Θαλάσσης τα Κρείττω, τόμος Β’, Εκδόσεις Finatec, 1999.

• Π απαδημητρίου Στ., «Ο Άλλος Ωνάσης», Αργώ, Ιανουάριος 1996, τ. 365, 40- 57. • Σπυρόπουλος, Π., Λεύκωμα Ναυτιλίας, Πειραιάς, Δόξα, Δύναμη, Πρωταγωνιστές, τ. Ζ’ , Βαπόρια Εκδοτική). • Χαρλαύτη, Τζ., Ιστορία της ελληνόκτητης ναυτιλίας, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 2001. • Χανδακά Σοφία (επιμ.), Αριστοτέλης Ωνάσης. Πέρα από τον Μύθο του, AΡΙΟΝΑ Α.Ε., Μουσείο Μπενάκη 2006. • Frischauer, W., Onassis, The Bodley Head Ltd, 1968. • Harlaftis, G., Greek Shipowners & Greece 1945-1975. From Separate Development to Mutual Interdependence, London 1993. • Lily, D., Those Fabulous Greeks: Onassis, Niarchos and Livanos, Cowles 1970. • Onassis and his legacy, Alexander S. Onassis, Public Benefit Institution, Argo Publishing and Advertising Ltd.,reprint from Lloyds List, Athens 2013.

Περιπλους 19

ΚΟΙΝΩΦΕΛΕΣ ΙΔΡΥΜΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Σ. ΩΝΑΣΗΣ Ο πολιτισμός, η παιδεία, το περιβάλλον η υγεία και η κοινωνική αλληλεγγύη είναι οι βασικές προτεραιότητες του Ιδρύματος Ωνάση, το οποίο υλοποιεί τις αρχικές επιθυμίες του Αριστοτέλη Ωνάση. Όλες οι δραστηριότητες του Ιδρύματος από την ίδρυσή του το 1975 έως σήμερα, σχετίζονται με την Ελλάδα και τον ελληνικό πολιτισμό και χρηματοδοτούνται αποκλειστικά από τα κέρδη του Επιχειρηματικού Ιδρύματος, το οποίο δραστηριοποιείται στους τομείς της ναυτιλίας, των επενδύσεων σε ακίνητη περιουσία και της διαχείρισης διαθεσίμων (http://www.onassis.gr).

πιο πρόσφατη και από τις πιο σημαντικές δράσεις του Ιδρύματος Ωνάση είναι το πρόγραμμα Rethink Athens / Ξανα-σκέψου την Αθήνα για την Ανάπλαση του Κέντρου της Αθήνας, ένα πρόγραμμα που έρχεται να απαντήσει σε σημαντικά και πολυσύνθετα προβλήματα και προκλήσεις της Αθήνας και της καθημερινότητας των πολιτών. Το Ίδρυμα Ωνάση ανταποκρίθηκε στην έκκληση της πολιτείας για την υλοποίηση αυτού του έργου που αποτελεί ζητούμενο ήδη από το 1983 (πρώτος το οραματίστηκε ο Αντώνης Τρίτσης) και αποφάσισε να χρηματοδοτήσει και διοργανώσει το διαγωνισμό και τις μελέτες που απαιτούνται προκειμένου του όραμα να γίνει έργο. Μέσα από το έργο της ανάπλασης του κέντρου της Αθήνας – από την οδό Αμαλίας ως την Πατησίων με άξονα την Πανεπιστημίου στόχος είναι να επιτευχθεί η αντιστροφή του κλίματος απαξίωσης που χαρακτηρίζει το κέντρο της Αθήνας τα τελευταία χρόνια, της εικόνας ερήμωσης, καθώς και να σταματήσει φυγή των πολιτών και της υγιούς οικονομικής δραστηριότητας. Αυτό θα επιτευχθεί μέσα από στοχευμένες, καλά μελετημένες διαδικασίες που θα αναβαθμίσουν την πόλη λειτουργικά, αισθητικά και περιβαλλοντικά, θα αναδείξουν την ιστορική και πολιτιστική φυσιογνωμία της πρωτεύουσας και θα δώσουν κίνητρο στους Αθηναίους για την επιστροφή

της κατοικίας τους στο κέντρο, με ασφάλεια και υψηλής ποιότητας καθημερινότητα. Μαζί θα επιστρέψουν η υγιής επιχειρηματικότητα και οι συνθήκες ανάπτυξης στην πρωτεύουσα. Ο νέος σχεδιασμός του κέντρου –όπως προέκυψε μέσα από διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που οργάνωσε και χρηματοδότησε το Ίδρυμα Ωνάση– έχει ως άξονα την οδό Πανεπιστημίου, η οποία θα ενταχθεί σε ένα πολεοδομικό και αρχιτεκτονικό δακτύλιο που θα συνδέσει τον περίπατο των αρχαιολογικών χώρων με τα μεγάλα αρχαιολογικά μουσεία της πόλης και τα ισχυρά πεδία της σύγχρονης πολιτιστικής και εμπορικής δραστηριότητας. Η γραμμική συνέχεια της παρέμβασης στην Πανεπιστημίου προς τη λεωφόρο Αμαλίας, την Ομόνοια και την οδό Πατησίων, θα συνδέσει τον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου και το νέο Μουσείο της Ακρόπολης με το Αρχαιολογικό Μουσείο, και μέσα από την πλατεία της Ομόνοιας με το Μοναστηράκι και το Θησείο, θα συνδέσει άρρηκτα την ενέργεια της σύγχρονης πόλης με τον αρχαιολογικό πλούτο της χώρας. Όλα αυτά θα αποφέρουν πολλαπλά οφέλη στον τουρισμό, βασικό αιμοδότη της ελληνικής οικονομίας. Σημαντικό είναι πως ο νέος σχεδιασμός του κέντρου, στηρίζεται σε ένα πρόγραμμα αποτροπής, αλλά όχι κατάργησης της διαμπερούς κυκλοφορίας, ενώ ταυτόχρονα, η ενίσχυση της δημόσιας συγκοινωνίας θα καλύψει τις νέες ανάγκες, εξυπηρετώντας και ευ-

1 3

2 1. 2. Το Επιχειρηματικό Ίδρυμα αναπτύσσει ποικίλες δραστηριότητες, εκ των οποίων η σημαντικότερη ήταν και παραμένει παραδοσιακά η ναυτιλιακή, συνεχίζοντας την παράδοση του ιδρυτή του Αριστοτέλη Ωνάση. Το 2012, η περιουσία του επιχειρηματικού Ιδρύματος ήταν τουλάχιστον πενταπλάσια από εκείνη που του κληροδότησε το 1975 ο Αριστοτέλης Ωνάσης, χωρίς να συνυπολογίζεται το ποσό που έχει διατεθεί για κοινωφελή έργα κατά τη διάρκεια όλων αυτών των ετών. Στις φωτογραφίες το πετρελαιοφόρο ‘Olympic Legend και το πετρελαιοφόρο πλοίο "Olympic Legacy", που ανήκουν στο επιχειρηματικό ίδρυμα. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση. 3. Εσωτερική άποψη του Ιδρύματος Ωνάση στην Αθήνα. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση. 4. Ο Δρ. Αντώνης Παπαδημητρίου, Πρόεδρος του ΔΣ του Ιδρύματος Ωνάση. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση. 5. Πρώτο Βραβείο ΞΑΝΑ-ΣΚΕΨΟΥ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ / RE-THINK ATHENS: AB30273512. Group Representative: OKRA LANDSCHAPSARCHITECTEN BV (Martin Knuijt) Design Team: MIXST URBANISME (IngeborgThoralMUrb, BLA, WAGENINGEN UNIVERSITY, Department of Environmental Sciences, Landscape Architecture Group (WiebkeKlemm-Arian Steenbruggen-Bert Heusinkveld), STUDIO 75 (Stefa-nos Pantos-Kikkos): WSGReenTechnologies GmbH (GuiliaPeretti -Michael Brusehomas Winterstetter). Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση.

20 Περιπλους

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης» ρύτερες ανάγκες των πολιτών πέραν του άξονα παρέμβασης, στις παρυφές του κέντρου. Επιπλέον, στο νέο σχεδιασμό δεν υπάρχει η έννοια του πεζόδρομου. Πρόκειται για μικτή χρήση των δρόμων, και ιδίως της Πανεπιστημίου, από το τραμ που επεκτείνεται από την Αμαλίας στην οδό Πατησίων, από ειδικές διαδρομές ταξί, λεωφορείων και άλλων οχημάτων για παρόδια εξυπηρέτηση, καθώς και από τα ποδήλατα σε έναν ειδικό ποδηλατόδρομο που εντάσσεται στο μητροπολιτικό δίκτυο. Παρότι φαινομενικά απλή, η παρέμβαση είναι πολύπλευρη και τεχνικά καινοτόμα. Η ανασυγκρότηση του κέντρου με άξονα την Πανεπιστημίου θα γίνει με λειτουργική, οικοδομική και αισθητική οικονομία, όπως αρμόζει στην παράδοση του τόπου μας. Ταυτόχρονα όμως θα επιτρέψει στην Αθήνα να γίνει μια ανταγωνιστική μητρόπολη της Ευρώπης συνδυάζοντας τις σύγχρονες δημιουργικές δυνάμεις με τον μοναδικό στον κόσμο αρχαιολογικό και ιστορικό πλούτο της. Η υλοποίηση του έργου, το οποίο αποτελεί μέρος ενός συνόλου πολλών εν εξελίξει παράλληλων παρεμβάσεων της Πολιτείας στην Αθήνα, θα χρηματοδοτηθεί από ευρωπαϊκούς πόρους και προβλέπεται να έχει ολοκληρωθεί έως τις αρχές του 2016. Στο πλαίσιο των δράσεών του για τον πολιτισμό το Ίδρυμα έχει πραγματοποιήσει πολυσχιδές έργο με κορωνίδα τη δημιουργία της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών (www.sgt.gr), έναν θεσμό πολιτισμού και εκπαίδευσης που εδρεύει στη Λεωφόρο Συγγρού, σε νέο επιβλητικό κτήριο που έγινε σημείο συνάντησης της Αθήνας. Η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών είναι ο νέος τόπος φιλοξενίας του θεάτρου, του χορού, της μουσικής, των εικαστικών και των γραμμάτων και αποστολή της, είναι η προβολή του σύγχρονου πολιτισμού, η υποστήριξη των νέων Ελλήνων δημιουργών, η καλλιέργεια διεθνών συνεργασιών, η εκπαίδευση για τα παιδιά και η διά βίου μάθηση για ανθρώπους κάθε ηλικίας, σε έναν χώρο ανοιχτό και προσιτό σε

όλους. Ταυτόχρονα η Αθήνα δεν λειτουργεί πλέον ως δορυφόρος των μεγαλουπόλεων του κόσμου, αφού παρουσιάζονται στην Αθήνα κορυφαίοι καλλιτέχνες και παραστάσεις, ταυτόχρονα με την παρουσία τους στις μεγαλύτερες σκηνές του κόσμου. Η ανταπόκριση του αθηναϊκού κοινού έχει υπάρξει εντυπωσιακή, έχοντας αγκαλιάσει το σύνολο των προγραμμάτων και εξαντλώντας τα – ιδιαιτέρως προσιτά - εισιτήρια των παραστάσεων. Στο πλαίσιο του πολιτιστικού του έργου, το Ίδρυμα πρόσφατα απέκτησε το Αρχείο Καβάφη με στόχους την προστασία του υλικού που το αποτελεί, τη διάδοση του καβαφικού έργου και την υποστήριξη του διεθνούς χαρακτήρα της ποίησης και της προσωπικότητας του Κ.Π. Καβάφη. Οι στόχοι αυτοί πρόκειται να πραγματωθούν μέσα από σειρά δράσεων, στο πλαίσιο μιας σύγχρονης προσέγγισης του έργου του ποιητή που θα επιτρέψει την περαιτέρω πρόκληση του ενδιαφέροντος των νεότερων γενεών, την αξιοποίηση των νέων μέσων και την εκπαίδευση των μη μυημένων. Σκοπός είναι το Αρχείο Καβάφη να λειτουργήσει ως ένα αρχείο ανοιχτό - πλήρως καταγεγραμμένο, καταλογογραφημένο, ψηφιοποιημένο και εμπλουτιζόμενο - που θα επιτρέψει σε όλους την έρευνα και θα εξασφαλίσει την πολλαπλή, πολυδύναμη και πολύμορφη χρήση του από τους μελετητές και το ευρύ κοινό. Το Ίδρυμα Ωνάση προβάλλει τον ελληνικό πολιτισμό και εκτός συνόρων. Το Θυγατρικό Ίδρυμα Ωνάση (www.onassisusa.org) στεγάζεται στον Ολυμπιακό πύργο της 5ης Λεωφόρου στη Νέα Υόρκη και μεταξύ άλλων, φροντίζει για την διάδοση του Ελληνικού Πολιτισμού στην Αμερική και τον Καναδά μέσω του Προγράμματος Επισκεπτών Καθηγητών σε Πανεπιστήμια της Βορείου και Νοτίου Αμερικής και του Καναδά. Από το 2000 που λειτουργεί το πρόγραμμα αυτό έχουν συμμετάσχει πάνω από 140 καθηγητές, επιστήμονες και προσωπικότητες οι οποίοι έχουν πραγματοποιήσει εκπαιδευτικά προγράμματα, σεμινάρια, διαλέξεις και μαθήματα σε περισσότερα από 360 Πανεπιστημιακά

1 4

1. Η Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση. Εξωτερική άποψη του κτηρίου. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση. 2. Η κεντρική σκηνή «Αριστοτέλης Ωνάσης» της Στέγης Γραμμάτων & Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση. 3. Η είσοδος του Olympic Tower στη Νέα Υόρκη, έδρα του θυγατρικού Ιδρύματος Ωνάση στις Η.Π.Α. 4. Η είσοδος στο Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο Νέας Υόρκης. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση. 5. 19 Απριλίου 2004. Η Θεμελίωση της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών. Διακρίνεται ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Στέλιος Παπαδημητρίου ανάμεσα στους Αντιπροέδρους Παύλο Ιωαννίδη και Απόστολο Ζαμπέλα. Φωτογράφος Ηλίας Αναγνωστόπουλος. (Πηγή φωτ.: Παύλος Ι. Ιωαννίδης, Κι αν δεν είσαι, θα γίνεις..., Εκδ. Α.Α.Λιβάνη, Αθήνα 2008).

Tα κείμενα και οι φωτογραφίες προέρχονται από την ιστοσελίδα του Ιδρύματος.

Περιπλους 21

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης» τμήματα, Μουσεία και άλλα Ανώτατα Εκπαιδευτικά και Πολιτιστικά Κέντρα στις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Κεντρική και Νότια Αμερική. Επίσης, στο θυγατρικό Ίδρυμα της Νέας Υόρκης έχουν οργανωθεί 28 εκθέσεις με αρχαιολογικό, σύγχρονο και πολιτιστικό γενικά περιεχόμενο τις οποίες έχουν επισκεφθεί δωρεάν εκατοντάδες χιλιάδες άτομα. Παράλληλα, οργανώνονται συναυλίες, διαλέξεις και άλλες εκδηλώσεις. Στο ίδιο πλαίσιο, το Ίδρυμα ανέλαβε την δημιουργία και κατασκευή της Ωνασείου Βιβλιοθήκης Ελληνικής και Ρωμαϊκής Τέχνης στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης. Στην Ελλάδα, το Ίδρυμα ανέλαβε την ανάπλαση και εξοπλισμό των βιβλιοθηκών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου και του Μουσείου Μπενάκη ενώ η Ελληνική Βιβλιοθήκη αποτελεί σημαντικό απόκτημα του Ιδρύματος. Πρόκειται για την Συλλογή Βιβλίων του Κωνσταντίνου Στάικου, η οποία θησαυρίζει βιβλία που αντιπροσωπεύουν την πνευματική δραστηριότητα του Γένους, τόσο των κοσμικών όσο και των ανθρώπων της Εκκλησίας, από την εποχή της ιταλικής Αναγέννησης ως τα ύστερα χρόνια του Νεο-Eλληνικού Διαφωτισμού, από τις αρχές του 15ου ως τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Ακόμη μια σημαντική πτυχή του έργου του Ιδρύματος είναι η θέσπιση των Διεθνών Βραβείων, από το 1978. Τα βραβεία απονεμήθηκαν σε προσωπικότητες και οργανισμούς, των οποίων οι υπηρεσίες στους τομείς του πολιτισμού, της κοινωνικής προσφοράς και του περιβάλλοντος κρίθηκαν πολύτιμες. Σήμερα, το Ίδρυμα προσφέρει το Διεθνές Βραβείο Ωνάση για τη Ναυτιλία, το Εμπόριο και τα Χρηματοοικονομικά, σε συνεργασία με το Cass Business School του City University του Λονδίνου και το City του Λονδίνου. Στον τομέα της παιδείας, από το 1978 το Ίδρυμα χορηγεί Υποτροφίες σε Έλληνες για διδακτορικές και μεταπτυχιακές σπουδές στην Ελ-

Ὁ ὑπογεγραμμένος Ἀριστοτέλης Ὡνάσης, ἐπιθυμῶν νὰ διακανονίσω τὰ τῆς περιουσίας μου μετὰ τόν θάνατόν μου καὶ ἔχων σώας τάς φρένας προβαίνω εἰς τὴν διαθήκην μου ἥτις ἐκφράζει τὴν τελευταίαν βούλησίν μου και ὁρίζω τὰ ἑξῆς: ἄρθρον 1 (πρῶτον). Ἐάν ὁ θάνατός μου ἐπισυμβῆ πρὶν εἰ προβῶ εἰς τὴν ἵδρυσιν κοινωφελοῦς ἱδρύματος ἐν Βαντοὺζ τοῦ Λίχτενσταϊν ἢ ἀλλαχοῦ ὑπὸ τὴν ἐπωνυμίαν ALEXANDER S. ONASSIS FOUNDATION, μὲ σκοποὺς μεταξὺ ἂλλων τὴν ἳδρυσιν, συντήρησιν καί ἐν γένει λειτουργίαν καθὼς καὶ ἐπικουρίαν, νοσηλευτικῶν, ἐκπαιδευτικῶν, φιλολογικῶν, θρησκευτικῶν, ἐν γένει επιστημονικῶν, ἐξερευνητικῶν, δημοσιογραφικῶν, καλλιτεχνικῶν, μετὰ διεθνῶν ἢ ἐθνικῶν διαγωνισμῶν μετὰ βραβεύσεων εἰς χρῆμα...

1. Το Ίδρυμα, εξυπηρετώντας έναν από τους βασικούς ιδρυτικούς σκοπούς του που είναι η προώθηση του ελληνικού πολιτισμού παγκοσμίως, χρηματοδότησε την κατασκευή ή την ανακαίνιση βιβλιοθηκών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στη φωτογραφία η Βιβλιοθήκη του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στην Αθήνα, το έργο ανάπλασης και εξοπλισμού της οποίας ανέλαβε το Ίδρυμα. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση. 2. Το 2003, το Ίδρυμα Ωνάση αποφάσισε να ξεκινήσει την συγχρηματοδότηση με το Ίδρυμα Βέχμπι Κοτς του προγράμματος συντήρησης του Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου, στα Μύρα της αρχαίας Λυκίας, στη νότια Τουρκία. Στη φωτογραφία η εκκλησία του Αγίου Νικολάου στα Μύρα. 3. Το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο στην Αθήνα. Εξωτερική άποψη του κτηρίου. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση. 4. Το 2003 το Ίδρυμα χρηματοδότησε και παρακολούθησε το έργο της τεχνολογικής αναβάθμισης των Υπηρεσιών της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας και Αποκαταστάσεως Αναπήρων Παίδων στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Στη φωτογραφία οι εγκαταστάσεις της ΕΛΕΠΑΠ στην Αθήνα. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση. 5. Το παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης στο Ναύπλιο. Το Ίδρυμα χρηματοδότησε τις εργασίες αποκατάστασης και εξοπλισμού του κτιρίου της Πινακοθήκης. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση. 6 O Ιερός Ναός Ευαγγελισμού στην Αλεξάνδρεια είναι σημείο αναφοράς για την ιστορική πόλη και για τον ελληνισμό της. Η ανακαίνισή του χρηματοδοτήθηκε αποκλειστικά από το Ίδρυμα. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση.

22 Περιπλους

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης»

4 1. Στιγμιότυπο από την απονομή των Διεθνών Βραβείων (1980). Οι βραβευθέντες Χάρολντ Μακμίλλαν και Σιμόν Βέιλ, ανάμεσα στον Κωνσταντίνο Καραμανλή και την Ιωάννα Τσάτσου. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση. 2. Από την επίσκεψη του Νέλσονα Μαντέλα στο μέγαρο του Ιδρύματος, στη λεωφόρο Αμαλίας στις 26 Ιουνίου του 2002. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση. 3.Το Ίδρυμα Ωνάση αναγνωρίζοντας το έργο του Συλλόγου Φίλων Παιδιών με Καρκίνο «Ελπίδα» αποφάσισε την ενίσχυση του Σωματείου για τη δημιουργία του πρώτου Ογκολογικού Παιδιατρικού Νοσοκομείου στην Ελλάδα. Φωτ. Γιάννης Σούλης. (πηγή φωτ.: Χανδακά Σοφία (επιμ.) Αριστοτέλης Ωνάσης. Πέρα από τον Μύθο του, Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης-Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2006.) 4. Το Μάρτιο του 2001, το Ίδρυμα Ωνάση εξήγγειλε, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας στο Ηράκλειο Κρήτης, τη δημιουργία ενός νέου θεσμού σεμιναριακών διαλέξεων υψηλού επιστημονικού επιπέδου, με τίτλο The Onassis Foundation Science Lecture Series. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση.

Tα κείμενα και οι φωτογραφίες προέρχονται από την ιστοσελίδα του Ιδρύματος.

Περιπλους 23

Αριστοτέλης Ωνάσης και η συνέχειά του μέσω του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης» λάδα και το εξωτερικό και σε αλλοδαπούς για μεταπτυχιακές σπουδές και έρευνα στην Ελλάδα. Μέχρι το 2013, έχουν δοθεί συνολικά περίπου 4.950 υποτροφίες σε Έλληνες και 745 σε αλλοδαπούς. Παράλληλη και σημαντική δράση έχει ο Σύνδεσμος Υποτρόφων του Ιδρύματος ο οποίος, με την ενεργό συμμετοχή περίπου 1.700 πρώην υποτρόφων και την οικονομική στήριξη του Ιδρύματος, διοργανώνει συνέδρια, διαλέξεις, πολιτιστικές και επιστημονικές εκδηλώσεις. Βασικό μέρος των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων του Ιδρύματος αποτελεί η οικονομική στήριξη Πανεπιστημιακών Εδρών, Τμημάτων και Προγραμμάτων στην Ευρώπη, τις Η.Π.Α., τον Καναδά, τη Νότια Αμερική, την Αφρική, την Αυστραλία και την Ασία, όπου διδάσκονται ο ελληνικός πολιτισμός και γραμματεία. Εκτιμώντας την προσφορά τους και γνωρίζοντας τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, το Ίδρυμα στηρίζει θεσμοθετημένα πανεπιστημιακά προγράμματα ελληνικών σπουδών που παρουσιάζουν αξιόλογο και σταθερό έργο, ενώ συνδράμει, επίσης, κλασικά σχολεία δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης, στην Ευρώπη και τις Η.Π.Α., όπου διδάσκεται η αρχαία ελληνική γλώσσα και ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός. Σε συνεργασία με το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας του Πανεπιστήμιου Κρήτης, το Ίδρυμα Ωνάση διοργανώνει από το 2001 κατά τον μήνα Ιούλιο κάθε έτους, κύκλους σεμιναριακών διαλέξεων υψηλού επιστημονικού επιπέδου με τίτλο «The Onassis Foundation Science Lecture Series». Οι διαλέξεις, οι οποίες δίνονται στην αγγλική γλώσσα από εξέχουσες επιστημονικές προσωπικότητες και συμπληρώνονται από διαλέξεις διακεκριμένων Ελλήνων επιστημόνων του ομόλογου κλάδου, αφορούν στους κλάδους των θετικών επιστημών - Φυσική, Βιολογία, Χημεία, Πληροφορική, Μαθηματικά – και έχουν στόχο την περαιτέρω εκπαίδευση και προώθηση νέων Ελλήνων επιστημόνων, μεταπτυχιακών και τελειόφοιτων, ενώ τα θέματα που καλύπτονται αποτελούν αιχμή στη διεθνή επιστήμη και έρευνα. Επιπλέον, το Ίδρυμα Ωνάση από το 2009, αποτελεί τον φορέα εκπρο-

σώπησης της Ελλάδας ως ακαδημαϊκός συνεργάτης στον θεσμό των Επιστημονικών Συναντήσεων για την Φυσική, την Χημεία και την Ιατρική/Φυσιολογία που πραγματοποιούνται ετησίως στο Lindau της Γερμανίας. Αποτελούν ένα παγκοσμίως αναγνωρισμένο φόρουμ, όπου διαφορετικές γενεές επιστημόνων έχουν την δυνατότητα να ανταλλάξουν γνώση και απόψεις με κατόχους Βραβείου Νόμπελ που συντονίζουν τις συζητήσεις, όσο και με νέα ταλέντα της επιστημονικής κοινότητας. Στις εν λόγω Συναντήσεις, το Ίδρυμα έχει μέχρι στιγμής χρηματοδοτήσει την συμμετοχή 25 νέων επιστημόνων. Στο πλαίσιο των δράσεών του στους τομείς της κοινωνικής αλληλεγγύης και της υγείας, το Ίδρυμα δώρισε στο ελληνικό Δημόσιο το 1992 το πρότυπο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο (ΩΚΚ) πλήρως εξοπλισμένο. Με δυναμικότητα 127 κλινών το ΩΚΚ ήταν το πρώτο πιστοποιημένο νοσοκομείο στην Ελλάδα για την ανάπτυξη και την παροχή υπηρεσιών υγείας στον τομέα της καρδιοχειρουργικής και της καρδιολογίας ενηλίκων και παίδων. Στα 20 χρόνια της λειτουργίας του, ο συνολικός αριθμός των ασθενών που έχουν εξυπηρετηθεί από το ΩΚΚ ξεπερνάει τους 305.000. Έχουν πραγματοποιηθεί 118 εμφυτεύσεις τεχνητής καρδιάς, έχουν νοσηλευθεί πάνω από 135.000 καρδιολογικοί και καρδιοχειρουργικοί ασθενείς, έχουν πραγματοποιηθεί 34.000 καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις, ενώ έχουν αντιμετωπιστεί 83.000 περιστατικά των εργαστηρίων του αιμοδυναμικού και της επεμβατικής ηλεκτροφυσιολογίας. Επιπλέον, το ΩΚΚ παραμένει το μόνο πιστοποιημένο νοσοκομείο στην Ελλάδα για μεταμοσχεύσεις καρδιάς. Το Πρόγραμμα Μεταμοσχεύσεων ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1995 και μέχρι σήμερα έχει πραγματοποιήσει 123 μεταμοσχεύσεις καρδιάς και πνευμόνων. Άλλα ανάλογα κοινωφελή έργα του Ιδρύματος περιλαμβάνουν την παροχή οικονομικής υποστήριξης σε οργανισμούς όπως η ΕΛΠΙΔΑ και η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας και Αποκατάστασης Αναπήρων Παίδων (ΕΛΕΠΑΠ).

1. Στις 2 Απριλίου του 2006 το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας τίμησε με το «Χρυσό Παράσημο Πρώτης Τάξεως του Ευαγγελιστού Μάρκου μετά Ταινίας και Αστέρος τον Στέλιο Παπαδημητρίου, μετά θάνατον, και με το «Χρυσό Παράσημο Πρώτης Τάξεως του Ευαγγελιστού Μάρκου» τον Πρόεδρο του Ιδρύματος κ. Αντώνη Παπαδημητρίου καθώς και τους Επίτιμους Αντιπροέδρους κ.κ. Παύλο Ιωαννίδη και Απόστολο Ζαμπέλα. Στη φωτογραφία στιγμιότυπο από την απονομή των μεταλλίων. Φωτ. Γιάννης Σούλης. (πηγή φωτ.: Χανδακά Σοφία (επιμ.) Αριστοτέλης Ωνάσης. Πέρα από τον Μύθο του, Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης-Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2006.) 2. Ο πρώην Πρόεδρος του Δ.Σ. του Ιδρύματος Στέλιος Παπαδημητρίου παραλαμβάνει το Χρυσό Μετάλλιο που απένειμε η Ακαδημία Αθηνών (Τάξη Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών) στο Ίδρυμα στις 27 Δεκεμβρίου του 2001. Φωτογραφία Ηλίας Αναγνωστόπουλος. (πηγή φωτ.: Χανδακά Σοφία (επιμ.) Αριστοτέλης Ωνάσης. Πέρα από τον Μύθο του, Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης-Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2006.) 3. Aπονομή Διεθνών Βραβείων Ωνάση στο Ινστιτούτο της Γαλλίας (2009). Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση. 4. Τελετή Απονομής Διεθνούς Βραβείου Ωνάση για το Περιβάλλον, Δημαρχείο Αμβούργου (2010). Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάση.

24 Περιπλους

Tα κείμενα και οι φωτογραφίες προέρχονται από την ιστοσελίδα του Ιδρύματος.

Εκδήλωση για την κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας των μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

ΤO

μεσημέρι της Κυριακής 26 Ιανουαρίου 2014 πραγματοποίηθηκε η παραδοσιακή τελετή του αγιασμού και της κοπής της πρωτοχρονιάτικής πίτας των μελών του Ναυτικού Μουσείο της Ελλάδος. Η συμμετοχή των αγαπητών μας μελών και εκλεκτών φίλων ήταν πραγματικά μεγάλη και συγκινητική. Στην φετινή εορταστική εκδήλωση για πρώτη φορά ήρθε ο Υπουργός Πολιτισμού κος Πάνος Παναγιωτόπουλος, ως εκπρόσωπος του πρωθυπουργού κου Αντώνη Σαμαρά. Ο υπουργός στον χαιρετισμό που απηύθυνε στο κοινό, εξήρε τη σημασία της ναυτικής παράδοσης στην διαμόρφωση του ελληνικού πολιτισμού, δήλωσε την στήριξη του υπουργείου και συνεγχάρει την Πρόεδρο για το εξαιρετικό και πολύ σημαντικό για την χώρα πολιστικό έργο που προσφέρει το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Χαιρετισμό στην εκδήλωση του Μουσείο απηύθυνε και ο Δήμαρχος Πειραιώς κος Βασίλης Μιχαλολιάκος οποίος αφού τόνισε την βοήθεια που συστηματικά προσφέρει 26 Περιπλους

το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος στις πολιτιστικές εκδηλώσεις του Δήμου, και το πόσο σημαντικό είναι να παραμείνει στην ναυτική πρωτεύσουσα της χώρας το κεντρικό της Ναυτικό Μουσείο. Εξέφρασε θερμά συγχαρήτηρια στην «άξια Πρόεδρο του» για το πολύ σπουδαίο έργο που έχει κανει όλα αυτά τα χρόνια εθελοντικά και ανήγγειλε την συνεργασία του Δήμου Πειραιώς με το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για την κατασκευή του μνημείου του «Αφανούς Ναύτη» στην πόλη του Πειραιά. Στην συνέχεια πραγματοποιήθηκε η απονομή των επάθλων στους νικητές και συμμετέχοντες στον ιστιοπλοϊκό αγώνα «Εμπορική Ναυτιλία» που είχε γίνει 13 Οκτωβρίου 2013 στον Φαληρικό όρμο. Σύμφωνα με το τυπικό της ημέρας ακολούθησε ο καθιερωμένος αγιασμός και η κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας, καθώς και η κλήρωση των δώρων. Τα φετινά δώρα ήταν τρεις πίνακες ζωγραφικής, προσφορά των ζωγράφων για τον συγκεκριμένο σκοπό και ένα πενθήμερο διακοπών (από 1/6-31/9) για 2 άτομα στο ξενοδοχείο ΓΑΛΑΖΙΟ στο Μπατσί της Άνδρου, προσφορά του μέλους του Δ.Σ. κ. Γεωργίου Δεσποτόπουλου. Τους ευχαριστούμε όλους για την προσφορά τους και ευχόμαστε στους τυχερούς της πρωτοχρονιάτικής πίτας του Μουσείο υγεία και ευτυχία. Στην συνέχεια παρατίθεται ο λόγος της Προέδρου προς ενημέρωσή σας:

Kοπή Πρωτοχρονιάτικης πίτας μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Ομιλία Προέδρου Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κατά την τελετή κοπής της πρωτοχρονιάτικης πίτας

υρίες και κύριοι, φίλες και φίλοι. Χρόνια πολλά και ευτυχισμένος ο νέος χρόνος που έχει ήδη ξεκινήσει. Παρά την άκρα λιτότητα που έχουμε εφαρμόσει σε όλες μας τις δραστηριότητες, όπως άλλωστε υπαγορεύει το οικονομικό κλίμα της εποχής, αποφασίσαμε να προχωρήσουμε σε αυτή την παραδοσιακή εκδήλωση καθώς είναι μια ευκαιρία να βλεπόμαστε, να ανταλάσσουμε ευχές και να αντλούμε αισιοδοξία από την πολυπληθή παρουσία σας και την θέρμη της αγάπης σας. Γιατί είναι το σώμα των μελών, είστε εσείς, είμαστε όλοι μας, που στηρίζουμε το μουσείο και επιβάλλουμε την αναγκαιότητα της συνέχισης της λειτουργίας του. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος από την αρχή της ιδρύσεώς του στηρίχθηκε στην εθελοντική προσφορά τόσο των μελών και φίλων του, όσο και αυτών που αποφάσισαν και οργάνωσαν τη λειτουργία και δράση του. Τα αιρετά Διοικητικά του Συμβούλια αποτελούνταν πάντοτε από αξιόλογα άτομα, εθελοντές, ευαίσθητους αιθεροβάμονες, επιχειρηματίες, Ναυάρχους του Ναυτικού και του Λιμενικού Σώματος, Πλοιάρχους του Εμπορικού Ναυτικού, θα-

λασσανθρώπους, με κοινό χαρακτηριστικό τη διάθεση προσφοράς και την αγάπη τους στην Ελλάδα και την ιστορία της, τεκμηριώνοντας τη συνεχή ναυτική πορεία της φυλής μας δια μέσου των αιώνων. Πολλοί ήταν εκείνοι που συμπαραστάθηκαν στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος κατά την εξηνταπεντάχρονη πορεία του. Αυτή η προσφορά, εκτός από την έμπρακτη ανάδειξη του εθελοντισμού, εκτιμούμε ότι αναδεικνύει παράλληλα και την αγάπη προς τη θαλασσινή ιστορία και παράδοση, που το Ναυτικό Μουσείο αντιπροσωπεύει. Φαίνεται σαν η αλμύρα να έχει περάσει στο DNA του λαού μας. Τα τελευταία χρόνια, παρόλες τις δυσκολίες και τους αγχωτικούς ρυθμούς της ζωής, η εθελοντική προσφορά προς το Μουσείο συνεχίζεται αμείωτη. Μπορεί να μην είναι μέρα απολογισμού ή πεπραγμένων, ωστόσο δεν θα ήθελα να μην αναφερθώ στους κυρίους Δημήτριο Σγουρέλη ναυπηγό και Θεόδωρο Κόντε στέλεχος της Εθνικής Τράπεζας αντιστοίχως, που συνεχίζουν και φέτος να προσφέρουν τις εξαιρετικές τους υπηρεσίες στην ταξινόμηση και τακτοποίηση του αρχείου ναυπηγικών σχεδίων και φωτογραφιών αντιστοίχως.

Η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη στο βήμα.

Επίσης, ο πρώην αντιπρόεδρος, παλιός συνεργάτης του ΝΜΕ και καλός φίλος κος Παναγιώτης Μολφέτας, ο οποίος έχει κατασκευάσει και συντηρήσει πολλά και σημαντικά εκθέματα, συνεχίζει να μας βοηθά με την πείρα και τις γνώσεις του στην αξιολόγηση αντικειμένων και κειμηλίων του Μουσείου, για τις ανάγκες ενημέρωσης της απογραφής των συλλογών του. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να αναφερθώ σε μία ιδιαίτερη και εξαιρετική προσφορά από την καταξιωμένη ζωγράφο και μέλος μας Περιπλους 27

Kοπή Πρωτοχρονιάτικης πίτας μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

κυρία Μαρίνα Ζωγραφάκη, η οποία δωρίζει στο Μουσείο 40 πίνακες, δουλειά 3 και πλέον ετών, με σκοπό να ενισχυθεί η λειτουργία του ιδρύματός μας. Η παρουσίαση αυτών των έργων προγραμματίζεται να γίνει με μία έκθεση στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Πολλοί είναι επίσης οι δωρητές που μας δίνουν πολύτιμα αντικείμενα και αρχεία προσωπικών και οικογενειακών συλλογών, καθώς και οι χορηγοί, άλλοι με μεγαλύτερα και άλλοι με μικρότερα ποσά, που στηρίζουν τη λειτουργία του Μουσείου. Ευχαριστούμε όλους θερμά. Σε πείσμα των καιρών, το Μουσείο όχι μόνο θα παραμείνει ανοιχτό, αλλά και θα συμβάλλει στην πολιτιστική ζωή της χώρας. Το 2014 θα φιλοξενήσει στου χώρους του εκθέσεις, θα συνδιοργανώσει μαζί με το Πλωτό Ναυτικό Μουσείο «Γεώργιος Αβέρωφ» το Πανελλήνιο Συνέδριο των Ναυτικών Μουσείων. Εκεί εκτός από τις εισηγήσεις των εκπροσώπων των Ναυτικών Μουσείων που ελπίζουμε να είναι όλοι παρόντες, θα υπάρξουν και ομιλίες επιστημονικής ημερίδας με θέμα που προσιδιάζει στη φύση του συνδιοργανωτή φορέα «Πλοία μνημεία της ελληνικής ναυτικής παράδοσης και μουσειακή πραγματικότητα». Το Μάρτιο επίσης προγραμματίζουμε την διοργάνωση του 2ου ιστιοπλοϊκού αγώνα «Ναυτοσύνη» προς τιμή του Πολεμικού μας Ναυτικού. Η συμμετοχή μας στα Ποσειδώνια 2014, στις αρχές Ιουνίου, θεωρείται δεδομένη εφόσον εξευρεθούν οι ανάλογοι πόροι. Στις αρχές του Ιουνίου επίσης, ύστερα από πρόσκληση της ελληνικής πρεσβείας στη Σόφια και με τη συνεργασία του Υπουργείου Πολιτισμού της Βουλγαρίας θα παρουσιαστεί φωτογραφική έκθεση με θέμα την διαχρονική παρουσία των Ελλήνων στην θάλασσα. Η έκθεση θα ενταχθεί στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για το κλείσιμο της ελληνικής Προεδρίας της Ε.Ε. Στο πλαίσιο επίσης της ελληνικής Προεδρίας κατά το α΄ εξάμηνο του 2014 παρουσιάζεται φωτογραφική έκθεση στο Ζάππειο Μέγαρο με θέμα «ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΘΑΛΑΣΣΕΣ. Ένα φωτογραφικό ταξίδι μέσα στο χρόνο.» στην οποία συμμετέχει επίσης το Μουσείο μας με φωτογραφίες από το αρχείο του. Πέραν τούτων, μέσα στο τρέχον έτος, με την υλοποίηση προγράμματος του ΕΣΠΑ προσδοκάται η ολοκλήρωση της ψηφιοποίησης του Μουσείου και η απόκτηση ψηφιακών διαδραστικών εφαρμογών που θα αναβαθμίσουν το ίδρυμα και θα το φέρουν στην τεχνολογική πρωτοπορία. Το συνεχές και διαχρονικό εκπαιδευτικό έργο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος συνεχίζεται απρόσκοπτα, παρά την οικονομική μας στενότητα. Συνεχίζουμε να υποδεχόμαστε όλα τα παιδιά, ακόμα και αν δεν έχουν να πληρώσουν το πολύ μικρό εισιτήριο που προβλέπεται. Περιττό να τονίσω ότι αισθανόμαστε πραγματικά υπερήφανοι για αυτό το έργο μας. Την περασμένη χρονιά περισσότερα από 17.000 παιδιά πέρασαν από τις αίθουσες μας, άγγιξαν και έζησαν τη ναυτική μας κληρονομιά. Τους παρουσιάζουμε τα ναυτικά μέσα, με τα οποία οι πρόγονοί τους πολέμησαν και κληρονό28 Περιπλους

Πάνω: Διακρίνονται ο αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Κωνσταντίνος Μαζαράκης-Αινιάν, ο βετεράνος του Β’ ΠΠ πλοίαρχος ΕΝ κος Δημήτριος Πολέμης, ο κος Ηλίας Παπαφακλής, ο κος Ευάγγελος Αθηναίος, ο αξιωματικός του ΠΝ εα και έφορος Δημοσίων Σχέσεων του Ελλ. Συνδέσμου Υποβρυχίων κος Μιχάλης Πρωϊμάκης, η κα Μαίρη Κούσουλα, ο κύριος Δημήτριος Σγουρέλης, ο κος Νικόλαος Νικολαΐδης. Κάτω: Στο στιγμιότυπο μεταξύ άλλων διακρίνονται οι βετεράνοι του Β’ ΠΠ ναύαρχοι και αξιωματικοί του ΠΝ κ.κ. Γέωργιος Μόραλης, Δημήτριος Δούσης, Χρήστος Κοντογιάννης και Βασίλειος Μητσάκος. Μαζί τους η καθηγήτρια του Παν/μίου Αιγαίου κα Ελένη Θανοπούλου, ο ναυπηγός κος Δημήτρης Καπαϊτζής, ο διοικητής της μαρίνας Ζέας κος Φαλκονάκης, ο κος Κορκίδης Πρόεδρος Εθνικής Συνομοσπονδίας Ελληνικού ΕμπορίουΕΒΕΠ, ο αρχιπλοίαρχος ΠΝ Κων/νος Μανιωλουδάκης, Διοικητής της Υπηρεσίας Φάρων και ο αρχιπλοίαρχος Νικόλαος Λεμονής διοικήτης της ΝΔΑ. Στις πίσω σειρές διακρίνονται ο κος Χάρης Τζάλας, ο κος Ιωάννης Μαραγκουδάκης Πρόεδρος του ΠΟΙΑΘ, ο κος Γεώργιος Καλαρώνης Πρόεδρος της Ένωσης Απ. Αξ/κών Λ.Σ. και ο κος Πελοπίδας Αγγελόπουλος Πρόεδρος της Λέσχης Αξ/κών Λ.Σ.

μησαν σε όλους μας μια ελεύθερη πατρίδα, γεγονός που αντιλαμβάνονται πως δεν ήταν δεδομένο σε όλες τις περιόδους της ιστορίας μας. Πριν κλείσω την συνοπτική παρουσίαση των πεπραγμένων μας, θα ήθελα να αναφέρω ότι από το 1986 που το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος τιμήθηκε με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το έργο του, έχει αποσπάσει πολλές τιμητικές διακρίσεις. Εκείνο όμως που μας κάνει ιδιαίτερα υπερήφανους είναι ότι αποτελεί τον μοναδικό πολιτιστικό φορέα που απέσπασε την τελευταία τριετία 3 τιμητικές διακρίσεις για το εκδοτικό του έργο από το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της χώρας μας, την Ακαδημία Αθηνών. Πρόκειται για τα : - «Απ΄τα πελάγη στου αιθέρες. Το χρονικό της Ναυτικής Αεροπορίας» του ναυάρχου Ι. Παλούμπη , Βραβείο της Ακαδημίας

- Τα «Ελληνικά Υποβρύχια» των ναυάρχων Τιμόθεου Μασούρα & Θωμά Κατωπόδη, Επαίνος της Ακαδημίας - «Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι πολεμιστές του Ναυτικού θυμούνται...», το πεντάτομο έργο του ναυάρχου Αναστασίου Δημητρακόπουλου που απέσπασε εύφημο μνεία της Ακαδημίας. Ευχαριστούμε τους Ναυάρχους που μας εμπιστεύθηκαν το πνευματικό τους έργο στο Μουσείο. Είναι δείγμα της αγάπης τους για τον φορέα που διηγείται τη ναυτική ιστορία του τόπου μας και αντιπροσωπεύει τη ναυτική του παράδοση. Όπως θα διαβάσατε στο πρόγραμμα που σας έχει διανεμηθεί, εκτός από την κοπή της πίτας μας, θα προηγηθεί και η τελετή απονομής επάθλων του ιστιοπλοϊκού αγώνα παραδοσιακών σκαφών με τίτλο «Ελληνική Ναυτιλία» που πραγματοποιήθηκε με

Kοπή Πρωτοχρονιάτικης πίτας μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Πάνω: Διακρίνονται στην πρώτη σειρά και από αριστερά ο κος Αθανάσιος Παναγόπουλος αντιναύαρχος ΠΝ εα, ο βουλευτής Πειραιώς κος Παναγιώτης Μελάς, ο υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων κος Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος, ο Αντιπρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων κος Ιωάννης Τραγάκης, ο εκπρόσωπος του πρωθυπουργού κος Πάνος Παναγιωτόπουλος υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού και ο πανοσιολογιότατος αρχιμανδρίτης Νήφων Καπογιάννης εκπρόσωπος του Μητροπολίτη Πειραιώς. Αριστερά: Διακρίνονται από αριστερά η βουλευτής Πειραιώς κα Μαρία Ρεπούση, ο Δήμαρχος Πειραιώς κος Βασίλης Μιχαλολιάκος, ο Α/ΓΕΝ αντιναύαρχος ΠΝ Ευάγγελος Αποστολάκης, ο Α.Σ. αντιναύαρχος ΠΝ Παναγιώτης Λίτσας, ο αντιναύαρχος (Μ) ΠΝ κος Ηλίας Δημόπουλος, Διοικητής ΔΔΜΝ, ο υποναύαρχος ΠΝ Ιωάννης Μαΐστρος, Διοικητής ΣΝΔ, ο βουλευτής Πειραιώς κος Κατσαφάδος.

επιτυχία τον περασμένο Οκτώβριο στον φαληρικό όρμο. Οι ιστιοπλόοι μας εντάσσονται στην κατηγορία των εθελοντών. Θα ήθελα να σημειώσω σε αυτό το σημείο ότι η επιτυχημένη υλοποίηση του συγκεκριμένου αγώνα έγινε εφικτή με την ευγενική χορηγία της κυρίας Isabella Gilmartin-Ποτηριάδη εις μνήμην του συζύγου της Μάρκου Ποτηριάδη και την πολύτιμη συνδρομή των Ναυτικών Ομίλων Παλαιού Φαλήρου και Ελλάδος, οι οποίοι ήταν συνδιοργανωτές. Χορηγός επικοινωνίας της εκδήλωσης ήταν η τηλεόραση του ΑΝΤΕΝΝΑ, ενώ τα έπαθλα που θα απονεμηθούν σήμερα είναι προσφορά της εταιρείας Ναυπλιώτης. Τα 8 σκάφη που έλαβαν μέρος στον αγώνα «Ελληνική Ναυτιλία» έτρεξαν για τη ναυτική ιστορία και παράδοση της φυλής μας, αυτή που παρουσιάζεται στις ελλιπώς φωτισμέ-

νες αίθουσες του Μουσείου μας, στους, πολλές φορές υγρούς, τοίχους μας και αναδεικνύεται από κάθε έκθεμα και κειμήλιο. Είναι αυτή η αίσθηση που μας συνέχει όλους όσοι υπηρετούμε τον φορέα. Νοιώθουμε θεματοφύλακες αυτής της κληρονομιάς και έστω και αν φαινόμαστε ανεδαφικοί, στο κλίμα της σύγχρονης ρεαλιστικής εποχής που ζούμε, είναι αυτή η αίσθηση που υπαγορεύει τις αντιδράσεις μας, τα μεγάλα ΝΑΙ και τα μεγάλα ΟΧΙ στις πράξεις μας. Κοντά μας νιώθουμε όλους εσάς. Στήριγμα και συμπαράσταση. Δεν είναι τόσο πολύ η υλική βοήθεια, που βεβαίως είναι απαραίτητη, όσο ότι σας αισθανόμαστε να μας εμψυχώνετε και να συμπαρατάσσεστε μαζί μας. Μαζί θα περάσουμε τον κάβο, τους πολλούς κάβους, ευκολότερα. Κι αν φαντάζουμε σαν να σκιαμαχούμε σε αγώνες άνι-

σους με τους ανεμόμυλους της αδιαφορίας των ισχυρών και των σκληρών περιορισμών της σύγχρονης ζωής, που στρέφουν το ενδιαφέρον προς βασικές βιοτικές ανάγκες της κοινωνίας μας, εμείς θα μείνουμε όρθιοι στο πόστο μας, και μας ικανοποιεί να βλέπουμε παιδικά μάτια ορθάνοιχτα μπροστά στο πυρπολικό του Κανάρη και του Παπανικολή, μπροστά στο μοντέλο του Αβέρωφ ή τη θυσία της «Έλλης», του «Αδρία», του «Πρωτέα» και των 2600 ακήδευτων νεκρών της εμπορικής ναυτιλίας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Φίλες και φίλοι, μιλώντας εκ μέρους όλων των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου σας εύχομαι η νέα χρονιά να φέρει υγεία, προκοπή και ευτυχία σε σας και τις οικογένειές σας. Σας ευχαριστώ. Περιπλους 29

Kοπή Πρωτοχρονιάτικης πίτας μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

1. H Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου μαζί με τον Γενικό Γραμματέα του ΝΜΕ Αντιναύαρχο ΠΝ κο Τιμόθεο Μασούρα υποδέχονται τον Α/ΓΕΝ Αντιναύαρχο ΠΝ κο Ευάγγελο Αποστολάκη. 2. Ο Αρχιμανδρίτης Νήφων ευλογεί την βασιλόπιτα του ΝΜΕ. 3. Ο υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού ως εκπρόσωπος του πρωθυπουργού χαιρέτησε την εκδήλωση. 4. Ο δήμαρχος Πειραιώς κος Βασίλης Μιχαλολιάκος απηύθυνε χαιρετισμό. 5. Διακρίνονται από αριστερά η βουλευτής β΄Αθηνών κα Σοφία Βούλτεψη, ο δημοσιογράφος και μέλος ΔΣ του ΝΜΕ κος Ηλίας Νταλούμης, ο καθηγητής του Παν/μίου Αιγαίου κος Νικήτας Νικητάκος μέλος ΔΣ του ΝΜΕ, ο Πρόεδρος του ΝΑΤ κος Γεώργιος Θεοτοκάς και ο ακαδημαϊκός καθηγητής βυζαντινής αρχαιολογίας κος Παναγιώτης Βοκοτόπουλος. 6. Ο Αντιστράτηγος εα κος Λάμπρος Καζάκος και ο Αντιπτέραρχος εα κος Ζαφείρης Ταμπακίδης, Πρόεδρος και Αντιπρόεδρος της ΣΕΕΘΑ αντίστοιχα.

30 Περιπλους

Kοπή Πρωτοχρονιάτικης πίτας μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

1. 2. Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. 3. Από αριστερά ο αντιναύαρχος (Μ) ΠΝ κος Ηλίας Δημόπουλος Διοικητής ΔΔΜΝ, η κα Μαρίνα Ζωγραφάκη, ο αντιναύαρχος ΠΝεα κος Κωνσταντίνος Ζωγραφάκης, ο υποναύαρχος ΠΝ Ιωάννης Μαΐστρος, Διοικητής ΣΝΔ, ο βουλευτής Πειραιώς κος Κώστας Κατσαφάδος, ο ναύαρχος ΠΝ εα κος Γεώργιος Μόραλης, ο αντιπρόεδρος του ΔΣ του ΝΜΕ και Πρόεδρος του Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη» κος Πάνος Λασκαρίδης, ο Γενικός Γραμματέας του ΔΣ κος Τιμόθεος Μασούρας, ο εκπρόσωπος του Α/ΛΣ στο ΔΣ του ΝΜΕ υποναύαρχος ΛΣ εα κος Παναγιώτης Παρασκευόπουλος και ο κος Γεώργιος Δεσποτόπουλος πλοίαρχος ΠΝ εα, μέλος του ΔΣ του ΝΜΕ. 4. Η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη προσφέρει βασιλόπιτα στον υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων κο Κωνσταντίνο Αρβανιτόπουλο και τον ευχαριστεί για την παρουσία του στην εκδήλωση. 5. Από αριστερά:η κα Ντόλη Ψιμάδα, η κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του ΝΜΕ, η κα Νατάσα Φλώρου, η κα Ελένη Δελένδα, ο κος Γιάννης Χατζηπροδρόμου, η κα Κική Χατζηπροδρόμου, ο κος Σπύρος Δελένδας, η κα Μαρίνα Ζωγραφάκη, η κα Αγγέλα Αρκουμανέα, και ο αντιναύαρχος ΠΝεα κος Ιωάννης Παλούμπης.

Περιπλους 31

Kοπή Πρωτοχρονιάτικης πίτας μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

1. Οι κυρίες Χρυσή Κούκη-Τσιμόγιαννη και Μαρία Λούκου- Τσιμόγιαννη, μέλη του μουσείου βοήθησαν στην είσπραξη των συνδρομών. Μαζί τους η κα Κλεοπάτρα Ρηγάκη που έχει την γραμματειακή υποστήριξη. 2. Ο κύριος Γρηγόρης Μπούτσης και ο κύριος Χρήστος Κυρίκος. 3. Το προσωπικό του ΝΜΕ, από αριστερά η κα Κλεοπάτρα Ρηγάκη, η κα Γεωργία Μιαούλη, η κα Κάτια Κρανιώτου, η κα Ιωάννα Μπερμπίλη και η κα Πηνελόπη Βουγιουκλάκη. 4. Ο νικητής του 1ου δώρου της βασιλόπιτας κος Χαράλαμπος Μπακιρτζής Πρόεδρος του Ομίλου Ερετών.

Τα δώρα της πρωτοχρονιάτικης πίτας των μελών του ΝΜΕ. Ευχαριστούμε τους καλλιτέχνες για την προσφορά των έργων τους. 5. 1ο Σωτήρης Τζαμουράνης, Η Ναυμαχία του Ναβαρίνου. Ελαιογραφία. 6. 2ο Μαρίνα Ζωγραφάκη, Το συντριβάνι με τα νούφαρα στον Εθνικό Κήπο. Ελαιογραφία. Το κέρδισε ο κος Παναγιώτης Παρασκευόπουλος. 7. 3ο Εύα Διβάρη, Shipyard. Αριθμημένη μεταξοτυπία. Το κέρδισε ο κος Δημήτριος Αποστολάκης.

32 Περιπλους

Απονομή Επάθλων του Ιστιοπλοϊκού Αγώνα "ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ"

1. Ο κύριος Γεώργιος Δεσποτόπουλος μέλος του ΔΣ του ΝΜΕ συντόνισε την τελετή απονομής των επάθλων του ιστιοπλοϊκού αγώνα «Εμπορική Ναυτιλία». 2. Την απονομή του επαμειβόμενου κυπέλλου έκανε ο Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού κος Πάνος Παναγιωτόπουλος στον 1ο νικήτη του αγώνα κο Αντώνη Νικολάρα. 3. Ο Αντιπρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων κος Ιωάννης Τραγάκης απένειμε το έπαθλο στον 1ο νικητή του αγώνα κο Αντώνιο Νικολάρα κυβερνήτη και ιδιοκτήτη του FLAMINGO, ο οποίος το παρέλαβε μαζί με το πλήρωμά του. 4. Ο Αντιπρόεδρος του ΔΣ του ΝΜΕ και Πρόεδρος του Ιδρύματος «Αικ. Λασκαρίδη» κος Πάνος Λασκαρίδης απένειμε το έπαθλο στον κύριο Αλέξανδρο Κέδρο κυβερνήτη και ιδιοκτήτη του LARNE. 5. Ο χορηγός των επάθλων του αγώνα κος Ναυπλιώτης απένειμε το έπαθλο στον κύριο Γιάννη Σπίνο κυβερνήτη του περάματος «Άγιος Νικόλαος» του κου Κων/νου Περαττικού. 6. O Αρχηγός Στόλου Αντιναύαρχος κος Παναγιώτης Λίτσας απένειμε το έπαθλο στον κο Αντώνη Ζάνο κυβερνήτη του «ΑΕΛΛΩ» πλοιοκτησίας κου Ίωνα Βαρουξάκη. 7. Ο Δήμαρχος Πειραιά κςο Βασίλης Μιχαλολιάκος απένειμε το έπαθλο στην κα Χριστίνα Παντελεημονίτη, κυβερνήτη του ΥΟ ΗΟ ΗΟ. 8. Ο Α/ΓΕΝ Αντιναύρχος κος Ευάγγελος Αποστολάκης απενειμε το έπαθλο στον κο Δημήτρη Πανελεημονίτη, κυβερνήτη και ιδιοκτήτη του STEEL HEAD που κατέλαβε την 3η θέση. 9. Ο υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευματών κος Κων/νος Αρβανιτόπουλος απένειμε το έπαθλο στον κο Μίλτο Χαρατζή κυβερνήτη του GITANA, πλοιοκτησίας του κου Γεωργίου Γιουρούκου που κατέλαβε την 2η θέση. 10. Ο Ναύαρχος κος Γεώργιος Μόραλης απένειμε το έπαθλο στον κο Νικόλαο Νικολάρα, κυβερνήτη του ΑΜΑΖΩΝ, πλοιοκτησίας κου Ν. Μπάκου. Περιπλους 33

του δρ. Ευάγγελου Αθηναίου Ομιλία που πραγματοποιήθηκε στον Πειραϊκό Σύνδεσμο στις 30 Οκτωβρίου 2013 με την ευκαιρία της εθνικής επετείου της 28ης Οκτωβρίου 1940.

Ανδρέας Κρυστάλλης, Ο βομβαρδισμός του Πειραιά, το 1944. Δρομοκαΐτειο, Ίδρυμα.

αποψινή ομιλία μας, έχει τον τίτλο «Ο Πειραιάς του 1940». Το έτος αυτό ο ελληνικός στρατός απέκρουσε την Ιταλική εισβολή και νίκησε τους Ιταλούς στα βουνά της Πίνδου και της Αλβανίας. Έτσι το 1940 κατέστη ορόσημο διότι έχουμε και μια άλλη μεγάλη δοξασμένη νίκη του γένους των Ελλήνων, που προστέθηκε στην ιστορία του. Αναφορά στα γενικότερα πολεμικά επιτεύγματα του στρατού μας, έχει γίνει για την περίοδο αυτή, κατ’ επανάληψη όλα αυτά τα χρόνια και γίνεται ακόμη. Έτσι, δεν θα μπούμε εμείς στις λεπτομέρειες, αλλά θα περιοριστούμε κυρίως σε ότι έχει σχέση με την πόλη μας, τον Πειραιά. Θα σταθούμε όμως, μετά από μία επιλεκτική αναφορά στην έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου. Ακολούθως, στα προ και μετά του έτους ορόσημο 1940 και ιδιαίτερα στα πολεμικά γεγονότα που έχουν σχέση με την πόλη μας. Ο Πειραιάς υπήρξε βεβαιωμένα η πλέον κα-

34 Περιπλους

τεστραμμένη πόλη της Ελλάδος, συνεπεία πολεμικών ενεργειών κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Συγχρόνως, και η πιο αδικημένη πόλη, διότι δολοφονικά βομβαρδίστηκε και καταστράφηκε πέραν από τους εχθρούς κι από τους φίλους συμμάχους. Μοναδική περίπτωση παγκοσμίως! Είναι αλήθεια ότι τα μεγάλα παγκόσμια γεγονότα που αφορούν στο σύνολο, επισκιάζουν και τα πολύ μεγάλα γεγονότα ακόμη, που διεδραματίστηκαν σε στενότερο κύκλο. Εμείς οι μεταγενέστεροι πειραιώτες, έχουμε υποχρέωση τουλάχιστον, στο χώρο μας, τα γεγονότα αυτά να τα προβάλουμε, γιατί αποτελεί μεγάλη παράληψη η υποβάθμιση ή η αποσιώπηση, και ο λόγος είναι ότι σ’ αυτή την περίπτωση θα τα σκεπάσει σύντομα η λήθη, τα γεγονότα. Ο Πειραιάς κυρίες και κύριοι, Είναι η πιο ταλαιπωρημένη ελληνική πόλη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, αυτή που υπέστη τεράστιες απώλειες.

Ποια ήταν η πόλη μας προ του 1940, κατά την εισβολή των Ιταλών και ποια κατά τη διάρκεια της κατοχής και ποια μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Τι είχε και τι έχασε στη διάρκεια του πολέμου ο Πειραιάς, και κυρίως τι δεινά υπέστη σε όλη αυτή την περίοδο, ο λαός του, πρέπει να τα γνωρίζουμε. Σήμερα αυτά θα πούμε. Είναι γεγονός ότι μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο σημειώθηκε, μία ταχύτερη μεταβολή των συνθηκών ζωής του Πειραιώς σε κάθε τομέα, πνευματικό, οικονομικό, πληθυσμιακό. Θα πρέπει να θυμηθούμε όμως, ότι παρά το γεγονός, που μεσολάβησε η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929, η Ελλάς ταχύτατα βγαίνει απ’ αυτήν και σιγά σιγά κατά τη διάρκεια της 10ετίας του 1930, ο Πειραιάς ιδιαίτερα είχε μία κατακόρυφη βιομηχανική ανάπτυξη, με όλες τις ευεργετικές εκτάσεις που είχε γενικότερα για το λαό μας. Ωστόσο θα πρέπει να θυμίσουμε ακόμη ότι οι όποιες ανακατατάξεις που πραγματοποιήθηκαν σ’ αυτό το χρονικό διάστημα, οφείλονται και στα μεγάλα γεγονότα εθνικά και διεθνή, που είχαν μεσολαβήσει ή ακολούθησαν μετά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο. Νέες ιδεολογικές κατευθύνσεις, νέες κοινωνικές αντιλήψεις και πνευματικές θεωρήσεις. Νέοι κάτοικοι στην πόλη, ξεριζωμένοι πρόσφυγες της Μικρασιατικής καταστροφής, που έπρεπε να επιβιώσουν συνετέλεσαν και στην περαιτέρω βιομηχανική και οικονομική ανάπτυξη του Πειραιά. Ο πληθυσμός της πόλεως από 133 χιλιάδες περίπου, μετά την έλευση των προσφύγων ανήλθε στις 254 χιλιάδες. Όλοι αυτοί κυρίως εγκαταστάθηκαν, στις παρυφές της πόλεως Δραπετσώνα, Κερατσίνι, Νίκαια, Κορυδαλλό, Πέραμα κλπ. Όλος αυτός ο προσφυγικός πληθυσμός, άνθρωποι της ανάγκης, φιλόπονοι και δημιουργικοί, συνέβαλαν ώστε στη 10ετία του 30 και μάλιστα πριν την έναρξη του Β΄ παγκόσμιου πολέμου ο Πειραιάς να έχει αλλάξει όψη. Με πρώτο, το βιομηχανικό κλάδο να αναπτύσσεται ταχύτητα. Η μεγάλη εταιρία χημικών προϊόντων και λιπασμάτων την εποχή αυτή διπλασιάζει την παραγωγική της δραστηριότητα, με την ίδρυση νέων εργοστασίων στους μεγάλους χώρους που είχε στη Δραπετσώνα, έφθασε να απασχολεί 2000 εργαζόμενους . Παράλληλα, υπήρχαν τα τσιμεντάδικα Τιτάν και Ηρακλής με μεγάλη παραγωγή τσιμέντου σε μία Ελλάδα που σημειώνεται μεγάλος οικοδομικός οργασμός για τη στέγαση των προσφύγων. Έτσι, ο Πειραιάς απασχολεί χιλιάδες εργατικά χέρια με τη μεγάλη του βιομηχανία, που εκτός απ’ τα πιο πάνω γιγαντιαία εργοστάσια του, ειδικότερα, αναφερόμαστε στις μεγάλες αλευροβιομηχανίες Γεωργή-Νικολετόπουλου –Κουμάνταρου, Αγίου Γεωργίου –Σαραντόπουλου, Αστέρα και άλλα μικρότερα εργοστάσια. Θα αναφερθούμε στα Ναυπηγεία Βασιλειάδη, αλλά και του Σκαραμαγκά εκεί που ιδρύεται για πρώτη φορά, ναυπηγείο για την κατασκευή ελληνικών πολεμικών πλοίων. Ακόμη στα πολλά Μηχανουργεία που εξυπηρετούν τη Βιομηχανία αλλά και τη Ναυτιλία, στα ποτοποιεία και οινοποιεία Μεταξά, Μπαρμπαρέσου, Οίνων και οινοπνευμάτων, στα καπνεργοστάσια Παπαστράτου, Κεράνη, Φούκα, στα σαπωνοποιεία Ζερβού

Παπουτσάνη, στα σιδηρουργικά εργοστάσια. Στο μεγάλο εργοστάσιο της ΧΡΩΠΕΙ και της Οξοποιείας Αττικής, στα ελαιουργία ΕΛΑΙΣ, ΜΑΝΟΣ κλπ, στα ταπητουργία, στα Υφαντουργεία και Κλωστήρια (Ρετσίνα, Πειραϊκή Πατραϊκή, ΚΑΡΕΛΑ, ΒΕΛΚΑ Βελισσαρόπουλος Γαβριήλ, κα στα Αμαξοστάσια των Σιδηροδρόμων που απασχολούσαν εκατοντάδες εργατικά χέρια. Στην ίδια χρονική περίοδο, αρχίζει η κατασκευή έργων στο λιμάνι του Πειραιώς. Κατασκευάζονται κρηπιδώματα μήκους 2500 μέτρων, για να πέφτουν δίπλα τα πλοία επιβατικά και φορτηγά. Γίνονται εκβαθύνσεις, εκβραχισμοί, επιχωματώσεις. Εγκαταστάθηκαν γερανογέφυρες, έγιναν υπόστεγα, έγινε το Σιλό αποθήκη για τα

σιτηρά, δημιουργήθηκε και ο Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς, που απασχόλησε εκατοντάδες εργατικά χέρια. Η κίνηση φορτηγών και επιβατηγών πλοίων έφτανε στα ύψη. Πρωτοφανής η ανάπτυξη του Πειραιώς, σπίτια οικοδομήθηκαν για κατοικίες, διώροφες και τριώροφες, μέγαρα 4όροφα και 5όροφα στο κέντρο και παραλιακά, που στέγασαν εμπορικές και ναυτιλιακές επιχειρήσεις όπως το μέγαρο Σπυράκη, το μέγαρο Γιαννουλάτου, το μέγαρο Βάττη, Ζερβού Λαϊκής Τραπέζης, Γαβριήλ, το μέγαρο του ΗΣΑΠ, και τόσα άλλα αρχοντικά όπως Σκυλίτση, Μεταξά, Μπαρμπαρέσου, Μιχαλινού, Ξακουστή, Καζανόβα, Στρίγκου, Μελετόπουλου, Γεωργή, Πιπινέλη και τόσων άλλων εφοπλιστών, εμπόρων και βιομηχάνων.

Αυτός ήταν ο Πειραιάς της 28ης Οκτωβρίου του ‘40. Μία ευτυχισμένη πόλη, με χιλιάδες κατοίκους εργατικούς και δημιουργικούς γύρω απ΄ αυτή. Η ναυτιλία ήκμαζε, όλοι οι νησιώτες κάτοικοι, περνούσαν απ’ το λιμάνι του Πειραιώς για να μπαρκάρουν. Η ακτοπλοΐα με τα ωραία επιβατηγά της πλοία συνέδεε το κέντρο με όλα τα λιμάνια της χώρας. Κυρίως, όμως η πόλη μας διατηρούσε την πνευματική και πολιτιστική της παράδοση. Εκείνη που θεμελιώθηκε από τους Παύλο Νιρβάνα, Δημοσθένη Βουτυρά, Σπύρο Μελά, Πορφύρα Χατζάρα κι από τους παλαιότερους Βάμβα, Δραγάτση, Βώκο, το μεγάλο Ζωγράφο Βολανάκη. Και να μη ξεχνάμε και τους Πειραιώτες λο-

1. Άποψη του Δημοτικού Θεάτρου. 1939. 2. Άποψη του λιμανιού του Πειραιά. 1955. 3. Άποψη του Πασαλιμανιού 20.7.1955. 4. Το ρολόι και το Μέγαρο του ΝΑΤ. 1939. Φωτογραφικό Αρχείο ΝΜΕ.

γοτέχνες της τελευταίας εποχής, που συνέχισαν την παράδοση όπως ο Σούκας Καβαδίας, Λεβάντας Βρεττάκος, Γεράνης, Θεοχάρης και τόσους άλλους. Ωστόσο εκείνη η μεγάλη πνευματική και πολιτιστική παράδοση που θεμελίωσαν αυτοί οι μεγάλοι Πειραιώτες άνθρωποι του πνεύματος, δεν χάθηκε. Διατηρήθηκε και τιμήθηκε όσο έπρεπε το έργο τους στην πόλη μας. Το έργο τους ήταν πάντα στην επικαιρότητα ως πνευματική κληρονομιά του Πειραιά και το προέβαλαν και το προβάλουν συνεχώς και αδιαλείπτως με ειδικές εκδηλώσεις οι τρεις ιστορικοί Σύνδεσμοι Πειραϊκός, Φιλολογική Στέγη και Ζήνων υπό την αιγίδα των οποίων τελείται και η σημερινή μας εκδήλωση.

Βέβαια, ο Πειραϊκός Σύνδεσμος ιδρυθείς το 1894 συνυπήρχε με όλους αυτούς, τους παλαιούς κορυφαίους Πειραιώτες λογοτέχνες, οι οποίοι όχι μόνον στα πρώτα τους βήματα φιλοξενήθηκαν στην αίθουσα του, αλλά και για όλους έγιναν κατά καιρούς εκδηλώσεις, για το έργο τους μέχρι στις ημέρες μας. Ο Πειραϊκός Σύνδεσμος δεν ήταν ένα αμιγές φιλολογικό Σωματείο. Ήταν ένας πολιτιστικός Σύνδεσμος που υπήρχαν όπως και σήμερα και άλλα τμήματα εκπαιδευτικά αθλητικά καλλιτεχνικά. Το ίδιο και ο Ζήνων ιδρυθείς το 1931, μαζί με το φυσιολατρικό του τμήμα, τον απασχολούσαν πάντοτε έντονα και τα πολιτιστικά. Γενικά ο Πειραϊκός και ο Ζήνων παρουσίαζαν και παρουσιάζουν εκδηλώσεις πολιτιστικές, φιλολογικές ποικί-

λες, με ποιότητα και ενδιαφέρον πάντα. Για ότι αφορά στη Φιλολογική Στέγη. Ιδρυθείσα το έτος 1930 αποτελούσε ένα καθαρό Φιλολογικό και Λογοτεχνικό Σωματείο που ιδρύθηκε από άξιους λογοτέχνες της εποχής εκείνης, το Γρηγόρη Θεοχάρη, τον Σούκα τον Βολονάκη, τον Λεβάντα και άλλους, που όλοι τους είχαν, ένα αξιόλογο και προβεβλημένο λογοτεχνικό έργο. Όμως, τα τελευταία χρόνια η πολιτιστική δραστηριότης γενικά της Φιλολογικής Στέγης υπήρξε μεγάλη και σημαντική, ιδιαίτερα κατά την προεδρία του Γιάννη Χατζημανωλάκη και ελπίζουμε ότι θα συνεχιστεί με τον ίδιο ζήλο. Όλα αυτά τα παραπάνω ισχύουν για την προ του 1940 εποχή, αλλά και μέχρι σήμερα και αποτελούν συνέχεια Περιπλους 35

1 1. 2. Απόψεις των εγκαταστάσεων του λιμανιού του Πειραιά κατά την αποχώρηση των Γερμανών. 3. Η Δραπετσώνα 1933-34. Φωτογραφικό Αρχείο ΝΜΕ. 2

της πολιτιστικής παράδοσης του Πειραιώς. Άλλο μεγάλο πνευματικό και πολιτιστικό γεγονός για τον Πειραιά υπήρξε η ίδρυση του Ναυτικού Μουσείου στην πόλη μας το έτος 1949. Έτσι, η εθνική προσφορά του Πειραιά, αλλά και η προσφορά του στη μεγάλη ελληνική ναυτιλία σήμερα βρήκε τη δικαίωσή του. Ακόμη θα αναφερθούμε και στην ανάπτυξη του Ναυτικού Μουσείου η δραστηριότης του οποίου τα τελευταία χρόνια με την παρούσα Διοίκηση συνετέλεσε μοναδικά στην προβολή γεγονότων και πράξεων που έχουν σχέση με την Ναυτική πατρίδα μας. Οπωσδήποτε όμως, μετά τον πόλεμο και την κατοχή τα ιστορικά σωματεία του Πειραιώς συνεχίζουν με μεγαλύτερη ένταση τις δραστηριότητες τους, με την έκδοση περιοδικών της τέχνης και του λόγου, με λογοτεχνικούς διαγωνισμούς και κάθε άλλη εκδήλωση που έχει σχέση με την πρόοδο της πόλης μας. Ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του 1930 ο Πειραϊκός Σύνδεσμος με τις ωραίες αίθουσες του, απετέλεσε το κέντρο της κοινωνικής και κοσμικής ζωής του Πειραιά. Στις εκδηλώσεις του συμμετείχαν συχνά όλα τα μέλη της τότε Βασιλικής οικογένειας. Σημείο συναντήσεως όλων των βιομηχάνων εφοπλιστών και εμπόρων της εποχής, αποτελούσε ο Πειραϊκός Σύνδεσμος. Κατά τη διάρκεια της κατοχής ο Πειραϊκός έγινε το φιλανθρωπικό κέντρο του Πειραιά. Τα υπόγεια του και το ισόγειο αποτελούσαν το μεγάλο καταφύγιο στους συναγερμούς. Παράλληλα, στις αίθουσες του λειτουργούσαν συσσίτια για δυστυχισμένους και πονεμένους ανθρώπους, που είχαν χάσει σπίτια και συγγενείς από τους βομβαρδισμούς και από την πείνα. Αλλά ας γυρίσουμε στο 1940, όταν υπέστημεν εκείνη την αιφνίδια και άνανδρη επίθεση από τους Ιταλούς, την 36 Περιπλους

έμπνευση της οποίας είχε εκείνος ο γελοίος δημεγέρτης και χυδαίος δοξομανής Μουσολίνη. Επήλθε όμως μετά από λίγο η κατάρρευση της Ιταλίας, αφού και στην Αφρική διαλύθηκε εντελώς ο Ιταλικός Στρατός. Η αρχή όμως είχε γίνει με τους Έλληνες στα βουνά της Πίνδου. Τα πολύ όμως δύσκολα χρόνια για τη χώρα μας και ιδιαίτερα για τον Πειραιά, ήρθαν αργότερα τον Απρίλιο 1941 όπως θα τα πούμε παρακάτω. Έτσι, μας βρήκε η κήρυξη του πολέμου από την Ιταλία, ψύχραιμους και πανέτοιμους. Με το χαμόγελο στα χείλη και με τραγούδια έφευγαν από το Σταθμό Λαρίσης του Πειραιώς, οι επιστρατευμένοι φαντάροι μας. Ο κόσμος είχε μία κινητικότητα κι έναν ενθουσιασμό ανεξήγητο, τις πρώτες ημέρες του πολέμου. Για πότε παραδόθηκαν στην επίταξη τα διάφορα φορτηγά αυτοκίνητα που εξυπηρετούσαν εμπορικές και βιομηχανικές ανάγκες. Ακόμη και τα λίγα αφεντάδικα Ι.Χ., που κυκλοφορούσαν εκείνη την εποχή. Ιδιαίτερα σημειώνουμε την προθυμία των γυναικών να αγοράζουν μαλλιά για να πλέκουν κάλτσες και γάντια για τους στρατιώτες που πολεμούσαν. Στον Πειραιά μετά την κήρυξη του πολέμου από τους Ιταλούς και μέχρι τις 6 Απριλίου του 1941 κανένα αξιοσημείωτο πολεμικό γεγονός δεν μεσολάβησε. Οι κάτοικοι του Πειραιά είχαν μια μεγάλη κινητικότητα και απασχόληση, γυναίκες και έφηβοι, γιατί συμπλήρωναν σε κάθε σημείο που υπήρχε ανάγκη, στις θέσεις εκείνων που είχαν στρατευθεί. Την νύκτα της 6ης Απριλίου όμως του 41 αλλάζει το σκηνικό. Πριν όμως, περιγράψουμε τις συμφορές που βρήκαν τους Πειραιώτες θα υπογραμμίσουμε, σε αυτή την εποχή, που είναι δύσκολη για τη χώρα μας, την αλληλεγγύη, τη

συντροφικότητα και την αλληλοστήριξη, που έδειξε ο συναισθηματικός Πειραιώτης στον πλησίον του. Στις 6 Απριλίου του 1941 το πρωί, η Γερμανία κήρυξε επισήμως τον πόλεμο στην Ελλάδα. Από τις 8 το βράδυ της ίδια ημέρας, τα γερμανικά αεροπλάνα βομβάρδισαν με εμπρηστικές βόμβες το λιμάνι του Πειραιά. Ο βομβαρδισμός ήταν σφοδρός. Οι πυρκαγιές μαίνονταν σ’ όλο το λιμάνι και γύρω απ’ αυτό. Τα πλοία στου Ξαβερίου είχαν τυλιχθεί στις φλόγες. Τα υπόστεγα της ελεύθερης ζώνης μέχρι του Βασιλειάδη το Ναυπηγείο τα είχε ζώσει κι αυτά η φωτιά. Στο κεντρικό κρηπίδωμα του λιμανιού ήταν δεμένο το Clan Frozer, ένα πλοίο αγγλικής νηοπομπής που παρέμεινε, γιατί δεν είχε προλάβει να ξεφορτώσει το φορτίο του, εκατό τόνους εκρηκτικής ύλης η οποία χρησιμοποιείται για τη γόμωση ναρκών, τορπιλών, βλημάτων κλπ. Λίγο πριν τις 4 τα ξημερώματα, βομβαρδίστηκε και το πλοίο αυτό και έγινε η πρώτη έκρηξη του φορτίου του. Στάθηκε αδύνατο να περιγράψει κανείς την έκταση του κακού. Τόσο μεγάλη ήταν η καταστροφή που δεν είχε προηγούμενο. Τμήματα ολόκληρα του πλοίου, μαζί με ανθρώπινα μέλη, χέρια, πόδια, κεφάλια, άρχισαν να πετούν πάνω απ’ τον Πειραιά. Διάφορα εξαρτήματα του πλοίου, βρέθηκαν στην πλατεία του Δημοτικού Θεάτρου, μέχρι και έξω από το Ναυτικό Νοσοκομείο στη Φρεαττύδα. Ακόμη ένα διαρκές δείγμα της καταστροφής, ένα κομμάτι λαμαρίνας από το πλοίο, καρφώθηκε σε ένα δέντρο στον Τινάνειο Κήπο. Αυτή η λαμαρίνα υπήρχε εκεί μέχρι τις ημέρες μας. Από τις εκρήξεις τα τζάμια των σπιτιών έσπαγαν συνεχώς. Συντρίμμια παντού –πεσμένες μαρκίζες και διαλυμένα παράθυρα, κομμένα

σύρματα του ηλεκτρικού, έβγαζαν σπίθες στους δρόμους. Λευκοί και μαύροι καπνοί μείωναν την ορατότητα στα λίγα μέτρα. Ο Πειραιάς ήταν μία κόλαση. Οι Πειραιώτες όμως δεν ήταν κολασμένοι, δυστυχισμένοι ήταν. Και μέσα στην απρόσμενη αυτή δυστυχία, όσο μπορούσαν πιο γρήγορα κοίταζαν να μαζέψουν ότι μπορούσαν για να φύγουν. Μόλις άρχιζε να χαράζει άρχισε και η φυγή από τον Πειραιά. Μία συμπαγής μάζα ανθρώπων, σχηματιζόταν στην έξοδο του Πειραιά προς το Φάληρο θα λέγαμε καλύτερα ότι μία τεράστια πένθιμη λιτανεία ανθρώπων έπαιρνε το δρόμο της παραλίας για να απομακρυνθούν από την κόλαση της φωτιάς. Στο πέρασμα των ανθρώπων αυτών, άκουγες ένα βουβό κλάμα σαν πονεμένο μοιρολόι που δεν ξεχώριζαν τα λόγια του, κυρτοί και κουρασμένοι άνθρωποι προχωρούσαν. Μία γυναίκα είχε στην πλάτη της ένα μεγάλο μπόγο και στα χέρια της μία εικόνα της Παναγίας. Άλλη ένα μικρό παιδί. Άλλος έσερνε μία κατσίκα με ένα σχοινί και γύρω απ’ την κατσίκα τρία κουτσούβελα και η μάνα τους φορτωμένη στην πλάτη, έσερνε τα πόδια της με πολύ κόπο. Όλη αυτή η κουστωδία ανθρώπων εγκατέλειπαν τον Πειραιά για να σωθούν. Από το κέντρο του Πειραιώς, την Καλλίπολη, τον Προφήτη Ηλία, τα Καμίνια, το Κερατσίνι, όλοι πήγαιναν προς την Αθήνα κι όπου αλλού τους βγάλει η τύχη τους. Ένας μεγάλος αριθμός Πειραιωτών απ’ όσους είχαν κάποια οικονομική ευχέρεια, δεν ξαναγύρισαν στον Πειραιά. Κυρίως, ο Πειραιάς έχασε όλους εκείνους τους βιομήχανους, εφοπλιστές, μεγάλους εμπόρους που κατοικούσαν σε εκείνα τα ωραία μέγαρα που έγιναν τα περισσότερα απ’ αυτά αργότερα πολυκατοικίες.

1. 2. Καταστροφές στο Πειραιά από τους αποχωρούντες Γερμανούς.1944. 3. Το Πασαλιμάνι 1933. 4. Βυθισμένο πλοίο στο λιμάνι του Πειραιά. 1945. Φωτογραφικό Αρχείο ΝΜΕ.

Όμως το τραγικό αυτό γεγονός ανέδειξε κάποιες αξίες του ελληνικού λαού, οι οποίες πιστεύουμε ότι δεν μας έχουν εγκαταλείψει ακόμη, όπως είναι η αλληλεγγύη, η βοήθεια και η προσφορά στον πλησίον μας, η συντροφικότητα και η συμπαράσταση. Βέβαια με αυτόν τον πρώτο βομβαρδισμό του Πειραιώς από τους Γερμανούς, οι ελλείψεις που ακολούθησαν ήταν μεγάλες. Για όλους αυτούς τους κατατρεγμένους βομβόπληκτους του Πειραιά, υπήρξε κάποια βοήθεια από τον λαό που άνοιξε τα σπίτια στην Αθήνα και τους φιλοξένησε, που βοήθησε να γίνουν συσσίτια, που κατέβαλε κάθε προσπάθεια να απαλύνει τον πόνο τους. Σημειώνεται ότι έκτοτε άρχισαν και οι βομβαρδισμοί των συμμάχων στον Πειραιά. Βέβαια από τότε άρχισε και η παραγωγική και οικονομική καθυστέρηση της πόλεως. Αλλά η μεγαλύτερη τραγωδία για τον Πειραιά συντελέστηκε περί το τέλος του πολέμου. Στις 11 Ιανουαρίου του 1944 έγινε ο μεγάλος βομβαρδισμός από τα συμμαχικά αεροπλάνα, τα οποία αντί να χτυπήσουν στρατιωτικούς στόχους γκρέμισαν τα σπίτια των Πειραιωτών και σκότωσαν εκατοντάδες απ’ αυτούς. Για αυτό το μεγάλο βομβαρδισμό του Πειραιώς ο γλυκύτατος και μεγάλος Πειραιώτης ποιητής ο αείμνηστος φίλος μας, ο Στέλιος ο Γεράνης έγραψε κάποιους στίχους: «Και ξαφνικά οι σειρήνες Δαιμονισμένες χάλκινες κραυγές Και ξαφνικά ο τρόμος Ο εναέριος τρόμος στα πρόσωπα Και τα μάτια μας, άδειες σπηλιές Και τα χέρια Μόνο τα χέρια μας να φωνάζουν Και να μπαίνουν πιο μέσα απ’ το θάνατο οι καρδιές.»

Ο ποιητής μας είναι ένας απ’ αυτούς που πόνεσε περισσότερο την αποφράδα εκείνη ημέρα. Έχασε τον αδελφό του, όταν κατέρρευσε το εργοστάσιο που δούλευε. Μετά τον βομβαρδισμό αυτό, η πόλη έδινε μία εικόνα φρίκης. Όπου να γύρναγες, εκεί που είχαν πέσει οι βόμβες, έβλεπες μία συνύπαρξη νεκρών και πληγωμένων. Καταματωμένα κορμιά, δεν ξεχώριζες αν είχαν ακόμη πνοή ή όχι. Να βλέπεις τις μάνες των κοριτσιών της Οικοκυρικής Σχολής που θάφτηκαν στο υπόγειο καταφύγιο της Ηλεκτρικής Εταιρίας μαζί με τους εργάτες του Δήμου να σκάβουν τα ερείπια για να τα ξεθάψουν, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Τα κορίτσια πέθαναν από ασφυξία. Σε ένα κεφαλόσκαλο γκρεμισμένου σπιτιού που είναι ακουμπισμένη η νεκρή της κόρης, μία μάνα τραγουδούσε να ξυπνήσει, για να την ντύσει νύφη. Δύο μανιάτισσες με σφιχτό το μαύρο μαντήλι στο κεφάλι, κλαίνε πάνω απ’ το νεκρό σώμα του παλικαριού. Η μία λέει το μοιρολόι της με σπαραγμό και γυρνάει στην άλλη. «Τραγούδα μωρή για το γιό σου, τι έπαθες;» «Βουβάθηκα», είπε εκείνη. «Ξεπροβόδισα στο χάρο κόσμο και κοσμάκη τώρα δεν μπορώ, είναι το σπλάχνο μου, δεν ξεριζώνεται, είναι μεγάλος ο πόνος.» Δεκάδες παρόμοιες σκηνές εκτυλίσσονται στους δρόμους του Πειραιά, που έγινε εκείνη την ημέρα ένα απέραντο νεκροταφείο. Γύρω σου βλέπεις ένα απλωμένο πανηγύρι του χάρου, όπου κι αν γυρίσεις, νεκροί ξαπλωμένοι στο χώμα. Οι Πειραιώτες αφού έθαψαν τους νεκρούς τους, εγκατέλειψαν την πόλη τους που έμεινε γεμάτη συντρίμμια. Όλοι κατέφυγαν στην ανοχύρωτη πόλη της Αθήνας για να σωθούν από έναν άλλο ενδεχόμενο φονικό συναγερμό. Περιπλους 37

Έκτοτε ο Πειραιάς άδειασε, κάτι λίγοι υπέργηροι και ανήμποροι έμειναν, που προσπαθούσαν να επιζήσουν. Τα εργοστάσια έκλεισαν. Πολλές επιχειρήσεις ανέστειλαν τη λειτουργία τους. Μετά από οκτώ μήνες που ελευθερώθηκε η χώρα μας, αχνοφάνηκαν μερικές ελπίδες για τον Πειραιά όχι όμως για πολύ. Μεσολάβησαν τα Δεκεμβριανά γεγονότα του 1944, δύο μήνες περίπου, ο Πειραιάς και πάλι νεκρή πόλη. Τον Προφήτη Ηλία βομβάρδιζαν δύο αγγλικά πολεμικά πλοία, από τον όρμο του Φαλήρου ανηλεώς για να φύγουν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ που τον είχαν καταλάβει. Μέσα στην πόλη συνεχείς οδομαχίες πολέμου.

Πολεμούσαν Έλληνες με Έλληνες. Τα αγήματα του Ελληνικού Ναυτικού που βρίσκονταν στη Σχολή Δοκίμων και στο Μέγαρο Βάττη με τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ, που ήταν διασπαρμένες μέσα στην πόλη. Πολλοί οι τραυματίες και οι νεκροί. Και σ’ αυτή την περίοδο έγιναν πολλές ζημιές. Διαλύθηκαν εργοστάσια από οβίδες, τανκς, έγιναν λεηλασίες. Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας που έγινε το Φεβρουάριο του 1945, ο Πειραιάς άργησε να συνέλθει γιατί είχε υποστεί μεγάλες ζημιές. Κάποτε οι εσωτερικοί πόλεμοι τελείωσαν στον Πειραιά, αλλά δυστυχώς άρχισε ένας άλλος πόλεμος στα βουνά που είχε γενικότερες επεκτάσεις για την πατρίδα, ο εμφύλιος. Αλλά τελειώνοντας, ας κάνουμε τον απολογισμό μας για τον Πειραιά. Πρώτα, να αναφερθούμε στις ανθρώπινες απώλειες για το διάστημα του πολέμου και της κατοχής. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα επίσημα στοιχεία: Το σύνολον των θυμάτων της πόλεως του Πειραιώς κατά την 4ετία της Γερμανικής κατοχής ανήλθε στις 13289. Εξ αυτών 1813 ετάφησαν χωρίς ληξιαρχική πράξη, 1050 εκτελέστηκαν, 10782 πέθαναν από πείνα.

Το χρονικό διάστημα από 6 Απριλίου 1941 μέχρι και τον Ιανουάριο του 1945 οι απώλειες του Πειραιά σε όλους τους τομείς ήταν μεγάλες. Ο Πειραιάς κυριολεκτικά είχε διαλυθεί. Πέρασε αρκετό χρονικό διάστημα για να πάρει επάνω του. Απ’ τη μία πλευρά η βοήθεια του σχεδίου Μάρσαλ, απ’ την άλλη το τέλος του εμφυλίου πολέμου συνετέλεσαν ώστε να συνέλθει. Ποτέ όμως δεν απέκτησε την προπολεμική του λάμψη. Οι ζημιές και οι απώλειες που υπέστη ο Πειραιάς δεν αναπληρώθηκαν μέχρι σήμερα. Αντίθετα σήμερα δεν υπάρχει βιομηχανία. Η διεξαγωγή του μεγάλου εμπορίου γίνεται εκτός Πειραιώς. Τα ναυτιλιακά γραφεία όσα έμειναν στην Ελλάδα διασκορπίστηκαν μέχρι Βουλιαγμένη παραλιακά και μέχρι Κηφισιά Εσωτερικά. Τα πληρώματα που ξεκινούσαν απ’ τον Πειραιά για να επανδρώσουν τα ελληνικά πλοία σε όλα τα λιμάνια της Υδρογείου, έχουν αντικατασταθεί πλέον από Φιλιπινέζους και Πακιστανούς. Τελειώνοντας με την αρνητική σημασία του στίχου ας ψιθυρίσουμε όλοι βλέποντας την πολύ δύσκολη εποχή που περνάμε σήμερα: «Ελλάς η δυστυχία σου, βασίλεμα δεν έχει»

Πάνω: Όταν ο Πειραιάς ήταν βιομηχανικό κέντρο... Προπολεμικές διαφημίσεις επιχειρήσεων που είχαν την έδρα τους στον Πειραιά. Κάτω: Καταστροφές στον Πειραιά απο τους αποχωρούντες Γερμανούς. Νοέμβριος 1945. Φωτογραφικό Αρχείο ΝΜΕ.

38 Περιπλους

100 χρόνια

από την Ένωση της Κρήτης

μμεσο αποτέλεσμα της επιτυχούς έκβασης των Βαλκανικών Πολέμων υπήρξε και η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Ήδη από την 1η Οκτωβρίου 1912, ο Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος είχε δεχθεί και ενσωματώσει στην Ελληνική Βουλή αντιπροσωπεία Κρητών βουλευτών, τους οποίους μέχρι τότε αρνείτο να δεχθεί για να αποφύγει τις αντιδράσεις της Οθωμανικής Υψηλής Πύλης. Την 1η Δεκεμβρίου 1913 έγινε η επίσημη τελετή της Ένωσης παρουσία της τότε Πολιτειακής και Πολιτικής ηγεσίας της Ελλάδος. Με τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την ιστορική εκείνη στιγμή οργανώθηκαν από τις Κρητικές Αρχές και το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης πανηγυρικές εκδηλώσεις που έλαβαν χώρα στα Χανιά, αλλά και στην Αθήνα. Στην Παλιά Βουλή στην Αθήνα, όπου στεγάζεται το Ιστορικό και Εθνολογικό Μουσείο παρουσιάσθηκε η ανατύπωση του βιβλίου που περιέχει το ποίημα του Κρητικού αγωνιστή Χατζή-Μιχάλη Γιάνναρη. Το ποίημα αποτελεί έμμετρη εξιστόρηση των αγώνων Δεξιά: Ο φάκελος της επετειακής έκδοσης γραμματοσήμων. Κάτω: Στιγμιότυπο από την εκδήλωση παρουσίασης της επετειακής σειράς γραμματοσήμων του Ν.Μ. Κρήτης. 2.12.2013

40 Περιπλους

και εξεγέρσεων στις οποίες έλαβε μέρος ο Κρητικός αγωνιστής. Περισσότερα για το βιβλίο, το ποίημα τον Χατζή-Μιχάλη Γιάνναρη και τις εκδηλώσεις της Παλαιάς Βουλής περιέχονται στη βιβλιοπαρουσίαση της «Κρητικοπούλας». Την Κυριακή 1η Δεκεμβρίου έλαβαν χώρα πανηγυρικές εκδηλώσεις στα Χανιά. Οι εκδηλώσεις περιελάμβαναν έπαρση της Σημαίας στο Φιρκά και εκφώνηση πανηγυρικής ομιλίας από τον Δήμαρχο Χανίων κ. Μανώλη Σκουλάκη. Αποσπάσματα από την ομιλία του κ. Δημάρχου παραθέτουμε ακολούθως. Στη συνέχεια το απόγευμα της Κυριακής

στο αμφιθέατρο του Πνευματικού Κέντρου Χανίων η συμφωνική ορχήστρα του Πολεμικού Ναυτικού έδωσε μια καταπληκτική συναυλία που ενθουσίασε τους ακροατές, οι οποίοι είχαν γεμίσει ασφυκτικά το αμφιθέατρο. Στις 2 Δεκεμβρίου ημέρα Δευτέρα το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης εορτάζοντας συγχρόνως και τα 40 χρόνια από την ίδρυσή του, παρουσίασε δύο πρωτοεμφανιζόμενα γραμματόσημα που είχαν σχεδιάσει και δημιουργήσει τα ΕΛΤΑ. Οι φωτογραφίες που ακολουθούν είναι από όλες αυτές τις εκδηλώσεις.

1. 2. 3. Στιγμιότυπα από την εκδήλωση στο Μέγαρο της Παλαιάς Βουλής 18.11.2013. 4. Ο Αρχηγός του ΓΕΝ αντιναύαρχος ΠΝ κος Ευάγγελος Αποστολάκης παραλαμβάνει τιμητική πλακέτα από τον πρόεδρο του ΝΜ Κρήτης κο Μανώλη Πετράκη. 5. 6. Στιγμιότυπο από την μουσική εκδήλωση με την μπάντα του ΠΝ. 6

Περιπλους 41

ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1/12/1913 Ομιλία του δημάρχου Χανίων κατά την τελετή στο Φρούριο Φιρκά την 1η Δεκεμβρίου 2013. του κ. Μανώλη Σκουλάκη

νας αιώνας συμπληρώνεται σήμερα από μία μέρα που γράφτηκε με χρυσά γράμματα στη σύγχρονη ελληνική Ιστορία. Ακριβώς εδώ, σε αυτό το σημείο, στο μοναδικό λιμάνι των Χανίων, στο ιστορικό φρούριο του Φιρκά, έλαβε χώρα μία λαμπρή τελετή. Εδώ, με βαθιά συγκίνηση, ήταν παρoύσα όλη η πολιτική και πολιτειακή ηγεσία του ελληνικού κράτους. Εδώ, βρισκόταν το άξιο τέκνο της Κρήτης, ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Ελευθέριος Βενιζέλος. Εδώ βρίσκονταν και οι υπέργηροι αγωνιστές των κρητικών επαναστάσεων. Ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης και ο Αναγνώστης Μάντακας. Εδώ, χιλιάδες Κρητικοί είδαν εκείνη τη μέρα το όνειρό τους να γίνεται πραγματικότητα. Χωρίς αστερίσκους, χωρίς υποσημειώσεις, η Κρήτη οριστικά και αμετάκλητα είχε ενωθεί με τη μητέρα Ελλάδα. Το όνειρο είχε γίνει επιτέλους πραγματικότητα. Σήμερα, όλοι εμείς, που βρισκόμαστε εδώ, αποδίδουμε την ευγνωμοσύνη και την τιμή που οφείλουμε σε όλους όσους αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν για τη λευτεριά αυτού του τόπου. Γνωρίζουμε ότι η κληρονομιά που μας άφησαν είναι βαριά. Οι Κρητικοί ποτέ δεν αποδέχθηκαν τη μοίρα του κατακτημένου. Οι επαναστατικοί αγώνες για ελευθερία και ένωση ήταν ενδημικό φαινόμενο. Το νησί βρισκόταν σε διαρκή συναγερμό, σε συνεχή αναστάτωση. Η απάντηση του κατακτητή ήταν συνήθως σκληρή. Η συμπεριφορά του απάνθρωπη. Η κατάκτηση της Κρήτης από τους Τούρκους μετέβαλε καθοριστικά τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Η πόλη των Χανίων ορίστηκε 42 Περιπλους

έδρα οθωμανού πασά. Η θρησκευτική και κοινωνική οργάνωση του κατακτητή προσδιόρισε ένα ασφυκτικό πλαίσιο για τον κατακτημένο. Ο ανυπότακτος κρητικός λαός δεν μπορούσε να δεχθεί αδιαμαρτύρητα την πραγματικότητα που επέβαλε η κατάκτηση της Κρήτης από τους Τούρκους. Με την επανάσταση του Δασκαλογιάννη το 1770 έγινε ουσιαστικά η αρχή. Είχε όμως άδοξο τέλος. Ο 19ος αιώνας χαρακτηρίστηκε από τους ιστορικούς ως ο «αιώνας των επαναστάσεων». Οι Κρητικοί συμμετέχουν ενεργά στην ελληνική επανάσταση του 1821. Οι θυσίες τους είναι μεγάλες. Όμως, στα όρια του ελληνικού κράτους που συγκροτήθηκε, παρά τις προσδοκίες των Κρητών, τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων δεν επέτρεψαν να συμπεριληφθεί η Κρήτη. Οι ελπίδες των Κρητικών διαψεύστηκαν και η απογοήτευση στο νησί ήταν διάχυτη. Στο εξής, οι Κρητικοί δεν αγωνίζονται αόριστα για ελευθερία αλλά προσβλέπουν στην ένταξη του νησιού τους σε ένα υπαρκτό εθνικό κέντρο. Ο αγώνας είναι πλέον για ελευθερία και ένωση. Το 1841 ξεσπά το Κίνημα του Χαιρέτη και το 1858 το Κίνημα του Μαυρογένη. Οι Κρητικοί κερδίζουν ορισμένα προνόμια. Στο εξής, μπορούν να κατέχουν ελεύθερα όπλα, να ασκούν τη λατρεία και να γίνεται σεβαστή η θρησκεία τους. Συστήνονται χριστιανικές δημογεροντίες με

αρμοδιότητα σε θέματα παιδείας, κοινωνικής πρόνοιας, κληρονομικού και οικογενειακού δικαίου. Ακολουθεί η μεγάλη επανάσταση του 1866. Διαρκεί τρία χρόνια και ευαισθητοποιεί τη διεθνή κοινή γνώμη. Η εθελοθυσία του Αρκαδίου γίνεται παγκόσμιο σύμβολο. Η επανάσταση του 1877-1878 φέρνει τη Σύμβαση της Χαλέπας, που αποτελεί ορόσημο στην ιστορία της Κρήτης. Η εποχή της Χαλέπας διαρκεί για μία δεκαετία. Ουσιαστικά εγκαθιδρύεται ένα καθεστώς ημιαυτονομίας με περιορισμένη αυτοδιοίκηση. Λειτουργούν οιονεί αντιπροσωπευτικά σώματα. Συγκροτούνται πολιτικά κόμματα. Εκδίδονται οι πρώτες εφημερίδες. Το 1889, όμως, το καθεστώς της Χαλέπας θα καταρρεύσει, έπειτα από ατυχείς ενέργειες μερίδας χριστιανών πληρεξούσιων που δίνουν την ευκαιρία στην οθωμανική διοίκηση να εμφανίσει το πιο σκληρό της πρόσωπο. Το Μάιο του 1896 και τον Ιανουάριο του 1897 γίνονται μεγάλες σφαγές στα Χανιά. Η αγριότητα φθάνει στο αποκορύφωμά της. Το ξέσπασμα της τελευταίας επανάστασης σημαδεύεται από το επεισόδιο της 9ης Φεβρουαρίου 1897. Ο Σπύρος Καγιαλές γίνεται ζωντανό κοντάρι της σημαίας του Eπαναστατικού Στρατοπέδου Ακρωτηρίου, στον Προφήτη Ηλία. Οι Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης, γνωρίζοντας τη στρατηγική σημασία της Κρήτης, χωρίζουν το νησί σε διεθνείς τομείς. Η πρωτεύουσα, τα Χανιά, και η γύρω περιοχή

Πάνω: Λαϊκή λιθογραφία για το κίνημα στο Θέρισο. Ιδιωτική Συλλογή. Κάτω: Ο Ελευθέριος Βενιζέλος με συνεργάτες του στο Θέρισο της Κρήτης, 1905. Φωτ. Αρχείο ΝΜΕ

τους, γίνεται πολυεθνικός τομέας. Τον Αύγουστου του 1898 οι σφαγές του Ηρακλείου έχουν καταλυτική επίδραση στην προώθηση του κρητικού ζητήματος. Στις 9 Δεκεμβρίου του 1898 και με την εποπτεία των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης, ιδρύεται η αυτόνομη Κρητική Πολιτεία. Οι Δυνάμεις ανέθεσαν τη διοίκησή της σε ύπατο αρμοστή, στον Πρίγκιπα Γεώργιο, δευτερότοκο γιο του βασιλιά των Ελλήνων. Έδρα του και πρωτεύουσα του Κρητικού Κράτους ήταν η πόλη των Χανίων, μεγάλο διοικητικό, πνευματικό, εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο. Η Κρητική Πολιτεία έχει δική της σημαία και δικό της νόμισμα, την κρητική δραχμή. Ψηφίζεται Σύνταγμα, συγκροτείται κυβέρνηση. Σύμβουλος επί της δικαιοσύνης τοποθετείται από τον Πρίγκιπα ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Εκδίδεται Επίσημη Εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας, διεξάγονται εκλογές, δημιουργείται σώμα Κρητικής Χωροφυλακής. Η σύγκρουση του Αρμοστή με τον επί της Δικαιοσύνης Σύμβουλό του Ελευθέριο Βενιζέλο, λόγω διαφωνίας σχετικά με την ενδεδειγμένη πολιτική για την επίτευξη της ένωσης, έχει ως επακόλουθο το Κίνημα του Θερίσου. Ο Γεώργιος αποχωρεί από την Κρήτη τον Σεπτέμβριο του 1906 και αντικαθίσταται από τον Έλληνα πολιτικό Αλέξανδρο Ζαϊμη. Στις 25 Σεπτεμβρίου 1908 οι Κρητικοί κηρύσσουν μονομερώς την ένωση. Τα μέλη της κρητικής κυβερνήσεως ορκίζονται ενώπιον του Επισκόπου Κυδωνίας και Αποκορώνου στο όνομα του Βασιλέως των Ελλήνων. Η Κρητική Βουλή προχώρησε στην κατάργηση της Αρμοστείας. Υιοθετείται το ελληνικό σύνταγμα που αντικαθιστά το κρητικό. Όμως, η ελληνική κυβέρνηση δεν μπορεί σε αυτή τη φάση να συναινέσει στην ενωτική κίνηση των Κρητικών και οι Δυνάμεις δεν προβαίνουν σε επίσημη αναγνώρισή της. Η Τουρκία καραδοκεί και είναι έτοιμη να αντιδράσει δυναμικά. Οι προστάτιδες Δυνάμεις τηρούν επιφυλακτική στάση. Λίγους μήνες αργότερα, ο Βενιζέλος προσκαλείται στην Αθήνα από τους επαναστάτες του Στρατιωτικού Συνδέσμου και τον Οκτώβριο του 1910 αναλαμβάνει Πρωθυπουργός. Τα επόμενα χρόνια, η Κρήτη διοικήθηκε από τριμελείς «προσωρινές» επιτροπές. Από τα τέλη του 1911 επιχειρήθηκε η αποστολή αντιπροσώπων του νησιού στην Αθήνα για να παρακαθίσουν στο ελληνικό κοινοβούλιο και να εκβιαστεί η ένωση. Όμως οι συνθήκες δεν είναι ακόμη ώριμες. Ο Βενιζέλος αναγκάζεται να μην επιτρέψει στους παλιούς του συναγωνιστές να εισέλθουν στη Βουλή (Νοέμβρης 1911 και Απρίλης 1912). Αποφάσεις θάρρους διορατικότητας και ευθύνης. Κατά τις παραμονές του Α΄ Βαλκανικού πολέμου, η κατάσταση έχει μεταβληθεί. Ο Βενιζέλος δέχθηκε τελικά την 1η του Οκτώβρη του 1912 τους Κρητικούς βουλευτές και διόρισε Έλληνα Γενικό Διοικητή στο νησί τον Στέφανο Δραγούμη. Με την επιτυχή έκβαση των Βαλκανικών πολέμων, αποτέλεσμα των διπλωματικών επιλογών του πρωθυπουργού, η ένωση έγινε πραγματικότητα. Η 1η Δεκεμβρίου 1913 ήταν Κυριακή, όπως και σήμερα. Έξω από το λιμάνι των Χανίων αγκυροβόλη-

Πάνω: Στιγμιότυπο από την ύψωση της ελληνικής σημαίας την 1η Δεκεμβρίου 1913, ημέρα της Ενώσεως της Κρήτης με την Ελλάδα. Φωτ. αρχείο Ν.Μ.Κρήτης.. Κάτω: Ο πρίγκηπας Γεώργιος αποβιβαζόμενος εις την Κρήτην προς ανάληψιν των καθηκόντων του. 1898. Φωτ. Αρχείο ΝΜΕ.

σε ο Ελληνικός στόλος με τη ναυαρχίδα του, το θρυλικό θωρηκτό «Αβέρωφ», υπό το ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη. Στην αποβάθρα του λιμανιού αποβιβάστηκαν ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α’, ο διάδοχος πρίγκιπας Γεώργιος, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Πρόεδρος της Ελληνικής Βουλής Ζαβιτσάνος και πολλοί αξιωματούχοι του Ελληνικού κράτους. Τους υποδέχτηκαν ο Λουκάς Κανακάρης Ρούφος, Γενικός Διοικητής Κρήτης, ο Επίσκοπος Κυδωνίας και Αποκορώνου Αγαθάγγελος, ο Δήμαρχος Χανίων Μανώλης Μουντάκης, οι γηραιοί αγωνιστές των Κρητικών επαναστάσεων, ο Γενικός Αρχηγός Κυδωνίας Χατζή Μιχάλης Γιάνναρης, και ο Αρχηγός Λάκκων Αναγνώστης Μάντακας, μαζί με πολλούς οπλαρχηγούς και αγωνιστές, αλλά και πλήθος λαού απ’ όλο το νησί. Ο βασιλιάς, σε ένδειξη σεβασμού και τιμής προς όλους τους αγωνιστές της λευτεριάς της Κρήτης, καθ’ υπόδειξη όπως λέγεται του Βενιζέλου, έδωσε το σχοινί στους αρχηγούς Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη και Αναγνώστη Μάντακα και μαζί ύψωσαν την ελληνική σημαία στον ιστό, σύμβολο της ΄Ενωσης της Κρήτης με τη Μητέρα Ελλάδα. Οι δυο μάλιστα αγωνιστές παρασημοφορήθηκαν την ίδια ημέρα, με το «Χρυσό Σταυρό του Σωτήρος» ο Χατζή Μιχάλης Γιάνναρης και με τον αργυρό ο Αναγνώστης Μάντακας. Οι λαϊκές εκδηλώσεις για την ΄Ενωση υπήρξαν πρωτοφανείς, μέσα σε κλίμα ενθουσιασμού και απερίγραπτης χαράς, με δεξιώσεις στο Φιλολογικό Σύλλογο «Χρυσόστομος» και το Διοικητήριο, λαμπαδηφορίες και λαϊκά ξεφαντώματα. Μακροσκελή δημοσιεύματα και περιγραφές των τελετών, λεπτό προς λεπτό,

καταχωρούνται στις τρεις –διαφόρων πολιτικών αποχρώσεων– εφημερίδες των Χανίων, εκείνης της εποχής. Φίλες και φίλοι, Σήμερα, 100 χρόνια μετά, οι αγώνες των Κρητικών κατά της υποδούλωσης και υπέρ της Ένωσης, παραμένουν για μας μια ανεκτίμητη παρακαταθήκη. Μια παρακαταθήκη για το μέγεθος της δύναμης που έχει ένας λαός όταν αποφασίσει να διεκδικήσει το δίκιο του. - Για τη σημασία της ενότητας του λαού για τον κοινό σκοπό. - Για ένα όραμα που εμπνέει, καθοδηγεί και τελικά μετουσιώνει την επιθυμία και τον πόθο σε αποτέλεσμα και πράξη. Ο αγώνας αυτός των Κρητών για την Ένωση έδειξε πολύ ανάγλυφα ότι οι άνθρωποι δημιουργούν την ιστορία και όχι η μοίρα ή οι «σκοτεινές» δυνάμεις. Ας δείξουμε και σήμερα σε όλους ότι εμείς φτιάχνουμε τη ζωή μας, ότι ξέρουμε να διαχειριζόμαστε το σήμερα και το αύριο, όπως έκανε η Κρήτη που σήμερα γιορτάζουμε την Ένωσή της με την Ελλάδα. Όπως έγραψε και ο Κωστής Παλαμάς αργότερα: «Η Κρήτη της αστραπής... των αγώνων, των αιμάτων και των τροπαίων η Κρήτη...»!!! Κυρίες και κύριοι, Το ηχηρό μήνυμα της σύντομης αυτής αναδρομής στα γεγονότα της περιόδου εκείνης είναι πως και τα μικρά και τα μεγάλα κατακτώνται μόνον με αγώνες. Τίποτε δεν είναι μοιραίο. Τίποτα δεν χαρίζεται. Όλα κατακτώνται με αγώνες του λαού και άξιους ηγέτες, ικανούς να καθοδηγούν το λαό παίρνοντας δύσκολες αποφάσεις. Περιπλους 43

Πλωτάρχης Μιχαήλ ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΗΣ Κυβερνήτης Υποβρυχίου ΠΡΩΤΕΥΣ, (Υ-3)

Το «πρόσωπο» του ηρωϊκού Πλωτάρχη Χατζηκωνσταντή ως αξιωματικού είναι γνωστό... Οι «γραπτές πηγές» και η «φήμη» τον παρουσιάζουν ως ένα εξαίρετο από πάσης απόψεως αξιωματικό, μία δε περιληπτική τέτοια παρουσίαση, θα μπορούσε να είναι η ακόλουθη: Ο Κυβερνήτης του Υ/Β ΠΡΩΤΕΥΣ (Υ-3), Πλωτάρχης1 Χατζηκωνσταντής Μιχαήλ, θεωρείτο από τους ικανότερους Κυβερνήτες υποβρυχίων. Είχε συντάξει το εγχειρίδιο των Γαλλικών υποβρυχίων, απαύγασμα δεκαετούς πείρας. Είχε εξασκήσει άριστα το Επιτελείο και το πλήρωμά του ήταν δε ευσυνείδητος, φιλότιμος, επίμονος μετά σχολαστικότητος και διψούσε για δράση. Ο ηρωϊκός του θάνατος και η απώλεια του εκλεκτού υποβρυχίου του, που εβυθίσθη αύτανδρο, δημιούργησαν τότε ένα δυσαναπλήρωτο κενό στον υποβρύχιο κλάδο του Στόλου μας. Όμως, η επιτυχής επίθεση του ΠΡΩΤΕΩΣ, σε συνδυασμό με την αίγλη της υπέρτατης θυσίας του, συνεχίζει τη λαμπρή θαλασσινή και πολεμική παράδοση του Έθνους, και προσθέτει μία επιπλέον ένδοξη σελίδα στην Ελληνική Ναυτική Ιστορία. Του Α. Χ. Χατζηκωνσταντή | Ομότιμου Καθηγητή ΣΝΔ

ς δούμε όμως, (με κάποιες περισσότερες λεπτομέρειες), την πορεία του αξιωματικού αυτού, στην διαδρομή του από το ξεκίνημα μέχρι το μεσουράνημα της σύντομης σχετικά ζωής του. Γεννήθηκε στον Πειραιά στις 26 Νοεμβρίου του 1906. Πατέρας του ο Αντώνης Χατζηκωνσταντής από την Κάρυστο και μητέρα του η Ειρήνη, το γένος Καλοκαιρινού από παληά γνωστή τότε οικογένεια του λιμανιού.1 Στην Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, (ΣΝΔ), εισήλθε πρώτος το 1921, και η σταδιοδρομική αυτή επιλογή του “συν τοις άλλοις” έγινε και κάτω από την επιρροή του θείου του Ναυάρχου Χατζηκυριάκου. Στην “Διοικούσα” τάξη του της ΣΝΔ, (4η Τάξις), υπήρχε και ο αδελφός του Χρήστος. Από την ΣΝΔ εξήλθε το 19262. Πέραν του ιδίου στην τάξη του ανήκαν και οι εξής Κυβερνήτες Υ/Β, που οι περισσότεροι διεκρίθησαν ιδιαιτέρως: Γ. Ζέππος, Β. Ρώτας, Μ. Ιατρίδης, Η. Βερροιόπουλος και Α. Σπανίδης. Η φοίτησή του στη ΣΝΔ φανέρωσε ένα σπουδαστή που ενδιαφερόταν περισσότερο για τα ουσιαστικά και πολύ λιγότερο για τα εντυπωσιακά και τα επιτηδευμένα. Είχε άριστη απόδοση στα πρωτεύοντα επαγγελματικά μαθήματα θεωρητικής κατεύθυνσης. Χαμηλού προφίλ, ανέπτυξε ένα τρόπο διοίκησης που βασιζόταν στην ενσυνείδητη πειθαρχία. Κατείχε σε άριστο βαθμό τις γλώσσες Αγγλική και Γαλλική. Οι λοιπές, μετά τον βαθμό του Σημαιοφόρου, προαγωγές του έλαβαν χώρα διαδοχικά ως εξής: Ανθυποπλοίαρχος την 10η Αυγούστου 1928, Υποπλοίαρχος την 14η Φεβρουαρίου 1934, Πλωτάρχης την 21 Ιουνίου 1938 και Αντιπλοίαρχος, (επ’ ανδραγαθία), την 19η Ιανουαρίου 1941. Ελογίσθη ως απολεσθείς την 25η Ιουλίου 1941. Τρείς μήνες μετά την προαγωγή του σε Ανθυποπλοίαρχο, εισήλθε τον Νοέμβριο του ’29 στην Σχολή Υποβρυχίων. (Τοποθετημένος στην Βάση Υποβρυχίων). Έτσι άρχισε την σταδιοδρομία του στα Υ/Β, όπου συμπλήρωσε 22 πλήρη εξάμηνα από του 1930 μέχρι του 1940. Στον ΠΡΩΤΕΑ υπηρέτησε σχεδόν συνεχώς, εάν εξαιρέσει κανείς 5½ μήνες αθροιστικά ως Ανθυποπλοίαρχος στα Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ - ΝΗΡΕΥΣ ΓΛΑΥΚΟΣ και 1½ μήνα στον ΤΡΙΤΩΝΑ ως Πλωτάρχης Κυβερνήτης. Κατά συνέπεια το “πλοίο του” το ήξερε πολύ καλά... από όλες τις απόψεις... Ας δούμε όμως τώρα, το πως κρίνει ο Αρχηγός Στόλου Υποναύαρχος Ε. Καββαδίας3 τον Κυβερνήτη του ΠΡΩΤΕΑ. Να σημειωθεί ότι τον είχε υπό τας διαταγάς του πλέον της πενταετίας. Στις αρχές του 1935 ο τότε Υποπλοίαρχος Μ. Χατζηκωνσταντής υπηρετούσε ως Ύπαρχος στον ΠΡΩΤΕΑ και μετά το κίνημα του Μαρτίου, (πριν από το καλοκαίρι), παρέλαβαν ο μεν Πλωτάρχης Β. Κύρης Κυβερνήτης του Υποβρυχίου και Α.Δ.Υ.4 ο τότε Πλοίαρχος Ε. Καββαδίας. Το ενδιαφέρον του Καββαδία για τα θέματα της διοίκησης αυτής ήταν ζωηρότατο Πλωτάρχης Μ. Χατζηκωνσταντής, Κυβερνήτης, επί του καταστρώματος του Υ/Β το 1938.

44 Περιπλους

1 2 3 4

Προήχθη έπ’ ανδραγαθία σε Αντιπλοίαρχο, μετά θάνατον. Ημερομηνία ορκωμοσίας η 16η Ιανουαρίου 1926 Σελίδα 194 του βιβλίου του... «Ο Ν. Πόλεμος του 1940 όπως τον έζησα». Ανώτερος Διοικητής Υποβρυχίων.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΕΝ ΠΛΩ και τέτοιο διατηρήθηκε και όταν ανέλαβε ως Υποναύαρχος την Αρχηγία του Στόλου τον Οκτώβριο 1939. Λέγει λοιπόν: «O Πλωτάρχης Χατζηκωνσταντής, δικαίως θεωρούμενος ως εις εκ των ικανωτέρων Κυβερνητών υποβρυχίων διεκρίνετο διά την επιμονήν και την φιλοτιμίαν του. Ομιλών προ του απόπλου του είχε πληροφορηθεί την επιτυχίαν του Ιατρίδη και δεν απέκρυπτεν ότι θα προσεπάθει να τον υπερβή. Η επίμονος παραμονή του εις το αυτό σημείον μετά τον πρώτον τορπιλλισμόν, πιθανώτατα συνέτεινεν εις την καταστροφήν του πλοίου του, καθ’ ην απωλέσθησαν μετ’ αυτού εξαιρετικώς εκλεκτόν Επιτελείον και εν των καλυτέρων πληρωμάτων Υ/Β, δεδομένου ότι ο Κυβερνήτης του ήτο ο συντάξας το εγχειρίδιον διά τα υποβρύχια ταύτα, απαύγασμα δεκαετούς πείρας και εργασίας της Α.Δ.Υ. Ήτο, όπως πάντοτε, η τύχη του Ναυτικού να χάνει τους αριστείς του. Επειδή ήτο το πρώτον απωλεσθέν πλοίον και δη αύτανδρον, εζήτησα την μετά θάνατον προαγωγήν και παρασημοφορίαν... Ούτως εδικαιώνοντο αι προβλέψεις μου διά την απόδοσιν των Υ/Β εν πολέμω, αφού δι’ αυτών και ουχί διά των Αντιτορπιλλικών παρηνωχλείτο ο ανεφοδιασμός του εχθρού». (Οι κρίσεις του Ναυάρχου Δ. Φωκά5 είναι σχεδόν ταυτόσημες, αφού αποτελούν αναπαραγωγή των πρώτων που έδωσε ο φυσικός αρχηγός του). Πέρα όμως από αυτά, θα ήταν ίσως σκόπιμο να δούμε τον «Μάκη»6, από μία άλλη οπτική γωνία. Να δούμε το ανθρώπινό του πρόσωπο, μέσα από τα μάτια αυτών που τον έζησαν από κοντά ή που εν πάση περιπτώσει είχαν την ευκαιρία να παρατηρήσουν κάποια από τα στοιχεία του χαρακτήρα του. Ας ξεκινήσουμε με τον γιό του Νίκο: «Οι αναμνήσεις απ’ τον πατέρα μου είναι ελάχιστες διότι χάθηκε όταν εγώ ήμουν πέντε ετών. Εκείνη την εποχή, με τον πόλεμο προ των πυλών, ο πατέρας μου ευρίσκετο συνεχώς στο υποβρύχιο, και οι μετακινήσεις του γινόντουσαν πρωϊνές συνήθως ώρες, όταν εγώ φυσικά σαν μωρό, κοιμόμουνα. Από τις λίγες φορές που τον είδα, εντύπωση μου είχε προξενήσει η γαλήνη και η ευγένειά του, όπου ποτέ δεν είχε υψώσει φωνή στον αδελφό μου τον Αντώνη και σε μένα, μολονότι είμασταν πολύ ζωηρά και δύσκολα παιδιά. Τον θυμάμαι πάντα σιωπηλό και ολιγόλογο. Εντύπωση μου είχε κάνει η λέξη ΝΤΑΝΤΣΙΧ που άκουσα μερικές φορές να αναφέρει συζητώντας με την μητέρα μου. Όλοι βέβαια τώρα ξέρουμε τι εσήμαινε η λέξη αυτή στην πορεία προς τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο». Ο παλαίμαχος του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου κ. Παύλος Φαγογένης, που υπηρέτησε χρόνια στα Υποβρύχια μας λέγει: «Ήταν ένας λεβέντης... Τον έβλεπα στην προβλήτα των Υ/Β... Ένας κύριος... Σοβαρότατος πάντα... Τι αξιωματικός!!! ... Κατά γενική ομολογία ήταν ο καλύτερος των Κυβερνητών του στολίσκου των Υ/Β... Ήταν όμως και ένας θαυμάσιος άνθρωπος συνάμα... Η αγάπη και η φροντίδα του για το πλήρωμά του ήταν μεγάλη... Αλλά και το πλήρωμα από την πλευρά του τον σεβόταν και έτρεφε γι’ αυτόν αφάνταστη αγάπη». «Ήθελε να κάνει κάτι μεγάλο... Να επιτεθεί σε εχθρική νηοπομπή... Τον βλέπω σαν τώρα να δαγκώνει το τσιμπούκι του. Όταν τον χάσαμε λυπήθηκε όλο το πλήρωμα της Βάσης Υποβρυχίων». Ας περάσουμε τώρα στον Ναύαρχο Γεώργιο Μόραλη, επίτιμο Αρχηγό Στόλου, παλαίμαχο και αυτόν του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου: «Υπηρετούσα τότε σημαιοφόρος στον ΑΒΕΡΩΦ. Ένα πρωί ήμουν λέμβαρχος στην ατμάκατο του Αρχηγού Στόλου Υποναυάρχου Επαμεινώνδα Καββαδία και τον πήγα στην Βάση Υποβρυχίων για να δεί το Σκοπευτικό Σύστημα Βολής Τορπιλλών7 5 “Έκθεση σχετικά με την δράση του Ναυτικού κατά τον Πόλεμο 19401944”, σελίς 160. 6 Έτσι ανεφέρετο στο πρόσωπό του, όλη η Βάση Υποβρυχίων. Έτσι αναφέρεται γι΄αυτόν και ο Ηλίας Τσουκαλάς, ένα άλλο «ιερό τέρας» των υποβρυχίων. 7 Σ.τ.σ. Δεν διεσώθησαν στοιχεία κατασκευαστικά ή άλλα επί του σκοπευτικού. Κατά πληροφορίες της Λουκίας Χατζηκωνσταντή που φθάνουν σε μας μέσω του Νικολάου Χατζηκωνσταντή, ο μηχανισμός παρεδόθη στον Βρεττανό εμπειρογνώμονα Πλωτάρχη Henry Baker RN. Όμως ενωρίτερα είχε επινοήσει ωρολόγιο επιθέσεων όπως προκύπτει από Υπουργική ευαρέσκεια το 1932. (Δες σχετικά το συνημμένο Παράρτημα).

του Πλωτάρχη Χατζηκωνσταντή. Θυμάμαι πως είχε κάνει μεγάλη εντύπωση σ΄όλους τους Αξιωματικούς του Στόλου και συζητιόταν ευρύτατα στα διάφορα καρέ πλοίων και υπηρεσιών, η ευρεσιτεχνία του Χατζηκωνσταντή που οφειλόταν όπως όλοι τότε ομολογούσαν στη βαθειά γνώση που είχε ο Πλωτάρχης στα θέματα των Υποβρυχίων και τορπιλών. Ο ανηψιός του ήρωα Αντώνης... γιός του Ναυάρχου Χ. Χατζηκωνσταντή, αδελφού του Κυβερνήτου του ΠΡΩΤΕΑ, μας λέει: «Ο θείος Μάκης ήταν πολύ ζεστός στις σχέσεις του με την οικογένεια. Έτσι στις 25 Δεκεμβρίου του 1940, που γιόρταζε ο αδελφός του Χρήστος, ήλθε μαζί με την γυναίκα και τα παιδιά στο σπίτι μας, κοντά στην πλατεία Αμερικής. Όπως μου έλεγε η μητέρα μου οι δύο άντρες είχαν καθίσει λίγο ξέχωρα προς το γραφείο του πατέρα μου. Το θέμα της συζήτησης του θείου Μάκη και του πατέρα ήταν: η προοπτική του πολέμου, ο σχολιασμός των πρόσφατων θαυμάσιων αποτελεσμάτων του ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗ υπό τον Μίλτονα Ιατρίδη και στην συνέχεια η επόμενη επιθετική περιπολία του ΠΡΩΤΕΑ στο στενό του ΟΤΡΑΝΤΟ. Ο θείος κάπνιζε το τσιμπούκι του και κάποια στιγμή απευθυνόμενος στην ομήγυρη είπε: ΟΥΚ ΕΑ ΜΕ ΚΑΘΕΥΔΕΙΝ ΤΟ ΤΟΥ ΜΙΛΤΙΑΔΟΥ8 ΤΡΟΠΑΙΟΝ. Ο θείος απέπλευσε με τον ΠΡΩΤΕΑ την επομένη 26η Δεκεμβρίου για τον τομέα της περιπολίας του. Τρεις μέρες μετά, ο ΠΡΩΤΕΥΣ εβυθίσθη αύτανδρος την 29η Δεκεμβρίου στις προσβάσεις ΑΥΛΩΝΟΣ». Τέλος ας δώσουμε τον λόγο στον Αντιπλοίαρχο Ευάγγελο Κουρή, παλαίμαχο επίσης του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου, ο οποίος ναι μεν δεν γνώρισε παρά μόνο εξ όψεως τον Μιχάλη Χατζηκωνσταντή, ευρέθη όμως στον κύκλο και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα των υπηρετούντων στα Υ/Β κατά την περίοδο εκείνη, οι οποίοι τον ήξεραν από κοντά... τον τίμησαν και τον κρατούσαν ζωντανό με την σκέψη και την συναδελφική τους αγάπη: «Ο ήρωας Μ. Χατζηκωνσταντής έφυγε πολύ ενωρίς και έτσι δυστυχώς δεν είχα την τιμή να τον γνωρίσω από κοντά. Εάν όμως δεν με απατά η μνήμη μου τον είδα μια ημέρα εις 8 Σ.τ.σ. Με παράφραση του «Μίλτονα» σε «Μιλτιάδη». Περιπλους 45

Κατάδυση έξω από τον λιμένα της Κέρκυρας κατά τη διάρκεια άσκησης προ του Β΄ Π.Π.

τη βάση των υποβρυχίων κάτω από το μπαλκόνι του γραφείου του τότε Διοικητή των υποβρυχίων Πλοιάρχου Ξηρού να συζητά με άλλους αξιωματικούς των υποβρυχίων. Τους κοίταγα όλους με θαυμασμό και μου φαίνονταν ημίθεοι! Την τάξη μας (1936-1940)9 με την έναρξη του πολέμου, ως σημαιοφόρους, μας τοποθέτησαν προσωρινώς στον Αβέρωφ που ήταν στον προβλήτα Έλλη πριν μεθορμίσει στην Ελευσίνα. Τη συγκεκριμένη ημέρα που τον είδα είχα πάει εις την βάση να δω τα τότε παράδοξα για εμένα μαύρα καταδυόμενα πλοία και τούτο διότι από μικρός αισθανόμουν μία έλξη προς αυτά από χρόνια πριν, που είδα ένα αγκυροβολημένο στην Κέρκυρα. Ήμουν στους ναυτοπροσκόπους και την ημέρα εκείνη κωπηλατήσαμε προς το υποβρύχιο και το περιεργαζόμεθα. Όταν χάθηκε το Υ/Β ΠΡΩΤΕΥΣ και μαζί του όλο το πλήρωμα, κατόπιν μιας επιτυχούς επιθέσεως με βεβαιωμένη (εκ των υστέρων) βύθιση μεγάλου Ιταλικού οπλιταγωγού, προσπαθούσα να βρω ποιος ήτο ο Κυβερνήτης μεταξύ των αξιωματικών που είχα δει στη βάση. Μου είπαν ότι ήτο ο Πλωτάρχης Χατζηκωνσταντής... εκείνος με το τσιμπούκι. Αισθάνθηκα μια φοβερή λύπη αλλά και ένα θαυμασμό για τον άνθρωπο αυτό μέχρι του σημείου που το νεανικό μου μυαλό σαν νέος αξιωματικός με έκανε να τον ζηλεύω για την ανδρεία του και το ένδοξο τέλος του. Έκτοτε η επιθυμία μου ήταν να καταταγώ στα υποβρύχια. Ευχαριστώ το Θεό που με αξίωσε... Όταν μετά από καιρό με εισήγαγε στα υποβρύχια ο Μ. Ιατρίδης, είχα την ευκαιρία να τον ρωτήσω περί Χατζηκωνσταντή. Μου εξέφρασε τον θαυμασμό του. Συχνάκις εις την βάση των υποβρυχίων εις την Μέση Ανατολή που ήταν το Α/Π10 Κορινθία η συζήτησις ήτο περί Χατζηκωνσταντή και Πρωτέως. Έτσι λοιπόν είχα τη ευκαιρία να δω την εκτίμηση που όλοι είχαν για τον Χατζηκωνσταντή ως Αξιωματικόν, ως “υποβρύχιον”11 αλλά και ως άτομο. Βεβαίως δεν υπήρξε ο μόνος ήρωας των υποβρυχίων. Υπήρξαν και άλλοι, που ως γνωστό, και εάν δεν απατώμαι “134”, αναλογικά πολύ υψηλός φόρος αίματος. Εντούτοις όμως ο Χατζηκωνσταντής υπήρξε ο πρώτος, αυτός και το πλήρωμά του, που καθώς μου έλεγαν παλαιότεροι υποβρύχιοι τον εκτιμούσε και τον αγαπούσε αφάνταστα. Η επίθεση του Πρωτέως ήτο επιτυχέστατη, αλλά δυστυχώς το επιστόμιο εσωτερικού εξαερισμού και αναπληρώσεως του βάρους των τορπιλών με θαλάσσιο νερό δεν λειτούργησε ως έπρεπε, (μηχανική βλάβη ή καθυστέρησις χειρισμού), και έτσι το υποβρύχιο παρουσίασε ανοδική τάση και το πρωραίο μέρος του φάνηκε, δίνοντας την ευκαιρία εις το συνοδό να του επιτεθεί. Το τελευταίο που θα πω είναι ότι η Ελλάς ήτο, είναι, και θα είναι υπερήφανη για αξιωματικούς σαν τον Χατζηκωνσταντή». Με βάση τα ανωτέρω έχουμε μία αρκετά καθαρή εικόνα του “ΠΛΩΤΑΡΧΗ Μ. ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΗ” και του ανθρώπου “ΜΑΚΗ”. 9 Είσοδος στην Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 1936 και έξοδος το 1940. 10 Σύντμηση της λέξης “Ατμόπλοιο”. 11 Αξιωματικό που έχει σταδιοδρομήσει στα Υποβρύχια.

46 Περιπλους

Στο Παράρτημα 1 παρέχονται ορισμένες πληροφορίες για το Υποβρύχιο ΠΡΩΤΕΥΣ τα κατασκευαστικά, επιχειρησιακά και ιστορικά στοιχεία του σε περίληψη. Στο Παράρτημα 2 παρέχονται λεπτομέρειες που αναφέρονται στις συνθήκες καταβύθισης του Υποβρυχίου. Τον γενναίο Κυβερνήτη δεν μπορούμε να τον διαχωρίσουμε από το ηρωϊκό πλήρωμά του, ούτε από το Υποβρύχιό τους τον “ΠΡΩΤΕΑ”, που του έδωσαν ζωντάνια και πνοή... Έτσι... όλες μαζί αυτές οι ψυχές, σφιχταγκαλιασμένες, ανέβηκαν στα ουράνια της δόξας και της τιμής με την υπέρτατη θυσία και προσφορά τους. Μαζί βρίσκονται και τα υλικά τους στοιχεία στο βυθό της Αδριατικής... τα αγιασμένα αυτά σκηνώματα μέσα στον άγιο χαλύβδινο τάφο τους... τον “ΠΡΩΤEΑ” τους... τον “ΠΡΩΤΕΑ” μας.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Υ/Β ΠΡΩΤΕΥΣ (Υ-3) Γενικά

Το Υποβρύχιο, (Υ/Β), ΠΡΩΤΕΥΣ ήταν το πρώτο από την δεύτερη ομάδα Υ/Β, που κατασκευάσθηκε στα Ναυπηγεία GIRONDE της Νάντης στην Γαλλία. Καθελκύσθηκε την 24η ΟΚΤ. 1927. Τα γενικά χαρακτηριστικά του Υ/Β ήσαν τα ακόλουθα: Εκτόπισμα:

εν επιφανεία εν καταδύσει Μήκος Πλάτος Ύψος Βάθος κατάδυσης Βύθισμα

790 τόννοι 960 τόννοι 68,6 μέτρα Μέγιστο: 5,7 μέτρα 9 μέτρα Μέγιστο: 90 μέτρα 4,1 μέτρα Διάμετρος Ανθεκτικού: 5,4 μέτρα Πρόωση: ΝΤΗΖΕΛ 2 x 710 CV (HP) Ηλεκτρική 2 x 600 CV (HP) εν επιφανεία 14 κόμβοι Μεγίστη Ταχύτητα: εν καταδύσει 9.5 κόμβοι Ακτίς Ενεργείας: εν επιφανεία 5000 ν.μ. με ταχ. 10 κ. εν καταδύσει 85 ν.μ. με ταχ. 5κ. Τορπιλλοσωλήνες 8 των 533 χιλ Οπλισμός: (6 Πρωραίοι και 2 Πρυμναίοι) Πυροβόλο 1 των 100 χιλ Επιτελείο 4 Αξιωματικοί 4 Αξιωματικοί και Πλήρωμα 14 Υπαξιωματικοί 14 Υπαξιωματικοί 30 Ναυτοδίοποι 30 Ναυτοδίοποι (15 δίοποι και 15 ναύτες)

Ήταν το τρίτο από τα έξη συνολικά παραληφθέντα Γαλλικής κατασκευής υποβρύχια κατά το μεσοπόλεμο. Στις 31 Αυγούστου 1929, έλαβε χώρα η παραλαβή και ύψωση της Ελληνικής Σημαίας στον ΠΡΩΤΕΑ, με Κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Ιωάννη Βλαχόπουλο. (Το τελευταίο Υ/Β, [Υ-6], παρελήφθη στην Γαλλία την 1η Δεκ. 1930). Το πλοίο εντάχθηκε στις επιχειρησιακές μονάδες του Στόλου μας, το 1929.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΕΝ ΠΛΩ Το 1940 ήσαν “γηρασμένα” τα Υ/Β μας.

Τα έξη, (6), υποβρύχια του Ναυτικού μας, που έδρασαν κατά τον ‘Έλληνο-Ιταλικό» πόλεμο, είχαν μια μέση ηλικία της τάξεως των 12 ετών. Με τα σημερινά δεδομένα είναι βέβαια δυνατός με υψηλή αποδοτικότητα ο “εκσυγχρονισμός μέσου ζωής”12 σε πλοία επιφανείας και Υ/Β μεγαλύτερης ηλικίας. Για τα συγκεκριμένα όμως πλοία και με τις επικρατούσες το 1940 συνθήκες, την κατάσταση της τεχνολογίας και τις επιχειρησιακές απαιτήσεις, επεβάλετο να έχει λάβει χώρα παροπλισμός και αντικατάσταση, αφού δεν ήτο δυνατός ο εκσυγχρονισμός. Τούτο όμως δεν ήτο εφικτό, διότι η οικονομική κατάσταση και οι αμυντικές προτεραιότητες απέκλειαν μία τέτοια λύση. Έτσι το Ναυτικό μας πολέμησε με αυτά τα εξόχως προβληματικά πλοία.

Προβλήματα - Εκπαίδευση.

Τα προβλήματα /ασθενή σημεία των παλαιοτέρων (όπως και τα δικά μας) υποβρυχίων, που όμως είχαν σημαντικά τελειοποιηθεί από τους Βρεττανούς και τους Γερμανούς στα καινούργια δικά τους, ήσαν: 1ον Τα εκτός του ανθεκτικού σκάφους θαλασσέρματα. 2ον Οι εκτός του ανθεκτικού σκάφους ζωτικής φύσεως μηχανισμοί. 3ον Τα μη αναδιπλούμενα πρωραία πτερύγια βάθους. 4ον Η μη ύπαρξις δεξαμενής ταχείας καταδύσεως και 5ον Η μη ύπαρξις μηχανισμού αφανούς εκσφενδόνισης των τορπιλλών. Πέραν των τεχνικών αυτών προβλημάτων μπορούν να προστεθούν: α) η απουσία μαζικής τυποποιημένης παραγωγής ανταλλακτικών, όπως και εν γένει σταθερής υποδομής εφοδιασμού σε σύγκριση με αυτά που ισχύουν σήμερα, και β) οι ελλείψεις σε ανώτερο προσωπικό γενικά για το Ναυτικό. (Κυρίως μαχίμων αξιωματικών λόγω της απομάκρυνσης «63» εξ’ αυτών. ήτοι του 31%, μετά το κίνημα του 1935). Όλα τα ανωτέρω μαζί με την ανάγκη της μέγιστης δυνατής επιχειρησιακής εκμετάλλευσης του υποβρυχιακού όπλου «εν πολέμω», επέβαλαν την τελειοποίηση της οργάνωσης και της διευθυντικής επάρκειας του στολίσκου των Υ/Β μας, καθώς και την εντατική ατομική και επιχειρησιακή εκπαίδευση των επιτελείων και πληρωμάτων τους. Σημαντικό ρόλο στην επίτευξη των ανωτέρω στόχων, έπαιξε και η μετάκληση κατάλληλου Βρεττανού εμπειρογνώμονα σε θέματα οργάνωσης και εκπαίδευσης. (Του ήδη προαναφερθέντος Πλωτάρχου Henry Baker13). Να σημειωθεί ό, τι με την συνδρομή του, κατέστη δυνατή πέραν πολλών άλλων και η εκπαίδευση των Υ/Β σε επιθέσεις χωρίς την ανάγκη οπτικής παρατήρησης, αλλά καθαρά και μόνο με την χρήση υπερήχων. (Παράλληλη δυνατότητα των συσκευών επικοινωνίας Ultra Sound, που είχαν εγκατασταθεί σ’ αυτά). Η εξέλιξη αυτή ήτο ενδιαφέρουσα συσχετιζόμενη με το τεχνικό πρόβλημα «της μη ύπαρξις μηχανισμού αφανούς εκσφενδόνισης των τορπιλλών” που αναφέρθηκε παραπάνω.

Συμμετοχή σε Πολεμικές Επιχειρήσεις. Κυβερνήτης Πλωτάρχης Μ. Χατζηκωνσταντής.

Το Υ/Β ΠΡΩΤΕΥΣ εξετέλεσε τρεις επιχειρήσεις κατά την διάρκεια του ‘Ελληνο-Ιταλικού» πολέμου, ως ακολούθως: - Αμυντική περιπολία στις προσβάσεις του Πατραϊκού και το Ιόνιο, αμέσως μετά την κήρυξη του πολέμου. Το Υ/Β εν πλω.

Ομοίωμα του Υ/Β ΠΡΩΤΕΥΣ (Υ3). Συλλογή Ν.Μ.Ε.

Αποστολή του Υ/Β ήτο η επιτήρηση κατά Ιταλικής από θαλάσσης επιθέσεως.12 Το Υ/Β απέπλευσε για την περιπολία από τον Ναύσταθμο Σαλαμίνος, (ΝΣ), την 30η Οκτ. 1940 και κατέπλευσε στην Πάτρα την 1η Νοέ. 1940. Κατά την επιχείρηση δεν προέκυψε αποτέλεσμα, διότι οι Ιταλοί δεν επεχείρησαν μία τέτοια ενέργεια. Αυτό όμως που προέκυψε, (όπως και για τις προηγηθείσες δύο αμυντικές περιπολίες από άλλα Υ/Β), ήτο η ανάγκη μεταφοράς του Επιχειρησιακού Ελέγχου στον Ανώτερο Διοικητή Υποβρυχίων (Α.Δ.Y. Πλοίαρχο Α. Ξηρό), από τον τοπικό Ναυτικό Διοικητή, (Αντιπλοίαρχο Ε. Φλόκα), που δεν είχε τα μέσα και τις εν γένει προαπαιτήσεις ανάληψης τέτοιου έργου.13 - Επιθετική περιπoλία στο στενό του Οτράντο. (Τομέα ‘Ή» συμπτυγμένο κατά τι προς Βορράν. Για λεπτομέρειες δες τον συνημμένο χάρτη εις το Παράρτημα του παρόντος). Αποστολή του Υ/Β ήτο η αποκοπή των Ιταλικών θαλασσίων επικοινωνιών προς Αυλώνα και τις προσβάσεις νοτίως Δυρραχίου. Το Υ/Β απέπλευσε για την περιπολία από τον ΝΣ, στις 15 Νοεμβρίου 1940. Και κατά την επιχείρηση αυτή, δεν προέκυψε κανένα πρακτικό αποτέλεσμα σε σχέση με την αποστολή του. Πλην όμως συνέβησαν τα εξής αξιοσημείωτα: 1ον Το Υ/Β διεπίστωσε την αναντίρρητη παρουσία αγκυροβολημένων ναρκών στην περιοχή των τομέων «Ζ» και ‘Ή» και 2ον Παρουσιάσθηκε αμοιβαία παρεμβολή, (σε απόσταση 500 μέτρων), με Υ/Β το οποίο ορθώς και από καλή γνώση της γενικής καταστάσεως αξιολογήθηκε ως το φίλιο «ΝΗΡΕΥΣ», που δεν έπρεπε με βάση τις διαταγές να βρίσκεται σε κατάσταση μετακίνησης, (transit), εκείνη την στιγμή. - Επιθετική περιπoλία στο στενό του Οτράντο, (τομέα «Ζ») με την ίδια όπως ανωτέρω πριν από 40 μέρες αποστολή. Το Υ/Β απέπλευσε για την περιπολία από τον ΝΣ, στις 26 Δεκεμβρίου 1940. Το πρωί της 29ης Δεκεμβρίου, ο ΠΡΩΤΕΥΣ ευρισκόμενος στον τομέα της περιπολίας του και περί τα 10 έως 15 ν.μ. δυτικά της νήσου Σάσσωνος, ενετόπισε νηοπομπή με ισχυρή συνοδεία κατευθυνόμενη προς την Αυλώνα. Το Υ/Β επετέθη με επιτυχία κατά του κυρίου σώματος της νηοπομπής και κατεβύθισε το οπλιταγωγό «SARDEGNA»14 (11452 τόννων). Λόγω απώλειας βάθους κατά την προσβολή, το Υ/Β εντοπίσθηκε οπτικά, εμβολίσθηκε και υπέστη επίθεση με βόμβες βάθους από το ιταλικό τορπιλοβόλο «ΑΝΤARES». Έτσι τελικά ο ΠΡΩΤΕΥΣ εβυθίσθη αύτανδρος, παρασύροντας στον υγρό τάφο του: τον Κυβερνήτη, τους “3” αξιωματικούς, τους “14” υπαξιωματικούς και τους “30” ναυτοδιόπους του. Λεπτομέρειες που αναφέρονται στις συνθήκες καταβύθισης του Υ/Β και την σύνθεση του πληρώματος, παρουσιάζονται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ που ακολουθεί. Το Υ/Β από της έναρξης της εμπολέμου καταστάσεως με την Ιταλία και μέχρι της καταβυθίσεώς του, διήνυσε περί τα 2300 μίλια. 12 Midlife modernization. 13 Μετέπειτα Αντιπλοιάρχου. 14 Με βάση τα αναφερόμενα από τον Ναύαρχο Δ. Φωκά στην «Έκθεσή του ...». Με βάση όμως τα αναφερόμενα από τον τότε Αρχηγό Στόλου Ναύαρχο Ε. Καββαδία, ο ΠΡΩΤΕΥΣ εβύθισε και το A/Π «FIRENZE» 3852 τόννων. (Ο Ναυτ. Πόλεμoς τov 1940... Σελίς 194). Περιπλους 47

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΕΝ ΠΛΩ ΠΑΡAPΤΗΜΑ 2 Όπως ειπώθηκε στο κύριο μέρος αυτής της μικρής ιστορικής σύνοψης, στο παρόν Παράρτημα θα παρoυσιασθoύv κυρίως δύο επιμέρους αντικείμενα: πρώτον οι λεπτομέρειες οι σχετικές με την δράση και την βύθιση του Υποβρυχίου την 29η Δεκεμβρίου και δεύτερον η εν είδει ηρώου αναφoρά στους «48» ναυτικούς μας που χάθηκαν στα νερά της Αδριατικής μαζί με το πλοίο τους.

Η δράση του ΠΡΩΤΕΑ την 29η Δεκ. 1940. H βύθισή του και τα παρεπόμενα.

Ιδιαίτερα κατατοπιστική είναι η σχετική αναφορά της 11ης ΙΑΝ 1941, του Ανωτέρου Διοικητού Υποβρυχίων, (Α.Δ.Υ.), Πλοιάρχου Α. Ξηρού15 με θέμα την “βραδύτητα επανάπλου ΠΡΩΤΕΩΣ εκ πολεμικής περιπολίας”. Η ανα-φορά αυτή υπεβλήθη προς το ΓΕΝ και το ΑΡΧΗΓΕΙΟ ΣΤΟΛΟΥ και έχει ως ακολούθως: «Έχω την τιμήν να αναφέρω ότι ο ΠΡΩΤΕΥΣ που απέπλευσε την 26η ΔΕΚ 1940 διά πολεμική περιπολία, έπρεπε να επανέλθη εις την Βάση Υποβρυχίων την 8η ΙΑΝ 1941, μέχρι δε σήμερον, όπως και προφορικώς έχω αναφέρει, κανένα σημείο ή σήμα έχει ληφθεί από το Υποβρύχιο, (Υ/Β), αυτό. 2. Εις γνώσιν μου έχουν περιέλθει πληροφορίες ως κάτωθι: α) Την 29η ΔΕΚ. περί ώραν 10:00 ελήφθη παρά Ελληνικού πλοίου16 σήμα SOS του εχθρικού μεταγωγικού ΣΑΡΔΗΝΙΑ εις στίγμα περί τα 12 ν.μ. δυτικά ΣΑΣΣΩΝΟΣ. β) Η κάτωθι ανακοίνωσις του εχθρού ηκούσθη την 10η ΙΑΝ ώραν 09:25 υπό αξιωματικού Υ/Β εκ του ραδιοφώνου: “Την 29ην ΔΕΚ. περί ώραν 10:00 τορπιλλοβόλον17 κυβερνώμενον υπό του Υποπλοιάρχου ΝΙΚΟΛΟ ΝΙΚΟΛΙΝΙ και συνοδεύον νηοπομπήν, αντελήφθη ίχνη τριών τορπιλλών και έπειτα εξήλθε προς στιγμήν της 15 Σ.τ.σ. Υπήρξε και αυτός Κυβερνήτης Υποβρυχίου. 16 Σ.τ.σ. Επρόκειτο περί του Α/Π ΙΟΝΙΑ. Εκτός του SOS είχε ληφθεί και σήμα SSS που δηλώνει επίθεση από Υ/Β. 17 Σ.τ.σ. Επρόκειτο περί του τορπιλλοβόλου “ANTARES”.

θαλάσσης πρώρα Υ/Β εις απόστασιν 3 μιλλίων. Το τορπιλλοβόλον ηύξησε ταχύτητα και κατηυθύνθη προς το μέρος στο οποίο είχε γίνει ορατό το Υ/Β, ο δε Κυβερνήτης διέταξε την ετοιμασίαν βολής 4 Βομβών Βυθού, τας οποίας ερρύθμισαν εις το μέγιστο δυνατόν βάθος. Όταν ετοιμάζοντο προς άφεσιν των Βομβών, ανεδύθη αιφνιδίως πρώραθεν του τορπιλλοβόλου το Υ/Β, του οποίου έγινε ορατό τμήμα από της πρώρας μέχρι του πυργίσκου. Επηκολούθησε εμβολισμός του Υ/Β μεταξύ πρώρας και πυργίσκου. Η σύγκρουσις υπήρξε βιαιοτάτη, του τορπιλλοβόλου υποστάντος ζημίας τινάς. Αμέσως μετά τον εμβολισμό εβλήθησαν αι “4” Βόμβαι. Μετ’ ολίγον ανεδύθη προς στιγμήν το Υ/Β, έχον μεγάλην εγκαρσίαν κλίσιν. Το τορπιλλοβόλο κατηυθύνθη εκ νέου προς το σημείον αυτό και εβλήθησαν και έτεραι “7” Βόμβαι. Εις την θάλασσα ενεφανίσθησαν φυσσαλίδες, κηλίδες ελαίου και συντρίμματα. Λέμβος καθηρέθη προς ανέλκυσιν τυχόν ναυαγών, αλλ’ ουδείς ανευρέθη και περισυνελλέγησαν συντρίμματά τινά”. 3. Εκ του συνδυασμού των ανωτέρω πληροφοριών αγόμεθα εις το συμπέρασμα ότι το Υ/Β εξετέλεσεν επίθεσιν διά τορπιλλών κατά νηοπομπής έξωθι του ΑΥΛΩΝΟΣ και εβύθισεν το Μεταγωγικόν ΣΑΡΔΗΝΙΑ και έπειτα δύο φορές σε διάστημα ολίγων λεπτών εφάνη το άνω μέρος του Υ/Β, εκ του οποίου γεγονότος και εκ της εμφανίσεως των ιχνών των τορπιλλών, γενομένης γνωστής της θέσεώς του, υπέστη επίθεσιν υπό τορπιλλοβόλου και κατά πάσα πιθανότητα έχει απωλεσθεί, μη προλαβόν να καταδυθεί εις βάθος. 4. Μετά μεγίστης ψυχικής οδύνης άγομαι εις το συμπέρασμα ότι ο ΠΡΩΤΕΥΣ απωλέσθη εν τη εκτελέση του καθήκοντός του, αφού έπληξεν εχθρικόν πλοίον και ο Κυβερνήτης, Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί και ναύται εξετέλεσαν ούτω μετ’ αυταπαρνήσεως και αυτοθυσίας το προς την ΠΑΤΡΙΔΑ καθήκον μέχρι της τελευταίας στιγμής. 5. Συνημμένως υποβάλλω ονομαστικόν πίνακα των επιβαινόντων του Υ/Β, σύμφωνα με το άρθρο “66” του ΚΕΥΒΠ παράγραφον “3”. Δεν δυνάμεθα να συμπεράνωμεν εάν ένιοι εκ του πληρώματος εσώθησαν υπό του εχθρικού τορπιλλοβόλου. Ευπειθέστατος Ο ΑΝΩΤΕΡΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Α. ΞΗΡΟΣ.».

Υπαξιωματικοί και ναύτες του Υ/Β στην πρύμνη.

48 Περιπλους

Νικολαρᾶκος Κυριᾶκος τοῦ Χρήστου Ἀρχικελευστής - Μηχανικός

Τηλέμαχος Διονύσιος τοῦ Ἐλευθερίου Ἀρχικελευστής - Μηχανικός

Ἐγεννήθη τῷ 1906 ἐν Πειραιεῖ.Διά Β.Δ. 19-1-41 προήχθη ἐπ᾿ ἀνδραγαθίᾳ εἰς Σημαιοφόρον καί τῷ ἀπενεμήθη ὁ Πολεμικός Σταυρός β´ τάξεως διά διακεκριμένην πρᾶξιν έπι τοῦ πεδίου της μάχης.

Ἐγεννήθη τῷ 1904 ἐν ΠαραβόλᾳΑἰτωλοακαρνανίας. Διά Β.Δ. 19-1-41 προήχθη ἐπ᾿ ἀνδραγαθίᾳ εἰς Σημαιοφόρον καί τῷ ἀπενεμήθη ὁ Πολεμικός Σταυρός β´ τάξεως διά διακεκριμένην πρᾶξιν έπι τοῦ πεδίου της μάχης.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΕΝ ΠΛΩ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ «ΠΡΩΤΕΥΣ». (Υ-3). Το πλήρωμα του κατά την βύθιση.

Βυθίστηκε αύτανδρο στις 29 Δεκεμβρίου 1940 (Κυβερνήτης Πλωτάρχης Μ. Χ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΗΣ), στην Αδριατική ανατολικά του Μπρίντιζι, από εμβολισμό του Ιταλικού Τορπιλλοβόλου ANTARES. Είχε προηγηθεί τορπιλλική προσβολή του Υ/Β εναντίον Ιταλικής νηοπομπής με αποτέλεσμα την βύθιση του Ιταλικού οπλιταγωγού SARDEGNA (11.452 τον.). Απωλέσθησαν 48 άνδρες. Εις τον α/α 1: Χρυσούν αριστείον ανδρείας. Εις τους α/α 2,3,4,5,6: Ο πολεμικός σταυρός β’ τάξεως. Εις τους λοιπούς: Ο πολεμικός σταυρός γ’ τάξεως. 1. ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΗΣ Μιχαήλ 2. ΜΑΡΙΔΑΚΗΣ Γεώργιος 3. ΚΟΝΙΔΗΣ Θεόδωρος 4. ΤΟΥΡΝΑΣ Ανδρέας 5. ΝΙΚΟΛΑΡΑΚΟΣ Κυριάκος 6. ΤHΛEMΑXOΣ Διονύσιος 7. ΚΑΦΕΤΖΗΣ Αντώνιος 8. ΚΥΡΙΑΖΗΣ Ιωάννης 9. ΤΣΑΤΣΑΣ Θρασύβουλος 10. ΝΤΟΝΤΟΣ Αναστάσιος 11. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Βασίλης 12. ΤΟΥΛΗΣ Αχιλλεύς 13. ΣΑΝΟΥΔΟΣ Θεόδωρος 14. ΓΙΑΝΝΕΛΗΣ Δημήτριος 15. ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ Αναστάσιος 16. ΤΣΑΛΙΚΗΣ Γεώργιος 17. ΣΚΛΑΒΟΣ Παναγιώτης 18. ΚΑΤΣΟΥΡΑΝΗΣ Ηλίας 19. ΑΝΘΗΣ Ναπολέων 20. ΑΝΝΙΝΟΣ Διονύσιος 21. ΑΡΜΕΝΗΣ Νικόλαος 22. ΒΛΑΧΟΣ Σπυρίδων 23. ΒΟΥΤΣΙΝΑΣ Παντελής 24. ΓΙΑΛΥΨΟΣ Σπυρίδων

Πλωτάρχης-Κυβερνήτης Υποπλοίαρχος-Ύπαρχος Υποπλοίαρχος Υποπλοίαρχος Αρχικελεuστής μηχανικός Αρχικελεuστής μηχανικός Κελευστής ηλεκτρολόγος Kελευστής μηχανικός Υποκ. Α’ τηλεγραφητής Υποκ. Α’ τορπιλλητής Υποκ. Α’ μηχανικός Υποκ. Α’ μηχανικός Υποκ. Α’ μηχανικός Υποκ. Α’πυροβολητής Υποκ. Β’ηλεκτρολόγος Υποκ. Β’ ηλεκτρολόγος Υποκ. Β’ τορπιλλητής Υποκ. Β’ τορπιλλητής Δίοπος ηλεκτρολόγος Δίοπος ηλεκτρολόγος Ναύτης εθελ. Ηλεκτρολόγος Ναύτης προτ. Μηχανικός Ναύτης εθελ. Ηλεκτρολόγος Ναύτης εθελ. Εσχαρεύς

25. ΓΙΑΤΡΑΚΟΣ Σταμάτιος 26. ΔΕΛΗΣ Χαράλαμπος 27. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Κων/νος 28. ΖΑΦΕΙΡΗΣ Χρήστος 29. ΘΕΟΔΩΣΗΣ Παναγιώτης 30. ΚΑΨΟΣ Γεώργιος 31. ΛΕΒΑΝΤΗΣ Εμμανουήλ 32. ΛΙΑΤΣΗΣ Γεώργιος 33. ΜΗΝΑΣ Παναγιώτης 34. ΜΟΡΙΑΝΟΣ Γεώργιος 35. ΜΟΥΣΟΥΛΗΣ Σταύρος 36. ΟΡΦΑΝΟΣ Δημήτριος 37. ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ Ζαχαρίας 38. ΠΑΠΑΠΑΝΑΓΗΣ Μιχαήλ 39. ΠΑΡΑΣΧΗΣ Παναγιώτης 40. ΠΕΡΔΙΚΟΥΡΗΣ Ελευθέριος 41. ΣΚΑΡΑΚΗΣ Απόστολος 42. ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ Γεώργιος 43. ΤΟΥΣΣΑΣ Αριστείδης 44. ΦΟΥΡΙΚΗΣ Παναγιώτης 45. ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Πέτρος 46. ΧΕΛΙΩΤΗΣ Κωνσταντίνος 47. ΧΡΥΣΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ Γεώργιος 48. ΨΥΛΛΑΣ Πέτρος

Δίοπος μηχανικός Ναύτης εθελ. Πuροβολητής Δίοπος σηματωρός Δίοπος μηχανικός Δίοπος τορπιλλητής Ναύτης εθελ. Τηλεγραφητής Ναύτης εθελ. Ηλεκτρολόγος Ναύτης εθελ. Ηλεκτρολόγος Ναύτης εθελ. Μηχανικός Ναύτης προτ. Μηχανικός Ναύτης εθελ. Σηματωρός Ναύτης εθελ. Αρμενιστής Δίοπος αρμενιστής Δίοπος μηχανικός Δίοπος σηματωρός Δίοπος μηχανικός Δίοπος τορπιλλητής Ναύτης εθελ. Μηχανικός Δίοπος μηχανικός Δίοπος τορπιλλητής Ναύτης προτ. Τορπιλλητής Δίοπος αρμενιστής Ναύτης προτ. Νοσοκόμος Δίοπος τηλεγραφητής

Υπουργική Eυαρέσκια (TY 675/37/007 της 11/8/32). “Στον Ανθυποπλοίαρχο Μιχαήλ Α. Χατζηκωνσταντή εκφράζεται η άκρα Υπουργική ευαρέσκεια διά τον ζήλον, εφευρετικότητα και εξαιρετικόν προς την υπηρεσίαν ενδιαφέρον, χάρις εις τα οποία επεννοήθη ωρολόγιον επιθέσεων διά τα υποβρύχια, όπερ απεδείχθη ως χρήσιμον όργανον δι’ υποβρύχια”.

Αριστερά: Στο κατάστρωμα του Υ/Β εν όρμω Ναυστάθμου Σαλαμίνας το 1935. Διακρίνονται από δεξιά: Υποπλοίαρχος Μ. Χατζηκωνσταντής (Ύπαρχος), Πλοίαρχος Ε. Καββαδίας (Διοικητής Υ/Β), Πλωτάρχης Β. Κύρης (Κυβερνήτης) και άγνωστος (Υπασπιστής Διοικητού).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Ο ΣΙΩΠΗΛΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ. Η δράση των Ελληνικών Υποβρυχίων 1940 -1944. Έκδοση Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Αθήναι 1995. 2. Ο ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1940 ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΕΖΗΣΑ. Αναμνήσεις από 2/3/1935 έως 25/3/1943. Ε.Π. ΚΑΒΒΑΔΙΑ. Τύποις “Πυρσός” Α.Ε. Αθήναι 1950. 3. ΕΚΘΕΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ 1940 -1944. Δ. Δ. ΦΩΚΑ. Έκδοση Πολεμικού Ναυτικού. Αθήναι 1953. 4. ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΟΛΕΜΙΚΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟΝ 1941-1945. Κ. Α. ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ. Αρχηγού Στόλου 1943-44. “Αετός” Α.Ε. Αθήναι 1952. 5. ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ ΗΡΩΟΝ ΠΕΣΟΝΤΩΝ. Αθήναι 1947. (Αποκλειστικότης ομώνυμης επιτροπής έκδοσης.) 6. ΕΚΘΕΣΗ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΣΤΟΛΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 1944. (Α.Σ. οι: Αντιναύαρχος Π. Βούλγαρης και Υποναύαρχος Κ. Αλεξανδρής). 7. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΝΔ 1845-1973. Ι. ΦΑΚΙΔΗ. Έκδοση Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. (Β´ Έκδοση 1996). 8. “100” ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ. Έκδοση ΣΝΔ 1992. (ΑΤΛΑΝΤΙΣ – Μ. ΠΕΧΛΙΒΑΝΙΔΗΣ και ΣΙΑ Α.Ε.) 9. ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΝ “Υ1” ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ. Η. ΤΣΟΥΚΑΛΑ Έκδοση Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. (Δ´ Έκδοση 1990).

Περιπλους 49

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ CAPE HORN Χριστούγεννα 1987

Του Δημητρίου Μηνδρινού | Β’ Αντιπρόεδρου Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, Γεν. Γραμματέα Π.Ε.Σ.Π.Ε.Ν.

ις ημέρες αυτές των εορτών (Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά) που πολλές φορές πέρασα ταξιδεύοντας μακριά από την Ελλάδα μας και την οικογένεια μου, σήμερα ήλθε στη μνήμη μου, ο περίπλους στο Cape Horn, ανήμερα των Χριστουγέννων –πριν από χρόνια– και συγκεκριμένα τον Δεκέμβριο του 1987. Πλοίαρχος τότε στο κρουαζερόπλοιο «ILLIRIA» (με σημαία ελληνική) εκτελούσαμε προγραμματισμένες κρουαζιέρες από Δεκέμβριο 1987 έως και Φεβρουάριο 1988 από Punta Arenas (Χιλή), με προορισμό τα νησιά Fakland και όρμους της Ανταρκτικής χερσονήσου με Αμερικανούς επιβάτες. (Έχω αναφερθεί παλαιότερα σε άρθρα μου γι’ αυτά τα ταξίδια, εμπειρίες και εντυπώσεις). Την περίοδο εκείνη, ανήμερα των Χριστουγέννων του 1987, μετά μια ημέρα από την αναχώρησή μας από Harmony Cove για Puerto Williams, Punta Arenas, ο Ναυλωτής του πλοίου μου ζήτησε να προσεγγίσουμε όσο πιο κοντά ήταν δυνατό στο Cape Horn, που θα επιφύλαται μια έκπληξη στους επιβάτες. Τον ενημέρωσα ότι η επιθυμία του θα πραγματοποιηθεί, γνωρίζοντάς του ταυτόχρονα ότι οι καιρικές συνθήκες της ημέρας εκείνης δεν ήταν τόσο ευνοϊκές και μάλιστα για προσέγγιση στην πιο τρικυμιώδη περιοχή του πλανήτη μας. Η επιμονή του υπερίσχυσε και αλλάξαμε την πορεία του πλοίου για Cape Horn. Εδώ θα αναφερθώ συνοπτικά για το Cape Horn, όπου στα ολλάνδικά λέγεται Kaap Horn και στα ισπανικά Cabo de Hornos. Το όνομα του προέρχεται από την πόλη Horn που βρίσκεται στις Κάτω Χώρες. Το στίγμα του Cape Horn είναι φ= 55 58,4 Ν και λ= 16 18 Δ στη νότια πλευρά της νήσoυ Herschl Isl (Νοτίως της Tierra del Fuego) είναι το

νοτιότερο Νησί από μια συστάδα νησιών και βραχονησίδων. Από εκεί περνούσαν τα ιστιοφόρα για να βγουν από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό Ωκεανό πριν την ανακάλυψη από τον Μαγγελάνο, του ομώνυμου περάσματος και πριν από το άνοιγμα της Διώρυγος του Παναμά το 1914. Βρίσκεται στα χωρικά ύδατα της Χιλής και το πολεμικό ναυτικό της χώρας διατηρεί ένα σταθμό που αποτελείται από μια κατοικία, βοηθητικό κτίσμα, παραεκκλήσι και φάρο. Αργότερα το 1992 έχω πληροφορηθεί ότι έχουν κατασκευάσει ένα μνημείο που αναπαριστά το πέταγμα του άλμπατρος στην μνήμη των ναυτικών που έχασαν την ζωή τους στην προσπάθειά τους να περάσουν με τα πλοία τους από την φουρτουνιασμένη αυτή περιοχή. Ο υψηλός κυματισμός που δημιουργείται στο Cape Horn οφείλεται στα αντίθετα θαλάσσια ρεύματα Ατλαντικού και Ειρηνικού Ωκεανού, στους ισχυρούς συνήθως πνέοντες ανέμους και στην απότομη αλλαγή του βάθους του θαλάσσιου βυθού. Αυτοί είναι οι σπουδαιότεροι λόγοι που η θαλάσσια αυτή περιοχή είναι η πλέον φουρτουνιασμένη και επικίνδυνη περιοχή της Υφηλίου. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν τα ιστιοφόρα πλοία περνούσαν από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό Ωκεανό, οι ναυτικοί- καιρού επιτρέποντας – εναπόθεταν την αλληλογραφία τους σ’ ένα βαρέλι που υπήρχε στο Νησί και οι επιστρέφοντες ναυτικοί από τον Ειρηνικό για Ατλαντικό, Μεσόγειο, παρελάμβαναν την αλληλογραφία και την απέστελλαν στους παραλήπτες. Μετά βέβαια, από παρέλευση μηνών. LE MOURE CHANNEL. Οι παγωμένες ακτές της Ανταρκτικής.

50 Περιπλους

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΕΝ ΠΛΩ Το κρουαζερόπλοιο “ILLIRIA” πλησιάζει τώρα στην περιοχή του Cape Horn, το μεσηβρινό Χριστουγεννιάτικο γεύμα ήταν πλούσιο, συνοδευόμενο από χαβιάρι Beluga, Dom Perignon σαμπάνια και την συνοδεία της Ορχήστρας του πλοίου. Όλοι, επιβάτες και πλήρωμα είναι ευδιάθετοι, χαρούμενοι με τα γιορτινά τους ενδύματα. Το πλήρωμα με τις ευχές «και του χρόνου στα σπίτια μας». Όσο πλησιάζουμε τώρα στο Νησί, η θάλασσα γίνεται πιο άγρια και ο κλυδωνισμός μεγαλύτερος. Ξάφνου ακούγεται από τα μεγάφωνα του πλοίου η φωνή του Ναυλωτή που μας καλεί όλους στο ακτάστρωμα. Μας πρότεινε να πάρουμε ένα άδειο πλαστικό μπουκάλι νερού, μέσα στο οποίο θα βάλουμε ένα μήνυμα με ό, τι επιθυμεί ο καθένας. Να το σφραγίσουμε υδατοστεγώς και να αναμένουμε εντολές. Όλοι οι επιβάτες και οι ελεύθεροι εργασίας (πλήρωμα) βρίσκονται στο κατάστρωμα. Έχουμε πλησιάσει κοντά στο νησί πλέοντας με μειωμένη ταχύτητα. Οι σειρήνες του πλοίου ηχούν τρεις φορές, ως ένας ύστατος χαιρετισμός στους απολεσθέντες συναδέλφους μας. Όλοι έχουν στα χέρια τους από ένα μπουκάλι με το ανάλογο μήνυμα και η εντολή δίδεται από τον Ναυλωτή να το πετάξουνε στη θάλασσα με την ελπίδα ότι κάπου, κάποιος μια ημέρα θα το βρει και θα επικοινωνήσει με τον αποστολέα. Δεν γνωρίζω εάν σήμερα έχει βρεθεί κάποιο από τα μηνύματα... Εμένα, μέχρι σήμερα στο μήνυμα που έγραψα με τα στοιχεία μου, έλεγε ότι όποιος θα το βρει θα είναι προσκεκλημένος μου δέκα ημέρες στη Σαντόρινη. Αναμένω. Είναι και αυτή μια θαλασσινή παράδοση που συνεχίζεται στον περίπλου του Cape Horn και αυτό συνέπεσε την Χριστουγεννιάτικη εκείνη ημέρα του 1987.

To μνημείο των απολεσθέντων ναυτικών στο Cape Horn. 1992.

Σαντορίνη. Φωτογραφία Anag.

Η μανιασμένη θάλασσα στο Cape Horn.

Περιπλους 51

Δ΄ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ «ΕΤΗΣΙΕΣ»

«Ο ρόλος του Έλληνα ναυτικού στη δημιουργία του θαύματος της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας»

τις 20 Δεκεμβρίου 2013 πραγματοποιήθηκε στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος η καθιερωμένη πλέον συνάντηση «Ετησίες» την οποία διοργάνωσε για 4η φορά η Vaporia Marine και τελούσε υπό την αιγίδα του Υπουργού Ναυτιλίας και Αιγαίου. Οι συναντήσεις αυτές ασχολούνται με θέματα και προβλήματα που αγγίζουν τη ναυτιλία της πατρίδας μας. Ο ευρηματικός τίτλος «ΕΤΗΣΙΕΣ», ναυτικός κι αυτό, λογοπαίζει μεταξύ της ετησίας συχνότητας των συναντήσεων και της επίσημης ονομασίας των θερινών περιοδικών ανέμων του Αιγαίου που είναι περισσότερο γνωστοί στους ναυτικούς ως «μελτέμια». Η φετινή συνάντηση είχε ως κεντρικό θέμα: «Ο ρόλος του Έλληνα ναυτικού στη δημιουργία του θαύματος της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας». Η πρωτοτυπία ήταν ότι η θεματική αυτή αναπτύχθηκε μέσα από επιλεγμένες και βραβευμένες εργασίες μαθητών γυμνασίου και λυκείου των εκπαιδευτηρίων «ΩΘΗΣΗ» και «Γείτονα». Εισήγηση εκφώνησε ο κος Σταύρος Γαλανάκης Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της Elvictor Group, οποίος παρουσίασε την σημερινή δυναμική εικόνα της σύγχρονης εμπορικής ναυτιλίας και με αδρές γραμμές παρουσίασε τους τρόπους λειτουργίας αυτής της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Στο βήμα επίσης ανέβηκαν: - η κα Μαρία Προγουλάκη Λέκτορας του Deree-The American College of Greece 52 Περιπλους

η οποία ανέπτυξε το θέμα «Σταδιοδρομώντας στο ναυτιλιακό κλάδο: η εμπειρία του παρελθόντος και οι προοπτικές του μέλλοντος», - η κα Μαρίκα Βαλσαμίδου και ο κος Γεώργιος Παναγιωτόπουλος υπεύθυνοι ναυτιλιακών σπουδών του ISP College οι οποίοι μίλησαν για το θέμα: «ΠειραιάςΝαυτιλία-Πολιτισμός-Εκπαίδευση». - ο κος Νικόλαος Θεοδωρακόπουλος εκπρόσωπος του τμήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης & Ανάπτυξης Έργων της ANTIPOLLUTION S.A. η εισήγηση του οποίου είχε τον τίτλο «Ναυτιλία-Περιβάλλον» - ο κος Γιάννης Μπράτης Πρόεδρος του Πανανδριακού Συλλογού Ναυτικών, οποίος μίλησε για τους «Ανδρίους ναυτικούς και τον ρόλο τους στην Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία». Την έναρξη των εργασιών της συνάντησης κήρυξε ο Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων κος Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος, ο οποίος στην εναρκτήρια ομιλία του τόνισε την βαρύνουσα σημασία την ελληνικής ναυτιλίας για την οικονομία της χώρας μας. Το κλείσιμο των εργασιών έκανε ο υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας κος Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης ο οποίος αφού χαιρέτησε την εκδήλωση απένειμε τιμητικά μετάλλια στους παλαίμαχους ναυτικούς, οι οποίοι ήταν ενεργοί την λεγόμενη περίοδο της αναγέννησης της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο: - κ ο Γιάννη Αστρά

- κ ο Τάκη Πολέμη - κ ο Δημήτριο Στάμου - κ ο Κωνσταντίνο Σκόδρο - κ ο Νικόλαο Φακή - κ ο Γιάννη Ασλάνογλου - κ ο Ιωάννη Φούντο - κ ο Σταύρο Καραπιπέρη - κ ο Σίμο Λάβδα - κ ο Δημήτρη Αντωνέλλου - κ ο Γιώργο Σταθάκη - κ ο Εμμανουήλ Ψυχάλη - κ ο Γιώργο Σαμιωτάκη - κ ο Αντώνη Διαβατίδη Τέλος ο κύριος Παναγιώτης Σπυρόπουλος εκ μέρους των διοργανωτών απένειμε αναμνηστικές πλακέτες στους χορηγούς της εκδήλωσης. Το συντονισμό της εκδήλωσης έκανε ο ναύαρχος κος Ιωάννης Παλούμπης, ο οποίος κάνοντας το επιμύθιο της ημερίδας ανέφερε χαρακτηριστικά: «Είμαστε ευγνώμονες στους παλαίμαχους της θάλασσας που με τη σκληρή ζωή που πέρασαν μέσα στα βαπόρια, μας κληροδότησαν μια μεγάλη ναυτιλία πηγή πλούτου και υπερηφάνειας. Στη σύγχρονη Ελλάδα έγκειται η ευθύνη να τη διατηρήσει και να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την περαιτέρω ανάπτυξή της. Είμαστε όμως ιδιαίτερα υπερήφανοι για τα παιδιά μας, τη νεολαία της πατρίδας μας, που χωρίς αμφιβολία θα γίνουν πολύ καλύτεροι από τη δική μας γενιά και θα φτιάξουν μια πατρίδα καλύτερη και μια ναυτιλία μεγαλύτερη».

Δ΄ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ «ΕΤΗΣΙΕΣ»

Χαιρετισμός

της Προέδρου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

υρίες και κύριοι, Η διεξαγωγή της Δ΄ Ναυτιλιακής Συνάντησης «Ετησίες» είναι γεγονός και το θέμα της: «Ο ρόλος του Έλληνα ναυτικού στη δημιουργία του θαύματος της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας», αγγίζει μια μεγάλη αλήθεια για την οποία όλοι εμείς οι Έλληνες αισθανόμαστε υπερήφανοι. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, ιδιαίτερα ευαίσθητο σε ό,τι αφορά την ελληνική ναυτιλία, φιλιξενεί στις εγκαταστάσεις του το συνέδριο και αναμένει τα πρακτικά της ημερίδας για να επωφεληθεί και το ίδιο, όπως άλλωστε θα συμβείο και με όλη τη ναυτιλιακή κοινότητα της χώρας μας. Εχέγγυο για την επιτυχία του συνεδρίου αποτελεί η πλούσια εμπειρία στα θέματα της ναυτιλίας του Προέδρου της διοργανώτριας εταιρείας VAPORIA Marine και του αγαπητού φίλου κ. Παναγιώτη Σπυρόπουλου. Η γνώση που έχει όλων των πτυχών της ναυτιλιακής ζωής συντελεί στην άψογη από κάθε πλευρά οργάνωση και διεξαγωγή των ομιλιών καθώς και στη βέλτιστη εξαγωγή συμπερασμάτων.

Το συνέδριο που διεξάγεται σήμερα έχει την ιδιαιτερότητα να καλωσορίζει ως ομιλητές παιδιά μαθητές, των οποίων οι εκθέσεις με θέμα αντίστοιχο προς αυτό του συνεδρίου, πρώτευσαν και βραβεύτηκαν. Από την άλλη πλευρά στη διάρκεια του συνεδρίου θα βραβευτούν συνταξιούχοι Ανδριώτες ναυτικοί, η θαλασσινή ζωή και σταδιοδρομία των οποίων έβαλε το λιθαράκι της στην οικοδόμηση της μεγαλύτερης εμπορικής ναυτιλίας του κόσμου. Σήμερα, σεβαστοί απόμαχοι με πλούσια πείρα ζωής και θάλασσας, αποτελούν χρήσιμα στοιχεία για τις οικογένειες τους και την κοινωνία μας, καθώς κάθε τους λέξη ενσταλάζει σοφία μετριοπάθειας και σωφροσύνης στον κοινωνικό τους περίγυρο. Παράλληλα με την συνάντηση, το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος διατηρεί την ελπίδα, ότι οι συμμετέχοντες και οι προσκεκλημένοι σε αυτήν, θα το ανακαλύψουν και θα θελήσουν να μάθουν περισσότερα για τις μοναδικές και σπάνιες συλλογές του και ενδεχομένως θα ενδιαφερθούν για τα υπαρξιακά προβλήματα, τα οποία αντιμετωπίζει ο μοναδικός φορέας που ασχολείται με τη διατήρηση και ανάδειξη της ναυτικής παράδοσης του γένους των Ελλήνων. Με αυτές τις σκέψεις και τις προσδοκίες σας καλωσορίζω όλους στους φιλόξενους χώρους του Μουσείου. Θα είμαστε κοντά σας για ο,τιδήποτε χρειαστείτε. Καλή επιτυχία στις εργασίες σας.

ΧΟΡΗΓΟΙ

ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Περιπλους 53

Δ΄ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ «ΕΤΗΣΙΕΣ»

ΟΜΙΛΙΑ του Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων, Κωνσταντίνου Αρβανιτόπουλου

Ο Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων κος Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος στο βήμα.

ίλες και φίλοι, Είμαι ιδιαίτερα ευτυχής, που βρίσκομαι σήμερα, εδώ μαζί σας, στην 4η Ναυτιλιακή Συνάντηση «Ετησίες 2014». Συνομολογούμε όλοι, νομίζω, ότι η ναυτιλία αποτελεί, χωρίς καμία αμφιβολία, έναν από τους βασικότερους πυλώνες της ελληνικής οικονομίας, έναν τομέα για τον οποίο μπορούμε διεθνώς να είμαστε υπερήφανοι για τη δύναμή που έχουμε. Ιδιαίτερα ο Πειραιάς και τα νησιά μας έχουν διαδραματίσει έναν πολύ σημαντικό, καθοριστικό θα έλεγα, ρόλο στην πορεία της ναυτοσύνης και της ναυτιλίας, με μία ιστορική διαδρομή από την αρχαιότητα έως σήμερα. Και γι’ αυτό το λόγο, ήθελα να θυμίσω - γιατί τα καλά τείνουμε να τα ξεχνάμε γρήγορα - ότι η Κυβέρνησή μας, προχώρησε στην επανασύσταση του Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας, γιατί είναι μία αυτονόητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη της ναυτοσύνης, του Τομέα της Ναυτιλίας, αλλά και της ελληνικής Ναυτιλίας. Αν σκεφτεί κανείς ότι η Ναυτιλία διαδραματίζει αντίστοιχο ρόλο για τη χώρας μας, όπως το πετρέλαιο για τη Σαουδική Αραβία, θα ήταν σαν να είχαμε καταργήσει για τη Σαουδική Αραβία το Υπουργείο Πετρελαίου. Γι’ αυτό, λοιπόν, η Κυβέρνηση, σεβόμενη αυτή τη μακρά παράδοση, αλλά και τις μελλοντικές προοπτικές προχώρησε στην επανασύσταση του Υπουργείου Ναυτιλίας και νομίζω ότι οι πολιτικές του Υπουργείου Ναυτιλίας είναι εμφανείς, όσον αφορά τις επιπτώσεις τους ήδη στον κλάδο. Και βέβαια ως Κυβέρνηση προχωρήσαμε σε μια σειρά από πολιτικές για την ενίσχυση της ναυτιλίας και των ναυτικών. Φίλες και φίλοι, Αντιλαμβάνομαι από το πρόγραμμα της εκδήλωσης ότι οι εκλεκτοί ομιλητές, καθώς και οι μαθητές θα μιλήσουν για μια σειρά θεμάτων. Επιτρέψτε σε μένα σταθώ στη θέση που κατέχει η Ναυτιλία για την Ελλάδα και στις μελλοντικές προοπτικές, που πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν, κυρίως για τον επαγγελματικό προσανατολισμό των νέων μας. Η Εμπορική Ναυτιλία αποτελεί για τη χώρα μας Εθνικό Κεφάλαιο και ο κλάδος έχει καταξιωθεί και σε ευρωπαϊκό και σε παγκόσμιο επίπεδο. Όπως ανέφερε ο Ναύαρχος, η Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία είναι πρώτη μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ ο Ελληνόκτητος στόλος κατέχει την πρώτη θέση στον κόσμο. Και, σίγουρα, σε αυτή την περίοδο που διερχόμαστε την πιο βαθειά και πολύμορφη κρίση της ελληνικής ιστορίας, πρέπει να αξιοποιήσουμε στο έπακρο αυτό το συγκριτικό μας πλεονέκτημα. Για να παραμείνει η Ναυτιλία μας κυρίαρχη και στον 21ο αιώνα, χρειαζόμαστε αξιόλογα και άρτια εκπαιδευμένα στελέχη, τόσο στη θάλασσα, όσο και στη στεριά. Χρειαζόμαστε να εξακολουθήσουμε να έχουμε και να καλλιεργούμε την ναυτοσύνη μας. Οι νέοι άνθρωποι, σήμερα, πιθανώς γνωρίζουν λιγότερα, από όσα θα έπρεπε για τη συμβολή της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας, από την απελευθέρωση του Ελληνικού κράτους μέχρι σήμερα. Γι’ αυτό τέτοιες εκδηλώσεις είναι ιδι-

54 Περιπλους

αίτερα σημαντικές, αλλά και η ύπαρξη αυτού του Μουσείου παίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο, για την απόκτηση γνώσης για τα θέματα που άπτονται όχι μόνο της Ναυτιλίας, αλλά και της εθνικής μας Ιστορίας, δύο πράγματα που είναι απολύτως συνυφασμένα. Σε αυτό το επίπεδο, είναι πολύ σημαντικές και οι μαρτυρίες των παλαίμαχων ναυτικών, στους οποίους οφείλουμε πολλά ως Έλληνες και οι οποίοι μπορούν να μας μεταφέρουν, να μεταλαμπαδεύσουν την ακριβή εικόνα, για τη δουλειά του ναυτικού. Θέλω να πω δυο πράγματα κλείνοντας, όσον αφορά στα θέματα της εκπαίδευσης. Γιατί στην μεταπολιτευτική Ελλάδα, καλλιεργήθηκε μία νοοτροπία και επικράτησε ένα όνειρο σε κάθε Ελληνική οικογένεια όπου τα παιδιά μας θα έπρεπε να μπουν στο Πανεπιστήμιο και μετά, ενδεχομένως, στο Δημόσιο. Αυτό είχε μία σοβαρή επίπτωση στην απίσχναση και την απαξίωση της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Και στο διάβα, η γενιά μας και το εργατικό δυναμικό στερήθηκε δεξιοτήτων. Κι έτσι, χάσαμε τεχνίτες, χάσαμε επαγγελματίες, χάσαμε βιοτέχνες και αυτό είχε μία σημαντική επίπτωση στον παραγωγικό μας ιστό. Σήμερα κάνουμε μία πολύ μεγάλη προσπάθεια αναβάθμισης της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Το κάναμε με το Σχέδιο «Αθηνά» στα Τεχνολογικά Ιδρύματα, αλλά το κάναμε κυρίως αναμορφώνοντας το Επαγγελματικό Λύκειο. Γιατί το Επαγγελματικό Λύκειο δεν πρέπει να είναι το αποπαίδι της Εκπαίδευσης, πρέπει να είναι πρώτη επιλογή για τα παιδιά και πρέπει να μπολιάσουμε τις ελληνικές οικογένειες με τη νοοτροπία ότι ναι μεν, η ελληνική κοινωνία χρειάζεται δικηγόρους, γιατρούς, φιλολόγους, αλλά χρειάζεται εξίσου τεχνίτες, δεξιοτέχνες, επαγγελματίες, ναυτικούς, ανθρώπους του μόχθου, ανθρώπους που μπαίνουν στον παραγωγικό ιστό. Γι’ αυτό μέσα στην αναβάθμιση των Επαγγελματικών Λυκείων έχουμε και τα Ναυτικά μας Λύκεια, επτά τον αριθμό, τα οποία τα ενισχύουμε με τον τέταρτο χρόνο της Μαθητείας. Τι είναι η Μαθητεία; Είναι η πρακτική άσκηση, αλλά σε ετήσιο επίπεδο όπου το εκπαιδευτικό σύστημα έρχεται μαζί με τους κοινωνικούς εταίρους, με τις δυνάμεις της Αγοράς, με τις δυνάμεις της Ναυτιλίας, εν προκειμένω, για να χτιστεί μια σχέση, να γίνει μία επένδυση σε ανθρώπινο δυναμικό και να μπορέσουμε έτσι να πάμε σε μία μακροχρόνια εργασιακή σχέση. Είναι, δηλαδή, αναβάθμιση της επαγγελματικής μας Παιδείας, στο προκείμενο, αναβάθμιση της Ναυτικής μας Παιδείας και αναβάθμιση των Ακαδημιών του Εμπορικού Ναυτικού. Γιατί, για επιστρέψω στο θέμα της Ναυτιλίας, χρειαζόμαστε τη ναυτοσύνη, χρειαζόμαστε τη Ναυτιλία μας και πρέπει να επενδύσουμε στον άνθρωπο. Πρέπει λοιπόν, να επενδύσουμε σ’ αυτούς τους νέους δημιουργικούς δρόμους -αυτό άλλωστε είναι και το στοίχημα μας- γιατί μέσα απ’ αυτούς τους δημιουργικούς δρόμους περνάει και η πορεία της μεταμνημονιακής Ελλάδας. Και σίγουρα, κάποιοι απ’ αυτούς τους δρόμους είναι και οι δρόμοι που ακολούθησε για πολλά χρόνια στην ιστορική του πορεία ο ελληνισμός. Είναι οι δρόμοι της θάλασσας. Σας ευχαριστώ».

Στιγμιότυπο από την ξενάγηση του υπουργού Παιδείας κου Κων/νου Αρβανιτόπουλου στην μόνιμη έκθεση του ΝME.

Δ΄ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ «ΕΤΗΣΙΕΣ»

1. Ο Υπουργός Ναυτιλίας και Αιγαίου κος Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης στο βήμα. 2. Ο κος Σταύρος Γαλανάκης Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της Elvictor Group. 3. Ο κος Γιάννης Μπράτης Πρόεδρος του Πανανδριακού Συλλογού Ναυτικών. 4. Ο Υπουργός Παιδείας & Θρησκευμάτων κος Κων/νος Αρβανιτόπουλος και ο δ.ντής γραφείου του κος Βασίλειος Κυριαζής ξεναγήθηκαν στην μόνιμη έκθεση του Μουσείου από την Πρόεδρο κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και τον Αντιναύαρχο κο Ιωάννη Παλούμπη. 5. Η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη προσέφερε στον Υπουργό Ναυτιλίας και Αιγαίου κο Μιλτιάδη Βαρβιτσιώτη τον πολυτελή επετειακό τόμο για τα 100 χρόνια από τους Βαλκανικούς Πολέμους. 6. Ο κος Παναγιώτης Σπυρόπουλος της Vaporia Marine προσφέροντας την αναμνηστική πλακέτα της εκδήλωσης στον Υπουργό Ναυτιλίας και Αιγαίου κο Μιλτιάδη Βαρβιτσιώτη. 7. Ο κος Δημήτριος Μηνδρινός, Αντιπρόεδρος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων και Γενικός Γραμματέας της ΠΕΣΠΕΝ με τον Υπουργό Ναυτιλίας και Αιγαίου κο Μιλτιάδη Βαρβιτσιώτη. 8. Ο υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων κος Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος βράβευσε τον Ανδριώτη παλαίμαχο ναυτικό κο Ιωάννη Ασλάνογλου.

56 Περιπλους

Φωτογραφία: Νίκος Αλευρομύτης

Της Ρούλας Γαλάνη

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΙΣΟΖΥΓΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΣΚΑΦΗ ΣΚΑΦΗ ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΗΣ ΘΑΛΑΣΣΗΣ ΓΙΑ Στους ιστιοπλοϊκούς αγώνες ανταγωνίζονται ιστιοπλόοι και όχι σκάφη. Δεδομένου όμως ότι οι αθλητές τρέχουν με διαφορετικά σκάφη, καταβάλλεται προσπάθεια με τον «ισοζυγισμό» και τα handicaps που τους καθορίζονται, να έλθουν όλα σε ίση βάση ανταγωνισμού. Τα διάφορα συστήματα που χρησιμοποιούνται για τον ισοζυγισμό λαμβάνουν υπ’ όψιν πολλά τεχνικά στοιχεία και παράγοντες που απορρέουν από την κατασκευή των σκαφών, όπως π.χ. εκτόπισμα, μήκος, επιφάνεια υφάλων, επιφάνεια ιστίων κλπ Θα πρέπει να τονισθεί ότι εάν δεν υπάρχει η έννοια του «ισοζυγισμού» δεν θα ανδεικνυόταν ο καλλίτερος ιστοπλόος, αλλά το καλύτερο σκάφος και σ’ αυτή την περίπτωση οι εύποροι που θα είχαν τη δυνατότητα να αποκτήσουν ένα «ειδικής κατασκευής» σκάφος θα ήταν μόνιμοι νικητές. Περίπλους

Η Ιστορία.

Ο ισοζυγισμός των σκαφών απετέλεσε το αναμφισβήτητα κρίσιμο σημείο από την πρώτη στιγμή που διοργανώθηκαν αγώνες ανοικτής θαλάσσης, ήταν όμως ταυτόχρονα απαραίτητη προϋπόθεση στην προσπάθεια των ιστιοπλόων για την ύπαρξη ενός ισότιμου συναγωνισμού, αλλά με το σκάφος που διαθέτει ο καθένας. Ο ισοζυγισμός είναι η μαγική λέξη που λύνει το πρόβλημα των διαφορετικών τύπων σκαφών. Ψάχνοντας στο παρελθόν, σε κάθε χώρα που διοργανώνονταν ιστιοπλοϊκοί αγώνες ανοικτής θαλάσσης, δημιουργήθηκαν τοπικά συστήματα ισοζυγισμού τα οποία ξεκίνησαν λαμβάνοντας υπόψη τους βασικές μετρήσεις του σκάφους όπως η ίσαλος, το ολικό μήκος ή η αναλογία ιστιοφορίας και εκτοπίσματος. Τα τοπικά συστήματα εξελίσσονταν με την προσθήκη και άλλων στοιχείων καταμέτρησης και εισαγωγή πιο πολύπλοκων μαθηματικών τύπων στην εξαγωγή του handicap κάθε σκάφους, αφού ισοζυγισμός σημαίνει «πόσος είναι ο χαριζόμενος χρόνος κάθε σκάφους μέσα στο στόλο». 58 Περιπλους

Για να καταλάβουμε την έννοια του χαριζόμενου χρόνου, ο οποίος εκφράζεται σε δευτερόλεπτα / μίλι παραθέτουμε ένα απλό παράδειγμα υπολογισμού αποτελεσμάτων. Στην Ελλάδα, παράλληλα με διεθνές σύστημα IOR (International Offshore Rating), στις αρχές της δεκαετίας του 80 αναπτύχθηκε το τοπικό σύστημα ΕΑΘ, απλοποιημένο σύστημα ως προς την καταμέτρησή του σκάφους, βασισμένο στο IOR με υπολογι-

σμό των αποτελεσμάτων με το Σύστημα «Χρόνος επί Απόσταση». Το 1996 αντικαταστάθηκε στην Ελλάδα το IOR με το IMS και το 2001 το ΕΑΘ αντικαταστάθηκε από το απλουστευμένο σύστημα του IMS, το ORC Club. To 2008 το IMS ως σύστημα ισοζυγισμού μετονομάστηκε σε ORC INTERNATIONAL ενώ διατήρησε την ονομασία του ως σύστημα καταμέτρησης.

Χαριζόμενος χρόνος για κάθε σκάφος: handicap x απόσταση διαδρομής Παράδειγμα για μια ιστιοδρομία 80 ν.μ. Σκάφος Α Handicap 580s/m το γρηγορότερο σκάφος 0 χαριζόμενος χρόνος Σκάφος Β Handicap 610s/m 610-580=30s/m 30*80νμ= 40min χαριζ. χρ. Σκάφος Γ Handicap 595s/m 595-580=15s/m 15*80νμ= 20min χαριζ. χρ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Πραγματικός

Χαριζόμενος

1ος Γ 2ος Β 3ος Α

40:15 hrs - 20 min 40:50 hrs - 40 min 40:15 hrs - 0 min

ΔΙΟΡΘΩΜΕΝΟΣ ΧΡΟΝΟΣ = 39:55 hrs = 40:10 hrs = 40:15 hrs

Εκτός από την μέθοδο υπολογισμού αποτελεσμάτων που ονομάζεται «Δομημένη Διαδρομή» (Constructed Course) και βασίζεται στους μεταβλητούς συντελεστές ισοζυγισμού, υπάρχει και η Προκαθορισμένη Διαδρομή Ωκεανού (Ocean Course) που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εξαγωγή των αποτελεσμάτων. Σε όλες τις παραπάνω μεθόδους εξαγωγής αποτελεσμάτων, δεν υπεισέρχεται στα δεδομένα η ένταση του ανέμου. Το λογισμικό υπολόγιζε μόνο του τη μέση ένταση. Το ORC International παρέχει επίσης μια μέθοδο για να βαθμολογήσει τα σκάφη στον αγώνα με σταθερή ένταση ανέμου. Η Επιτροπή Αγώνων μπορεί να εκτιμήσει τη μέση ένταση του ανέμου και να την εισάγει ως δεδομένο. Ο χρυσός κανόνας του ORC International είναι: - Δομημένη Διαδρομή - Εξαγωγή αποτελεσμάτων βάσει Καμπύλης Επίδοσης (PCS) Τα υπόλοιπα συστήματα υπολογισμού αποτελεσμάτων μπορεί να είναι εύκολα κατανοητά και το πλήρωμα να έχει την ευκαιρία άμεσης αξιολόγησης αλλά ευνοούν ή αδικούν συγκεκριμένα σκάφη σε ασθενείς και δυνατούς καιρούς. Ουσιαστικά λάθη δε, προκύπτουν όταν κάποια σκάφη «κολλάνε» στην πλήρη άπνοια και φυσικά δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται σε ρεύματα και παλίρροιες. Το ORC International δίνει επιδόματα στα σκάφη ως ακολούθως: - Έκπτωση στον βαθμό ικανότητας στα παλαιότερα σκάφη (Age Allowance) - Επιδοτεί το σκάφος για τα τμήματα της πλεύσης όπου το σκάφος δεν κινείται σε σταθερές συνθήκες π.χ. κατά τη διάρκεια του τακ (Dynamic Allowance). Τα επιδόματα αυτά συμπεριλαμβάνονται στο πιστοποιητικό του σκάφους.

ORC CLUB: Η απλοποίηση του ORC International Φωτογραφία: Νίκος Ζάγκας

ORC INTERNATIONAL: Ο πιο δίκαιος ισοζυγισμός

Το ORC International σήμερα κατέχει τον τίτλο του πιο «δίκαιου» διεθνούς συστήματος ισοζυγισμού και κυριαρχεί στην Ευρώπη αλλά και στην Αμερική. Το ORC International δίνει διορθωμένους χρόνους για αναρίθμητους τύπους και μεγέθη σκαφών χρησιμοποιώντας προβλέψεις ταχύτητας που υπολογίζονται από μοντέλο στον ηλεκτρονικό υπολογιστή βασισμένο στις θεμελιώδεις αρχές της ύδρο - αεροδυναμικής. Το ORC το σημερινό Offshore Racing Congress, η επίσημη αρχή που διαχειρίζεται το ORC International παγκοσμίως, προωθεί και εξελίσσει συνεχώς την έρευνα για βελτιώσεις στην «πρόβλεψη ταχύτητας» με ταυτόχρονη αναβάθμιση του συστήματος ισοζυγισμού. Στόχος του ORC International είναι να ισοζυγίζει δίκαια τα σκάφη τόσο σε Παγκόσμια Πρωταθλήματα όσο και σε τοπικούς διασυλλογικούς αγώνες. Ενθαρρύνει δε την κατασκευή σκαφών αγωνιστικών αλλά και κρουαζιέρας. Το βασικό χαρακτηριστικό του ORC International που το διαφοροποιεί εντελώς από όλα τα υπόλοιπα συστήματα ισοζυγισμού είναι ότι δίνει διαφορετικά “handicaps” σε διαφορετικές συνθήκες ανέμου και παλίρροιας στο πεδίο εντάσεων 6 – 20 κόμβων. Ξεκινώντας από τα στοιχεία καταμέτρησης του σκάφους, η μέθοδος καταμέτρησης IMS που χρησιμοποιεί το ORC International περιλαμβάνει καταμέτρηση της γάστρας καθώς και πείραμα ευστάθειας όπου υπολογίζεται η σταθερότητα του, καθώς το εκτόπισμα. Πλήρης καταμέτρηση λαμβάνει χώρα στην εξαρτία, την ιστιοφορία και την προπέλα του σκάφους. Η τεχνική επιτροπή του ORC (I.T.C.) αξιολογεί και αναθεωρεί συνεχώς την επίδραση των διάφορων συντελεστών στους δείκτες ισοζυγισμού του σκάφους Όπως είπαμε παραπάνω, μέχρι την εισαγωγή του ORC International οι συντελεστές ισοζυγισμού δεν μπορούσαν παρά να είναι ένας απλός αριθμός. Κάθε σκάφος δηλ. είχε ένα σταθερό δείκτη ισοζυγισμού ανεξάρτητα από τις συνθήκες πλεύσης. Το ORC International δίνει τώρα μεταβλητούς συντελεστές ισοζυγισμού, ανάλογα με τις συνθήκες και τη διάρκεια του αγώνα.

Το ORC έκρινε επιτακτική την ανάγκη της ανάπτυξης ενός απλουστευμένου συστήματος που να επωφελείται μεν τα «καλά» του ORC International αλλά να προσφέρεται με μειωμένο κόστος και χρόνο καταμέτρησης-στο εξωτερικό οι ιδιοκτήτες μπορούν οι ίδιοι να καταμετρούν τα σκάφη τους-και να παρέχει εύκολη εξαγωγή αποτελεσμάτων με σταθερό δείκτη ισοζυγισμού. Το ORC CLUB, όπως ονομάστηκε το νέο σύστημα, αποτελεί ακριβή και δίκαιο ισοζυγισμό για στόλους διαφορετικών τύπων και ηλικιών. To ORC Club αναπτύχθηκε το 1997 από το ORC και αποτελεί μια απλοποίηση του IMS με μειωμένο κόστος καταμέτρησης και εύκολο τρόπο υπολογισμού των αποτελεσμάτων. Η μέθοδος καταμέτρησης είναι ίδια με το IMS με τη διαφορά ότι καταμετρούνται λιγότερα στοιχεία. Υπάρχει, ως συνέπεια, διαφορά στο βαθμό ικανότητας αν το ίδιο σκάφος έκανε πλήρη καταμέτρηση IMS. ΄Όμως χρησιμοποιούνται γάστρες από το αρχείο στη βιβλιοθήκη του ORC ή καταμετρούνται εξ αρχής (αν δεν υπάρχουν ) με την ίδια μηχανή και μέθοδο όπως στο IMS . Ταυτόχρονα παρέχονται δυνατότητες εύκολης συγχώνευσης των σκαφών ORC CLUΒ με τα ORC International σε αγώνες που δεν συγκεντρώνονται αρκετά σκάφη σε μία από τις δύο κατηγορίες, με

Φωτογραφία: Νίκος Ζάγκας

Περιπλους 59

IRC: Το μυστικό σύστημα

Το 1993, περίοδος όπου το IOR αρχίζει σιγά – σιγά να χάνει έδαφος γιατί η εξέλιξή του είναι πολύπλοκη και το IMS εξαπλώνεται σταδιακά, η Union National pour la Course du Large (UNCL) στο Παρίσι και ο RORC στην Βρετανία, σχεδιάζουν από κοινού ένα νέο σύστημα το CHS (Channel Handicap System). Βασικές αρχές του συστήματος είναι το χαμηλό κόστος καταμέτρησης και έκδοσης πιστοποιητικού καθώς και ο τύπος του συστήμα-

τος να είναι μυστικός ώστε να παραμείνει αδιάβλητο το σύστημα από τις καινοτομίες των σχεδιαστών. Ο μυστικός τύπος του CHS βασίστηκε στον τύπο του IOR κατόπιν γενικής πεποίθησης ότι δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί ένα πρόγραμμα πρόβλεψης ταχύτητας (VPP). Στα τέλη της δεκαετίας του 90, το CHS μετονομάστηκε σε IRC (International Rule Club). Παράλληλα, εφόσον υπήρχε ταυτόχρονα το IMS το οποίο κρατούσε ζωηρό το ενδιαφέρον των ιστιοπλόων που έλκονταν από τους αγώνες που χρησιμοποιούσαν ένα πιο επιστημονικό σύστημα, ήταν πλέον αναγκαία η εξέλιξη του IRC σε ένα πιο τεχνικό σύστημα με το οποίο θα πειραματίζονταν οι ναυπηγοί. Έτσι δημιουργήθηκε το IR 2000, το οποίο περιείχε το IRC αλλά και τον κανονισμό IRM ο οποίος απευθύνεται σε αγώνες Grand Prix και επιτρέπει στους ναυπηγούς να σχεδιάζουν πιο εξελιγμένα αγωνιστικά σκάφη. Το 2003 το IRC αναγνωρίστηκε και αυτό παράλληλα με το IMS ως επίσημο σύστημα ισοζυγισμού από την Παγκόσμια Ιστιοπλοϊκή Ομοσπονδία. Τα πιστοποιητικά IRC εκδίδονται μόνο από δύο γραφεία: το RORC Rating Office στο Limington της Βρετανίας και το UNCL στο Παρίσι. Τα συστήματα ισοζυγισμού δημιουργούνται και εξελίσσονται σύμφωνα με τις απαιτήσεις και το ενδιαφέρον των ιστιοπλόων αλλά και τις ανάγκες που προκύπτουν από την ανάπτυξη της τεχνολογίας και σχεδιασμού. Η βέλτιστη μορφή ιστιοπλοΐας είναι οι αγώνες σε μορφή κλάσεων είτε ομοειδών σκαφών π.χ. IMX 40, είτε ενός στόλου σκαφών σε μια ζώνη βαθμών ικανότητας π.χ. IMS 600, που είναι δίκαιοι και ως προς τη συμμετοχή αλλά και ως προς την διαχείριση. Ο ισοζυγισμός, εφόσον θέλουμε όλοι να τρέχουμε μαζί θα συνεχίζει να υπάρχει και σε κάθε περιοχή ο χρυσός κανόνας είναι η χρήση του συστήματος που ταιριάζει στον συγκεκριμένο στόλο σκαφών αλλά και τις ιδιαιτερότητες της περιοχής.

Φωτογραφία: Νίκος Αλευρομύτης

πλήρη συμβατότητα στον τρόπο έκδοσης των αποτελεσμάτων. Με την ανάπτυξη του ORC CLUB παρατηρήθηκε ευρεία αντικατάσταση των τοπικών συστημάτων σε αρκετές χωρίς – όπως άλλωστε και στην Ελλάδα – από το ORC CLUB. Όσον αφορά την εξαγωγή αποτελεσμάτων υπάρχουν 3 συστήματα: «Χρόνος επί Απόσταση», « Χρόνος επί Χρόνο» και το « Performance Line Scoring (Γραμμή Επίδοσης)». Το τρίτο συνδυάζει τα δύο προηγούμενα και αποτελεί την καλύτερη προσέγγιση στην Καμπύλη Επίδοσης του ORC International, χρησιμοποιώντας μόνο υπολογιστή τσέπης. Στην Ελλάδα, η Εθνική Αρχή χαρακτήρισε το σύστημα ORC Club ως «εισαγωγικό» στους αγώνες ιστιοπλοΐας ανοικτής θαλάσσης και προτρέπει τα σκάφη «που ψάχνονται» όσον αφορά τα στοιχεία καταμέτρησής τους αλλά και τη χρήση καλύτερων υλικών και τεχνολογίας στα σκάφη τους να καταμετρηθούν πλήρως και να προσχωρήσουν στην κατηγορία ORC International. Έδωσε ταυτόχρονα μια επιπλέον διαίρεση στα ORC International, τα «καθαρόαιμα αγωνιστικά» (ORC International A) και τα σκάφη «κρουαζιέρας/αγώνων» (ORC International N) αν θέλουμε να χαρακτηρίσουμε ελεύθερα αυτές τις κλάσεις. Έτσι σε κάθε κατηγορία πλέον, ο στόλος είναι ομοιογενής και αυτό συνεισφέρει ουσιαστικά στην σωστή και δίκαια διεξαγωγή των αγώνων αλλά και στην εξάπλωση και προβολή του αθλήματος της ιστιοπλοΐας.

ΒΡΑΒΕΥΘΗΚΕ Ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΣ ΟΜΙΛΟΣ ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΑΣ ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΗΣ (ΠΟΙΑΘ) ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ

Ακαδημία Αθηνών, στην πανηγυρική συνεδρία της 20ης Δεκεμβρίου 2013, απένειμε στον Πανελλήνιο Όμιλο Ιστιοπλοΐας Ανοικτής Θαλάσσης βραβείο «για το σύνολο των αθλητικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων που αναπτύσσει με σκοπό τη διάδοση της

ιστιοπλοΐας ανοικτής θαλάσσης και τη διατήρηση της ναυτικής παράδοσης της χώρας μας, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 50 ετών από τη θέσπιση της εκδήλωσης «Ράλλυ Αιγαίου». Το βραβείο παρέλαβε ο Πρόεδρος του ΠΟΙΑΘ κος Ιωάννης Μαραγκουδάκης.

Το Μαρκάτο

Του Σπύρου Συνοδινού

Έχουμε κι άλλες φορές δημοσιεύσει πεζά και ποιητικά δοκίμια του αγαπητού φίλου και πατριώτη Σπύρου Συνοδινού. Μάλιστα στο περασμένο τεύχος του Περίπλου κάναμε εξώφυλλο έναν εξαιρετικό σε χρωματική δύναμη πίνακά του. Επιτυχημένος επιστήμονας και επιχειρηματίας, τώρα που αποτραβήχτηκε από την ενεργό επιχειρηματική δράση αναζητά νέους δρόμους να ικανοποιήσει τις πνευματικές του ανησυχίες. Περιπλανιέται όπως ο μακρινός πρόγονός του Οδυσσέας στα τρικυμισμένα πελάγη της τέχνης και της λογοτεχνίας. Ληξουριώτικο (προσοχή: όχι κεφαλλονίτικο) ανήσυχο πνεύμα που στην αμεσότητα του λόγου του συναντά τον συμπατριώτη του Λασκαράτο. Περίπλους

ταν γύρισα από την Αμερική, γύρω στα 1980, ύστερα από αρκετά χρόνια έντονης νοσταλγίας, βάλθηκα να φτιάξω ένα αρχείο με παλιές φωτογραφίες της προσεισμικής Κεφαλονιάς. Έτσι μάζεψα αντίγραφα από όποια πηγή μπόρεσα να εντοπίσω,όπως το Αρχείο του Ιδρύματος Κοσμετάτου,αλλά και το πλούσιο ντόπιο αρχείο των αγαπητών φίλων φωτογράφων, των αδελφών Σολωμού. Ιδιαίτερα το αρχείο του μοναδικού Μπάμπη, που συνεχίζει ακούραστος να καλύπτει ακόμα και σήμερα φωτογραφικά, όλα τα γεγονότα του Ληξουριού. Από αυτά τα αντίγραφα είναι και η φωτογραφία του πρώτου Μαρκάτου με το ρολόι, που δημοσιεύεται πιο πάνω. Λέω πρώτου, γιατί υπάρχει και δεύτερο, μεταγενέστερο, χωρίς το ρολόι, που πιθανόν ως ευαίσθητη κατασκευή να καταστράφηκε με κάποιον σεισμό. Προτίμησα λοιπόν αυτή τη φωτογραφία που δείχνει το Μαρκάτο πλήρες με τον αρχικό του σχεδιασμό, κομψό, λιτό, μεγαλόπρεπο. Παράλληλα όμως έχει και μεγάλη ιστορική αξία το γεγονός που απεικονίζει η φωτογραφία. Είναι η υποδοχή του Αλέξ. Παπαναστασίου στο Ληξούρι στα 1916, ως εκπροσώπου της κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης, του Βενιζέλου. Περισσότερα για την ιστορία του γεγονότος (σελ 274-288) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ του Γεωργ. Ν. Μοσχόπουλου, τόμος δεύτερος. Σωστά μελετημένο για το κέντρο της πόλης, χτίστηκε στα 1825 από τον Άγγλο τοποτηρητή Νάπιερ και τον μηχανικό Κένεντυ για να στεγάσει το Δημαρχείο και τα Δικαστήρια. Με πρόσοψη προς τη θάλασσα, προκαταλάμβανε τον επισκέπτη, προβάλλοντας μια υψηλή αισθητική ανάλογη της πλούσιας πνευματικής και πολιτιστικής παράδοσης των κατοίκων. Δεν θα έπρεπε να βρίσκεται το ίδιο ακριβώς στην ίδια θέση;

62 Περιπλους

Το Μαρκάτο στο Ληξούρι, 1916.

Εξέχασεν ο ποιητής μες στα Μυστήριά του όρκο να πάρουν οι αρχές και δεσμευτούν μπροστά του, «πως το Μαρκάτο θ’αγαπούν πάντοτε σαν ετότες πως Άγγλοι κι αν το χτίσανε, το χαίρουν Ληξουριώτες.» Στις στήλες του βορτάριζαν ημίψηλα, βελάδες, μα κ’ ιερείς και λόγιοι και σέμπροι και κυράδες δετόροι, σταφιδέμποροι, αριέτας οι τενόροι, τσι Κυριακάδες οι γαμπροί, και τση παντριάς η κόρη...

25 % savings on service costs with the A200-L? Absolutely.

With our new A200-L generation of single-stage turbochargers for low-speed two-stroke engines, we’ve created a product with a better compressor stage that increases volume flow and pressure ratio. With A200-L’s compact, efficient design, a smaller turbocharger can be used on a wide range of two-stroke engines, which means a potential savings of 25 % on service costs. And this next generation is just as reliable as previous generations. Add to these immediate savings more long-term benefits, such as greater savings on fuel and total cost of ownership, and you have the kind of cutting-edge turbocharger that you as ABB customers have come to expect. www.abb.com/turbocharging

ABB SA Marine & Turbocharging 13th km Athens-Korinth National Road 12462 Skaramagkas Phone: +30 210 42 12 600 E-mail: turbo@gr.abb.com

ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΩΜΕΡΙΤΗΣ

Ο Βρεττάκος του Πειραιά και η Καλλιόπη Βρεττάκου-Αποστολίδου

ε αφορμή την ανακάλυψη στο Ιστορικό Αρχείο του ΟΛΠ του ατομικού φακέλου της

Καλλιόπης

Βρεττάκου-Αποστολίδου,

συζύγου του Νικηφόρου Βρεττάκου, ο Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος του ΟΛΠ Γεώργιος Ανωμερίτης, ποιητής και ο ίδιος, συνέγραψε ακόμα ένα σημαντικό βιβλίο για την ιστορία του Πειραιά και την ελληνική ποίηση γενικότερα. Ο μεγάλος νεοέλληνας ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος έζησε με την οικογένεια του στον Πειραιά, στην οδό Καραΐσκου 106, από το 1946 μέχρι το 1962. Δεκαεπτά χρόνια με έντονη συμμετοχή στα κοινά της πόλης του Πειραιά και συνάμα με πλούσια ποιητική παραγωγή. Ο συγγραφέας έχει επεξεργαστεί και συμπεριλάβει στο βιβλίο αφηγήσεις του γιού του ποιητή Κώστα Βρεττάκου, αποσπάσματα από τις εισηγήσεις του καθηγητή Γιώργου Ανδριωμένου και του ποιητή Αντώνη Φωστιέρη που εκφωνήθηκαν σε εκδήλωση του ΟΛΠ στις 5/12/2012, για τον Νικηφόρο Βρεττάκο και φυσικά τα πρωτοεμφανιζόμενα έγγραφα του φακέλου της Καλλιόπης Αποστολίδου-Βρεττάκου. Μέσα από τα τελευταία φωτογραφίζεται όχι μόνο ο εργασιακός της βίος, αλλά και οι δυσκολίες, οι διώξεις τα πάθη που υπέστη η ίδια, η οικογένειά της και η ελληνική κοινωνία γενικότερα στα χρόνια μετά την κατοχή και τον εμφύλιο. Σε ειδικό κεφάλαιο παρουσιάζεται η συμμετοχή του Νικηφόρου Βρεττάκου στην δημιουργία της πολιτιστικής ζωής και στην πνευματική κίνηση του Πειραιά μέσα από τη συμμετοχή στο δημοτικό συμβούλιο (1954-1958). Η δημιουργία του «Πειραϊκού Θεάτρου» του Δημήτρη Ροντήρη, της Δραματικής Σχολής, του Βεάκειου Θεάτρου, του Ιστορικού Αρχείου, της Δημοτικής Πινακοθήκης, της Φιλαρμονικής συγκαταλέγονται ανάμεσα στις σημαντικές πολιτιστικές παρεμβάσεις που έκανε ως πρόεδρος της καλλιτεχνικής επιτροπής του δήμου. Τρία κεφάλαια του βιβλίου είναι αφιερωμένα στην ποίηση του Βρεττάκου. Στο ένα παρουσιάζεται και αναλύεται με περιεκτικό τρόπο η θέση και η άποψη του μεγάλου μας ποιητή για την ίδια την τέχνη της ποιήσης και εν συνεχεία ποιηματά του, εμπνευσμένα από τη σύντροφο της ζωής του, την Καλλιόπη Αποστολίδου, και την πόλη του Πειραιά. Το αποτέλεσμα είναι ένα βιβλίο εργαλείο της έρευνας για την μελέτη του βίου και του έργου του μεγάλου μας νεοέλληνα ποιητή. Θερμά συγχαρητήρια πρέπουν στον πολυτάλαντο και πολυγραφότατο κο Γεώργιο Ανωμερίτη για το ένα ακόμα αξιόλογο πόνημα που προσέφερε στην πειραϊκή βιβλιογραφία.

Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος ΝΜΕ 64 Περιπλους

Βιβλιοπαρουσιάσεις

Κείμενα Αντόνια Μεθενίτη και Αταλάντη Μαρτίνου

Η ναυτική συλλογή της Minerva Marine-Συλλογή Μελέτη Μεθενίτη

ε προηγούμενο τεύχος του Περίπλου είχαμε δημοσιεύσει άρθρο όπου με αδρές γραμμές παρουσιάζαμε την προσωπικότητα και την συλλογή κειμηλίων και έργων τέχνης ενός παλαιού φίλου του μουσείου και λάτρη της θάλασσας και των πλοίων Μελέτη Μεθενίτη. Η συλλογή αποτελείται κυρίως από πίνακες ζωγραφικής, μοντέλα πλοίων, ναυτικά όργανα, ακρόπρωρα, φωτογραφίες, ταχυδρομικά δελτάρια, ναυτιλιακά έντυπα, αφίσες, εφημερίδες που προβάλλουν ανάγλυφα την αλματώδη εξέλιξη του πλοίου κατά την εποχή της μετάβασης από τα πανιά στον ατμό, δηλαδή 19ος και αρχές 20ού αιώνα. Όλοι οι τύποι των σκαφών της εν λόγω περιόδου αντιπροσωπεύονται στην πλουσιώτατη συλλογή Μεθενίτη. Η συλλεκτική του μανία δεν σταματούσε απλά στην αναζήτηση των κειμηλίων και έργων τέχνης αλλά προχωρούσε και στην έρευνα για την ιστορία των απεικονιζόμενων πλοίων. Τόμοι από χοντρά τετράδια με προσωπικές του σημειώσεις τεκμηριώνουν, όσον είναι δυνατόν, τα αντικείμενα της συλλογής του ξεχωριστά ένα προς ένα. Οι περίπου 2.800 φωτογραφίες που έχουν συλλεχθεί τοποθετούνται σε ειδικές προθήκες ή σε χοντρά άλμπουμ και γεμίζουν ένα ολόκληρο όροφο.

Προσωπικά είχα την τύχη να τον συναναστραφώ πολλές φορές, και στο μουσείο αλλά και σε κοινωνικές εκδηλώσεις. Θυμάμαι ότι του άρεσε πολύ να μιλάει για τη μεγάλη του «αγάπη», την συλλογή του. Ήταν βαθύς γνώστης εκείνης της μεταβατικής περιόδου της ναυτιλίας καθώς και των τεχνικών στοιχείων των βαποριών και είχε το χάρισμα να μεταδίδει το πάθος του στους ακροατές του. Ο Μελέτης Μεθενίτης έφυγε από τη ζωή στις 12 Μαρτίου του 2010. Την εξαιρετική συλλογή του παρέλαβε η εταιρεία Minerva Marine, του ανηψιού του Ανδρέα Μαρτίνου, μεγάλου συλλέκτη έργων τέχνης. Στον ανά χείρας καλαίσθητο τόμο δημοσιεύεται ένα μέρος της συλλογής Μεθενίτη, η οποία όπως δηλώνει και ο τίτλος της έκδοσης, αποτελεί πλέον τον πυρήνα της ναυτικής συλλογής της Minerva. To βιβλίο επιμελήθηκε η ιστορικός τέχνης Αταλάντη Μαρτίνου, ενώ την εισαγωγή υπογράφει η Αντόνια Μεθενίτη, η αγαπημένη σύζυγος του Μελέτη. Με αυτή την πολυτελή έκδοση το κοινό έχει την ευκαιρία να απολαύσει ένα μικρό, αλλά σημαντικό, μέρος αυτής της μοναδικής ναυτικής συλλογής. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος ΝΜΕ

ΔΡ. ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ

Ελληνικά ξύλινα σκάφη παλαιότερα και σύγχρονα

ο 1982 διοργανώθηκε στη χώρα μας ένα συνέδριο ναυπηγικής με σημαντικούς διεθνείς ομιλητές. Το θέμα των ελληνικών ξυλίνων σκαφών στο συνέδριο κάλυψε ο επίτιμος καθηγητής κ. Αντώνης Αντωνίου ναυπηγός, μηχανολόγος Μηχανικός του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου. Ο κ. Αντωνίου είχε υπηρετήσει ως Τεχνικός Διευθυντής επί πολλά χρόνια στα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά όταν αυτά ήταν ακόμα ιδιωτικά και ανήκαν στον Σταύρο Νιάρχο. Ήταν η εποχή των δεκαετιών ’60 και ’70 που τα ναυπηγεία έχτιζαν περίπου 10 καράβια το χρόνο του τύπου SD-14 (Standard Design). Επρόκειτο για τα φορτηγά που αντικατέστησαν στη διεθνή αγορά τα αποσυρόμενα λόγω ηλικίας Liberties του πολέμου. Η μελέτη που παρουσίασε στο συνέδριο

ο κ. Αντωνίου προήλθε από την ανέκδοτη μέχρι τότε διδακτορική διατριβή του με το ίδιο θέμα. Προσερχόμενος στην κοπή της πίτας του Μουσείου την Κυριακή 26 Ιανουαρίου ο κ. Αντωνίου είχε την καλοσύνη να μας προσφέρει για τη βιβλιοθήκη του ιδρύματος ένα πολύτιμο φυλλάδιο με την παρουσιασθείσα τότε μελέτη στην Αγγλική. Είναι αξιοθαύμαστο πως χώρεσε μέσα σε δέκα σελίδες όλη η γνώση για 17 ελληνικά ξύλινα παραδοσιακά σκάφη που κυριάρχησαν στις ελληνικές θάλασσες από το 1821 μέχρι σχεδόν το 1940. Οι ερευνητές που ασχολούνται με το θέμα θα μπορούν να βρουν στη βιβλιοθήκη μας στοιχεία ιστορικά και τεχνικά για την κατασκευή των σκαφών αλλά και χαρακτηριστικά στοιχεία που ξεχωρίζουν τα σκάφη μεταξύ τους.

Δίδονται επίσης και περιγραφές για τις πιο συνηθισμένες ιστιοφορίες που έφεραν τα σκάφη. Ένα εξαιρετικό βοήθημα, απαύγασμα της ναυπηγικής εμπειρίας του κ. Αντωνίου και φυσικά της έρευνας που διενήργησε. Ιωάννα Μπερμπίλη

Χατζής Μιχάλης Γιάνναρης

Η ΚΡΗΤΙΚΟΠΟΥΛΑ ΗΤΟΙ ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΠΑΘΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΤΟΥ 1866

η Δευτέρα 18 Νοεμβρίου ο «Περίπλους» βρέθηκε στην αίθουσα της παλιάς Βουλής όπου στεγάζεται το Εθνολογικό Ιστορικό Μουσείο σε μια εκδήλωση για τα 100 χρόνια από την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Επρόκειτο για μία συνδιοργάνωση της Περιφέρειας Κρήτης-Περιφερειακής Ενότητας Χανίων, του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης, του κληροδοτήματος «Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη» και του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης. Όλοι αυτοί οι θεσμικοί παράγοντες επέλεξαν σαν πρώτη στη σειρά των εκδηλώσεων για τον εορτασμό της 100ης επετείου της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα να παρουσιάσουν το ντοκιμαντέρ με τίτλο «1866» του Φώτη Κωνσταντινίδη και την επανέκδοση του βιβλίου «Η Κρητικοπούλα» του αγωνιστή Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη. Το ντοκιμαντέρ, όπως είναι φανερό και από τον τίτλο του, παρουσίασε μία αναπαράσταση του κρητικού ξεσηκωμού του 1866 στον οποίο είχε λάβει μέρος ο Χατζή Μιχάλης Γιάνναρης. Η «Κρητικοπούλα» ήταν μία έμμετρη αφήγηση της ίδιας εξέγερσης γραμμένη από τον αγωνιστή Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη. Αξίζει να αναφερθούν πρώτα, ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα του συγγραφέα και οι συνθήκες υπό τις οποίες έγινε η συγγραφή, γιατί έτσι παρέχεται η ευκαιρία να αξιολογηθεί πληρέστερα η ιστορική αξία των πληροφοριών που δίνονται στο ποίημα, αλλά και η καλλιτεχνική του αξία. Ο Χατζή Μιχάλης Γιάνναρης γεννήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1830 στο χωριό Λάκκοι της επαρχίας Κυδωνίας της Κρήτης. Η οικογένειά του καταγόταν από τον Σκουλή Κόκκο ο οποίος ήρθε στην Κρήτη από το Βυζάντιο και εγκαταστάθηκε στους Λάκκους πιθανόν το 1692, μετά αφ’ ότου έγινε η αποτυχημένη προσπάθεια των Ενετών να ανακαταλάβουν την Κρήτη. Ο Κόκκος απέκτησε τρία παιδιά. Ένας από τους γιους του, ο Γιάννης Κόκκος, ή Γιάνναρος λόγω του πελώριου αναστήματός του, ήταν γενάρχης της οικογένειας των Γιαννάρηδων. Ο Γιάνναρος ήταν ο προπάππους του Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη. Η οικογένεια στη διάρκεια του 18ου και 19ου αιώνα ανέδειξε σπουδαίους αγωνιστές εναντίον των Τούρκων. Ο πατέρας του Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη ήταν καταρχήν επαναστάτης και στη συνέχεια ιερεύς και στα 1848 μαζί με τα δύο από τα τέσσερα παιδιά του, τον Μιχάλη και τον Παναγιώτη πήγανε για οκτώ μήνες ως προσκυνητές στους Αγίους Τόπους. Από τότε ο Μιχάλης πήρε και την προσωνυμία Χατζής. Νέος ο Χατζή Μιχάλης υπήρξε ατίθασος και έλαβε μέρος στον ξεσηκωμό του 1855. Για την συμμετοχή του συνελήφθη και φυλακίστηκε πρώτα στον Φιρκά και αργότερα στο φρούριο του Ρεθύμνου. Επιχείρησε να δραπετεύσει, τραυματίσθηκε, συνελήφθη και τελικά αποφυλακίσθηκε με τη μεσολάβηση των αρχών και αφού πληρώθηκε το μεγάλο ποσόν που είχε συγκεντρωθεί με έρανο. Στο κίνημα του 1858 λαμβάνει πάλι μέρος, συλλαμβάνεται αιχμάλωτος και μεταφέρεται στις φυλακές του Ηρακλείου, απ’ όπου αποφυλακίζεται με τον όρο να χρησιμοποιήσει την επιρροή του για να παύσουν οι συμπατριώτες του να αναζητούν την προστασία της Γαλλίας και του παπισμού. Το 1860 έφυγε για την Ελλάδα με σκοπό να καταταχθεί στο επίλεκτο Τάγμα των Κρητών. Μετά τη διάλυση του Τάγματος λίγο πριν την έξωση του Όθωνα επιστρέφει κρυφά στην Κρήτη. Συλλαμβάνεται εκ νέου, φυλακίζεται, αποδρά και ζει φυγόδικος στα βουνά μέχρι

66 Περιπλους

που του δίνεται αμνηστία. Έλαβε ουσιαστικό μέρος στην επανάσταση του 1866-69 και αναδείχθηκε γενικός αρχηγός της επαρχίας της Κυδωνίας. Με θάρρος και πίστη ηγείτο του επαναστατικού του σώματος και κατόρθωνε πάντα να διαφεύγει τον κίνδυνο. Οι Τούρκοι τον ονόμαζαν «καρά σεϊτάν» δηλαδή μαύρο διάβολο. Στις 27 Σεπτεμβρίου 1866 ο Μουσταφά Πασάς για να τον εκδικηθεί κατέστρεψε εκ θεμελίων το σπίτι του και πυρπόλησε τους Λάκκους. Τα δύο αδέλφια του ο Χατζή Παναγιώτης και ο Αντώνης σκοτώθηκαν στην επανάσταση του 1866. Η πολιτική των μεγάλων δυνάμεων ήταν εκείνη που έκαμψε την επανάσταση εκείνης της περιόδου. Ο Χατζή Μιχάλης κατέφυγε στη Σαμαριά μαζί με τα παλικάρια του αγωνιζόμενος μέχρι το τέλος, ώσπου αναγκάστηκε να παραδοθεί αφού του δόθηκε αμνηστία. Ο Τούρκος διοικητής Χουσεΐν Αυνή Πασάς τον έστειλε στην Κωνσταντινούπολη και τον έθεσε σε κατ’ οίκον περιορισμό. Με ενέργειες των ομογενών της πόλης ο Χατζή Μιχάλης συναντήθηκε με τον Πατριάρχη και τον έπεισε να σταλούν χρήματα για την ανοικοδόμηση της Μονής Αρκαδίου. Τελικά δραπέτευσε και με τη βοήθεια του Ρώσου Πρέσβη κατέφυγε στη Ρωσία. Διέμεινε αρχικά στην Οδησσό. Η Ρωσία τιμώντας τους αγώνες του και την πίστη του ότι αυτή και μόνο αυτή, ως ομόδοξη θα μπορούσε να βοηθήσει την Κρήτη και την Ελλάδα, του χορήγησε μία τιμητική μηνιαία αμοιβή. Εγκαταστάθηκε στο Ταϊγάνι έως την άνοιξη του 1877. Κατά την παραμονή του στο Ταϊγάνι με την προτροπή της πλούσιας αρχόντισσας της εκεί ελληνικής παροικίας Ευγενίας Σκαραμαγκά άρχισε να γράφει τα απομνημονεύματα και τα πάθη της ζωής του. Όπως είναι φυσικό το έργο του η «Κρητικοπούλα» αναφέρεται στη μεγάλη κρητική επανάσταση 1866-69. Έγραψε για να μη λησμονηθούν οι αγώνες των συμπολεμιστών του και για να αφήσει παράδειγμα ζωής για τους νέους. Τον Δεκέμβρη του 1877 μετά από ένα περιπετειώδες ταξίδι έφτασε στην Κρήτη και ηγήθηκε της επανάστασης του 1878. Διακρίθηκε στις μάχες του Αλικιανού ,των Κεραμειών και των Λάκκων. Η επανάσταση αυτή έληξε με τη συνθήκη της Χαλέπας και ο Χατζή Μιχάλης έφυγε στην Αθήνα. Το 1877 επανήλθε στην Κρήτη για να συμμετάσχει στην τότε κρητική επανάσταση, πολέμησε στη μάχη των Λειβαδίων και ευτύχησε να δει την Κρήτη αυτόνομη υπό την αρμοστεία του Πρίγκιπα Γεωργίου. Την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας διορίστηκε από τον Πρίγκιπα βουλευτής Χανίων. Το 1912 και ενώ είχε περάσει πλέον τα 80 εξελέγη ομόφωνα Πρόεδρος της Διοικούσας Επαναστατικής Επιτροπής, αξίωμα που αντιστοιχούσε σε αυτό του Πρωθυπουργού. Την 1η Δεκεμβρίου 1913 στην επίσημη τελετή της Κρητικής ελευθερίας και της Ένωσης με τη μητέρα Ελλάδα αντιπροσώπευε όλους τους Κρήτες αγωνιστές κρατώντας και παραδίδοντας στον Βασιλέα Κωνσταντίνο την ιστορική σημαία που είχαν επιχειρήσει οι Κρήτες να υψώσουν στον Φιρκά το 1909 και της οποίας την υποστολή είχαν απαιτήσει τότε οι Μεγάλες Δυνάμεις. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα πέρασε στο κτήμα του στο Μάλεμε. Στις 20 Ιουλίου 1916 έφυγε από τη ζωή. Το ιστορικό έπος «Η Κρητικοπούλα» το οποίο συνετέθη στο 1874 αποτελείται από 4029 ιαμβικούς ομοιοκατάληκτους δεκαπεντασύλλαβους στίχους

και χωρίζεται σε 157 κεφάλαια. Το ποίημα είναι συγκινησιακά φορτισμένο καθώς εξιστορεί τα βιώματα του ποιητή από τον πόλεμο. Δεν μελετά ιστορικές πηγές για να γράψει το έπος. Γράφει ό,τι έζησε και ό,τι ξέρει από αυτόπτες μάρτυρες. Πριν φύγουμε τελείως από το θέμα λίγα λόγια για την κρητική επανάσταση του 1866 αναφέρονται παρακάτω. Η επανάσταση του Κρητικού λαού για την ελευθερία ήταν η Πέμπτη μέσα στον 19ο αιώνα. Οι κρητικοί επαναστάτησαν το 1821 μαζί με τους υπόλοιπους Έλληνες, όμως παρά τις σποραδικές επιτυχίες η επανάσταση καταπνίγηκε. Το 1828 ένα καινούριο κίνημα κατεστάλη από τον Μοχάμετ Άλη της Αιγύπτου υπό τον έλεγχο του οποίου πέρασε το νησί. Το 1840 η Κρήτη πέρασε πάλι στον άμεσο έλεγχο της Υψηλής Πύλης. Το 1841 και 1858 οι Κρητικοί επαναστάτησαν πάλι. Από την επανάσταση του 1858 αναγνωρίσθηκαν κάποια δικαιώματα στους Κρητικούς καθώς και αριθμός κανονιστικών μέτρων σχετικά με το χριστιανικό δίκαιο και την απόλυτη ελευθερία άσκησης της θρησκείας. Στις 21 Αυγούστου 1866 κηρύχθηκε επίσημα η επανάσταση με αίτημα όπως πάντα την ελευθερία και την ένωση με την Ελλάδα. Στις ΗΠΑ αναπτύχθηκε φιλελληνική κίνηση με στόχο την αποστολή τροφοδοσίας και ιματισμού στους εξεγερμένους. Η Ελλάδα όπως ήταν φυσικό εξέφρασε τη συμπάθειά της προς την εξέγερση και προσπάθησε συγκεκαλυμμένα να βοηθήσει και να ενισχύσει τους επαναστάτες. Οι Οθωμανοί διαθέτοντας αξιόλογο Ναυτικό κήρυξαν αποκλεισμό του νησιού. Το ελληνικό κράτος παρά την αδύναμη υπόσταση του οργάνωσε ειδικό στολίσκο εμπορικών εξοπλισμένων ατμόπλοιων ελικοφόρων και τροχήλατων τα οποία διασπούσαν τον αποκλεισμό και εφοδίαζαν τους εξεγερμένους. Στο στολίσκο συμμετείχαν η «Ύδρα» και το «Πανελλήνιον» και αργότερα προστέθηκαν η «Ένωσις», η «Κρήτη» και το «Αρκάδι». Τα πλοία αυτά που ονομάσθηκαν «ρή-

κτες αποκλεισμού» είχαν πλοιάρχους του εμπορικού ναυτικού και πληρώματα υπαξιωματικούς και ναύτες αποσπασμένους από το Υπουργείο Ναυτικών. Πολλά μπορούν να γραφτούν για αυτήν την εποποιία της διάσπασης του αποκλεισμού επί τρία χρόνια και του ηρωισμού που επέδειξαν οι Πλοίαρχοι και τα πληρώματα των «Ρηκτών». Τον Νοέμβριο του 1866 οι οθωμανικές δυνάμεις πολιόρκησαν τη Μονή Αρκαδίου στην οποία ήταν εγκατεστημένο το Αρχηγείο των Επαναστατών. Στην Μονή υπήρχαν 259 πολιορκημένοι υπερασπιστές και 700 γυναικόπαιδα. Μετά από συγκρούσεις ολίγων ημερών οι Οθωμανοί έσπασαν τον κλοιό και εισήλθαν στον περίβολο της Μονής. Ανήμερα των Ταξιαρχών 8 Νοεμβρίου ο Κωνσταντίνος Γιαμπουδάκης από το χωριό Άδελε του Ρεθύμνου έβαλε φωτιά στην πυριτιδαποθήκη και την ανατίναξε στέλνοντας στην αθανασία όλα τα γυναικόπαιδα και τους ανήμπορους για μάχη που είχαν προτιμήσει τον έντιμο θάνατο, από την ατίμωση της δουλείας στους Τούρκους. Η θυσία της Μονής Αρκαδίου συγκίνησε όλο τον πολιτισμένο κόσμο και έγινε αφορμή να αναπτυχθεί στην Ευρώπη ένα κύμα φιλελληνισμού και φιλικού κλίματος προς την Κρητική υπόθεση. Ο Βίκτωρ Ουγκό έγραψε γι’ αυτήν παραλληλίζοντας το Αρκάδι με το Μεσολόγγι. Παρά ταύτα όμως η δικαίωση για τον Κρητικό λαό δεν ήρθε ούτε τότε. Θα αργούσε άλλα 30 χρόνια για την αυτονομία της Κρήτης και άλλα 45 για την Ένωσή της με την Ελλάδα. Το ποίημα του Χατζημιχάλη Γιάνναρη δημοσιοποιήθηκε σε πρώτη έκδοση το 1894 και επανεκδίδεται και τώρα. Στόχος είναι να καταστήσει γνωστό στους νεότερους ένα αξιόλογο έργο της νεοελληνικής λαϊκής λογοτεχνίας και παράλληλα να αποτελέσει το κίνητρο για μελέτη και γνώση των αλλεπάλληλων και συνεχών εξεγέρσεων των Κρητών αγωνιστών μέχρι να επιτευχθεί η Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Γιάννης Παλούμπης

Βασίλης Χαρλαύτης

Πλους εν τρικυμία

εν είναι πρώτη φορά που ο Βασίλης Χαρλαύτης στέλνει πνευματικές του δημιουργίες στο Μουσείο. Και δεν είναι η πρώτη φορά που μας εκπλήσσει ευχάριστα με την ευαισθησία και την έμπνευση που αποπνέει η καλλιτεχνική του δημιουργία. Όποιος δε, εκπλήσσεται με τη συνάφεια που μπορεί να υπάρχει μεταξύ του κυρίου επαγγέλματος του Αξιωματικού του Ναυτικού και της ποίησης, ή της λογοτεχνίας γενικότερα, θα μπορούσε να παρατεθεί ολόκληρος κατάλογος λογοτεχνών αξιωματικών του Ναυτικού με ζηλευτή επίδοση στην πεζογραφία ή και στην ποίηση. Όσοι τον είχαν γνωρίσει στη ζωή του στο Ναυτικό με τίποτε δε θα καταλάβαιναν τις ευαίσθητες χορδές που έκρυβε ο Βασίλης. Ένας επιτυχημένος και αυστηρός πυροβολητής που μετατράπηκε σε επιστήμονα μηχανολόγο όπλων, δεν άφηνε να μαντέψει κανείς τον ευαίσθητο ποιητή που έκρυβε και που εκδηλωνόταν μπροστά στις μεγάλες αγάπες της ζωής του, τη θάλασσα και τα παιδιά του, τον Σοφοκλή και την Τζελίνα. Ευαίσθητος και ευφάνταστος ο Βασίλης Χαρλαύτης. • Συγκινείται μπροστά σε ένα «ηλιοβασί-

68 Περιπλους

λεμα στο Μελαγκάβι» (σημείωση: ποίημα από την προηγούμενη ποιητική του συλλογή. Μελαγκάβι: ακρωτήριο και φανός στον Κορινθιακό κόλπο).

• Συγκινείται στη θέα της θάλασσας είτε φουρτουνιασμένης είτε γαλήνιας. • Εμπνέεται από τη νύχτα που ανάβει τα καντήλια των άστρων. • Τον μαγεύει το σεληνόφως. • Εκστασιάζεται μπροστά στη φωτογραφία της κόρης του Τζελίνας όταν ήταν μικρούλα και αναλογίζεται πόσο γρήγορα πέρασε ο χρόνος. • Περηφανεύεται γι’ αυτήν όπως εξελίχθηκε μεγάλη (δικαιολογημένα). Όλα τα ποιήματα του Βασίλη αποπνέουν μία νοσταλγία του θαλασσινού, του ταξιδευτή, του ανθρώπου που αν τον ανεβάσεις στη γέφυρα είναι έτοιμος να ταξιδέψει. Αυτός είναι ο Βασίλης Χαρλαύτης. Απροσδόκητα ευαίσθητος. Η πνευματική του δημιουργία μίας πλήρους δεκαετίας περιέχεται στο όμορφο καλαίσθητο βιβλιαράκι που μας έστειλε για να κοσμήσει τη βιβλιοθήκη μας, αλλά σε αρκετά αντίτυπα για να τοποθετηθεί και στο πωλητήριο υπέρ του Μουσείου. Σε ευχαριστούμε Βασίλη Χαρλαύτη και ευχόμαστε καλή συνέχεια στους δρόμους της πνευματικής αναζήτησης. Γιάννης Παλούμπης

μαρω δημου τσουτσινου

εικονεσ μνημησ

α σε βραβεύει η Ένωση Ελλήνων λογοτεχνών για ένα από τα διηγήματά σου δεν είναι ασφαλώς μία μικρή υπόθεση. Είναι μία πολύ τιμητική διάκριση που έρχεται να επιστεγάσει τη λογοτεχνική δημιουργία μιας ζωής. Η Μάρω Δήμου μας έχει εμπιστευτεί κι άλλες φορές πνευματικά της δημιουργήματα τα οποία είχαμε δημοσιεύσει στο περιοδικό. Τώρα μας έστειλε ένα όμορφο βιβλίο με τον τίτλο «Εικόνες μνήμης» που περιέχει μία συλλογή από διηγήματα και ποιήματα. Τα περισσότερα είναι εμπνευσμένα όπως λέει κι ο τίτλος του βιβλίου από αναμνήσεις της ζωής της, τα ατέλειωτα ταξίδια της επάνω στα πλοία που κυβερνούσε ο Πλοίαρχος σύζυγός της Φρίξος Δήμου. Οι εικόνες της ζωής της κυρίας Δήμου είναι η εξωραϊσμένη μορφή της σκληρής ζωής του ναυτικού. Από τη χιονοθύελλα του Κιέλου στον ασάλευτο κι ηλιόλουστο Ειρηνικό, στην ακτή LEYTE των Φιλιππίνων και στη ζούγκλα της Νιγηρίας. Εκτός όμως από την παράθεση των εικόνων απ’ τα ταξίδια, η κυρία Δήμου περιγράφει αναμνήσεις της και από την ζωή στην Ελλάδα. Από την νεανική της περίοδο στα Γιάννενα και από τις εμπειρίες της στα σημαντικά γεγονότα της χώρας, όπως τις άκουσε από αυτόπτες μάρτυρες. Οι εθνικοί πόλεμοι στο Μπιζάνι το ’13, στην Αλβανία το ’40, η τριπλή κατοχή της χώρας Γερμανική, Ιταλική και Βουλγαρική παρελαύνουν μέσα σε διηγήματα της κυρίας Δήμου με τις επιδράσεις τους στη ζωή απλών συνηθισμένων ανθρώπων. Ο εμφύλιος και οι επιπτώσεις του είναι επίσης γεγονός που προβληματίζει την πένα της λογοτέχνιδας που παρουσιάζει όλα εκείνα τα περιστατικά που θέλουμε να ξεχάσουμε, αλλά δεν πρέπει να επαναλάβουμε. Οι «Εικόνες μνήμης» είναι με βεβαιότητα μια αξιόλογη και επιτυχημένη προσπάθεια ευαισθητοποίησης του αναγνώστη προς την κατεύθυνση της κοινωνικής προσφοράς, με όσες δυνατότητες διαθέτει. Αυτό άλλωστε έκαμε και η Μάρω Δήμου στη ζωή της.

Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος ΝΜΕ

ΕΝΑΣ ΩΚΕΑΝΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΩΝ ΣΕ ΜΙΑ ΣΤΑΓΟΝΑ ΧΡΩΜΑΤΟΣ (παραφράζοντας τον Γκαίτε) Της Ρεγγίνας Αργυράκη, Καθηγήτριας Φιλοσοφίας της Τέχνης και των Νευροεπιστημών, Σχολή Καλών Τεχνών Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Σούλα Ξένου ασχολείται με τη ζωγραφική παιδιόθεν και τα τελευταία χρόνια εξίσου εντατικά με τις πολιτιστικές και κοινωνικές της δραστηριότητες, έχει μάλιστα στο ενεργητικό της πολλές ατομικές και οναδικές εκθέσεις. Έργα της βρίσκονται σε Δημόσια Κτίρια και Ιδιωτικές Συλλογές. Το ενδιαφέρον της αυτοδίδακτης ζωγράφου έγκειται στο ότι χρησιμοποιεί το επιτηδευμένα ασχεδίαστο δόμημα των οπτικών στοιχείων που χρησιμοποιεί ως άποψη με την οποία σχολιάζει έντονα και πλειστάκις ειρωνικά τις μορφοπλαστικές μεθόδους του μοντερνισμού, έως τα όρια της διακόσμησης. Η επιλογή της να παρθέτει ωμά χρώματα σε διαφάνεια, ενώ δεν χρησιμοποιεί το διαφανές της μέσω για να φωτιστεί διαμπερώς, καταλήγει σε ένα απόλυτο πλακάτο, που βρίσκεται σε εσωτερική αντίφαση με τις ταραγμένες πινελιές και μια λογική χρήση της πάστας δανεισμένη από τον Βαν Γκονγκ. Η αντιμετώπιση μάλιστα του πλαισίου, ως μέρους της υφολογία του έργου, καταλήγει να υπενθυμίζει το «παράθυρο στον κόσμο» που η Αναγέννηση απαιτούσε από οποιαδήποτε εικαστική πρόταση. Η επιλογή των θεμάτων της θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί κοινότοπη, αν ακριβώς αυτή η οπτική φθορά δεν τα είχε καταστήσει ενδιαφέροντα, ως απομεινάρια της αισθητικής της δεκαετίας του ’50, της εποχής ακριβώς που ο μοντερνισμός προσπάθησε μέχρι θανάτου να επικρίνει και που εγκυμόνησε τόσο τα εικαστικά, όσο και τα προβλήματα πολιτικής φιλοσοφίας των ημερών μας. Περιμένουμε με ενδιαφέρον να δούμε αν η ζωγράφος θα τολμήσει να ταβήξει στα άκρα την ειρωνική –κριτική της ματιά εμφιλοχωρώντας σε ισχυρές ποπ λύσεις εκμαιευμένες από τους νεοϋορκέζους της δεκαετίας του ’80.

70 Περιπλους

Share our Passion for Shipping

Capital Product Partners L.P. 3 Iassonos St., Piraeus 18537, Greece Tel: +30 210 4584950, Fax: +30 210 4284285 E-mail: info@capitalpplp.com, www.capitalpplp.com

Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Αριστείδη Διαμαντή: «Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης  Κύριον

(1855-1935): Μια ψυχογραφική προσέγγιση» του Αρ. Διαμαντή.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------και Μέλη του Δ.Σ. του Πλωτού Μουσείου Νεράϊδα:  Πρόεδρο

«Νεράϊδα» Επιχειρηματική ιστορία.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ματθαίο Τσουπάκη: «Jane’s Fighting Ships: 1975-1976,  Κύριον

1976-1977 & 1985-1986».

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Δημήτριο Ανδριάνα: «Το μοναστήρι Ψαρών: Ιερά Μονή  Κύριον

Κοιμήσεως Θεοτόκου νήσου Ψαρών» του Δημ. Ανδριάνα.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ευάγγελο Στεργίου: «Σύγχρονοι Έλληνες Φιλέλληνες Κύριον

Contemporary Greek Philhellenes” του Ιδρύματος International Foundation for Greece.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Kυρία Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη: 1. «Μνημόνιο 

επιτελικών εργασιών» Σχολή Εθνικής Άμυνας, 1990, 2. «Η ιστορία του σιδήρου από τον Όμηρο στον Ξενοφώντα» Γ. Βαρουφάκης.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κ ύριον Θεμιστοκλή Βώκο: 1. «Ημερολόγια του πολ. Πλοίου

«Μιλτιάδης», 2. «Το Ελληνικόν Ναυτικόν, δια μέσου των αιώνων», 3. «Το υποβρύχιον», 4. «Το έργον της επιτροπής οικονομιών, 1925», 5. «Μελέται αφορώσαι τας ναυτικάς πυξίδας», 6. «Στρατιωτικοί και ναυτικοί κανονισμοί», 7. «Μελέτη επί υποβληθεισών προτάσεων προς λύσιν του ακτοπλοϊκού ζητήματος», 8. «Η Ευρώπη χωρίς ειρήνην», 9. «Περί Χαρίλαου Τρικούπη, 1884», 10. «Κατάλογος των σηματολογημένων ελληνικών εμπορικών πλοίων, 1929», 11. «Επιθεώρησις Ε.Ν.», 1934,1935, 12. «Ιστορία του Ελληνικού Ναυτικού 1909-1913», 13. «Η παρ’ ημίν προστασία του ασθενούντος ή υποστάντος ατύχημα ναυτικού», 14. «Ερμηνεία του ελληνικού εμπορικού δικαίου», 15. «Το πλοίον σας και η συντήρησής του», 16. «Το σύγχρονον πολεμικόν ναυτικόν».

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Μ ουσείο Μπενάκη: «Ελληνικές θάλασσες. Ένα φωτογραφικό

ταξίδι στο χρόνο».

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κ ύριον Ιωάννη Χούμα: 1. «Agenda 1943» Χούμας, Μ. (2 αντ.), 2.

«Ο Άγγλος Πρόξενος: Ο υποπλοίαρχος Noel C. Rees και οι Βρετανικές Μυστικές Υπηρεσίες Ελλάδα-Μέση Ανατολή» ΜακρήςΣτάϊκος ,Πέτρος.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κ υρία Αικατερίνη Φακάλου: «Τα Πολεμικά Πλοία της Ελλάδος»

τομ. Α’-Δ’ της Αικ. Φακάλου.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κ ύριον Γεώργιο Χάλαρη: «Castles of Steel: Britain, Germany and

the winning of the Great War at sea» by Robert K. Massie.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Αλίκη Μιαούλη: Πλήθος ναυτικών εκδόσεων που ανήκαν  Κυρία

στην συλλογή του Gabriel Salomon Alhadeff . 1. Navigation for yachtsmen. Blewitt, Mary, 2. «Motor boat and yachting” manual, 3. “ Small craft engines and equipment”, 4. Power-boat cruising. Delmar-Morgan, 5. The silent world. 6. Diporto Nautico. 7. Coastwise navigation. Watkins,G.G., 8. The mistral handbook (3 cop.), 9. Regulations for preventing collisions at sea, 10. Mediterranean black and red seas vo. E. 11. Admiralty manual of seamanship vol I. , 12. Manual de navegacion teorica . 13. Marine aquaria. 14. Sea Wisdom for small craft. Wickham, H. 15. Plongez libre. Boissin, Ely. 16. La chasse sous-marine. Doukan,G. 17. Primer of navigation. Mixter, G. 18. Basic principles of marine navigation. 19. Tables of computed altitude and azimuth. 20. Sight reduction tables for air navigation. 21. The time-life book of boating. 22. American practical navigator. Bowditch, N. 23. Sailboarding. 24. Brown’s nautical almanac: 1971-1976. 25. Manual of Seamanship vol II. 26. The blue book of underwater shimming, 1964-1965, 27. Starting motor boating 28. Knots & splices. 29. Celestial navigation for yachtsmen. Blewitt, M. 30. Guida Mare. No 1,2,3,4. 31. Χειρόγραφες σημειώσεις με τίτλο: Navigation and Stars. 32. New line of position tables 33. Tablas de navegacion 34. Mediterranean pilot vol III(1957), vol IV (1955), 35. Portolano del Mediterraneo vol 1a, 1β, 4. 36. Τechnical yachting,1961. 37. Vela e motore Ottobre,1970. 38. περ. «Θάλασσα & Γιώτιγκ» Νο 84, 1984.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Περιοδικά & έντυπα που εστάλησαν στο ΝΜΕ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. SHIPPING. International Monthly Review 2. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ (τ. 960) 3. ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ (τ. 108,109) 4. ΝΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ (τ. 163,164,165) 5. ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ (τ. 124) 6. ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ (τ. 253-4) 7. ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΗ ΗΧΩ (τ. 125) 8. ΗΧΩ ΤΗΣ ΠΕΣΜΕΝ (τ. 156,157) 9. ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ (τ. 95) 10. ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΠΕΜΜΕΚΕΝ (τ. 67) 11. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ (τ. 585) 12. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ (τ. 105) 13. ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ (τ. 44) 14. SIGNALS – AUSTRALIAN NATIONAL MARITIME MUSEUM 15. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 16. ΑΝΟΙΧΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ (Νο 89) 17. Ο Απόμαχος πλοίαρχος (95,96). 18. ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΙΑ (τ. 141-2) 72 Περιπλους

19. ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΙ ΑΠΟΗΧΟΙ (τ. 117) 20. ΝΕΟΣ ΕΞΑΝΤΑΣ (τ. 46) 21. DANISH MARITIME MAGAZINE

ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ 1. ΚΑΣΤΕΛΛΑ 2. ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΝ ΦΩΣ 3. ΝΕΑ του Σ.Α.Σ.Μ.Υ.Ν. 4. Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ 5. ΚΡΗΤΙΚΑ ΝΕΑ 6. ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΙΔΕΑ 7. ΕΦΕΔΡΙΚΑ ΝΕΑ 8. Η ΦΛΟΓΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ. 9. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΒΡΟΝΤΑΔΟΥ 10. Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΑΠΟΣΤΡΑΤΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ – ΘΡΑΚΗΣ (ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΣΜΥ). 11. ΞΙΦΙΑΣ 12. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΒΡΟΝΤΑΔΟΥ

Hìåñïëüãéï Ìïõóåßïõ Τιμητική διάκριση από την Ακαδημία Αθηνών για την έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος «Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος - Οι πολεμιστές του Ναυτικού θυμούνται...», του Αντιναυάρχου Αναστασίου Κ. Δημητρακόπουλου

Ακαδημία Αθηνών κατά την Πανηγυρική Συνεδρία της 20ής Δεκεμβρίου 2013 απένειμε στον Αντιναύαρχο ΠΝεα κ. Αναστάσιο Κ. Δημητρακόπουλο για το πεντάτομο έργο του «Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος – Οι πολεμιστές του Ναυτικού θυμούνται....» ΕΥΦΗΜΟ ΜΝΕΙΑ, καθώς αποτελεί σημαντική συλλογή στοιχείων που αφορούν τη δράση και τα επιτεύγματα του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού κατά την περίοδο 1940 - 1945. Το σύγγραμα είναι έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και ο κος Αναστάσιος Δημητρακόπουλος έχει προσφέρει στον πολιτιστικό μας οργανισμό τα συγγραφικά του δικαιώματα. Ευχαριστούμε για άλλη μια φορά τον Ναύαρχο που μας εμπιστεύθηκε το πνευματικό του μόχθο, δείγμα της αγάπης του για τον φορέα που διηγείται τη ναυτική ιστορία του τόπου μας και αντιπροσωπεύει τη ναυτική του παράδοση. Και από αυτή τη στήλη του απευθύνουμε θερμά συγχαρητήρια για την διάκρισή του και του ευχόμαστε να είναι πάντα δημιουργικός.

Επισκέψεις σχολείων στην έκθεση παιδικής ζωγραφικής «Αρμενίζοντας σε καθαρές, γαλάζιες θάλασσες»

έκθεση των 56 έργων των παιδιών μελών της Helmepa φώτισε με χαρούμενα χρώματα την αίθουσα περιοδικών εκθέσεων του Ναυτικού Μουσείο της Ελλάδος για το διάστημα από 23 Οκτωβρίου έως 22 Νοεμβρίου 2013. Την επισκέφθηκαν 22 σχολεία και την είδαν 1.318 μαθητές περίπου όλων των τάξεων του Δημοτικού. Τα παιδιά με την καθοδήγηση των εκπαιδευτών του Ναυτικού Μουσείου και με αφορμή τα εκτιθέμενα έργα συζήτησαν για την μόλυνση του θαλάσσιου οικοσυστήματος ως συνέπεια της τεχνολογικής εξέλιξης στις θαλάσσιες μεταφορές και τους κινδύνους που ενέχει η απόρριψη πετρελαιοειδών από τα σύγχρονα πλοία στην θάλασσα. Στα παιδιά και στους εκπαιδευτικούς τους μοιράστηκε έντυπο ενημερωτικό υλικό για τους σκοπούς, τις δράσεις και τα προγράμματα της παιδικής HELMEPA.

Σύνδεσμος Αποφοίτων Σμυν Τελετή Κοπής Πίτας 2014-Βράβευση Αριστούχων Μαθητών Σμυν

ε την καθιερωμένη επισημότητα ο Σύνδεσμος Αποφοίτων ΣΜΥΝ έκοψε κι εφέτος την πατροπαράδοτη βασιλόπιτα κι εν συνεχεία ακολούθησε η καθιερωμένη βράβευση των αριστούχων μαθητών ΣΜΥΝ και διακριθέντων αθλητών σε αγώνες ΕΔ και ΣΑ. Η τελετή έγινε στους φιλόξενους χώρους του ΝΜΕ την Κυριακή 12 Ιανουαρίου 2014 παρουσία μεγάλου αριθμού μελών και φίλων του Συνδέσμου μας. Εντυπωσιακή ήταν η παρουσία μικρών παιδιών. Την εκδήλωση χαιρέτησε πρώτη, όπως πάντα, η Πρόεδρος του ΝΜΕ κ.. Α. Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη με έναν θερμό λόγοΑριστερά: Ο υποναυάρχος Σπύρος Δημουλάς ΠΝ Διοικητής Ναυτικής Εκπαιδεύσεως, ο Πλοίαρχος Π. Σταυρόπουλος ΠΝ Διοικητής ΣΜΥΝ, ο Πρόεδρος του ΣΑ-ΣΜΥΝ κος Ελευθέριος Σφακτός, ο αντιναύαρχος Π. Λίτσας ΠΝ Αρχηγός Στόλου και ο αρχιπλοίαρχος Κ. Μανιωλουδάκης ΠΝ Διοικητής της Υπηρεσίας Φάρων φωτογραφίζονται με τους βραβευθέντες μαθητές της ΣΜΥΝ.

74 Περιπλους

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ χαιρετισμό που απέσπασε τα θερμά χειροκροτήματα των παρευρισκομένων. Ακολούθησε ο Πρόεδρος του ΣΑ/ΣΜΥΝ Επστής ε.α. Ελ. Σφακτός ο οποίος τόνισε την σπουδαιότητα της αγάπης και της φιλίας που πρέπει να διέπουν τους ανθρώπους. Δύο αξίες που συνετέλεσαν στη δημιουργία του Συνδέσμου. Αγάπη για ότι έχει σχέση με το Π. Ναυτικό και την τέλεια-ηθική (κατά τον Αριστοτέλη) φιλία που αναπτύχθηκε από τα χρόνια μαθητείας μεταξύ των μελών του Συνδέσμου. Με την προβολή δε μικρού αριθμού εικόνων έκανε μία σύντομη αναδρομή από τις δραστηριότητες του Συνδέσμου στα 35 χρόνια από ιδρύσεώς του. Το καλλιτεχνικό μέρος το κάλυψε η νεανική χορωδία "ΕΜΠΝΕΥΣΙΣ" υπό τη διεύθυνση της κ. Έλενας Καντάρη-Κούκου με τραγούδια των συνθετών Νίκου Γούναρη και Μιχάλη Σουγιούλ. Το ρεπερτόριο σε συνδυασμό με την σωστή απόδοση αυτών από τους μικρούς χορωδούς, προκάλεσαν έντονη συγκίνηση και αναμνήσεις στους μεγαλύτερους από τους παρευρισκομένους, οι οποίοι σημειωτέον σιγοτραγουδούσαν μαζί με την χορωδία. Στους βραβευθέντες μαθητές της ΣΜΥΝ (Αρχηγό Σχολής, Υπαρχηγό αυτής και Αρχηγό Α' Τάξεως) τις τιμητικές πλακέτες έδωσαν οι: Αντιναύαρχος ε.α. και Επίτιμος Αρχηγός Στόλου κ. Γρηγ. Δεμέστιχας, Αντιναύαρχος ε.α. κ. Κων. Σαφλιάνης και Υποναύαρχος ε.α. και Δήμαρχος Παπάγου-Χολαργού κ. Βασ. Ξύδης. Στις δύο δε αθλήτριες που διεκρίθησαν σε αγώνες ιστιοπλοΐας τύπου LAZER ο προερχόμενος από τις τάξεις του Π.Ν. (Σχολή Ναυτοπαίδων Πόρου 1953) παλαίμαχος αθλητής κωπηλασίας και προπονητής Τριαντ. Τσόγκας με περγαμηνές από συμμετοχές σε πανελλήνιους, βαλκανικούς, πανευρωπαϊκούς, ολυμπιακούς και αγώνες ΣΙΣΜ. Την τελετή τίμησαν με την παρουσία τους οι: - Αντιναύαρχος Π. Λίτσας ΠΝ Αρχηγός Στόλου. - Υποναύαρχος Σπ. Δημουλάς ΠΝ Διοικητής Ναυτ. Εκπαιδεύσεως.

Ο Πρόεδρος του ΣΑ-ΣΜΥΝ κος Ελευθέριος Σφακτός στο βήμα.

- Αρχιπλοίαρχος Κ. Μανωλιουδάκης ΠΝ Διοικητής Υπηρ. Φάρων. - Πλοίαρχος Π. Σταυρόπουλος ΠΝ Διοικητής ΣΜΥΝ. - Πλοίαρχος Ι. Πούλιος ΠΝ Εκπρόσωπος ΔΔΜΝ. - Πλοίαρχος (Ο) Ι. Μαγουλάς ΠΝ Διευθυντής ΠΟΝ. - Αντιναύαρχος ε.α. Μιλτ. Κανάρης Πρόεδρος ΜΤΝ. Οι Βετεράνοι Αντιναύαρχοι ε.α. Γ. Μόραλης και Δ. Δούσης, εκπρόσωπος Προέδρου ΕΑΑΝ Υποναύαρχος ε.α. Κ. Ξύτσας ΠΝ, Αρχιπλοίαρχος ε.α. Γ. Αλιφέρης Πρόεδρος ΕΑΑΝ/ΠΟΡΟΥ και οι αξ/κοί ε.α. Πρόεδροι ή εκπρόσωποι αυτών ΣΑ/ΣΝΔ κ. Π. Σωτηριάδης, Ενώσεως Καρδιοπαθών αξ/κών ΠΝ& ΛΣ κ. Κ. Μακρής, ΠΜ/ΣΑΣΥ/ΠΝ κ. Ν. Βασιλείου, ΕΣΝΑ κ. Κ. Κροκόδειλος, ΣΑ/ΣΤΥΑ κ. Δ. Φαλτάϊτς και ΣΑΣΥΔΑ κ. Ρούσσος. Επίσης, οι πρώην Διοικητές ΣΜΥΝ κ.κ. Γ. Ντούνης και Γ. Μαραγκουδάκης καθώς και ο κ. Γ. Πάττας Αρχιπλοίαρχος ε.α. (Διδάσκαλος στις Σχολές Πόρου). Ακολούθησε μικρή δεξίωση.

Χαιρετισμός της Προέδρου του ΝΜΕ Κυρίες και κύριοι, εκλεκτοί παριστάμενοι, απόφοιτοι της ΣΜΥΝ, Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος σας καλωσορίζει στις φιλόξενες αίθουσές του για τη συνέχιση του εθίμου της κοπής της πρωτοχρονιάτικης βασιλόπιτας του Συνδέσμου σας. Η προσέλευση σας και η επιλογή του Μουσείου ως χώρου συγκέντρωσής σας, μας ευχαριστεί και συνάμα μας δίνει κουράγιο να συνεχίσουμε, εδώ σ’ αυτή τη γωνιά του Πειραιά, να υπηρετούμε το δύσκολο καθήκον της παρουσίασης και ανάδειξης της ναυτικής κληρονομιάς του γένους μας. Είμαστε υπερήφανοι για το έργο αυτό, για το οποίο θα μπορούσα να σας πω πολλά πράγματα. Λόγω ημέρας και περιορισμένου χρόνου θα ήθελα μόνο να σας ανακοινώσω ότι παρά τους λίαν περιορισμένους πόρους που διαθέτουμε, είμαστε το μόνο ίδρυμα του οποίου το εκδοτικό έργο έχει τιμηθεί την τελευταία τριετία με τρεις διακρίσεις από το ανώτατο πνευματκό ίδρυμα της χώρας μας την Ακαδημία Αθηνών. Στη διάρκεια της ενεργού σας υπηρεσίας στο Πολεμικό Ναυτικό υπήρξατε και σεις συνεχιστές και δημιουργοί της ναυτικής ιστορίας και παράδοσης της πατρίδας μας. Υπήρξατε η ραχοκοκαλιά του Πολεμικού Ναυτικού όταν υπηρετούσατε στα πλοία και τις υπηρεσίες του και είμαστε βέβαιοι ότι πάρα πολλά από τα εκτιθέμενα κειμήλια στο Μουσείο θα σας θυμίζουν αυτότ οτ καμμάτι της ζωής σας. Περιδιαβάζοντας το Μουσείο θέλουμε να νιώθετε σαν το σπίτι σας, γιατί στην πραγματικότητα αυτό το Μουσείο ανήκει μόνο στα μέλη του, τους ναυτικούς του Πολεμικού και του Εμπορικού Ναυτικού της χώρας μας. Εμείς οι Έλληνες βλέπουμε τη θάλασσα σαν την αστείρευτη πηγή βιοτικής επιβί-

1. Ο Επίτιμος Αρχηγός Στόλου Αντιναύρχος κος Γρηγόρης Δεμέστιχας ΠΝ εα απονέμει βραβείο στον Αρχηγό της Σχολής. 2. Ο Υποναύαρχος κος Κωνσταντίνος Σαφλιάνης ΠΝ εα βράβευσε τον Υπαρχηγό της Σχολής. 3. Ο Δήμαρχος Παπάγου-Χολαργού κος Βασίλειος Ξύδης βράβευσε τον Αρχηγό Α΄ Τάξεως.

ωσης και πεδίο αγώνων για την άμυνα της εδαφικής μας επικράτειας. Στην αέναη θαλασσινή διαδρομή της φυλής μας κρατήσατε κι εσείς τη βάρδια σας και το ελληνικό έθνος σας οφείλει ευγνωμοσύνη, όπως οφείλει σε όλους όσους έταξαν στη ζωή τους να φυλάνε τις στεριανές και θαλασσινές εσχατιές της χώρας μας. Σήμερα ξεκινάτε συμβολικά το 2014 μέσα στο οικείο σε σας περιβάλλον του Ναυτικού Μουσείου, με προϋποθέσεις όμως δύσκολες για όλους μας και για την πατρίδα μας. Έχετε υποστεί και σεις μεγάλες θυσίες, όπως όλος ο ελληνικός λαός και έχετε καταβάλλει μεγάλο τίμημα στο βωμό της εξυγίανσης της οιικονομίας της χώρας μας, για την ασθένεια της οποίας δεν είχατε καμία ευθύνη. Ελπίζουμε και ευχόμαστε ο καινούργιος χρόνος, τον οποίο μόλις αρχίζουμε, να φέρει την ποθητή ανάκαμψη, ώστε να υπάρξει για όλους μας περίοδος στην οποία να ζήσουμε ανεπαίσχυντα τα τέλη μας.

Ως Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος εύχομαι στο Σύνδεσμό σας και σε κάθε ένα χωριστά να είναι χαρούμενος και παραγωγικός ο νέος Χρόνος. Περιπλους 75

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας του Ελληνικού Συνδέσμου Υποβρυχίων

ην Κυριακή 2 Φεβρουαρίου 2014 στον χώρο του ΝME ο Ελληνικός Σύνδεσμος Υποβρυχίων έκοψε την καθιερωμένη πρωτοχρονιάτικη πίτα του, με την συμμετοχή πολλών μελών του και την παρουσία σύσσωμου του διοικητικού του συμβουλίου. Την εκδήλωση επίσης τίμησαν με την παρουσία τους ο Αρχηγός Στόλου Αντιναύαρχος ΠΝ κος Παναγιώτης Λίτσας, ο Αντιναύαρχος ΠΝ κος Σπυρίδων Δημουλάς Διοικητής Ναυτικής Εκπαιδεύσεως ο βετεράνος

του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου Ναύαρχος κος Γεώργιος Μόραλης, ο Πρόεδρος της ΕΑΑΝ Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Σπύρος Περβαινάς, ,κ.α. Ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Υποναύαρχος ΠΝεα κος Ναπολέων Γενοβέλης ενημέρωσε τους παρευρισκομένους για τις προγραμματιζόμενες δραστηριότητες του συνδέσμου, έδωσε το βήμα στην Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου, η οποία χαιρέτισε την εκδήλωση.

Χαιρετισμός της Προέδρου του ΝΜΕ Αξιότιμοι κύριοι μέλη του Συνδέσμου των Ελληνικών Υποβρυχίων. Σας καλωσορίζω στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για την εκδήλωση της κοπής της βασιλόπιτας του Συνδέσμου σας. Δεν υπάρχει αμφιβολία για τη στενή σχέση του Ναυτικού Μουσείου με το πολεμικό Ναυτικό της πατρίδας μας και ιδιαίτερα με την ιστορία που έχουν γράψει τα υποβρύχια στη διάρκεια του 20ου αιώνα. Δεν είναι άλλωστε άμοιρο το γεγονός ότι το ναυτικό Μουσείο είναι περισσότερο γνωστό στους Πειραιώτες από τη γέφυρα του θρυλικού ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗ, παρά από όποιο άλλο έκθεμά του. Είμαι βέβαιη ότι οι περισσότεροι από σας θα έχετε εντοπίσει στο Μουσείο όλα τα εκθέματα που σχετίζονται με το όπλο στο οποίο σεις υπηρετήσατε, τα υποβρύχια. Με την ευκαιρία όμως της σημερινής μας συνάντησης θα ήθελα να επισημάνω ορισμένα για εκείνους που δεν είχαν μέχρι σήμερα την ευκαιρία να αφιερώσουν πολύ χρόνο στις συλλογές του Μουσείου. Ξεχωρίζω το περισκόπιο του Δελφίνος μέσω του οποίου ο Αντιπλοίαρχος Στέφανος Παπαρρηγόπουλος σκόπευσε εχθρικό πλοίο για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία. Επίσης θα πρέπει να λεχθεί ότι εκτός από τη γέφυρα υπάρχουν και άλλα εκθέματα που σχετίζονται με τη δράση του θρυλικού ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗ κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως η πυξίδα του, και η σημαία του, την οποία είχε την ευαισθησία ο Σύνδεσμός σας να την συντηρήσει. Υπάρχουν όμως και τα αντικείμενα και οι φωτογραφίες που συνδέονται με τους ομαδικούς υγρούς τάφους των Πρωτέα, Κατσώνη και Τρίτωνα, τα οποία οι επισκέπτες παρατηρούν με τον πρέποντα σεβασμό. Στη συλλογή μας υπάρχουν και τα μοντέλα των συγχρόνων υποβρυχίων. Με αυτή την ευκαιρία θα επιθυμούσα να εκφράσω τις θερμές μας ευχαριστίεςστα μέλη του Συνδέσμου σας Αντιπλοίαρχο Νικόλαο Βούλγαρη και Σημαιοφόρο Χαράλαμπο Γιακουβάκη για τα μοντέλα που δώρησαν στο Μουσείο. Εμείς εδώ στο Μουσείο γνωρίζουμε να εκτιμούμε καλύτερα τη δουλειά και το χρόνο που έχουν αφιερώσει οι δύο δωρητές για τα μοντέλα των: • Υποβρύχιο Παπανικολής (S 114) • Υποβρύχιο Παπανικολής (S 120) • Υποβρύχιο Γλαύκος (S 110) • Αντιτορπιλικό τύπου Fletcher Θύελλα Πέρα όμως από τα φανερά εκθέματα το Μουσείο διαθέτει συλλογές προσβάσιμες στους ερευνητές και επιστήμονες. Έτσι μεταξύ των 4.000 περίπου ναυπηγικών και μηχανολογικών σχεδίων πολεμικών και εμπορικών πλοίων του αρχείου μας, υπάρχουν σχέδια των υποβρυχίων Δελφίν, Παπανικολής, Κατσώνης, Γλαύκος, Νηρεύς, Πρωτεύς, Τρίτων, Ματρώζος και Πιπίνος. Με την ολοκλήρωση του προγράμματος ΕΣΠΑ που αυτή την περίοδο βρίσκεται σε εξέλιξη ελπίζουμε ότι τα περισσότερα από αυτά θα γίνουν προσβάσιμα ηλεκτρονικά και επομένως θα μπορεί κανείς να τα μελετά ευκολότερα.

Στιγμιότυπα από την εκδήλωση.

Αναφέροντας όλα τα ανωτέρω είχα σκοπό να σας επισημάνω ότι η προσφορά στο μουσείο εκθεμάτων σημαίνει ότι αυτά γίνονται άμεσα προσβάσιμα στην ελληνική κοινωνία. Αντίθετα εκθέματα που παραμένουν κλεισμένα σε μικρές συλλογές σε υπηρεσίες ή σπίτια, παραμένουν αθέατα και δεν συμμετέχουν στην καταγραφή και την κατανόηση της ελληνικής ιστορίας και ειδικότερα της ιστορίας των υποβρυχίων. Σας προτρέπω λοιπόν να σκεφτείτε και να ενεργήσετε για εμπλουτισμό των συλλογών του Μουσείου μας, του Μουσείου σας. Είναι αυτό που μένει στις επόμενες γενιές, να το βλέπουν και να πληροφορούνται για την ιστορία των υποβρυχίων, την ιστορία σας. Αξιότιμοι κύριοι. Εύχομαι ο καινούργιος χρόνος να είναι χαρούμενος και ευτυχισμένος για κάθε έναν προσωπικά και για την πατρίδα μας γενικότερα. Χρόνια πολλά.

TO NME HTAN EKEI. Η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείο της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη παρέστη στις κάτωθι εκδηλώσεις εκπροσωπώντας το ΝΜΕ: • Τελετή Έναρξης Εκπαιδευτικού Έτους 2013-2014. Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών-Διεύθυνση Εκπαίδευσης και Έρευνας. • Βράβευση Κοινωφελών Ιδρυμάτων από την Λέσχη Αρχιπλοιάρχων. • Μνημόσυνο για τα αποθανόντα στελέχη του Λιμενικού Σώματος • Εορτασμός του προστάτη του Ναυτικού Αγίου Νικολάου & της Επετείου των Νικηφόρων Ναυμαχιών των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913. • Ευλογία και κοπή της Βασιλόπιτας της Ιεράς Μητρόπολης Πειραιώς. • Κοπή πρωτοχρονιάτικης πίτας του Δήμου Πειραιώς. • Κοπή πρωτοχρονιάτικης πίτας του Εμπορικού Συλλόγου Πειραιώς 76 Περιπλους

• Κοπή πρωτοχρονιάτικης πίτας Ένωσης Αποστράτων Αξιωματικών Λ.Σ. • Κοπή πρωτοχρονιάτικης πίτας του Ιδρύματος του Γηροκομείου Πειραιώς. • Κοπή πρωτοχρονιάτικης πίτας της Πανελληνίου Ένωσις Πλοιάρχων Εμπορικού Ναυτικού. • Κοπή πρωτοχρονιάτικης πίτας του «Ελληνικού Συνδέσμου Παραδοσιακών Σκαφών». • Κοπή πρωτοχρονιάτικης πίτας της Ένωσης Αποστράτων Αξιωματικών του Ναυτικού. • Κοπή πρωτοχρονιάτικης πίτας της Λέσχης Λιμενικού Σώματος. • Κοπή πρωτοχρονιάτικης πίτας ΝΑΤ

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

εταιρικεσ χορηγιεσ

Ευχαριστούμε τις εταιρείες που ανταποκρίθηκαν θετικά στο αίτημα του Ναυτικού Μουσείου και προσέφεραν από 300 ευρώ και άνω για τη συνέχιση της λειτουργίας του. • ALPHA TANKERS & FREIGHTERS LTD • AMERICAN BUREAU OF SHIPPING • INSB CLASS • VANOS SA

Στον κατάλογο δεν περιλαμβάνονται οι εταιρείες που δεν επιθυμούν να δημοσιευθεί η χορηγία τους.

χρηματικες δωρεες

Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες και την ευγνωμοσύνη μας για την οικονομική τους συνεισφορά προς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για τη συνέχιση της λειτουργίας του.

ΝΕΑ ΜΕΛΗ

• Η κα. Ελένη Παπασηφάκι προσέφερε 300,00 ευρώ. • Ο κ. Ματθαίος Τσουπάκης προσέφερε 100,00 ευρώ.

Καλωσορίζουμε τα νέα μέλη του Μουσείου 1. Μάνος Βερνίκος Πλοίαρχος Ε.Ν. 2. Δημήτριος Καραπαναγιώτης Δημοσιογράφος 3. Νικόλαος Κατράδης Επιχειρηματίας 4. Γεώργιος Κρέστας Καθηγητής

5. Ρ ούλα Κυπριώτου Ιδιώτης 6. Ιωάννης Μελέτης Μαθητής 7. Αννίκα Μπαρμπαρίγου Επιχειρηματίας Yachting 8. Γ εώργιος Μπαράκος Πλωτάρχης Π.Ν.

δωρέες εκθεμάτων και αρχειακού υλικού Δώρησαν στο Μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμά: • Ο κoς Ηλίας Λαδάς, έναν διαστημοδείκτη του Αντιτορπιλικού (τύπου DARDO) Κουντουριώτης. • Η κα. Αλίκη Μιαούλη, ένα τηλεσκόπιο του 18ου αιώνα, ένα βυθόμετρο Seafarer MKII και μία μαγνητική πυξίδα Multioptic της δεκαετίας του 1970 από τη συλλογή του Gabriel Salomon Alhadeff. • Ο κος Αντώνης Βλασσόπουλος από την Μύκονο συνεχίζοντας την ανιδιοτελή προσφορά του προς το ΝΜΕ, δώρισε ακόμα ένα μοντέλο παραδοσιακού σκαριού δικής του κατασκευής. Το εξαιρετικής λεπτομέρειας ομοίωμα του υδραίικου βαρκαλά του κυρίου Βλασσόπουλου καλύπτει ένα κενό της συλλογής ομοιωμάτων παραδοσιακών σκαφών της μόνιμης έκθεσης του μουσείου. Τον ευχαριστούμε θερμά για την δωρεά του.

Υδραίικος Βαρκαλάς

• O κος Δημήτριος Αδριάνας, τέσσερις φακέλους με 40 φωτογραφίες και σχέδια πλοίων της εταιρείας Niarchos (London) Ltd, μία σπάνια δωρεά 184 φωτογραφιών πλοίων της εταιρείας Νιάρχου και 6 φωτογραφιών στιγμιοτύπων της παραλαβής του WORLD NATURE στις 15 Νοεμβρίου 1967. Έχοντας επίγνωση της συναισθηματικής αξίας που μπορεί να προσαρτάται σε κάθε μία φωτογραφία από τον κάτοχό της κατανοούμε απόλυτα την ιδιαίτερη αξία της δωρεά του. Στα λευκώματα αυτά με τα πλοία τα οποία έζησε, είτε υπηρετώντας πάνω σε αυτά είτε αντιμετωπίζοντας τα καθημερινά προβλήματα από τη θέση του γραφείου περικλείεται ένα μεγάλο μέρος της ζωής του το οποίο και μας εμπιστεύθηκε. Εκτός των ευχαριστιών μας θα θέλαμε να τον διαβεβαιώσουμε ότι θα διαχειρισθούμε την πολύτιμη δωρεά του με την πρέπουσα προσοχή και τον δέοντα σεβασμό και θα τη θέσουμε στη διάθεση των μελλοντικών ερευνητών και ιστοριοδιφών που θα ήθελαν να ασχοληθούν με την ιστορία του εθνικού ευεργέτου Σταύρου Νιάρχου και της μεγάλης ελληνικής ναυτιλίας γενικότερα. Όσο υπάρχουν δωρητές σαν τον κ. Αδριάνα οι συλλογές του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος θα πλουτίζουν και θα το καθιστούν καθημερινά αντιπροσωπευτικότερο πρεσβευτή της μεγάλης ελληνικής ναυτιλίας. Παρουσίαση της δωρεάς θα γίνει στο επόμενο τεύχος του περιοδικού.

Περιπλους 77

Γράφει ο Σκάπουλος

γαπητοί αναγνώστες. Ο Σκάπουλος ελάχιστη έκθεση έχει στις νέες τεχνολογίες και ιδίως στις τοποθεσίες (sites) κοινωνικών συναναστροφών, όπως Facebook, Twitter, Linkedin, κλπ, κλπ. Τη μόνη παρέκβαση που έχει επιτρέψει στον εαυτό του είναι η διατήρηση ενός email στο οποίο κυρίως λαμβάνει μηνύματα και ελάχιστα στέλνει ο ίδιος. Τον περασμένο λοιπόν Οκτώβριο, του ήλθε ένα μήνυμα στο e-mail, στο οποίο παραλληλιζόταν η «ναυαγισμένη Ελλάδα» όπως έλεγε, με το «Ναυάγιο της Μέδουσας». Είναι αλήθεια ότι η ιστορία δεν μου ήταν γνωστή, παρά το γεγονός ότι είχα θαυμάσει στο Μουσείο του Λούβρου τον εξαιρετικό πίνακα του Γάλλου ρομαντικού ζωγράφου Ζαν – Λουί – Τεοντόρ – Ζερικώ. Για να είμαι ειλικρινής, ομολογώ ότι μη γνωρίζοντας το ιστορικό υπόβαθρο δεν διέκρινα στον πίνακα πολιτικές αιχμές, οι οποίες είναι κραυγαλέες όταν το γνωρίζεις. Συγκεκριμένα λοιπόν το 1816, ως αποτέλεσμα των Ναπολεοντείων πολέμων επεστράφη η Σενεγάλη από την Μεγάλη Βρετανία στη Γαλλία. Η νέα γαλλική κυβέρνηση αποφάσισε τότε να στείλει τέσσερα πλοία στο λιμάνι Πορτ Λουί της Σενεγάλης μεταφέροντας αξιωματούχους καθώς και έποικους παλαιούς και νέους, με στόχο την παραλαβή της διακυβέρνησης της χώρας από την έως τότε αγγλική διοίκηση. Τα σκάφη ήταν το μπρίκι “Argus”, το ανεφοδιαστικό “Loir”, η κορβέτα “Echo” και η φρεγάτα “Medusa”. Οι αξιωματούχοι και οι επιβάτες βρίσκονταν στη φρεγάτα ανεβάζοντας τους επιβαίνοντες στο σκάφος μαζί με το πλήρωμα στον αριθμό των 400. Κυβερνήτης στη «Μέδουσα» ορίστηκε ο Hugues Duroy de Chaumereys ο οποίος δεν είχε κανένα προσόν να αναλάβει τέτοια αποστολή παρά μόνο τη γνωριμία του με τον αδελφό του Βασιλιά. Ήταν δηλαδή άνθρωπος της Παλινορθωθείσας Μοναρχίας. Υπήρξε εξόριστος από την εποχή της Γαλλικής επανάστασης το 1789, δεν είχε ταξιδέψει για περισσότερο από 20 χρόνια και ποτέ δεν είχε αναλάβει διακυβέρνηση πλοίου. Στις; 17 Ιουνίου 1816 ο στολίσκος απέπλευσε από το λιμάνι Ροσφόρ με προορισμό τη Σενεγάλη. Η «Μέδουσα» θέλοντας να υπερφαλαγγίσει τα άλλα πλοία βρέθηκε εκτός πορείας με συνέπεια να προσαράξει στις 2 Ιουλίου σε μια σύρτι της Δυτικής ακτής της Αφρικής, κοντά στη σημερινή Μαυριτανία βορειότερα της Σενεγάλης. Όλες οι προσπάθειες αποκόλλησης του πλοίου απέβησαν άκαρπες και αποφασίστηκε η εγκατάλειψή του με τις σωσίβιες λέμβους. Ωστόσο οι λέμβοι αποδείχθηκαν

ανεπαρκείς για να παραλάβουν όλους τους επιβάτες και τα μέλη του πληρώματος. Αποφασίστηκε λοιπόν η κατασκευή μιας σχεδίας η οποία θα προσδενόταν στις λέμβους ώστε να ρυμουλκηθεί από αυτές έως την ακτή. Η σχεδία κατασκευάσθηκε και επιβιβάστηκαν σ’ αυτήν 147 άτομα, αλλά όταν έπεσε στο νερό τα σχοινιά πρόσδεσης στις λέμβους κόπηκαν ή αφέθηκαν, χωρίς κανένας να ξέρει ακριβώς πως και χωρίς βέβαια ο άπειρος και ανίκανος χωρίς καμία διοικητική ικανότητα πλοίαρχος, να επιχειρήσει να επιβάλλει την παραμικρή πειθαρχία στο πλήρωμα και στους επιβάτες. Τα άτομα στη σχεδία εγκαταλείφθηκαν με ελάχιστα τρόφιμα, λίγο νερό, κανένα μέσον πλοήγησης και τόσο στριμωγμένα, που σχεδόν δεν είχαν χώρο να κινηθούν. Ο πλους πάνω στη σχεδία εξελίχθηκε σε κόλαση. Μερικοί παρασύρθηκαν από τα κύματα στη διάρκεια καταιγίδων, άλλοι σκοτώθηκαν στη διάρκεια μιας βίαιης εξέγερσης, ενώ από την τρίτη ημέρα άρχισαν να παρατηρούνται φαινόμενα κανιβαλισμού. Την έκτη ημέρα τραυματίες και ασθενείς ρίχτηκαν στη θάλασσα για να εξοικονομηθούν τα ελάχιστα εφόδια που απέμεναν. Η σχεδία παρασύρθηκε από τη θάλασσα και εξακολούθησε να πλέει επί 15 συνολικά ημέρες, μέχρι τις 17 Ιουλίου που βρέθηκε τελείως συμπτωματικά και περισυνελέγη από το μπρίκι “Argus”. Μόλις 17 από τους επιβαίνοντες ήταν ζωντανοί. Οι περισσότεροι πέθαναν τις επόμενες μέρες βαριά αφυδατωμένοι και με καταστρεπτικές επιπλοκές της ηλίασης που είχαν υποστεί. Στο παραλήρημά τους πριν πεθάνουν είπαν πράγματα φρικτά για όσα έλαβαν χώρα στη σχεδία, κυρίως φαινόμενα κτηνωδίας και κανιβαλισμού. Το απολυταρχικό γαλλικό καθεστώς θέλησε να ξεχαστεί η δυσάρεστη αυτή υπόθεση και ειδικότερα ο διορισμός του ανίκανου κυβερνήτη και εξέδωσε τα σχετικά διατάγματα με τις δικές του ερμηνείες για το περιστατικό. Αντίθετα, όμως, με τις επιθυμίες του ηγεμόνα το ναυάγιο της «Μέδουσας» έγινε γνωστό και δημοσιοποιήθηκε ως η πιο μεγάλη ναυτική τραγωδία στα παγκόσμια χρονικά. Καθώς οι πράξεις του καθεστώτος απαγορευόταν να σχολιαστούν στις εφημερίδες ή στις δημόσιες συζητήσεις, όπως συμβαίνει σε όλα τα απολυταρχικά καθεστώτα μέχρι και την εποχή μας, η τέχνη, εν προκειμένω η ζωγραφική, ανέλαβε να δημοσιοποιήσει και να κρατήσει αθάνατη την απόδειξη της εγκληματικής αυθαιρεσίας και την παντελή έλλειψη αξιοκρατίας στην ανάληψη των δημοσίων αξιωμάτων. Ο μεγαλύτερος, ίσως, των ζωγράφων της εποχής, ο Ζερικώ, φιλοτέχνησε έναν αριστουργηματικό πίνακα τη «Σχεδία της

Μέδουσας» 7χ5 μέτρα ο οποίος μετά από περιπέτειες, λόγω της αντίδρασης του καθεστώτος, κατέληξε να εκτίθεται στο περίφημο Μουσείο του Λούβρου και να θαυμάζεται από τα εκατομμύρια των επισκεπτών, κραυγαλέος κατήγορος των απανταχού της γης απολυταρχικών καθεστώτων και των ανομιών τους. Το «Ναυάγιο της Μέδουσας» ανέλαβε να διαιωνίσει και η λαϊκή παγκόσμια ποίηση, όπως μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες από το αρχικό γαλλικό παιδικό τραγουδάκι. Στα ελληνικά θα θυμόμαστε όλοι το «ένα μικρό καράβι που ήταν α-α-αταξίδευτο». Συνέχιζε «σε πέντε έξι εβδομάδες σωθήκαν ο-ο-όλες οι τροφές» «και τότε ρίξανε τον κλήρο να δούνε ποιος, ποιος, ποιος θα φαγωθεί» «κι ο κλήρος πέφτει στον/στην .....» Έτσι τα παιδιά των λαών όλου του κόσμου επί δύο αιώνες τραγουδούν και κραυγάζουν, χωρίς να το ξέρουν και να το συνειδητοποιούν, τον πλήρη ευτελισμό της κοινωνικής λειτουργίας και της ανθρώπινης ύπαρξης, που προέκυψε από τη ματαιοδοξία και την αυθαιρεσία του τυραννικού καθεστώτος. Όπως σας προανέφερα είχα θαυμάσει τον πίνακα χωρίς να γνωρίζω το ιστορικό του και απ’ αυτής της πλευράς είμαι ευγνώμων στον αποστολέα του e-mail. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι συμφωνώ με τον παραλληλισμό της σημερινής Ελλάδας με τη σχεδία

της «Μέδουσας», ούτε δέχομαι ότι στην πατρίδα μας σήμερα ρίχνουμε κλήρο, για να δούμε ποιος θα φαγωθεί. Επιτέλους είναι καιρός να αποκτήσουμε μέτρο και λογική, στις διατυπώσεις μας και στην έκφραση των νοημάτων μας. Ασφαλώς και είμαστε όλοι οργισμένοι από την κατάσταση στην οποία μας έφεραν ορισμένες επίορκες πολιτικές ηγεσίες. Θα πρέπει, όμως, να παραδεχθούμε και τη δική μας προσωπική ευθύνη στην εκλογή αυτών των ηγεσιών. Θα πρέπει να παραδεχθούμε ότι δεν θα τους εκλέγαμε αν δεν μας έταζαν ρουσφέτια, αυξήσεις μισθών και συντάξεων, προσλήψεις στο δημόσιο, λιγότερους φόρους και γενικά μια ατέλειωτη ασυδοσία και κομματοκρατία, που θεωρούσε το κράτος σαν φέουδο του κόμματος. Όλα ήταν ορατά στο παρελθόν, απλά δεν θέλαμε να τα δούμε, όπως δεν βλέπουμε με ψυχραιμία και τα σημερινά. Η χώρα βρίσκεται στην κρισιμότερη ίσως φάση της ιστορίας της από της συστάσεως του νεοελληνικού κράτους. Τι περιμένουμε να συμβεί για να συνεννοηθούμε ;; Ασφαλώς και υπάρχουν διαφορετικές απόψεις για το δέον γενέσθαι, το αντίθετο θα ήταν αφύσικο. Είναι όμως δυνατόν να πιστεύουμε στ’ αλήθεια ότι απ’ τη μια μεριά υπάρχουν δωσίλογοι κι απ’ την άλλοι ανεύθυνοι ;;

Τι περιμένουμε για να μιλήσουμε με ψυχραιμία μεταξύ μας ;;; Μήπως κάποια νέα εθνική συμφορά θα μας συνετίσει και θα κλαίμε στη συνέχεια πάνω στα ερείπια όπως έχουμε κάνει πολλές φορές στο παρελθόν ;; Θυμηθείτε πόσες φορές στην ιστορία μας έχουμε πληρώσει με εθνικές συμφορές αυτή την απολυτότητα των απόψεων, αυτό το αλάθητο των δικών μας θέσεων. Αγαπητοί αναγνώστες. Ο γέρο-Σκάπουλος θα μπορούσε να απαριθμήσει πολλές περιπτώσεις που είδε στη ζωή του, κατά τις οποίες η εθνική ασυνεννοησία κόστισε εθνικές περιπέτειες και συμφορές. Πολύ περισσότερες θα μπορούσε να καταγράψει από τη μελέτη της ιστορίας μας. Το τελευταίο πράγμα που θα ευχόταν, ο Σκάπουλος, είναι να ξαναδεί την πατρίδα μας στη δίνη τέτοιων καταστάσεων. Η μόνη του παραίνεση προς τους νεώτερους είναι: «ακούτε, ακούτε τι λένε κι οι άλλοι. Επειδή δεν συμφωνούμε δεν σημαίνει ότι είναι ανθέλληνες» Ας βοηθήσουμε όλοι, αρχίζοντας από τον περίγυρό μας, να απομακρύνουμε τον παραλληλισμό που επιχειρούν πολλοί με τη «σχεδία της Μέδουσας». Δεν είναι μια κατάσταση που μας τιμά και μας πρέπει και πάνω απ’ όλα δεν είναι αληθινή για τη σημερινή Ελλάδα.

Jean-Louis André Théodore Géricault, La Radeau de la Méduce, 1818-19. Ελαιογραφία, 491x716 εκ.

ÊÁÔÁËÏÃÏÓ ÖÏÑÅÙÍ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ Ναυτικά ΜουσείαÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÙÍ και Πολιτιστικοί Φορείς της Ναυτικής Παράδοσης ONOMA ΑΛΣΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ & ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΜΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Πλωτό Ναυτικό Μουσείο Θωρηκτό Γ. Αβέρωφ Α/Τ ΒΕΛΟΣ Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΜΙΛΑΝΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟ & ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ & ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΔΡΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΗΡΑΣ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΥΜΝΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ

ΝΟΜΙΚΗ ΜΟΡΦΗ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

Δ.

Ειδικό

210 89 57 234

Ν.Π.Ι.Δ.

175 10 Παλαιό Φάληρο

Τηλ. / Fax: 210 98 882 11 averof@navy.mil.gr www.averof.mil.gr

Κρατικό

210 98 88 457

Κρατικό

Ειδικό

22980 52355

Ν.Π.Δ.Δ.

Τοπικό

23730 26166

Δ.

Ειδικό

Τσιλιβή

180 40 Ύδρα 632 00, Ν. Μουδανιά Χαλκιδικής 291 00 Ζάκυνθος

Ν.Π.Ι.Δ.

Τοπικό

Οδός Μουσείου 3

330 52 Γαλαξίδι

26950 42436 22650 41558 22650 41795

Δ.

Τοπικό

Μπόχαλη, Σταυρός

291 00 Ζάκυνθος

26950 28249

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ

Τ.Κ.

Παπαρρηγοπούλου 2

105 61 Αθήνα

Γιαλός Σύμης

856 00 Δωδεκάνησα

Τηλ.: 210 33 68 518 Fax: 210 32 53 680 22460 72363 22460 72569

Σκρα 94

176 63 Καλλιθέα

Μαρίνα Φλοίσβος, Τροκαντερό Όρμος Παλαιού Φαλήρου -Τροκαντερό Ύδρα Βιθυνίας 2

ΤΗΛΕΦΩΝΑ

845 00 Άνδρος

210 81 25 547 210 98 11 581 22820 22264

Ν.Π.Δ.Δ.

Τοπικό

Μπουμπουλίνας 31-33

185 35 Πειραιάς

210 42 96 815

Ν.Π.Ι.Δ.

Τοπικό

Δήμος Καλύμνου

852 00 Κάλυμνος 731 31 Χανιά 602 00 Λιτόχωρο Πιερίας

22430 51361 Τηλ.: 28210 91875 Fax: 28210 74484

Δ.

Ειδικό

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

23520 81402

Ν.Π.Ι.Δ.

Τοπικό

Παρνασσού 2 & Λεωφ. Κηφισίας Δήμος Άνδρου

Ακτή Κουντουριώτη

151 24 Μαρούσι

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ

Αγ. Αποστόλων 35

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ ΟΙΝΟΥΣΣΕΣ ΧΙΟΥ

Οινούσσες

821 01 Οινούσσες

22720 51582

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

Στέφανου Τσούρη 20

821 00 Χίος

22710 44139

Ν.Π.Ι.Δ.

Τοπικό

Καραολή & Δημητρίου 28

188 63 Πέραμα

210 44 19 083

Δ.

Ειδικό

Τηλ.: 2510 835826 Fax: 2510 226850 info@nmkav.gr, www.nmkav.gr

Δ.

Ειδικό

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΙΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΙΑΣ & ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΑΜΑ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ

ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ & ΣΠΟΓΓΑΛΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ

814 00 Λήμνος

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΟΝΙΟΥ

Φάρσα Αργοστόλι Κεφαλλονιά

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΡΔΑΜΥΛΩΝ

Καρδάμυλα, Χίος

Κρυονερίου 14

ΜΟΥΣΕΙΟ “ΘΑΛΑΣΣΑ” ΚΥΠΡΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΕΧΝΗΣ & ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ «ΑΕΙΝΑΥΤΕΣ» ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ Μ. ΜΕΘΕΝΙΤΗ ΙΔΡΥΜΑ “ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ”. ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ NAYTIKH ΣΥΛΛΟΓΗ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ “ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ”

80 Περιπλους

Τηλ.: 22540 51790/51362, Fax: 22540 51763 Τηλ.: 26710 87260 Fax: 26710 25656 Τηλ.: 2510 835287 Κιν: 6936 136 145

Δ.

Ειδικό

Ν.Π.Ι.Δ.

Τοπικό

Ν.Π.Ι.Δ.

Τοπικό

Αγ. Νάπα, Κύπρος

00357 23816366

Δ.

Γενικό

Πούντα Ζέζα

Λαύριο

210 4133709

Γενικό

166 74 Γλυφάδα

Ι.

Γενικό

Μιχαήλη Λιβανού 51

821 00 Χίος

Τηλ.: 22710 82777, Fax: 22710 81979 Email: contact@mariatsakosfoundation.gr

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

2ας Μεραρχίας 36 & Ακτής Μουτσοπούλου

185 35 Πειραιάς

210 4297540-1-2 Emai: info@laskaridou.gr

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

Βραβείο Καλύτερης Ελληνικής Τράπεζας για το 2013 Από το έγκυρο περιοδικό «The Banker» του συγκροτήματος των Financial Times.

Στόχος μας να δικαιώνουμε κάθε μέρα την εμπιστοσύνη σας.

www.piraeusbankgroup.com

Σταθερή γιατί κινείται