PERIPLOUS 108

ΤΕΥΧΟΣ 108 • ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2019

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

On time - any time!

A globally integrated shipping group

- Transportation (dry bulk, wet, reefer)

LASKARIDIS SHIPPING CO. LTD.

- Shipyards

HEAD OFFICE

- Ship Agency

5, Xenias str. & Ch. Trikoupi

- Logistics

14562, Athens, Greece

- Terminals

Tel.: +30 210 62 84 200

- Fuel Supplies at High Seas - Pelagic Fish Trading

e-mail: athens@laskaridis.com www.laviniabulk.com

108

ΙΟΥΛΙΟΣ // ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ // ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2019

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 02

Χαιρετισμός του Εκδότη

04

Λίγα λόγια για... το θέμα του εξωφύλλου

06

Το θρυλικό ’40 και ο ρόλος των εφημερίδων Tου Γιώργου Λεβιθόπουλου

08

Ναυαρίνο, μια ευεργεσία ακριβοπληρωμένη Του Ιωάννη Μπακούρου

12

Το θωρηκτό Κιλκίς (BB-23) Tου Γαβριήλ Ν. Συντομόρου

18

Ευάγγελος-Λουκάς Κουταλιανός. Η Πάφος τίμησε τον Καπετάν Βαγγέλη • Oμιλία του Δημάρχου Πάφου κ. Φαίδωνα Φαίδωνος στην Tελετή Ονοματοδοσίας της Οδού Ευάγγελου Λουκά-Κουταλιανού • Χαιρετισμός του Κοινοτάρχη Χλώρακας κ.Νικόλα Λιασίδη

22

Το ναυπηγείο “Ψαρρού” στο Πέραμα Tου Χάρη Τζάλα

Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528

26

56ο Ράλλυ Αιγαίου 2019 Tης Σπυριδούλας Σπανέα

29

ΔΩΡΕΑ στο Πολεμικό Ναυτικό

Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 • Fax: 210 45 12 277 E-mail: info@hmmuseum.gr, hellenicmaritimemuseum@gmail.com Website: www.hmmuseum.gr

30

H ενδυνάμωση των γυναικών στη ναυτιλιακή κοινότητα Ομιλία του κ. Δημητρίου Ματθαίου στο ΝΜΕ κατά τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Ναυτιλίας 2019

32

Αναδρομή στην ένδοξη ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού Ομιλία του Πλοιάρχου Ιωάννη Διαμαντάκη Π.Ν. Διευθυντή ΥΙΝ στο ΝΜΕ κατά τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Ναυτιλίας 2019

34

Η Ανθρωπογεωγραφία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας ως συντελεστής πολεμικής ισχύος. «Out of the past» Tου Νικόλαου Π. Σύρμα Ph.D. Τξχου ε.α., Ειδικού Επιστήμονα Στρατιωτικής Γεωγραφίας Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων

44

Το μυστήριο του Mary Celeste Μετάφραση: Γιάννης Παλούμπης

50

Η Ναυτική Στρατηγική της ΕΣΣΔ Του Πλωτάρχη Εμ. Χ. Μουρτζάκη Π.Ν.

54

ΝΑΥΤΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ. Υποβρύχιο San Juan Tου Γιάννη Παλούμπη

56

Η Επανάσταση του Ολύμπου (1878).

H ακύρωση της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου Tου Δρ Ιωάννη Παρίση, Υποστράτηγου ε.α., Διδάκτωρος Πολιτικής Επιστήμης-Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Κρήτης, Πρόεδρος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων

58

Το ναυάγιο του βοηθητικού ΚΙΧΛΗ Tου Άρη Μπιλάλη

60

Πρωτόκολλο Καταμετρήσεως των έμφορτων πλοίων Tου Γιάννη Παλούμπη

62

λογοτεχνια & θαλασσα

Γραμματεία: Κλεοπάτρα Ρηγάκη

67

ΚΑΡΑΒΙA. Εικαστική έκθεση στο Δημοτικό Θέατρο Αργοστολίου «Κέφαλος».

Εκτύπωση: ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ

68

Ημερολoγιο Μουσεiου

75

Καλό ταξίδι για την απώλεια της Αγνής Μπουροπούλου-Στρίγκου

78

βαρομετρο

Εξώφυλλο Κωνσταντίνος Αλεξανδρής, "Κατάπλους ιταλικού στόλου εις Αλεξάνδρειαν προς παράδοσιν. 16 Σεπτεμβρίου 1943." Υδατογραφία, 23x32εκ. Συλλογή ΝΜΕ.

Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης

08

12

22

Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Διαφημίσεις: Ν. Νικολαΐδης-Ε. Σ. Σύρος Τηλ./Fax: 210 24 35 075

Στα μέλη του Μουσείου διανέμεται Δωρεάν Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

44

56 58

Το νησάκι Διδύμη,όπως φαίνεται από την Ερμούπολη της Σύρου. Φωτογραφία Anag.

Α

γαπητές φίλες και φίλοι, Με την αρχή του φθινοπώρου το Μουσείου μπήκε στους κανονικούς λειτουργικούς του ρυθμούς. Έχουμε μπροστά μας πολλή δουλειά για να μπορέσει και το ίδρυμά μας να ανταποκριθεί στην πρόκληση που παρουσιάζουν τα δύο επόμενα χρόνια. Ασφαλώς και θα το έχετε ήδη πληροφορηθεί, του χρόνου, το 2020, συμπληρώνονται 2.500 χρόνια από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας και βέβαια τον επόμενο χρόνο, το 2021, συμπληρώνονται 200 χρόνια από την εξέγερση του 1821 που, μετά πολλές περιπέτειες, κατέληξε στη δημιουργία του νεότερου ελληνικού κράτους. Το Μουσείο μας από τη φύση του ως Ναυτικό Μουσείο θα συμμετέχει και θα προβάλλει και τα δύο γεγονότα. Το πρώτο, η Σαλαμίνα, αυτονόητα αποτελεί γεγονός που διεξήχθη και κρίθηκε στη θάλασσα, επομένως εμπίπτει στις φυσικές υποχρεώσεις του Μουσείου μας να το παρουσιάσει και να αναδείξει την παγκόσμια σημασία του. Επ’ ευκαιρία, έχει αλήθεια αναλογισθεί κανείς ποιος θα ήταν σήμερα ο πολιτισμός της Ευρώπης και κατ’ επέκταση ο παγκόσμιος αν το αποτέλεσμα της Σαλαμίνας ήταν αντίθετο; Βέβαια η Ιστορία δεν γράφεται με υποθέσεις, αλλά εκείνο που πρέπει να γίνει κατανοητό (υποχρέωση του Μουσείου μας να το αναδείξει) ότι στη Σαλαμίνα συγκρούσθηκαν δύο κοσμοθεωρίες και όχι απλά δύο στόλοι. Δύο πολιτισμοί σημαντικοί και τεχνολογικά προηγμένοι με διαφορετική όμως αντίληψη για το άτομο, την ισονομία, την ατομική ελευθερία, την έκφραση γνώμης, τον τρόπο διοίκησης. Από τη μια πλευρά το μοντέλο μιας απέραντης, αχανούς και πολυπολιτισμικής αυτοκρατορίας, στην οποία οι υπήκοοι δεν είχαν κανένα δικαίωμα παρά μόνο να εκτελούν τις θελήσεις των ηγεμόνων και βασιλέων. Από την άλλη το μοντέλο που εστιάζεται στην ατομική ελευθερία, τη δημοκρατία, την επίδοση στις τέχνες και τα γράμματα. Τι θα γινόταν λοιπόν αν νικούσαν οι Πέρσες; Το βέβαιο είναι ότι δεν θα βρισκόταν μάλλον κανένα άλλο έθνος ικανό να σταματήσει την κατάληψη όλης της Ευρώπης και την προσάρτησή της στην περσική αυτοκρατορία. Συγχρόνως δεν θα είχε υπάρξει όπως τον ξέρουμε ο Ε΄ αιώνας π.Χ. ο επονομασθείς από την Ιστορία και ως «Χρυσούς» στη διάρκεια του οποίου αναπτύχθηκαν όλα τα πνευματικά επιτεύγματα της κλασικής αρχαίας Ελλάδας. Δεν θα είχαν αναπτυχθεί η Δημοκρατία, η Φιλοσοφία, το Θέατρο, οι τέχνες, οι επιστήμες και όλες οι λοιπές βάσεις του σημερινού Δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού. Ο κόσμος θα είχε επηρεαστεί από τον μυστικισμό της Ανατολής και θα έλειπαν τα βάθρα της ατομικής ελευθερίας, της Δημοκρατίας και της ελευθερίας έκφρασης. Το μοντέλο επάνω στο οποίο το προ-

σωπικό του Μουσείου έχει σχεδιάσει τις δράσεις του για την ανάδειξη αυτών των νοημάτων που αναφέραμε προηγούμενα είναι το ακόλουθο: Θα πραγματοποιηθούν δύο εκθέσεις μία αφηγηματική, ιστορική & αρχαιολογική στο Ναυτικό Μουσείο, εδώ στους χώρους μας, όπου με τη βοήθεια των νέων ψηφιακών τεχνολογιών θα γίνει αναπαράσταση της ιστορικής ναυτικής σύγκρουσης και θα αναδειχθούν όλα εκείνα τα στοιχεία που καθιστούν τη ναυμαχία της Σαλαμίνας κοσμοϊστορικό γεγονός παγκόσμιας εμβέλειας. Μία δεύτερη έκθεση, που θα παρουσιασθεί στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, θα είναι εικαστική και στην οποία καταξιωμένοι Έλληνες καλλιτέχνες θα παρουσιάσουν τη δική τους οπτική για τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Είναι προφανές ότι και για τις δύο εκθέσεις υπάρχουν ήδη και λειτουργούν δύο επιτροπές από προσωπικότητες του ελληνικού επιστημονικού και καλλιτεχνικού κόσμου, αδιαμφισβήτητου κύρους, οι οποίες δέχθηκαν να βοηθήσουν το Μουσείο μας στο δύσκολο αυτό εγχείρημά του εθελοντικά. Η προσπάθεια στοχεύει να εγκαινιάσει τις δύο εκθέσεις περίπου στο τέλος Σεπτεμβρίου 2020, επέτειο της ναυμαχίας της Σαλαμίνα. Το Μουσείο μας έχει ήδη συμφωνήσει και υπογράψει και σχετικό MOU (Memorandum of Understanding) με το Εθνικό Ναυτικό Μουσείο της Αυστραλίας, στο Σύδνεϋ, για τη μεταφορά των δύο εκθέσεων στην Αυστραλία, ώστε να μπορέσουν να την επισκεφθούν και οι Έλληνες της διασποράς που είναι περισσότεροι από 1.000.000. Παράλληλα συνεννοήσεις βρίσκονται σε εξέλιξη για τη μεταφορά τους στην Ιαπωνία και την Ευρώπη. Οι επετειακές εκδηλώσεις για την Ελληνική Επανάσταση του 1821, που θα οργανώσει το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, θα έχουν ως αφετηρία τα μοναδικά κειμήλια των συλλογών του που σχετίζονται με τον ναυτικό αγώνα των Ελλήνων επαναστατών. Θα ήθελα να σημειώσω ότι μέχρι το 1821 είχαν μεσολαβήσει 123 απόπειρες εξέγερσης, οι οποίες είχαν όλες αποτύχει, με κύρια αιτία αποτυχίας την έλλειψη ναυτικής συνιστώσας. Έμφαση θα δοθεί στην ιστορική ναυμαχία του Ναβαρίνου του 1827, η οποία αποτέλεσε την κορυφαία έκφραση φιλελληνισμού των ευρωπαϊκών λαών και προανήγγειλε την επιτυχία του μακροχρόνιου και αιματηρού αγώνα των υπόδουλων Ελλήνων. Το μουσείο, επιτελώντας την αποστολή του και τον εκπαιδευτικό του ρόλο, φιλοδοξεί να συμβάλλει ουσιαστικά και δυναμικά στο γενικότερο πλέγμα των εκδηλώσεων που θα γίνουν σε όλη τη χώρα για αυτές τις δύο πολύ σημαντικές ιστορικές επετείους. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος ΝΜΕ Περιπλους 3

Λίγα λόγια για... το θέμα του εξωφύλλου Κατάπλους ιταλικού στόλου εις Αλεξάνδρειαν προς παράδοσιν.

16 Σεπτεμβρίου 1943. Έργο Κωνσταντίνου Αλεξανδρή. Υδατογραφία, 23 x 32εκ.

Τ

ο καλοκαίρι του 1943 όλα τα μηνύματα από τα διάφορα μέτωπα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έδειχναν ότι η παλίρροια είχε αλλάξει φορά. Ο Άξονας και οι σύμμαχοί του έδειχναν να χάνουν παντού. Στις 10 Ιουλίου 1943 ξεκινούσε εκ μέρους των Συμμάχων η προσπάθεια να πληγεί ο φασισμός μέσα στο σπίτι του, μέσα στο άντρο του. Έναρξη αποτελούσε η συμμαχική απόβαση στη Σικελία. Ο Ελληνικός Στόλος, ο δεύτερος μεγαλύτερος συμμαχικός στη Μεσόγειο, μετά τον Βρετανικό, συμμετείχε στην επιχείρηση με την παρουσία έξι αντιτορπιλικών που αναφέρονται ακολούθως μαζί με τα ονόματα των Κυβερνητών τους: “Αδρίας”: Αντιπλοίαρχος Ι. Τούμπας, “Βασίλισσα Όλγα”: Πλωτάρχης Γ. Μπλέσσας, “Πίνδος”: Πλωτάρχης Δ. Φοίφας, “Κανάρης”: Πλωτάρχης Π. Δαμηλάτης, “Μιαούλης”: Πλωτάρχης Κ. Νικητιάδης, “Σαχτούρης”: Αντιπλοίαρχος Γ. Μανωλάτος. Στις 25 Ιουλίου 1943 πραγματοποιήθηκε κυβερνητική αλλαγή στην Ιταλία, με την ανατροπή του Μουσολίνι και την ανάληψη κυβερνητικών ευθυνών από τον Στρατάρχη Μπαντόλιο. Στις 17 Αυγούστου ολοκληρώθηκε η κατάληψη της Σικελίας από τους Συμμάχους. Στις 3 Σεπτεμβρίου 1943 ισχυρές συμμαχικές δυνάμεις εξετέλεσαν μεγάλης κλίμακας αποβατική επιχείρηση στο Σαλέρνο της Δυτικής Ιταλίας. Στις 8 Σεπτεμβρίου 1943 ανακοινώνεται η Συνθηκολόγηση της Ιταλίας. Ένας από τους όρους ήταν η άμεση παράδοση του Ιταλικού Στόλου, ο οποίος ήταν μεγαλύτερος και ισχυρότερος από τον αντίστοιχο Βρετανικό της Μεσογείου.Τα ιταλικά πολεμικά απέπλευσαν από τις βάσεις τους στη Σπέτζια και στον Τάραντα και κατευθύνθηκαν προς τη Μάλτα. Εκεί στις 11η Σεπτεμβρίου 1943 παραδόθηκε επισήμως ο Ιταλικός Στόλος από τον Ναύαρχο Alberto Da Zara στον Βρετανό Ναύαρχο και Αρχηγό του Στόλου Sir Andrew Cunningham. Τα ιταλικά πολεμικά πλοία κατά το θλιβερό τους ταξίδι είχαν υψώσει μαύρους επισείοντες και συνοδεύονταν από συμμαχικά πλοία. Μεταξύ αυτών ήταν και τα ηρωικά ελληνικά αντιτορπιλικά “ΑΔΡΙΑΣ” με κυβερνήτη τον Ιωάννη Τούμπα και το “ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ” με κυβερνήτη τον Γεώργιο 4 Περιπλους

Μπλέσσα. Η συμμετοχή των ελληνικών πολεμικών ήταν η έμπρακτη αναγνώριση της μεγάλης συνεισφοράς του Ελληνικού Στόλου στον σκοπό του Συμμαχικού αγώνα και αποτελούσε για τα ελληνικά πληρώματα ηθική δικαίωση. Χαρακτηριστικό είναι το σήμα που απέστειλε ο I. Τούμπας στον Έλληνα Αρχηγό Στόλου Κ. Αλεξανδρή: «Με εθνικήν υπερηφάνειαν και εξαιρετικήν συγκίνησιν αναφέρω ότι συνοδεύω εις Μάλταν παραδοθέντα Ιταλικόν Στόλον. Παραπλέω εν σημαιοστολισμώ πενθηφορούντα Ιταλικά Θωρηκτά. Άπαντες επί του “ΑΔΡΙΑ” ευγνωμονούμεν τον Θεόν, διότι μας ηξίωσε να ζήσωμεν την ιστορικήν αυτήν στιγμήν. Ζήτω η Πατρίς» Στη Μάλτα ο Ναύαρχος Andrew Cunningham διέταξε την μεταφορά των ισχυρότερων ιταλικών μονάδων στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου για μεγαλύτερη ασφάλεια και αφοπλισμό. Στις 13 Σεπτεμβρίου 1943 απέπλευσαν τα θωρηκτά “ITALIA” πρώην “LITTORIO” και “VITTORIO VENETO”, τα καταδρομικά “EUGENIO DI SAVOIA” (μετέπειτα “Έλλη ΙΙ”), “MUCCIO ATTENDOLO”, “MONTECUCOLI” και “L.CADORA”, καθώς και τέσσερα αντιτορπιλικά της κλάσης Maestrale. Τις ιταλικές μονάδες συνόδευε μοίρα Συμμαχικών πλοίων μεταξύ των οποίων ήταν και το “ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ”. Το πρωινό της 16ης Σεπτεμβρίου 1943 τα ιταλικά πλοία εμφανίστηκαν στον λιμένα της Αλεξάνδρειας. Προς συνάντησή τους εξέπλευσαν ο Αρχηγός του Στόλου της Ανατολικής Μεσογείου John Cunningham με το ναρκαλιευτικό “DURBY” και ο Έλληνας Αρχηγός Στόλου Κωνσταντίνος Αλεξανδρής με το ναρκαλιευτικό “ΚΑΡΤΕΡΙΑ”.

O Αντιναύαρχος Κωνσταντίνος Αλεξανδρής, ικανός τόσο στο χρωστήρα όσο και στην πένα περιγράφει την συγκινητική στιγμή στο βιβλίο του «Το Ναυτικόν μας κατά την Πολεμικήν Περίοδον 19411945» με αυτά τα λόγια: Δεν άργησαν να φανούν αραιοί καπνοί κατ’ αρχάς εις τον ορίζοντα και ύστερα από ολίγον οι ιστοί και τα ογκώδη υπερκατασκευάσματα των γεφυρών των Βρετανικών θωρηκτών, που προηγούντο,αμέσως δε κατόπιν και τα των Ιταλικών θωρηκτών. Επροχωρήσαμεν προς αυτά και περί την 08.30 επεράσαμεν μεταξύ της στήλης των θωρηκτών και της παραλλήλου στήλης των αντιτορπιλλικών της συνοδείας.

Κάθε εν από τα Ιταλικά πλοία που επερνούσε αντιπλέον προς ημάς απένεμε τας κανονισμένας τιμάς προς το σήμα του Βρεταννού Ναυάρχου και προς το ιδικόν μου. Είναι δύσκολο να περιγράψω τα αισθήματα ικανοποιήσεως και εθνικής υπερηφάνειας, που επλημμύριζαν τας ψυχάς όλων μας κατά τας αλησμόνητους εκείνας στιγμάς, που τα νικημένα πλοία του Ιταλού Δικτάτορος απέδιδαν ταπεινωμένα τιμάς προς τους νικητάς. Ήταν κάτι σας ιστορικός εξαγνισμός, ύστερα από τας τόσας αδικίας και τας απρόκλητους επιθέσεις που η Φασιστική Ιταλία δεν είχε παύσει από την εποχή του επεισοδίου της Κέρκυρας, να διαπράττη εις βάρος της μικράς Χώρας μας. Με βαθυτάτην συγκίνησιν παρακολουθούσαμεν όλοι [….].

Όταν επανεπλεύσαμεν εις τον λιμένα, απηύθυνα το κάτωθι σήμα προς τον Άγγλον Ναύαρχον: “Ήτο μιά μεγάλη και αλησμόνητος ημέρα. Σας ευχαριστώ.” Η απάντηση ήτο: “Ναι. Και ελπίζω να είμεθα μαζύ, όταν επαναληφθή με τον Γερμανικόν Στόλον.” Στο εξώφυλλο του τεύχους εικονίζεται υδατογραφία που φιλοτεχνήθηκε από τον Ναύαρχο Κωνσταντίνο Αλεξανδρή και απεικονίζει αυτή την ευτυχή στιγμή για το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό κατά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Σημειωτέον ο Ναύαρχος Κωνσταντίνος Αλεξανδρής διετέλεσε Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος από το 1958 έως το 1973. Περίπλους Περιπλους 5

Το θρυλικό ’40 και ο ρόλος των εφημερίδων του Γιώργου Λεβιθόπουλου

1940. Ο Τύπος της Νίκης. Η Νίκη του Τύπου. Η μεγαλη Εποποιΐα των μαχητών της Πένας «Ου καταισχυνώ όπλα τα ιερά, ουδ’ εγκαταλείψω τον παραστάτην, ότω αν στοιχήσω. Αμυνώ δε και υπέρ ιερών οσίων, και μόνος και μετά πολλών»... ...«Την πατρίδα δε ουκ ελάσσω παραδώσω πλείω δε και αρείω, όσης αν παραδέξωμαι.»... «αμυνώ δε και μόνος και μετά πάντων και ιερά τα πάτρια τιμήσω. Ίστορες θεοί τούτον...» (Όρκος Αθηναίων Εφήβων)

Υ

πάρχουν πράγματα που είναι ξεπερασμένα όταν τα λες, δίχως να τα πιστεύεις. Και ιδανικά, αιώνια όταν τα πιστεύεις δίχως να τα λες! Στους αμνήμονες καιρούς που ζούμε μέσα στο γενικότερο ζόφο όπου δε λείπει φυσικά, η ιστορική αμνησία, τίποτα το πρωτοποριακότερο, από κάποιες «ιερές κοινοτοπίες». Με αυτές τις σκέψεις, έρχομαι ενώπιον της πιο ένδοξης ιστορίας που γράφτηκε ποτέ, του αθάνατου έπους του ’40. Κι όταν μιλάς για το ’40 και την κήρυξη του πολέμου, απ’ τις πρώτες εικόνες που έρχονται στο μυαλό είναι αυτή, η πασίγνωστη από τα κινηματογραφικά επίκαιρα της εποχής, όπου κάποια φωνακλάδικα χαμίνια, οι μικροί γραφικοί εφημεριδοπώλες της Αθήνας, ξεχύνονται από τα πιεστήρια της ‘Ακρόπολης’ και του ‘Ασύρματου’ αναγγέλλοντας το συνταρακτικό γεγονός «ΠΟΛΕΜΟΣ», «ΠΟΛΕΜΟΣ», «ΚΥΡΥΧΤΗΚΕ ΠΟΛΕΜΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ». Από εκείνη τη στιγμή η εφημερίδες βρίσκονται ήδη στην πρώτη γραμμή του πολέμου. Με λόγχη και πένα! Αναδιφώντας στο Αρχείο Ελληνικών Γραμμάτων Γεώργιος Λεβιθόπουλος, βρίσκω μια ανάλογη προσέγγιση στο θέμα αυτό η οποία μάλιστα εμπλουτίζεται από τις εξαιρετικά ενδιαφέρουσες αφηγήσεις ενός κορυφαίου δημοσιογράφου-αρθρογράφου και εξέχοντος λόγιου, εκ των 41 επισήμως ενεπιστευμένων πολεμικών ανταποκριτών στο μέτωπο για την εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» (του Γεωργίου Βλάχου) και ταυτοχρόνως μάχιμου έφεδρου ανθυπολοχαγού, από τους πρώτους που κατέλαβαν το Πόγραδετς, αείμνηστου Τάκη Παπαγιαννόπουλου. Ένας πόλεμος, ο κάθε πόλεμος, δεν γίνεται ούτε κρίνεται η τελική έκβασή του αποκλειστικά και μόνο στα πεδία των μαχών. Πολλά και διάφορα είναι τα «κρίσιμα χαρακώματα», τα «σημαντικά περάσματα», και τα καθοριστικά «στρατηγικά σημεία» τα οποία δεν ορίζονται μέσα στους στρατιωτικούς χάρτες. Μια από τι πλέον κρίσιμες «αμυντικές γραμμές» σε ένα πόλεμο είναι τα οχυρά της ενημέρωσης, αυτά που φρουρούν το ψυχικό φρόνημα στρατευμένων και αμάχων και δίνουν τη μάχη της πληροφόρησης και της εμψύχωσης μέσα στη λαίλαπα. Είναι εντελώς περιττό, να αναλωθούμε σε επιχειρήματα σχετικά με τον καθοριστικό ρόλο και τη σημασία του Τύπου, μέσα σε έναν πόλεμο. Και μάλιστα, όταν μιλάμε για το θρυλικό 1940, μία εποχή κατά την οποία η εφημερίδα ήταν το μοναδικό μέσο για την ενημέρωση, αφού ακόμη και τα ραδιόφωνα σπάνιζαν στην ίδια την πρωτεύουσα, πόσο μάλλον στην επαρχία.

28η Οκτωβρίου 1940 Οι εξελίξεις αρχίζουν να τρέχουν ιλιγγιωδώς… Το ΟΧΙ! Η κήρυξη του πολέμου! Επιστράτευση! Οι βομβαρδισμοί αμάχων από τον εχθρό! Τα πρώτα νέα του μετώπου!

6 Περιπλους

Δεν υπάρχουν πλέον περιθώρια για προσωπικές επιλογές και λάθη. Ο Τύπος αναλαμβάνει αμέσως τον μεγάλο ρόλο που του αναλογεί… Γίνεται στρατιώτης! Συμφωνούντες με το καθεστώς και διαφωνούντες, πολιτικοί εχθροί και φίλοι, ενώνονται όλοι κάτω από τη γαλανόλευκη. Ο Τύπος αναλαμβάνει το ύψιστο χρέος του απέναντι στη δοκιμαζόμενη πατρίδα, δίχως μεμψιμοιρίες, πολιτικές κερκόπορτες, στριγγιές μίσους και διχασμού. Αντιθέτως με μία ψυχή, πλέκει θούριους και παιάνες, και στέφει πρώτος αυτός με της νίκης τα κλαδιά, τους ηρωικούς ευζώνους, τους αλύγιστους φαντάρους μας, τους τιτάνες των θαλασσσών, τους απογόνες του Κανάρη και του Σαχτούρη. Ο Τύπος δεν περίμενε ούτε στιγμή «άνωθεν» εντολές και παραινέσεις. Οι άνθρωποί του, άνθρωποι ξεχωριστοί, θεράποντες των Γραμμάτων, μύστες του πνεύματος, γαλουχημένοι από τους άριστους του λόγου, διαλεχτά παιδιά της περίφημης γενιάς του ’30 –πρωτοφανής ακμή των Γραμμάτων, των Τεχνών και των Επιστημών στην Ελλάδα που ανέκοψε ο πόλεμος και η κατοχή– γνώριζαν από την πρώτη στιγμή ποιο είναι το χρέος τους. Με τα πενιχρά έως ανύπαρκτα μέσα που διέθεταν, ρίχτηκαν στην μεγάλη μάχη της Ελλάδας. Η συνεχής ροή των πληροφοριών – ανταποκρίσεις με κάθε θυσία, αψηφώντας και τον ίδιο τον θάνατο, η κάλυψη των γεγονότων ιδίοις όμμασι, καταγραφή και περιγραφή του τι συμβαίνει σε κάθε σπιθαμή του μετώπου, στιγμή προς στιγμή, το πρώτιστόν καθήκον. Αλλά και η τόνωση του φρονήματος, η ανύψωση του ηθικού, η χαλύβδωση της ψυχής, με σύμμαχο τον στρατηγό των στρατηγών, τον Έλληνα λόγο, το έτερον μέγιστο μέλημα. Θα πρέπει όμως να αναφέρουμε, ότι η ηρωική μάχη του Τύπου είχε ξεκινήσει τουλάχιστον ένα χρόνο πριν την 28η Οκτωβρίου του 1940. Εξετάζοντας το διπλωματικό παρασκήνιο των τελευταίων μηνών μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας, και σύμφωνα με την λευκή βίβλο δηλαδή με το αποκαλυπτικό βιβλίο που εξέδωσε το Ελληνικό Υπουργείο των Εξωτερικών, αμέσως μετά την κήρυξη του πολέμου, παραθέτοντας τα διπλωματικά έγγραφα, βλέπουμε τον διαρκή και ουσιώδη ρόλο του

Τύπου, όχι μόνο με τη δυναμική παρουσία του, αλλά και με την –όπου κρινόταν αναγκαία αυτή– διακριτική απουσία του. Πότε γράφοντας ό,τι εξυπηρετούσε τον εθνικό σκοπό και πότε αποσιωπώντας ό,τι έθετε σε κίνδυνο τους κυβερνητικούς χειρισμούς, έναντι των απροκάλυπτα χυδαίων προκλήσεων του εχθρού. Αυτή η αυτοπειθαρχία του Τύπου και ο απόλυτος συντονισμός με πρώτιστο μέλημα το εθνικό συμφέρον, είναι άδικο για όλες τις πλευρές να αποδίδεται μόνο στη λογοκρισία από το καθεστώς. Δεν αντιλέγει κανείς ότι η λογοκρισία ήταν σιδηρά. Αλλά ο Τύπος, 18 μεγάλες Αθηναϊκές εφημερίδες και δεκάδες επαρχιακές είχαν «εξόδους κινδύνου» ακόμα και «ελκυστικές διόδους» για τα ίδια συμφέροντα, που θα απέβαιναν όμως καταστροφικές για το εθνικό συμφέρον. Αξίζει να αναζητήσει κανείς και να μελετήσει την « Έκκληση των Ελλήνων διανοουμένων προς τους διανοούμενους όλου του κόσμου» (υπογεγραμμένη από Παλαμά, Σικελιανό, Μελά, Δροσίνη, Γρυπάρη, Μαλακάση κ.ά.) καθώς και το «Μανιφέστο νέων συγγραφέων» (Βρεττάκος, Βενέζης, Ελύτης, Καραγάτσης, Παράσχος, Έλλη Αλεξίου, Σεφέρης, Θεοτοκάς κ.ά.), για να κατανοήσει το πνεύμα της απόλυτης ενότητας, ως μια πυγμή, με μια ψυχή και μια φωνή, εν όψει του εθνικού κινδύνου. Είναι πρωτοφανής στα Ελληνικά ιστορικά χρονικά η ενότητα ολόκληρου του πνευματικού κόσμου και του Τύπου με το καθεστώς, το οποίο δεν είναι από όλους αποδεκτό.

Οι κυριότερες εφημερίδες που κυκλοφορούσαν στην Αθήνα το 1940 ήσαν: ΑΣΥΡΜΑΤΟΣ, ΝΙΚΗ, ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ, ΠΡΩΙΑ, ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΑΙΜΑ, ΠΡΩΙΝΟΣ ΤΥΠΟΣ, ΒΡΑΔΥΝΗ, ΕΘΝΟΣ, ΝΕΑ ΕΛΛΑΣ, ΧΡΟΝΟΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ΑΘΗΝΑΙΚΑ ΝΕΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ, ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΜΕΛΛΟΝ.

Αυτό το κεφάλαιο θα έπρεπε να διδάσκεται ως το ύψιστο παράδειγμα αρραγούς ενότητας εν όψει κινδύνου, που το έθνος μεγαλουργεί για την πνευματική ταγή με εντελώς διαφορετικές καταβολές, πορεία και προορισμό, γίνονται ένα μέτωπο ενώνοντας όλους τους Έλληνες απέναντι στον κοινό εχθρό. Ο Ελληνικός Τύπος, από τις μεγαλύτερες εφημερίδες της πρωτεύουσας έως τις μικρότερες της πιο απομακρυσμένης επαρχίας, απέκρυψαν τον ύπουλο βομβαρδισμό πλοίων του Πολεμικού Στόλου μας στην Ναύπακτο, από Ιταλικό αεροπλάνο, καθώς επίσης και στη Λήμνο, τον Ιούλιο του 1940. Με την εκκωφαντική σιωπή του, ο Τύπος κάλυψε όχι μόνο τις θανάσιμες παρενοχλήσεις πλοίων, ακόμη και του εμπορικού μας στόλου από τον ίδιο ύπουλο εχθρό αλλά και αυτή την ταυτότητα του υποβρυχίου που βύθισε μεν τον πλέον άνανδρο τρόπο το εύδρομο «Ελλη» μπροστά στα μάτια της ίδιας της Παναγιάς και του λαού της. Ο πολεμιστής και ταυτόχρονα πολεμικός ανταποκριτής Τάκης Παπαγιαννόπουλος, πολλά χρόνια μετά το ’40 «επέστρεφε» συχνά, στις αιματοβαμμένες κορφές της Πίνδου και χάριζε με τις συγκλονιστικές αναμνήσεις του, πολύτιμες ιστορικές καταγραφές στο Αρχείο Ελληνικών Γραμμάτων Γεώργιος Λεβιθόπουλος. «Δεν ήμαστε οι πολεμικοί ανταποκριτές της εποχής εκείνης, παρατηρητές των μαχών από τον… απέναντι ασφαλή λόφο. Πολλοί ήμαστε μάχιμοι, στρατευμένοι, ντυμένοι στο χακί πολεμούσαμε διπλά. Με την λόγχη εφ΄όπλου, την ώρα της μάχης, και με την πένα, όχι στη μελάνη, αλλά στο αίμα των ηρώων μας το ιερό, για την ενημέρωση του υπέροχου ένδοξου λαού μας. Ως έφεδροι αξιωματικοί, υπαξιωματικοί, απλοί στρατιώτες, οι δημοσιογράφοι δώσαμε το μεγάλο παρόν ΜΕ ΛΟΓΧΗ ΚΑΙ ΠΕΝΑ! Κι αυτό η ιστορία ας μην το λησμονήσει… Ο πρώτος δημοσιογράφος που έπεσε ηρωικά στον βωμό του καθήκοντος το 1940, ήταν ο έφεδρος ανθυπολοχαγός μηχανικού, Κώστας Παπαδάκης. Σημειωτέον δε, ότι εκ των 41 επισήμως ενεπιστευμένων πολεμικών ανταποκριτών τα μέτωπο, ακόμη και αυτοί οι οποίοι λόγω ηλικίας δεν ήταν επιστρατευμένοι, δεν κινδύνεψαν ούτε στιγμή λιγότερο από εμάς τους στρατιώτες-δημοσιογράφους. Χαρακτηριστικά, ενθυμούμαι τον μεγάλο Σπύρο Μελά, σεβάσμιο ακαδημαϊκό τότε, που ήλθε ως ανταποκριτής στο μέτωπο, σε ηλικία εξήντα ετών, και απαίτησε να βρεθεί στην πρώτη γραμμή πυρός, μέσα στο χαράκωμα, αψηφώντας τη βροχή των οβίδων του εχθρού. Ουδείς υπολόγιζε τον κίνδυνο.

Αυτό όμως που πρέπει να τονισθεί με κάθε έμφαση είναι ότι εις το παιχνίδι των εντυπώσεων για την έγερση του λαού μας και την ενδυνάμωση του φρονήματός του, δεν χρειάστηκε καθόλου να γράψουμε ψέματα ή υπερβολές, φανταστικά κατορθώματα και μυθικούς θρύλους, όπως συνηθίζεται σε όλους τους πολέμους. Υπήρξε τόσο πολύ δημοσιογραφικό υλικό, αληθινές πράξεις απερίγραπτης ανδρείας, ύψιστης γενναιότητας, απαράμιλλης αυτοθυσίας, ανείπωτου πατριωτισμού και αλτρουισμού, μοναδικού μεγαλείου, ώστε ειλικρινώς είμεθα δυστυχείς, διότι δεν προλαβαίναμε να απαθανατίσουμε με τις ανταποκρίσεις μας, εις τας χρυσάς δέλτους της ιστορίας, όλην αυτήν την έκρηξη πατριωτισμού, και αφήναμε τις πράξεις τις οποίες ουδέν συναγωνίζεται εις γενναιότητα και μεγαλείο ψυχής, τις εγκαταλείπαμε εις λήθη. Δεν περιγράφονται με λόγια αυτά που είδαμε και βιώσαμε στο ελληνο-αλβανικό μέτωπο. Τι ανάγκη σας ερωτώ, μπορεί να είχαν για τόνωση του ηθικού φαντάροι οι οποίοι ήρχοντο εις το μέτωπο με τη διάθεση που κάποιος πάει σε γλέντι;; Δεν νομίζω εις την ιστορία άλλου έθνους να έχει υπάρξει κάτι παρόμοιο». Όσα και να πούμε θα είναι λίγα και θα μας χρειάζονταν μερικοί τόμοι για να εξαντλήσουμε το θέμα «Ο Τύπος του ‘40» αν όχι στην ολότητα του, τουλάχιστον στα πιο καίρια σημεία του. Αν όμως, κάποιοι αναγνώστες παρακινηθούν με αυτή την πρόγευση σε μεγαλύτερες και βαθύτερες αναζητήσεις θα έχουμε καταφέρει, στο μέγιστο βαθμό, τον σκοπό μας. Ως επίλογο αυτής της σύντομης προσέγγισης επιλέγουμε ένα εντελώς άγνωστο μας ανεπανάληπτο και αθάνατο κείμενο, το οποίο αξίζει να είναι ο πρόλογος κάθε νέου κεφαλαίου της ιστορίας μας και σήμερα και στο μέλλον. Πρόκειται για ένα σπάνιο ιδιόχειρο κείμενο του μεγάλου μας ποιητή Άγγελου Σικελιανού, το οποίο δόθηκε προς δημοσίευση στην εφημερίδα «Καθημερινή» τον Απρίλιο του 1941 λίγες μέρες πριν οι Γερμανοί εισέλθουν στην Πρωτεύουσα. Είναι μια προτροπή-ευχή προς την Ελληνική νεολαία που αποτελεί την συνέχεια του όρκου των Αθηναίων εφήβων. Το χειρόγραφο αυτό δεν πρόλαβαν να το δημοσιεύσουν, απορρίφθηκε από την λογοκρισία του εχθρού και φέρει εμφανέστατα την διαγραφή και την απόρριψη «nein» δηλαδή «όχι», από το ανίερο ναζιστικό ανδράριο.

Το άγνωστο ιστορικό αυτό χειρόγραφο είδε το φως στο περιοδικό «ΑΕΡΑ» που εκδιδόταν στη Μέση Ανατολή μερίμνη των Συμμάχων, τον Δεκέμβριο του 1944

Το κείμενο έχει ακριβώς ως εξής: «Σε σας που ειστ’ η πνοή κ η σάρκα της αυριανής γενιάς, αυτής που θα σηκώσει το μεσίστιο φλάμπουρο της δόξας μας στην πιο ψηλή κορφή της Λευτεριάς να χαιρετίσει νικητήρια και τα τέσσερα σημεία του κόσμου, στέλνω σήμερα, αρραβώνα τις γενεάς μου στη δική σας, Ελληνόπαιδες, τον πιο εγκάρδιο Αναστάσιμο ασπασμό μου». Άγγελος Σικελιανός «’Ιστορες Θεοί Τούτων», προσθέτουμε εμείς. Περιπλους 7

Ναυαρίνο

μια ευεργεσία ακριβοπληρωμένη Ιωάννης Μπακούρος, «Ιχνηλατώντας το χθες»

Ε

ΝΑ ΠΑΡ’ ΟΛΙΓΟΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟN ΕΠΕΙΣΟΔΙΟΝ: To 1868, ΤΡΙΤΟΝ ΕΤΟΣ ΤΗΣ Κρητικής επαναστάσεως, ο Αυστριακός πρέσβης Πούσλαβ παρουσιάζεται στον υπουργό Εξωτερικών Πετράκη Δεληγιάννη. Η Βιέννη επιθυμεί να επιδειχθεί αυτοσυγκράτηση, από την κυβέρνηση των Αθηνών και να μην ενισχυθούν οι επαναστάτες. «Μολονότι η Αυστρία δεν ανήκει εις τας Προστάτιδας Δυνάμεις Της Ελλάδος…». Δεν προλαβαίνει να ολοκληρώσει τη φράση του ο πρέσβης και ο Πετράκης Δεληγιάννης (πρεσβύτερος πρωτεξάδελφος του Θεοδ. Δηλιγιάννη) τον διακόπτει. Διαμαρτύρεται για τον χαρακτηρισμό «Προστάτιδες Δυνάμεις». Τονίζει ότι η Ελλάς ουδέποτε διετέλεσεν υπό την προστασίαν οιουδήποτε κράτους1. Περήφανη η αντίδραση του Αρκάδος πολιτικού. Δυστυχώς όμως όχι εντελώς αληθής. Ο Αυστριακός πρέσβης θα μπορούσε να του υπενθυμίσει το «ψήφισμα υποταγής». Φωνή βοώντος εν τη ερήμω. Δεκαπέντε 1 Παπαρρηγόπουλου (Καρολίδης) «Ιστορία

του Ελλ. Έθνους», έκδοσις 6η, σελ. 221.

8 Περιπλους

χρόνια πριν ξεσπάσει η Επανάσταση του 1821 εκδιδόταν στην Πίζα –κατ’ άλλους στο Άμστερνταμ– η «Ελληνική Νομαρχία ή Λόγος περί Ελευθερίας»2. Ο συγγραφέας προβλέπει τις μελλοντικές περιπέτειες του έθνους, από τις επεμβάσεις των ξένων. Κάνει έκκληση. Δεν πρέπει, λέγει, να ελευθερωθούμε από κάποια ξένη Δύναμη. Διά να εξασφαλίσει το Γένος την Ελευθερίαν και την Αξιοπρέπειάν του πρέπει να ελευθερωθεί διά των ίδιων αυτού δυνάμεων. «Καταδέχεστε να σας λένε ότι χρωστάτε την απελευθέρωση σας σε ξένους;» Και, προς το τέλος: «Χίλιες φορές περισσότερο αίμα θα χυνόταν αν έμπαινε ξένο σπαθί, στην Ελλάδα, παρά αν ελευθερωνόμαστε μόνοι μας». Μήνιν άειδε θεά... Όμως στις φλέβες των επαναστατών του Εικοσιένα ρέει αίμα ελληνικό. Μολυσμένο με τον μικρόβιο της διχόνοιας. Ευθύς μετά τις πρώτες επιτυχίες θα ξεσπάσει η επιδημία. Θα αρχίσει η φαγωμά2 Ο συγγραφέας προτίμησε την ανωνυμίαν.

Ο Κωνστ. Σάθας υποστηρίζει ότι πρόκειται για τον Ι. Κωλέττη.

ρα. Οι αγωνισταί θα παρατήσουν τον Τούρκο και θα το ρίξουν στην αλληλοσφαγή. Θα αδιαφορήσουν στις παραινέσεις του Μπάϋρον: «Απ’ τους άπιστους Φράγκους λευτερία μη ζητάτε» και του Σολωμού: «Πάντα η νίκη, αν ενωθήτε, πάντα εσάς θ’ ακολουθή». Πολλά χρόνια αργότερα, ο Θεοδ. Κολοκοτρώνης, μιλώντας στους φοιτητάς, στην Πνύκα, θα παραδεχθεί με πικρίαν: «Εις τον πρώτον χρόνον της Επαναστάσεως, παιδία μου, είχαμε μεγάλην ομόνοια… Εάν αυτή η ομόνοια εβαστούσε ακόμη δύο χρόνους ηθέλαμεν κυριεύσει και την Θεσσαλία και την Μακεδονίαν και ίσως –φθάναμε και έως την Κωνσταντινούπολη… Αλλά δεν εβάσταξε… ήρχισεν η διχόνοια». Η Επανάστασις θα εκφυλισθεί σε έναν αδελφοκτόνο σπαραγμό. Οι διπλωμάτες της Ευρώπης πιστεύουν ότι ο Σουλτάνος πρέπει να αποσύρει όλα τα στρατεύματα του, από την επαναστατημένη χώρα. Η επανάσταση θα εκπνεύσει, από τις αντιζηλίες, μόλις οι Έλληνες μείνουν μόνοι τους! Οι επαναστατικές εστίες σβήνουν η μία μετά την άλλην. Η ελευθερία διεξάγει επιθανάτιον πάλην. Κάτω από αυτές

Πάνω και από αριστερά προς τα δεξιά: O Sir Edward Codrington, o Georges Canning και ο Henri Daniel Gautier de Rigny. Στην απέναντι σελίδα: Από τη συλλογή των λιθογραφιών του Ν.Μ.Ε. “Illustration of Battle of Navarino” του Άγγλου ζωγράφου George Phillip Reinagle (1775-1862). τις συνθήκες αρχίζει να ωριμάζει η ιδέα της προσφυγής στην ξένη βοήθεια. «Ανήκομεν εις την Δύσιν»! Στην Ιόνιον Πολιτείαν («Βρετανικές προφυλακές» στην Μεσόγειο, τα Επτάνησα) τρεις άνθρωποι προσπαθούν να προκαλέσουν την υποστήριξη του Λονδίνου προς τους επαναστάτας. Ο ύπατος αρμοστής Φρέντερικ Άνταμ, ο ναύαρχος Τζωρτζ Χάμιλτον και ο Διονύσιος Ρώμας3. «Καμία άλλη δύναμις δεν δύναται να βλάψη και καμία άλλη δεν δύναται να σώσει την Ελλάδα όσον η Αγγλία», θα μηνύσει ο Δ. Ρώμας στον Θ. Κολοκοτρώνη. Στην Αλωνίσταινα της Αρκαδίας, στις 30.6.1825 θα συγκεντρωθούν στρατιωτικοί αρχηγοί, πολιτικοί και κληρικοί από την Στερεά, την Πελοπόννησο και τα Νησιά. Θα εγκρίνουν και θα υπογράψουν αναφοράν της οποίας το σχέδιον έχει συνταχθεί από τον ίδιον τον Άνταμ. Ελαφρώς τροποποιημένη, η αναφορά, θα υπογραφτεί στο Ναύπλιο, στις 22 Ιουλίου, σε έκτακτη κοινή συνεδρίαση του Βουλευτικού και του Εκτελεστικού: «...ορίζομεν, αποφασίζομεν και θέλομεν τον επόμενον Νόμον: A’ Το ελληνικόν έθνος θέτει εκουσίως την ιεράν παρακαταθήκην της ιδίας ελευθερίας, ανεξαρτησίας και πολιτικής του υπάρξεως υπό την μοναδικήν υπεράσπισιν της Α.Μ. του Γεωργίου Δ´…»4. Δεν θα υπογράψει, βεβαίως, ο Ι. Κωλέττης της γαλλόφιλης παρατάξεως. Ελπίζει σε βοήθεια από το Παρίσι. Με αντάλλαγμα την παραχώρηση του θρόνου της Ελλάδος στον δούκα του Νεμούρ, γιο του κατοπινού βασιλιά των Γάλλων Λουί Φιλίπ. Όταν ένας «Γέρος»… ιδρώνει! Ο Θ. Κολοκοτρώνης θα πεισθεί, από τον Αλ. Μαυροκορδάτο, να υπογράψει και ιδιαίτερη επιστολή προς τον Κάνινγκ. «Κρύος ιδρώτας με περιέλουσε όταν έγραψα εκείνη την επιστολή». Θα εμπιστευθεί στον Νικ. Σπηλιάδη – «Δεν εγνώριζα αν θα ωφελούσα ή θα έβλαπτα την 3 Ο Ζακυνθίνος πατριώτης θα προταθεί, ως

κυβερνήτης της Ελλάδος, τον Απρίλιον 1827, αλλά ή Εθνοσυνέλευσις θα εκλέξει, ως γνωστόν, τον Καποδίστρια.

4 Διον. Κόκκινου «Η Ελληνική Επανάστασις» τόμος 9ος,σελίς 91.

πατρίδα». Τον Σεπτέμβριο του 1825 η κορβέττα «Κίμων» αναπλέει τον Τάμεση και πρυμνοδετεί σε κάποια προκυμαία του Λονδίνου. Ο κυβερνήτης της Δημ. Μιαούλης, γιος του θρυλικού ναυμάχου, παρουσιάζεται στον υπουργό Εξωτερικών Τζωρτζ Κάννινγκ και του επιδίδει την έκκληση των αγωνιζομένων Ελλήνων. Όσοι αρέσκονται στο να κρίνουν το Χθες, με την ασφάλεια που τους παρέχει το Σήμερα, δεν διστάζουν να χαρακτηρίσουν την έκκληση ως «ψήφισμα υποταγής». Δεν ήταν παρά μια πράξη απόγνωσης. Άνθρακες ο θησαυρός! Οπωσδήποτε τα αποτελέσματα της προσφυγής στον Γεώργιο Δ’ θα αποδειχθούν πενιχρά. Η απάντηση του Κάννινγκ, άκρως διπλωματική ( διά να μη δυσαρεστηθεί ο Σουλτάνος) θα προκαλέσει απογοήτευση. «Άνθρακες ο θησαυρός» θα γράψει ο Ν. Σπηλιάδης. Τα βρετανικά καράβια δεν θα σηκώνουν τα πανιά για να σπεύσουν προς βοήθειαν. Θα το κάνουν μόνον έπειτα από δύο ολόκληρα χρόνια. Όταν οι διάφορες παράμετροι του Ανατολικού Ζητήματος θα έχουν εξελιχθεί, ευνοϊκώς, διά τους εξαντλημένους πλέον Έλληνας. Και όταν, κατ΄ ευτυχή συγκυρίαν, θα έχει επέλθει εναλλαγή προσώπων σε ηγετικές θέσεις, στην Πετρούπολη και το Λονδίνο. Ο Νικόλαος Α’ θα έχει διαδεχθεί τον Αλέξανδρο Α’ στον τσαρικό θρόνο και ο Κάννινγκ τον Κάσλρη στην πρωθυπουργία. Μόνον τότε τα βρετανικά πλοία, μαζί με τα γαλλικά και τα ρώσικα θα καταπλεύσουν στο Ναβαρίνο. Όταν ένας νεκρός αλλάζει τον ρουν της Ιστορίας. Οι διαταγές που έχουν δοθεί στους ναυάρχους είναι ασαφείς. Επικοινωνίες για άμεση συνεννόηση με τις κυβερνήσεις των δεν υπάρχουν. Και η μοιραία ώρα για τον Φιτς Ρόυ έχει σημάνει. Ποιος ήταν ο Φιτς Ρόυ; Ο υποπλοίαρχο του «Ντάρτμουθ». Ο πρώτος νεκρός του Ναβαρίνου. Με τον απρόκλητο φόνο του, από κάποιον Αιγύπτιο, θα ξεσπάσει η ιστορική ναυμαχία!» «Ένας ατυχής πυροβολισμός από την πλευρά των Τούρκων προκάλεσε την σύρραξη» θα δηλώσει ο Δεριγνύ5. Το Ναβαρίνο, το πιο τιμητικό γεγονός για την 5 Κυρ. Σιμόπουλου «Ξενοκρατία…» σελ. 446.

Ευρώπη του 19ου αιώνος, θα χαιρετισθεί στην Πετρούπολη με υπολογισμό, στο Παρίσι με χαρά, στο Λονδίνο ως ατόπημα. «Ατυχές γεγονός» θα το χαρακτηρίσει ο Ουέλλιγκτον που θα αναλάβει, μετά τρεις μήνες, την κυβέρνηση. Οι τρεις Δυνάμεις θα εκμεταλλευτούν το Ναβαρίνο. Θα χρησιμοποιήσουν ως άλλοθι και το «ψήφισμα της υποταγής». Θα αυτοανακηρυχθούν «Προστάτιδες» και θα συμπεριφέρονται, προς το νεότευκτο Ελλαδικό κράτος, σαν να πρόκειται για προτεκτοράτο τους!

Malta…yes! Ο Ι. Καποδίστριας πριν αναχωρήσει για την Ελλάδα θα επισκεφθεί τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, για να εξασφαλίσει υποστήριξη. Στο Λονδίνο –ακριβέστερα στον πύργο του Ουίντσορ- θα συναντήσει τον Γεώργιο Δ´. Η συμπεριφορά του Άγγλου βασιλιά (εάν η περιγραφή του Σπ. Τρικούπη είναι ακριβής) θα είναι αήθης και προσβλητική. Αλλά και στο ταξίδι του προς το Ναύπλιον ο Ι. Καποδίστριας θα «ταλαιπωρηθεί». Θα παραμείνει στην Αγκώνα έξι εβδομάδες, αναμένοντας το βρετανικό πλοίο. Οι Βρετανοί θα επικαλεσθούν… δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Εν πλω θα πληροφορηθεί ότι το «Warspite» θα κατευθυνθεί πρώτα στην… Μάλτα! Εκεί θα συναντηθεί με τον Κόνδριγκτον. Ο ναύαρχος, χωρίς υπεκφυγές, θα τον προειδοποιήσει ότι «θα καταστεί ο σκληρότερος εχθρός» αν ο κυβερνήτης επιχειρήσει, στην εξωτερική πολιτική του, να αδιαφορήσει για τα βρετανικά συμφέροντα. «Μια ωμή εξήγησις». Χαρακτηρισμός που οφείλεται στον Σπ. Μαρκεζίνη6. Η εκλογή του Ι. Καποδίστρια, ως κυβερνήτου της Ελλάδος, έχει γίνει από την Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, τον Απρίλιο του 1827. Η βούληση του έθνους είναι σαφής. Οι προστάτιδες Δυνάμεις θα αδιαφορήσουν κατά τρόπον προκλητικόν. Με την Συνθήκη της Αδριανουπόλεως της 22 Ιανουαρίου 1830, θα αποφασίσουν ότι το πολίτευμα της χώρας μας θα είναι μοναρχικό και κληρονομικό. Θα ανακηρύξουν ηγεμόνα τον πρίγκιπα Λεοπόλδο του Σαξ Κοβούργου. Ερήμην του ελληνικού λαού. Όταν ο κυβερνήτης θα επισκεφθεί, 6 Σπ. Μαρκεζίνη «Πολιτική Ιστορία Νεωτέρας Ελλάδος» τόμος 1ος, σελ. 42-43. Περιπλους 9

Κωνσταντίνος Βολανάκης, Η ναυμαχία του Ναβαρίνου κατά Garneray. Λάδι σε καμβά, 131x171 εκ., Πειραιάς, Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος στον Πόρο, τους πρέσβεις των Τριών Δυνάμεων, τα πολεμικά των δεν θα χαιρετήσουν την ελληνική σημαία. Όχι… από έλλειψη πυρομαχικών, αλλά κατόπιν εντολής του Λονδίνου!7 Η δυστυχία τού να έχεις… προστάτες! Το διχαστικό σύνδρομο της Φυλής μας, αφού κατόρθωσε να μετατρέψει μια δυναμική επανάσταση, σε θλιβερό εμφύλιο πόλεμο, θα συνεχίσει και στα κατοπινά χρόνια την ολέθρια δράση του. Τρία πολιτικά κόμματα, ένα για κάθε «Προστάτιδα Δύναμη», θα διευκολύνουν την ανέντιμη προσπάθεια χειραγώγησης και κηδεμονίας του «ανεξάρτητου» ελληνικού κράτους. Οι επεμβάσεις των «Προστάτιδων Δυνάμεων» (άλλοτε ενεργώντας και οι τρεις, από κοινού, και άλλοτε η μία εναντίον της άλλης), απροκάλυπτες ή παρασκηνιακές, θα ταλαιπωρήσουν και θα βλάψουν τον τόπο μας. Προσπάθεια να περιορισθούν, ασφυκτικώς, τα όρια του νέου κράτους. Βρετανική απαγόρευση στα γαλλικά στρατεύματα του Μωριά να υπερβούν τον Ισθμόν και να διώξουν τον Τούρκο, από την Αττική. Υπονόμευση του ανορθωτικού έργου του Καποδίστρια και ηθική αυτουργία στην δολοφονία του8. Ετσιθελική εκλογή Όθωνος (μετά την παραίτηση του Λεοπόλδου) ερήμην 7 Δημ. Χρονόπουλου «Η ανεξαρτησία μας και

οι Ξένοι», σελ. 123.

8 «… και ξένος δάκτυλος… ερέθιζε τα πράγ-

ματα» (Θεοδ. Κολοκοτρώνης)

10 Περιπλους

του ελληνικού λαού. Επεισόδιο Πατσίφικο και διεκδίκηση Σαπιέντζας και Ελαφονήσου. Αποκλεισμός παραλίων και κατοχή Πειραιώς κατά τον Κριμαϊκόν. Ανέντιμη εκμετάλλευση ληστείας Δήλεσι (1870). Πιέσεις και ψευδείς υποσχέσεις το 1878, με αποτέλεσμα να μην αξιοποιήσει, η Ελλάς, την ευκαιρία του Ρωσοτουρκικού… Μπράβο Κερένσκυ! Το Ναβαρίνο θα το εκμεταλλευτεί και ο Ζοννάρ! Μέτα την επίδοση, στον Ζαίμη, του τελεσιγράφου για την απομάκρυνση του βασιλιά Κωνσταντίνου, θα απευθύνει και… διάγγελμα προς τον ελληνικόν λαόν: «Η Γαλλία, η Μ. Βρετανία και η Ρωσία ηθέλησαν την Ελλάδα, ανεξάρτητον, μεγάλην και ευτυχή… Συνεπώς αι εγγυήτριαι Δυνάμεις ηξίωσαν κ.λπ… Αι τύχαι σας είναι στενώς συνδεδεμένοι προς τας των Εγγυητριών Δυνάμεων κ.λπ. Μάθετε ότι at Προστάτιδες Δυνάμεις σεβόμεναι την εθνικήν κυριαρχίαν κ.λπ… Και θα υπογράψει: «Ο Ύπατος Αρμοστής των Προστάτιδων Δυνάμεων, Σε-λεστέν Ζοννάρ»!9 Η αντίδραση θα έλθει, αυτή την φορά από την… Πετρούπολη! Η κυβέρνηση του Αλέξανδρου Κερένσκυ θα απαγορεύσει την χρησιμοποίηση του όρου «Προστάτιδες Δυνάμεις». Ο Γάλλος γερουσιαστής θα αναγκασθεί να συμμορφωθεί10. Επίλογος. «Αν οι μεγάλες Δυνάμεις με πολι9 Παπαρρηγόπουλος (Καρολίδης) ο.α. σελ. 256.

10 Δ. Χρονόπουλου ο.α. σελ. 109.

τικές τους ενέργειες συνετέλεσαν στην διεθνή αναγνώριση του ελληνικού κράτους, δεν ήταν όμως αυτές που το ίδρυσαν. Το ελληνικό κράτος είχε αυτό καθαυτό γεννηθεί με την Επανάσταση, δεν στηριζόταν δηλαδή νομικά στην θέληση άλλου κράτους» (Απ. Βακαλόπουλος) Φέτος, στις 20 Οκτωβρίου, συμπληρώθηκαν δεκαεπτά δεκαετίες από την ιστορική ναυμαχία. Χρόνος αρκετός για να μπορεί κανείς να αντικρίσει το Ναβαρίνο αντικειμενικά. Θα διακρίνει, βεβαίως, αντιζηλίες, εχθρότητες, παρασκηνιακές δολοπλοκίες, ανέντιμους υπολογισμούς, αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα. Αν, όμως, προσπεράσει τα ανακτοβούλια και τις κυβερνήσεις και ρίξει την ματιά του στις μάζες, στα πλήθη, στους λαούς της Ευρώπης, θα βρεθεί μπροστά σε μια εικόνα διαφορετική. Ευφρόσυνη και ελπιδοφόρα. Θα ατενίσει τον θαυμασμό για τα κατορθώματα των επαναστατημένων ραγιάδων, την συμπόνια για τα βάσανά τους, την κατακραυγή για την αδικία, τον πόθο για ένα σωτήριο, λυτρωτικό «Ναβαρίνο». Το Ναβαρίνο το γέννησε η Επανάσταση. Χωρίς το μήνυμα που έστειλαν τα Ψαρά, το Μεσολόγγι, το Μανιάκι η Ιστορία δεν θα είχε περάσει από το Ναβαρίνο. Χωρίς το Ναβαρίνο η Επανάσταση ίσως να μην είχε σωθεί. Αυτό το εξιδανικευμένο Ναβαρίνο αξίζει την αιώνια ευγνωμοσύνη μας.

© Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού

Το θωρηκτό Κιλκίς (BB-23)

του Γαβριήλ Ν. Συντομόρου

Το πάλαι ποτέ ελληνικό θωρηκτό Κιλκίς και το αδελφό του Λήμνος ήσαν, αντίστοιχα τα πρώην αμερικανικά Mississippi και Idaho. Τα δύο θωρηκτά τα προμηθεύτηκε η πατρίδα μας, στις 30 Μαΐου/12 Ιουνίου 1914, από τις Ηνωμένες Πολιτείες αντί 12.535.276 δολαρίων.

Τ

ο Κιλκίς ονομάστηκε έτσι προς τιμή της ομώνυμης πολυαίμακτης, εναντίον των Βουλγάρων, μάχης (19-21 Ιουνίου 1913) του Β΄ Βαλκανικού πολέμου. Η ναυπήγησή του άρχισε το 1903 στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ και περατώθηκε σε δύο χρόνια. Από ελληνικό πλήρωμα παραλήφθηκε στο Νιούπορτ Νιουζ της Βιρτζίνια τον Ιούλιο του 1914 και κατέπλευσε στις ελληνικές θάλασσες στα τέλη του καλοκαιριού του 1914, αφού είχε εκραγεί ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος. Τα παραπάνω θωρηκτά χαρακτηρίζονταν παράκτια, γιατί διέθεταν πολύ χαμηλό κύριο κατάστρωμα, με αποτέλεσμα να είναι ακατάλληλα για πολεμικές επιχειρήσεις σε ωκεάνιες θάλασσες. Άλλη πρωτοτυπία τους συνίστατο στο ότι έκαναν ευρεία χρήση ηλεκτρικών συστημάτων, ενώ λέγεται ότι ήσαν τα πρώτα πλοία του Πολεμικού μας Ναυτικού που διέθεταν τέτοια συστήματα. Η τότε κυβέρνηση Βενιζέλου είχε βεβιασμένα, ωστόσο, προβεί στην αγορά των δύο θωρηκτών, επειδή επιβαλλόταν γρήγορα να

12 Περιπλους

αποκατασταθεί η κατά θάλασσα ισορροπία δυνάμεων μεταξύ Ελλάδας και Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Γιατί ήταν πασιφανές ότι σε λίγο την εν λόγω υπεροπλία θα την είχε η εξ Ανατολών γείτων, και τούτο, αφού η Κωνσταντινούπολη είχε πετύχει να της παραχωρηθεί το θωρηκτό «Rio de Janeirο», που κατασκευαζόταν σε αγγλικά ναυπηγεία για λογαριασμό της Βραζιλίας. Αλλά και επιπλέον, τις κρίσιμες εκείνες μέρες, οι Οθωμανοί ναυπηγούσαν, πάλι στη Βρετανία, τα πανίσχυρα dreadnought «Sultan Osman I» και «Reshadiye». Και τα μεν θωρηκτά αυτά δεν αποκτήθηκαν ποτέ από την Τουρκία, μιας και, με την κήρυξη του πολέμου, τα ιδιοποιήθηκαν οι Βρετανοί, όμως και τα Κιλκίς και Λήμνος ήταν σαφώς ασθενέστερα των υποτιθέμενων μελλοντικών τουρκικών αντιπάλων τους. Αναλυτικότερα τα δύο ελληνικά θωρηκτά, είχαν μήκος 116,60 μέτρα, πλάτος 23,50 μ., βύθισμα με πλήρη φόρτο 8,50 μ. και εκτόπισμα με πλήρες φορτίο 16.000 τόνους. Διέθεταν 8 λέβητες, δύο τρικύλινδρες

μηχανές συνολικής απόδοσης 13.765 ίππων, ενώ η μέγιστη μεταφερόμενη ποσότητα γαιανθράκων τους ήταν 1741 τόνοι. Η μέγιστη ταχύτητα του Κιλκίς κατά τις δοκιμές του ήταν 17 κόμβοι, και η ακτίνα αυτονομίας του 4.352 μίλια, αν το σκάφος κινούνταν με 9,5 μίλια την ώρα. Ο βαρύς οπλισμός του αποτελούνταν από 4 πυροβόλα των 305 χιλιοστ., τοποθετημένα σε 2 δίδυμους πύργους κατά τον διαμήκη άξονα του πλοίου, στον έναν –επί δίωξιν– πύργο της πλώρη και στον άλλον –επί φυγήν– της πρύμνης. Ήταν επίσης οπλισμένο το Κιλκίς με 8 πυροβόλα των 203 χιλιοστών, εγκαταστημένα σε 4 δίδυμους πύργους, ανά δύο σε κάθε πλευρά του σκάφους· και 8 πυροβόλα των 178 χιλιοστών, τοποθετημένα ανά 4 σε έκαστη πλευρά του θωρηκτού μέσα σε πυροβολεία. Ο ελαφρύς οπλισμός του συνίστατο σε 11 ταχυβόλα των 76 χιλ., 4 των 57 και 2 αντιαεροπορικά των 76. Οι 2 τορπιλοβλητικοί σωλήνες, που, εκ κατασκευής, διέθετε το σκάφος, είχαν αφαιρεθεί στην Ελλάδα. Από άποψη θωράκισης, το πλοίο το προστάτευε θωρηκτή ζώνη πάχους 229 χιλιοστών, ελαττούμενη προς την πλώρη και την πρύμνη, θώρακες δε κάλυπταν και τους πύργους των πυροβόλων του. Συνεπώς, τόσο το Κιλκίς όσο και το Λήμνος χαρακτηρίζονταν από ισχυρότατο μεν, σε σχέση με το εκτόπισμά τους, οπλισμό, η αμυντική τους όμως προστασία ήταν μέτρια και η ταχύτητά τους ανεπαρκής, σε σύγκριση, για παράδειγμα, με εκείνην των 23 κόμβων του Αβέρωφ. Αλλά καθώς ανήκαν και στο κλασσικό τύπο των προ-dreadnought θωρηκτών, αδυνατούσαν να αντιπαρατεθούν σε αντίπαλό τους dreadnought. Παρ’ όλα αυτά, από τότε που απλώς είχε διαρρεύσει, ως πληροφορία η προοπτική ότι η Ελλάδα επρόκειτο να αγοράσει τα εν λόγω σκάφη, ο Γερμανός πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη Wangenheim είχε εκφράσει ως εξής τις ανησυχίες του στον Αμερικανό συνάδελφό του Morgenthau: «Δεν πιστεύω οι Ηνωμένες Πολιτείες να κάνουν τέτοιο πράγμα», δηλαδή να προβούν στην πώληση των παραπάνω πλοίων στην πατρίδα μας, και συμπλήρωνε ο Wangenheim: «Η πώληση των πολεμικών αυτών θα μπορούσε να γίνει αφορμή ευρωπαϊκού πολέμου». Παρόλα αυτά, τα Κιλκίς και Λήμνος, όχι μόνο αποκτήθηκαν από την Ελλάδα, αλλά και αποτέλεσαν τα μόνα θωρηκτά που μεταβίβασαν ποτέ οι ΗΠΑ σε ξένο ναυτικό. Το Κιλκίς, σ’ όλο το διάστημα που η χώρα μας ως ενιαίο κράτος δε συμμετείχε ακόμη στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, παρέμενε ανενεργό, αφού, όπως και το Λήμνος, είχε κατασχεθεί από τους Γάλλους, μαζί με τον υπόλοιπο ελληνικό στόλο, εξαιτίας της ελληνικής ουδετερότητας. Όταν όμως ο Βενιζέλος, αφού πρώτα είχε σχηματίσει δική του κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη, ανέλαβε κατόπιν και πάλι –κατά τον Ιούνιο του 1917– την διακυβέρνηση της χώρας, συνέβη το εξής: αφενός η πατρίδα μας, ως ενιαίο πλέον κράτος, εισήλθε στον πόλεμο με το μέρος της Entente, αφετέρου δε, η Γαλλία επέστρεψε τα ως άνω πλοία στο Ελληνικό Ναυτικό. Αρχικά, εντούτοις, τα επιστραφέντα ελαφρά ελληνικά πολεμικά συνέχισαν να τελούν υπό τις διαταγές Γάλλου ναυάρχου, από τον οποίον έπαιρναν τα δικά μας εντολές μέσω Έλληνα πλοιάρχου εγκα-

Hans von Wangenheim

τεστημένου στο Κιλκίς, το οποίο χρησιμοποιούνταν ως πλωτό συνεργείο. Αργότερα, το μεν Κιλκίς μεθορμίσθηκε από τη Σαλαμίνα στον Πειραιά, ο δε επί του θωρηκτού αυτού ευρισκόμενος Έλληνας αρχηγός του ελαφρού μας στόλου έπαυσε να τελεί υπό ξένο ναύαρχο και τέθηκε υπό τις άμεσες διαταγές του Έλληνα Υπουργού των Ναυτικών. Στη συνέχεια, το Κιλκίς χρησιμοποιήθηκε ως μοιραρχίδα του διοικητή ελαφρών σκαφών, ναυάρχου Γ. Κακουλίδη. Στις δε 17 Μαΐου 1918, όταν ο ελληνικός θρίαμβος στο Σκρα, είχε ως τίμημα πολυάριθμους νεκρούς και τραυματίες, εκτός του ότι ένας αριθμός από του δεύτερους νοσηλεύθηκε σε νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης, πολλοί απ’ αυτούς μεταφέρθηκαν και στον Πειραιά με το γαλλικό νοσοκομειακό πλοίο Lafayette. Εκεί την άφιξη του νοσοκομειακού σκάφους την ανέμενε ο πρωθυπουργός Βενιζέλος επιβιβασμένος στο Κιλκίς. Και επειδή το Lafayette καθυστερούσε να καταπλεύσει, ο Κακουλίδης παρέθεσε επί του Κιλκίς γεύμα στον Βενιζέλο, στον υπουργό των Στρατιωτικών και στον στρατηγό Λ. Παρασκευόπουλο. Και αυτό, για να μην αναγκαστούν οι παραπάνω, αφού γευματίσουν στην Αθήνα, να επανέλθουν στον Πειραιά για να υποδεχθούν το νοσοκομειακό. Μετά τη συνθηκολόγηση της Τουρκίας (την 1η Νοεμβρίου του 1918), και το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το Κιλκίς κατέπλευσε, μαζί με τα υπόλοιπα πλοία του ελληνικού στόλου, στο λιμάνι της Νικομήδειας και κατόπιν στην Κωνσταντινούπολη. Το 1919, το σκάφος συμμετείχε στις συμμαχικές επιχειρήσεις της Κριμαίας κατά των Μπολσεβίκων. Το Πάσχα, ιδίως, της χρονιάς εκείνης, ευρισκόμενο το θωρηκτό στη Σεβαστούπολη κινδύνεψε, μαζί με το αντιτορπιλικό μας Πάνθηρ, να κανονιοβοληθεί από γαλλικά θωρηκτά. Αυτό συνέβη, όταν τα γαλλικά πληρώματα, επηρεασμένα από τις ιδέες της Οκτωβριανής επανάστασης, στασίασαν εκδηλώνοντας με κάθε μέσο τα αντιπολεμικά τους αισθήματα. Τα Κιλκίς και Πάνθηρ σώθηκαν τότε με τη μεσολάβηση τεσσάρων βρετανικών υπέρdreadnought, τα οποία, έπειτα από εντολή του Βρετανού ναυάρχου Calthorpe, παρεμβλήθηκαν ανάμεσα στα ελληνικά σκάφη και

Henry Morgenthau

στους επαναστατημένους Γάλλους. Το ως άνω θωρηκτό μας, έτσι, συνέχισε την δραστηριότητά του στην περιοχή, αφού πολύ γνωστή φωτογραφία το δείχνει να περιπολεί σε πολεμική έγερση στις ακτές του Ευξείνου Πόντου κατά το καλοκαίρι του 1919. Και όταν περατώθηκαν οι εν λόγω επιχειρήσεις, κατέπλευσε και πάλι στην Κωνσταντινούπολη. Το 1920, κυβερνήτης του Κιλκίς ήταν ο γνωστός Ν. Βότσης, στον οποίο είχαν ανατεθεί και καθήκοντα ύπατου αρμοστή στην Κωνσταντινούπολη, και εκεί, στο Βόσπορο παρέμεινε, με μικρά διαλείμματα, αγκυροβολημένο το θωρηκτό μας καθ’ όλη τη διάρκεια της Μικρασιατικής εκστρατείας. Σε ένα τέτοιο διάλειμμα, το Κιλκίς συμμετείχε στην επιχείρηση απελευθέρωσης της Ανατολικής Θράκης, τιθέμενο επικεφαλής ελληνοβρετανικής ναυτικής δύναμης, η οποία, στις 20 Ιουλίου του 1920, διευκόλυνε, με βομβαρδισμό των τουρκικών θέσεων, την απόβαση της Μεραρχίας Σμύρνης στη Ραιδεστό. Ένα χρόνο αργότερα, τον Ιούνιο του 1921, το Κιλκίς βρίσκεται αγκυροβολημένο προ της Νικομήδειας, στο μυχό του Αστακηνού Κόλπου της Προποντίδας. Η πόλη, μάλιστα, δέχθηκε

τότε αιφνιδιαστική επίθεση στρατευμάτων του Κεμάλ, ενώ οι μεν χερσαίες ελληνικές δυνάμεις αδυνατούσαν να την υπερασπιστούν, τα δε εκεί βρετανικά πολεμικά πλοία απαγόρευαν στο Κιλκίς να χρησιμοποιήσει, εναντίον των κεμαλικών τα πυροβόλα του. Το μόνο, επομένως, που εναπόκειτο τότε στους 85.000 Έλληνες της Νικομήδειας ήταν, είτε να προσφυγοποιηθούν ή να προτιμήσουν να ριχτούν στην θάλασσα παρά να πέσουν σε τουρκικά χέρια. Οπότε, ο κυβερνήτης του θωρηκτού, ζήτησε από τους προϊσταμένους να προστατέψει τους παραπάνω αμάχους. Και πράγματι, όταν του δόθηκε η σχετική άδεια, το Κιλκίς, επιδόθηκε σε ένα φοβερό κανονιοβολισμό εναντίον των κεμαλικών ορδών, των οποίων τα διαμελισμένα κορμιά, εξαιτίας του συγκεκριμένου βομβαρδισμού, εκσφενδονίζονταν κυριολεκτικά στον αέρα. Η Νικομήδεια, βέβαια, τελικά απωλέσθη, και οι κάτοικοί της αποτέλεσαν τους πρώτους εγκατασταθέντας πρόσφυγες στα ελεύθερα ελληνικά χώματα. Αλλά κι όταν συνέβη αυτό, τόσο τα ιερά σκεύη, τα εκκλησιαστικά άμφια και τα ευαγγέλια της Μητρόπολής της, όσο και οι λειψανοθήκες της παρακείμενης Μονής του Αγίου Παντελεήμονος διασώθηκαν χάρη στο Κιλκίς. Τα εν λόγω κειμήλια, όντως, συσκευασμένα σε κιβώτια, αφού παραδόθηκαν, κατά την 26η Ιουνίου του 1921, στο θωρηκτό μας που ναυλοχούσε στην Πρίγκηπο, μεταφέρθηκαν, εν συνεχεία, στην πατρίδα. Ακολούθησε η κατάρρευση του Μικρασιατικού μετώπου, τον Αύγουστο του 1922, όταν το Κιλκίς και το Λήμνος κάλυψαν την υποχώρηση και την επανεπιβίβαση, στη Σμύρνη και στον Τσεσμέ, των υποχωρούντων τμημάτων της μικρασιατικής στρατιάς. Συγκεκριμένα, στις 26 Αύγουστου/ 7 Σεπτεμβρίου Μοίρα του στόλου, υπό τον υποναύαρχο Καλαμίδα, αποτελούμενη από τα Λήμνος και, Κιλκίς, το καταδρομικό Έλλη, τα αντιτορπιλικά Ασπίς και Σφενδόνη και το εύδρομο Νάξος, απέπλευσε από τη Σμύρνη και τη νύκτα αγκυροβόλησε έναντι της ακτής Βουρλά της Ερυθραίας, μέσα πάντα στον κόλπο της ιωνικής πρωτεύουσας. Την ίδια δε νύκτα, διατάχθηκε ο κυβερνήτης του Κιλκίς πλοίαρχος Ι. Ε. Θεοφανίδης, έχοντας υπό τη διοίκησή του και την Τα θωρηκτά «Κιλκίς» και «Αβέρωφ» έξω από την Κωνσταντινούπολη.

Περιπλους 13

© Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού

Έλλη, καθώς και τα αντιτορπιλικά Ασπίς και Βέλος, να υποστηρίξει τη σύμπτυξη του ελληνικού στρατού από Σμύρνη προς Τσεσμέ. Η επιχείρηση άρχισε στις 27 Αυγούστου/8 Σεπτεμβρίου και περατώθηκε στις 3/16 Σεπτεμβρίου. Αλλά και τα υπόλοιπα πλοία του ελληνικού στόλου, αφού εκτέλεσαν παρόμοιες αποστολές και σε άλλες περιοχές της Ιωνίας, κατέπλευσαν κατόπιν στη Χίο. Στο παραπάνω νησί άρχισε, ακολούθως, να προπαρασκευάζεται και η γνωστή επανάσταση υπό την αιγίδα των συνταγματαρχών Πλαστήρα, Γονατά και του ύπαρχου του Λήμνος αντιπλοιάρχου Πετροπουλάκη. Οι κινηματίες εντούτοις, προτού προβούν σε οποιαδήποτε ενέργεια, περίμεναν να αποπλεύσει από τη Χίο το Κιλκίς, μιας και ο προαναφερθείς κυβερνήτης του εμφορούνταν από αντεπαναστατικά αισθήματα. Έτσι, η επανάσταση εκδηλώθηκε στη Χίο μετά τις 8 Σεπτεμβρίου 1922, αφού δηλαδή το Κιλκίς διατάχθηκε να μετασταθμεύσει στη Λέσβο. Ευρισκόμενο, αφετέρου, το πλοίο, κατά τη 10η /23η Σεπτεμβρίου, στη Λέσβο, ο κυβερνήτης του Θεοφανίδης συνέβαλε στη διάσωση μεγάλου αριθμού Ελλήνων προσφύγων. Αυτό, συνέβη τόσο με τη συνεργασία του Θεοφανίδη με τον Αμερικανό πάστορα Asa Jennings όσο και με τη συνεπικουρία των καπετάνιων των επιταγμένων εμπορικών πλοίων της περιοχής. Τους τελευταίους, μάλιστα, τους είχε καλέσει, προηγουμένως, ο Θεοφανίδης επί του Κιλκίς, όπου, αφού συνεννοήθηκε μαζί τους, συνεργάσθηκαν όλοι τους επί του προαναφερθέντος θέματος. Ταυτόχρονα, όσο το Κιλκίς, παρέμενε στη Λέσβο, σημειώθηκαν και εκεί προπαγανδιστικές διεργασίες προκειμένου να προσηλυτιστούν οι αξιωματικοί του θωρηκτού στις ιδέες της επανάστασης. Το σχετικό έργο το ανέλαβε ο λοχαγός Καραπαναγιώτης σε συνεργασία με τον Καλαματιανό ανθυποπλοίαρχο του Κιλκίς Τσαγκάρη. Η προσπάθεια όμως των δύο αξιωματικών δεν τελεσφόρησε, γιατί το θωρηκτό απέπλευσε

14 Περιπλους

εσπευσμένα για Θεσσαλονίκη, όπου επίσης είχαν σημειωθεί επαναστατικά κρούσματα. Όσον αφορά το παραμένον στη Χίο θωρηκτό Λήμνος, εκεί ο κυβερνήτης του, πλοίαρχος Βότσης «μη θελήσας να τιμήση την ιστορία του ονόματός του» και να προσχωρήσει στην επανάσταση, συνελήφθη από τους επαναστάτες. Τούτο, δε, συνέβη, παρά το ότι, αργότερα, ο Βότσης δήλωσε ότι ενστερνιζόταν μεν τις αρχές της επανάστασης αλλά δεν θα προσχωρούσε σ’ αυτήν. Στις 13, ακολούθως, Σεπτεμβρίου, και ενώ ο επαναστατημένος στόλος και στρατός βρισκόταν εν πλω από Χίο προς Πόρτο Ράφτη και Ραφίνα - όπου θα αποβιβαζόταν το περισσότερο στράτευμα - και προς Λαύριο - όπου επρόκειτο να μεταφερθούν λιγότερα τμήματα - ιδού τι συνέβη: ο έχων τη διακυβέρνηση του Λήμνος αντιπλοίαρχος Πετροπουλάκης καταλήφθηκε από ψυχολογικό σοκ και αντικαταστάθηκε από τον αντιπλοίαρχο Φωκά, ο οποίος ανέλαβε και στόλαρχος. Στο Λήμνος στο οποίο επέβαινε και το στρατηγείο της επανάστασης, επικράτησε τότε μεγάλη αναστάτωση, ο δε Φωκάς ακουγόταν να δίνει μεγαλοφώνως εντολές, μέσω του ασυρματιστή του, προς όλα τα πολεμικά πλοία, να πλεύσουν ολοταχώς στο ναύσταθμο της Σαλαμίνας. Φαίνεται όμως πως το Κιλκίς δεν έδειχνε να συμμορφώνεται με τις διαταγές του στόλαρχου, με αποτέλεσμα ο εν λόγω αντιπλοίαρχος να απειλεί, ως εξής, τον κυβερνήτη του απείθαρχου θωρηκτού (προφανώς δηλαδή τον πλοίαρχο Ι. Ε Θεοφανίδη): «έχω απόφαση και είναι αμετάκλητη. Θα σε ναυμαχήσω!!!» Ακολούθησε η παγίωση της εξουσίας της επαναστατικής κυβέρνησης στην Ελλάδα και η προσπάθειά της να ανασυντάξει τις ένοπλες δυνάμεις της με την προοπτική να συνεχιστεί ο πόλεμος κατά της Τουρκίας. Σ’ αυτό το μεταξύ, το Κιλκίς είχε κυβερνήτη του τον πλοίαρχο Δεμέστιχα, τον καπετάν Νικηφόρο του Μακεδονικού Αγώνα και ιδιαίτερα γνωστό από τη δράση του στη λίμνη

των Γιαννιτσών. Το θωρηκτό, την περίοδο εκείνη, παρέμεινε, για λίγο στη Σάμο. Και ακολούθως, ενώθηκε με το τμήμα του στόλου μας που, υπό τον πλοίαρχο-μοίραρχο Α. Χατζηκυριάκο, είχε, αρχικά, βάση του το Κερατσίνι, και μετά το Μάρτιο του 1923, το Βόλο. Σ’ όλο, εν συνεχεία, το χρονικό διάστημα μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης, το Κιλκίς αποτελούσε ενεργή μονάδα του στόλου. Αργότερα, ενεπλάκη και στα γεγονότα του Αυγούστου του 1926, όταν ο Κονδύλης ανέτρεψε τον δικτάτορα Πάγκαλο- έχοντα στα χέρια του τα ηνία της χώρας από της 26ης Ιουνίου του 1925. Το σχετικό, μάλιστα, περιστατικό έχει ως εξής: την στιγμή της εκδήλωσης του αντιπαγκαλικού κινήματος, ο δικτάτορας βρισκόταν για διακοπές στις Σπέτσες από όπου επιχείρησε, επιβαίνοντας στο μικρό τορπιλοβόλο Πέργαμος, να διαπλεύσει τον Ισθμό της Κορίνθου και να βγει στο Ιόνιο. Το σχέδιο του Πάγκαλου ήταν να συναντήσει εκεί τον πιστό του πλοίαρχο Κολιαλέξη, μιας και ο δεύτερος ως επικεφαλής ισχυρής ναυτικής μοίρας, είχε τη δυνατότητα να εξουδετερώσει τον Κονδύλη. Ο τελευταίος, πάλι, για να παρεμποδίσει την παγκαλική αυτή ενέργεια, έστειλε στον Ισθμό το, κυβερνούμενο από τον πλοίαρχο Βαλασάκη, Κιλκίς. Όταν, συνεπώς, το θωρηκτό έφτασε στον προορισμό του, διεμήνυσε στην Πέργαμο να παραδοθεί, και δεδομένου ότι η δεύτερη, αντί άλλης απάντησης, ανέστρεψε, βρόντησαν εναντίον της τα βαριά κανόνια του Κιλκίς. Κουνούπι μπροστά σε γίγαντα, έμοιαζε, βέβαια, το τορπιλοβόλο των 300 τόνων σε σύγκριση με το θωρηκτό. Ο γίγαντας όμως εκείνος ήταν σχεδόν παράλυτος και αδυνατούσε να καταδιώξει την Πέργαμο, αφού όπως προαναφέραμε, έπασχε εκ γενετής από έλλειψη ταχύτητας. Μόνο το φράξιμο της διώρυγας με τον όγκο του μπόρεσε να προσφέρει ως υπηρεσία στον Κονδύλη το αργοκίνητο θωρηκτό, πράγμα που τελικά και έπραξε.

Technology is our advantage Ecology is our pride

Awards: 2004 TECHNICAL ACHIEVEMENT AWARD 2006 DRY CARGO COMPANY OF THE YEAR 2012 SHIP OF THE YEAR 2012 FRANZ EDELMAN FINALIST AWARD 2015 INTELLIGENCE BIG DATA AWARD

Danaos Corporation www.danaos.com

Στη συνέχεια, κατά την μεταξύ των ετών 1925 και 1929, πραγματοποιηθείσα γενική επισκευή των παλαιών πολεμικών σκαφών μας, τα Κιλκίς και Λήμνος παρέμειναν, για μεγάλο χρονικό διάστημα, σε ακινησία στο λιμάνι του Πειραιά, όπου υπέστησαν, κατά το 1928 -1929, αναλεβήτωση. Για το Κιλκίς, κατά τα μετέπειτα χρόνια, τέθηκαν υπό εξέταση και διάφορα μεγαλεπήβολα σενάρια με σκοπό τη ριζική επισκευή και ανακαίνισή του, ώστε να είναι λίγο-πολύ σε θέση να αντιμετωπίσει το τουρκικό θωρηκτό μάχης Γιαβούζ (το πρώην γερμανικό Göben που εικονικά το είχε αγοράσει η Τουρκία τις πρώτες μέρες του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου). Από τα σενάρια όμως αυτά κανένα δεν πραγματοποιήθηκε. Αντίθετα, το 1930 στα πλαίσια της συνθήκης ελληνοτουρκικής φιλίας που υπεγράφη από το Βενιζέλο και τον Ισμέτ Πασά, αποφασίστηκε ο αφοπλισμός μεν του Λήμνος, ο απλώς όμως παροπλισμός του Κιλκίς. Κατά δε το βενιζελικό κίνημα του 1935, η ελληνική κυβέρνηση, προκειμένου να αντιμετωπίσει τους επαναστάτες, διέταξε και την επαναδραστηριοποίηση τού από χρόνια εγκαταλελειμμένου και χωρίς πλήρωμα Κιλκίς. Μέσα σε λίγες μέρες τότε, πραγματοποιήθηκαν επί του Κιλκίς εργασίες για την ολοκλήρωση των οποίων, υπό κανονικές συνθήκες, θα απαιτείτο χρονικό διάστημα πολλών μηνών. Μεταξύ άλλων, δεν υπήρχαν γομώσεις για τα πυροβόλα του, με αποτέλεσμα να εκπονηθεί μελέτη αναπροσαρμογής –για το εν λόγω θωρηκτό– των πυριτίδων του Αβέρωφ. Κατόπιν, στις 5η Μαρτίου 1935, το πλοίο ρυμουλκήθηκε από τον Πόρο στον Ναύσταθμο, το προσωπικό του συμπληρώθηκε με κλήση εφέδρων, και τεχνικοί αξιωματικοί υπηρετήσαντες άλλοτε στο θωρηκτό προσέφεραν τις υπηρεσίες τους. Διά του τρόπου αυτού, τη 14η Μαρτίου, το Κιλκίς ανέφερε ότι ήταν σε θέση να πλεύσει και να εκτελέσει πυρά, αν και υπήρχαν αμφιβολίες αν θα είχε, τελικά, τη δυνατότητα να μεταβεί στην Κρήτη, όπως προέβλεπαν τα σχέδια. Έπλευσε, ωστόσο, με δικά του μέσα, μέχρι το Κερατσίνι. Δεδομένου όμως ότι στα τέλη Μαρτίου το κίνημα κατεστάλη, το Κιλκίς εγκαταλείφθηκε και πάλι. Έκτοτε, παρέμενε πρυμνοδετημένο μέσα στο λιμενίσκο του ναυστάθμου Σαλαμίνας και εκεί, διατηρώντας πάντα τον οπλισμό του, χρησιμοποιούνταν ως σχολή ναυτικού πυροβολικού. Φαίνεται, επίσης, να χρησιμοποιήθηκαν, στην κατασκευή των οχυρών της γραμμής Μεταξά, οι θωρηκτές πόρτες του Κιλκίς, Γιατί τέτοιες πόρτες βρέθηκαν, στις μέρες σε παραμεθόρια βουλγαρικά χωριά, ως αποτέλεσμα, καθώς εικάζεται, όσων βουλγαρικών λεηλασιών ακολούθησαν τη γερμανική εισβολή στην πατρίδα μας. Οπωσδήποτε, στην προπεριγραφείσα κατάσταση είχε βρει το Κιλκίς ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος του 1940-41, με αποτέλεσμα το θωρηκτό να χρησιμοποιηθεί τότε ως αντιαεροπορικό πυροβολείο του ναυστάθμου και ως βοηθητικό καταφύγιο, όταν οι σειρήνες προμήνυαν αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Κατά τη γερμανική, εναντίον της χώρας μας, ακολούθως, επίθεση της 6ης Απριλίου 1941, όταν στις 24 του μηνός οι Γερμανοί βομβάρδισαν με αεροπλάνα Ju-87 τη Σαλαμίνα, το Κιλκίς δέχθηκε τρεις βόμβες των 500 κιλών αριστερά στο μεσόστεγο. Το σκάφος υπέστη τότε 16 Περιπλους

Πάνω & Κάτω: Το Θ/Κ Κιλκίς (BB-23) βυθισμένο στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας, μετά από Γερμανική αεροπορική επίθεση. Και οι δύο φωτογραφίες προέρχονται από την Επίσημη Ιστοσελίδα του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, http://www.hellenicnavy.gr.

διαρροές και εν συνεχεία,, εξαιτίας και άλλης βόμβας, ριφθείσης σε κοντινή απόσταση, το πλοίο «κάθισε» στα εκεί αβαθή νερά του ναυστάθμου ενώ όλη η υπερκατασκευή του, από το ύψος των πύργων των βαρέων πυροβόλων του και πάνω, παρέμεινε έξω από την επιφάνεια της θάλασσας. Αποτέλεσμα του βομβαρδισμού εκείνου ήταν να βρει το θάνατο και ο χειριστής του αντιαεροπορικού της γέφυρας δίοπος τορπιλιστής Κ. Σαχτούρης. Την εν συνεχεία, εξάλλου, κατάσταση του πλοίου στη θέση αυτή της “ημιβύθισής” του την εκμεταλλεύτηκαν οι κατακτητές για να το κανιβαλίσουν. Πράγματι, οι Γερμανοί, στη διάρκεια της κατοχής, απέσπασαν από το πληγωμένο σκάφος τις δύο καπνοδόχους του και τα δύο πυργωτά και δικτυωτής μορφής άλμπουρά του. Το Κιλκίς, επομένως, έτσι λεηλατημένο και ακρωτηριασμένο, παρέμεινε ως ναυάγιο μέ-

χρι το 1947, οπότε άρχισαν οι εργασίες ανέλκυσής του, τόσο από άνδρες του Πολεμικού Ναυτικού υπό τη διεύθυνση του αντιπλοιάρχου-ναυπηγού Ρωσσέτη, όσο και από τον Οργανισμό Ανέλκυσης Ναυαγίων. Οι σχετικές εργασίες περατώθηκαν το καλοκαίρι του 1949, οπότε το ανελκυσθέν και πάλαι ποτέ αγέρωχο Κιλκίς εκτέθηκε σε δημοπρασία και δόθηκε για διάλυση, ενώ άλλες πηγές αναφέρουν ότι το 1951 οδηγήθηκε για το σκοπό αυτό στην Ιταλία. Τέλος, ακολουθεί και το εξής –υπό μορφή ρητορικής ερώτησης– απαραίτητο επιμύθιο όλης της παραπάνω αφήγησης: Η προπαρατεθείσα ιστορία του Κιλκίς –αλλά και η μνημόνευση της αιματηρής μάχης την οποία τιμούσε, με το όνομά του, το θωρηκτό εκείνο– δεν αποτελούν άραγε επαρκή διαπιστευτήρια, ώστε μια μελλοντική ελληνική φρεγάτα να φέρει το όνομά του;

Ευάγγελος-Λουκάς Η Πάφος τίμησε

τον Καπετάν Βαγγέλη

Η

Η πόλη της Πάφου σε μια σεμνή τελετή που διοργάνωσε ο Δήμος στις 21 Ιουνίου 2019, τίμησε τον Σαλαμίνιο καπετάνιο των δύο Ελληνικών πλοιαρίων «ΣΕΙΡΗΝ» και «ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ», Ευάγγελο Λουκά-Κουταλιανό, γνωστό στη Κύπρο σαν «Καπετάν Βαγγέλη», δίνοντας το όνομά του σε οδό της πόλης. Η εκδήλωση έγινε στα δημοτικά όρια του Δήμου Πάφου, λίγες μόνο εκατοντάδες μέτρα από τα σημεία της παραλίας της Κοινότητας Χλώρακας που είχε δράσει ο αείμνηστος καπετάνιος. Ο καπετάν Βαγγέλης, καπετάνιος στο πλοιάριο «ΣΕΙΡΗΝ», φόρτωσε από τον όρμο της Αγ. Μαρίνας στο Σούνιο, στις 2 Μαρτίου 1954 φορτίο με 54 κιβώτια όπλα και πυρομαχικά, όπου τα μετέφερε στην ακτή της «Βρέξης» στο χωριό Χλώρακα, στη Πάφο. Με τα όπλα που μεταφέρθηκαν στην Κύπρο εκείνη την εποχή, ξεκίνησε ο απελευθερωτικός αγώνας της Ε.Ο.Κ.Α. την 1η Απριλίου 1955 εναντίον των άγγλων αποικιοκρατών. Τον Ιανουάριο του 1955, ο καπετάν Βαγγέλης, καπετάνιος αυτή τη φορά στο πλοιάριο «ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ», φόρτωσε από το λιμάνι Ελευσίνας το σκάφος με 10,000 περίπου δέσμες δυναμίτιδας,

όπλα και πυρομαχικά και ξεκίνησε για τις ακτές της Πάφου. Η αποστολή δυστυχώς είχε προδοθεί με αποτέλεσμα τη σύλληψη του πλοιαρίου, του καπετάνιου, του πληρώματος και της ομάδας παραλαβής από το χωριό Χλώρακα στις 25 Ιανουαρίου 1955 στην ακτή «ΡΟΔΑΦΙΝΙΑ» στη Χλώρακα. Οι συλληφθέντες καταδικάσθηκαν από το Επαρχιακό κακουργιοδικείο στην Πάφο, στις 5 Μαΐου 1955 από 1 μέχρι 12 χρόνια φυλάκιση. Ο καπετάν Βαγγέλης καταδικάσθηκε σε 4 χρόνια φυλάκιση, ποινή που έκτισε στις κεντρικές φυλακές της Λευκωσίας. Η εκδήλωση περιελάμβανε ομιλία από τον Δήμαρχο Πάφου κ. Φαίδωνα Φαίδωνος, χαιρετισμό από τον κοινοτάρχη Χλώρακας κ. Νικόλα Λιασίδη, παράδοση τιμητικής πλακέτας στην οικογένεια του τιμωμένου, την οποία παρέλαβε η κόρη του, Βασιλική Ραπατζίκου-Κουταλιανού, η οποία ευχαρίστησε τον Δήμαρχο και το Δημοτικό Συμβούλιο, αποκάλυψη της πινακίδας και τραγούδια από τη χορωδία του πολιτιστικού Συλλόγου, «Ευαγόρας Παλλικαρίδης». Στην εκδήλωση, παρευρέθηκαν ο βουλευτής Πάφου κος Χαράλαμπος Πιττοκοπίτης, εκπρόσωποι της Εκκλησίας και της αστυνομίας, Δημοτικοί και Κοινοτικοί Σύμβουλοι, αγωνιστές της Ε.Ο.Κ.Α και πλήθος κόσμου.

OMIΛΙΑ του Δημάρχου Πάφου κ. Φαίδωνα Φαίδωνος

στην τελετή Ονοματοδοσίας της Οδού Ευάγγελου Λουκά-Κουταλιανού

O

Δήμος Πάφου αποδίδει σήμερα την οφειλόμενη τιμή σε έναν από τους πιο σεμνούς και αγνούς ήρωες του Έθνους και του Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα της Κύπρου 1955-59, τον Ευάγγελο Λουκά Κουταλιανό, τον γνωστό «Καπετάν Βαγγέλη» της ΕΟΚΑ. Η ονοματοδοσία της οδού αυτής στο όνομα του αείμνηστου καπετάνιου αποτελεί μια συνειδητή απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Πάφου που πηγάζει από το επιβεβλημένο καθήκον έναντι της ιστορίας του Έθνους μας. Είναι μια έμπρακτη απόδειξη της εκτίμησης και του σεβασμού μας προς τον άνθρωπο εκείνο που διακινδύνευσε τη ζωή του και την ελευθερία του για την Κύπρο και λαό της. Είναι μια υποχρέωση προς τις νεότερες γενιές για να ενισχύσουμε τη θύμηση και να ενδυναμώσουμε την εθνική μας συνείδηση. Από την θάρρος του καπετάν Βαγγέλη Κουταλιανού, από τον πατριωτισμό, την εντιμότητα και την ευσυνειδησία του, αντλούμε διδάγματα και λαμβάνουμε τα αναγκαία μηνύματα για να μπορέσουμε να αντέξουμε στο δύσκολο δρόμο της εθνικής μας ζωής και να σταθούμε όρθιοι στις επάλξεις τού συνεχιζόμενου αγώνα για την ελευθερία του νησιού μας. Ο αείμνηστος Καπετάν Βαγγέλης γεννήθηκε στη Σαλαμίνα στις 25 Οκτωβρίου 1905. Από πολύ μικρός αγάπησε τη θάλασσα και έγινε ναυτικός. Με το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέ-

18 Περιπλους

μου και την κατοχή της Ελλάδας από τους Γερμανούς συμμετέχει ενεργά στην Εθνική Αντίσταση ως κυβερνήτης σε διάφορα πλοιάρια που διακινούσαν πολιτικά πρόσωπα, στρατιωτικούς και πολεμικό υλικό από την υπόδουλη Ελλάδα στη Μέση Ανατολή και την Αίγυπτο. Για τη δράση του αυτή και τη συμβολή του στον αγώνα ενάντια στο ναζισμό και το φασισμό τιμήθηκε τόσο από το Ελληνικό Κράτος όσο και από τις συμμαχικές δυνάμεις. Με τη λήξη του Πολέμου και την απελευθέρωση της Ελλάδας το 1945, ο Καπετάν Βαγγέλης επιστρέφει στη Σαλαμίνα και στη δουλειά του και αγωνίζεται να θρέψει την οικογένειά του. Όμως, σε ένα άλλο μέρος του Ελληνισμού, στη Μεγαλόνησο Κύπρο, ο αγώνας για την εκπλήρωση των εθνικών πόθων και τηνΈνωση με τον εθνικό κορμό συνεχίζεται. Μετά την εξάντληση όλων των ειρηνικών μέσων ως επακόλουθο του Ενωτικού Δημοψηφίσματος των Κυπρίων το 1950 και την άτεγκτη στάση των Βρετανών αποικιοκρατών, δεν έμεναν πολλές επιλογές. Ο ένοπλος απελευθερωτικός αγώνας ήταν πλέον μονόδρομος. Οι προετοιμασίες άρχισαν το 1953 στην Αθήνα με τη δημιουργία της Επιτροπής Αγώνα, η οποία είχε ως στόχο την εξεύρεση και αποστολή προσώπων, πολεμικού υλικού και οπλισμού στη μεγαλόνησο. Την πολιτική ηγεσία του αγώνα ανέλαβε ο νεοεκλεγείς Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος ο Γ’, ενώ

η στρατιωτική ηγεσία ανατέθηκε στον κυπριακής καταγωγής απόστρατο Συνταγματάρχη του Ελληνικού Στρατού Γεώργιο Γρίβα. Στις αρχές του 1954, το πρώτο φορτίο όπλων είναι έτοιμο για αποστολή στην Κύπρο. Ο υπεύθυνος της αποστολής Νικόλας Σταμπολής πλησιάζει τον ιδιοκτήτη του πλοιαρίου «Σειρήν» Δημήτρη Καραντζή, ενώ στρατολογεί τον γνωστό του από την Εθνική Αντίσταση Ευάγγελο Λουκά Κουταλιανό για να αναλάβει την επικίνδυνη αυτή αποστολή ως καπετάνιος του καϊκιού. Ο καπετάν Βαγγέλης δέχεται με χαρά και τα μεσάνυχτα της 2ας Μαρτίου 1954 το πλοιάριο ξεκινά από το Σούνιο φορτωμένο με τα πρώτα όπλα της ΕΟΚΑ. Στις 5 Μαρτίου το βράδυ το «Σειρήν» ξεφορτώνει στις ακτές της Χλώρακας, λίγες εκατοντάδες μέτρα από το σημείο που βρισκόμαστε σήμερα. Τον οπλισμό παραλαμβάνουν οι Κύπριοι Αγωνιστές Ανδρέας Αζίνας, Κώστας Λεωνίδα (αργότερα Παπακώστας), Νικόλας Αζίνας και Χαράλαμπος Αζίνας.Ο οπλισμός και τα πυρομαχικά κρύφτηκαν σε αυτήν εδώ την περιοχή, στα υποστατικά του Γιώργου και Νικόλα Λεωνίδα με τη βοήθεια και του Νικόλα Μαυρονικόλα. Είναι με αυτά τα όπλα που ξεκίνησε ο Αγώνας την 1η Απριλίου 1955. Λίγους μήνες αργότερα, στις 10 Νοεμβρίου 1954, το ίδιο καΐκι, με καπετάνιο τον Θεόφιλο Ξανθόπουλο θα μεταφέρει και αποβιβάσει στη Χλώρακα τον Αρχηγό της ΕΟΚΑ Διγενή, τον

Κουταλιανός

Στις 25 Ιανουαρίου 1955 καπετάνιος στο πλοιάριο «Άγιος Γεώργιος» συνελήφθηκε μαζί με το πλήρωμα και την ομάδα παραλαβής στην ακτή «Ροδαφίνια» στη Χλώρακα κατά την εκφόρτωση οπλών, πυρομαχικών και δυναμίτιδας.

οποίο παρέλαβαν οι Χλωρακιώτες αγωνιστές Κώστας Λεωνίδα, Νικόλας Μαυτονικόλας και Μιχαλάκης Παπαντωνίου. Μια τρίτη απόπειρα μεταφοράς οπλισμού, με καπετάνιο αυτή τη φορά τον Κωνσταντίνο Πρέκα, θα αποτύχει. Οι υπεύθυνοι της ΕΟΚΑ στην Αθήνα στρέφονται για ακόμη μια φορά στον Καπετάν Βαγγέλη. Τον συναντούν ξανά ο πλοίαρχος Νίκος Σταμπολής μαζί με τον Ανδρέα Αζίνα για να το ρωτήσουν εάν δέχεται να επαναλάβει το δρομολόγιο και πόση θα ήταν η αμοιβή του. Η απάντηση, όπως γράφει ο Ανδρέας Αζίνας, ήρθε αυθόρμητη και αφοπλιστική: «εγώ δεν θέλω λεφτά κύριε Νίκο», είπε ο καπετάν Βαγγέλης στον Σταμπολή. «Πάω γιατί μου γουστάρει, για τα αδέλφια μου. Δεν συζητάω για λεφτά». Αυτή τη φορά, ο καπετάν Βαγγέλης πηγαίνει στον Πόρο όπου βρίσκει το πλοιάριο «Άγιος Γεώργιος». Το φορτώνουν με 10.000 δέσμες δυναμίτιδας, καθώς και με ποσότητα πυρομαχικών και οπλισμού και στις 13 Ιανουαρίου 1955 ξεκινούν το 4ο ταξίδι για την Κύπρο από την Ελευσίνα. Αυτή τη φορά όμως, η αποστολή φαίνεται πως είναι προδομένη. Οι βρετανοί έχουν πληροφορηθεί την άφιξη και περιμένουν το καΐκι. Η ΕΟΚΑ, που είχε αντιληφθεί τις περιπολίες των Άγγλων, έστειλε μήνυμα στην Ελλάδα να ειδοποιηθεί το πλοιάριο και να μην έρθει στο νησί. Αυτό όμως δεν έγινε κατορθωτό και το καΐκι έπεσε στην παγίδα των αποικιοκρατών. Τη νύχτα της 25ης Ιανουαρίου 1955 το «Άγιος Γεώργιος» φτάνει στην ακτή «Ροδαφίνια» της Χλώρακας και πέφτει στην καλοστημένη παγίδα των Βρετανών. Το πλήρωμα και η ομάδα παραλαβής, η οποία αποτελείτο από τον Κώστα Λεωνίδα, Ομαδάρχη και μέλη τους Νικόλα Μαυρονικόλα, Νικόλα Πενταρά, Χριστόδουλο Πενταρά, Χριστάκη Εύζωνα, Κυριάκο Μαυρονικόλα και Μιχαλάκη Παπαντωνίου, συλλαμβάνονται, ανακρίνονται και βασανίζονται. Μαζί με την ομάδα ήταν και ο αγωνιστής Σωκράτης Λοϊζίδης. Στις 2 Μαΐου οδηγούνται ενώπιοντου Επαρχιακού Κακουργιοδικείου Πάφου, στο

οποίο ένας εκ των δικηγόρων του Στέμματος ήταν ο Ραούφ Ντενκτάς. Τα λόγια του Καπετάν Βαγγέλη ενώπιον των δικαστών, λόγια μεστά και παλληκαρήσια, βγαλμένα από τα βάθη μιας ανόθευτης ελληνικής ψυχής, αποστόμωσαν τους κατακτητές που ετοίμαζαν ήδη την εκτέλεσή του. «Ότι έκανα για εσάς στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τούς είπε, έκανα τώρα για την πατρίδα μου. Ως Έλληνας έπραξα το καθήκον μου που είχα ιεράν υποχρέωση να βοηθήσω τους αδελφούς μου της Νήσου Κύπρου». Και δεν τον έστειλαν στην αγχόνη. Τον έστειλαν όμως στις φυλακές και στα απάνθρωπα βασανιστήρια από τα οποία υπέφερε έως το τέλος της ζωής του, το 1983. Κυρίες και κύριοι, Σήμερα, 36 χρόνια μετά τον θάνατό του, η πόλη της Πάφου τιμά –όπως οφείλει– τη μνήμη του καπετάν Βαγγέλη. Τιμά το γενναίο Έλληνα και το φλογερό πατριώτη, αποδίδοντας το όνομά του στο δρόμο αυτό ο οποίος γειτνιάζει με το σημείο που ο τιμώμενος έγραψε ιστορία. Υποδεχόμενοι στην πόλη μας τη θυγατέρα του, κυρία Βασιλική Ραπατζίκου-Κουταλια-

νού και την κόρη της Τατιάνα, θέλω εκ μέρους του Δημοτικού Συμβουλίου και των δημοτών της Πάφου να εκφράσω στα πρόσωπά του ςτην ευγνωμοσύνη του λαού μας προς το Μητροπολιτικό Ελληνισμό για την υποστήριξη και συμπαράσταση που προσέφερε και προσφέρει στους Έλληνες της Κύπρου στο δύσκολο αγώνα που διεξάγουμε. Η παρουσία σας εδώ, κυρία ΡαπατζίκουΚουταλιανού, και το αδελφικό μας αυτό συναπάντημα με την ευκαιρία της σημερινής τελετής ονοματοδοσίας, είναι το ελάχιστο που θα μπορούσαμε να κάνουμε για τον αείμνηστο πατέρα σας.Άλλωστε, ο ίδιος ο Καπετάν Βαγγέλης δεν ξέχασε την Κύπρο και τους ανθρώπους τηςούτε μία στιγμή, προσφέροντας μέχρι και την πενιχρή του σύνταξη για την ανακούφιση των προσφύγων μας εκείνο το τραγικό καλοκαίρι του 1974. Οφείλουμε σήμερα εμείς να ανταποδώσουμε έστω και με αυτόν τον συμβολικό τρόπο την ανεκτίμητη προσφορά του σεμνού και ανιδιοτελούς αυτού Αγωνιστή οποίος προσέφερε στο Έθνος χωρίς κανένα προσωπικό όφελος. Αντίθετα, στερήθηκε και στέρησε την οικογένειά του από την παρουσία του πατέρα και προστάτη. Πέρασε ο ίδιος, η σύζυγος και τα παιδιά του δύσκολες μέρες φτώχιας και ανέχειας χωρίς ποτέ να επιζητήσει κανένα προσωπικό όφελος, καμιά ανταμοιβή. Υπέστη ακόμη και την ύβρη, την καχυποψία και την περιθωριοποίηση, κατηγορούμενος ως «τρομοκράτης» από μερικούς, ακόμη μέχρι και πρόσφατα. Σήμερα, όμως, 65 χρόνια μετά από τις ηρωικές του πράξεις και την ηθική αναγνώριση της προσφοράς του δικαιούστε, κυρία Ραπατζίκου-Κουταλιανού να αισθάνεστε υπερήφανη για τον πατέρα σας. Δικαιούστε να νοιώθετε τη χαρά και την ικανοποίηση που λαμβάνετε απόψε ως τη μόνη ανταμοιβή για τα δύσκολα παιδικά χρόνια που γνωρίζω ότι περάσατε. Όπως κι εσείς, αγαπητή Τατιάνα, πρέπει να αισθάνεστε υπερήφανη για όσα προσέφερε στο Έθνος των Ελλήνων ο αγνός και έντιμος Αγωνιστής παππού σας. Είμαι βέβαιος ότι από εκεί ψηλά που μας βλέπει τώρα ο καπετάν Βαγγέλης, στέλνει σε όλους μας το γλυκό πλατύ χαμόγελό του. Σας ευχαριστώ.

Καταδικάστηκε στις 5 Μαΐου 1955 από το Κακουργιοδικείο Πάφου σε 4ετή φυλάκιση. Περιπλους 19

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ του Κοινοτάρχη Χλώρακας κ. Νικόλα Λιασίδη

E

ίναι με ιδιαίτερη ικανοποίηση, συγκίνηση και σεβασμό που απευθύνω χαιρετισμό στην σημερινή εκδήλωση ονοματοδοσίας της συγκεκριμένης οδού με το όνομα του αειμνήστου Ευάγγελου Λούκα Κουταλιανού. Χαιρετίζω την απόφαση του Δήμου Πάφου, που τιμά και αφήνει ανεξίτηλο στην μνήμη μας το όνομα ενός γνήσιου αγωνιστή του έθνους μας του Καπετάν Βαγγέλη. Σημειώνω ότι δεν μπορούσε να γίνει καλύτερη επιλογή οδού για την συγκεκριμένη ονοματοδοσία, μιας και λίγα μέτρα από εδώ βρίσκεται η παραλία της Βρέξης. Στη παραλία της Βρέξης τον Μάρτη του 1954 έφεξε η φλόγα του αγώνα του 195559. Ο Καπετάν Βαγγέλης έφθασε με το πλοιάριο Σειρήν εδώ σε αυτή τη περιοχή και παρέδωσε το πρώτο φορτίο όπλων που έφθανε στην Κύπρο για τον Αγώνα της ΕΟΚΑ. Εκφόρτωσε τα όπλα μαζί με τους Αγωνιστές Αντρέα, Νικόλα και Χαράλαμπο Αζίνα και τον Κώστα Λεωνίδα αργότερα ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ. Με την βοήθεια και άλλων αγωνιστών και συγκεκριμένα του Νικόλα Μαυρονικόλα και των Νικόλα Λεωνίδου και Γεωργίου Λεωνίδου αποθήκευσαν στη περιοχή τα όπλα. Είναι για αυτό το λόγο που σαν Κοινότητα Χλώρακας αισθανόμαστε περήφανοι για την δράση αυτών των αγνών αγωνιστών και θα ήθελα να αναφερθώ ιδιαίτερα στην στενή σχέση της Χλώρακας με τον Καπετάν Βαγγέλη αλλά και το νησί της Σαλαμίνας από όπου κατάγεται. Καταρχήν σαν κοινότητα έχουμε τιμήσει τον αείμνηστο Βαγγέλη Λούκα Κουταλιανό και τους Χλωρακιώτες αγωνιστές της ΕΟΚΑ πριν 5 χρόνια με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 60 Χρόνων από την άφιξη του πρώτου φορτίου όπλων. Αυτό όμως που συνδέει όσο τίποτε άλλο την Χλώρακα με τον Ευάγγελο Λούκα Κουταλιανό είναι το ίδιο το Μουσείο στην Παραλία της Αλυκής όπου εκτίθεται το Πλοιάριο ΄Αγιος Γεώργιος. Το πλοιάριο αγοράστηκε το 1961 από τον τότε Δήμαρχο Πάφου Ιάκωβο Ιακωβίδη κατόπιν προτροπής του Μακαρίου, για να χρησιμοποιηθεί ως μουσειακό έκθεμα. Με το πλοιάριο αυτό ο καπετάνιος έκανε το δεύτερο ταξίδι του για μεταφορά πυρομαχικών και δυναμίτιδας για τον αγώνα της ΕΟΚΑ και συνελήφθη από τους Άγγλους μαζί με τους Αγωνιστές Χριστάκη Εύζωνα, Νικόλα Πεντάρα, Χριστόδουλο Πεντάρα, Μιχάλη Παπαντωνίου Κυριάκο Μαυρονικόλα,Νικόλα Μαυρονικόλα και τον Κώστα Λεωνίδα (Παπακώστα). Φωτογραφικό υλικό με τον καπετάνιο κοσμεί το Μουσείο του πλοιαρίου "Άγιος Γεώργιος" και το όνομα του βρίσκεται σε τιμητικές πλάκες στο μνημείο της ΕΟΚΑ στην παραλία Αλυτζιής και στο μουσείο του πλοιαρίου.

20 Περιπλους

Κάτι αντίστοιχο με την σημερινή ονοματοδοσία είχε γίνει πριν 45 χρόνια στην Χλώρακα αφού το Κοινοτικό Συμβούλιο Χλώρακας έδωσε τότε το όνομα του καπετάνιου στην Οδό που οδηγεί από την Παραλιακή Λεωφόρο Χλώρακας στο Μουσείο Πλοιαρίου. Αξίζει να αναφέρω ότι μοντέλα των δύο πλοιαρίων Σειρήν και Άγιος Γεώργιος με τα οποία έδρασε ο αείμνηστος καπετάνιος κοσμούν το Πολεμικό Μουσείο της Αθήνας μαζί με σύντομο ιστορικό των γεγονότων της Χλώρακας. Επίσης αλλά εκθέματα σχετικά με τα πλοιάρια και την δράση τους κατά τον αγώνα της ΕΟΚΑ υπάρχουν στο Ναυτικό Μουσείο Πειραιά και στο Λαογραφικό Μουσείο της Σαλαμίνας. Ιδιαίτερη μνεία δεν θα μπορούσα να μην κάνω στην στενή σχέση του Καπετάν Βαγγέλη με τους συλληφθέντες Χλωρακιώτες Αγωνιστές της ΕΟΚΑ από τα γεγονότα στα Ροδαφίνια τον Γενάρη του 1955. Μετά την σύλληψη, την καταδίκη και την 4ετη φυλάκιση του στις φυλακές Λευκωσίας είχε αναπτύξει στενές σχέσεις φιλίας με τους συναγωνιστές του και ιδιαίτερα με τον ομαδάρχη της ΕΟΚΑ στην Χλώρακα Κώστα Λεωνίδα(Παπακώστα). Για αυτό το λόγο μετά το τέλος του αγώνα και συγκεκριμένα το 1962 επισκέφθηκε την Χλώρακα για να δει τους συναγωνιστές του οι οποίοι μαζί με τις αρχές της Χλώρακας του επεφύλαξαν θερμή υποδοχή. Η Σύνδεση του αειμνήστου καπετάνιου με την Χλώρακα έγινε πρόσφατα, και συγκεκριμένα τον Σεπτέμβριο του 2015 επίσημη, μιας και το Κοινοτικό Συμβούλιο ΧλώρακαςΑδελφοποιήθηκε με τον Δήμο της Σαλαμίνας, τόπο καταγωγής του καπετάνιου. Ακολούθησαν τον Ιούνιο του 2016 τα αποκαλυπτήρια προτομής του Ευάγγελου Λούκα Κουταλιανού στην Σαλαμίνα παρουσία του Μητροπολίτη Πάφου Γεωργίου, των Υφυπουργών Άμυνας

Ελλάδας κου Δήμητρη Βίτσα, του Υπουργού Άμυνας Κύπρου κου Χριστόφορου Φωκαίδη, των Δημάρχων Πάφου Φαίδωνα Φαίδωνος και Σαλαμίνας ΙσίδωραςΝάννου και του Κοινοτάρχη Χλώρακας Κλεόβουλου Παπακώστα. Τα έξοδα της κατασκευής της προτομής και του βάθρου καλύφθηκαν εξ ολοκλήρου από εισφορές που προέρχονταν από την Κύπρο. Πρωτοστάτης της ιδέας της κατασκευής της προτομής αλλά και της αδελφοποίησης της Χλώρακας με την Σαλαμίνα ήταν ο τέως Κοινοτάρχης Χλώρακας κος Κλεόβουλος Παπακώστα. Η προτομή στη Σαλαμίνα καθώς και η σημερινή ονοματοδοσία του συγκεκριμένου δρόμου εις μνήμην του Ευάγγελου Λούκα Κουταλιανού είναι η ελάχιστη προσφορά σε έναν ανιδιοτελή αγωνιστή. Σε έναν πατριώτη που όταν προσκλήθηκε για να αναλάβει τις ομολογουμένως παράτολμες επιχειρήσεις, δεν δίστασε, ούτε σκέφτηκε λεπτό να μην πραγματοποιήσει αυτές τις αποστολές. Η αγάπη του για την Κύπρο και τον λαό της είναι αδιαμφισβήτητη. Ο Ευάγγελος Λούκα Κουταλιανός ήταν ένας πατριώτης αγνός, άσπιλος, αμόλυντος, μαχητικός, ήταν ένας Έλληνας παλαιάς κοπής, ένας Έλληνας άλλης εποχής, από αυτούς που η πατρίδα μας έχει τόσο ανάγκη σήμερα και αξίζει να τιμά. Κλείνοντας θέλω να ευχαριστήσω και να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μας προς την κόρη του Καπετάνιου, την Βασιλική ΡαπατζίκουΚουταλιανού που είναι εδώ σήμερα, για τις υπηρεσίες που προσέφερε ο πατέρας της για την Κύπρο και τον λαό της. Θέλω να συγχαρώ τον Δήμαρχο και το Δημοτικό Συμβούλιο Πάφου που τιμούν αυτόν τον αγνό και αληθινό πατριώτη. Τον Καπετάνιο της Ελευθερίας. Τον Ευάγγελο Λουκά Κουταλιανό.

Το ναυπηγείο “Ψαρρού” στο Πέραμα Για να διηγηθούμε την ιστορία του σχεδόν αιωνόβιου ναυπηγείου “Γεωργίου Ψαρρού” στο Πέραμα θα πρέπει πρώτα να μεταφερθούμε στα Δωδεκάνησα, συγκεκριμένα στη Σύμη και να πάμε πολύ πίσω στον χρόνο. Του Χάρη Τζάλα

Η

Σύμη πρωτοαναφέρεται ως ναυτικό νησί από τον Όμηρο. Ο βασιλιάς της, ο Νηρέας, συνέβαλε στην εκστρατεία ενάντια της Τροίας με τρία καράβια. Πολλά ήταν από τα προϊστορικά χρόνια τα Ελληνικά νησιά που η επιβίωση των κατοίκων τους εξαρτιόνταν από την τέχνη του καραβομαραγκού και του ναυτικού. Η Σύμη κράτησε για χιλιετίες αυτήν την παράδοση. Από τα μέσα του19ου αιώνα, όταν άνθισε το εμπόριο του σφουγγαριού, οι Συμιακοί πρωτοστάτησαν με τους Καλύμνιους στην σπογγαλιεία και το εμπόριο. Οι Συμιακοί καραβομαραγκοί έκτιζαν ωραιότατα ξύλινα καράβια, που τα επάνδρωναν ντόπιοι ναυτικοί και δύτες, άλλοτε οι δύτες ήταν Καλύμνιοι. Τα σφουγγαράδικα αυτά πήγαιναν στις Βορειοαφρικανικές ακτές, τα περισσότερα στην Λιβύη, όπου τα σφουγγάρια ήταν άφθονα. Ας θυμηθούμε ότι σε Συμιακούς χρωστάμε την ανακάλυψη του περίφημου ναυάγιου των Αντικυθήρων, οι ίδιοι δύτες που το 1901 κάτω από την καθοδήγηση αρχαιολόγου και με πλοίο του Πολεμικού Ναυτικού έφεραν στο φως αυτούς τους ανεκτίμητους θησαυρούς συμπεριλαμβανομένου και του μοναδικού «αρχαίου μηχανισμού». Ας προχωρήσουμε μια δεκαετία, το 1912 η Ιταλία καταλαμβάνει τα Δωδεκάνησα εκμεταλλευόμενη το ναδίρ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από τότε και για μια δεκαετία και παρόλο που τα καρνάγια της Σύμης συνεχίζουν το κατασκευαστικό τους έργο, ορισμένοι καραβομαραγκοί αλλά και άλλοι μαστόροι αφήνουν το νησί και με τις οικογένειες τους έρχονται στον Πειραιά να βρουν καλλίτερη μοίρα. Ο Πειραιάς τότε, μετά από αιώνες εγκατάλειψης ξαναγινόταν το μεγάλο, το πρώτο Ελληνικό λιμάνι. Μαζί τους και ο Μανώλης Ψαρρός, ο παππούς του Μανώλη, του σημερινού ιδιοκτήτη του ναυπηγείου. Ο παππούς ο Μανώλης ήταν τότε, στην αρχή του 20ου αιώνα, ένας νεαρός μάστορας, που γνωρίζει την τέχνη της ξυλοναυπηγικής και εγκαθίσταται στον Πειραιά στην συνοικία του Αγίου Διονυσίου, όπου έχουν στηθεί κάποιοι πρόχειροι ταρσανάδες. Ο γιος του ο Γιώργος μυείται και εκείνος στην παραδοσιακή ναυπηγική.

Ο Γιώργος Ψαρρός, φωτογραφία των αρχών του 1970.

22 Περιπλους

Τα χρόνια περνάνε και το 1923, μετά την Μικρασιατική καταστροφή πρόσφυγες έρχονται στον Πειραιά από την Κωνσταντινούπολη, ορισμένοι προωθούνται στο Πέραμα που ήταν τότε μια ακατοίκητη ερημική παραλία με ένα μικρό οικισμό ψαράδων στο σημερινό «τέρμα του Περάματος». Στους ψαράδες και τους

1

πρόσφυγες προστέθηκαν Ικαριώτες και Μανιάτες. Όταν το λιμάνι του Πειραιά επεκτάθηκε Βόρεια, τα καρνάγια του Αγ. Διονύση μεταφέρθηκαν στο Πέραμα. Το 1925 ο «Μαστρομανώλης» γίνεται μέλος του «Πανελλήνιου Συνδέσμου ΝαυπηγώνΞυλουργών» του Πειραιά. Πάμπολλα τα αλιευτικά, οι μαούνες, και τα άλλα παραδοσιακά ιστιοφόρα που κατασκευάζονται στο Πέραμα, η δραστηριότητα συνεχίζεται και στα δύσκολα χρόνια της Γερμανικής κατοχής.

2

1. Η παλιά επιγραφή. 2. O Mαστρομανώλης Ψαρρός με κοστούμι και γραβάτα ποζάρει με φίλο του. 3. Μεταφορά σύγχρονου MotorYacht με traveling lift.

Μετά την «απελευθέρωση» το ναυπηγείο του Ψαρρού, που ανήκει πλέον στον Γιώργο Ψαρρό, γνωρίζει, όπως και τα άλλα ναυπηγεία του Περάματος μεγάλη άνθιση χάρη στην βοήθεια του «σχεδίου Μάρσαλ». Κατασκευάζονται καινούρια, μεγαλύτερα εμπορικά και αλιευτικά και τα πρώτα σκάφη αναψυχής. Από τα τελευταία ξεχωρίζουν το «Ίρις» και το «Ηώς» του επιχειρηματία Άρτεμη Δεναξά, που έγινε και υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας και η «Κίρκη» του τότε μεγαλοεπιχειρηματία Μπρούσκου. Το μεγάλο άλμα που καθιέρωσε τον Γιώργο Ψαρρό σαν κατασκευαστή παραδοσιακών Yachts έρχεται λίγα χρόνια μετά, όταν κατασκεύασε τη «Σαΐτα» για τους Rothschild –αργότερα το θαλαμηγό απέκτησε ο διάσημος μόδιστρο Givenchy-και την «Πανδώρα» για τον εφοπλιστή Πανάγο Λαιμό. Ακολούθησε μια μεγάλη παραγγελία 10 motor sailer, τα πρώτα «εν σειρά» κατασκευασμένα επαγγελματικά θαλαμηγά. Τα πέντε για τον τότε ανερχόμενο επιχειρηματία Γιάννη Λάτση, τα άλλα για τον μεγάλο αρχιτέκτονα-πολεοδόμο Κωνσταντίνο Δοξιάδη. Πρόκειται για τις γνωστές «Αλκυονίδες» και τα «Δόξα». Είναι δικάταρτα, μήκους 23 μέτρων με μεγάλες προωθητικές μηχανές και ενδιαίτηση για 12 επιβάτες και το πλήρωμα. Το τελευταίο και μεγαλύτερο θαλαμηγό που έκτισε ο μαστρογιώργης είναι το 33μετρο «Αετός» του εφοπλιστή Φώτη Λικιαρδόπουλου. Ο Μανώλης Ψαρρός, ο γιος του μαστρογιώργη ανέλαβε τη διεύθυνση του ναυπηγείου στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και άρχισε σιγά- σιγά τον εκσυγχρονισμό του με

3

την επέκταση του χώρου προς τη θάλασσα-όπως και στα γειτονικά ναυπηγεία-- και την εγκατάσταση σύγχρονων εργαλείων και travelift που απλοποιεί την ανέλκυση και καθέλκυση. Δεν έπαψε όμως το ναυπηγείο να ασχολείται και με το παραδοσιακό ξύλινο σκάφος, γίνονται ανελκύσεις και καθελκύσεις, συντηρήσεις και επισκευές. Παρά της δυσκολίες που αντιμετωπίζει η παραδοσιακή ναυπηγική ο Ψαρρός συνεχίζει την κατασκευή ολίγων ξύλινων θαλαμηγών. Χαρακτηριστική η πρόσφατη καθέλκυση ενός 17μετρου θαλαμηγού, ο «Άρης», ένα πανέμορφο ketch που προστέθηκε στη

μακρά αλυσίδα των παραδοσιακών yachts. Το 1981, όταν αποφάσισα την κατασκευή του ομοιώματος του «Αρχαίου πλοίου της Κυρήνειας» σε μια πρωτοπόρο προσπάθεια πειραματικής αρχαιολογίας, συζήτησα με τον Μανώλη παρουσία του πατέρα του τη δυνατότητα το «Κυρήνεια ΙΙ» να κατασκευαστεί στο ναυπηγείο τους. Εξήγησα ότι θα ακολουθούσαμε την αρχαία μέθοδο συναρμολόγησης όπου έμπαιναν πρώτα τα μαδέρια του πετσώματος και όταν όλο το σκαρί έχει σχηματιστεί τοποθετούνταν οι νομείς. Ο πατέρας Ψαρρός το θεώρησε ανέφικτο και πράγματι από τον 4ο – 5οαιώνα μ.Χ. όλα τα Περιπλους 23

1

1. Το ναυπηγείο Ψαρρός και στο βάθος το σημερινό Πέραμα. 2. Το “Κυρήνεια ΙΙ” έτοιμο για καθέλκυση. Ο Μανώλης Ψαρρός με την ομάδα των μαστόρων και των επιστημόνων.

3. Όλα τα επαγγελματικά θαλαμηγά «Δόξα» συνεχίζουν τα ταξίδια τους. πλοία της ανατολικής Μεσογείου κτίζονται με πρώτα το στήσιμο των νομέων –τα στραβόξυλα– και πάνω σε αυτόν τον σκελετό, που προκαθορίζει τις γραμμές του πλοίου, καρφώνονται τα μαδέρια του πετσώματος. Τότε τα «πλευρικά κουπιά» αντικαταστάθηκαν από το κεντρικό τιμόνι και η καρένα από κυρτή έγινε ίσια. Ο Μανώλης δέχτηκε την πρόκληση και τελικά το «Κυρήνεια ΙΙ» κτίστηκε στο ναυπηγείο Ψαρρού με την αρχαία μέθοδο γνωστή ως Shell first,«πρώτα το κέλυφος». Το ναυπηγείο «Γεωργίου Ψαρού» είναι σήμερα ένα από τα πλέον σύγχρονα του Περάματος αλλά ο Μανώλης τρέφει μια ξεχωριστή αγάπη για το ξύλινο παραδοσιακό σκάφος και πάντα δίπλα στα μεγάλα σύγχρονα θαλαμηγά, στέκονται, ταπεινά αλλά πανέμορφα, ξύλινα παραδοσιακά σκαριά.

2

Χαρακτηριστικό της αγάπης του Μανώλη για τη ναυπηγική παράδοση είναι ότι έχει διατηρήσει ένα τμήμα του παλιού καρνάγιου. Η ξακουστή «σάλα» με τα χνάρια όπου σχεδιάστηκαν εκατοντάδες ξύλινα σκαριά διατηρείτε ακόμα σαν μουσειακός χώρος με τα χειροποίητα ναυπηγικά εργαλεία. Έχει επίσης διασωθεί το παλιό «βίντσι» με τις βαριές σιδερένιες αλυσίδες και το αρχικό γραφείο του «Mαστρομανώλη Ψαρρού» με πάμπολλα ενθύμια και παλιές φωτογραφίες. Η πρόοδος είναι απαραίτητη, αλλά για μια χώρα σαν την Ελλάδα που «ακουμπά στη θάλασσα», μια χώρα σφιχταγκαλιασμένη με ένα πανέμορφο αρχιπέλαγος καλό είναι να διατηρείται και η τέχνη του ξυλομαραγκού, του πανά, του καλαφάτη.

24 Περιπλους

3

Share our Passion for Shipping

Capital Product Partners L.P. 3 Iassonos St., Piraeus 18537, Greece, Tel: +30 210 4584950, Fax: +30 210 4284285, E-mail: info@capitalpplp.com, www.capitalpplp.com

56

ο Ράλλυ

Αιγαίου 2019

© ΠΟΙΑΘ/Νίκος Αλευρομύτης

Μ

ε την αίγλη που δίνουν η πατίνα του χρόνου και η δυσκολία του αγώνα, το Ράλλυ Αιγαίου άνοιξε και εφέτος πανιά για 56η χρονιά. Η ιστορική διοργάνωση του Πανελληνίου Ομίλου Ιστιοπλοΐας Ανοικτής Θαλάσσης αποτελεί τον, μέχρι τώρα, πιο απαιτητικό αγώνα στον πανέμορφο στίβο του Αιγαίου Πελάγους και τα μελτέμια, για ακόμα μία φορά, βοήθησαν τους αγωνιζόμενους να ευχαριστηθούν ιστιοπλοϊκές κούρσες με συναγωνισμό υψηλού επιπέδου. Στις 19 Ιουλίου και από την πυραυλάκατο 26 Περιπλους

«Ξένος», η οποία βρισκόταν σε μία νοητή ευθεία με το θρυλικό θωρηκτό «Αβέρωφ», που έχει συνδέσει άρρηκτα το όνομά του με το Αιγαίο Πέλαγος και όπου διεξήχθη η Τελετή Υποδοχής κυβερνητών και πληρωμάτων, ο Σπύρος Καπράλος, μέλος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής και πρόεδρος της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής έδωσε την εκκίνηση και εξομολογήθηκε μία μεγάλη του επιθυμία που δεν είναι άλλη από το να βρεθεί και αυτός σε ένα σκάφος και να γίνει μέρος της ιστορίας του πολυετούς θεσμού.

© ΠΟΙΑΘ/Νίκος Αλευρομύτης

© ΠΟΙΑΘ/Νίκος Αλευρομύτης

Υψηλός ο συναγωνισμός και στο φετινό Ράλλυ Αιγαίου της Σπυριδούλας Σπανέα

Τα 19 ιστιοφόρα ξεκίνησαν όρτσα για την πρώτη σημαδούρα, με τα δύο 52άρια, το Bullet-Encode και το Optimum 3 ν’ αρχίζουν από νωρίς τη... μονομαχία τους. Τα μικρότερα σκάφη, παρόλο που η γωνία του ανέμου δεν ήταν ευνοϊκή, άνοιξαν μπαλόνια με στόχο να βρεθούν όσο το δυνατόν πιο κοντά στους... γίγαντες του στόλου. Με εναλλαγές του ανέμου, σε μία ωραία, υπό το φως του φεγγαριού, νυχτερινή πλεύση, οι ιστιοπλόοι πέρασαν τη «βαθμολογική πόρτα» της Σίφνου και χάρη στις καιρικές συνθήκες, έφτασαν την επόμενη ημέρα στο νησί της Αστυπάλαιας.

Στη «βαθμολογική πόρτα» και στις δύο κατηγορίες (performance και sport) ξεχώρισαν σκάφη που έχουν είτε άμεση, είτε έμμεση σχέση με το Πολεμικό Ναυτικό. Στην κατηγορία «Performance» πρώτο ήταν το σκάφος «Pega» της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων με κυβερνήτες τον αντιπλοίαρχο Δημήτρη Σουβαλτζή ΠΝ και τον Θοδωρή Τσουλφά και στα Sport πρώτο ήρθε το «Κορμοράνος 2» από τα Χανιά με τον ναύαρχο ε/α Κωνσταντίνο Μανιουδάκη ΠΝ στο τιμόνι του. Στη συνέχεια, στην ιστιοδρομία ΦάληροΑστυπάλαια, στην κατηγορία «Performance»

πρώτο ήταν το σκάφος «Pega» της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, ενώ στην κατηγορία «Sport» πρώτο ήταν το σκάφος «Water Gipsy» με κυβερνήτες τον πρόεδρο του ΠΟΙΑΘ Ιωάννη Μαραγκουδάκη και τον Τζανέτο Κυριακίδη. Στις 23 Ιουλίου, στην «πεταλούδα του Αιγαίου» διεξήχθη η παράκτια ιστιοδρομία. Οι ισχυροί άνεμοι έδωσαν την ευκαιρία στους αγωνιζόμενους για μία κούρσα γεμάτη αδρεναλίνη. Τα δύο 52άρια μονομάχησαν και πάλι με τα μικρότερα να αναδεικνύονται σε άξιους ανταγωνιστές. Την προσοχή των θεΠεριπλους 27

ατών τράβηξε και το πανέμορφο «Arallus M. Maritime» με κυβερνήτη τον Χριστόφορο Στράτο. Νικητής στην παράκτια κούρσα αναδείχθηκε το «Bullet Encode» (performance) με κυβερνήτες τους Δημήτρη Δεληγιάννη και Σίμο Καμπουρίδη και το «Water Gipsy» (sport) με τον Ιωάννη Μαραγκουδάκη στο τιμόνι του. Στις 24 Ιουλίου τα ιστιοφόρα απέπλευσαν για τη Μήλο, σε μία ιστιοδρομία 110 ναυτικών μιλίων. Η ένταση του ανέμου ήταν μεγάλη και κάτω από την Ίο τα σκάφη συνάντησαν ανέμους που ξεπέρασαν τους 40 κόμβους (οκτώ μποφόρ). Στη Σίκινο υπήρχε «βαθμολογική πόρτα», η οποία έγινε προς τιμή του ποιητή του Αιγαίου, Οδυσσέα Ελύτη με

αφορμή τα 40 χρόνια από την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας. Τα πρώτα σκάφη μπήκαν στο λιμάνι του Αδάμαντα το βράδυ με τους ιστιοπλόους ενθουσιασμένους από τον γεμάτο ένταση αγώνα ενώ για πρώτη φορά υπήρξαν νικητές πριν από την ολοκλήρωση της διοργάνωσης. Το σκάφος «Pega-ΣΝΔ», στα Performance και το «Water Gipsy» στα Sport είχαν «χτίσει» τη διαφορά που χρειάστηκε για την κατάκτηση της πρώτης θέσης στις κατηγορίες τους. Στην τελευταία κούρσα από τη Μήλο μέχρι τον ναό του Ποσειδώνα ο Αίολος θέλησε να δοκιμάσει τους ιστιοπλόους και στην μπουνάτσα. Οι εραστές των ιστίων αντεπεξήλθαν και σε αυτή την πρόκληση και μετά την ολοκλήρωση

της διοργάνωσης όλοι παραδέχτηκαν ότι ήταν από τις πιο ενδιαφέρουσες διαδρομές. Η τελετή απονομής των επάθλων πραγματοποιήθηκε στη Ναυτική Διοίκηση Αιγαίου, την οποία τίμησαν με την παρουσία τους ο υφυπουργός Αθλητισμού Λευτέρης Αυγενάκης, οι βουλευτές Διονύσης Χατζηδάκης, Νικόλαος Μανωλάκος, Κατερίνα Μονογιού, ο Γενικός Γραμματέας Αθλητισμού Γιώργος Μαυρωτάς, η ηγεσία των Ε/Δ κ.α. Αξίζει να αναφέρουμε ότι και σε αυτή τη διοργάνωση συνεχίστηκε το πρόγραμμα του ΠΟΙΑΘ «Να σώσουμε τις θάλασσές μας». Σε παραλίες της Αστυπάλαιας και της Μήλου με τη βοήθεια ανθρώπων της Helmepa πραγματοποιήθηκαν καθαρισμοί παραλιών.

ΤΕΛΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ 56ου ΡΑΛΛΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 2019 ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ PERFORMANCE 1. PEGA-ΣΧΟΛΗ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΔΟΚΙΜΩΝ (Δ. ΣΟΥΒΑΛΤΖΗΣ & Θ. ΤΣΟΥΛΦΑΣ) 2. BULLET-ENCODE (Δ. ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ & Σ. ΚΑΜΠΟΥΡΙΔΗΣ) 3. AIOLIA (Σ. ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ) ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ SPORT 1. WATER GIPSY (Γ. ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ & ΤΖ. ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ) 2. ALTER EGO-ABS (ΣΤ. ΜΠΟΝΑΣ & ΑΛ. ΜΠΟΝΑΣ) 3. PHOINIX (Χ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ)

© ΠΟΙΑΘ/Νίκος Αλευρομύτης

28 Περιπλους

Αν α κ ο ί ν ω σ η

Υπουργείο Εθνικής Άμυνας Ministry of National Defence

Υπογραφή αποδοχής δωρεάς Πλοίου Γενικής Υποστήριξης από τον ΥΕΘΑ κ. Νικόλαο Παναγιωτόπουλο και τον κ. Παναγιώτη Λασκαρίδη

Ο

Υπουργός Εθνικής Άμυνας κ. Νικόλαος Παναγιωτόπουλος συναντήθηκε σήμερα με τον κ. Παναγιώτη Λασκαρίδη, με τον οποίο συνυπέγραψε την αποδοχή δωρεάς ενός Πλοίου Γενικής Υποστήριξης ανοικτής θαλάσσης, για τις ανάγκες του Πολεμικού Ναυτικού. Κατά τη συνάντηση, ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας εξέφρασε τις θερμές ευχαριστίες του προς τον κ. Παναγιώτη Λασκαρίδη, η ευγενική δωρεά του οποίου θα συμβάλει στην επαύξηση των δυνατοτήτων υποστήριξης της αποστολής και των έργων του Πολεμικού Ναυτικού. Στην συνάντηση παρέστησαν ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ, Πτέραρχος Χρήστος Χριστοδούλου, ο Αρχηγός ΓΕΝ, Αντιναύαρχος Νικόλαος Τσούνης ΠΝ και ο Υποναύαρχος (Μ) Γεώργιος Μπαμπλένης ΠΝ, Διευθυντής Διεύθυνσης Εξοπλισμών ΓΕΝ.

Περιπλους 29

H ενδυνάμωση των γυναικών στη ναυτιλιακή κοινότητα

Ομιλία του κ. Δημητρίου Ματθαίου στο ΝΜΕ κατά τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Ναυτιλίας 2019.

30 Περιπλους

Θ

α ήθελα να εκφράσω τη χαρά μου για την παρουσία μου σήμερα εδώ στο Ναυτικό Μουσείο, όπου κληθήκαμε να γιορτάσουμε την Παγκόσμια Ημέρα της Ναυτιλίας. Τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ), μέσω του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (IMO), δημιούργησαν την Παγκόσμια Ημέρα της Ναυτιλίας που διεξήχθη για πρώτη φορά στις 17 Μαρτίου 1978 για να γιορτάσουν τη συμβολή της διεθνούς ναυτιλιακής βιομηχανίας στην παγκόσμια οικονομία. Την εποχή εκείνη ο οργανισμός αριθμούσε 21 κράτη μέλη. Σήμερα συμμετέχουν 174 κράτη μέλη και τρία συνεργαζόμενα μέλη. Ως ενεργό μέλος της παγκόσμιας Ναυτιλιακής κοινότητας, υποστηρίζω την εκστρατεία του IMO για το 2019 που αφορά στην "Ενδυνάμωση των γυναικών στη ναυτιλιακή κοινότητα". Ένα μήνυμα που έρχεται να υποστηρίξει δυναμικά τον 5ο στόχο μεταξύ των 17 στόχων του σχεδίου Αειφόρου Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών, την "Επίτευξη ισότητας των φύλων και ενδυνάμωση όλων των γυναικών και των κοριτσιών". Ως άνθρωπος γεννημένος στην Ελλάδα, το λίκνο της Ναυτιλίας, επέλεξα να υπηρετήσω και να συνεχίζω να υπηρετώ την παγκόσμια ναυτιλιακή κοινότητα με μεγάλη υπερηφάνεια. Με απόλυτη δέσμευση και αφοσίωση συνεχίζω και συνδράμω με κάθε δυνατό τρόπο στην ενδυνάμωση ικανών ανθρώπων –γυναικών και ανδρών– που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους με ακλόνητο πάθος για μια ασφαλή και βιώσιμη ναυτιλία. Η ισότητα των φύλων δεν πρέπει να θεωρείται ως ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, αλλά ως απαραίτητο θεμέλιο για έναν ειρηνικό, ευδαίμων και βιώσιμο ναυτιλιακό κόσμο. Η σημερινή ημέρα υμνεί τη Ναυτιλία ως διαχρονικό θεσμό, ως παγκόσμια κουλτού-

ρα και ως ιδανική επιλογή επαγγελματικής σταδιοδρομίας. Η Ναυτιλία είναι μια πολυεθνική και πολυπολιτισμική ομάδα ανθρώπων και στόλου, με παγκόσμιο κύρος και διεθνή αναγνώριση, αλλά με Ελληνική ταυτότητα γιατί απλά η χώρα μας ηγείται αυτής της ομάδας. Είναι η ναυαρχίδα της παγκόσμιας ναυτιλίας. Και αυτό είναι αποτέλεσμα του Έλληνα που υπηρετεί την Ναυτιλία είτε ως Ναυτικός, είτε ως ζωτικό κομμάτι ναυτιλιακής εταιρείας, είτε ως πλοιοκτήτης, είτε ως ρυθμιστική αρχή. Είναι στο DNA μας, λένε πολλοί. Και όχι άδικα. Οι Έλληνες είμαστε προικισμένοι με την διαχρονική αξία της αρχαίο-ελληνικής Ναυτοσύνης και της ναυτικής παράδοσης που έχουμε κληρονομήσει. Για να συνειδητοποιήσετε την ανεκτίμητη αξία της Ναυτιλίας αρκεί να σκεφτείτε πως ο άξονας της οικονομίας –σε παγκόσμιο επίπεδο– κινείται στην τροχιά που ορίζει η Ναυτιλία. Μιλώντας με αριθμούς σας αναφέρω πως το 90% του παγκόσμιου εμπορίου πραγματοποιείται μέσω της θάλασσας. Με αναφορά στην χώρα μας η ναυτιλία μαζί με τον τουρισμό αποτελούν τον σημαντικότερο τομέας της εθνικής μας οικονομίας. Σκεφτείτε ότι το 21% του παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου μεταφέρεται σε πλοία ελεγχόμενα από Έλληνες, οι οποίοι αντιπροσωπεύουμε μόλις το 0,15% του παγκόσμιου πληθυσμού! Η αξία του ελληνικού στόλου στις αρχές του 2019 ανήλθε στα 105,23 δισ. Δολάρια, εξασφαλίζοντας ότι οι Έλληνες πλοιοκτήτες θα συνεχίσουν να διαχειρίζονται όχι μόνο τον μεγαλύτερο στόλο παγκοσμίως αλλά και τον πιο πολύτιμο. Συγκεκριμένα οι Έλληνες πλοιοκτήτες ελέγχουν • τ ο 31,99% του παγκόσμιου στόλου δεξαμενόπλοιων αργού πετρελαίου, • τ ο 23,12% του παγκόσμιου στόλου ξηρού χύδην φορτίου,

• το 15,42% του παγκόσμιου στόλου υγροποιημένου φυσικού αέριου και υγροποιημένου αέριου πετρελαίου (LNG, LPG) • και το 15,17% του παγκόσμιου στόλου δεξαμενόπλοιων χημικών και προϊόντων. Αναφορικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ελλάδα κατέχει το 53,03% του συνολικού στόλου της Ευρώπης. Ως εκ τούτου, ο στρατηγικός ρόλος της ελληνικής ναυτιλίας στην εξυπηρέτηση του παγκόσμιου εμπορίου -και ιδιαίτερα στην εξασφάλιση του εκτός Ε.Ε εμπορίου- συμπεριλαμβανομένου του ενεργειακού εφοδιασμού, είναι εμφανής και αδιαμφισβήτητος. Επίσης η ηλικία του στόλου με ελληνική σημαία το 2017 ήταν 14,33 χρόνια και του ελληνόκτητου στόλου 11,74 χρόνια, ενώ η μέση ηλικία του παγκόσμιου στόλου είναι 15,2 έτη. Συνεπώς διαθέτουμε εκτός από τον μεγαλύτερο και τον πιο σύγχρονο στόλο παγκοσμίως. Ο ελληνικής ιδιοκτησίας εμπορικός στόλος σε σχέση με τον παγκόσμιο στόλο σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία Μαρτίου 2019 συγκαταλέγεται: • 1η παγκόσμια δύναμη σε πλοία μεταφοράς χύδην φορτίου και δεξαμενόπλοια(bulk carriers & tankers) • 2η παγκόσμια δύναμη στο LNG (υγροποιημένο φυσικό αέριο) • 3η παγκόσμια δύναμη σε πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων (Containers) • 4η παγκόσμια δύναμη στα πλοία LPG • 1η δύναμη στην ΕΕ με 53 % του συνόλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η ναυτιλία λειτουργώντας σε καθεστώς ελεύθερου ανταγωνισμού, διατηρεί την ανεξαρτησία της από τις γνωστές κρατικές ή πολιτικές παρεμβολές. Ο εργασιακός χώρος είναι αξιοπρεπής και η αξιοκρατία πρυτανεύει. Με αφορμή το φετινό μήνυμα του ΙΜΟ για την ενδυνάμωση ένταξης της γυναίκας στη Ναυτιλία, να τονίσω πως ενώ παραδοσιακά η ναυτιλία ήταν ένα ανδροκρατούμενο επάγγελμα, τα τελευταία αρκετά χρόνια έχει απορροφήσει πολλές γυναίκες που διαπρέ-

πουν στον τομέα τους. Προσωπική μου εκτίμηση είναι πως το ζήτημα που θα πρέπει να μας αφορά δεν έγκειται στο να αξιολογήσουμε τη δυνατότητα μιας γυναίκας ή ενός άνδρα να υπηρετήσει την Ναυτιλία. Αφορά αποκλειστικά στην αξιολόγηση ανθρώπων ικανών, με δυναμική και κριτική σκέψη, ταπεινό πνεύμα και αυτοπειθαρχία. Ο άνθρωπος –είτε άντρας είτε γυναίκα– που πληροί τις προϋποθέσεις και καλείται να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του κλάδου πιστεύω πως μπορεί να ηγηθεί. Άλλωστε, η διοίκηση των επιχειρήσεων που ηγούμαστε έγκειται στην επιλογή των κατάλληλων ανθρώπων στις ανάλογες θέσεις. Θέλουμε ανθρώπους με όρεξη για σκληρή δουλειά, δημιουργικότητα και προσήλωση. Η ελληνική ναυτιλία δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένας απλός βιομηχανικός κλάδος. Είναι ένας κλάδος που αναδεικνύει την αξία του Έλληνα και δοκιμάζει συνεχώς τα όρια και τις ικανότητες του. Η ελληνική ναυτιλία είναι πολιτισμός και για να αναμορφώσουμε και να καλλιεργήσουμε τον Ναυτιλιακό μας πολιτισμό θα πρέπει να αναφερθούμε στην νέα γενιά. Να κάνουμε τη ναυτιλία και τη ναυτική εκπαίδευση την πρώτη επιλογή ανάμεσα στις επαγγελματικές προτιμήσεις της νέας γενιάς. Οι Έλληνες, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε

ότι είμαστε πρώτοι στη παγκόσμιο ναυτιλία, πρώτοι στην ναυτοσύνη, πρώτοι στην ναυτική παράδοση. Καιρός είναι να προσανατολιστούμε, ώστε να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για μία άρτια, σύγχρονη, εξελιγμένη Ναυτική Εκπαίδευση, που θα προσφέρει στελέχη ικανά να σταδιοδρομήσουν, να ανταγωνιστούν και να υπερέχουν έναντι του αλλοδαπού ανταγωνισμού. Γιατί πολύ απλά ο πιο σημαντικός και ζωτικής σημασίας πόρος για κάθε ελληνική ναυτιλιακή επιχείρηση είναι ο Έλληνας. Είναι αποδεδειγμένο πως, ένα αμιγώς ελληνικό πλήρωμα, δημιουργεί και διατηρεί κλίμα ομόνοιας, αλληλεγγύης και αμοιβαίας εμπιστοσύνης, εξασφαλίζοντας τον απαραίτητο –για την ασφάλεια και αποδοτικότητα– βαθμό επαγγελματικής εξειδίκευσης, εξοικείωσης και αφομοίωσης με τη Πολιτική και τις διαδικασίες της Εταιρίας. Τα παραπάνω απορρέουν χάρις στο φιλότιμο και την αποδεδειγμένη, διαχρονικά, ναυτοσύνη και επαγγελματική συνείδηση, που διέπουν τον Έλληνα ναυτικό. Για το λόγο αυτό, πρέπει να επενδύουμε στο ελληνικό ανθρώπινο κεφάλαιο, στη δημιουργία νέας γενιάς Ελλήνων ναυτικών με προγράμματα επαγγελματικού προσανατολισμού στην Ναυτιλία, με συνεχή εκπαίδευση & ανάπτυξη των προσωπικών δεξιοτήτων από εμπειρογνώμονες με επιστημονικές γνώσεις. Θα πρέπει να προχωρήσουμε άμεσα στις απαιτούμενες αλλαγές με ανασχεδιασμό της πολιτικής, των διαδικασιών καθώς και των συστημάτων και του νομοθετικού πλαισίου που διέπουν τους εμπλεκόμενους κυβερνητικούς και ιδιωτικούς φορείς με την Ελληνική Ναυτιλιακή Εκπαίδευση, με στόχο την αναδόμηση, τον ανασχηματισμό και την επανεκκίνηση της Ελληνικής Ναυτιλίας. Δεν μπορούμε όμως να μιλάμε για Ελληνική Ναυτιλία και να μην αναφερθούμε στο ιερό μας σύμβολο δύναμης, πίστης και ασφάλειας, την Ελληνική μας σημαία. Η Ελληνική σημαία για την ναυτιλία εγγυάται ασφάλεια, αναγνώριση και γεμίζει με υπερηφάνεια τους ναυτικούς που είναι ναυτολογημένοι σε πλοία εγγεγραμμένα στο Ελληνικό νηολόγιο. Στη δική μας Ναυτιλία δεν μάθαμε να χτίζουμε το ΕΓΩ, γαλουχηθήκαμε να αναπτύσσουμε το ΕΜΕΙΣ. Και ΕΜΕΙΣ οι Έλληνες έχουμε τη Ναυτιλία οικογένεια μας, που κοπιάσαμε και τη φτάσαμε στο υψηλότερο βάθρο για να παραμείνει εκεί ως διαχρονικά αμετάβλητη και ανεκτίμητη αξία. Σας ευχαριστώ

Περιπλους 31

Αναδρομή στην ένδοξη ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού Ομιλία του Πλοιάρχου Ιωάννη Διαμαντάκη Π.Ν. Διευθυντή Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού στο ΝΜΕ κατά τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Ναυτιλίας 2019

Η

ιστορία του Πολεμικού μας Ναυτικού δεν έχει συγκεκριμένο σημείο έναρξης. Οι ρίζες της χάνονται στα βάθη των αιώνων της ιστορίας του ανθρώπινου γένους. Οι Έλληνες από τα Προϊστορικά Χρόνια ανέπτυσσαν κοινωνίες κατά κανόνα παράκτιες. Εκεί έμαθαν να εκμεταλλεύονται τους θαλάσσιους πόρους και να αγαπούν τη θάλασσα και αυτόματα δημιουργήθηκε η ανάγκη για την προστασία και εξάπλωση των πολιτισμών που ανέπτυξαν, με αποτέλεσμα τη σταδιακή σύσταση των πρώτων οργανωμένων ναυτικών πολεμικών μονάδων στον Ελλαδικό χώρο. Η θάλασσα είναι η ιστορική πύλη, που ανέκαθεν οδηγούσε τον Έλληνα να κατακτήσει αξίες, όπως η ελευθερία του ατόμου και η εθνική ανεξαρτησία και να αναζητήσει την ολοκλήρωσή του μέσα από τις υπέρτατες αξίες της Δημοκρατίας. Η Αθήνα ήταν μια ναυτική εμπορική αυτοκρατορία και μέσα σε αυτήν τέθηκαν τα σπέρματα των σύγχρονών θεωριών της Realpolitik (πολιτική της ισχύος). Οι Αθηναίοι ήταν εκείνοι που εισήγαγαν από το 433 π.Χ τον λεγόμενο σήμερα «εμπορικό πόλεμο» με τον ναυτικό αποκλεισμό των πλοίων των Μεγαρέων και την απαγόρευση τους να καταπλέουν στα λιμάνια της Αθηναϊκής συμμαχίας που εκτείνονταν σε όλο το Αιγαίο, στραγγαλίζοντας το εμπόριο τους. Εισάγουν επίσης το 416 π.Χ τον ‘’προληπτικό πόλεμο’’ (pre emptive attack) με το να μην ανεχθούν

32 Περιπλους

την ουδετερότητα των κατοίκων της Μήλου και να τους επιτεθούν προληπτικά, ώστε να προλάβουν μια ενδεχόμενη σύμπραξη τους με τους Σπαρτιάτες ή τους Κορινθίους, εναντίον της Αθηναϊκής συμμαχίας. Στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία η εγκατάλειψη του Ναυτικού Όπλου οδήγησε σε ανείπωτες καταστροφές και τελικά στην πτώση της. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 απ' τους Οθωμανούς κλείνει μια ένδοξη εποχή για τον Ελληνισμό και βυθίζει τους Έλληνες στο σκοτάδι της σκλαβιάς. Εν τούτοις η υπεροχή των υπόδουλων Ελλήνων στη ναυτική τέχνη, θα εξακολουθήσει να τους δίνει προβάδισμα, να εξυψώνει το βιοτικό τους επίπεδο και ιδίως μετά τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή. Στη νεώτερη εποχή και κατά τον Ναυτικό Αγώνα του 1821,τα εμπορικά σιτοκάραβα που μεταμορφώθηκαν σε πολεμικά, έδωσαν την νίκη στους Έλληνες επαναστάτες του 1821. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ο Ανδρέας Μιαούλης, ο «Κολοκοτρώνης της Θάλασσας», ο οποίος διέθετε ένα αγέρωχο και μονίμως επιθετικό πνεύμα και κατεδίωκε και καταναυμαχούσε όπου εύρισκε ακόμα και αυτόν τον Αιγυπτιακό Στόλο του Ιμπραήμ, και ο Κωνσταντής Κανάρης, ο θρυλικός πυρπολητής, ο οποίος έμεινε γνωστός κυρίως από την εκδίκηση που πήρε στο όνομα των δεκάδων χιλιάδων σφαγιασθέντων ελλήνων στη μαρτυρική Χίο τον Μάρτιο 1822 ,όταν κατάφερε να πυρπολήσει τρεις μήνες αργό-

τερα τη ναυαρχίδα του Καπουδάν Πασά, του Τούρκου Στόλαρχου ο οποίος ήταν επικεφαλής του στρατού που έσφαξε τους κατοίκους και έκαψε τη Χίο. Κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους το 191213, το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό ήταν εκείνο που έδωσε τη νίκη στους Βαλκάνιους Συμμάχους. Το Πολεμικό Ναυτικό είχε τότε την τύχη να έχει «στο τιμόνι του» τον Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη. Την 3η Δεκεμβρίου του 1912, έγινε η ναυμαχία της Έλλης και ακολούθησε η επίσης νικηφόρα ναυμαχία της Λήμνου την 5 Ιανουαρίου 1913. Κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας της Έλλης ο ναύαρχος Κουντουριώτης έστειλε από το Θωρηκτό «ΑΒΕΡΩΦ» όπου επέβαινε, το εξής μνημειώδες σήμα: Με τὴ δύναμη τοῦ Θεοῦ, τὰς εὐχάς τοῦ Βασιλέως μας καὶ ἐν ὀνόματι τοῦ δικαίου, πλέω μεθ' ὁρμῆς ἀκαθέκτου καὶ με τὴν πεποίθησιν τῆς νίκης ἐναντίον τῶν ἐχθρῶν τοῦ Γένους. Το πλεονέκτημα της ταχύτητας και της ευελιξίας, σε συνδυασμό με την ταχύτητα πυρός, την ευστοχία των ελληνικών πλοίων και το στρατηγικό πνεύμα του Παύλου Κουντουριώτη, έφεραν τη νίκη και στις δύο ναυμαχίες. Στον Β΄ ΠΠ το Πολεμικό Ναυτικό για ακόμη μια φορά στην ιστορία του πολεμά υπέρτερους αντιπάλους, δύο αυτοκρατορίες την Ιταλική και την Γερμανική. Κατά τον ελληνοιταλικο πόλεμο το Πολεμικό Ναυτικό μεταφέρει εφόδια, πολεμικό υλικό και στρατιώτες με προορισμό το Αλβανικό μέτωπο, με μονα-

δική απώλεια το υποβρύχιο «ΠΡΩΤΕΥΣ». Το ελληνικό πολεμικό ναυτικό ήταν εκείνο το όπλο που κατά τον Β’ΠΠ δεν σταμάτησε ποτέ να πολεμά. Δεν υπέστειλε ποτέ τις σημαίες του και ακόμα και όταν η Ελλάδα καταλαμβάνοταν από τους Γερμανούς, τα στελέχη του, σαν νεώτεροι Αθηναίοι, αν και έχαναν την Πατρίδα τους, συνέχισαν με επιτυχία τον αγώνα κατά των δυνάμεων του Άξονα από τη Μέση Ανατολή. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ηρωισμού και ναυτοσύνης με παγκόσμια εμβέλεια, ήταν η βύθιση του υποβρυχίου «ΚΑΤΣΩΝΗΣ» και η διάσωση του αντιτορπιλικού «ΑΔΡΙΑΣ» παρά την αποκοπή της πλώρης του μετά από πρόσκρουση σε νάρκη. Βαδίζοντας στο χρόνο, η Ελλάδα διέρχεται την περίοδο της δικτατορίας το 1967. Το Πολεμικό Ναυτικό, με πρώτο τον τότε Α/ ΓΕΝ, Αντιναύαρχο Κ. Εγκολφόπουλο, ο οποίος παραιτήθηκε, εξέφρασε από την αρχή την αντίθεση του στην κατάλυση της δημοκρατίας. Κορύφωση της αντιστασιακής δημοκρατικής δράσης του, αποτέλεσε και το λεγόμενο «Κίνημα του Ναυτικού» το οποίο τελικά δεν υλοποιήθηκε όπως είχε σχεδιαστεί, πλην όμως επέφερε καίριο πλήγμα στη χούντα και ανέτρεψε τα μελλοντικά της σχέδια. Στις 25 Μαίου 1973, το αντιτορπιλικό «ΒΕΛΟΣ» με κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Νικόλαο Παππά συμμετέχοντας σε ΝΑΤΟική άσκηση, αποχώρησε από αυτή και κατέπλευσε στο λιμάνι Φιουμιτσίνο της Ιταλίας. Εκεί, Κυβερνήτης πλήρωμα, εκφράζοντας τη βούληση της συντριπτικής πλειοψηφίας των Ενόπλων Δυνάμεων και του ελληνικού λαού, κατάφεραν να πληροφορήσουν και να καταγγείλουν στη παγκόσμια κοινή γνώμη, ότι στην Ελλάδα είχε επιβληθεί ένα παράνομο καθεστώς από επίορκους αξιωματικούς. Ακολούθησαν τα γεγονότα στην Κύπρο. Εκεί το ελληνικό ναυτικό έγραψε επίσης λαμπρές

σελίδες δόξας, όταν τα ξημερώματα της 20ης Ιουλίου 1974, μετά τον απόπλου τους από τη Ναυτική Βάση Κερύνειας, οι τορπιλάκατοι «Τ-1» και «Τ-3» βρέθηκαν αντιµέτωπες µε τις κατά πολύ ισχυρότερες εχθρικές ναυτικές δυνάµεις. Όµως οι ηρωικοί κυβερνήτες τους δεν δίστασαν ούτε στιγµή, έχοντας πλήρη συναίσθηση του ρόλου και της ιστορικής ευθύνης που τους είχε αναθέσει η πατρίδα. Η «Τ-1»μια ώρα περίπου μετά τον απόπλου της προσβλήθηκε από τουρκικό αεροσκάφος και προσάραξε στις βόρειες ακτές της Κερύνειας. Η«Τ-3» µε κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο Ελευθέριο Τσοµάκη Π.Ν, συνέχισε να κινείται µε µέγιστη ταχύτητα κατά της εχθρικής ναυτικής δύναµης και ενώ ετοιµαζόταν να εξαπολύσει τορπιλική επίθεση κατά των εχθρικών πλοίων, προσβλήθηκε από σφοδρά πυρά τουρκικών αεροσκαφών και βυθίστηκε αύτανδρη (εκτός από τον Αρχικελευστή (ΣΗΜ) Διονύσιο Μαγέτο, που κατάφερε τελικά να σωθεί σοβαρά τραυµατισµένος). Μία άλλη σημαντική πτυχή ήταν εκείνη του ελληνικού αρµαταγωγού «ΛΕΣΒΟΣ» µε κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Ελευθέριο Χανδρινό. Το «ΛΕΣΒΟΣ» αφού προσέβαλλε με επιτυχία τουρκοκυπριακές θέσεις στην Πάφο, κατάφερε να διαφύγει και να προκαλέσει αμοιβαίες παρεμβολές στην εχθρική Π.Α και Π.Ν, οι οποίες είχαν σαν αποτέλεσμα να βυθιστεί το τουρκικό αντιτορπιλικό «KΟCATEPE» και να υποστούν σοβαρές ζηµιές άλλα δύο αντιτορπιλικά «ADATEPE» και «CAKMAKC». Ολοκληρώνοντας την δράση του πολεμικού ναυτικού και των ηρωικών στελεχών του, φτάνουμε στην κρίση των Ιμίων τον Ιανουάριο 1996 οπότε και Πολεμικό μας Ναυτικό θρήνησε την απώλεια τριών ηρωικών στελεχών, όλοι τους μέλη του οργανικού ελικοπτέρου ΠΝ-21 της φρεγάτας «ΝΑΥΑΡΙΝΟΝ». Το ελικόπτερο πέταξε εκείνο

το βράδυ για πιθανό εντοπισμό εχθρικών στρατευμάτων πάνω στις ελληνικές βραχονησίδες, με ιδιαίτερα αντίξοες καιρικές συνθήκες (άφωτη νύχτα, χαμηλή νέφωση και ορατότητα, ψιλόβροχο και δυνατός άνεμος), με πλήρωμα τους αείμνηστους Υποπλοίαρχο Χρ. ΚΑΡΑΘΑΝΑΣΗ Π.Ν (Κυβερνήτη), τον Υποπλοίαρχο Π. ΒΛΑΧΑΚΟ Π.Ν (συγκυβερνήτη) και τον Αρχικελευστή Έ. ΓΙΑΛΟΨΟ. Το ελικόπτερο μετά από σοβαρή βλάβη στα συστήματα του, κατέπεσε τελικά κοντά στην Καλόλιμνο, παρασύροντας στον υγρό του τάφο το γενναίο του πλήρωμα. Η Ελλάδα σταθερά και διαχρονικά, συνιστά παράγοντα σταθερότητας στην Ανατολική και Κεντρική Μεσόγειο, με το Πολεμικό Ναυτικό να αποτελεί έναν από τους κύριους πυλώνες αυτού του επιτεύγματος, το οποίο πρέπει να διαφυλάξουμε με κάθε τρόπο. Η αύρα του ένδοξου παρελθόντος και το δυναμικό παρόν, το οποίο στηρίζεται στο υψηλό ηθικό των στελεχών μας, συνιστά εγγύηση για το μέλλον. Ηθικό το οποίο πηγάζει μεταξύ άλλων και από το γεγονός ότι το Πολεμικό Ναυτικό είναι το μοναδικό Ναυτικό στον κόσμο, που δεν έχει υποστείλει ποτέ την Σημαία του, απορρίπτοντας κατηγορηματικά οιοδήποτε ενδεχόμενο παράδοσης, ενώπιον υπέρτερων αντιπάλων. Ο Στόλος ως κληρονόμος της ένδοξης Ναυτικής μας ιστορίας, αποτελεί με την ισχυρή παρουσία του, το φύλακα των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων και τον υπερασπιστή των εθνικών μας συμφερόντων. Ολοκληρώνοντας την ομιλία μου, θεωρώ σκόπιμο να υπογραμμίσω τη θρυλική πλέον αποστροφή του Θεμιστοκλή, λίγο πριν τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, η οποία αναδεικνύει την πεμπτουσία της πορείας και της μοίρας του έθνους μας, ανά τους αιώνες: «Έχομεν γην και πατρίδα, όταν έχομεν πλοία εις την Θάλασσαν» .

Περιπλους 33

Η Ανθρωπογεωγραφία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας ως συντελεστής πολεμικής ισχύος

«Out of the past» Του Νικολάου Π. Σύρμα Ph.D. Τξχου ε.α., Ειδικού Επιστήμονα Στρατιωτικής Γεωγραφίας Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων

1. Εισαγωγή

εξεταζόμενου Γεωγραφικού χώρου. Με τα εργαλεία της επιστήμης συλλέγονται Η Αθήνα από τα αρχαϊκά χρόνια άρχισε και επεξεργάζονται «γνωσιακά στοιχεία» να διαμορφώνει ένα νέο πολίτευμα βασιγια τη χωρική μελέτη του κοινωνικού ζόμενο στην ισότητα και σε αρχές δικαίου συνόλου και τη χωρική αλληλεπίδραση το οποίο μετά την τελειοποίηση του στην Αντρέ Μαλρώ, 28-03-1959 μεταξύ διαφορετικών γεωγραφικών δικλασική εποχή ονομάστηκε Αθηναϊκή αμερισμάτων που προκαλούνται από την Δημοκρατία. Στο νέο αυτό πολίτευμα διασταδιακή δημιουργία και αναπαραγωγή ενός συστήματος ροών μορφώθηκαν πολιτικές ιεραρχίες που είχαν ως αποτέλεσμα να συφυσικών και οικονομικών πόρων, ανθρώπων και πληροφοριών. Η ντελεστεί μία αύξουσα εσωτερική κοινωνική διαφοροποίηση έναντι ανάλυση αυτή μας δίνει χρήσιμα στοιχεία που προσμετρώνται στα άλλων ελληνικών πόλεων. Γεωγραφικά, οι πολίτες της Αθήνας ανεποιοτικά χαρακτικά του ανθρώπινου παράγοντα και προσδιορίζει λίχθηκαν προοδευτικά αναπτύσσοντας διακρίσεις κοινωνικές, πολιτιτην ποιότητα της ανθρώπινης κοινωνίας ως συντελεστή πολιτικής στικές, οικονομικές, πολιτικές, θρησκευτικές έναντι όλων αυτών που και στρατιωτικής ισχύος. ζούσαν ή προέρχονταν από άλλες ελληνικές περιοχές. Μελετώντας την ιστορία της κοινωνίας από την προελληνιστική εποχή Η διαφορά αυτή βασίστηκε στην «παιδεία» η οποία σε συνδυασμό με που τα γεωγραφικά και χρονικά της όρια είναι δεδομένα χωρίς ουσιτην «ελευθερία του πνεύματος» οδήγησε στην ανατολή του αρχαίου αστικές αμφισβητήσεις θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε αυτήν ελληνικού πνεύματος που κατέστησε τις ανθρώπινες σχέσεις συναρμέσω των ανθρωπογεωγραφικών δρώμενων όπως την κοινωνική παστικές και προσέδωσε μία ξεχωριστή ποικιλία και δυναμισμό στο διάρθρωση, τις αναπτυσσόμενες κοινωνικές δομές και τα συστήμακοινωνικό σύνολο της πόλης. τα που οδήγησαν στην ανάπτυξη ισχυρών δημοκρατικών κοινωνιών Η οργάνωση της ανθρώπινης δραστηριότητας σε συνδυασμό με στην κλασική περίοδο με ηγέτιδα την Αθηναϊκή Πολιτεία. Το άστρο τη χωρική διαφοροποίηση της ως προς τον τότε γνωστό κόσμο της μεσουρανούσε και τεράστια ήταν η επίδρασή της στην κλασική είναι θέμα προς ανάλυση και σύνθεση της ανθρωπογεωγραφίεποχή καθώς πολλές ελληνικές πόλεις προσπάθησαν να αντιγράψουν ας καθώς προσεγγίζουμε τη Γεωγραφία ως κοινωνική επιστήμη. και να μιμηθούν την Αθήνα τόσο σε πολιτικό όσο και σε στρατιωτικό Ο Damangeon, συνεχίζοντας τη διδασκαλία του Vidal- La blache, επίπεδο. Δικαίως ο Περικλής διακήρυξε ότι η πόλις των Αθηνών είχε ορίζει «την ανθρωπογεωγραφία ως μελέτη των σχέσεων των αναποβεί σχολείο ολοκλήρου της Ελλάδος. θρώπινων ομάδων με το γεωγραφικό περίγυρο, αλλά και εκείνο στον οποίο έχει παρέμβει ο άνθρωπος για να τον μετατρέψει, όπως την περίπτωση των polders ή των πόλεων»1. Πριν εισέλθουμε στο κατεξοχήν αντικείμενο ας θυμηθούμε τον γεωγράφο Λοη Λαμπριανίδη ο οποίος μας γνωρίζει ότι «η ιστορική εξέλιξη της επιστήμης της γεωγραφίας δείχνει ότι ο διαχωρισμός της σε Φυσική και Ανθρώπινη ήταν κατά καιρούς ιδιαίτερα έντονος, ενώ σε άλλα διαστήματα υποχωρούσε. Συγκεκριμένα, η γεωγραφία στα πρώτα της βήματα ήταν ενιαία, Φυσική και Ανθρώπινη. Στη δεκαετία του ’60 ο διαχωρισμός έγινε έντονος, και μάλιστα προχώρησε στη δημιουργία ειδικοτήτων και στο εσωτερικό της ανθρώπινης γεωγραφίας, κλασική περιγραφική γεωγραφία, ποσοτική γεωγραφία: τεχνικές χωρικής ανάλυσης, περιφερειακό παράδειγμα, νέα κοινωνική γεωγραφία, κριτική γεωγραφία» 2 . Σήμερα, θεωρεί ο Λαμπριανίδης, «βρισκόμαστε σε μια φάση όπου η κριτική του κατακερματισμού και της εξειδίκευσης από τη μεταθετικιστική γεωγραφία επανέφερε κάποια ενότητα στην επιστήμη της γεωγραφίας» 3. Στην Στρατιωτική Γεωγραφία η ανθρωπογεωγραφία αποτελεί εξέχον τμήμα μελέτης, έρευνας και ανάλυσης του ανθρωπογενούς

«Μια κρυφή Ελλάδα υπάρχει στην καρδιά όλων των δυτικών ανθρώπων»

1 Derruau M., (1987), Ανθρωπογεωγραφία, Αθήνα, Μορφωτικό ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, σελ. 13.

2 Τερκενλή Θ. & Ιωσηφίδης Θ. & Χωριανόπουλος Ι., (2007), Ανθρωπογεωγραφία: Άνθρωπος, κοινωνία και χώρος, Αθήνα, Εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ, σελ. 19.

3 Των Ιδίων, σελ. 19.

34 Περιπλους

Φρούριο του Σουνίου.

2. Η Ανθρωπογεωγραφική οργάνωση της Αρχαίας Ελλάδας

Πάνω: Η Αθηναϊκή Τριήρης ταξιδεύει ξανά. Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος, Πειραιάς (1987). Κάτω: Το ανάγλυφο της σκεπτόμενης Αθηνάς. Πρόκειται για αρχαίο αττικό ανάγλυφο, και ένα από τα διασημότερα έργα του Μουσείου της Ακρόπολης.

2.1 Κοινωνική οργάνωση Ο ελληνικός γεωγραφικός χώρος αναδεικνύει τα πρώτα του βήματα για κοινωνική οργάνωση και δομή μέσω του Κρητικού πολιτισμού ο οποίος αναδύεται από το σκοτάδι της προϊστορίας μετά την επίδραση που υπέστη και από τους πολιτισμούς της εγγύς Ανατολής και κυρίως από τον πολιτισμό της Αιγύπτου. Οι ανασκαφές στην Κνωσό και στην Φαιστό έφεραν στο φως αρκετά όπλα της λαμπρής εκείνης εποχής, τα δε αγγεία με τις παραστάσεις τους δίνουν στον σύγχρονο μελετητή δείγματα του ανώτερου Κρητικού πολιτισμού και το επίπεδο της Πολεμικής τέχνης. Τα πλοία του Μίνωα ήταν το μέσον της επικοινωνίας των πολιτισμένων Κρητών με τους από Βορρά βαρβάρους που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα και είχε ως αποτέλεσμα να ακμάσει από τον 16ο μέχρι τον 12ο αιώνα π.Χ ένας νέος πολιτισμός στο χερσαίο ελληνικό χώρο ονομαζόμενος Μυκηναϊκός πολιτισμός. Οι ανασκαφές στις Μυκήνες έφεραν στο φως πλήθος στοιχείων που φανερώνουν την στρατιωτική οργάνωση και τον εξοπλισμό των Αχαιών. Οι παραστάσεις επί των αγγείων κυρίως στο τέλος της Μυκηναϊκής περιόδου απεικονίζουν την εξέλιξη του ατομικού οπλισμού με βασικό χαρακτηριστικό το βαρύ οπλισμό των πολεμιστών και την χρήση πολεμικού άρματος. Οι Αχαιοί διδαχθέντες από τους Κρήτες αρχίζουν να οχυρώνουν τις ακροπόλεις των με τείχη κατασκευασμένα από ογκώδεις λίθους ώστε να καταστήσουν αυτές απόρθητες. Οι Κρήτες ταυτόχρονα μαθαίνουν στους Μυκηναίους την τέχνη της ναυσιπλοΐας μέσω της οποίας κατόρθωσαν να γίνουν κυρίαρχοι στο Αιγαίο, να απειλήσουν την Αίγυπτο και να καταλάβουν την Κρήτη, να καταστρέψουν την Τροία και να γίνουν πραγματικοί θαλασσοκράτορες.

2.2 Κοινωνικό σύστημα Εξετάζοντας το κοινωνικό σύστημα και τη δομή των βασιλείων που αναπτύχθηκαν στην Πελοπόννησο και στον ευρύτερο γνωστό γεωγραφικό χώρο είναι φρόνιμο να αρχίσουμε από την γλώσσα τα κειμένων τη Γραμμική Β’, τη λεγόμενη μυκηναϊκή ελληνική γλώσσα που σε γενικές γραμμές με ορισμένες παραλλαγές βασικών τύπων προερχόμενων από την κρητική διάλεκτο κυριαρχεί σε όλες τις περιοχές των αρχαίων καθώς καθίσταται γλώσσα της διοίκησης. Η θρησκεία της Μυκηναϊκής εποχής είναι αυτή των θεών του Ολύμπου που μέσω των αιώνων λατρεύεται μέχρι την κλασική εποχή. Αρκετά αρχαιολογικά ευρήματα μας φανερώνουν τις οικονομικές δραστηριότητες των βασιλέων και των οικονομικών σχέσεων που είχαν αναπτυχθεί. Ο βασικός πυλώνας της οικονομικής ανάπτυξης έχει αγροτικό χαρακτήρα καθώς η κυριότητα γης και ζώων προσδιορίζει πλούτο και πολιτική δύναμη, ενώ η αμοιβή μέχρι και τέλος της Ομηρικής εποχής είναι η ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών. Η επικοινωνία των περιοχών γίνεται μέσω θαλάσσης και τεχνιτών δρόμων στην ορεινή Ελλάδα, που διευκόλυναν την κίνηση αρμάτων ως κύριο βασικό πολεμικό όπλο της εποχής. Μέσα σε αυτό το πολιτικό-οικονομικό σύστημα έχει σημαντική αξία να καταγράψουμε την διαίρεση των κατοίκων σε ελεύθερους πολίτες και μη ελεύθερους ή δούλους, διάκριση που ασφαλώς δεν αποτελεί ιδιομορφία αλλά ήταν γενικά διαδεδομένη στους λαούς της αρχαιότητα. Η κοινωνική διαστρωμάτωση και διαφοροποίηση των ελευθέρων πολιτών είναι δυνατόν να επιτευχθεί μέσω μελέτης της στρατιωτικής οργάνωσης των βασιλείων «που έχει σε κάθε εποχή μεγάλη σημασία για τη διαμόρφωση και μετασχηματισμό των κοινωνικών σχέσεων και συχνά αποτελεί αντανάκλαση τους»4. Μελετώντας τα δύο μεγάλα έπη που μας έδωσε ο Όμηρος, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, μπορούμε να παρατηρήσουμε έναν κόσμο ισχυρά δεμένο με την παράδοση και με την προσωπικότητα των ηγητόρων του. Η προσωπική ανδρεία και ο καλύτερος οπλισμός έπαιζε κατά τον Όμηρο το σημαντικότερο ρόλο για την αίσια έκβαση των πολεμικών συγκρούσεων. Στην ομηρική εποχή αρχίζει η κοινωνία να διαφοροποιείται ως προς την μυκηναϊκή μορφή της καθώς δημιουργούνται στα βασίλεια της εποχής η «Συνέλευση του Λαού (Αγορά)» που μπορούσαν να συμμετέχουν οι

Η σκεπτόμενη Αθηνά.

4 Gschnitzer F. (2016), Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής Κοινωνίας, μτφ. Χανίωτης Α, Αθήνα, Εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, σελ. 55.

Περιπλους 35

ελεύθεροι γηγενείς άντρες, η «Βουλή των Γερόντων» που επικεφαλής όλων ήταν ο βασιλιάς. Τα Βασιλεία της Ομηρικής εποχής είναι σε γενικές γραμμές ο προάγγελος των προς εξέλιξη κοινωνικών συστημάτων που θα αναπτυχθούν στην αρχαϊκή εποχή και θα εξελιχθούν στην κλασική εποχή εντελώς διαφορετικά από τα μέχρι τότε υπάρχοντα πολιτικά συστήματα.

Περικλής

Κλεισθένης

2.3 Πολιτιστική Εξέλιξη των Ελλήνων Στο Λυκόφως των ιστορικών χρόνων της Ελλάδος –αρχαϊκή εποχή (αρχαιολογική ορολογία) η εποχή ανάμεσα στον Όμηρο και στους Μηδικούς πολέμους (490 έως 479 π.Χ.)– βρίσκει τους Έλληνες στο περιθώριο του πολιτισμένου κόσμου που είχε ως «κέντρο βάρους» την περιοχή της Μεσοποταμίας είναι όμως η εποχή που γίνεται η πολιτιστική αναγέννηση του ελληνικού χώρου. Κινητήρια δύναμη της αναγέννησης του ελληνικού πνευματικού χώρου είναι η αύξηση του πληθυσμού που επέφερε την μετανάστευση κυρίως προς ανατολάς και δημιουργία υπερπόντιων αποικιών. Με την αύξηση του πληθυσμού ήρθε και η οικονομική εξέλιξη καθώς η Γη καλλιεργείται εντατικά –έχουμε αναμόρφωση του αγροτικού τομέα– παράλληλα παρατηρείται ώθηση στην αλιεία καθώς ο νέος αυτός ο παραγωγικός κλάδος παίζει σημαντικό ρόλο στην καθημερινή διατροφή. Το εμπόριο με εισαγωγές και εξαγωγές εφοδίων αυξάνει, οι έμποροι πληθαίνουν καθώς ανοίγονται νέοι θαλάσσιοι δρόμοι σε συνδυασμό με έλλειψη καλλιεργήσιμης γης. Σταδιακά αναπτύσσεται η βιοτεχνία, το βιοτικό επίπεδο βελτιώνεται και παράλληλα παρατηρείται επέκταση αστικών περιοχών. Η άνοδος του εμπορίου μέσω θαλάσσης επιφέρει ανάπτυξη της Ναυτιλίας και δημιουργία ισχυρών πολεμικών στόλων. Την εποχή αυτή επιτυγχάνεται η μετάπτωση από την φυσική στη χρηματική οικονομία, έχουμε εισαγωγή νομισμάτων και ανάπτυξη νέων μεθόδων στις συναλλαγές όπως ο δανεισμός και είσπραξη τόκων. Η αρχαϊκή περίοδος δύναται να χαρακτηριστεί ως περίοδος πολιτιστικής ανάπτυξης της ελληνικής κοινωνίας που συντελείται για δύο λόγους: πρώτον εμφανίζονται μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές διαβαθμίσεις μεταξύ μορφωμένων και αμόρφωτων και δεύτερον οι μορφωμένοι βλέπουν πλέον τον κόσμο με άλλα μάτια, ζουν πιο συνειδητά, προβληματίζονται περισσότερο από πριν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ανακατανομή των Αθηναίων πολιτών από το Κλεισθένη (509 π.χ.) σε νέα κατάταξη με βάση δεκαδική αρχή δηλαδή διαίρεση των Αθηναίων σε δέκα φυλές με απώτερο σκοπό να ολοκληρωθεί η δημοκρατική μεταρρύθμιση και να δώσει στον λαό πρωτεύοντα ρόλο στη δημιουργία της Άμεσης Δημοκρατίας στην Αθηναϊκή Πολιτεία. Την περίοδο αυτή παρατηρείται κυριαρχία των ευγενών, αλλά λόγω των μεταξύ των συγκρούσεων και σε συνδυασμό με την θεώρηση τους ότι η εργασία είναι κάτι κατώτερο και ταπεινωτικό, έφερε την αποξένωση τους από το λαό. Κύριος εκπρόσωπος του λαού εναντίον αυτής της θεωρίας υπήρξε ο Βοιωτός Ησίοδος όποιος θεωρεί ότι5: • πλούσιο κάνει τους ανθρώπους η εργασία • οι θεοί θέλησαν να κάνουν τον ιδρώτα, προϋπόθεση της αρετής και της αξίας του άνδρα • δεν είναι καμιά δουλειά ντροπή,η αναδουλειά είναι ντροπή 2.4 Αναδιάρθρωση της κοινωνίας Στην πρώιμη αρχαϊκή εποχή αναπτύσσονται δύο πόλεις που αποτελούν την εξαίρεση στον ελλαδικό χώρο η Σπάρτη της Λακεδαιμονίας και η Αθήνα στην Αττική, οι οποίες σε ένα ευρύτερο γεωγραφικό χώρο κατάφεραν να συνενώσουν μεγάλες γεωγραφικές περιοχές σε συμπαγείς κρατικές ενότητες, ώστε να καταστούν ηγέτιδες δυνάμεις στον ελληνικό χώρο. Η επιτυχία αυτή εξασφαλίστηκε μέσω δημιουργίας αξιόλογης στρατιωτικής οργάνωσης με ουσιαστικές όμως διαφορές μεταξύ των ανταποκρινόμενη στο πολίτευμα που έκαστη εξ αυτών είχε αναπτύξει. Οι δύο κόσμοι που αναπτύχθηκαν μέσω αυτών των φορέων προκαλούν κοινωνικές αλλαγές καθώς παραμερίζεται η «κοινωνική Βασιλεία», εμποδίζεται η συγκέντρωση εξουσίας σε μία οικογένεια ή σε μία κάστα ανθρώπων (ευγενείς), ενώ παράλληλα αρχίζει, στα αναπτυσσόμενα κοινωνικά συστήματα, ένας αγώνας για ισότητα και απονομή δικαιοσύνης μέσω κωδικοποίησης των κανόνων δικαίου. Στην προσπάθεια αυτή εμφανίζονται στην Αθήνα οι πρώτοι νομοθέτες που με τις θέσεις και τις ιδέες τους καθορίζουν τη ζωή της αθηναϊκής πολιτείας, πρώτος νομοθέτης είναι ο Δράκων (620 π.Χ.), ακολουθεί ο Σόλων (594 π.Χ.) και ο Κλεισθένης (508 π.Χ.). Όλοι οι προαναφερόμενοι φιλοδοξούσαν να δώσουν πνοή για να ολοκληρώσουν ένα νέο κοινωνικό σύστημα, την δημοκρατία, με βάση το δίκαιο, την ισονομία και την ισότητα στην Αθηναϊκή Πολιτεία.

Θεμιστοκλής

2.5 Άμεση Δημοκρατία Αθηναϊκής Πολιτείας Με την ολοκλήρωση του νομοθετικού έργου του Κλεισθένη (508 π.Χ) η Αθήνα αποκτά πρότυπο δημοκρατικό πολίτευμα για μια χρηστή διοίκηση των πολιτών με βάση την ελευθερία της σκέψεως και της ισότητας τους. Η βάση του νέου πολιτεύματος ήταν ότι σε όλα τα αξιώματα ανέρχονται όλοι οι πολίτες που δεν εκλέγονταν πλέον από την Εκκλησία του Δήμου αλλά ελάμβαναν το αξίωμα κατόπιν κληρώσεως, ώστε κάθε πολίτης να δύναται ευνοούμενος από την τύχη να καταλαμβάνει θέση της πολιτείας. Την πιθανότητα να εκλεγεί μη ικανό άτομο από την κληρωτίδα είχε ληφθεί μέριμνα ώστε η κλήρωση να γίνεται 5 Του ιδίου, σελ 140-150.

36 Περιπλους

και να δημιουργήσει Πολιτεία την οποία μέχρι σήμερα θαυμάζουμε και μελετάμε. Συμπερασματικά πρέπει να σημειώσουμε ένα ηθικό πλεονέκτημα των ισχυρών αυτών ανδρών «ότι αυτοί οι άντρες μπορούσαν να κρατούν ηγετικό ρόλο μόνο με το να κερδίζουν την υποστήριξη του απλού λαού για την πολιτική τους σε κάθε περίπτωση χωριστά. Αυτό σημαίνει ότι στην πράξη έπρεπε να χαράζουν μια πολιτική αρεστή στον απλό λαό ή μάλλον μια πολιτική που τουλάχιστον από πρώτη ματιά ανταποκρινόταν στα συμφέροντα του. Με άλλα λόγια, αυτές οι ηγετικές προσωπικότητες ήταν υποχρεωμένες να ακολουθούν δημοκρατική πολιτική, αν ήθελαν να διατηρήσουν την εξουσία»6.

2.6 Ο ρόλος της παιδείας στην Αρχαία Αθήνα Η παιδεία είναι ο θεμέλιος λίθος της ύπαρΠηγή: Τιβέριος Μ. (1996), Ελληνική Τέχνη: Αρχαία Αγγεία, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών. ξης της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, καθώς την από κατάλογο που προηγουμένως είχε εγκριθεί από κάθε φυλή. ανύψωσε σε «υπερουράνιο τόπον». Αν οι αρχαίοι Έλληνες συνέλαβαν Ταυτόχρονα ο αριθμός των βουλευτών αυξήθηκε από 400 σε 500 άτοτην έννοια της παιδείας, ο Πλάτων ως κύριος εκφραστής όλων των μα ώστε κάθε φυλή να εκπροσωπείται από 50 βουλευτές. Το έτος διαρχαίων φιλοσόφων την εξέφρασε και την ερμήνευσε μέσω του «θείαιρέθηκε πολιτικά σε 10 πρυτανείες, κάθε φυλή είχε μία πρυτανική ου κάλλους» και με τον λόγο του προσέδωσε σ’ αυτήν ευρύτητα και περίοδο διάρκειας ενός έτους. Οι πρυτάνεις καλούσαν σε συνεδριβάθος, τελειότητα και ιδανικό χαρακτήρα. άσεις την Βουλή και την Εκκλησία του Δήμου. Η δε κυριότερη αποΜέσω της σύλληψης του νοήματος και την εκτίμηση της σημασίας στολή της Βουλής ήταν να προπαρασκευάσει τους νόμους και να τους της Παιδείας για την ζωή και τον άνθρωπο οι πνευματικοί ταγοί της εισάγει προς ψήφιση στην Εκκλησία του Δήμου. Για να ψηφιστεί από αρχαϊκής και κλασσικής εποχής την κατέστησαν «παιδευτήν» και το την Εκκλησία του Δήμου ένας νόμος έπρεπε να υπάρχει το λεγόμενο κατεξοχήν μέσο για την διαπαιδαγώγηση των συμπολιτών τους. προβούλευμα από την Βουλή, βασική αρχή για ψήφιση αυτού ώστε «Πόλις-Κράτος» και «Παιδεία» έγιναν τα κεντρικά σημεία της άνθισης να αποφεύγεται η υφαρπαγή ψήφων από φιλόδοξους και έξυπνους της Αθηναϊκής Δημοκρατίας και ο άξονας που περιστρέφεται όλος ο δημαγωγούς.Η Εκκλησία του Δήμου ή Συνέλευση του Λαού λαμβάνει κόσμος. Η τιτάνια αυτή δημιουργία που στηρίχθηκε στους αρχαίους όχι μόνο αποφάσεις θεμελιώδους σημασίας αλλά οι αρμοδιότητές της φιλοσόφους με πρωτεργάτη τον Πλάτωνα, επέφερε ριζική ανακαίνιση επεκτείνονται σε μικρά και καθημερινά ζητήματα της διοίκησης, της και αναμόρφωση της Αθηναϊκής Πολιτείας και όλων των γνωστών πολιτικής ακόμα και οι πόλεμοι αρχίζουν με τις αποφάσεις της. Ελληνικών κέντρων. Στις ριζοσπαστικές αυτές εκφάνσεις του αθηναϊκού πολιτεύματος είΗ Παιδεία ήταν η βασικότερη και ριζική διαφορά των Ελλήνων της χαν τεθεί δικλείδες ασφαλείας ώστε άπαντες οι πολίτες που έλαβαν δημοκρατίας με την Περσική Αυτοκρατορία και η αρχή της διαίρεσης αξιώματα και οι στρατηγοί να βρίσκονται κάτω από διαρκή εποπτεία του κόσμου σε Ανατολή και Δύση, καθώς η κακή παιδεία, η απαιδευτης Βουλής, της Εκκλησίας του Δήμου και των λαϊκών δικαστηρίων. σία των πολιτικών ανδρών και των αρχόντων της Ανατολής σε συνΗ Αθηναϊκή νομοθεσία έδινε το δικαίωμα στα ανωτέρω όργανα ανά δυασμό με το δεσποτικό πρότυπο διοίκησης, είχε ως αποτέλεσμα να πάσα στιγμή να ανακαλούν, να καθαιρούν και να καλούν σε λογοδοσία στερηθούν οι πολίτες-υπήκοοι τους την δυνατότητα να μορφωθούν. τους κατόχους δημοσίων αξιωμάτων. Αντίθετα η Αθήνα από τις πρώτες Ελληνικές πόλεις διαμορφώνει το Άπαντες δύναται να εκλεγούν μία φορά στο ίδιο αξίωμα εκτός των νέο πολιτειακό σύστημα μέσω των αρίστων νομοθετών της θεμελιώβουλευτών δύο φορές και στην περίπτωση αυτή η βουλευτική θητεία νοντας τις βασικές πολιτικές έννοιες της δικαιοσύνης και της παιδείας, δεν μπορούσε να είναι συνεχόμενη. Οι μόνες εξαιρέσεις που υπήρμέσω των οποίων αρχίζει να πρωτοεμφανίζεται μια πολιτεία δικαίου χαν αφορούσαν τα Στρατιωτικά αξιώματα που προορίζονταν για αιρεπου είχε ως αποτέλεσμα την διάπλαση αρίστων πολιτικών ηγετών, που τούς, ο νόμος τους έδινε το δικαίωμα της επανεκλογής τους από την αποτελούσε ανώτατο σκοπό του εκπαιδευτικού ρόλου της πολιτείας. Εκκλησία του Δήμου όσες φορές επιθυμούσαν καθώς οι εκλεγέντες Η παιδεία καθίστανται όχι μια επιμέρους εκδήλωση του πολιτικού στα αξιώματα αυτά έπρεπε να έχουν ειδική μόρφωση. Μεταξύ των βίου των Αθηναίων πολιτών αλλά η καθ’ αυτή φύση της πολιτείας εκλεγέντων στελεχών τη μέγιστη θέση κατείχαν δέκα στρατηγοί των ως θεσμού παιδαγωγικού όλων όσων αποτελούν αυτήν. Αλλά η αθηΑθηναίων ως ανώτατοι αρχηγοί του στρατού και ναυτικού στην ειρήνη ναϊκή πολιτεία ως κατ’ αρχή παιδαγωγικός θεσμός δεν περιορίζει το και στον πόλεμο. Η κατοχή του ανώτατου στρατιωτικού βαθμού από παιδευτικό της έργο στους παίδες και εφήβους μόνο, αλλά επεκτείνει το ίδιο πρόσωπο για μεγάλο χρονικό διάστημα σε συνδυασμό με τα αυτό σ΄ όλους τους πολίτες της από την γέννηση τους και μέχρι του δικαιώματα που τους έδινε η Αθηναϊκή Πολιτεία μπορούσαν να συθανάτου τους, με τη δε εκούσια βοήθεια της πολιτείας περιορίζονταν γκαλούν την Εκκλησία του Δήμου χωρίς να υπάρχει σχετική πρόταση ή αποκλείονταν οι άντρες δημαγωγοί. από τη Βουλή και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να κατέχουν προνομιούχο Στην Πλατωνική θεώρηση της παιδείας στον αρχαίο ελληνικό χώρο, ο θέση με εξαιρετική πολιτική σημασία για την τύχη της πολιτείας. Ασκληπιός δύναται να χαρακτηρισθεί «πολιτικός»7 καθώς δίδει αφορΜάλιστα μεγάλες πολιτικό-στρατιωτικές φυσιογνωμίες όπως οι μή όπως εκτιμηθεί η καλή και ισχυρά σωματική κράση και διαρκής Μιλτιάδης, Αριστείδης, Θεμιστοκλής, Κίμωνας και ο μεγαλύτερος υγεία των πολιτών καθώς η ικανότητα αυτή θεωρείται αντικείμενο όλων, ο Περικλής, αφού κατέλαβαν το αξίωμα του στρατηγού κατόρμέριμνας της πολιτείας. Καλά σώματα και γενναίες ψυχές είναι το θωσαν να γίνουν ουσιαστικοί ρυθμιστές του αθηναϊκού πολιτεύματος παιδευτικό ιδεώδες των αρχαίων αθηναίων καθώς και του Πλάτωνα. ακολουθώντας δημοκρατική πολιτική καθώς ήθελαν να διατηρήσουν Επιπροσθέτως ένα παιδευτικό έργο της Αθηναϊκής πολιτείας ήταν οι την εξουσία τους. Πραγματικά ο Περικλής εκλεγόμενος για είκοσι «υγιείς» νόμοι μέσω των οποίων γεννιούνταν, μεγάλωναν και εκπαικαι πλέον συνεχή έτη στρατηγός των Αθηναίων, κατόρθωσε να γίνει 6 Gschnitzer F. (2016), Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής Κοινωνίας, (μτφ. Χανίωτης Α.), Αθήπραγματικά ο κύριος δημοκρατικός κοινοβουλευτικός ηγέτης, να εξυνα, Εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, σελ. 249. ψώσει την Αθηναϊκή Πολιτεία στην σφαίρα του ανώτερου πολιτισμού 7 Βουρβέρης Κ., (1939), Κράτος και Παιδεία κατά τον Πλάτωνα, Αθήνα, σελ. 21. Περιπλους 37

δεύονταν οι πολίτες της Αθήνας. Η παιδεία στην κλασσική εποχή στην Αθήνα δεν έτεινε προς χρηματισμό και πλούτο σε ισχύ ή οποιαδήποτε σοφία, απευθυνόταν στην ψυχή και τον νου των Αρχαίων Αθηναίων. Σκοπός της ήταν να διαπλάθει πολιτικούς με ανθρώπινο ήθος και να ταυτίζει την πολιτική αρετή προς την ανθρώπινη, τον πολίτη προς τον άνθρωπο, δηλαδή η Άμεση Αθηναϊκή Δημοκρατία επιθυμούσε να δημιουργήσει πολίτες ενάρετους και χρηστούς που αγαπούν την πόλη τους και υπερασπίζονται με αυτοθυσία και θάρρος τα ιδανικά που έχουν καλλιεργηθεί και αναπτυχθεί σ΄ αυτήν8.

3. Αθηναϊκή Στρατιωτική οργάνωση

3.1 Ληξιαρχική Γραμματεία 3.1.1 Ανθρώπινο πολεμικό δυναμικό Από την εποχή του Σόλωνα οι Αθηναίοι πολίτες ήταν χωρισμένοι ανάλογα με την περιουσιακή τους κατάσταση σε τέσσερις κατηγορίες. Οι κατηγορίες ήσαν οι πεντακοσιομέδιμνοι που το εισόδημά τους υπερέβαινε τις 500 δρχ. Η δεύτερη με εισόδημα ετήσιο 300 - 500 δρχ, η τρίτη με 200 - 300 δρχ και η τελευταία κάτω των 200 δρχ. που θεωρείτο ως η πτωχότερη τάξη, οι ονομαζόμενοι «Θήτες». Η στρατολόγηση των Αθηναίων Πολιτών ελάμβανε χώρα ανάλογα με το εισόδημα. Οι δύο πρώτες τάξεις έδιναν τους Ιππείς, οι πολίτες της

τρίτης κατηγορίας υπηρετούσαν ως πεζοί στρατιώτες, ήταν οι λεγόμενοι «Οπλίτες» και εξοπλίζονταν με ίδια μέσα. Οι Θήτες εξοπλίζονταν με δημόσια δαπάνη και με ελαφρύ οπλισμό, ήταν οι επονομαζόμενοι «Ψιλοί». Το μεγαλύτερο τμήμα αυτών υπηρετούσε στο ναυτικό. Εκτός των κατηγοριών στην τάξη των Πολιτών υπήρχαν οι μέτοικοι και οι δούλοι. Οι μέτοικοι στον πόλεμο επιστρατεύονται και υπηρετούσαν είτε στο πεζικό ως οπλίτες είτε στο ναυτικό ως πολεμικό πλήρωμα. Οι δούλοι δεν χρησιμοποιούνται σε μάχιμες υπηρεσίες, ακολουθούσαν όμως στις εκστρατείες ως υπηρέτες των οπλιτών που πολεμούσαν ή σε βοηθητικές υπηρεσίες σε σπάνιες περιπτώσεις υπάρχουν παραδείγματα χρησιμοποιήσεως δούλων σε πολεμικές συγκρούσεις όπως στην ναυμαχία των Αργινουσών (406 π.Χ.) κατά την οποία έδειξαν ανδρεία και μαχητικότητα με αποτέλεσμα να κερδίσουν την ελευθερία τους. Εκτός από τους δούλους που ανήκαν σε ιδιώτες υπήρχαν και οι κρατικοί ή δημόσιοι δούλοι που χρησιμοποιούντο σε κρατικές υπηρεσίες και αστυνομικά καθήκοντα. Στην τελευταία αυτή η κατηγορία ανήκαν και οι λεγόμενοι «Τοξότες ή Σκύθες» με καθήκοντα να επιβλέπουν την δημόσια τάξη και να φρουρούν κτίρια και Ιερά της πόλεως των Αθηνών.

8 Όπως μας γνωρίζει ο Παυλόπουλος Πρ., (2017), Στο λίκνο του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού: Συμβολισμοί της Σκεπτόμενης Αθηνάς, Αθήνα, Εκδόσεις Gutenberg, σελ. 21.: Ο Μαλρώ υποστήριξε πως στην πορεία του Πολιτισμού αυτού συνθέτουν δύο έννοιες: «Η παιδεία και το Θάρρος».

38 Περιπλους

Βασική στρατιωτική υποχρέωση των Αθηναίων πολιτών ήταν διετούς διάρκειας και άρχιζε με τη συμπλήρωση του δέκατου όγδοου έτους της ηλικίας των. Το πρώτο έτος εκπαίδευσης ελάμβανε χώρα στον Πειραιά και κατά το επόμενο, δεύτερο έτος της θητείας, οι νέοι Αθηναίοι οπλίτες εκτελούσαν πραγματική στρατιωτική υπηρεσία ως φρουροί της πόλης και των φρουρίων της στην περιοχή της Αττικής. Με τη λήξη της θητείας και την απόλυση τους από τον στρατό είχαν την δυνατότητα να εκλέγονται σε πολιτικά αξιώματα ή να απασχολούνται σε οικονομικές δραστηριότητες, ταυτόχρονα τα αρμόδια «ληξιαρχικά όργανα» ενέγραφαν δι΄ αυτούς τους καταλόγους εφεδρείας αρχικά άνδρες στην ηλικία 20-49 ετών, οι οποίοι και ελάμβαναν μέρος σε εξωτερικές εκστρατείες και μετέπειτα στους πρεσβύτερους από 5059 ετών όπου ολοκληρωνόταν και η στρατιωτική υποχρέωση των Αθηναίων πολιτών έναντι της πολιτείας. Σε αντίθεση με την Αθήνα στη Σπάρτη τόσο σε περίοδο Ειρήνης όσο και σε περίοδο πόλεμου οι άρρενες πολίτες ζούσαν διαρκώς σε στρατόπεδα.

3.1.2 Τελετή Ενηλικίωσης Όπως μας γνωρίζει ο Σακελλαρίου (1999), «Ο Κλεισθένης ανέθεσε στους δήμους μόνιμες κρατικές λειτουργίες. Δύο από αυτές, η δοκιμασία των εφήβων κάθε δήμου από τη συνέλευση των δημοτών και η εγγραφή τους στο οικείο ληξιαρχικό γραμματείον, αποτελούσαν προϋποθέσεις για την απόκτηση της ιδιότητας του Αθηναίου πολίτη». Η υποχρέωση που εδημιουργείτο εξ αυτού ήταν οι Αθηναίοι πολίτες σε ηλικία 18 ετών να παρουσιάζονται συγκεκριμένη ημέρα κάθε έτους στην Αγορά του Δήμου στην οποία συγκεντρώνονταν και όλοι οι υπόλοιποι πολίτες που είχαν πολιτικά δικαιώματα. Κατά την συνάθροιση αυτή οι Αθηναίοι πολίτες βεβαίωναν ότι οι παρόντες νέοι ήταν 18 χρόνων ή όχι και ταυτόχρονα πιστοποιούσαν ότι ήταν νόμιμα τέκνα ελεύθερων πολιτών. Οι έχοντες την βεβαίωση εγράφοντο στη «Ληξιαρχική γραμματεία» με ταυτόχρονη πιστοποίηση της Βουλής βάσει της οποίας συντάσσονταν ο στρατιωτικός κατάλογος και κατόπιν ο εκκλησιαστικός για να μπορέσουν μετά τη βασική στρατιωτική εκπαίδευση να διορίζονται και να αναλαμβάνουν δημόσια αξιώματα. Από την ανωτέρω διαδικασία συμπεραίνεται ότι στο εξόχως φιλελεύθερο Αθηναϊκό πολίτευμα η στρατιωτική υποχρέωση ήταν υποχρεωτική όχι από το νόμο αλλά την επέβαλαν οι άγραφοι ηθικοί νόμοι της Πολιτείας. Το σύστημα της στρατιωτικής θητείας που χαρακτηρίζεται ως φιλελεύθερο και επιβάλλεται από άγραφους κληρονομικούς νόμους προέβλεπε οι αρνούμενοι να υπηρετούν στον Αθηναϊκό στρατό να μην λαμβάνουν πολιτικά αξιώματα και να μην έχουν δικαίωμα να εισέλθούν στους δημόσιους ναούς, αυτή δε η παράμετρος ετέθη από τον νομοθέτη Σόλωνα. Το σύστημα αυτό όμως προέβλεπε ηθικούς οικογενειακούς λόγους και ταυτόχρονα έδινε το δικαίωμα απαλλαγής από την στράτευση Αθηναίων Πολιτών στις κάτωθι περιπτώσεις είτε σε περίοδο ειρήνης είτε όχι: (α) Αν ο πατέρας του στρατιώτη απέθανε και δεν υπήρχε άλλος κληρονόμος ο υιός εγκατέλειπε το στρατό για να φροντίσει και να συντηρήσει την οικογένειά του και την περιουσία του, (β) Η δεύτερη περίπτωση απαλλαγής από την υποχρέωση ήταν για θρησκευτικούς λόγους. Αν απέθανε ο ιερέας και πατέρας, ο νόμιμος διάδοχος αυτού, συνήθως προερχόταν από την ίδια οικογένεια απαλλάσετο από την στρατιωτική υποχρέωση για να αναλάβει τα αντίστοιχα θρησκευτικά καθήκοντά του, (γ) Η τρίτη περίπτωση απαλλαγής από το στρατό αναφέρεται στο επίκληρο. Ο άντρας ο οποίος θα παντρευόταν μία επίκληρο συγγενή του εγκατέλειπε τις τάξεις του στρατού για να ασχοληθεί με την

οικογένειά του και την περιουσία της συζύγου του. Στις ανωτέρω περιπτώσεις πρέπει να προσθέσουμε και τους λόγους μη σωματικής ικανότητας όπου υπήρχε εξαίρεση από το στρατό. Τον έλεγχο των περιπτώσεων αυτών είχε αναλάβει η Βουλή, η οποία ενέκρινε και διατροφή στους πτωχότερους. Σε περιόδους πολεμικών επιχειρήσεων υπήρχαν και άλλες κατηγορίες πολιτών που είχαν το δικαίωμα να εξαιρεθούν νόμιμα από την επιστράτευση όπως οι βουλευτές, οι χορευτές των Διονυσίων, οι τελώνες, οι ενοικιαστές των δημόσιων χώρων ακόμα και μερικοί έμποροι. Με τη συμπλήρωση του στρατιωτικού καταλόγου των εφέδρων, οι γονείς των νέων προς στράτευση συγκεντρώνονταν ανά φυλή για να επιλέξουν τρεις αντιπροσώπους με σκοπό να προταθούν στην Εκκλησία του Δήμου, η οποία επέλεγε έναν από τους τρεις ανά φυλή ως «σοφρωνιστή», δηλαδή αρχηγό των εφήβων της Φυλής για την περίοδο της εκπαιδεύσεως του. Ο επικεφαλής των σοφρωνιστών και στρατευσίμων επέλεγαν έναν από τους προτεινόμενους, τον ονομαζόμενο «κοσμητή» που είχε την γενική επίβλεψη και την πρόοδο των εφήβων. Μετά από την ορκωμοσία όλων των ανωτέρω, άρχιζε η βασική εκπαίδευσή που ελάμβανε χώρα στους δύο (2) στρατώνες στην περιοχή του Πειραιά, στην Πειραϊκή Χερσόνησο και το λιμένα Μουνιχία, τη σημερινή Καστέλα. Την εκπαίδευση των εφήβων αναλάμβαναν ειδικοί επί στρατιωτικών θεμάτων που η θέση τους είχε την επικύρωση από την Εκκλησία του Δήμου κατά έτος. Οι Αθηναίοι έφηβοι εκπαιδεύονταν στην οπλομαχία, στο ακόντιο, στην τοξοβολία, σε οχυρωματικά έργα και στην χρήση ειδικών μηχανημάτων για κατάληψη φρουρίων. Η βασική εκπαίδευση προσανατολιζόταν επίσης στην εκπαίδευση σε πολεμικά πλοία όπως ο τρόπος να μάχονται πάνω σε αυτά και να χειρίζονται τις δυνατότητες των πλοίων κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων. Σημειώνεται ότι οι οπλίτες για το ναυτικό δεν ήταν ξεχωριστοί από το στρατό ξηράς. Με την ολοκλήρωση της ετήσιας βασικής εκπαίδευσης οι έφηβοι υπηρετούσαν στα φρούρια της των Αθηνών του Πειραιώς και στους οχυρωμένος δήμους Οινόης, Ελευσίνας, Σουνίου κ.α.

3.2 Αθηναϊκή Ηγεσία 3.2.1 Ιεραρχία Προ της θεμελιώσεως του Δημοκρατικού πολιτεύματος από τον Κλεισθένη (509 π.Χ) η αρχηγία των Αθηναϊκού στρατού άνηκε στον Πολέμαρχο ο οποίος διοικούσε τον στρατό στις εκστρατείες. Ο τελευταίος πολέμαρχος είναι ο Καλλίμαχος στην Μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ), ο οποίος διήυθυνε το πολεμικό συμβούλιο τυπικά, ενώ η πραγματική διεύθυνση του αγώνα είχε περιέλθει στον εκλεγμένο στρατηγό Μιλτιάδη. Μετά την μάχη αυτήν τα καθήκοντα του πολέμαρχου σε συνδυασμό με την άνθηση της Αθηναϊκής Πολιτείας είχαν περιοριστεί σε καθαρά πολιτικά ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Η Αθηναϊκή πολιτεία μέσω των οργάνων της προέβαινε στην ετήσια εκλογή των κυριοτέρων βαθμοφόρων του στρατού, δηλαδή επέλεγε τους δέκα Στρατηγούς, τους δέκα Ταξίαρχους, τους δύο Ιππάρχους, τους δέκα φυλάρχους και τους στρατιωτικούς ταμίες. Η εκλογή γινόταν από την Εκκλησία του Δήμου αφού προηγουμένως είχε εκδοθεί το σχετικό προβούλευμα από την Βουλή και κατά τον μήνα Ανθεστηρίωνα (Φεβρουάριο) και ημέρα που θα υπήρχε «ευσημία». Όμως οι εκλεγέντες ανελάμβαναν τα καθήκοντα τους με το νέο Αθηναϊκό έτος που άρχιζε τον μήνα «Εκατομβοιώνος» (Ιούλιος) και αμέσως μετά τις εορτές των Μεγάλων Παναθηναίων. Ο χρόνος που μεσολαβούσε από την εκλογή μέχρι την ανάληψη της θέσεως, δηλαδή ένα πεντάμηνο, ήταν ο χρόνος κατά τον οποίο γίνονταν λεπτομερής έλεγχος του δημοσίου και ιδιωτικού βίου του εκλεγέντος. Ταυτόχρονα κάθε πολίτης είχε την δυνατότητα να καταγγέλλει στη Βουλή αν γνώριζε κάτι το αρνητικό για τον εκλεγέντα. Η Αθηναϊκή Πολιτεία γνωρίζοντας τον φθόνο σαν φυσικό ανθρώπινο συναίσθημα και την αντίδραση των αντιπάλων είχε θεσμοθετήσει νόμους αυστηρούς-σκληρούς για τους συκοφάντες, με βαρύτατες ποινές από το δικαστήριο της Ηλιαίας. Η ανανέωση της ετήσιας εκλογής στους ήδη εκλεγέντες στρατηγούς ήταν περισσότερο τυπικού χαρακτήρα, εκτός αν ο υποψήφιος είχε καταγγελθεί για παραβιάσεις έναντι της Πολιτείας τότε με απόφαση «Εκκλησίας του Δήμου» αποβαλλόταν από τις τάξεις του Στρατού Περιπλους 39

μικών επιχειρήσεων έστελναν εκθέσεις στους Πρυτάνεις, οι οποίες ανακοινώνονταν στην Εκκλησία του Δήμου. Ως προς τα οικονομικά θέματα είχαν την ανώτατη εποπτεία για τα χρήματα που δίνονταν από την Πολιτεία για την προπαρασκευή, συντήρηση και σίτιση του στρατεύματος.

Πάνω: Κληρωτήριο για την κλήρωση των δικαστών. Μουσείο Αρχαίας Αγοράς.

και παραπεμπόταν στο δικαστήριο. Εκτός των ανωτέρω στρατιωτικών υπήρχαν και άλλοι εξ’ επαγγέλματος στρατιωτικοί διορισμένοι από τους εκλεγέντες και αυτοί ήταν Λοχαγοί, οι Δεκαδαρχοί και οι Πεντάδαρχοι.

3.2.2 Με Ελευθερία και Εμπιστοσύνη Την ανώτατη διοίκηση του στρατού αναλάμβαναν οι Στρατηγοί που εκλέγονταν από την Εκκλησία του Δήμου, οι οποίοι είχαν καθήκον να προπαρασκευάζουν την πολιτεία για τα αναγκαία του πολέμου όπως να συντηρούν το πολεμικό υλικό και τα πλοία, να έχουν σε πλήρη λειτουργία τις εγκαταστάσεις του ναυτικού και του στρατού, να ελέγχουν και να συντηρούν τους λιμένες, τα τείχη και τα φρούριά της Αττικής. Επίσης ήταν υπεύθυνοι για την οργάνωση της άμυνας και των ακτών του συνόλου της Αθηναϊκής Πολιτείας με σκοπό να αποφύγουν τυχόν αιφνιδιασμό από εξωτερικούς εχθρούς. Οι στρατηγοί ήταν οι εγγυητές του αθηναϊκού πολιτεύματος από τους τυχόν εσωτερικούς εχθρούς. Οι μεγάλες αυτές αρμοδιότητες τους έδινε την δυνατότητα να εκπροσωπούν την Αθήνα στο εξωτερικό και να συνάπτουν με άλλες πόλεις ή αντιπάλους συνασπισμούς συνθήκες ανακωχής ή ειρήνης. Με τις πολιτικές αυτές ευθύνες είχαν τη δυνατότητα να εισέρχονται ελεύθερα στη Βουλή να καταθέτουν προτάσεις επ’ ωφέλεια της Πόλεως. Οι προτάσεις αυτές εφόσον θεωρούνταν χρήσιμες τις εισήγαγαν προς ψήφιση στην Εκκλησία του Δήμου. Σε έκτακτες περιπτώσεις μπορούσαν να συγκαλέσουν την Εκκλησία του Δήμου για να λάβει απόφαση επί κρίσιμων για την πόλη θεμάτων. Στον πόλεμο οι στρατηγοί διοικούσαν με «απόλυτη κρίση» τις πολεμικές επιχειρήσεις μαχόμενοι με τους στρατιώτες τους στην πρώτη γραμμή. Για την πορεία των πολε-

40 Περιπλους

3.3 Εκσυγχρονίζοντας τα Όπλα 3.3.1 Το πνεύμα της οργάνωσης Ο κατά ξηρά Αθηναϊκός στρατός αποτελείται από το πεζικό ως κύρια δύναμη και το ιππικό που κατείχε σημαίνουσα θέση. Το Πεζικό αποτελείται από τους «οπλίτες», τους «ψίλλους», τους «πελταστές» και αργότερα από το σώμα του τοξοτών που συγκροτήθηκε αμέσως μετά τη μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.) καθώς διαπιστώθηκε η έλλειψη των λόγω των μεγάλων απωλειών που είχαν από τα Περσικά βέλη. Οι Αθηναίοι στρατηγοί αντέδρασαν άμεσα και δημιούργησαν μονάδες τοξοτών αρχικά από μισθοφόρους προερχόμενους από την Κρήτη και Αθηναίους πολίτες κυρίως από τις τάξεις των «θητών». Οι Τοξότες με την κατάλληλη εκπαίδευση έλαμψαν αγωνιζόμενοι στην Σαλαμίνα (480 π.Χ.) και στις Πλαταιές (479 π.Χ.), το νέο αυτό όπλο των Αθηναίων ενισχύθηκε με τα χρόνια και έγινε όπλο αιχμής στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Χαρακτηριστικό της Αθηναϊκής Στρατιωτικής Τακτικής ήταν η εξελισσόμενη τακτική μάχης τόσο κατά την εκπαίδευση όσο και στις εκστρατείες. Βασικά συστατικά στοιχεία αυτής είναι η εξέλιξη του οπλισμού, της ενδυμασίας και της ευσυνειδητής πειθαρχίας τα οποία απέτρεπαν την παρακμή του στρατού αλλά τον διατηρούσε πάντα σε ετοιμότητα για την προάσπιση της δημοκρατίας της Αθηναϊκής Πολιτείας από εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η στατική αναδιοργάνωση των «πελταστών» από τον Ιφικράτη, που πέτυχε να τελειοποιήσει τη μαχητική ικανότητα με νέου τύπου οπλισμό και υποδημάτων την ονομαζόμενη «ΙΦΙΚΡΑΤΙΔΑ ΥΠΟΔΗΣΗ», η οποία διευκόλυνε το σώμα του μαχητή να κινείται άνετα και ευέλικτα στον χώρο και ταυτόχρονα καθιέρωσε τον ονομαζόμενο «εκ του συστάδην αγώνα» σε συγκρούσεις επί ανωμάλου εδάφους. Οι πελταστές πέτυχαν να διαφοροποιήσουν τον ρόλο τους –τακτική στη μάχη– από τους οπλίτες που μάχονταν σε πεδινά εδάφη και σε παράταξη. Η τακτική αυτή επέφερε μεγάλες νίκες κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. Άλλο παράδειγμα στρατιωτικής αναδιοργάνωση είναι η αλλαγή του τρόπου χρήσεως του ιππικού σε στρατιωτικές επιχειρήσεις. Η ανάγκη αυτή έγινε αμέσως αντιληπτή από τους ηγέτες των Αθηναίων επειδή με το τέλος της μάχης των Πλαταιών (478 π.Χ) στην οποία το Περσικό ιππικό προξένησε σημαντικές απώλειες στις τάξεις των γραμμών του αθηναϊκού στρατού. Η οργάνωση του αθηναϊκού ιππικού, στο οποίο μέχρι τότε υπηρετούσαν άνδρες με μεγάλο ετήσιο εισόδημα όπως οι πεντακοσιομεδιμνοι και τριακοσιομεδιμνοι οι οποίοι ενεγράφονταν τους καταλόγους της πολιτείας αναλάμβαναν ταυτόχρονα να συντηρούν καθ’ όλη τη διάρκεια της θητεία τους έναν ίππο, αρχίζει με την κατάλληλη εκπαίδευση η οποία ανατέθηκε σε έμπειρους ιππείς από τη Θράκη τους οποίους κάλεσε η Αθήνα. Ταυτόχρονα η κατάταξη των ανδρών στο ιππικό γινόταν κατόπιν εξετάσεων- δοκιμασιών από την βουλή και οι κριθέντες ως κατάλληλοι εγγράφονταν στους καταλόγους των Ιππέων, μεταξύ αυτών γινόταν και η εκλογή από την Εκκλησία του Δήμου των «καταλογείς» ένας από κάθε φυλή. Το σύστημα προέβλεπε τακτικούς ελέγχους από την Βουλή ως προς την ικανότητα του Ιππέα να μάχεται σε συνδυασμό με τη συντήρηση και την υγεία του ίππου, ώστε ο πίνακας των υπηρετούντων στο ιππικό να αναθεωρείται. Αποτέλεσμα των ανωτέρω ήταν το Αθηναϊκό ιππικό να θεωρηθείται ένα καλά εκπαιδευμένο στρατιωτικό σώμα με άρτια οργάνωση και με μεγάλη πειθαρχία ικανό να φέρει σε πέρας οποιαδήποτε αποστολή. Όταν εστάλη στη Σικελία οι Αθηναίοι προσδοκούσαν σε αυτό θεαματικά αποτελέσματα. Η κυριότερη στρατιωτική δύναμη ήταν η φάλαγγα που αποτελούσε «την αιχμή του δόρατος». Η φάλαγγα ήταν το βαρύ πεζικό και διαιρείται σε 10 μονάδες ή φυλές, κάθε μονάδα διοικείτο από Ταξίαρχο. Βασικό στοιχείο υπεροχής της φάλαγγας ήταν η ευσυνείδητη πειθαρχία, το υψηλό φρόνημα των στρατιωτών, τα ισχυρά δόρατα και υπέ-

ροχες πολεμικές κραυγές των. Η φάλαγγα υποστηριζόταν από το ιππικό και τους ψίλλους οι οποίοι άρχιζαν τον αγώνα μέχρι να εμπλακεί η κύρια δύναμη στην μάχη και σε δεύτερο στάδιο αναλάμβαναν την καταδίωξη του εχθρού. Η Αθηναϊκή φάλαγγα δύναται να χαρακτηριστεί ότι είχε αρκετά μειονεκτήματα αλλά το βασικό πλεονέκτημα της ήταν ο Αθηναίος οπλίτης, ο οποίος πολεμούσε εκούσια έχοντας πλήρη αίσθηση του καθήκοντος του να υπερασπιστεί το ελεύθερο δημοκρατικό Αθηναϊκό πολίτευμα που η τύχη του έταξε να το έχει. Η πίστη στη δημοκρατία ήταν το δυνατότερο ηθικό στοιχείο να αγωνιστούν με δύναμη, θάρρος, αυταπάρνηση και να θυσιάσουν τη ζωή τους, βασικό θεμέλιο πειθαρχίας που στηρίζεται στην ηθική των και αποτελεί πολλαπλασιαστή πολεμικής ισχύος για έναν λαό που σέβεται και τιμά την πόλη του.

O Pagden Anthony (2004), αναλύοντας τους Λαούς και τις Αυτοκρατορίες τους αναφέρει για την μαχητική ικανότητα των Αθηναίων: «Η απεικόνιση της στρατιάς των Αθηναίων, της οποίας οι στρατιώτες κρατούσαν ένα δόρυ στο δεξί χέρι και μια ασπίδα στο αριστερό, με την οποία κάλυπταν όχι τον εαυτό τους αλλά τους συμπολεμιστές τους, χρησιμοποιήθηκε επί μακρόν ως απεικόνιση της αττικής δημοκρατίας και μάλλον αυτή είναι η πραγματικότητα. Είναι ωστόσο, επίσης μια απεικόνιση του λαού ως στρατού. Κάθε άντρας καλύπτεται από το διπλανό του. Η επιβίωση του ενός εξαρτάται από την επιβίωση του συνόλου. Η δειλία ή η λιποταξία μπορούσαν να οδηγήσουν μόνο στην άμεση καταστροφή ολοκλήρου του σχηματισμού»9. Ένα άλλο βασικό στοιχείο των εκστρατειών ήταν η ορθολογικός ανεφοδιασμός και η συντήρηση των στρατιωτικών τμημάτων καθώς είχε αναπτυχθεί μία απλοποιημένη μορφή διοικητικής μέριμνας προς υποστήριξη αυτών. Συνήθως για εκστρατείες πλησίον των Αθηναίων καθόριζαν κάθε 30 περίπου χιλιόμετρα να υπάρχει σταθμός ανεφοδιασμού προς υποστήριξη των έμπροσθεν αυτών τμημάτων. Η μέριμνα προς υποστήριξη δεν ήταν κρατική πρωτοβουλία αλλά κυρίως ιδιωτική τελούσε όμως κάτω από την εποπτεία των στρατηγών. Όσο αφορά την Μισθοδοσία του Αθηναϊκού Στρατού και όπως προκύπτει από τις πηγές, ο μισθός στον Αθηναϊκό στρατό καθιερώθηκε από τον Περικλή ο οποίος επιθυμούσε όλοι στρατιώτες που αγωνίζονται για την πατρίδα να αμείβονται ανάλογα με τις υπηρεσίες που προσέφεραν. Παλαιότερα οι πολίτες της Αθήνας θεωρούσαν ότι έπρεπε να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους προς την πατρίδα αμισθί η δε πληρωμή θεωρείτο πράξη υποτιμητική. Η αμοιβή προς στρατιωτικούς ήταν διπλή αφ’ ενός ο μισθός και αφετέρου ο σίτος όταν ο ανεφοδιασμός δεν είχε εξασφαλιστεί. Στις ιστορικές πηγές δεν γίνεται λόγος για την μισθοδοσία των εκλεγμένων στρατηγών, έτσι πιθανολογείται ότι δεν ελάμβαναν μισθό. Αυτό αποτελούσε έναυσμα σε διάφορους κριτές – δημαγωγούς να κατηγορήσουν έμμεσα ή άμεσα ιστορικά ονόματα της εποχής των, χαρακτηριστικό είναι το επίγραμμα του Περικλέους «δεν αρκεί μόνο να είναι τίμιος, αλλά έπρεπε να φαίνεται και τοιούτος».

3.3.2 Ανθρωπογεωγραφική Σύνθεση του Αθηναϊκού Στρατού Η αριθμητική δύναμη του Αθηναϊκού στρατού σε ξηρά και θάλασσα σε συνδυασμό με το αν η δύναμη προερχόταν από ελεύθερους πολίτες ή όχι είναι ένα μεγάλο πολιτικό θέμα των στρατηγών και των δημοκρατικών οργάνων της πολιτείας. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι του Πεισίστρατου και του Κλεισθένη οι οποίοι πολιτογράφησαν πολίτες είτε αμφίβολων πολιτικών δικαιωμάτων είτε μετοίκους και απελευθερωμένους πολίτες με σκοπό να ενισχύσουν αντίστοιχα τις θέσεις τους στα όργανα διοικήσεως της αθηναϊκής πολιτείας. Με την λήξη των Μηδικών Πολέμων οι απώλειες σε ανδρικό πληθυσμό ήταν σημαντικές με αποτέλεσμα να σημειωθούν νέες εγγραφές πολιτών πού κατάγονταν από ελεύθερο πατέρα. Από την κατηγορία αυτή των πολιτών προήλθαν ένδοξοι στρατηγοί όπως ο Θεμιστοκλής και ο Κίμων. Κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου και εξαιτίας του λιμού που θέρισε την Αττική με πρόταση του Περικλή γινόντουσαν νέες αθρόες εγγραφές ελεύθερων πολιτών λόγω των πολλαπλών αναγκών που υπήρχαν στα πεδία των μαχών. Από μαρτυρίες ιστορικών της επο9P agden A., (2004), Λαοί και Αυτοκρατορίες: Οι Ευρωπαίοι και ο υπόλοιπος κόσμος από την αρχαιότητα ως σήμερα, Αθήνα, Εκδόσεις Πατάκη, Τέταρτη Έκδοση, σελ. 31-32.

χής έρχονται στο προσκήνιο σημαντικές πληροφορίες για τον αριθμό των ελεύθερων πολιτών της Αττικής οι οποίοι ανέρχονταν στις 20.000. Σίγουρο είναι ότι κατά την περίοδο του Περικλή οι ελεύθεροι πολίτες της Αθήνας είχαν διπλασιαστεί. Βέβαιο είναι επίσης ότι δύναμη του αθηναϊκού στρατού σε περίοδο Ειρήνης αριθμούσε μόνο τους υπηρετούντες τη θητεία τους, δηλαδή τους εφήβους που σε ηλικία από 18 έως 20 χρόνων κατατάσσονταν στον στρατό. Σε περιόδους την κινητοποιήσεων για στρατιωτικούς σκοπούς υπήρχε η Εκκλησία του Δήμου η οποία πρώτα αποφάσιζε την επιστράτευση και δεύτερο καθόριζε το μέγεθος και τον τρόπο που θα πραγματοποιηθεί αυτή. Η απόφαση της και οι κατευθύνσεις - οδηγίες της κοινοποιούνταν στο λαό μέσω των δήμων. Τους καταλόγους των πολιτών που εκαλούντο να στρατευθούν συνέτασσαν κατά φυλή οι ταξίαρχοι για το πεζικό και οι φύλαρχοι για το ιππικό, οι δε στρατηγοί εκαλούντο να δώσουν όρκο ότι θα ήσαν αμερόληπτοι στην σύνταξη των καταλόγων και θα καλούσαν πρώτα άτομα που δεν έχουν λάβει μέρος σε εκστρατείες. Από τα αρχαία συγγράμματα εκπορεύεται το συμπέρασμα των αδικιών που γινόντουσαν σε περιόδους επιστρατεύσεως. Στις υπερπόντιες εκστρατείες αποφασίζετο η επιστράτευση των απανταχού διασκορπισμένων κληρούχων και Συμμάχων της Αθήνας. Προς το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου συναντάται για πρώτη φορά η χρήση στις πολεμικές επιχειρήσεις στρατευμάτων μισθοφόρων και η χρήση ξένων στρατηγών ως επικεφαλής αυτών. Αυτό επιφέρει σταδιακά την μείωση του ποιοτικού στοιχείου καθώς οι Αθηναίοι είχαν να παρατάξουν με την πάροδο των ετών περισσότερους μισθοφόρους, παράδειγμα είναι ο Ολυνθιακός πόλεμος κατά τα έτη 349-347 π.Χ. όπου οι Αθηναίοι έστειλαν για βοήθεια των Ολυνθίων, σύμφωνα με τον Δημοσθένη, 4.000 οπλίτες και 10.000 μισθοφόρους. Η σταδιακή αλλαγή της σύνθεσης επιφέρει την μείωση των ποιοτικών στοιχείων που χαρακτήριζαν τον Αθηναϊκό Στρατό και σε συνδυασμό με Πολέμους μεγάλης χρονικής διάρκειας, τις ασθένειες και τις λαθεμένες πολιτικές αποφάσεις των ηγετών αυτής συνετέλεσε στο να χάσουν την ηγεμονία τους μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, αφού αδυνατούσαν να αντιμετωπίσουν την ιστορική οργάνωση και εξέλιξη των Μακεδόνων βασιλέων Φιλίππου Β’ και του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

3.4. Μέγα το της Θαλάσσης Κράτος 3.4.1 Ναυτοσύνη Από την εποχή του Μυκηναϊκού πολιτισμού οι κάτοικοι του νοτιότερο άκρου της βαλκανικής Χερσονήσου δημιουργούν μια ναυτική παράδοση. Τόσο βαθιά είναι ριζωμένη η κλίση αυτή προς τη θάλασσα ώστε οι Μύριοι του Ξενοφώντος μετά από μακροχρόνια περιπλάνηση στους ορεινούς τόπους της Μικράς Ασίας, όταν αντίκρισαν την θάλασσα του Ευξείνου Πόντου από μακριά άρχισαν να κλαίνε και να φωνάζουν «θάλαττα θάλαττα» σαν να είχαν δει την πατρίδα τους. Η ναυτοσύνη των Ελλήνων οφείλεται κατά βάση την οξύτητα πνεύματος που βρήκε διέξοδο στο υγρό στοιχείο για να αναπτυχθεί και να αναζητήσεις νέους κόσμους και μέσω αυτών να καλλιεργηθεί το πνεύμα της ελευθερίας, του σεβασμού και της αλληλεξάρτησης προς τον πλησίον του βασικά χαρακτηριστικά του δημοκρατικού πολιτεύματος της Αθήνας. Η ενασχόληση των Αθηναίων πολιτών με τη θάλασσα άνοιξε νέους ορίζοντες ανάπτυξης και τα Αθηναϊκά πλοία συμβόλιζαν σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο την ελευθερία και την δημοκρατία που διέπνεε την Αθηναϊκή Πολιτεία. Τα πλοία γίνονταν σεβαστά στα ξένα λιμάνια και ήταν αξιοζήλευτα από όλους, έτσι μέσω της θάλασσας η Αθήνα αποκτά τεράστια ναυτική ισχύ και αίγλη. Η αποκτηθείσα ναυτική ισχύς των Αθηναίων επέφερε την ικανότητα στην καλά σχεδιασμένη πολιτική και επιδέξια ηγεσία της να επιτυγχάνει το αποτέλεσμα που επιθυμούσε και αν ήταν αναγκαίο να δύναται μέσω αυτής να μεταβάλει συμπεριφορές άλλων. Η ικανότητα να επιτυγχάνει τα αναμενόμενα για αυτή αποτελέσματα συνδέεται και με την κατοχή συγκεκριμένων πόρων μέσω των οποίων προσδιοριζόταν και η δύναμη της Αθήνας στην θάλασσα. Συγκεκριμένα οι Αθηναίοι με το ναυτικό τους έλεγχαν το μεγαλύτερο μέρος της αγοράς στο εμπόριο και στην οικονομία και ταυτόχρονα με το πολεμικό ναυτικό τους εξασφάλιζαν ασφαλείς πλόες όλων των Περιπλους 41

Ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο.

πλοίων. Στις αποστολές τους πέραν της Αττικής διαμόρφωναν το περιβάλλον που θα τους επέτρεπε να ελέγχουν σημαντικούς θαλάσσιους άξονες καθώς συνδύαζαν τη ναυτική ισχύ τους με το εμπορικό και πολεμικό ναυτικό. Το κύριο χαρακτηριστικό του ναυτικού της Αθήνας που το κατέστησε μεγάλη δύναμη στο θαλάσσιο χώρο ήταν το σθένος - θάρρος των πληρωμάτων να πολεμήσουν για την πόλη τους και για τα ιδανικά που είχαν διαμορφωθεί σ΄ αυτή την Δημοκρατία που αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο της βάσης του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού10.

3.4.2 Ναυτική υποδομή Μετά τους Μηδικούς πόλεμους οι Αθηναίοι αναδιοργανώνουν το Ναυτικό τους. Αρχικά εγκατέλειψαν τη ναυτική βάση του Φαλήρου και μετέφεραν το στόλο τους σε ασφαλέστερα καταφύγια της Πειραϊκής Χερσονήσου στους φυσικούς λιμένες που σχηματίζονται σ΄ αυτή, τον Πειραιά (Κάνθαρο), την Ζέα και την Μουνιχία όπου με την πάροδο του χρόνου οργάνωσαν ασφαλείς ναυστάθμους. Οι οχυρώσεις που πραγματοποιήθηκαν στην Πειραϊκή Χερσόνησο με τα Μακρά Τείχη, με τις κατασκευαζόμενες προβλήτες, τις αποθήκες, τα υπόστεγα – νεώσοικοι, τα ναυπηγεία ισχυροποιούν τη διοικητική μέριμνα που δείχνουν για τα πολεμικά τους πλοία ενώ ταυτόχρονα ο Πειραιάς το μεγαλύτερο λιμάνι από τα τρία καθίσταται και σημαντικό κέντρο εμπορίου της Αθήνας σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο. Την ανώτατη εποπτεία για την διοργάνωση του Πολεμικού Ναυτικού είχε η Βουλή η οποία επόπτευε την εκτέλεση του προγράμματος ναυπήγησης νέων πολεμικών πλοίων που από κοινού είχαν συμφωνήσει με την Εκκλησία του Δήμου. Η βουλή για τον σκοπό αυτόν κάθε χρόνο τοποθετούσε επικεφαλής του προγράμματος ναυπή10 A thens Democrasy Forum (2016), Ομιλία του ΠτΔ Πρ. Παυλόπουλου με θέμα: Η Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία και οι Εχθροί της, Αθήνα, Έναρξη των εργασιών του Συνεδρίου για την Δημοκρατία «Athens Democrasy Forum 2016» με ημερομηνία 14 Σεπ.

2016. Ο ΠτΔ Πρ. Παυλόπουλος αναφέρει: Αισθάνομαι συγκίνηση που γίνεται στην Αθήνα αυτές τις κρίσιμες ώρες που ακούμε όσα ακούγονται ακόμα στην Ευρώπη όπως σήμερα, την κραυγή απόγνωσης του Προέδρου της Κομισίον κ.Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ. Αισθάνομαι λοιπόν ότι είναι μια μεγάλη ευκαιρία να αναδείξουμε εδώ την Αθήνα αύριο που είναι η Παγκόσμια Ημέρα για την υπεράσπιση της Δημοκρατίας. Να αναδείξουμε τι; Ότι η δημοκρατία είναι η βάση του πολιτισμού μας. Μόνο που η δημοκρατία είναι εύθραυστο αγαθό. Ένα εύθραυστο αγαθό που πρέπει να το υπερασπιζόμεθα κάθε ημέρα συνειδητά και μεθοδικά. Γιατί αν δεν το υπερασπισθούμε έτσι στη πτώση του θα συμπαρασύρει στην πτώση αυτή όλο τον πολιτισμό μας όχι μόνο την δημοκρατία μας.

γησης 10 βουλευτές τους ονομαζόμενους «τριηροποιούς», μετά από επιλογή και από τους έχοντες σχετική εμπειρία, οι οποίοι μετά των ναυπηγών-αρχιτεκτόνων που είχαν επίσης επιλεγεί από την Εκκλησία του Δήμου ανελάμβαναν να φέρουν σε πέρας την εκτέλεση του ναυπηγικού προγράμματος στα ναυπηγεία που είχαν αναπτυχθεί τους τρεις λιμένες της περιοχής του Πειραιά. Παράλληλα, υπήρχε και η συντήρηση των παλαιών πλοίων που η φροντίδα τους έχει ανατεθεί στους επιμελητές των νεωρίων οι οποίοι με τη σειρά τους κατέθεταν ετήσια έκθεση των εργασιών τους στη Βουλή. Το κυριότερο πλοίο των Αθηναίων από την αρχαϊκή εποχή ήταν η πολεμική «ναυς» υπό μορφή τριήρους, η οποία με την πάροδο των ετών διαμορφώθηκε σε τριήρη που χρησιμοποιήθηκε στην Ναυμαχία της Σαλαμίνος. Η τριήρης έλαβε την τελειοποιημένη μορφή της κατά τον V αιώνα από τους Αθηναίους αρχιτέκτονες οι οποίοι συνδύαζαν τη μαχητική ικανότητα του πλοίου με την καλλιτεχνική του εμφάνιση έτσι τα Αθηναϊκά πλοία συνετέλεσαν την άνοδο της ναυτικής ισχύος της πόλεως, καθώς υπήρξε το κύριο πολιτικό και πολεμικό όπλο της Αθηναϊκής Πολιτείας. Ο στόλος των Αθηναίων ήταν ο καλύτερος όλων των Ελληνικών πόλεων διέθετε τα περισσότερα πλοία αλλά και τα ικανότερα και άρτια εκπαιδευμένα στελέχη. Η στελέχωση των πλοίων πραγματοποιήθηκε αρχικά από τους Αθηναίους πολίτες που προέρχονταν από την κατώτατη τάξη τους θήτες. Αν και οι θήτες υπηρετούσαν στο στρατό ξηράς ως ψιλοί, η πολιτεία κάλυψε ένα μέρος των αναγκών της από αυτούς. Οι λοιπές ανάγκες του ναυτικού σε πλήρωμα καλύφθηκαν από την τάξη των φτωχών μετοίκων, από δούλους και μισθοφόρους που έλαβαν από τις φτωχότερες τάξεις των Συμμάχων τους. Ο στόλος των Αθηναίων ήταν η δύναμη αυτή που έδινε στην Αθηναϊκή Πολιτεία αίγλη και θαυμασμό. Οι βαθμοφόροι των πλοίων ήταν οι δύο τριήραρχοι, ο κυβερνήτης, ο κελευστής, οι τρεις πεντηκοντάρχοι, ο πρωράτης, ο ναυπηγός, ο αυλήτης ή τριήραυλος, οι τοίχαρχοι και τους 20 επιπλέον ναύτες- βοηθοί υπεύθυνοι για την καλή λειτουργία του πλοίου, όπως πηδαλιούχους και τους υπεύθυνους για τα ιστία και τις άγκυρες, ήσαν Αθηναίοι πολίτες. Το υπόλοιπο πλήρωμα οι ονομαζόμενοι «ερετοί» που δεν υπερέβαιναν τα 170 άτομα ήταν οι κωπηλάτες. Τέλος επί των πλοίων υπήρχε μία δύναμη από 20 περίπου οπλίτες απαραίτητη για τη φρουρά και την ασφάλεια του πλοίου. Σε καιρό Ειρήνης την εποπτεία του αθηναϊκού στόλου την είχαν η Βουλή και η Εκκλησία του Δήμου, ενώ σε περίοδο πολεμικών επιχειρήσεων την αρχηγία αναλάμβανε ένας από τους δέκα στρατηγούς. Ως προς την διοικητική μέριμνα εκάστου πλοίου όπως μισθοί, εφόδια και διάφορες υλικές και ηθικές αμοιβές του πληρώματος τις κάλυπταν οι τριηράρχοι πού προέρχονταν από τις πλουσιότερες τάξεις της Αθηναϊκής Πολιτείας

4. Ηθικά χαρακτηριστικά Αθηναίου Πολίτη

Η αναδιάρθρωση της αθηναϊκής κοινωνίας μέσα στο χρόνο επέφερε την υποχώρηση της παλιάς αριστοκρατίας που προήλθε από την πολιτιστική ανάπτυξη κατά την αρχαϊκή εποχή. Τα νέα ανώτερα κοινωνικά στρώματα που δημιουργήθηκαν σε συνδυασμό με τη συνεχή ανατροφοδότηση τους από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα που συνδέθηκαν στενά με τις πνευματικές αξίες που χαρακτήριζαν τους προγόνους τους και στήριξαν την περαιτέρω πορεία τους στο «κοινό περί δικαίου αίσθημα» και στις ηθικές αξίες που κληρονόμησαν. Η επιτυχία αυτή υποστηρίχθηκε και βασίσθηκε σε μηχανισμούς και διαδικασίες αξιοποίησης του «παιδευτικού» ρόλου των Αθηναίων πολιτών που διέπλασαν οι θεσμικοί παράγοντες της ίδιας της Πόλης, Η ηθική των ομηρικών χρόνων και των αριστοκρατών της αρχαϊκής εποχής σε συνδυασμό με τις πολιτιστικές αναζητήσεις κατέστη βασικός πυλώνας έμφυτης συνείδησης των πολιτών έναντι της πολιτείας που της ήθελαν να την υπηρετήσουν. Βασικό ηθικό στοιχείο που αναπτύχθηκε είναι ότι ο πολίτης δεν πρέπει «να ζει για τα μικρά προσωπικά τους συμφέροντα αλλά οφείλει να υπηρετεί το σύνολο στον πόλεμο, στα αξιώματα, στη Βουλή και τη συνέλευση του λαού, ως δικαστής αλλά και ως ανιδιοτελείς αρωγός και υποστηρικτής των συμπολιτών του»11.

11 Gschnitzer F. (2016), Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής Κοινωνίας, μτφ. Χανίωτης Α, Αθήνα, Εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, σελ. 296-297.

Αυτή είναι η βάση της δημοκρατίας που καλλιέργησαν οι πρόγονοί τους, οι νεότεροι αποδέχτηκαν τις αρχές της και την εφάρμοσαν οι νομοθέτες τους. Εδώ έχουμε το άριστο σημείο που φτάνει ο πολίτης μιας κοινωνίας που να χαρακτηρίζεται ως «ιδανικός πολίτης». Βεβαίως ο ιδανικός αυτός πολίτης της αθηναϊκής πολιτείας ασκείται σωματικά, πνευματικά και μέσω του αθλητισμού καλλιεργεί νέες ιδέες ευγενούς άμιλλας. Δύναται να ειπωθεί ότι μέσω του γυμνάζεσθε και της νίκης ενός πολίτη σε αθλητικούς αγώνες ενισχύθηκε το πνεύμα της δημοκρατίας και ενισχύθηκαν τα ιδανικά εκείνα που μας περιγράφει ο Όμηρος στα έπη του δηλαδή η πολεμική αρετή και η ανδρεία. Κυρίως τον V΄ αιώνα ο Αθηναίος Πολίτης, χαρακτηρίζεται από ευσυνείδητη πειθαρχία και υψηλή συναίσθηση καθήκοντος, ξεπερνά τον εαυτό του και σε συνδυασμό της «παιδείας» που λαμβάνει ενστερνίζεται την ισότητα και την ελευθερία των συμπολιτών του και αφοσιώνεται στο ύψιστο σκοπό που δεν είναι άλλος από την ευημερία της πατρίδος του. Στο πλαίσιο αυτό οργανώθηκε και ο στρατός της αθηναϊκής πολιτείας ο οποίος εξελίχθηκε σε ένα άριστα οργανωμένο στράτευμα που έθετε την πειθαρχία επί του ηθικού εκείνου επιπέδου στο οποίο έδιδε εξωτερική λαμπρότητα και θαυμασμό, καθιστώντας ταυτόχρονα το «δέος» αυτό ως συντελεστή πολεμικής ισχύος. Βεβαίως υπήρχαν παραπτώματα στον στρατιωτικό βίο, αλλά υπήρχαν και τα απαραίτητα εργαλεία για την ισορροπία της τάξεως. Παράλληλα υπήρχαν ηθικές αμοιβές και διακρίσεις με σκοπό πάντοτε να εξυψώσουν το ηθικό των στρατευμένων αυξάνοντας ταυτόχρονα την δυναμικότητα του στο Πεδίο της μάχης. Μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο αρχίζει μία μεταστροφή της κοινωνίας, οι αρετές εκπίπτουν καθώς οι στρατεύσιμοι καθίστανται λιγότερο μάχιμοι και οι ποινές θεωρούνται εκ φύσεως αυστηρές. Φυσική συνέπεια των ανωτέρων ήταν η πειθαρχία να μειωθεί σημαντικά σε συνδυασμό με την μη ύπαρξη αξιόλογων Ηγετών με αποτέλεσμα ο Αθηναϊκός στρατός να εισέλθει σε μία περίοδο παρακμής.

5. Το Σύμβολο της Δύσης

Από το παρελθόν «Out of the past» λοιπόν έρχεται και η φράση του Αντρέ Μαλρώ υπουργός πολιτισμού της Γαλλίας, στις 28 Μαΐου 1959 ότι «Μια κρυφή Ελλάδα υπάρχει στην καρδιά όλων των δυτικών ανθρώπων»12 επανέλαβε ο Γάλλος Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Εμανουέλ Μακρόν από το ίδιο σημείο το λόφο της Πνύκας εκφωνώντας ένα λόγο για το μέλλον της Ευρώπης με φόντο την Ακρόπολη. Στην ιστορική αυτή ομιλία του ο Αντρέ Μαλρώ σημειώνει μεταξύ των άλλων: «Όμως η Ακρόπολις είναι στον κόσμο η μόνη στοιχειωμένη συνάμα κι’ από το πνεύμα κι’ από το θάρρος περιοχή. Αντικρύ στην αρχαία Ανατολή, αρχίζομε να καταλαβαίνωμε ότι η Ελλάδα δημιούργησε έναν τύπο ανθρώπινο, άγνωστο ως τότε… Για τον κόσμο, η κυρίαρχη Ελλάδα είναι πάντοτε η ρεμβαστική Αθηνά, ακουμπισμένη επάνω στο δόρυ της. Και ποτέ άλλοτε πριν απ’ αυτήν η τέχνη δεν είχε ενώσει το δόρυ και τον στοχασμό»13. Οι αρχές που μεγάλωσαν και γαλουχήθηκαν οι Αρχαίοι Αθηναίοι και διαμόρφωσαν την Πρώτη Άμεση Δημοκρατία συνδέονται άμεσα με τον Νεώτερο Κόσμο μέσω της Γαλλικής Επανάστασης. Η Επανάσταση αυτή που αναπτύχθηκε μέσα από ιδεολογικά φιλοσοφικά ρεύματα με επιρροές από την Αρχαία Αθήνα και το Βυζάντιο και επαναπροσδιόρισε την θέση της ανθρώπινης ύπαρξης τις αναπτυσσόμενες σύγχρονες κρατικές οντότητες της εποχής μέσα από το τρίπτυχο σύνθημα «Ελευθερία-Ισότητα-Αδελφότητα». Ο απώτερο σκοπό του ανωτέρου συνθήματος ήταν να καταστεί αυτό το «νεώτερο ορόσημο» για όλους τους λαούς του αναπτυσσόμενου κόσμου. Βασικό εργαλείο για την επιτυχία της Δημοκρατίας στη Γαλλία ήταν η ανάπτυξη ενός ισχυρού εκπαιδευτικού συστήματος σ’ όλες τις βαθμίδες του με στόχο να προβάλλει και να επιβάλει στην κοινωνία των πολιτών ηθικές αξίες και να καλλιεργήσει την γαλλική γλώσσα ως προσόν υψηλής μόρφωσης και πνευματικής κουλτούρας.

12 M inistere De L’ Europe et Des Affaires Etrangeres, (2017), Ομιλία του Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας κ. Emmanuel Macron στην Πνύκα στις 7 Σεπτ. 2017, Paris. φ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ με άρθρο «Τα χθεσινά εγκαίνια του Θεάματος «ΗΧΟΣ ΚΑΙ ΦΩΣ», ημε13 Ε ρομηνία 29 Μαίου 1959, σελ. 1,5.

Η γαλλική επανάσταση πέτυχε να θεωρηθεί ως η πρώτη πράξη παγκοσμίου θριάμβου για ελευθερία και οι πολυάριθμοι συμπαθούντες ανά τον κόσμο της Γαλλικής Επανάστασης να θεωρούν την Γαλλία την δύναμη που θα τους ενέπνεε και θα τους καθοδηγούσε να απελευθερωθούν οι λαοί τους από συστήματα καταπίεσης και τυραννίας14. Αυτό επιτεύχθηκε καθώς πύκνωσαν οι πολιτικές αναταραχές, αυξήθηκαν τα αυτονομιστικά κινήματα όπως η επανάσταση για μια ανεξάρτητη Ιρλανδική Δημοκρατία (1798), ταυτόχρονα ενέπνευσε την Ελληνική Επανάσταση (1821), πυροδότησε εξεγέρσεις στη Λατινική Αμερική μετά το 1808 και παράλληλα βρήκε απήχηση στον Ισλαμικό κόσμο. Στην Γαλλία την περίοδο αυτή ο «πατέρας» της κοινωνιολογίας και του θετικισμού Αύγουστος Κόντ προσδιορίζει ότι «η Ευρώπη έπρεπε να έχει τη μορφή μιας Δυτικής Δημοκρατίας στην οποία θα συμμετείχαν ισότιμα η Γαλλία, η Γερμανία, η Ισπανία, η Μ. Βρετανία και η Ελλάδα. Μελετώντας το γεωπολιτικό πεδίο αυτής της θεωρίας ο Κόντ θα αναφέρει μια επεκτατική πολιτική της Δυτικής Δημοκρατίας, επηρεασμένος από την ύπαρξη των αποικιών των χωρών αυτών, στην σφαίρα της οποίας περιλαμβάνεται και η αμερικανική ήπειρος. Σ’ ότι αφορά την πρωτεύουσα της Δυτικής Δημοκρατίας, αυτή καθοριζόταν προσωρινά στο Παρίσι, έως ότου ολοκληρωνόταν το ελληνικό απελευθερωτικό όραμα, το οποίο σύμφωνα με την ευρύτερη αντίληψη του Κόντ ήταν ένα ευρωπαϊκό λυτρωτικό όραμα, δηλαδή η αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού από την Κωνσταντινούπολη, όποτε και αυτή θα γινόταν η μόνιμη πρωτεύουσα της Ενωμένης Ευρώπης»15. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος γράφοντας την ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος θεώρησε ότι η έννοια της Ευρώπης προϋποθέτει την Ελλάδα της «Σκεπτόμενης Αθηνάς», το Ρωμαϊκό Οικοδόμημα, τον Χριστιανισμό και κάτι ακόμα τον Βορρά. Όλα τα ανωτέρω δείχνουν ότι ο βασικός άξονας των ακολουθούμενων πολιτικών των Δυτικών Ευρωπαϊκών κρατών με το τέλος του Β´ Π.Π. ήταν να οδηγηθούν σε μια Δυτική Συμμαχία –Ένωση ώστε με έμμεσο τρόπο να διαμορφώσουν την ευρωπαϊκή υπόσταση μέσω της διαπαιδαγώγησης– κατεύθυνση των λαών τους στα πρότυπα του αρχαίου ελληνικού και χριστιανικού πνεύματος και του κοινωνικού κράτους δικαίου, που αποτέλεσαν το υπόστρωμα Ευρωπαϊκού Πολιτισμού με σύμβολο των πολιτών την Δημοκρατία και με άξονες για την επιτυχία αυτής την Παιδεία και το Θάρρος όλων, όπως στην Πρώτη Άμεση Δημοκρατία, με βάση την Ελευθερία, την Ισότητα, την Αλληλεγγύη και την Δημοκρατία. Βιβλιογραφία: 1. Aitken S., & Valentine G., (2015) Approaches to Human Geography: Philosophies, Theories, People and Practices, London, SAGE, Second Edition. 2. Derruau M., (1987), Ανθρωπογεωγραφία, Αθήνα, Μορφωτικό ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 3. Gschnitzer F. (2016), Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής Κοινωνίας, (μτφ. Χανίωτης Α.), Αθήνα, Εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης. 4. Pagden A., (2004), Λαοί και Αυτοκρατορίες: Οι Ευρωπαίοι και ο υπόλοιπος κόσμος από την αρχαιότητα ως σήμερα, Αθήνα, Εκδόσεις Πατάκη, Τέταρτη Έκδοση 5. Wiesner-Hanks M, (2008), Πρώιμη Νεότερη Ευρώπη 1450-1789, (μτφ Καλογιάννη Ε.), Αθήνα, Εκδόσεις Ξιφαράς. 6. Hobsbawm J. E., (1992), Η εποχή των επαναστάσεων 1789-1848, (μτφ Οικονομοπούλου Μ.), Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, β΄ Έκδοση. 7. Mosse Cl., (2000), Οι θεσμοί στην Κλασσική Ελλάδα, (μτφ Παπαηλιάδη Μ.), Αθήνα, Εκδόσεις Μεταίχνιο. 8. Sinclair K. R., (1997), Δημοκρατία και συμμετοχή στην Αρχαία Αθήνα, (μτφ Ταμβάκη Ε.), Αθήνα, Ινστιτούτο Βιβλίου-Α. Καρδμίτσα.

9. Παυλόπουλος Πρ., (2017), Στο λίκνο του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού: Συμβολισμοί της Σκεπτόμενης Αθηνάς, Αθήνα, Εκδόσεις Gutenberg. 01. Παυλόπουλος Πρ., (2018), Αλλάζει αυτός ο Κόσμος; Ισχυρή Ενωμένη Ευρώπη, Ευρωπαϊκή Συνοχή και Ευρωπαϊκή Ενοποίηση, Αθήνα, Εκδόσεις Gutenberg 11. Τερκενλή Θ. & Ιωσηφίδης Θ. & Χωριανόπουλος Ι., (2007), Ανθρωπογεωγραφία: Άνθρωπος, κοινωνία και χώρος, Αθήνα, Εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ.

14 Hobsbawm J. E., (1992), Η εποχή των επαναστάσεων 1789-1848, (μτφ Οικονομοπούλου Μ.), Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, β΄ Έκδοση, σελ. 100-101.

15 Σύρμας Ν., (2008), Η ανάπτυξη και γεωγραφική οργάνωση του Δικτύου της Ελληνικής Αμυντικής Βιομηχανίας ως τμήμα του συστήματος Διοικητικής Μέριμνας των Ενόπλων Δυνάμεων και του αμυντικού σχεδιασμού της χώρας, Μυτιλήνη, Διδακτορική Διατριβή Πανεπιστήμιο Αιγαίου/Σχολή Κοινωνικών Επιστημών/Τμήμα Γεωγραφίας, σελ.171.

Μετάφραση: Γιάννης Παλούμπης

Το μυστήριο του Mary Celeste Το Mary Celeste (ή Marie Céleste, όπως φανταστικά αναφέρεται από τον Sir Arthur Conan Doyle και άλλους μετά από αυτόν) ήταν ένα βρετανο-αμερικάνικο ξύλινο δικάταρτο σκάφος με ιστιοφορία γολέτας που έγινε διάσημο γιατί βρέθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 1872 στον Ατλαντικό Ωκεανό, χωρίς πλήρωμα και προφανώς εγκαταλελειμμένο. Η σωσίβια λέμβος έλειπε, μαζί με το πλήρωμα (σύνολο επτά), αν και ο καιρός ήταν καλός και το πλήρωμά του αποτελούνταν από έμπειρους και ικανούς ναυτικούς.

Τ

ο Mary Celeste έπλεε έρημο και εξακολουθούσε να κινείται με πορεία προς τα Στενά του Γιβραλτάρ. Ήταν στη θάλασσα για ένα μήνα και είχε πάνω του προμήθειες σε τρόφιμα και νερό για περισσότερο από έξι μήνες. Το φορτίο του ήταν ουσιαστικά άθικτο και τα προσωπικά αντικείμενα του πληρώματος ήταν ακόμα στη θέση τους, συμπεριλαμβανομένων των τιμαλφών. Κανένας από τους επιβάτες δεν βρέθηκε και δεν ακούστηκε ποτέ ξανά και η εξαφάνισή τους αναφέρεται συχνά ως το μεγαλύτερο θαλάσσιο μυστήριο όλων των εποχών. Το ερώτημα γιατί το πλήρωμα εγκατέλειψε το Mary Celeste αποτέλεσε αντικείμενο μεγάλης συζήτησης. Οι θεωρίες κυμαίνονταν από φυσικές αιτίες (ατμούς αλκοόλ, υποθαλάσσιους σεισμούς, θαλάσσιες ρουφήχτρες) σε ανθρώπινες ενέργειες (πειρατεία, ανταρσία, σφάλματα κρίσης) σε μεταφυσικές εξηγήσεις (εξωγήινη ζωή, μη αναγνωρισμένα ιπτάμενα αντικείμενα, θαλάσσια τέρατα και τρίγωνο των Βερμούδων, αν και το πλοίο δεν είναι γνωστό αν είχε πλεύσει μέσω αυτής της περιοχής του Ατλαντικού). Το Mary Celeste, έχοντας πίσω του μια ιστορία ατυχιών, λεγόταν ότι «ήταν καταραμένο» ακόμα και πριν ευρεθεί έρημο χωρίς προφανή εξήγηση, ένα κλασικό πλοίο φάντασμα. Το 1885, το Mary Celeste καταστράφηκε όταν ο τελευταίος ιδιοκτήτης του το ναυάγησε στην ακτή της Αϊτής σε μια 44 Περιπλους

Πίνακας του 1861 του Amazon που αργότερα μετονομάσθηκε σε Mary Celeste. Καλλιτέχνης άγνωστος, πιθανόν Honoré Pellegrin.

Το μυστήριο του Mary Celeste προσπάθεια να διαπράξει απάτη ασφάλισης και να αποκομίσει τα ασφάλιστρα. Το Mary Celeste ήταν ένα σκαρί 200 περίπου τόνων όπως ναυπηγήθηκε το 1861και 282 τόνων μετά τη γενική του ανακατασκευή το 1872. Χτίστηκε από το ναυπηγείο Joshua Dewis το 1861 στο χωριό Spencer's Island της Νέας Σκωτίας και ονομάσθηκε Amazon. Ήταν το πρώτο σκάφος από πολλά μεγαλύτερα πλοία που κατασκευάστηκαν αργότερα στο ναυπηγείο του Spencer’s Island. Το Amazon ανήκε σε ομάδα οκτώ επενδυτών από την κομητεία Cumberland και το Kings County, της Νέας Σκωτίας, με επικεφαλής τον ναυπηγό Joshua Dewis και τον τοπικό έμπορο William Henry Bigalow. Το Amazon καταχωρήθηκε στην κοντινή πόλη Parrsboro της Νέας Σκωτίας, τον πλησιέστερο τοπικό λιμένα νηολόγησης. Ο πρώτος καπετάνιος του Amazon, Robert Mc Lellan, γιος ενός από τους ιδιοκτήτες, προσβλήθηκε από πνευμονία εννέα ημέρες μετά την ανάληψη της πλοιαρχίας και πέθανε στην αρχή του παρθενικού του ταξιδιού. Ήταν ο πρώτος από τους τρεις καπετάνιους που θα πεθάνουν πάνω του. Ο John Nutting Parker, ο επόμενος καπετάνιος του Amazon, χτύπησε ένα αλιευτικό σκάφος και έπρεπε να επιστρέψει το πλοίο πίσω στο ναυπηγείο για επισκευές. Στη διάρκεια που ήταν στο ναυπηγείο, ξέσπασε πυρκαγιά στο μέσον του πλοίου. Ο πρώτος διάπλους του Ατλαντικού ήταν επίσης καταστροφικός για τον επόμενο καπετάνιο του, αφού συγκρούστηκε με ένα άλλο πλοίο στο αγγλικό κανάλι (English Channel) κοντά στο Ντόβερ της Αγγλίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την απόλυση του νέου καπετάνιου. Μετά από αυτή την άτυχη αρχή, το σκάφος δούλεψε έξι κερδοφόρα και ωφέλιμα χρόνια για τους ιδιοκτήτες της Νέας Σκωτίας. Ταξίδεψε στις Δυτικές Ινδίες, την Κεντρική και τη Νότια Αμερική και μετέφερε ένα ευρύ φάσμα φορτίων. Το 1867, το πλοίο έπεσε έξω κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας στον κόλπο Glace της Νέας Σκωτίας. Μετά τη ναυαγιαίρεση, πωλήθηκε για $1.750 στον Richard Haines της Νέας Υόρκης και επισκευάστηκε με κόστος $8.825,03. Το 1868, το Amazon μεταγράφηκε στο αμερικανικό νηολόγιο και το επόμενο έτος μετονομάστηκε σε Mary Celeste. Η πρόθεση των νέων ιδιοκτητών ήταν να το δρομολογήσουν σε υπερατλαντικά ταξίδια και να πραγματοποιήσουν εμπορικές συναλλαγές με τους λιμένες της Αδριατικής. Η κυριότητα αυτού του ιστιοφόρου μοιράσθηκε σε 24 μετοχές, που ανήκαν σε τέσσερις εταίρους: [9] • James H. Winchester (12) • Ο καπετάνιος Μπέντζαμιν Σπούνερ Μπριγκς (8) • Sylvester Goodwin (2) • Daniel T. Sampson (2) Ο καπετάνιος Benjamin Briggs ενώ περίμενε στην πόλη της Νέας Υόρκης ένα φορτίο ακατέργαστου οινοπνεύματος που θα παραδίδονταν στο Mary Celeste, έγραψε μια επιστολή στη μητέρα του στο Marion της Μασαχουσέτης, που φρόντιζε τον επτάχρονο γιο του Briggs, Arthur. Η σύζυγος του Briggs, Sarah και η δίχρονη κόρη τους Σοφία, θα τον συνόδευαν στο ταξίδι. Η επιστολή, με ημερομηνία 3 Νοεμβρίου 1872, αποκαλύπτει την αισιοδοξία του, ότι όλα στο ταξίδι του θα πάνε καλά και δεν εξέφραζε καμία ανησυχία για τίποτε. Στις 5 Νοεμβρίου 1872, το Mary Celeste παρέβαλε στο ανατολικό ποτάμι (East River) της Νέας Υόρκης και πήρε φορτίο 1,701 βαρελιών εμπορικής αλκοόλης που προοριζόταν για την ενίσχυση των ιταλικών κρασιών για λογαριασμό της Meissner Ackermann & Co. Κόστιζε περίπου 35.000 δολάρια. Το πλοίο και το φορτίο μαζί ήταν ασφαλισμένα για $ 46.000. Στη συνέχεια, το Mary Celeste έβαλε πλώρη από το Staten Island για Γένοβα της Ιταλίας. Εκτός από τον καπετάνιο και το επταμελές πλήρωμά του, μετέφερε τη σύζυγο του καπετάνιου, που είχε ταξιδέψει με τον σύζυγό της πολλές φορές, και την κόρη τους δύο ετών. Έτσι δέκα άτομα βρίσκονταν στο πλοίο. Ο Briggs είχε περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη θάλασσα, είχε διατελέσει καπετάνιος τουλάχιστον σε πέντε πλοία και είχε υπηρετήσει σε πολλά άλλα. Το πλήρωμα για αυτό το ταξίδι περιλάμβανε έναν Δανό και τέσσερις Γερμανούς, όλοι μιλούσαν άπταιστα αγγλικά, είχαν υποδειγματικά αρχεία και θεωρούνταν έμπειροι, αξιόπιστοι και ικανοί ναυτικοί. Ο Υποπλοίαρχος και ο μάγειρας ήταν Αμερικανοί.

Προ του απόπλου του Mary Celeste από τη Νέα Υόρκη, ο καπετάνιος Briggs μίλησε με έναν παλιό του φίλο, τον David Reed Morehouse, από τη Νέα Σκωτία, ο οποίος ήταν καπετάνιος του καναδικού εμπορικού πλοίου Dei Gratia, ένα ιστιοφόρο μπρίκι. Ο Briggs, ο Morehouse και οι γυναίκες τους δείπνησαν μαζί το βράδυ της 4ης Νοεμβρίου. Ο Briggs και ο Morehouse είχαν υπηρετήσει μαζί ως ναυτικοί όταν ήταν νέοι. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης, ανακάλυψαν ότι είχαν παρόμοια πορεία στον Ατλαντικό Ωκεανό, μέσω των στενών του Γιβραλτάρ και της Μεσογείου. Ωστόσο, ο Morehouse περίμενε ακόμα το φορτίο του να φτάσει όταν το Mary Celeste έφυγε από το λιμάνι στις 5 Νοεμβρίου. Το φορτίο του Morehouse τελικά έφτασε και στις 15 Νοεμβρίου, το Dei Gratia τελικά απέπλευσε με τα 1.735 βαρέλια (275.8 m3) πετρελαίου στο αμπάρι του. Το Dei Gratia έφυγε από το λιμάνι της Νέας Υόρκης δέκα ημέρες μετά το Mary Celeste. Σποραδικοί κακοί καιροί είχαν αναφερθεί στον Ατλαντικό τον Οκτώβριο, παρόλο που το Dei Gratia δεν συνάντησε κανένα και το ταξίδι του στον ωκεανό τον Νοέμβριο ήταν ομαλό. Λιγότερο από ένα μήνα μετά τον απόπλου από το λιμάνι, στις 4 Δεκεμβρίου 1872 (μερικές διηγήσεις αναφέρουν στις 5 Δεκεμβρίου) περίπου στις 13:00, ο πηδαλιούχος του Dei Gratia, John Johnson, είδε με τα κιάλια του ένα πλοίο περίπου πέντε μίλια (8 χλμ.) στην αριστερή τους μάσκα. Η θέση του Dei Gratia ήταν περίπου 38 ° 20'N 17 ° 15'W, περίπου 600 μίλια (1.000 χιλ.) δυτικά της Πορτογαλίας. Τα πεπειραμένα μάτια του Τζόνσον ανίχνευσαν σχεδόν αμέσως ότι υπήρχε κάτι παράξενα λάθος σε σχέση με το άλλο σκάφος. Μποτζάριζε ελαφρά και τα πανιά του δεν φαίνονταν σωστά, ήταν ελαφρώς σχισμένα. Ο Johnson ειδοποίησε τον δεύτερο αξιωματικό του John Wright, ο οποίος κοίταξε κι αυτός και έκανε τις ίδιες σκέψεις για το πλοίο. Ενημέρωσαν τον καπετάνιο. Καθώς πλησίασαν πιο κοντά, είδαν ότι το πλοίο ήταν το Mary Celeste. Ο καπετάνιος Morehouse αναρωτιόταν γιατί το Mary Celeste δεν είχε φτάσει στην Ιταλία. Σύμφωνα με τις διηγήσεις του πληρώματος του Dei Gratia, πλησίασαν σε 400 υάρδες (366 μέτρα) από το Mary Celeste και το παρακολούθησαν προσεκτικά για δύο ώρες. Είχε αναπεπταμένα τα πανιά, αλλά ιστιοπλοούσε με αστάθεια έχοντας τον αέρα από τα δεξιά με κατεύθυνση αργά προς το στενό του Γιβραλτάρ. Συμπέραναν ότι παρασύρεται αφού δεν έβλεπαν κανέναν στο τιμόνι ή ακόμα και στο κατάστρωμα, αν και το πλοίο δεν εξέπεμπε σήμα κινδύνου. Ο Oliver Deveau, Ύπαρχος του Dei Gratia, επιβιβάστηκε στο Mary Celeste. Αναφέρει ότι δεν βρήκε κανέναν στο σκάφος και δήλωσε ότι "όλο το πλοίο ήταν ένα πολύ υγρό χάος". Υπήρχε μόνο μία αντλία εξάντλησης κυτών σε λειτουργία, οι δύο προφανώς αποσυναρμολογήθηκαν, με πολύ νερό ανάμεσα στα καταστρώματα και στα τριάμισι πόδια (1.1 μ.) νερό στο αμπάρι. Ωστόσο, το πλοίο δεν βυθιζόταν και εξακολουθούσε να είναι αξιόπλοο. Όλα τα χαρτιά του πλοίου έλειπαν, εκτός από το ημερολόγιο του καπετάνιου. Η πλωριά καταπακτή και η λαζαρέττα ήταν και οι δύο ανοιχτές, ενώ η κύρια καταπακτή ήταν σφραγισμένη. Το ρολόι του πλοίου δεν λειτουργούσε και η πυξίδα ήταν κατεστραμμένη. Ο εξάντας και το χρονόμετρο έλειπαν. Η μοναδική σωσίβια λέμβος της Mary Celeste, που η θέση της ήταν πάνω από την κύρια καταπακτή, έλειπε επίσης. Η σκότα που χρησιμοποιείται για την ανύψωση του κυρίου ιστίου, είχε εξαφανιστεί. Ένα σχοινί, ίσως η σκότα του κυρίου πανιού, βρέθηκε δεμένο με το πλοίο πολύ δυνατά και το άλλο άκρο, πολύ φθαρμένο, σερνόταν στο νερό πίσω από το πλοίο. Οι δημοφιλείς ιστορίες ανέγγιχτων πρωινών με ζεστά φλιτζάνια τσαγιού στο τραπέζι της καμπίνας είναι αναληθείς και πιθανότατα προέρχονται από μυθιστορηματικές διηγήσεις του περιστατικού, ειδικά από τον Sir Arthur Conan Doyle. Στην έρευνα, ο Oliver Deveau δήλωσε ότι δεν είδε προετοιμασίες για φαγητό και δεν υπήρχε τίποτα για φαγητό ή ποτό στην καμπίνα. Ο Deveau επέστρεψε στο πλοίο του και ανέφερε στον καπετάνιο. Δύο άντρες, ο Charles Augustus Anderson και ο Charles Lund, επιβιβάστηκαν στο Mary Celeste. Ο Deveau ανέφερε ότι το φορτίο των 1.701 βαρελιών αλκοόλ ήταν σε καλή κατάσταση. Ωστόσο, όταν τελικά εκφορτώθηκε στη Γένοβα, βρέθηκαν εννέα βαρέλια κενά. Ο καπετάνιος Benjamin Briggs.

Περιπλους 45

Το μυστήριο του Mary Celeste

Μια εξαμηνιαία προμήθεια μη μολυσμένων τροφίμων και γλυκού νερού ήταν ακόμα στο πλοίο και τα προσωπικά αντικείμενα και τα τεχνουργήματα του πληρώματος παρέμεναν άθικτα, καθιστώντας μια επιδρομή πειρατείας εξαιρετικά απίθανη. Φαίνεται ότι το σκάφος είχε εγκαταλειφθεί με βιασύνη. Δεν υπήρξαν σημάδια πάλης ή βίας. Δεδομένου ότι το Dei Gratia ήταν καναδικό πλοίο του βρετανικού μητρώου, ο Captain Morehouse ταξίδεψε με το Dei Gratia στο Γιβραλτάρ. Ο Ύπαρχός του, Oliver Deveau ταξίδεψε με το Mary Celeste στον ίδιο προορισμό, φτάνοντας μια εβδομάδα και μισή αργότερα. Διεξήχθη έρευνα στο δικαστήριο του Ανωτάτου Ναυαρχείου στο Γιβραλτάρ για τον προσδιορισμό των περιστάσεων του Mary Celeste και την κατανομή των δικαιωμάτων διάσωσης. Κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης του ναυτοδικείου, ο δικαστής επαίνεσε το πλήρωμα του Dei Gratia για το θάρρος και την επιδεξιότητά του. Ο Γενικός Εισαγγελέας του Γιβραλτάρ, Frederick Solly-Flood, στο ρόλο του ως Επόπτης της Βασίλισσας στο δικαστήριο, έκρινε απαραίτητο να διορίσει μια εξεταστική επιτροπή για να ερευνήσει το σκάφος και να προσδιορίσει τα αίτια της εγκατάλειψής του στη μέση του ωκεανού. Έγινε αντίγραφο των πολλών καταχωρήσεων καταγραφής. Η έρευνα διήρκεσε τρεις μήνες και προσέλκυσε την προσοχή των μέσων ενημέρωσης σε όλο τον κόσμο. Ο John Austin, ναυτικός επιθεωρητής στο Γιβραλτάρ, επισκέφθηκε το Mary Celeste με τη βοήθεια του επιθεωρητή John Mc Cabe. Ένας τοπικός δύτης και εμπειρογνώμων του ναυτικού, που ονομαζόταν Ρικάρντο Πορτουνάτο, στάλθηκε για να εξετάσει λεπτομερώς το εξωτερικό του κύτους για λογαριασμό του δικαστηρίου του Ανωτάτου Ναυαρχείου. Ο Austin ανακάλυψε μερικές κηλίδες αίματος, όπως πίστευε, στην καμπίνα του καπετάνιου, ένα ακάθαρτο διακοσμητικό γιαταγάνι, ένα μαχαίρι (χωρίς αίμα) και μια βαθιά εγκοπή σε ένα κιγκλίδωμα που ισοδυναμούσε με ένα αμβλύ αντικείμενο ή ένα τσεκούρι, αλλά δεν βρήκε κανένα τέτοιο όπλο στο πλοίο. Ο Πορτουνάτο πίστευε ότι η ζημιά ήταν πρόσφατη. Μέρος της μαρτυρίας του λέει: Ένορκη δήλωση του Ρικάρντο Πορτούνατο, Δύτη. Εγώ, ο Ricardo Portunato ο Δύτης της πόλης του Γιβραλτάρ, δηλώνω ενόρκως: 1. Πραγματοποίησα επίσκεψη, τη Δευτέρα 23 Δεκεμβρίου κατ’ εντολή του Thomas Joseph Vecchio και του κ. John Austin ναυτιλιακού επιθεωρητή για το λιμάνι του Γιβραλτάρ, σε ένα πλοίο που είναι αρματωμένο ως Γολέτα και υποτίθεται ότι είναι το Mary Celeste αγκυροβολημένο στο λιμάνι του Γιβραλτάρ και διατελούν σε κατάσταση σύλληψης, βάσει εντολής από το αξιότιμο Δικαστήριο, αφού διαπιστώθηκε ότι εγκαταλείφθηκε στην ανοικτή θάλασσα. Σκοπός μου ήταν να εξετάσω την κατάσταση του κύτους του εν λόγω σκάφους κάτω από την ίσαλο γραμμή του και να εξακριβώσω, εάν ήταν δυνατόν, αν είχε υποστεί οποιαδήποτε ζημία ή φθορά από σύγκρουση ή από επίθεση πάνω σε οποιοδήποτε βράχο ή ύφαλο ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο.

2. Κατά συνέπεια, εξέτασα λεπτομερώς και προσεκτικά ολόκληρο το κύτος του εν λόγω σκάφους και τα ποδοστάματα πρωραίο και πρυμναίο καθώς και το πηδάλιο αυτού.

3. Δεν βρήκα, ούτε υπήρχε κανένα ίχνος ζημιάς ή φθοράς ή άλλες ενδείξεις που να δείχνουν ότι το εν λόγω σκάφος είχε συγκρουστεί ή είχε χτυπήσει σε οποιοδήποτε βράχο ή ξέρα ή είχε υποστεί οποιοδήποτε ατύχημα. Το σκάφος η καρίνα και το πηδάλιο του εν λόγω πλοίου ήταν σε καλή κατάσταση.

46 Περιπλους

4. Τ ο εν λόγω πλοίο ήταν επιχαλκωμένο και ο χαλκός ήταν σε καλή κατάσταση. (σημ. μεταφραστή: Η κάλυψη του σκάφους εξωτερικά με φύλλο χαλκού που προστάτευε το κύτος από φθορές, ιδίως σε περιπτώσεις προσκρούσεων σε υφάλους ήταν συνηθισμένη πρακτική ναυπήγησης στο τέλος του 19ου αιώνα και χρησιμοποιείτο και στις ελληνικές ναυπηγήσεις ξύλινων ιστιοφόρων) Είμαι της άποψης ότι εάν είχε συμβεί οποιοδήποτε ατύχημα θα έπρεπε να μπορούσα να το εντοπίσω και να δω μερικά σημάδια ή ίχνη, αλλά τελικά δεν ανακάλυψα κανένα. Ο Horatio J. Sprague, Πρόξενος των Ηνωμένων Πολιτειών στο Γιβραλτάρ, ήθελε επίσης να διεξαγάγει μια έρευνα διότι Αμερικανοί πολίτες συμμετείχαν στο περιστατικό του Mary Celeste και Αμερικανοί πιθανώς δολοφονήθηκαν. Ζήτησε αμέσως μια επίσκεψη στο πλοίο από τον προσωπικό του εκπρόσωπο, τον Πλοίαρχο του Ναυτικού των Ηνωμένων Πολιτειών R. W. Shufeldt Κυβερνήτη της φρεγάτας USS Plymouth. Η σύντομη επίσκεψη του Shufeldt επί του Mary Celeste τον οδήγησε να αμφισβητήσει την έκθεση των βρετανών συναδέλφων του. Για αυτόν, οι εγκοπές ήταν απλές γρατζουνιές που θα μπορούσαν να προκληθούν από οτιδήποτε, και τα «ίχνη αίματος» δεν είναι γι’ αυτόν παρά σκουριά. Το "αίμα" που παρατηρήθηκε σε ένα "ακάθαρτο" σπαθί επίσης ήταν σκουριά σύμφωνα με τους Sprague και Shufeldt, οι οποίοι διενήργησαν επιστημονικές δοκιμές σε αυτό για να αποδείξουν ότι ήταν σκουριά. Δεν υπήρχαν αποδεικτικά στοιχεία πειρατείας, ούτε ανταρσίας, πάλης ή βίας. Τελικά, οι διασώστες έλαβαν πληρωμή, ύψους ενός έκτου του ποσού των $46.000 που κάλυπτε το πλοίο και το φορτίο του, αφήνοντας να διαφανεί ότι οι αρχές υποπτεύονταν το πλήρωμα του Dei Gratia. Η εμπορική αλκοόλη στο πλοίο Mary Celeste, που ήταν πολύ ακριβά ασφαλισμένη, είχε σταλεί στη Γένοβα από τον George W. Blatchford, όπως είχε αρχικά σχεδιασθεί. Όπως είχε αναφερθεί προηγουμένως, εννέα βαρέλια βρέθηκαν να είναι κενά κατά την εκφόρτωσή τους. Τα αποτελέσματα της εξεταστικής επιτροπής ενθάρρυναν τις αρχές της Ουάσιγκτον να στείλουν εντολές σε όλους τους προξένους και τους αξιωματούχους των λιμανιών, να αναφέρουν όποιον ταίριαζε με την περιγραφή του Briggs ή άλλων μελών του πληρώματος του Mary Celeste ή οποιασδήποτε ομάδας που να είχε φτάσει στο λιμάνι τους και να μοιάζει με τους ναύτες που ανήκαν στο Mary Celeste. Εντολή στάλθηκε επίσης για να εντοπισθούν κάποια από τα υλικά στοιχεία που έλειπαν από το Mary Celeste, όπως οι δύο αντλίες ή τα όργανα ναυσιπλοΐας. Καμία πληροφορία δεν αναφέρθηκε. Οι κάτοικοι των λιμένων στις Αζόρες ερωτήθηκαν, αλλά κανένας δεν ήταν σε θέση να παράσχει βοήθεια.

Συνέχεια της ιστορίας «Από όλα τα άτυχα πλοία που άκουσα ποτέ, ήταν το πιο άτυχο».

David Cartwright, ένας εκ των ιδιοκτητών του πλοίου.

Ο Τζέιμς Γουίντσεστερ σκέφτηκε να πουλήσει το Mary Celeste μετά τα μυστηριώδη γεγονότα, λόγω των οποίων ήταν πλέον διάσημο. Την απόφασή του πήρε όταν στο πλοίο έχασε τη ζωή του ο πατέρας του, Henry Winchester-Vinters, ο οποίος πνίγηκε σε ένα ατύχημα στη Βοστώνη της Μασαχουσέτης, όταν το πλοίο είχε γυρίσει πίσω στην Αμερική. Ο Winchester πούλησε το Mary Celeste με μια τεράστια χρηματική απώλεια. Στα επόμενα 13 χρόνια, το πλοίο άλλαξε ιδιοκτήτες 17 φορές. Μέχρι τότε, το Mary Celeste βρισκόταν σε πολύ κακή κατάσταση. Ο τελευταίος καπετάνιος και ιδιοκτήτης του, ο οποίος βρέθηκε να είναι ο G. C. Parker, δεν αποκόμισε κανένα κέρδος και ηθελημένα ναυάγησε το Mary Celeste σε μια προσπάθεια να διαπράξει ασφάλιση απάτης στην Καραϊβική Θάλασσα στις 3 Ιανουαρίου 1885. Φορτώθηκε με ένα υπερβολικά ασφαλισμένο φορτίο άχρηστων μετάλλων (scrap), συμπεριλαμβανομένων αρβυλών και τροφών γάτας. Το σχέδιο δεν λειτούργησε, καθώς το πλοίο απέτυχε να βυθιστεί αφού προσέκρουσε στην ύφαλο Rochelais στη δυτική ακτή του Port-au-Prince, της Αϊτής και νότια από το νησί Gonâve. Ο Parker προσπάθησε στη συνέχεια να κάψει το ναυάγιο, αλλά ακόμα και μετά τη φωτιά, το πλοίο παρέμεινε άθικτο, αν και το ημερολόγιο του πλοίου καταστράφηκε μαζί με τις προηγούμενες καταχωρήσεις του Benjamin Briggs σε αυτό. Ο Parker υπέβαλε τότε μια υπερβολική απαίτηση για ένα φορτίο που δεν υπήρχε ποτέ. Μια μεταγενέστερη έρευνα αποκάλυψε την απάτη. Ο Parker πούλησε τα δικαιώματα διάσωσης για $500, υποστηρίζοντας ότι υπήρχαν 125 βαρέλια Βασάλτη,(ηφαιστειογενές πέτρωμα που χρησιμοποιούνταν για επίστρωση οδών ακόμα και σπιτιών σαν

Το μυστήριο του Mary Celeste πλακάκια), 975 βαρέλια ρέγγας και άλλα $1000 σε μαχαιροπίρουνα. Κανένα από αυτά τα στοιχεία δεν ήταν στην πραγματικότητα επί του σκάφους. Το πλοίο και το φορτίο του ήταν ασφαλισμένο από πέντε εταιρείες για συνολικά 34.000 δολάρια. Ο πλοίαρχος Parker συνελήφθη και παραπέμφθηκε σε δίκη για βαρβαρότητα ή για σκόπιμη καταστροφή ενός σκάφους. Εκείνη την εποχή, η ποινή για αυτό το αδίκημα ήταν θάνατος, οπότε παρά τις σαφείς ενδείξεις της απάτης και της ενοχής του Parker, η επιτροπή των ενόρκων αδράνησε, με πέντε από τους δώδεκα ενόρκους να αρνούνται να τον στείλουν σε θάνατο. Οι ένορκοι αρνούνταν συνήθως να καταδικάζουν τους ανθρώπους για το έγκλημα αυτό, λόγω της θανατικής ποινής και τρία χρόνια αργότερα ο νόμος αναθεωρήθηκε έτσι ώστε να μην αποτελεί ποινικό αδίκημα θανατικής ποινής. Παρά την απαλλαγή του Parker, σχεδόν όλοι οι κατηγορούμενοι για τις πράξεις που σχετίζονταν με το ναυάγιο χρεοκόπησαν και ο ίδιος ο Πλοίαρχος Parker πέθανε τρεις μήνες αργότερα. Το μερικώς καμένο σκάφος του Mary Celeste θεωρήθηκε ότι δεν ήταν επιδιορθώσιμο και αφέθηκε τελικά να γλιστρήσει από την ύφαλο και να βυθιστεί. Στις 9 Αυγούστου 2001, μια έρευνα με επικεφαλής τον συγγραφέα Clive Cussler (που εκπροσωπεί την Εθνική Υποβρύχια και Ναυτική Υπηρεσία) και τον καναδό παραγωγό ταινιών John Davis μαζί με δύτες από τη Νέα Σκωτία και την εταιρεία Eco Nova ανακοίνωσαν ότι είχαν βρει τα υπολείμματα του ιστιοφόρου που ο Parker είχε καταστρέψει. Μια λεπτομερής έρευνα ηχοβολιστικού του κόλπου, από το Isle de Gonâve, αποκάλυψε ότι μόνο ένα ναυάγιο ήταν παρόν – και ότι είχε φτάσει στην ύφαλο Rochelois με μεγάλη δύναμη. Τα κατεστραμμένα κοράλλια από την πρόσκρουση δημιουργούσαν ένα κανάλι που συγκρατούσε το ναυάγιο σταθερά σφηνωμένο πάνω στην κοραλλιογενή ύφαλο. Ο ναυτικός αρχαιολόγος James P. Delgado αναγνώρισε το ναυάγιο ως το Mary Celeste με βάση το στίγμα, το γεγονός ότι δεν υπήρχε κανένα άλλο ναυάγιο στον κόλπο και με την ανάλυση των δεσιμάτων του πλοίου, του έρματος, της ξυλείας και των ενδείξεων της φωτιάς. Όλα τα στοιχεία, συμπεριλαμβανομένου ενός συνδυασμού ξυλείας από τη Νέα Σκωτία τη Νέα Αγγλία και του νότου των Ηνωμένων Πολιτειών, ταιριάζουν με το ναυάγιο του Mary Celeste σύμφωνα με ιστορικές αφηγήσεις.

Σκέψεις και θεωρίες

Από την εύρεσή του το 1872, πολλές θεωρίες έχουν προταθεί για να εξηγήσουν το μυστήριο του Mary Celeste.

Εκπομπή ατμών από βαρέλια αλκοόλης Οι πιο εύλογες εξηγήσεις βασίζονται στα βαρέλια της αλκοόλης. Ο καπετάνιος Briggs δεν είχε ποτέ μεταφέρει ένα τόσο επικίνδυνο φορτίο και δεν του είχε εμπιστοσύνη. Η ιδέα προτάθηκε από τον κύριο μέτοχο του πλοίου, James Winchester, και είναι η πιο ευρέως αποδεκτή εξήγηση για την εξαφάνιση του πληρώματος. Εννέα από τα 1.701 βαρέλια αλκοόλης στο αμπάρι ανακαλύφθηκαν αργότερα ως κενά. Είχαν κατασκευαστεί από κόκκινη βελανιδιά, όχι από άσπρο δρύινο ξύλο όπως τα άλλα. Η κόκκινη δρυς είναι πιο πορώδης και συνεπώς πιο πιθανή να εκπέμπει ατμούς. Αυτό θα είχε προκαλέσει τη συσσώρευση ατμών στο αμπάρι. Τα κακώς στερεωμένα βαρέλια θα μπορούσαν να τρίβονται μεταξύ τους και η τριβή μεταξύ των χαλύβδινων δακτυλίων (τσέρκια) των βαρελιών θα μπορούσε να προκαλέσει σπινθήρες. Η πιθανότητα έκρηξης, όσο απομακρυσμένη κι αν φαίνεται, θα μπορούσε να πανικοβάλλει το πλήρωμα και να εγκαταλείψει το πλοίο. Ο ιστορικός Conrad Byers πίστευε ότι ο καπετάνιος Briggs διέταξε το άνοιγμα του αμπαριού, με αποτέλεσμα να εξαχθούν βίαια ατμοί και καπνός. Πιστεύοντας ότι το πλοίο του ήταν έτοιμο να εκραγεί, διέταξε τους πάντες να επιβιβασθούν στη σωσίβια λέμβο, χωρίς να φροντίσει να την ασφαλίσει στέρεα στο πλοίο με ισχυρή ρυμούλκα. Ο άνεμος σηκώθηκε και παρέσυρε το πλοίο μακριά από αυτούς. Εκείνοι που βρίσκονταν στη σωσίβια λέμβο θα είχαν πνιγεί ή θα πέθαναν από πείνα, δίψα ή έκθεση στα στοιχεία της φύσεως. Μια βελτίωση αυτής της θεωρίας προτάθηκε το 2005 από τον γερμανό δημοσιογράφο Eigel Wiese. Κατόπιν πρότασής του, ο καθηγητής Andrea Sella στο University College του Λονδίνου δημιούργησε ένα μοντέλο του πλοίου το 2006 για να δοκιμάσει τη θεωρία της ανάφλεξης ατμών αλκοόλ. Χρησιμοποιώντας βουτάνιο ως καύσιμο και κύβους χαρτιού ως βαρέλια, το αμπάρι σφραγίστηκε και ο ατμός αναφλέχθηκε. Η δύναμη της έκρηξης άνοιξε τις καταπακτές του αμπαριού και ταρακούνησε το μοντέλο υπό κλίμακα. Η αιθανόλη καίει σε σχετικά χαμηλή θερμοκρασία με σημείο ανάφλεξης 13 ° C ή 55,4 ° F.

Το Mary Celeste όπως βρέθηκε από τον Dei Gratia στις 4 Δεκεμβρίου 1872. Χαρακτικό του Rudolph Ruzicka.

Απαιτείται ελάχιστη σπίθα, για παράδειγμα από δύο μεταλλικά αντικείμενα που τρίβονται μεταξύ τους. Αλλά κανένας από τους κύβους του χαρτιού δεν ήταν κατεστραμμένος ή ακόμα και καμένος. Αυτή η θεωρία μπορεί να εξηγήσει το υπόλοιπο φορτίο που βρέθηκε άθικτο και την εγκοπή στο ρέλι του πλοίου, ενδεχομένως από μία από τις πόρτες. Ίσως αυτή η πυρκαγιά στο αμπάρι να ήταν αρκετά βίαιη για να τρομάξει το πλήρωμα να καθαιρέσει τη σωσίβια λέμβο, αλλά οι φλόγες δεν θα ήταν αρκετά ζεστές για να αφήσουν σημάδια καψίματος. "Αυτό που δημιουργήσαμε ήταν ένας τύπος έκρηξης τύπου κύματος πίεσης", λέει ο Δρ Sella. «Υπήρχε ένα θεαματικό κύμα φλόγας αλλά, πίσω από αυτό, ήταν σχετικά δροσερός αέρας. Δεν υπήρχε καπνός και δεν υπήρχε καύση». Ο Brian Dunning για το θέμα αυτό προσθέτει," Οι ατμοί της αιθανόλης στο κέλυφος της Mary Celeste θα καίγονταν ακόμη πιο δροσερά από το βουτάνιο και μάλλον πολύ λιγότερο δραματικά, με μπλε ή αόρατη φλόγα, αντίθετα με το κίτρινο φλας του βουτανίου. Αλλά σίγουρα θα ήταν πολύ ανησυχητικό για το πλήρωμα, αν είχε συμβεί. Ένα φθαρμένο σχοινί που σύρεται στο νερό πίσω από το πλοίο προτείνεται ως απόδειξη ότι το πλήρωμα παρέμεινε συνδεδεμένο με το πλοίο, ελπίζοντας ότι η έκτακτη ανάγκη θα περάσει. Το πλοίο εγκαταλείφθηκε υπό πλήρη πλεύση και καταγράφηκε μικρή καταιγίδα λίγο αργότερα. Είναι πιθανό το σχοινί στη σωσίβια λέμβο να έσπασε λόγω της δύναμης ρυμούλκησης από το πλοίο που έπλεε με πλήρη ιστιοφορία. Μια μικρή βάρκα σε μια καταιγίδα δεν θα είχε επιβιώσει, όπως επιβίωσε το Mary Celeste. Αυτή είναι ίσως η απλούστερη και πιο πειστική εξήγηση που προβλήθηκε σε έρευνα και τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ του 2008 που χαρακτήριζαν και ικανοποίησαν έναν από τους απογόνους του αρχικού καπετάνιου του πλοίου. Στα πρόσφατα βιβλία, ο Brian Hicks και ο Stanley Spicer ξαναζωντανεύουν τη θεωρία ότι ο καπετάνιος Briggs άνοιξε το αμπάρι για να το αερίσει. Η απελευθέρωση επιβλαβών αλκοολούχων αναθυμιάσεων από την μπουκαπόρτα θα μπορούσε να πανικοβάλλει τον καπετάνιο και το πλήρωμα να εγκαταλείψουν το πλοίο με τη σωσίβια λέμβο με ένα ανεπαρκές σχοινί. Εάν αυτό έσπασε με μια αλλαγή του καιρού και τον επακόλουθο άνεμο, τότε θα μπορούσε εύκολα να εξηγηθεί η ξαφνική και μυστηριώδης έξοδος από το πλοίο. Ο Hicks ισχυρίζεται ότι το φορτίο ήταν ένα διαφορετικό υλικό, η μεθανόλη, η οποία είναι τοξική. Τα στοιχεία δεν υποστηρίζουν αυτό τον ισχυρισμό. Το βασικό ελάττωμα αυτής της θεωρίας είναι ότι το συμβαλλόμενο μέρος βρήκε την κύρια καταπακτή του αμπαριού ασφαλισμένη. Κατά την είσοδό τους στο σκάφος δεν ανέφεραν να μυρίζουν κάποια οσμή ή ατμό, που θα έκανε πολύ ισχυρή αυτή τη θεωρία. Ούτε οι άνθρωποι που ήρθαν στο πλοίο στο Γιβραλτάρ και στη Γένοβα ανέφεραν ότι μυρίζουν οποιουσδήποτε ατμούς. Δεν υπήρχαν ενδείξεις για το αλκοόλ έξω από τα βαρέλια. Αυτό που συνέβη με αυτό το έλλειμμα αλκοόλ από τα εννέα κενά βαρέλια είναι το ίδιο μυστήριο με αυτό που συνέβη με το πλήρωμα, αν και θα μπορούσε να είχε λείψει σε οποιοδήποτε στάδιο του ταξιδιού, ακόμη και πριν από την τοποθέτησή του στο πλοίο στη Νέα Υόρκη ή μετά το Γιβραλτάρ.

Πειρατεία Ένας δημοσιογράφος για τους New York Times πρότεινε ότι η Mary Celeste μπορεί να έχει πέσει θύμα πειρατείας, το πλήΠεριπλους 47

Το μυστήριο του Mary Celeste ρωμα δολοφονήθηκε και ρίχτηκε στη θάλασσα, καθώς οι οθωμανοί πειρατές ήταν γνωστό ότι δρούσαν στην περιοχή. Ωστόσο, δεν υπήρξαν ενδείξεις βίας στη Mary Celeste. Δεν έλειπαν παρά τα κοινά ναυτιλιακά όργανα. Θα ήταν απίθανο να μην μπόρεσαν οι πειρατές να οικειοποιηθούν το φορτίο ή τα τιμαλφή των ανδρών μετά τη δολοφονία του πληρώματος.

Ανταρσία Μια άλλη θεωρία έχει υποδείξει ότι θα μπορούσε να είχε υπάρξει ανταρσία του πληρώματος που δολοφόνησε έναν τυραννικό Briggs και την οικογένειά του και στη συνέχεια διέφυγε με τη σωσίβια λέμβο. Αυτή η θεωρία αποθαρρύνεται έντονα από το γεγονός ότι ο Briggs δεν είχε «τυραννική» φυσιογνωμία και δεν ήταν το είδος του καπετάνιου που θα προκαλούσε το πλήρωμά του σε ανταρσία. Σύμφωνα με όλες τις περιγραφές ήταν σεβαστός, δίκαιος και ικανός. Ο Ύπαρχος Albert Richardson και το υπόλοιπο πλήρωμα είχαν επίσης εξαιρετική φήμη και ήταν πεπειραμένοι και πιστοί ναυτικοί.

Χρονοδιάγραμμα του βίου του ιστιοφόρου 1861 Το Amazon χτίζεται στη Νέα Σκωτία του Καναδά.

Μέθη Μετά το δικαστήριο του ναυαρχείου, ο Solly-Flood πρότεινε ότι το πλήρωμα, αφού κατανάλωσε το αλκοόλ από τα βαρέλια που βρέθηκαν κενά, δολοφόνησε την οικογένεια Briggs σε μια μεθυσμένη αναισθησία. Το επαναστατημένο πλήρωμα στη συνέχεια υποτίθεται ότι είχε βλάψει σκοπίμως το σκάφος για να δώσει την ψευδαίσθηση ότι είχε αναγκαστεί να το εγκαταλείψει, και θα είχε φύγει με μια σωσίβια λέμβο. Ωστόσο, ο καπετάνιος ήταν εγκρατής στο ποτό και θα ήταν απίθανο να ανεχτεί το ποτό επί του σκάφους, ή ένα πλήρωμα με τάση να καταναλώνει αλκοόλ. Για άλλη μια φορά, δεν υπήρχε ίχνος πάλης ή βίας στο σκάφος και το πλήρωμα είχε καλά συστατικά αρχεία.

1867 Ξέσυρε στην ξηρά σε μια καταιγίδα στον κόλπο Glace της Νέας Σκωτίας.

Πρόωρη εγκατάλειψη Ένα Smithsonian τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ του 2007 πρότεινε τη θεωρία πως ο Briggs ήταν πεπεισμένος ότι το πλοίο δεν θα μπορούσε να πλεύσει με ασφάλεια στην Ιταλία, ίσως όταν διαπίστωσε (όταν απέτυχε να δει την ξηρά της Ευρώπης στον χρόνο που υπολόγιζε) ότι το χρονόμετρο του πλοίου πήγαινε πίσω. Αυτό μπορεί να τον έκανε να πιστέψει ότι ήταν πολύ πιο ανατολικά από ό, τι στην πραγματικότητα ήταν και ότι μία από τις δύο αντλίες απάντλησης του κύτους είχε βουλώσει από ξένα υλικά (σκόνη άνθρακα από ένα προηγούμενο φορτίο, ξύλινα υπολείμματα που πέφτουν από ξυλουργούς που δούλευαν στο πλοίο στο λιμάνι, ή και τα δύο) στο νερό που συσσωρεύεται στα ύφαλα του κύτους (κούτσες). Ως αποτέλεσμα, μπορεί να υπερεκτιμήθηκε σε μεγάλο βαθμό το νερό που ήταν στον πυθμένα. Αυτή η θεωρία προτείνει ότι ο Briggs, η οικογένειά του και το πλήρωμα, πιστεύοντας ότι οι αντλίες εξάντλησης κυτών έδειξαν ότι το πλοίο βυθίζεται, έφυγαν από το πλοίο στη σωσίβια λέμβο και κατευθύνθηκαν προς το νησί Santa Maria στο νοτιοανατολικό άκρο των Αζορών. Κατά τη διαδρομή προς τη Σάντα Μαρία η λέμβος βυθίστηκε και δεν έφτασε ποτέ στην ακτή. Πολλά μυθιστορήματα και ιστορίες λαϊκής μυθοπλασίας δημοσιεύτηκαν που είχαν ως βασική υπόθεση τη μυστηριώδη εξαφάνιση του πληρώματος του Mary Celeste. Πολλές εικασίες διατυπώθηκαν από τους συγγραφείς ντοκιμαντέρ και ιστοριών μυστηρίου που υποτίθεται ότι εξηγούσαν κατά τρόπο πειστικό την εξαφάνιση των επιβαινόντων στο άτυχο ιστιοφόρο. Από ό,τι μπορεί κανείς να υποθέσει δεν πρόκειται να υπάρξει αφήγηση που να αποδεικνύει τη μία ή την άλλη από τις θεωρίες που διατυπώθηκαν κατά τη διάρκεια των επισήμων ερευνών και ανακρίσεων. Στο νησί του Spencer,στη Nova Scotia, το Mary Celeste και το χαμένο πλήρωμά του μνημονεύονται με ένα μνημείο στο χώρο της κατασκευής του ιστιοφόρου. Το μνημείο είναι χτισμένο με τη μορφή του σκάφους. Η προέλευση και η μοίρα του πλοίου αναδεικνύονται σε έκθεση που βρίσκεται στο κοντινό Μουσείο ναυτικής παράδοσης Age of Sail. Στην πατρίδα του Benjamin Briggs στο Marion, της Μασαχουσέτης, η Ιστορική Εταιρεία Sippican διατηρεί ένα μόνιμο εκθετήριο του Mary Celeste με αντικείμενα από το τελικό της ταξίδι.

1885 Το σκάφος καταστράφηκε από τον Parker στις 3 Ιανουαρίου.

48 Περιπλους

1869 Ανασύρθηκε, επισκευάστηκε και πωλήθηκε σε Αμερικανό ιδιοκτήτη. Μετονομάσθηκε Mary Celeste.

1872 Ξεκίνησε από τη Νέα Υόρκη για τη Γένοβα της Ιταλίας στις 7 Νοεμβρίου.

1872 Τελευταία καταχώρηση στο ημερολόγιο καπετάνιου με ημερομηνία 24 Νοεμβρίου.

1872 Τελευταία καταχώρηση στο ημερολόγιο του πλοίου με ημερομηνία 25 Νοεμβρίου.

1872 Το πλοίο βρέθηκε εγκαταλειμμένο στις 4 Δεκεμβρίου.

2001 Τα απομεινάρια του ναυαγίου ανακαλύφθηκαν στην ακτή της Αϊτής (αμφισβητούμενα).

Τα αρχεία του πλοίου

Το πλήρωμα και οι επιβάτες του σκάφους απαριθμούνται στα αρχεία του πλοίου που αναπαράγονται από το πρωτότυπο στο Εθνικό Αρχείο, Washington, D.C.

Πλήρωμα Όνομα

Κατάσταση

Εθνικότητα Ηλικία

Benjamin S. Briggs

Πλοίαρχος

Αμερικανός

37

Albert G. Richardson

Ύπαρχος

Αμερικανός

28

Ανθυποπλοίαρχος Θαλαμηπόλος & Μάγειρας Ναύτης

Δανός

25

Αμερικανός

23

Γερμανός

29

Arian Martens

Ναύτης

Γερμανός

35

Boy Lorenzen

Ναύτης

Γερμανός

23

Gottlieb Goudeschaal

Ναύτης

Γερμανός

23

Andrew Gilling Edward William Head Volkert Lorenzen

Επιβάτες Όνομα

Κατάσταση

Ηλικία

Sarah Elizabeth Briggs

Σύζυγος του Πλοιάρχου

30

Sophia Matilda Briggs

Kόρη του Πλοιάρχου

2

Στους ναυτικούς, η εξαφάνιση του πληρώματος του Mary Celeste θα παραμείνει ένα άλυτο μυστήριο, που θα προβληματίζει και συγχρόνως θα υπενθυμίζει τις συνθήκες που υλοποιούνταν τα ταξίδια με ιστιοφόρα πλοία ακόμα και μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα.

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ High Performance Ropes

Δένουμε γερά σε όλο τον κόσμο! Με τα υψηλής αντοχής σχοινιά πρόσδεσης, αγκυροβολίας και ρυμουλκήσεως.

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ Σας προσκαλούμε να επισκεφθείτε το περίπτερό μας Hall 3, Stand No 3.110 στην έκθεση “Ποσειδώνια 2018”. 4-8 Ιουνίου.

Κάβοι και Σχοινιά Προσδέσεως, Αγκυροβολίας και Ρυμουλκήσεως (Υπερ-υψηλού Μοριακού Βάρους Πολυαιθυλενίου, Αραμιδικά, Πολυμερών Υγρών Κρυστάλλων και Μικτά Πολυεστέρα-Πολυπροπυλενίου), Συρματόσχοινα, Ανόδια Καθοδικής Προστασίας, Αλυσίδες, Άγκυρες, Εξοπλισμός Λιμένων και Καταστρώματος Πλοίων Ψαρών 11, 18648, Πειραιάς, T: +30 2104060300 - F: +30 2104626268 E: info@katradis.com - www.katradis.com

Του Πλωτάρχη Εμ. Χ. Μουρτζάκη Π.Ν.

Η Ναυτική Στρατηγική της ΕΣΣΔ 1

Το Πολεμικό Ναυτικό της ΕΣΣΔ (Βоенно-Μорской флот CCCP) υπήρξε την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου2 παρών σε όλες τις θάλασσες της υφηλίου, αποτελώντας σημαντική πηγή στρατηγικού, επιχειρησιακού και τακτικού προβληματισμού για τις Νατοϊκές δυνάμεις και τις ΗΠΑ. Για αρκετά χρόνια τόσο στις ΗΠΑ όσο και στις άλλες χώρες της Δύσης υπήρχε η κοινή αντίληψη ότι η ναυτική στρατηγική3 για τους Σοβιετικούς ήταν όρος άγνωστος ή υποβαθμισμένος. Αντίθετα, θωρούσαν ότι ήταν μέρος της συνολικής αμυντικής στρατηγικής της ΕΣΣΔ και κατά ένα τρόπο αποτελούσε συμπληρωματικό μέρος αυτής των χερσαίων δυνάμεων. Οι εκτιμήσεις αυτές ήταν επηρεασμένες από την συνολική αντίληψη για το πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό μοντέλο οργάνωσης των χωρών του Κομμουνιστικού μπλοκ καθώς και την μεγάλη χερσαία ισχύ της ΕΣΣΔ.

Η θεωρητική βάση

Οι απόψεις του ναυάρχου Sergei Georgevich Gorshkov4 (1956-1985) όπως παρουσιάστηκαν αναλυτικά στο βιβλίο του «The Sea Power of the State» καθόρισαν σε συντριπτικό βαθμό την Σοβιετική ναυτική στρατηγική. Οι ιδέες αυτές μεταφράστηκαν και σε πρακτικό επίπεδο μέσα από μια σειρά προγραμμάτων εκπαίδευσης και παραλαβής νέων μονάδων κάτω από την διοίκηση του ίδιου ανθρώπου. Στο εν λόγω βιβλίο γίνεται μια αναλυτική περιγραφή των Ο ναύαρχος Sergei Georgevich παραγόντων της θαλάσσιας Gorshkov (1956-1985), αναμορφωτής του Σοβιετικού Ναυτικού.4 ισχύος με βάση γεγονότα της Ρωσικής ιστορίας. Ξεκινώντας από τον Μεγάλο Πέτρο και τον τρόπο που νίκησε τους Σουηδούς χρησιμοποιώντας τον Ρωσικό ναυτικό5, επεκτείνεται και σε άλλες 1 Το επίσημο όνομα ήταν: Στρατιωτικό-ναυτικός στόλος της ΕΣΣΔ.

2 Με τον όρο «Ψυχρός Πόλεμος» περιγράφεται ο συνεχής ανταγωνισμός μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ.

3 Με τον όρο «Ψυχρός Πόλεμος» περιγράφεται ο συνεχής ανταγωνισμός μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ.

4 Sergei Georgevich Gorshkov (1910-1988), Γεννήθηκε το 1910 στην πόλη Kameneq-Podolskiy της σημερινής Ουκρανίας από γονείς εκπαιδευτικούς.

To 1948-1955 διετέλεσε διοικητής του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας ενώ το διάστημα 1956-1985 Αρχηγός του Πολεμικού Ναυτικού της ΕΣΣΔ και υφυπουργός Άμυνας. Ως Ναύαρχος του Στόλου της Σοβιετικής Ένωσης κατάφερε να επηρεάσει την πορεία όλων των πραγμάτων σχετικά με τις ΣΕΔ αναδεικνύοντας τον ρόλο του Ναυτικού σε ένα Κρεμλίνο όπου η κυριαρχία του Στρατού Ξηράς ήταν βαθιά εδραιωμένη. Ξεκινώντας από την δεκαετία του ΄50 όπου το Σοβιετικό Ναυτικό ήταν μια καθαρά παράκτια δύναμη, το μετέτρεψε μέσω ενός μεγάλου κατασκευαστικού προγράμματος σε παγκόσμια πυρηνική ναυτική δύναμη.

5 Στο Ρώσο-Σουηδικό πόλεμο (1788-1790), το Ρωσικό Αυτοκρατορικό ναυτικό κλήθηκε να υπερασπιστεί την κυριαρχία του στην Βαλτική και να προστατέψει τις βάσεις του. Παρά τις αρχικές επιτυχίες των Σουηδών ο Ρωσικός στόλος τελικά ανέκτησε το στρατηγικό πλεονέκτημα, επιβάλλοντας τελικά με την σειρά του, ναυτικό αποκλεισμό στους πρώτους, συμβάλλοντας καθοριστικά στην τελική Ρωσική νίκη.

50 Περιπλους

Το βιβλίο του ναυάρχου Sergey Georgevich Gorshkov (1956-1985) «The Sea Power of the State».

ιστορικές εποχές όπως τον πόλεμο της Κριμαίας, τον Ρώσο Ιαπωνικό πόλεμο καθώς και του δύο Παγκόσμιους Πολέμους (ΠΠ). Σε όλο το έργο ο συγγραφέας τονίζει την σημασία της θαλάσσιας ισχύος και ιδιαιτέρως του πολεμικού ναυτικού χρησιμοποιώντας τα προαναφερθέντα ιστορικά παραδείγματα ενώ σημειώνει ότι η Ρωσία είναι μια χώρα με τεράστια ακτογραμμή και συμφέροντα στους παγκόσμιους ωκεα-

To αεροπλανοφόρο κλάσης Kiev. Πηγή: www.militaryfactory.com/imageviewer/ shp/pic-detail.asp?ship_id=Kiev-Project-1143 -Krechyet&sCurrentPic=pic2

νούς τα οποία δεν μπορεί και δεν πρέπει να εγκαταλείψει. Παράλληλα, παρατηρεί ότι όλες οι παγκόσμιες δυνάμεις ήταν ναυτικές δυνάμεις ενώ η άνοδος και η πτώση της Ρωσικής ισχύος υπήρξε παράλληλη με την αύξηση και την μείωση της ισχύος του πολεμικού της ναυτικού. Πολύ ορθά επίσης προβλέπει, ότι οι μελλοντικές ναυτικές επιχειρήσεις θα αφορούν κυρίως επιχειρήσεις σε παράκτια ύδατα με προσβολές στόχων από την θάλασσα και λιγότερο μεγάλες ναυμαχίες και αεροναυμαχίες αντίστοιχες του ΒΠΠ. Επίσης η ναυτική αεροπορία και τα υ/β εξοπλισμένα με βαλλιστικούς πυραύλους θα αποτελούν την αιχμή του δόρατος για την καταστροφή των υποδομών και των δυνάμεων του αντιπάλου με χτυπήματα ακριβείας από μεγάλες αποστάσεις. Τέλος, τόνισε την υψηλή διπλωματική και πολιτική σημασία της παρουσίας των πλοίων της ΕΣΣΔ στις περιοχές ενδιαφέροντος της, ακολουθώντας κατά ένα τρόπο τον δυτικό τρόπο «επίδειξης σημαίας». Πέραν όμως της θεωρητικής προσέγγισης της ναυτικής και θαλάσσιας ισχύος και στρατηγικής, ο ναύαρχος Gorshkov πέρασε και στο πρακτικό κομμάτι που είναι και το απαιτητικότερο. Κατάφερε σε σχεδόν τριάντα χρόνια να αλλάξει όλη την αντίληψη της Ρωσικής στρατιωτικής σκέψης για την ναυτική διάσταση των επιχειρήσεων και να ενσωματώσει τα στοιχεία της ναυτικής ισχύος ως μέρος της εθνικής ισχύος. Το κυριότερο του επίτευγμα ήταν η ανάπτυξη του Σοβιετικού Ναυτικού (ΣΝ) ως πυρηνική δύναμη και η επέκταση της δράσης του από τα παράκτια ύδατα στους παγκόσμιους ωκεανούς. Αν λάβουμε επίσης υπόψη την εδραιωμένη αντίληψη –εντός και εκτός Ρωσίας– περί της «χερσαίας Ρωσικής ισχύος6», η εμφάνιση των ρωσικών πλοίων και η συνεχής τεχνολογική και επιχειρησιακή τους βελτίωση 6 Ενδεικτικό της μεγάλης επιρροής του Στρατού Ξηράς στις ΣΕΔ είναι ότι από τα 30 μέλη του Ανώτατου Στρατιωτικού Συμβουλίου της ΕΣΣΔ τα 25 ανήκαν στις τάξεις του και τα υπόλοιπα 5 στα άλλα Σώματα.

αποτέλεσε τεράστιας σημασίας γεγονός κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Εν πολλοίς επηρέασε καθοριστικά την ισορροπία μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων της εποχής, στερώντας από τις ΗΠΑ την πλήρη ελευθερία κινήσεων στον θαλάσσιο στίβο.

Στοιχεία A2/AD στην Σοβιετική Ναυτική Στρατηγική

Το δόγμα επιχειρήσεων Anti Access/ Area Denial (Α2/ΑD7) αποτελεί όρο μεταγενέστερο του Ψυχρού Πολέμου. Ορίζεται σύμφωνα με το Joint Operational Access Concept (JOAC) 8 ως εξής: άρνηση πρόσβασης ή anti-access «οι πράξεις και οι δυνατότητες, συνήθως μακράς εμβέλειας, σχεδιασμένες να εμποδίσουν μια αντίθετη δύναμη να εισέλθει σε μια περιοχή επιχειρήσεων» και άρνηση περιοχής ή area denial ως «εκείνες οι πράξεις και οι ικανότητες, συνήθως μικρότερης εμβέλειας, σχεδιασμένες όχι να εμποδίσουν μια δύναμη να εισέλθει, αλλά να περιορίσουν την ελευθερία δράσεως εντός της περιοχής επιχειρήσεων».

To Α2/ΑD δίνει έμφαση στην συνδυασμένη χρήση μεγάλης εμβέλειας πληγμάτων ακριβείας σε συνδυασμό με εξελιγμένο σύστημα/δίκτυο διοίκησης και ελέγχου (C4ISR9) τόσο για την αποτροπή εισόδου εχθρικής δύναμης (όπως για παράδειγμα ένα Strike Group με αεροπλανοφόρο του Ναυτικού των ΗΠΑ ) όσο και την καταστροφή αυτής. Αν και όπως προαναφέραμε ο όρος είναι μεταγενέστερος ουσιαστικά όλη η δομή και η ανάπτυξη του Σοβιετικού Ναυτικού εκπλήρωνε μια τέτοια αποστολή σε διαφορετικά θέατρα επιχειρήσεων καλύπτο7 Χάριν συντομίας θα χρησιμοποιείται η διεθνής συντομογραφία Α2/ΑD. 8 Joint Operational Access Concept, Version 1.0, 2012, https://www.defense.gov/Portals/1/Documents/pubs/JOAC_Jan%202012_Signed.pdf 9 C4ISR: Command, Control, Communications, Computers, Intelligence, Surveillance and Reconnaissance. Περιπλους 51

Η Ναυτική Στρατηγική της ΕΣΣΔ POWER PROJECTION

Αριστερά: Περιοχές επιχειρήσεων και βάσεων του ναυτικού της ΕΣΣΔ στον Ατλαντικό ωκεανό, την Καραιβική και τις Δυτικές Ακτές των ΗΠΑ (σημειωμένες με γαλάζιο χρώμα). Δεξιά: Περιοχές επιχειρήσεων και βάσεις του ναυτικού της ΕΣΣΔ στην Αρκτική, την Μεσόγειο, την Μαύρη Θάλασσα, τον Περσικό Κόλπο, την Σινική Θάλασσα και τον Ειρηνικό ωκεανό (σημειωμένες με γαλάζιο χρώμα).

ντας σχεδόν ολόκληρη την υφήλιο. Φυσικά, η ΕΣΣΔ δεν στερούνταν πλουτοπαραγωγικές πηγές και ανθρώπινο δυναμικό, η ανάπτυξη όμως ενός ναυτικού αντίστοιχου των «παραδοσιακών» δυτικών ναυτικών δυνάμεων ήταν πολύ δύσκολο και χρονοβόρο εγχείρημα. Αυτή ήταν μια διαπίστωση η οποία αναγκαστικά οδήγησε την ηγεσία των Σοβιετικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΣΕΔ) προς μια δεύτερη επιλογή, της ανάπτυξης ναυτικής δύναμης sea-denial η οποία θα είχε δυνατότητα καταστροφής των ναυτικών και αεροπορικών δυνάμεων του αντιπάλου όχι όμως και την δυνατότητα για τον έλεγχο μεγάλων και απομακρυσμένων θαλάσσιων περιοχών. Σε ένα δεύτερο στάδιο αλλά παράλληλα, ανέπτυξε δυνατότητες anti-access.

Oι ΣΕΔ ενστερνίστηκαν αυτή την στρατηγική A2/AD εναντίον των ΗΠΑ και συγκεκριμένα εναντίον του Αμερικανικού Ναυτικού το οποίο κυριαρχούσε στους θαλάσσιους ωκεανούς. Αν και έγινε σημαντική προσπάθεια για την ανάπτυξη ενός ωκεάνιου ναυτικού από την ηγεσία του, αυτό τελικά δεν ολοκληρώθηκε λόγω της κατάρρευσης του Σοβιετικού καθεστώτος. Η βασική στρατηγική επιλογή των Σοβιετικών της απόκτησης ικανοτήτων area-denial, και συγκεριμένα sea-denial έδινε έμφαση στην προσπάθεια καταστροφής των Ομάδων Μάχης των Αμερικανικών Αεροπλανοφόρων. Σκοπός τους ήταν επίσης η καταστροφή των γραμμών επικοινωνιών ΗΠΑ-Συμμάχων προκειμένου να κερδίσουν χρόνο για τις δυνάμεις τους στα θέατρα επιχειρήσεων με κυριότερο το Ευρωπαϊκό. Η «άμυνα σε βάθος» με ζώνες area denial που έφθαναν ως και τα 3000 χιλιόμετρα από την ρωσική ακτή ήταν πρωταρχικής σημασίας. Επίσης στο πλαίσιο του ανταγωνισμού με το Αμερικανικό Ναυτικό αναπτύχθηκε και εφαρμόστηκε και ολόκληρος ο κεντρικός σχεδιασμός με την κατασκευή μέχρι το 1980 μεγάλου αριθμού πυραυλοφόρων σκαφών επιφανείας, υ/β, 45.000 τόνων αεροπλανοφόρου με αεροσκάφη 52 Περιπλους

VTOL (καθέτου προσγειώσεως)10 και μεγάλου αριθμού υπερηχητικών βομβαρδιστικών αεροσκαφών TU-22 Μ3 Tupolev Backfire C εξοπλισμένα με τους υπερηχητικούς Κ/Β Κh-22. Ο βαθμός εκπλήρωσης αυτής της αποστολής από το ΣΝ φαίνεται από την εκτίμηση του ναυάρχου Stansfield Turner11 για την απειλή που είχε να αντιμετωπίσει το Αμερικανικό Ναυτικό (ΑΝ) κατά τον Ψυχρό Πόλεμο12, «την στιγμή που τα Αμερικανικά αεροπλανοφόρα βρίσκονται 1600 μίλια μακριά από τις Σοβιετικές αεροπορικές βάσεις, βρίσκονται ταυτόχρονα στο βεληνεκές της συντριπτικής πλειοψηφίας των Σοβιετικών βομβαρδιστικών, ενώ οι Σοβιετικές βάσεις παραμένουν 1000 μίλια μακριά από την ακτίνα δράσης των αεροσκαφών μας». Συνεπώς, η ΕΣΣΔ διέθετε την πολυτέλεια επιλογής του χρόνου και του τρόπου προσβολής των αμερικανικών δυνάμεων ενώ η γεωγραφία ιδιαίτερα των κλειστών θαλασσών την ευνοούσε επιχειρησιακά. Συνθετικό κομμάτι στο πάζλ αυτής της αρχικής μορφής Α2/AD ήταν η ανάπτυξη και χρήση επάκτιων συστοιχιών σε μεγάλους αριθμούς. H ανάπτυξη τους είχε ήδη ξεκινήσει από την δεκαετία του ’60 και αποτελούσε πρωτοποριακό σύστημα για την εποχή του. Όπως γίνεται αντιληπτό ο κίνδυνος από αυτές τις «πυροβολαρχίες», κατά τον Σοβιετικό 10 Το Σοβιετικό Ναυτικό έφτασε πολύ κοντά στην κατασκευή του πρώτου αεροπλανοφόρου αντίστοιχου των Αμερικανικών. Πρόκειται για το πυρηνοκίνητο αεροπλανοφόρο Ulyanovsk (Russian: Улья́новск) κατηγορίας supercarrier. Ξεκίνησε η κατασκευή του το 1988 χωρίς όμως ποτέ να ολοκληρωθεί. Το εκτόπισμα του ήταν (θεωρητικά) 85.000 τόνοι και είχε διαμόρφωση αντίστοιχη με τα Αμερικανικά αεροπλανοφόρα. Τελικά, λόγω της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ δεν ολοκληρώθηκε ποτέ η κατασκευή του και πωλήθηκε για μέταλλο το 1992.

11 Stansfield Turner (1923-2018), ναύαρχος του Αμερικανικού Ναυτικού και Διευθυντής της CIA μεταξύ 1977-1981 κατά την περίοδο της Προεδρίας Jimmy Carter.

12 http://www.nids.mod.go.jp/english/event/forum/pdf/2014/10.pdf

Η Ναυτική Στρατηγική της ΕΣΣΔ

2

1

3

όρο, ήταν τεράστιος ειδικά στις κλειστές θάλασσες όπως την Μαύρη Θάλασσα. Αυτό οφείλονταν τόσο στον μεγάλο αριθμό τους, όσο και στην κινητικότητα και ευελιξία που διέθεταν καθώς και στην δυνατότητα εύκολης απόκρυψης τους μέσα στο γεωγραφικό ανάγλυφο. Τέλος, δεν πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός της ύπαρξης μεγάλου αριθμού μοιρών ελικοπτέρων και αεροσκαφών τα οποία ανήκαν στο Σοβιετικό Ναυτικό οργανικά αλλά επιχειρούσαν από βάσεις ξηράς, πέραν αυτών που υπήρχαν στα πλοία. Αντίθετα δηλαδή με τον αεροπορικό κλάδο των Δυτικών ναυτικών δυνάμεων ο οποίος περιοριζόταν σχεδόν αποκλειστικά σε οργανικά ελικόπτερα και αεροσκάφη επί πλοίων, οι Σοβιετικοί διέθεταν μεγάλο αριθμό μέσων εξειδικευμένα στις θαλάσσιες επιχειρήσεις (εντοπισμό και προσβολή εχθρικών ναυτικών δυνάμεων) από καλά προστατευμένες βάσεις στην ενδοχώρα. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι η Σοβιετική ναυτική στρατηγική κινήθηκε σε δύο πλαίσια ταυτόχρονα. Το πρώτο, ήταν η επαρκής και σε βάθος άμυνα των παράκτιων υδάτων της ΕΣΣΔ με τον συνδυασμό μιας πλειάδας όπλων και συστημάτων. Παράλληλα, αποστολή ήταν η προστασία των υ/β εξοπλισμένα με βαλλιστικούς πυραύλους (SLBM) 13 που επιχειρούσαν σε αυτά τα ύδατα. Με την εισαγωγή σε υπηρεσία των πρώτων Κ/Β του τύπου αυτού (R-29) και με εμβέλειες της τάξης των 9000 χιλιομέτρων και πάνω, τα Ρωσικά υ/β δεν ήταν υποχρεωμένα να «εκτεθούν» στους ωκεανούς για να προσβάλουν τις ΗΠΑ και τους συμμάχους της. Αντίθετα, μπορούσαν υπό την ασφάλεια του ανωτέρου δικτύου αισθητήρων και όπλων να επιχειρούν αποτελεσματικά.

13 SLMB: Submarine-Launched Ballistic Missile

1. Οι επιχειρήσεις Sea Control, Sea Denial και Less Intensive Sea Denial του ναυτικού της ΕΣΣΔ στην Ευρώπη. 2. Οι επιχειρήσεις Sea Control, Sea Denial και Less Intensive Sea Denial του ναυτικού της ΕΣΣΔ στον Ειρηνικό. 3. To αεροσκάφος Tupolev Tu-22M Backfire C εξοπλισμένο με το υπερηχητικό K/B Kitchen ΑS-4 (ταχύτητα Mach 3, εμβέλεια 500χλμ) με αποστολή την ναυτική κρούση.16

Το δεύτερο, ήταν η δημιουργία κατάλληλου περιβάλλοντος επιχειρήσεων που δεν θα επέτρεπε στον αντίπαλο να χρησιμοποιήσει θαλάσσιες περιοχές για να εξαπολύσει επίθεση στο έδαφος της χώρα ή στο έδαφος των χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Επιπλέον, θα στερούσε από τις Δυτικές χώρες συνολικά την δυνατότητα ενίσχυσης από τις ΗΠΑ, καταστρέφοντας τις θαλάσσιες γραμμές των επικοινωνιών. Ειδικό βάρος στην Σοβιετική ναυτική στρατηγική δόθηκε στην αντιμετώπιση της αεροναυτικής δύναμης των ομάδων μάχης των Αμερικανικών αεροπλανοφόρων καθώς και της αντιμετώπισης των πρώτων Κ/Β cruise τύπου Tomahawk με δυνατότητα επίθεσης εναντίον στόχων ξηράς. Έτσι εφαρμόστηκε η «άμυνα σε βάθος» με χρήση ενός στενού πλέγματος συστημάτων και αποστάσεις ως και 3000 χιλιόμετρα από τις Σοβιετικές ακτές. Όπως όμως διαπιστώνει κάποιος επιχειρήσεις sea & air denial σε τέτοια κλίμακα ουσιαστικά αποτελούν επιχειρήσεις «blue water navy» ακόμα κι αν ο όρος δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ από το ΣΝ. Στα παραπάνω, ειδικά τα τελευταία χρόνια του Ψυχρού πολέμου με την βελτίωση της σχετικής τεχνολογίας, πρέπει να προστεθεί και η πυρηνική και βαλλιστική δυνατότητα από πλοία, υ/β και στρατηγικά βομβαρδιστικά αποτελώντας τον τρίτο πυλώνα πυρηνικής κρούσης των ΣΕΔ. Διαπιστώνουμε επομένως ότι αν και το ΣΝ δεν υπήρξε ο ορισμός του «blue water navy14» κατάφερε αποτελεσματικά να προσαρμόσει την στρατηγική του στους γεωγραφικούς περιορισμούς της χώρας15, τις επιστημονικές και τεχνολογικές της δυνατότητες και να είναι σε θέση ανταγωνιστεί το ισχυρότατο Αμερικανικό Ναυτικό με αξιώσεις σε κάθε γεωγραφική περιοχή που θα ήταν αναγκαίο. Υπήρχαν μάλιστα τομείς όπως η αεροπορική ναυτική κρούση και η τεχνολογία υ/β στους οποίος είχε καταφέρει τεχνολογική υπεροχή έναντι των Δυτικών ναυτικών δυνάμεων.

14 Blue Water Navy: Είναι μία ναυτική δύναμη ικανή να επιχειρεί στον ανοικτό ωκεανό και στο βαθιά θάλασσα. Περιγράφει την απαίτηση για την ικανότητα εξάσκησης θαλάσσιου ελέγχου από μία ναυτική δύναμη σε ευρύς αποστάσεις. British Maritime Doctrine, BR 1806, 3η Έκδοση".

15 Η γεωγραφία της ήταν αυτή που όριζε το πρώην Αυτοκρατορικό Ναυτικό και το Σοβιετικό ναυτικό κατά το παρελθόν και εξακολουθεί να ορίζει το Ρωσικό ναυτικό σήμερα, ώστε αυτό να επιχειρεί ανάμεσα σε 4 ξεχωριστά θαλάσσια θέατρα. Εξ αιτίας αυτής της κατάστασης και των μεγάλων αποστάσεων που χωρίζουν τις βάσεις του, κανένας ουσιαστικά από τους ξεχωριστούς στόλους, δεν μπορεί να ελπίζει σε άμεση στήριξη, σε περίοδο πολέμου.

16 https://theaviationist.com/tag/kh-22-cruise-missile/

ΝΑΥΤΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ

Υποβρύχιο San Juan Σ

τις 15 Νοεμβρίου 2017 ο κόσμος συγκλονίσθηκε από την είδηση της αύτανδρης απώλειας του υποβρυχίου SAN JUAN του Πολεμικού Ναυτικού της Αργεντινής με πλήρωμα 44 ανδρών. Επρόκειτο για ένα συμβατικό ντιζελοκίνητο υποβρύχιο που σε ένα από τα τελευταία σήματά του είχε αναφέρει ότι είχε παρατηρηθεί διαρροή ύδατος από το σύστημα SNORKEL. Το νερό της διαρροής είχε εισρεύσει στο διαμέρισμα 3 των μπαταριών και είχε προκαλέσει βραχυκύκλωμα και έναρξη πυρκαϊάς. Σε επόμενο σήμα του ανέφερε ότι έλεγξε την ανωμαλία και πλέει εν καταδύσει. Τελευταία επικοινωνία πραγματοποιήθηκε το πρωί της 15ης Νοεμβρίου όταν το υποβρύχιο βρισκόταν στον κόλπο του Σαν Χόρχε της Παταγονίας 250 ναυτικά μίλια νότια των ακτών της Αργεντινής. Λίγο αργότερα καταγράφηκε υποθαλάσσια έκρηξη στο τελευταίο στίγμα του υποβρυχίου. Παρά τις εκτεταμένες έρευνες του Ναυτικού της Αργεντι-

54 Περιπλους

νής δεν στάθηκε δυνατόν να βρεθεί το υποβρύχιο ώστε να εξακριβωθεί τουλάχιστον το αίτιο της απώλειάς του. Μία ανάλυση των ακουστικών σημάτων που ανιχνεύθηκαν κατά τη στιγμή της απώλειας του υποβρυχίου δημοσιεύθηκε από τον Οργανισμό Επίβλεψης της Συνθήκης Απαγόρευσης Πυρηνικών Δοκιμών των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, η οποία περιέχει ενδιαφέροντα στοιχεία ειδικότερα για εκείνους που έχουν υπηρετήσει στον ειδικό αυτό κλάδο του Πολεμικού Ναυτικού. Η ανάλυση σε μετάφραση παρατίθεται κατωτέρω. Παράλληλα παραθέτουμε τον σχολιασμό της ανάλυσης από Βρετανό ειδικό. Ο «Περίπλους» εκτιμά ότι πέραν των ανδρών των υποβρυχίων τα δύο ντοκουμέντα έχουν ενδιαφέρον και για τους απλούς αναγνώστες και γι’ αυτό τα αλίευσε και τα παρουσιάζει. Γιάννης Παλούμπης

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΑΚΟΥΣΤΙΚΩΝ ΣΗΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΑΝΙΧΝΕΥΘΗΚΑΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΟΥ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΓΕΝΤΙΝΗΣ «SAN JUAN»* Αναλυτική ανασκόπηση όλων των πληροφοριών που δημοσιεύει ο Οργανισμός Επίβλεψης της Συνθήκης Απαγόρευσης Πυρηνικών Δοκιμών σχετικά με το ακουστικό σήμα που προήλθε από την απώλεια του υποβρυχίου της Αργεντινής «SAN JUAN» επιβεβαιώνει τα εξής: • Το ακουστικό αυτό σήμα εντοπίσθηκε κοντά στο στίγμα πλάτος 4610S, μήκος 59-42W στις 13:58Z (GMT) στις 15 Νοεμβρίου 2017. Προκλήθηκε από την κατάρρευση (σύνθλιψη) του ανθεκτικού κελύφους του SAN JUAN σε βάθος 1275 ποδών. Η πίεση της θάλασσας στο βάθος σύνθλιψης ήταν 570 PSI. • Η συχνότητα του σήματος κατάρρευσης (παλμός φυσαλίδων) ήταν περίπου 4,4 Hz. • Η ενέργεια που απελευθερώθηκε από την σύνθλιψη ήταν ίση με την έκρηξη 12.500 λιβρών TNT σε βάθος 1275 πόδια.

• Η ενέργεια αυτή προέκυψε από την σχεδόν στιγμιαία μετατροπή της δυναμικής ενέργειας (θαλάσσια πίεση) σε κινητική ενέργεια, την κίνηση του νερού που εισέρεε ως εμβολέας και που συνέθλιψε το ανθεκτικό περίβλημα του SAN JUAN με ταχύτητα περίπου 1800 mph.

• Ολόκληρο το ανθεκτικό περίβλημα καταστράφηκε ολοσχερώς (θραύση/συμπίεση) σε περίπου 40 χιλιοστά του δευτερολέπτου (0,040 δευτερόλεπτα ή 1/25ο του δευτερολέπτου). Αυτή ήταν η διάρκεια της φάσης συμπίεσης, του συμβάντος της κατάρρευσης η οποία είναι η μισή από το ελάχιστο χρονικό διάστημα που απαιτείται για τη γνωστική αναγνώριση από τον ανθρώπινο εγκέφαλο ενός γεγονότος. Παρόλο που το πλήρωμα ίσως γνώριζε ότι η κατάρρευση ήταν επικείμενη, ποτέ δεν κατάλαβε ότι συνέβαινε.

• Τα μέλη του πληρώματος δεν πνίγηκαν ή δεν πόνεσαν. Ο θάνατος ήταν ακαριαίος.

• Τα συντρίμμια του «SAN JUAN» βυθίστηκαν κάθετα με μια εκτιμώμενη ταχύτητα μεταξύ 10 και 13 κόμβων. Η τελική πρόσκρουση δεν θα μπορούσε να προκαλέσει ανιχνεύσιμο ακουστικό σήμα σε μεγάλη απόσταση. Το ανοιχτό ερώτημα είναι:... Γιατί δεν έγινε καμία διορθωτική ενέργεια

ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΑΠΟΨΗ 1. Μια πολύ καλή περίληψη του Σαν Χουάν.

2. Παρακολουθούσαμε φυσικά την ιστορία με πολλές λεπτομέρειες εδώ. Όπως ξέρεις είχα την προεδρία του οργανισμού διαφυγής και διάσωσης από Υποβρύχια του Ηνωμένου Βασιλείου στη δεκαετία του 1990, για 4-5 χρόνια και επίσης την αντίστοιχη θέση στο ΝΑΤΟ. Το βάθος σύνθλιψης που αναφέρθηκε είναι περίπου σωστό για ένα μικρό υποβρύχιο ντίζελ, αλλά καθώς εσείς και το άρθρο ρωτάτε... Γιατί?

3. Στο Ηνωμένο Βασίλειο είχαμε αρκετές εκρήξεις μπαταριών, καμία από ό,τι θυμάμαι δεν βύθισε το υποβρύχιο, αλλά σκότωσαν σημαντικό αριθμό ανθρώπων 2,5, 10 και 22 νομίζω σε μια φορά, αλλά όπως αναφέρει το άρθρο σχετικά με το SCORPION, η έκρηξη δεν έσπασε το ανθεκτικό κέλυφος, γιατί λοιπόν το σκάφος κατέβηκε στον βυθό; 4. Το συμπέρασμα είναι ότι δεν ξέρω... και μέχρι αυτοί, εμείς, οι ΗΠΑ, να το βρούνε δεν θα το ξέρουμε. Θεωρώ εκπληκτικό το γεγονός ότι μετά την διαρροή (όχι μια ανεξέλεγκτη πλημμύρα) νερού μέσω του συστήματος snort (όρος Ηνωμένου Βασιλείου) που θα μπορούσε να έχει προκαλέσει έκρηξη της μπαταρίας (4% υδρογόνο στην ατμόσφαιρα είναι εκρηκτικό),θα υπήρχε επίσης μαζική παραγωγή του αερίου φωσγενίου (που χρησιμοποιήθηκε στο WW I) το οποίο θα κατέ-

από το πλήρωμα του SAN JUAN- όπως η εκδίωξη του έρματος (blow ballast) πριν το υποβρύχιο να βυθιστεί και να καταρρεύσει στον βυθό; Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του Αργεντινού Ναυτικού Gabriel Galeazzi, ο Κυβερνήτης του SAN JUAN ανέφερε μια «ανωμαλία» στο σύστημα μπαταριών του υποβρυχίου. Ο χρόνος της αναφοράς ήταν 0730 στις 15 Νοεμβρίου, υποτίθεται ότι ήταν GMT. Στη συνέχεια, το πρόβλημα αναφέρθηκε ότι ήταν ότι είχε αντιμετωπισθεί. Το «SS SAN JUAN» προοριζόταν να καταδυθεί και να συνεχίσει την κίνησή του προς βορρά. Το ανθεκτικό σκάφος του «SAN JUAN» κατέρρευσε στις 1358 GMT στις 15 Νοεμβρίου. Στην περίπτωση της απώλειας του αμερικανικού πυρηνικού υποβρυχίου «SCORPION» (SSN 589), το υδρογόνο που εκλύθηκε από την κύρια μπαταρία εξερράγη στις 18:20:44 GMT στις 22 Μαΐου 1968 καταστρέφοντας/σκοτώνοντας το πλήρωμα με μια ατμοσφαιρική υπερ-πίεση στο φρεάτιο της μπαταρίας, που εκτιμάται ότι ήταν 7-10 φορές η θανατηφόρα τιμή. Το ανθεκτικό κέλυφος δεν παραβιάστηκε (συνεθλίβη). Η αξιολόγηση αυτή βασίστηκε στην ανάλυση των ακουστικών σημάτων του συμβάντος που ανιχνεύθηκαν και της βλάβης που παρατηρήθηκε σε τεμάχια της θρυμματισμένης μπαταρίας που ανακτήθηκε από τα συντρίμμια σε βάθος 11.100 ποδών από το καταδυόμενο «TRIESTE» των ΗΠΑ, π.χ. μικροσκοπικές, φασματογραφικές και αναλύσεις περίθλασης ακτίνων. (Δεν υπήρξε σύνθλιψη του ανθεκτικού σκάφους και εισροή υδάτων προτού να εκραγεί η μπαταρία.) Το «USS SCORPION» (SSN) έχασε την προωθητική ισχύ και βυθίστηκε αργά σε σχεδόν 22 λεπτά για να συνθλιβεί σε βάθος 1530 ποδών στις 18:42:34 GMT στις 22 Μαΐου 1968. Υπάρχει πιθανότητα παρόμοια ακολουθία συμβάντων να συνέβη και στο «SS SAN JUAN». Αν εντοπισθεί το ναυάγιο και καταβληθούν προσπάθειες για την ανάκτηση κάποιων τμημάτων του, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στο σύστημα μπαταριών.

Bruce Rule Επικεφαλής ακουστικός αναλυτής στο Αμερικανικό Γραφείο Ναυτικών Πληροφοριών.

στρεφε ή θα σκότωνε αρκετά περισσότερα άτομα από το πλήρωμα.

5. Το υπόλοιπο πλήρωμα όμως θα μπορούσε να απελευθερώσει έναν δείκτη σημαντήρα ή να πυροδοτήσει ένα ραδιοσημαντήρα έκτακτης ανάγκης από τον εκτοξευτήρα υποβρυχίων σημάτων (Submerged Signal Ejector SSE). Θα μπορούσαν και θα έπρεπε να έχουν εκκενώσει όλες τις δεξαμενές έρματος και να πεταχτούν στην επιφάνεια σαν φελλός. Ακόμη και χωρίς ισχύ, θα έπρεπε να ήταν σε θέση να αναδυθούν, ακόμη και με τρομερό καιρό στην επιφάνεια και να επιβιώσουν, και να παραμείνουν στην επιφάνεια. Αυτοί δεν έκαναν τίποτε.

6. Έτσι το υπόλοιπο πλήρωμα έχασε τον έλεγχο και το υποβρύχιο άρχισε να βυθίζεται. Θυμήσου ότι καθώς κατεβαίνεις το κέλυφος συμπιέζεται, ο όγκος μειώνεται και η πλευστότητα ελαττώνεται. Επομένως, γίνεσαι βαρύτερος και πηγαίνεις ακόμα πιο κάτω.... πιο κάτω κλπ, κλπ! Έτσι εάν δεν μπορούσαν να εκκενώσουν το βασικό έρμα (για οποιοδήποτε λόγο) και δεν είχαν πρόωση και συνεπώς δεν είχαν ροή για υδροδυναμική ανύψωση και δεν είχαν ισχύ για να λειτουργήσουν μια αντλία έρματος, θα είχαν συνεχίσει να πηγαίνουν κάτω και κάτω. Όχι ευχάριστο αλλά αυταπόδεικτο.

Περιπλους 55

Η Επανάσταση του Ολύμπου (1878)

H ακύρωση της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου Δρ Ιωάννης Παρίσης | Υποστράτηγος ε.α., Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης-Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Κρήτης, Πρόεδρος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) - http://www.acastran.org

Στις 19 Φεβρουαρίου εορτάζεται η επέτειος της Επαναστάσεως του Ολύμπου, η οποία με κέντρο το Λιτόχωρο, υπήρξε η αντίδραση των Ελλήνων της Μακεδονίας στη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και τη δημιουργία της «Μεγάλης Βουλγαρίας», που έθετε σε κίνδυνο τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας.

Κ

«Τώρα οι Έλληνες ας πάνε κολυμπώντας στην Κωνσταντινούπολη»

νική. Υπογράφοντας τη Συνθήκη του ατά την Ρωσο-Τουρκική σύΑγίου Στεφάνου ο Ιγνάτιεφ είπε στους γκρουση που ξεκίνησε το Βουλγάρους: «Τώρα οι Έλληνες ας θέρος του 1877, ο ρωσικός πάνε κολυμπώντας στην Κωνσταντιστρατός έφθασε τον Δεκέμβριο του νούπολη.» ίδιου έτους στα πρόθυρα της ΚωνΟ Ιγνάτιεφ είναι εκείνος που το 1866, σταντινουπόλεως και υπαγόρευσε τις Κόμης Ιγνάτιεφ, όταν εξερράγη η Κρητική Επανάσταση, θελήσεις του στον Σουλτάνο, με τη πρεσβευτής της Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη προκειμένου να επιτύχει την εύνοια των Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Με αυΤούρκων υπέρ των Βουλγάρων, παρότήν δημιουργείτο η Μεγάλη Βουλγατρυνε τους τελευταίους να προσφερθούν να πολεμήσουν κατά των ρία, εις βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όμως στην πράξη Ελλήνων στην Κρήτη. Είναι ο ίδιος που, συνέταξε το αυτοκρατορικό πάνω σε πληθυσμούς και σε εδάφη ελληνικά, μέχρι τον Αλιάκμοφιρμάνι με το οποίο ιδρύθηκε η ανεξάρτητη Βουλγαρική Εξαρχία που να ποταμό και τον Όλυμπο, περίπου σε ολόκληρη τη Μακεδονία, αποκόπηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, γεγονός που δημιούραλλά και Θράκη, εκτός της περιοχής Αλεξανδρουπόλεως. γησε τόσα προβλήματα για τον Ελληνισμό στο μέλλον. Δημιουργός της Συνθήκης αυτής υπήρξε ο από το 1862 Πρεσβευτής Στο Λιτόχωρο, στις 19 Φεβρουαρίου, υψώθηκε η σημαία της Επατης Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη, Στρατηγός Κόμης Ιγνάτιεφ – νάστασης, και σχηματίστηκε Προσωρινή Κυβέρνηση, την ίδια ημέρα ουσιαστικός επικεφαλής της Πανσλαβιστικής Κίνησης στην Βαλκα-

56 Περιπλους

ΛΙΤΟΧΩΡΟ 1878: Επίσκοπος Κίτρους Νικόλαος, ο πρόεδρος της προσωρινής κυβέρνησης Ε. Κοροβάγγος, ο Λοχαγός Δουμπιώτης κ.ά. της υπογραφής της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, με επικεφαλής τον Λιτοχωρίτη Ευάγγελο Κοροβάγκο και τον Επίσκοπο Κίτρους Νικόλαο Λούση. Η απόφαση συνυπογράφηκε από 40 αντιπροσώπους από χωριά της Πιερίας, του Καταφυγίου Ολύμπου, του Βελβενδού Κοζάνης και το Λιβάδι Ολύμπου. Την επομένη κηρύχθηκε η Επανάσταση στον Κολινδρό, από τον Επίσκοπο Νικόλαο Λούση, όπου με αρχηγό τον οπλαρχηγό Βαγγέλη Χοστέβα και 300 άνδρες, έγινε με επιτυχία η επίθεση κατά της τουρκικής φρουράς. Παρά τα προβλήματα ανεφοδιασμού και την ύπαρξη ισχυρών τουρκικών δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή, η εκστρατεία ξεκίνησε με επικεφαλής τον Λοχαγό Κοσμά Δουμπιώτη, ο οποίος είχε αποβιβασθεί στην Πλάκα Λιτοχώρου με πάνω από 500 άνδρες, Στο μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου μεταφέρθηκαν πολεμοφόδια και συγκεντρώθηκαν Οι συνομολογήσαντες τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, από αριστε2.500 άνδρες από τις γύρω περιοχές. ρά: Σαντουλάχ πασάς, Σαφβέτ Πασάς, Νικολάι Ιγνάτιεφ που υπογράφει και ο βοηθός διπλωμάτης Νεντίλοφ. Η επανάσταση στον Όλυμπο και την Πιερία κατεπνίγη στο αίμα από μεγάλες τουρκικές δυνάμεις. Το Λιτόχωρο και ο Κολινδρός πυρπολήθηκαν, στο μοναστήρι των Αγίων Πάντων έγινε ολοκαύτωμα. Από τον ότι από την συνθήκη εκείνη απέκτησε απαράγραπτα δικαιώματα. Όλυμπο και τα Πιέρια μέχρι τη Θεσσαλία και τη Δυτική Μακεδονία, σε Αξίζει να επισημανθεί ότι η Ρωσία δημιούργησε την «Μεγάλη Βουλγαολόκληρη τη Μακεδονία, ο Ελληνισμός έγραψε νέες σελίδες αγώνων. ρία», εις βάρος της Ελλάδας, όταν οι Βούλγαροι ουδόλως τους συμπαΑν και η βοήθεια από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν μικρή και σπασμωραστάθηκαν, σε αντίθεση προς τους Έλληνες που πάντοτε ήταν συμπαδική, η θυσία τους δεν υπήρξε μάταιη. ραστάτες της Ρωσίας σε όλους τους πολέμους τους κατά των Τούρκων. Η σημασία της Επαναστάσεως του Ολύμπου για την αποτροπή Η ρωσική πολιτική είχε ήδη από ετών «επιλέξει» τους Βουλγάρους ως των σχεδίων της Ρωσίας εις βάρος του Ελληνισμού υπήρξε μεκαταλληλότερους για την επίτευξη των στόχων της στην Βαλκανική, γάλη. Πράγματι η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου καταργήθηκε τρεις εκτιμήσασα ότι οι λοιποί ομόδοξοι –Έλληνες και Σέρβοι– με ισχυρά εθνική υπόσταση και φιλελεύθερο πνεύμα, δεν αποτελούσαν έδαφος μήνες αργότερα, πριν προλάβει να υλοποιηθεί, με τη Συνθήκη του κατάλληλο για τις επιδιώξεις της. Βερολίνου, με πρωτοβουλία των άλλων μεγάλων δυνάμεων, ιδίως της Αγγλίας, η οποία με μεγάλη δυσφορία έβλεπε την κάθοδο της Ρωσίας, διά της Βουλγαρίας, στο Αιγαίο. Βεβαίως, όπως πάντοτε συμβαίνει στο διεθνές σύστημα, οι σχέσεις των κρατών, ιδίως των μεγάλων δυνάμεων, βασίζονται σε συμφέροντα και όχι σε συμπάθειες. Πράγματι η Αγγλία, λίγες ημέρες προ του Συνεδρίου του Βερολίνου, συνήψε μυστική συμφωνία με την Τουρκία, με την οποία αναλάμβανε να υποστηρίξει τις τουρκικές απόψεις με αντάλλαγμα τη νήσο Κύπρο, η οποία έκτοτε κατέστη βρετανική κτήση. Η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου αποτέλεσε την σαφέστερη εκδήλωση των Πανσλαβιστικών τάσεων της Ρωσίας, καταδικάζοντας εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων σε εκβουλγαρισμό ο οποίος αποφεύχθηκε με αγώνες και θυσίες. Τα αποτελέσματα, κατά τις επόμενες δεκαετίες, συμπεριλαμβανομένου του Μακεδονικού Αγώνα, είναι γνωστά. Η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου δημιούργησε επίσης την μεγάλη ιδέα των Βουλγάρων, στην εκπλήρωση της οποίας έτεινε Αριστερά: Ο χάρτης των Βαλκανίων σύμφωνα με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. έκτοτε η βουλγαρική πολιτική, θεωρώντας Δεξιά: Ο χαρτής των Βαλκανίων σύμφωνα με τη Συνθήκη του Βερολίνου. Περιπλους 57

του Άρη Μπιλάλη

Το ναυάγιο του βοηθητικού

O

ΚΙΧΛΗ

ηθητική ιστιοφορία γολέτας και Γιώργος Σεφέρης μας Ἄκουσα τὴ φωνὴ μεταφέρει τις εικόνες ήταν οπλισμένο με ένα πυροκαι τα συναισθήματα βόλο των 12 pds και ένα των καθὼς ἐκοίταζα στὴ θάλασσα νὰ ξεχωρίσω που ένιωσε βλέποντας το ναυ6 pds. Το ΚΙΧΛΗ και τα αδελφά ἕνα καράβι ποὺ τὸ βούλιαξαν ἐδῶ καὶ χρόνια άγιο του ΚΙΧΛΗ. Τὸ ναυάγιο τῆς του ΚΙΣΣΑ και ΑΗΔΩΝ χρησί–τὄ᾿λεγαν «Κίχλη» ἕνα μικρὸ ναυάγιο– τὰ κατάρτια, «Κίχλης» αποτελεί το τρίτο μέμευσαν σε διάφορες αποστολές σπασμένα, κυματίζανε λοξὰ στὸ βάθος, σὰν πλοκάμια ρος από το ποίημα «Κίχλη» που όπως στη δίωξη του λαθρεμποἢ μνήμη ὀνείρων, δείχνοντας τὸ σκαρί του έγραψε ο Σεφέρης τον Οκτώρίου ενώ συμμετείχαν στον ελβριο του 1946 ενώ φιλοξενείστόμα θαμπὸ κάποιου μεγάλου κήτους νεκροῦ ληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 τω στον Πόρο. Και επρόκειτο οπότε το ΚΙΧΛΗ εντάχθηκε στη σβησμένο στὸ νερό. Μεγάλη ἀπλώνουνταν γαλήνη. για ένα υπαρκτό ναυάγιο, ενός Δυτική Μοίρα του Στόλου που μικρού πλοίου του Πολεμικού είχε ως στόχο την υποστήριξη Γιώργος Σεφέρης Ναυτικού που είχε βυθιστεί τον των στρατιωτικών επιχειρήσεΑπρίλη του 1941 στον Πόρο, ων στο μέτωπο της Ηπείρου. ανάμεσαστην ακτή του Ρωσικού Ναυστάθμου και της έναντι αυτού Το ΚΙΧΛΗ με άλλες μονάδες1 της Μοίρας αποτέλεσαν τον στολίσκο νησίδας Δασκαλειό. Ιονίου και στάθμευσαν στη Λευκάδα απ’ όπου έλεγχαν τις ναυτικές Όποιος αναζητήσει στο διαδίκτυο περισσότερες λεπτομέρειες για το προσβάσεις προς τον Αμβρακικό ενώ μετέβαιναν στην είσοδο του ναυάγιο του ΚΙΧΛΗ, θα πεισθεί οτι ο Σεφέρης κωπηλάτησε μόνος του κόλπου όπου τα μεγαλύτερα πλοία βομβάρδιζαν τα τουρκικά πυρομέχρι το ναυάγιο και ότι το ταυτοποίησε επειδή «Το όνομα ήταν γραμβολεία. Στις 11 Απριλίου ο στολίσκος Ιονίου βομβάρδισε τους Αγίους μένο στην βυθισμένη πλώρη του σκάφους». Ωστόσο η πραγματικότητα Σαράντα, διέσωσε γυναικόπαιδα από τα παράλια της Ηπείρου και είναι διαφορετική και την αποτυπώνει ο ίδιος ο ποιητής στο έργο του ακολούθως το ΚΙΧΛΗ και το ΕΥΡΩΤΑΣ προχώρησαν στο ναυτικό απο«Μέρες Ε’» όπου αναφέρει: κλεισμό της Πρέβεζας. Την 1η Μαΐου η Δυτική Μοίρα υποστήριξε την «Το πρωί πήραμε τη βάρκα και πήγαμε γύρω στο Δασκαλειό για μπάνιο. απόβαση στη Νικόπολη και τρείς ημέρες αργότερα την απαγκίστρωση Ανάμεσα στο νησάκι και στην ακτή βουλιαγμένη η «Κίχλη». Μόνο η κατων στρατευμάτων. Αναφέρεται ότι τα τρία αδελφά πλοία συμμετείχαν μινάδα ξεπερνά λίγα δάχτυλα την επιφάνεια. “Τη βούλιαξαν για να μην στους Βαλκανικούς Πολέμους, ωστόσο δεν προκύπτει να είχαν κάτην πάρουν οι Γερμανοί” μου λένε. Κοιτάξαμε από πάνω. Το νερό αλαποια αξιοσημείωτη δράση. Κατόπιν αφοπλίστηκαν και περιορίστηκαν φριά ζαρωμένο και το παιχνίδισμα του ήλιου, έκαναν το καταποντισμένο σε βοηθητικά καθήκοντα καθώς οι τεχνολογικές εξελίξεις τα είχαν καραβάκι – φαινότανε αρκετά καθαρά – με τα τσακισμένα του κατάρτια, πλέον θέσει στο περιθώριο. Πάντως το ΚΙΧΛΗ αναφέρεται το 1915 να κυματίζει σα σημαία, ή μια θαμπή εικόνα μέσα στο μυαλό. Ο βαρκάνα κάνει περιπολίες για την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου, ενώ το ρης έλεγε: “Αφού βούλιαξε το ρήμαξαν οι μαυραγορίτες”».

1917 επί συμμαχικού ελέγχου χρησίμευσε στην εποπτεία του λιμένος Το ΚΙΧΛΗ ήταν μια από τρείς σιδηρές κανονιοφόρες ατμοημιολίες που Πειραιώς. Το ΑΗΔΩΝ βυθίστηκε κατόπιν προσάραξης στην Αίγινα το είχαν ναυπηγηθεί στα Thames Iron Works στο Blackwall της Αγγλίας 1924, ενώ το ΚΙΣΣΑ φέρεται να παροπλίσθηκε περί το 1938 μετά από το 1884 κατόπιν παραγγελίας της κυβέρνησης του Χαρίλαου Τρικούχρόνια χρήσης ως πλοίου υποστήριξης φάρων. Απέμεινε έτσι μόνο το πη. Είχε εκτόπισμα 86 τόνων και διαστάσεις 24,2x4,88 μέτρα, ενώ η ατμομηχανή των 162 ίππων έδινε κίνηση σε μια έλικα κινώντας το 1 Το θωρηκτό ΣΠΕΤΣΑΙ, το καταδρομικό ΜΙΑΟΥΛΗΣ, η θωρακοβάρις ΒΑΣ. σκάφος με ταχύτητα μέχρι 9 κόμβους. Στους δυο ιστούς έφερε βοΓΕΩΡΓΙΟΣ, ο ατμομυοδρόμωνας ΕΥΡΩΤΑΣ και τα τορπιλλοβόλα 7 και 9.

Λιθογραφία του αδελφού ΑΗΔΩΝ.

58 Περιπλους

ΚΙΧΛΗ που συνέχισε να προσφέρει τις υπηΤο ΚΙΧΛΗ. ρεσίες του σε βοηθητικούς ρόλους. Καθώς το σκάφος δεν είχε μαχητική αξία, παρέμεινε μετά την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην περιοχή του Κεντρικού Προγυμναστηρίου Πόρου υπό την ευθύνη της Ναυτικής Διοίκησης Τροιζηνίας. Η ευρύτερη περιοχή δέχθηκε επιθέσεις από γερμανικά αεροσκάφη στις 21, 22 και στις 28 Απριλίου οπότε βυθίστηκε η θαλαμηγός ΑΕΛΩ και προκλήθηκαν ζημιές σε δυο οικίες. Μετά την τελευταία επίθεση ο επικεφαλής Πλωτάρχης Ν. Γιγάντες διέταξε την απομάκρυνση του ΚΙΧΛΗ από τις εγκαταστάσεις του Κ.Π. υπό το φόβο ότι η παρουσία του εκεί θα προκαλούσε μια γερμανική αεροπορική επίθεση που θα μπορούσε να δημιουργήσει ζημιές και θύματα στον άμαχο πληθυσμό. Έτσι το ΚΙΧΛΗ μεθόρμισε στον Ρώσικο Ναύσταθμο, ένα μικρό κόλπο στη νοτιοδυτική ακτή του Πόρου που φέρει το όνομα του από την εκεί λειτουργία ρωσικού ναυστάθμου κατά τον 19ο αιώνα. Ο Διοικητής κατόπιν αναφέρει: «Ατυχώς κατά την εσπέρα της επομένης [29ης Απριλίου] άγνωστοι, πιθανώς εκ φόβου ορμώμενοι ή εκ συμπαθείας, προέβησαν εις το άνοιγμα του κρουνού κατακλύσεως αυτής, προκαλέσαντες την βραδείαν καταπόντισιν αυτής εις θέσιν εξ ής ευκόλως δύναται να ανασυρθεί». Πραγματικά το βάθος στην περιοχή μεταξύ της παραλίας του Ρωσικού Ναυστάθμου και της νησίδας Δασκαλειό δεν υπερβαίνει τα 25 μέτρα και η ανέλκυση ενός τόσο μικρού σκάφους θα ήταν εύκολη υπόθεση. Το ΚΙΧΛΗ δεν αυτοβυθίστηκε για να μην πέσει στα χέρια των Γερμανών, όπως αναφέρουν ορισμένες πηγές, αλλά για να μπορέσει το πλήρωμα του να απαλλαγεί από την υπηρεσία σε αυτό. Σε πίνακα που καταρτίστηκε μεταπολεμικά με τις απώλειες πλοίων κατά τον πόλεμο, συμπεριλαμβάνεται το ΚΙΧΛΗ με την σημείωση «Πόρος, 29.4.41, αυτοεβυθίσθη αδικαιολογήτως παρά του πληρώματος του». Το Κ.Π. είχε απολέσει την επαφή με την εναπομείνασα διοίκηση του Ναυτικού καθώς οι Γερμανοί είχαν ήδη καταλάβει την Αθήνα από τις 27 Απριλίου. Ωστόσο είχε ήδη γίνει γνωστό στη μονάδα ότι οι άλλες υπηρεσίες παραδίδονταν ενώ ορισμένοι είχαν ήδη προσπαθήσει να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους. Σε αυτό το βεβαρυμένο ψυχολογικά κλίμα το πλήρωμα του ΚΙΧΛΗ προφανώς θεώρησε ότι η παραμονή τους στο σκάφος τους εξέθετε σε κίνδυνο και δεν τους επέτρεπε να επιστρέψουν στα σπίτια τους, επομένως αποφάσισαν να απαλλαγούν από αυτό βυθίζοντας το... Η αυτοβύθιση του ΚΙΧΛΗ, έστω και με τον τρόπο που έγινε, στέρησε τους Γερμανούς από τη δυνατότητα να το χρησιμοποιήσουν άμεσα. Λίγες ημέρες αργότερα προχώρησαν στην επίταξη δεκάδων καϊκιών και οποιουδήποτε ατμόπλοιου έπεσε στα χέρια τους προκειμένου να μεταφέρουν στρατεύματα στην Κρήτη. Δεν είναι καθόλου απίθανο να είχαν χρησιμοποιήσει ακόμη και το ΚΙΧΛΗ εάν είχε πέσει στα χέρια τους άθικτο. Για το τι απέγινε το σκάφος μετά το 1941, οι πηγές αντιφάσκουν. Για παράδειγμα η Βικιπαίδεια αναφέρει: «Αυτοβυθίστηκε στον Πόρο στις 29 Απριλίου 1941. Ανελκύσθηκε από τους Γερμανούς, οι οποίοι εν συνεχεία το χρησιμοποίησαν έως το 1944. Βρέθηκε ανέπαφο μετά την απελευθέρωση και παροπλίσθηκε οριστικά το 1945. Ο Γ. Σεφέρης την είδε μισοβυθισμένη στον Πόρο το 1946.» Ένα πρώτο ερώτημα που προκύπτει είναι πως ο Σεφέρης την είδε μισοβυθισμένη εάν είχε βρεθεί ανέπαφη κατά την απελευθέρωση; Η απάντηση βρίσκεται μάλλον στην παρανόηση της λέξης «ανέπαφη» που μάλλον προέρχεται από μια αναφορά που κάνει ο Ναύαρχος Καββαδίας για το ΚΙΧΛΗ στο βιβλίο του. Καταγράφοντας την τύχη των «μικρών υπηρετικών» κατά την κατάληψη της χώρας ο Ναύαρχος Καββαδίας αναφέρει την ΚΙΧΛΗ –και την ΚΙΣΣΑ με ένδειξη ότι βυθίστηκε κατά την κατάληψη– γράφοντας ότι «ευρέθη ανέπαφος μετά την απελευθέρωση». Ωστόσο αποτελεί γνώμη του γράφοντος ότι ο Ναύαρχος Καββαδίας ήθελε να καταδείξει ότι το ΚΙΧΛΗ έμεινε ανέπαφο από τους Γερμανούς και όχι ότι δεν υπέστη τα δεινά του πολέμου. Εξάλλου αν το ΚΙΧΛΗ είχε ανελκυστεί από τους Γερμανούς, θα ήταν πραγματικά απίθανο να είχε

ξαναβυθιστεί στην ίδια θέση, στον Ρώσικο Ναύσταθμο, όπου το είδε ο Σεφέρης το 1946. Ως προς την πληροφορία περί χρήσης από τους Γερμανούς, αυτή πιθανώς προέρχεται από το βιβλίο «Τα πλοία του Πολεμικού Ναυτικού 1829-1999» του Αντιναυάρχου Κ. Παΐζη-Παραδέλη όπου αναφέρεται ότι το ΚΙΧΛΗ «χρησιμοποιήθηκε ως βοηθητικό μέχρι το 1941 και στη συνέχεια από τους Γερμανούς. Μετά την απελευθέρωση μάλλον δεν χρησιμοποιήθηκε.» Ωστόσο σε γερμανικά έγγραφα από τον Οκτώβριο του 1941 με τα ναυάγια που είχαν ήδη ανελκύσει ή σκόπευαν να ανελκύσουν, δεν υπάρχει καμία αναφορά στο ΚΙΧΛΗ. Είναι πολύ πιθανό η παλαιότητα και το μέγεθος του σκάφους να τους οδήγησε στην απόφαση να το αφήσουν ανέπαφο. Τέλος, ως προς την πληροφορία ότι το πλοίο παροπλίστηκε οριστικά το 1945, αυτή προέρχεται από την έκδοση Conway's All the World's Fighting Ships και δεν ευσταθεί καθώς για να παροπλισθεί ένα σκάφος θα πρέπει να υφίσταται στη δύναμη του Στόλου, ενώ το ΚΙΧΛΗ παρέμενε τότε ένα βυθισμένο ναυάγιο στον Πόρο. Όλα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το ΚΙΧΛΗ έχοντας βυθιστεί στις 29 Απριλίου 1941 στον Ρώσικο Ναύσταθμο Πόρου, παρέμεινε εκεί ανέπαφο κατά την Κατοχή και τουλάχιστον μέχρι το 1946. Τότε το είδε ο Σεφέρης που προφανώς πληροφορήθηκε το όνομα του ναυαγίου από τους Ποριώτες μιας και τα γεγονότα ήταν ακόμη νωπά. Εξάλλου δεν μπορεί να είδε το όνομα του πλοίου στην πλώρη του, αφ’ ενός λόγω του βάθους όπου αυτή βρισκόταν και αφ’ ετέρου διότι στα πολεμικά πλοία το όνομα δεν αναγράφεται στην πλώρη. Έκτοτε το ΚΙΧΛΗ δεν έμεινε για πολύ ακόμη στο βυθό του Πόρου. Στο βιβλίο «Το Ναυτικό στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο» ο Αντιπλοίαρχος Ι. Μελισσηνός καταγράφει –περί τα τέλη της δεκαετίας του ’40– ότι το ναυάγιο του ΚΙΧΛΗ στον Πόρο είχε ήδη ανελκυστεί. Το τι απέγινε μεταπολεμικά το ανελκυσθέν ναυάγιο του ΚΙΧΛΗ δεν είναι γνωστό. Είναι μάλλον βέβαιο ότι ακόμη και ως ναυάγιο πολεμικού πλοίου παρέμενε στην ιδιοκτησία του Πολεμικού Ναυτικού οπότε οφείλετο να του επιστραφεί. Θα πρέπει να δεχθούμε ότι ένα σκάφος άνω των εξήντα ετών, έχοντας διανύσει τουλάχιστον τα πέντε τελευταία χρόνια εντός του υγρού στοιχείου, δεν θα άξιζε να επισκευαστεί. Αν ευσταθεί και η αναφορά του βαρκάρη που μετέφερε τον Σεφέρη στο Δασκαλειό, οτι το «ρήμαξαν οι μαυραγορίτες» τότε μπορεί το σκάφος να είχε υποστεί και επιπλέον ζημιές. Επομένως θα συμφωνήσουμε με την αναφορά του Αντιναυάρχου Παΐζη-Παραδέλη ότι μετά την απελευθέρωση μάλλον δεν χρησιμοποιήθηκε. Τότε ίσως και τυπικά να παροπλίσθηκε και ακολούθως θα εκποιήθηκε. Πίνακας που αναπαριστά κατά προσέγγιση το ΚΙΧΛΗ.

Ενδεικτική βιβλιογραφία: Καββαδίας Επαμεινώνδας, «Ο Ναυτικός Πόλεμος του 1940 όπως τον έζησα», Αθήνα, 1950 | Μελισσηνός Ιωάννης, Το Ναυτικό στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο - Η συνολική προσφορά της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας 1940-1945, τόμος Α΄ κ Β΄, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 1995 | Νταλούμης Ηλίας, Τα Πλοία του Ναυτικού 1826-2017, Πειραιάς, Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, 2017 | Οικονομόπουλος Ηλίας, Ιστορία του Ελληνοτουρκικού Πολέμου, Αθήνα, 1897 | Παΐζης-Παραδέλης K., Τα πλοία του Πολεμικού Ναυτικού 1829-1999, Αστραία, 1999 | Σεφέρης Γιώργος, Μέρες Ε´, 1945-1951, Αθήνα, Ίκαρος, 1977 | Conway's All the World's Fighting Ships, 1906-1921.

Περιπλους 59

Ο

αγαπητός φίλος του Μουσείου μας κ. Λίνος Μπενάκης μας χάρισε για τη βιβλιοθήκη μας ένα «Πρωτόκολλο καταμετρήσεως εμφόρτων πλοίων» συμπληρωμένο στον λιμένα της Σύρου το 1878. Πρόκειται για ένα σπάνιο ντοκουμέντο που μας φανερώνει με πόση επιμέλεια και πόσο κόπο γίνονταν τότε οι μετρήσεις και οι υπολογισμοί από τους δημόσιους λειτουργούς. Σήμερα οι μετρήσεις των διαστάσεων θα γράφονταν απ’ ευθείας σε ένα tablet ή ενδεχομένως και σε ένα κινητό τηλέφωνο και το αποτέλεσμα θα παρουσιαζόταν αυτομάτως στους χρήστες της εφαρμογής. Όποιος μου αντιτείνει ότι η σημερινή διαδικασία είναι αποτέλεσμα της προόδου και επομένως δεν θα πρέπει να είμαι αντίθετος, θα συμφωνήσω μαζί του αρκεί ο σημερινός χρήστης των αυτοματοποιημένων εφαρμογών να γνωρίζει το υπόβαθρο αυτών των πράξεων. Δηλαδή να γνωρίζει πως βγαίνει μια τετραγωνική ρίζα ενός αριθμού, έστω κι αν μπαίνει σε ένα κομπιουτεράκι και δεν τη βγάζει με χαρτί και μολύβι. Επ’ ευκαιρία μου θυμίζει τους ναυτικούς της γέφυρας που όλοι σήμερα γνωρίζουν να κοιτούν τον ηλεκτρονικό

χάρτη και να βλέπουν το στίγμα τους να μετακινείται πάνω στην οθόνη από το σύστημα GPS (Globe Positioning System), χωρίς να αντιλαμβάνονται και να γνωρίζουν ότι τίποτε δεν έχει αλλάξει από την εποχή της αστρονομικής ναυτιλίας και του εξάντα. Απλά το σύστημα λαμβάνει αυτομάτως τα ύψη από δορυφόρους γνωστής θέσεως και επιλύει αυτομάτως τρίγωνα σφαιρικής τριγωνομετρίας. Ας επανέλθουμε όμως στη συγκεκριμένη δωρεά γιατί η εκτροπή μας περισσότερο με παραλήρημα του «γέρο-παρατατικού» μοιάζει και όχι με σύγχρονο κείμενο περιοδικού. (Ο γέρο-παρατατικός ήταν ιδιαίτερη στήλη σε παλιό εβδομαδιαίο περιοδικό όπου σατίριζε την επικαιρότητα χρησιμοποιώντας γλώσσα παρελθούσης εποχής). Στο έντυπο που μας δωρήθηκε δεν ξέρει κανένας τι να πρωτοθαυμάσει, γλώσσα, επιμέλεια, υπολογισμούς και πληροφορίες για το εν λόγω σκάφος. Ευχαριστούμε ιδιαίτερα τον κ. Μπενάκη που μας πλούτισε τη βιβλιοθήκη και συνάμα μας φανέρωσε ένα έντυπο και μια διαδικασία την οποία δεν γνωρίζαμε. Γιάννης Παλούμπης 60 Περιπλους

Ιστιοφορία Δρόμων

Σημείωση: Ο τύπος της ιστιοφορίας «Δρόμων» φέρεται επί τρικάταρτου ιστιοφόρου και έχει και στους τρεις ιστούς τραπεζοειδή ιστία. Είναι αυτό που λέμε «κορβέτα». Προφανώς το πλοίο προοριζόταν για ταξίδια σε ανοιχτές θάλασσες και όχι τόσο πολύ για τις μικρές αποστάσεις του Αιγαίου και του Ιονίου. Περιπλους 61

Το 85ο Διεθνές Συνέδριο της IFLA στην Αθήνα Συμμετοχή της Βιβλιοθήκης «Αθηνούλα Μαρτίνου» του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στο κορυφαίο βιβλιοθηκονομικό γεγονός

M

ε ποικιλία δράσεων συμμετείχε η Βιβλιοθήκη «Αθηνούλα Μαρτίνου» του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στο 85ο Συνέδριο της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Ενώσεων Βιβλιοθηκών (IFLA WLIC 2019) με θέμα: "Libraries: dialogue for change", που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, από τις 24 έως τις 30 Αυγούστου 2019. Το Συνέδριο της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Ενώσεων Βιβλιοθηκών αποτελεί το σημαντικότερο γεγονός στον χώρο των βιβλιοθηκών και της πληροφόρησης διεθνώς. Φέτος προσέλκυσε πάνω από 3.300 συνέδρους από 130 διαφορετικές χώρες, με περισσότερους από 500 ομιλητές σε 250 ανοιχτές συνεδρίες και σχεδόν 200 poster sessions. Η Ένωση Ελλήνων Βιβλιοθηκονόμων και Επιστημόνων Πληροφόρησης (ΕΕΒΕΠ) και η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (ΕΒΕ) ήταν οι φορείς που διεκδίκησαν και υλοποίησαν το συνέδριο κατόπιν συγκρότησης Εθνικής Επιτροπής, στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι της ΕΕΒΕΠ, της ΕΒΕ και φορέων που σχετίζονται με τις βιβλιοθήκες. Η παρουσία της Βιβλιοθήκης «Αθηνούλα Μαρτίνου» του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στο συνέδριο αυτό ήταν ουσιαστική, μέσω των παρακάτω δράσεων: - Συμμετοχή στα poster sessions, τη Δευτέρα 26 και την Τρίτη 27/8, με παρουσίαση 1. 2. 3. Στιγμιότυπα από την επίσκεψη των συνέδρων της IFLA στη Βιβλιοθήκη «Αθηνούλα Μαρτίνου» του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

1

2

3

62 Περιπλους

85ο Διεθνές Συνέδριο της IFLA στην Αθήνα του Δικτύου Ναυτιλιακών Βιβλιοθηκών (ΔΙΝΑΥΒΙ - MarLiNet), στο οποίο η Βιβλιοθήκη του Ναυτικού Μουσείου είναι μέλος.

- Συμμετοχή στο πρόγραμμα «Επισκέψεις στις ελληνικές βιβλιοθήκες – Library visits». Την Παρασκευή 30 Αυγούστου ομάδα συνέδρων επισκέφθηκε τη Βιβλιοθήκη του Μουσείου και είχαν την ευκαιρία να ενημερωθούν για τη συλλογή, την οργάνωση, τη λειτουργία και τις δράσεις της από την βιβλιοθηκονόμο κυρία Κάτια Καρανιώτου και την αρχειονόμο-βιβλιοθηκονόμο κυρία Κλεοπάτρα Ρηγάκη. Ολοκληρώνοντας την επίσκεψή τους οι σύνεδροι περιηγήθηκαν στις μόνιμες συλλογές του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος.

- Παρουσίαση της Βιβλιοθήκης στο συνέδριο με banner στο Library boulevard, με ενημερωτικά φυλλάδια καθώς και στο Ημερολόγιο 2020 που διανεμήθηκε σε όλους τους συνέδρους, σε δισέλιδο αφιέρωμα. Το ημερολόγιο σχεδιάστηκε, εκτυπώθηκε και προσφέρθηκε δωρεάν από την Τράπεζα της Ελλάδος. Η βιβλιοθηκονόμος του Μουσείου κυρία Κάτια Κρανιώτου παρακολούθησε τις εργασίες του Συνεδρίου και είχε την ευκαιρία να ενημερωθεί για τις τελευταίες εξελίξεις στον τομέα των Βιβλιοθηκών. Η συμμετοχή της έγινε δυνατή με την ευγενική χορηγία του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη.

Ταξείδια και πολεμικά γεγονότα

Συγγραφέας Ναύαρχος Σταμάτιος Πλατσούκας Β.Ν. Επιμέλεια Αντιναύαρχος ε.α. Αν. Δημητρακόπουλος Π.Ν.

Α

πό την Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού λάβαμε για εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης του Μουσείου τη νέα έκδοση: «Ταξείδια και πολεμικά γεγονότα Αναμνήσεις ενός παλαιού Ναυάρχου 1892-1920» Του Ναυάρχου Σταματίου Πλατσούκα Β.Ν. Την έκδοση επιμελήθηκε ο Αντιναύαρχος ε.α. Αν. Δημητρακόπουλος Π.Ν. Και μόνο η ενασχόληση του Τάσου και η επιμέλειά του είναι αρκετό κίνητρο για τον χαρακτηρισμό του βιβλίου ως πολύ ενδιαφέροντος. Το βιβλίο βρέθηκε από τον Τάσο στο Ιστορικό Αρχείο της Υ.Ι.Ν., στο Αρχείο του Ναυάρχου Σταματίου Πλατσούκα, χειρόγραφο, πολυσέλιδο, με τίτλο «Ταξείδια και πολεμικά γεγονότα» και πρόκειται για ένα ημερολόγιο της υπηρεσιακής ζωής του συγγραφέα στο Ναυτικό, το οποίο είχε ολοκληρώσει το 1951 προς έκδοση, αλλά δεν πρόλαβε, διότι απεβίωσε. Έτσι ο Τάσος (τρόφιμος της Υ.Ι.Ν. έχει γίνει αυτό το παιδί) με τη σχετική έγκριση της Υπηρεσίας, φυσικά, ανέλβε να επιμεληθεί την έκδοσή του. Ο Ναύαρχος Σταμάτιος Πλατσούκας γεννήθηκε στην Ύδρα το 1876 και αποφοίτησε από τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 1896 ως Μάχιμος Σημαιοφόρος. Έλαβε μέρος στον πόλεμο του 1897, στο κίνημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου, στη συνέχεια στο κίνημα του Τυπάλδου, στους Βαλκανικούς πολέμους, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και σε όλες εκείνες τις αναταραχές που χαρακτηρίζουν εκείνη την περίοδο. Η περίοδος την οποία καλύπτει η έκδοση είναι πλήρης ιστορικών γεγονότων τα οποία εμφανίζονται μέσα από τις αναμνήσεις και τις αφηγήσεις τοτ συγγραφέα και φωτίζονται, φυσικά, βάσει των προσωπικών του απόψεων. Ο Ναύαρχος Σταμάτης Πλατσούκας παραιτήθηκε από το Ναυτικό το

1920, μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου, αλλά επαναφέρθηκε στην ενέργεια μετά την Επανάσταση του 1922. Αποστρατεύθηκε το 1926 και απεβίωσε το 1955. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και ο πρόλογος στο βιβλίο γραμμένος από τον Αντιπλοίαρχο ε.α. Κωνσταντίνο Μελά, αδελφό του ηρωικού Μακεδονομάχου Παύλου Μελά, φίλου και αρχαιοτέρου κατά δύο τάξεις του Πλατσούκα. Πέραν των ιστορικών συμβάντων που περιγράφονται, σημασία έχει το πώς αναδεικνύονται τα πάθη της εποχής εκείνης μέσα από τις αφηγήσεις και τους χαρακτηρισμούς των εχόντων αντίθετες απόψεις, με κορύφωση την κατάσταση που δημιουργήθηκε κατά τον διχασμό του 1915-1916. Ευχαριστούμε την Υ.Ι.Ν. για τη δωρεά της και τον Τάσο Δημητρακόπουλο για την επιμέλεια και την έκδοση του πολύ ενδιαφέροντας αυτού βιβλίου. Γιάννης Παλούμπης Περιπλους 63

Πλους προς την Ηγεσία

Συγγραφέας Nαύαρχος Κοσμάς Χρηστίδης Π.Ν. εκδοσΗ Σχολή Ναυτικών Δοκίμων

T

ην Τετάρτη 25 Σεπτεμβρίου, στην Παλαιά βουλή, παρουσιάσθηκε το βιβλίο του Ναυάρχου και Επιτίμου Αρχηγού Γενικού Επιτελείου Ναυτικού κ. Κοσμά Χρηστίδη, «Πλους προς την Ηγεσία». Η αίθουσα της Παλαιάς Βουλής ήταν κατάμεστη και όπως ήταν φυσικό την τιμητική τους είχαν οι αξιωματικοί του Ναυτικού εν ενεργεία και οι απόστρατοι. Όπως επεξηγήθηκε από τους εκλεκτούς παρουσιαστές αλλά και από τον ίδιο τον συγγραφέα, το βιβλίο γράφτηκε για να καλύψει τις ανάγκες των σπουδαστών κατ’ αρχήν της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων και υπάρχει εισήγηση να επεκταθεί ως μάθημα και στα λοιπά Ανώτατα Στρατιωτικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, όπως έχουν ονομασθεί οι παραγωγικές σχολές των αξιωματικών των τριών κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων. Το περιεχόμενο του βιβλίου εμφανίζει έμμεσα ότι οι αρχές της ηγεσίας έχουν τις ρίζες τους στην αρχαία Ελλάδα και στα κείμενα των μεγάλων φιλοσόφων που αποτελούν το υπόβαθρο της παγκόσμιας φιλοσοφίας. Στο βι-

βλίο αναδεικνύεται η σημασία της Δημοκρατίας και της ηθικής ως πυλώνες επάνω στους οποίους εδράζεται η Ηγεσία. Αποδεικνύεται ότι το δημοκρατικό μοντέλο ηγεσίας είναι το καταλληλότερο και πλέον αποτελεσματικό για την άσκηση διοίκησης επί ανθρώπων. Το μοντέλο αυτό βασίζεται αφ’ ενός στις δημοκρατικές έννοιες της ανταπόδοσης, της ισότητας και του σεβασμού των κοινωνικών ελευθεριών και αφ’ ετέρου στην εφαρμογή της Αριστοτελικής προσέγγισης (Ηθικά Νικομάχεια) στις ηθικές και πνευματικές αρετές. Το εν λόγω πόνημα έχει εγκριθεί από το ακαδημαϊκό Συμβούλιο της ΣΝΔ και προσφάτως από την αντίστοιχη επιτροπή καθηγητών της ΣΣΕ και πρόκειται να αποτελέσει ένα από τα βασικά εγχειρίδια που προσεγγίζουν το θέμα της ηγεσίας εμπλουτίζοντας τις βιβλιοθήκες των στρατιωτικών Σχολών. Η βιβλιοθήκη του Μουσείου μας εμπλουτίσθηκε με ένα αντίγραφο του εν λόγω εγχειριδίου. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Τα μεταλλεία της Αντιπάρου Συγγραφέας Άγγελος Σινάνης

Η

Αντίπαρος είναι γνωστή σε εμάς τους μέσους Έλληνες ως ένας από τους μαγευτικούς τουριστικούς προορισμούς του Αιγαίου, από τους τόσους πολλούς που περιβάλλονται από τα γαλαζο-πράσινα νερά της πανέμορφης αυτής θάλασσας. Σε λίγους ανθρώπους του Πολεμικού Ναυτικού (μεταξύ αυτών και σε μένα) είναι γνωστο το αγκυροβόλιο του Δεσποτικού που σχηματίζεται νότια μεταξύ Αντιπάρου και της νησίδας Δεσποτικού. Παρεμπιπτόντως το Δεσποτικό βρέθηκε πρόσφατα στο επίκεντρο της επικαιρότητας λόγω των αρχαιολογικών ευρημάτων που έφερε στο φως η σκαπάνη των αρχαιολόγων. Παραξενεύτηκα πολύ όταν ο κ. Σινάνης, κάτοικος Ελάτης Τρικάλων, κοντά στο Περτούλι, μας πήρε τηλέφωνο στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, ζητώντας πληροφορίες για παραδοσιακά, κυρίως ιστιοφόρα σκάφη, που εκτελούσαν μεταφορές στο Αιγαίο κατά τη διάρκεια του 19ου και 20ου αιώνα. Για να είμαι ειλικρινής δεν φανταζόμουνα ότι η έρευνα του κ. Σινάνη, επάνω σε έναν άγνωστο σε μένα τομέα «Τα Μεταλλεία της Αντιπάρου» θα κατέληγε στον εξαιρετικής καλαισθησίας, θαυμάσιο τόμο που κοσμεί τη βιβλιοθήκη του Μουσείου μας.

64 Περιπλους

Το περιεχόμενο του βιβλίου συγκροτείται σε τρεις ενότητες. Στην πρώτη γίνονται αναφορές στη Γεωγραφία, Γεωλογία. Αρχαιολογική έρευνα και τα μνημεία της Αντιπάρου. Στα τρία κεφάλαια της δεύτερης ενότητας περιέχονται οι επιχειρηματικές εξελίξεις στο νησί, παρουσιάζοντας τους επώνυμους και ανώνυμους πρωταγωνιστές. Στη συνέχεια περιγράφονται οι διαδικασίες παραγωγής και ο ρόλος των μεταλλωρύχων σ’ αυτές. Τέλος παρουσιάζεται η σημερινή κατάσταση των μεταλλείων, οι τοποθεσίες, τα κατάλοιπα των εγκαταστάσεων και οι προσβάσεις σε εννέα περιοχές. Τέλος η Τρίτη ενότητα περιλαμβάνει στοιχεία τεκμηρίωσης για όλο το βιβλίο. Η αφήγηση και οι περιγραφές ξετυλίγονται μέσα από συνεντεύξεις παλιών μεταλλωρύχων, ντόπιων και μετοίκων που έζησαν τη ζωή τους στο νησί και συμμετείχαν για 50 χρόνια στα εξελικτικά εγχειρήματα του μεταλλευτικού, τεχνολογικού και εμπορικού τομέα. Παράλληλα με τις συνεντεύξεις χρησιμοποιούνται πλήθος πηγών και αρχείων στα οποία οδηγήθηκε η επιμελής και διεξοδική έρευνα του συγγραφέα. Το κίνητρο του κ. Σινάνη για να ασχοληθεί με το θέμα ήταν ασφαλώς η εκ μητρός καταγω-

γή του από την Αντίπαρο. Εκδότης και υποστηρικτής της προσπάθειας στάθηκε ο Δήμος Αντιπάρου. Ευχαριστούμε ιδιαίτερα τον κ. Άγγελο Σινάνη για την τιμητική αναφορά του στην ελάχιστη συμβολή του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος. Γιάννης Παλούμπης

— Tekomar XPERT for fleet Benchmark.

Optimize.

Strategize.

Engine Health

Optimization Potential

Savings Potential

— Benchmark. Optimize. Strategize.

ABB Ability™ Tekomar XPERT for fleet

ABB Ability™ Tekomar XPERT for fleet provides an all-new helicopter view of your fleet’s engine performance and condition, giving direct and detailed information about optimization and savings potential. abb.com/turbocharging

Δωρεές βιβλίων & περιοδικών Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού: «Ταξείδια και πολεμικά γεγονότα» του Ναυάρχου Σταμ. Πλατσούκα Β.Ν.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Εκδόσεις Μένανδρος: Όψεις και τοπία της Ελλάδας/Edward Dodwell -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κ. Μαριάνθη Αναστασιάδου: «Ο μαγικός κόσμος του Θεάτρου Bolshoi στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών: 20 Δεκεμβρίου 2016 – 12 Φεβρουαρίου 2017» -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ίδρυμα Ευαγγέλου Αβέρωφ-Τοσίτσα: 1. 20 χρόνια Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ: Το πορτρέτο ενός μουσείου. Ίδρυμα Ευαγγέλου Αβέρωφ-Τοσίτσα, 2008 2. Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ, Μέτσοβο. Ζωγραφική, χαρακτική, γλυπτική επιμέλεια: Όλγα Μεντζαφού-Πολύζου. Ίδρυμα Ευαγγέλου Αβέρωφ - Τοσίτσα, 2008 3. Με τους ζωγράφους της Πινακοθήκης Αβέρωφ. Οδηγός για νέους. Μαρίζα Ντεκάστρο. Ίδρυμα Ευαγγέλου Αβέρωφ-Τοσίτσα, 2016 4. Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας 1908-1990. Ίδρυμα Ευαγγέλου Αβέρωφ-Τοσίτσα 5. Το Πορτρέτο ενός Μουσείου. Ίδρυμα Ευαγγέλου Αβέρωφ-Τοσίτσα 6. Δουλεύοντας στο χώρο: Θόδωρος Παπαγιάννης, Κυριάκος Ρόκος, Γιώργος Χουλιαράς. Ίδρυμα Ευαγγέλου ΑβέρωφΤοσίτσα 7. Τέχνη και εκπαίδευση: Πρακτικά Συμποσίου, Μέτσοβο,

5-6 Σεπτεμβρίου 1998/Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ 8. Γεώργιος Αβέρωφ: Από το Μέτσοβο στην Αλεξάνδρεια 9. Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ: Δωρεά Δημητρίου Τσάμη 10. Η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας με την πένα του γελοιογράφου: ο Φωκίων Δημητριάδης σατιρίζει τον Ευάγγελο Αβέρωφ, υπουργό των Εξωτερικών, 1956-1963 11. Όταν οι θεοί ευλογούσαν. Ευαγγέλου Αβέρωφ-Τοσίτσα 12. Στο δάσος της χαράς. Ευαγγέλου Αβέρωφ-Τοσίτσα 13. Περασμένα και τωρινά. Ευαγγέλου Αβέρωφ-Τοσίτσα 14. Το Δέντρο: πηγή έμπνευσης, αφορμή δημιουργίας. / επιμέλεια έκθεσης Γιάννης Κολοκοτρώνης -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Ιωάννη Παλούμπη: «Αιγαίο» Εύα Μάντακα, «Ο ηλίθιος» Φιοντόρ Ντοστογιέβσκι, Περιοδικό « Η Κεφαλονίτικη Πρόοδος» (τεύχη Νο 23-31), 2017-2019.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Στέφανο Μίλεση: «Πειραϊκά χρονογραφήματα» Στεφ. Μίλεση, «Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου» Στεφ. Μίλεση.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Εκδόσεις Παπαδόπουλος: 1. «Το αλφαβητάρι του Μουσείου Μπενάκη» Γερουλάνου Ελένη 2. «Η μεταμόρφωση της Ελλάδας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο» McNeill William H.

Περιοδικά & έντυπα που εστάλησαν στο ΝΜΕ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. SHIPPING. International Monthly Review 2. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ 3. ΝΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 4. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 5. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ 6. ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 7. ΗΧΩ ΤΗΣ Π.Ε.Σ.Μ.Ε.Ν.

8. ΠΑΛΑΙΜΑΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε.Ν.

9. ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ

10. ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΗ ΗΧΩ 11. ΛΙΜΕΝΙΚΗ ΗΧΩ 12. TA NEA ΤΟΥ ΣΩ.Ν.Π.Α.Π.

13. SHIP MANAGEMENT. International.

14. ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 15. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ 16. ΝΑΥΤΙΛΟΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ 1. Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ 2. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ

3. ΕΦΕΔΡΙΚΑ ΝΕΑ 4. OI ΚΡΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ 5. NEA TOY Σ.Α.Σ.Μ.Υ.Ν.

6. ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ

Αποκτήστε ή προσφέρετε ως δώρο το πολυτελές ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2020

«Κιβωτός της Ναυτοσύνης ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ»

ΓΛΩΣΣΕΣ: Ελληνικά-Αγγλικά ΣΕΛΙΔΕΣ: 156 ΣΧΗΜΑ: 24.5x22 εκ.

ISBN: 978-618-82181-6-1 ΕΞΩΦΥΛΛΟ: Σκληρό

66 Περιπλους

ΚΑΡΑΒΙΑ Εικαστική έκθεση στο Δημοτικό Θέατρο Αργοστολίου «Κέφαλος».

Γ

ια μία εβδομάδα στις αρχές Αυγούστου 2019 πραγματοποιήθηκε η έκθεση ΚΑΡΑΒΙΑ στο Δημοτικό Θέατρο Αργοστολίου "Κέφαλος" με τη συμμετοχή 8 ζωγράφων με καταγωγή από την Κεφαλλονιά. Στην έκθεση συμμετείχε η ζωγράφος, μέλος του ΝΜΕ Εύα Διβάρη με έξη έργα της από την ενότητα “SHIPYARD”. Οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες ήταν: Αλέξης Αυλάμης, Κάτια Βαρβάκη, Διονύσης Μαραβέγιας, Λίζα Μέρλιν-Βασιλάτου, Ισμήνη Μπονάτσου, Μαρίνα Στελλάτου και το μέλος μας Εύη Διβάρη. Την επιμέλεια της έκθεσης είχαν η κα Σύσση Τσιχριτζή Μαραβέγια, ενώ την παρουσίαση των έργων κατά την βραδιά των εγκαινίων έκανε η Ιστορικός Τέχνης κα Δώρα Μαρκάτου. Η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Ιωάννης Παλούμπης μαζί με τους Λευτέρη και Μένη Πασχάλη επισκέφθηκαν την έκθεση με τα πολύ ενδιαφέροντα έργα, συνάντησαν και συνεχάρησαν τη ζωγράφο Εύα Διβάρη για τη συμμετοχή της. Αξίζει να σημειωθεί ότι η κυρία Διβάρη έχει δωρήσει στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος δύο πίνακες από την ίδια ενότητα έργων.

Περιπλους 67



Ημερολoγιο Μουσεiου ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. Κυριακή 17 Μαρτίου 2019



Ομιλία της Προέδρου κ. Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Α

γαπητά μέλη, φίλες και φίλοι από την καταστροφή με την ταυτόχρονη Καλωσορίσατε και φέτος στη Γενική καταβολή της πλήρους αποζημίωσης στους μας Συνέλευση η οποία αποτελεί το ιδιοκτήτες τους, ρυθμίζεται από πολύ συανώτατο όργανο της διοίκησης του Σωμαγκεκριμένες κανονιστικές διατάξεις. Ζήτησε τείου μας. Στη διάρκειά της, εσείς, εμείς, την συνδρομή ειδικών για την επιλογή των όλα τα μέλη μπορούμε να λάβουμε τον σκαφών που πρέπει να διασωθούν, καθώς λόγο και να εκφράσουμε τη γνώμη μας για και την διατύπωση υλοποιήσιμων προτάσετη λειτουργία του Μουσείου, να κρίνουμε ων για την μετέπειτα διατήρηση και συντήτις αποφάσεις και τις δράσεις του φορέα και ρησή τους. Τελικά, ύστερα από κοπιώδεις ο καθένας από εμάς να κάνει τις δικές του προσπάθειες διασώθηκαν μόλις 9. προτάσεις για τη βελτίωση των μεθόδων διΤον Ιούνιο που μας πέρασε έλαβε χώρα το οίκησης και λειτουργίας του μουσείου μας. ανά διετία 11ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΝαυτιΣτη συνέχεια ο Γενικός Γραμματέας θα σας κών Μουσείων Ελλάδος και φιλοξενήθηκε παρουσιάσει αναλυτικά όλες τις δραστηριαπό το Ναυτικό Μουσείο Καβάλας στην ότητες που πραγματοποιήθηκαν στη διάρπανέμορφη Μακεδονική πόλη. Το Μουσείο κεια του χρόνου που πέρασε από την προημας συμμετείχε στις εργασίες του Συνεδρίγούμενη Γενική Συνέλευση, επιτρέψτε μου, ου, ενώ παράλληλα η ίδια, ως Πρόεδρος όμως, να σταθώ σε δύο-τρεις από αυτές. του Μουσείου, συμμετείχα στις εορταστικές Η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Τον Ιανουάριο του 2018 απεβίωσε ένας μεεκδηλώσεις των Ελευθερίων 2018 ως κεΑναγνωστοπούλου-Παλούμπη στο βήμα. γάλος φιλέλληνας και θαυμαστής της ναυτιντρική ομιλήτρια. κής ιστορίας και παράδοσης της χώρας μας, Στις 16 Ιανουαρίου 2019 με πρωτοβουλία ο Γενικός Εισαγγελέας των Βρυξελλών κ. Lucien Basch. Η θυγατέρα του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος οργανώθηκε εκδήλωση για την του και μοναδική κληρονόμος του, κα. Sophie Basch, μας γνωστοποίΕλληνική Εμπορική Ναυτιλία προκειμένου να τιμηθούν εκείνοι που συησε, μέσω του επιτίμου μέλους μας και δωρητή του Μουσείου κ. Χάρη νέβαλαν και εξακολουθούν να συμβάλλουν στην ανάδειξη της ΕμποριΤζάλα, ότι αποτελούσε επιθυμία του αειμνήστου πατρός της, η μεγάλη κής μας Ναυτιλίας σε μεγάλη δύναμη στην παγκόσμια κατάταξη. και εξαιρετική ναυτική συλλογή του, να μεταφερθεί στην Ελλάδα και Προσκεκλημένοι ήταν η ηγεσία του Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίσυγκεκριμένα στο μουσείο μας. Το Διοικητικό Συμβούλιο αποδέχθηκε ας, του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού και του Λιμενικού Σώματος, οι τελικά τμήμα της συλλογής, το οποίο έκρινε ότι θα μπορούσε να ενναυτιλιακές εταιρίες, που είναι χορηγοί μας, εφοπλιστές και πλοιοσωματωθεί στις μόνιμες συλλογές μας. Εδώ, πρέπει να σημειώσω ότι κτήτες καθώς και εκπρόσωποι των ναυτιλιακών και ναυτεργατικών ο ρόλος του κ. Τζάλα υπήρξε καταλυτικός σε όλες τις διαδικασίες για ενώσεων. Η τιμή απευθύνθηκε στην Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών ως την αποδοχή και μεταφορά της δωρεάς και τον ευχαριστούμε θερμά εκπροσωπούσα όλη την Εμπορική Ναυτιλία και η τιμητική πλακέτα για μία ακόμη φορά. Τον Οκτώβριο που μας πέρασε η μεταφορά της επιδόθηκε στον Πρόεδρό της κ. Θεόδωρο Βενιάμη. Την εκδήλωση τίμησε με την παρουσία του η Α.Ε. Πρόεδρος της Δηδωρεάς ολοκληρώθηκε και τα πρώτα καλλιτεχνήματα της συλλογής μοκρατίας κύριος Προκόπιος Παυλόπουλος. Η παρουσία του στην έχουν ήδη ενσωματωθεί στη μόνιμη έκθεση του Μουσείου. Θα πρόεκδήλωση μας κάνει περήφανους διότι πρώτη φορά Ανώτατος Πολιτεινα, λοιπόν, να δείτε στην αίθουσα Ωνάση τα τέσσερα κοκάλινα ομοιτειακός Άρχοντας της χώρας επισκέφθηκε το Μουσείο μας. ώματα, έργα των Γάλλων αιχμαλώτων των Ναπολεόντειων πολέμων. Οφείλω να σημειώσω ότι σημαντική στήριξη στην εκδήλωση είχαμε Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, ως γνωστόν, προεδρεύει στην συμαπό τον Αντιπρόεδρο του Μουσείου και Πρόεδρο των Ευρωπαίων βουλευτική επιτροπή του Υπουργείου Πολιτισμού για την Προστασία Εφοπλιστών κ. Πάνο Λασκαρίδη. και την Ανάδειξη των Παραδοσιακών Σκαφών και της ΞυλοναυπηγιΣτο σημείο αυτό θα ήθελα να απευθύνω ευχαριστίες και σε όλους κής Τέχνης του Ελληνικού Χώρου. Στο πλαίσιο αυτό και ύστερα από τους χορηγούς και δωρητές μας που με τη γενναιοδωρία τους και πρόταση του Ελληνικού Συνδέσμου Παραδοσιακών Σκαφών και του αυτή τη χρονιά διασφαλίσαμε την καθημερινή λειτουργία του φορέα. Συλλόγου «Πρωτέας», το Μουσείο διοργάνωσε συνέντευξη τύπου με Ενδεικτικά αναφέρω τον κ. Αθανάσιο Μαρτίνο, τον κ. Παναγιώτη Λαστόχο να σταματήσει η επιδοτούμενη καταστροφή των ξύλινων αλισκαρίδη, την κυρία Θεοδώρα Παπανικολάου, τον Αρχηγό ΓΕΝ, Αντιευτικών σκαφών. ναύαρχο Νικόλαο Τσούνη για τη μεγάλη τους βοήθεια. Όπως όλοι γνωρίζετε η εφαρμογή του επιχειρησιακού προγράμμαΕπίσης, θερμές ευχαριστίες οφείλουμε σε όλους τους εθελοντές που τος του Υπουργείου Γεωργικής Ανάπτυξης και Τροφίμων για τη μείμε επιμέλεια και προσήλωση καθημερινά προστρέχουν το Ναυτικό ωση του αλιευτικού στόλου, πρόγραμμα που απορρέει από την πιστή Μουσείο της Ελλάδος στην εκπλήρωση των δράσεών του, την ιστοριεφαρμογή αντιστοίχου προγράμματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει κό κα Βαρβάρα Μπαλαμπανέρη Ξάνθη, τον ναυπηγό κ. Δημήτρη Σγουοδηγήσει ένα μεγάλο αριθμό ξύλινων αλιευτικών σκαφών στην καρέλη, τα μέλη της Πολιτιστικής Ομάδας «Αρχιπέλαγος», κ. Νίκο Παπαταστροφή, καταστρέφοντας συγχρόνως ένα τμήμα της ναυτικής μας δόπουλο και κα. Ευδοκία Βουβάλη, την κα Μαρία Σερέτη η οποία παρά παράδοσης και κληρονομιάς. τη συνταξιοδότησή της εξακολουθεί να προσέρχεται στο Μουσείο. Η συνέντευξη έλαβε χώρα στο Μουσείο, στις 29 Μαρτίου 2018, παΕπίσης, στους ζωγράφους και μέλη μας κυρίους, Ιωσήφ Ντεμίρη, ρουσία του εκπροσώπου του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Σωτήρη Τζαμουράνη και Δημοσθένη Χοζό για τη διάθεση έργων τους Τροφίμων κου Κατσάφαρου, ο οποίος μας ενημέρωσε ότι συνολικά υπέρ των σκοπών του Μουσείου και τον κ. Γιώργο Χάλαρη για την 766 σκάφη έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα και οδεύουν προς διάλυση. συνεχή υποστήριξή του. Από αυτά έχουν επιλεχθεί περίπου 40 αμιγώς ξύλινα σκάφη, τα οποία εν δυνάμει μπορούν να χαρακτηριστούν ότι έχουν πολιτισμική αξία. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας Διευκρίνισε πως η δυνατότητα της εξαίρεσης των σκαφών αυτών

68 Περιπλους



Ημερολόγιο Μουσείου

Λογοδοσία των πεπραγμένων του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος για το έτος 2018 από τον Γενικό Γραμματέα του Δ.Σ. Αρχιπλοίαρχο (Ο) Π.Ν. ε.α. Ιωάννη Λιναρδάκη

Α

γαπητά Μέλη του Δ.Σ., αξιότιμα μέλη του Μουσείου μας Καλή σας ημέρα, καλή Κυριακή και Καλωσορίσατε στην ετήσια Γενική μας Συνέλευση. Επιτρέψτε μου να σας παρουσιάσω εν συντομία τη λογοδοσία των πεπραγμένων του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος για το παρελθόν έτος. Πριν όμως προχωρήσω στην παρουσίαση των διαφόρων τομέων των δραστηριοτήτων του Μουσείου θα ήθελα να τιμήσω τα μέλη μας που έφυγαν το 2018 έχοντας αφήσει το δικό τους αποτύπωμα στην μακρόχρονη πορεία του πολιτιστικού μας φορέα, αναφέροντάς τα ονομαστικά: • Αναγνωστόπουλος Θεοδόσιος (2010) • Καλογείτων Παναγιώτης (2005) • Κορωναίος Ευάγγελος (1997) • Λινάρδος Δημήτριος (2010) • Παπαδάς Στέργιος (1997) • Σταμούλη Μαρία (1990) & • Χαραμής Γεώργιος (2010) Η μνήμη τους ας μένει πάντα κοντά μας.

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ Στις 24 Μαρτίου 2018 φιλοξενήθηκε στους χώρους του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος επιστημονική ημερίδα που οργάνωσε η Μονάδα Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών. Από τις 23 έως 25 Απριλίου 2018 το Μουσείο συνδιοργάνωσε το διεθνές συνέδριο στην Αθήνα για την ανάδειξη της κρυμμένης αρχιτεκτονικής πολιτιστικής κληρονομίας σε χερσαίο χώρο και στη θάλασσα BRAU4, που ήταν αφιερωμένο στη μνήμη της Ρέας Τάσσιου και οι εργασίες του τελούσαν υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Στις 2 Μαΐου 2018 στο πλαίσιο της επίσημης επίσκεψης του στη χώρα μας, ο Αρχηγός του Ναυτικού του Ισραήλ Αντιναύαρχος Eli Sharvit

Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΜΕ, Αρχιπλοίαρχος (Ο) Π.Ν. ε.α. Ιωάννης Λιναρδάκης.

με τη συνοδεία του επισκέφθηκαν το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Τους υποδέχτηκαν η Πρόεδρος Μουσείου και μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου. Οι επίσημοι προσκεκλημένοι ξεναγήθηκαν στις μόνιμες συλλογές του Μουσείου. Το Μουσείο οργάνωσε για τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων 2018 διαγωνισμό φωτογραφίας μέσω των κοινωνικών δικτύων. Καλέσαμε τον κόσμο να επισκεφτεί δωρεάν το Μουσείο στις 18 & 19 Μαΐου, να γνωρίσει τις συλλογές του, να φωτογραφίσει το αγαπημένο του έκθεμα και να μας αποστείλει την φωτογραφία λαμβάνοντας μέρος στον διαγωνισμό. Οι φωτογραφίες αναρτήθηκαν στους λογαριασμούς μας στο Facebook και στο twitter και οι χρήστες ψήφισαν και ανέδειξαν τις 3 δημοφιλέστερες. Το εγχείρημα είχε ομολογουμένως επιτυχία. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι τις δύο εβδομάδες που έτρεχε ο διαγωνισμός είχαμε πάνω από 500 νέους ακολούθους στους λογαριασμούς μας στα δίκτυα. Το Μουσείο μας στις 2 Ιουνίου 2018 σε συνεργασία με το πολιτιστικό σωματείο του Πειραιά «ΔΙΟΝΥΣΟΣ» διοργάνωσαν βιωματική και

Περιπλους 69

Ημερολόγιο Μουσείου 

1

2

1. Το µέλος της Εξελεγκτικής Επιτροπής Ιωάννης Πολυκανδριώτης στο βήµα. 2. Διακρίνονται στην πρώτη σειρά ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. Χρήστος Καζάσης, ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. Κωνσταντίνος Ζωγραφάκης, κόρη του Μαριλένα Ζωγραφάκη και η σύζυγος του Μαρίνα Ζωγράφακη. Στην πίσω σειρά από αριστερά ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. Παναγιώτης Μανάκος, η κα Μάρω Δήµου και ο κος Φρίξος Δήµου.

ψυχαγωγική δράση για παιδιά ηλικίας από 5 έως 12 ετών στο πλαίσιο των Ημερών Θάλασσας. Μέσα από το χορό, τη μουσική, το τραγούδι και τις κατασκευές τα παιδιά εκφράστηκαν δημιουργικά και ήρθαν σε επαφή με πτυχές της ναυτικής μας παράδοσης. Η εκδήλωση ξεκίνησε με μια μικρή συναυλία από την Φιλαρμονική του Δήμου Πειραιώς και συμμετείχε επίσης η παιδική χορωδία του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιώς, ενώ παραδοσιακούς νησιωτικούς χορούς δίδαξε εκπρόσωπος της σχολής χορού ANGEL DANCE SPORT ACADEMY. Στις 27 και 28 Ιουνίου 2018 παρουσιάστηκε στο Μουσείο ο θεατρικός κωμικός μονόλογος «Οι περιπέτειες μιας λογίας ρέγγας», στο πλαίσιο του προγράμματος του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά ATLAS –Άνοιγμα στην πόλη. Με αφορμή ένα μικρό χιουμοριστικό άρθρο του 19ου αιώνα στην καθαρεύουσα, διαμορφώθηκε μία ολοκληρωμένη ιστορία, ένα ταξίδι - παραμύθι που φωτίζει την ιστορία του Πειραιά, ταξιδεύοντας τον θεατή του. Το Μουσείο συμμετείχε και φέτος στους εορτασμούς για τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομίας στις 28 & 29 Σεπτεμβρίου παρουσιάζοντας με τη συνεργασία του Zea Harbour Project και της Ομάδας «Τhe Urban Game» την δράση με τίτλο: The Urban Game Sketchbook & "Πειραιάς: Το λιμάνι των τριήρων". Μέσα από μία ψηφιακή διαδραστική εφαρμογή παιγνίου, την προβολή video και με αφετηρία εκθέματα της συλλογής του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος παρουσιάζονται στο κοινό τα αρχαία μνημεία του ναυστάθμου της Ζέας που βρίσκονται "κρυμμένα" μέσα στο πολεοδομικό ιστό της σύγχρονης πόλης. Με τη βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας προσφέρεται μια ψυχαγωγική εμπειρία τύπου adventure game, που έχει ως στόχο να συμβάλλει στην κατανόηση από τον επισκέπτη τόσο της λειτουργίας του αρχαίου λιμανιού, όσο και της διαχρονικής εξέλιξης του ιστορικού τοπίου. Με αφορμή την ανάδειξη της Αθήνας ως Παγκόσμιας Πρωτεύουσας Βιβλίου για το 2018 η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Πειραιά σε συνεργασία με το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος παρουσίασαν από 8 Νοεμβρίου έως 8 Δεκεμβρίου 2018 την ειδική έκθεση με θέμα «Από τον Σκληρό Βράχο στον Σκληρό Δίσκο» με τη συλλογή του Καθηγητή της τέχνης του βιβλίου κ. Διονύση Βαλάση, μέλους του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος. Στην έκθεση παρουσιάσθηκαν αντίγραφα μουσείων, πρωτότυπα αντικείμενα και βιβλία από όλον τον κόσμο. Το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος σε συνεργασία με την Πολιτιστική Ομάδα "Αρχιπέλαγος" πραγματοποίησε το Σάββατο 8 Δεκεμβρίου, σεμινάριο με θέμα τους "Σφουγγαράδες της Καλύμνου και το Σφουγγάρι", για εκπαιδευτικούς της Περιφερειακής Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Αττικής. Εισηγητές του σεμιναρίου, τα μέλη της Πολιτιστικής Ομάδας "Αρχιπέλαγος" κ. Ευδοκία Βουβάλη και κ. Νίκος Παπαδόπουλος.

70 Περιπλους

Tην Κυριακή 16 Δεκεμβρίου 2018 φιλοξενήσαμε με ιδιαίτερη χαρά την εορταστική εκδήλωση του Κέντρου Ειδικής Φροντίδας Παιδιών (ΚΕΦΠ) με την ευκαιρία των εορτών των Χριστουγέννων και του Νέου Έτους. Το ΚΕΦΠ λειτουργεί από τον Νοέμβριο του 2006, σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στις εγκαταστάσεις του Ναυτικού Νοσοκομείου Πειραιά (ΝΝΠ), παρέχοντας τις υπηρεσίες του σε παιδιά των οικογενειών του Στρατιωτικού και Πολιτικού προσωπικού των Ενόπλων Δυνάμεων, του Λιμενικού Σώματος – Ελληνικής Ακτοφυλακής και του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη. ΣΥΛΛΟΓΕΣ – ΑΡΧΕΙΑ Σημαντικές ήταν και τη χρονιά που μας πέρασε οι δωρεές κειμηλίων και αρχειακού υλικού πού αποτέλεσαν και θα αποτελούν πάντοτε την ναυτική πολιτιστική μας κληρονομιά η οποία διαφυλασσόμενη ως κόρη οφθαλμού πρέπει να παραδίδεται στις επόμενες γενιές των αειναυτών Ελλήνων. Μεταξύ άλλων θα θέλαμε να αναφερθούμε στην δωρεά του Αρχηγού Γ.Ε.Ν. Αντιναυάρχου Νικολάου Τσούνη Π.Ν., ο οποίος δώρισε στο Μουσείο τρία μοντέλα υπό κλίμακα: Ένα αεροσκάφος P-3 Lockheed, ένα υποβρύχιο (U-BOAT Klass 214) και μία πυραυλάκατο με διακριτικά P69, του κ. Μανώλη Ζώρζου από τη Σύρο, καπετάνιου του Ε.Ν. και ξυλοναυπηγού, ένα ομοίωμα πλώρης τράτας στην μνήμη του πατέρα του καραβομαραγκού και ιδιοκτήτη ταρσανά, καθώς και δύο πίνακες με τον φάρο του Καστελόριζου και του φάρου στις Απολυτάραις της ζωγράφου κυρίας Λιλής Ήμελλου μέλους του Μουσείου μας. Αγαπητά μας μέλη, το Ναυτικό Μουσείο αισθανόμενο την σπουδαιότητα της διατηρήσεως στις μνήμες, της διαδόσεως και της καλλιέργειας της ατελεύτητης Ελληνικής ναυτοσύνης, βρίσκεται διαρκώς σε αναζήτηση νέου υλικού για τον εμπλουτισμό των συλλογών και των αρχείων του. Στο πλαίσιο αυτό απευθυνόμαστε σε εσάς επισημαίνοντας ότι κάθε ευγενική προσφορά προς ενίσχυση των συλλογών μας αλλά και των αρχείων μας με έγγραφα και φωτογραφίες μέχρι και των τελευταίων δεκαετιών του 20ού αιώνα θα αποτελούσε σημαντικό βοήθημα στην επίτευξη του στόχου μας. Το ίδιο ισχύει και για την Βιβλιοθήκη μας «Αθηνούλα Μαρτίνου», ο εμπλουτισμός της οποίας με εκδόσεις, κυρίως ιστορικού και ναυτικού περιεχομένου, αποτελεί μία από τις πρώτες προτεραιότητές μας. Η Βιβλιοθήκη εμπλουτίστηκε με 700 περίπου νέους τίτλους βιβλίων, οι περισσότεροι από τους οποίους προήλθαν από δωρεές μελών (όπως η δωρεά του μέλους μας κυρίας Εύης Πιπερίδου, η οποία δώρισε σημαντικό αριθμό εκδόσεων για τα υπερωκεάνια), φίλων, εκδοτικών οίκων, πολιτιστικών ιδρυμάτων, και στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της συμμετέχει από τα τέλη του 2017 στο Δίκτυο Ναυτιλιακών Βιβλιοθηκών ΔI.NAY.BI (MarLiNet Maritime Libraries Network). Στο δίκτυο αυτό συμμετέχουν άλλες 7 ειδικές και πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες φορέων όπως:



Ημερολόγιο Μουσείου

Στο στιγµιότυπο διακρίνονται από αριστερά η κα Αικατερίνη Τσαρτακλέα, ο καθηγητής του Παν/µίου Αιγαίου και µέλος του Δ.Σ. του ΝΜΕ κος Νικήτας Νικητάκος, ο Αντιναύαρχος Λ.Σ. ε.α. και Ταµίας του ΝΜΕ κος Νικόλαος Σερέτης, ο Υποναύαρχος Λ.Σ. ε.α. και Β΄ Αντιπρόεδρος του ΝΜΕ κος Γεώργιος Καλαρώνης και ο Πρόεδρος του Δηµοτικού Συµβουλίου Πειραιά κος Γεώργιος Δαβάκης.

• του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, • του Ιδρύματος Ευγενίδου, • της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, • του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, • των Πανεπιστημίων Πειραιά και Αιγαίου και πρόσφατα • της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού. Σκοποί του δικτύου είναι μεταξύ άλλων η επέκταση συνεργιών σε θέματα κτήσης νέων τίτλων & η διερεύνηση της διαθεσιμότητας των τίτλων στους χρήστες, η αύξηση της αναγνωσιμότητας των ναυτιλιακών συλλογών των βιβλιοθηκών και η μεγιστοποίηση της προβολής τους σαν σημαντικών συλλογών σε θέματα σχετικά με την ναυτιλία και γενικότερα τις θαλάσσιες μεταφορές. Η επίσημη παρουσίαση του ΔΙ.ΝΑΥ.ΒΙ. στη Ναυτική-Ναυτιλιακή κοινότητα της χώρας πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα 17 Δεκεμβρίου 2018, στο Ναυτικό Επιμελητήριο Ελλάδος.

φυσικών σφουγγαριών. Το πρόγραμμα παρουσιάζεται εθελοντικά από τα μέλη της Πολιτιστικής Ομάδας Αρχιπέλαγος και εκλεκτά μέλη του Μουσείου κυρία Ευδοκία Βουβάλη και κύριο Νίκο Παπαδόπουλο, οι οποίοι έχουν επιμεληθεί τον σχεδιασμό του. Αξίζει να σημειωθεί ότι προς μεγάλη μας ικανοποίηση, πέραν των λοιπών ιδιαίτερα πολλών επισκεπτών, το Μουσείο επισκέφθηκαν τον προηγούμενο χρόνο πλέον των 19.000 μαθητών ξεναγηθέντες στις εγκαταστάσεις και στα εκθέματά μας. Τέλος, η εκπαιδευτική ομάδα του Μουσείου συνέχισε να συμμετέχει στις δράσεις της ομάδας εκπαιδευτικών προγραμμάτων του ελληνικού τμήματος του I.C.O.M. με συμμετοχή σε σεμινάρια και ημερίδες. Στο πλαίσιο αυτό, η αρχαιολόγος κ. Ιωάννα Μπερμπίλη παρουσίασε 5 ψυχαγωγικές και εκπαιδευτικές δράσεις του Μουσείου σε ημερίδα που οργανώθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού και το I.C.O.M. στο Αμφιθέατρο του Υπουργείου στις 23 Νοεμβρίου 2018.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Το Μουσείο υπερήφανα συνέχισε για 24η χρονιά το εκπαιδευτικό του έργο με την διενέργεια εκπαιδευτικών προγραμμάτων και ξεναγήσεων στις μόνιμες συλλογές του. Φέτος, στα ήδη, υπάρχοντα προγράμματα έχει ενταχθεί και το πρόγραμμα «Σφουγγαράδες της Καλύμνου και φυσικό σφουγγάρι», για μαθητές της Ε΄ & ΣΤ΄ Δημοτικού, Γυμνασίου & Λυκείου. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει τρεις ενότητες: Στην πρώτη ενότητα παρουσιάζεται, με τη βοήθεια οπτικοακουστικού υλικού, η εξέλιξη της σπογγαλιείας και οι τρόποι αλίευσης του φυσικού σφουγγαριού ανά τους αιώνες. Τα παιδιά ακολουθώντας ένα σφουγγαράδικο καΐκι, την εποχή της ακμής της σπογγαλιείας, έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν την προετοιμασία των σφουγγαράδων για το πολύμηνο ταξίδι τους, το ψάρεμα των σφουγγαριών καθώς και τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι «ήρωες» αυτοί των θαλασσών. Στη δεύτερη ενότητα, γίνεται αναφορά στον “χορό του μηχανικού” και αναλύεται η “νόσος των δυτών”. Στην τελευταία ενότητα οι μαθητές θα γνωρίσουν τα είδη των σφουγγαριών, τα στάδια επεξεργασίας τους και τις χρήσεις τους. Στον χώρο της παρουσίασης οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να δουν από κοντά ένα σκάφανδρο, εξαρτήματα από τη στολή του δύτη, καθώς και μία έκθεση

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Είκοσι έξι χρόνια πέρασαν από την πρώτη έκδοση του περιοδικού του Μουσείου «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας», στο οποίο προσπαθούμε να παρουσιάσουμε όλες τις εκφάνσεις της ναυτιλίας μας και της ναυτικής μας ιστορίας. Τη χρονιά που μας πέρασε ο «Περίπλους» φιλοξένησε στις σελίδες του σημαντικά αφιερώματα γύρω από την ναυτική μας ιστορία και παράδοση, ενώ το τεύχος 104 ήταν αφιερωμένο στη μεγάλη γιορτή της ναυτιλίας, τα «Ποσειδώνια» περιλαμβάνοντας άρθρα από σημαντικές προσωπικότητες της ελληνικής ναυτιλίας. ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ Η συνεργασία με το περιοδικό «ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ» συνεχίζεται ως σήμερα. Σε κάθε περιοδικό παραχωρούνται 2-3 σελίδες στις οποίες παρουσιάζονται οι δραστηριότητες του Μουσείου, ενώ μέσα από αφιερώματα σε ιστορικές επετείους του Πολεμικού και Εμπορικού Ναυτικού προβάλλεται υλικό από τις συλλογές και τα Αρχεία του Μουσείου. Εδώ ολοκλήρωσα την σύντομη λογοδοσία μου. Στη συνέχεια ακολουθεί η παρουσίαση των οικονομικών στοιχείων της παρελθούσης χρήσεως. Σας ευχαριστώ θερμά για την προσοχή σας.

Περιπλους 71

Ημερολόγιο Μουσείου 

Παγκόσμια Ημέρα Ναυτιλίας. Εκδήλωση των τμημάτων ΑΗΕΠΑ Πειραιώς & Ψυχικού-Φιλοθέης.

M

ε μεγάλη επιτυχία το Σάββατο 28 Σεπτεμβρίου 2019 πραγματοποιήθηκε ο εορτασμός της «Παγκόσμιας Ημέρας Ναυτιλίας» στην κατάμεστη αίθουσα του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Το θέμα της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας Ναυτιλίας ήταν η «Ενδυνάμωση της Γυναίκας στη Ναυτιλιακή Κοινότητα». Στόχος είναι η παρακίνηση όλο και περισσότερων γυναικών να συμμετάσχουν και να διεκδικήσουν ισότιμες συνθήκες εργασίας και ευκαιρίες ανέλιξης σε έναν χώρο παραδοσιακά «ανδροκρατούμενο». Ο Γενικός Γραμματέας του Παγκόσμιου Οργανισμού Ναυτιλίας, Kitack Lim, στο μήνυμά του χαρακτηριστικά αναφέρει: «Το φετινό θέμα δεν είναι μόνο μια ιδέα ή μια έννοια. Αποτελεί αναγκαιότητα, η οποία προϋποθέτει δυναμική δράση που θα καταρρίψει βαθιά ριζωμένους δομικούς, θεσμικούς και πολιτισμικούς φραγμούς. Η Ναυτιλία υπήρξε μια ανδροκρατούμενη βιομηχανία και το ίδιο ισχύει για πολλά από τα επαγγέλματα που σχετίζονται με αυτήν. Ωστόσο, αυτό αλλάζει.» Την εκδήλωση, που ήταν συνδιοργάνωση των τμημάτων AHEPA HJ09 Πειραιώς & HJ-40 Ψυχικού-Φιλοθέης, τίμησαν με την παρουσία τους ο Δήμαρχος Πειραιά Γιάννης Μόραλης, ο Βουλευτής Πειραιά Νικόλαος Μανωλάκος, ο Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος του Οργανισμού Λιμένος Θεσσαλονίκης Σωτήριος Θεοφάνης, ο Πρόεδρος της Ένωσης Κρουαζιεροπλοίων και μέλος του Δ.Σ. του ΝΜΕ Θεόδωρος Κόντες, ο Πρόεδρος Πλοιοκτητών Σκαφών Τουρισμού Αντώνης

72 Περιπλους

Στελλιάτος, ο Αντιπρόεδρος του Διεθνούς Ιδρύματος Σαλαμίς Κυριάκος Μαριδάκης, ο καθηγητής Γεωπολιτικής και Οικονομικής Γεωγραφίας Ιωάννης Μάζης, ο εκπρόσωπος του Αρχηγού Γ.Ε.Σ Ταξίαρχος Ανέστης Παπαδόπουλος και ο εκπρόσωπος του Λιμενικού Σώματος Υποναύαρχος Ιωάννης Ζήκας Λ.Σ. πολλά στελέχη ναυτιλιακών εταιρειών, αξιωματούχοι και μέλη άλλων Τμημάτων της AHEPA και πολλοί εκλεκτοί προσκεκλημένοι. Η εκδήλωση ξεκίνησε με το καλωσόρισμα της Προέδρου του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος κ. Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ενώ στη συνέχεια χαιρετισμούς έκαναν: οι Πρόεδροι των Τμημάτων AHEPA HJ-09 Πειραιώς κ. Διονύσιος Πολίτης και AHEPA HJ-40 Ψυχικού κ. Παναγιώτης Ριζόπουλος και ο Πρόεδρος της Ένωσης Εφοπλιστών Ναυτιλίας Μικρών Αποστάσεων κ. Χαράλαμπος Σημαντώνης. Ο Υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής Ιωάννης Πλακιωτάκης απέστειλε χαιρετισμό στην εκδήλωση, τον οποίο διάβασε η κα Έφη Κόλλια αντιπρόεδρος του Τμήματος «Υπατία» των Daughters of Penelope. Ομιλητές ήταν ο Διευθυντής της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού Πλοίαρχος κ. Ιωάννης Διαμαντάκης Π.Ν., ο cpt κ. Δημήτριος Ματθαίου CEO της Arcadia Shipmanagement & Chairman of the «Green Award Foundation» και ο κ. Γεώργιος Ξηραδάκης, Πρόεδρος του U.S. Propeller Club of Piraeus.

Ημερολόγιο Μουσείου 

Επίσκεψη απογόνων του πυρπολητή Κωνσταντίνου Κανάρη από την Γαλλία

T

ην Παρασκευή 23 Αυγούστου 2019 ο Πρόεδρος κος Michel Marbot και 35 περίπου μέλη του σωματείου “Φίλοι των Ψαρών” (Association des Amis de Psara), στο πλαίσιο της περιήγησης τους σε μουσεία και τόπους που σχετίζονται με την ιστορία του Ψαριανού ήρωα της Ελληνικής Επανάστασης, επισκέφθηκαν το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και ξεναγήθηκαν στις συλλογές του από τον Αντιναύαρχο ΠΝ εα κ. Ιωάννη Παλούμπη.

Τελετή απονομής επάθλων 56ου Ράλλυ Αιγαίου

T

η Δευτέρα 29 Ιουλίου 2019, διοργανώθηκε η λαμπρή τελετή απονομής επάθλων στους νικητές του 56ου Ράλλυ Αιγαίου στη Ναυτική Διοίκηση Αιγαίου (ΝΔΑ). Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος όπως κάθε χρονιά στήριξε την διοργάνωση με την αθλοθέτηση ενός κυπέλλου για τους νικητές.

εταιρικεσ χορηγιεσ

Ευχαριστούμε τις εταιρείες που ανταποκρίθηκαν θετικά στο αίτημα του Ναυτικού Μουσείου και προσέφεραν από 300 € και άνω για τη συνέχιση της λειτουργίας του.

SEAMAR MANAGEMENT TOTOTHEO MARITIME Στον κατάλογο δεν περιλαμβάνονται οι εταιρείες που δεν επιθυμούν να δημοσιευθεί η χορηγία τους.

χρηματικεσ δωρεεσ Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες και την ευγνωμοσύνη μας για την οικονομική τους συνεισφορά προς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για τη συνέχιση της λειτουργίας του. Το μέλος του Μουσείου κ. Δημήτριος Στ. Βαφείδης κατέθεσε το ποσό των 100 ευρώ εις μνήμην της θανούσης στο Λονδίνο εξαδέλφης του Πόπης Πετρίδου-Λαγά. Η κηδεία της έγινε στην Καβάλα στις 24/08/2019. Το μέλος του Μουσείου κ. Γεώργιος Στρίγκος κατέθεσε το ποσό των 2.000 ευρώ εις μνήμην της θείας του, μέλους και δωρήτριας του Μουσείου Αγνής Μπουροπούλου.

Νέα Μέλη Καλωσορίζουμε τα νέα μέλη του Μουσείου Καπετανάκης Παναγιώτης, Ναυτιλιακός Ιστορικός Κοβός Γεώργιος, Δημοσιογράφος Μίλεσης Στέφανος, Πρόεδρος Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς - Συγγραφέας - Ιστορικός ερευνητής

Δωρεές Εκθεμάτων και Αρχειακού Υλικού Δώρησαν στο Μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμα: Ο κ. Κωνσταντίνος Μαρέντης, έναν ναυτικό εξάντα του 1957, οικογενειακό κειμήλιο από τον πατέρα του Πλοίαρχο Ε.Ν. Κοσμά Μαρέντη (1947-2019). Ο κ. Πάρις Φασιλής, εμποροπλοίαρχος, με την ευγενική μεσολάβηση του κ. Λίνου Μπενάκη, ένα ναυτιλιακό έγγραφο του 1878 από τη Σύρο. Το μέλος μας κ. Κωνσταντίνος Ξέστερνος, έναν κάλυκα βλήματος 5 ιντσών προερχόμενο από το Α/Τ Βασίλισσα Όλγα. Το μέλος μας κ. Στέλιος Σβώκος, έναν πίνακα με ναυτικούς κόμπους δικής του κατασκευής. Η κυρία Μαρία Συμνιανάκη, παλαιά διαφημιστικά έντυπα των εταιρειών MINOAN LINES και GA FERIES καθώς και έναν χάρτη της Νήσου Κρήτης (Ανατολικό τμήμα, Ν. Θήρα μέχρι Ν. Κάσος) έκδοσης της Υδρογραφικής Υπηρεσίας, Μάρτιος 1995.

Περιπλους 73



Ημερολόγιο Μουσείου

74 Περιπλους

Καλό Ταξίδι… Η

Αγνή Μπουροπούλου-Στρίγκου ήταν επίτιμο μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος από το 2007. Έφυγε από κοντά μας την 1η Σεπτεμβρίου 2019. Σύζυγος της ήταν ο πρώην πρόεδρος του Συμβουλίου Επικρατείας Νικόλαος Μπουρόπουλος. Ήταν Κυρία ιδιαίτερα ευγενής, με πολλές ευαισθησίες, και με έντονο επιχειρηματικό πνεύμα. Τιμώντας την σπουδαία παράδοση που συνέδεε την οικογένειά της με το μουσείο, ενίσχυε συστηματικά και γενναιόδωρα τις δράσεις του. Ήταν κόρη του διακεκριμένου επιχειρηματία, πολιτικού και πρώτου προέδρου του Μουσείου Γεωργίου Στρίγκου. Ο Γεώργιος Στρίγκος αυτοδημιούργητος, κοσμοπολίτης, φιλότεχνος, αναδείχθηκε σε δεσπόζουσα μορφή της επιχειρηματικής και κοινωνικής ζωής του Πειραιά, στις αρχές του 20ου αιώνα. Ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του ως τραπεζικός υπάλληλος και εξελίχθηκε σε Σύμβουλο της Εθνικής Τράπεζας. Επιδόθηκε σε μία ποικιλία επιχειρηματικών δραστηριοτήτων: τραπεζίτης, έμπορος, βιομήχανος, εφοπλιστής. Ήταν ιδρυτικό μέλος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιά και πρόεδρος του από το 1923 έως το 1935. Παράλληλα κατέλαβε δημόσια αξιώματα: Πρόξενος της Σουηδίας στον Πειραιά, Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιά, βουλευτής Πειραιώς & Νήσων. Ως γνήσιος επιχειρηματίας διέβλεπε κάτι που σήμερα θεωρείται δεδομένο, ότι οι επιχειρήσεις επωφελούνται από τις πολιτιστικές δραστηριότητες. Ο πολιτισμός και οι μουσειακοί οργανισμοί αποτελούν μοχλούς οικονομικής ανάπτυξης. Από την εποχή της θητείας του στο Επιμελητήριο, με αρθογραφία του είχε υποστηρίξει την ιδέα της ίδρυσης ναυτικού μουσείου στον Πειραιά. Το 1949 ιδρύεται η «Εταιρεία του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος», στο οποίο έγινε πρώτος Πρόεδρος για το διάστημα 1949-1953. Στην πανηγυρική ομιλία που εκφώνησε επ’ ευκαιρίας της ιδρύσεως της Εταιρείας διαφαίνεται ότι ήταν ένθερμος κοινωνός του οράματος της δημιουργίας ενός ναυτικού μουσείου ανταξίου της μακραίωνης ναυτικής ιστορίας των Ελλήνων, θεωρώντας μάλιστα τη λειτουργία ενός τέτοιου πολιτιστικού ιδρύματος αποτελούσε εθνική αναγκαιότητα στους χαλεπούς εκείνους πρώτους μεταπολεμικούς χρόνους. Χαρακτηριστικά αναφέρει πως ο σημαντικότερος σκοπός που θα εκπληρώσει η ύπαρξη του Ναυτικού Μουσείου είναι ο παιδευτικός και καθορίζει την αποστολή του ως ακολούθως: «Η αγάπη προς τη θάλασσαν που μας περιτριγυρίζει, η ανάτασις της νεολαίας προς τα ανώτερα ιδανικά και η καλλιέργεια προς επίδοσιν εις το ναυτικό επάγγελμα.». Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος αισθάνεται ιδιαίτερη συγκίνηση για τον χαμό της Αγνής Μπουροπούλου. Το ίδρυμα έχασε μια υποστηρίκτρια των δραστηριοτήτων του, μιά πιστή φίλη, μια εκλεκτή Κυρία. Καλό της ταξίδι.

Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του ΝΜΕ Πάνω: Αγλαΐα Παπά (1904-1984), Προσωπογραφία της Αγνής Στρίγκου-Μπουροπούλου. Κάτω: Αγλαΐα Παπά (1904-1984), Προσωπογραφία του Γεωργίου Στρίγκου. Περιπλους 75

Ελλήνων Πλόες Seafaring of the Hellenes η ιστορία 10.000 χρόνων της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας

Για πληροφορίες: T. 210 45 16 264, 210 45 16 822 • F. 210 45 12 277 • E. info@hmmuseum.gr

76 Περιπλους

Β

ρέθηκα τελευταία να συμμετέχω σε μια οργανωμένη εκδρομή 8 ημερών στη Νότια Ιταλία και στη Σικελία. Η εκδρομή είχε σχεδιασθεί με μικρό λεωφορείο το οποίο αναχώρησε από την Αθήνα, επιβιβάσθηκε σε πλοίο στην Πάτρα και αποβιβάσθηκε στο Μπάρι, από όπου ξεκίνησε η ουσιαστική περιήγηση. Για μένα ήταν η πρώτη φορά που βρέθηκα και διέσχισα αυτή την περιοχή παρά το γεγονός ότι με βαπόρια είχα επανειλημμένα πιάσει στα λιμάνια. Έτσι ήξερα τους ντόκους και τις ράδες στον Τάραντα, το Ρήγιο, τη Μεσσήνη, την Κατάνια, το Παλέρμο, αλλά δεν γνώριζα καθόλου την ενδοχώρα και τις πόλεις τις ίδιες. Η βόλτα μας περιέλαβε επισκέψεις και ξεναγήσεις στο Λέτσε, στον Τάραντα, Ρήγιο, Μεσσήνη, Κατάνια, Ταορμίνα, Συρακούσες, Παλέρμο, Κεφαλού, Αγκριτζέντο (προήλθε από το αρχαίο ελληνικό «άκρα γης» και στη δωρική «άκρα γας», Ακράγας ή Ακράγαντας),και από τα ελληνόφωνα χωριά της νοτίου Ιταλίας τη Στερνατία. Είναι πράγματι συγκινητικό να περιδιαβαίνεις μια περιοχή που επί αιώνες αποκαλούνταν «Μεγάλη Ελλάδα» και ακόμα σήμερα είναι γνωστή ως «Magna Grecia» και να ανακαλύπτεις όλα τα σημάδια του αρχαιοελληνικού πολιτισμού που άνθισε και μεγαλούργησε πριν από περίπου 28 αιώνες. Παντού όπου πήγαμε σε Μουσεία, σε αρχαιολογικούς χώρους, σε αρχαία θέατρα, ακόμα και στις προσόψεις των κτιρίων, στις ονομασίες των περιοχών, των πόλεων, και των οδών, παντού εύρισκες τον Ελληνισμό στο μεγαλείο του. Στη διάρκεια της 8ήμερης περιοδείας έρχονταν και ξανάρχονταν στο νου μου λόγια διάσημων λογοτεχνών που είχα διαβάσει: Ο Βόλφγκανγκ Γκαίτε είχε πει: «Ό,τι είναι ο νους και η καρδιά για τον άνθρωπο είναι και η Ελλάδα για την Οικουμένη». Ο Φρειδερίκος Νίτσε το 1872 στο βιβλίο του «Η γέννηση της Τραγωδίας» στο κεφάλαιο 15 έγραψε το ακόλουθο απόσπασμα: «Αποδεδειγμένα σε κάθε περίοδο της εξέλιξής του ο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός προσπάθησε να απελευθερώσει τον εαυτό του από τους Έλληνες. Η προσπάθεια αυτή είναι διαποτισμένη με βαθύτατη δυσαρέσκεια, διότι οτιδήποτε κι αν δημιουργούσαν, φαινομενικά πρωτότυπο και άξιο θαυμασμού, έχανε χρώμα και ζωή στη σύγκρισή του με το ελληνικό μοντέλο, συρρικνωνότανε, κατέληγε να μοιάζει με φθηνό αντίγραφο, με καρικατούρα. Έτσι ξανά και ξανά μια οργή ποτισμένη με μίσος ξεσπάει εναντίον των Ελλήνων, εναντίον αυτού του μικρού και αλαζονικού έθνους, που είχε το νεύρο να ονομάσει βαρβαρικά ότι δεν είχε δημιουργηθεί στο έδαφός του. Κανένας από τους επανεμφανιζόμενους εχθρούς τους δεν είχε την τύχη να ανακαλύψει το κώνειο, με το οποίο θα μπορούσαμε μια για πάντα να απαλλαγούμε απ' αυτούς.

78 Περιπλους

Γράφει ο Σκάπουλος Όλα τα δηλητήρια του φθόνου, της ύβρεως, του μίσους έχουν αποδειχθεί ανεπαρκή να διαταράξουν την υπέροχη ομορφιά τους. Έτσι, οι άνθρωποι συνεχίζουν να νιώθουν ντροπή και φόβο απέναντι στους Έλληνες. Βέβαια, πού και πού, κάποιος εμφανίζεται που αναγνωρίζει ακέραιη την αλήθεια, την αλήθεια που διδάσκει ότι οι Έλληνες είναι οι ηνίοχοι κάθε επερχόμενου πολιτισμού και σχεδόν πάντα τόσο τα άρματα όσο και τα άλογα των επερχόμενων πολιτισμών είναι πολύ χαμηλής ποιότητας σε σχέση με τους ηνίοχους, οι οποίοι τελικά αθλούνται οδηγώντας το άρμα στην άβυσσο, την οποία αυτοί ξεπερνούν με αχίλλειο πήδημα». Ο μεγάλος Γερμανός θεατρικός συγγραφέας,

ποιητής και ιστορικός Φρίντριχ Σίλερ φέρεται να είχε γράψει Καταραμένε Έλληνα Όπου να γυρίσω τη σκέψη μου όπου και να στρέψω την ψυχή μου μπροστά μου σε βρίσκω. Τέχνη λαχταρώ, ποίηση, θέατρο, αρχιτεκτονική, εσύ μπροστά μου. Επιστήμη αναζητώ, μαθηματικά, φιλοσοφία, ιατρική, κορυφαίος κι ανυπέρβλητος. Για Δημοκρατία διψώ, ισονομία και ισότητα, εσύ μπροστά μου. Καταραμένε Έλληνα, καταραμένη γνώση. Τέλος ο διάσημος Γάλλος ποιητής Ζαν Ρισπέν έγραψε για την προσφορά της Ελλάδας στον παγκόσμιο πολιτισμό.

Αριστερά η μετάφραση και δεξιά, το πρωτότυπο στα γαλλικά:

Η τελευταία λέξη της γης, όταν θα αφήνει την τελευταία της πνοή, θα είναι ΕΛΛΑΣ! Δεν γίνεται να σβήσει η Ελλάδα, ο Έλληνας, η προσφορά του πάνω σε αυτόν τον πλανήτη... Γκρεμίστε όλη την Ελλάδα σε βάθος 100 μέτρων. Αδειάστε όλα τα μουσεία σας, από όλον τον κόσμο. Γκρεμίστε κάθε τι Ελληνικό από όλο τον πλανήτη... Έπειτα σβήστε την Ελληνική γλώσσα από παντού: Από την ιατρική σας, την φαρμακευτική σας. Από τα μαθηματικά σας (γεωμετρία, άλγεβρα) Από την φυσική σας, τη χημεία σας την αστρονομία σας την πολιτική σας. Από την καθημερινότητα σας. Διαγράψτε τα μαθηματικά, διαγράψτε κάθε σχήμα, κάντε το τρίγωνο-οκτάγωνο, την ευθεία, καμπύλη! Σβήστε την γεωμετρία από τα κτίρια σας, από τους δρόμους σας, από τα παιχνίδια σας, από τ' αμάξια σας! Σβήστε την ονομασία κάθε ασθένειας και κάθε φαρμάκου, διαγράψτε την δημοκρατία και την πολιτική!

Le dernier mot de la terre, quand elle laissera son dernier souffle, sera GRECE! Il est impossible d'effacer la Grèce, le peuple grec, son offrande à cette planète...

Détruisez toute la Grèce sur une profondeur de 100 mètres.

Videz tous vos musées, du monde entier.

Détruisez tout ce qu'il y a de grec partout dans le monde...

Ensuite, effacez la langue grecque de partout: De votre médecine, votre pharmaceutique De vos mathématiques (géométrie, algèbre) A partir de votre physique, De votre chimie De votre astronomie, De votre politique, De votre vie quotidienne.

Supprimez les mathématiques, supprimez toutes les formes, transformez le triangle en octogone, la droite en courbe!

Effacez la géométrie de vos bâtiments, de vos rues, de vos jeux, de vos voitures!

Effacez le nom de chaque maladie et de chaque médicament, supprimez la démocratie et la politique!

Προσπάθησα να ερμηνεύσω το γεγονός και κατέληξα ότι πίσω από όλες αυτές τις γνωστές πληροφορίες κρύβεται μια ναυτική εποποιία. Οι Έλληνες ναυτικοί της Μινωικής θαλασσοκρατορίας, αλλά και πιο πίσω από αυτούς οι Κυκλαδίτες, είχαν οργώσει όχι μόνο τη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου, αλλά και την κεντρική και τη δυτική Μεσόγειο διενεργώντας ανταλλακτικό εμπόριο και συσσωρεύοντας γνώσεις, τις οποίες επειδή δεν μπορούσαν να καταγράψουν, τις μετέδιδαν προφορικά από γενιά σε γενιά ναυτικών. Όσον αφορά τα σκάφη με τα οποία ταξίδευαν αφήνω τους αναγνώστες να τα φανταστούν. Πάντως δεν πιστεύω ότι θα ήταν ίδια με το σκάφος του τηγανόσχημου αγγείου που βρέθηκε στη Χαλανδριανή της Σύρου, δηλαδή κωπήλατα. Πιστεύω ότι θα ξανοίχθηκαν μετά το 2.000 π. Χ. όταν τα ιστιοφόρα κάποιας μορφής έκαναν την εμφάνισή τους στη Μεσόγειο. Ζητώ συγνώμη από τους αναγνώστες γιατί η στήλη εξετράπη από τη συνήθη παραδοσιακή μορφή της. Οι Αιολίδες Νήσοι ή Νησιά του Αιόλου (ιταλικά Isole Eolie, σικελικά Isuli Eoli) είναι ένα σύμπλεγμα οκτώ μικρών νησιών και αρκετών ακόμα βραχονησίδων που απλώνεται στη νότια Τυρρηνική Θάλασσα, λίγες δεκάδες ναυτικά μίλια ΒΔ της Μεσσήνης.

Προσωπικά όμως εντυπωσιάσθηκα πολύ περισσότερο από κάποιες μικρές πληροφορίες, άλλες γνωστές σε μένα και άλλες όχι, που μας λέχθηκαν από τον θαυμάσιο ξεναγό μας και τις παραθέτω: Ο Τρωικός πόλεμος αναφέρεται στην περίοδο 1100-1200 π.Χ. και εξιστορήθηκε από τον Όμηρο τον 8ο αιώνα π. Χ. Στην Οδύσσεια περιγράφονται ορισμένες περιοχές της Σικελίας με αλληγορίες, που δείχνουν ότι η περιοχή ήταν γνωστή από τότε: • Η αλληγορία του Κύκλωπα Πολύφημου με το ένα μάτι που πετάει φλόγες και που εκτοξεύει πέτρες που φθάνουν μέχρι τη θάλασσα, περιγράφει την Αίτνα.

• Στο στενό της Μεσσήνης συναντώνται τα ρεύματα δύο σημαντικών θαλασσών του Τυρρηνικού προς βορρά και του Ιονίου πελάγους προς νότο. Συνήθως η περιοχή είναι τρικυμισμένη πολύ περισσότερο από κάθε ένα από τα συναντώμενα πελάγη. Είναι το στενό της Σκύλας (Ιταλία) και της Χάρυβδης (Σικελία).

• Βορείως της Σικελίας υπάρχους διάσπαρτα οκτώ μικρά νησάκια που ονομάζονται ακόμα νησιά του Αιόλου. Από εκεί πέρασε ο Οδυσσέας.

• Η ονομασία της Ταορμίνας, του διάσημου σύγχρονου θερέτρου, προέρχεται από το αρχαιοελληνικό όνομα Ταυρομένιο και αυτό το τελευταίο προέρχεται από το σχήμα της ακτής που θυμίζει κεφάλι ταύρου να κοιτά προς ανατολάς στο Ιόνιο πέλαγος.

• Τέλος στο μικρό νησάκι Ορτυγία, λίγο έξω από την ακτή των Συρακουσσών, υπήρχε από την αρχαιότητα πόσιμο νερό. Το γεγονός αυτό προήλθε ο μύθος του Αλφειού, που ως νέος διέρρηξε τούνελ από την Ελλάδα και βγήκε στην Ορτυγία για να βρει την αγαπημένη του Αρέθουσα, παρθένα στην ακολουθία της Άρτεμης. Και όλα αυτά ήταν γνωστά τον 11ο-12ο αιώνα π. Χ.!!!

Καλό Φθινόπωρο σε όλες και όλους

Το Έκθεμα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου με αριθμό Π5050 είναι πήλινο τηγανόσχημο σκεύος. Βρέθηκε στο Νεκροταφείο Χαλανδριανής στη Σύρο. Περιπλους 79

Ναυτικά Μουσεία και Πολιτιστικοί Φορείς της Ναυτικής Παράδοσης ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Θεμιστοκλέους, 185 37 Μαρίνα Ζέας-Πειραιάς, Τηλ: 210 4516264, 210 4516822, Fax: 210 4512277E-mail: info@hmmuseum.gr • Website: www.hmmuseum.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Κουντουριώτη, 731 33 Χανιά, Τηλ: 28210 91875, Fax: 28210 74484, E-mail: mar-mus@otenet.gr • www.mar-mus-crete.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΑΛΑΞEΙΔΙΟΥ (Δημοτικό) Μουσείου 3 & Σταύρου Νιάρχου, 330 52 Γαλαξείδι, Τηλ/Fax: 22650 41795 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΑΣ (ΥΠ.ΕΘ.Π.Θ- ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ) 180 40 ΥΔΡΑ, Τηλ: 22980 52355, 54142, Fax: 22980 52355, E-mail: mail@gak-ydras.att.sch.gr • www.iamy.gr ΠΛΩΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ-Θ/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» (Κρατικό) Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ/Fax: 210 9888211, E-mail:averof@navy.mil.gr, Website: www.averof.mil.gr/ Α/Τ ΒΕΛΟΣ (Κρατικό) Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα, Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ: 210 9888457 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΜΗΣ 856 00 Γιαλός Σύμης, Δωδεκάνησα, Τηλ: 22460 72363, 22460 72569 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΑΥΠΗΓΙΚΗΣ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ ΤΟΥ Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ (Δημοτικό) Λ. Δημοκρατίας & Μ. Κιουρί (δίπλα στα Τ.Ε.Ε), 188 63 Ν. Ικόνιο, Πέραμα, Τηλ. 210 4014896, 210 4414700 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (Δημοτικό) Βιθυνίας 2, 632 00 Ν. Μουδανιά Χαλκιδικής, Τηλ/Fax: 23730 26166, E-mail: mfbem@hotmail.com ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Αστική μη κερδοσκοπική εταιρία) Τέρμα Αναπαύσεως, (Πύλη ΠΑΛΑΣΚΑ), 188 63 ΠΕΡΑΜΑ, Τηλ: 210 4284270, Fax: 210 4284276, E-mail: info@maritime-museum.gr • Website: www.maritime-museum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΠΟΓΓΑΛΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ (Δημοτικό) Λήμνος 81 400, Τηλ. 22540 92383, 51790, 51362, Fax: 22540 51763, E-mail: dimkout@otenet.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Μπόχαλη, Σταυρός, 29100 Ζάκυνθος, Τηλ.: 26950 83223 / 28249, Fax: 26950 83748 ΜΙΛΑΝΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Τσιλιβή, Ζακύνθου ΤΤ 22100. Τηλ. 26950 42436/ Κιν. 6974 065 776 ΝΑΥΤΙΚΟ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΘΑΚΗΣ (Δημοτικό) Πρώην Ηλεκτρικός Σταθμός, Βαθύ Ιθάκης, Τηλ. 2674033398 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Ενόπλων Δυνάμεων 10, 846 00 Μύκονος, Τηλ.: 22890 22700/210 81 25 547, Fax: 22890 22700, E-mail: museum@emproslines.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΔΡΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Άνδρου, 845 00 Χώρα Άνδρου, Τηλ: 2282 0 22275, 2282 360223, Fax: 2282024166, E-mail: npdd@andros.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΗΡΑΣ (Ν.Π.Ι.Δ) Οία Θήρας, 847 00, Τηλ.: 22860 71156 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΟΝΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Δημοτικό Διαμέρισμα Φάρσων Δήμου Αργοστολίου, 28100 Φάρσα Κεφαλληνίας, Τηλ: 26710 87260, Fax: 26710 25656 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ (Δημοτικό) Ραψάνη, Χρυσοστόμου Σμύρνης 1, Τηλ: 2510 240 668, 6977 391 605, Ε-mail: nmkav.gr@gmail.com • Website:www.nmkav.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΥΜΝΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Καλύμνου, 852 00 Κάλυμνος, Τηλ: 2243 0 51361 ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΠΗΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ (υπό ίδρυση) Πληροφορίες: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου "Νικόλαος Δημητρίου" Τηλ.: 22730 62286 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΡΔΑΜΥΛΩΝ ΧΙΟΥ (υπό ίδρυση) Καρδάμυλα 82 300 Χίος, Τηλ. Πληροφοριών: 2510835287/ Κιν.: 6936136145 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Αγ. Νικολάου 15, 60200 Λιτόχωρο Πιερίας, Τηλ. 2352082711, E-mail: nmlitohorou@yahoo.gr • Website: www.nmlitohorou.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ (Ν.Π.Ι.Δ) Avra-Ship Management SA, Κολοκοτρώνη 116, 18535 Πειραιάς, Τηλ: 210 4181601-6, Οινούσσες, 821 01 Οινούσσες Χίου, Τηλ: 22720 55182, E-mail: elachl@gmail.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Στέφανου Τσουρή 20, 821 00 Χίος, Τηλ: 22710 44139, Fax: 22710 44141, E-mail: naftmusi@otenet.gr • Website: www.chiosnauticalmuseum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΚΙΑΘΟΥ Παλιό Λιμάνι, Σκιάθος 37 002, Τηλ και Fax: 24270 23504, E-mail: skiathosmaritime.m@gmail.com

ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΑ ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΓΙΑΣ ΝΑΠΑΣ ‘’THALASSA’’ Κρυού Νερού 14, 30707Αγία Νάπα,Κύπρος, Τηλ. 00357 23816366, Fax: 003523816369, E-mail: thalassa.museum@agianapa.org.cy • Website: www.thalassamuseum.org.cy/el/

Φορείς (Ιδρύματα - Ινστιτούτα - Ναυτικές Συλλογές) ΙΔΡΥΜΑ ΑΛΣΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Παπαρηγοπούλου 2, 105 61 Αθήνα, Τηλ. 2103368517, Fax: 2103253680, E-mail:info@alsosnautikisparadosis.gr • Website: www.alsosnautikisparadosis.gr ΙΔΡΥΜΑ «ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ» - ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ 2ας Μεραρχίας 36 & Ακτής Μουτσοπούλου, 185 35 Πειραιάς, Τηλ: 210 4297 540-1-2, Fax: 210 4296024, E-mail: info@laskaridou.gr • Website: www.laskaridou.gr/naftiki-sillogi ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Σκρα 94, 176 73 Καλλιθέα, Αθήνα, Τηλ. 2108957234 ΙΔΡΥΜΑ ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ - ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Μιχαήλη Λιβανού 51, 82100 Χίος, Τηλ: 22710 82777, Fax: 22710 81979, E-mail: contact@mariatsakosfoundation.gr • Website: mariatsakosfoundation.gr ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ Γρηγορίου Λαμπράκη 154, 185 33 Πειραιάς, Τηλ: 2104191358, 2104297616, Fax: 2104281665, E-mail: museum@yen.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΕΧΝΗΣ & ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ "ΑΕΙΝΑΥΤΕΣ" Πούντα Ζέζα, Λαύριο, Τηλ.: 210 4133709 80 Περιπλους