ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 88

ΤΕΥΧΟΣ 88 • ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

88

ΙΟΥΛΙΟΣ // ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ // ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 02

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΤΗ

04

Έπαρση Σήματος Α/ΓΕΝ στον Αβέρωφ

06

Ταξιάρχης Αριστείου Ανδρείας Του Πλοιάρχου (Μ) Γεωργίου Μπαμπλένη ΠΝ

10

Ταξινόμηση-τεκμηρίωση της συλλογής παρασήμων και μεταλλίων του ΝΜΕ και εμπλουτισμός της από τη δωρεά του Αντωνίου Αλεξανδρίδη Της Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Προέδρου ΝΜΕ

14

Επίσκεψη MARAD στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

18

Η διάσωση των προσφύγων της Σμύρνης Του Αντιναυάρχου ΠΝ εα Ιωάννη Παλούμπη

22

Η Ναυτική Συλλογή του Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη» στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

26

ΜΑΡΙΝΑ ΖΩΓΡΑΦΑΚΗ. Αρμύρα και Φως

32

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ

38

Αναζητώντας την Κρήτη στη Βενετία και την Τεργέστη Των Κωνσταντίνου Φουρναράκη Προϊσταμένου ΓΑΚ- Ιστορικού Αρχείου Κρήτης & Μανώλη Πετράκη Προέδρου Ναυτικού Μουσείου Κρήτης

42

Μεγάλες μάχες για την κατάκτηση του τίτλου του νικητή του 51ου Ράλλυ Αιγαίου Του Μάνου Ρούδα

44

Γεωγραφικό Μήκος - EΗΠΚ 2014 Του Ιωάννη Παλούμπη, Αντιναυάρχου ΠΝ εα

50

Περί της των πλοίων ονομασίας Του Ηλία Νταλούμη

54

Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας

ΕΠΙΔΡΟΜΕΙΣ ΤΟΥ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΟΣ Αστεροειδείς - Κομήτες - Μετεωρίτες Του Ιωάννη Π. Οικονομόπουλου, Υποναυάρχου Π.Ν. ε.α., Καθηγητή Σ.Ν.Δ.

58

Διαφημίσεις: Κ. Μανωλιός, Ν. Νικολαΐδης Τηλ./Fax: 210 24 35 075

The impossible missions are the only ones which succeed Jacques Yves Cousteau Της Μαριλένας Σταμούλη

60

ΨΗΦΙΣΜΑ Θ΄ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ

64

Εκδήλωση της Ένωσης Συνδέσμου Παλαιμάχων Ποδοσφαιριστών Πειραιά για το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

66

«Οδοιπόρος του Πειραιά...150 χρόνια πριν» Ομιλία της κας Darina Kubincova-Pantoula στην ημερίδα της Ε.Σ.Π.Π. για το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

68

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

72

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΘΑΛΑΣΣΑ

76

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ

78

Βαρόμετρο. Γράφει ο Σκάπουλος

ΤΕΥΧΟΣ 88 • ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

Εξώφυλλο Μαρίνα Ζωγραφάκη, Πλώρη με βολβό, νεώριο Σύρου, 2014, λάδι σε καμβά, 100x80 εκ.

10

Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528 Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 • Fax: 210 45 12 277 E-mail: nme@ath.forthnet.gr, hellenicmaritimemuseum@gmail.com Website: www.hmmuseum.gr

18

Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

26

Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας

42

Γραμματεία: Κλεοπάτρα Ρηγάκη Εκτύπωση: ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Μ. ΣΤΕΡΓΙΟΥ Στα μέλη του Μουσείου διανέμεται Δωρεάν Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

5644

Α

γαπητές φίλες και φίλοι, Το ανα χείρας τεύχος αναφέρεται σε γεγονότα που ξεχώρισαν στην καθημερινή λειτουργία του φορέα μας κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, παρόλο που θα το διαβάσετε εν μέσω Φθινοπώρου! Η επικαιρότητα έχει σημαντικές ειδήσεις για μοναδικά αρχαιολογικά ευρήματα που αναδύονται μέσα από την ελληνική γη αλλά και το βυθό της θάλασσας. Φυσικά αναφερόμαστε στις ανασκαφές στην Αμφίπολη αλλά και στις ενάλιες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στο βυθό των Αντικυθήρων από διεθνή ομάδα επιστημόνων υπό τη διεύθυνση του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου Woods Hole του ΜΙΤ της Μασαχουσέτης υπό την εποπτεία της Προϊσταμένης της Εφορίας Εναλίων Αρχαιοτήτων κυρίας Αγγελικής Σίμωσι και την υποστήριξη του «Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη» και άλλων φορέων. Τα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα αναμφίβολα αναπτερώνουν το ηθικό όλων μας και συγκεντρώνουν θετικά το παγκόσμιο ενδιαφέρον στην Ελλάδα, αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά πως η έξοδος από την στενωπό που διαβιούμε ως κράτος και κοινωνία βρίσκεται στον αξεπέραστο πολιτισμό μας, τον Ελληνικό. Το επόμενο τεύχος του περιοδικού μας θα περιλαμβάνει αφιερώματα με ειδήσεις για τα πολυαναμενόμενα αποτελέσματα των αρχαιολογικών ερευνών που ακόμα βρίσκονται σε εξέλιξη και τα συμπεράσματά τους είναι υπό διαμόρφωση. Επιστρέφοντας στα καθ’ ημάς αξίζει να αναφερθούμε στην επιστολή–μήνυμα του πρωθυπουργού της χώρας κου Αντώνη Σαμαρά που δημοσιεύθηκε στην ειδική έκδοση του περιοδικού μας για τα ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΑ 2014, όπου χαρακτηριστικά αναφέρει: «Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην προώθηση της ελληνικής ναυτιλίας και της έρευνας της ιστορίας της,

2 Περιπλους

μεταξύ άλλων και με την έκδοση του τριμηναίου περιοδικού “Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας”». Αισθανόμαστε ιδιαίτερα υπερήφανοι και συγκινημένοι από την τιμητική αναφορά του Πρωθυπουργού της Χώρας μας, καθώς αποτελεί σημαντικό δείγμα αναγνώρισης αλλά και επιβράβευσης του αγώνα που διεξάγουμε στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για την παραγωγή πολιτισμικού έργου, ωφέλιμου για την ελληνική κοινωνία και μας δίνει ελπίδα και κουράγιο να συνεχίσουμε τις προσπάθειές μας για την περαιτέρω αναβάθμιση του φορέα μας. Κατά τους θερινούς μήνες προχωρήσαμε στην ενίσχυση των κιόνων του περιστυλίου με συντήρηση των μεταλλικών μερών και αποκατάσταση του διαβρωμένου οπλισμού. Η εκτέλεση των συγκεκριμένων εργασιών ήταν επείγουσα και αναγκαία καθώς υπήρχε ζήτημα στατικής αντοχής του στεγάστρου του περιστυλίου. Στο πλαίσιο της θεραπείας των χρόνιων κτιριακών προβληματών που κατατρύχουν το Μουσείο μας, βρισκόμαστε στην διαδικασία αναζήτησης χορηγών προκειμένου να συνεχίσουμε τις απαραίτητες οικοδομικές εργασίες στεγανοποίησης της οροφής των αιθουσών αλλά και του στεγάστρου του περιστυλίου, του εξωραϊσμού της εξωτερικής όψης και σύν Θεώ και του εσωτερικού των αιθουσών του ΝΜΕ. Μία πολύ σημαντική πρωτοβουλία για την διατήρηση και προβολή του ναυτικού μας πολιτισμού, ξεκίνησε με αφορμή τα όσα συζητήθηκαν κατά τη διάρκεια των εργασιών του Θ’ Πανελληνίου Συνεδρίου των Ναυτικών Μουσείων που είχε ως ειδικό θέμα «Πλοία μνημεία της Ελληνικής Ναυτικής Παράδοση και Μουσειακή Πραγματικότητα». Δημιουργήθηκε μία, προς το παρόν άτυπη, Επιτροπή από ειδικούς, ακαδημαϊκούς, εκπροσώπους ιδιωτικών και κρατικών φορέων που έχει ως στόχο να επιμεληθεί των θεμάτων διάσωσης και υποστήριξης των ξύλινων παραδοσιακών σκαριών για τα οποία δεν υπάρχει

Ληξούρι. Φωτογραφία Anag.

καμία πρόνοια μέχρι σήμερα πλην των αξιέπαινων προσπαθειών συλλόγων και ιδιωτών. Ήδη έχουν πραγματοποιηθεί δύο συναντήσεις της Επιτροπής υπό την προεδρεία του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και έχει αναπτυχθεί ένας γόνιμος διάλογος που πολύ σύντομα θα αποδώσει καρπούς και θα είμαστε σε θέση να σας ανακοινώσουμε. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος από την αρχή της ιδρύσεώς του στηρίχθηκε στην εθελοντική προσφορά τόσο των μελών και των φίλων του, όσο και αυτών που αποφάσισαν και οργάνωσαν τη λειτουργία και δράση του. Τα αιρετά Διοικητικά του Συμβούλια αποτελούνταν πάντοτε από εθελοντές, άτομα αξιόλογα και ευαίσθητα: επιστήμονες, Ναυάρχους του Ναυτικού και του Λιμενικού Σώματος, εφοπλιστές, επιχειρηματίες, Πλοιάρχους του Εμπορικού Ναυτικού, ανθρώπους της θάλασσας, με κοινό γνώρισμα τη διάθεση προσφοράς και την αγάπη για τη χώρα και την ιστορία της. Η εθελοντική προσφορά, μέσω της οποίας το άτομο ενεργοποιείται και ολοκληρώνεται, συμβάλλει επίσης στη γενική ευημερία, συνεχίζεται δε έως σήμερα και είναι αυτή που καθιστά δυνατή τη λειτουργία του Ιδρύματος. Από την αρχή της δράσεώς του και πάντοτε μέλη του Μουσείου και του Διοικητικού του Συμβουλίου προσέφεραν και συνεχίζουν να προσφέρουν ανιδιοτελώς τον χρόνο, την εργασία, τις γνώσεις και τον οβολό τους, με μοναδικό κίνητρο την αγάπη για τη θαλασσινή Ελλάδα, την πλούσια ναυτική της παράδοση και κληρονομιά. Πολλοί ήταν εκείνοι που συμπαραστάθηκαν στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος κατά την εξηνταπεντάχρονη πορεία του. Στους εθελοντές αυτούς προστίθεται τώρα η εκλεκτή μας φίλη και μέλος του Μουσείου Μαρίνα Ζωγραφάκη, η οποία δώρησε στο Μουσείο σαράντα πίνακες, αποτέλεσμα πολύχρονης δουλειάς, με σκοπό να ενισχυθεί η λειτουργία του.

Η θεματική των έργων δεν θα μπορούσε να έχει πηγή παρά τη θάλασσα, βίωμα και μνήμη κάθε Έλληνα. Το πανάρχαιο αυτό θέμα η Μαρίνα Ζωγραφάκη το αποδίδει κατά το πνεύμα των καιρών, αφήνοντας το δικό της προσωπικό στίγμα. Ζωγραφίζει τη θάλασσα όπως η ίδια την έχει βιώσει, δίπλα στον Ναύαρχο σύζυγό της, άλλοτε γαλήνια και νωχελική, άλλοτε φουρτουνιασμένη και άγρια. Τα θαλασσινά της έργα μας ταξιδεύουν σε τόπους μακρινούς αλλά συνάμα γνωστούς και οικείους. Από την 1 Οκτωβρίου 2014 μέχρι την 12 Νοεμβρίου 2014 τα έργα της κυρίας Ζωγραφάκη θα βρίσκονται σε έκθεση στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και σας καλούμε να υποστηρίξετε, στο μέτρο του δυνατού για τον καθένα από εσάς, αυτή την εθελοντική προσφορά της ζωγράφου, την οποία ευχαριστούμε θερμά για την εξαιρετική της ευαισθησία. Μία ακόμα συνιστώσα ανεκτίμητου εθελοντισμού είχαμε από τον εν ενεργεία Πλοίαρχο Μηχανικό του Πολεμικού Ναυτικού Γεώργιο Μπαμπλένη. Όπως θα διαβάσετε με περισσότερες λεπτομέρειες στο αντίστοιχο άρθρο του περιοδικού, ο κος Μπαμπλένης αφιέρωσε μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου του για να τακτοποιήσει τις συλλογές παρασήμων του Μουσείου και να μας διαφωτίσει επάνω σε λεπτομέρειες που αφορούν τα μετάλλια και τα παράσημα, γνωστές μόνο στους μανιώδεις συλλέκτες. Η εργασία που ανέλαβε εξακολουθεί να είναι σε ισχύ μη έχοντας ολοκληρωθεί και αισθάνομαι την ανάγκη για μια ακόμα φορά να τον ευχαριστήσω δημόσια για το χρόνο που αφιερώνει στο Μουσείο. Καλό χειμώνα σε όλους μας! Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος ΝΜΕ Περιπλους 3

Έπαρση Σήματος Α/ΓΕΝ στο Θωρηκτό «Αβέρωφ»

Τ

ην Τρίτη 29η Ιουλίου με μια λιτή και σεμνή τελετή που έβριθε συμβολισμών, παρουσία ολίγων και επιλεγμένων προσκεκλημένων έλαβε χώρα η έπαρση του Σήματος του Α/ΓΕΝ στο Θωρηκτό Αβέρωφ. Στην τελετή παρέστησαν οι: Υπουργός Πολιτισμού κ. Κώστας Τασούλας, η Αναπληρώτρια Υπουργός και ο Υφυπουργός Εθνικής Αμύνης κα Φώφη Γεννηματά και κ. Ιωάννης Λαμπρόπουλος, η στρατιωτική ηγεσία Α/ΓΕΕΘΑ Στρατηγός Μιχαήλ Κωσταράκος Α/ΓΕΣ Αντιστράτηγος Χρίστος Μανωλάς, Α/ΓΕΝ Αντιναύαρχος κ. Ευάγγελος Αποστολάκης, Α/ΓΕΑ Αντιπτέραρχος Ευάγγελος Τουρνάς, ο Δήμαρχος Παλαιού Φαλήρου κ. Διονύσιος Χατζιδάκις, η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου Παλούμπη, ο Πρύτανης της Σχολής Καλών Τεχνών του ΕΜΠ κ. Σπυρίδων Αμούργης και ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Αικατερίνη Λασκαρίδη κ. Πάνος Λασκαρίδης και φυσικά όλη η ηγεσία του Πολεμικού Ναυτικού. Μέχρι τώρα το Σήμα του εκάστοτε Α/ΓΕΝ δεν ήταν κάπου μόνιμα επηρμένο, αλλά

4 Περιπλους

υψωνόταν σε όποιο πλοίο ή υπηρεσία του Π.Ν. επέβαινε επισκεπτόμενος ή επιθεωρών ο Α/ΓΕΝ. Το Ανώτατο Ναυτικό Συμβούλιο απεφάσισε για λόγους, κυρίως, συμβολικούς να υψώσει μόνιμα το Σήμα του Α/ΓΕΝ στο θρυλικό πλοίο που έχει συνδέσει την παρουσία του με όλους τους εθνικούς απελευθερωτικούς αγώνες του 20ου αιώνα και που ακόμα σήμερα εξακολουθεί να εξάπτει τη φαντασία του λαού μας σαν ένας ναυτικός Διγενής Ακρίτας που φυλά διαχρονικά τα θαλασσινά μας σύνορα. Η τελετή άρχισε με την κατάθεση στεφάνου στον ανδριάντα του Ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη, του ναυτικού «ιερού τέρατος» που έδωσε ψυχή και ζωή στα συστήματα και τα πυροβόλα του Αβέρωφ και το κατέστησε φύλακα άγγελο του Αιγαίου για τους Έλληνες και «σαϊτάν παπόρ» για τους εχθρούς. Το σημείωμα αυτό δεν φιλοδοξεί να επαναλάβει μέρος ή ολόκληρη την ιστορία του Αβέρωφ, η οποία άλλωστε τα αμέσως προηγούμενα χρόνια, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 χρόνων από τους Βαλκανικούς Πολέμους, έχει χιλιογραφεί σε πολλά

έντυπα και φυσικά στο περιοδικό μας. Θα επαναλάβει όμως το θρυλικό σήμα του Ναυάρχου προ της ναυμαχίας της Έλλης μόνο για να γίνουν αντιληπτοί οι συμβολισμοί της έπαρσης του Σήματος του Α/ΓΕΝ στο πλοίο. «Με την δύναμιν του Θεού και τας ευχάς του Βασιλέως μας και εν ονόματι του δικαίου πλέω μεθ’ ορμής ακαθέκτου και με την πεποίθησιν της νίκης εναντίον του εχθρού του γένους» Από την θέση του περιοδικού του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος θα επιθυμούσαμε να υποβάλλουμε την ταπεινή μας πρόταση προς το Ανώτατο Ναυτικό Συμβούλιο. «Για να ολοκληρωθεί ο συμβολισμός που επετεύχθη με την έπαρση του Σήματος του Α/ΓΕΝ στον Αβέρωφ, ίσως θα έπρεπε να εξετασθεί το ενδεχόμενο μόνιμης ένταξης του πλοίου στα εν ενεργεία πλοία του Π.Ν. χωρίς αυτό να σημαίνει την αλλαγή της καταστάσεώς του, ως πλοίου Μουσείου» Ακολουθεί η ομιλία του Α/ΓΕΝ που εκφωνήθηκε στην τελετή. Περίπλους

Σ

ΟΜΙΛΙΑ Α/ΓΕΝ Αντιναυάρχου κ. Ευαγγέλου Αποστολάκη

ας καλωσορίζω στο ιστορικό Θωρηκτό ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΒΕΡΩΦ. Σας ευχαριστώ ιδιαιτέρως που τιμάτε με την παρουσία σας τη σημερινή τελετή, σκοπός της οποίας είναι η ύψωση του διακριτικού σήματος του Αρχηγού ΓΕΝ. Όπως γνωρίζετε, το σήμα του Α/ΓΕΝ δεν είναι μόνιμα επηρμένο. Έτσι λοιπόν το Ανώτατο Ναυτικό Συμβούλιο αποφάσισε, για τυπικούς, αλλά και για ουσιαστικούς λόγους, ότι απαιτείται να επαρθεί σε μόνιμη βάση σε μία ναυτική μονάδα. Και τι καλύτερο από τη ζωντανή ιστορία του Πολεμικού μας Ναυτικού, τι καλύτερο από το θρυλικό ΑΒΕΡΩΦ, το πλοίο που έχει συνδέσει την ύπαρξη του, τη δράση του, με μία μεγαλειώδη στιγμή της ιστορίας του Ναυτικού αλλά και της πατρίδας μας. Το πλοίο πάνω στο οποίο έδρασε ένα ιερό τέρας, εκφραστής της ναυτικής ισχύος, ο Παύλος Κουντουριώτης, αλλά και άλλοι πολλοί που παλέψανε στα κύματα για να διπλ σιάσουν την έκταση της Ελλάδας μας. Θεωρώ ότι η κίνηση της έπαρσης του διακριτικού σήματος του Α/ΓΕΝ επί του ΑΒΕΡΩΦ έχει πολλαπλή συμβολική σημασία. Καταρχάς συμβολίζει και τονίζει την παραδοσιακή ορμητικότητα του Πολεμικού Ναυτικού. Χαρακτηρίζει τη σημασία που αποδίδει το Ναυτικό στην ιστορία, στις αρχές και στις παραδόσεις του. Τιμούμε τον Κουντουριώτη, τον Κανάρη, τον Θεμιστοκλή και τόσους άλλους Ναυμάχους, γνωστούς και άγνωστους, εκείνους που με τις πράξεις, τις θυσίες και τα ανθραγαθήματα τους στη θάλασσα διατήρησαν ελεύθερη την πατρίδα μας και δημιούργησαν και θεμελίωσαν την ιστορική παράδοση του Πολεμικού Ναυτικού. Εμείς απλά προσπαθούμε να φανούμε αντάξιοι τους στο ελάχιστο. Όμως επίσης, συμβολίζει και τη σύνδεση παλαιού με το καινούργιο. Στη σημερινή εποχή, με τα εξελιγμένα συστήματα και τις υπερσύχρονες μονάδες, το σήμα του Α/ΓΕΝ θα είναι σε ένα πλοίο που ναυπηγήθηκε τον 19ο αιώνα. Μας δείχνει ότι δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε το παρελθόν. Το αντίθετο, πρέπει να παίρνουμε μαθήματα από τις προηγούμενες γενιές και να γινόμαστε καλύτεροι. Ακόμα καλύτερα, συμβολίζει ότι το Ναυτικό πάντα είναι μια μεγάλη

οικογένεια. Απόστρατοι και εν ενεργεία - όλοι μέλη της. Επίσης, είναι και μια έμπρακτη παρότρυνση στα σύγχρονα στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού: μάθετε και σεβαστείτε την ιστορία μας, διδαχτείτε και εμπνευστείτε από αυτή. Δεν θα χάσετε και θα γίνεται ακόμα πιο αποδοτικοί στη ζωή και στην σταδιοδρομία σας. Κυρίες και κύριοι, Από τώρα και στο εξής, με συγκίνηση και σεβασμό στο παρελθόν θα βλέπουμε το σήμα του Α/ΓΕΝ επηρμένο στον ιστό του ΑΒΕΡΩΦ – το πλοίο θρύλος θα είναι το πλοίο έδρας του Αρχηγού του Ναυτικού. Μακάρι να το βλέπαμε κιόλας να πλέει, όμως αυτό είναι πολύ μακρινό. Αυτό που γίνεται όμως –και θα το κάνουμε– είναι να συνεχίσουμε τις προσπάθειες μας για την πρόοδο του Ναυτικού. Έχουμε την τύχη να έχουμε προσωπικό που, όπως και το προσωπικό των λοιπών κλάδων, είναι άριστα εκπαιδευμένο, με προσήλωση στο καθήκον, και το οποίο καθημερινά δίνει τον καλύτερο του εαυτό για να συντηρήσει και να λειτουργήσει τα υφιστάμενα πλοία και συστήματα. Δεν μένουμε όμως εκεί. Χαρακτηριστικά, είμαστε ήδη σε καλό δρόμο στα Υποβρύχια στο Σκαραμαγκά και ευελπιστούμε ότι το ίδιο θα συμβεί και με τις πυραυλακάτους στην Ελευσίνα. Παράλληλα, όπως και οι άλλοι δύο κλάδοι, με την στήριξη του ΓΕΕΘΑ και του Υπουργείου, αύριο εισάγουμε στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής για γνωμοδότηση, μια σειρά από πολύ σημαντικά προγράμματα, όπως η επανενεργοποίηση των Αεροσκαφών Ναυτικής Συνεργασίας και ο εκσυγχρονισμός των Φρεγατών ΜΕΚΟ, αλλά και πολλά άλλα, τα οποία με την υλοποίηση τους θα επιτρέψουν τη διατήρηση της υψηλότατης επιχειρησιακής και αποτρεπτικής δυνατότητας του Στόλου. Γνώμονας μας είναι πάντα, κάτω από τις επιταγές της διακλαδικότητας, η εκπλήρωση της αποστολής μας και η συμβολή μας στην προάσπιση των εθνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων και στην εξάσκηση της αμυντικής πολιτικής της Ελλάδας. Κυρία Αναπληρώτρια, Κύριε Υπουργέ, Κύριε Υφυπουργέ, είναι μεγάλη τιμή για το Πολεμικό Ναυτικό η παρουσία σας. Με την άδεια σας να προχωρήσουμε στη διαδικασία έπαρσης του διακριτικού σήματος του Αρχηγού του ΓΕΝ. Σας ευχαριστώ.

Περιπλους 5

Ταξιάρχης Αριστείου Ανδρείας Του Πλοιάρχου (Μ) Γεωργίου Μπαμπλένη ΠΝ

Το παράσημο του Ταξιάρχη του Αριστείου αποτελεί την ανώτατη τιμητική διάκριση της Ελλάδος για ηρωικές πράξεις που υπερβαίνουν κατά πολύ το καθήκον στο πεδίο της μάχης. Για το λόγο αυτό από συστάσεως του παρασήμου το 1913 μέχρι και το 1955 που πραγματοποιήθηκε η τελευταία απονομή του, μόλις δέκα πρόσωπα συγκέντρωσαν τις προϋποθέσεις απονομής του, ενώ οι λοιπές απονομές αφορούν πολεμικές σημαίες σχηματισμών, που η συνολική δράση τους στους διαφόρους πολέμους τους κατέστησε ικανούς για την διάκριση αυτή.

Τ

ο Πολεμικό Ναυτικό διαχρονικά λόγω της δράσης του έχει την εξαιρετική τιμή να κατέχει την πρωτοκαθεδρία στις απονομές μεταξύ των 10 προσώπων που το έλαβαν με τους Ναυάρχους Παύλο Κουντουριώτη (15-101914 ) και Α. Σαλελλαρίου, Ε. Καββαδία και Π. Βούλγαρη (1-7-1947). Επίσης η σημαία της ΣΝΔ τιμήθηκε με το συγκεκριμένο παράσημο (22-2-1948) για την δράση των Ναυτικών Δοκίμων στον Β΄ Π.Π. Το ελληνικό κράτος από της συστάσεώς του υιοθέτησε πρακτική απονομής παρασήμων και μεταλλίων κατά το πρότυπο των λοιπών Ευρωπαϊκών κρατών. Έτσι το 1833 ιδρύθηκε το Τάγμα του Σωτήρος που απετέλεσε το μοναδικό παράσημο που απονεμόταν μέχρι το 1915, καθώς και μία σειρά αναμνηστικών μεταλλίων για τους αγωνιστές του ’21 και άλλες περιστάσεις ή γεγονότα, για τα οποία κρίθηκε ότι χρειαζόταν ειδική επιβράβευση εκείνων που συμμετείχαν. Η πρώτη φορά που διαπιστώθηκε ότι απαιτείτο ειδική επιβράβευση σε πρόσωπα για ηρωικές πράξεις ήταν η περίοδος των Βαλκανικών Πολέμων του 1912-13. Η αρχική απονομή των αναμνηστικών μεταλλίων του Ελληνοτουρκικού πολέμου σε όλους τους στρατιωτικούς και πολίτες που έλαβαν μέρος στις επιχειρήσεις δεν θεωρήθηκε αρκετή για ηρωικές πράξεις στο πεδίο της μάχης. Έτσι με το νόμο ΓΡΣΗ/30-4-1913 «Περί συστάσεως Αριστείου Ανδρείας υπέρ των εν πολέμω και εν ειρήνη αποδεδειγμένως διακριθέντων επ’ ανδραγαθία» συνεστήθη το παράσημο του Αριστείου Ανδρείας, οι απονομές

6 Περιπλους

Αριστερά: Ταξιάρχης Αριστείου Ανδρείας, κέντρο: Χρυσούν Αριστείο Ανδρείας, δεξιά: Αργυρούν Αριστείον Ανδρείας. Κάτω: Ο Ναύαρχος Κουντουριώτης φέροντας τον Ταξιάρχη του Αριστείου Ανδρείας.

του οποίου άρχισαν με την δημοσίευση στο ΦΕΚ 47/29-3-1921 του από 21-3-1921 ΒΔ «Περί εκτελέσεως του νόμου ΓΡΣΗ περί συστάσεως Αριστείου Ανδρείας». Δηλαδή χρειάστηκαν οκτώ περίπου χρόνια για την εφαρμογή του νόμου, γεγονός που οφείλεται τόσο στην ιδιαίτερα ταραγμένη περίοδο του Α’ Π.Π., όσο και των εσωτερικών προβλημάτων της χώρα (εθνικός διχασμός). Το παραπάνω διάταγμα προέβλεπε ότι το Αριστείο θα είχε τρεις τάξεις που θα απονέμονταν σε Έλληνες ή ξένους στρατιωτικούς και ιδιώτες, ως ακολούθως: α. Ταξιάρχης: για τις Σημαίες Συνταγμάτων που διακρίθηκαν στον πόλεμο, καθώς και Ανωτάτους Αξιωματικούς Διοικητές Στρατιών ή Σωμάτων Στρατού και Αρχηγούς του Στόλου β. Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας: για Αξιωματικούς του Στρατού, Ναυτικού και Αεροπορίας. γ. Αργυρούν Αριστείον Ανδρείας: για Ανθυπασπιστές,Υπαξιωματικούς και στρατευσίμους. Από το ίδιο διάταγμα προβλέφθηκε ότι ο Βασιλεύς ως Ανώτατος Άρχων του κράτους και Αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, είναι παράλληλα ο επικεφαλής του Τάγματος και έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να απονέμει το Αριστείον Ανδρείας, ενώ τα διατάγματα απονομής, θα προσυπογράφονταν από τον Υπουργό Στρατιωτικών ή Ναυτικών. Απαραίτητη προϋπόθεση για την απονομή του Αριστείου ήταν η εξακριβωμένη και αιτιολογημένη πρόταση του Διοικητή της μονάδας του προτεινομένου που υποβαλλόταν ιεραρχικά στον αρμόδιο υπουργό, ο οποίος τελικά θα προωθούσε στον Βασιλέα τα σχετικά διατάγματα για έγκριση και υπογραφή. Μοναδική εξαίρεση της διαδικασίας αποτελούσε η απονομή του παρασήμου στον ίδιο τον Βασιλέα που το ελάμβανε αυτοδίκαια (ex-officio) ως επικεφαλής του Τάγματος. Ο αριθμός των παρασήμων που μπορούσαν ν’ απονεμηθούν στο ίδιο πρόσωπο ήταν απεριόριστος. Το διάσημο του παρασήμου αποτελείται από ασημένιο σταυρό με στέμμα στο πάνω μέρος. Στο μέσον της μπροστινής του όψης φέρει μέσα σε κύκλο, που σχηματίζουν πολύ λεπτά κλαδιά δάφνης, την απεικόνιση του Αγίου Δημητρίου, ενώ στο μέσο της πίσω όψης μέσα σε παρόμοιο κύκλο αναγράφεται η επιγραφή «ΑΞΙΑ». Ο Ταξιάρχης και το Χρυσούν Αριστείον ήταν επίχρυσα και επισμαλτωμένα με λευκό σμάλτο, που κατέληγε σε μπλε περιθώριο. Η απεικόνιση του Αγ. Δημητρίου επελέγη πιθανότατα λόγω του πολιούχου, της πρόσφατα απελευθερωθείσης Θεσσαλονίκης, Αγ. Δημητρίου. Η ταινία του Αριστείου είναι μεταξωτή, δί-

χρωμη με εναλλασσόμενες τρεις κυανές και δύο λευκές λωρίδες ιδίου πλάτους. Οι δύο πρώτες τάξεις φέρονταν στο στήθος, μετά το παράσημο του Σωτήρος, ενώ ο ταξιάρχης από τον λαιμό. Το παράσημο αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της στολής και φερόταν πάντα ανηρτημένο από την πρώτη κουμπότρυπα της στολής. Στο ημερολόγιο του πρίγκιπα Νικόλαου (1872-1936), αναγράφεται ότι οι πρώτοι Ταξιάρχες του Αριστείου Ανδρείας (πιθανότατα δύο) παραγγέλθηκαν κατ’ εντολήν του Γεωργίου Α’, στον οίκο Morgan στο Παρίσι, πριν κυκλοφορήσει το σχετικό ΒΔ και παραδόθηκαν στο Βασιλέα Κωνσταντίνο στις αρχές Οκτωβρίου του 1914, αφού στο μεταξύ ο Γεώργιος είχε δολοφονηθεί στη Θεσσαλονίκη. Από τότε, ο Κωνσταντίνος –ως αρχηγός του τάγματος– φορούσε πάντοτε τον Ταξιάρχη με τη στρατιωτική του στολή και στις 15 Οκτωβρίου 1914 τον απένειμε

σε σημαίες στρατιωτικών σωμάτων εκ των οποίων οι 6 για δεύτερη φορά. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι 14 Αξιωματικοί του Ναυτικού τιμήθηκαν με το Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας για την δράση τους στην Μικρασιατική Εκστρατεία, μεταξύ των οποίων οι μετέπειτα Ναύαρχοι Καββαδίας και Σακελλαρίου. Με την έναρξη του Πολέμου του 1940 αναζωπυρώθηκε η ανάγκη για πολεμικές ηθικές αμοιβές. Έτσι με τον Αναγκαστικό Νόμο 2646/11-11-1940 «Περί ηθικών αμοιβών δια διακεκριμένας πράξεις», που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Α’/13-11-1940 συμπληρώθηκαν οι διατάξεις του νόμου ΓΡΣΗ’ του 1913 «Περί συστάσεως Αριστείου Ανδρείας υπέρ των εν πολέμω και εν ειρήνη αποδεδειγμένως διακριθέντων επ’ ανδραγαθία» και επεκτάθηκε η χρήση του. Η μορφή του διασήμου παρέμεινε η ίδια με την προσθήκη στη ταινία διεμβολής με την ένδειξη «1940». Όσον

Αριστερά: Ταξιάρχης κατασκευής C.F. Zimmermann Pforzheim, Κέντρο: Kατασκευή ΕΜΕ Σ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, Δεξιά: Tαξιάρχης κατασκευής Β. Κελαϊδή. Από την σύγκριση των δύο διαπιστώνονται οι διαφορές στις λεπτομέρειες κατασκευής. και στον Αντιναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη αναγνωρίζοντας τη συμβολή του στους Βαλκανικούς Πολέμους. Από τότε και μέχρι τον Ιούνιο του 1921 δεν απονεμήθηκε άλλο Αριστείο Ανδρείας. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα ΒΔ η επόμενη απονομή οκτώ (8) Ταξιαρχών και 332 Χρυσών Αριστείων έγινε με το ΒΔ/19-6-1921 που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Γ’ 163/17-71921, ενώ απονομή Ταξιάρχη σε φυσικό πρόσωπο, μετά τον Ναύαρχο Κουντουριώτη, έγινε με το ΒΔ/12-11-1921 που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Γ’ 275/23-11-1921 στον Αντιστράτηγο Αναστάσιο Παπούλα, που διετέλεσε Αρχιστράτηγος του ελληνικού στρατού στη Μικρασιατική εκστρατεία. Συνολικά από τη σύσταση του Τάγματος μέχρι το τέλος της Μικρασιατικής εκστρατείας απονεμήθηκαν 42 Ταξιάρχες από τους οποίους μόνο 3 σε φυσικά πρόσωπα (Κωνσταντίνος, Κουντουριώτης, Παπούλας) και 39

αφορά τον τρόπο προτάσεως και τη διαδικασία απονομής τηρήθηκαν κατά βάση τα ισχύσαντα του 1913 με τροποποιήσεις ως προς την διαδικασία απονομής. Οι πρώτες απονομές αναφέρονται στο ΦΕΚ 36/7-3-1941 και αφορούν 89 Χρυσά και 135 Αργυρά Αριστεία Ανδρείας. Με ΒΔ που εκδόθηκαν μέχρι το τέλος του 1955 πραγματοποιήθηκαν αρκετές απονομές Χρυσών και Αργυρών αριστείων σε πρόσωπα για όλα τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στη εν λόγω περίοδο από τις όποιες μόνο 18 απονομές Ταξιαρχών και από αυτές μόνο επτά σε πρόσωπα, ανάμεσα στα οποία είναι οι Ναύαρχοι Σακελλαρίου, Καββαδίας και Βούλγαρης. Συνολικά οι απονομές που αφορούσαν τα γεγονότα του Β΄ ΠΠ και αυτά που ακολούθησαν, ήταν σημαντικά λιγότερες από την πρώτη περίοδο του 1913. Οι τελευταίες απονομές του Χρυσού Αριστείου (1955) αφορούσαν τις πολεμικές

Περιπλους 7

επιχειρήσεις στην Κορέα και πέντε από αυτές έγιναν στις πολεμικές Σημαίες Αμερικανικών και Κορεατικών μονάδων. Στα στελέχη του ΠΝ λόγω της δράσης τους σε όλη την διάρκεια των επιχειρήσεων της περιόδου του Β΄ ΠΠ απονεμήθηκαν 24 Χρυσά Αριστεία Ανδρείας, όμως αποτελεί ιδιαίτερη τιμή και αναγνώριση της προσφοράς η απονομή του Ταξιάρχη του Αριστείου στους Ναυάρχους Αλέξανδρο Σακελλαρίου, Επαμεινώνδα Καββαδία και Πέτρο Βούλγαρη και στη Σημαία της ΣΝΔ. Το αιτιολογικό απονομής του Ταξιάρχη στους τρείς Ναυάρχους και τη σημαία της ΣΝΔ που περιλαμβάνεται στο Βιογραφικό Λεξικό των αποφοίτων ΣΝΔ είναι το ακόλουθο: Αντιναύαρχος Αλέξανδρος Σακελλαρίου (ΒΔ 1-7-1947 ΦΕΚ Γ’ 155/9-7-1947): Κατά την περίοδο του πολέμου εν Ελλάδι (1940-1941), ωργάνωσε επιτυχώς τας επιχειρήσεις του Ναυτικού και τας μεταφοράς στρατού και υλικού, κατά τας ημέρας δε της καταρρεύσεως ετέθη επικεφαλής του Ναυτικού και συνέβαλε τα μέγιστα εις την αποχώρησιν του Στόλου εξ Ελλάδος δια την συνέχισιν του αγώνος εις Μέσην Ανατολή όπου, ως Αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως και Υπουργός των Ναυτικών, επέτυχε την τάχιστη και πλήρη αναδιοργάνωσιν τούτου, κατόπιν δε ως Αρχηγός Στόλου, συνέβαλε εις τον εντατικόν αγώνα του Ναυτικού παρά το πλευρώ των Συμμάχων, επιδείξας πάντοτε εξαίρετον ικανότητα, υπέροχον ηθικόν, θάρρος, ψυχραιμα και ανωτέραν αντίληψιν καθήκοντος Αντιναύαρχος Επαμεινώνδας Καββαδίας (ΒΔ 1-7-1947 ΦΕΚ Γ’ 155/9-7-1947); Αρχηγός του Στόλου κατά την περίοδον του πολέμου εν Ελλάδι (1940-1941), ωδήγησεν αυτόν αυτοπροσώπως κατά τας υπ’ αυτού διεξαχθείσας επιχειρήσεις και συνοδείας, κατά δε τα ημέρας της καταρρεύσεως υπερίκησεν απάσας τας παρουσιασθείσας δυσχερείας, απέκρου-

σε τας εχθρικάς προσβολάς και επέτυχε τα υπό τας διαταγάς του πλοία, άτινα παρέμειναν ανέπαφα από τας διαρκείς αεροπορικάς επιθέσεις, να οδηγήση εις Μέσην Ανατολήν, ένθα αναδιοργάνωσε ταχέως αυτά προς συνέχισιν του αγώνος, επιδείξας πάντοτε εξαίρετον ικανότητα, υπέροχον ηθικόν και ανωτέραν αντίληψιν καθήκοντος. Αντιναύαρχος Πέτρος Βούλγαρης (ΒΔ 1-7-1947 ΦΕΚ Γ’ 155/9-7-1947): Αναλαβών την Αρχηγίαν του Στόλου κατ’ Απρίλιον 1944, ότε ούτος διετέλει εν επαναστάσει, ωργάνωσε και επέτυχεν την επιβολήν του κράτους του Νόμου, επαναφέρων τον Στόλον εις την οδόν της τιμής και του καθήκοντος, εντός ελαχίστου δε χρόνου κατώρθωσε να επανδρώση εκ νέου τα πλοία, ώστε να συνεχίσουν δραστηρίως τον αγώνα παρά τω πλευρώ των συμμάχων. Επίσης, επέτυχε να οργανώση πλήρως την επάνοδον του ΒΝ εν Ελλάδι και, κατ Οκτώβριον, να οδηγήση τον ελευθερωτή Στόλον, αυτοπροσώπως, κατά τας, μετά των Συμμάχων, επιχειρήσεις προς απελευθέρωσιν της Πατρίδος, επιδείξας πάντοτε εξαίρετον ικανότητα, υπέροχον ηθικόν, θάρρος, ψυχραιμίαν και ανωτέρα αντίληψιν καθήκοντος. Σημαία ΣΝΔ (ΒΔ 22-2-1948, ΦΕΚ Α’ 58/2-31948) Κατά την διάρκεια του Ελληνο-Ιταλικού πολέμου, η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, συνέχισε την λειτουργία της, παρά τους σφοδρούς βομβαρδισμούς του Πειραιώς, διέκοψε δε άμα τη εισόδω των γερμανικών στρατευμάτων. Κατά την Κατοχήν οι Ναυτικοί Δόκιμοι ήρχισαν να διαφεύγουν εις Μέσην Ανατολήν, ένθα, κατ΄αρχάς μεν συνέχισαν την εκπαίδευσίν των επί του θωρηκτού «ΑΒΕΡΩΦ», λαβόντες μέρος εις τας νηοπομπάς του Ινδικού Ωκεανού, εν συνεχεία δε εις την οργανωθείσαν εν Αλεξανδρεία Σχολήν, λαβόντες μέρος εις νηοπομπάς Μεσογείου και επιχειρήσεις Νοτίου Γαλλίας και Δωδεκανήσου. Ως αξιωματικοί επλαισίωσαν τας πολεμικάς μονάδας,

λαβόντες μέρος εις πλείστας επιχειρήσεις, ένθα τόσον κατά τον τελευταίον, όσο και εις τον προηγούμενον πόλεμον, έπεσαν ενδόξως ή έλαβαν βαρύτατα τραύματα και ως Ναυτικοί Δόκιμοι ακόμη, συντελέσαντες εις την συνέχισιν της υπαρχούσης εν τω Ναυτικώ ωραίας παραδόσεως, αυτοθυσίας, ηρωισμού και προσηλώσεως εις το καθήκον Ο Ταξιάρχης του Αριστείου λόγω των ελαχίστων απονομών του πέρα της τεράστιας αξίας που έχει για τον τιμώμενο, εμφανίζει ίσως το μεγαλύτερο συλλεκτικό ενδιαφέρον από όλα τα ελληνικά παράσημα και σε ανάλογες δημοπρασίες φτάνει σε εξαιρετικά υψηλές τιμές. Από συλλεκτικής απόψεως μπορούμε να διακρίνουμε στους ταξιάρχες τις ακόλουθες ποικιλίες: • Οι πρώτοι δύο Ταξιάρχες (1913) είναι κατασκευής του οίκου Morgan (Παρίσι) είναι ολόχρυσοι και επισμαλτωμένοι, από αυτούς ο απονεμηθείς στον Ναύαρχο Κουντουριώτη βρίσκεται στον Θ/Κ ΑΒΕΡΩΦ, ενώ του Κωνσταντίνου δεν έχει εντοπισθεί και σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες φήμες έχει μάλλον ενταφιαστεί μαζί του.

• Οι υπόλοιποι Ταξιάρχες της περιόδου 1913-21 είναι κατασκευής του Γερμανικού οίκου C.F. Zimmermann Pforzheim από επιχρυσωμένο ασήμι. Διακρίνονται από την μεγάλη λεπτομέρεια της απεικόνισης του Αγ. Δημητρίου με χρήση πολλών χρωμάτων και το έντονο μπλε χρώμα στο σμάλτο.

• Τα διάσημα των Ταξιαρχών της περιόδου 1940-51 κατασκευάζονται από την εταιρεία «Αναγνωστόπουλος ΕΜΕ» και είναι αντίστοιχης ποιότητας με αυτά του γερμανικού οίκου. Στην περίοδο αυτή διατηρείται η έγχρωμη λεπτομέρεια του κέντρου αλλά το περιφερειακό σμάλτο είναι έντονα κυανό. Σε αυτά ανήκουν τα παράσημα των Ναυάρχων Σακελλαρίου και Καββαδία τα οποία δεν περιλαμβάνονται σε αυτά που έχουν δωρηθεί στο ΝΜΕ • Μια τελευταία ποικιλία Ταξιαρχών κατασκευάστηκε αργότερα από τον Β. Κελαϊδή. Τα παράσημα αυτά διαφέρουν από τις προηγούμενες κατασκευές και δεν έχουν έγχρωμη απεικόνιση του Αγ. Δημητρίου στο κέντρο, χρησιμοποιήθηκαν δε μόνο σε αντικατάσταση απονεμημένων που χάθηκαν ή καταστράφηκαν από την χρήση.

Βιβλιογραφία Δημητρακόπουλος Κ., Βιογραφικό Λεξικό Αποφοίτων ΣΝΔ Τάξεις Εισόδου 1884-1950, Τόμοι Ι,ΙΙ, ΓΕΝ, Αθήνα 2006 | Ζοτιάδης, Ορθόδοξος (Ιούλιος-Αύγουστος 2003). «Αριστείο Ανδρείας». Στρατιωτική Επιθεώρηση σελ. 148-163 | Στρατουδάκης Γ, Ελληνικά Μετάλλια, (Αθήνα, 2001) σελ. 22-27 και 70-71 | http://en.wikipedia.org/wiki/Cross_of_Valour_Greece | http://mvgatos.blogspot.gr/2011_06_01_ archive.html | http://www.arkoleon.com/?p=5631

8 Περιπλους

Συγκεντρωτικά οι 10 απονομές του Ταξιάρχη του Αριστείου έχουν όπως παρακάτω:

4. Γεώργιος Β’ Για τη συμβολή του στην τελική νίκη ενάντια στις δυνάμεις του Άξονα 627/28-10-1946 πράξη Υπουργικού Συμβουλίου

8. Αντιναύαρχος Πέτρος Βούλγαρης Για την δράση του στον Β’ΠΠ ως Αρχηγός Στόλου ΒΔ 1-7-1947 ΦΕΚ Γ’ 155/9-7-1947

1. Κωνσταντίνος Αυτοδίκαια ως αρχηγός του Τάγματος Οκτώβριος 1914

2. Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτη Για τη δράση του ως Αρχηγός Στόλου στους Βαλκανικούς Πολέμους 15-10-1914

3. Αντιστράτηγος Αναστάσιος Παπούλας Αρχιστράτηγος του Ελληνικού Στρατού στη Μικρασιατική εκστρατεία ΒΔ/12-11-1921 ΦΕΚ Γ’ 275/23-11-1921

5. Αντιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος Για τη συμβολή του στο Έπος του ’40 ΒΔ 31-12-1946 ΦΕΚ Γ’ 343/31/12/46

6. Αντιναύαρχος Αλέξανδρος Σακελλαρίου Για την δράση του στον Β’ΠΠ ως Αρχηγός Στόλου ΒΔ 1-7-1947 ΦΕΚ Γ’ 155/9-7-1947

7. Αντιναύαρχος Επαμεινώνδας Καββαδίας Για την δράση του στον Β’ΠΠ ως Αρχηγός Στόλου ΒΔ 1-7-1947 ΦΕΚ Γ’ 155/9-7-1947

9. Παύλος Για τη συμβολή του ως διάδοχος, στην τελική νίκη της πατρίδας μας ενάντια στις δυνάμεις του Άξονα 615/4-8-1947 πράξη Υπουργικού Συμβουλίου

10. Αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Βεντήρης για τη συμβολή του στη νικηφόρα έκβαση των επιχειρήσεων στον Γράμμο και στο Βίτσι επιταχύνοντας τη λήξη του πόλεμου ΒΔ 17-8-1951 ΦΕΚ Γ’ 244/6-9-1951

Σημ.: Από τις φωτογραφίες διαπιστώνουμε ότι οι ορισμένοι εκ των ανωτέρω παρά το γεγονός ότι το αριστείο αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της στολής τους δεν εμφανίζονται να το φέρουν, γεγονός που οφείλεται στο ότι οι απονομές έγιναν μετά την αποστρατεία τους (Σακελλαρίου, Καββαδίας, Βούλγαρης).

Περιπλους 9

Ταξινόμηση-τεκμηρίωση της συλλογής παρασήμων και μεταλλίων του ΝΜΕ και εμπλουτισμός της

από τη δωρεά του Αντωνίου Αλεξανδρίδη Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη | Πρόεδρος ΝΜΕ

Σ

1

2

3

4

10 Περιπλους

το παρόν τεύχος του «Περίπλου» έχει αναδειχθεί και πάλι κατά κόρον ο εθελοντισμός και πόσο πολύ το Μουσείο εξαρτάται από αυτόν, από την ίδρυσή του και την επί 65 χρόνια λειτουργία του. Είναι αλήθεια ότι τα οικονομικά του Μουσείου δεν θα άντεχαν πολλές από τις αναγκαίες λειτουργικές του διαδικασίες και εάν δεν υπήρχαν μέλη και φίλοι, που καλύπτουν πολλά κενά, η έλλειψη θα ήταν εμφανής και κραυγαλέα. Έτσι έχει πορευτεί το Μουσείο βασιζόμενο στην αγάπη των μελών και φίλων του και στη διάθεση προσφοράς τους. Τα παράσημα, μετάλλια, οι ηθικές αμοιβές στο σύνολό τους, είναι ένα ειδικό κεφάλαιο που ενδιαφέρει το Μουσείο και απαιτεί εξειδικευμένο προσωπικό με γνώσεις και εμπειρία. Από την εποχή που Γενικός Γραμματέας του Μουσείου ήταν ο αείμνηστος Νικόλαος Λάχανος Αρχιπλοίαρχος (Ο) ε.α. συγγραφέας του βιβλίου «Δόξα και Δάφνες» σχετικού με το θέμα, ελάχιστοι γνώστες του αντικειμένου ήλθαν σε επαφή με το Μουσείο και αυτοί όμως, λόγω διαφορετικών ιδικών τους υποχρεώσεων, δεν είχαν χρόνο να αφιερώσουν στην τεκμηρίωση των πολλών παρασήμων και μεταλλίων που έχουν δωρηθεί στο Ίδρυμα. Τελευταία (στις 18/2/2014) επισκέφθηκαν το Μουσείο ο ΔΔΜΝ Αντιναύαρχος (Μ) Ηλίας Δημόπουλος και οι Διευθυντές των Κλάδων του Επιτελείου του. Όπως ήταν φυσικό η επίσκεψη θεωρήθηκε πολύ τιμητική για το Μουσείο και η ξενάγηση έλαβε την ανάλογη βαρύτητα. Από τους επισκέπτες ο Πλοίαρχος (Μ) Γεώργιος Μπαμπλένης Π.Ν. διετύπωσε κάποια σχόλια ειδικά για τις συλλογές των παρασήμων και μεταλλίων ηρώων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, γεγονός που μας έκανε όλους να αντι-

ληφθούμε ότι η παρουσία του κ. Μπαμπλένη αποτέλεσε «φλέβα χρυσού» για το Μουσείο στον εξειδικευμένο αυτόν τομέα. Τον προσκαλέσαμε να έρθει στο Μουσείο, όπου σε μια σειρά επισκέψεων κατέγραψε και τεκμηρίωσε τις συλλογές μας, έβαλε στη σειρά τις συλλογές παρασήμων των επιφανών αξιωματικών του Π.Ν. του 20ου αιώνα και γενικά με απόλυτα εξειδικευμένη γνώση τακτοποίησε ένα τομέα που ταλάνιζε επί χρόνια το Μουσείο. Συνεχίζοντας την υποστήριξή του προς το Μουσείο ο κ. Μπαμπλένης γνωστοποίησε στον Σύμβουλο Πρεσβείας Α΄ κ. Αντώνιο Αλεξανδρίδη αδελφό του πρόσφατα θανόντος αειμνήστου Πλοιάρχου (Μ) Α. Αλεξανδρίδη Π.Ν. την προσπάθεια που

καταβάλλει το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος να συμπληρώσει τις συλλογές παρασήμων του. Ο αείμνηστος Πλοίαρχος Αλεξανδρίδης ήταν συλλέκτης παρασήμων και κάτοχος μιας μεγάλης συλλογής, η οποία περιήλθε στην κατοχή του Πρέσβη αδελφού του. Ο κ. Πρέσβης είχε την καλοσύνη να δωρήσει στο Μουσείο έναν αριθμό αξιόλογων και σπάνιων παρασήμων εις μνήμην του αδελφού του. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος συνεχίζει την παράδοσή του να βασίζεται σε εθελοντικές προσπάθειες και δωρεές. Όλοι μαζί κρατάμε το επίσημο Ναυτικό Μουσείο της χώρας κι είμαστε περήφανοι για το Μουσείο μας, την ιστορία μας, την παράδοσή μας.

1. Order of Tacovo (Knight 6st cl). Serbia. 2. Χρυσό Αριστείο Ανδρείας. 3. Order of the Crown (Commander). Bulgaria. 4. Order of the crown (Knight 1st cl). Italy.

ΑΝΤΩΝΙΟΣ Ε. ΚΡΙΕΖΗΣ 1. Χρυσός Ιππότης Σωτήρος (Ελλάς) 2. Ταξιάρχης Γεωργίου Α’ (Ελλάς) 3. Μετάλλιο Ελληνοτουρκικού Πολέμου 4. Μετάλλιο Ελληνοβουλγαρικού Πολέμου 5. Μεγαλόσταυρος Order of Skanderbeg (Αλβανία) 6. Αστέρας Ναυτικής Αξίας Β’ τάξεως (Ισπανία) 7. Χρυσός Ιππότης Dannebrog (Δανία)

ΣΟΦΟΚΛΗΣ ΔΟΥΣΜΑΝΗΣ 1. Ταξιάρχης του Σωτήρος 2. Αργυρός Σταυρός του Σωτήρος 3. Μεγαλόσταυρος Γεωργίου Α’ 4. Μετάλλιο Ελληνοτουρκικού Πολέμου 5. Μετάλλιο Ελληνοβουλγαρικού Πολέμου 6. Μινιατούρες ελληνικών και ξένων παρασήμων συνδεδεμένα με χρυσή αλυσίδα

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΛΕΣΣΑΣ 1. Χρυσό Aριστείο Ανδρείας 2. Πολεμικός Σταυρός Γ τάξεως (δύο φορές) 3. Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας 4. Σταυρός Αγώνος Βασιλικού Ναυτικού 5. Σταυρός Ναυτικού Αγώνος Γ τάξεως 6. Μετάλλιο πολέμου 1940-41 7. Μετάλλιο Πολέμου 1941-1945 8. Distinguish Service Order (Μεγ.Βρετανία) * 9. Distinguish Service Cross (Μεγ.Βρετανία) * 10. Μετάλλιο Εκατονταετηρίδος Ενώσεως Επτανήσων

ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ 1. Αργυρός Σταυρός Σωτήρος 2. Σταυρός Ταξιαρχών του Γεωργίου Α 3. Χρυσός Σταυρός Ταξιαρχών Γεωργίου Α 4. Μεγαλόσταυρος του Τάγματος του Φοίνικος μετά ξιφών 5. Ανώτερος Ταξιάρχης του Φοίνικος 6. Πολεμικός Σταυρός Α Τάξεως 7. Πολεμικός Σταυρός Β Τάξεως 8. Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας Α τάξεως 9. Μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων 1940 10. Σταυρός Αγώνος Βασιλικού Ναυτικού 11. Σταυρός Ναυτικού Αγώνος 12. Μετάλλιο πολέμου 1940-41 13. Μετάλλιο πολέμου 1941-1945 14. Ανώτερος Ταξιάρχης του Αγίου Σάββα (Σερβία) 15. Ανώτερος Ταξιάρχης του Order of Star (Ιταλία) 16. Ταξιάρχης Order of Crown (Σερβία) 17. Μπαρέτα μεταλλίων με μινιατούρες

Περιπλους 11

ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΟΥΜΠΑΣ 1. Ανώτερος Ταξιάρχης Γεωργίου Α μετά ξιφών 2. Ταξιάρχης Γεωργίου Α 3. Ανώτερος Ταξιάρχης του Φοίνικα μετά ξιφών 4. Μπαρέτα 11 μεταλλίων (Χρυσό Αριστείο Ανδρείας, Πολεμικός Σταυρός Α΄ τάξεως (τετραπλή απονομή), Μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων, Σταυρό Αγώνος ΒΝ (εξαπλή απονομή), Σταυρό Ναυτικού Αγώνος, Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας Α΄ τάξεως, Διασυμμαχικό μετάλλιο Νίκης 1918, Ναυτικό Μετάλλιο, Μετάλλιο Πολέμου 1940-41(Ναυτικού), Μετάλλιο Πολέμου 1941 -45(Ναυτικου), DSO (Distinguish Service Order) (Μεγ.Βρετανία)*, Officer of Legion of Merit (USA)) 5. Διάσημο Αγήματος Εμβολής 6. Μεγαλόσταυρος Order of the Yugoslavia Star (Γιουγκοσλαβία) 7. Μεγαλόσταυρος Παναγίου Τάφου (Πατριαρχείο Ιεροσολύμων) 8. Order of the 23ed August τάξεως (Ρουμανία) 9. Ανώτερος Ταξιάρχης Τιμής (Ιταλία) 10. Ταξιάρχης Αγ. Διονυσίου Ζακύνθου 11. Αναμνηστικό Μετάλλιο (Ταξιάρχης) για τα 1400 χρόνια από την ίδρυση της Ι.Μ Σινά

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ 1. Αργυρός Σταυρός του Σωτήρος 2. Μεγαλόσταυρος του Τάγματος του Γεωργίου Α 3. Σταυρός Ταξιαρχών Γεωργίου Α μετά ξιφών 4. Ανώτερος Ταξιάρχης του Φοίνικα μετά ξιφών 5. Πολεμικός Σταυρός Α΄ Τάξεως 6. Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας 7. Μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων 1940 8. Μετάλλιο Ελληνοτουρκικού Πολέμου 1912 9. Μετάλλιο Ελληνοβουλγαρικού Πολέμου 10. Διασυμμαχικό Μετάλλιο Νίκης 11. Σταυρός Αγώνος Βασιλικού Ναυτικού 12. Σταυρός Ναυτικού Αγώνος 13. Μετάλλιο Πολέμου 1940-41 14. Μετάλλιο Πολέμου 1941-1945 15. Α νώτερος Ταξιάρχης Order of Bath (Μεγάλη Βρετανία)* 16. Ανώτερος Ταξιάρχης του Order of Christ (Πορτογαλία) 17. Ανώτερος Ταξιάρχης του Order of the Star (Ρουμανία) 18. Ταξιάρχης της Λεγεώνας της Τιμής (Γαλλία) 19. Μετάλλιο Μονής Σινά 20. Μ ετάλλιο Φίλων Προσκοπισμού (Σώμα Ελλήνων Προσκόπων)

ΠΡΟΘΗΚΗ Αντώνιος Κριεζής (1796-1865) Με βάση το αρχείο δωρεών τα παράσημα του Αντιναυάρχου Αντωνίου Κριεζή δωρήθηκαν στο Μουσείο από την Αλεξάνδρα Κριεζή χήρα του υποναυάρχου Αντωνίου Ε. Κριεζή εγγονού του Υδραίου αγωνιστή της Επανάστασης του 1821, την 29η Νοεμβρίου 1959.

1. Μεγαλόσταυρος Σωτήρος Α’ τύπος 2. Αριστείο Αγώνος 1821 3. Μεγαλόσταυρος House and Merit Order of Peter Frederick Luis (Δουκάτο Oldenburg) 4. Μεγαλόσταυρος Order of Sword (Σουηδία) 5. Μεγαλόσταυρος Legion d’ Honeur (Γαλλία) 6. Μεγαλόσταυρος Civil Order of Saxony (Σαξωνία) 7. Μεγαλόσταυρος Αγίας Άννας (Αυτ. Ρωσία)

* Παρατηρούμε ότι οι Έλληνες αξιωματικοί τιμήθηκαν με ξένα παράσημα και μετάλλια για τη δράση τους στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η απονομή του Ανώτερου Ταξιάρχη Order of Bath (Μεγάλη Βρετανία) στον Ναύαρχο Αλ. Σακελλαρίου, του DSO (Distinguish Service Order) (Μεγ.Βρετανία) στον ναύαρχο Ι. Τούμπα και των Distinguish Service Order και Distinguish Service Cross (Μεγ.Βρετανία) στον Πλωτάρχη Γ. Μπλέσσα.

12 Περιπλους

Επίσκεψη MARAD στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

Τ

ην Δευτέρα 2 Ιουνίου και ώρα 18:00 έγιναν τα εγκαίνια της έκθεσης Ποσειδώνια 2014 στο εκθεσιακό κέντρο Metropolitan expo στο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος». Παράλληλα από 2 έως 4 Ιουνίου πραγματοποιήθηκε το Συνέδριο του ΝΑΤΟ για την Ποντοπόρο Ναυτιλία στις εγκαταστάσεις του Πολυεθνικού Συντονιστικού Κέντρου Στρατηγικών Θαλασσίων Μεταφορών (ΠΟΣΚΕΣΘΑΜ) στο ΓΕΕΘΑ. Επ’ ευκαιρία της συγκέντρωσης των Νατοϊκών αξιωματούχων την Κυριακή 1η Ιουνίου και ώρα 18:00 δόθηκε μικρή δεξίωση επάνω στο «Hellas Liberty», με προσκαλούσα αρχή το ΓΕΕΘΑ. Για τα γεγονότα αυτά, τα οποία σηματοδοτούσαν την έναρξη της γιορτής της μεγάλης μας Εμπορικής Ναυτιλίας, τα «Ποσειδώνια 2014», προσκλήθηκε ως ένας εκ των επισήμων αξιωματούχων ο Maritime Administrator των Ηνωμένων Πολιτειών κ. Paul Jaenichen. Ο MARAD, που κατέχει τη θέση του Υπουργού Εμπορικής Ναυτιλίας των ΗΠΑ, έφτασε στην Ελλάδα το μεσημέρι της Κυριακής 1ης Ιουνίου. Ένα από τα πρώτα πράγματα που ζήτησε ήταν να επισκεφθεί το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Στόχος του ήταν να δει και να διαπιστώσει «ιδίοις όμμασιν» τα τεκμήρια εκείνα της ναυτικής μας

παράδοσης, που στοιχειοθετούν και δικαιολογούν την πρώτη παγκοσμίως ελληνική εμπορική Ναυτιλία, από ένα τόσο μικρό κράτος και με τόσα οικονομικά προβλήματα, τον τελευταίο καιρό, γνωστά στο διεθνές περιβάλλον. Όπως ήταν φυσικό το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, ανταποκρινόμενο στην τιμητική αυτή επιθυμία του υψηλού επισκέπτη, άνοιξε τις πύλες του στις 4 το απόγευμα της Κυριακής, για να υποδεχθεί τον επίσημο προσκεκλημένο και πολλά μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, μαζί με όλο το προσωπικό, ήταν παρόντα. Την ξενάγηση στις συλλογές του Μουσείου ανέλαβε ο Ναύαρχος Ιωάννης Παλούμπης. Εκτός από την τιμή, αποτέλεσε και ιδιαίτερη χαρά για το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος η έκφραση επιθυμίας του MARAD να το επισκεφθεί. Η επίσκεψη αυτή και η επιθυμία, όπως εκφράσθηκε, αντιπαραβάλλεται με τη στάση πολλών ελλήνων κυβερνητικών αξιωματούχων, που δεν έχουν στέρξει να το επισκεφθούν και να ξεναγηθούν σ’ αυτό, αλλ’ ίσως το έχουν δει φευγαλέα, ως προσκεκλημένοι για την εκφώνηση κάποιου χαιρετισμού, σε σχετικές εκδηλώσεις.

Πάνω: Από αριστερά διακρίνονται ο επιχειρηματίας κος Γιάννης Χατζηπροδρόμου, η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Υπαρχηγός ΓΕΕΘΑ, Αντιναύαρχος ΠΝ κος Αλέξανδρος Θεοδοσίου, ο κος Άρις Συγγρός, ο Πρόεδρος του Ιδρύματος «Αικατερίνη Λασκαρίδη» και Αντιπρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κος Πάνος Λασκαρίδης, ο MARAD κος Paul Jaenichen, ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Ιωάννης Παλούμπης, ο γερουσιαστής του Rhodes Island των ΗΠΑ κος Λεωνίδας Ραπτάκης, ο Πρόεδρος της Νατοϊκής Ομάδας Εργασίας Ποντοπόρου Ναυτιλίας κος Kevin Tokarsni, ο Αντιναύαρχος ΛΣ εα κος Παναγιώτης Παρασκευόπουλος και ο καθηγητής του Παν/μίου Αιγαίου και μέλος του ΔΣ του ΝΜΕ κος Νικήτας Νικητάκος.

14 Περιπλους

1. Στο στιγμιότυπο η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Ελληνοαμερικανός γερουσιαστής του Rhode Island των ΗΠΑ κος Λεωνίδας Ραπτάκης, ο MARAD κος Paul Jaenichen, ο Ά Αντιπρόεδρος του ΝΜΕ κος Πάνος Λασκαρίδης και ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Ιωάννης Παλούμπης. 2-3-4-5-6. Ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Ιωάννης Παλούμπης ξενάγησε τον αμερικανό αξιωματούχο στην μόνιμη έκθεση του μουσείου. Ακολουθούν στιγμιότυπα από την ξενάγηση.

7. Η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Υπαρχηγός ΓΕΕΘΑ, Αντιναύαρχος ΠΝ κος Αλέξανδρος Θεοδοσίου και το μέλος του ΔΣ του ΝΜΕ και Πρόεδρος του οργανισμού “Enterprise Greece” κος Άρις Συγγρός.

1

2

3

4

5

6

7

Περιπλους 15

1

1. Πρώτος από αριστερά ο Maritime Administrator των Ηνωμένων Πολιτειών κος Paul Jaenichen, o B΄ Αντιπρόεδρος του ΔΣ του ΝΜΕ, δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω επί τιμή, Υποναύαρχος ΠΝ εα κος Κωνσταντίνος Αποστολάκης, ο Πρόεδρος της Νατοϊκής Ομάδας Εργασίας Ποντοπόρου Ναυτιλίας κος Kevin Tokarsni, ο γερουσιαστής του Rhode Island κος Λεωνίδας Ραπτάκης, ο καθηγητής του Παν/μίου Αιγαίου και μέλος του ΔΣ του ΝΜΕ κος Νικήτας Νικητάκος, ο δημοσιογράφος κος Ιωάννης Θεοδωράτος και ο Υπαρχηγός ΓΕΕΘΑ Αντιναύαρχος Αλέξανδρος Θεοδοσίου ΠΝ.

2

3 2 - 3. Μετά το τέλος της ξενάγησης η Πρόεδρος του ΝΜΕ και ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Ιωάννης Παλούμπης επέδωσαν στον Maritime Administrator των Ηνωμένων Πολιτειών κο Paul Jaenichen το ομοίωμα μιας αθηναϊκής τριήρους χαραγμένης σε κρύσταλλο ως αναμνηστικό της επίσκεψής του. 4. Διακρίνονται από αριστερά ο Υπαρχηγός ΓΕΕΘΑ Αντιναύαρχος ΠΝ κος Αλέξανδρος Θεοδοσίου, ο ελληνοαμερικανός γερουσιαστής του Rhode Island κος Λεωνίδας Ραπτάκης, ο MARAD κος Paul Jaenichen και ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Ιωάννης Παλούμπης. 5. Ο γερουσιαστής κος Λεωνίδας Ραπτάκης είχε δωρήσει το 2007 μια λαϊκή επιχρωματισμένη λιθογραφία που απεικονίζει τη Ναυμαχία της Λήμνου (5/1/1913), η οποία ήταν οικογενιακό του κειμήλιο καθώς βρισκόταν στο πατρογονικό του σπίτι στην Άνδρο. Στο στιγμιότυπο ο κος Ραπτάκης φωτογραφίζεται μπροστά από τη δωρεά του μαζί τον MARAD κο Paul Jaenichen, τον Υπαρχηγό ΓΕΕΘΑ, Αντιναύαρχο ΠΝ κο Αλέξανδρο Θεοδοσίου και τον Αντιναύαρχο ΠΝ εα κο Ιωάννη Παλούμπη.

4

16 Περιπλους

5

Share our Passion for Shipping

Capital Product Partners L.P. 3 Iassonos St., Piraeus 18537, Greece Tel: +30 210 4584950, Fax: +30 210 4284285 E-mail: info@capitalpplp.com, www.capitalpplp.com

Η διάσωση των προσφύγων της Σμύρνης Του Αντιναυάρχου ΠΝ εα Ιωάννη Παλούμπη

Η ιστορία που ακολουθεί, ομολογώ ότι μου ήταν παντελώς άγνωστη. Τα στοιχεία της μου τα έστειλε ο αείμνηστος συνάδελφος Ιωάννης Θεοφανίδης (Ντάνης) αγανακτισμένος από σχετική εκπομπή της ΝΕΤ για την επέτειο της καταστροφής της Σμύρνης, στην οποία ο καθηγητής κ. Βερέμης δεν είχε αναφέρει τίποτε. Του απάντησα ότι αν έγραφε το ιστορικό θα το δημοσιεύαμε στον «Περίπλου». Μου υποσχέθηκε ότι θα το έκανε. Ο πρόωρος και άδικος χαμός του Ντάνη μου δημιούργησε την αίσθηση της ηθικής υποχρέωσης, στη μνήμη του αγαπητού συναδέλφου, να γράψω αυτή την ιστορία, όπως αναδύεται από τα στοιχεία που έχω στην κατοχή μου. Είναι βέβαιο ότι ο ίδιος ο Ντάνης, έχοντας ενδεχομένως και άλλα στοιχεία, αλλά υποκινούμενος και από την προσωπική εμπλοκή του παππού του Πλοιάρχου Ιωάννη Θεοφανίδη, κυβερνήτου τότε του Θωρηκτού «ΚΙΛΚΙΣ» θα μπορούσε να την αποδώσει γλαφυρότερα, αλλά... «άλλαι αι βουλαί των ανθρώπων, άλλα οι Θεοί κελεύουν». Η Σμύρνη στις φλόγες.

Φ

έτος συμπληρώθηκαν 92 χρόνια από την καταστροφή της και τα σχετικά γεγονότα της Σμύρνης. Όπως κάθε χρόνο πολλές δημοσιεύσεις με απόψεις ή με γεγονότα της εποχής, λιγότερο ή περισσότερο γνωστά, βλέπουν το φως της δημοσιότητας. Πολλά άρθρα που εξιστορούν τις ωμότητες που διαπράχθηκαν δημοσιεύονται, αλλά πουθενά δεν είχα δει γραμμένο ότι τελικά διέφυγαν από τη Σμύρνη περίπου 350.000 πρόσφυγες και διεκπεραιώθηκαν στα απέναντι ελληνικά νησιά χάρις στη γενναιότητα και τον αλτρουισμό ενός Αμερικανού Πάστορα και την ευρύτητα και ανεξαρτησία σκέψης ενός Έλληνα αξιωματικού του Ναυτικού.

18 Περιπλους

Τα ιστορικά συμβάντα που οδήγησαν στην τραγωδία της Σμύρνης είναι γνωστά αλλά θα τα επαναλάβουμε εν συντομία ως πρόλογο μιας απίστευτης ιστορίας φιλανθρωπίας που έλαβε χώρα μέσα στην καιόμενη Σμύρνη. Το 1919 η Ελλάδα απεβίβασε στη Σμύρνη μία στρατιωτική δύναμη 60.000 περίπου ανδρών. Η κίνηση υποδείχθηκε και υποστηρίχθηκε από τους συμμάχους της Αντάντ ως ανταμοιβή για τη συμμετοχή της χώρας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι σύμμαχοι Γάλλοι και Ιταλοί, οι οποίοι είχαν επίσης καταλάβει τμήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σύμφωνα με τη Συθήκη των Σεβρών, δεν είδαν με καλό μάτι αυτή την ελληνική αποβίβαση στο, εν-

Η καταστροφή της Σμύρνης.

δεχομένως, καλύτερο κομμάτι της Ιωνίας. Η Συνθήκη των Σεβρών που επιβλήθηκε στην Οθωμανική κυβέρνηση του Σουλτάνου, αμφισβητήθηκε και απορρίφθηκε από την εθνικιστική κυβέρνηση της Τουρκίας που σχηματίσθηκε από τον Συνταγματάρχη Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος έγινε αργότερα γνωστός ως Κεμάλ Ατατούρκ. Ο Κεμάλ σχημάτισε στρατό και επιτέθηκε στους Έλληνες υποστηριζόμενος ηθικά και υλικά από τους πρώην συμμάχους της Αντάντ αλλά και από τους Μπολσεβίκους της Ρωσίας. Η μόλις υποκρυπτόμενη εχθρότητα των πρώην συμμάχων έγινε απροκάλυπτη μετά τις ελληνικές εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 και την ήττα του Βενιζελικού κόμματος και την επαναφορά στον θρόνο της Ελλάδας του Βασιλέα Κωνσταντίνου, θεωρουμένου ως προσκείμενου στην ηττηθείσα Γερμανία. Ο εφοδιασμός με παντοειδές στρατιωτικό υλικό των δυνάμεων του Κεμάλ, που εμάχοντο τους Έλληνες υπήρξε πλέον φανερός. Τον Αύγουστο του 1922 άρχισε η οπισθοχώρηση του ελληνικού στρατού από το ανατολικότερο όριο του ποταμού Σαγγάριου, που είχε φθάσει στην προς Ανατολάς προέλασή του. Μαζί του οπισθοχωρούσε προς Δυσμάς και ένα κύμα προσφύγων Ελλήνων και Χριστιανών άλλων μειονοτήτων οι οποίοι φοβούνταν τους, προελαύνοντες προς Δυσμάς πίσω από τον ελληνικό στρατό, Τούρκους. Πέντε τρένα κάθε μέρα, των 55 βαγονιών καθένα, μετέφεραν στοιβαγμένους πρόσφυγες στη Σμύρνη. Πλέον τούτων ένα συνεχές ρεύμα ανθρώπων με όποιου είδους μεταφορικά οχήματα κινούνταν στις οδούς προς την ασφάλεια, όπως νόμιζαν, της Σμύρνης. Υπήρχε έλλειψη τροφής και ποσίμου νερού. Στην πόλη δεν υπήρχαν αστυνομικοί ή στρατιώτες να προφυλάξουν τους πολίτες από λεηλασίες, βιασμούς και φόνους. Ο ελληνικός στρατός παρέκαμψε τη Σμύρνη και προωθούνταν προς Τσεσμέ για να επιβιβασθεί στα πλωτά μέσα που θα τον έφερναν πίσω στην Ελλάδα . Το ελληνικό Ναυτικό είχε ως αποστολή μόνο την υποστήριξη εκκένωσης του στρατού, αποστολή την οποία εξετέλεσε με ζήλο και αποφασιστικότητα σε όλα τα σημεία της Μικρασιατικής ακτής από τα οποία διέφυγε ο ελληνικός στρατός. Απόδειξη της καλής εκπλήρωσης της αποστολής του Ναυτικού είναι ότι πουθενά δε παρατηρήθηκε πίεση προς τα επιβιβαζόμενα στα πλοία ελληνικά στρατιωτικά τμήματα και πουθενά δεν αναφέρθηκαν θύματα κατά την πολύ λεπτή αυτή φάση της εκκένωσης της Μικράς Ασίας. Αντίθετα όπου ήταν δυνατόν υποστηρίχθηκε η εκκένωση και αμάχων πληθυσμών που έφευγαν κι αυτοί αλαφιασμένοι από τον πανικό να απομακρυνθούν από τις Μικρασιατικές ακτές, να σωθούν. Στην περιοχή της Σμύρνης το Ελληνικό Ναυτικό έθεσε υπό την επιτήρησή του τον λαιμό της χερσονήσου της Ερυθραίας από το οποίο διέρχονταν τα ελληνικά τμήματα και ξεχύνονταν ανενόχλητα πλέον στις οδούς

προς το Τσεσμέ, ενώ σταματούσαν και εξολοθρεύονταν με φονικά πυρά από τα πλοία οι καταδιώκουσες τούρκικες στρατιωτικές δυνάμεις. Ο Asa Κ. Jennings ένας Πάστορας της Αμερικανικής ΧΑΝ μετατέθηκε στο παράρτημα της Σμύρνης τον Αύγουστο του 1922 με την οικογένειά του. Καθώς οι λοιποί υπάλληλοι της υπηρεσίας έφυγαν σε διακοπές παρέμεινε επί κεφαλής της YMCA. Δύο εβδομάδες αργότερα ο Τούρκικος στρατός νίκησε τον ελληνικό που υποχώρησε με σημεία πανικού προς τις δυτικές Μικρασιατικές ακτές, ακολουθούμενος από χιλιάδες πολίτες. Ο Asa Jennings σχημάτισε την Αμερικανική επιτροπή Περίθαλψης. Τα περισσότερα μέλη της προέρχονταν από το διεθνές κολλέγιο που είχε την έδρα του στο προάστιο Παράδεισος της Σμύρνης. Ρύθμισε να σταλούν ποσότητες αλεύρων με πλοία του Αμερικανικού Ναυτικού από τις αποθήκες της περίθαλψης Μέσης Ανατολής που βρίσκονταν στην Κωνσταντινούπολη ώστε να τραφούν οι μάζες των προσφύγων. Φούρνοι και καύσιμη ύλη έπρεπε να βρεθούν. Πλούσιοι Έλληνες οι οποίοι μπορούσαν να πληρώσουν για να ξεφύγουν από την πόλη χάριζαν τα σπίτια τους στην επι-

τροπή. Ένα σπίτι έγινε μαιευτήριο. Άλλα έγιναν ορφανοτροφεία για 2000 παιδιά. Νεαρές, απροστάτευτες γυναίκες συνωστίζονταν μέσα σε άλλα σπίτια να αποφύγουν το πλέον αποτρόπαιο από τα εγκλήματα. Αντιπρόσωποι της Περίθαλψης Μέσης Ανατολής, Αμερικανίδες του νοσοκομείου, ο Ερυθρός Σταυρός και άλλοι οργανισμοί συνενώθηκαν στην προσπάθεια της επιτροπής περίθαλψης. Το Αμερικανικό Ναυτικό είχε αρκετά αντιτορπιλικά στην Ανατολική Μεσόγειο με πληρώματα 100-125 ανδρών ανά πλοίο έτοιμα να παράσχουν ανθρωπιστική βοήθεια. Οι ναύτες περιπολούσαν στην πόλη, αλλά ήταν πολύ λιγότεροι σε αριθμούς από τους άτακτους ληστές που μπήκαν στη Σμύρνη με σκοπό να λεηλατήσουν. Τα πλοία του Αμερικανικού Ναυτικού παρακολουθούσαν με τους προβολείς τους όλη τη νύχτα τις μάζες των ανθρώπων που στοιβάζονταν στην προκυμαία με σκοπό να εμποδίζουν μερικές από τις εγκληματικές πράξεις που διαπράττονταν εναντίον τους. Ο κόσμος παρακαλούσε να έλθουν τα πλοία να τους σώσουν, αλλά κανένα πλοίο δεν πήγε. Ο αρχαιότερος Αμερικανός διπλωμάτης που ήταν παρών ήταν ο George Horton. Περιπλους 19

Το θωρηκτό Κιλκίς. Φωτογραφικό αρχείο ΝΜΕ. Είχε επανειλημμένα προσκληθεί στις συνεδριάσεις της Αμερικανικής επιτροπής περίθαλψης. Ο Asa σε κάθε συνεδρίαση ζητούσε από τον Horton να αναλάβει κάποιες ενέργειες για τη διάσωση των προσφύγων. Ήταν τώρα περισσότεροι από 350.000 στο λιμάνι εκ των οποίων οι 300.000 ήταν Έλληνες. Ο George Horton ήταν παντρεμένος με Ελληνίδα. Περισσότερο από κάθε άλλον είχε το αξίωμα και το κύρος να επιδιώξει μία συμφωνία με τους Τούρκους που να προστάτευε τους πολίτες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν φιλικές σχέσεις με την Τουρκία κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου παρά το γεγονός ότι τυπικά οι δύο χώρες βρίσκονταν σε εμπόλεμη κατάσταση. Αμερικανοί Ιεραπόστολοι εξακολουθούσαν να εργάζονται προς όφελος των Τούρκων καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου. Η απάντηση του Horton στις εκκλήσεις του Asa ήταν απλά να θέσει και πάλι το θέμα στην επόμενη συνεδρίαση. Παρά τις επανειλημμένες αιτήσεις ο Horton στην πραγματικό20 Περιπλους

τητα δεν έκανε τίποτα για τους πρόσφυγες. Στις 13 Σεπτεμβρίου 1922 στην πόλη ξέσπασε πυρκαϊά και όλοι οι Αμερικανοί και Βρετανοί υπήκοοι διατάχθηκαν από τους επικεφαλής των Αμερικανικών και Βρετανικών πλοίων του Ναυτικού να εγκαταλείψουν την πόλη με τα πολεμικά πλοία. Ο Horton επιβιβάσθηκε σε ένα Αμερικανικό αντιτορπιλικό και άφησε περισσότερους από 300.000 Έλληνες και 50.000 Aρμένιους και Iουδαίους να υποχρεωθούν σε καταναγκαστικές πορείες θανάτου στην καλύτερη περίπτωση, στο εσωτερικό της Τουρκίας, όπως είχε συμβεί με τους Αρμένιους στην Ανατολική Τουρκία κάποια χρόνια νωρίτερα. Όλοι οι Αμερικανοί και Βρετανοί υπήκοοι εγκατέλειψαν την Σμύρνη εκτός από έναν. Ο Asa K. Jennings αποφάσισε να παραμείνει πίσω για να δει τι θα μπορούσε να κάνει σ’ αυτές τις απελπιστικές συνθήκες. Τώρα που δεν υπήρχε αρχαιότερος διπλωμάτης παρών ο Asa δεν ήταν υποχρεωμένος να αναβάλλει και μπορούσε να πάρει τα μέτρα που θεωρούσε καλύτερα.

Το στρατόπεδο του Τουρκικού στρατού ήταν πολύ κοντά στο σπίτι του Jennings στο Διεθνές Κολέγιο. Ο Asa διακατεχόταν από μεγάλη συναισθηματική επιθυμία να σώσει αυτούς τους αβοήθητους ανθρώπους που στοιβάζονταν σώμα με σώμα στην προκυμαία. Οδήγησε το υπηρεσιακό αυτοκίνητο της YMCA στο Τουρκικό στρατόπεδο και εξασφάλισε μια συνάντηση με τον Τούρκο ανώτατο αρχηγό Mustafa Kemal.

O Asa K. Jennings και ο Mustafa Kemal αποτελούσαν μια ενδιαφέρουσα αντίθεση. Ο Kemal ήταν ένας θρύλος και εθνικός ήρωας για τους Τούρκους. Είχε νικήσει τους Βρετανούς στην Καλλίπολη και είχε οργανώσει τους εθνικιστές σε ένα στράτευμα και κόμμα, που αντιπροσώπευε τη θέληση του Τουρκικού λαού. Ο λόγος του ήταν νόμος και μπορούσε να διατάξει την εκτέλεση οποιουδήποτε. Σε αντίθεση ο Asa ήταν κοντός μόλις 1,60 μ., καμπούρης, χωρίς τίτλους και επιτελεία, αλλά είχε μεγάλη πίστη και αποφασιστικότητα. Ήταν μια ελκυστική προσωπικότητα, πάντοτε με χαμόγελο που του επέτρεπε να κάνει φίλους οποιουσδήποτε συναντούσε. Διανοητικά ήταν γρήγορος και δημιουργικός, αλλά πρώτα απ’ όλα ήταν πραγματιστής και επίμονος. Ο Asa ήθελε να επιτραπεί στους πρόσφυγες να φύγουν από την Τουρκία. Ο Kemal δεν ήθελε να σκοτώσει αυτό το κόσμο, αλλά παράλληλα δεν ήθελε να τους αφήσει στην πόλη, όπου δεν υπήρχε τροφή, νερό ή συνθήκες υγιεινής. Ο αντικειμενικός σκοπός του Kemal ήταν η εκδίωξη των ξένων στρατευμάτων, αλλά ο δεύτερος και περισσότερο δύσκολος ήταν να σταματήσει τη βία εναντίον των πολιτών. Η πρόταση του Asa να μετακινηθούν οι μειονότητες από την Τουρκία έγινε αποδεκτή από τον Mustafa Kemal ο οποίος επέβαλε όρους.

• Ο Jennings θα είχε μόνο 7 ημέρες να μετακινήσει τους 350.000 πρόσφυγες από τη Σμύρνη.

• Αυτοί οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να μείνουν στην πόλη επ’ αόριστον λόγω των προβλημάτων τροφής, νερού, συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας.

• Καμία ελληνική σημαία δεν θα εμφανιζόταν ούτε επηρμένη στα πλοία.

• Κανένα πλοίο διάσωσης δεν θα έδενε στην προκυμαία.

• Οι άνδρες ηλικίας 17-45 δεν θα έφευγαν από τη Σμύρνη.

• Οι άνδρες δεν θα πήγαιναν σε στρατόπεδα εργασίας. Ο Asa δεν ήταν σε θέση να διαπραγματευτεί. Αποδέχθηκε την καλύτερη συμφωνία που μπορούσε να επιτύχει και έφυγε με την Chevrolet του για το λιμάνι της Σμύρνης. Ο Asa ζήτησε και έλαβε μια άκατο με λέμβαρχο από τα Αμερικανικά πλοία. Πρώτα πήγε στο Γαλλικό εμπορικό πλοίο Pierre Loti. Το πλοίο είχε άπλετο χώρο να πάρει πρόσφυγες προς την ασφάλεια ενός των πλησιεστέρων ελληνικών νησιών. Ο Γάλλος

καπετάνιος δεν ήθελε να ανακατευτεί και απέπλευσε άδειος, ενώ χιλιάδες παρακαλούσαν να σωθούν. Πιο μακριά στο λιμάνι ήταν ένα Ιταλικό πλοίο η «Κωνσταντινούπολη». Ο Ιταλός καπετάνιος συμφώνησε να πάρει 2.000 πρόσφυγες, αλλά πρώτα έπρεπε να δωροδοκηθεί. Ο Asa όντας πραγματιστής σήκωσε χρήματα, πλήρωσε το ποσόν της δωροδοκίας και φόρτωσε 2.000 ανθρώπους. Τότε ο Ιταλός ζήτησε αύξηση της μίζας λέγοντας ότι οι Έλληνες πιθανόν να μην δέχονταν την εκφόρτωση των προσφύγων. Ο Asa απάντησε ότι θα πήγαινε μαζί του στη Μυτιλήνη και θα ρύθμιζε την εκφόρτωση. Όταν το πλοίο έφτασε στη Μυτιλήνη ο Asa K. Jennings είδε με έκπληξή του παντού στρατιώτες και πολλά πλοία αγκυροβολημένα. Δεν υπήρξαν προβλήματα με την αποβίβαση των προσφύγων και ο Asa πήγε στο αρχηγείο των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων. Ο Jennings επανειλημμένα ζήτησε από τον Έλληνα Στρατηγό Φράγκου τα εμπορικά πλοία για να μεταφέρει τους πρόσφυγες από τη Σμύρνη. Οι Τούρκοι είχαν εγγυηθεί ασφαλή πρόσβαση και το Αμερικανικό Ναυτικό είχε εγγυηθεί προστασία για τα ελληνικά εμπορικά πλοία. Ο Φράγκου αρνήθηκε. Ο Asa αισθάνθηκε ότι ματαιοπονούσε και ένιωσε μεγάλη απογοήτευση με τον Φράγκου, έναν Έλληνα που ήταν απρόθυμος να σώσει 300.000 συμπατριώτες του. Ο Jennings δεν ήξερε, τότε, ότι ο Φράγκου συμμετείχε μαζί με άλλους Έλληνες αξιωματικούς που σχεδίαζαν ένα κίνημα εναντίον της ελληνικής κυβέρνησης. Οι αξιωματικοί χρειάζονταν τα πλοία και στρατιώτες για να τα χρησιμοποιήσουν στο πραξικόπημα και αυτό ήταν περισσότερο σπουδαίο γι’ αυτούς. Καθώς ο Asa αγανακτισμένος βγήκε από μια πρωινή συνάντηση με τον Φράγκου είδε ένα θωρηκτό που εισέπλεε στο λιμάνι. Ο Asa επιβιβάσθηκε στο ελληνικό Θωρηκτό Κιλκίς. Ο κυβερνήτης Πλοίαρχος Ιωάννης Θεοφανίδης ήταν πολύ πρόθυμος να βοηθήσει παρά το γεγονός ότι ένας ανώτερος απ’ αυτόν αξιωματικός είχε απορρίψει το αίτημα του Asa. O Asa συνέταξε μια σειρά σημάτων προς τον Έλληνα Πρωθυπουργό τα οποία ο Πλοίαρχος Θεοφανίδης μετέφρασε στα ελληνικά. Τα σήματα μεταφέρθηκαν στο διαμέρισμα του ασυρμάτου όπου κρυπτογραφήθηκαν για ασφάλεια και εστάλησαν. Κατ’ αρχάς η απάντηση ήταν ότι ο Πρωθυπουργός κοιμάται. Ο Asa απήντησε να τον ξυπνήσουν. Στη συνέχεια ο Πρωθυπουργός ήθελε σύγκληση Υπουργικού Συμβουλίου. Αγγελιοφόροι στάλθηκαν σε διάφορα μέρη της Αθήνας να ξυπνήσουν τους Υπουργούς για να παραστούν στο συμβούλιο. Ο Asa είχε όριο 7 ημερών και αντιμετωπιζόταν από κυβερνητικούς αξιωματούχους οι οποίοι δεν συμμερίζονταν το κατεπείγον της υπόθεσης. Τελικά ο Πρωθυπουργός και το Υπουργικό του Συμβούλιο απάντησαν

λέγοντας ότι κανένα πλοίο δεν θα μπορούσε να πάει στη Σμύρνη. Φοβούνταν ότι οι Τούρκοι θα μπορούσαν να καταλάβουν τα πλοία και να εισβάλλουν στα ελληνικά νησιά. Ο Asa τότε έστειλε το τελεσίγραφό του. Εάν τα πλοία δεν διατίθενταν να σώσουν τους Έλληνες και τους άλλους από τη Σμύρνη, το επόμενο σήμα του Asa δεν θα ήταν κρυπτογραφημένο, θα στελνόταν ανοικτό ώστε ο κόσμος να μάθαινε ότι η ελληνική κυβέρνηση άφησε τους Τούρκους να σκο-

Πάνω: Ο ναύαρχος Ιωάννης Θεοφανίδης, κυβερνήτης του θωρηκτού ΚΙΛΚΙΣ.

Kάτω: Asa k. Jennings

τώσουν 300.000 Έλληνες πολίτες. Ο εκβιασμός πέτυχε. Όλα τα πλοία στην περιοχή θα έμπαιναν στον έλεγχο του Asa, αλλά αυτός θα ήταν προσωπικά υπεύθυνος εάν κάποιο πλοίο χανόταν. Οι Έλληνες καπετάνιοι ειδοποιήθηκαν ότι η ελληνική κυβέρνηση είχε επιτάξει τα πλοία τους και ότι θα έπρεπε να προετοιμαστούν να πλεύσουν στη Σμύρνη. Οι καπετάνιοι φοβούνταν να εισπλεύσουν σε τουρκικό λιμάνι. Μερικοί είπαν ότι τα

πλοία τους παρουσίαζαν μηχανικά προβλήματα και δεν θα μπορούσαν να κάνουν το ταξίδι. Ο Πλοίαρχος Θεοφανίδης διέταξε τους καπετάνιους να προσέλθουν σε συνάντηση επάνω στο «Κιλκίς», όπου τους πληροφόρησε ότι θα περνούσαν ναυτοδικείο αν δεν ήταν έτοιμοι να αποπλεύσουν μέχρι τα μεσάνυχτα.

26 πλοία απέπλευσαν τα μεσάνυχτα με τον Asa να επιβαίνει στο πρώτο πλοίο. Οικογένειες χώρισαν, καθώς οι γυναίκες, τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι επιβιβάζονταν στα πλοία έχοντας προστασία από το Αμερικανικό Ναυτικό. Οι Τούρκοι χαλάρωσαν τους απαγορευτικούς τους όρους και επέτρεψαν στα πλοία να δέσουν στην προβλήτα του σιδηροδρομικού σταθμού για να διευκολύνουν και να επιταχύνουν την επιβίβαση. Επεξέτειναν επίσης την προθεσμία από 7 σε 11 ημέρες. Οι άνδρες πήγαν σε στρατόπεδα εργασίας και όλοι οι λοιποί εκκένωσαν το λιμάνι. Κατά την διάρκεια της επιχείρησης το πραξικόπημα έλαβε χώρα στην Αθήνα και η νέα κυβέρνηση υποστήριξε την επιτυχημένη δουλειά που έκανε ο Asa. Για ημέρες ο Asa λάμβανε επείγουσες εκκλήσεις για πλοία να μετακινήσουν πρόσφυγες από άλλα λιμάνια. Μόλις τελείωσε η Σμύρνη, οι Τούρκοι εξουσιοδότησαν τον Asa να πλεύσει με πλοία σε όλα τα λιμάνια από τη Μαύρη Θάλασσα μέχρι τη Συρία. Η νέα ελληνική κυβέρνηση ενίσχυσε τον στόλο του Asa σε 55 πλοία. Όλοι οι πρόσφυγες τον αναγνώριζαν άμεσα από την χαρακτηριστική καμπούρα του και τον αποκαλούσαν «ο Ναύαρχος». Όπου πήγαινε στην Ελλάδα άνθρωποι γονάτιζαν μπροστά του σαν η ιερή Όστια (Άρτος των καθολικών) να είχε κατεβεί στον δρόμο. Ήθελαν να του φιλήσουν τα χέρια και τα πόδια. Μέχρι τον Δεκέμβριο 500.000 άνθρωποι είχαν μετακινηθεί από την Τουρκία. Το Ορθόδοξο Πατριαρχείο ανεβίβασε τον αριθμό σε 1.250.000 ανθρώπους. Οι επιπτώσεις της ενσωμάτωσης ενός τόσο μεγάλου αριθμού προσφύγων στον ελληνικό πληθυσμό των 4,5-5 εκατομμυρίων είναι γνωστές και οπωσδήποτε εκφεύγουν των ορίων του παρόντος άρθρου. Οι σχέσεις των δύο κρατών Ελλάδος και Τουρκίας ρυθμίστηκαν με τη Συνθήκη της Λωζάνης. Μεταξύ των άλλων θεμάτων που έπρεπε να ρυθμιστούν ήταν και η ανταλλαγή των αιχμαλώτων πολέμου. Και οι δυο χώρες όρισαν ως εκπρόσωπο τους για τις διαπραγματεύσεις τον Αμερικανό Asa K. Jennings. Ίσως μοναδικό φαινόμενο στην παγκόσμια ιστορία. Για τις υπηρεσίες του προς την Ελλάδα απενεμήθηκαν στον Asa K. Jennings οι υψηλότερες τιμητικές διακρίσεις: το Μετάλλιο της Στρατιωτικής Αξίας και ο Χρυσούς Σταυρός του Ταξιάρχη του Σωτήρος. Ο ίδιος ο Πατριάρχης του απένειμε τον Χρυσούν Σταυρό. Ήταν η πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία που ένα πρόσωπο παρασημοφορήθηκε με την υψηλότερη στρατιωτική και πολιτική διάκριση. Περιπλους 21

Η Ναυτική Συλλογή του Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη» στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

Τ

ην Τετάρτη 28 Μαΐου 2014, ώρα 20.00 το βράδυ στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της έκθεσης της Ναυτικής Συλλογής και των κειμηλίων του Βρετανού Ναυάρχου Λόρδου Ορατίου Νέλσονα του Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη». Όλα τα αντικείμενα έχουν συλλεχθεί κατά τα τελευταία 30 χρόνια από τον Πρόεδρο του Ιδρύματος κ. Πάνο Λασκαρίδη. Σε δύο αίθουσες του Μουσείου φιλοξενήθηκαν για τρεις μήνες σπάνια αντικείμενα, εξαιρετικής καλλιτεχνικής αξίας. Αξίζει να αναφέρουμε πως η συλλογή αντικειμένων που σχετίζονται με τον Βρετανό Ναύαρχο Λόρδο Οράτιο Νέλσονα είναι η σημαντικότερη του είδους της εκτός Μεγάλης Βρετανίας. Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν Ακαδημαϊκοί, Εκπαιδευτικοί, εκπρόσωποι του Πολεμικού Ναυτικού, του Λιμενικού Σώματος, των εφοπλιστικών και επιχειρηματικών κύκλων, και πολλοί φίλοι του «Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη» και του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος. Η Πρόεδρος του Μουσείου κ. Αναστασία Παλούμπη-Aναγνωστοπούλου, απηύθυνε χαιρετισμό, με αναφορές στην σημαντική πολιτιστική δράση του Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη», αλλά και την προσωπικότητα του Ναυάρχου Λόρδου Ορατίου Νέλσονα. Ο κ. Πάνος Λασκαρίδης αναφέρθηκε στους λόγους που τον οδήγησαν στην δημιουργία της συλλογής και προσέφερε μια εμβριθή ξενάγηση στους πολυάριθμους προσκεκλημένους. Ακολούθησε δεξίωση στους εξωτερικούς χώρους του Μουσείου. Η συλλογή θα επανεκτεθεί στους χώρους του Ιδρύματος μόλις ολοκληρωθούν τα έργα αναπαλαίωσης του κτηρίου επι της 2ας Μεραρχίας 36 και ακτής Μουτσοπούλου, φέτος το φθινόπωρο.

22 Περιπλους

Απόψεις της εντυπωσιακής έκθεσης της Ναυτικής Συλλογής και των κειμηλίων του Ναυάρχου Λόρδου Ορατίου Νέλσωνα του ΙΑΛ.

1

2

1. Στο εξωτερικό χώρο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος έγινε μικρή δεξίωση των προσκεκλημένων της έκθεσης. 2. Διακρίνονται από αριστερά: η Εθνολόγος κα Βιργινία Ματσέλη, ο κος Νικόλαος Μολφέτας, ο κος Παναγιώτης Μολφέτας, και ο Πλοίαρχος (Μ) κος Γεώργιος Μπαμπλένης ΠΝ.

3

4

3. Από αριστερά η συνεργάτης του ΙΑΛ κα Καλή Κυπαρίσση, η κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος ΝΜΕ, ο κος Στήβεν Κούμς στέλεχος του ΙΑΛ και η κα Μαριλένα Λασκαρίδη Αντιπρόεδρος του ΙΑΛ. 4. Από αριστερά διακρίνονται: ο Αντιναύαρχος ΠΝεα κος Κων/νος Ζωγραφάκης, η κα Ειρήνη Νταϊφά, ο κος Δημήτριος Καπαϊτζής, η κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του ΝΜΕ, ο κος Ζάχος Χατζηφωτίου και η κα Τζένη Πουρνάρα-Βαρδαβίλια.

6

5

5. Διακρίνονται από αριστερά ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα και διευθυντής του ΙΑΛ κος Κωνσταντίνος Μαζαράκης-Αινιάν, ο Υποναύαρχος ΛΣ εα κος Παναγιώτης Παρασκευόπουλος εκπρόσωπος του Α/ΛΣ στο Διοικητικό Συμβούλιο του ΝΜΕ, ο ναυτικός και συγγραφέας κος Δημήτριος Ανδριάνας, η κα και ο κος Ευθυμίου Μητρόπουλου Αντιναύαρχος ΛΣ εα και Πρόεδρος ΔΣ του Ιδρύματος «ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ». 6. Από αριστερά ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Ιάκωβος Ήμελλος, ο κος Ζάχος Χατζηφωτίου και η ζωγράφος κα Λιλή Ημέλλου. Περιπλους 23

Απόψεις της εντυπωσιακής έκθεσης της Ναυτικής Συλλογής και των κειμηλίων του Ναυάρχου Λόρδου Ορατίου Νέλσωνα του ΙΑΛ.

24 Περιπλους

Στο ευάριθμο ακροατήριο που είχε προσέλθει για τα εγκαίνια της έκθεσης, ο Πρόεδρος του Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη» κος Πάνος Λασκαρίδης προσέφερε μια εβριθή ξενάγηση στην συλλογή του.

Περιπλους 25

Μ Α Ρ Ι Ν Α Ζ Ω Γ ΡΑ Φ Α Κ Η Αρμύρα και Φως 1 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ - 12 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2014

Μ

ε μία λιτή αλλά περιεκτική εκδήλωση πραγματοποιήθηκαν την Τετάρτη 1 Οκτωβρίου 2014 τα εγκαίνια της έκθεσης ζωγραφικής με τίτλο «Αρμύρα και Φως», η οποία τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Στην έκθεση παρουσιάζονται 41 πίνακες, τους οποίους η ζωγράφος δώρησε στο Μουσείο. Βασικό γνώρισμα της έκθεσης είναι τα θαλασσινά τοπία της Ελλάδας. Στα έργα απεικονίζονται νησιωτικές και στεριανές ακτές, μικρές βάρκες αλλά και μεγάλα, επιβλητικά πλοία, ναυπηγεία με

γερανούς, λιμάνια και αποβάθρες με αλυσίδες και κάβους. Στην εκδήλωση των εγκαινίων παρευρέθηκαν οι βουλευτές Πειραιώς κος. Αναστάσιος Νεράντζης και κα. Μαρία Ρεπούση, ο Γενικός Γραμματέας Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου, κος. Σπύρος Σπυρίδων, ο Εντεταλμένος Δημοτικός Σύμβουλος Τοπικής Οικονομικής Ανάπτυξης και Επιχειρηματικότητας του Δήμου Πειραιώς, κος. Πέτρος Κόκκαλης, ο εκπρόσωπος του Αρχηγού ΓΕΝ, Πλοίαρχος Β. Σταματόπουλος, ο Γραμματέας της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών και Πρόεδρος του Ιδρύματος

Αικ. Λασκαρίδη, κος. Πάνος Λασκαρίδης, ο Πρόεδρος του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών κος Αντώνης Βογιατζής, ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Αποφοίτων Σ.Ν.Δ., Αντιναύαρχος ε.α. κ. Ξενοφών Μαυρογιάννης Π.Ν., ο Πρόεδρος της ΣΑΣΜΥΝ κος Ελ. Σφακτός, ο Πρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου Παραδοσιακών Σκαφών, Υποναύαρχος ε.α. Λ.Σ. κος Νικόλαος Καβαλιέρος καθώς και η Γεν. Γραμματέας του Συνδέσμου, κα. Αννίκα Μπαρμπαρήγου, ο Διευθυντής της Helmepa, κος Δημήτριος Μητσάτσος, μέλη και φίλοι του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

Την εκδήλωση άνοιξε η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα. Αναστασία Αναγνωστοπούλου- Παλούμπη με ένα σύντομο χαιρετισμό, ενώ στη συνέχεια το λόγο έλαβε η ίδια η ζωγράφος και ο επιμελητής της έκθεσης, ο ιστορικός της τέχνης, κ. Σωκράτης Λούπας. Την έκθεση συνοδεύει κατάλογος, που περιλαμβάνει χαιρετισμό του Υπουργού Πολιτισμού κυρίου Κωνσταντίνου Τασούλα, πρόλογο της Προέδρου του Μουσείου κυρίας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και εισαγωγικό κείμενο του ιστορικού της τέχνης κυρίου Σωκράτη Λούπα.

Τα έσοδα από την πώληση των έργων θα διατεθούν για την ενίσχυση των σκοπών και τη συνέχιση της λειτουργίας Μουσείου.

Στο στιγμιότυπο από τα εγκαίνια διακρίνονται από αριστερά ο Βουλευτής Πειραιώς κος Αναστάσιος Νεράντζης, ο Γενικός Γραμματέας Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου, κος. Σπύρος Σπυρίδων, η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, η κα Μαρίνα Ζωγραφάκη, ο καθηγητής κος Μανόλης Βλάχος, ο Γραμματέας της ΕΕΕ, Πρόεδρος του ΙΑΛ και Αντιπρόεδρος του ΝΜΕ κος. Πάνος Λασκαρίδης, ο Εντεταλμένος Δημοτικός Σύμβουλος Τοπικής Οικονομικής Ανάπτυξης και Επιχειρηματικότητας του Δήμου Πειραιώς κος Πέτρος Κόκκαλης και η Βουλευτής Πειραιώς κα Μαρία Ρεπούση.

26 Περιπλους

1

2

1. Ο Αντιναύαρχος ΠΝεα κος Ιωάννης Παλούμπης, η κα Μαρίνα Ζωγραφάκη και ο καθηγητής κος Μανόλης Βλάχος. 2. Οι ιατροί κ.κ. Αριστείδης Διαμαντής και Μιχάλης Μπουρούνης. Κάτω: Ο εξωτερικός χώρος του ΝME ήταν κατάμεστος από κόσμο κατά τη βραδιά των εγκαινίων της έκθεσης.

Περιπλους 27

Ομιλία κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Προέδρου ΝΜΕ

Ε

ίναι γεγονός πως για μας τους Έλληνες η επιβίωσή μας, η ύπαρξή μας και η ιστορία μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη θάλασσα. Μια επιφανειακή μονάχα ματιά στην ιστορία μαρτυρεί του λόγου το αληθές και αναδεικνύει τη σχέση ζωής μεταξύ του στεριανού κορμού της χώρας με τα πελάγη που την περιβρέχουν. Η θάλασσα γύρω μας επενεργεί σαν πνεύμονας που επιτρέπει στη χώρα να αναπνέει, ενώ η πάνω από 100 αιώνες θαλασσοπλοΐας των κατοίκων αυτού του χώρου διαμόρφωσαν την ελληνική φυλή, που περισσότερο απ’όποιο άλλο μέρος του κόσμου, γεννιέται, τσαλαβουτάει, επιβιώνει και ευδοκιμεί μέσα στη θάλασσα. Δεν μπορεί αλλιώς να εξηγηθεί η ιστορικά αποδεδειγμένη μονοπώληση των θαλασσινών μεταφορών από ελληνικές επιχειρηματικές προσπάθειες, ακόμα κι όταν, σε μακρές ιστορικές περιόδους, δεν υπήρχε ελληνικό κράτος. Ακόμα και σήμερα, που ζούμε σ’ ένα κράτος μικρό και με σοβαρό οικονομικό πρόβλημα ένας από τους παράγοντες που μας κάνει να αισθανόμαστε υπερήφανοι, είναι η πρώτη στην παγκόσμια κατάταξη ναυτιλία μας, που συγχρόνως αποτελεί και βάθρο στήριξης της οικονομίας της χώρας. Όπως είναι φυσικό η τέχνη όλων των μορφών της χώρας βρήκε ευρύ πεδίο έκφρασης στη θάλασσα, που περιγράφηκε, υμνήθηκε από ποιητές και πεζογράφους και απεικονίσθηκε σε αφηρημένες ή ρεαλιστικές μορφές από πληθώρα καλλιτεχνών της παλέτας και του χρωστήρα.

Έτσι, η Μαρίνα Ζωγραφάκη, σύζυγος του Ναυάρχου Κώστα Ζωγραφάκη, σπούδασε και εντρύφησε στη ζωγραφική επί μακρά σειρά ετών στο εξωτερικό και στην Ελλάδα. Το ζεύγος συγκαταλέγεται στα αρχαιότερα μέλη του Μουσείου και συγχρόνως στους φανατικούς υποστηρικτές του. Η Μαρίνα, την έκθεση πινάκων της οποίας θα εγκαινιάσουμε σε λίγα λεπτά, δεν θα μπορούσε να έχει άλλη πηγή έμπνευσης παρά τη θάλασσα, βίωμα και υποσυνείδητο θυμικό του κάθε Έλληνα. Η ζωγράφος, κάνοντας την αγάπη της για τη ναυτική παράδοση πράξη, δώρησε τους 41 πίνακες που φιλοτέχνησε, μία δουλειά πλέον των τριών ετών, στο Μουσείο, με στόχο τα έσοδα από την πώληση των έργων να διατεθούν για την ενίσχυση των σκοπών και τη συνέχιση της λειτουργίας του Ιδρύματος. Αρμυρές θαλασσογραφίες, τα έργα που θα δείτε, μας ταξιδεύουν και μας μεταφέρουν σε γωνιές του Αιγαίου, του Ιονίου, του Κρητικού και των άλλων ελληνικών θαλασσών, αιχμαλωτίζοντας επάνω στους καμβάδες τη μαγεία των στιγμών, του φωτός και των φωτοσκιάσεων σε ακίνητες εντυπώσεις της καλλιτέχνιδος. Για αυτά θα σας πει περισσότερα ο κ. Σωκράτης Λούπας που έχει επιμεληθεί την έκθεση. Κυρίες και κύριοι, Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, από την αρχή της ιδρύσεώς του, στηρίχθηκε στην εθελοντική προσφορά τόσο των μελών και των φίλων του, όσο και αυτών που αποφάσισαν και οργάνωσαν τη λειτουργία και δράση του.

Διακρίνονται από αριστερά η κα Κλεοπάτρα Ρηγάκη, η κα Ιωάννα Μπερμπίλη, η κα Κάτια Κρανιώτου, η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, η καλλιτέχνης κα Μαρίνα Ζωγραφάκη, η κα Πηνελόπη Βουγιουκλάκη, η κα Μαρία Σερέτη και η κα Γεωργία Μιαούλη.

28 Περιπλους

Πολλοί ήταν εκείνοι που συμπαραστάθηκαν στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος κατά την εξηνταπεντάχρονη πορεία του. Αυτή η προσφορά, εκτός από την έμπρακτη ανάδειξη του εθελοντισμού, εκτιμούμε ότι αναδεικνύει παράλληλα και την αγάπη για τη ναυτική ιστορία και παράδοση, που το Ναυτικό Μουσείο αντιπροσωπεύει. Η προσπάθεια διάσωσης της ναυτικής μας κληρονομιάς συνεχίζεται αδιάκοπα έως σήμερα από το φορέα μας. Το στήριγμά μας στην προσπάθεια να διατηρήσουμε ζωντανό και ανοικτό στο κοινό τον φορέα αυτό, που αποτελεί τον θεματοφύλακα της ναυτικής μας ιστορίας και παράδοσης είναι τα μέλη και οι φίλοι του μουσείου, που μας αγκαλιάζουν σε κάθε μας εκδήλωση, οι επισκέπτες μας, οι χιλιάδες μικροί μας φίλοι που γεμίζουν με τις χαρούμενες φωνές τους χώρους του Μουσείου, μετατρέποντας το σ’ ένα ζωντανό κύτταρο πολιτισμού και εκπαίδευσης. Είναι σημαντικό σε αυτή τη χώρα που από παντού αγναντεύουμε θάλασσα, όσοι την αγαπούν και αναγνωρίζουν την τεράστια συμβολή της στην αναγέννηση και μετέπειτα επιβίωση του ελληνικού γένους, να βοηθήσουν καθ’ οιονδήποτε τρόπο και να σταθούν συμπαραστάτες στον αγώνα μας για τη συνέχιση και λειτουργία αυτού του φορέα. Κυρίες και κύριοι, Κλείνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τη ζωγράφο για την εξαιρετική της ευαισθησία να μας δωρήσει τα έργα της με σκοπό να ενισχυθεί η λειτουργία του Μουσείου, όπως προανέφερα. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλουμε στον Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού κύριο Κωνσταντίνο Τασούλα που υποστήριξε με θέρμη την έκθεση και την έθεσε υπό την αιγίδα του Υπουργείου. Ευχαριστούμε, επίσης, θερμά τον επιμελητή της έκθεσης κ. Σωκράτη Λούπα για το συντονισμό και την επίβλεψη της συνολικής παρουσίασης της έκθεσης και την επιμέλεια του καταλόγου. Ιδιαίτερη μνεία οφείλουμε στον καθηγητή της Ιστορίας της Τέχνης κ. Μανόλη Βλάχο, επίτιμο μέλος του Μουσείου, τον οποίον θα επιθυμούσα να ευχαριστήσω και δημοσίως, για την συνεχή ανιδιοτελή προσφορά των γνώσεων και της εμπειρίας του προς το Ναυτικό Μουσείο και την πολύτιμη αρωγή του στη δημιουργία και αυτής της έκθεσης. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω εσάς προσωπικά κ. Υπουργέ, καθώς και όλους τους εκλεκτούς μας καλεσμένους διότι με την παρουσία σας λαμπρύνετε και τιμάτε την εκδήλωσή μας και παράλληλα μας οπλίζετε με δύναμη να συνεχίσουμε αυτόν τον εθελοντικό αγώνα που πολλοί από εμάς έχουμε ξεκινήσει πριν από 30 χρόνια.

1

3

2

4

1. Ο Εντεταλμένος Δημοτικός Σύμβουλος Τοπικής Οικονομικής Ανάπτυξης και Επιχειρηματικότητας του Δήμου Πειραιώς, κος. Πέτρος Κόκκαλης, η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και ο σκιτσογράφος κος Γεώργιος Ψαρόπουλος. 2. Η κα Μαρίνα Ζωγραφάκη με τον κο Σπύρο Σπυρίδων. 3. Η καλλιτέχνης κα Μαρίνα Ζωγραφάκη ξενάγησε του παρευρισκομένους στα έργα της έκθεσης.

4. Ο κος Νικόλαος Κατράδης, ιδιοκτήτης της «Σχοινιά Ναυτιλίας ΚΑΤΡΑΔΗΣ ΑΒΕΕ» φωτογραφίζεται μαζί με την καλλιτέχνη κα Μαρίνα Ζωγραφάκη μπροστά στον πίνακα που μόλις αγόρασε. 5. Η οικογένεια Κωνσταντίνου Ζωγραφάκη. 6. Από αριστερά η κα Βέλβετ Καρατζά, η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, η κα Μαρίνα Ζωγραφάκη και η κα Μαριλένα Ζωγραφάκη.

5

6

Περιπλους 29

Ομιλία κου Σωκράτη Λούπα Επιμελητή, Ιστορικού της Τέχνης

Κ

υρία Πρόεδρε, Κυρίες και κύριοι, Η θάλασσα καθώς περιβάλλει τις ακτές της Ελλάδας, έτσι όπως δένεται με τη γη και αγκαλιάζει τα νησιά, είναι στοιχείο άρρηκτα δεμένο με τον ελληνισμό, διαμορφώνει τον χαρακτήρα του και κατ’επέκταση ολόκληρη την ιστορική πορεία του. Η θάλασσα αυτή με τα παράκτια τοπία της, τις ακρογιαλιές, τα λιμάνια και τις αποβάθρες, τα πλοία και τους ανθρώπους της, υπήρξε πάντα χώρος πλούσιος σε οπτικά ερεθίσματα, αγαπημένο θέμα για παλαιούς και νεώτερους καλλιτέχνες. Η αποτύπωση του υγρού στοιχείου, του φωτός και της ατμόσφαιρας, των σημείων όπου γη, νερό και ουρανός συναντώνται, είναι για τον ζωγράφο πεδίο άσκησης και πειραματισμών αλλά και κριτήριο δεξιοτεχνίας και καλλιτεχνικού κύρους. Η θαλασσογραφία, η απεικόνιση δηλαδή της θάλασσας και του κόσμου που την περιβάλλει, μαζί με την λιμενογραφία, την απεικόνιση του λιμανιού και την πλοιογραφία, είναι ζωγραφικά είδη δύσκολα και απαιτητικά, καθώς ο καλλιτέχνης καλείται να συλλάβει το στιγμιαίο, τις φευγαλέες εντυπώσεις των κυμάτων, του ανέμου και του φωτός. Πρέπει να αποδώσει μια συγκεκριμένη στιγμή από κάτι που κινείται αενάως, από κάτι που δεν είναι ποτέ στάσιμο. Ο θαλασσογράφος οφείλει ακόμη να έχει γνώσεις της ναυτικής ζωής, να έχει ζήσει δίπλα στη θάλασσα όλες τις εποχές του χρόνου, στις ήρεμες και τις θυελλώδεις στιγμές της αλλά και να γνωρίζει τη φύση και τις ιδιότητες ενός σκάφους, να έχει ταξιδέψει με το πλοίο και να γνωρίζει τη ζωή επάνω σε αυτό. Τα θαλασσινά θέματα προσφέρονται σε ποικίλες εκδηλώσεις του ζωγραφικού ύφους. Άλλοτε αποδομένα πιστά, ρεαλιστικά, άλλοτε αφηρημένα με έμφαση στο Πάνω και από αριστερά: Βάρκα, 2014, ακρυλικό σε καμβά, 30 x 40 εκ. Ψαροκάικο, 2014, ακρυλικό σε καμβά, 30 x 40 εκ. Κάτω από αριστερά: Το Μαράκι, 2014, ακρυλικό σε καμβά, 30 x 40 εκ. Άγιος Νικόλαος, ακρυλικό σε καμβά, 30 x 40 εκ. Ψαρόβαρκα, ακρυλικό σε καμβά, 30 x 40 εκ.

30 Περιπλους

χρώμα ή με ρομαντική διάθεση, ενώ συχνά απεικονίζουν την κοινωνική δραστηριότητα ή την ιστορία. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, παράλληλα με την έκθεση σημαντικών συλλογών του, επιδιώκει να προβάλλει και αυτή την πλευρά της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας. Να εκθέτει δηλαδή εικαστικά έργα που έχουν ως θέμα την ερμηνεία της θάλασσας και του ναυτικού βίου. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται η έκθεση της Μαρίνας Ζωγραφάκη, που εγκαινιάζουμε σήμερα. Η Ζωγραφάκη έχει μακρά εμπειρία στην παραστατική ζωγραφική. Σπούδασε δίπλα στον σημαντικό ζωγράφο Γιώργο Ρόρρη, γνωστό κυρίως για τις εξαιρετικές αποδόσεις της ανθρώπινης μορφής και του εσωτερικού χώρου. Η Ζωγραφάκη πραγματεύτηκε με επιτυχία το πορτρέτο, το γυμνό, τη νεκρή φύση αλλά και εικόνες του σύγχρονου αστικού τοπίου και παρουσίασε το έργο της σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις. Προσωπικότητα με κοινωνική ευαισθησία, ασχολήθηκε με την αποτύπωση του ανθρώπινου δράματος στις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Το σύνολο των έργων της παρούσας έκθεσης η καλλιτέχνις δώρισε στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Τα έσοδα από την πώλησή τους θα διατεθούν για την ενίσχυση των σκοπών και τη συνέχιση της λειτουργίας του. Όταν περιέλθει κανείς την έκθεση, διαπιστώνει σύντομα ότι η Ζωγραφάκη εργάστηκε με ζήλο και ερευνητική διάθεση, εντοπίζοντας και συλλέγοντας αντιπροσωπευτικές όψεις της πλούσιας θεματικής. Σε πολλά έργα η θάλασσα κυριαρχεί σε ολόκληρη τη ζωγραφική επιφάνεια. Με ποικίλες αποχρώσεις του μπλε και του πράσινου, ο υδάτινος όγκος απεικονίζεται επιβλητικός και απέραντος. Στα παράκτια τοπία και τις ακρογιαλιές, το ενδιαφέρον της ζωγράφου

Ο επιμελητής της έκθεσης κος Σωκράτης Λούπας.

επικεντρώνεται στη σύλληψη του φωτός και των χρωμάτων σε διαφορετικές στιγμές της μέρας και του χρόνου: στην ανατολή και τη δύση του ήλιου, στο λαμπρό μεσογειακό μεσημέρι, αλλά και στο φθινόπωρο και τον χειμώνα, τότε που η θάλασσα είναι λιγότερο φιλόξενη και τα σύννεφα γίνονται σκοτεινά. Πρόκειται άλλωστε για περιοχές της Ελλάδας στις οποίες η ζωγράφος έχει ζήσει, μελετώντας τα στάδια της μέρας και τις αλλαγές του τοπίου σε όλες τις εποχές. Η Αυλίδα, το Γύθειο, η Ελαφόνησος, η Κρήτη, η Σύρος και η Σαντορίνη αποτελούν μερικούς μόνο από τους τόπους έμπνευσης και δημιουργίας των έργων. Ωστόσο, η ζωγράφος δεν επιβάλλει παντού την ταυτότητα της περιοχής. Οι τοπιογραφικές συνθέσεις της διακρίνονται για την αυτονομία και την αυτοτέλειά τους, λειτουργούν ανεξάρτητα από την απλή καταγραφή της φυσιογνωμίας του τόπου. Σε άλλα έργα η προσοχή στρέφεται σε παλαιά κτίσματα και κατοικίες δίπλα στη θάλασσα. Η τάξη και η οργάνωση που επιβάλλει στον χώρο η αρχιτεκτονική, συναντώνται με την ρευστή φύση του νερού, δημιουργώντας μια ενδιαφέρουσα σύνθεση μεταξύ αστικού και φυσικού τοπίου. Στις βάρκες και τα μικρά ψαροκάικα η χρωματική κλίμακα διευρύνεται και εμπλουτίζεται με θερμά και ζωηρά χρώματα: με κίτρινα και κόκκινα, γαλάζια και πράσινα, τα μικρά πλεούμενα παριστάνονται είτε αραγμένα στο λιμάνι και ιδωμένα από κοντά, στο πρώτο επίπεδο, είτε απομακρυσμένα, στα ανοιχτά, σαν μικρές υπομνήσεις της ανθρώπινης παρουσίας στη φύση. Όμως ο κόσμος της θάλασσας δεν είναι μόνο χώρος αναψυχής και αισθητικής ανάτασης. Είναι και πεδίο μόχθου και σκληρής εργασίας, τόπος εντατικής εμπορικής δραστηριότητας, επικοινωνίας και αφορμή ιστορικής αναφοράς. Εδώ η ζωγράφος στρέφεται στους επιβλητικούς, ακίνητους όγκους των μεγάλων καραβιών. Τα πλοία απεικονίζονται σε νεώρια και καρνάγια κατά την περίοδο των επισκευών. Υπάρχουν ακό-

2 1

μη εικόνες από το νεώριο της Σύρου ή από ανώνυμες αποβάθρες με γερανούς και δέστρες, όπως και ένα πλοίο με προβεβλημένο τον ογκώδη κατακόκκινο βολβό. Αλλού μια ανασηκωμένη πρύμνη αποκαλύπτει ένα ισχυρό πηδάλιο να στέκεται πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Σημαντικό έργο της έκθεσης οι πανίσχυρες προπέλες ενός πλοίου, απομονωμένες στο καρνάγιο, δημιουργούν μια εντυπωσιακή νεκρή φύση. Το φως αντανακλάται στα ατσάλινα πτερύγια, ενώ οι βαθιές αποχρώσεις του κόκκινου στις μεγάλες επιφάνειες υπαινίσσονται τις διαστάσεις του πλοίου και τη δύναμη της βιομηχανικής κατασκευής. Από το ιστορικό θωρηκτό Αβέρωφ η ζωγράφος εστιάζει στις βαριές, ισχυρές αλυσίδες και τις καδένες του σκάφους. Τα μεταλλικά αυτά εξαρτήματα της ναυπηγικής, όπως και οι προπέλες, το πηδάλιο, οι γερανοί και οι δεξαμενές, αποτελούν επίσης ιδιότυπες νεκρές φύσεις, αναπαραστάσεις άψυχων αντικειμένων, τεκμήρια της ανθρώπινης παρουσίας.

3

1. Γερανοί στο νεώριο της Σύρου, 2014, λάδι σε καμβά, 70 x 50 εκ. 2. Κάβοι και καδένες του θωρηκτού Αβέρωφ, 2013, λάδι σε καμβά, 50 x 70 εκ. 3-4. Στιγμιότυπα από την έκθεση.

Κριτήριο επιτυχίας ενός θαλασσογραφικού έργου είναι κατά πόσο μεταδίδει την αίσθηση της θάλασσας, πόσο αποκαλύπτει τα φυσικά της στοιχεία. Η Ζωγραφάκη κατόρθωσε να μεταδώσει αυτή την αίσθηση του θαλασσινού στοιχείου, των κυμάτων, του φωτός και του ανέμου. Η ικανότητά της οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στο ότι για μεγάλο χρονικό διάστημα περιηγήθηκε τις ελληνικές θάλασσες και ακτές, μελέτησε και κατέγραψε τα θέματα που ανταποκρίνονταν στις αισθητικές επιδιώξεις της. Ιδανικό χώρο για εικαστικές εκθέσεις με θαλασσινά θέματα αποτελεί ασφαλώς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, εδώ στον Πειραιά, μπροστά στη θάλασσά του και τα αρχαία λιμάνια του. Το Ίδρυμα αποτελεί έναν πραγματικό θεματοφύλακα της ελληνικής ναυτικής παράδοσης, μια κιβωτό της ιστορικής μνήμης και ταυτόχρονα φορέα εκπαίδευσης και πολιτισμού. Τελειώνοντας θέλω να ευχαριστήσω θερμά την Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κυρία Αναστασία Αναγνωστο-

πούλου-Παλούμπη για την αμέριστη βοήθειά της, καθώς και όλο το προσωπικό του Μουσείου για την εξαιρετική συνεργασία που είχαμε κατά τη διάρκεια προετοιμασίας της έκθεσης. Θερμές ευχαριστίες οφείλω στη ζωγράφο κυρία Μαρίνα Ζωγραφάκη για την επίσης εξαιρετική όσο και εγκάρδια συνεργασία της κατά την προετοιμασία της έκθεσης και του καταλόγου. Πολλές ευχαριστίες οφείλονται ακόμη στον υπεύθυνο για την έκδοση του καταλόγου της έκθεσης και του άλλου έντυπου υλικού κύριο Ευάγγελο Στεργίου και στη γραφίστρια κυρία Ελένη Τάτση για το άψογο αποτέλεσμα της δουλειάς τους. Ένα ευχαριστώ δεν φτάνει, στον καθηγητή ιστορίας της τέχνης κύριο Μανόλη Βλάχο για τις πολύτιμες παρατηρήσεις και υποδείξεις του. Χωρίς τις σοφές συμβουλές του και τη βοήθειά του, που τόσο γενναιόδωρα μας προσέφερε, πολύ λιγότερα θα είχαν γίνει. Και βέβαια ευχαριστούμε πάρα πολύ όλους εσάς, που ήρθατε σήμερα στο Ναυτικό Μουσείο για τα εγκαίνια της έκθεσης.

4

Περιπλους 31

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΟΥ ΜΑΪΟΥ 1973

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ Τ

ην Δευτέρα 19 Μαΐου έλαβε χώρα στον Φλοίσβο του Παλαιού Φαλήρου μπροστά από τα Πλωτά Μουσεία «Αβέρωφ» και «Βέλος» η εκδήλωση για την 41η επέτειο από την εκδήλωση του αντιδικτατορικού κινήματος του Ναυτικού. Παρευρέθησαν ο Υπουργός Εθνικής Αμύνης κ. Δημήτρης Αβραμόπουλος, ο Πρόεδρος της Βουλής κ. Ευάγγελος Μεϊμαράκης, οι Αρχηγοί των Ενόπλων Δυνάμεων Α/ΓΕΕΘΑ, Α/ΓΕΣ, Α/ΓΕΝ, Α/ΓΕΑ, οι Αρχηγοί των Σωμάτων Ασφαλείας, όλο σχεδόν το Ναυτικό εν ενεργεία και αποστρατεία και πολύς κόσμος.

Ακολούθως δημοσιεύεται η ομιλία της ημέρας που εξεφώνησε ο Επίτιμος Αρχηγός Στόλου, Αντιναύαρχος ε.α. Γρηγόρης Δεμέστιχας. Επίσης, δημοσιεύεται η φωτογραφία των Μαχίμων αξιωματικών που μετείχαν στο κίνημα. Η φωτογραφία έχει τραβηχτεί στην είσοδο της Σχολής Πολέμου του Ναυτικού, στον Βοτανικό, μετά την απόφαση του πειθαρχικού Συμβουλίου που ήταν «Απόταξη» και στέρηση βαθμού. Παράλληλα δημοσιεύεται και η φωτογραφία των ανδρών του Αντιτορπιλικού «Βέλος» οι οποίοι με επικεφαλής τον Κυβερνήτη τους Αντιπλοίαρχο Νίκο Παππά παρέμειναν στο εξωτερικό ως εκδήλωση της αντίθεσής τους στην Απριλιανή δικτατορία.

32 Περιπλους

Ομιλία Αντιναυάρχου Γρ. Δεμέστιχα Επιτίμου Αρχηγού Στόλου

Η

έννοια της Δημοκρατίας γεννήθηκε στην Ελλάδα και απετέλεσε και αποτελεί το υγιέστερο Πολίτευμα διακυβέρνησης παγκοσμίως. Αυτό το πολίτευμα αναζητούν και σήμερα ταλαιπωρημένοι από ολοκληρωτικά καθεστώτα λαοί. Μειονεκτήματα ασφαλώς υπάρχουν και ένα βασικό είναι η δυνατότητα προβολής δημαγωγικών ιδεών, με αποτέλεσμα την παραπλάνηση των λαών και δημιουργία προσωρινών αδιεξόδων. Όμως η Δημοκρατία στην εξέλιξη θα βρει λύσεις και θα αυτοδιορθωθεί. Για την Δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα. Πηγάζει από την ελεύθερη βούληση του λαού και λειτουργεί για τον λαό και το εθνικό του συμφέρον. Σε κείμενα αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων αναφέρεται ότι η τυραννία είναι συνέπεια του εκφυλισμού της Δημοκρατίας, αλλά η τυραννία σπανίως επούλωσε τις πληγές ενώ συνήθως προσέθεσε και άλλες. Πράγματι και στη νεότερη Ιστορία της χώρας είναι μεγάλος ο αριθμός πραξικοπημάτων διαφόρων αυτοχρησμένων εθνοσωτήρων που συνήθως εμφανίζονταν μετά από Εθνικές καταστροφές. Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου ΄67 εκδηλώθηκε όταν η λειτουργία της Δημοκρατίας είχε μεν ορισμένα προβλήματα στα οποία ασφαλώς ο λαός και μόνον μπορούσε να βρει λύσεις με την ετυμηγορία του. Έτσι όταν η Δημοκρατία παρουσίασε δυσλειτουργίες, ήταν εύκολο σε μία μικρή οργανωμένη ομάδα στελεχών των Ε.Δ. να καταλάβει την εξουσία. Η εκδήλωση του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου ΄67, βρήκε το Ναυτικό (όπως και ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό) ανέτοιμο να αντιδράσει συλλογικά. Ουσιαστική αντίδραση μέσα στο Ναυτικό απετέλεσε, ευθύς εξ αρχής, μόνον η παραίτηση του τότε Αρχηγού ΓΕΝ Αντιναυάρχου Κ. Εγκολφόπουλου. Αν το παράδειγμα του είχαν ακολουθήσει οι ηγεσίες όλων των Κλάδων των Ε.Δ., ίσως το πραξικόπημα να είχε αποτύχει εν τη γεννέσει του. Από τις πρώτες ημέρες και μετά την αρχική έκπληξη απλώθηκε μέσα στο Π.Ν. η δυσα-

ρέσκεια εναντίον της επιβληθείσας δικτατορίας με αποτέλεσμα να αρχίσουν, άλλοτε δειλά και άλλοτε έκδηλα συζητήσεις εναντίον του καθεστώτος. Η αναστολή άρθρων του Συντάγματος και η κήρυξη Στρατιωτικού Νόμου είχαν ως επακόλουθο την στέρηση της ελευθερίας. Παραβιάσθηκε κάθε ηθικό και δίκαιο, η χώρα απομονώθηκε από την διεθνή σκηνή, στους οργανισμούς και υπηρεσίες του Κράτους τοποθετήθηκαν τοποτηρητές, η δικαστική εξουσία περιορίσθηκε και η λογοκρισία ήταν καθολική. Δεν θα αναλύσω τις γενικώτερες δυσάρεστες επιπτώσεις που είχε για την Ελλάδα η επιβολή της δικτατορίας. Θα αναφέρω συνοπτικά μόνον αυτά που επέδρασαν άμεσα στο Ναυτικό και τις Ε.Δ.: • Εκατοντάδες νομιμόφρονα στελέχη των Ε.Δ. απεστρατεύθησαν άμεσα και διαφόρων βαθμών επίορκοι Αξιωματικοί έγιναν οι ρυθμιστές της λειτουργίας του στρατεύματος (ως προαγωγές, τοποθετήσεις).

• Επεβλήθη περιορισμός των βασικών ελευθεριών των στελεχών όσον αφορά την έκφραση ιδεών. Εδώ χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή για να καταλάβει κανείς την ψυχοσύνθεση των στελεχών του Π.Ν., αφού μέχρι τότε οι οιασδήποτε μορφής πολιτικές συζητήσεις ήταν ελεύθερες και οι κρίσεις πολλές φορές οξείες χωρίς να υπάρχουν επιπτώσεις.

• Σύντομα υπήρξε αστυνόμευση πλοίων και υπηρεσιών με επίσημους ή ανεπίσημους καταδότες.

• Οι Ένοπλες Δυνάμεις υποβαθμίσθηκαν στο εξωτερικό και τα στελέχη αντιμετώπιζαν την ψυχρότητα έως και την αποστροφή των ξένων συναδέλφων τους.

• Επήλθε διάλυση της πειθαρχίας με τον παραγοντισμό ανίκανων κατά το πλείστον στελεχών, ενώ οι αποστρατείες εγένοντο άνευ αξιοκρατικών κριτηρίων.

• Έντονη ήταν η προσπάθεια αλλαγής των παραδόσεων των Κλάδων των Ε.Δ. Π.χ. αλλαγή στολών, αλλαγή της ονομασίας των βαθμών, συγχώνευση βοηθητικών σωμάτων των Κλάδων κατ’ αρχάς που όμως αποτελούσαν σημαντικό μέρος των παραδόσεων αυτών και που η κατάργηση ή αλλαγή επιδρά άμεσα στο ηθικό και την υπερηφάνεια των στελεχών. Ευτυχώς οι ηγεσίες των Κλάδων κατόρθωσαν να αποτρέψουν ή μάλλον να αναστείλουν ακραίες αλλαγές. Αλλά και μετά την μεταπολίτευση κάποιες από αυτές τις αλλαγές έχουν βρει θιασώτες. Θα σταθώ σήμερα σε ορισμένα κατά την γνώμη μου, ιδιαίτερα σημεία των εξελίξεων μέχρι την προγραμματισμένη εκδήλωση του κινήματος του Ναυτικού για τον Μάιο του ΄73. Από το προσκλητήριο αυτών που συμμετείχαν, λείπουν πολλοί που έφυγαν από την ζωή. Όμως η σημερινή εκδήλωση τους επαναφέρει ανάμεσά μας και τονίζει την ανιδιοτελή προσφορά τους. Θα αποφύγω να αναφερθώ ονομαστικά σε

κάθε έναν από τους συμμετασχόντες, αφού θεωρώ ότι η συμμετοχή του καθενός ήταν σημαντική και ίσης αξίας. Θα κάνω όμως κάποιες ελάχιστες εξαιρέσεις σε στελέχη που είχαν κομβικό ρόλο λόγω κυρίως της θέσεως που κατείχαν. Η πρώτη αντίδραση του Ναυτικού εκδηλώθηκε στις 13 Δεκεμβρίου ΄67 με το Κίνημα του τέως Βασιλέως Κωνσταντίνου. Το Πολεμικό Ναυτικό στην συντριπτική του πλειοψηφία ετάχθη υπέρ του Κινήματος γιατί επίστευε στην αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Κατηγορηματικά αναφέρω ότι τα πληρώματα του μεγάλου αριθμού των πλοίων που απέπλευσαν τότε ή των στελεχών που εκδηλώθηκαν υπέρ αυτού του Κινήματος είχαν ένα και μόνο κίνητρο, την απομάκρυνση της Δικτατορίας και μόνον. Το αποτέλεσμα του αποτυχόντος Κινήματος του ΄67 ήταν ένα κύμα φυλακίσεων, εκτοπίσεων και αποτάξεων με συνέπεια μεταξύ των άλλων την αποδυνάμωση των Ε.Δ. Συγχρόνως η απομάκρυνση της Ελληνικής Μεραρχίας από την Κύπρο (που είχε αποσταλεί από την δημοκρατικά εκλεγμένη Κυβέρνηση του 1964) ήταν ένα σημαντικά καταστροφικό γεγονός, που άνοιξε ουσιαστικά την κερκόπορτα για την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Μετά τα παραπάνω γεγονότα ξεκαθάρισε και η θέση των περισσότερων στελεχών του Π.Ν. Μόνον μία μικρή μειοψηφία στελεχών ετάσσετο με την δικτατορία. Ο αριθμός όμως και αυτών των στελεχών εμειώνετο και υπάρχουν αρκετά παραδείγματα αξιωματικών που αν και αρχικά διέκειντο ευμενώς προς τους δικτάτορες, ευρεθησαν αναμεμιγμένοι ενεργά με το Κίνημα του Ναυτικού το 1973. Εδώ θα πρέπει να αναφέρω ότι υπήρξαν και μεμονωμένες πράξεις ατόμων και ομάδων Αξιωματικών και Υπαξιωματικών (και από τους τρεις κλάδους των Ε.Δ.) που για τις ενέργειές τους φυλακίσθηκαν, βασανίστηκαν και αποτάχθηκαν. Ενώ βέβαια στο Κίνημα του Ναυτικού εντάχθηκαν αυθόρμητα – ανιδιοτελώς, εν ενεργεία και αποστρατεία, αξιωματικοί του Σ.Ξ. και της Π.Α. Σε ότι αφορά την οργάνωση για το κίνημα του Ναυτικού του Μαΐου 1973, δεν θα αναφερθώ σε συσκέψεις, επαφές, συνεννοήσεις και σκέψεις που διετυπώνοντο κατά καιρούς. Θα σταθώ σε δύο γεγονότα που, κατά την γνώμη μου, συνετέλεσαν αποφασιστικά στην οργάνωσή του: • Το σχέδιο σύλληψης του Παπαδόπουλου και • Την σύνταξη του αρχικού σχεδίου για το Κίνημα. Σχέδιο σύλληψης του Παπαδόπουλου Το καλοκαίρι του ΄69 γνωστοποιήθηκε ότι στις 20 Αυγούστου θα πραγματοποιείτο μία άσκηση του συνόλου του Στόλου (ονομασία της ασκήσεως ΘΡΙΑΜΒΟΣ), στην περιοχή του Σαρωνικού και θα επέβαιναν των πλοίων οι πρωτεργάτες του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου και μέλη της κυβερνήσεΠεριπλους 33

Οι Μάχιμοι Αξιωματικοί που συμμετείχαν στο κίνημα του Ναυτικού. Η φωτογραφία ελήφθη μπροστά στη Σχολή Πολέμου Ναυτικού στην Δ/ΒΟΤ όπου έλαβε χώρα το πειθαρχικό συμβούλιο που τους απέταξε. Διακρίνονται: Κάτω σειρά εξ αριστερών: Μανώλης Μπουζάκης, Γιάννης Βουραζέρης, Βασίλης Γιαννακάκος, Νίκος Ηλιόπουλος, Γιάννης Ζωγράφος (†), Νίκος Βασιλείου, Μιχάλης Μανουσόπουλος (†). Πρώτη σειρά ορθίων: Γιάννης Στάγκας, Θανάσης Βένης(†), Κωστής Δημητριάδης, Γιώργος Καραμήτσος(†), Θανάσης Γκιογκέζας, Γιώργος Γκίνης (†), Γιάννης Παλούμπης, Κώστας Κουσουρής, Γιάννης Σταθόπουλος, Αριστείδης Κολλιγιάννης (†), Μανώλης Ζαρόκωστας. Δεύτερη σειρά ορθίων: Βαγγέλης Λαγάρας, Αντώνης Θεοχάρης, Χριστόδουλος Τουρβάς (†), Γιώργος Σίδερης, Γρηγόρης Δεμέστιχας. Τρίτη-τέταρτη σειρά ορθίων: Βαγγέλης Σακελλαρίου, Βασίλης Στεργίου (†), Χρήστος Λυμπέρης, Απόστολος Βασιλειάδης(†), Κώστας Καταγάς, Σωτήρης Σωτηρόπουλος, Βαγγέλης Καναβαριώτης, Σταύρος Αργυρίου (†), Γιάννης Θεοφιλόπουλος, Γιάννης Λαφογιάννης(†), Γιάννης Μανιάτης, Αλέκος Παπαδόγκωνας, Νίκος Θεμελίδης, Άγγελος Χρυσικόπουλος, Νίκος Μανταδάκης, Τάσος Τριανταφυλλίδης, Μιχάλης Σταυριανάκης. Απόντες από τη φωτογραφία οι : Τιμόθεος Μασούρας και Ηρακλής Δρίκος.

34 Περιπλους

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΟΥ ΜΑΪΟΥ 1973 ως. Με πρωτοβουλία του τότε Πλοιάρχου Σ. Σούλη (Διοικητού Ταχέων Σκαφών) έγιναν διάφορες επαφές προκειμένου να οργανωθεί η σύλληψη των με σκοπό την εν συνεχεία διαπραγμάτευση για την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Η πρωτοβουλία αυτή έγινε γνωστή σε περιορισμένο αριθμό εν ενεργεία και αποστρατεία αξιωματικών. Η σύλληψη θα γινόταν είτε στο Αντιτορπιλικό από όπου θα παρηκολουθείτο η άσκηση (Α/Τ ΛΟΓΧΗ) είτε στην Τορπιλάκατο (Τ/Α ΑΣΤΡΑΠΗ) που θα μετέφερε τον Παπαδόπουλο και λοιπά μέλη της Κυβερνήσεως από την Ύδρα στον Πειραιά. Το σχέδιο δεν πραγματοποιήθηκε καθόσον: • Στο Αντιτορπιλικό η σύλληψη ήταν αδύνατος διότι επέβησαν πολλά μέλη της ασφαλείας του Παπαδόπουλου.

• Με διαταγή από το ΓΕΝ είχαν περιορισθεί στο 50% τα καύσιμα των τορπιλακάτων κατά την άσκηση εκείνη, με την δικαιολογία ότι η άσκηση θα γινόταν στον Σαρωνικό και οι τορπιλάκατοι έπρεπε να μην έχουν μεγάλο βάρος για να αναπτύσσουν υψηλή ταχύτητα. Είναι άγνωστο αν αυτή ήταν η πραγματική αιτιολογία ή μάλλον το πρόσχημα για να περιορίζονται οι κινήσεις των τορπιλακάτων όπου το κλίμα ήταν έντονα αντιδικτατορικό. Σύνταξη αρχικού σχεδίου για το Κίνημα του Ναυτικού Μετά την άσκηση ΘΡΙΑΜΒΟΣ ο Πλοίαρχος Σ. Σούλης ανέθεσε σε μικρό αριθμό αξιωματικών την σύνταξη ενός σχεδίου που θα προέβλεπε συντονισμένη κίνηση των πλοίων του Π.Ν., με σκοπό την ανατροπή του δικτατορικού καθεστώτος. Το σχέδιο που συνετάγη ήταν παρόμοιο με εκείνο που συνετάγη για το κίνημα του Ναυτικού το 1973 (το δεύτερο σχέδιο ήταν λεπτομερέστερο). Η υλοποίηση του σχεδίου έπρεπε να γίνει μέχρι το καλοκαίρι του ΄70, όταν και θα άρχιζαν οι ετήσιες μεταθέσεις, δεδομένου ότι σε αρκετά πλοία οι Κυβερνήτες ή/και οι Ύπαρχοι ήσαν ήδη μυημένοι. Λόγω της στενής παρακολουθήσεως του Πλοιάρχου Σ. Σούλη και της εν συνεχεία αποστρατείας του, δεν προχώρησε η υλοποίηση του σχεδίου. Το Κίνημα του Ναυτικού του Μαΐου ΄73 Η ουσιαστική προετοιμασία για το κίνημα του Ναυτικού άρχισε από το 72 με βασική επιδίωξη την τοποθέτηση μυημένων αξιωματικών σε καίριες θέσεις και ιδίως ως Κυβερνήτες πλοίων. Το δύσκολο αυτό έργο έφερε σε πέρας ο τότε Πλωτάρχης Ι. Σταθόπουλος. Η ανάγκη υπάρξεως Αρχηγού του Κινήματος και η πολιτική κάλυψη ήσαν θέματα που απησχόλησαν επανειλημμένως σε συσκέψεις. Γενική ήταν η αποδοχή του απότακτου Πλοιάρχου Σπύρου Κοναφάου ο οποίος και εδέχθη αμέσως. Ο αείμνηστος Ε. Αβέρωφ εδέχθη άνευ πολλών συζητήσεων την συμμετοχή του. «Πως θα απεθαρρύναμε ανθρώπους νέους που έπαιζαν τα πάντα,

ημείς, που μετά πλήρη σχεδόν ζωήν και σταδιοδρομίαν, δεν επαίζαμε παρά ελάχιστα πράγματα;» (εκ της απολογίας Ε. Αβέρωφ 10-7-73). Μετά από κάποιες αναβολές η αρχική ημερομηνία εκδηλώσεως ορίσθηκε η 3η Απριλίου ΄73, καθόσον είχε σχεδιασθεί να πραγματοποιηθεί άσκηση του συνόλου του Στόλου και την οποία θα παρακολουθούσε και ο Αρχηγός ΓΕΝ. Η ημερομηνία είχε κριθεί ιδεώδης καθόσον εκείνη την ημέρα γινόταν η μεταφορά του ΓΕΝ από την πλατεία Κλαυθμώνος στις σημερινές εγκαταστάσεις. Το κίνημα ανεβλήθη λίγες μέρες πριν και τελικώς ως οριστική ημερομηνία απεφασίσθη η νύχτα 22 προς 23 Μαΐου. Επάνω σε αυτή την ημερομηνία έγινε όλη η εργασία ώστε να βρεθούν τα περισσότερα πλοία του Στόλου είτε εν πλω είτε να προβλέπεται να αποπλεύσουν για κάποια προγραμματισμένη αποστολή. Τα πλοία θα εκινούντο σύμφωνα με το σχέδιο δράσεως που σε γενικές γραμμές προέβλεπε τον αποκλεισμό του Πειραιώς, του Αερολιμένα Αθηνών, τον έλεγχο της ν. Σύρου (ως βάση Διοικητικής Μέριμνας) και τον κατά περίπτωση έλεγχο / αποκλεισμό άλλων περιοχών προκειμένου να ασκηθεί η μεγίστη δυνατή πίεση προς την δικτατορική Κυβέρνηση. Την 22 Μαΐου ΄73 υπήρξαν σοβαρές ενδείξεις ότι η κίνηση είχε προδοθεί. Οι ενδείξεις ήσαν οι ύποπτες κινήσεις ατόμων στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας, η πληροφορία ότι ο Ναύσταθμος ήτο κυκλωμένος από μονάδες του στρατού ξηράς και από μία προκήρυξη που ερρίφθη σε οικία μυημένου αξιωματικού. Μετά τις παραπάνω ενδείξεις απεφασίσθη η αναβολή του κινήματος. Δεν θα προχωρήσω σε περαιτέρω εξιστόρηση για τις συλλήψεις και όσα επηκολούθησαν στο ΕΑΤ/ΕΣΑ. Θα επισημάνω μόνο ότι ορισμένα πλοία ήσαν εν πλω ή έτοιμα να αποπλεύσουν. Ουδείς όμως δύναται να εκτιμήσει το ποσοστό επιτυχίας του κινήματος εάν ελαμβάνετο απόφαση να εκδηλωθεί με μειωμένες δυνάμεις, δηλαδή με τον μικρό αριθμό των εν πλω πλοίων. Ίσως αυτό οδηγούσε σε αποτυχία που θα ήταν ασφαλώς χειρότερη από την μη εκδήλωση. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθεί η μεγάλη συμβολή του Αντιτορπιλικού ΒΕΛΟΣ που ευρίσκετο εν πλω προς Ιταλία, με κυβερνήτη τον αείμνηστο Αντιπλοίαρχο Νίκο Παππά. Ο κυβερνήτης μόλις άκουσε από το Ραδιόφωνο του πλοίου για συλλήψεις αξιωματικών έδρασε άμεσα. Το ΒΕΛΟΣ εγκατέλειψε την Νατοϊκή άσκηση στην οποία συμμετείχε και κατέπλευσε στην Ρώμη, όπου ο Κυβερνήτης και 31 ακόμη μέλη του πληρώματος (αξιωματικοί, υπαξιωματικοί, ναύτες) αποβιβάσθηκαν. Με τις δηλώσεις και ανακοινώσεις που έγιναν και προβλήθηκαν από τα ΜΜΕ έγινε κυριολεκτικά πάταγος και τραντάχθηκε συθέμελα η δικτατορία. Το Κίνημα του Ναυτικού έγινε γνωστό παγκοσμίως. Το πλήρωμα του Α/Τ ΒΕΛΟΣ εκι-

νήθη αυτοβούλως εναντίον της δικτατορίας και στην συνέχεια σκόρπισε σε διάφορες χώρες αλλά και εμπορικά πλοία, για να μπορέσει να επιβιώσει έστω και στοιχειωδώς. Εν τω μεταξύ για αρκετές ημέρες μετά την 23η Μαΐου στην Ελλάδα συνεχίσθηκαν οι συλλήψεις και οι ανακρίσεις στο απάνθρωπο ΕΑΤ/ΕΣΑ. Μαζί με τους αξιωματικούς του Ναυτικού συνελήφθησαν και οι μυημένοι αξιωματικοί του Σ.Ξ. και της Π.Α. που και αυτοί υπέστησαν βασανισμούς, με πλέον χαρακτηριστικό τον βασανισμό του ηρωικού Ταγματάρχη Σπύρου Μουστακλή που ξεπέρασε κάθε όριο. Σημαντικά περιστατικά αλληλεγγύης των κινηματιών του Ναυτικού συνέβησαν. Θα αναφέρω ένα χαρακτηριστικό περιστατικό. Ο μυημένος Πλωτάρχης Κ. Καταγάς, που φοιτούσε στη Ναυτική Σχολή Πολέμου, μόλις έμαθε τις συλλήψεις, παρουσιάσθηκε στον Διοικητή του και ζήτησε να ακολουθήσει την τύχη των συλληφθέντων συναδέλφων του με αποτέλεσμα να οδηγηθεί στο ΕΑΤ/ΕΣΑ και να φυλακισθεί. Μέχρι και σήμερα δεν έχει αποκαλυφθεί πως προδόθηκε το Κίνημα του Ναυτικού. Σημαντικές πηγές αλλά και η κοινή λογική οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το Κίνημα δεν προδόθηκε μόνο από συγκεκριμένα άτομα, αλλά οι Δικτάτορες έλαβαν διάφορα μηνύματα προερχόμενα ακόμη και από το εξωτερικό. Παρ’ όλο ότι το κίνημα του Ναυτικού δεν εκδηλώθηκε, προσέφερε σοβαρό έργο για την αποκατάσταση της δημοκρατίας για τους εξής λόγους: • Έγινε γνωστό τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό ότι υπήρχαν πολλά στελέχη στις Ένοπλες Δυνάμεις που ήσαν αντίθετα στο δικτατορικό καθεστώς και επιθυμούσαν την επάνοδο στην ομαλότητα.

• Με βάση το παραπάνω, τονώθηκε το ηθικό διαφόρων αντιδικτατορικών ομάδων που διεπίστωσαν ότι δεν ήσαν μόνες αλλά ότι υπήρχε συγκροτημένη κίνηση μέσα στις Ε.Δ.

• Οι δικτάτορες κατάλαβαν ότι δεν ήλεγχαν στον επιθυμητό βαθμό τις Ε.Δ. και εκδηλώθηκε η τάση να προχωρήσουν σε «εκδημοκρατισμό» στα δικά τους βέβαια πάντα μέτρα.

• Απετέλεσε την μία από τις τέσσερις σοβαρές εκδηλώσεις εναντίον της δικτατορίας. Οι άλλες τρεις ήσαν οι κινήσεις της 13ης Δεκεμβρίου ΄67, της Νομικής και του Πολυτεχνείου το 1973. Το Κίνημα του Ναυτικού βέβαια δεν προβλήθηκε μετά την μεταπολίτευση (παρ’ όλο ότι ήταν η πιο ουσιαστική συμβολή στην διαμαρτυρία κατά της δικτατορίας), διότι δεν υποκινήθηκε από πολιτικά-κομματικά κίνητρα, όπως ίσως άλλες κινήσεις. Αντίθετα η αξία του Κινήματος του Ναυτικού υποβιβάσθηκε ώστε να αναδειχθούν άλλες κινήσεις ως υπερπατριωτικές και σωτήριες. Το κίνημα του Ναυτικού ήταν μία ανιδιοτελής κίνηση αξιωματικών που οργανώθηκαν με δική τους πρωτοβουλία, με στόχο την Περιπλους 35

επάνοδο της συνταγματικής ομαλότητας της χώρας. Πιστεύω ότι ουδείς από τους ενεργά συμμετασχόντες προσέφερε περισσότερα ή ολιγότερα. Το Κίνημα του Ναυτικού ήταν μία κίνηση ενιαία, αυτοτελής που είχε την σιωπηρά συγκατάθεση του συνόλου σχεδόν των μονίμων στελεχών του Π.Ν. αλλά που βασιζόταν συγχρόνως στην συγκατάθεση και των άλλων στελεχών των Ε.Δ. και ιδίως του λαού. Με εξαίρεση τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο του 1909, είναι το μόνο κίνημα στην σύγχρονη ιστορία της χώρας μας, που οι κινηματίες δεν επεδίωκαν την κατάκτηση της εξουσίας. Αυτό είναι απολύτως σαφές και καταγράφεται στον όρκο (τον λόγο τιμής) που υπογράψαμε. Πάντως όπως και να το πούμε μένει η πικρία για την προδοσία και την μη εκδήλωσή του. Με το Εάν δεν γράφεται η ιστορία. Όμως Εάν είχε εκδηλωθεί και επιτύχει, ασφαλώς η Δημοκρατική Κυβέρνηση που θα προέκυπτε δεν θα προκαλούσε το πραξικόπημα και την καταστροφή της Κύπρου, με αποτέλεσμα τους εκατοντάδες νεκρούς, αγνοούμενους, τραυματισμένους, με πολλές χιλιάδες ξεριζωμένους. Στον Τύμβο της Μακεδονίτισσας, στην Λευκωσία, είναι ενταφιασμένοι δίπλα-δίπλα Ελλαδίτες και Κυπριώτες που αγωνίσθηκαν και θυσιάσθηκαν για την πατρίδα. Μνήμη και προσκύνημα στην Κυπριακή τραγωδία. Κάθε χρόνο το ΓΕΝ οργανώνει αυτήν την τελετή. Δεν είναι εορταστική επέτειος, αλλά ημέρα μνήμης για να την θυμούνται οι παλαιότεροι και να διδάσκονται οι νεώτεροι. Τότε στην προετοιμασία του Κινήματος 36 Περιπλους

προσβλέπαμε στην αποκατάσταση μίας υγιούς Δημοκρατίας (ανεξάρτητα των πολιτικών πεποιθήσεων που είχε ο καθένας). Μίας Δημοκρατίας που θα επικρατούσε η ηθική και η αξιοκρατία, που οι Ε.Δ. θα απαλλάσσονταν από το στίγμα της δικτατορίας και θα ήσαν αφοσιωμένες στο έργο τους χωρίς παρεμβάσεις και ευνοιοκρατίες ή αδικίες από τις πολιτικές ηγεσίες. Οραματιζόμαστε μία Δημοκρατία που το Κοινοβούλιο θα εψήφιζε δίκαιους νόμους για όλους τους Έλληνες, μία Δημοκρατία που δεν θα ξεχώριζε τους Έλληνες σε ημετέρους και αντιπάλους αλλά που θα προάσπιζε τα Εθνικά και μόνον συμφέροντα. Αυτές οι επισημάνσεις με προτρέπουν να εκφράσω την γνώμη ότι, στα πλαίσια των συζητήσεων για την αναθεώρηση του Συντάγματος, οι αρμόδιες επιτροπές να ασχοληθούν και να προτείνουν το ουσιαστικό θεσμικό πλαίσιο που αφορά τις Ε.Δ. Εκτιμούμε ότι ο σημαντικότερος πυλώνας διασφαλίσεως της Εθνικής κυριαρχίας και άλλων Εθνικών συμφερόντων, 40 χρόνια μετά την μεταπολίτευση, αξίζει να τύχει της δέουσας προσοχής. Το Κίνημα του Ναυτικού δεν ανήκει μόνο στα πρόσωπα που συμμετείχαν. Αντανακλά τις πεποιθήσεις που είχαν τα στελέχη του Ναυτικού και ωρίμαζε με την δίψα για σωστή, ηθική δημοκρατία που είχαν όλοι οι Έλληνες και μαζί τα στελέχη των Ε.Δ. που το απέδειξαν με την ήρεμη συμμετοχή τους στην αποκατάσταση της Δημοκρατίας το 1974, με την βεβαιότητα ότι η Δημοκρατία στην Ελλάδα δεν θα χρεωκοπήσει ποτέ πια.

Στην πάνω φωτoγραφία:

HOTEL AGIP, Ρώμη, Μάϊος 1973 οι 31 του Α/Τ ΒΕΛΟΣ 1. Αντιπλοίαρχος Παππάς Νικόλαος Κυβερνήτης (†) 2. Σημαιοφόρος Ζησιμόπουλος Νικόλαος, Μηχανικός (†) 3. Σημαιοφόρος Προκοπάκης Ηρακλής, Μηχανικός 4. Σημαιοφόρος Ματαράγκας Κωνσταντίνος 5. Σημαιοφόρος Γκορτζής Κωνσταντίνος 6. Σημαιοφόρος Στράτος Γεώργιος 7. Σημαιοφόρος Χατζηπέρος Παναγιώτης, Μηχανικός 8. Αρχικελευστής Καραμίχας Κωνσταντίνος 9. Αρχικελευστής Κωνσταντινίδης Κωνσταντίνος 10. Αρχικελευστής Σαραφιανός Γεώργιος 11. Αρχικελευστής Καλλίνος Παναγιώτης 12. Αρχικελευστής Πανούσης Διονύσιος 13. Αρχικελευστής Ρουσσόπουλος Δημήτριος 14. Αρχικελευστής Ρετζής Ευάγγελος 15. Αρχικελευστής Κιμιγκέλης Γιώργος (†) 16. Επικελευστής Μηλιώτης Σπύρος (†) 17. Κελευστής Βιτάλης Ανδρέας 18. Κελευστής Αυγερινός Αριστείδης 19. Κελευστής Γούτσος Γεώργιος (†) 20. Κελευστής Σπυριδάκης Εμμανουήλ 21. Κελευστής Σαμψών Μιχαήλ 22. Κελευστής Μυτακάκης Δημήτριος 23. Δόκιμος Κελευστής Αλοΐζος Νικόλαος (†) 24. Δόκιμος Κελευστής Γκαρούτσος Ιωάννης 25. Δόκιμος Κελευστής Αντωνίου Γεώργιος 26. Δόκιμος Κελευστής Αγγελής Παναγιώτης 27. Δόκιμος Κελευστής Ελευθεριάδης Ιωάννης 28. Δόκιμος Κελευστής Θεοδωρίδης Γεώργιος 29. Δόκιμος Κελευστής Αβραάμ Αλέξανδρος 30. Δόκιμος Κελευστής Ασημίνας Γεώργιος (†) 31. Ναύτης Πρότακτος Ματζάνας Γεώργιος 32. Κελευστής Κωστάκης Κωνσταντίνος

Αναζητώντας την Κρήτη στη Βενετία και την Τεργέστη Των Κωνσταντίνου Φουρναράκη Προϊσταμένου ΓΑΚ- Ιστορικού Αρχείου Κρήτης & Μανώλη Πετράκη Προέδρου Ναυτικού Μουσείου Κρήτης

Με αφορμή τις εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν από το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης και το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης στην Ιταλία Η φημισμένη Βενετία

Στη “Διήγηση της Φουμιστής Βενετίας”, στιχούργημα του 15ου αιώνα, ο ανώνυμος Κρητικός εκφράζει τον θαυμασμό του για τη μαγευτική πόλη, που είναι κτισμένη σε πασσάλους πάνω στο νερό. Μένει κατάπληκτος από την πλατεία και το ναό του Αγίου Μάρκου, το παλάτι των Δόγηδων, τα περίτεχνα κτήρια, τα εντυπωσιακά κανάλια, το διοικητικό της σύστημα, όπου επικρατεί τάξη και δικαιοσύνη. Εδά συνάξου, λογισμέ, και λεπτινή μου γνώση, και μίλειε γλώσσα , φρόνιμα κι ο νους μου ας θεμελιώση [...] την Βενετιάν την φουμιστήν ως είδα να παινέσω, την ιστοροζουγράφιστην, παράξενα κτισμένην: νερά ‘ναι τα θεμέλια της κι αυτή σιδερωμένη.

τις αρχοντικές οικογένειες του Νησιού, όπως οι Βαρούχες, Βλαστοί, Μελισσηνοί, Καλλέργηδες, Σκορδίληδες. Οι Κρητικοί μαζί με τους πρόσφυγες από τις άλλες ελληνικές περιοχές αποτέλεσαν τους ζωτικούς αντιπροσώπους του νέου Ελληνισμού στη Δύση. Κρήτες φοιτητές κατακτούσαν τη γνώση στα Πανεπιστήμια, Κρήτες τυπογράφοι και φιλόλογοι δημοσίευαν ελληνικά βιβλία, Κρήτες δίδασκαν την ελληνική γλώσσα. Περίπου διακόσια οικόσημα Κρητικών πτυχιούχων του Πανεπιστημίου της Πάντοβα βρίσκονται εντοιχισμένα στην κεντρική αυλή του Πανεπιστημίου, γεγονός που μαρτυρεί ότι το κρητικό πνεύμα διέπρεψε στη Δύση.

Το Αρχείο του Δούκα της Κρήτης

Στα Κρατικά Αρχεία της Βενετίας, που στεγάζονται στο μεγάλο μοναστήρι της Σάντα Μαρία Γκλοριόζα ντει Φράρι, φυλάσσεται το Αρχείο του Δούκα της Κρήτης με σημαντικότατες πηγές για την ιστορία του Νησιού από τον 13ο έως 17ο αιώνα (εκθέσεις προβλεπτών, δικαιοπρακτικά έγγραφα). Οι Βενετοί ανέθεσαν στον Θωμά Σακελλάρη να διασώσει τα πολύτιμα κρατικά αρχεία της Κρήτης, επειδή ήλπιζαν ότι κάποια στιγμή θα ανακτούσαν την Κρήτη. Η ιστορία της Βενετοκρατούμενης Κρήτης δεν μπορεί να γραφτεί χωρίς τη μελέτη του Αρχείου του Δούκα της Κρήτης. Ήδη από το 1921 ο ιδρυτής του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης, ο Ν. Παπαδάκης, που καταγόταν από το Καρύδι της Σητείας, είχε κατανοήσει τη σπουδαιότητα των κρητικών αρχείων που βρίσκονται στη Βενετία και έκανε συνεχείς προσπάθειες για την καταγραφή τους και για την αποστολή στη Βενετία κρητών επιστημόνων, όπως ο Στ. Ξανθουδίδης και ο Ι. Καλιτσουνάκης για να τα μελετήσουν. Ο Παπαδάκης συνεργάστηκε επίσης με τον ιστοριοδίφη Σπυρίδωνα Θεοτόκη για την αντιγραφή και την έκδοση χειρογράφων που αφορούσαν στην ιστορία της Κρήτης. Στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης βρίσκεται αντίγραφο χειρογράφου της περιγραφής της Κρήτης του Π. Καστροφύλακα, το οποίο πιθανότατα έχει επιμεληθεί ο Θεοτόκης. Από τη Βενετία πέρασε και ο Αντώνιος Γιάνναρης, ο ανιψιός του Χατζημιχάλη. Αναζητούσε πηγές για την καταγωγή του Βιτσέντζου Κορνάρου και όπως φαίνεται από τις σημειώσεις του, είχε καταλήξει σε σωστά συμπεράσματα για την καταγωγή του μεγάλου Η πρώτη έκδοση του Ερωτόκριτου. Βενετοκρητικού ποιητή.

Στη Βενετία συναντάμε εντονότατες βυζαντινές επιρροές, αφού η περιοχή αρχικά ήταν στη δικαιοδοσία του Βυζαντίου. Η βασιλική του αγίου Μάρκου είναι κτισμένη σε βυζαντινό ρυθμό. Σ’ αυτήν μεταφέρθηκαν μετά την Άλωση του 1204 ανεκτίμητοι θησαυροί από την Κωνσταντινούπολη, όπως τα τέσσερα χάλκινα άλογα, που κοσμούσαν τον ιππόδρομο, λείψανα αγίων, ένα χρυσό κάλυμμα της Αγίας Τράπεζας με χιλιάδες πολύτιμους λίθους, η εικόνα της Παναγίας της Νικοποιού, της προμάχου των Βυζαντινών αυτοκρατόρων στις μάχες.

Κρήτες πρόσφυγες στη Βενετία

Τον 15ο αιώνα στη Βενετία σε ένα σύνολο πληθυσμού εκατό χιλιάδων περίπου κατοίκων, οι πέντε περίπου χιλιάδες ήταν Έλληνες. Στην κοσμοπολίτικη κοινωνία της Βενετίας οι Έλληνες δεν αφομοιώθηκαν από τους άλλους λαούς, αλλά διατήρησαν την πολιτισμική τους ταυτότητα και συνέβαλαν τα μέγιστα στην παιδεία του Γένους μας. Το 1498 πήραν την άδεια από το Συμβούλιο των Δέκα να ιδρύσουν Αδελφότητα, η οποία είχε δικό της καταστατικό, ήταν αυτοδιοικούμενη, εξέλεγε τους ιερείς της και είχε θρησκευτικούς και φιλανθρωπικούς σκοπούς. Λίγο αργότερα, το 1514, οι Έλληνες της Βενετίας έλαβαν από τον Δόγη και τον Πάπα την άδεια να ανεγείρουν ναό επ’ ονόματι του αγίου Γεωργίου. Ο ναός του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων αποπερατώθηκε το 1573 και βρίσκεται στη γειτονιά των Ελλήνων (campo dei Creci), σε απόσταση αναπνοής από την πλατεία του Αγίου Μάρκου. Είναι ο μεγαλοπρεπέστερος ορθόδοξος ναός που υπάρχει στη Δύση. Δίπλα στο ναό των Ελλήνων ιδρύθηκε το 1662 το Φλαγγινιανό Φροντιστήριο (Seminario). Οι σπουδαστές του συνέχιζαν ανώτατες σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβας ή γίνονταν μορφωμένα στελέχη της Εκκλησίας. Από το 1953 λειτουργεί στον ίδιο χώρο το Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας, το μοναδικό ερευνητικό ίδρυμα που διαθέτει η Ελλάδα στο εξωτερικό. Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους η παρουσία του κρητικού στοιχείου στη Βενετία γίνεται εντονότερη. Στη Βενετία, πληροφορούν οι γραπτές πηγές, εγκαταστάθηκαν και μέλη από 38 Περιπλους

Κρήτες τυπογράφοι

Η Βενετία προστάτευσε με νομοθετήματα τις εκδόσεις και την ελεύθερη διακίνηση των βιβλίων, γι’ αυτό και η εκδοτική δραστηριότητα γνώρισε μεγάλη άνθηση. Η πόλη κατέστη ένα από τα σημαντικότερα κέντρα της Αναγέννησης. Δίπλα στα βενετσιάνικα τυπογραφεία σημαντική θέση κατέχουν και τα ελληνικά, που ιδρύθηκαν γύρω από τον Άγιο Γεώργιο. Στη Βενετία εκδόθηκε το 1486 το πρώτο ελληνικό βιβλίο, “Η Βατραχομυομαχία”, με επιμέλεια του Χανιώτη πρωτοπαπά Λαόνικου (Νικόλαου) Καβαδάτου. Εκεί ο Ζαχαρίας Καλλέργης από το Ρέθυμνο, ίδρυσε το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο. Το 1499 εξέ-

Αναζητώντας την Κρήτη στη Βενετία και την Τεργέστη δωσε “Το Μέγα Ετυμολογικόν” σε συνεργασία με τον συμπατριώτη του Νικόλαο Βλαστό και χρηματοδότηση της Άννας Παλαιολογίνας. Στο ίδιο τυπογραφείο εκδόθηκε και το πρώτο δημώδες λογοτεχνικό έντυπο, “Ο Απόκοπος” του Μπεργαδή, το 1509, “ρίμα λογιωτάτη, την έχουσι οι φρόνιμοι πολλά ποθεινοτάτη”, έργο ορόσημο για την αρχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Τα αριστουργήματα της Κρητικής Λογοτεχνίας, ο “Ερωτόκριτος”, η “Ερωφίλη” ο “Ροδολίνος”, ο “Κρητικός Πόλεμος” τυπώθηκαν και αυτά για πρώτη φορά στα τυπογραφεία της Βενετίας. Θρησκευτικά βιβλία και λαϊκά αναγνώσματα από τα τυπογραφεία της Βενετίας διοχετεύονταν σε όλες τις περιοχές του υπόδουλου Ελληνισμού μέχρι και τον 19ο αιώνα. Οι τυπογράφοι της Βενετίας συντέλεσαν στη διατήρηση της πολιτισμικής ταυτότητας και στην πνευματική ανάπτυξη του Ελληνισμού. Αξιοσημείωτη είναι και η δράση στη Βενετία του Κρητικού μοναχού Αγάπιου Λάνδου, ο οποίος εξέδωσε πολλά ψυχοφελή και πρακτικά βιβλία, το “Εκλόγιον”, τον “Θηκαρά”, το “Γεωπονικόν”, την “Αμαρτωλών Σωτηρία”, αγαπητά αναγνώσματα των Ελλήνων της Τουρκοκρατίας.

βουν μια σταυροφορία για την απελευθέρωση των ελληνικών περιοχών από τον τουρκικό ζυγό. Το 1515 η Βενετική Γερουσία εμπιστεύθηκε στον Μάρκο Μουσούρο τη μεγάλη συλλογή ελληνικών χειρογράφων του καρδινάλιου Βησσαρίωνα. Η Συλλογή αυτή κατατέθηκε στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη, η οποία και σήμερα λειτουργεί στην Πλατεία του Αγίου Μάρκου. Σ’ αυτήν φυλάσσονται πολλά χειρόγραφα, σπάνιες εκδόσεις και χάρτες που αφορούν στην Κρήτη.

Επιφανείς Κρήτες ιερωμένοι

Στη Βενετία έδρασαν και επιφανείς Κρήτες ιερωμένοι, που εργάστηκαν για τη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας και της πάτριας θρησκείας. Ο Γαβριήλ Σεβήρος ήταν ο πρώτος ορθόδοξος μητροπολίτης Βενετίας (οι μητροπολίτες Βενετίας φέρουν τον τίτλο του Φιλαδελφείας). Γεννήθηκε στη Μονεμβασία γύρω στο 1540, αλλά μεγάλωσε στην Κρήτη, όπου είχε καταφύγει η οικογένειά του μετά την παράδοση της Μονεμβασίας στους Τούρκους. Η μητέρα του και οι αδελφές του κατοικούσαν στα Χανιά. Ένας Χανιώτης έμπορος, ο Λεονίνο Σέβρο, που πολύ εκτιμούσε τον Σεβήρο, ζήτησε με επίσημο υπόμνημα, το 1575, από το Συμβούλιο των Δέκα την εγκαθίδρυση ορθόδοξης ιεραρχίας στην Κρήτη με επικεφαλής τον Γαβριήλ Σεβήρο. Ο αδιάλλακτος όμως καθολικός Γενικός Προνοητής της Κρήτης Τζάκομο Φοσκαρίνη αντιτάχθηκε στην πρόταση, και ο Σεβήρος, αφού απέτυχε να χειροτονηθεί επίσκοπος στην Κρήτη, χειροτονήθηκε επίσκοπος στη Βενετία. Ο Σεβήρος με τη διπλωματικότητα και το κύρος του προς τις βενετικές αρχές κατόρθωσε να ιδρύσει Ελληνική Σχολή και να προστατεύει την ελληνική παιδεία. Είναι αξιοσημείωτο ότι η Ορθόδοξη Κοινότητα της Βενετίας εξέλεγε τον μητροπολίτη και τους ιερείς της, συνήθεια που υπήρχε στην Πρώτη Χριστιανική Εκκλησία. Το μητροπολιτικό θρόνο της Βενετίας τίμησε έπειτα και ο Μελέτιος Χορτάτσης, μητροπολίτης από το 1657 έως το 1677, δάσκαλος στη Σχολή του Φλαγγίνη και συγγραφέας, γόνος της επιφανούς κρητικής οικογένειας, που έδωσε τον Γεώργιο Χορτάτση, τον ποιητή της “Ερωφίλης”. Εξέχουσα είναι και η μορφή του Γεράσιμου Βλάχου, μητροπολίτη από το 1679 έως το 1685, πολυγραφότατου θεολόγου, φιλοσόφου και φιλολόγου, για τον οποίο ο Βασίλειος Τατάκης έχει γράψει μια περισπούδαστη μονογραφία. Στη Βενετία έζησε για πολλά χρόνια και ο Μάξιμος Μαργούνιος, επιφανής θεολόγος και συγγραφέας από το Ηράκλειο, επίσκοπος Κυθήρων, που σπούδασε στην Πάντοβα. Η θεολογική έριδά του με τον Σεβήρο, κατέληξε σε συνδιαλλαγή μέχρι τον θάνατό τους στη Βενετία.

Ι. Παλαιόκαπας και Φρ. Σκούφος

Ο Μάρκος Μουσούρος

Ο περίφημος φιλόλογος της Αναγέννησης, ο Μάρκος Μουσούρος, γεννήθηκε στην Κρήτη γύρω στα 1470 και πολύ νέος εγκαταστάθηκε στη Βενετία. Δίδαξε στη Βενετία και έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα. Ανάμεσα στους Ευρωπαίους μαθητές του ήταν και ο Έρασμος, ο οποίος έτρεφε μεγάλο θαυμασμό για τον δάσκαλό του. Την εποχή εκείνη οι Ευρωπαίοι λόγιοι στρέφονταν στη μελέτη των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και στη συλλογή σπάνιων χειρογράφων. Μάθαιναν με πάθος αρχαία ελληνικά, για να διαβάζουν τους τους αρχαίους Έλληνες στο πρωτότυπο. Από τα μέσα του 15ου αιώνα η ελληνική γλώσσα αποτελούσε ουσιαστικό μέρος των ανθρωπιστικών σπουδών και απαραίτητο εφόδιο για τους μορφωμένους. Το 1513 ο Μουσούρος εξέδωσε στο τυπογραφείο του Άλδου Μανούτιου τα “Άπαντα” του Πλάτωνα, έκδοση που θεωρείται σταθμός στη ιστορία των ανθρωπιστικών σπουδών. Στα “Άπαντα” προέταξε έναν ύμνο προς τον Πλάτωνα, γραμμένο σε άψογη αρχαία ελληνική, στον οποίο φανερώνει τα πατριωτικά του αισθήματα. Προτρέπει τους ηγεμόνες της Δύσης να ειρηνεύσουν και να αναλά-

Στη Βενετία δημοσιεύεται το 1681 η “Τέχνη Ρητορικής” του Φραγκίσκου Σκούφου. Ο συγγραφέας της γεννήθηκε στα Χανιά. Θείος του ήταν ο ηγούμενος της Μονής Χρυσοπηγής, Φιλόθεος Σκούφος. Μετά την κατάληψη της Κρήτης η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στη Ζάκυνθο και αυτός σπούδασε στο Κολλέγιο της Ρώμης. Έπειτα διορίστηκε δάσκαλος στο Φλαγγινιανό Φροντιστήριο. Η “Ρητορική” του γραμμένη σε ζωντανή και χαριτωμένη δημώδη γλώσσα περιέχει δικές του ομιλίες με παραδείγματα από όλα τα ρητορικά σχήματα. Είναι ένα από τα πρωιμότερα δείγματα πεζού λόγου στη νεοελληνική γραμματεία και παρά το περίτεχνο ύφος της διατηρεί τη δροσιά της λαϊκής κρητικής λαλιάς. Συγκινητική είναι η “Αντιβολή προς τον Σωτήρα του κόσμου”, μια θερμή παράκληση του Φρ. Σκούφου προς τον Χριστό, για να λυτρώσει το Γένος του από τη τουρκική σκλαβιά. Αξιομνημόνευτη είναι και η συμβολή του Ιωσαφάτ Παλαιόκαπα στη μόρφωση των Κρητικών. Ο κόμης Παλαιόκαπας καταγόταν από οικογένεια ευγενών της Κυδωνίας (Χανίων), σπούδασε στην Πάντοβα και στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα χειροτονήθηκε επίσκοπος Κισάμου. Είναι ο μοναδικός ορθόδοξος επίσκοπος της Ενετοκτρατίας στην Κρήτη και ανέλαβε αυτό το αξίωμα τόσο για την εξέχουσα παιδεία του, όσο και για την αποδοχή της πρωτοκαθεδρίας του Πάπα. Κληροδότησε στην επισκοπή Κισάμου την τεράστια πατρογονική περιουσία του με τον όρο αυτή να στέλνει κάθε χρόνο για ανώτατες σπουδές στην Ιταλία 24 Έλληνες, από τους οποίους 16 να είναι Κρητικοί. Η Βενετία εφαρμόζοντας αντιιησουιτική πολιτική αφαίρεσε το 1632 τα χρήματα του κληροδοτήματος Παλαιόκαπα από το Κολλέγιο του Αγίου Αθανασίου της Ρώμης, το οποίο διηύθυναν Ιησουίτες μοναχοί, και ίδρυσε στην Πάντοβα το Ελληνικό Κολλέγιο Παλαιόκαπα (Collegio Veneto de Creci) το οποίο έδωσε ακόμη μεγαλύτερη ώθηση στην ανώτατη μόρφωση των Ελλήνων. Περιπλους 39

Αναζητώντας την Κρήτη στη Βενετία και την Τεργέστη

Η Παναγία της Κρήτης στη Βενετία

Στη Βενετία βρίσκεται η εικόνα της Παναγίας της Μεσοπαντίτισσας, την οποία πήραν οι Ενετοί από τον ναό του Αγίου Τίτου στο Ηράκλειο, πριν από την κατάληψη του Μεγάλου Κάστρου της Κρήτης, για να μην τη βεβηλώσουν οι Τούρκοι. Ο Μπουνιαλής θρηνώντας για την απώλεια της Κρήτης γράφει:

Πλιο παρακάλια δε γροικώ κ’ εσφάγηκ’ η καρδιά μου κ’ εμίσεψες, Παρθένα μου, Μεσοπαντίτισσά μου. Οι Άγιοι Δέκα πάσινε και πλιο δε λειτουργούνται, ουδέ παπάδες άξιους οπού ‘χα μελετούνται. Ο Άγιος Τίτος θα γενεί μετζίτι και σμαΐδα (τζαμί) κι αγάπη εγίνη στερεά και πλιο δεν έχω ελπίδα.

Ελληνικής Αδελφότητας. Ξεχωριστή είναι η εικόνα των Εισοδίων της Θεοτόκου, “ποίημα Θεοδώρου Πουλάκη” επιγράφεται. Ο Πουλάκης ακολουθεί τον εικονογραφικό τύπο που καθιερώθηκε στη κρητική ζωγραφική, αποδίδει όμως με γοτθικά και αναγεννησιακά στοιχεία τον ναό, στον οποίο εισέρχεται η Θεοτόκος. Από το Ρέθυμνο κατάγονταν τα αδέλφια Εμμανουήλ και Κωνσταντίνος Τζάνες Μπουνιαλής. Ο πρώτος εκτός από ζωγράφος ήταν συγγραφέας θρησκευτικών βιβλίων και ιερέας στον Άγιο Γεώργιο των Ελλήνων. Ο Κωνσταντίνος Τζάνες έχει ζωγραφίσει μια εικόνα των Αγίων που γιορτάζουν στις 22 Ιανουαρίου και με πολλή επιμέλεια πετυχαίνει να δημιουργήσει μια σειρά ζωντανά πορτραίτα αγίων. Στο κέντρο της εικόνας εικονίζεται ο κρητικός άγιος Ιωσήφ ο από Σαμάκου της Σητείας, το άφθαρτο λείψανο του οποίου μεταφέρθηκε από Κρήτες πρόσφυγες στη Ζάκυνθο. Στη Βενετία εργάστηκαν και άλλοι ζωγράφοι της Κρητικής Σχολής (ή υπάρχουν έργα τους): ο Θωμάς Μπαθάς, ο Βίκτωρας, ο Βενέδικτος Εμποριός, ο Εμμανουήλ Λαμπάρδος, ο Φιλόθεος Σκούφος. Από τη Βενετία πέρασε και ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, που μαθήτευσε κοντά στον Τιτσιάνο. Ο αδελφός του, Μανούσος, καταγράφεται ως μέλος της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας της Βενετίας.

Μεσοπαντίτισσα ή Μεσοσπορίτισσα (στη δυτική Κρήτη) ονομάζεται η Παναγία, γιατί εορτάζεται στις 21 Νοεμβρίου, μεταξύ του Γενεθλίου της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου) και της Υπαπαντής (2 Φεβρουαρίου). Αρχικά η βυζαντινή εικόνα της Μεσοπαντίτισσας τοποθετήθηκε στον Άγιο Μάρκο και αργότερα, μεταφέρθηκε με επίσημη πομπή και με την παρουσία του Δόγη και της Συγκλήτου στον περίλαμπρο ναό της Σάντα Μαρία ντελα Σαλούτε (Santa Maria della Salute), που έκτισε ο αρχιτέκτονας Μπαλντασάρε Λογκένα, θεμελι“Ο Κρητικός Πόλεμος” ωμένο πάνω σε 1.350.000 πασσάλους, στο Μεγάλο Κανάλι, απέναντι από τον Το επικό ποίημα του Μαρίνου Τζάνε ΜπουΆγιο Μάρκο. Ο ναός είναι αναγεννησιανιαλή, “Ο Κρητικός Πόλεμος”, διηγείται τον κού ρυθμού και ο τρούλος του μοιάζει με τιτάνιο αγώνα (1645-1669) των Βενετών να στέμμα, αφιερωμένο στην Παναγία της σώσουν την σπουδαιότερη αποικία τους, Κρήτης, αιώνιο τάμα των Βενετών για τη την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρσωτηρία της πόλης τους από την πανώκους, τη φυγή των Κρητικών στη Βενετία λη. Η εικόνα της Παναγίας της Κρήτης, και σε άλλα μέρη, το θρήνο των παιδιών το παλλάδιο της Βενετίας, βρίσκεται σε της Κρήτης για της απώλεια της πατρίδας περίοπτη θέση στο άγιο βήμα του ναού. τους. Το πολύστιχο ποίημα εκδόθηκε μετά Τη μέρα της εορτής, 21 Νοεμβρίου, διεξάτον πόλεμο, το 1681, στη Βενετία από το γεται η Φέστα ντελα Σαλούτε (γιορτή για τυπογραφείο του Βενετού Ανδρέα Ιουλιτη σωτηρία της πόλης από τον λοιμό) και ανού (Zuliani) που είχε το εργαστήρι του χιλιάδες Βενετσιάνοι προσέρχονται με ευστη γέφυρα του Αγίου Φαντίνου, κοντά λάβεια για να ευχαριστήσουν την Παναστον Άγιο Μάρκο. Το 1908 ο Αγαθάγγελος γία. Ο Φραντέσκο Μοροζίνι, ο τελευταίος Ξηρουχάκης, από τη Σούρη Αποκορώνου, υπερασπιστής της Κρήτης και κατόπιν Δόλόγιος ιερωμένος, εφημέριος του ναού γης της Βενετίας αφιέρωσε το οικόσημο του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων, και έπεικαι το στέμμα του στην Παναγία τη Μεσοτα επίσκοπος Κυδωνίας και Αποκορώνου, παντίτισσα. Στην Βενετία είχε μεταφερθεί τύπωσε στην Τεργέστη σ’ έναν τόμο το και η κάρα του αποστόλου Τίτου, πρώτου ιστορικό ποίημα του Μπουνιαλή και το επισκόπου Κρήτης, η οποία το 1966 επεστιχούργημα του Ακάκιου Διακρούση για Η εικόνα της Μεσοπαντίτισσας. στράφη στην Κρήτη και θησαυρίζεται στο τον Κρητικό Πόλεμο. ομώνυμο ναό του Ηρακλείου. Έχει παρατηρηθεί ότι η Βενετία για να εξυπηρετήσει τα πολιτικά της συμφέροντα, οικειοποιήθηκε τα θρησκευτικά Κρητικοί πατριώτες στην Τεργέστη σύμβολα της Κρήτης (Άγιος Τίτος, Μεσοπαντίτισσα, Άγιοι Δέκα). Η Ελληνική κοινότητα της Τεργέστης γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση Αυτά τα τρία ιερά σύμβολα ζωγραφίστηκαν και στο λάβαρο του από το 18ο αιώνα. Έλληνες εφοπλιστές, έμποροι και τραπεζίτες (ο δόγη Φραντέσκο Μοροζίνι, το οποίο σήμερα φυλάσσεται στο Ράλλης, ο Σκαραμαγκάς, ο Στρατής, ο Καρτσιώτης κ.α.) εγκαταστάμουσείο Correr, στην πλατεία του Αγίου Μάρκου. θηκαν στο σημαντικό αυτό ναυτικό σταυροδρόμι της Ν.Α. Ευρώπης και απέκτησαν τεράστιες περιουσίες. Γύρω από τον ελληνορθόδοξο ναό του Αγίου Νικολάου, που δεσπόζει στο λιμάνι, συγκρότησαν Εικόνες κρητικών αγιογράφων την πιο εύρωστη πνευματικά και υλικά εθνική κοινότητα μέσα στην Στη Βενετία βρίσκονται έργα σημαντικότατων Κρητικών αγιο- κοσμοπολίτικη τεργεστίνικη κοινωνία. Οι Έλληνες της Τεργέστης γράφων. Τα έργα αυτά ήταν παραγγελίες των Ελλήνων της Βε- γράφει ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης “εφάνησαν εις κάθε περίστασιν νετίας σε φημισμένα κρητικά εργαστήρια ή μεταφέρθηκαν από και εθνικόν αναβρασμόν, οι εξέχοντες των λοιπών αποικιών”. Στον πρόσφυγες κρητικούς μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους ναό του Αγίου Νικολάου ιερουργούσε και στο Ελληνικό Σχολείο της Τούρκους. Στη Συλλογή εικόνων του Ελληνικού Ινστιτούτου της Τεργέστης δίδασκε κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 ο Βενετίας δίνεται η δυνατότητα να παρακολουθήσουμε την εξέλι- Κισαμίτης ιερωμένος Μισαήλ Αποστολίδης, καθηγητής έπειτα του ξη της ζωγραφικής των φορητών εικόνων από τον 15ο έως τον Πανεπιστημίου και Αρχιεπίσκοπος Αθηνών. Όπως προκύπτει από 17ο αιώνα. Ο κρητικός αγιογράφος Μιχαήλ Δαμασκηνός είχε σχετικά έγγραφα, οι επαναστάτες της Κρήτης είχαν ορίσει τον Μικληθεί από την Αδελφότητα της Βενετίας να κοσμήσει το ναό σαήλ ως πρόξενο στην Ευρώπη για την προβολή των θέσεών τους του Αγίου Γεωργίου με εικόνες σύμφωνα με την ορθόδοξη τε- και την οικονομική ενίσχυση του αγώνα τους. χνοτροπία (“alla greca”). Εργάστηκε εκεί από το 1547έως το 1552 Από την Τεργέστη υποκινούσε την επανάσταση του 1878 ο Σφακαι ζωγράφισε τις περισσότερες εικόνες του Εικονοστασίου. κιανός αρχιμανδρίτης Παρθένιος Κελαϊδής. Συνέλεγε χρήματα από Έργο του είναι και μια επιβλητική Οδηγήτρια. Κρητικός είναι και τους ευκατάστατους Έλληνες, αγόραζε όπλα σασεπώ για τους Κρήο Γεώργιος Κλόντζας, αγιογράφος με θεολογικές ανησυχίες. Η τες επαναστάτες και διαβουλευόταν για το κρητικό Ζήτημα με τον περίτεχνη εικόνα τού “Επί Σοι χαίρει” είναι ένα αντιπροσωπευτι- νομομαθή Ιωάννη Σκαλτσούνη και τον εκδότη της “Νέας Ημέρας” κό δείγμα τού συγκερασμού βυζαντινών και δυτικών στοιχείων. Αλέξανδρο Βυζάντιο. Στην εφημερίδα “Νέα Ημέρα” της Τεργέστης Αξιόλογα έργα κατέλειπε και ο Χανιώτης Θεόδωρος Πουλάκης, έχει αποτυπωθεί με σαφήνεια ο αγώνας και ο πατριωτικός παλμός ο οποίος εκτός από ζωγράφος ήταν και δραστήριο μέλος της των Κρητικών του 19ου αιώνα.

40 Περιπλους

Αναζητώντας την Κρήτη στη Βενετία και την Τεργέστη

Ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης στην Τεργέστη και τη Βενετία

Από το 1875 ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης και ο Παρθένιος Κελαϊδής αλληλογραφούσαν και σχεδίαζαν καινούργια επανάσταση για την Ένωση της Κρήτης. Έγραφε ο Χατζημιχάλης από το Ταϊγάνι της Ρωσίας στον Παρθένιο για την ανάγκη να αποκτήσει και η Ελλάδα πολιτικούς του αναστήματος του Καβούρ και ζητούσε να μάθει τις σκέψεις των πολιτικών της Αθήνας και της Κρήτης για την ιδέα μιας νέας επανάστασης: “Ταϊγάνιον Ρωσίας 26 Ιουλίου 1875 / Αγαπητέ Καπετάν Παπά Κελαϊδή / Εις Τεργέστην / Η επιστολή Σου με ευχαρίστησε τα δ’ εν αυτή αναφερόμενα με εξέπληξαν. [...] Πρώτη ανάγκη μας είναι ν’ αποκτήσωμεν άνδρας με νουν του Σχολείου του Καβούρ, οίτινες να παιδαγωγήσωσι μερίδα και η μερίς αύτη να θέση τα θεμέλια του όλου κτηρίου. Ναι, Καπετάν Παρθένιε, νοός έχομεν ανάγκην και πίστευε, ότι άνευ ανδρών πολιτικών ούτε κέντρον ούτε άκραν ποτέ είναι δυνατόν να ελπίση, και ούτε κίνημα μεγάλου φρονήματος είναι δυνατόν να τελεσφορήση [...] Ας δοκιμάσωμεν. Γράψε Συ παντού εις Κρήτην κατ’ ευθείαν, όπου ίσως περνά η αλληλογραφία και ζήτησε όργανον αρμόδιον ν’ αναλάβη να Σου διακοινώση τουλάχιστον τα σπουδαιότερα, εγώ δε γράφω εις τους εν Αθήναις και ζητώ πληροφορίας περί της ιδέας ταύτης και ό,τι κατόπιν εγκριθή μεταδίδομεν αλλήλων [...]”. Όταν η επανάσταση ήταν έτοιμη, την άνοιξη του 1877, ο Χατζημιχάλης έφυγε από το Ταϊγάνι και με το σιδηρόδρομο μετέβη διαμέσου Βιέννης στην Τεργέστη. Οι ομογενείς της Τεργέστης τον υποδέχτηκαν με μεγάλες τιμές και τον φιλοξένησαν σε ελληνικό ξενοδοχείο. Για να διασκεδάσουν τον Χατζημιχάλη, μια ομάδα Κεφαλλονίτες της Τεργέστης οργάνωσαν εκδρομή με πλοιάριο στη Βενετία. Οι Έλληνες της Τεργέστης απένειμαν στον κρητικό επαναστάτη ένα μετάλλιο στη μία όψη του οποίου εικονιζόταν η Μονή Αρκαδίου και στην άλλη ο αναγεννώμενος φοίνικας. Από το λιμάνι της Τεργέστης ο Χατζημιχάλης μπήκε σε αγγλικό πλοίο που τον μετέφερε στην Αθήνα. Αρχές του Δεκέμβρη ναύλωσε ένα πλοιάριο και αφού γλίτωσε από μια τρικυμία, έφτασε με τους συμπολεμιστές του στην Κρήτη. Τον Ιανουάριο του 1878 άρχισε η επανάσταση.

Η “Κρητικοπούλα” ταξιδεύει

“Η Κρήτη είναι παντού και πάντα”. Έπειτα από χρόνια, το επικό ποίημα του Χατζημιχάλη Γιάνναρη, “Η Κρητικοπούλα”, παρουσιάστηκε στη Βενετία και την Τεργέστη, στις δύο πόλεις που επισκέφτηκε ο Χατζημιχάλης το 1877. Οι πρόεδροι των Ελληνικών Κοινοτήτων της Βενετίας και της Τεργέστης προσκάλεσαν επίσημα το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης και το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης να παρουσιάσουν, στο πλαίσιο του εορτασμού της Εθνικής Παλιγγενεσίας, την “Κρητικοπούλα”, η οποία, ως γνωστόν, πρόσφατα εκδόθηκε με τη συνεργασία των δύο πολιτιστικών Φορέων των Χανίων και την ευγενική χορηγία του συμπολίτη μας, Γιάννη Πλατσιδάκη. Στις εκδηλώσεις, επίσης, προβλήθηκε μεταγλωττισμένη η δραματοποιημένη ιστορική ταινία “1866”, εμπνευσμένη από την “Κρητικοπούλα” και τη σχέση του Χατζημιχάλη Γιάνναρη με τον ανιψιό του Αντώνιο. Ο ποιητικός λόγος και τα μηνύματα της “Κρητικοπούλας” γοήτευσαν τους πολυάριθμους ομογενείς και Ιταλούς φιλέλληνες, που παρακολούθησαν τις εκδηλώσεις στη μεγαλοπρεπή Sala di Capitolo του Ελληνικού Ινστιτούτου της Βενετίας και στη Βιβλιοθήκη της Ελληνικής Κοινότητας της Τεργέστης. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι αποσπάσματα της “Κρητικοπούλας” μεταφράστηκαν για πρώτη φορά στα ιταλικά από καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Τεργέστης. Η Πρόεδρος της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας της Βενετίας, Κωνσταντίνα Μπαλαφούτη, η Πρόεδρος του Ιδρύματος Ελληνικού

Μακέτα της βενετσιάνικης πόλης των Χανίων. Πολιτισμού Ιταλίας, Αλίκη Κεφαλογιάννη, ο Πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας της Τεργέστης, Giorgio Contento, οι Προξενικές Αρχές, ο Διευθυντής του Ελληνικού Ινστιτούτου εξέφρασαν τον ενθουσιασμό και την συγκίνησή τους για την επιβεβαίωση και την ενίσχυση των ακατάλυτων δεσμών της Κρήτης με τη Βενετία και την Τεργέστη.

“Ερωτόκριτος” και “Κρητικοπούλα”

Ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης δέχτηκε την ευεργετική επίδραση του κορυφαίου ποιητή του Γένους μας, του εξελληνισμένου Βενετού, Βιτσένστου Κορνάρου, για να συνθέσει το σπουδαίο ποίημα του και μετασχημάτισε τον μύθο του “Ερωτόκριτου” δίνοντάς του νέο νόημα. Ταύτισε τα πάθη του Ρωτόκριτου με τα πάθη του Κρητικού Λαού, που αγωνίζεται και ταλαιπωρείται για χάρη της αγαπημένης του Κρήτης (Κρητικοπούλας). Η εικόνα της αλυσοδεμένης Κρητικοπούλας, παραπέμπει στη φυλακισμένη Αρετούσα, η οποία θα λυτρωθεί και θα βρει την ευτυχία χάρη στη φρόνηση και την παλληκαριά του Ρωτόκριτου, του κρητικού λαού στην περίπτωση της Κρητικοπούλας. Ο ποιητής της «Κρητικοπούλας» μνημονεύει τους Ευρωπαίους και Αμερικανούς Φιλοκρητικούς που βοήθησαν στον αγώνα του 1866. Φραντσέζ’, Ιγγλέζοι κ’ Ιταλοί, Ρούσοι κι Αμερικάνοι, έμπεψαν πράματα πολλά που τόπος δεν τα βάνει. Ευγνωμοσύνη έχομε και των ευχαριστούμε, αν ζούμεν κι αν ’ποθάνομεν κι αν δεν λευτερωθούμεν. Γνώριζε ότι πενήντα και πλέον Ιταλοί γαριβαλδηνοί εθελοντές υπό τη διοίκηση του Leon Poinsot πολέμησαν στο πλευρό των χριστιανών της Κρήτης στην επανάσταση του 1866. Οι μισοί περίπου σκοτώθηκαν και έμειναν για πάντα στην Κρήτη. Στην πρώτη μάχη των Λάκκων, τον Δεκέμβρη του 1866 ένας Γαριβαλδηνός σκοτώθηκε και δέκα πληγώθηκαν. Στο Λασίθι ο Ιταλός Achile Grandi βρήκε μαρτυρικό θάνατο πολεμώντας για την ελευθερία της Κρήτης.

Επιλογή Βιβλιογραφίας • Δημοσία Ιλαρία, 500 χρόνια από την ίδρυση της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας της Βενετίας, (συλλογικός τόμος), Βενετία, 1999.

• Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας, Οδηγός Μουσείου, πρόλγος Χρ. Μαλτέζου, κείμενα Μαρία Καζανάκη- Λάππα, Βενετία 2005.

• Μ. Ι. Μανούσακας, Η εν Βενετία Ελληνική Κοινότης και οι Μητροπολίται Φιλαδελφίας, Ε.Ε.Β.Σ., τ. ΛΖ’, 1969-1970, σ. 170- 474.

• Χρύσα Μαλτέζου, Σημειώσεις από τις παραδόσεις του μαθήματος της Μεσαιωνικής Ιστορίας, Ρέθυμνο 1978.

Περιπλους 41

Μεγάλες μάχες για την κατάκτηση του τίτλου του νικητή του 51ου Ράλλυ Αιγαίου Κείμενο: Μάνος Ρούδας

Ο

Έχοντας κλείσει πέρυσι μισό αιώνα ζωής και συμβάλλοντας κατά ένα σημαντικό μέρος στην επιτυχία της βράβευσης του ΠΟΙΑΘ από την Ακαδημία Αθηνών για την πλούσια αθλητική και πολιτιστική του δράση, το Ράλλυ Αιγαίου συνέχισε την επιτυχημένη πορεία του.

αγώνας που διοργανώνεται από τον ΠΟΙΑΘ, εφέτος ξεκίνησε στις 18 Ιουλίου από τον Φαληρικό όρμο και ολοκληρώθηκε στις 28 του ίδιου μήνα, έχοντας επισκεφτεί τη Μήλο, την Αστυπάλαια και την Ίο, διανύοντας μία διαδρομή 370 ν.μ. Η Συγκέντρωση Κυβερνητών και η υποδοχή των πληρωμάτων έγινε στο ιστορικό Θωρηκτό «ΑΒΕΡΩΦ» την Πέμπτη 17 Ιουλίου. Το πρώτο σκέλος Φάληρο - Μήλος ξεκίνησε κανονικά την Παρασκευή 18 Ιουλίου στις 18.00 με ασθενή άνεμο από νότιες διευθύνσεις. Μετά την εκκίνηση τα σκάφη κατευθύνθηκαν όρτσα, περίπου για ένα μίλι για να παρακάμψουν το σημείο στροφής. Από εκεί γύρισαν πρύμα προς την εκκίνηση και μετά την παράκαμψη του δευτέρου σημείου έβαλαν πλώρη για Μήλο. Μετά τη Βουλιαγμένη η ένταση του άνεμου έπεσε σημαντικά, ενώ όταν τα πρώτα σκάφη έφτασαν στον Άγιο Γεώργιο, ο άνεμος έσβησε τελείως. Έτσι η πρώτη νύχτα στη θάλασσα κύλησε με την ένταση ανάμεσα στα αγωνιστικά να κορυφώνεται, ειδικά όταν βρέθηκαν πολύ κοντά. Οι προσπάθειες επικεντρώθηκαν στο να κερδηθούν όσο περισσότερα μέτρα στη μπουνάτσα, είτε ταξιδεύοντας προς την ορθή πορεία, είτε με μεγαλύτερη ταχύτητα ώστε τα σκάφη να ξεφύγουν από τη γενική νηνεμία. Αυτό κράτησε μέχρι τις 5 42 Περιπλους

περίπου το πρωί, όπου βγήκε ένας φρέσκος βόρειος άνεμος μέτριας μεταβαλλόμενης έντασης, ο όποιος βοήθησε τα σκάφη να καλύψουν τον χαμένο χρόνο. Το πρώτο σκάφος, BULET SKULD, τερμάτισε τελικά στις 10.37 μετά από 16 ώρες και 37 λεπτά. Η απονομή των επάθλων της ιστιοδρομίας αυτής έγινε σε μία ωραία βραδιά που παρέθεσε ο Δήμος Μήλου στον εξαιρετικό παραθαλάσσιο χώρο του φιλόξενου Ναυτικού Ομίλου Μήλου.

Η δεύτερη ιστιοδρομία του Ράλλυ Αιγαίου, μήκους 110 νμ, ξεκίνησε τη Δευτέρα το πρωί στις 10.00 μέσα από τον κόλπο του Αδάμαντα στη Μήλο. Ο άνεμος ήταν μέτριας έντασης, βόρειων διευθύνσεων. Τα σκάφη ξεκίνησαν όρτσα με τα δύο 52αρια να πετάγονται γρήγορα μπροστά, καβατζάροντας πρώτα το Βάνι και βιράροντας τα μπαλόνια τους. Μετά τη Μήλο και κάτω από τη Φολέγανδρο η ένταση του άνεμου ανέβηκε φτάνοντας τα 8 μποφόρ. Μετά ξεκίνησε

μια εναλλαγή δυνατών - ασθενών ανεμών, διαδοχικά κάτω από τη Σίκινο, την Ίο, πάνω από την Ανάφη και μέχρι τον τερματισμό στην Αστυπάλαια. Το πρώτο σκάφος, το BULLET SKULD, τερμάτισε στις 20.30, όπου τους περίμενε θερμή υποδοχή. Τα υπόλοιπα σκάφη τερμάτιζαν μέχρι νωρίς το πρωί. Την Τέταρτη 23 Ιουλίου, λίγο μετά τις 11.00 δόθηκε η εκκίνηση της inshore ιστιοδρομίας των 25 νμ, για όλα τα σκάφη. Η εκκίνηση δόθηκε στη θαλάσσια περιοχή έξω από τον κόλπο του Μακρύ Γιαλού, στα όρτσα. Τα σκάφη ταξίδεψαν νοτιά για 2 περίπου νμ, και από εκεί έβαλαν πορεία για τη νησίδα Ποντικούσα. Ο άνεμος ήταν νοτιοδυτικός μέτριας έντασης περίπου 15 κόμβων. Τα σκάφη λίγο πριν καβατζάρουν, βιράρισαν τα μπαλόνια με τα όποια έμειναν και στο σκέλος της επιστροφής. Παρά τις αυξομειώσεις στην ένταση του άνεμου και τη δύσκολη τακτική που χρειαζόταν, η πλεύση ήταν γρήγορη και ευχάριστη ενώ η ιστιοδρομία αρκετά σύντομη. Τα πρώτα σκάφη τερμάτισαν μετά από 3 ώρες. Η απονομή των επάθλων των δύο ιστιοδρομιών έγινε σε μία ωραιότατη βραδιά που παρέθεσε ο Δήμος Αστυπάλαιας με τη συμμετοχή πολλών νησιωτών και τη συμβολή του Σωματείου Εθελοντών Πολιτικής Προστασίας Αστυπάλαιας. Η πιο καθοριστική ιστιοδρομία του φετινού ράλι ξεκίνησε από την Αστυπάλαια την Πέμπτη με προορισμό την Ίο. Λιγότερο από έναν βαθμό είχαν διαφορά τα δύο πρώτα σκάφη BULLET SKULD και OPTIMUM ASPIDA SAXO BANK μετά την inshore ιστιοδρομία, όμως τα 40αρια ήταν τελικά οι πρωταγωνιστές. Η ιστιοδρομία ξεκίνησε στην ώρα της με μέτριους άνεμους βόρειων διευθύνσεων, όμως νότια της Αστυπάλαιας εξασθενούσαν κορυφώνοντας την αγωνία των ιστιοπλόων. Τα σκάφη κάλυπταν την απόσταση των 60 νμ αργά, με την ένταση και τη διεύθυνση να μεταβάλλεται συνεχώς. Κάποια κομμάτια αέρα έρχονταν από πίσω με αποτέλεσμα πολλές φορές τα πίσω σκάφη να φτάνουν τα μπροστά, πιέζοντας για πιο ριψοκίνδυνη τακτική. Η ιστιοδρομία ήταν κουραστική αφού απαιτούσε συνεχή προσήλωση και προσπάθεια. Η τακτική του κάθε κυβερνήτη ήταν ο καθοριστικός παράγοντας στην έκβαση της κούρσας η όποια ολοκληρώθηκε αργά το βράδυ. Η τελευταία ιστιοδρομία του 51ου Ράλλυ Αιγαίου ξεκίνησε το Σάββατο 26 Ιουλίου στις 12:00 από την Ίο με προορισμό το Σούνιο όπου ήταν ο τερματισμός. Τα αποτελέσματα είχαν πλέον διαμορφώσει μία κατάσταση όπου το BULLET SKULD βρισκόταν μπροστά με 4,5 βαθμούς διαφορά από το δεύτερο FAIRYTALE, ενώ το OPTIMUM ASPIDA SAXOBANK, που προηγούνταν τις προηγούμενες ημέρες, ήταν ένα ακόμα βαθμό πίσω. Η δυναμική εμφάνιση του FAIRYTALE που και στο περασμένο Ράλλυ Αιγαίου είχε κερδίσει τις εντυπώσεις, έκανε τα δύο μεγάλα σκάφη να ανησυχούν και να εντείνουν τις προσπάθειές τους. Το BANA BIOLETTA4 επίσης βρισκόταν συνεχώς μία ανάσα από την τριάδα, ενώ και το HAKUNA MATATA από τον Βόλο, είχε σημει-

Στιγμιότυπα από την απονομή των επάθλων στους νικήτες.

ώσει μία νίκη και γενικά καλές επιδόσεις. Την τελευταία ημέρα λοιπόν, το BULLET SKULD είχε την αγωνία να διατηρήσει το προβάδισμά του, το FAIRYTALE έβλεπε τη διάκριση κοντά, ενώ το OPTIMUM ASPIDA SAXO BANK έπρεπε να τα παίξει όλα για όλα. Η ιστιοδρομία ξεκίνησε στην ώρα της με ανέμους βορείων-βορειοδυτικών διευθύνσεων εντάσεως 6 μποφόρ. Τα σκάφη έφυγαν όρτσα και άρχισαν να ταξιδεύουν γρήγορα. Παρόλη την ένταση του ανέμου, υπήρχαν σημεία με λιγότερο αέρα, ενώ αλλού το κύμα ήταν μεγάλο και δυνατό. Ωστόσο οι κυβερνήτες το πάλεψαν για να φτάσουν γρήγορα προς τον τερματισμό αφού οι προβλέψεις έδιναν πτώση αργά τη νύχτα. Πράγματι λίγα μίλια πριν το Σούνιο το BULLET SKULD ήταν αυτό που έφτασε πρώτο και βρέθηκε σε κάποιο σημείο όπου κυριολεκτικά δεν υπήρχε ίχνος αέρα. Το αποτέλεσμα ήταν το σκάφος να παγιδευτεί σε εκείνο το σημείο για πολλές ώρες και το OPTIMUM ASPIDA SAXOBANK να περάσει μπροστά του και να κατακτήσει το line honours. Η σταδιακή μείωση της έντασης του ανέμου είχε σαν αποτέλεσμα τα μικρότερα σκάφη να δυσκολευτούν να τερματίσουν, κορυφώνοντας την αγωνία για την τελική έκβαση του αγώνα.

Έτσι τα τελικά αποτελέσματα διαμορφώθηκαν ως εξής: Νικητής του 51ου Ράλλυ Αιγαίου και πρώτος στην κατηγορία ORC International το σκάφος: BULLET-SKULD (Δεληγιάννης/Σινούρης/Καμπουρίδης) 2. OPTIMUM-ASPIDA SAXO BANK (Νίκος Λάζος/Περικλής Λιβάς) 3. FAIRYTALE (Αριστοτέλης Χατζησταματίου) IRC 1. APIDALOS NAYS (Αλίκη Κούρκουλου) 2. DRAGON (Βιργινία Εθνοπούλου) 3. URSUS MINOR (Ελισάβετ Μαζαράκη) ORC Club 1. EL VIENTO - GOODYEAR (Ηλίας Κοβατζής) 2. SOROCOS (Πελεκανάκης/Σουλβαλτζής/Τσουλφάς) 3. ALTER EGO - ABS (Στέλιος Μπόνας) Η τελετή της απονομής των επάθλων έγινε όπως συνηθίζεται στη Ναυτική Διοίκηση Αιγαίου τη Δευτέρα 28 Ιουλίου με την παρουσία της ηγεσίας του Πολεμικού Ναυτικού και του Λιμενικού Σώματος, του ΕΟΤ, άλλων επισήμων και των 400 περίπου ιστιοπλόων που συμμετείχαν στον αγώνα. Περιπλους 43

Γεωγρ αφικό Μήκο ς Τα «Πρόσωπα του Χρόνου» είναι το θέμα του εορτασμού των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς για τη διετία 2013-2014. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, όπως κάθε χρονιά συμμετέχει στον πανευρωπαϊκό εορτασμό, με την παρουσίαση εκπαιδευτικού προγράμματος για παιδιά της Ε’ και ΣΤ’ τάξης του δημοτικού με ειδικό θέμα «Χρόνος στη Θάλασσα» και με την πραγματοποίηση δωρεάν ξεναγήσεων στην μόνιμη έκθεση με έμφαση στα ναυτικά όργανα και τα ημερολόγια ου πλοίων του 19 αιώνα στις 26 και 27 Σεπτεμβρίου 2014. Στο πλαίσιο της συμμετοχής του Ναυτικού Μουσείου στον φετινό εορτασμό δημοσίευεται και το παρόν άρθρο, το οποίο με ευπρόσληπτο και ευσύνοπτο τρόπο παρουσιάζει το κομβικό για την ναυσιπλοΐα ζήτημα της μέτρησης του χρόνου κατά τη διάρκεια του ταξιδιού στην θάλασσα. Μέσα από την μεστή αφήγηση καταδεικνύεται ότι στη θάλασσα η γνώση της ακριβούς ώρας της ημέρας έχει καθοριστικό ρόλο στον εντοπισμό του γεωγραφικού στίγματος του πλοίου και επομένως στον προσδιορισμό με ασφάλεια της ρότας των πλοίων. Η έννοια του χρόνου είναι συνυφασμένη για τους ναυτικούς με τον τόπο, το ταξίδι, τον προορισμό. Περίπλους Του Ιωάννη Παλούμπη | Αντιναυάρχου ΠΝ εα

Ο

αγαπητός φίλος και μέλος του μουσείου Κ. Γεώργιος Χάλαρης με προμήθευσε, για δική μου ενημέρωση, με ένα αντίγραφο του βιβλίου "Longitude" (μτφρ «Γεωγραφικό Μήκος») της δημοσιογράφου των New York Times Dava Sobel που γράφτηκε το 1995. Η συγγραφέας έχει τιμηθεί με βραβεία για τα συχνά επιστημονικά άρθρα της σε διάφορα περιοδικά στα οποία περιλαμβάνονται τα Audubon, Discover, Life και Omni. Το βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέρον σαν θέμα και σκέφτηκα να γράψω μία περίληψη του προβλήματος που ταλάνισε την επιστημονική και ναυτιλιακή κοινότητα για περισσότερο από τέσσερις αιώνες και στοίχισε χιλιάδες ζωές ναυτικών μέχρι την επίλυσή του. Οι νοητές γραμμές του πλάτους και του μήκους της γης, οι παράλληλοι και οι μεσημβρινοί αντίστοιχα άρχισαν να διασταυρώνονται επάνω στις γεωγραφικές απεικονίσεις τουλάχιστον τρεις αιώνες πριν από τη γέννηση του Χριστού. Περί το 150 μ.Χ. ο χαρτογράφος και αστρονόμος Πτολεμαίος τις σχεδίασε επάνω στους 27 χάρτες που συγκροτούσαν το πρώτο του παγκόσμιο Άτλαντα. Συγχρόνως κατέγραψε κατ’ αλφαβητική σειρά ένα πίνακα που περιείχε όλες τις γνωστές τότε πόλεις ή σημαντικές τοποθεσίες με τις συντεταγμένες τους πλάτος και μήκος. Για το πλάτος δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα, ο Ισημερινός αποτελούσε τον παράλληλο που χαρακτηριζόταν ως μηδέν πλάτος και από αυτόν μετρούσε προς Βορρά και Νότο μέχρι τις 90ο μοίρες στους αντίστοιχους πόλους. Ο Πτολεμαίος δεν τον επέλεξε αυθαίρετα αλλά τον πήρε από τους προηγηθέντες επί αιώνες αστρονόμους που είχαν παρακολουθήσει τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων. Ο Ήλιος η Σελήνη και οι πλανήτες κατά τις διαδρομές τους διέρχονται σχεδόν από το ζενίθ όταν ο παρατηρητής βρίσκεται στον Ισημερινό. Με ανάλογες παρατηρήσεις είχαν προσδιοριστεί οι τροπικοί του Καρκίνου και του Αιγόκερου επί της επιφάνειας της γης οι οποίοι σηματοδοτούν το βορειότερο και νοτιότερο όριο αντιστοίχως της φαινομενικής τροχιάς ήλιου κατά τη διάρκεια του έτους. Για τον μεσημβρινό όμως του μήκους μηδέν επέλεξε να προσδιορίσει εκείνον που διερχόταν από τις ‘’Τυχερές νήσους’’ (σημερινές Καναρίους και Μαδέρα) Μεταγενέστεροι χαρτογράφοι μετακίνησαν τον πρώτο αυτό μεσημβρινό στις Αζόρες, στις νήσους του Πρασίνου Ακρωτηρίου καθώς και στη Ρώμη, Κοπεγχάγη, Ιερουσαλήμ, Αγία Πετρούπολη, Πίζα, Παρίσι και Φιλα-δέλφεια. Τελικά ο πρώτος μεσημβρινός καταστάλαξε στο Λονδίνο. Κάθε μεσημβρινός θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως γραμμή αναφοράς μετρήσεως του μήκους και η επιλογή είναι καθαρά πολιτική απόφαση. Εδώ είναι και η μεγάλη διαφορά μεταξύ πλάτους και μήκους. Ο παράλληλος μηδέν από όπου ξεκινά η μέτρηση του πλάτους καθορί44 Περιπλους

ζεται από τους νόμους της φύσεως, ενώ ο μεσημβρινός μηδέν καθορίζεται συμβατικά κατόπιν συμφωνίας των ανθρώπων. Ο προσδιορισμός του πλάτους του στίγματος στη θάλασσα γίνεται εύκολα, ακόμα και από μη πεπειραμένους ναυτικούς, από τη διάρκεια της ημέρας, ή το ύψος του Ηλίου πάνω από τον ορίζοντα, ή το ύψος κάποιων αστέρων όπως ο Πολικός στο βόρειο ημισφαίριο ή ο σταυρός του Νότου στο νότιο. Η μέτρηση του μήκους όμως απαιτεί τη γνώση του ακριβούς χρόνου, αφ’ ενός στον τόπο του στίγματος, αφ’ ετέρου στον τόπο του μεσημβρινού μηδέν. Η ακριβής γνώση αυτών των δύο χρόνων επιτρέπει να μετατρέπεται η χρονική διαφορά σε γεωγραφικό διαχωρισμό. Δεδομένου ότι η Γη χρειάζεται 24 ώρες για να συμπληρώσει μία πλήρη περιστροφή 360ο μοίρες περί τον άξονά της, μία ώρα αντιστοιχεί σε 15 μοίρες στροφή, έτσι η χρονική διαφορά μίας ώρας μεταξύ των δύο χρόνων που μετρώνται στο στίγμα και στον μεσημβρινό μηδέν αντιστοιχεί σε μήκος 15 μοιρών Ανατολικό ή Δυτικό. Η ακριβή γνώση του χρόνου σε δύο διαφορετικές τοποθεσίες, το στίγμα του πλοίου και το μεσημβρινό μηδέν, απαραίτητη προϋπόθεση για τον προσδιορισμό του μήκους, ήταν κυριολεκτικά αδύνατη, μέχρι και την εποχή των ρολογιών που λειτουργούσαν με εκκρεμές. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό τα ρολόγια με εκκρεμές δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν σε ένα πλοίο που μποτζάρει και σκαμπανεβάζει. Εκτός όμως από τις κινήσεις της θάλασσας, οι διαφορές στη θερμοκρασία και στη βαρομετρική πίεση των τόπων από τους οποίους το πλοίο έρχεται και σε αυτούς που πάει, δημιουργεί εξίσου καταστροφικά αποτελέσματα. Για να γίνει αντιληπτή η ακρίβεια με την οποία πρέπει να μετράται ο χρόνος παρατίθεται ένα παράδειγμα. Ένα πλοίο που βρίσκεται στον Ισημερινό, κάθε 4 δευτερόλεπτα που κάνει λάθος στη μέτρηση διαφοράς των χρόνων πέφτει έξω στο στίγμα του 1 ναυτικό μίλι. Οι υπολογισμοί είναι εύκολοι δεδομένου ότι η περίμετρος της Γης στον Ισημερινό είναι 40.077.000 μέτρα ή περίπου 21.640 ναυτικά μίλια. Και αυτό αντιστοιχεί σε 24 ώρες. Κάθε λεπτό αντιστοιχεί σε 15 μίλια επομένως κάθε 4 δευτερόλεπτα σε ένα μίλι. Το λάθος του μήκους ενώ παραμένει το ίδιο ως γωνία, ως γραμμικό μέγεθος μειώνεται όσο αυξάνει το πλάτος του στίγματος διότι πολλαπλασιάζεται επί το συνημίτονο της γωνίας του πλάτους. Έτσι στους πόλους το γραμμικό σφάλμα της μέτρησης του μήκους μηδενίζεται. (συν 90ο=0) Η έλλειψη πρακτικής μεθόδου προσδιορισμού του μήκους είχε ως αποτέλεσμα όλοι οι μεγάλοι εξερευνητές και θαλασσοπόροι να χάνονται στη θάλασσα παρά το γεγονός ότι είχαν τους καλύτερους χάρτες και τις καλύτερες πυξίδες που διέθετε η εποχή τους. Από τον Vasco da Gama ως τον Vasco Numez de Balboa από τον

Ferdinand Magellan έως τον Francis Drake όλοι έφτασαν εκεί που πήγαιναν από καλή τύχη ή την θεϊκή εύνοια. Όσο ο αριθμός των ιστιοφόρων που ταξίδευαν μεγάλωνε, είτε για εξερευνήσεις νέων περιοχών ή για να εξυπηρετήσει κοινωνικές ανάγκες με το διεθνές εμπόριο ή να διεξαγάγει πολέμους χωρίς να υπάρχει ένας αξιόπιστος τρόπος προσδιορισμού του στίγματος, μεγάλωνε ο αριθμός των ναυτικών που άφηναν την τελευταία τους πνοή πάνω στα πλοία. Στις 22 Οκτωβρίου 1707 μία Μοίρα από 24 πλοία του Βρετανικού Ναυτικού επέστρεφε από το Γιβραλτάρ στην Αγγλία. Για 12 περίπου ημέρες μία ομίχλη είχε αποστερήσει τη δυνατότητα στα πλοία να επαληθεύσουν με οπτικές παρατηρήσεις το στίγμα αναμετρήσεως που υπολογιζόταν ότι ήταν στην είσοδο της Μάγχης. Ο Ναύαρχος Sir Clowdislen Shovell συγκέντρωσε όλους τους ναυτίλους στο πλοίο του να συγκρίνουν τα στοιχεία που είχαν. Η γενική παραδοχή τοποθετούσε το στίγμα της Βρετανικής Μοίρας Δυτικά της νησίδας Ουσάν (Ile d’ Ouessant) και η προς Βορράν πορεία φαινόταν ασφαλής και οδηγούσε στον δίαυλο της Μάγχης. Στην πραγματικότητα η Μοίρα βρισκόταν δυτικότερα από το ακρότατο ακρωτήριο της Βρετανίας Land’s End και η προς Βορράν πορεία οδηγούσε απ’ ευθείας στις νησίδες Scilly 30 μίλια Νοτιοδυτικά του ακρωτηρίου. Οι νησίδες αποτελούν ένα σύμπλεγμα από 145 γρανιτώδεις νήσους, βραχονησίδες, σκοπέλους και υφάλους, σαν μονοπάτι από βηματιστικές πέτρες. Τέσσερα βρετανικά πλοία έπεσαν στους βράχους και περίπου 2000 άνδρες έχασαν τη ζωή τους. Η έρευνα για μια λύση στο πρόβλημα του μήκους εξακολουθούσε να απασχολεί την Ευρώπη για περισσότερο από τέσσερις αιώνες. Οι περισσότεροι εστεμμένοι αναμίχθηκαν στην αναζήτηση λύσης για το πρόβλημα. Διάσημοι ναυτικοί όπως: ο Captain William Bligh του Bounty και ο μεγάλος Captain James Cook πριν από τον βίαιο θάνατό του στη Χαβάη, πήραν στα πλοία τους τις πλέον ελπιδοφόρες εφευρέσεις μέτρησης του χρόνου να δοκιμάσουν την ακρίβεια και την πρακτικότητά τους. Διάσημοι αστρονόμοι προσέγγισαν την πρόκληση προσδιορισμού του γεωγραφικού μήκους καταφεύγοντας στο ρολόι του σύμπαντος και χρησιμοποιώντας τις σχετικές θέσεις της Σελήνης και των αστέρων. Ο Galileo Galilei, ο Dominique Cassini, ο Cristian Huygens, ο Sir Isaac Newton, ο Edmond Halley και άλλοι με εξίσου εξαιρετική φήμη για τις παρατηρήσεις των ουρανίων σωμάτων προσπάθησαν να βρουν διέξοδο. Μεγαλοπρεπή αστεροσκοπεία ιδρύθηκαν στο Παρίσι, το Βερολίνο και το Λονδίνο με σκοπό τον προσδιορισμό του γεωγραφικού μήκους από τον ουρανό. Στην προσπάθεια αυτή πολλές ουράνιες χαρτογραφήσεις έλαβαν χώρα και χιλιάδες νύχτες δαπανήθηκαν από μεγάλους και μικρότερους αστρονόμους να παρατηρούν με τηλεσκόπια και να καταγράφουν τις θέσεις και τις τροχιές των ουρανίων σωμάτων. Εν τω μεταξύ χαμηλότερες διάνοιες επινόησαν σχήματα που εξαρτώντο από γαυγίσματα πληγωμένων σκύλων, ή βολές κανονιού από σηματοφορικά πλοία που είχαν, κατά κάποιο τρόπο, αγκυροβολήσει στον ανοιχτό ωκεανό. Καθώς ο χρόνος περνούσε και καμία μέθοδος δεν αποδεικνυόταν επιτυχής το πρόβλημα του προσδιορισμού του μήκους έπαιρνε θρυλικές διαστάσεις ανάλογες με την ανακάλυψη της πηγής της αιώνιας νεότητας, το μυστικό της αέναης κίνησης, ή την φόρμουλα της μεταστοιχείωσης μολύβδου σε χρυσό. Οι κυβερνήσεις των μεγάλων ναυτικών εθνών μεταξύ των οποίων Ισπανία, Ολλανδία και κάποιες πολιτείες κράτη της Ιταλίας, περιοδικά αναθέρμαναν το ενδιαφέρον προσφέροντας υψηλά ποσά για μία πρακτική λύση. Στο τέλος του 17ου αιώνα καθώς οι επιστημονικές κοινότητες διεβουλεύοντο για τις μεθόδους λύσης του προβλήματος του γεωγραφικού μήκους, αρκετοί ευκαιριακοί μικρο-απατεώνες δημοσίευσαν άρθρα και φυλλάδια για να προωθήσουν το σχήμα που είχαν επινοήσει για να βρίσκουν το γεωγραφικό μήκος στη θάλασσα. Σίγουρα η πλέον τρελή ιδέα ήταν η θεωρία του πληγωμένου σκύλου

Πάνω: Πορτραίτο του John Harrison, Barrow Church, Μεγ. Βρετανία. Αριστερά: To μνημείο του John Harrison στο Αββαείο του Westminster, όπου βρίκονται οι τάφοι του Νεύτωνα και του George Graham. Τοποθετήθηκε εκεί μόλις το 2006.

η οποία είδε το φως της δημοσιότητας το 1687. Βασιζόταν σε μια κομπογιαννίτικη θεραπεία τραυμάτων με την «συμπαθητική σκόνη». Η θαυματουργή πούδρα, που ανακαλύφθηκε στη Νότιο Γαλλία από τον μεγαλομανή Sir Kenelm Digby υποτίθεται ότι θα μπορούσε να θεραπεύσει την πληγή από απόσταση. Αυτό που χρειαζόταν, για να ελευθερωθεί η μαγική επίδραση της σκόνης, ήταν να απλωθεί σε ένα αντικείμενο που θα προερχόταν από το πληγωμένο πρόσωπο. Ένα κομμάτι επιδέσμου από το τραύμα π.χ. όταν θα καλυπτόταν από την «συμπαθητική σκόνη» θα επέσπευδε το κλείσιμο αυτού του τραύματος. Δυστυχώς όμως η θεραπεία δεν ήταν ανώδυνη και ο Sir Kenelm, όπως έλεγαν οι φήμες, είχε κάνει τους ασθενείς του να πηδούν από πόνο ρίχνοντας πούδρα, για θεραπευτικούς λόγους, στα μαχαίρια που είχαν κόψει το δέρμα τους, ή διαβρέχοντας τα ρούχα τους με ένα διάλυμα της πούδρας. Η «λαμπρή» ιδέα να εφαρμοστεί η πούδρα του Digby στο πρόβλημα του γεωγραφικού μήκους έρχεται ως φυσικό επακόλουθο ενός πνεύματος προετοιμασμένου. Στέλνεις ένα πληγωμένο σκύλο σε ένα πλοίο που αποπλέει. Αφήνεις στην ξηρά έναν αξιόπιστο άνδρα να διαβρέχει τον επίδεσμο του σκύλου σε διάλυμα συμπαθητικής πούδρας κάθε μέρα ακριβώς το μεσημέρι. Ο σκύλος κατ’ ανάγκην θα γαυγίσει από αντίδραση και εξ αυτού θα παράσχει στον καπετάνιο ένδειξη του χρόνου. Το γαύγισμα του σκύλου θα σημαίνει «Ο ήλιος διέρχεται πάνω από τον μεσημβρινό του Λονδίνου». Ο καπετάνιος θα συγκρίνει αυτή την ένδειξη με τον τοπικό χρόνο του πλοίου και εξ αυτού θα υπολογίζει το μήκος. Κάποιος βέβαια θα πρέπει να ελπίζει ότι η πούδρα θα εξακολουθούσε να έχει τη μαγική της ιδιότητα και να γίνεται αισθητή χιλιάδες μίλια μακριά στη θάλασσα και επίσης (αυτό είναι ιδιαίτερα σοβαρό) να μη γιατρεύει το εν λόγω τραύμα κατά τη διάρκεια αρκετών μηνών που διαρκεί το ταξίδι. (Μερικοί ιστορικοί εισηγούνταν ότι ο σκύλος θα έπρεπε να πληγωνόταν περισσότερο από μία φορά σε μεγάλα ταξίδια). Μια πολύ περισσότερο ανθρώπινη λύση βασιζόταν στη μαγνητική πυξίδα η οποία είχε ανακαλυφθεί στον 12ο αιώνα και είχε γίνει απαΠεριπλους 45

Αγνώστου καλλιτέχνη, Πολεμικά ιστιοφόρα. Υδατογραφία, 23 x 35,5 εκ. Συλλογή ΝΜΕ.

ραίτητο εξάρτημα σε όλα τα πλοία στον 17ο αιώνα. Αναρτημένη σε ισορροπιστικούς δακτυλίους cardan ώστε να παραμένει σε ορθή θέση ανεξάρτητα από τη θέση του πλοίου και τοποθετημένη μέσα σε προφυλακτικό κάλυμμα, βοηθούσε τους ναυτικούς να βρίσκουν την κατεύθυνση όταν νεφελώδεις ουρανοί εμπόδιζαν τη θέα του ήλιου την ημέρα ή τον Πολικό τη νύχτα. Αλλά ο συνδυασμός ενός καθαρού ουρανού και μιας καλής πυξίδας, πολλοί ναυτικοί πίστευαν, ότι μπορεί επίσης να προσδιορίσει και το γεωγραφικό μήκος του πλοίου. Η ακίδα της πυξίδας δείχνει τον μαγνητικό βορρά. Ο Πολικός στέκεται πάνω από τoν αληθή βορρά. Ένα πλοίο που πλέει προς Ανατολάς ή Δυσμάς κατά μήκος ενός συγκεκριμένου παραλλήλου μπορεί να διακρίνει με την πυξίδα του πως μεταβάλλεται η γωνιακή απόσταση μεταξύ αληθούς και μαγνητικού βορρά. Θα μπορούσε να σχεδιασθεί ένας χάρτης, είχαν σχεδιασθεί αρκετοί, που να συνέδεε το μήκος με την παρατηρούμενη απόσταση μεταξύ των δύο βοριάδων. Η μέθοδος της μαγνητικής απόκλισης, όπως αποκλήθηκε, είχε ασφαλώς πλεονεκτήματα έναντι όλων όσων είχαν εξετασθεί, αλλά δεν ήταν ακριβής. Πολύ σπάνια η ακίδα της πυξίδας έδειχνε τον μαγνητικό βορρά. Υπήρχε πάντα μία παρεκτροπή που παρέκλινε την πυξίδα από τον μαγνητικό βορρά και αυτή άλλαζε από τόπο σε τόπο από ταξίδι σε ταξίδι, ανάλογα με το φορτίο κλπ. Το Βρετανικό Κοινοβούλιο, μετά η συμφορά του 1707, με την περίφημη «Πράξη του Μήκους» του 1714 έθεσε το υψηλότερο βραβείο από όλα £ 20.000 (αρκετά εκατομμύρια ευρώ με σημερινές τιμές) για μια «πρακτική και χρήσιμη» μέθοδο προσδιορισμού του γεωγραφικού μήκους. Έτσι οι αιώνες περνούσαν και οι ναυτικοί ταλανίζονταν μεταξύ φαιδρών και σοβαρών αλλά μη πρακτικώς εφαρμόσιμων λύσεων για το θέμα του προσδιορισμού του γεωγραφικού μήκους. Στις αρχές του 18ου αιώνα, αφ’ ενός ο απόηχος του δυστυχήματος στις νήσους Scilly και αφ’ ετέρου το μεγάλο χρηματικό βραβείο που θεσμοθετήθηκε από την Βρετανική κυβέρνηση, ενίσχυσαν τις προσπάθειες επίλυσης του προβλήματος. Δύο σχετικά άσημοι μαθηματικοί και φίλοι που καταγίνονταν συχνά σε μακρές συζητήσεις οι William Whinston και Humphrey Ditton κατέληξαν ότι ενδεχομένως ήχοι θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως σήματα για τους ναυτικούς. Σύμφωνα με τη σκέψη, εκπυρσοκροτήσεις κανονιών ή άλλοι πολύ δυνατοί ήχοι που θα εκπέμπονταν γι’ αυτό το σκοπό, από γνωστά σημεία αναφοράς θα μπορούσαν να γεμίσουν τους ωκεανούς με ηχητικά σήματα που θα βοηθούσαν στον προσδιορισμό του στίγματος. Στη ροή της ιδέας θυμήθηκαν ότι στη σύγκρουση με το 46 Περιπλους

Γαλλικό στόλο στα ανοιχτά του Peachy Head στο Sussex οι εκρήξεις των μεγάλων κανονιών ακούγονταν στο Cambridge κάπου ενενήντα μίλια μακριά. Επίσης έμαθαν από αξιόπιστες πηγές ότι εκρήξεις από το πυροβολικό των Ολλανδικών πολέμων έφταναν μέχρι το μέσον της χώρας, δηλαδή σε πολύ μεγαλύτερες αποστάσεις. Επομένως εάν αρκετά πλοία ηχητικών σημάτων τοποθετούνταν σε στρατηγικά επιλεγμένα σημεία σε όλες τις θάλασσες, οι ναυτικοί θα μετρούσαν την απόστασή τους από αυτά τα σταθερά κανονιοφόρα πλοία συγκρίνοντας τον γνωστό χρόνο από το αναμενόμενο σήμα με τον πραγματικό χρόνο που θα ακουγόταν το σήμα. Με αυτή τη μέθοδο, λαμβάνοντας φυσικά υπ’ όψιν την ταχύτητα του ήχου θα ανακάλυπταν το μήκος του στίγματός τους. Ατυχώς, όταν οι ερευνητές προσέφεραν την παιδική τους ιδέα στους ναυτικούς τους, ελέχθη ότι οι ήχοι δεν μεταφέρονται στη θάλασσα με αξιοπιστία, ώστε να προσδιορίζουν με ακρίβεια το στίγμα. Το σχήμα θα μπορούσε να είχε τότε εγκαταλειφθεί εάν ο Whinston δεν είχε την ιδέα να συνδυάσει τον ήχο με το φως. Εάν τα προτεινόμενα σήματα κανονιών γεμίζονταν με βλήματα που θα εκτοξεύονταν περισσότερο από ένα μίλι ψηλά στον αέρα και εκρήγνυντο εκεί οι ναυτικοί θα μπορούσαν να μετρήσουν την καθυστέρηση μεταξύ της εμφανίσεως της έκρηξης και του ακούσματος του μεγάλου κρότου. Κατά τον ίδιο τρόπο που οι μετεωρολόγοι μετρούν την απόσταση των καταιγίδων μετρώντας τα δευτερόλεπτα μεταξύ της αστραπής και της βροντής.

O Whinston μάλιστα παρακολούθησε με ειδικό ενδιαφέρον την παράσταση των πυροτεχνημάτων της Ημέρας των Ευχαριστιών (Thanks Giving Day) στις 7 Ιουλίου του 1713 και πείσθηκε ότι μια καλά χρονολογημένη βόμβα που θα εκρηγνυόταν στα 6.440 πόδια στον αέρα (το θεωρούσε ως όριο της υπάρχουσας τεχνολογίας) θα μπορούσε με βεβαιότητα να γίνει ορατή από μία απόσταση 100 μιλίων. Έτσι έχοντας πλέον την βεβαιότητα, εργάσθηκε με τον Ditton στην συγγραφή ενός άρθρου που παρουσιάστηκε την επόμενη εβδομάδα στην Guardian περιγράφοντας τα αναγκαία βήματα. Στην αρχή μία καινούρια γενιά πλοίων θα έπρεπε να σταλεί και να αγκυροβολήσει στους ωκεανούς σε διαστήματα 600 μιλίων. Οι Winston και Ditton δεν είδαν κανένα πρόβλημα σ’ αυτή τη φάση καθώς υπολόγιζαν λανθασμένα τα μήκη των αλύσεων των αγκυρών. Θεώρησαν τα βάθη στον Βόρειο Ατλαντικό ως 300 οργιές στο βαθύτερο σημείο, όταν το μέσο βάθος είναι κοντά στις 2.000 οργιές και ο βυθός σε μερικά σημεία πέφτει περισσότερο από τις 3.450 οργιές. Όπου τα νερά ήσαν βαθιά, για να κρατάνε οι άγκυρες, οι συγγραφείς εισηγήθηκαν, ότι βάρη θα μπορούσαν να κρεμαστούν από τα πλοία

και να τα ακινητοποιήσουν. Σε κάθε περίπτωση, ήταν βέβαιοι, ότι τέτοια μικροπροβλήματα θα μπορούσαν να επιλυθούν με δοκιμές. Ένα σημαντικό ζήτημα ήταν ο προσδιορισμός της θέσης κάθε σκάφους. Τα ηχητικά σήματα χρόνου θα έπρεπε να εκκινούν από θέσεις γνωστού πλάτους και μήκους. Εκλείψεις των φεγγαριών του Διός θα χρησίμευαν σ’ αυτή την επιχείρηση ή ακόμα εκλείψεις του Ηλίου και της Σελήνης δεδομένου ότι ο προσδιορισμός των στιγμάτων θα γινόταν μία μόνο φορά. Ο ναυτιλλόμενος θα έπρεπε να εντείνει την προσοχή του ώστε να διακρίνει τη φωτοβολίδα του σήματος στον τοπικό χρόνο του μεσονυχτίου, να ακούσει τον βρυχηθμό του κανονιού και να πλέει ήσυχος με βεβαιότητα για το στίγμα του πλοίου του, μεταξύ των σταθερών σημείων στη θάλασσα. Εάν υπήρχαν σύννεφα και η λάμψη δεν μπορούσε να φανεί, τότε θα αρκούσε μόνο ο ήχος. Οι συγγραφείς ήλπιζαν ότι τα σκάφη αυτά θα εξαιρούνταν, φυσικά, από κάθε πράξη πειρατείας ή επίθεσης από κράτη εν πολέμω. Θα έπρεπε αντίθετα να έχουν νομική προστασία από όλα τα εμπορευόμενα έθνη «και θα θεωρείτο μεγάλο έγκλημα εάν όποιο άλλο πλοίο, τους προξενούσε βλάβη ή επιχειρούσε να μιμηθεί τις εκρήξεις τους, για διασκέδαση ή παραπλάνηση κάποιου». Η κριτική γρήγορα υπέδειξε ότι ακόμη και εάν όλα τα προφανή προβλήματα μπορούσαν να αντιμετωπισθούν, το μικρότερο από τα οποία δεν ήταν η δαπάνη γι’ αυτή την επιχείρηση, πολλά άλλα προβλήματα θα προέκυπταν. Ένας αριθμός χιλιάδων ναυτών θα απαιτούνταν για να επανδρώσουν τα σκάφη. Αυτοί οι άνδρες θα

έχει ακόμα κατασκευαστεί» και υπονόησε ότι δεν είναι πιθανόν να κατασκευαστεί. Ο Νεύτων ανέφερε πρώτο τον μετρητή χρόνου με σκοπό να τον απορρίψει και μετά να προχωρήσει στις περισσότερα υποσχόμενες μεθόδους των αστρονομικών παρατηρήσεων. Η τελική Πράξη του Μήκους δημοσιεύθηκε στις 8 Ιουλίου 1714 και περιείχε και τα χρηματικά βραβεία που θεσμοθετούσε.

1ο. £20.000 για τη μέθοδο που θα προσδιόριζε το μήκος με προσέγγιση μισής μοίρας.

2ο. £15.000 για μέθοδο με προσέγγιση δύο τρίτα της μοίρας.

3ο. £10.000 για μέθοδο με προσέγγιση μιας μοίρας. Δεδομένου ότι μια μοίρα μήκους στον Ισημερινό αντιστοιχεί σε 60 ναυτικά μίλια αντιλαμβάνεται κανείς σε ποια κατάσταση απελπισίας βρισκόταν η κοινωνία για την δυσχερή θέση της ναυτιλίας. Ο John Harrison γεννήθηκε στις 24 Μαρτίου 1693 και ήταν ο μεγαλύτερος από πέντε αδέλφια. Ο πατέρας του ήταν ξυλουργός και από αυτόν έμαθε την τέχνη. Κανείς δεν ξέρει που έμαθε μουσική, αλλά έπαιζε βιολί και κούρδιζε το όργανο της εκκλησίας. Αργότερα ανέλαβε την διεύθυνση της τοπικής εκκλησιαστικής χορωδίας. Ο Harrison ολοκλήρωσε την κατασκευή του πρώτου του ρολογιού με εκκρεμές το 1713 πριν συμπληρώσει τα είκοσί του χρόνια. Το ρολόι διατηρείται στο μουσείο των ωρολογοποιών στο Λονδίνο. Πέραν του γεγονότος ότι το έφτιαξε και το υπέγραψε ο μεγάλος John Harrison το ρολόι παραμένει μοναδικό διότι κατασκευάστηκε σχεδόν ολοκληρωτικά από ξύλο. Είναι ένα ρολόι ξυλουργού με οδοντωτούς τροχούς και άξονες από ξύλο δρυός που συνδέονται

Κατά σειρά από αριστερά προς τα δεξιά, τα χρονόμετρα είναι: Η1 (1728-1735) - Η2 (1737-1740) - Η3 (1740-1759). Εθνικό Ναυτικό Μουσείο του Greenwich.

ήταν σε πολύ χειρότερη θέση από τους φαροφύλακες, μόνοι στην διάθεση των στοιχείων της φύσεως, απειλούμενοι από ασιτία και με ισχυρή πίεση να παραμένουν ξεμέθυστοι. Η επιτροπή του κοινοβουλίου που θα συνέτασσε τη σχετική πράξη κατέφυγε στις δύο επιστημονικές κορυφές της εποχής της τον Sir Isaac Newton, ήδη ηλικιωμένο τότε 72 ετών, και τον φίλο του Edmond Halley. O τελευταίος μερικά χρόνια πριν είχε αποσυρθεί στο νησί της Αγίας Ελένης για να χαρτογραφήσει τα αστέρια του Νοτίου ημισφαιρίου, ένα παρθένο έδαφος στο τοπίο της νύχτας. Η εργασία του αυτή που κατέληξε στη χαρτογράφηση περισσότερων από 300 αστεριών του απέφερε την εκλογή του στην Βασιλική Αδελφότητα. Είχε επίσης ταξιδέψει πολύ για να μετρήσει τη μαγνητική απόκλιση σε διάφορους τόπους, είχε επομένως πολλαπλή έκθεση στο πρόβλημα του μήκους. Ο Newton προετοίμασε γραπτές παρατηρήσεις προς τα μέλη της επιτροπής, τις οποίες διάβασε και απάντησε στις ερωτήσεις τους, παρά τη διανοητική του κόπωση εκείνης της ημέρας. Συνόψισε τις υπάρχουσες μεθόδους για τον προσδιορισμό του μήκους λέγοντας ότι όλες είναι καλές στη θεωρία αλλά «δύσκολες στην εκτέλεση». Ιδού πως περιέγραψε τον μετρητή του χρόνου. «Μία μέθοδος είναι με ρολόι που να διατηρεί με ακρίβεια το χρόνο. Για λόγους που οφείλονται στις κινήσεις του πλοίου, των διαφοροποιήσεων της θερμοκρασίας, της υγρασίας και της ξηρασίας και της διαφοράς της βαρύτητας στα διάφορα πλάτη, τέτοιο ρολόι δεν

και κινούνται από μικρά τεμάχια ορείχαλκου και ατσαλιού. Γύρω στο 1720 ο Harrison έχοντας αποκτήσει φήμη κατασκευαστή ρολογιών προσελήφθη από τον Sir Charles Pelham να κατασκευάσει ένα ρολόι... πάνω από το σπίτι του κτήματός του στο Brocklesby Park. Το ρολόι που ολοκλήρωσε ο Harrison περί το 1722 λειτουργεί ακόμη σήμερα στο Brocklesby Park 292 χρόνια μετά. Το καταπληκτικό είναι ότι λειτουργεί χωρίς να χρειάζεται λίπανση διότι τα μέρη που θα απαιτούσαν λάδι είναι κατασκευασμένα από αγιόξυλο, ένα τροπικό σκληρό ξύλο που εκκρίνει το δικό του λίπος. Ο Harrison με μεθοδικότητα απέφυγε τη χρήση σιδήρου ή χάλυβα οπουδήποτε στο ρολόι για το φόβο να μη σκουριάσουν σε συνθήκες υγρασίας. Όπου απαιτείτο η χρήση μετάλλου εγκαθιστούσε τεμάχια ορείχαλκου. Το εκκρεμές των περισσοτέρων ρολογιών την εποχή του Harrison διαστελλόταν με την θερμότητα και γινόταν μακρύτερο, έτσι μετρούσε το χρόνο βραδύτερα σε θερμή ατμόσφαιρα. Αντίθετα με το ψύχος συστελλόταν γινόταν βραχύτερο και μετρούσε το χρόνο γρηγορότερα. Συνδυάζοντας όμως μακρές και βραχείες λουρίδες δύο διαφορετικών μετάλλων –ορείχαλκου και χάλυβα– σε ένα εκκρεμές ο Harrison εξάλειψε το πρόβλημα. Τα δύο μέταλλα αντιδρούσαν αντίθετα στις αλλαγές μήκους του καθενός με την διαφοροποίηση της θερμοκρασίας και έτσι το εκκρεμές ποτέ δεν λειτουργούσε πολύ γρήγορα ή πολύ αργά. Κανείς δεν γνωρίζει πότε, ή πως, ο Harrison άκουσε για πρώτη φορά για το βραβείο του μήκους. Μερικοί λένε ότι στο πλησίον ευρισκόμενο λιμάνι του Ηull το τρίτο σε μέγεθος της Αγγλίας, μόΠεριπλους 47

λις πέντε μίλια βόρεια από του μέρος που έμενε ο Harrison, τα νέα Ιουνίου του 1737. Στις 30 του μήνα η Επιτροπή του Μήκους συνεγια την θεσμοθέτηση του βραβείου ασφαλώς θα αποτελούσαν δρίασε για πρώτη φορά 23 χρόνια μετά τη θεσμοθέτησή της. την πρώτη είδηση της επικαιρότητας. Από εκεί κάποιος ναυτικός ή Ο Harrison παρουσίασε τον εαυτό του και το Η-1 στην επιτροπή. έμπορος θα μπορούσε να το μεταφέρει κατά μήκος του ποταμού Είχε κάθε δικαίωμα να ζητήσει μια δοκιμή στις Δυτικές Ινδίες και να απαιτήσει το χρηματικό βραβείο. Αλλά ο Harrison ήταν πολύ τελειHamber με το ferry. Παρόλον ότι τα ρολόγια που έφτιαχνε ο Harrison θριάμβευαν στη ομανής. στεριά, ένα εκκρεμές είναι πάντα εκκρεμές και δεν θα μπορούσε να Ήταν ο μόνος στην αίθουσα που υπέδειξε τις αδυναμίες του Η-1 και επιβιώσει σε κυματώδη ωκεανό. Στη θέση λοιπόν της ταλαντευό- ήταν ο μόνος που είπε κάτι κριτικό για το ρολόι, το οποίο δεν είχε μενης ράβδου με το κρεμασμένο βαρίδι, άρχισε να σκέφτεται ένα κάνει λάθος περισσότερο από λίγα δευτερόλεπτα το 24ωρο, στους ελατηριωτό σύνολο μιας τραμπάλας που θα είχε αντισταθμιστικές πλόες προς και από τη Λισαβώνα. Πρότεινε λοιπόν στην επιτροπή να διορθώσει τα αδύνατα σημεία διατάξεις να αντέχει και τα μεγαλύτερα κύματα. Όταν ολοκλήρωσε στο μυαλό του τη νέα επινόηση, διαδικασία που που ο ίδιος είχε υποδείξει, να φτιάξει το ρολόι μικρότερο και τότε του πήρε περίπου τέσσερα χρόνια, έφυγε για το Λονδίνο –ένα τα- να δοκιμαστεί στον πλου προς τις Δυτικές Ινδίες. ξίδι 200 μιλίων– για να παρουσιάσει το σχέδιό του στην Επιτροπή Το Η-2 παρουσιάστηκε στην «Επιτροπή του Μήκους» τον Ιανουάριο του 1741. του Μήκους. Όταν ο Harrison έφτασε στο Λονδίνο, το καλοκαίρι του 1730 Ο Harrison έδωσε την ίδια παράσταση στην Επιτροπή που είχε δώη Επιτροπή του Μήκους δεν βρισκόταν πουθενά. Παρότι τον σει και στο παρελθόν. Εκείνο που ζήτησε ήταν να του επιτρέψουν Αύγουστο συμπλήρωνε 15 χρόνια ύπαρξης, δεν είχε επίσημη έδρα να γυρίσει σπίτι του και να δοκιμάσει πάλι. Έτσι το Η-2 δεν πήγε ποτέ στη θάλασσα για δοκιμή. και δεν είχε συνεδριάσει ποτέ. Τόσο αδιάφορες και ασήμαντες ήταν οι προτάσεις που είχαν υπο- Ο Harrison κάτοικος του Λονδίνου πλέον, χάθηκε στο εργαστήριό βληθεί στην επιτροπή που μεμονωμένα μέλη είχαν απλά στείλει του για περισσότερο από 19 χρόνια για να ολοκληρώσει το Η-3. επιστολές απόρριψης στους επίδοξους επινοητές. Καμία προταθεί- Το Η-3 ζύγιζε 60 λίβρες, 15 λιγότερες από το Η-1. σα λύση δεν παρουσιαζόταν αρκετά ελπιδοφόρα ώστε να εμπνεύ- Ο Harrison πίστευε ότι το Η-3 ήταν αρκετά μικρό για να ταιριάζει σει πέντε τουλάχιστον μέλη –το ελάχιστο προβλεπόμενο όριο– να στα πλοία. Το 1753 ένας φίλος του ωρολογοποιός John Jefferys του έκανε συγκεντρωθούν για σοβαρή συζήτηση. δώρο ένα ρολόι τσέπης το οποίο είχε κατασκευάσει με τις οδηΟ Harrison απευθύνθηκε σε ένα από τα διάσημα μέλη της επιγίες του Harrison σε ότι αφορούσε τη διμεταλλική λουρίδα τροπής τον Dr. Edmond Halley στον οποίον παρουσίασε που εξουδετέρωνε τις θερμοκρασιακές μεταβολές και τη το σχέδιό του για κατασκευή ρολογιού της θάλασσας. Ο διάταξη να μη σταματά όταν κουρδιζόταν.

Halley παρόλον ότι εντυπωσιάσθηκε από τα σχέδια και Αυτό το ρολόι αποδείχθηκε πολύ αξιόπιστο. το ομολόγησε, ήταν διστακτικός να προσκαλέσει συνάΣε μια από τις παρουσιάσεις του στην «Επιτροπή ντηση της επιτροπής καθώς γνώριζε ότι τα μέλη της του Μήκους» για να δώσει αναφορά για την ήταν βαθιά πεπεισμένα και προσανατολισμένα πρόοδο των εργασιών του Η-3 ανέφερε ότι ότι η λύση του προβλήματος θα προέλθει «είχε κάθε λόγο να πιστεύει ότι ένα ρολόι από αστρονομικές παρατηρήσεις και όχι τσέπης που κατασκευάσθηκε με τις οδηαπό μηχανική κατασκευή. γίες του (δηλαδή το ρολόι του Jefferys) Πριν λοιπόν παρουσιάσει τον Harrison θα μπορούσε να αποδειχθεί αξιόπιστο στο στόμα του λύκου, την επιτροπή, τον και πολύτιμο για τον προσδιορισμό παρέπεμψε σε ένα διάσημο κατασκευατου μήκους». στή ρολογιών τον George Graham. Ο τίΤο 1759 όταν ο Harrison τελείωσε το μιος Graham, όπως αργότερα αποκλήΗ-4, το χρονόμετρο που τελικά κέρδισε θηκε, 20 χρόνια μεγαλύτερος από τον το χρηματικό βραβείο, έμοιαζε περισHarrison, θα ήταν ο καλύτερος κριτής σότερο με το ρολόι τσέπης του Jefferys για το ρολόι της θάλασσας που πρότεινε παρά με τους προγόνους του Η-1, Η-2 και να κατασκευάσει ο Harrison. Η-3. Ενώ στην αρχή η συζήτηση ήταν δύσκοΤο Η-4 είναι τόσο εκπληκτικό, σαν λαγός λη, με αρκετή καχυποψία και από τις δύο από καπέλο. Είναι μεγάλο για ρολόι τσέπης, 5 πλευρές, κατέληξε τελικά σε πολύ φιλική με ίντσες στη διάμετρο, είναι μικρό για ρολόι πλοίου αρκετή κατανόηση. Οι δύο άνδρες χώρισαν με και ζυγίζει μόνο 3 λίβρες. ενθάρρυνση του Graham προς τον Harrison να προχωρήσει στο σχέδιο του και με ένα γενναίο δάνειο, Η4 (1755-1759). Εθνικό Ναυτικό Η δοκιμή στη θάλασσα του Η-4 έγινε επί του ΗMS “Deptford”. Ο διάπλους του Ατλαντικού κρατούσε άτοκο και του οποίου η αποπληρωμή δεν χρειαζόΜουσείο του Greenwich περίπου 3 μήνες. Το πλοίο έφτασε στο Port Royal ταν να γίνει πολύ γρήγορα. Ο Harrison πέρασε τα επόμενα πέντε χρόνια συναρμολογώντας τα στην Jamaica στις 19 Ιανουαρίου 1762. Το Η-4 είχε χάσει μόνο 5 κομμάτια του πρώτου ρολογιού θαλάσσης, το οποίο ονομάστηκε δευτερόλεπτα μετά 81 ημέρες στη θάλασσα.

Harrison’s No 1 ή H-1 γιατί ήταν το πρώτο μιας σειράς ανάλογων Ο John Harrison πέθανε στις 24 Μαρτίου 1776 στα 83 χρόνια του. Για 10ετίες είχε σταθεί το μόνο πρόσωπο στον κόσμο που είχε προσπαθειών. Το H-1 ήταν ένα παράξενο αντικείμενο τοποθετημένο σε μια θήκη σοβαρά επιδιώξει να επιλύσει το πρόβλημα προσδιορισμού του σε σχήμα κύβου 4 ποδών σε κάθε διάσταση. Ζύγιζε 75 λίβρες και γεωγραφικού μήκους με μετρητή του χρόνου. Η επίσημη κοιείχε 4 δείκτες για τις ώρες, τα λεπτά, τα δευτερόλεπτα και τις μέρες νωνία της εποχής του δεν εξετίμησε το έργο του και υπήρξαν αρκετοί που το υπονόμευσαν, είτε για να καρπωθούν οι ίδιοι το του μήνα. Το Η-1 σήμερα υπάρχει και λειτουργεί στο Ναυτικό Μουσείο του πολύ σημαντικό χρηματικό βραβείο, είτε διότι δεν μπορούσαν Greenwich και κάθε μέρα κουρδίζεται χωρίς να σταματά κατά τη δι- να δεχθούν, επιστήμονες αυτοί, ότι η επίλυση του τόσο σοβαρού άρκεια του κουρδίσματος. Το Βρετανικό Ναυαρχείο υπήρξε απρό- προβλήματος που ταλάνισε την ναυτική κοινότητα θα προερχόθυμο να δοκιμάσει το Η-1 και αντί να το στείλει στις Δυτικές Ινδίες, ταν από την τέχνη ενός ωρολογοποιού και όχι από την επιστήμη όπως προέβλεπε η «Πράξη του Μήκους» το επιβίβασε στο HMS της αστρονομίας. Οι ναυτικοί όλου του κόσμου ακόμα και σήμερα έχοντας ως αυτο“Centurion” σε ένα ταξίδι στη Λισαβώνα. Στην επιστροφή γύρισε με το HMS “Orford” με κυβερνήτη τον νόητο δεδομένο την ύπαρξη ενός καλού χρονομέτρου μέσα στο Master Wills. Η επιστροφή διήρκεσε περίπου ένα μήνα. Όταν αντί- πλοίο τους, που τους επιτρέπει να προσδιορίζουν το γεωγραφικό κρισαν τη στεριά της Αγγλίας ο Wills με την αναμέτρηση του πλοίου μήκος του στίγματος τους με ικανοποιητική, για κάθε πρακτικό σκοθεώρησε ότι ήταν το Start ένα πολύ γνωστό σημείο στη νότια ακτή πό ακρίβεια, αισθάνονται ευγνωμοσύνη για τον εξαιρετικό αυτόν του Dartmouth. Ο Harrison όμως υπολογίζοντας το μήκος με το ρο- άνθρωπο. λόι του υπολόγισε το στίγμα του πλοίου περισσότερο από 60 μίλια Ήταν αυτός που έταξε σκοπό της ζωής του και πέτυχε, να σταθεί αρωγός στη δουλειά τους και να τους απαλλάξει από μια αβεβαιόδυτικότερα από το Start. Και έτσι ήταν.

O Wills έδωσε το βεβαιωτικό της καλής λειτουργίας του Η-1 στις 24 τητα και ασάφεια στη θάλασσα που στοίχιζε χιλιάδες ζωές.

48 Περιπλους

Περί της των πλοίων ονομασίας

Ε

μείς οι Έλληνες αρεσκόμαστε να αισθανόμαστε υπερήφανοι για την ιστορία μας και –όποτε μας δίνεται η ευκαιρία– προσπαθούμε να το προβάλουμε. Αυτό βεβαίως είναι πολύ καλό. Έχει όμως ένα μάλλον σοβαρό μειονέκτημα: Συνήθως γίνεται με λάθος τρόπο και –όχι σπάνια– σε λάθος χρόνο. Τα αίτια είναι πολλά και σαφέστατα όχι του παρόντος. Σίγουρα πάντως ένα από αυτά είναι και το ότι η ελληνική ιστορία είναι μεγάλη –μεταξύ μας πολύ μεγάλη– σε μέγεθος. Έτσι έχουμε μια καλή δικαιολογία να αγνοούμε αρκετά σημεία της. Τώρα για την περίπτωση της κακής χρήσης της, ε, γι’ αυτό δεν έχουμε και πολλά ελαφρυντικά. Αλλά αντί να πελαγοδρομούμε καλύτερα να μπούμε στο θέμα μας. Άλλωστε τόσο χρονικά όσο και θεματολογικά είναι περιορισμένο. Μιλάμε για τα τελευταία 188 χρόνια της ιστορίας μας και το αντικείμενό της είναι τα 1

Γράφει ο Ηλίας Νταλούμης κή οντότητα γεννιέται στις 22.01/03.02.1830 με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου. Βεβαίως το 1826 οι Έλληνες πολεμούσαν ήδη πέντε χρόνια και μέσα σ’ αυτό το διάστημα υπήρξαν πολλές ναυμαχίες και συγκρούσεις στη θάλασσα ανάμεσα στον τουρκικό στόλο και πλοία των Ελλήνων. Και λέμε «πλοία των Ελλήνων» γιατί ενιαίος ελληνικός στόλος απλώς δεν υπήρχε. Κάτι που δεν έχουμε συνειδητοποιήσει είναι και το ότι ο Αγώνας για την Ανεξαρτησία έγινε με πλοία που ανήκαν σε ιδιώτες. Οι διάφοροι πλοιοκτήτες από την Ύδρα, τις Σπέτσες και τα Ψαρά, για να μείνουμε στους γνωστότερους –όχι όμως και μοναδικούς– τοπικούς στόλους, προσέφεραν τα πλοία τους για τη διεξαγωγή ναυτικών επιχειρήσεων όποτε έκριναν οι ίδιοι κι όχι χωρίς ανταλλάγματα... Τα πρώτα «εθνικά πλοία» –όπως ορθότατα τα αποκαλούσαν τότε– εμφανίστηκαν το φθινόπωρο του 1826. Ήσαν η ατμοκίνητη

και τώρα βέβαια...) να επιδείξουν καρτερία. Για την ονομασία Ελλάς σαφώς και δεν υπάρχει τίποτα το ιδιαίτερο. Μπορεί σήμερα να ηχεί κάπως παράξενα όμως τότε ήταν –διεθνώς– σύνηθες φαινόμενο να δίνεται το όνομα της χώρας σε πολεμικά –κι όχι μόνον– πλοία. Βέβαια το πλοίο κατά την καθέλκυσή του στη Νέα Υόρκη βαφτίστηκε Hope. Όνομα που –και αυτό– ταίριαζε στην ελληνική περίπτωση. Αμέσως μόλις έφτασε στην Ελλάδα μετονομάστηκε Ελπίς για να γίνει Ελλάς λίγες ημέρες αργότερα. Κι εδώ αξίζει να κάνουμε μια παρένθεση. Το όνομα της χώρας έπαψε να δίνεται σε πολεμικά πλοία από τις αρχές του 20ου αιώνα. Οι μόνοι που συνέχισαν την παράδοση ήσαν οι Γερμανοί. Έτσι λοιπόν το 1931 βάφτισαν το πρώτο πλοίο της κλάσης των «θωρηκτών τσέπης» Deutschland ήτοι Γερμανία και ένιωθαν πολύ υπερήφανοι γι’ αυτό. Όμως όταν –τον Δεκέμβριο του 1939– βυθίστηκε το

2

1-2. Τα πρώτα μας εθνικά πλοία: το τροχήλατο ατμόπλοιο «Καρτερία» και η φρεγάτα «Ελλάς». Ομοιώματα από τη συλλογή του ΝΜΕ.

ονόματα των πλοίων του Ναυτικού. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι η ύπαρξη της σύγχρονης Ελλάδας ξεκινά την 25η Μαρτίου 1821. Σ’ αυτήν την ημερομηνία τοποθετούμε την έναρξη της Επανάστασης. Ξεχνάμε βέβαια ότι η ημερομηνία αυτή είναι καθαρά συμβατική, που ορίστηκε από τον Όθωνα με το Βασιλικό Διάταγμα 980 της 15ης Μαρτίου 1838. Και πρέπει να δεχτούμε ότι ήταν μια πολύ σοφή πράξη, αφού παραμέρισε αρκετά τοπικιστικά συμφέροντα και συνδύασε ένα μεγάλο εθνικό γεγονός με μια σημαντική θρησκευτική γιορτή. Ένα κράτος όμως γεννιέται –κακά τα ψέματα– όχι όταν το δηλώσουν αυτοί που το συγκροτούν αλλά όταν τα άλλα κράτη αναγνωρίσουν την ύπαρξή του. Η ύπαρξη λοιπόν της σύγχρονης Ελλάδας αναγνωρίζεται –για πρώτη φορά– με το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης, στις 24 Απριλίου 1826, αν και ως κρατι50 Περιπλους

Καρτερία και η φρεγάτα Ελλάς. Η πρώτη είχε ναυπηγηθεί στο Λονδίνο και η δεύτερη στη Νέα Υόρκη. Τώρα μη ρωτήσετε που εντάχθηκαν, γιατί το Ναυτικό –τυπικά τουλάχιστον– ιδρύθηκε με απόφαση της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης της Τροιζήνας, τον επόμενο χρόνο... Για την ακρίβεια με το Ι΄ Ψήφισμά της στις 5 Απριλίου 1827. Είναι κι αυτό μια –ακόμα– ελληνική παραδοξότητα. Σίγουρα το όνομα Καρτερία δεν είναι από τα συνηθισμένα για τα ελληνικά δεδομένα ούτε τότε, ούτε τώρα. Απλώς αποτελεί ακριβή μετάφραση του ονόματος Perseverance. Το όνομα αυτό της το έδωσε –μάλλον– ο Frank Abney–Hastings, που επέβλεπε τη ναυπήγησή της και υπήρξε ο πρώτος κυβερνήτης της. Ως όνομα πλοίου ήταν σύνηθες για τα βρετανικά δεδομένα και φυσικά ταίριαζε στην περίπτωση της Ελλάδας –και των Ελλήνων– που είχαν ανάγκη τότε (όπως

αδελφό του πλοίο Graf Spee, ο Χίτλερ πανικοβλήθηκε όταν αναλογίστηκε τον ηθικό αντίκτυπο που θα είχε στους Γερμανούς, τυχόν βύθισή του. Έτσι λοιπόν έδωσε εντολή το Deutschland να αλλάξει όνομα. Αυτό έγινε τον Ιανουάριο του 1940 και πήρε το όνομα Lützow. Κλείνουμε την παρένθεση κι επιστρέφουμε στο θέμα μας. Από τα δύο πλοία που προαναφέραμε σίγουρα η Καρτερία είχε μια ενδιαφέρουσα ιστορία. Εκτός από το πρώτο πλοίο του σύγχρονου Ναυτικού μας είναι και το πρώτο ατμοκίνητο πλοίο –στην παγκόσμια ναυτική ιστορία– που πήρε μέρος σε πολεμική επιχείρηση. Δυστυχώς αυτές οι δύο –πολύ σημαντικές– πρωτιές, μάλλον δεν έχουν τιμηθεί δεόντως από το ίδιο το Ναυτικό. Από τότε έδωσε το όνομα αυτό σε δύο πλοία: Ένα ναρκαλιευτικό (1943-1973) και μία κανονιοφόρο (1992-2004). Και μπορεί αυτοί οι

δύο τύποι πολεμικών πλοίων να είναι χρησιμότατοι και βασικά στοιχεία των στόλων, σίγουρα όμως δε μπορούν να χαρακτηριστούν ως «πλοία πρώτης γραμμής». Όπως πχ είναι τα αντιτορπιλικά και οι φρεγάτες. Δυστυχώς η Ελλάς είχε μια σύντομη ιστορία και τραγικό τέλος. Πυρπολήθηκε – από τον Ανδρέα Μιαούλη – την 1η Αυγούστου 1831, στο Ναύσταθμο του Πόρου, κατά την ανταρσία της Ύδρας εναντίον του Καποδίστρια. Όμως η Ελλάς δεν ήταν το μόνο θύμα εκείνων των γεγονότων. Αρκετά πολεμικά πλοία καταστράφηκαν τότε, παρά τις προσπάθειες του Κωνσταντίνου Κανάρη να μεταπείσει τον Μιαούλη να μην προχωρήσει σε αυτήν αποτρόπαιη πράξη. Εδώ να σημειώσουμε ότι το όνομα του Μιαούλη έχει δοθεί –έως σήμερα– σε τέσσερα πλοία και του Κανάρη σε πέντε. Κάτι που σαφώς αδικεί τον δεύτερο, που σε όλο του το βίο υπήρξε όχι απλώς άψογος αλλά υποδειγματικός. Βέβαια για την χρήση του ονόματος του Μιαούλη αναφέρεται η άποψη ότι αφενός υπήρξε πολύ καλός στόλαρχος και ναυμάχος κι αφετέρου μεταμελήθηκε για την καταστροφή που προκάλεσε. Και ως προς το πρώτο δεν υπάρχει καμία αντίρρηση. Ο Μιαούλης όταν και όποτε ναυμάχησε το έκανε με επιτυχία. Όμως για το δεύτερο θα είχε πολύ ενδιαφέρον αν κάποιοι από τους «απολογητές» του Μιαούλη, μας έδιναν δείγματα αυτής της μεταμέλειας. Μάλλον ξεχνούν την παροιμία που λέει: «Τα στερνά κρίνουν τα πρώτα». Και ίσως θα άξιζε να μας πουν –οι ίδιοι– αν είναι έτοιμοι να προτείνουν να τιμήσει και ο Στρατός πχ τον Στέφανο Σαράφη, που είχε μεν μια αξιόλογη πορεία όσο ήταν στον Στρατό, σαφώς όμως ευθύνεται για τα όσα έκανε ο ΕΛΑΣ όντας στρατιωτικός αρχηγός του. Από την άλλη το Ναυτικό έχει «ξεχάσει» να τιμήσει δύο ανθρώπους που συνέβαλαν ουσιαστικά στην εξέλιξή του. Ο λόγος για τον Ιωάννη Καποδίστρια και τον Χαρίλαο Τρικούπη. Και οι δύο έκαναν κυριολεκτικά ότι μπορούσαν προκειμένου να συγκροτηθεί αξιόλογο και αξιόμαχο Ναυτικό. Όσο για την προβαλλόμενη δικαιολογία «πρόκειται για πολιτικούς και δεν προβλέπεται να δίνονται ονόματα πλοίων σε τέτοιους», σαφέστατα και δεν έχει λογικό έρεισμα. Κανένας δεν είπε να κάνουμε ότι και στο Αμερικανικό Ναυτικό, όπου δίνουν ονόματα πρώην –αλλά εν ζωή– προέδρων. Εδώ απέχουμε 183 χρόνια από τον πρώτο και 118 από τον δεύτερο. Με άλλα λόγια το έργο τους έχει αποτιμηθεί και αξιολογηθεί δεόντως και δεν υπάρχει ίχνος σκοπιμότητας. Αν και το όνομά του έχει δοθεί σε δύο πλοία, μάλλον έχουμε ξεχάσει το σημαντικό ρόλο του Hastings. Γιατί ο Άστιγξ –στην εξελληνισμένη του μορφή– όπως και να το κάνουμε έπαιξε σημαντικό ρόλο κατά το ναυτικό αγώνα. Εξαιρετικά πιο σημαντικό από αυτόν του Κριεζή, ο οποίος αξιώθηκε να έχει τρία πλοία στο όνομά του! Γιατί μπορεί ο Αντώνιος Κριεζής να υπήρξε γραμματέας επί των

3

4

3. Το όνομα του ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη έχει δοθεί σε 4 πλοία του ΠΝ. Ελαιογραφία του Δημ. Βασιλείου. Συλλογή ΝΜΕ. 4. Το όνομα του Ψαριανού πυρπολητή Κωνσταντίνου Κανάρη έχει δοθεί σε 5 πλοία του ΠΝ. Επιχρωματισμένη λιθογραφία του A. Friedel, 1827. Συλλογή ΝΜΕ. 5. Το όνομα της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας δόθηκε σε δύο πλοία του Στόλου τον 19ο αιώνα: ένα τροχήλατο ατμόπλοιο και ένα οπλιταγωγό. Το 2001 δόθηκε πάλι το όνομα της ηρωίδας της ελληνικής Επανάστασης στην φρεγάτα τύπου Standard που τότε εντάχθηκε στο ΠΝ. Ελαιογραφία του Δημ. Βασιλείου. Συλλογή ΝΜΕ. 6. Ο Υδραίος καπετάνιος της Επανάστασης Αντώνιος Κριεζής χρημάτισε υπουργός Ναυτικών και πρωθυπουργός επί Όθωνα. Το ΠΝ έχει δώσει το όνομα του σε 3 πλοία. Ελαιογραφία του Αντωνίου Κριεζή (1872-1944), 88x69 εκ. Συλλογή ΝΜΕ.

5

Ναυτικών ήτοι υπουργός Ναυτικών και πρωθυπουργός του Όθωνα και να είχε πάρει μέρος στις επιχειρήσεις του Αγώνα της Ανεξαρτησίας, σίγουρα όμως δεν είχε διακριθεί όσο οι άλλοι αγωνιστές εκείνης της περιόδου τα ονόματά των οποίων δόθηκαν σε πλοία. Είναι προφανές ότι εκμεταλλεύτηκε τις θέσεις του για να δημιουργήσει ένα θρύλο, που συνέχισαν οι απόγονοί του. Αντίθετα το θύμα του, ο Αντώνιος Οικονόμου, ο άνθρωπος που –κυριολεκτικά– έσυρε την Ύδρα στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας συμβάλλοντας όσο λίγοι στην επιτυχία του Αγώνα της Ανεξαρτησίας, είναι ξεχασμένος ακόμα και στον τόπο του. Την Ύδρα. Κι αφήνουμε κατά μέρος τον Τσαμαδό. Πάλι καλά που το 2001 θυμηθήκαμε τη

6

Μπουμπουλίνα. Γιατί τις δύο προηγούμενες φορές –τον 19ο αιώνα– το όνομά της έμεινε για πολύ λίγο σε πλοία. Τώρα μην προσπαθήσουμε να ψάξουμε για πλοία με το όνομα Μαντώ Μαυρογένους ή Δόμνα Βισβίζη. Αυτές μπορεί να πρόσφεραν πολλά στο ναυτικό αγώνα, έχουν όμως το μειονέκτημα να είναι γυναίκες... Κι εδώ ίσως κάποιοι αναρωτηθούν: «μα γίνονται φυλετικές διακρίσεις;». Δυστυχώς τα γεγονότα αυτό επιβεβαιώνουν. Ας ελπίσουμε ότι στο μέλλον –όχι το μακρινό– αυτά θα ξεπεραστούν και θα έχουμε ...ισότητα των δύο φύλων και ως προς τα ονόματα των πλοίων. Αλλά αρκετά με τα του 19ου αιώνα. Ώρα να περάσουμε και στα πιο κοντινά μας χρόνια. Στη δεκαετία του 1950 το Ναυτικό για να τιμήσει τους νεκρούς που είχε κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έδωσε ονόματα αξιωΠεριπλους 51

ματικών σε διάφορα πλοία. Μια κίνηση κατ’ αρχήν σωστή, οπωσδήποτε όμως λειψή. Γιατί δεν υπήρξαν νεκροί μόνον αξιωματικοί. Είχαμε και υπαξιωματικούς και ναύτες. Και μάλιστα –όπως είναι φυσικό– πολλούς περισσότερους. Το γιατί «προτιμήθηκαν» οι αξιωματικοί είναι εύκολα κατανοητό και –τέλος πάντων– καθιερωμένο. Πρέπει όμως να αναφέρουμε ότι μια προσπάθεια διόρθωσης έγινε τη δεκαετία του 1970, όταν – ΥΕΘΑ ήταν ο Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας– δόθηκαν κάποια ονόματα υπαξιωματικών σε κάποια πλοία. Όμως αδικίες έχουν γίνει και μεταξύ των αξιωματικών. Κλασική η περίπτωση των Ρουσσέν και Ρέππα. Και οι δύο σκοτώθηκαν τον Απρίλιο του 1944, μετέχοντας στο Άγημα Εμβολής κατά την καταστολή της στάσης των Ενόπλων Δυνάμεων. Ο Ρουσ-

Αριστερά: Η Μυκονιάτισσα Μαντώ Μαυρογένους, στην οποία απονεμήθηκε ο βαθμός της επιτίμου αντιστρατήγου, διέθεσε την προσωπική της περιουσία στον Αγώνα. Λιθογραφία του A. Friedel, 1827. Συλλογή ΝΜΕ. Δεξιά: Τo αντιτορπιλικό «Ναυκρατούσα» (1907-1921) λίγο μετά την παραλαβή του από τα ναυπηγεία του Yarrow στο Λονδίνο. Φωτογραφικό Αρχείο ΝΜΕ.

σέν τιμήθηκε –και πολύ σωστά– με δύο πλοία. Ένα οχηματαγωγό (1958-2001) και μία πυραυλάκατο (2005-). Τον Ρέππα όμως τον έχουν άπαντες ξεχάσει! Γιατί; Πρέπει να ομολογήσω ότι όσο κι αν έψαξα, δεν άκουσα καμία απολύτως απάντηση. Μόνο βλέμματα απορίας συνάντησα. Στην πέμπτη πυραυλάκτο τύπου Super Vita –αυτής που η ναυπήγηση διαρκεί όσο ενός αεροπλανοφόρου– έχει δοθεί το όνομα ενός άλλου ξεχασμένου νεκρού. Του ανθυποπλοιάρχου Νικόλαου Ρίτσου που σκοτώθηκε στους Βαλκανικούς. Πάλι καλά που τον θυμηθήκαμε μετά από 100 περίπου χρόνια. Για τις άλλες δύο που ναυπηγούνται –και να δούμε πότε θα παραληφθούν– ακούγονται τα ονόματα των υποπλοιάρχων Βλαχάκου και Καραθανάση που σκοτώθηκαν στα Ίμια το 1996. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε δύο πράγματα: 1. Στο ελικόπτερο τύπου AB.212 ASW με αριθμό ΠΝ21, επέβαινε –και βέβαια σκοτώθηκε– και ο αρχικελευστής Γιαλοψός. Αυτόν δεν αξίζει να τον τιμήσουμε; Το ότι ήταν υπαξιωματικός σημαίνει ότι έκανε λιγότερα από τους άλλους δύο; Αν είναι έτσι να ...κα52 Περιπλους

ταργήσουμε τους υπαξιωματικούς! (Τους ναύτες να τους κρατήσουμε για φασίνα...).

2. Αλλά μήπως πριν φτάσουμε στο 1996 να δούμε τι μεσολάβησε από το 1944; Συγκεκριμένα να θυμίσουμε ότι στις 20 Ιουλίου 1974 σκοτώθηκε –πάνω στο πλοίο του– ο υποπλοίαρχος Ελευθέριος Τσομάκης. Αυτός δεν δικαιούται τίποτα; Αν δεν το αξίζει, ας βγάλουν την προτομή του από το προαύλιο της Διοίκησης Ταχέων Σκαφών. Δεν θα είναι καθόλου παράξενο. Ας μην ξεχνάμε ότι κάποιοι έφτασαν να γίνουν ανώτατοι αξιωματικοί αν και το πλοίο τους αποτελεί έκθεμα στο ναύσταθμο του Gölcük... Βεβαίως τα ονόματα των πλοίων –τυπικά τουλάχιστον– δεν δίνονται τυχαία. Υπάρχει Μόνιμη Διαταγή του ΓΕΝ που καθορίζει όλα τα σχετικά. Το ερώτημα όμως είναι αν αυτή η διαταγή τηρείται. Γιατί αν είναι έτσι, κάποιος θα πρέπει να μας εξηγήσει πώς και πόθεν προέκυψε το όνομα Νικηφόρος Φωκάς. Μπορεί να θεωρείται από τους αξιομνημόνευτους αυτοκράτορες του Βυζαντίου και να ήταν πετυχημένος στρατηγός, όμως δεν είχε καμία σχέση με τη θάλασσα! Να κλείσουμε με μια παρατήρηση. Το

1906 δόθηκε σε ένα από τα αντιτορπιλικά που ναυπηγούνταν στο Λονδίνο το όνομα Ναυκρατούσα. Το πλοίο αυτό προσάραξε και βυθίστηκε τον Μάρτιο του 1921, στη βραχονησίδα Πρασονήσι ή Παξιμάδι, στη ΝΔ άκρη της Μήλου. Το ίδιο όνομα χρησιμοποιήθηκε για δύο αποβατικά δεξαμενόπλοια. Το πρώτο την περίοδο 1953-1970 και το άλλο από το 1971 έως το 2000. Από αυτές τις τρεις ονοματοδοσίες γίνεται προφανές ότι το 1906 κάποιοι στο Ναυτικό γνώριζαν καλύτερα αρχαία ελληνικά από τους αντίστοιχους του 1953 και του 1970. Ναυκρατούσα είναι το θηλυκό της μετοχής του ενεστώτα του ρήματος ναυκρατώ, που σημαίνει κυριαρχώ στη θάλασσα, είμαι θαλασσοκράτορας κι όχι κρατώ (μεταφέρω) πλοίο. Τελικό συμπέρασμα; Λόγω της μεγάλης μας ναυτικής ιστορίας θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα συγκρατημένοι και ψύχραιμοι όταν αποφασίζουμε για την ονομασία ενός πλοίου. Όχι πως το όνομα θα κάνει ένα πλοίο καλύτερο ή χειρότερο. Αυτό το κάνει το πλήρωμά του. Απλώς τα ονόματα των πλοίων δείχνουν πόσο σεβόμαστε και τιμούμε την ιστορία και τις παραδόσεις μας.

“LAKE DESPINA”

181,406 m.t. dwt bulkcarrier Built Japan 2014

Exclusive Managers for Safe Bulkers

ΕΠΙΔΡΟΜΕΙΣ ΤΟΥ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΟΣ Αστεροειδείς - Κομήτες - Μετεωρίτες Ιωάννης Π. Οικονομόπουλος | Υποναύαρχος Π.Ν. ε.α. - Καθηγητής Σ.Ν.Δ.

Σ

το ηλιακό μας σύστημα, το οποίο εικονίζεται στο σχήμα 1, περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο οι Πλανήτες, μεταξύ αυτών και η Γη, με τους Δορυφόρους τους σε σαφώς προσδιορισμένες τροχιές. Μέσα σ’ αυτόν τον Διαπλανητικό χώρο περιφέρεται, σε διάφορες τροχιές και προς όλες τις κατευθύνσεις , και ένα τεράστιο πλήθος μικρότερων σωμάτων. Αυτά είναι οι Αστεροειδείς, οι Κομήτες και οι Μετεωρίτες, των οποίων η φύση εξετάζεται συνοπτικά στην συνέχεια. Ειδικότερα, κατά τους μήνες Αύγουστο και Νοέμβριο παρατηρείται από την Γη ένα πλήθος μετεωριτών να έρχονται από ορισμένες κατευθύνσεις του Διαστήματος, τους οποίους μπορούν να απολαύσουν οι αναγνώστες του θερινού «Περίπλου».

Aστεροειδείς ή Πλανητοειδείς–Asteroids

Σε μια απόσταση 2,8 Aστρονομικών Mονάδων από την Γη και μεταξύ των πλανητών Άρης-Δίας, περιφέρονται σε τροχιές πλανητικού τύπου, πολύ μικρά σώματα που ονομάζονται Aστεροειδείς ή Πλανητοειδείς. Aυτοί πιστεύεται ότι είναι υπολείμματα ενός ή περισσοτέρων Πλανητών που υπήρ­χαν σ’ αυτή την θέση αλλά καταστράφηκαν και διασκορπίσθηκαν, πιθανώς από σύγκρουση. Oι ανακαλυφθέντες Aστεροειδείς είναι περίπου 1.500 αν και ο συνολικός τους αριθμός είναι πιθανόν εκαΣχήμα 2. Ο Αστεροειδής Δήμητρα

Σχήμα 1. Γενική Άποψη Ηλιακού Συστήματος. τονταπλάσιος, αλλά είναι πολύ δύσκολο να εντοπισθούν λόγω πολύ μικρού μεγέθους και μεγάλης αποστάσεως. Tο μέγεθός τους ποικίλλει και εκτιμάται ότι όλοι μαζί έχουν βάρος λίγο μεγαλύτερο της Σελήνης.

Aπό τους Πλανητοειδείς, μόνο η Eστία (Vesta) με διάμετρο 240 μίλια είναι ορατή με γυμνόν οφθαλμόν, όταν είναι κοντά στην Γη. H Δήμητρα (Ceres) είναι ο μεγαλύτερος αστεροειδής με διάμετρο 500 μίλια ενώ υπάρ­χουν πολλοί με διάμετρο μικρότερη από 1 μίλι. Οι περίοδοι περιφοράς των Aστεροειδών γύρω από τον Ήλιο κυμαίνο­νται από 3,5 έως 7 έτη, αναλόγως των αποστάσεών τους απ’ αυτόν. Oι τρο­ χιές τους επηρεάζονται

από τις έλξεις Hλίου και Πλανήτου Δία, με αποτέ­λεσμα να ομαδοποιούνται με μεγάλα κενά μεταξύ τους. Πολλοί Aστεροειδείς περιφέρονται κοντά στην Γη και οι αποστάσεις τους μπορούν να μετρηθούν με ακρίβεια. Aυτές οι μετρήσεις αποτελούν ακριβή μέθοδο προσδιορισμού της Aστρονομικής Mονάδος.

O Aστεροειδής Έρως, με διάμετρο μόνο 15 χιλ/τρα, πλησιάζει την Γη σε απόσταση μικρότερη από κάθε άλλον. Tο διαστημόπλοιο Near της NASA συναντήθηκε για πρώτη φορά με τον Έρωτα στις 6 Φεβρουαρίου 1999. Παρατήρηση: Η Aστρονομική Mονάδα (A.M.)–Astronomical Unit, είναι μικρή διαστημική μονάδα, σε σύγκριση με τις υπόλοιπες και χρησιμο­ ποιείται για την μέτρηση των αποστάσεων στο Hλιακό μας Σύστημα το οποίο είναι ελάχιστο τμήμα μέσα στο αχανές Διάστημα.

H A.M. αντιστοιχεί στην μέση απόσταση ΓηςHλίου και ισούται με 92.900.000 στατικά μίλια, (1 στ. Μίλ.= 1609 μέτρα). Eπομένως, με την ταχύτητα του φωτός η A.M. διανύεται σε 8&1/3 λεπτά, χρόνος που απαιτείται για να φθάσει το φως του Hλίου στην Γη. Aπό τον χρόνο αυτόν γίνεται σαφές πόσο κοντά στην Γη είναι ο Ήλιος, σε σύγκριση με τις ιλιγγιώδεις διαστάσεις του Σύμπαντος.

Κομήτες

Παρ’ όλον ότι απλώνονται σε πολύ μεγάλες αποστάσεις στο στερέωμα, οι Kομήτες έχουν μάζα-πυκνότητα ελάχιστη και αποτελούνται από άπειρο πλή­θος απειροελάχιστων μορίων ύλης συγκρατουμένων μεταξύ τους με αμοι­βαία έλξη. Η φύση των κομητών δεν είναι γνωστή με ακρίβεια. Σύμφωνα με την ευρέως αποδε54 Περιπλους

κτή θεωρία του Aμερικανού F.L.Whipple, ο πυρήνας της κεφαλής αυτών, που έχει διάμετρο 1 έως 2 μίλια, αποτελείται κυρίως από τα παγωμένα στοιχεία μεθάνιο, αμμωνία, νερό και αιωρούμενα μόρια ύλης.

Kαθώς ένας Kομήτης πλησιάζει τον Ήλιο, τα παγωμένα συστατικά του αρχί­ζουν να εξατμίζονται και σχηματίζουν αέρια τα οποία, ωθούμενα από την ηλιακή ακτινοβολία, διαχέονται μακριά σχηματίζοντας την ουρά του Kομήτη η οποία εκτείνεται σε κατεύθυνση αντίθετη του Hλίου. Tα αιωρούμενα σωματίδια διασκορπίζονται σταδιακά και κατά το επίπεδο περιφοράς του Kομήτη ο οποίος διαλύεται μετά πάρα πολλές προσεγγίσεις στον Ήλιο. Tα σωματίδια αντανακλούν το φως του Hλίου και έτσι γίνονται ορατοί οι Kομήτες όταν πλησιάζουν στην Γη, ενώ στις μακρινές αποστάσεις του Hλιακού Συστήματος εντοπίζονται σαν μικρά φωτεινά νέφη. Καθώς πλησιάζουν την Γη, φαίνονται η κεφαλή με πυρήνα φωτει­νότερο πλαισιωμένο με κόμη και η ουρά η οποία απλώνεται στον ουρανό σε τεράστιες αποστάσεις που μπορεί να καλύπτουν τομέα 60°. Ο κομήτης Halley προσέγγισε την Γη το 1910. Eπειδή τότε δεν ήταν ακόμη γνωστή με βεβαιότητα η φύση των Kομητών, υπήρξε έντονη ανησυ­χία, αλλα η Γη πέρασε μέσα από την ουρά του Halley χωρίς να γίνει αισθη­τό, λόγω της ελαχίστης πυκνότητος της ύλης αυτού.

Φωτό 4. Ο Kομήτης Hyakutake κατά το 1996.

Eπίσης το 1997 ήταν πολύ καλά ορατός με γυμνόν οφθαλμό από την Eλλάδα, για ένα περίπου μήνα (Aπρίλιο), ο Kομήτης Hale-Bopp.

Oι τροχιές των Kομητών έχουν μεγάλη εκκεντρότητα, διάφορα μεγέθη (περιόδους) και τυχαίες κατευθύνσεις. Άλλες έχουν φοράν από Aνατολάς προς Δυσμάς και άλλες αντιθέτως ενώ τα επίπεδα περιφοράς τους έχουν δια­φορετικές κλίσεις (γωνίες τομής) ως προς το επίπεδο της γήινης τροχιάς περί τον Ήλιο. Όταν η περιοδικότης είναι σχετικά μικρή π.χ. Halley, η τροχιά είναι ελλειπτική και κινείται μέσα στο Hλιακό Σύστημα. Όταν οι Kομήτες έχουν πολύ μεγάλη περιοδικότητα π.χ. Hyakutake, πιστεύεται ότι φεύγουν έξω από το διαπλανητικό μας χώρο, επιταχυνόμενοι από τις ελκτικές δυνά­μεις του Δία και Kρόνου, οπότε οι τροχιές τους πρέπει να είναι παραβολοειδείς. Όταν μία τροχιά γίνει υπερβολοειδής, ο αντίστοιχος κομήτης ουδέπο­ τε επανέρχεται αφού τα σκέλη της τροχιάς του τείνουν να γίνουν ευθείες αποκλίνουσες. Σε κάθε περίπτωση η τροχιά ενός κομήτη μπορεί να επηρε­αστεί κατά την διέλευσή του κοντά από μεγάλο πλανήτη, από την έλξη αυτού.

H σύγχρονη τάση της επιστήμης είναι να εμφυτευθεί δορυφόρος στην κεφαλή κομήτη για να μελετηθεί η ακριβής σύσταση τους.

Μετέωρα Φωτό 3. Ο Kομήτης Halley κατά το 1986.

H ταυτότης ενός επανεμφανιζόμενου Kομήτη διαπιστώνεται από τα στοι­χεία της τροχιάς του. Όταν ο Άγγλος αστρονόμος E. Halley παρατήρησε τον ομώνυμο Kομήτη το 1682, υπολόγισε την τροχιά του και σημείωσε την μεγάλη ομοιότητα με τροχιές του 1607 και 1531. Έτσι κατέληξε στο συμπέ­ ρασμα ότι επρόκειτο για τον ίδιο Kομήτη με περίοδο επανεμφανίσεως 76 έτη περίπου, του οποίου είχαν καταγραφεί 28 επάνοδοι από το έτος 240 π.X. Mετά το 1910 ο Halley επαναπροσέγγισε πράγματι την Γη το 1986.

Kατ’ έτος παρατηρούνται 5 με 6 Koμήτες στο Hλιακό Σύστημα, εκ των οποίων τα 2/3 είναι πρωτοεμφανιζόμενοι και το 1/3 έχουν παρατηρηθεί σε παλαιότερα χρόνια. H περιοδικότης επανεμφανίσεως ποικίλλει από την μικρότερη παρατηρηθείσα 3,3 έτη μέχρι 1000άδες έτη. Το 1996 παρατηρήθηκε ο Κομήτης Hyakutake (φωτο 4), του οποίου η περιοδικότης υπολογίσθηκε σε 17.000 έτη.

Σε αντίθεση με τους Kομήτες, τα Mετέωρα είναι σώματα μικρών διαστά­σεων αλλά με στερεά και συμπαγή μάζα, τα οποία γίνονται ορατά με γυμνόν οφθαλμόν όταν ει-

σέρχονται στην ατμόσφαιρα της Γης, λόγω πυρακτώσεως.

H προέλευσή τους δεν είναι γνωστή. Mπορεί να αποτελούν υπολείμματα διαλυθέντων Πλανητών που είναι πιθανό να υπήρχαν στην κενή θέση μετα­ξύ Άρη και Δία ή μπορεί να είναι μικροί Aστεροειδείς αφού δεν υπάρχει σαφής διαχωρισμόςμεταξύ μικρών Aστεροειδών και μεγάλων Mετεώρων.

Oι τροχιές των μετεώρων άρχισαν να μελετώνται συστηματικά από τον F.L.Whipple το 1936 και από τότε καταγράφηκαν χιλιάδες. Oι τροχιές αυτές είναι ελλειπτικές και θεωρείται ότι παραμένουν στο Hλιακό Σύστημα, δεδο­μένου ότι οι μετρηθείσες ταχύτητές τους είναι μικρότερες από 26 μίλια/ δλ, που είναι η απαιτουμένη ταχύτης διαφυγής από την έλξη του Hλίου, στην περιοχή της τροχιάς της Γης.

Kαθώς η τροχιά της Γης (γύρω από τον Ήλιο) διασχίζει περιοχές στις οποίες κινούνται Mετέωρα, δηλαδή συναντά τα Mετέωρα, όπως απεικονίζε­ται συμβατικά στο σχήμα 5, αυτά εισέρχονται στην ατμόσφαιρά της, πυρακτώνονται με την τριβή και αφήνουν φωτεινά ίχνη τα οποία είναι ορατά με γυμνόν οφθαλμό και καλούνται διάττοντες αστέρες (shooting stars). Όταν τα Mετέωρα είναι ιδιαίτερα μεγάλα και λαμπρά, καλούνται βολίδες (fire balls) που συχνά εκρήγνυνται και δημιουργούν πλήθος διαττόντων. Στον διαπλανητικό μας χώρο περιφέρεται ένα ανυπολόγιστο πλήθος Mετεώρων από τα οποία εισέρχονται στην ατμόσφαιρα της Γης περίπου 1.000.000 ανά ώρα που έχουν μέγεθος ικανό για να εντοπισθούν, κατά την διαδικασία της εξαερώσεώς τους. Aναμφίβολα, ένας πολλαπλάσιος αριθμός μικροτέρων εισέρχονται και εξαερώνονται χωρίς να εντοπίζονται.

Kατά τον Aύγουστο και Nοέμβριο η Γη περνά από περιοχές όπου υπάρχει γιγαντιαία ροή μετεώρων και τότε παρατηρείται βροχή μετεωριτών. Kατά τις περιόδους αυτές, τα πλήθη των μετεώρων φαίνονται, λόγω των τεραστίων αποστάσεων, να έρ-

Σχήμα 5. Συνάντηση Γης με βροχή Mετεωριτών. Περιπλους 55

χονται προς την Γη με τροχιές παράλληλες μεταξύ τους, από την κατεύθυνση διαφόρων Aστερισμών, των οποίων την ονομασία παίρνουν, π.χ. Περσίδες από τον Περσέα ή Ωριωνίδες από τον Ωρίωνα. Tον Aύγουστο του 1993 και τον Nοέμβριο του 1999 παρατηρήθηκε πολύ έντονο το φαινόμενο αυτό και από την Eλλάδα. Μία χαρακτηριστική φωτογραφία αυτών των μετεωριτών φαίνεται στην φωτογραφία 6.

Φώτο 7. Το ζωδιακό Φως.

Φωτό 6. Βροχή Μετεωριτών.

Eξ’ άλλου, ορισμένες εποχές παρατηρείται, σε αρκετό ύψος πάνω από τον ορίζοντα, πριν την Aνατολή και μετά την Δύση του Hλίου, μια αμυδρή λάμψη που απλώνεται κατά μήκος του Zωδιακού Kύκλου και καλείται Zωδιακό Φως (Zodiac Light).

Tαυτόχρονα και σε θέση αντίθετη (κατά 180°) παρατηρείται η αντίλαμψη (counterglow) του φαινομένου. Tούτο αποδίδεται στην ανάκλαση του Hλιακού φωτός από τα Mετέωρα και φαίνεται στην φωτογραφία 7. Σημείωση Ζωδιακός Κύκλος καλείται η ζώνη που εκτείνεται 8° εκατέρωθεν της περιφέρειας της Εκλειπτικής και υποδιαιρείται σε 12 ίσα τμήματα, τα γνωστά ζώδια. Εκλειπτική δε, είναι το επίπεδο της τροχιάς της Γης, γύρω από τον Ήλιο σε ένα έτος.

Eάν το Mετέωρο είναι αρκετά μεγάλο, τότε δεν προλαβαίνει να εξαερω­θεί τελείως με την τριβή του στην ατμόσφαιρα και πέφτει στην Γη, χαρα­ κτηριζόμενο Mετεωρίτης (Meteorite). Στην επιφάνεια της Γης υπάρχουν αρκετοί κρατήρες που δημιουργήθηκαν από την πτώση μετεωριτών. Ο μεγαλύτερος γνωστός μετεωρίτης βάρους περίπου 66 τόνων βρίσκεται κοντά στο Grootfontein της Nοτιοδυτικής Aφρικής. Oι Mετεωρίτες μπορεί να είναι πετρώδους συστάσεως καλούμενοι αερόλιθοι, ή να αποτελούνται από μέταλλα, κυρίως σίδερο και νικέλιο οπότε χαρακτηρίζονται σιδερίτες. Πριν 23 εκατομμύρια χρόνια ένας αστεροειδής ή μεγάλο μετέωρο έπεσε στην περιοχή του Bορείου Πόλου της Γης, όπου σήμερα υπάρχουν τα υπολείμματα του κρατήρος Haughton διαμέτρου (ό,τι έχει απομείνει) 10 μιλίων. Tο τεράστιο μέγεθος του μετεώρου αυτού δεν επέ­ τρεψε σημαντική επιβράδυνση από την τριβή στην ατμόσφαιρα και ασφαλώς θα ήταν τρομακτική η πρόσκρουση στην Γη προκαλώντας την καταστροφή 56 Περιπλους

Φώτο 8. Ο Μετεωρίτης του Grootfontein.

Φώτο 9. Η έκρηξη του Μετεωρίτη της 15ης Φεβρουαρίου 2013. της Mειοκαίνου γεωλογικής εποχής. Την 15η Φεβρουαρίου 2013 εισήλθε στην γήινη ατμόσφαιρα ένας Μετεωρίτης πάνω από τα Ουράλια Όρη, την Δυτική Σιβηρία και εδάφη του Καζακστάν, με κατεύθυνση από Νοτιοανατολικά προς Βορειοδυτικά και ταχύτητα 15 εως 20 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο. Ο Μετεωρίτης εξερράγη πάνω από την Γη σ’ ένα ύψος 30 έως 50 χιλιομέτρων, όπως φαίνεται στην φωτογραφία 9,

όπου και αναπτύχθηκαν θερμοκρασίες μέχρι 2500 βαθμούς Κελσίου, ενώ όσα από τα θραύσματά του δεν πρόλαβαν να εξαερωθούν έπεσαν στις προαναφερθείσες περιοχές, προκαλώντας τραυματισμούς ανθρώπων και ζημιές.

Kατά την σύγχρονη διαστημική εποχή, τα Mετέωρα αποτελούν πραγμα­τικό κίνδυνο για τα Διαστημόπλοια, αλλά και για την Γη γενικότερα.

25 % savings on service costs with the A200-L? Absolutely.

With our new A200-L generation of single-stage turbochargers for low-speed two-stroke engines, we’ve created a product with a better compressor stage that increases volume flow and pressure ratio. With A200-L’s compact, efficient design, a smaller turbocharger can be used on a wide range of two-stroke engines, which means a potential savings of 25 % on service costs. And this next generation is just as reliable as previous generations. Add to these immediate savings more long-term benefits, such as greater savings on fuel and total cost of ownership, and you have the kind of cutting-edge turbocharger that you as ABB customers have come to expect. www.abb.com/turbocharging

ABB SA Marine & Turbocharging 13th km Athens-Korinth National Road 12462 Skaramagkas Phone: +30 210 42 12 600 E-mail: turbo@gr.abb.com

The impossible missions are the only ones which succeed

Jacques Yves Cousteau

O

Της Μαριλένας Σταμούλη

Jacques-Yves Cousteau γεννήθηκε το 1910 στη Γαλλία, σε μια μικρή κωμόπολη κοντά στο Μπορντό. Eζησε τα παιδικά του χρόνια ταξιδεύοντας συνεχώς, εξ αιτίας των επαγγελματικών υποχρεώσεων του πατέρα του, γεγονός που επηρέασε την μετέπειτα πορεία του. Αντίθετα με τις συνήθειες της εποχής εκείνης έμαθε να κολυμπά σε πολύ μικρή ηλικία. Παιδί απείθαρχο, περνούσε από μικρός ατέλειωτες ώρες στην παραλία, αφού το σχολείο και τα μαθήματα δεν τον ενδιέφεραν ιδιαίτερα. Το 1930 σε ηλικία 20 ετών εισήχθη στη Ναυτική Ακαδημία της Βρέστης. Στο πρώτο του κιόλας εκπαιδευτικό ταξίδι κατέγραψε με την κινηματογραφική του μηχανή σκηνές από τη αλιεία μαργαριταριών στη Νότια Θάλασσα. Κατά τη διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου υπηρέτησε ως πλοίαρχος στο Γαλλικό Πολεμικό Ναυτικό. Για την προσφορά του κατά τη διάρκεια του πολέμου τιμήθηκε με πολλά παράσημα και διακρίσεις, μεταξύ αυτών και με το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής. Αποστρατεύθηκε το 1948 με το βαθμό του αρχιπλοιάρχου.

Το 1936 κατασκεύασε μόνος του την πρώτη μάσκα καταδύσεων, αντλώντας την έμπνευση από τα χαρακτηριστικά γυαλιά που φορούσαν οι αλιείς μαργαριταριών. Με τη μάσκα αυτή ο Κουστώ έκανε συνεχείς καταδύσεις και εξερευνήσεις. Επειδή όμως ήθελε να παρατείνει τον χρόνο παραμονής του μέσα στην θάλασσα, ασχολήθηκε και με την κατασκευή στολής που θα διατηρούσε ζεστό το σώμα του. Ταυτόχρονα έφτιαξε και μια αδιάβροχη θήκη για την κάμερά του, ώστε να μπορεί να κινηματογραφεί όσα παρατηρούσε στο βυθό. Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η συνεισφορά του στην κατασκευή συσκευής παροχής αέρα. Η ιστορία αυτής της συσκευής, που ονομάστηκε Υδροπνεύμονας - Aqualung ξεκινάει στις αρχές του Β’ Παγκοσμίου πολέμου όταν έγινε επιτακτική η ανάγκη ενός ανεξάρτητου και αυτόνομου συστήματος υποβρύχιας αναπνοής, χωρίς τις δυσλειτουργίες παλαιότερων συστημάτων, για τις ανάγκες των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Ο ταλαντούχος μηχανικός Emille Gagnan, που είχε στο ενεργητικό του πολλές εφευρέσεις, βασισμένος πάνω στα αρχικά σχεδία των Benoit Rouquayrol (1826– Αριστερά: Χαρακτηριστικό πορτραίτο του μεγάλου ωκεανογράφου και εξερευνητή. Κάτω: Το σκάφος Kαλυψώ.

58 Περιπλους

1875) και Auguste Denayrouse (1837-1883) και στο σύστημα που είχαν κατασκευάσει σχεδόν 90 χρόνια πριν, κατασκεύασε μια έξυπνη βαλβίδα παροχής και ζήτησης αέρα που μπόρεσε να συνδυαστεί με την φιάλη αναπνεύσιμου αέρα που κατασκεύαζε εκείνη την εποχή το εργοστάσιο της Air Liquide. Τον Ιανουάριο του 1943 ο Gagnan παρουσίασε την κατασκευή ολοκληρωμένη με τους δυο σωλήνες (εισπνοής/εκπνοής), το επιστόμιο και την βαλβίδα (πτερύγιο) εξαγωγής σε σύνδεση με την φιάλη. Το Γαλλικό Ναυτικό αναζητούσε έναν εθελοντή-δοκιμαστή της συσκευής που θα την περνούσε από εξαντλητικά τεστ και τον βρήκε στο πρόσωπο του Κουστώ. Ο τότε πλωτάρχης που δέχτηκε να τη δοκιμάσει ήταν έμπειρος ελεύθερος δύτης και ασχολούνταν καιρό με την υποβρύχια φωτογραφία βουτώντας με άπνοια στα νερά της Νίκαιας κοντά στη βάση του Ναυτικού. Ετσι με τη βοήθεια του Κουστώ ο Εμίλ Γκανιάν κατάφερε να κατασκευάσει την πρώτη ολοκληρωμένη συσκευή αυτόνομης κατάδυσης. Ο Κουστώ υπήρξε επίσης εφευρέτης πολλών συσκευών για την εξερεύνηση του βυθού όπως υποβρύχια σκούτερ, ερευνητικά υποβρύχια και άλλα. Το 1950 ο Κουστώ έπεισε τις γαλλικές στρατιωτικές και πολιτικές αρχές να δημιουργήσουν μια υποβρύχια ερευνητική ομάδα. Το 1950 ιδρύθηκε η Γαλλική Ωκεανογραφική Υπηρεσία και 2 χρόνια αργότερα το Κέντρο Εξελιγμένων Θαλασσίων Ερευνών, πρόεδρος των οποίων υπήρξε και ο ίδιος. Την ίδια χρονιά αγόρασε την «Καλυψώ», ένα παλιό βρετανικό ναρκαλιευτικό σκάφος 43 μέτρων, το οποίο μετέτρεψε σε εξερευνητικό. Μ’ αυτό ξεκίνησε να εξερευνά το βυθό της θάλασσας και το 1955 ξεκίνησε ένα ταξίδι 13.800 μιλίων που τον οδήγησε στα βάθη όλων των ωκεανών της γής, με σκοπό να καταγράψει με την κάμερα τη θαλάσσια ζωή, τα αμέτρητα ναυάγια και να δώσει απαντήσεις σε πολλές ανθρώπινες απορίες σχετικά με το υποβρύχιο περιβάλλον. Για πενήντα χρόνια η Καλυψώ ταξίδευε τις θάλασσες του κόσμου. Αντιμετώπισε τις πιο δύσκολες συνθήκες: ζημιές στα ύφαλα από κοράλλια και πάγους, ανέμους και καταιγίδες, υφάλους που κανένας χάρτης δεν ανέφερε, παγίδες σε ανεξερεύνητες περιοχές. Το πλήρωμά της αποτελούσαν ο καπετάνιος Φάλκο, που ήταν καπετάνιος της για 37 χρόνια, ο Κουστώ και μια ομάδα ανδρών που μοιράζονταν την ίδια αγάπη για τη θάλασσα και τον ίδιο σεβασμό για το περιβάλλον. Το πλοίο φιλοξενούσε ένα άρτια

Πάνω: Φωτογραφία της ομάδας GRS(Groupe de Recherches Sous-marines) το 1947. Ο Κουστώ διακρίνεται πρώτος από αριστερά. Κάτω, αριστερά: Η καταδυτική συσκευή των Rouquayrol-Denayrouze. Δεξιά: Παλαιά διαφήμιση της καταδυτικής συσκευής του Κουστώ.

Βιβλιογραφία

οργανωμένο και εξοπλισμένο εργαστήριο βιολογίας, ένα στούντιο κινηματογράφου, δύο μικρά υποβρύχια, αλλά και ένα ζεστό καταφύγιο για το πλήρωμα. Το πλέον αναγνωρίσιμο και αγαπητό πλοίο του πλανήτη καταστράφηκε τον Ιανουάριο του 1996 από ατύχημα που δεν έγινε κάτω από δύσκολες συνθήκες μεσοπέλαγα. Προσάραξε σε ύφαλο στο λιμάνι της Σιγκαπούρης και παρέμεινε στο βυθό για τρεις εβδομάδες με σχεδόν ανεπανόρθωτες ζημιές. Αυτό ήταν τεράστιο χτύπημα για τον Κουστώ που περιέγραψε τη συγκίνησή του με τα παρακάτω λόγια: «Με συγκλόνισε αυτό το ατύχημα. Οι υλικές ζημιές δεν είναι τίποτε σε σύγκριση με τα συναισθηματικά τραύματα. Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψω τα αισθήματά μου. Για μένα η «Καλυψώ» ήταν πολύ περισσότερο από ένα απλό καράβι. Ηταν ένας αγαπημένος φίλος με τον οποίο έζησα 50 πολύ όμορφα χρόνια. Μαζί περάσαμε έναν ανυπολόγιστο αριθμό κινδύνων. Μαζί της έχω περάσει τρεις κυκλώνες. Ημουν εκεί, κρατημένος στο κατάρτι, μουσκεμένος ως το κόκαλο...... Και όταν έχει κανείς μια τέτοια σχέση με το καράβι, δεν πρόκειται πια για ξύλα και σίδερα, πρόκειται για ψυχή.»

Υστερα από διαμάχες πολλών ετών η Καλυψώ επισκευάζεται στην Βρετάνη της Γαλλίας, για να μπορεί να ταξιδεύει στις θάλασσες σαν «πλωτό εργαστήριο ωκεανογραφίας». Για την απόφαση επισκευής κι αποκατάστασης του «Καλυψώ», η χήρα του Κουστώ, Φρανσίτ Τριπλέ δήλωσε: Το «Καλυψώ», συνώνυμο επί δεκαετίες με το σύμπαν που κρύβεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, θα ξαναβρεί την ψυχή του και θα γίνει πάλι σύμβολο για την προστασία του περιβάλλοντος στα επόμενα χρόνια.». Ο Κουστώ μετά από πρόσκληση της Ελληνικής Κυβέρνησης ξεκίνησε το 1975 εξερεύνηση στο Αιγαίο. Εξερεύνησε διάφορες περιοχές, κυρίως ανάμεσα στη Σαντορίνη και την Κρήτη και απέκλεισε την ύπαρξη της χαμένης Ατλαντίδας στη συγκεκριμένη περιοχή. Η ομάδα του Κουστό ήταν αυτή που έφερε στο φως τα απομεινάρια από το ναυάγιο αρχαίου ελληνικού πλοίου με φορτίο κρασιού. Το πλοίο είχε βυθιστεί στη θάλασσα της Μασσαλίας και στο κουφάρι του βρέθηκαν εκατοντάδες πολύτιμα κεραμικά. Ακόμη ανακάλυψε και το κουφάρι του βυθισμένου πλοίου «Βρετανικός», που είχε βυθιστεί κο-

ντά στο λιμάνι της Κέας από γερμανική τορπίλη το 1914. Ηταν κρουαζιερόπλοιο, αδελφό του «Τιτανικού», το οποίο για τις ανάγκες του πολέμου μετέφερε γιατρούς, νοσοκόμες και ασθενείς. Η ομάδα του Κουστώ συμμετείχε και στην εξερεύνηση του ναυαγίου των Αντικυθήρων. Επρόκειτο για το ναυάγιο ενός ρωμαϊκού καραβιού, το οποίο το 180 π.Χ. μετέφερε αγάλματα από την Ιωνία στη Ρώμη και από το οποίο ανασύρθηκαν ο Εφηβος των Αντικυθήρων και ήρθε στο φως και ο μηχανισμός των Αντικυθήρων. Οι εξερευνήσεις του Κουστώ, όμως, δεν αποτιμώνται μόνο ως περιπέτεια και εμπειρίες, αλλά και ως σημαντικό επιστημονικό έργο. Ενα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματά του ήταν η εγκατάσταση του πρώτου επανδρωμένου υποθαλάσσιου σταθμού ερευνών «Διογένης», στα ανοιχτά της Μασσαλίας, το 1963. Ο Κουστώ γύρισε εκατοντάδες ντοκιμαντέρ και ταινίες, πολλά από τα οποία βραβεύτηκαν, που έχουν τεράστια επιστημονική αξία. Κατέγραψε εικόνες που υμνούσαν τόσο την ομορφιά όσο και την εύθραυστη φύση των θαλασσών. Σε έναν κόσμο που έχει υποστεί τόσες αλλαγές αυτές οι εικόνες αποτελούν θησαυρό και μοναδική μαρτυρία της εξέλιξης των ωκεανών υπό το βάρος της δραστηριότητας του ανθρώπου. Τα πιο γνωστά του έργα είναι: Ο σιωπηλός κόσμος» (Βραβείο Όσκαρ το 1956), «Κόσμος χωρίς ήλιο» (Βραβείο Όσκαρ το 1964), «Ναυάγια» (1971), «Δελφίνια και κήτη» (1975). Το συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει αρκετά βιβλία και είναι εξίσου σημαντικό. Τα πιο χαρακτηριστικά είναι το βιβλίο «Ο σιωπηλός κόσμος» (1953), που πούλησε 5 εκατομμύρια αντίτυπα και μεταφράστηκε σε 22 γλώσσες και η εγκυκλοπαίδεια «Ο κόσμος του ωκεανού» που περιλαμβάνει 21 τόμους και γράφτηκε μεταξύ 1973 και 1978.

O Κουστώ πέρασε 60 χρόνια από τη ζωή του στη θάλασσα σαν σύγχρονος Οδυσσέας. Ρομαντικός, εργασιομανής με την καλή έννοια, γεμάτος ενθουσιασμό, διοικούσε αθόρυβα και δημοκρατικά, άκουγε τις απόψεις όλων προτού αποφασίσει, έπαιρνε πάντα ενεργό μέρος σε όλες τις αποστολές, αεικίνητος και ακούραστος, ήταν ο πρώτος οικολόγος της εποχής μας. Τα 15 τελευταία χρόνια της ζωής του δεν σταμάτησε να μιλά για την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος και τη διατήρηση της ισορροπίας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Το 1978 διενήργησε με δικά του έξοδα έρευνα για τα τοξικά απόβλητα στη Μεσόγειο, χαρακτηρίζοντας την παρουσία τους στο νερό σαν γενοκτονία. Πίστευε ότι μόνο αν η κοινή γνώμη αφυπνιστεί θα ήταν δυνατόν να προληφθούν οι καταστροφές που υφίσταται το περιβάλλον. Ο Ζακ Υβ Κουστώ έφυγε από τη ζωή το 1997 σε ηλικία 87 ετών και η αγάπη για τη θάλασσα υπήρξε το προσωπικό του σύμβολο. «Δεν μπορώ να εξηγήσω γιατί αγαπώ τη θάλασσα. Καθώς βυθίζεσαι, όμως, αρχίζεις να αισθάνεσαι πως είσαι άγγελος. Είναι μια απελευθέρωση»..

The Ocean World 1985 by Jacques-Yves Cousteau (Author), Steven Schepp (Editor) | Silent World (National Geographic Adventure Classics), 2004

by Jacques Cousteau (Author) | http://diveworldgr.blogspot.gr/2012/12/aqualung.html | http://en.wikipedia.org/wiki/Auguste_Denayrouze | http:// en.wikipedia.org/wiki/Benoit_Rouquayrol | http://www.museeduscaphandre.com/ | http://www.divinghelmet.nl/divinghelmet/1860_Rouquayrol_Denayrouze.html | http://en.wikipedia.org/wiki/Jacques-Yves_Cousteau | Jacques-Yves Cousteau (1959-1973). Confédération Mondiale des Activités Subaquatiques | http://en.wikipedia.org/wiki/%C3%89mile_Gagnan | http://www.cousteau.org/ | http://archeoblog.hostoi.com/ffessm/?p=550 | http:// forumamontres.forumactif.com/t19123-les-plus-belles-photos-d-aquafam Περιπλους 59

ΨΗΦΙΣΜΑ | 9 & 10 ΜΑΙΟΥ 2014 Θ΄ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ Στις 9 και 10 Μαΐου 2014 έλαβε χώρα στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και στο Π.Ν.Μ. «Γεώργιος Αβέρωφ» το Θ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο των Ναυτικών Μουσείων της χώρας παράλληλα με επιστημονικό συνέδριο που είχε ως ειδική θεματική:

«Πλοία Μνημεία της ελληνικής ναυτικής παράδοσης και Μουσειακή πραγματικότητα»

Τ

ο συνέδριο συνδιοργανώθηκε από το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και το Π.Ν.Μ. «Γεώργιος Αβέρωφ» το δε θέμα της επιστημονικής ημερίδας επελέγη και λόγω της φύσεως του συνδιοργανωτή φορέα. Στο επίσημο δείπνο το βράδυ της Πέμπτης 8ης Μαΐου στο κατάλληλα διαμορφωθέν Ναυτικό Μουσείο χαιρέτησαν την εκδήλωση ο Υπουργός Πολιτισμού κ. Πάνος Παναγιωτόπουλος, ο Α/ΓΕΝ Αντιναύαρχος κ. Ευάγγελος Αποστολάκης εκ μέρους του συνδιοργανωτή φορέα και η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα. Αναγνωστοπούλου – Παλούμπη. Παρέστησαν και τίμησαν με την παρουσία τους το δείπνο ο ΥΦΕΘΑ κ. Αθανάσιος Δαβάκης, Ο Δήμαρχος Πειραιά κ. Βασίλης Μιχαλολιάκος, ο Αντιπρόεδρος της Βουλής κ. Ιωάννης Τραγάκης και οι Βουλευτές Πειραιά κ. Τάσος Νεράτζης και κα. Μαρία Ρεπούση. Το πρωί της Παρασκευής παρέστησαν και χαιρέτησαν την έναρξη των εργασιών του Συνεδρίου o Υφυπουργός ΕΘ. Α. κ. Αθανάσιος Δαβάκης, ο Δήμαρχος Πειραιά κ. Βασίλης Μιχαλολιάκος, ο εκπρόσωπος του ΓΕΝ Υποναύαρχος κ. Νικ. Τσούνης, ο Πρόεδρος του ΕΟΤ κ. Χρήστος Πάλλης, ο Βουλευτής Πειραιά κ. Δρίτσας, ο εκπρόσωπος Δημοτικής Κίνησης Πειραιά κ. Π. Κόκκαλης, η προϊσταμένη ΔΙΝΕΠΟΚ κα. Βιργινία Ματσέλη, ο Πρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου Παραδοσιακών Σκαφών κ. Νίκος Καβαλιέρος και η Πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος ICOM κα. Τέτη Χατζηνικολάου. Στην επιστημονική ημερίδα κλήθηκαν και παρουσίασαν εισηγήσεις οι: • Γιάννης Δρίνης Δρ. Λαογραφίας του Υπουργείου Πολιτισμού. «Δημόσιες πολιτικές για την προστασία και την ανάδειξη της παραδοσιακής ξυλοναυπηγικής τέχνης. Απολογισμός και προοπτικές» • Κώστας Δαμιανίδης Δρ. Ιστορίας της Ναυπηγικής. «Πλοία μνημεία. Ζητήματα διάσωσης, συντήρησης και αποκατάστασης» • Πάνος Λασκαρίδης Πρόεδρος του Ιδρύματος Αικατερίνη Λασκαρίδη. «Η ναυτική συλλογή του Ιδρύματος Αικατερίνη Λασκαρίδη» • Παναγιώτης Τριπόντικας Πλωτάρχης ΠΝ Δ/ντής Π.Ν.Μ. «Αβέρωφ». «Θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ» και μουσειακή πραγματικότητα» • Αικατερίνη Χαριτάτου - Δρακοπούλου. Πρόεδρος του Ν.Μ. Αιγαίου. «Τα πλοία μουσεία «Θαλής ο Μιλήσιος» και Πέραμα «Ευαγγελίστρια» του Ν.Μ. Αιγαίου» • Αθηνά Σπανάκη Υπεύθυνη Ιστορικού Αρχείου Ιωάννη Σ. Λάτση. «Νεράϊδα ένα πλωτό μουσείο του κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση».

• Δρ. Αγγελική Σίμωσι Προϊσταμένη Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων. «Τα μουσεία του βυθού - Νέοι στόχοι της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων».

• Νίκος Βλαβιανός εκπρόσωπος της Ελλάδος στην European Maritime Heritage. «Η χάρτα της Βαρκελώνης. Η Ευρωπαϊκή εμπειρία και η Ελληνική πραγματικότητα» • Νίκος Ρηγινός. «Το Πέραμα Φανερωμένη». Διδάγματα από τη διάσωση και αποκατάσταση ενός πλοίου μνημείου». Το απόγευμα η συνεδρίαση επαναλήφθηκε στο Π.Ν.Μ. Αβέρωφ και οι σύνεδροι ξεναγήθηκαν στα πλωτά μουσεία «Γ. Αβέρωφ», «Βέλος», Ευγένιος Ευγενίδης», «Θαλής ο Μιλήσιος», «Ευαγγελίστρια», την Τρήρη «Ολυμπιάς» και τη «Νεράϊδα». Στην απογευματινή συνεδρίαση παρουσιάστηκε από τους παρόντες εκπροσώπους των Ναυτικών Μουσείων το έργο της τετραετίας που είχε μεσολαβήσει από τη διεξαγωγή του Η΄ Πανελληνίου Συνεδρίου Ναυτικών Μουσείων τον Αύγουστο του 2010.

60 Περιπλους

Έλαβαν το λόγο και παρουσίασαν: • Ναυτικό Μουσείο Γαλαξειδίου. η κα. Ροδούλα Σταθάκη Επιστημονική Σύμβουλος και η κα. Χρυσαφούλα Τσώνου.

• Ναυτικό Μουσείο Κρήτης. Ο Πρόεδρος Μανώλης Πετράκης Αρχιπλοίαρχος ΠΝ (εα).

• Ιστορικό Αρχείο Μουσείο Ύδρας. Η Διευθύντρια κα Κωνσταντίνα Αδαμοπούλου.

• Ναυτικό Μουσείο Χίου. Κα Άννα Σιταρά Επιμελήτρια.

• Ναυτικό Μουσείο Λιτοχώρου. Ο Πρόεδρος κ. Ιωάννης Τριανταφύλλου και ο κ. Νικόλαος Βλαχόπουλος (τ. Πρόεδρος).

• Ίδρυμα «Μαρία Τσάκος». Διεθνές Κέντρο Ναυτικής Έρευνας και Παράδοσης. (ΝΠΙΔ) Ο Γεν. Διευθυντής Υποναύαρχος Λ.Σ. (εα) Σταύρος Μιχαηλίδης • Ναυτιλιακό Μουσείο Καρδαμύλων Χίου. Υπεύθυνη κα Φωτεινή Ξυλά-Φαφαλιού Στην επομένη συνεδρίαση το πρωί του Σαββάτου 10ης Μαΐου συνέχισε η παρουσίαση των πεπραγμένων των Μουσείων ως ακολούθως: • Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης Περάματος. Πρόεδρος Δρ, Ευάγγελος Κυριαζόπουλος.

• Ναυτικό Μουσείο Οινουσσών. Υπεύθυνη κα. Ελένη Αχλιόπα.

• Ναυτικό Μουσείο Καλύμνου. Υπεύθυνος κ. Ιωάννης Ασπροποταμίτης.

• Ναυτικό Μουσείο Καβάλας. Μέλος του Δ.Σ. Ελευθέριος Παπαγιαννάκης.

• Ναυτικό Μουσείο Θήρας. Πρόεδρος κα. Νικολέτα Νομικού • Ινστιτούτο Προστασίας Ναυτικής Παράδοσης. Πρόεδρος κ. Χάρης Τζάλας. «Οι ενάλιες αρχαιολογικές έρευνες της ελληνικής αποστολής στην Αλεξάνδρεια» • Μουσείο Ναυπηγικών και Ναυτικών Τεχνών του Αιγαίου. Δ/ντρια Πνευματικού Ιδρύματος Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου» Ματρώνη Κτίστου και επιστημονικός υπεύθυνος Δρ. Κώστας Δαμιανίδης.

• Ίδρυμα Άλσους Ελληνικής Ναυτικής Παράδοσης. Πρόεδρος Αντιναύαρχος ΠΝ (εα) Κυριάκος Κυριακίδης.

• Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Πρόεδρος κα Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. Το μεσημέρι της ιδίας ημέρας πραγματοποιήθηκε επίσκεψη και ξενάγηση από τον κ. Ευάγγελο Κούζιλο, στο Πλωτό Ναυτικό Μουσείο «Ελλάς Λίμπερτυ». Στις εισηγήσεις της επιστημονικής ημερίδας επισημάνθηκε η κατεπείγουσα ανάγκη διάσωσης τόσο των ξύλινων παραδοσιακών πλοίων-μνημείων που υπάρχουν στην Ελλάδα, όσο και της άυλης ξυλοναυπηγικής παράδοσης που συρρικνώνεται δραματικά. Συγκεκριμένες δράσεις που πρέπει να αναληφθούν με επείγοντα χαρακτήρα είναι οι ακόλουθες: 1. Υ ποβολή πρότασης εγγραφής της Ξυλοναυπηγικής στον κατάλογο στοιχείων της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Ανθρωπότητας (UNESCO) που χρειάζονται προστασία και άμεση θεσμική υποστήριξη.

2. Δ ιάσωση και κυρίως έμπρακτη προστασία των ξύλινων παραδοσιακών πλοίων-μνημείων που υπάρχουν ακόμα στην Ελλάδα.

3. Π ροώθηση της δημιουργίας δομών εκπαίδευσης και μαθητείας νέων ξυλοναυπηγών, με στόχο τη διάσωση και ποιοτική βελτίωση της τέχνης.

4. Δημιουργία μητρώου ξύλινων παραδοσιακών πλοίων με ιδιαίτερη πολιτιστική αξία και εργαστηρίων, όπου θα εξασκείται η παραδοσιακή ξυλοναυπηγική, με σκοπό την καταγραφή του συνολικού δυναμικού και την ενθάρρυνση ορθών πρακτικών.

5. Εφαρμογή της Χάρτας της Βαρκελώνης για τη συντήρηση και αποκατάσταση των εν ενεργεία παραδοσιακών σκαφών και εγγραφή της Ελλάδας ως Εθνικού Μέλους στο European Maritime Heritage.

6. Συγκρότηση Εθνικής Επιτροπής για τη διάσωση και την υποστήριξη, με κάθε τρόπο, των ξύλινων παραδοσιακών πλοίων – μνημείων και της άυλης ξυλοναυπηγικής παράδοσης. Εντός του μηνός Ιουνίου θα συγκληθεί υπό του ΝΜΕ σύσκεψη για τον καθορισμό των μελών της επιτροπής. Οι παρουσιάσεις των Ναυτικών Μουσείων συνέτειναν σε ορισμένα συμπεράσματα τα οποία παρατίθενται συνοπτικά: 1. Η Σύνοδος των Προέδρων των Ναυτικών Μουσείων συμπαρίσταται στο Ναυτικό Μουσείο Καβάλας και συνηγορεί προς τη Δημοτική Αρχή που θα προκύψει από τις επικείμενες εκλογές με σκοπό την παραχώρηση κατάλληλου χώρου για τη στέγαση του Ναυτικού Μουσείου Καβάλας.

2. Από το Ίδρυμα Άλσους Ναυτικής Παράδοσης προτάθηκε η επίσημη ή έστω και ανεπίσημη συνάντηση των Ναυτικών Μουσείων σε συχνότερα της διετίας χρονικά διαστήματα, με στόχο τον καλύτερο συντονισμό των προσπαθειών.

3. Τα Ναυτικά Μουσεία δημιουργήθηκαν και εξακολουθούν να συγκροτούνται με ιδιωτική πρωτοβουλία χωρίς συγκεκριμένη κατεύθυνση ειδικής πολιτικής από το Υπουργείο Πολιτισμού.

4. Τα περιφερειακά Ναυτικά Μουσεία υπέχουν θέση κεντρικών πολιτιστικών φορέων στις κοινωνίες των επαρχιών και με τις ποικίλες εκδηλώσεις που διοργανώνουν παίζουν σημαντικό ρόλο

στην αναβάθμιση της τοπικής κοινωνικής ζωής.

5. Σχεδόν όλα τα Ν. Μ. εκτελούν στους χώρους τους εκπαιδευτικά προγράμματα και εθίζουν τη νεολαία της κατώτερης ή μέσης εκπαιδευτικής βαθμίδας στα θέματα της θάλασσας, ενώ παράλληλα καλλιεργούν πνεύμα αγάπης προς το υγρό στοιχείο. Η λειτουργία αυτή σε μια ναυτική χώρα όπως η Ελλάδα θεωρείται απαραίτητη και πολύ ουσιαστική.

6. Αποτελεί γεγονός αποδεδειγμένο ότι η παρουσία των Ν. Μ. στους διάφορους τόπους αποτελεί πόλο έλξης τουριστικής κίνησης, όπως άλλωστε και οι λοιποί πολιτιστικοί φορείς.

7. Μόνοι για τις τρεις ανωτέρω λειτουργίες υπ’ αριθ. 4, 5 και 6 θα έπρεπε να ενθαρρύνεται η παρουσία των Ν. Μ. και να δημιουργηθεί πλαίσιο αρχών που να διέπει την ίδρυση και τη λειτουργία τους.

8. Η εντύπωση που αποκομίζεται από την εν γένει αντιμετώπιση των Ν. Μ. είναι σαν η Πολιτεία να αγνοεί την ύπαρξή τους με στόχο να απεκδύεται των ευθυνών κατεύθυνσης και στήριξής των.

9. Εάν όμως όλα αυτά συμβαίνουν με τα περιφερειακά Ν. Μ. που αναδεικνύουν την τοπική ναυτική παράδοση, είναι απόλυτα ακατανόητη η έλλειψη πολιτικής για την ύπαρξη ενός κεντρικού Ναυτικού Μουσείου εθνικού χαρακτήρα που να παρουσιάζει και να αναδεικνύει τη συνολική επίδοση των Ελλήνων στη θάλασσα από την προϊστορία μέχρι σήμερα.

10. Η παράλειψη γίνεται ακόμη εντονότερη όταν για ποικίλες εκδηλώσεις εκπροσώπησης της χώρας το Υπουργείο απευθύνεται στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για θέματα που άπτονται των δραστηριοτήτων του. Τέλος σε σχετική συζήτηση μεταξύ των Προέδρων των Ναυτικών Μουσείων προτάθηκε και συμφωνήθηκε το επόμενο Συνέδριο, το 2016, να διεξαχθεί στο Γαλαξείδι.

ΧΟΡΗΓΟΙ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

Περιπλους 61

ΝΑΥΤΙΚΟN ΜΟΥΣΕΙΟN ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΙΔΑ

ΠΛΩΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΒΕΡΩΦ»

9 - 10 ΜΑΙΟΥ 2014 | Πειραιάς - Παλαιό Φάληρο

Θ΄ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΠρΟΓΡΑΜΜΑ Πέμπτη 8 Μαΐου 2014 20:30 Επίσημο δείπνο στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος. Παρασκευή 9 Μαΐου 2014 09:00 - 09:30 09:30 - 09:45 09:45 - 10:00 10:00 - 13:50

Πρωινή συνεδρία Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, Πειραιάς

Εγγραφή συνέδρων. Χ αιρετισμοί Ε ναρκτήρια ομιλία της Προέδρου του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη Π λοία μνημεία της ελληνικής ναυτικής παράδοσης και μουσειακή πραγματικότητα

Συντονιστές: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Πρόεδρος ΝΜΕ Πλωτάρχης Παναγιώτης Τριπόντικας ΠΝ, Δ/ντής πλωτού ναυτικού μουσείου «Γεώργιος Αβέρωφ» 10:00 - 10:20 Δ ημόσιες Πολιτικές για την Προστασία και την Ανάδειξη της Παραδοσιακής Ξυλοναυπηγικής Τέχνης. Απολογισμός και Προοπτικές.Εισηγητής: Δρ. Γιάννης Ν. Δρίνης, Δρ. Λαογραφίας, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς 10:20 - 10:40 Π λοία μνημεία: Ζητήματα διάσωσης, συντήρησης και αποκατάστασης. Εισηγητής:. Δρ. Κώστας Α. Δαμιανίδης, Δρ Ιστορίας της Ναυπηγικής 10:20 - 10:40 Π λοία μνημεία: Ζητήματα διάσωσης, συντήρησης και αποκατάστασης. Εισηγητής:. Δρ. Κώστας Α. Δαμιανίδης, Δρ Ιστορίας της Ναυπηγικής 10:40 - 10:55 Η Ναυτική Συλλογή του Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη». Εισηγητής: Πρόεδρος ΙΑΛ Πάνος Λασκαρίδης 10:55 - 11:20 Διάλειμμα.

11:20 - 11:40 Θ ωρηκτό «Γ. Αβέρωφ» και Μουσειακή πραγματικότητα. Εισηγητής: Πλωτάρχης Παναγιώτης Τριπόντικας ΠΝ, Δ/ντής Πλωτού Ναυτικού Μουσείου «Γ. Αβέρωφ» 11:40 - 12:00 Τα πλοία μουσεία «Θαλής ο Μιλήσιος» και πέραμα «Ευαγγελίστρια» του Ναυτικού Μουσείου Αιγαίου. Εισηγητής: Αικατερίνη Χαριτάτου - Δρακοπούλου, Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Αιγαίου 12:00 - 12:20 «Νεράιδα», ένα πλωτό μουσείο του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση. Εισηγητής: Αθηνά Σπανάκη, Υπεύθυνη Τομέα Πλωτού Μουσείου «Νεράιδα» και Ιστορικού Αρχείου Ιωάννη Σ. Λάτση.

12:20 - 12:40 Τα Μουσεία του Βυθού - Νέοι Στόχοι της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων. Εισηγητής: Δρ. Αγγελική Σίμωσι, Προϊσταμένη Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων.

12:40 - 13:00 Η Χάρτα της Βαρκελώνης: Η Ευρωπαϊκή Εμπειρία και η Ελληνική πραγματικότητα. Εισηγητής: Νίκος Βλαβιανός, εκπρόσωπος της Ελλάδας στην διεθνή ένωση ΕΜΗ 13:00 - 13:20 Το πέραμα «Φανερωμένη»: Διδάγματα από την διάσωση και αποκατάσταση ενός πλοίου- μνημείου. Εισηγητής: Νίκος Ρηγινός 13:20 - 13:50 Σ υζήτηση 14:00 Γ εύμα στο Ναυτικό Όμιλο Ελλάδος, Μικρολίμανο. ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ συνεδρία Πλωτό Ναυτικό Μουσείο «Γεώργιος Αβέρωφ», Μαρίνα Φλοίσβου 17:30 - 18:30 Ό ρμος Φλοίσβου. Ξενάγηση συνέδρων στα πλωτά μουσεία «Γ. Αβέρωφ», «ΒΕΛΟΣ», «Ευγένιος Ευγενίδης», τριήρης «ΟΛΥΜΠΙΑΣ», «Θαλής ο Μιλήσιος», «Ευαγγελίστρια».

18:30 - 20:00 Ελληνικά Ναυτικά Μουσεία: Η σημερινή εικόνα. 1ο μέρος Συντονιστές: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Πρόεδρος ΝΜΕ Δρ. Κωνσταντίνα Αδαμοπούλου, Διευθύντρια ΙΑΜΥ Πλωτάρχης Παναγιώτης Τριπόντικας ΠΝ, Δ/ντής πλωτού ναυτικού μουσείου «Γεώργιος Αβέρωφ» 18:30 - 18:40 Ν αυτικό Μουσείο Γαλαξειδίου. Επιστημονική Συμβουλος κα Ροδούλα Σταθάκη & εκπρόσωπος κα Χρυσαφούλα Τσώνου 18:40 - 18:50 Ν αυτικό Μουσείο Κρήτης. Πρόεδρος Αρχιπλοίαρχος ΠΝ (εα) κος Μανώλης Πετράκης 62 Περιπλους

18:50 - 19:00 Ιστορικό Αρχείο Μουσείο Ύδρας Διευθύντρια Δρ. Κων/να Αδαμοπούλου 19:00 - 19:10 Ναυτικό Μουσείο Χίου. Επιμελήτρια κα Άννα Σιταρά 19:10 - 19:20 Ναυτικό Μουσείο Λιτοχώρου Πρόεδρος Ιωάννης Τριανταφύλλου & Νικόλαος Βλαχόπουλος (τ. Πρόεδρος) 19:20 - 19:30 Ί δρυμα «ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ». Διεθνές Κέντρο Ναυτικής Έρευνας και Παράδοσης (ΝΠΙΔ) Γεν. Διευθυντής Υποναύαρχος Λ.Σ. (εα) κος Σταύρος Μιχαηλίδης 19:30 - 19:40 19:40 - 20:00 20:15 - 21:30 22:00

Ναυτιλιακό Μουσείο Καρδαμύλων Χίου. Υπεύθυνη κα Φωτεινή Ξυλά-Φαφαλιού Σ υζήτηση Ε πίσκεψη και ξενάγηση στο πλωτό ναυτικό μουσείο «Νεράιδα» Λ ήξη εργασιών πρώτης ημέρας

Σάββατο 10 Μαΐου 2014

Πρωινή συνεδρία Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, Πειραιάς

09:00 - 11:00 Ελληνικά Ναυτικά Μουσεία: Η σημερινή εικόνα. 2ο μέρος Συντονιστές: Α ναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Πρόεδρος ΝΜΕ Αρχιπλοίαρχος (Μ) Π.Ν. ε.α. Μανώλης Πετράκης, Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου Κρήτης Πλωτάρχης Παναγιώτης Τριπόντικας ΠΝ, Δ/ντής πλωτού ναυτικού μουσείου «Γεώργιος Αβέρωφ» 09:00 - 09:10 09:10 - 09:20 09:20 - 09:30 09:30 - 09:40 09:40 - 09:50

Μ ουσείο Ναυτικής Παράδοσης Πέραμα. Πρόεδρος Δρ. Ευάγγελος Κυριαζόπουλος Ν αυτικό Μουσείο Οινουσσών . Υπεύθυνη κα Ελένη Αχλιόπτα Ν αυτικό Μουσείο Καλύμνου. Υπεύθυνος κος Ιωάννης Ασπροποταμίτης Ν αυτικό Μουσείο Καβάλας. Μέλος του Δ.Σ. Ελευθέριος Παπαγιαννάκης Ν αυτικό Μουσείο Θήρας. Πρόεδρος κα Νικολέττα Νομικού

09:50 - 10:00 Ι νστιτούτο Προστασίας Ναυτικής Παράδοσης. «Οι ενάλιες αρχαιολογικές έρευνεςτης ελληνικής αποστολήςστην Αλεξάνδρεια» Εισηγητής: Πρόεδρος κος Χάρης Τζάλας 10:00 - 10:10 Μ ουσείο Ναυπηγικών και Ναυτικών Τεχνών του Αιγαίου. Εκπρόσωπος Ματρώνη Κτίστου Δ/ντρια Πνευματικού Ιδρύματος Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου» & Επιστημονικός υπεύθυνος Δρ. Κώστας Δαμιανίδης 10:10 - 10:20 10:20 - 10:30 10:30 - 11:30 11:30 - 13:00 13:00

Ί δρυμα Άλσους Ελληνικής Ναυτικής Παράδοσης. Πρόεδρος Αντιναύαρχος ΠΝ (εα) Κυριάκος Κυριακίδης Ν αυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου Παλούμπη Συζήτηση εκπροσώπων και σύνταξη ψηφίσματος των Ναυτικών Μουσείων Επίσκεψη και ξενάγηση των συνέδρων στο πλωτό ναυτικό μουσείο «Ελλάς λίμπερτυ» από τον υπεύθυνο, Πλοίαρχο ΕΝ κο Ευάγγελο Κούζιλο Γ εύμα στο Εντευκτήριο του ΝΟΕ - Λήξη εργασιών συνεδρίου

Περιπλους 63

Εκδήλωση της

Ένωσης Συνδέσμου Παλαιμάχων Ποδοσφαιριστών Πειραιά για το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

Το πρωινό του Σαββάτου 5 Απριλίου 2014 στην αίθουσα εκδηλώσεων του μουσείου πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του Προέδρου του Συνδέσμου Παλαιμάχων Ποδοσφαιριστών Πειραιά κου Νίκου Σιδηρόπουλου και της Υπεύθυνης Έκδοσης της τοπικής μηνιαίας εφημερίδας του Πειραιά «Ελεύθευρη Έκφραση» κας Αλεξάνδρας Καμαργιάννη, εκδήλωση προβολής της πολιστικής προσφοράς του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στην πόλη του Πειραιά.

Κ

ατά τη διάρκεια της εκδήλωσης μίλησε η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη που παρουσίασε την ιστορία και τις δραστηριότητες του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Στο βήμα επίσης ανέβηκε η κα Darina Kubincova-Pantoula από την Πρεσβεία της Σλοβακίας η οποία έκανε μια ενδιαφέρουσα ομιλία για τον Σλοβάκο συγγραφέα Gustav Kazimir Zechenter-Laskomersky, ο οποίος πριν από 150 χρόνια είχε επισκεφθεί τον Πειραιά και αποτύπωσε τις εντυπώσεις του στο βιβλίο του «Από τη Σλοβακία στην Κωνσταντινούπολη». Στη συνέχεια το λόγο πήρε ο Πρόεδρος του Συνδέσμου κος Σιδηρόπουλος, ο οποίος αφού αναφέρθηκε στο σκεπτικό της εκδήλωσης, μίλησε για το οδοιπορικό του διάσημου Δανού συγγραφέα Χανς Κρίστιαν Άντερσεν στην Ελλάδα και ειδικότερα στον Πειραιά το 1841. Χαιρετισμούς στην εκδήλωση και συγχαρητήρια στους διοργανωτές απηύθυναν ο δημοτικος σύμβουλος κος Νικόλαος Αμοργιανός και ο κος Αντώνης Γλύκας εκ μέρους των Βετεράνων Ποδοσφαιριστών του Ολυμπιακού. Στο τέλος της εκδήλωσης δόθηκαν τιμητικά βραβεία και πραγματοποιήθηκε ξενάγηση για τα μέλη του Συνδέσμου στην μόνιμη έκθεση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος. Η εκδήλωση πλαισιώθηκε μουσικά από την μπάντα του Δήμου Πειραιά. Από τη στήλη αυτή ευχαριστούμε τον Σύνδεσμο Παλαιμάχων Ποδοσφαιριστών Πειραιά και ειδικότερα τον Πρόεδρο του κο Νίκο Σιδηρόπουλο για την τιμή που έκανε στον φορέα μας. Αριστερά: Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. Κάτω: Ο κ. Νικόλαος Αμοργιανός, η κ. Νταρίνα Παντούλα, ο κος Αντώνης Γλύκας, η κ. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, η κα Γεωργία Παράσχου, οι κ.κ. Κοττάκης, Σιδηρόπουλος, Δαρζέντας, Χατζηβασιλείου, η κα Καμαργιάννη και οι κ.κ. Μπουλές, Μηλιδώνης, Μπάκας, Φούσκας και Μόσχου.

64 Περιπλους

1

1. Διακρίνονται από αριστερά ο κος Βασίλης Μόσχου, ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Εταιρείας Πολιτιστικών Εκδηλώσεων κ. Δημήτρης Παυλόπουλος,ο Δημοτικός Σύμβουλος και Αντιπρόεδρος του Οργανισμού Πολιτισμού Άθλησης και Νεολαίας του Δήμου Πειραιά κ. Αντώνης Θεοδώρου, η γραμματέας της Πρεσβείας της Σλοβακίας κ. Νταρίνα Παντούλα, ο πρόεδρος της Ένωσης Συνδέσμων Παλαιμάχων Ποδοσφαιριστών Πειραιά κ. Νίκος Σιδηρόπουλος, ο Αντιπ/ρχης κ. Λεωνίδας Αθανασιάδης, ο Δημοτικός Σύμβουλος Πολιτισμού Πειραιά κ. Νίκος Αμοργιανός, η υπεύθυνη Πολιτισμού και Νεολαίας του Ομίλου για την UNESCO Πειραιώς και Νήσων κ. Γεωργία Παράσχου και η κ. Αλεξάνδρα Καμαργιάννη. 2. Η κυρία Νταρίνα Παντούλα στο βήμα. 3. Ο Πρόεδρος της Ένωσης Συνδέσμων Παλαιμάχων Ποδοσφαιριστών Πειραιά κος Νίκος Σιδηρόπουλος στο βήμα του ΝΜΕ. 4. Ο κος Νίκος Αμοργιάνος, καθηγητής Βυζαντινής & Ευρωπαϊκής Μουσικής και Δημοτικός Σύμβουλος Πειραιά χαιρέτησε την εκδήλωση. 5. Ο κος Νίκος Αμοργιανός και ο κος Νίκος Σιδηρόπουλος απένειμαν τιμητική πλακέτα στον Αντιναύαρχο ΠΝ εα κο Ιωάννη Παλούμπη για το συγγραφικό του έργο.

6. Η κα Αλεξάνδρα Καμαργιάνη, η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Πρόεδρος της ΕΣΠΠ κος Νίκος Σιδηρόπουλος και η υπεύθυνη Πολιτισμού και Νεολαίας του Ομίλου για την UNESCO Πειραιώς και Νήσων κ. Γεωργία Παράσχου.

2

5

3

4

6

Περιπλους 65

«Οδοιπόρος του Πειραιά...150 χρόνια πριν» Ομιλία της κας Darina Kubincova-Pantoula στην ημερίδα της Ε.Σ.Π.Π. για το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

K. Βολανάκης, Το λιμάνι του Πειραιά από τη βασιλική προβλήτα, π. 1895. Λάδι σε καμβά, 75x120 εκ. Πειραιάς, Δημοτική Πινακοθήκη.

Α

ξιότιμη κυρία Πρόεδρε του Ναυτικού Μουσείου, Κυρίες και Κύριοι, φίλες και φίλοι, αγαπητοί προσκεκλημένοι. Νιώθω μεγάλη χαρά που σήμερα στα πλαίσια αυτής της εκδήλωσης, θα μιλήσω για έναν επιφανή συμπατριώτη μου, που πριν 150 χρόνια, πέρασε από αυτόν εδώ τον τόπο και τις εντυπώσεις του περιγράφει με γλαφυρότητα σε βιβλίο που εκδόθηκε το ίδιο έτος δηλαδή το 1864 με τίτλο: «Από τη Σλοβακία στην Κωνσταντινούπολη» στις οποίες θα αναφερθούμε στη συνέχεια. Στις 12 Απριλίου το μεσημέρι του 1864, πριν δηλαδή 150 χρόνια παρά 7 ημέρες, κατέφθασε στο λιμάνι του Πειραιά το επιβατικό ατμόπλοιο με τη ονομασία «Βομβάη», που ανήκε σε μια μεγάλη αυστριακή ναυτιλιακή εταιρία τη Lloyd, ιδιοκτήτρια 75 ατμοκίνητων πλοίων, επιδοτούμενη από το κράτος με 3.000.000 χρυσά νομίσματα εκείνης της εποχής, εκτελώντας ως αντάλλαγμα χρέη ταχυδρομικών μεταφορών με επιπλέον υποχρέωση σε περίπτωση πολέμου να φέρει στρατιωτικό εξοπλισμό. Το χρώμα του πλοίου ήταν μαύρο με λευκές και κόκκινες πινελιές στα εξωτερικά του, όπως άλλωστε όλα τα πλοία της Lloyd. Είχε τρείς καπετάνιους, τρείς μηχανικούς, τρείς πλοηγούς, και αρκετό άλλο βοηθητικό τεχνικό προσωπικό. Επίσης είχε έναν ιατρό, μία καμαριέρα, 12 σερβιτόρους, 3 μάγειρους που ετοίμαζαν γεύματα τέσσερις φορές την ημέρα για 170 επιβάτες. Το πλοίο μετέφερε 120 ευρωπαϊκές προσωπικότητες από διαφορετικές χώρες και εθνικότητες, Γάλλους, Ελβετούς, Άγγλους, Ρώσους, Κροάτες, Γερμανούς Αυστριακούς και δύο Σλοβάκους. Προσωπικότητες από όλα τα κοινωνικά στρώματα, γαλαζοαίματους, βαρόνους, υψηλούς κρατικούς λειτουργούς, δικηγόρους, εργοστασιάρχες, καθηγητές, στρατιωτικούς, ιατρούς, γαιοκτήμονες, εμπόρους και φοιτητές. Οι επιβάτες μιλούσαν διαφορετικές γλώσσες και ταξίδεψαν μαζί 24 ημέρες. Μεταξύ αυτών υπήρχαν και δύο Σλοβάκοι περιηγητές, υπήκοοι της τότε Αυστριακής Αυτοκρατορίας και ο ένας εξ αυτών, ονόματι Gustáv Kazimír Zechenter με το ψευδώνυμο Laskomerský μια χαρισματική για την εποχή του προσωπικότητα, για την οποία θα ανα66 Περιπλους

φερθούμε στη συνέχεια. Ο Laskomerský το 1840 αφού ολοκλήρωσε τις βασικές του σπουδές σε καθολικό σχολείο, συνέχισε αρχικά τις σπουδές στη φιλοσοφική σχολή στο Πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης αλλά μετά δύο χρόνια μεταγράφεται στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστήμιου της Βουδαπέστης και μετά από τέσσερα χρόνια ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου της Βιέννης, από το οποίο και αποφοίτησε το 1850. Από τότε μέχρι το 1868 ασκούσε το επάγγελμα του ιατρού σε διάφορες πόλεις της Αυστριακής Αυτοκρατορίας στο έδαφος της σημερινής Σλοβακίας. Το ενδιαφέρον του Laskomerský επεκτεινόταν πέρα από την ιατρική στη γεωλογία, ορυκτολογία, κρυσταλλογραφία, σπηλαιολογία και βοτανική. Τα αποτελέσματα των ερευνών του και των παρατηρήσεών του, καθώς και τα εξειδικευμένα ή εκλαϊκευμένα άρθρα και οι επιστημονικές μελέτες του από διάφορους κλάδους των επιστημών δημοσίευε στα εγχώρια και ξένα μέσα ενημέρωσης της τότε εποχής. Ως επιστήμονας, διανοούμενος, ενημερωμένος και με δίψα για γνώση ανέκαθεν είχε το πάθος να γνωρίσει καινούργια μέρη, καινούργιους τόπους και να αποκτήσει εμπειρίες από άγνωστες χώρες. Έτσι το 1864 επικοινώνησε με μία ταξιδιωτική εταιρεία στην Βιέννη, η οποία είχε σχεδιάσει μία κρουαζιέρα προσωπικοτήτων σε παραθαλάσσιες πόλεις Χωρών της Μεσογείου. Η κρουαζιέρα των προσωπικοτήτων ξεκίνησε από την Τεργέστη με αρχικό προορισμό την Κωνσταντινούπολη. Μετά την αναχώρηση από τη Τεργέστη κατευθύνθηκαν προς το Ντουμπρόβνικ, για το οποίο ο Laskomerský κάνει μια εκτενή αναφορά στο βιβλίο του για την ιστορία της πόλης. Στη συνέχεια κατευθύνθηκαν προς την Κέρκυρα όπου και ξεναγήθηκαν στην πόλη. Η κρουαζιέρα συνεχίστηκε κατά μήκος των Ιονίων Νήσων, έκαναν το γύρο της Πελοποννήσου και κατέληξαν στη Σύρο, για την οποία αφιερώνει ένα μεγάλο μέρος της αφήγησής του καθώς ήταν και η έδρα του αυστριακού πρόξενου. Από εκεί κατευθύνθηκαν στη Λέσβο, στην Τένεδο ώσπου μπήκαν στον Βόσπορο. Μετά από ενδιαφέρουσα διαμονή και περι-

ήγηση στην Κωνσταντινούπολη στις 10. Απριλίου πέρασαν τα Δαρ- χτύλων – και την πήγε στο μουσείο του Λονδίνου. δανέλια και έβαλαν πλώρη για το Αρχιπέλαγος και το γυρισμό. Το Η ξενάγηση στην Αθήνα συνεχίστηκε στα πιο σημαντικά μέρη απόγευμα στις 12 Απριλίου 1864 ύστερα από μεγάλο ενθουσιασμό - στην πύλη του Αδριανού, στο Ναό του Ολυμπίου Διός, στους καθώς πλησίασαν τις ακτές της Αττικής έριξαν άγκυρα στο λιμάνι βασιλικούς κήπους, στην Ακαδημία και στο Πανεπιστήμιο, στον του Πειραιά. Τότε αυτό το ξακουστό και από χιλιετίες διάσημο λιμάνι Λυκαβηττό, στον εντυπωσιακό Μητροπολιτικό ναό και στον οκταδεν ήταν μεγάλο και δεν φαινόταν να υπάρχουν και ιδιαίτερα αρ- γωνικό πύργο των Αέρηδων ή Ναό του Αιόλου. Σε όλα τα επισκεχαία ευρήματα στο περίγυρό του. Η πόλη γύρω από τις ακτές ήταν πτόμενα μέρη αφιερώνει σημαντική περιγραφή με εντυπωσιακή καινούργια, χτισμένη σε ανατολίτικο ρυθμό, οι γύρω λόφοι γυμνοί, λεπτομέρεια και σπάνια γνώση. Του έκανε μάλιστα εντύπωση το άγονοι και βραχώδεις, άλλοι - υψηλοί, καλυμμένοι με χιόνι. Στο λιμά- γεγονός, ότι οι δρόμοι και τα πεζοδρόμια ήταν τόσο καθαρά, που νι ήταν αγκυροβολημένα πολεμικά πλοία, μία αγγλική φρεγάτα, μία δεν έχει δει σε καμία άλλη πόλη. Μετά από μία ημέρα γεμάτη από γαλλική, μια ρωσική, μια τουρκική και πλησίον τους μια ελληνική. Το δυνατές εντυπώσεις και αλλαγή αισθημάτων, οι ταξιδιώτες άφημυστηριώδες περιβάλλον, όχι μακριά από την Ακρόπολη. Τα πολεμι- σαν πίσω τους την αρχαία Αθήνα των 3507 ετών! κά πλοία στο λιμάνι. Ο βαθύς μπλε ελληνικός ουρανός, το λευκό φεγ- Πίσω στον Πειραιά καθώς είχαν χρόνο ακόμα, περίεργοι μπήκαν στα γάρι, τα γαλήνια ήρεμα νερά και ο φρέσκος αέρας, συνοδευόμενα μαγαζιά, στα καφενεία και στα μπακάλικα. Διαπίστωσαν, ότι η εθνιαπό τους ήχους μιας κιθάρας διαπέρασαν την ευαίσθητη ανθρώπινη κή ενδυμασία φοριέται καθημερινά και από τις γυναίκες. Παράξενο καρδιά του Laskomerský και άφησε τον εαυτό του τους φάνηκε ένα... παιχνίδι. Αξιοσέβαστοι ηλικιωελεύθερο, να απολαύσει την υπέροχη βραδιά. μένοι κύριοι κυρίως από ανώτερες κοινωνικές τάΗ επόμενη ημέρα 13. Απριλίου ήταν αφιερωμένη ξεις στο περίπατο και στην συζήτηση κρατούσαν στην επίσκεψη της Αθήνας. Στη διαδρομή ο Lasστο χέρι ένα ροζάριο από κίτρινες χάντρες που komersky παρατήρησε το έδαφος και τη μαύρη συνέχεια έπαιζαν στα δάκτυλα και το γύριζαν πάνω γη, ακόμα και τους γεωλογικούς σχηματισμούς και - κάτω. Όχι, δεν ήταν για προσευχή αλλά μόνο για υπέθεσε, ότι το λιμάνι, το οποίο σήμερα είναι στον διασκέδαση. Το άγνωστο για τον συγγραφέα κοΠειραιά, κάποτε ήταν κάτω από το Λυκαβηττό. μπολόι. Οι ταξιδιώτες δεν χόρταιναν τα θεσπέσια Στην Αθήνα αρχικά επισκέφτηκαν τον καλοδιατηπειραιώτικα κρασιά και με τις καράφες γεμάτες και ρημένο Ναό του Θησέα, ύστερα το αστεροσκοτις μύτες κόκκινες σαν τον Ιερό Βράχο της Ακρόπείο, που ο βαρόνος Σίνας με 300.000 δραχμές πολης έφτασαν στο κατάστρωμα. Ύστερα, όταν έχτισε και μεγαλόψυχα χάρισε στον ελληνικό λαό. σηκώθηκαν οι άγκυρες, «η Βομβάη» γλίστρησε στα Από την «Πνύκα» στάθηκαν πρόσωπο με πρόσωήρεμα νερά της θάλασσας ως περήφανος κύκνος Gustav Kazimir πο με την Ακρόπολη. Σκέφθηκε, ότι ο όγκος της προς τον κόλπο της Αίγινας.

Zechenter-Laskomersky που διατηρήθηκε, θα είναι και για τις επόμενες γεΚλείνοντας θα ήθελα να τονίσω, ότι ο Laskomerský νιές, θησαυρός του ελληνικού μεγαλείου, της ομορφιάς, της τέχνης υπήρξε ένας θερμός πατριώτης. Θεωρείται κορυφαίος πρωτοστάκαι της επιστήμης. Η εικόνα της Ακρόπολης από τους γύρω λόφους της στα κινήματα για την χειραφέτηση και ανάδειξη του σλοβάκικαι λόγω της αρχαιότητάς της αλλά και της απαράμιλλης ομορφιάς κου έθνους. Συμμετείχε στην επανάσταση του 1848 - 1849. Ήταν της θα ήταν για αυτόν αξέχαστη εμπειρία. Πρόσεχε πόδι... που πα- συνιδρυτής και μέλος του Ιδρύματος Μητέρα Σλοβακία (Ίδρυμα το τάς!!!, σκέφτηκε με σεβασμό, όταν αντίκρισε τους μαρμάρινους οποίο είναι ενεργό μέχρι σήμερα). όγκους της σκορπισμένης ομορφιάς δεξιά και αριστερά, τα πολύ- Στο ενεργητικό του συγκαταλέγεται και η θερμή του υποστήριξη τιμα απομεινάρια του αρχαίου κόσμου. Από ψηλά τους ανοίγονταν της τσεχο - σλοβάκικης σύγκλισης και φιλίας το δύο λαών. η υπέροχη θέα του θεάτρου του Ηρώδη Αττικού, βυθισμένου στην Το συγγραφικό του έργο αποτελείται από σατιρική δημοσιογραφία, απόλυτη σιωπή. χιουμοριστικές μορφές πεζογραφίας, οδοιπορικά ταξιδιωτικά ντοΠαρατηρεί τον Παρθενώνα που είναι κτισμένος στο κέντρο του Ιε- κουμέντα, διηγήματα και αυτοβιογραφία καθώς και απομνημονεύρού βράχου της Ακρόπολης και απέναντί του στέκεται ένας μικρός ματα των ταξιδιωτικών του εμπειριών, τα οποία μετέτρεπε με μεγάλη κομψός ναός. Το Ερεχθείο. Όλο από λευκό μάρμαρο. Ο μισός ναός μαεστρία σε συναρπαστικά μυθιστορήματα. αφιερωμένος στην Παλλάδα Αθηνά και ο άλλος μισός στον Ποσει- Ο Laskomerský διατηρούσε προσωπικές επαφές και αλληλογραδώνα Ερεχθέα. Στο Μέτωπο στέκονται τα παγκοσμίως ξακουστά φούσε με κορυφαίους φυσικούς επιστήμονες και καλλιτέχνες της γλυπτά. Οι Καρυάτιδες. Πρόκειται για το αποκορύφωμα της γλυπτι- εποχής που ζούσε. Το 1860 έγινε μέλος της Ακαδημίας επιστημών κής τέχνης. Τα παρθενικά κάλλη, αυτές οι εγκοπές στα λεπτά άκρα, της Bratislava, διατέλεσε 1863-1875 μέλος του ΔΣ του ιδρύματος τα ριγμένα ρούχα, ήταν κάτι το απερίγραπτα ευγενές. Ο Λόρδος Μητέρα Σλοβακία και από το 1867 έγινε μέλος του Αυτοκρατορικού Έλγιν, ο περιβόητος πλιατσικολόγος των Αθηνών, σήκωσε μάλιστα Γεωλογικού Ινστιτούτου. μία από αυτές τις όμορφες παρθένες καλλονές – δια των πέντε δαΣας ευχαριστώ πολύ.

Αριστερά: Η Αθήνα από το Παγκράτι το 1864. Φωτoγραφία Henri Beck. Πηγή lysippos-mustang.blogspot.gr. Δεξιά: Επίσκεψη στον Παρθενώνα. Περί το 1860. Πηγή Σπάνιες Ασπρόμαυρες φωτογραφίες της Αθήνας 1853-1880.www.alexiptoto.com Περιπλους 67

Hìåñïëüãéï Ìïõóåßïõ Παράδειγμα εθελοντισμού στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

Τ

ο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος ιδρύθηκε το 1949 και εξακολουθεί έκτοτε να λειτουργεί στηριζόμενο σε προσπάθειες εθελοντών. Είναι παράδοξο, είναι ίσως μοναδικό ως φαινόμενο, αλλά είναι αλήθεια. Στη χώρα με την πρώτη εμπορική ναυτιλία του κόσμου, στη χώρα με την, ενδεχομένως, πλέον ένδοξη ιστορία, στη χώρα που οφείλει την ύπαρξη της στη θάλασσα, ο επίσημος φορέας παρουσίασης και ανάδειξης της ναυτικής ιστορίας και παράδοσης, το εθνικό Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος συνεχίζει την λειτουργία του χάρη στην ευαισθησία ολίγων. Μια από τις βασικές λειτουργίες του, που καλύπτονται από εθελοντικές προσφορές, είναι η κατασκευή μοντέλων πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού. Οι ευγενικές χορηγίες και προσπάθειες των δύο αποστράτων αξιωματικών του Ναυτικού Αντιπλοιάρχου (Ε) κυρίου Νικολάου Βούλγαρη και του Σημαιοφόρου (Ε) κυρίου Χαράλαμπου Γιακουβάκη έχουν εφοδιάσει το Ναυτικό Μουσείο με πέντε ανεκτίμητα μοντέλα σχετικά σύγχρονων πολεμικών πλοίων. Τα τρία υποβρύχια «Γλαύκος» S 110, «Παπανικολής» S 114, «Παπανικολής» S 120, το τύπου fletcher Α/Τ «Θύελλα» και το πλέον πρόσφατα δωρηθέν Α/Γ «Λέσβος» κοσμούν το Ναυτικό Μουσείο. Παράλληλα ο κος Βούλγαρης υποσχέθηκε από το χειμώνα να προσέρχεται εθελοντικά και να παρέξει τις υπηρεσίες του στην επισκευή των διαφόρων μοντέλων πλοίων του Μουσείου που έχουν υποστεί μικρές ζημιές και φθορές. Οι δημόσιες ευχαριστίες προς τους δύο αξιωματικούς δημιουργούς, που αφιέρωσαν ατέλειωτες ώρες εργασίας στα μοντέλα τους, είναι πολύ μικρή ανταπόδοση εκ μέρους του Μουσείου, όσο και αν οι ευχαριστίες προέρχονται από τα βάθη της καρδιάς μας.

Στιγμιότυπο από την παράδοση του μοντέλου του αρματαγωγού «ΛΕΣΒΟΣ» στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος την 8η Ιουλίου 2014. Από αριστερά ο κος Χαράλαμπος Γιακουβάκης, η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο κος Νικόλαος Βούλγαρης, ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Ιωάννης Παλούμπης και η θυγατέρα του αειμνήστου Αντιναυάρχου Ελευθερίου Χανδρινού, κυβερνήτου του Α/Γ «ΛΕΣΒΟΣ» (197374), κα Μαρία Χανδρινού.

Επίσκεψη στο Μουσείον της Πόλεως των Αθηνών - Ίδρυμα Βούρου-Ευταξία

Τ

ην Δευτέρα 23 Ιουνίου η Πρόεδρος του Μουσείου κα. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο ναύαρχος κος Ιωάννης Παλούμπης και η φίλη κα Αγγέλα Αρκουμανέα επισκέφθηκαν το Μουσείο ΒούρουΕυταξία για να περιηγηθούν στην περιοδική έκθεση σκίτσων του Γιώργου Ψαρόπουλου. Η ευρύτητα των γνώσεων του κ. Προέδρου κου Αντωνίου Βογιατζή και ο ευχάριστος τρόπος παρουσίασης των θεμάτων με τα οποία καταπιανόταν μετέτρεψαν την ξενάγηση στο Μουσείο σε μία αξέχαστη εμπειρία πλούσια σε ιστορικές και καλλιτεχνικές εντυπώσεις. Η περιήγηση στην έκθεση του Γιώργου Ψαρόπουλου άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις από την πιστότητα και τη ζωντάνια των προσωπικοτήτων που απέδωσε με το πενάκι του ο ανεπανάληπτος Γιώργος. Παράλληλα ορισμένες από αυτές τις προσωπικότητες των δεκαετιών που ζήσαμε ’50 έως και ’80, ηθοποιοί, συνθέτες τραγουδιστές πολιτικοί κλπ, μας μετέφεραν πίσω στα νιάτα μας, όταν παρακολουθούσαμε και χειροκροτούσαμε τους εικονιζομένους. Ένας καφές και μια όμορφη συζήτηση με τον Γιώργο Ψαρόπουλο στο πανέμορφο αναψυκτήριο του Μουσείου (κανείς δεν φαντάζεται ότι μπορεί να βρει κάτι τέτοιο μέσα στο κέντρο της Αθήνας) έκλεισαν την ημέρα και σφράγισαν τις ωραίες εντυπώσεις. Ήταν ιδιαίτερη η τύχη και η τιμή να αναλάβει ο ίδιος ο Πρόεδρος του Μουσείου κ. Αντώνιος Βογιατζής την ξενάγηση των επισκεπτών.

68 Περιπλους

Από αριστερά ο κος Ιωάννης Παλούμπης, ο κος Γεώργιος Ψαρόπουλος, η κα Αγγέλα Αρκουμανέα και ο κος Αντώνιος Βογιατζής.

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Πρώτη παγκόσμια προβολή του ντοκυμαντέρ “Οι Έλληνες της Θάλλασας”

Τ

ην Τρίτη 1η Ιουλίου 2014, πραγματοποιήθηκε στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος μια ειδική προβολή / προεπισκόπηση του ντοκυμαντέρ “Greeks of the Sea “, πριν την επίσημη προβολή στην Αυστραλία και σε άλλες χώρες του κόσμου. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους, μεταξύ άλλων, η Πρέσβειρα της Αυστραλίας στην Ελλάδα κα Jenny Bloomfield, ο Δήμαρχος Οινουσσών κ. Ευάγγελος Ηλ. Αγγελάκος, ο Πρωτ. πατήρ Θωμάς Συνοδινός, ο Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Συνταξιούχων Πλοιάρχων Εμπορικού Ναυτικού Καπετάν-Θεμιστοκλής Δασκαλάκης, καθώς και όσοι βοήθησαν στην υλοποίηση αυτής της σειράς ντοκυμαντέρ. Οι Αυστραλοί παραγωγοί Phil Kiely και Peter Pentz καθώς και ο σκηνοθέτης Tom Nicol, δήλωσαν πως δεν υπάρχει καταλληλό-

τερο μέρος από το Ναυτικό Μουσείου της Ελλάδος για την πρώτη παγκόσμια προβολή της σειράς ντοκυμαντέρ «Οι Έλληνες της Θάλασσας» και δήλωσαν συγκινημένοι από τα πολλά και σημαντικά κειμήλια της ναυτικής ιστορίας της Ελλάδος που βρίσκονται στην μόνιμη έκθεσή του. Οι συντελεστές της σειράς κατά την παρουσίαση ανέφεραν χαρακτηριστικά πως σκοπός τους ήταν να διευρυνήσουν και να αναδείξουν, πέρα από την παρούσα κρίση, τα θετικά στοιχεία της Ελλάδας και κυρίως, την ιδιαίτερη σχέση των Ελλήνων με τη θάλασσα. Ιδιαίτερες ευχαριστίες απηύθυναν στον Δήμαρχο Οινουσσών και εφοπλιστή κ. Αγγελάκο για την ουσιαστική συμβολή του στο έργο τους. Προκειμένου για την πραγματοποίηση της

σειράς έγιναν γυρίσματα σε 25 Ελληνικά νησιά, πάνω σε ποντοπόρα και επιβατηγά πλοία, σε βάρκες, σε σκάφη αναψυχής κ.α. Για περισσότερες πληροφορίες καθώς και κάποια αποσπάσματα του ντοκυμαντέρ: www.greeksofthesea.com Για να δείτε όλη την σειρά, συνολικής διάρκειας 3 ωρών : www.sbs.com.au/ondemand

δωρέες εκθεμάτων και αρχειακού υλικού Δώρησαν στο Μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμά: • Ο κ. Πάνος Λασκαρίδης, ένα ομοίωμα του πλοίου SARONIC TRADER, τύπου bulk carrier, το οποίο ανήκει στο στόλο του Ομίλου Λασκαρίδη. (φωτ. 1)

• Ο κ. Αντώνιος Βλασσόπουλος, ένα ομοίωμα του περάματος «Άγιος Νικόλαος» και ένα ομοίωμα του τσερνικιού «Αθανάσιος», τα οποία κατασκεύασε ο ίδιος. (φωτ. 2-3)

1

• Ο κ. Γεώργιος Χατζηχρυσοστόμου, ένα διόραμα της Ναυμαχίας του Τραφάλγκαρ, το οποίο κατασκεύασε ο ίδιος. (φωτ. 4) 2

3

• Η κυρία Ροδούλα Σταθάκη, τέσσερα ημερολόγια του Δοκίμου Τρύφωνα Π. Κωνσταντινίδη που εκτείνονται χρονικά από το 1914 έως το 1925 και προέρχονται από το αρχείο του αειμνήστου συζύγου της Νικολάου Σταθάκη.

• O κ. Βασίλειος Ξύδης, μία φωτογραφία του Πλωτάρχη Γεωργίου Αρλιώτη που υπηρέτησε στο Α/Τ «ΥΔΡΑ» κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και σκοτώθηκε στις 22/4/1941 κατά τη βύθιση του πλοίου από γερμανική αεροπορική επιδρομή, ένα λεύκωμα της Ιστορικής Εθνολογικής Εταιρείας για τη ναυμαχία του Ναβαρίνου, ένα απόκομμα (αντίγραφο) της εφημερίδας Times και ένα απόσπασμα (αντίγραφο) του ημερολογίου του πλοίου Albion που αναφέρονται στην ίδια ναυμαχία.

4

Περιπλους 69

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

εταιρικεσ χορηγιεσ

Ευχαριστούμε τις εταιρείες που ανταποκρίθηκαν θετικά στο αίτημα του Ναυτικού Μουσείου και προσέφεραν από 300 ευρώ και άνω για τη συνέχιση της λειτουργίας του.

• AEGEAN BALTIC BANK ΑΤΕ • AIGAION ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ Α.Ε.

• BARIBA CORPORATION • BRAVE MARITIME • COSMOSHIP MANAGEMENT S.A. • CYCLON ΕΛΛΑΣ • EFSHIPPING CO. S.A. PANAMA • FAFALIOS SHIPPING S.A. • MEANDROS LINES SA • MYKONOS SHIPPING CO LTD • STEALTH MARITIME CORPORATION • UNION COMMERCIAL INC • WILHELMSEN SHIPSSERVICE HELLAS S.A.

Στον κατάλογο δεν περιλαμβάνονται οι εταιρείες που δεν επιθυμούν να δημοσιευθεί η χορηγία τους.

χρηματικες δωρεες

Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες και την ευγνωμοσύνη μας για την οικονομική τους συνεισφορά προς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για τη συνέχιση της λειτουργίας του.

• Η κα. Ελένη Παπασηφάκι προσέφερε 300,00 ευρώ εις μνήμην Χρίστου Παπασηφάκι.

• Ο κ. Δημήτριος Λαδόπουλος προσέφερε 100,00 ευρώ εις μνήμην Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α. Ιωάννη (Ντάνυ) Θεοφανίδη εκ μέρους των συμμαθητών ΣΝΔ τάξεως ’63.

ΝΕΑ ΜΕΛΗ

• Η κα. Ειρήνη Μηλιού προσέφερε 200,00 ευρώ.

Καλωσορίζουμε τα νέα μέλη του Μουσείου 1. Μάρκος Βασιλικός Πλοίαρχος (Μ) Π.Ν.ε.α. / Δ/νων Σύμβουλος MARAN TANKERS 2. Νικόλαος Βλαχόπουλος Συνταξιούχος Ναυτικός Ε.Ν. επιτ. Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου Λιτοχώρου 3. Γεώργιος Θεοτοκάς Δικηγόρος, Πρόεδρος ΝΑΤ 4. Νικόλαος Μωραΐτης Ιδιωτικός υπάλληλος 5. Δημήτριος Φαφαλιός Ναυπηγός - Μηχανολόγος 6. Ιωάννης Χατζηπροδρόμου Επιχειρηματίας

70 Περιπλους

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ | Ημερίδα Ιστορίας Ναυτικής Ιατρικής ΝΑΥΤΙΚΟΝ ΜΟΥΣΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΝΑΥΤΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και το Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών σας προσκαλούν στην Ημερίδα Ιστορίας Ναυτικής Ιατρικής που συνδιοργανώνουν με θέμα

«Η προετοιμασία και η συμμετοχή των Υγειονομικών Υπηρεσιών και η συμβολή του Υγειονομικού του Πολεμικού Ναυτικού στην εποποιία του 1940-1941» Η Ημερίδα θα πραγματοποιηθεί με την υποστήριξη του Γραφείου Μελέτης Ιστορίας Ελληνικής Ναυτικής Ιατρικής στην Αίθουσα Εκδηλώσεων του Μουσείου το Σάββατο 22 Νοεμβρίου 2014 και ώρα 10:30

Δεξιά: Ο ηρωικός κυβερνήτης του πλωτού νοσοκομείου "ΑΤΤΙΚΗ" εφ. Πλοίαρχος Δημήτριος Μελετόπουλος. Κάτω: Στο κατάστρωμα πλωτού νοσοκομείου κατά την περίοδο 1940-1941.

Nαυτικόν Μουσείον της Ελλάδος, Ακτή Θεμιστοκλέους, Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς Πληροφορίες: τηλ: 210 45 16 822, 210 45 16 264 • E-mail: nme@ath.forthnet.gr, hellenicmaritimemuseum@gmail.com Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών, Τηλ: 2107261450-419-415

ΓΑΛΑΞΕΙΔI

ΡΟΔΟΥΛΑ ΣΤΑΘΑΚΗ - ΚΟΥΜΑΡΗ

Η

Κα Ροδούλα Σταθάκη - Κούμαρη μας παρεχώρησε για τη βιβλιοθήκη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος την Τρίτη έκδοση του βιβλίου της: «Γαλαξείδι, η πολιτεία - τα σπίτια»

Οι πρώτες δύο εκδόσεις είχαν δημοσιευθεί το 1985 και από τότε η κα Σταθάκη δεν έπαψε να συγκεντρώνει υλικό επάνω στο ίδιο θέμα. Η τρίτη έκδοση έχει επαναλάβει τα στοιχεία των δύο πρώτων εκδόσεων, από σεβασμό στη μνήμη ορισμένων εκ των παραγόντων της συγγραφής τους που είχαν φύγει από τη ζωή και προστέθηκαν όλα τα καινούργια στοιχεία. Το βιβλίο σε προδιαθέτει από την πρώτη ματιά και αποπνέει μια αίσθηση ρομαντισμού και νοσταλγίας. Στις δύο πρώτες σελίδες του είναι σκιτσαρισμένα έξι ξύλινα σκάφη απ’ μ’ αυτά που χτίζονταν στο Γαλαξείδι, με τις πλέον χαρακτηριστικές ιστιοφορίες τους: Σκούνα - Λόβερ - Μούλος - Μπρίκι - Μπάρκο και Μπαρκομπέστια. Μοιάζουν σαν έτοιμα να διαπλεύσουν πάλι τα Στενά προς τη Μαύρη Θάλασσα και να κουβαλήσουν στάρια και γεννήματα απ’ την Ουκρανία και φυσικά πλούτο στο.. Γαλαξείδι. Το δεύτερο χαρακτηριστικό που με συνεπήρε είναι η γραφή του βιβλίου σε πολυτονικό σύστημα. Προσωπικά δεν κατάφερα ποτέ να προσαρμοσθώ στο μονοτονικό, παρά το γεγονός ότι ήμουν εν ενεργεία αξιωματικός όταν καθιερώθηκε. Διατηρώ την αίσθηση πως η γραφή με όλα τα σημεία του τονισμού μοιάζει με ολάνθιστο τοπίο, ενώ το μονοτονικό μου δίνει την εντύπωση άνυδρης και αποστεωμένης ερήμου. Ως προς το περιεχόμενο του βιβλίου, νο-

μίζω πως η φράση του κ. Πέτρου Θέμελη, καθηγητού του Πανεπιστημίου, στο Προοίμιο, αναδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο τα κίνητρα της έκδοσης. «Η έκδοση βιβλίων, όπως αυτό που έχει στα χέρια του ο αναγνώστης, φανερώνει εκτός των άλλων και την απόγνωση των συγγραφέων, που με οδηγό το συναίσθημα αγωνίζονται περιγράφοντας, φωτογραφίζοντας, αποτυπώνοντας, να διατηρήσουν ζωντανή, έστω τη μνήμη της ιδιαίτερης πατρίδας τους» Προσωπικά αντιλαμβάνομαι απόλυτα την αγωνία των συγγραφέων, όπως εκφράζεται μέσα στο βιβλίο και όπως περιγράφεται στην ανωτέρω περικοπή του «Προοιμίου». Αναρωτιέμαι όμως, πως θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά ;; Το Γαλαξείδι ως πολεοδομικό συγκρότημα δημιουργήθηκε την περίοδο της μεγάλης άνθησης της ναυτιλίας και της ναυπηγικής επίδοσης στο χτίσιμο των ιστιοφόρων, δηλαδή από το 1830 έως τις αρχές του 20ου αιώνα. Την εποχή εκείνη η από ξηράς πρόσβαση στην πόλη ήταν αδύνατη και η κατάσταση αυτή διατηρήθηκε μέχρι το 1963, που ολοκληρώθηκε ο δρόμος Ιτέας Ναυπάκτου. Η πρόσβαση πριν ήταν εύκολη μόνο δια θαλάσσης και αυτό το γνώρισμα

Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών.

Πρακτικά Ημερίδας 17 Δεκεμβρίου 2013, Αθήνα

Ο

Θωμάς Κατωπόδης, ο αλησμόνητος Ναύαρχος και φίλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, έφυγε από κοντά μας πριν από έναν περίπου χρόνο, στις 10 Σεπτεμβρίου 2013, αφήνοντας όλους μας ξαφνιασμένους και λυπημένους από το απροσδόκητο άκουσμα της είδησης. Στο τεύχος 84 του «Περίπλου» προσπαθήσαμε να αποδώσουμε αυτά ακριβώς τα συναισθήματα που μας δημιούργησε η αγγελία του θανάτου του. Στις 17 Δεκεμβρίου 2013, στο αμφιθέατρο του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων, η Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών οργάνωσε μια εκδήλωση / αφιέρωμα για τα δύο επίλεκτα στελέχη της που έφυγαν από τη ζωή : • Τον Ναύαρχο Θωμά Κατωπόδη Πρόεδρο της Εταιρείας • Τον Ιατρό καρδιολόγο Γεώργιο Ροντογιάννη Αντιπρόεδρο Ο σημερινός Πρόεδρος της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών κ. Διονύσιος Μελάς είχε την καλοσύνη να προσκομίσει ο ίδιος και να δωρήσει στο Μουσείο τα πρακτικά της ημερίδας εκείνης και μέσα από τις περιγραφές των ομιλητών να μας ζωντανέψει και πάλι τον αείμνηστο Θωμά που τόσο αγαπήσαμε. Το Μουσείο του οφείλει πολλά ως ανταπόδοση της αγάπης του για τη ναυτική παράδοση της χώρας μας. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Πρόεδρος ΝΜΕ

72 Περιπλους

έκανε να μοιάζει η πόλη με νησί. Η σχετική αυτή απομόνωση βοήθησε να διατηρήσει το Γαλαξείδι για πολύ μακρύτερο χρονικό διάστημα, από άλλα μέρη της Ελλάδας, τα ιδιαίτερα γνωρίσματα και τα παραδοσιακά του στοιχεία. Μετά την οδική σύνδεση όμως, η γραφικότητα της πόλης και του όλου τοπίου προσείλκυσε επισκέπτες, που επιθυμούσαν κι αυτοί να γνωρίσουν και να απολαύσουν τον παραδοσιακό οικισμό. Η καθ’ όλα κατανοητή αυτή επιθυμία έφερε κόσμο, αυτοκίνητα, απαίτησε χώρους στάθμευσης, καφετέριες, εστιατόρια, δωμάτια προς ενοικίαση, κλπ, κλπ. Είναι αλλοτρίωση αυτή ;; Έχει ασφαλώς δυσμενείς επιπτώσεις στο τοπίο της πόλης. Στους κατοίκους όμως ;; Μήπως τελικά είναι μια αναπόδραστη εξέλιξη ;; Συμμερίζομαι την αγωνία των συγγραφέων, αλλά πρέπει να δεχθούμε ότι τα κοινωνικά πράγματα βαδίζουν τον δρόμο τους κι εμείς οι παλιότεροι νιώθουμε τη νοσταλγία των πρώτων μας εντυπώσεων να φεύγει και να χάνεται στο βάθος του παρελθόντος. Αυτές τις πρώτες εντυπώσεις προσπαθεί να συγκεντρώσει και να διαφυλάξει η κα Ροδούλα Σταθάκη, η αρχόντισσα του Γαλαξειδίου. Αναμνήσεις από ένα Γαλαξείδι που χάνεται κι αλλάζει. Το επιτυγχάνει με επιμονή στις αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες, στα κάγκελα των μπαλκονιών, στα ρόπτρα των εισόδων, στους εντοιχισμένους κρίκους για να πρυματσώνουν τα ιστιοφόρα, στα στενά καντούνια που κυκλοφορούσαν και δεν χωρούν σήμερα τροχοφόρα και στα τόσα άλλα δείγματα μιας άλλης εποχής. Κα Σταθάκη σας ευχαριστούμε τόσο για τη δωρεά, όσο και για την αισθητική συγκίνηση που μας χαρίσατε. Γιάννης Παλούμπης

Βιβλιοπαρουσιάσεις

Τετραλογία του Αιγαίου. Μινωική Θαλασσοκρατία.

Ειρήνη Σαρόγλου-Τσάκου

Τ

ο Ίδρυμα «ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ» - Διεθνές Κέντρο Ναυτικής Έρευνας και Παράδοσης στο πλαίσιο των δράσεων του για την προώθηση της έρευνας της ελληνικής ναυτικής ιστορίας ξεκίνησε μία εκδοτική προσπάθεια υπό τον γενικό τίτλο Τετραλογία του Αιγαίου. Πρόκειται για ένα τετράτομο έργο που στόχο του έχει να παρουσιάσει τις ρίζες της ελληνικής ναυτιλίας, που χάνονται στην άχλυ του χρόνου. Πρώτος σταθμός του ταξιδιού πίσω στον χρόνο είναι η Μινωική Κρήτη, η θαλασσοκράτειρα της Εποχής του Χαλκού. Συγγραφέας του έργου είναι η πολυγραφότατη γιατρός κα Ειρήνη Σαρόγλου- Τσάκου, η οποία μας εκπλήσει για άλλη μια φορά με το πολύπτυχο των ενδιαφερόντων της αλλά και τις βαθιές γνώσεις της για την ιστορία και αρχαιολογία της μινωικής Κρήτης. Τα κείμενα του ανά χείρας καλαίσθητου τόμου είναι γραμμένα σε γλώσσα απλή και εύλητπη. Με αμεσότητα διατυπώνονται εύστοχες αντιπαραβολές των ιστορικών και αρχαιολογικών δεδομένων με τη μυθολογία αλλά και τη σύγχρονη εποχή. Τα εμβριθή γραπτά συμπληρώνονται με πλουσιότατο φωτογραφικό υλικό των αρχαιολογικών τεκμηρίων που πιστοποιούν τα μεγάλα επι-

τεύγματα του πρώτου ναυτικού πολιτισμού στην αυγή της ευρωπαϊκής ιστορίας. Μιά μεγάλη ιστορική αλήθεια που θέλει να αναδείξει η συγγραφέας με τα γραπτά της, είναι ότι η αρχαία Ελλάδα αποτελεί το λίκνο της Ευρώπης, αφετηρία του πολιτισμού της. Το βιβλίο ξεκινάει με την φράση του αείμνηστου ακαδημαϊκού και ένθερμου υποστηρικτή της ευρωπαϊκής ιδέας Κωνσταντίνου Τσάτσου: Η Ελλάδα είναι η μητέρα της Ευρώπης, ενώ το βιβλίο κλείνει με την εξής φράση της ιατρού κυρίας Ειρήνη Σαρόγλου - Τσάκου: Το νήπιο ακόμη Ευρώπη, εξακολουθεί να γαλουχείται, από τη μάνα «Ελληνικός πολιτισμός» Η ύλη του βιβλίου διαρθρώνεται σε 3 ενότητες. Η πρώτη έχει τίτλο «Ιστορία και Μύθος», η δεύτερη «Το Ναυτικό Θαύμα των Μινωιτών» και η τρίτη έχει ως τίτλο «Ο πρώτος υψηλού επιπέδου ευρωπαϊκός πολιτισμός». Ενδιαφέρον παρουσιάζει για την πρωτοτυπία των πληροφοριών που προσφέρει το τελευταίο, ειδικό κεφάλαιο που είναι αφιερωμένο στη μινωική και κατ’ επέκταση στην αρχαία ελληνική ιατρική. Το σύγγραμμα προλογίζουν η κυρία Αναστασία Κατσικογιάννη-Μπάστα που έχει τον συντονισμό του εκδοτικού εγχειρήματος

της Τετραλογίας του Αιγαίου και ο φιλίστορας, ποιητής, συγγράφεας Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Κωνσταντίνος Καταγάς, που είχε διατελέσει επί πολλά έτη και συνεργάτης του περιοδικού μας «Περίπλους». Η εξαιρετική από όλες τις απόψεις έκδοση του Ιδρύματος «ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ» είναι ένας θησαυρός πατριδογνωσίας που αξίζει να υπάρχει σε κάθε ελληνική βιβλιοθήκη. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος ΝΜΕ

σπυροσ συνοδινοσ Σατιρικά Παράταιρα

Γ

ια τον Σπύρο Συνοδινό, τον συμπατριώτη μου Κεφαλλονίτη και τις καλλιτεχνικές του ανησυχίες και αναζητήσεις, έχω ξαναγράψει. Ετούτη τη φορά όμως η ποιητική του συλλογή: «Σατιρικά Παράταιρα. Ληξουριώτικο Ντελίριο». ξεπέρασε κάθε προηγούμενο και πιστεύω πως τον καθιερώνει και τον εντάσσει στους μεγάλους Κεφαλλονίτες σατιρικούς ποιητές, αξεπέραστη κορυφή των οποίων, είναι ο Ανδρέας Λασκαράτος, ο ανδριάντας του οποίου κοσμεί την κεντρική πλατεία του Ληξουριού. Όσο κι αν ο Σπύρος, όπως κι ο Λασκαράτος άλλωστε, θέλουν να τονίζουν την ξεχωριστή τους προέλευση από το πανέμορφο Ληξούρι, σε αντιδιαστολή με το όχι... λατρευτό Αργοστόλι, εμείς οι λοιποί Κεφαλλονίτες που δεν ανήκουμε στα δύο ακραία στρατόπεδα, τους αγαπάμε όλους και νιώθουμε περήφανοι για τις δικές τους επιτυχίες. Μια συλλογή ποιημάτων, λοιπόν, που θυμίζει και παραπέμπει στο πανέξυπνο σατιρικό πνεύμα των παλιών Ληξουριωτών, οι οποίοι καθισμένοι στη δροσιά του πανάρχαιου φίκου της κεντρικής πλατείας, συζητούν και

σατιρίζουν τα πάντα: Από την ίδρυση του κόσμου: Όντις έπλασε ο Θεός την Οικουμένη Το Ληξούρι και τσου άλλους τόπους... (Ανδρέας Λασκαράτος: «Γιατί τα τάλαρα τα λέμε Τάλαρα») Μέχρι τις πιπεράτες αταξίες του Libro D’ Oro (Συνοδινός, σελίδα 82) Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος έχει τη δική του τιμητική στην ποιητική συλλογή του Σπύρου με την ιδιαίτερα σατιρική τριλογία (Σελ. 57). Παρατίθεται απόσπασμα που αφορά την Πρόεδρο: Εξ Αμαλιάδος κόρη, στου Μουσείου το παπόρι συλλογών και κειμηλίων στέκει όρθια στην πλώρη Αγαπητέ Σπύρο, σαν Κεφαλλονίτης, αλλά και σαν απλός αναγνώστης, σ’ ευχαριστώ πολύ για το όμορφο δώρο του βιβλίου σου προς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και τις ευχάριστες στιγμές που μου χάρισε η ανάγνωσή του. Τώρα, αν ο «δίαυλος του Στράβωνα» χώριζε την... Ομηρική Ιθάκη (λέγε την Παλική) από τη λοιπή Κεφαλλονιά, ας το βρουν οι ειδικοί

επιστήμονες και οι αρχαιολόγοι, εμείς όλοι οι Κεφαλλονίτες νιώθουμε αγάπη και περηφάνια για τους ερευνητές της τέχνης σαν εσένα. Γιάννης Παλούμπης Περιπλους 73

ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΚΑΡΑΣ Η δικαιοσύνη σου δικαιοσύνη εις τον αιώνα...

Κ

άποτε που συναντήθηκα με τον Αντώνη Κακαρά, είχα μόλις δημοσιεύσει μια βιβλιοκριτική για ένα βιβλίο του, με ρώτησε: «Μα πότε προλαβαίνετε και τα διαβάζετε όλα αυτά;;». Η ερώτησή του μπορεί να ήταν μια τυπική εκδήλωση ευγενείας από νεώτερο προς αρχαιότερο, όπως συνηθίζουμε οι απόφοιτοι της Σχολής Δοκίμων τηρώντας τις αρχές της Σχολής μέχρι να πεθάνουμε. Με δεδομένο ότι ο Αντώνης δεν επιδίδεται, εκ χαρακτήρος, σε τέτοιου είδους επιφανειακές λεπτότητες θεωρώ ιδιαίτερα τιμητικό τον πληθυντικό και ειλικρινή την ερώτηση. Τώρα είναι η σειρά μου να ρωτήσω: «Καλά Αντώνη, πότε προλαβαίνεις και τα γράφεις όλα αυτά;;» Το καινούργιο βιβλίο του Αντώνη Κακαρά «Η δικαιοσύνη σου δικαιοσύνη εις τον αιώνα...» έχει τίτλο που παραπέμπει σε θρησκευτικές αναφορές. Είναι τυχαίο όταν έγραφα ότι ο Αντώνης εμφανίζεται βαθιά πιστός παρά το γεγονός ότι καυτηριάζει τους επίορκους θρησκευτικούς λειτουργούς;; Τέλος πάντων το καινούργιο βιβλίο εμφανίζει με τρόπο μυθιστορηματικό και συγχρόνως χιουμοριστικό τις αδυναμίες της ελληνικής δικαιοσύνης, που μαζί με τις γνωστές αδυναμίες των δύο άλλων πόλων της εξουσίας στον τόπο μας, τον νομοθετικό και τον εκτελεστικό, συγκροτούν μια πολιτειακή ενότητα που μας πληγώνει όλους. Να πως ο ίδιος ο Αντώνης δίνει μια περίληψη του κεντρικού νοήματος του βιβλίου του: «Το κακό αλωνίζει στο μυθιστόρημα αυτό, και εξοργίζει. Και τούτο γιατί η ταλαίπωρη Δικαιοσύνη καθυστερεί στην απονομή της

καθηλωμένη από την πολυνομοθεσία και πελαγοδρομώντας στη δικομανία που μας διέπει. Παράλληλα, η δημόσια διοίκηση νοσεί όσο δεν αποκόπτεται ο λώρος της από τα κυβερνώντα Κόμματα. Και αυτό επίσης εξοργίζει ενώ εξουθενωμένοι οι λειτουργοί της, καλούνται να υπηρετήσουν τους προσφεύγοντες σε ρυθμό και γραφειοκρατία που τρελαίνει εκατέρωθεν...» Η αντίδρασή μας σε όλα αυτά είναι ο αυτοσαρκασμός, που προβάλλει ανάγλυφα μέσα από τα γραφόμενα του Αντώνη. Η πλοκή του μυθιστορήματος ξεκινάει από γεγονότα του Ναυτικού, μεγάλη και αστείρευτη δεξαμενή σπαρταριστών καταστάσεων και συνεχίζει στην «αθώα και αγνή» ελληνική επαρχία. Έτσι δίνεται η ευκαιρία στον Αντώνη να αναδείξει το ιδιαίτερα δυνατό χαρακτηριστικό της αφήγησής του. Η βαθιά γνώση της επαρχιακής ζωής, εμφανής σε όλα του τα βιβλία, χαρακτηρίζει το ύφος του συγγραφέα. Βέβαια αυτό είναι το ύφος και η επιφάνεια, γιατί το νόημα είναι πάντα η ανάδειξη και προβολή των κακώς κειμένων της δημοσίας μας διοίκησης. Το έχω ξαναγράψει και θα το επαναλάβω. Μπορεί να μη συμφωνεί κανένας με όλα όσα γράφει ή υπονοεί ο Αντώνης, ένα όμως δεν μπορεί να αρνηθεί, ότι τα βιβλία του περιέχουν αρκετές αλήθειες και ότι είναι απολαυστικά στην ανάγνωση. Πριν κλείσω την παρουσίαση αυτού του βιβλίου νομίζω πως υποχρεούμαι να υπενθυμίσω ότι άνθρωποι διαβλητοί, με αδυναμίες και ελαττώματα υπάρχουν σε όλους τους τομείς και χώρους της κοινωνικής ζωής

μέσα στην οποία ζούμε χωρίς αυτό να απαξιώνει ή υποτιμά τον θεσμό τον οποίο υπηρετούν. Θα ήταν παράξενο αν στη Δικαιοσύνη δεν υπήρχαν ανάλογα παραδείγματα. Ειδικότερα όμως ο θεσμός της Δικαιοσύνης, στη Δημοκρατία αποτελεί την τελευταία καταφυγή των απλών και αδύνατων ανθρώπων εναντίον της αυθαιρεσίας των ισχυρών, κρατικών και μη, παραγόντων. ΄Οποιο λοιπόν δημοσίευμα χιουμοριστικό ή μη, που θα μπορούσε να εκληφθεί ως ενάντιο στον θεσμό, θα πρέπει να εξετάζεται προσεκτικά, γιατί διαφορετικά δρα αντίθετα από τις απόψεις και τους σκοπούς του συγγραφέα. Γιάννης Παλούμπης

Ανάτυπα Διεθνούς Δικαίου

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΟΥΛΑΝΤΖΑΣ

Ο

Δόκτωρ Νικόλαος Πουλαντζάς είναι επίτιμος καθηγητής του Διεθνούς Δικαίου τη; Θάλασσας στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Παλαιότερα είχε διατελέσει Διευθυντής του Καναδικού Ινστιτούτου για τη Διεθνή Τάξη (Canadian Institute for International Order C.I.I.O.) στην Οττάβα του Καναδά. Ο Δόκτωρ Πουλαντζάς είχε την καλοσύνη να εμπλουτίσει τη βιβλιοθήκη του Ναυτικού Μουσείου με τρία ανάτυπα από αντίστοιχες εργασίες του σε θέματα σχετικά με το αντικείμενο της επιστήμης του, τα οποία θα είναι πολύτιμα σε όλους τους ερευνητές επισκέπτες της βιβλιοθήκης μας. Α. Επιχειρήσεις Έρευνας και Διάσωσης στο Διεθνές Δίκαιο. Η εργασία είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα εν όψει της πρόσφατης (8 Μαρτίου 2014) εξαφανίσεως της πτήσης ΜΗ 370 των Μαλαισιανών αερογραμμών στον Ινδικό Ωκεανό, την οποία περιγράφει και εξετάζει από πλευράς Διεθνούς Δικαίου. Παράλληλα η εργασία επεκτείνεται στα συνεχή επεισόδια στην ελληνοτουρκική

74 Περιπλους

θαλάσσια οριακή γραμμή με Ασιάτες και Αφρικανούς λαθρομετανάστες που με την ανοχή, ακόμα και την ενθάρρυνση της Τουρκίας επιχειρούν να περάσουν σε ελληνικό έδαφος υπό την καθοδήγηση τούρκων λαθρεμπόρων. Β. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η ΑΟΖ των Μεσογειακών κρατών. Στην εργασία αυτή ο Δρ. Πουλαντζάς αποδεικνύει ότι σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο δεν υπάρχει υποχρέωση να συνεργασθούν τα παρακείμενα κράτη για την έρευνα και την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Γ. Το καθεστώς των νήσων στο Διεθνές Δίκαιο της Θαλάσσης. Η νήσος Μεγίστη (Καστελόριζο) Το αντικείμενο της εργασίας είναι εξαιρετικής σημασίας και επεξεργάζεται το όλο ευαίσθητο από πάσης πλευράς θέμα της ανακήρυξης της ΑΟΖ του συμπλέγματος των νήσων του Καστελορίζου. Παράλληλα ο Δρ. Πουλαντζάς στοιχειοθετεί κάποιες εισηγήσεις για το ζήτημα οι οποίες αποτελούν

πολύτιμο οδηγό για τους υπευθύνους. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκφράζει θερμές ευχαριστίες στον Δρα. Νικόλαο Πουλαντζά για την ευγενική του χειρονομία. Περίπλους

Δωρεές βιβλίων & περιοδικών

Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Εξωραϊστικός & Πολιτιστικός Σύλλογος Αγόριανης: «Πρακτικά Β’ Αρχαιολογικής & Ιστορικής Ημερίδας: Αρχαιολογική και Ιστορική περιήγηση στη Βόρεια Λακεδαίμονα». Λ. Σουχλέρης (επιμ.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριον Κων/νο Πικρό: «Μπουνταλάς 1967» ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριον Νικόλαο Αγγελίδη: «Στον πηγαιμό για την Κερύνεια» του Νικ. Αγγελίδη ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση: «Αιγές: Η Βασιλική Μητρόπολη των Μακεδόνων» ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Αναγνωστήριο Καλύμνου «Αι Μούσαι»: «Λεξικό του ιδιώματος της Καλύμνου» ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριον Γεώργιο Χάλαρη: 1. «Maritime Dominion and the Triumph of the Free World» by Peter Padfield. 2. «Proceedings» (Μarch 2013, December 2013, January-February 2014). 3. “Warship World” January/February, March/April 2014 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- A ντιναύαρχο Δημ. Μπαντιά Λ.Σ.: «Η εξέλιξη της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας στο πέρασμα των αιώνων» ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κ ύριον Δημήτριο Στ. Πολέμη: 1. «Οι δράσαντες κατά την επανάστασιν του 1821 Ανδρίοι». 2. «Η οδύσσεια ενός Ανδριώτη» Μιχ. Γ. Βλαχάκη. 3. «Ανδριώτικες ιστορίες» Μιχ. Γ. Βλαχάκη ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κ υρία Λουΐζα Σομαρίπα: «Ο Ναυτικός Πόλεμος του 1940 όπως τον έζησα:Αναμνήσεις 2/3/1935 – 25/3/1943» του Επαμ. Καββαδία.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κ υρία Ροδούλα Σταθάκη: «Γαλαξείδι. Η πολιτεία - τα σπίτια».

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κ ύριον Γιάννη Βλασσόπουλο: 1. «Θιακά σύμμεικτα» Γ.Βλασσόπουλου. 2. «Αφίξεις καραβιών στην Ιθάκη 1694-5 και 1698-9» Γ. Βλασσόπουλου ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κ υρία Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη: 1. «Οι Έλληνες Στρατιωτικοί». 1-3ος τομ. Του Αντ. Κακαρά. 2. «Derive a partir de Marx et Freud» J.F. Lyotard. 3. «Οι δράσαντες κατά την επανάστασιν του 1821 Ανδρίοι» Ι.Π. Ζωγράφου. 4. «Το Ελληνικό ναυτιλιακό θαύμα». 5. «Traditional Boat show Methana 2014 (2 cop.). 6. «Νεράϊδα»: επιχειρηματική ιστορία». 7. «Αρχιεπίσκοπος Λουκάς» Νεκτ. Αντωνοπούλου. 8. «Λάμπρος Κατσώνης» Π. Στάμου ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Kοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση: Ένα αντίτυπο του Κορανίου, έκδοσης του Ιδρύματος.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Υπολιμεναρχείο Αιγίου: 1. «Το Ελληνικόν Εμπορικόν Ναυτικόν κατά τον τελευταίον πόλεμον» Εμ. Μπαμπούρη, 2. «Πυρκαϊαί επί πλοίων» Ι. Παπαδόπουλου.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριον Νικόλαο Μ. Πουλαντζά: 1. «The European Union and the exclusive economic zone of Mediterranean States: Does a duty to cooperate exist;», 2. «Search and Rescue Operations in International Law: Recent Developments» --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριον Γεώργιο Ανδρεαδάκη: «Στην ομίχλη τρεις ζωές» Γ. Ανδρεαδάκης ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Μορφωτικός και Εκπολιτιστικός Σύλλογος Κύμης: 1. «Ξένοι περιηγητές και ερευνητές για την Κύμη» της Β. Πανδή-Αγαθοκλή. 2. «Έν Γιουργέβω...1866: Στιγμές ιστορίας και ποίησης» του Χρ. Κάραλη ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριον Παναγιώτη Καμηλάκη: 1. «Κέντρον ερεύνης της ελληνικής λαογραφίας» Ακαδημία Αθηνών. 2. «Κύπρος 10.000 χρόνια ιστορίας & πολιτισμού». 3. «Γεώργιος Καραϊσκάκης» Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας Μάρτιος 2002. 4. «Αμπελουργία και κρασί στον παραδοσιακό πολιτισμό της περιοχής Κοζάνης-Γρεβενών» Παν. Καμηλάκη – Ευαγ. Καραμανές. 5. «Οι καρβουνιάρηδες της Ικαρίας στον ευρύτερο χώρο του Αιγαίου» Π. Καμηλάκης. 6. «Πατριδωνυμικά (εθνικά) επώνυμα στη Φθιώτιδα», 7. «Κάστρο Λεμεσού. Μεσαιωνικό Μουσείο Κύπρου» ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριον Γεώργιο Γιαγκάκη: 1. Μνήμη Δημ. Σ. Λουκάτου (1908-2003), 2) Τήνος. Χάρτης 2014.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Museu Maritim de Barcelona: «La Sebap i el mar». M.Gomez ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριον Νικόλαο Μωραϊτη: «Γλώσσα Σκοπέλου. Το χρονικό μιας μικρής πατρίδας» Χρ. Δ. Αντωνίου.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριος Καψάλης, Δ. Διευθυντής ΜΙΕΤ: «Η πολιτική οικονομία του Αριστοτέλη» Θ. Π. Λιανός (2 αντ.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριον Ηλία Νταλούμη: 1. «Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος» 1,2 τομ. Niall, Ferguson. 2. «Η στρατιωτική άνοδος της Κίνας» Κωνσταντίνος, Γρίβας.

3. «Γεωγραφικό λεξικό της Ελλάδας» Α,Β,Γ τομ. Σταματελάτος,Μιχ. 4. «Ανάλυση της κατάστασης στην Ανατολική Μεσόγειο: μελέτη» ΓΕΕΘΑ. 5.«Πολεμική Αεροπορία - 80 χρόνια» Τσαγκαράτος, Αντ. 6. «Bilbroughs» James J. McGrane. 7. «Η Μικρασιατική εκστρατεία (19191922)» Δ’ μέρος Σαράντος, Καργάκος. 8. «Λαϊκισμός στην Ευρώπη και την Αμερική: Απειλή ή διόρθωση για τη Δημοκρατία;» Cas Mudde. 9. «Ευρωπαϊκή επιτροπή και γραφειοκρατική αυτονομία» Αντώνης Α. Έλληνας. 10.«Σύμμαχοι αλλά όχι φίλοι. ΗΠΑ – Τουρκία, 1919-2000» Εκάβη Αθανασοπούλου. 11.« Α Critical Vulnerability» David Stevens.

12.«Οι Τουρκικές μυστικές υπηρεσίες» Μάνος Ηλιάδης. 13.« Δωδεκάνησα. Συνθήκες-νόμοι-στατιστικές-χάρτες 1947-1997» Τριαντ. Γεροζήσης. 14.«Το θεμελιώδες πρόβλημα στο Αιγαίο» Ali Kurumahmut.

15.«Γεωγραφική – ιστορική – νομική κατάσταση των νήσων-νησίδων του Αιγαίου». 16.«Η κατεχόμενη γη μας» Υπουργείο Παιδείας. 17.«Πακτωλός γνώσεων-παροιμιών-ρητών-γνωμικών» Ματθαίου Δασκαλόπουλου. 18.«50 χρόνια Σ.Τ.Υ.Α. 1949-1999» ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριον Αθανάσιο, Μελά: «Αφιέρωμα μνήμης και τιμής στον Πρόεδρο Θωμά Π. Κατωπόδη (1948-2013) και στον Αντιπρόεδρο Γεώργιο Π. Ροντογιάννη (1945-2013): Πρακτικά ημερίδας, Αθήνα, 17 Δεκεμβρίου 2013» Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριον Αντώνιο Κακαρά: «Η Δικαιοσύνη σου δικαιοσύνη εις τον αιώνα...»Α. Κακαρά --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Περιοδικά & έντυπα που εστάλησαν στο ΝΜΕ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ 1. ΚΑΣΤΕΛΛΑ 2. ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΝ ΦΩΣ 3. ΝΕΑ του Σ.Α.Σ.Μ.Υ.Ν.

4. Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ 5. ΚΡΗΤΙΚΑ ΝΕΑ 6. ΕΦΕΔΡΙΚΑ ΝΕΑ 7. Η ΦΛΟΓΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ.

8. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΒΡΟΝΤΑΔΟΥ 9. ΚΡΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ 10. Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΑΠΟΣΤΡΑΤΩΝ ΑΞ/ΚΩΝ ΣΤΡΑΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ-ΘΡΑΚΗΣ (ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΣΜΥ) 11. ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΙΔΕΑ

12. ΞΙΦΙΑΣ (τ.165) ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. SHIPPING. International Monthly Review 2. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ (τ. 969) 3. ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 4. ΝΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 5. ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ 6. ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΗ ΗΧΩ (τ.128) 7. ΗΧΩ ΤΗΣ ΠΕΣΜΕΝ (τ. 159 ) 8. ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 9. ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΠΕΜΜΕΚΕΝ 10. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ (τ. 587) 11. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ (τ. 108)

12. ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ (τ. 47 ) 13. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 14. Ο ΠΑΛΑΙΜΑΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ (100).

15. ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΙΑ (τ. 144) 16. ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΙ ΑΠΟΗΧΟΙ (τ. 121,122) 17. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ 18. ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ 19. ΤΗΕ ΜΟΤΟR SHIP vol. 95/Issue 1116 20. ΣΤΗΝ ΕΡΜΙΟΝΗ ΑΛΛΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ (τ. 14) 21. SHIP MANAGEMENT INTERNATIONAL 22. ΑΕΛΛΩ (τ.35, 36) 23. JAMBO = ΓΕΙΑ ΣΟΥ (φυλ.9-Ιούνιος 2014) 24. ΝΑΥΤΙΛΟΣ. ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΧΙΟΥ Περιπλους 75

Λεωνίδας Βασιλικόπουλος

Τ

ούτες τις θλιβερές ώρες που ένας αγαπητός σύντροφος και φίλος βρίσκεται ασάλευτος μπροστά μας, τούτη τη στιγμή που το Έθνος ολόκληρο χάνει έναν αγωνιστή της Δημοκρατίας, που άγγιζε τα όρια του ήρωα, όσα λόγια και να πει κανείς λίγα και φτωχά είναι. Ωστόσο για να θυμούνται οι νεώτεροι, επειδή οι νεκροί μέσα στις μνήμες μας ζούνε, θέλω να εκφράσω τον ύστατο χαιρετισμό από μέρους του Συνδέσμου φυλακισθέντων και Εξορισθέντων, 1967-1974, ως εξουσιοδοτημένο μέλος του, του οποίου ο μεταστάς υπήρξε ιδρυτικό μέλος του και διετέλεσε για ένα διάστημα πρόεδρός του. Συνήθως η ποιότητα σημειώνεται με τρία Άλφα, στην περίπτωση όμως του Λεωνίδα Βασιλικόπολου αυτά τα άλφα ήσαν πολύ περισσότερα: Άνθρωπος, Άνδρας, Ανεπίληπτος, Ασυμβίβαστος, Ακατάβλητος, Αμετανόητος. Το μυαλό του δεν μπορούσε να χωρέσει την καταπάτηση των δημοκρατικών δικαιωμάτων του ανθρώπου, αδιάφορα αν στρέφονταν κατά του ιδίου ή κατά άλλων. Μέλος των Οργανλωσεων «Φιλική Εταιρεία», «Ελεύθεροι Έλληνες» και «Ελληνική Αντιδικτατορική Νεολαία» πολέμησε τη χούντα από κάθε μετερίζι και πλήρωσε πανάκριβα το τίμημα με φυλακίσεις, εκτοπίσεις, εξορίες. Δεν υπέστειλε ποτέ τη σημία του ήθους και του φρονήματός του, το οποίο αργότερα σκόρπισε απλόχερα σε όλο το Πολεμικό Ναυτικό, όταν επάξια επελέγη για Αρχηγός του. Εγώ ως υπαρχηγός του είχα την ευκαιρία να τον ζήσω αρκετά από πολύ κοντά και να δω ανάγλυφα όλες τις αρετές του. Είμαι σε θέση να βεβαιώσω την απεριόριστη λατρεία ποθ έτρεφε για το Πολεμικό Ναυτικό, τις ενέργειες του για τη βελτίωσή του, αλλά κα την παθολιγική του αγπάπη που εισέπραττε από όλα τα στελέχη κάθε ηλικίας και βαθμού. Όλοι σχεδόν όταν αναφέρονταν σ’ αυτόν δεν χρησιμοποιούσαν τους τυπικούς όρους Αρχηφός, Ναύαρχος κλπ έλεγαν απλά ο «Λεωνίδας» σα να επρόκειτο για τον παιδικό δικό τους φίλο, τον παντού και πάντα προστάτη κα συμπαραστάτη τους. Στην μεγάλη εθνική κρίση του 1987, που απειλήθηκε πόλεμος με τους γείτονες επέδειξε απαράμιλλη ψυχραιμία και αποφασιστικότητα. Οι ενέργειες του καθ’ όλη τη ζωή του συνέθεταν τους ορισμούς της τιμιότητας, της Αξιοπρέπειας και του γνήσια δημοκρατικού φρονήματος. Μέσα στο Πολεμικό Ναυτικό ευτυχήσαμενα έχουμε πολλούς αρχηγούς που υπήρξαν πραγματικά Σύμβολα, ο Λεωνίδας Βασιλικόπουλος όμως υπήρξε με διαφορά ο αρχηγός της καρδιάς μας!! Καλό σου ταξίδι, συνάδελφε, σύντροφε και φίλε. Αντιναύαρχος Τιμόθεος Μασούρας ΠΝ εα Επίτιμος Αρχηγός Στόλου

Σπυρίδων Πανώριος

Σ

τις 16 Αυγούστου το Πολεμικό Ναυτικό έχασε ένα από τα παλαιά και εξαίρετα στελέχη του και το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος έναν πραγματικό φίλο. Πρόκειται για τον αγαπητό σε πολλούς παλιούς συναδέλφους του στο Π.Ν. Σπύρο Πανώριο. Είναι αλήθεια πως η ταλαιπωρία των δύο τελευταίων ετών με την επώδυνη ασθένειά του, τον είχε κρατήσει μακριά τόσο από τις εκδηλώσεις του Πολεμικού Ναυτικού, όσο και του Ναυτικού Μουσείου. Παλιότερα είμαστε συνηθισμένοι να τον βλέπουμε σε όλες τις περιστάσεις και βέβαια να ακούμε τις συμβουλές του από τον πολύπειρο στις Δημόσιες Σχέσεις φίλο, για τις αβλεψίες ή παραλείψεις μας. Ο Σπύρος σταδιοδρόμησε στο Πολεμικό Ναυτικό ως Οικονομικός Αξιωματικός αφού προηγουμένως είχε υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία ως Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Πεζικού. Ήταν η εποχή των πέτρινων μεταπολεμικών και μετεμφυλιακών χρόνων που η ένταξη στο Π.Ν. δεν εξαρτάτο αποκλειστικά από τα ακαδημαϊκά κριτήρια, αλλά κυρίως από την επιθυμία της συνεισφοράς στο εθνικό έργο, που υποδήλωνε η συμπερίληψη στο Σώμα των Αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού και αποτελούσε το κύριο εφόδιο για την ένταξη αυτή. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Σπύρος δεν ολοκλήρωσε αργότερα τις ακαδημαϊκές του σπουδές, αποκτώντας το πτυχίο της Νομικής Σχολής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Το ιδιαίτερό του όμως στοιχείο ήταν ο χαρακτήρας του. Σοβαρός και μετρημένος στη δουλειά του, εύχαρις και καλοδεχούμενος στις συναναστροφές του. Στους παλιότερους αποτέλεσε το σημείο αναφοράς του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού σχεδόν ολόκληρη τη δεκαετία του ’80 μέχρι την αποστρατεία του στις αρχές της δεκαετίας του ’90, είτε ως επικεφαλής του Γραφείου Δημοσίων Σχέσεων, είτε ως Διευθυντής της Γενικής Γραμματείας του ΓΕΝ, είτε ως Γραμματέας του Ανωτάτου Ναυτικού Συμβουλίου, είτε τέλος ως Διευθυντής Ε΄ Κλάδου του ΓΕΝ. Στο Ναυτικό Μουσείο συμπαραστάθηκε και υπήρξε σε όλη του τη ζωή και υπήρξε πολύτιμος σύμβουλος και πρεσβευτής στο ΓΕΝ των αειμνήστων Προέδρων του Μουσείου εκείνης της εποχής, Εμμανουήλ Μακρή και Κώστα Παΐζη. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος τιμά τη μνήμη ενός αληθινού φίλου και εύχεται στους οικείους του, τη γυναίκα του Ρίτσα, τα παιδιά του καθώς και τα εγγόνια του να ζήσουν και να τον θυμούνται για πολλά, πολλά χρόνια, όπως θα τον θυμόμαστε κι εμείς οι φίλοι του. Να είναι καλό κι ανέφελο το στερνό ταξίδι σου καλέ μας φίλε. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Πρόεδρος ΝΜΕ 76 Περιπλους

Χρήστος Παπασηφάκις

Σ

τις 23 Ιουλίου 2014 έφυγε από κοντά μας το εκλεκτό μέλος του Μουσείου μας και βετεράνος του Β΄ ΠΠ Αρχιπλοίαρχος ε.α. Χρήστος Παπασιφάκις Π.Ν. Ο εκλιπών ανήκε στην ευλογημένη εκείνη γενιά των ηρώων που πολέμησαν με ανδρεία ενάντια στις φασιστικές ορδές του Β΄ΠΠ. Είναι χαρακτηριστικό ότι όντας δευτεροετής Δόκιμος τον Απρίλιο του 1941 διετάχθη να απέλθη της Σχολής σε επ’ αόριστον άδεια λόγω των ζημιών που είχε υποστεί το κτίριο από τους γερμανικούς βομβαρδισμούς. Μέσα σε δύο μήνες από τη λήψη της υποχρεωτικής του αδείας, τον Ιούνιο του 1941, διέφυγε στη Μέση Ανατολή όπου και εντάχθηκε στο Πολεμικό Ναυτικό, συμπλήρωσε τις ναυτικές σπουδές του και το καλοκαίρι του 1943 ονομάσθηκε Σημαιοφόρος. Τον Οκτώβριο του 1943 υπηρετούσε στο Αντιτορπιλικό ΑΔΡΙΑΣ και έλαβε μέρος στις συμμαχικές επιχειρήσεις των Δωδεκανήσων, κατά τις οποίες, λόγω πρόσκρουσης σε νάρκη αποκόπηκε η πλώρη του πλοίου. Ακολούθησε η επική διαφυγή στην Αλεξάνδρεια του μισού ΑΔΡΙΑ που άφησε έκπληκτη τη ναυτική οικουμένη και κληροδότησε παρακαταθήκες δόξας και ανδρείας στους άνδρες του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού στους οποίους υποδεικνύει για πάντα τον δρόμο του καθήκοντος και της τιμής. Ο Χρίστος Παπασηφάκις είχε τιμηθεί δύο φορές με το Μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων, δύο φορές με το Παράσημο του Πολεμικού Σταυρού, με τον Σταυρό του Τάγματος του Φοίνικος μετά Ξιφών, με το Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας και το Μετάλλιο του Ιταλογερμανικού Πολέμου. Η κηδεία έγινε στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών με όλες τις προβλεπόμενες τιμές. Το Ναυτικό Μουσείο έχασε έναν εκλεκτό φίλο, έναν πολεμιστή, έναν άνθρωπο. Αντιναύαρχος Ιωάννης Παλούμπης ΠΝ εα

Λεωνίδας Βρατσάνος

Τ

ο Σεπτέμβριο του 2013 ο Λεωνίδας Βρατσάνος με το βαρύ ιστορικό όνομα των Ψαρών, απ’ τη μεριά της μάνας του από τη Σκύρο, έφυγε για το τελευταίο ταξίδι του, αυτή τη φορά όχι ως καπετάνιος, αλλά ως επιβάτης. Καπετάνιος περαματάρης του τελευταίου του ταξειδιού, ο Χάρος, καθώς η αρχαιοελληνική παράδοση θέλει θαλασσινή νά ‘ναι η τελευταία αυτή διαδρομή. Ο Λεωνίδας δεν αγαπούσε μόνο τη ναυτική παράδοση, ήταν ένας από εκείνους που δημιούργησε παράδοση κι άφησε παρακαταθήκη στους νεώτερους για το πώς πρέπει νά ‘ναι και να συμπεριφέρεται ένας Έλληνας καπετάνιος της επιβατηγού ναυτιλίας και της κρουαζιέρας. Δεν είναι καθόλου εύκολη η δουλειά του καπετάνιου της κρουαζιέρας. Είναι πολλοί οι συνάδελφοί του που προσπαθούν να αποφύγουν αυτή τη δοκιμασία. Δεν είναι μόνο ότι πρέπει να είσαι καλός καπετάνιος, πρέπει ταυτόχρονα ο χαρακτήρας σου να είναι τέτοιος που με ευχαρίστηση να σε αποδέχονται οι πελάτες / επιβάτες κι εσύ ο ίδιος ανεπιτήδευτα να αισθάνεσαι ευχαρίστηση στη συναναστροφή με τον κόσμο. Τέτοιος ήταν ο Λεωνίδας. Με κοινωνική συμπεριφορά, έναν ευγενικό και άνετο χαρακτήρα, ήξερε να συνυπάρχει με τους ανθρώπους, το πλήρωμα, τους επιβάτες και να εμπνέει σε όλους εμπιστοσύνη, σεβασμό, εκτίμηση και εγκαρδιότητα. Όπως όλοι οι ναυτικοί μας πέρασε κι αυτός από τη φορτηγό ναυτιλία κι από πολλές εταιρείες, μέχρι που καταστάλαξε στην Ανδριώτικη εταιρεία των Αδελφών Κυρτάτα και στα κρουαζιερόπλοια, όπου φαίνεται πως βρήκε πράγματι τη θέση που ταίριαζε στον εαυτό του. Στο Ναυτικό Μουσείο υπήρξε ενεργό μέλος, με παρουσία στις εκδηλώσεις. Θα θέλαμε από τη στήλη αυτή να αποχαιρετήσουμε τον καπετάν Λεωνίδα με τα λόγια που αυτός αποχαιρετούσε τους επιβάτες του το τελευταίο βράδυ της επίσημης εσπερίδας κάθε κρουαζιέρας: «Το λυκαυγές της ενάρξεως της κρουαζιέρας έρχεται να διαδεχθεί το λυκόφως του τερματισμού της. Πριν αφήσουμε το σήμερα να δώσει τη σκυτάλη στην καθημερινότητα του αύριο, έρχομαι κοντά σας με το απ΄σταγμα ευγενών συναισθημάτων, να σας ευχαριστήσω εκ μέρους του πληρώματος κι εμού προσωπικά για την άψογη συνεργασία σας και την παραμονή σας κοντά μας. Πριν πούμε το αντίο, εσείς για μια επικράτεια ξηράς κι εμείς στην επικράτεια του βασιλείου του Νηρέως, όλοι μας σας ευχόμαστε η μπρατσέρα της ζωής σας, να σας οδηγεί πάντοτε σε υπήνεμα λιμάνια και με πορείες από τους φάρους της υγείας και της χαράς» Καπετάν Λεωνίδα τώρα που η μπρατσέρα της δικής σου ζωής ταξιδεύει για τελευταία φορά, οι συγγενείς κι εμείς οι φίλοι σου, θα σε θυμόμαστε πάντα και σου ευχόμαστε καλό ταξίδι. Περίπλους Περιπλους 77

Γράφει ο Σκάπουλος 78 Περιπλους

Τ

α παλιά χρόνια όταν οι Αξιωματικοί της γέφυρας μετράγανε το ύψος του ήλιου, ή άλλου ουρανίου σώματος, άστρου ή σελήνης (όχι του πολικού), εμείς οι σκάπουλοι, με ένα στιγμόμετρο στο χέρι περιμέναμε να πατήσουμε το κουμπί του και να ενεργοποιήσουμε τη λειτουργία του με το δυνατό «Τοπ» που ακούγαμε από τον αξιωματικό, μόλις κατόρθωνε να περιστρέψει τον εξάντα και να διαπιστώσει την καμπύλη του ουρανίου σώματος να γλύφει τον ορίζοντα. Τότε δεν ξέραμε τι ακριβώς αντιπροσώπευε η δική μας συμβολή στους πολύπλοκους και δυσνόητους υπολογισμούς που ακολουθούσαν από τον αξιωματικό, μέχρι να καταλήξει σε μια «ευθεία θέσεως» επί της οποίας βρισκόταν το στίγμα του πλοίου. Αργότερα μερικοί από εμάς ρωτήσανε και έμαθαν ότι η εύρεση του ύψους ενός ουρανίου σώματος χωρίς τον ακριβή χρόνο που μετράται αυτό το ύψος δεν είχε καμία αξία (εκτός του πολικού ο οποίος λόγω της θέσεώς του στην προέκταση του νοητού άξονα της γης δεν φαίνεται να εκτελεί κάποια τροχιά στον ουράνιο θόλο). Επομένως η μέτρηση του στιγμομέτρου που εμείς ενεργοποιούσαμε χρησίμευε για να πάει ο αξιωματικός στο χρονόμετρο του πλοίου και να υπολογίσει τον ακριβή χρόνο, που τη στιγμή της μέτρησης του ύψους, είχε ο μεσημβρινός αναφοράς (εν προκειμένω ο μεσημβρινός του Greenwich). Τα πράγματα όμως δεν ήταν πάντα έτσι απλά για τους ναυτικούς και ιδίως σε ό,τι αφορά τη μέτρηση του χρόνου, που στην ουσία σημαίνει τη μέτρηση του μήκους του στίγματος, διότι απλούστατα δεν ήταν πάντα εύκολα να υπάρχει πάνω σε ένα πλοίο ένα χρονόμετρο. Μια σχετική ιστορία που είχα διαβάσει που εμφανίζει τη μεγάλη σημασία αυτής της αδυναμίας μέτρησης του χρόνου παραθέτω παρακάτω. Το 1736 όταν ο Harrison συμπλήρωσε το πρώτο του χρονόμετρο, η επιτροπή της Βρετανικής κυβέρνησης το επιβίβασε, μαζί με τον κατασκευαστή, στο HMS Centurion που θα έκανε ένα ταξείδι στη Λισσαβόνα. Επιστρέφοντας στην Αγγλία ο Harrison έκανε τον υπολογισμό του μήκους του στίγματος με το χρονόμετρο και το βρήκε να διαφέρει περίπου 60 μίλια από το στίγμα αναμετρήσεως που υπολόγιζε το πλοίο. Ο Harrison ήταν σωστός και αυτό αποδείκνυε την αξία της ανακάλυψής του. Τα πράγματα όμως δεν βάδισαν φυσιολογικά. Πολλοί υπονόμευσαν το έργο του και ο ίδιος ακόμα, από μια τάση έμφυτης τε-

λειομανίας (το άριστο εχθρός του καλού) παρουσίασε στην επιτροπή τις αδυναμίες του χρονομέτρου του, που μόνο αυτός είχε διαπιστώσει και υποσχέθηκε ένα δεύτερο μοντέλο το οποίο και θα κατασκεύαζε. Τον Σεπτέμβριο του 1740, το ίδιο πλοίο το HMS Centurion, μαζί με άλλα πέντε πλοία έκαναν πανιά για τον Νότιο Ειρηνικό. Κυβερνήτης του πλοίου και Διοικητής του Στολίσκου ήταν ο Αρχιπλοίαρχος George Anson. Στο πλοίο δεν υπήρχε βέβαια κάποιο χρονόμετρο από τα μοντέλα του Harrison, καθώς ο κατασκευαστής είχε ολοκληρώσει το δεύτερο και εργαζόταν ήδη πάνω στο τρίτο. Με δεδομένη αυτή την έλλειψη, ο Στολίσκος του Anson διέπλευσε τον Ατλαντικό με την παλιά γνωστή μέθοδο: το ισχυρό ατού της ανάγνωσης του πλάτους, την προσεκτική αναμέτρηση και την καλή ναυτική εμπειρία. Ο Στολίσκος έφτασε στην Παταγονία σώος, μετά από ένα, ασυνήθιστης μακράς διάρκειας, ταξείδι, έξι περίπου μηνών. Στις 7 Μαρτίου 1741, με τα αμπάρια ήδη να αποπνέουν τη βαριά δυσοσμία του σκορβούτου, ο Anson οδήγησε το Centurion δια μέσου των στενών Le Maire από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό Ωκεανό. Καθώς παρέκαμπτε το Ακρωτήριο Horn αντιμετώπισε μια καταιγίδα από Δυσμάς. Τα πανιά σκίστηκαν και τα κύματα κτυπούσαν με τόση βιαιότητα το πλοίο που οι άνδρες που δεν κρατιόντουσαν καλά εξακοντίζονταν είτε στη θάλασσα είτε στο πλοίο αλλά πάντως σε βέβαιο θάνατο. Η καταιγίδα καλμάριζε από καιρού σε καιρό, μόνο για να ξαναγυρίσει ενισχυμένη. Χτύπησε και ταρακούνησε το Centurion για 58 ημέρες. Οι άνεμοι έφεραν βροχή, χιονόνερο και χιόνι. Το σκορβούτο θέριζε το πλήρωμα σκοτώνοντας 3-5 άνδρες την ημέρα. Ο Anson διατήρησε πορεία Δυτική καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της εφόδου του καιρού παραμένοντας προσεγγιστικά πάνω στον παράλληλο των 60 Νοτίου πλάτους, μέχρι που υπολόγισε ότι είχε ταξιδέψει 200 μίλια προς Δυσμάς, πέρα από τη Γη του Πυρός. Τα άλλα πέντε πλοία του Στολίσκου είχαν αποχωρισθεί από το Centurion κατά τη διάρκεια της καταιγίδας και μερικά από αυτά χάθηκαν για πάντα. Στην πρώτη σεληνόφωτη νύχτα που είχε δει στους δύο μήνες της καταιγίδας ο Anson συνάντησε επί τέλους ήσυχα νερά και πήρε πορεία προς Βορρά για να συναντήσει το νησί Jouan Fernandez όπως υπολόγιζε. Εκεί ήξερε ότι θα εύρισκε φρέσκο καθαρό νερό για τους άνδρες του να καταπραΰνει τους ετοιμοθάνατους και να στυλώσει τους ζωντανούς. Μέχρι τότε θα έπρεπε να επιβι-

ώνουν με την ελπίδα, για αρκετές ημέρες διαπλέοντας τον απέραντο Ειρηνικό μέχρι το πολυπόθητο νησί. Αλλά μόλις διαλύθηκε η πάχνη ο Anson είδε αμέσως μπροστά του ξηρά. Ήταν το Μαύρο Ακρωτήριο, το Δυτικότερο σημείο της Γης του Πυρός. Πως μπορούσε να είχε συμβεί αυτό;; Πως έπλεαν ανάποδα ;; Τα ισχυρά ρεύματα, οι θυελλώδεις άνεμοι, τα τεράστια κύματα είχαν εμποδίσει τον Anson και ενώ νόμιζε ότι έπλεε προς δυσμάς στην πραγματικότητα έμενε ακίνητος στην επιφάνεια της θάλασσας. Επομένως δεν είχε άλλη επιλογή παρά να κατευθυνθεί προς Δυσμάς και πάλι και μετά προς Βορρά, προς τη σωτηρία. Ήξερε ότι αν αποτύγχανε και αν οι άνδρες συνέχιζαν να πεθαίνουν με την ίδια ταχύτητα, σε λίγο χρονικό διάστημα δεν θα είχε αρκετούς ούτε να επανδρώσει τα ξάρτια. Σύμφωνα με το ημερολόγιο του πλοίου στις 24 Μαΐου 1741 ο Anson έφτασε επί τέλους στο πλάτος του Jouan Fernandez στις 35 Νότιο πλάτος. Θα έπρεπε επομένως να στρίψει και παραμένοντας σε σταθερό πλάτος να βρει το λιμάνι. Αλλά προς τα πού να στρίψει ;; Το νησί ήταν προς Ανατολάς ή προς Δυσμάς από το στίγμα του Centurion ;;; Ο Anson υπέθεσε προς Δυσμάς και πήρε πορεία προς αυτή την κατεύθυνση. Τέσσερις απελπιστικές ημέρες στη θάλασσα τον έκαναν να αισθάνεται ότι η πεποίθησή του δεν ήταν σωστή και χάνοντας τελείως το θάρρος του έστριψε το πλοίο αντίθετα.

48 ώρες μετά τη στροφή του Centurion και την ανάληψη και τήρηση Ανατολικής πορείας επί παραλλήλου 35 Ν. είδαν ξηρά ! ! Αλλά αποδείχθηκε ότι ήταν η αδιαπέραστη, με ψηλά βουνά κατά μήκος της ακτής και Ισπανοκρατούμενη ακτή της Χιλής. Αυτό απαιτούσε 180˚ αλλαγή κατεύθυνσης. Στις 9 Ιουνίου 1741 το Centurion αγκυροβόλησε στο Jouan Fernandez. Οι δύο εβδομάδες που έψαχνε για το νησί κόστισαν στον Anson άλλες 80 ζωές από το πλήρωμά του. Παρά το γεγονός ότι ήταν καλός ναυτικός οι καθυστερήσεις του είχαν καταστήσει το σκορβούτο πρωταγωνιστή στην εξολόθρευση περισσότερων από 250 ανδρών από τους 500 του πληρώματος. Εμείς στα καράβια θεωρούσαμε αυτονόητη την ύπαρξη ενός καλού χρονομέτρου στον ναυτιλιακό εξοπλισμό του πλοίου. Ποτέ βέβαια δεν μας είχε περάσει από το μυαλό τι γινόταν όταν αυτό έλειπε και ίσως πολύ λίγοι ήξεραν, μνημόνευαν και μακάριζαν τον καλό ωρολογοποιό John Harrison Περιπλους 79

ÊÁÔÁËÏÃÏÓ ÖÏÑÅÙÍ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ Ναυτικά ΜουσείαÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÙÍ και Πολιτιστικοί Φορείς της Ναυτικής Παράδοσης ONOMA ΑΛΣΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ & ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΜΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Πλωτό Ναυτικό Μουσείο Θωρηκτό Γ. Αβέρωφ Α/Τ ΒΕΛΟΣ Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΜΙΛΑΝΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟ & ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ & ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΔΡΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΗΡΑΣ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΥΜΝΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ

ΝΟΜΙΚΗ ΜΟΡΦΗ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

Δ.

Ειδικό

210 89 57 234

Ν.Π.Ι.Δ.

-

175 10 Παλαιό Φάληρο

Τηλ. / Fax: 210 98 882 11 averof@navy.mil.gr www.averof.mil.gr

Κρατικό

-

-

210 98 88 457

Κρατικό

Ειδικό

22980 52355

Ν.Π.Δ.Δ.

Τοπικό

23730 26166

Δ.

Ειδικό

Τσιλιβή

180 40 Ύδρα 632 00, Ν. Μουδανιά Χαλκιδικής 291 00 Ζάκυνθος

Ν.Π.Ι.Δ.

Τοπικό

Οδός Μουσείου 3

330 52 Γαλαξίδι

26950 42436 22650 41558 22650 41795

Δ.

Τοπικό

Μπόχαλη, Σταυρός

291 00 Ζάκυνθος

26950 28249

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ

Τ.Κ.

Παπαρρηγοπούλου 2

105 61 Αθήνα

Γιαλός Σύμης

856 00 Δωδεκάνησα

Τηλ.: 210 33 68 518 Fax: 210 32 53 680 22460 72363 22460 72569

Σκρα 94

176 63 Καλλιθέα

Μαρίνα Φλοίσβος, Τροκαντερό Όρμος Παλαιού Φαλήρου -Τροκαντερό Ύδρα Βιθυνίας 2

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

845 00 Άνδρος

210 81 25 547 210 98 11 581 22820 22264

Ν.Π.Δ.Δ.

Τοπικό

Μπουμπουλίνας 31-33

185 35 Πειραιάς

210 42 96 815

Ν.Π.Ι.Δ.

Τοπικό

Δήμος Καλύμνου

852 00 Κάλυμνος 731 31 Χανιά

22430 51361 Τηλ.: 28210 91875 Fax: 28210 74484

Δ.

Ειδικό

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

Τηλ.: 23520 82711 Κιν.: 6944 786 519/ nmlitohorou@yahoo.gr / www.nmlitohorou.gr

Ν.Π.Ι.Δ.

Τοπικό

Παρνασσού 2 & Λεωφ. Κηφισίας Δήμος Άνδρου

Ακτή Κουντουριώτη

151 24 Μαρούσι

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ

Αγίου Νικολάου 15

602 00 Λιτόχωρο Πιερίας

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ ΟΙΝΟΥΣΣΕΣ ΧΙΟΥ

Οινούσσες

821 01 Οινούσσες

22720 51582

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΙΟΥ

Στέφανου Τσούρη 20

821 00 Χίος

22710 44139

Ν.Π.Ι.Δ.

Τοπικό

Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης

Τέρμα Αναπαύσεως, Δήμος Περάματος

188 63 Πέραμα

210 4284270, Κιν.: 6945 550 611

Δ.

Γενικό

Τηλ.: 2510 835826 Fax: 2510 226850 info@nmkav.gr, www.nmkav.gr

Δ.

Ειδικό

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ

-

-

ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ & ΣΠΟΓΓΑΛΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ

-

814 00 Λήμνος

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΟΝΙΟΥ

-

Φάρσα Αργοστόλι Κεφαλλονιά

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΡΔΑΜΥΛΩΝ

-

Καρδάμυλα, Χίος

Κρυονερίου 14

ΜΟΥΣΕΙΟ “ΘΑΛΑΣΣΑ” ΚΥΠΡΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΕΧΝΗΣ & ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ «ΑΕΙΝΑΥΤΕΣ» ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ Μ. ΜΕΘΕΝΙΤΗ ΙΔΡΥΜΑ “ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ”. ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ NAYTIKH ΣΥΛΛΟΓΗ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ “ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ”

80 Περιπλους

Τηλ.: 22540 51790/51362, Fax: 22540 51763 Τηλ.: 26710 87260 Fax: 26710 25656 Τηλ.: 2510 835287 Κιν: 6936 136 145

Δ.

Ειδικό

Ν.Π.Ι.Δ.

Τοπικό

Ν.Π.Ι.Δ.

Τοπικό

Αγ. Νάπα, Κύπρος

00357 23816366

Δ.

Γενικό

Πούντα Ζέζα

Λαύριο

210 4133709

I.

Γενικό

-

166 74 Γλυφάδα

-

Ι.

Γενικό

Μιχαήλη Λιβανού 51

821 00 Χίος

Τηλ.: 22710 82777, Fax: 22710 81979 Email: contact@mariatsakosfoundation.gr

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

2ας Μεραρχίας 36 & Ακτής Μουτσοπούλου

185 35 Πειραιάς

210 4297540-1-2 Emai: info@laskaridou.gr

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

Βραβείο Καλύτερης Ελληνικής Τράπεζας για το 2013 Από το έγκυρο περιοδικό «The Banker» του συγκροτήματος των Financial Times.

Στόχος μας να δικαιώνουμε κάθε μέρα την εμπιστοσύνη σας.

www.piraeusbankgroup.com

Σταθερή γιατί κινείται