ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ_ΤΕΥΧΟΣ 86 by Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

ΤΕΥΧΟΣ 86 • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 2014

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ // ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ // ΜΑΡΤΙΟΣ 2014

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 02

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΤΗ

Χριστιανικό Πάσχα ή Πάσχα το Καινόν (Νέον) Του Ιωάννη Π. Οικονομόπουλου, Υποναυάρχου Π.Ν. ε.α. – τ. Καθηγητή Σ.Ν.Δ.

ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΣΤΟ 1821 Tου Αντιναυάρχου Ιωάννη Παλούμπη Π.Ν.ε.α.

Η συμβολή των Μακεδόνων στον υπέρ της Ανεξαρτησίας Αγώνα Του Δρ Ιωάννη Παρίση, Υποστράτηγου ε.α., Διδάκτωρος Πολιτικής Επιστήμης

Ο ΣΤΟΛΟς TOY ΣΤΑΥΡΟΥ ΝΙΑΡΧΟΥ. Δωρεά της σπάνιας συλλογής φωτογραφιών του Δημητρίου Ανδριάνα στο ΝΜΕ

ΙΔΡΥΜΑ «ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ»

Από τη Σύμη στις 7 Μαΐου του 1945 μέχρι την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου Του Αντιναυάρχου Δρα Στυλιανού Πολίτη

50 χρόνια ΠΡΑΣΙΝΗ ΓΡΑΜΜΗ. 30 Δεκεμβρίου 1963 - 30 Δεκεμβρίου 2013 Του Αντώνη Ζωϊδάκη, Αντιναυάρχου ε.α. Π.Ν.

Ο πολιτισμός μπορεί να νικήσει τον πόλεμο Ανδριανή Χαλκιαδάκη, το αλεξίπτωτο που έγινε νυφικό Υπό: Άννας Καλογρίδου, Msc-Τμηματάρχης ΜΠΥ Ναυστάθμου Κρήτης- Μέλος του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης-Μέλος Δ.Σ. Συλλόγου Μονίμων Πολιτικών Υπαλλήλων Ναυστάθμου Κρήτης, Υπεύθυνος Πολιτιστικού Τμήματος.

ΒΑΣΙΛΙΣΚΟΣ. Η επιχειρησιακή σχεδίαση ενός ανόητου (468 μ. Χ.) Της Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου | Συγγραφέως – Ερευνήτριας Ναυτικής Ιστορίας, Μέλους Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.), perialos.blogspot.gr

ΚΟΡΩΝΗ - ΜΕΘΩΝΗ. ΟΙ ΟΦΘΑΛΜΟΙ ΤΗΣ ΓΑΛΗΝΟΤΑΤΗΣ Του Λεωνίδα-Παναγιώτη Οικονομόπουλου, Αντιστράτηγου ε.α.

Οι Έλληνες της Αιγύπτου. Του Δημητρίου Γ. Καπαιτζή

100 ΧΡΟΝΙΑ ΝΑΥΤΟΠΡΟΣΚΟΠΟΙ. Της Δήμητρας Λαδά, Κυβερνήτη Ναυτοπροσκοπικού Σκάφους

2ος Ιστιοπλοϊκός Αγώνας «ΝΑΥΤΟΣΥΝΗ». 26 Απριλίου 2014

Ημερίδα του Ελληνικού Συνδέσμου Παραδοσιακών Σκαφών με θέμα: Διαμόρφωση προτάσεων για την διάσωση των παραδοσιακών σκαφών και καρνάγιων

Ημερίδα ΠΡΩΤΕΑ: «Παραδοσιακά Σκάφη: Το παρόν και το μέλλον της ναυτικής μας παράδοσης». Πρακτικά - Συμπεράσματα - Ψήφισμα

Τα σχολεία στο ΝΜΕ. Εκπαιδευτικά προγράμματα

Θ’ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ «Πλοία μνημεία της ελληνικής ναυτικής παράδοσης και μουσειακή πραγματικότητα»

Διεθνής Hμέρα Μουσείων. 18 Μαΐου 2014

λογοτεχνια & θαλασσα

Ημερολόγιο

Βαρόμετρο. Γράφει ο Σκάπουλος

ΤΕΥΧΟΣ 86 • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 2014

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

Εξώφυλλο Λιλή Ημέλλου, "Ο κομμένος Αδρίας". Λάδι σε καμβά, 43x45,5 εκ. Συλλογή ΝΜΕ.

Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528 Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 • Fax: 210 45 12 277 E-mail: nme@ath.forthnet.gr Website: www.hmmuseum.gr

Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Διαφημίσεις: Κ. Μανωλιός, Ν. Νικολαΐδης Τηλ./Fax: 210 24 35 075

Γραμματεία: Κλεοπάτρα Ρηγάκη Εκτύπωση: Χ. ΣΤΕΡΓΙΟΥ Ε.Ε. Στα μέλη του Μουσείου διανέμεται Δωρεάν Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

5648

υρίες και κύριοι, φίλες και φίλοι, Η Γενική μας Συνέλευση σηματοδοτεί το τέλος της οικονομικής χρονιάς 2013 και κοινοποιεί σε όλα τα μέλη τις οικονομικές προϋποθέσεις με τις οποίες άρχισε το 2014. Όπως σας είχα ανακοινώσει πέρυσι, το 2013, ζήσαμε την πρώτη χρονιά έχοντας θεσμοθετημένη την καταβολή του 50% του πόρου του Ν.Α.Τ. και οφείλω να σας δηλώσω ότι ομολογουμένως η οικονομική λειτουργία διευκολύνθηκε πολύ, τόσο ώστε παρά τη μείωση της ετήσιας εισφοράς των μελών από 40 σε 20 ευρώ και την μείωση στην τιμή των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, που υπαγορεύτηκε από τη δύσκολη οικονομική συγκυρία, ο απολογισμός του έτους βγήκε πλεονασματικός γεγονός που είχε να συμβεί πολλά χρόνια. Στην ευτυχή αυτή εξέλιξη συνετέλεσε και η ανταπόκριση ενός μεγάλου αριθμού ναυτιλιακών και παραναυτιλιακών εταιρειών στο αίτημά μας για την ένταξή τους στην κατηγορία των χορηγών με 300 ευρώ ετησίως. Παράλληλα, θα ήθελα να υπενθυμίσω και τον αριθμό των εταιρειών και φυσικών προσώπων που έχουν αποφασίσει να ενισχύουν το Μουσείο με δωρεά 1.000 ευρώ το χρόνο και μερικοί με υψηλότερα ποσά. Εγκαταλείποντας το πεδίο της οικονομίας δεδομένου ότι θα ακολουθήσει λεπτομερής παρουσίαση του οικονομικού απολογισμού, θα ήθελα να αναφέρω ότι τη χρονιά που πέρασε, το Μουσείο συνέχισε τις επωφελείς για την κοινωνία δραστηριότητές του, με στόχο πάντοτε

2 Περιπλους

να επισημαίνει την παιδευτική και εθνική σημασία της παρουσίας του. Ο ναύαρχος κ. Τιμόθεος Μασούρας, Γενικός Γραμματέας θα διεξέλθει μαζί μας όλες τις εκδηλώσεις του Μουσείου. Προσωπικά θα ήθελα μόνο να σταθώ στην εξαιρετική δουλειά που γίνεται από το προσωπικό του Μουσείου (καίτοι ολιγομελές, στα όρια της στοιχειώδους λειτουργίας) στην απογραφή των συλλογών του υπό την καθοδήγηση του τέως αντιπροέδρου κ. Παναγιώτη Μολφέτα, ο οποίος με την εμπειρία και τις γνώσεις του βοηθά σημαντικά στην αξιολόγηση των αντικειμένων και των κειμηλίων. Σε μένα απομένει μόνο να σας προϊδεάσω για τις προγραμματιζόμενες εκδηλώσεις που θα λάβουν χώρα το 2014. Στις 26 Απριλίου, ημέρα Κυριακή, προγραμματίζεται ο 2ος ιστιοπλοϊκός αγώνας με την επωνυμία «Ναυτοσύνη» προς τιμήν του Πολεμικού Ναυτικού της χώρας. Ο αγώνας θα διεξαχθεί με σκάφη Dragon και στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού θα επανδρώσουν ένα από τα διαγωνιζόμενα σκάφη. Η παρακολούθηση του αγώνα θα γίνει από τις γνώριμες εγκαταστάσεις του Ναυτικού Ομίλου Ελλάδος, όπου θα διατίθεται για τους θεατές ελαφρό γεύμα σε συμβολική τιμή. Εκ μέρους του Ναυτικού Μουσείου ευχαριστούμε τον αδελφό Όμιλο για την, κατ’αυτό τον τρόπο, συμμετοχή του στην εκδήλωση. Ελπίζω ότι θα υπάρξει αθρόα συμμετοχή των μελών και θα είναι μία αξέχαστη εμπειρία όπως και οι αντίστοιχες περσινές. Προσωπικά

ευχαριστώ τον κο Δεσποτόπουλο που έχει αναλάβει την φροντίδα της εκδήλωσης. Στις 9 και 10 Μαΐου στις αίθουσες του Μουσείου μας θα φιλοξενηθεί το Θ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο των Ναυτικών Μουσείων με ειδικό θέμα: «Πλοία μνημεία της ελληνικής ναυτικής παράδοσης και μουσειακή πραγματικότητα». Το συνέδριο θα πραγματοποιηθεί με τη συνεργασία του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και του πλωτού ναυτικού μουσείου «Γεώργιος Αβέρωφ». Στην ημερίδα έχουν κληθεί να συμμετάσχουν επιστήμονες και συντηρητές πλοίων-μνημείων, που με τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους έχουν να συνεισφέρουν στη γενική γνώση και τα συμπεράσματα που θα αποκρυσταλλωθούν. Πρώτος χορηγός της εκδήλωσης είναι ο Αντιπρόεδρος του Μουσείου κ. Πάνος Λασκαρίδης, τον οποίο για μια ακόμη φορά ευχαριστούμε δημοσίως. Ειδικά για την έκθεση των Ποσειδωνίων θα κυκλοφορήσει ένα τεύχος επετειακό του περιοδικού, το οποίο θα φιλοξενήσει στις σελίδες τους χαιρετισμούς και άρθρα όλων των παραγόντων της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας. Στόχος είναι το περιοδικό να διαμένεται στα περίπτερα της έκθεσης και να αποτελέσει ένα πρεσβευτή του Μουσείου στο πλαίσιο της μεγαλύτερης διεθνώς έκθεσης στην οποία συμμετέχει όλη η παγκόσμια ναυτιλιακή κοινότητα. Όπως θα έχετε προσέξει έχουμε εγκαινιάσει να περιλαμβάνουμε στον

«Περίπλου» αφιερώματα σε μεγάλες ελληνικές εφοπλιστικές εταιρίες και οικογένειες. Η πρωτοβουλία μας αυτή είχε ευνοϊκή απήχηση από τη ναυτιλιακή κοινότητα που σπεύδει να διορθώσει ή να συμπληρώσει φωτογραφίες, γεγονότα, παρατηρήσεις και να συνδράμει σε αυτό μας το εγχείρημα. Σκοπεύουμε να συνεχίσουμε τα αφιερώματα, όχι βέβαια σε όλα τα τεύχη του «Περίπλου» αλλά σε όσα είναι δυνατόν. Από τον Μάιο και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού το Μουσείο θα φιλοξενήσει στους χώρους του τη ναυτική συλλογή του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη. Η συλλογή περιλαμβάνει παλαιά και σπάνια βιβλία από τον 16ο αι., σπάνιους χάρτες, φυσικά θαλάσσια ευρήματα, πίνακες και έργα τέχνης, ναυτικά όργανα, φαρικά αντικείμενα, κοκάλινα ομοιώματα ιστιοφόρων πλοίων. Επίσης, από το 2011 έχει εμπλουτιστεί με τη συλλογή του ναυάρχου Horatio Nelson, που αποτελεί τη μεγαλύτερη παγκοσμίως συλλογή κειμηλίων του ναυάρχου, εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου. Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν στις 28 Μαΐου 2014. Στο πλαίσιο της ελληνικής προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχουν δύο εκδηλώσεις στις οποίες το Μουσείο συμμετέχει: 1. Στο Ζάππειο Μέγαρο παρουσιάζεται για το α’ εξάμηνο του 2014 φωτογραφική έκθεση με θέμα «Ελληνικές Θάλασσες». Πρόκειται για ένα φωτογραφικό ταξίδι μέσα στο χρόνο στο οποίο το Μουσείο συμμετέχει με δανεισμό φωτογραφιών από το αρχείο του. 2. Στις αρχές Ιουνίου επ’ ευκαιρία του κλεισίματος της ελληνικής προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα παρουσιαστεί φωτογραφική έκθεση στη Σόφια της Βουλγαρίας με θέμα τη διαχρονική παρουσία των Ελλήνων στη θάλασσα. Η έκθεση συνδιοργανώνεται από την ελληνική πρεσβεία στη Σόφια με τη συνεργασία του Υπουργείου Πολιτισμού της Βουλγαρίας και το Μουσείο έχει κληθεί να συμμετάσχει. Επίσης, το Μουσείο θα συμμετέχει τον Νοέμβριο του 2014 με δανεισμό ενός σπάνιου χάρτη της Κρήτης του βενετού χαρτογράφου Vincenzo Coronelli και του ομοιώματος μιας ενετικής γαλέρας στην έκθεση που οργανώνει το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο με θέμα «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πριν τον El Greco». Η έκθεση έχει ως στόχο να παρουσιάσει στο κοινό το περιβάλλον μέσα στο οποίο διαμορφώθηκε η καλλιτεχνική φυσιογνωμία του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου στην Κρήτη, πριν την αναχώρησή του για τη Βενετία. Τον Οκτώβριο θα πραγματοποιηθεί στο Μουσείο έκθεση έργων τέχνης της κατεξιωμένης ζωγράφου και μέλους μας κας. Μαρίνας Ζωγραφάκη. Θα παρουσιαστούν 40 πίνακες, αποτέλεσμα πολύχρονης δουλειάς, τους οποίους η κα. Ζωγραφάκη δωρίζει στο Μουσείο με σκοπό να ενισχυθεί η λειτουργία του Ιδρύματός μας. Όπως γνωρίζετε το Μουσείο έχει ενταχθεί σε έργο ΕΣΠΑ με προϋπολογισμό ύψους 562.700 ευρώ. Στόχος του έργου είναι η ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση των συλλογών μας, αλλά και η δημιουργία ψηφιακών εκπαιδευτικών εφαρμογών που θα υφίστανται ως εκθέματα μέσα στο μουσείο ή και θα είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο. Το Μουσείο προκήρυξε ανοιχτό διεθνή διαγωνισμό κατά τον οποίο υποβλήθηκαν 3 προσφορές από εταιρείες και ενώσεις εταιρειών. Η επιτροπή διαγωνισμού, η οποία αποτελείται από 3 καθηγητές πληροφορικής: το μέλος του διοικητικού μας συμβουλίου κο Νικήτα Νικητάκο καθηγητή του παν/μίου Αιγαίου, την κυρία Αγγελική Αραπογιάννη και τον κύριο Ευστάθιο Χατζηευθυμιάδη του Πανεπιστημίου Αθηνών, συνεδρίασε προκειμένου να κάνει την αξιολόγηση των φακέλων δικαιολογητικών συμμετοχής των υποψηφίων αναδόχων. Κατά τον έλεγχο υπήρχαν ελλείψεις στο φάκελο ενός υποψηφίου, ο οποίος γι΄αυτό το λόγο απορρίφθηκε. Τον προσεχή μήνα η επιτροπή διαγωνισμού θα συνεδριάσει και πάλι προκειμένου να προχωρήσει στην αξιολόγηση των φακέλων με τις τεχνικές προσφορές των δύο υποψηφίων αναδόχων που έμειναν. Ας σταματήσουμε εδώ την ευχάριστη απαρίθμηση των εκδηλώσεων. Δεν θα επιθυμούσα να σας μεταφέρω χρόνια προβλήματα που κάθε μέρα καλούμαστε να επιλύσουμε. Σας εύχομαι Καλή Αναστάση. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος

«Γλαρόνι». Φωτογραφία: Anag.

Το παρόν κείμενο εκφωνήθηκε κατά την Γενική Συνέλευση των Μελών του ΝΜΕ, 30/3/2014. Περιπλους 3

Χριστιανικό Πάσχα ή Πάσχα το Καινόν (Νέον) Του Ιωάννη Π. Οικονομόπουλου

Υποναυάρχου Π.Ν. ε.α. – τ. Καθηγητή Σ.Ν.Δ.

Το Χριστιανικό Πάσχα συνδέεται αστρονομικά, ημερολογιακά, και ετυμολογικά με την Φαραωνική Αίγυπτο και κυρίως με την Ιουδαϊκή θρησκεία. Oι αρχαίοι Aιγύπτιοι είχαν παρατηρήσει ότι η εαρινή (ανοιξιάτικη) ισημερία (διάβαση Ηλίου από τον Ισημερινό εκ Νότου προς Βορρά, σημείο γ στο σχ.1) συνέπιπτε με την ηµεροµηνία που ο απλανής Σείριος ανέτελε κατά την αυγή. Έτσι ταύτισαν αστρονοµικά την αρχή του ηλιακού τροπικού έτους (το οποίο εγνώριζαν) µε την ανατολή του Σείριου και όρισαν την εαρινήν ισημερία (σημερινή ~21η Μαρτίου) ως αρχή του έτους αυτού (σχ.1). Στην γλώσσα των Φαραώ η «διάβαση» απεδίδετο με την λέξη «πισάχ» με την οποία εχαρακτηρίζετο και η εορτή της εαρινής ισημερίας, στους ναούς της θεάς Ίσιδος της οποίας αστρική έκφραση ήταν ο Σείριος.

Φαινομένη Περιφορά Ηλίου γύρω από την Γη. Τροπικό Έτος 4 Περιπλους

ι Εβραίοι παρέλαβαν και διατήρησαν την εαρινή Φαραωνική εορτή, με την ονομασία Πέσαχ (Peshah), αλλά με την έννοια της διαβάσεως από την δουλεία προς την γη της επαγγελίας, μετά την εαρινή επίσης έξοδό τους από την Αίγυπτο. Η Εβραϊκή Εβδομάδα έχει επτά ημέρες με ονομασίες την αριθμητική τους σειρά, ως εξής: Ρισόν (Πρώτη)-Σενί (Δευτέρα)-Σελισί (Τρίτη)-Αρμπάι (Τετάρτη)-Ρεβίν (Πέμπτη)-Σισί (Έκτη)-Σαβάτ (Εβδόμη). Η Εβραϊκή ημέρα αρχίζει 1/4 της ώρας μετά την Δύση του Ηλίου σε κάθε τόπο, επομένως έχει τοπική έννοια. Την εαρινήν ισημερία σταθεροποίησαν αρχικά στο ημερολόγιο τους σε Σάββατο 1η Αβίβ (μήνας αφιερωμένος στους νέους) επομένως και το Πάσχα τους (Πέσαχ) αντιστοιχούσε αρχικά σε σταθερή επίσης ημερομηνία η οποία ορίστηκε να είναι το Σάββατο 15η Αβίβ (Νισάν), δύο εβδομάδες ακριβώς μετά την εαρινήν ισημερία της 1ης Αβίβ. Κατά τον Ιουδαίο ιστορικό Φλάβιο Ιώσηπο, που έζησε τον 1ο μ.Χ. αιώνα, η Ιουδαϊκή λέξη Σαββά (εκ της οποίας το Σάββατο) σημαίνει πληγές των πελμάτων και έχει την εξής έννοια. Όταν οι Εβραίοι έφυγαν από την Αίγυπτο και μετά επτά ημέρες εξαντλητική πορεία πέρασαν την Ερυθρά Θάλασσα, τα πόδια τους (πατούχες) είχαν γεμίσει πληγές. Γι’ αυτό ο Μωυσής τους άφησε να ξεκουραστούν και από τότε η ημέρα αυτή, εβδόμη μετά την έξοδό τους από την Αίγπτο, καθιερώθηκε ως ημέρα αναπαύσεως, λατρείας του Θεού του Ισραήλ Ιαβέ (Ιεχωβά) αλλά και εορτής (αρχικά) του Εβραϊκού Πάσχα. Αλλά μετά την εξορία τους στην Βαβυλώνα, οι Εβραίοι τηρούσαν το Βαβυλωνιακό σεληνιακό ημερολόγιο και το Πάσχα τους δεν μπορούσε πλέον να ταυτίζεται με την 15η Αβίβ ή Νισάν (βαβυλωνιακή ονομασία) και ημέρα Σάββατο αφού εξαρτάτο από την εαρινή πανσέληνο η οποία δεν εμφανίζεται σε σταθερές ημερομηνίες. Το Εβραϊκό ιερατείον όρισε λοιπόν να εορτάζεται το Πάσχα κατά την εαρινή Πανσέληνο (η παρατηρούμενη κατά ή μετά την εαρινήν ισημερία) εφ’ όσον συμπίπτει με μία των ημερών Σάββατο, Κυριακή, Τρίτη, Πέμπτη. Εάν όμως η Πανσέληνος συμπίπτει με τις απαγορευμένες ημέρες Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, τότε το Πάσχα εορτάζεται την επομένην ημέρα. Έτσι έχομε πλέον εμπλοκή της Σελήνης στον εορτασμό του Εβραϊκού Πάσχα το οποίο πρέπει να είναι

συνδεδεμένο και με την Εαρινήν Ισημερία. Η εμπλοκή Ισημερίας και Εαρινής Πανσελήνου πέρασε και στο Χριστιανικό Πάσχα, όπως θα δούμε στην συνέχεια. Η Χριστιανική λέξη Πάσχα είναι λοιπόν μετασχηματισμός της Αιγυπτιακής Πισάχ και της Εβραϊκής Πέσαχ. Αλλά τώρα, με την πνευματική έννοια της Διαβάσεως από τον θάνατο της φθαρτής ύλης και της αμαρτίας στην πνευματική ζωή και την αλήθεια, την οποία συμβολίζει η Ανάσταση του Χριστού.

Η Ανάσταση. Διάβαση (Πάσχα) από το θάνατο στην ζωή. Τα Πάθη, η Σταύρωση και η Ανάσταση του Χριστού συνέβησαν στην Ιουδαία κατά το Εβραϊκό Πάσχα, που τότε συνέπεσε σε Σάββατο, με το οποίο (Πάσχα) υπάρχει άμεση εννοιολογική σχέση: α) τοπική (Ιουδαία), β)εποχική (άνοιξη) και γ)αστρονομική (εαρινή ισημερία και πανσέληνος). Σ’ αυτήν ακριβώς την σχέση βρίσκεται η ιδιαιτερότητα και η πολυπλοκότητα του προσδιορισμού της ημερομηνίας του Χριστιανικού Πάσχα αφού πρέπει: να ταυτίζεται εννοιολογικά αλλά και να διαφέρει ημερολογιακά από την εορτή των Εβραίων που σταύρωσαν τον Χριστό. Η δε ημερομηνία εξαρτάται από το αστρονομικό φαινόμενο της Εαρινής Πανσελήνου η οποία δεν μπορεί να ορισθεί σε σταθερές ημερομηνίες. Μετά δε την καθιέρωση του Γρηγοριανού ημερολογίου το 1582, οι ορθόδοξοι Χριστιανοί συνέχισαν να υπολογίζουν το Πάσχα με το παλαιό Ιουλιανό Ημερολόγιον οπότε ο εορτασμός διαφοροποιήθηκε και μεταξύ Ορθοδόξων και Καθολικών κατά την διαφορά 13 ημερών (επί του παρόντος) Ιουλιανού-Γρηγοριανού ημερολογίου αλλά και λόγω υπολογισμού της πανσελήνου από τους Ορθοδόξους με τον Κύκλο Μέτωνος, ενώ οι Καθολικοί την υπολογίζουν με την ακριβέστερη μέθοδο του Lilio. Έτσι, ο προσδιορισμός του Πάσχα των Ορθοδόξων έγινε πολύπλοκος. Γνωρίζομε ότι κατά την αρχική αποστολική εποχή, δεν υπήρχαν συζητήσεις και διχογνωμίες για τον χρόνο και τρόπο εορτασμού του Πάσχα και ότι Ιουδαίοι και Χριστιανοί συνεόρταζαν χαρμόσυνα, αφού οι πρώτοι Χριστιανοί ήταν Ιουδαίοι. Οι Απόστολοι καθιέρωσαν το Χριστιανικό Πάσχα εις ανάμνηση τόσο της Σταυρώσεως του Ιησού (το εσφαγμένο αρνίον της Αποκαλύψεως) όσο και της Αναστάσεως δηλαδή της σωτηρίας των ανθρώπων. Τα πρώτα λοιπόν χριστιανικά χρόνια εόρταζαν τόσο το Σταυρώσιμο Πάσχα, που συνέπιπτε με το εβραϊκό (νύχτα 14 προς 15 του μηνός Αβίβ ή Νισάν), όσο και το Αναστάσιμο, μετά δύο ημέρες. Αλλά υπήρχαν διχογνωμίες ως προς τον ακριβήν ημερολογιακό προσδιορισμό της Σταυρώσεως και της Αναστάσεως διότι κατά την εβραϊκή παράδοσην η ημέρα αλλάζει μετά την δύσην Ηλίου. Δηλαδή η νύχτα μετά την 14η Αβίβ (Σταυρώσιμο Πάσχα) ανήκει στην 15η του μηνός (Εβραϊκό Πάσχα). Μετά το 51 μ.Χ., οπότε συνήλθαν οι Απόστολοι, καθιερώθηκαν 85 ειδικοί κανόνες εορτασμού του Πάσχα, εκ των οποίων ο Ζ΄ ορίζει με σαφήνεια: «ει τις επίσκοπος ή πρεσβύτερος ή διάκονος την αγίαν

του Πάσχα ημέραν επιτελέσει προ της εαρινής ισημερίας των Ιουδαίων, καθαιρείσθω». Στα προηγούμενα πρέπει να προσθέσομε και τις διαφορές που υπήρχαν για τον υπολογισμό των αστρονομικών φαινομένων της εαρινής ισημερίας και πανσελήνου σε σχέση με το εβραϊκό και το χριστιανικό Πάσχα, κι όλα αυτά είχαν δημιουργήσει χαώδη κατάσταση. Όμως, ο χρονικός προσδιορισμός του Χριστιανικού Πάσχα, ανεξαρτήτως διαφορών στα ημερολόγια, εξαρτάται από την εξακρίβωση της Ιουδαϊκής ημέρας κατά την οποία ο Χριστός έπαθε και σταυρώθηκε. Επ’ αυτού, λείπουν παντελώς οι γραπτές μαρτυρίες της αρχικώς συγκροτηθείσης Χριστιανικής Εκκλησίας, ίσως διότι τα γεγονότα ήταν νωπά και δεν υπήρξε μέριμνα για την σύγχρονην ιστορική τεκμηρίωση τους. Βασιζόμεθα λοιπόν στα Ευαγγέλια που, όμως, γράφηκαν αργότερα όχι από τους ίδιους Ευαγγελιστές, εκτός από το Ευαγγέλιο του Ιωάννη που έζησε μέχρι το 100 μ.Χ., και στους ακόλουθους λογικούς συσχετισμούς: 1. Στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο αναφέρεται με σαφήνεια ότι ο Μυστικός Δείπνος έγινε Πέμπτη 13 Νισάν και ο Ιησούς σταυρώθηκε κατά το Εβραϊκό Πάσχα την 14η Νισάν. 2. Όμως, η 14η Νισάν ήταν η αρχή του 7ήμερου εβραϊκού πασχαλινού εορτασμού οπότε και θυσιαζόταν ο αμνός, η δε ημέρα άλλαζε την εσπέραν μετά την δύσην Ηλίου. Η ακολουθούσα ημέρα συνέπεσε τότε να είναι το Σάββατο της εβδομάδος αλλά και εορτασμού του Εβραϊκού Πάσχα. Επομένως στην προηγούμενη παράγραφο νοείται ότι η σταύρωση έγινε αρχομένου του Ιουδαϊκού Πάσχα δηλαδή Παρασκευή 14η Νισάν του έτους εκείνου. 3. Προτεστάντες θεολόγοι υποστηρίζουν ότι οι υπόλοιποι τρεις Ευαγγελιστές Λουκάς, Μάρκος, Ματθαίος αποκαλούμενοι και Συνοπτικοί (διότι αναφέρονται συνοπτικά στην διδασκαλία του Ιησού, σε αντίθεση με την εκτενή αφήγηση της ζωής Του από τον Ιωάννη) θεωρούν ότι ο Χριστός κατά τον Μυστικό Δείπνο συνεόρτασε με τους Μαθητές το τελευταίο Του επί Γης Πάσχα (ήταν Ιουδαίοι) την Παρασκευή 14η Νισάν και σταυρώθηκε την επομένη Σάββατο 15 Νισάν, ημέραν αργίας. Η άποψη αυτή ίσως βασίζεται στο γεγονός ότι ο Ιησούς μετέβαινε συχνά στην Ιερουσαλήμ για να εορτάσει το εβραϊκό Πάσχα με τους μαθητές Του. 4. Τ ούτο όμως δεν είναι ορθόν διότι κατά τους ίδιους Ευαγγελιστές τα Πάθη και η Σταύρωση έγιναν τη νύχτα της Πέμπτης προς Παρασκευή και διαρκούσης της Παρασκευής. Εξ’ άλλου από τα γεγονότα επιβεβαιώνεται ότι οι ημέρες των Παθών και Σταυρώσεως ήταν εργάσιμες, όπως επέβαλε και ο νόμος του Μωυσή: σύλληψη Ιησού, συνάθροιση του όχλου, συνέδριο Αρχιερέων, προσαγωγή Ιησού στον Πιλάτο, κρίση και καταδίκη, και αγγαρεία Σίμωνος Κυρηναίου επιστρέφοντος από την εργασία του στον αγρό. Επιπλέον η απόφαση των Αρχιερέων να μην συλληφθεί και θανατωθεί ο Χριστός κατά την εορτή του Πάσχα 15 Νισάν για να μην προκληθεί αναταραχή. «μήποτε θόρυβος έσται τω λαώ». Κι’ ακόμη η σπουδή του Ιωσήφ από Αριμαθαίας να κατεβάσει το σώμα του Κυρίου από τον σταυρό το ίδιο βράδυ της σταυρώσεως και όχι το επόμενο πρωί. «ίνα μη μείνει τα σώματα επί του Σταυρού εν τω Σαββάτω, επί Παρασκευή ήν, ήν γάρ μεγάλη η ημέρα εκείνη του Σαββάτου» (αφού συνέπιπτε με το Πάσχα). 5. Τ έλος, στον Μυστικό Δείπνο δεν υπάρχουν και τα Ιουδαϊκά πασχαλινά εδέσματα (αρνί, πικρά χόρτα) αλλά μόνο άρτος και οίνος, και ουδεμία αμφισβήτηση υπάρχει απ’ αυτού. Διότι σύμφωνα με όλα τα θεολογικά δόγματα ο Μυστικός Δείπνος θεμελίωσε το μυστήριο της θείας Ευχαριστίας με το σώμα (άρτος) και το αίμα (οίνος) του Χριστού. Όλα τα προαναφερθέντα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η Σταύρωση έγινε την 14η Νισάν ημέρα Παρασκευή του έτους εκείνου, εργάσιμη και αρχή του 7ήμερου εορτασμού, κατά την οποία παρασκευάζονται τα του Εβραϊκού Πάσχα της 15ης Νισάν που συνέπεσε με Σάββατο. Αυτή η σύμπτωση προσδιορίζει το Χριστιανικό Πάσχα στην εκκλησιαστικήν ιστορία. Πέρασαν τα χρόνια, ο Χριστιανισμός εξαπλωνόταν με ταχύτητα σε Ανατολή και Δύση. Οι αρχικές επουσιώδεις διαφωνίες οδήγησαν σε αγεφύρωτες δογματικές διαφορές που έφτασαν μέχρι και αφορισμούς, έως ότου ήρθε η ώρα του φωτισμένου ανθρώπου. Ο Κωνσταντίνος Α΄ γεννήθηκε στη Ναϊσσό σημερινή Νις της Σερβίας πριν το 285 μ.Χ. (άγνωστο πότε ακριβώς) και πέθανε την 22 Μαΐου 337. Μετέπειτα Μέγας και Άγιος καταγόταν από τον οίκο των Περιπλους 5

Ρωμαίων Φλαβίων, πρώην ειδωλολάτρης και μάλλον Ηλιολάτρης, ήταν ο πρώτος εκχριστιανηθής Ρωμαίος Αυτοκράτωρ (Imperator Caesar Flavius Valerius Constantinus Augustus). Ένα από τα μεγαλουργήματά του ήταν ο καθορισμός κοινού Πάσχα για όλους τους Χριστιανούς. Η βασιλεία του χωρίζεται σε τρεις μεγάλες περιόδους: α) την κυριαρχία στην Γαλατία (περίπου η σημερινή Γαλλία) μεταξύ 306 και 312 μ.Χ., β) την επικράτηση σ’ ολόκληρη την Ρωμαϊκή Δύση (Βρετανία, Γαλατία, Ισπανία) από 313 έως 320 μ.Χ., μετά την νίκη του επί του Αυτοκράτορος Μαξεντίου (τον οποίο εφόνευσε κατά την μάχη στον Τίβερη το 312) και την θριαμβευτικήν είσοδό του στην Ρώμη με το λάβαρο του Σταυρού και γ)την μονοκρατορία σε Δύση και Ανατολή από 321 έως 337 μ.Χ. Τότε όρισε πρωτεύουσα ολόκληρου του Ρωμαϊκού Κράτους την αρχαία πόλη Βυζάντιο, μετονομάζοντας αυτήν σε Κωνσταντινούπολη το 324. Έκτοτε, η μονοκρατορία των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων συνεχίσθηκε μέχρι το έτος 800, όταν ανασυστήθηκε η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία με την στέψη του Καρλομάγνου στην Ρώμη. Αλλά η Βασιλεύουσα (Πόλη) παρέμεινε πρωτεύουσα του Ελληνικού Μεσαίωνα για μια χιλιετία περίπου. Το 314 συνεκλήθη σύνοδος (όχι οικουμενική) στην πόλη Αρελάτη (στο Δέλτα του ποταμού Ροδανού, δυτικά Μασσαλίας) με θέμα τον εορτασμό του Πάσχα. Η επιλογή ίσως να είχε συναισθηματική σημασίαν αφού από την Γαλλία (Γαλατία) ξεκίνησε η αυτοκρατορική πορεία του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Η Αρελάτη ήταν πρώην Ελληνική αποικία, με την ονομασία Θηγίνη. Σήμερα είναι η πόλη Αρλ. Η σύνοδος αυτή δεν είχε αποτέλεσμα. Η ουσιαστική παρέμβαση του Μεγάλου Κωνσταντίνου στον εορτασμό του Πάσχα συμπίπτει με την τρίτη περίοδο της παντοδυναμίας του. Το 325 συνήλθε, κατόπιν εντολής του Αυτοκράτορος Κωνσταντίνου του Μεγάλου, η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος Νίκαιας της Βιθυνίας (περιοχή κατά μήκος ανατολικών ακτών Βοσπόρου και νοτιοδυτικών ακτών Ευξείνου Πόντου). Η σύνοδος είχε κύριο θέμα την αίρεση του Αρείου ο οποίος αμφισβητούσε την θεότητα του Χριστού, και το ομοούσιον της Αγίας Τριάδος (Πατήρ, Υιός, Άγιο Πνεύμα). Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Αυτοκράτωρ εκήρυξε αυτοπροσώπως τις εργασίες. Η Σύνοδος ασχολήθηκε και με το σοβαρό πρόβλημα του εορτασμού του Πάσχα, δίδοντας τις γενικές κατευθύνσεις. Τα πρακτικά δεν διασώθηκαν, αλλά η σχετική απόφαση συνοψίζεται στην διασωθείσα εγκύκλιο του Αυτοκράτορος, η οποία έθεσε τις δύο βασικές αρχές που πρέπει να διέπουν την εορτή του Πάσχα: α) να συνεορτάζουν όλοι μαζί οι Χριστιανοί και β)το Χριστιανικό Πάσχα να εορτάζεται μετά το Εβραϊκό. Η απόφαση αυτή απεστάλη στον Πατριάρχη Κύριλλο Α΄ (~370-444μ.Χ) Αλεξανδρείας, η οποία ήταν πνευματικό κέντρο της αυτοκρατορίας με σπουδαίους αστρονόμους, για να την υλοποιήσει. Το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, ερμηνεύοντας την αυτοκρατορική εντολή έθεσε τον εξής κανόνα: «Το Πάσχα να εορτάζεται την πρώτη Κυριακή που ακολουθεί την εαρινή πανσέληνο η οποία εμφανίζεται κατά ή μετά την εαρινήν ισημερία της 21ης Μαρτίου του (τότε) ισχύοντος Ιουλιανού Ημερολογίου. Εάν όμως η πανσέληνος συμβεί Κυριακή, τότε το Πάσχα εορτάζεται την επομένη Κυριακή». Εαρινή Πανσέληνος. Η εμφανιζόμενη κατά ή μετά την Εαρινήν Ισημερία

6 Περιπλους

Στην συνέχεια οι αστρονόμοι και μαθηματικοί προσδιόριζαν τις ημερομηνίες του Πάσχα (Πασχάλιοι Πίνακες) που εξαρτώντο από την επανάληψη του φαινομένου της εαρινής Πανσελήνου στα διαδοχικά έτη. Οι ημερομηνίες αυτές απεστέλοντο στον Πάπα της Ρώμης, που ήταν πρώτος τη τάξει στην εκκλησιαστικήν ιεραρχία κι αυτός τις μεταβίβαζε σ’ όλες τις Χριστιανικές Εκκλησίες. Έκτοτε για πάρα πολλά έτη, ο εορτασμός του Πάσχα ήταν κοινός σε Ανατολή και Δύση, παρά τις κατά καιρούς διαφωνίες των Ρωμαιοκαθολικών. Η οδηγία του Μεγάλου Κωνσταντίνου ήταν σοφή και η ερμηνεία της από το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας άριστη. Αλλά η εφαρμογή της με τους σχετικούς αστρονομικούς υπολογισμούς δεν ήταν ακριβής. Διότι εξ’ αρχής υπήρχαν οι αιτίες της μετέπειτα διαφωνίας μεταξύ Ορθοδόξων και Καθολικών αφού: α) Αγνοήθηκε η γνωστή, στους αστρονόμους της Αλεξάνδρειας, ημερολογιακή μετακίνηση (στο Ιουλιανό ημερολόγιο) της εαρινής ισημερίας κατά 1 ημέραν ανά 128 έτη (ως προς το Ηλιακό έτος), που παρέσυρε το Πάσχα δημιουργώντας σοβαρό εποχικό λάθος, το οποίο είναι 13 ημέρες στην εποχή μας. β) Ο υπολογισμός της εαρινής πανσελήνου, άρα και του ακολουθούντος Πάσχα βασίσθηκε στον 19ετή Κύκλο Μέτωνος, όπως είχε προτείνει ο επίσκοπος Λαοδικείας και Συρίας Ανατόλιος κατά τον 3ο μ.Χ αιώνα. Ως αρχή του κύκλου αυτού θεωρείται το έτος 2 μ.Χ. Αλλά ο Κύκλος Μέτωνος χρησιμοποιεί σεληνιακό μήνα και δημιουργεί προπορεία στον υπολογισμό της εαρινής πανσελήνου στο Ιουλιανό ημερολόγιο, την γνωστή «πρόπτωση», η οποία έχει συσσωρεύσει στην εποχή μας ένα λάθος περίπου 6,5 ημερών. Ημερολογιακά, ο όρος ‘πρόπτωση’ σημαίνει ότι οι φάσεις της Σελήνης, επομένως και η Πανσέληνος, καταχωρούνται αργότερα στο Ιουλιανό Ημερολόγιο σε σχέση με την πραγματική εμφάνιση τους. Τα αφορώντα τους υπολογισμούς αυτούς δεν εξετάζονται στο άρθρο αυτό. Σημείωση: Η εαρινή ή πασχαλινή πανσέληνος ορίζεται ως: (1) Αληθής: όταν η ημερομηνία της υπολογίζεται ακριβώς αστρονομικά (2) Εκκλησιαστική: όταν η ημερομηνία της καθορίζεται, για τον προσδιορισμό του Πάσχα, με τον Κύκλο Μέτωνος. Πάντως, για λόγους ιστορικής ακρίβειας, πρέπει να επισημανθεί ότι και η Οικουμενική Σύνοδος Νίκαιας του 325 εγνώριζε την ανακρίβεια του Ιουλιανού Ημερολογίου. Γι’ αυτό και στην οδηγία της προς το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας για τον υπολογισμό του Πάσχα διευκρίνιζε: "επί του παρόντος". Η Χριστιανική Εβδομάδα έχει επίσης 7 ημέρες, των οποίων οι ονομασίες (εκτός των Ελληνικών) ανάγονται σε πανάρχαια χρόνια και έχουν εξηγήσεις αστρονομικές ή μυθολογικές. Οι Ευρωπαίοι, παρ’όλον ότι είναι Χριστιανοί, έδωσαν στις ημέρες ονόματα ειδωλολατρικά. Έτσι οι Αγγλοσάξωνες π.χ. λένε: Την Κυριακή: Sunday, προς τιμήν του θεού Ήλιου (Sun) Την Δευτέρα: Monday, από την θεότητα της Σελήνης (Moon) Τις ημέρες Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή: Tuesday, Wednesday, Thursday, Friday, λέξεις που προέρχονται από τις αντίστοιχες τευτονικές θεότητες Tiw (του πολέμου), Woden (της νίκης), Thor (του κεραυνού) και Fria (του γάμου). Το Σάββατο: Saturday από τον όνομα του Πλανήτη-Θεού Κρόνου (Saturnus). Η Ελληνορθόδοξη εβδομάδα και οι ονομασίες των ημερών της προέρχονται αφ’ενός από την εβραϊκή παράδοση δηλαδή την Παλαιά Διαθήκη και αφ’ετέρου από την μετέπειτα Χριστιανική Θρησκεία. Η εβδόμη ημέρα της αναπαύσεως μνημονεύεται στις Ευαγγελικές φράσεις: «...και κατέπαυσεν ο Θεός τη ημέρα τη εβδόμη από απάντων των έργων αυτού» ή «...τη δε εβδόμη ημέρα αναπαύσου» κ.λ.π. Αλλά σύμφωνα με την θρησκεία μας, ο Χριστός σταυρωθείς την Παρασκευή και παραμείνας στον τάφο το Σάββατο, αναστήθηκε την Κυριακή. Επομένως το Σάββατο έγινε για τους Χριστιανούς ημέρα πένθους αφιερωμένη και στους νεκρούς (τα γνωστά ψυχοσάββατα). Γι’ αυτό, η Χριστιανική Θρησκεία καθιέρωσε ως 7ην ημέραν αναπαύσεως, λατρείας, αλλά και εορτής του Πάσχα την επομένη του Σαββάτου δηλαδή την Πρώτην ημέρα της εβραϊκής εβδομάδος που ήταν η ημέρα της Αναστάσεως και την ονόμασε Κυριακή δηλαδή ημέρα αφιερωμένη στον Κύριο (Θεό). Οι υπόλοιπες ημέρες διατήρησαν την εβραϊκή σειρά τους, με τις αντίστοιχες ελληνικές ονομασίες Δευτέρα-Τρίτη-Τετάρτη-Πέμπτη και Σάββατο εκτός από την Έκτην ημέρα που ονομάσθηκε Παρασκευή. Η ονομασία αυτή προέρχεται από τον Ευαγγελιστή Μάρκο ο οποίος αναφερόμενος στην ημέρα της σταυρώσεως του Χριστού

γράφει: «επεί ην παρασκευή, ο εστί προσάββατον» και με την λέξη παρασκευή εννοεί ότι κατά την ημέραν αυτήν οι Ιουδαίοι παρασκεύαζαν τα απαραίτητα για το Πάσχα τους που τότε εορτάστηκε Σάββατο. Για τους Χριστιανούς η ημέρα του Σαββάτου έγινε η παραμονή με τις προετοιμασίες για το Πάσχα. Αλλά στους υπολογισμούς για τον προδιορισμό της ημερομηνίας του Πάσχα, λαμβάνεται υπόψην η αριθμητική σειρά της Παλαιάς Διαθήκης, δηλαδή 1η (Κυριακή) έως 7η (Σάββατο). Διακαινήσιμη Εβδομάδα Είναι η εβδομάδα που ακολουθεί το Πάσχα, από την Δευτέρα μέχρι την Κυριακή του Θωμά. Ονομάζεται Διακαινήσιμη διότι με την Ανάσταση του Χριστού αναγεννόμεθα πνευματικά, ανακαινιζόμεθα, γινόμαστε νέοι (καινοί) άνθρωποι. Κλείνομε την ενότητα του Χριστιανικού Πάσχα με δύο επισημάνσεις που αφορούν την Σταύρωση και την Ανάσταση, αστρονομικής και ημερολογιακής φύσεως, αντιστοίχως:

1. Σταύρωση

Οι Ευαγγελικές περικοπές αναφέρουν ότι επικράτησε πλήρες σκότος επί τρίωρον από 12ης έως 3ης ώρας. Το φαινόμενο είναι αδύνατο να οφείλετο σε πλήρη έκλειψην Ηλίου διότι:

β. Εξ’ άλλου, επειδή η εαρινή Πανσέληνος αντιστοιχούσε στην απαγορευμένην ημέρα Παρασκευή 14 Νισάν, το Εβραϊκό Πάσχα εορτάστηκε την επομένην ημέρα Σάββατο 15 Νισάν του Ιουδαϊκού Ημερολογίου, όπως εξηγήθηκε στα προηγούμενα. γ. Επομένως, ο Ιησούς σταυρωθείς την Παρασκευή και παραμείνας στον τάφο το Σάββατο, αναστήθηκε ξημερώματα Κυριακής 5ης Απριλ. Ιουλιανού Ημερολογίου, αφού κατά τας γραφάς, η Μαρία η Μαγδαληνή “λίαν πρωΐαν ελθούσα” βρήκε τον τάφο κενό. Επομένως, και η πρόταση του μακαριστού Πατριάρχη Αθηναγόρα για σταθερό εορτασμό του Πάσχα την 8η Απριλίου, προφανώς είχε την έννοια της πλησιέστερης Κυριακής προς την υπολογιζομένην ημερομηνίαν αναστάσεως, του έτους εκείνου. Αξιοσημείωτο είναι ότι η 8η Απριλίου του συγχρόνου Ημερολογίου, είναι ακριβώς στο μέσον της περιόδου 22 Μαρτίου εώς 26 Απριλίου εορτασμού του Καθολικού Πάσχα, το οποίο είναι και το ακριβέστερο ημερολογιακά. Βέβαια, η πρόταση έχει συμβολική σημασίαν αφού το παλαιό Ιουλιανό και το Σύγχρονο Ημερολόγιο δεν ταυτίζονται. Παρατήρηση Αν θεωρήσομε έτος Αναστάσεως διαφορετικό, οι υπολογισμοί αλλάζουν και, προφανώς, προκύπτει διαφορετική ημερομηνία Αναστάσεως αλλά πάντα ανοιξιάτικη αφού σε κάθε περίπτωσην η ημερομηνία του Πάχα ακολουθεί την εαρινή πανσέληνο.

Σύνοψη

Οι φάσεις της Σελήνης όπως φαίνονται από την Γη (χωρίς κλίμακα) α. Η Σταύρωση έγινε παραμονή του Εβραϊκού Πάσχα το οποίον, ως γνωστόν, εορταζόταν και εορτάζεται πάντα κατά την εαρινή πανσέληνο δηλαδή με την Σελήνη στην θέση 5 του σχήματος 4. Αλλά οι εκλείψεις Ηλίου πραγματοποιούνται με την Σελήνη μόνο στην θέση 1 , οπότε και παρεμβάλλεται μεταξύ Γης-Ηλίου αποκρύπτουσα αυτόν. β. Οι εκλείψεις Ηλίου, αναλόγως συνθηκών, μπορεί να είναι τρεις: (1) Μερική οπότε δεν φαίνεται μέρος του Ηλίου (2) Δακτυλιοειδής κατά την οποία σκιάζεται μικρός κύκλος μέσα στον ηλιακό δίσκο (3)Ολική με πλήρη απόκρυψην Ηλίου και επικράτηση πλήρους σκότους μεγίστης διάρκειας μόνο 7 λεπτά περίπου. Είναι λοιπόν προφανές ότι το τρίωρο πλήρες σκότος κατά την Σταύρωση είναι, επιστημονικώς, ανεξήγητο. Έχει γραφεί, ότι κατά το έτος της Σταυρώσεως βρισκόταν στην Ηλιούπολη της Αιγύπτου ο Διονύσιος Αεροπαγίτης, τότε επίσημος Αθηναίος και μέλος του Αρείου Πάγου μετέπειτα Άγιος και πρώτος Επίσκοπος Αθηνών, άνθρωπος μεγάλης μορφώσεως και γνωρίζων τα αφορώντα τις εκλείψεις. Όταν είδε το σκότος είπε: “ή Θεός πάσχει ή το παν απόλλυται”. Τότε δεν ήταν Χριστιανός, βαπτίστηκε κατά την έλευση του Αποστόλου Παύλου στην Αθήνα το έτος 52.

2. Ανάσταση

Για τον τότε ημερολογιακό προσδιορισμό της Αναστάσεως έχομε τα εξής δεδομένα: α) Έτος σταυρώσεως και αναστάσεως ήταν, κατά την επικρατούσα εκδοχή, το 33 αντιστοιχούν στην ηλικία του Ιησού, β) το έτος εκείνο το Εβραϊκό Πάσχα εορτάστηκε Σάββατο και γ) κατά την εποχήν εκείνην ίσχυε το Ιουλιανό Ημερολόγιο σ’ όλο τον Ελληνορωμαϊκό κόσμο. Με τα δεδομένα αυτά προχωρούμε στους εξής τεκμηριωμένους συλλογισμούς: α. Για το έτος 33 υπολογίζομε ημερομηνίαν Αναστάσεως την Κυριακή 18 Απριλ. Γρηγοριανού ή 5 Απριλ. Ιουλιανού Ημερολογίου (18-13 ημ.).

Έχοντας υπ’ όψη τα προαναφερθέντα καταλήγομε στα ακόλουθα: 1.Κατ’αρχήν αποφεύγεται η σύμπτωση Εβραϊκού και Χριστιανικού Πάσχα το οποίο κατά κανόνα έπεται του Εβραϊκού διότι: α. Το Εβραϊκό εορτάζεται κατά την εαρινή πανσέληνο εάν συμβεί Τρίτη-Πέμπτη-Σάββατο-Κυριακήν ή την επομένη εάν έχομε πανσέληνο Δευτέρα-Τετάρτη-Παρασκευή. β. Το δε Χριστιανικό (Ορθοδόξων και Καθολικών) εορτάζεται πάντα Κυριακή και εάν αυτή συμπέσει με την πανσέληνο, το Πάσχα μετατίθεται στην επόμενη Κυριακή (κανόνας Νίκαιας), ακριβώς για να μην συμπέσει με το Εβραϊκό. Ειδικότερα όμως για το Καθολικό Πάσχα βλέπε και επόμενη παράγραφο 2γ. 2. Όλοι οι Χριστιανοί (Ανατολικοί και Δυτικοί) Ακολουθούν τον κανόνα της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου Νίκαιας σε ό,τι αφορά την θέση του Πάσχα ως προς την εαρινήν ισημερία και πανσέληνο τις οποίες όμως υπολογίζουν διαφορετικά. Επομένως: α. Όλοι οι Ορθόδοξοι-Νεοημερολογίτες και Παλαιοημερολογίτες Υπολογίζουν την εαρινήν ισημερία με το παλαιό Ιουλιανό ημερολόγιο και τοποθετούν σ’ αυτό την πανσέληνο ακολουθώντας την μέθοδο Μέτωνος. Επομένως έχουν Πάσχα την ίδια πάντα Κυριακή αλλά με διαφορετικές ημερομηνίες στα ημερολόγιά τους, αφού έχουν διαφορά 13 ημερών, επί του παρόντος. Εξ’άλλου το Πάσχα των Ορθοδόξων εορτάζεται: (1) Σ πανίως την 1η Κυριακή μετά την 2η εαρινή πανσέληνον, όταν η 1η πανσέληνος του Μαρτίου εμφανίζεται προ της 21ης Μαρτίου Ιουλιανού Ημερολογίου, οπότε δεν είναι εαρινή και η επόμενη (2η εαρινή) μπορεί ν’ αντιστοιχεί στον Απρίλιο. (2) Αρκετές φορές την 2η Κυριακή μετά την εαρινή πανσέληνο, όταν αυτή παρουσιάζεται ημέρα Κυριακή οπότε, για να μην συμπέσει με το Εβραϊκό Πάσχα, μεταφέρεται στην επομένη Κυριακή. β. Καθολικοί. Υπολογίζουν την εαρινήν ισημερία σύμφωνα με το ακριβέστερο Γρηγοριανό ημερολόγιο και την εαρινή πανσέληνο σύμφωνα με την ακριβή μέθοδο Lilio. Το Πάσχα τοποθετείται πάντα στην Κυριακή που ακολουθεί την εαρινή πανσέληνο της 21ης Μαρτίου Γρηγοριανού Ημερολογίου και εάν αυτή συμβεί Κυριακή, το Πάσχα μετατίθεται στην επομένη Κυριακή για να μη συμπέσει με το Εβραϊκό (διότι δεν έχουν την πρόπτωση σελήνης του Μέτωνος και την διαφορά 13 ημερών του Ιουλιανού Ημερολογίου). γ. Εντούτοις, μπορεί το Καθολικό Πάσχα να προηγείται του Εβραϊκού. Διότι η Εβραϊκή Ισημερία αντιστοιχεί στις 26 ή 27 Μαρτίου Γρηγοριανού Ημερολογίου επειδή υπολογίζεται με το εβραϊκό σεληνιακό ημερολόγιο. Εφ’ όσον, όμως, η Εβραϊκή Ισημερία είναι μεταγενέστερη της 21ης Μαρτίου των Χριστιανών, είναι ενδεχόμενο και η εβραϊκή εαρινή πανσέληνος να έπεται της Χριστιανικής. Οπότε το Εβραϊκό Πάσχα, εορταζόμενο πάντα κατά, ή την επομένην ημέρα της Πανσελήνου, μπορεί να υπερβαίνει ημερολογιακά το Χριστιανικό Πάσχα, όταν αυτό είναι πολύ κοντά στην 21η Μαρτίου δηλαδή προ της 26ης ή 27ης Μαρτίου. Επομένως, οι μεν Ορθόδοξοι τηρούμε τον Κανόνα της Νίκαιας με την βοήθεια του αστρονομικού λάθους της εκκλησιαστικής προπτώσεως της πανσελήνου, οι δε Καθολικοί τον καταστρατηγούν ενίοτε. Περιπλους 7

3. Για Καθολικούς και Ορθόδοξους Νεοημερολογίτες (Γρηγοριανό Ημερολόγιο) Οι ημερομηνίες εορτασμού του Πάσχα κυμαίνονται από την σύμπτωση μέχρι την μέγιστη απομάκρυνση των 35 ημερών. Αλλά αφού αμφότεροι ακολουθούν τον Κανόνα της Οικουμενικής Συνόδου Νίκαιας, είναι προφανές ότι η σύμπτωση ή η διαφοροποίηση οφείλεται αποκλειστικά σε διαφορετιικούς υπολογισμούς κοινών αστρονομικών φαινομένων και συγκεκριμένα: α. στην διαφορά 13 ημερών μεταξύ Ιουλιανού και Γρηγοριανού ημερολογίου τα οποία χρησιμοποιούν αντιστοίχως οι Ορθόδοξοι Νεοημερολογίτες και οι Καθολικοί, για τον υπολογισμό του Πάσχα β. αποτέλεσμα αυτού είναι ότι η εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου του Γρηγοριανού ημερολογίου αντιστοιχεί στην 8η Μαρτίου του Ιουλιανού, το οποίο ακολουθούν (μόνο για τον προσδιορισμό του Πάσχα) και οι Ορθόδοξοι Νεοημερολογίτες γ. κατά συνέπεια, οι μεν Καθολικοί θεωρούν την πανσέληνο εαρινή όταν αυτή αντιστοιχεί στην ή μετά την 8η Μαρτίου Ιουλιανού ημερολογίου (8 Μαρτ + 13 ημ=21 Μαρτίου Γρηγοριανού), οι δε Ορθόδοξοι την αντιστοιχούσα στην ή μετά την 21 Μαρτίου Ιουλιανού ημερολογίου ή 2 Απριλίου Γρηγοριανού (21 Μαρτ+13 ημ) δ. και για τον αντίστοιχο ημερολογιακό υπολογισμό της εαρινής πανσελήνου, οι Καθολικοί έχουν την ακριβή μέθοδο Lilio, ενώ οι Ορθόδοξοι χρησιμοποιούν την μέθοδο Μέτωνος που δημιουργεί την ημερολογιακή επιβράδυνση της Σελήνης που ονομάστηκε εκκλησιαστική πρόπτωση, αφού αφορά εκκλησιαστικό υπολογισμό. 4. Τα προηγούμενα υλοποιούμενα και μεταφερόμενα στο Γρηγοριανό Ημερολόγιο σημαίνουν τα εξής, για Καθολικούς και Ορθόδοξους Νεοημερολογίτες: α. Σ ύμπτωση θα έχομε εάν η ημερομηνία εαρινής πανσελήνου υπολογιζόμενη με την μέθοδο Μέτωνος και προσαυξανόμενη κατά 13 ημέρες, για να μεταφερθεί στο Γρηγοριανό ημερολόγιο (που ακολουθούν οι Καθολικοί και οι Ορθόδοξοι Νεοημερολογίτες ως πολιτικό ημερολόγιο), πέφτει στην ίδια εβδομάδα με την σωστή πανσέληνο των Καθολικών, άρα και η ακολουθούσα Κυριακή θα είναι το κοινό Πάσχα. Στην περίπτωση αυτήν είναι 8 Περιπλους

προφανές ότι εξαφανίζεται η επίδραση του σφάλματος Μέτωνος. β. Διαφορά 1 Εβδομάδος θα έχομε όταν η Μετώνιος Πανσέληνος τοποθετείται στην ή μετά την 21η Μαρτίου Ιουλιανού Ημερολογίου (ή 2 Απριλίου Γρηγοριανού), οπότε είναι εαρινή σε αμφότερα τα ημερολόγια, αλλά συγχρόνως η Ιουλιανή πανσέληνος μεταφερόμενη (+13ημέρες) στο Γρηγοριανό ημερολόγιο αντιστοιχεί στην επόμενη εβδομάδα της πανσελήνου των Καθολικών. Στην περίπτωση αυτή το Πάσχα των Καθολικών προηγείται του Πάσχα των Ορθοδόξων. γ. Μεγίστη Απομάκρυνση 35 ημερών θα έχομε όταν η, κατά τα ανωτέρω υπολογιζόμενη, πανσέληνος τοποθετείται μεταξύ 8ης και 20ης Μαρτίου Ιουλιανού ημερολογίου οπότε δεν είναι εαρινή για τους Ορθοδόξους αφού χρησιμοποιούν το Ιουλιανό Ημερολόγιο για τον υπολογισμό του Πάσχα. Γι’ αυτό περιμένουν την επόμενη πανσέληνο (μετά 1 μήνα περίπου) και εάν συμπέσει με Κυριακή, εορτάζουν το Πάσχα την επόμενη Κυριακή. Εάν δε η πραγματική πανσέληνος εμφανιστεί μεταξύ αυτών των ημερομηνιών, οι Καθολικοί την θεωρούν εαρινή διότι 8η ή 20η Μαρτίου +13 ημέρες=21η Μαρτίου ή 2α Απριλίου. Είναι προφανές ότι και στην περίπτωση αυτή το Καθολικό Πάσχα προηγείται. 5. Κατωτέρω παρατίθεται τμήμα του Πασχαλίου Πίνακος για Καθολικούς, Ορθόδοξους και Παλαιοημερολογίτες, στον οποίο φαίνονται και οι προαναφερθείσες διαφορές. ΕΤΟΣ

ΚΑΘΟΛΙΚΟΙ

2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Μαρτίου 31 Απριλίου 20 Απριλίου 5 Μαρτίου 27 Απριλίου 16 Απριλίου 1 Απριλίου 21

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ ΓΡΗΓΟΡΙΑΝΟ Μαΐου 5 Απριλίου 20 Απριλίου 12 Μαΐου 1 Απριλίου 16 Απριλίου 8 Απριλίου 28

ΙΟΥΛΙΑΝΟ Απριλίου 22 Απριλίου 7 Μαρτίου 30 Απριλίου 18 Απριλίου 3 Μαρτίου 26 Απριλίου 15

Βραβείο Καλύτερης Ελληνικής Τράπεζας για το 2013 Από το έγκυρο περιοδικό «The Banker» του συγκροτήματος των Financial Times.

Στόχος μας να δικαιώνουμε κάθε μέρα την εμπιστοσύνη σας.

www.piraeusbankgroup.com

Σταθερή γιατί κινείται

ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΣΤΟ 1821 Το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα καινούργια ρεύματα σκέψης γεννιόντουσαν με επίκεντρο τη γαλλική κυρίως διανόηση, διέτρεχαν όλους τους λαούς της Ευρώπης και προξενούσαν ρίγη προσδοκιών στους υπόδουλους λαούς της Βαλκανικής. Επρόκειτο για πρωτοφανέρωτες ιδέες που σαν βασική τους γραμμή είχαν την ελευθερία του ατόμου και αμφισβητούσαν όλους τους μέχρι τότε καθιερωμένους θεσμούς, με πρώτο την άσκηση εξουσίας επί των λαών. Το κύμα σκέψεων και θεωριών έμεινε στην ιστορία ως Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός. Tου Αντιναυάρχου Ιωάννη Παλούμπη Π.Ν.ε.α.

ο 1783 επαναστάτησαν οι βρετανικές αποικίες της βορείου Αμερικής κατά της εξάρτησης που τους είχε επιβληθεί από την μητρόπολή τους την Αγγλία, την οποία ανάγκασαν να τις αναγνωρίσει ως ανεξάρτητο κράτος, τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Το 1789 ξέσπασε η Γαλλική επανάσταση η οποία στρεφόταν κατά του καταπιεστικού καθεστώτος της ολιγαρχίας με βασικό αίτημα ισότητα, δικαιοσύνη, αδελφοσύνη. Και οι δύο εξεγέρσεις υιοθέτησαν τις ιδέες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και αποτέλεσαν το σημείο στροφής της παγκόσμιας ιστορίας προς κατευθύνσεις δημοκρατικότερες, περισσότερο φιλελεύθερες, πιο ανθρώπινες. Στον υπόδουλο ελληνισμό που συμπλήρωνε τρεισήμισι αιώνες σκλαβιάς το πρόταγμα ήταν διαφορετικό. Οι πνευματικοί ταγοί που τέθηκαν επικεφαλής του αντίστοιχου ρεύματος σκέψης, αυτού που αποκλήθηκε Ελληνικός Διαφωτισμός, στόχευαν στην εκλαΐκευση της σύγχρονης επιστημονικής σκέψης και την αφύπνιση και διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης του λαού. Ο Pήγας Φεραίος ή Βελεστινλής, ο Αδαμάντιος Κοραής και αρκετοί άλλοι που παρέμειναν στην ιστορία ως μεγάλοι διδάσκαλοι του Γένους επιδίωξαν την ισχυροποίηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας, που βρισκόταν θαμμένη στο συλλογικό υποσυνείδητο και τη χρησιμοποίησή της ως έναυσμα για την εξέγερση εναντίον του οθωμανικού ζυγού. Καρπός των πνευματικών αυτών διεργασιών ήταν η σύσταση της Φιλικής Εταιρείας το 1814 στην Οδησσό, από τους εμπόρους και φίλους Εμμανουήλ Ξάνθο από την Πάτμο, Νικόλαο Σκουφά από την Άρτα και Αθανάσιο Τσακάλωφ από τα Ιωάννινα, με σκοπό την προετοιμασία της εθνικοαπελευθερωτικής εξέγερσης του ελληνικού λαού. Ως αντίρροπο ρεύμα των φιλελεύθερων ιδεών της Ευρώπης συγκροτήθηκε η διαβόητη Ιερά Συμμαχία κατ’ αρχήν από τις Ρωσία, Αυστρία και Πρωσία, στην οποία προσχώρησαν αργότερα η Γαλλία και ανε-

10 Περιπλους

πισήμως η Αγγλία. Σκοπός της ένωσης ήταν η διατήρηση των λαών της Ευρώπης υπό το πέλμα της απολυταρχίας και η κατάπνιξη όλων των απελευθερωτικών κινημάτων που θα μπορούσαν να ταράξουν την καθεστηκυία τάξη στην Ευρώπη. Την ίδια περίοδο οι γενικότερες πολιτικοστρατιωτικές συνθήκες ευνόησαν την εκρηκτική ανάπτυξη ενός ελληνικού εμπορικού στόλου που προερχόταν κυρίως από τα τρία αιγαιοπελαγίτικα νησιά Ύδρα, Σπέτσες και Ψαρά, αλλά και από τα άλλα νησιά του Αιγαίου όπως Κάσος, Σάμος, Μύκονος και ναυτότοπους όπως Γαλαξίδι, Μεσολόγγι κλπ Οι δύο κύριοι παράγοντες που διαμόρφωσαν τις συνθήκες και επέδρασαν αποφασιστικά προς αυτή την εξέλιξη ήταν: Πρώτον η Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή του 1774 μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας, που έκλεισε τον εξαετή πόλεμο μεταξύ των

δύο χωρών και που έδινε στους έλληνες πλοιοκτήτες το δικαίωμα να υψώνουν τη ρωσική σημαία στα πλοία τους και να διαπλέουν ελεύθερα τα Στενά του Ελλησπόντου προς τον Εύξεινο Πόντο. Δεύτερον η Γαλλική Επανάσταση του 1789 και οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι, που διέκοψαν για αρκετά χρόνια την παρουσία της πανίσχυρης γαλλικής εμπορικής ναυτιλίας από την ανατολική Μεσόγειο. Το αποτέλεσμα των δύο αυτών ανεξάρτητων παραγόντων ήταν να περάσουν στα χέρια των ελλήνων εμπόρων και ναυτικών οι μεταφορές των ρωσικών σιτηρών από τον Εύξεινο προς όλα τα λιμάνια της Μεσογείου και της Δυτικής Ευρώπης, καθώς επίσης και όλο το εσωτερικό εμπόριο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο αποκλεισμός πολλών ευρωπαϊκών λιμανιών που επιβλήθηκε από τους εμπολέμους των Ναπολεoντείων Πολέμων υπήρξε νέα πηγή πλουτισμού για τους ριψοκίνδυνους έλληνες πλοιοκτήτες, καθώς οι ναυτικοί διασπούσαν τους αποκλεισμούς και εφοδίαζαν τα λιμάνια απολαμβάνοντας υπέρογκες τιμές μεταφοράς σίτου και λοιπών τροφίμων. Έτσι συναθροίζονταν σημαντικά πλούτη στα νησιά, ιδίως της Ύδρας των Σπετσών και των Ψαρών. Για να αποκρούουν την διαδεδομένη στη Μεσόγειο απειλή των πειρατών, κυρίως από τα βερβερικά κράτη Αλγερία, Τύνιδα και Μαρόκο, οι έλληνες ναυτικοί εξόπλιζαν τα πλοία τους με ένα μικρό αριθμό ελαφρών πυροβόλων. Κατ’ αυτό τον τρόπο πλέον της ναυτικής εμπειρίας αποκτούσαν πείρα και στον ναυτικό πόλεμο. Σημαντική πείρα στον ναυτικό πόλεμο αποκτούσαν επίσης οι έλληνες και μέσω του θεσμού των «μελλάχηδων» δηλαδή της υποχρεωτικής θητείας στον οθωμανικό στόλο των κατοίκων των νησιών του Αιγαίου και των λοιπών ναυτότοπων. Η θητεία αυτή, πα-

Αριστερά: Αδαμάντιος Κοραής. (πηγή φωτ: wikipedia). Δεξιά: Ρήγας Φεραίος. (πηγή φωτ: wikipedia).

ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΣΤΟ 1821 ράλληλα, καθιστούσε γνώστες τους έλληνες ναυτικούς επάνω στις δυνατότητες και τις αδυναμίες του οθωμανικού ναυτικού, του μελλοντικού τους αντιπάλου. Τις παραμονές της Επανάστασης ο ελληνικός στόλος βρέθηκε να αριθμεί τον εντυπωσιακό αριθμό των 1.000 περίπου εμπορικών πλοίων τα περισσότερα των οποίων ήταν μπάρκα, μπρίκια, γολέτες, μπρατσέρες, μύστικα και άλλα μικρά ιστιοφόρα που διεκπεραίωναν το εμπόριο με τολμηρά ταξίδια στο Αιγαίο τον Εύξεινο και όλη τη Μεσόγειο. Από τα πλοία αυτά, τα «σιτοκάραβα» όπως τα χαρακτήρισε ο Κολοκοτρώνης, περίπου τα 200 θεωρούνταν ισχυρά και αποτελούσαν τον πολεμικό στόλο της επανάστασης. Διέθεταν περίπου 6.000 πυροβόλα και τα πληρώματά τους έφταναν περίπου 18.000 άνδρες. Ατελώς εξοπλισμένα δεν δίσταζαν να αντιμετωπίζουν τον καλά οργανωμένο αυτοκρατορικό στόλο των Οθωμανών με τα τρίκροτα και δίκροτα «πλοία γραμμής» και τις Φρεγάτες με τα 70-80 πυροβόλα μεγάλου βεληνεκούς. Η σκληρή και γεμάτη κινδύνους ζωή στη θά-

λασσα είχε μετατρέψει τα ελληνικά πληρώματα σε σκληροτράχηλους θαλασσόλυκους. Το βασικότερο όμως όπλο των ελλήνων θαλασσομάχων ήταν το πυρπολικό με το οποίο οι άφοβοι αγωνιστές προκαλούσαν σοβαρές ζημιές και τρομοκρατούσαν τους αντιπάλους τους. Πυρπολικά σε πρωτόγονη μορφή είχαν χρησιμοποιηθεί σε ναυτικές επιχειρήσεις από την αρχαιότητα. Αργότερα χρησιμοποιήθηκαν από τους στόλους των μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών ως βοηθητικά πολεμικά μέσα. Στέλνονταν εναντίον των αντιπάλων χωρίς πλήρωμα παρασυρόμενα από τα ρεύματα και τον άνεμο. Οι έλληνες εφάρμοσαν καινοτομίες με κυριότερη την επανδρωμένη και κατευθυνόμενη πλεύση. Έτσι απόκτησαν ένα κύριο πολεμικό μέσο με το οποίο μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τους Οθωμανούς στη θάλασσα. Τα πυρπολικά ήταν κυρίως μπρίκια, όπως και τα άλλα πλοία του στόλου, από τα πλέον παλαιά, που διατηρούσαν όμως την ικανότητά τους να ελίσσονται και να αναπτύσσουν αξιόλογη ταχύτητα. Ήταν κατάλληλα

Πάνω: Η πολάκα Άγιος Νικόλαος του Ανδρέα Βώκου (Μιαούλη) με ραγιάδικη σημαία. Έργο του Αντωνίου Κριεζή. Συλλογή Ν.Μ.Ε. Κάτω: Το μπρίκι Θεμιστοκλής με ρωσική σημαία. Έργο του Αντωνίου Κριεζή. Συλλογή ΝΜΕ. Δεξιά: Εφοδιαστικό “ιερέως” της Φιλικής Εταιρείας. Συλλογή Ν.Μ.Ε.

μετασκευασμένα ώστε να πυρπολούνται εύκολα και να μεταδίδουν το πυρ στα αντίπαλα πλοία, όπου τα προσκολλούσε το πλήρωμά τους. Η επιχείρηση έπρεπε να γίνεται αιφνιδιαστικά ώστε να μη δίδεται ο χρόνος στο αντίπαλο πλήρωμα να αντιδράσει. Το πλήρωμα του πυρπολικού μετά το άναμμα του φυτιλιού διέφευγε με κωπήλατη λέμβο που την ονόμαζαν «σκαμπαβία». Καθ’ όλη τη διάρκεια του εννεαετή ναυτικού αγώνα οι τούρκοι δεν φάνηκαν να διαθέτουν ένα καλά οργανωμένο στρατηγικό σχέδιο ναυτικών επιχειρήσεων παρά το γεγονός ότι είχαν όλες τις προϋποθέσεις να έχουν εκπονήσει ένα τέτοιο. Αρκούνταν σε περιοδικές εξόδους από τα Στενά του Βοσπόρου και της Προποντίδας όπου ήταν τα μόνιμα αγκυροβόλιά τους, με περιορισμένους αντικειμενικούς σκοπούς και επανέπλεαν στις βάσεις τους ανεξάρτητα από την επίτευξη ή μη των στόχων. Έτσι οι πολεμικές επιχειρήσεις στη θάλασσα παρουσιάζουν μια ασυνέχεια, αποτέλεσμα της αναποφασιστικότητας του τουρκικού στόλου να αναλάβει πρωτοβουλίες ολοκληρωτικής κατάπνιξης της επανάστασης. Από τις ναυτικές επιχειρήσεις, ναυμαχίες, συγκρούσεις των αντιπάλων στόλων στο Αιγαίο θα αναφερθούν οι κυριότερες κατά χρονολογική σειρά που έλαβαν χώρα. Με την έναρξη της Επανάστασης στην Πελοπόννησο στα τέλη Μαρτίου του 1821 τα τρία ισχυρά ελληνικά νησιά Ύδρα, Σπέτσες και Ψαρά, όχι μόνο προσχώρησαν στον αγώνα, αλλά ανέλαβαν και το κύριο βάρος αντιμετώπισης του εχθρικού στόλου. Παράλληλα οι στόλοι των τριών νησιών μετέφεραν το επαναστατικό κλίμα σε όλα τα λοιπά νησιά, ενίσχυαν τις χερσαίες επιχειρήσεις σε παράλιες περιοχές, ανεφοδίαζαν τα ελληνικά φρούρια που πολιορκούνταν από τούρκους, αντιστοίχως πολιορκούσαν από τη θάλασσα τα τουρκικά και προπάντων δεν επέτρεπαν στους τούρκους να μεταφέρουν στρατό και εφόδια στις επαναστατημένες ελληνικές περιοχές. Πρώτος ο Ψαριανός Δημήτρης Παπανικολής, τον Μάιο του ’21 χρησιμοποιώντας το πυρπολικό του θα ανατινάξει ένα τουρκικό

Περιπλους 11

ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΣΤΟ 1821

Αριστερά: Γραπτή άδεια ναυσιπλοΐας στο μπρίκι Επαμεινώνδας να φέρει τη ρωσική σημαία και να διαπλέει τη Μεσόγειο. Συνοδεύεται και επικυρώνεται από τη ρωσική αυτοκρατορική βούλα. Συλλογή Ν.Μ.Ε. Δεξιά: Κατόψεις καταστρώματος και υποστρώματος πυρπολικού. (κατά τον υποναύαρχο Κ. Νικόδημο). (Νικόδημος. K., Απομνημονεύματα εκστρατειών και ναυμαχιών του ελληνικού στόλου. Υπόμνημα περί κατασκευής πυρπολικών, Αθήνα 1862, 21 και 22) Κάτω: Ανδρέας Κριεζής (Ύδρα 1813-1880), Προσωπογραφία Ανδρέα Μιαούλη. Ελαιογραφία, 91x72 εκ. Συλλογή Ν.Μ.Ε.

δίκροτο στην Ερεσσό της Λέσβου, σκορπίζοντας ενθουσιασμό στους επαναστάτες και πανικό στους Οθωμανούς. Τον Ιούλιο οι τούρκοι στρέφονται εναντίον της επαναστατημένης Σάμου και προετοιμάζουν απόβαση στο νησί με 7.000 στρατιώτες που θα μεταφέρονταν με μεταγωγικά από την απέναντι της Σάμου ακτή της Μυκάλης. Την κρίσιμη στιγμή παρεμβάλλεται ο ελληνικός στόλος που ματαιώνει την επιχείρηση καταστρέφοντας τα 7 μεταγωγικά που τα συναντά μόνα τους στον τόπο επιβίβασης και πυρπολώντας τα άλλα 2. Τις επόμενες μέρες συναντώνται οι δύο πολεμικοί στόλοι στο στενό Κω-Αλικαρνασσού χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα παρά την τεράστια διαφορά ισχύος. Αύγουστο και Σεπτέμβριο ο τουρκικός στόλος ανεφοδιάζει τα φρούρια Μεθώνης και Κορώνης και στη συνέχεια πραγματοποιεί απόβαση στην Πάτρα και διαλύει το Αχαϊκό στρατόπεδο. Στη συνέχεια επιτίθεται εναντίον του Γαλαξιδίου το οποίο καταλαμβάνει και καταστρέφει. Ενεργοποιείται ο στόλος της Ύδρας και των Σπετσών και πλέει προς συνάντηση του οθωμανικού. Είναι η πρώτη φορά που εμ12 Περιπλους

φανίζεται στο προσκήνιο ο Ανδρέας Μιαούλης. Η ικανότητά του να συλλαμβάνει και να αξιοποιεί όλα τα δεδομένα του κατά θάλασσα πολέμου τον αναδεικνύει σε αναμφισβήτητο αρχηγό του ελληνικού στόλου. Οι δύο στόλοι συναντώνται στο τέλος Σεπτεμβρίου στο Κατάκωλο όπου ο χειρισμός των πυρπολικών από τον Μιαούλη απαγκιστρώνει τα ελληνικά πλοία από δύσκολη θέση στην οποία είχαν περιέλθει. Ο οθωμανικός στόλος αποσύρεται στο αγκυροβόλιό του στον Ελλήσποντο. Το 1821 κληροδοτεί στον επόμενο χρόνο το αξιόλογο ηγετικό κεφάλαιο του Ανδρέα Μιαούλη. Η τακτική του δεινότητα αποδεικνύεται στη ναυμαχία των Πατρών τον Φεβρουάριο του 1822, όπου αιφνιδιάζει τους τούρκους μέσα στο λιμάνι της Πάτρας και τους αναγκάζει να αποχωρήσουν καταδιωκόμενοι στην αγγλοκρατούμενη Ζάκυνθο έχοντας υποστεί μεγάλες ζημιές. Ο ξεσηκωμός των κατοίκων της Χίου, που λαμβάνει χώρα με την προτροπή και ενεργό συμμετοχή των γειτόνων Σαμίων, ενοχλεί τον Σουλτάνο που διατάζει την ολοκληρωτική καταστροφή του νησιού. Το έργο αναλαμβάνει ο τούρκος ναύαρχος Καρά-Αλής

ο οποίος τον Απρίλιο αποβίβασε στρατεύματα και κατέλαβε τη Χίο προβαίνοντας σε πρωτοφανείς σφαγές των αμάχων. Από τους 113.000 κατοίκους του νησιού, 25.000 σφαγιάζονται και 48.000 σέρνονται αιχμάλωτοι στα σκλαβοπάζαρα της ανατολής. Έμειναν ζωντανοί λιγότεροι από 13.000 στο νησί και οι λοιποί κατέφυγαν σε άλλα γειτονικά νησιά. Η καταστροφή της Χίου αποτέλεσε σε αριθμό θυμάτων τη μεγαλύτερη θυσία των ελλήνων στον αγώνα και συγκλόνισε το πανελλήνιο όπως και την Ευρώπη, η οποία έκπληκτη πληροφορήθηκε την τουρκική βαρβαρότητα. Από τη προσωρινή διοίκηση των ελλήνων διατέθηκαν τα αναγκαία μέσα για να συγκροτηθεί ο ελληνικός στόλος και να σπεύσει προς συνάντηση του οθωμανικού. Στις 6 Ιουνίου, ο Ψαριανός Κωσταντής Κανάρης έπαιρνε την ελληνική εκδίκηση με το δαυλό του πυρπολικού του, ανατινάζοντας στον αέρα την ναυαρχίδα του Καρά-Αλή με περίπου 2.000 θύματα, μεταξύ των οποίων τον ίδιο τον ναύαρχο και πολλούς αξιωματικούς του στόλου του. Τον Ιούλιο ο τουρκικός στόλος πλέει στο Αιγαίο με αποστολή να ανεφοδιάσει τα φρούρια που πολιορκούνταν από έλληνες. Οι δύο στόλοι συναντώνται στην περιοχή μεταξύ Ύδρας και Σπετσών. Χάρις στους επιτυχείς χειρισμούς των ελληνικών πλοίων αποτυγχάνει η απόπειρα διάσπασης του αποκλεισμού του Ναυπλίου και του εφοδιασμού των πολιορκούμενων τούρκων. Οι τούρκοι αποσύρονται προς τη βάση τους στα Στενά παρακολουθούμενοι από ελληνικά πλοία. Λόγω καιρού αναγκάζονται να ποδίσουν στην Τένεδο, όπου ο Κανάρης την 28 Οκτωβρίου πυρπολεί ένα τουρκικό δίκροτο των 84 πυροβόλων με περισσότερα από 800 θύματα. Στις 15 Σεπτεμβρίου 1823 οι δύο στόλοι συναντήθηκαν με πολύ κακές καιρικές συνθήκες κοντά στο ακρωτήριο του Άθω. Ήταν μια κατά παράταξη ναυμαχία στην οποία και οι δύο στόλοι υπέστησαν ζημιές που θα μπορούσε να ήταν μεγαλύτερες για τους έλληνες, αν οι τούρκοι γνώριζαν πώς να καταστήσουν τη βολή τους περισσότερο εύστοχη.

ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΣΤΟ 1821 Οι τούρκοι αποχώρησαν και ο Μιαούλης συνέχισε τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στον Βόρειο Ευβοϊκό και στον Μαλιακό εναντίον οθωμανικής ναυτικής μοίρας που έδρευε στη Χαλκίδα. Το 1824 στάθηκε ένας χρόνος συμφορών αλλά και θριάμβων. Ξεκίνησε με την καταστροφή της Κάσου στις 27 Μαΐου από την αιγυπτιακή ναυτική μοίρα. Το πλήγμα ήταν βαρύ γιατί η Κάσος ήταν το τέταρτο ελληνικό νησί από πλευράς ναυτικής δυνάμεως. Οι Κάσιοι πλήρωσαν την τόλμη και τη συμπαράσταση που είχαν δείξει στους επαναστατημένους Κρήτες. Στις 20 Ιουνίου έγινε η από μακρού αναμενόμενη επίθεση εναντίον των Ψαρών. Όπως και στην περίπτωση της Κάσου αλλεπάλληλα στέλνονταν τα μηνύματα στους υδραίους τους σπετσιώτες και την κυβέρνηση και οι εκκλήσεις για βοήθεια. Οι εκκλήσεις και στις δύο περιπτώσεις δεν εύρισκαν ανταπόκριση. Στα Ψαρά η σφαγή μαχομένων και αμάχων στάθηκε μεγάλη. Ο πανικός ακαταμάχητος. Το δράμα όμως κορυφώθηκε στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου στο ΝΔ άκρο του νησιού που το υπερασπίζονταν μερικές εκατοντάδες άνδρες με 11 πυροβόλα και στο οποίο είχαν καταφύγει πολλοί άμαχοι. Όταν οι τούρκοι εισέδυσαν στον αυλόγυρο του μοναστηριού ο Αντώνης Βρατσάνος έβαλε φωτιά στην πυριτιδαποθήκη. Ολόκληρο το μοναστήρι τινάχθηκε στον αέρα παρασύροντας στον θάνατο μαζί με τους έλληνες και 2.000 περίπου τούρκους. Οι καταστροφές των δύο νησιών παρουσιά-

ζουν κοινά σημεία. Και στις δύο περιπτώσεις αποφασίσθηκε να προταχθεί άμυνα στη στεριά παρά να αντιμετωπισθεί ο εχθρός στη θάλασσα. Ίσως να ήταν ένα τραγικό λάθος γιατί ασφαλώς οι κάτοικοι και των δύο νησιών θα είχαν καλλίτερες πιθανότητες διαφυγής στη θάλασσα. Μετά τις καταστροφές της Κάσου και των Ψαρών ο ελληνικός στόλος βγήκε στο Αιγαίο αναζητώντας ευκαιρία για εκδίκηση. Οι τούρκοι έστρεψαν την προσοχή τους προς τον επόμενο στόχο τους που ήταν η Σάμος. Οι δύο στόλοι συναντήθηκαν στο στενό της Μυκάλης. Ο Κανάρης με το πυρπολικό του τινάζει στον αέρα μια φρεγάτα των 54 κανονιών. Από το πλήρωμά της, περίπου 1.000 άνδρες, πολύ λίγοι σώζονται. Σε επόμενη φάση της ίδιας ναυμαχίας ο υδραίος Βατικιώτης πυρπόλησε μια τυνησιακή κορβέτα των 28 πυροβόλων, ενώ οι Ραφαλιάς και Ματρόζος κατέστρεψαν μια αφρικανική φρεγάτα των 48 πυροβόλων. Η πυρπόληση των τριών πλοίων σήμαινε για τον τούρκο ναύαρχο απώλεια περίπου 2.000 ψυχών και προπάντων καταρράκωση του ηθικού των πληρωμάτων του. Η ιδέα της κατάληψης της Σάμου εγκαταλείφθηκε και οι τούρκοι αποσύρθηκαν στην Αλικαρνασσό. Στη σύγκρουση που ακολουθεί τινάζονται στον αέρα από πυρπολικά μία τυνησιακή φρεγάτα των 44 πυροβόλων και μία τουρκική κορβέτα. Αξιοσημείωτο γεγονός που έλαβε χώρα μέσα στο ’24 ήταν η απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης να παραγγείλει τα πρώτα

εθνικά κρατικά πλοία, αφού εξασφάλισε δάνειο από την Αγγλία. Παραγγέλθηκαν έξι φρεγάτες στις Ηνωμένες Πολιτείες και δύο ατμοκίνητα στην Αγγλία. Το 1825 γίνεται στενότερη η συνεργασία του Σουλτάνου Μαχμούτ και του Σατράπη της Αιγύπτου Μωχάμετ Άλυ. Καρπός της συνεργασίας είναι η αποβίβαση στην Πελοπόννησο του θετού γιου του Μωχάμετ Άλυ, Ιμπραήμ, μιας πραγματικά στρατιωτικής ιδιοφυΐας, με στόχο την κατάπνιξη της επανάστασης. Στην αρχή αποβιβάζει στρατεύματα και καταλαμβάνει τη Μεθώνη. Στη συνέχεια στρέφεται προς το νησί Σφακτηρία που κλείνει τον κόλπο του Ναυαρίνου και δεσπόζει της άμυνας των δύο κάστρων Παλαιοκάστρου και Νεοκάστρου (Πύλου) όπου πολιορκούνταν οι έλληνες υπερασπιστές. Οι περίπου 1.000 έλληνες που αμύνονταν στο νησί αποδεικνύονται ανεπαρκείς παρά την ηρωική αντίσταση που προβάλλουν. Φονεύονται οι 350, μεταξύ αυτών ο Αναγνωσταράς, Υπουργός πολέμου της προσωρινής ελληνικής κυβέρνησης, ο ιταλός φιλέλληνας Σανταρόζα και ο υδραίος ναυμάχος Αναστάσης Τσαμαδός. Οι υπόλοιποι κατορθώνουν να διαφύγουν με τέσσερα πλοία με τα οποία είχαν φτάσει εκεί. Στην ιστορία έχει παραμείνει το επεισόδιο της ηρωικής εξόδου του τελευταίου μπρικιού του Άρεως του Τσαμαδού, που ανέμενε τον καπετάνιο του από τη Σφακτηρία, χωρίς να γνωρίζει ότι είχε ήδη φονευθεί επάνω στο νησί. Όταν άνοιξε πανιά με καπετάνιο τον Νικόλαο Βότση η είσο-

Πάνω: Ομοίωμα της φρεγάτας “Ελλάς”. Ναυπηγήθηκε για λογαριασμό της Προσωρινής Κυβερνήσεως των Επαναστατημένων Ελλήνων στην Νέα Υόρκη. Κατέπλευσε στο Ναύπλιο το Νοέμβριο του 1826 και μαζί με την“Καρτερία”αποτέλεσαν τα πρώτα εθνικά μας πλοία. Συλλογή Ν.Μ.Ε. Δεξιά, πάνω: Αριστοβούλη Λοπρέστη (καλλιτεχνική επεξεργασία Κωνσταντίνου Βολανάκη), Πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο. Ελαιογραφία, 94 χ 155 εκ. Συλλογή Ν.Μ.Ε. Κάτω: Νικόλας ή Νικόλαος Παυλόπουλος (Μαγνησία 1909-Αθήνα1990), Προτομή Κωνσταντίνου Κανάρη. Ορείχαλκος. Ύψος: 78 εκ. Συλλογή Ν.Μ.Ε. Περιπλους 13

ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΣΤΟ 1821 δος του κόλπου είχε ήδη αποκλεισθεί από το στόλο του Ιμπραήμ. Ναυμαχώντας μόνος επί έξι ώρες διέσωσε τους τελευταίους υπερασπιστές της Σφακτηρίας και μαζί μ’ αυτούς και τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Σε όλη τη διάρκεια του 1825 ο στόλος του Ιμπραήμ εφοδίαζε τα αιγυπτιακά στρατεύματα που είχαν αποβιβασθεί στην Πελοπόννησο με στρατό και πολεμικό υλικό. Οι εφοδιοπομπές ξεκινούσαν από την Αλεξάνδρεια και χρησιμοποιούσαν ως ενδιάμεσο σταθμό τη Σούδα της Κρήτης. Ο ελληνικός στόλος είχε διαιρεθεί σε δύο μοίρες, μία υπό τον Μιαούλη στο νότιο Αιγαίο που παρακολουθούσε τις κινήσεις του αιγυπτιακού στόλου και δεύτερη υπό τον Γεώργιο Σαχτούρη στο βόρειο Αιγαίο που ανέμενε την κάθοδο του τουρκικού στόλου. Στις 30 Απριλίου ο Μιαούλης επιτέθηκε στον αιγυπτιακό στόλο στον όρμο της Μεθώνης. Οι μουσουλμάνοι αιφνιδιάστηκαν. Πυρπολήθηκαν 10 εχθρικά πλοία. Παρά ταύτα η

πορεία των πολεμικών επιχειρήσεων στη στεριά δεν επηρεάζεται. Την ίδια μέρα 30 Απριλίου έπεφτε το κάστρο της Πύλου. Στις επόμενες μέρες ο τουρκικός στόλος βγήκε από τα στενά του ελλησπόντου και έκανε το σφάλμα να επιχειρήσει να περάσει προς νότον από τα στενά των Κυκλάδων. Στη σύγκρουση που ακολουθεί στις 20 Μαΐου τινάζονται στον αέρα δύο τουρκικές φρεγάτες από τον πυρπολητή Γιάννη Ματρόζο. Τα πλοία του Σαχτούρη καταδίωξαν τους τούρκους μέχρι τον Μαλέα. Από εκεί τη δίωξη συνέχισε η μοίρα του Μιαούλη. Στις 31 Μαΐου ο Μιαούλης συναντάται με αιγυπτιακή δύναμη έξω από τη Σούδα. Εφαρμόζεται καινούρια τακτική επίθεσης των πυρπολικών κατά στόχου ανά ζεύγη. Ένα προσηνέμως και ένα από την υπήνεμη πλευρά. Πυρπολείται μια εχθρική κορβέτα. Τον Αύγουστο του ’25 σχεδιάσθηκε μια παράτολμη επιχείρηση πυρπόλησης του αιγυπτιακού στόλου μέσα στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας. Η υδραίικη μοίρα με δύο πυρ-

πολικά ενισχυμένη και από τρίτο πυρπολικό του Κανάρη έφτασε έξω στην Αλεξάνδρεια, αλλά στην κρισιμότερη φάση που ο Κανάρης είχε διεισδύσει στο λιμάνι, άλλαξε ο άνεμος και το πυρπολικό ακινητοποιήθηκε. Το πλήρωμα μόλις και μετά βίας γλίτωσε. Στις αρχές του 1826 έπεσε το Μεσολόγγι. Οι κάτοικοι επιχείρησαν την απονενοημένη έξοδο που παρέμεινε στην παγκόσμια ιστορία σαν μία από τις ηρωικότερες πράξεις θυσίας και άρνησης υποταγής στη βία. Τον Ιούνιο ο τουρκικός στόλος έπλευσε στο Αιγαίο με αποστολή την καθυπόταξη και καταστροφή της Σάμου κατά τα πρότυπα των Χίου, Κάσου και Ψαρών. Ο ελληνικός στόλος συγκροτημένος από υδραίικα και σπετσιώτικα πλοία υπό τους Γεώργιο Σαχτούρη και Γεώργιο Ανδρούτσο έπλευσε στις 15 Ιουνίου στα νερά της Σάμου. Μια μέρα αργότερα έφτασε και ο τουρκικός. Η σύγκρουση δεν είχε αποφασιστικά αποτελέσματα εκτός βεβαίως από την αποτροπή καταλήψεως του νησιού. Οι τούρκοι αποσύρθηκαν στη Μυτιλήνη και ξαναγύρισαν τον Αύγουστο αλλά συναντώντας και πάλι τους έλληνες αποχώρησαν. Σημαντική ενίσχυση του μαχητικού φρονήματος των ελλήνων επιτυγχάνεται το φθινόπωρο του ’26 με τον κατάπλου στην Ελλάδα των δύο πρώτων εθνικών πλοίων. Πρώτο καταπλέει στις 4 Σεπτεμβρίου η ˝Καρτερία˝ με κυβερνήτη τον φιλέλληνα πρώην αξιωματικό του αγγλικού ναυτικού Άστιγγα. Διέθετε 8 πυροβόλα που έβαλαν βλήματα τύπου Paixhans δηλαδή βλήματα που περιείχαν εκρηκτική γόμωση σε αντιδιαστολή με τα συμπαγή που βάλλονταν από τα άλλα πλοία. Το δεύτερο που κατέπλευσε στις 27 ΝοεμΑριστερά: Αντώνιος Ε. Κριεζής (1872-1944), Ναυμαχία της Μεθώνης. Υδατογραφία, 32x61 εκ. Κάτω: Λέων Καλογερόπουλος (Αθήνα 19262002), Η έξοδος του Άρεως, Ελαιογραφία 99χ139 εκ. Συλλογή Ν.Μ.Ε.

14 Περιπλους

ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΣΤΟ 1821 βρίου ήταν η δίκροτη Φρεγάτα ˝Ελλάς˝ με 64 πυροβόλα Τους θερινούς μήνες του 1827 έφτασαν στα ελληνικά παράλια δύο ναυτικές μοίρες της Αγγλίας και της Γαλλίας υπό τους ναυάρχους Κόδριγκτον και Δεριγνύ αντίστοιχα. Αποστολή τους ήταν να επιβλέψουν την ανακωχή μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, που είχε επιβληθεί ένα μήνα πιο πριν με τη συνθήκη του Λονδίνου. Ο τουρκο-αιγυπτιακός στόλος παρέμενε αγκυροβολημένος στον κόλπο του Ναυαρίνου και ο Ιμπραήμ συνέχιζε να ερημώνει την πελοπόννησο και να κατασφάζει τους ανίσχυρους έλληνες. Στις προειδοποιήσεις του Κόδριγκτον για την επιβολή της ανακωχής πρόβαλε επιχειρήματα υπεκφυγής που μόνο στόχο είχαν να κωλυσιεργήσουν τη διαδικασία ώστε να προλάβει να εξαλείψει και τις τελευταίες εστίες αντιστάσεως. Στα μέσα του μηνός Οκτωβρίου με τις δύο ευρωπαϊκές μοίρες συνενώθηκε και Ρωσική μοίρα υπό τον Ναύαρχο Λογγίνο Χέϋδεν. Στις 20 Οκτωβρίου του 1827 ο ενωμένος στόλος των τριών δυνάμεων εισέπλευσε στον όρμο του Ναυαρίνου όπου ήταν αγκυροβολημένα τα τουρκοαιγυπτιακά πλοία. Η ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα και η άμεση γειτνίαση τόσων πολλών εχθρικών πολεμικών πλοίων στα όρια του στενού όρμου ήταν επόμενο πως θα κατέληγε σε μάχη με οποιαδήποτε ασήμαντη αφορμή. Η μάχη άρχισε στις 2:40 μμ και κράτησε περίπου τρεις ώρες. Ο όρμος μεταβλήθηκε σε μια κόλαση πυρός και ο τουρκο-αιγυπτιακός στόλος υπέστη μια άνευ προηγουμένου καταστροφή. Από τα 89 πολεμικά του πλοία και 41 μεταγωγικά παρέμειναν πλεύσιμα στην επιφάνεια 14 πλοία και 15 μεταγωγι-

George Phillip Reignale (1775-1862), Στιγμιότυπο από τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου. Χαρακτικό, 28x29 εκ. Συλλογή Ν.Μ.Ε.

κά. Από πλευράς ανθρωπίνων απωλειών οι τουρκο-αιγύπτιοι έχασαν περισσότερους από 4.000 άνδρες ενω οι σύμμαχοι είχαν 176 νεκρούς και 478 τραυματίες. Οι διάφορες πηγές δίνουν ελαφρά διαφορετικούς αριθμούς αλλά η ουσία δεν μεταβάλλεται. Το αποτέλεσμα της ναυμαχίας του Ναυαρίνου ανάγκασε την Οθωμανική Πύλη να δεχθεί τους όρους ανακωχής των συμμάχων, να διακόψει τον περαιτέρω πόλεμο στην ξηρά εναντίον της επανάστασης των ελλήνων και να αναγνωρίσει αργότερα την

ύπαρξη ελληνικού ανεξάρτητου κράτους. Η επανάσταση διατηρήθηκε χάρις στις προσπάθειες του ναυτικού των ελλήνων όλα αυτά τα χρόνια, που, στο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, δεν επέτρεψε τις μεταφορές ενισχύσεων σε άνδρες και πολεμοφόδια από την Μικρά Ασία στον ελλαδικό χώρο. Στη θάλασσα του Ναυαρίνου η επανάσταση δικαιώθηκε και επιτεύχθηκε ο εξ αρχής αντικειμενικός της σκοπός που ήταν η απελευθέρωση και η ανεξαρτησία ενός τμήματος ελληνικής γης.

Ομοίωμα του τροχήλατου ατμοπλοίου “Καρτερία”. Αγοράστηκε από την Αγγλία με δάνειο που άντλησε η τότε Ελληνική Πολιτεία από Άγγλους κεφαλαιούχους και ήρθε στην Ελλάδα το 1825. Ήταν το πρώτο μας εθνικό πλοίο. Συλλογή Ν.Μ.Ε.

Περιπλους 15

Η συμβολή των Μακεδόνων στον υπέρ της Ανεξαρτησίας Αγώνα Οι “Πανελλήνιοι” στυλοβάτες του Αγώνα Του Δρ Ιωάννη Παρίση | Υποστράτηγου ε.α., Διδάκτωρος Πολιτικής Επιστήμης

Ο Αγώνας της Ανεξαρτησίας που οδήγησε στη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, υπήρξε μακρά και οργανωμένη προσπάθεια ολοκλήρου του Ελληνισμού, του οποίου τα εθνικά γεωγραφικά όρια χάραξε η Χάρτα του Ρήγα και το καταστατικό της Φιλικής Εταιρίας. Ωστόσο, η εθνική δράση των Μακεδόνων κατά το διάστημα της Ελληνικής Επανάστασης, δεν παρουσιάσθηκε επαρκώς από τους ιστοριογράφους, με συνέπεια να εμφανίζεται μάλλον ως σπασμωδική κίνηση που εκδηλώθηκε κατά χρονικά διαστήματα και όχι ως συνεχής επαναστατική προσπάθεια για την αποτίναξη του ζυγού της δουλείας.

ράγματι, ενώ όλοι γνωρίζουν για τη δράση και την προσφορά στον Αγώνα, του Γέρου του Μωριά, του Καραϊσκάκη, του Ανδρούτσου, του Μιαούλη και τόσων άλλων αγωνιστών της νότιας Ελλάδας, ελάχιστοι γνωρίζουν για τη δράση και την προσφορά του Γέρο-Καρατάσιου, του Τσιάμη Καρατάσιου, του Διαμαντή, του Ζαφειράκη, του Γάτσου, του Φαρμάκη, του Ολύμπιου, του Εμμανουήλ Παπά, του Κασομούλη, του Λασσάνη... και άλλων πολλών. Αγωνιστών που άφησαν το εθνικό τους αποτύπωμα, όχι με τοπική αλλά με πανελλήνια δράση, σε όλη σχεδόν την επαναστατημένη Ελλάδα, αλλά και στην Βαλκανική. Ήταν οι “Πανελλήνιοι” στυλοβάτες του Αγώνα. Από τον 17ο αιώνα, οπλαρχηγοί της Μακεδονίας σήκωσαν τη σημαία της επανάστασης, πολεμώντας κατά των Τούρκων αλλά και των στρατευμάτων του Αλή Πασά, που είχαν φθάσει ακόμη και μέχρι τον Όλυμπο. Οι φημισμένοι οπλαρχηγοί Ιωάννης Φαρμάκης και ο Γεωργάκης Ολύμπιος, από τις σημαντικότερες ηγετικές φυσιογνωμίες εκείνης της εποχής, μετά τις μάχες κατά των Τούρκων και των Αλβανών του Αλή-Πασά στη Δυτική Μακεδονία και τον Όλυμπο, βρέθηκαν στην βαλκανική ενδοχώρα μαχόμενοι κατά των Τούρκων, σε συνεργασία με τους ντόπιους ηγεμόνες της Σερβίας και της Μολδοβλαχίας. Μάλιστα ο Ολύμπιος, διακριθείς για τις στρατιωτικές και ηγετικές του ικανότητες, παρασημοφορήθηκε κατ’ επανάληψη από τους Ρώσους και του δόθηκε ο βαθμός του συνταγματάρχου του ρωσικού Στρατού, ενώ ο Τσάρος τον συμπεριέλαβε στην συνοδεία του στο Συνέδριο της Βιέννης. Μυηθέντες αμφότεροι στην Φιλική Εταιρεία, υπήρξαν από τους κύριους στρατιωτικούς ηγέτες στο επαναστατικό εγχείρημα του Αλέξανδρου Υψηλάντη, στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, αποτελώντας τους κύριους συνεργάτες του. Εκεί, επίσης, και ο σπουδαγμένος στην Ευρώπη Γεώργιος Λασσάνης από τη Δυτική Μακεδονία, πρώτος υπασπιστής του Υψηλάντη και χιλίαρχος του Ιερού Λόχου. 16 Περιπλους

Από αριστερά προς τα δεξιά: Γέρο-Καρατάσιος, Ολύμπιος, Εμμανουήλ Παππάς.

Δυστυχώς, η γεωγραφική θέση της Μακεδονίας και το στρατηγικό μειονέκτημα που η θέση αυτή δημιουργούσε για τους επαναστατημένους, δεν ευνόησε τις προσπάθειές τους. Ποταμοί αίματος σφράγισαν τον ξεσηκωμό τους το 1821 και το 1822 και τους αγώνες τους για αποτίναξη του ζυγού. Βίαια η αντίδραση των Τούρκων, με σφαγές, πυρπολήσεις και κάθε είδους βιαιότητες κατά των εξεγερθένων Μακεδόνων. Το ολοκαύτωμα της Νάουσας, οι σφαγές της Βέροιας και της Κασσάνδρας, η ερήμωση της Χαλκιδικής και οι επιθέσεις στη Θεσσαλονίκη αποτελούν μερικές από τις αιματοβαμμένες σελίδες της ιστορίας της Μακεδονίας στην αρχή της Επανάστασης. Οι οικογένειες των πρωτεργατών Καρατάσιου, Ζαφειράκη, Γάτσου και άλλων, υπέστησαν την σκληρότητα των κατακτητών, πληρώνοντας ακριβό τίμημα για τον αγώνα τους. Η επανάσταση στη Μακεδονία ατύχησε διπλά: Πρώτον, διότι κατεπνίγη σύντομα, λόγω της εγγύτητας σε μεγάλες τουρκικές δυνάμεις, ενώ ήταν δυσχερής έως αδύνατη η η υποστήριξη του αγώνα από άλλες περιοχές ή από θαλάσσης. Αυτό καταδίκασε την Μακεδονία σε άλλον ένα αιώνα δουλείας. Δεύτερον, διότι η ιστορία των θυσιών της σ’ όλη τη διάρκεια της Επανάστασης

αποσιωπήθηκε, στην αρχή σκοπίμως και στη συνέχεια από αμέλεια. Μέχρι το 1912, στην ελεύθερη Ελλάδα δεν διδασκόταν στα σχολεία η ιστορία της Επαναστάσεως στη Μακεδονία, ούτε η δράση των Μακεδόνων στη νότια Ελλάδα, για να μην ενοχληθούν οι Τούρκοι και υποφέρουν οι ελληνικοί πληθυσμοί της Μακεδονίας. Όμως και μετά την απελευθέρωσή της εξακολουθούσε να μη διδάσκεται η ιστορία αυτή, από συνήθεια πλέον, αφού τα σχολικά βιβλία αντιγράφονταν από τα παλιότερα για δεκαετίες. Εκείνο όμως που ειδικώς δεν είναι γνωστό και δεν αναφέρεται καθόλου στα σχολικά βιβλία, είναι οι αγώνες που έδωσαν οι Μακεδόνες, σε όλη τη διάρκεια της Επανάστασης, σε όλη την έκταση της υπόλοιπης επαναστατημένης Ελλάδας. Διότι μετά την αποτυχία της Επανάστασης στην Μακεδονία, η οποία πλέον είχε πλημμυρίσει από τουρκικά στρατεύματα, τα κέντρα αντίστασης είχαν καταστραφεί, το δε πλείστον των πολεμιστών είχε θυσιασθεί στο πεδίο της τιμής, οι οπλαρχηγοί του Ολύμπου, του Βερμίου, της Χαλκιδικής και των άλλων περιοχών, αποφάσισαν τη συνέχιση του επαναστατικού αγώνα στην νοτίως του Ολύμπου Ελλάδα. Πρότυπα ανδρείας και αυταπάρνησης,

του 1928, έπαιξε μεγάλο ρόλο άρχισαν να συμμετέχουν σε στην εθνική υπόθεση. Αργόπολλές επιχειρήσεις σε άλλες τερα έφθασε στον βαθμό του περιοχές της Ελλάδας, συμπαυποστρατήγου, ενώ διετέλεσε ριστάμενοι στους κινδυνεύοκαι υπουργός Οικονομικών, ντες αδελφούς τους και συμαποθανών στην Αθήνα το 1865. βάλλοντας ουσιαστικά στον Ο Εμμανουήλ Παππάς, ο εύκοινό σκοπό. Στην Ήπειρο, τη πορος μεγαλέμπορος από τις Θεσσαλία, τις Βόρειες ΣποΣέρρες, που μυημένος από ράδες και στη συνέχεια στη πολύ νωρίς στη Φιλική ΕταιΣτερεά και την Πελοπόννησο. ρεία από τον Ιωάννη ΦαρμάΑυθορμήτως ή με πρόσκληση κη, διέθεσε τα πάντα για την των ντόπιων, και στη συνέχεια Πατρίδα, και με το αρχηγείο με εντολές των πρώτων κυτου στο Άγιο Όρος έγινε ο βερνήσεων της Ελλάδας. ηγέτης της επανάστασης στην Κάποιοι, μέσα από την ραχοπεριοχή της Χαλκιδικής και κοκαλιά της Πίνδου και των ευρύτερα. Μετά την αποτυχία Αγράφων έφθασαν στη ΡούΑριστερά: Nικόλαος Κασομούλης. Δεξιά: Γεώργιος Λασσάνης. του εγχειρήματός του, διέφυμελη και συνεργάσθηκαν με γε διά θαλάσσης, από το Άγιο τον Καραϊσκάκη και άλλους οπλαρχηγούς της περιοχής. Κάποιοι έφθα- του 1831, μετά από 45 έτη υπηρεσίας στον Όρος για την Ύδρα, προκειμένου να συνέσαν στο Μεσολόγγι και συμμετείχαν στην αγώνα, υπηρεσίας ανιδιοτελούς και ιδιαίτε- χιση του αγώνα, καταβεβλημένος όμως από ηρωική Έξοδο. Άλλοι μέσω θαλάσσης, από ρα καρποφόρου. Πολλοί και σημαντικοί οι τις κακουχίες, απεβίωσε εν πλω. το Άγιο Όρος και την Χαλκιδική στις Βό- υπόλοιποι Μακεδόνες αγωνιστές, αρκετοί Οι Μακεδόνες αγωνιστές, δίνοντας μάχες ρειες Σποράδες και από εκεί στην νότια εκ των οποίων ανέλαβαν διακεκριμένες θέ- όπου οι ανάγκες της πατρίδας το επέβαλΕλλάδα. Σημαντική η συμβολή τους στην σεις στην ελεύθερη πλέον Ελλάδα. Ο Τσιά- λαν, ενισχυόμενοι συνεχώς με νέους πολεαπόκρουση των τουρκικών στρατευμάτων μης Καρατάσιος, πιστός στην υπόσχεση μιστές από τις περιοχές της Μακεδονίας, που επεδίωκαν να κατέλθουν προς τον επα- που έδωσε στον πατέρα του, συνέχισε τον προσέφεραν ότι μπορούσαν για τον εθνικό ναστατημένο νότο, όπως το 1823 στη μάχη αγώνα, διατρέχων την Βαλκανική και ορ- σκοπό. Πολλοί θυσίασαν, όχι μόνο τις περιτου Τρίκερι και στην Αταλάντη. Σημαντική γανώνοντας εξεγέρσεις κατά των Τούρκων, ουσίες τους αλλά και τις οικογένειές τους. Από τον Αλιάκμονα μέχρι το Σούλι και το επίσης η συμβολή τους στη διάσωση άλλων αποθανών τελικά στο Βελιγράδι. περιοχών και η ουσιαστική υποστήριξη του Οι πλέον εγγράμματοι, και νεώτεροι σε Μεσολόγγι, από τον Όλυμπο μέχρι την αγώνα. ηλικία, όπως ο Νικόλαος Κασομούλης και Ύδρα και τη Μάνη, από την Εύβοια μέχρι Σημαντικότατη υπήρξε η συμβολή τους ο Γεώργιος Λασσάνης έφθασαν σε υψηλά τη Μεσσηνία, αγωνιζόμενοι όχι από στεστην αντιμετώπιση του Ιμπραήμ, το 1825, αξιώματα, πολιτικά και στρατιωτικά. Ο Κα- νό τοπικό ενδιαφέρον ή από ανάγκη, όχι όπου ο Γερο-Καρατάσιος – ο «Κολοκοτρώ- σομούλης, στη διάρκεια της πολυποίκιλης για την προσωπική τους περιουσία και νης του Βορρά», όμως τον αποκάλεσαν, δράσης του, βρέθηκε το 1826 μεταξύ των τις οικογένειές τους, αλλά μόνον για την έδειξε τα ηγετικά και στρατιωτικά του χα- πολιορκημένων στο Μεσολόγγι, μαζί με Πατρίδα, και την ιδέα της ελευθερίας. ρίσματα. Ας σημειωθεί ότι είχε προηγηθεί τους αδερφούς του, Δημήτριο και Γεώρ- Με το όνομα «Ολύμπιοι», ο ιστορικός μποο εμφύλιος σπαραγμός που είχε ως απο- γιο. Συνέταξε την απόφαση της Εξόδου ρεί να ανεύρει αγωνιστές σε πολλά μέρη. τέλεσμα την ερήμωση της Πελοποννήσου, καθ’ υπαγόρευση του Επισκόπου Ρωγών Στην Ήπειρο, τον Μωριά, τη Στερεά, την Εύτη σύλληψη του Κολοκοτρώνη και τον δια- Ιωσήφ, και του ανατέθηκε ο συντονισμός βοια, την Ύδρα, τη Σκιάθο, τα Ψαρά, την Κρήσκορπισμό των περισσοτέρων Πελοποννη- των ενεργειών όλων των τμημάτων, κατά τη υπάρχουν, ανάμεσα στις εκατόμβες των σίων ηγετών και πολεμιστών. Η νίκη του Κα- την Έξοδο, κατά την οποία τραυματίστη- πεσόντων αγωνιστών, Μακεδόνες οι οποίοι ρατάσιου στη μάχη της Σχοινόλακας τον κε θανάσιμα ο αδερφός του Δημήτριος. Ο μαζί με τους νότιους αδελφούς τους, έδωσαν Μάρτιο του 1825, την πρώτη μάχη κατά Κασομούλης πολέμησε στη Ρούμελη και τη ζωή τους για τους σκοπούς του Αγώνα. του Ιμπραήμ, ενθουσίασε την κυβέρνηση την Πελοπέννησο, και κοντά στον Καραϊ- Πολλά τα διδάγματα που λαμβάνουμε από και έδωσε κουράγιο στους επαναστατημέ- σκακη στην Αττική. Αργότερα εξελίχθηκε τα γεγονότα και τις προσωπικότητες της νους. Στη συνέχεια, ανταποκρινόμενος σε μέχρι το βαθμό του συνταγματάρχη της Επαναστάσεως του ’21. Θετικά, αλλά και αραίτημα των Υδραίων και με έγκριση της κυ- Βασιλικής Φάλαγγας, ενώ σε μεγάλη ηλικία νητικά. Αμέτρητοι ηρωισμοί αλλά και πράβέρνησης, έσπευσε με τους άνδρες του και εγκαταστάθηκε στη Στυλίδα, όπου πέθανε ξεις θλιβερές που στιγμάτισαν τον Αγώνα, άλλους Μακεδόνες οπλαρχηγούς που προ- το 1872. Το έργο του «Ενθυμήματα Στρα- χωρίς βεβαίως να αλλοιώνουν τη τεράστια σέτρεξαν με τους «Ολυμπίους» τους, προς τιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων σημασία του. Προκειμένου, ωστόσο, να επιυπεράσπιση της Ύδρας η οποία κινδύνευε 1821 – 1833», (2701 χειρόγραφες σελίδες) τευχθεί η ακριβής εκτίμηση των προσώπων από τον στόλο του Ιμπραήμ. είναι από τα πλέον αξιόλογα ιστορικά κεί- και της δράσης τους είναι ανάγκη να εξεΜε την έναρξη της τακτικής συγκρότησης μενα για την Επανάσταση και την περίοδο τασθεί και να ερευνηθεί η οργάνωση και η δράση όλων των περιοχών της Ελλάδας του Στρατού από τον Καποδίστρια, ο ου- μετά από αυτήν. σιαστικότερος ηγέτης των μακεδονικών Ο Λασσάνης, ο πιστός υπασπιστής του Αλέ- και όλων των αγωνιστών. Μέσα από μια τμημάτων στη επαναστατημένη Ελλάδα, ο ξανδρου Υψηλάντη από την έναρξη της τέτοια ιστορική έρευνα μπορούμε να ελπίΓερο-Καρατάσιος, ανέλαβε την διοίκηση Επανάστασης τον Φεβρουάριο του 1821 ζουμε ότι και οι αγωνιστές της Μακεδονίτης 7ης Χιλιαρχίας με έδρα την Ναύπακτο. στη Μολδοβλαχία, και ο άνθρωπος που του ας θα καταλάβουν την θέση που τους ανήΕκεί τον βρήκε ο θάνατος, τον Ιανουάριο έκλεισε τα μάτια στη Λωζάνη τον Ιανουάριο κει στο Πάνθεο των Ηρώων του Έθνους. Περιπλους 17

Ο ΣΤΟΛΟς TOY ΣΤΑΥΡΟΥ ΝΙΑΡΧΟΥ Δωρεά της σπάνιας συλλογής φωτογραφιών του Δημητρίου Ανδριάνα στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος Στο περασμένο τεύχος του «Περίπλου» είχα διαβάσει για τη δωρεά του φίλου και μέλους του Μουσείου Μάστρο-Δημήτρη Ανδριάνα απ’ τα Ψαρά. Εμείς οι παλιότεροι πάντα συμπληρώναμε την ιδιαίτερη πατρίδα κάποιου ναυτικού, έτσι για να τον ξεχωρίζουμε, ή ως δηλωτικό της καλής γνωριμίας που είχαμε μαζί του.

Μαστρο-Δημήτρης λοιπόν, αφού υπηρέτησε 42 χρόνια στη ναυτιλιακή εταιρεία του Σταύρου Νιάρχου, ξεμπαρκάρησε παίρνοντας μαζί του ένα προσωπικό φωτογραφικό αρχείο με φωτογραφίες των 206 πλοίων, που ανήκαν κατά περιόδους στην εταιρεία Νιάρχου, από της ιδρύσεώς της μέχρι την εκποίησή της. Στα πλοία αυτά ξεκίνησε από Γ΄ Μηχανικός, ο Μάστρο-Δημήτρης, ανέβηκε τα σκαλοπάτια της τεχνικής ιεραρχίας και τελικά έφτασε Αρχιμηχανικός-Επιθεωρητής της εταιρείας, θέση στην οποία παρέμεινε 28 χρόνια. Με τέτοια σταδιοδρομία ο Μάστρο-Δημήτρης, τον φαντάζομαι να γυρνά τα φύλλα των τεσσάρων λευκωμάτων που χάρισε στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος κι ασυναίσθητα οι σκέψεις του να γυρνούν πίσω και να τρυπώνουν σε ένα, ένα στα πλοία που βλέπει μπροστά

PRINCESS SOPHIE, Tanker, 76000 DWT. Ναυπ. Bethlehem, Quincy Μασαχουσέτη, 1958.

18 Περιπλους

του. Ξαναβρίσκεται στις γραδελάδες του ενός, στο “control room” του άλλου, σε μια βλάβη του τρίτου, στην καθέλκυση του τέταρτου κλπ, κλπ. Μοιάζει σαν οικογενειακό φωτογραφικό άλμπουμ, που φυλλομετράς τις φωτογραφίες των 206 παιδιών σου. Ναι, ο Μάστρο-Δημήτρης, είμαι βέβαιος, τα είχε σαν παιδιά του τα βαπόρια της εταιρείας. Ανεβοκατέβαινε με το νου του στις σκάλες των μηχανοστασίων, ήξερε όλες τις εναλλακτικές μεθόδους διασύνδεσης των μηχανών και ηλεκτρομηχανών, ήξερε να κατευθύνει απ’ το τηλέφωνο τις διαδικασίες αντιμετώπισης μιας ανωμαλίας ενώ το καράβι ήταν στη μέση του Ειρηνικού και γενικά έβλεπε σαν σε φιλμ όλες τις γωνιές, τα διπύθμενα, ακόμα και τις κούτσες όλων των βαποριών της εταιρείας. Ήταν πράγματι παιδιά του και τον σκέπτομαι με πόσο πόνο παρέδωσε στο Ναυτικό Μουσείο, το φωτογραφικό του αρχείο που περιτύλιγε όλη του τη ζωή. Βρέθηκα στο Μουσείο τυχαία Μάστρο-Δημήτρη και ανακατεύθηκα κι εγώ στην επιλογή των φωτογραφιών που δημοσιεύονται σ’ αυτό το τεύχος. Να είσαι βέβαιος πως δεν θα μπορούσες να εμπιστευθείς καλύτερα τα παιδιά σου, την οικογένειά σου. Έπρεπε να δεις με πόσο σεβασμό αντιμετωπίζουν τα παιδιά του Μουσείου τα λευκώματά σου. Λες και κρατούν τη ζωή σου στα χέρια τους. Να είσαι καλά Μάστρο-Δημήτρη. Πόσα χρόνια με γύρισες πίσω!! Όπως πιστεύω ότι θα γυρίσουν όλες οι παλιές καραβάνες που θα δουν τις φωτογραφίες σου. Βαπόρια όμορφα, χτισμένα σε ναυπηγεία όλου του κόσμου, Αμερικάνικα, Γιαπωνέζικα, Αγγλικά, Γερμανικά, Σουηδικά και αρκετά, εδώ στα δικά μας, στα Ναυπηγεία του Σκαραμαγκά, τότε που έχτιζαν βαπόρια και δεν πολιτεύονταν. Με γύρισες και μένα πίσω Μάστρο-Δημήτρη, όταν ξενυχτούσα στη βάρδια μου στη γέφυρα, με μπουνάτσες ή με φουρτούνες. Ήταν τότε που ο καθένας μας έχτιζε τη ζωή του, την οικογένειά του και όλοι μαζί χτίζαμε τη σημερινή πρώτη εμπορική ναυτιλία του κόσμου. Ναι, είμαστε κι εμείς εκεί μαζί με τον Μάστρο-Δημήτρη Ανδριάνα. Τα χρόνια πέρασαν και κοιτάζοντας τις φωτογραφίες νιώθουμε υγρασία στα μάτια, καθώς ξαναγυρίζουμε το φιλμ της ζωής μας προς τα πίσω. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος σε ευχαρίστησε επίσημα Μάστρο-Δημήτρη για τη γενναιόδωρη προσφορά σου. Εμείς οι παλιότεροι, βλέποντας τις φωτογραφίες σου, σ’ ευχαριστούμε ακόμα περισσότερο. Και κάτι ακόμα, τι σ’ έπιασε με την ηλικία σου ;; Μια χαρά είμαστε εμείς όλοι, τα γέρικα κόκαλα. Με αγάπη Μάστρο-Δημήτρη. Ο Σκάπουλος