Macro Weekly
Economisch Bureau
9 november 2015
Doet de Fed wat ze zegt? Maritza Cabezas & Aline Schuiling Macro & Financial Markets Research Tel: 020 343 5618 / 5606
•
Sterke banencijfers: Fed verhoogt rente waarschijnlijk in december
•
Zware tijden voor Duitse industrie…
•
…maar vooruitzichten voor eurozone wijzen op aanhoudend herstel
maritza.cabezas@nl.abnamro.com aline.schuiling@nl.abnamro.com
Pas een paar weken geleden was de Amerikaanse centrale bank (Federal Reserve) nog tweeslachtig over een mogelijke renteverhoging. In de persverklaring na de vergadering van oktober klonk de stem van de hardliners al duidelijker door en nam de kans op een renteverhoging in december toe. Wij denken dat de banencijfers over oktober een eerste rentestap in december nog dichterbij hebben gebracht. Hoewel ons basisscenario uitging van een eerste verhoging in 2016, denken we dat de arbeidsmarkt nu flink op stoom is, genoeg om de inflatie sneller naar het doel van 2% terug te krijgen. Amerikaanse arbeidsmarkt doet het in oktober in vele opzichten goed Uit de banencijfers over oktober blijkt dat de Amerikaanse economie bezig is de effecten van de eerdere financiële onrust van zich af te schudden. Het aantal banen (ex agri) is in oktober gestegen met 271.000. Het cijfer voor september werd naar beneden bijgesteld tot 137.000 en dat voor augustus naar boven (+17.000). De toename in oktober was veel groter dan de 185.000 die analisten hadden voorspeld. Het werkloosheidspercentage daalde licht, van 5,1% in de voorafgaande maanden naar 5%. Het gemiddelde uurloon steeg met 0,4% m-o-m (was 0% in september). Het aantal parttimers dat een volledige baan zoekt, is eveneens gedaald, naar 9,8%, het laagste cijfer sinds 2008. De arbeidsparticipatie is met 62,4% echter onveranderd sinds augustus. Per sector bekeken blijft de industrie weinig mensen aannemen: daar zijn in oktober geen banen bijgekomen. Wat moet er volgens de Fed op de arbeidsmarkt gebeuren? Een van de voorwaarden voor een renteverhoging dit jaar is ‘een verdere verbetering van de arbeidsmarkt’, zoals het in de laatste verklaring van het FOMC, het beleidscomité van de Amerikaanse centrale bank (Federal Reserve), werd geformuleerd. Bij het rentebesluit spelen de arbeidsmarktcijfers voor oktober en november een cruciale rol. Maar die niet alleen. Al vanaf het begin van haar ambtstermijn hanteert Fed-voorzitter Yellen een breder scala aan indicatoren om de ruimte op de arbeidsmarkt te bepalen. Het aantal banen (ex agri) en de werkloosheid vormen geen probleem: die wezen het afgelopen jaar beide op een krapper wordende arbeidsmarkt. Verder geven de indicatoren die de veranderingen op de
Insights.abnamro.nl
2
Macro Weekly - Doet de Fed wat ze zegt? - 09 November 2015
arbeidsmarkt meten, zoals het aantal ontslagen en indiensttredingen, een gematigde groei te zien. Bovendien komen er steeds meer signalen dat het in bepaalde sectoren steeds moeilijker wordt de juiste mensen te vinden. De zwakkere plekken van de arbeidsmarkt betreffen de arbeidsparticipatie, de lonen en het nog steeds grote aantal parttimers dat fulltime wil werken. De arbeidsparticipatie (werkende/beschikbare beroepsbevolking) is met 62,4% onveranderd sinds augustus. Dit is een belangrijk cijfer, maar wij denken dat het slechts een kwestie van tijd is voordat mensen die nu niet op zoek naar een baan zijn, weer gaan werken. De Fed-voorzitter is bereid om de werkloosheid onder de 4,9% te laten gaan (dit is het niveau dat overeenkomt met een inflatie van 2%). Daarmee zou de participatiegraad verder kunnen stijgen. Dit zou de Fed meer zekerheid geven dat de inflatie weer op het goede spoor zit. Voor een bevestiging hiervan moeten we wachten op het arbeidsmarktrapport over november. Een sterkere loongroei zou bijvoorbeeld helpen. De economie zou echter enigszins onder druk kunnen komen als een duurdere dollar weer leidt tot verkrapping op de financiële markten. De intrinsieke kracht van de arbeidsmarkt lijkt echter krachtig genoeg om daar tegen bestand te zijn. Marktreacties op Amerikaanse arbeidsmarktcijfers De goede arbeidsmarktcijfers hebben tot een sterke stijging van de obligatierente en een duurdere dollar geleid. En de markten schatten de kans op een renteverhoging in december nu ook hoger in (van 58% vóór de publicatie van de cijfers naar 72%). Herstel van Amerikaanse arbeidsmarkt x 1.000
%
500
10
300
9
100
8
-100 -300
7
-500
6
-700
5
-900
4 06
07
08
09
Werkgelegenheid (l.a.)
10
11
12
13
14
15
Werkloosheidspercentage (r.a.)
Bron: Thomson Reuters Datastream, ABN AMRO Economisch Bureau
Zware tijden voor Duitse industrie… Zowel de fabrieksorders als de industriële productie zijn in Duitsland gedaald, in september én in het derde kwartaal als geheel. De fabrieksorders namen in september met 1,7% maand-op-maand af, de industriële productie met 1,1% m-o-m. Dat brengt de orders over het gehele derde kwartaal op -2,8% kwartaal-op-kwartaal en de productie op -0,2%. Uit de gedetailleerde ordercijfers blijkt duidelijk dat vooral de vraag naar Duitse industriegoederen buiten de eurozone zwak is. De fabrieksorders vanuit Duitsland zelf namen in het derde kwartaal toe met 0,2% k-o-k. De totale orders vanuit de rest van de eurozone stegen met 1,0%. Buitenlandse orders van buiten de eurozone daalden daarentegen sterk, met 8,6% k-o-k. Het
3
Macro Weekly - Doet de Fed wat ze zegt? - 09 November 2015
verloop van de orders benadrukt dat de BRIC-landen en andere opkomende markten een relatief groot aandeel in de Duitse export hebben (zie grafiek). Bovendien lijkt het positieve effect van de depreciatie van de euro in de tweede helft van vorig jaar en de eerste maanden van dit jaar af te nemen. Duitse fabrieksorders naar herkomst % 3m-o-3m
10 5 0 -5 -10 Jan-13
Jul-13
Jan-14
Buitenland: niet-eurozone
Jul-14
Jan-15
Jul-15
Buitenland: eurozone
Binnenland Bron: Thomson Reuters Datastream, ABN AMRO Economisch Bureau
…maar de Duitse binnenlandse vraag blijft op peil De Duitse binnenlandse vraag lijkt beter op peil te blijven. Na een daling van 0,3% in het tweede kwartaal zijn de detailhandelsverkopen in het derde kwartaal met 0,9 % kwartaal-op-kwartaal gestegen. Daarmee worden de sterk gedaalde autoverkopen in het derde kwartaal ruimschoots gecompenseerd. Bovendien vertoont de PMI (meet sentiment onder inkoopmanagers) voor de dienstensector de afgelopen maanden een opgaande lijn, van 53,8 in juni naar 54,5 in oktober: de productie in de dienstensector lijkt in het derde kwartaal dus sterker te zijn gegroeid. Ook de bouwproductie steeg in het derde kwartaal, met 0,7% k-o-k na een daling van 1,6% in het tweede kwartaal. Dit wijst erop dat ook de investeringen in de woningbouw in het derde kwartaal zijn aangetrokken. Duitse bedrijven hebben bovendien meer orders voor kapitaalgoederen geplaatst, een teken dat er ook meer in machines geïnvesteerd wordt. Op 13 november worden de BBP-cijfers gepubliceerd. Omdat de binnenlandse vraag op peil blijft, denken wij dat de economie slechts iets minder hard is gegroeid (van 0,4% k-o-k in het tweede naar 0,3% in het derde kwartaal), ondanks de negatieve bijdrage van de industriële productie. Eurozone houdt groeimomentum vast Ondanks de verwachte groeivertraging van het Duitse BBP voorzien we voor de eurozone als geheel een stabilisering op 0,4% kwartaal-op-kwartaal voor het derde kwartaal (ook deze cijfers worden op 13 november gepubliceerd). Hoewel de BBPgroei in Spanje (bekendgemaakt op 30 oktober) iets lager uitkwam, lijkt die in de andere drie landen van de ‘grote vijf’ (Frankrijk, Italië en Nederland) te zijn aangetrokken of gelijk te zijn gebleven. Dat de BBP-groei in de eurozone in het derde kwartaal stabiliseert, was ook op te maken uit de maandelijkse indicatoren, zoals de samengestelde PMI en de stemmingsbarometer van de Europese Commissie.
4
Macro Weekly - Doet de Fed wat ze zegt? - 09 November 2015
Aandeel van BRIC-landen in totale export % 2014
15
10
5
0 FN
DE
IT
FR
BE
AT
ES
NL
PT
IR
GR
Bron: IMF, Direction of Trade Statistics, Thomson Reuters Datastream
Ramingen hoofd- en financiële indicatoren BBP-groei (%)
2013
2014
2015e
2016e
1.5
2.4
2.6
2.7
Verenigde Staten
-0.2
0.9
1.6
2.0
Eurozone
Japan
1.6
-0.1
0.7
1.2
Verenigd Koninkrijk
2.2
2.9
2.8
2.6
China
7.7
7.3
7.0
6.5
-0.4
1.0
2.3
2.4
3.0 2013
3.1 2014
2.9 2015e
3.4 2016e
Verenigde Staten
1.5
1.6
0.1
1.8
VS Treasury
2.15
2.33
Eurozone
1.3
0.4
0.1
1.4
Duitse Bund
0.53
Japan
0.3
2.8
0.6
1.0
Euro sw ap rente
Verenigd Koninkrijk
2.6
1.5
1.1
1.9
China
2.6
2.0
1.5
2.0
Nederland
2.6
0.3
0.3
1.4
4.1 06/11/2015
3.7 +3M
3.6 2015e
3.9 2016e
Federal Reserve
0.25
0.25
0.25
1.00
EUR/USD
1.10
1.07
ECB
0.05
0.00
0.00
0.00
USD/JPY
120.6
Bank of Japan
0.10
0.10
0.10
0.10
GBP/USD
Bank of England
0.50
0.50
0.50
1.00
People's Bank of China
4.35
4.35
4.35
3.85
Verenigde Staten Eurozone
Nederland Wereld Inflatie (%)
Wereld Beleidsrente
3M interbank rente
+3M
+12M
2015e
0.33
0.34
0.4
0.8
0.4
1.0
-0.07
-0.07
-0.15
-0.15
-0.15
-0.15
Japan
0.17
0.17
0.2
0.2
0.2
0.2
Verenigd Koninkrijk
0.58
0.58
0.7
1.5
0.7
1.7
30/10/2015 06/11/2015
+3M
+12M
2015e
2016e
1.9
2.5
1.9
2.6
0.70
0.4
0.9
0.4
1.0
0.90
1.00
0.7
1.2
0.7
1.2
Japans overheidspapier
0.31
0.32
0.7
1.0
0.7
1.0
VK gilts
1.92
2.04
2.0
2.6
2.0
2.7
30/10/2015 06/11/2015
+3M
+12M
2015e
2016e
1.10
1.00
1.10
1.00
123.2
122
133
122
135
1.54
1.51
1.57
1.45
1.57
1.47
EUR/GBP
0.72
0.71
0.70
0.69
0.70
0.68
USD/CNY
6.32
6.35
6.40
6.55
6.40
6.55
10j-rente
Wisselkoersen
30/10/2015 06/11/2015
2016e
Bron: Thomson Reuters Datastream, ABN AMRO Economisch Bureau.
Lees meer van het Economisch Bureau op: insights.abnamro.nl/category/economie/ Dit document is samengesteld door ABN AMRO. Het heeft uitsluitend als doel om financiële en algemene informatie te verstrekken over de economie. ABN AMRO behoudt zich alle rechten voor met betrekking tot de informatie in het document en het document wordt uitsluitend aan u verstrekt voor uw informatie. Het is niet toegestaan dit document (geheel of deels) te kopiëren, distribueren, door te geven aan een derde of om het voor enig ander doel te gebruiken dan hier boven bedoeld. Dit document is informatief bedoeld en vormt geen aanbieding van effecten aan het publiek, of een uitnodiging om een aanbod te doen. U mag niet om welke reden dan ook vertrouwen op de informatie, meningen, beramingen, en aannames in dit document noch dat het compleet, accuraat of juist is. Er wordt geen garantie gegeven, uitdrukkelijk of stilzwijgend, door of uit naam van ABN AMRO, haar directeuren, functionarissen, vertegenwoordigers, gelieerde partijen, groepsmaatschappijen of werknemers met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de informatie in dit document, en geen enkele aansprakelijkheid wordt geaccepteerd voor enig verlies als direct of indirect gevolg van het gebruik van deze informatie. De opvattingen en meningen opgenomen hierin kunnen op enig moment aan verandering onderhevig zijn en ABN AMRO heeft geen enkele verplichting om de informatie in dit document na de datum hiervan te herzien. Voordat u in enig product van ABN AMRO investeert, dient u zich te informeren over de verschillende financiële en andere risico’s, alsmede mogelijke beperkingen voor u en uw investeringen als gevolg van toepasselijke wetgeving en regels. Indien u, na lezing van dit document, overweegt een investering te doen in een product, raadt ABN AMRO aan om een dergelijke investering met uw relatiemanager of persoonlijke adviseur te bespreken om nader te bezien of het relevante product – met inachtneming van alle mogelijke risico’s – past bij uw investeringen. De waarde van beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garanties voor de toekomst. ABN AMRO behoudt zich het recht voor wijzigingen in dit materiaal aan te brengen.
Alle rechten voorbehouden