Financial Focus 3 2018 by ABN AMRO

INSPIRATIE, MENINGEN EN VERHALEN UIT DE WERELD VAN VERMOGENDEN

Een duurzaam huis: wonen in en voor de toekomst

FEATURE

Sporttoernooien

Grote sportevenementen organiseren: weggegooid geld of slimme marketing?

DOSSIER

MEMORABEL AANDEEL

Wat kunt u allemaal verduurzamen aan uw bestaande of nieuwe huis?

Van het zwarte goud naar groene duurzaamheid

Duurzaam wonen

DSM

‘Om de klimaatdoelen van Parijs te halen, is een flinke investering nodig. Niet morgen, maar vandaag (en misschien eigenlijk gisteren) al.’ CHOY VAN DER HOOFT-CHEONG Managing Director

ABN AMRO MeesPierson

FINANCIAL FOCUS

16 DOSSIER

Een duurzaam huis: wonen in en voor de toekomst

8 Sleutelmomenten Kitty van Weezenbeek

26 Aandelen.................................................. 25 De onderdelen van de fabriek van de toekomst

Fondsen...................................................... 29 BNP Paribas Obli Etat Privilege

Infographic........................................... 44 Op naar 2050

Column......................................................... 48 Vermogensopbouw volgens de regels

Uitgelicht.................................................. 56 Joshua Tree Residence

FINANCIAL FOCUS

Expertise Niet langer een Griekse tragedie

DSM

Van zwart naar groen

INHOUD

FINANCIAL FOCUS // 03 // 2018 Financial Focus is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. De informatie in deze uitgave is informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. Meer informatie hierover leest u op pagina 52.

Portretten

Ondernemen als twintiger

MEER MEDIA DAILY FOCUS DAGELIJKSE NIEUWSBRIEF Selectie nieuws en achtergronden uit de internationale media FINANCIALFOCUS.NL CONTENTPLATFORM Blogs van specialisten, artikelen, video’s & het magazine VIMEO VIDEOKANAAL FINANCIAL FOCUS Met reportages, achtergronden & interviews

Feature

De prijs van topsport

FINANCIAL FOCUS ONLINE Veel artikelen uit deze uitgave kunt u ook online terugvinden en makkelijk delen. Op de website van Financial Focus vindt u veel meer video’s, artikelen en verhalen uit de wereld van vermogenden, blogs en nieuwsberichten van de specialisten van ABN AMRO MeesPierson. WWW.FINANCIALFOCUS.NL CONTACT MET ONS? Hebt u vragen naar aanleiding van artikelen in deze uitgave? Bij veel artikelen staan contactgegevens van de betrokken specialisten. Op pagina 53 vindt u algemene contactgegevens. En uiteraard ontvangt uw private banker graag uw vragen of verzoeken om meer informatie.

FINANCIAL FOCUS

VOORWOORD

Laten we een nieuw tijdperk starten Op 2 juli 1963 werd in Hilversum gesproken van de start van een “nieuw tijdperk”. Op die dag werden de eerste Nederlandse woningen in West-Nederland aangesloten op het aardgasnetwerk. Inmiddels zijn 7 miljoen huishoudens afhankelijk van gas. Maar het verbruik van gas is niet goed voor het klimaat. Daarom wil de regering Nederlandse woningen zo snel mogelijk gasloos maken. Van gas naar gasloos is slechts één maatregel die een woningbezitter kan nemen om duurzamer te gaan wonen. Isoleren, het plaatsen van zonnepanelen en het gebruik van ledverlichting helpen ook een handje. Zelf overwegen wij zonnepanelen op onze woning te laten plaatsen en denken wij nog na over de mogelijkheid om een warmtepomp te installeren om minder afhankelijk te worden van gas. Uiteraard zijn de lampen al enige tijd geleden vervangen door duurzame ledverlichting. In het dossier van deze Financial Focus gaan we in op de vraag hoe ook u een nieuwe of bestaande woning kunt verduurzamen. Want iedereen lijkt ervan doordrongen dat maatregelen nodig zijn. Maar om de klimaatdoelen van Parijs te halen, is wel een flinke investering nodig. Niet morgen, maar vandaag (en misschien eigenlijk gisteren) al. Het lastige bij dit soort maatregelen is dat we ze niet nemen voor onszelf, maar voor de generaties na ons. Als wij nu niet in actie komen zadelen wij hen op met een onleefbare planeet. Er is echt geen alternatief. Laten we dus die duurzame stappen zetten. En neem voor de planning van de financiering ervan vooral contact met ons op. Zodat de volgende generatie ook kan terugkijken op de start van een “nieuw tijdperk” – eentje die begon bij de duurzame veranderingen die u en ik in gang hebben gezet.

PERSOONLIJK

CHOY VAN DER HOOFT-CHEONG

Managing Director ABN AMRO MeesPierson CHOY.VAN.DER.HOOFT-CHEONG@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

SLEUTEL

MOMENTEN

1981

OPPAKKEN VAN VERDWAALDE KRANT IN BELGISCHE TREINCOUPÉ SLEUTELMOMENT Toen pakte ik die krant, las die advertentie en dacht in één keer:

dit wil ik doen Kitty van Weezenbeek Directeur KNCV Tuberculosefonds

1903 KNCV Tuberculosefonds is opgericht als de Nederlandsche Centrale Vereeniging ter bestrijding van tuberculose (NCV). In 1953 verkreeg de organisatie het

foto’s: Erik van der Horst

predicaat ‘Koninklijk’.

FINANCIAL FOCUS

SLEUTELMOMENTEN

SLEUTELMOMENT

KITTY VAN WEEZENBEEK

‘Ik dacht meteen: hier moet ik op solliciteren!’ KITTY VAN WEEZENBEEK (61) IS DIRECTEUR VAN HET KNCV TUBERCULOSEFONDS,

DE ORGANISATIE DIE INTERNATIONAAL BEKEND STAAT ALS ÉÉN VAN DE GROOTSTE EXPERTISECENTRA OP HET GEBIED VAN TBC-BESTRIJDING. TBC IS EEN ZIEKTE

DIE JAARLIJKS TIEN MILJOEN MENSEN TREFT EN NOG ALTIJD DE DODELIJKSTE

INFECTIEZIEKTE OP AARDE IS: ‘JAARLIJKS STERVEN ER 1,7 MILJOEN MENSEN AAN, TERWIJL HET GOED TE BEHANDELEN IS. ONACCEPTABEL!’ SAMEN MET LOKALE AUTORITEITEN INTRODUCEERT KNCV TUBERCULOSEFONDS SUCCESVOLLE BESTRIJDINGSPROGRAMMA’S, DIE VOORAL GERICHT ZIJN OP KWETSBARE RISICOGROEPEN IN LANDEN WAAR TUBERCULOSE NOG VEEL VOORKOMT.

LEES MEER

SLEUTELMOMENTEN www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

WAT IS HET SLEUTELMOMENT IN JOUW LOOPBAAN?

Een treinreis van België naar Nederland, in 1981. Ik zag een verdwaalde Volkskrant liggen, bladerde die door en stuitte op een advertentie van de provincie Noord-Brabant, die een provinciale tuberculose-arts zochten. Ik dacht meteen: hier moet ik op solliciteren.

WAAROM WIST JE ONMIDDELLIJK ZO ZEKER ‘HIER MOET IK OP SOLLICITEREN’?

Tegen het einde van mijn studie Geneeskunde in Gent vroeg ik me af of ik ruim veertig jaar dezelfde wachtkamer wilde bedienen. Ik was 24, vond patiëntenzorg heel erg leuk, maar zocht ook naar afwisseling en avontuur. Toen ik de tekst van die advertentie las, zag ik een aantrekkelijke oplossing voor mijn dilemma.

IS HET ZO SPANNEND OM TBC-ARTS IN DE PROVINCIE TE ZIJN? In ieder geval afwisselend. Als tuberculose-arts ben je op diverse fronten actief. Je combineert patiëntenzorg met onderzoek, organisatie en beleidsontwikkeling. Het ene moment beoordeel je longfoto’s en het andere moment behandel je patiënten of ben je met een school of daklozenopvang in gesprek rondom een

FINANCIAL FOCUS

SLEUTELMOMENTEN WILT U HET WERK VAN KNCV TUBERCULOSEFONDS STEUNEN? Wilt u KNCV Tuberculosefonds steunen in haar wereldwijde strijd tegen deze sluimerende maar dodelijke infectieziekte? Ga dan naar www.kncvtbc.org of bel 070-4167220.

besmettelijke patiënt. Omdat ik naast mijn

de strijd van het KNCV Tuberculosefonds die we

wetenschappelijke publicaties aan dat investeren

medische belangstelling ook graag organiseer, was

in 1903 zijn begonnen. Vanwege dat succes, het

in tbc bestrijding een ‘no brainer’ is, met 30 tot

die rol van tuberculose-arts op mijn lijf geschreven.

verregaand terugdringen van tuberculose, zijn we

40 dollar opbrengst per geïnvesteerde dollar.

Ik houd niet van een strak keurslijf.

in de jaren 80 onze grenzen gaan verleggen en het

EN? IS HET GELUKT DAT KEURSLIJF OP AFSTAND TE HOUDEN? Ik ben een eind gekomen. Voor mijn dertigste kreeg ik de kans internationaal werk te gaan

internationale avontuur aangegaan.

IS HET BESTRIJDEN VAN TBC EEN AVONTUUR?

Voor het eerst in het bestaan van de Verenigde Naties wordt dit jaar een speciale sessie aan de mondiale dreiging van tuberculose gewijd. Een maand daarna brengen KNCV en de stad Den

Tuberculose treft vooral de zwakkeren in de

Haag de tbc-wereldconferentie naar Nederland.

doen. Eerst als consulent in landen als Benin

wereld. Het brengt je naar sloppenwijken,

Hopelijk helpen deze bijeenkomsten om de

en Vietnam, later wereldwijd. Dankzij mijn

vluchtelingenkampen, gevangenissen. Naar

‘tering’ terug op de agenda te krijgen.

promotie over resistente vormen van tuberculose

afgelegen gebieden en overbevolkte wereldsteden.

heb ik diverse bestuursfuncties en posities bij de

Er is dus veel ruimte voor creativiteit.

Wereldgezondheidsorganisatie mogen bekleden. Allemaal – in zekere zin – terug te voeren op die Nederlandse krant in die Belgische treincoupé.

WAT IS HET NADEEL VAN JULLIE SUCCES IN NEDERLAND?

NAAR WELK DOEL WERKT KNCV TUBERCULOSEFONDS TOE?

Simpel gezegd: tbc de wereld uit. Ons kortere termijn doel is om in de ruim 25 landen waar we

Het gevolg is dat Nederlandse media nog maar

werken zoveel mogelijk patiënten te voorkomen,

zelden geïnteresseerd zijn. Heel onterecht!

op te sporen en te genezen. Dat doen we hand

Maar liefst een kwart van de wereldbevolking is

in hand met de autoriteiten en met nadruk op

Het gaat veel verder dan een eerste baan.

geïnfecteerd, waarvan uiteindelijk 5 procent de

innovatie en opbouw van capaciteit.

Mijn ouders hebben beiden tuberculose gehad.

ziekte zal ontwikkelen. Vooral de verspreiding van

Mijn vader had een ernstige longtuberculose en mijn

zeer resistente vormen baart ons grote zorgen. Als we

moeder had als kind tuberculose. Zodra mijn oma

niet internationaal ingrijpen volgt er een humanitaire

dat wist, sloot ze een levensverzekering voor haar

en economische ramp die uiteindelijk iedereen treft.

WAAROM WAS JOUW EERSTE BAAN ZO SPECIAAL VOOR JOU?

dochter af om de begrafenis te kunnen betalen.

NU IS TBC HIER NIET MEER DODELIJK ...

EN NIEMAND DIE ONS DAAROP WIJST?

DIE ENE INFECTIEZIEKTE STAAT NA AL DIE JAREN BIJ U NOG ALTIJD OP NUMMER ÉÉN?

Jazeker. Dat lijkt saai, maar mijn afwisselende loopbaan bewijst het tegendeel. Tbc moet de

Jawel, maar uiteindelijk heb je politiek commitment

wereld uit. Dat is nu al 37 jaar mijn persoonlijke

Dat klopt. Dat de Nederlandse jeugd niet eens

nodig. Gelukkig tonen recente artikelen in het

missie en daarom ben ik trots dat ik de KNCV

meer weet wat ‘de tering’ is, is mede te danken aan

internationale magazine ‘The Economist’ en

mag leiden. We maken een verschil. FINANCIAL FOCUS

INFOCUS De nieuwste remedie tegen armoede komt uit Bangladesh Ruim 10 procent van de wereldbevolking leeft in extreme armoede. Econoom Ahmed Mushfiq Mobarak onderzoekt middelen om armoede te bestrijden. In Bangladesh blijkt “mannen naar de stad sturen” zeer effectief. Boeren in Bangladesh kampen jaarlijks met monga,

voornamelijk omdat mannen meer uren per dag

de traditionele schaarste op de arbeidsmarkt in

kunnen werken in de stad.

september en oktober. Als de rijstplanten eenmaal

De massale migratie naar de steden raakt ook het

geplant zijn, is het werk schaars. Daardoor breken

dorpsleven. Terwijl er geld naar het thuisfront

barre tijden aan voor Bengaalse landarbeiders. De

vloeit van de mannen die vertrokken zijn naar de

arme boeren worden gedwongen om hun beperkte

stad stijgen aan de andere kant de landbouwlonen

spaargeld in te zetten voor een buskaartje naar de

door de afwezigheid van zoveel arbeiders. Hierdoor

steden, in de hoop elders emplooi te vinden.

stijgen zowel de inkomsten van huishoudens die aangemoedigd werden om iemand naar een stad

De Bengaalse econoom Ahmed Mushfiq Mobarak

te sturen als de inkomsten van de huishoudens

(Yale University) en zijn team bieden al jaren

waarvan niemand naar de stad is gegaan.

financiële steun aan arme huishoudens. Mits zij naar een stad verhuizen om werk te zoeken. Uit

Veel mannen pendelen tussen land en stad, waar ze

onderzoek blijkt dat het effect groot is, heel groot.

kunnen werken. Onderzoekers bekijken momenteel

In het geval van de Bengaalse arbeiders: geld

of dit effect heeft op de stedelijke economieën. In

stimuleert verhuizing.

2017 werden 140.000 dorpsbewoners geholpen met verhuizen. Zo’n grote golf arbeiders kan de beloning

In dorpen waar geen geld werd aangeboden,

voor ongeschoold werk in de steden hebben gedrukt.

stuurde 34 procent van de arme gezinnen een

FINANCIAL FOCUS

migrant naar een stad tijdens monga. Enkele

Zou eenzelfde aanpak ook elders kunnen werken?

huishoudens kregen 1.000 taka (ongeveer € 9,75)

Mobarak heeft daarbij zijn vraagtekens. Hij wijst

en maar liefst 59 procent stuurde vervolgens

erop dat Bangladesh ‘ongebruikelijk homogeen’

iemand naar een stad. In dorpen waar het

is voor zo’n dichtbevolkt land, waardoor

merendeel van de arme huishoudens geld kregen,

dorpelingen zich gemakkelijk elders kunnen

stuurde 74 procent van de benaderde personen

vestigen. Desondanks is Mobarak hoopvol en start

een migrant. Dat duidt op een sneeuwbaleffect: als

hij proeven in verschillende landen. Allereerst in

er veel personen migreren, volgen de twijfelaars.

het Indonesische West-Timor. Daarna is China

Al snel stijgt het inkomen van de huishoudens,

hoogstwaarschijnlijk aan de beurt.

Bron: Economist

INFOCUS

€ 12 876 HET DUURSTE WIJNMERK TER WERELD

Wijnen van DRC zijn zeer exclusief. Jaarlijks worden niet meer dan 1.500 kisten Romanée Saint Vivant uitgegeven en nog minder voor Montrachet: 250 kisten. De uitgifte van Romanée-Conti is tevens zeer beperkt met 400-500 kisten per jaar. Dankzij de exclusiviteit zijn de wijnen van Domaine de la Romanée-Conti een interessante belegging. De toenemende wereldwijde rijkdom, de beperkte hoeveelheden en de voortreffelijke reputatie leiden tot een zeer gewild wijnmerk. Alleen al in 2017 stegen de DRC-wijnen gezamenlijk met 30 procent

De wijnen van Domaine de la Romanée-Conti zijn

in waarde. Dit zijn rendementen die zelfs voor ’s

zeer gewild onder de wijnkenners, wat de prijs van

wereld meest succesvolle hedgefunds moeilijk te

een fles wijn flink opdrijft. Afgelopen jaar stegen

behalen zijn.

deze wijnen maar liefst 30 procent in waarde. Een waardestijging waar menig hedgefund jaloers op zou zijn. Domaine de la Romanée-Conti (DRC) is onmiskenbaar het meest befaamde wijnmerk ter wereld. Wijnkenners over de hele wereld strijden om één van de kistjes die op de markt worden gebracht. Een flesje van één van de buitengewone bottelingen is daarom ook niets minder dan een heus statussymbool. En dat is terug te zien in de prijzen. De Domaine de la Romanée-Conti is op dit moment met een gemiddelde prijs van € 12.876 per fles de duurste wijn per wereld. Andere wijnen uit de stal van Domaine de la Romanée-Conti hebben tevens een fors prijskaartje. Een Domaine de la Romanée-Conti La Tâche heeft een gemiddelde prijs van € 2.864 per exemplaar. Een flesje Domaine de la Romanée-Conti Montrachet, de meest geroemde witte wijn, kost € 4.476. DRC bezit naast de genoemde wijngaarden La Romanée-Conti, La Tâche en La Montrachet nog vijf andere percelen. Het gaat hierbij om Le Richebourg, Romanée Saint Vivant, Grand Echézeaux, Echézeaux en Corton.

Bron: Forbes

FINANCIAL FOCUS

INFOCUS

Is uw woning in het buitenland verzekerd tegen natuurrampen? Een vakantiewoning in een zonnig oord is een wens

De onwetende koper kan weleens onaangenaam

van velen. Een aangenaam bezit, waar toch ook

verrast worden. Offergelt: ‘We hadden laatst een

risico’s aan verbonden zijn. Het is minder prettig

cliënt die een prachtige vakantiewoning in Italië

als u uw kersverse vakantievilla aan de Côte d’Azur

had gekocht. Alleen wist hij niet dat die woning

wordt uitgejaagd door een modderstroom of

in een gebied ligt met een licht verhoogd risico op

bosbrand. Niet ondenkbaar, want sommige landen

aardbevingen. Niet alle verzekeraars zijn bereid

kennen andere klimatologische omstandigheden

schade door aardbeving mee te verzekeren. Heel

dan ons kikkerlandje. Waar dient u alert op te zijn

begrijpelijk. Als het risico hoog is op een bepaalde

als het gaat om dit soort catastrofe-risico’s?

locatie, kun je je voorstellen dat een verzekeraar niet altijd bereid is dat risico op de polis mee te

Geert Offergelt, hoofd van de afdeling Private

verzekeren.’

Insurance van ABN AMRO MeesPierson, wijst (aanstaande) eigenaren van een buitenlandse

Verschillende landen in Europa kennen wetgeving

woning nadrukkelijk op de gevaren van het lokale

als het gaat om dit soort risico’s die vaak als

klimaat. ‘Als assurantietussenpersoon zijn wij zeer

onverzekerbaar bestempeld worden: het fond

vaak betrokken bij het verzekeren van woningen

catastrophes naturelles in Frankrijk, het Consorcio

in het buitenland. Een van de dingen waar we met

de Compensación de Seguros in Spanje, de

cliënten over spreken, zijn specifieke risico’s die

verplichte overstromingsdekking in België, de

we in Nederland niet of nauwelijks kennen. Dan

obligatorische Gebäudeversicherung in bepaalde

moet je denken aan fenomenen als aardbevingen,

kantons in Zwitserland. Vaak gaat het dan om

flash floods, lawines, supercells, landerosie en

wetgeving die verplicht onderdeel moet uitmaken

bosbranden. Maar ook aan grote inductieschades

van opstal- en inboedelverzekeringen.

en schade door enorme pakken sneeuw.’ Koopt u een woning over de grens en denkt u na over het sluiten van een lokale polis? De verzekeringsspecialist adviseert vaak een Nederlands alternatief. ‘De premie is misschien iets hoger, de kwaliteit van de verzekering die wij bieden is doorgaans beter dan die van polissen in Spanje, Frankrijk, etc. En vergeet niet: een goedkope polis die bij schade niet doet wat je er van verwacht, is geen goede oplossing.’ De taalbarrière kan eveneens een reden zijn om geen plaatselijke polis af te sluiten, aldus Offergelt. ‘Als je in de Algarve een prachtige villa aan een golfbaan koopt, ben je dan in staat om die Portugese polis te lezen? Het antwoord is in negen van de tien gevallen ‘nee’. Vergeet niet dat een polis een lastig juridisch document is en dat je moet kunnen begrijpen wat er in staat.’

FINANCIAL FOCUS

Bron: Bloomberg

COLUMN Soms worden de recente opgelegde invoerheffingen door de VS vergeleken met de jaren dertig. Die vergelijking gaat totaal mank. De protectionistische Smoot-Hawley-wetgeving werd in juni 1930 in de VS van kracht. Overigens was er breed verzet. Meer dan 1.000 economen schreven een open brief tegen de maatregelen en Henry Ford bezocht president Hoover om hem op andere gedachten te brengen.

Het Trump-effect

Protectionisme een gevaar, maar overdrijf niet Tevergeefs. Op maar liefst 20.000 artikelen werden

Zonnepanelen, wasmachines, staal en aluminium.

invoerrechten ingevoerd of verhoogd. Momenteel gaat het om een handjevol artikelen en de gevolgen zijn nergens van

Op deze producten heeft president Trump

significant macro-economisch belang, al worden individuele bedrijven natuurlijk mogelijk zwaar getroffen.

invoerheffingen gelegd. Andere landen proberen

Eigenlijk is de grote vraag of we te maken krijgen met een

uitzonderingen zeker te stellen of kondigen

golf van protectionisme in de wereld. De economische theorie is helder over vrijhandel en handelsbelemmeringen.

tegenmaatregelen aan. Commentatoren

Vrije handel bevordert de internationale arbeidsverdeling en maakt de mondiale economie efficiĂŤnter. Iedereen wint.

waarschuwen voor de kwalijke gevolgen van een

Dat wil zeggen, als je het geaggregeerd bekijkt. Op lokaal en individueel niveau zijn er per definitie verliezers van

handelsoorlog. We moeten niet overdrijven.

vrijhandel die zich moeten aanpassen. Dat kan vervelend en kostbaar zijn. We moeten bij deze ontwikkelingen niet vergeten dat de VS eigenlijk zelf een behoorlijk protectionistisch verleden hebben. Niet alleen in de jaren dertig. Veel eerder al werd de Amerikaanse economie gebouwd op een protectionistisch fundament. De eerste Amerikaanse minister van FinanciĂŤn schreef met enkele anderen een aantal essays die bekend zijn geworden onder de naam The Federalist Papers. Zij vormden de basis voor een protectionistisch economisch beleid. Pas toen de VS zeer krachtig en concurrerend was, zocht het zijn heil in vrijhandel. Veel opkomende landen zouden met recht op dat Amerikaanse verleden kunnen wijzen en er rechten aan ontlenen om zelf de eigen markten nu ook wat af te schermen als dat al het geval is. Ik wil de gevolgen van toenemend protectionisme niet bagatelliseren. Maar momenteel gaat het om speldenprikken. Tot dusver werken de checks and balances in de Amerikaanse politiek heel behoorlijk. Laten we niet overdrijven en weloverwogen te werk gaan.

PERSOONLIJK HAN DE JONG Chief Economist bij ABN AMRO HAN.DE.JONG@NL.ABNAMRO.COM ONLINE

TWITTER > @HANDEJONG14

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER DUURZAAM WONEN

Een duurzaam huis

wonen in en voor de toekomst 16

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER 18

Wat kunt u doen in huis?

Doe de gratis Energie Bespaarcheck

Zonnepanelen en salderingsysteem

Het nieuwe huis van Antion Bruijninckx

Een duurzame woning bespaart geld, is comfortabeler, is goed voor onze planeet én is uiteindelijk gemakkelijker te verkopen. Eigenlijk een “no-brainer” dus. Technisch en fiscaal is het verduurzamen of duurzaam nieuw bouwen geen eenvoudige materie, maar er is alle reden om voor duurzaam wonen te kiezen.

De duurzaamheid van een woning wordt

en duurzaamheid geen thema’s meer zijn

niet verder, maar ook omdat we minder

vastgesteld door een energielabel. Dat label

die slechts voor een kleine groep mensen

afhankelijk willen zijn van het buitenland.

wordt door de overheid toegekend en maakt

aansprekend zijn. We leven allang niet meer

Die hang naar autonomie zorgt er mede voor

onderscheid in zuinigheidsklassen. A staat

in de tijd dat - om het populair uit te drukken

dat zonnepanelen in Nederland een hoge

voor groen en zeer zuinig, G staat voor rood

- duurzaamheid een thema is voor mensen

vlucht nemen.’

en zeer onzuinig. Echt duurzaam wonen kan

met geitenwollensokken. Om een parallel

nog veel verder gaan. Van verantwoorde

te trekken: vroeger waren de producten bij

materiaalkeuze tot een woning die meer

een ecologische supermarkt duurzaam, nu

energie oplevert dan verbruikt. Hoe gaat dat

geldt dat ook voor een groot deel van het

in zijn werk, wat zijn de financiële en fiscale

assortiment van Albert Heijn.’

aspecten van duurzaam wonen en wat drijft mensen om te kiezen voor deze woningen?

HOE EN WAAROM NEDERLAND DUURZAMER WORDT

Niet alleen is verduurzaming, bijvoorbeeld door isolatie of zonnepanelen, goed voor de portemonnee - zonnepanelen zijn bijvoorbeeld ook een statement, meent

Wauter Ketelaar, expert duurzaam wonen

Ketelaar. ‘Zeker als dat gekoppeld wordt

bij ABN AMRO, heeft zich namens de

aan gasloos wonen en de actuele politieke

bank verdiept in de belevingswereld van

situatie. In Nederland is de roep om een

de consument als het gaat om duurzaam

zekere autonomie groot; we willen van het

wonen. ‘Het valt op dat verduurzaming

gas af want dan beschadigen we Groningen

DIT ARTIKEL

DELEN?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

Een zonneboiler is een ander alternatief voor gas. Via een zonneboiler op het dak wordt water verwarmd dat gebruikt kan worden voor de douche of de kraan of de verwarming van het huis.

2 1

3 van de 4 woningen in Nederland zijn nog niet goed geïsoleerd. Dat is een gemiste kans voor comfortabel wonen, een lagere energierekening en het klimaat. Vaak levert het verbeteren van isolatie direct de grootste besparing op.

De koelvloeistof verdampt en wordt samengeperst waardoor een hogere temperatuur wordt bereikt dan de lucht of het water in de woning. De damp gaat naar een condensator. Hier geeft het de warmte af aan de verwarmingsinstallatie van de woning.

Een warmtepomp is een duurzaam alternatief voor een CV-ketel. De techniek kan tot 75% van de benodigde warmte produceren. Een warmtepomp onttrekt warmte aan de bodem, de lucht of het grondwater. Via een koelvloeistof wordt de warmte naar een compressor geleid.

Maar er spelen natuurlijk nog andere

is zeer tevreden en ervaart het positieve effect

Het gaat zowel technisch als fiscaal om

factoren een rol, legt hij uit. ‘Ik denk dat

vaak als groter dan verwacht. En voor de

lastige beslissingen. Als bank helpen we de

die als volgt te vatten zijn: verduurzaming

planeet zijn minder emissies - het gevolg van

consument deze barrière te slechten door

bespaart geld, verhoogt het wooncomfort

een energiezuiniger woning - natuurlijk ook

inzicht te geven, bijvoorbeeld met de tool

én het helpt de planeet. De energierekening

goed.’ Dus het gaat om de combinatie van de

van onze partner De Energiebespaarders

daalt en dat weegt op termijn in veel gevallen

portemonnee, het verhoogde comfort en goed

(energiebespaarders.nl). Hiermee krijgen

op tegen de kosten die gemaakt zijn om

doen voor de planeet.

consumenten gratis en online inzicht in de

dat mogelijk te maken. De verbetering van het wooncomfort is iets dat consumenten vaak onderschatten. Isolatie van muren en

DE UITDAGINGEN EN DE OPLOSSINGEN

kosten en opbrengsten van het verduurzamen van hun woning.’

De consument die openstaat voor het

vloeren werkt sterk comfortverhogend en de

verduurzamen van zijn of haar huis staat

‘In de tweede plaats is het een uitdaging om

overgrote meerderheid van de mensen die hun

voor drie barrières, legt Ketelaar uit. ‘In de

te bepalen wat het juiste moment is om te

huis op die manier heeft laten verduurzamen,

eerste plaats is het geen eenvoudige materie.

verduurzamen. Voor de klant is het niet zo

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER zeer lastig te bepalen wat het juiste moment

steeds sterker richt op verduurzaming. Naar

is. We zien op basis van onderzoek dat

verwachting zal in de toekomst een huis dat

mensen verduurzamen als ze naar een nieuwe

up-to-date is beter verkoopbaar zijn. Men zal

woning gaan of als ze (toch al) verbeteringen

in toenemende mate kritischer worden op het

doen aan hun bestaande woning. De vraag is

energielabel dat rust op een huis.’

hoe wij als bank ze maximaal kunnen helpen

DOE DE GRATIS ENERGIE BESPAARCHECK

HYPOTHEEK VOOR EEN DUURZAME WONING

Met de Energie Bespaarcheck krijgt u snel

rol: verduurzaming is een investering en dat

Kenniscentrum Vermogensadvies van

moet je kunnen financieren. De bank zal

ABN AMRO MeesPierson, spreekt over de

Bovendien ziet u direct wat duurzame

er altijd op wijzen dat het aanwenden van

fiscale en financiële aspecten van duurzaam

spaargeld, voor zo ver hier ruimte voor is, in

wonen. ‘Er zijn tot op heden helaas heel

de huidige tijd van lage rente, interessant kan

weinig speciale fiscale voordelen bij

zijn. Maar ook hier helpt de bank graag: voor

duurzaam bouwen. Wel is er een voordeel

een duurzaam huis mag meer worden geleend.

in de vorm van een hoger hypotheekbedrag.

Bovendien begint de gedachte steeds meer

Investeer je in zonnepanelen op je dak die

te leven dat een duurzaam huis couranter

door de Belastingdienst als roerend worden

is. Zeker als je een jaar of tien vooruit zou

beschouwd, dan is de hypotheekrente niet

denken en ziet hoe het overheidsbeleid zich

aftrekbaar.’

op dat moment.’ ‘In de derde plaats speelt geld natuurlijk een

Masha Bril, pensioenexpert bij het

en eenvoudig inzicht in uw woonsituatie op het gebied van duurzaamheid.

aanpassingen aan uw woning opleveren: in terugverdientijd, comfort én een

bijdrage aan een beter milieu. Zo kunt

u binnen 1 minuut berekenen hoeveel u

bespaart met extra isolatie, een nieuwe CV-ketel of zonnepanelen op het dak. energiebespaarders.nl/abnamro

FINANCIAL FOCUS

HUF HAUS Antoin Bruijninckx (54) is ondernemer, woont in Bussum en

hoopt in oktober samen met zijn vrouw intrek te nemen in hun

nieuwbouwhuis in Bikbergen, nabij Huizen. Dit uiterst duurzame huis wordt gebouwd door de Duitse firma Huf Haus. Bruijninckx

vertelt: ‘Investeren in een duurzaam huis is voor mij letterlijk een investering in de toekomst. We weten nu over de gevolgen van

CO2-uitstoot, we weten van klimaatverandering, we weten dat

Groningen beeft vanwege de gaswinning en we hebben nu de kans iets te doen. Daarom hebben wij gekozen voor dit zeer duurzame huis. Wij wonen nu nog in een pand uit 1880. Dat is inmiddels niet alleen te groot voor ons omdat de kinderen uit huis zijn, maar het is ook lastiger om de mate van duurzaamheid die wij willen, te

realiseren in zo’n oud pand. Vandaar dat we kiezen voor nieuwbouw.’

U kunt tot 106 procent van de waarde

‘Naast dat wij vinden dat Huf Haus esthetisch zeer fraaie huizen

energiebesparende voorzieningen. Het

energie-efficiëntie. Ons huis krijgt geen gasaansluiting, maar

van 100 procent en 106 procent moet

het huis helpen verwarmen of verkoelen en voor een optimale

energiebesparende voorzieningen. Daarnaast

zonnepanelen is ons huis energie-zelfvoorzienend.’

beschouwing worden gelaten bij het vast-

‘De investering in ons nieuwe huis is geen zuiver financiële

het inkomen, wanneer de hypothecaire lening

goed zijn als we dergelijke duurzame huizen ook meer zouden

De hogere hypotheekrente over dit grotere

van de woning lenen als u investeert in

bouwt, hebben wij voor hen gekozen vanwege duurzaamheid en

verschil tussen het reguliere maximum

wel driedubbel glas en lamellen die, in combinatie met domotica,

uiteraard volledig besteed worden aan

luchtcirculatie zorgen. Door het gebruik van een warmtepomp en

mag een bedrag van 25.000 euro buiten stellen van de maximale lening op basis van

overweging geweest. De terugverdientijd is lang. Toch zou het

bedoeld is voor een ‘nul op de meter’-woning.

bouwen vanuit een financieel oogpunt. Daarvoor is alleen wel nodig

bedrag is meestal fiscaal aftrekbaar.

gaan definiëren. De neveneffecten van de bouw en bewoning van

Daarnaast zijn er subsidieregelingen. Bij de

worden meegenomen in de waarde van een woning. Dan zouden

ontvangt men afhankelijk van de soort

dat wij de waarde, bijvoorbeeld voor taxaties, van een huis anders

een huis - van gebruikte materialen tot emissies - zouden moeten

aanschaf van bijvoorbeeld een warmtepomp

we ook op financiële gronden kiezen voor duurzaamheid.’

warmtepomp een subsidie. De landelijke subsidieregeling op zonnepanelen is inmiddels verdwenen. In sommige gemeenten ontvangt

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER MISSIE 2030 In 2017 lanceerden we onze bankbrede Missie 2030-ambitie om ervoor te zorgen dat alle woningen en kantoren die we financieren en in eigendom

hebben, in 2030 een gemiddeld energielabel ‘A’ hebben (momenteel ‘D’). De bank wil meer dan 700.000 woningen energie-efficiënter maken. Dit

komt neer op een reductie van 2 megaton CO2 in Nederland per jaar vanaf 2030, wat overeenkomt met de jaarlijkse uitstoot van 800.000 auto’s.

men nog wel een subsidie als men zonnepanelen

Het is echter niet gezegd dat meer lenen altijd

Om het geld terug te krijgen moet u zich

op het dak plaatst. Daarnaast kennen veel

voordelig is. Het kan voordelig zijn om met

aanmelden als BTW-ondernemer bij de

gemeenten leningen met gunstige voorwaarden

eigen geld een huis te kopen. De rente op een

Belastingdienst. Bent u in gemeenschap van

als men investeert in duurzaamheid.

spaarrekening is momenteel zeer laag maar

goederen getrouwd? Dan meldt diegene wiens

er moet wel vermogensrendementsheffing

of wier naam op de energienota staat zich aan

Het energielabel van de woning bepaalt

worden betaald. Wanneer men met eigen geld

als BTW-ondernemer, legt Bril uit.

hoe duurzaam de woning is. Bril: ‘De

investeert in de woning die als hoofdverblijf

duurzaamste woningen zijn ‘nul op de

wordt gebruikt, verlaat dat vermogen box 3.

meter’-woningen. Dat is een huis dat evenveel (of meer) energie opwekt dan nodig voor het huis en het huishouden. Bij zo’n woning wordt het netto-energiegebruik tot nul

ZONNEPANELEN EN FISCALE VOORDELEN

Als u zonnepanelen aanschaft en stroom

‘In het eerste jaar van aanschaf dient u ook een relatief klein bedrag aan BTW aan de Belastingdienst te betalen. De hoogte van het bedrag is afhankelijk van hoeveel stroom de panelen kunnen opleveren.

gereduceerd door slim gebruik te maken van

aan het net teruglevert bent u BTW-

energiebesparende en energie-opwekkende

ondernemer. Als BTW-ondernemer kunt u

De Belastingdienst heeft hiervoor een

voorzieningen. Dat kan bijvoorbeeld

de BTW op uw investering terugkrijgen van

speciale tabel gemaakt die u mag gebruiken.

door zonnepanelen, warmtepompen en

de Belastingdienst. Voor niet-geïntegreerde

Bij een niet-geïntegreerde zonnepanelen

zonneboilers. Voor de bouw van dergelijke

zonnepanelen (naderhand op het dak

installatie die 5000 kWh vermogen kan

woningen is het meest extra te lenen.

gemonteerd) krijgt u 100% van de BTW

leveren moet u honderd euro aan BTW

ABN AMRO wijst klanten hier ook op

terug. Voor geïntegreerde zonnepanelen

afdragen aan de Belastingdienst.

bij een hypotheekgesprek, omdat de bank

(deze dienen ook als dakbedekking)

Dit bedrag wordt verrekend met het

duurzamere woningen belangrijk vindt.’

slechts een derde van de BTW.

bedrag dat u aan BTW terugkrijgt.’ FINANCIAL FOCUS

De jaren na aanschaf zou u in dit voorbeeld ieder jaar 100 euro aan de Belastingdienst moeten betalen. De wetgeving bepaalt dat als u minder dan 1.345 euro per jaar aan BTW moet betalen u bij de Belastingdienst een verzoek kunt indienen om ontheffing van administratieve verplichtingen. Als ingangsdatum geldt 1 januari van het jaar volgend op het jaar waarin u de zonnepanelen heeft laten plaatsen. U hoeft vanaf dat jaar geen BTW meer af te dragen aan de Belastingdienst.

DUURZAAM BOUWEN EN WOZ-WAARDE Gemeenten stellen elk jaar de WOZ-waarde van onroerende zaken vast. Investeringen

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER KOSTENPLAATJE TERUGVERDIENTIJD OP CV-INSTALLATIE Installatie (1)

Investering (2)

Terugverdientijd t.o.v. gewone ketel (3)

Investering (extra) Zonnepanelen (4)

Terugverdientijd t.o.v. gewone ketel (5)

Volledig elektrisch

€ 2.000

Negatief

€ 18.600

21 jaar

Aardwarmtepomp

€ 15.000

25 jaar

€ 4.200

15 jaar

Lucht/waterwarmtepomp

€ 8.900

17 jaar

€ 4.900

11 jaar

Hybride systeem

€ 4.400

14 jaar

€ 3.200

9 jaar

Gewone HR-ketel

€ 1.800

In bovenstaand overzicht staan verschillende soorten CV-ketels genoemd (kolom 1) en de

aanschafprijs van deze CV-installaties voor een vrijstaande woning met een inhoud van ongeveer 650 m3. Bij de prijs is rekening gehouden met een eventuele overheidssubsidie (kolom 2).

Het uitgangspunt is dat we de bestaande versleten CV-ketel vervangen. We gaan ervan uit dat

we deze vervangen door een conventionele ketel. Vervolgens vergelijken we deze optie met het

in de woning zijn in de meeste gevallen onroerend. Dat betekent dus dat het investeren in duurzaamheid kan leiden tot een hogere WOZ-waarde. Deze waardestijging heeft gevolgen voor het eigenwoningforfait, de waterschapsbelasting en de onroerendzaakbelasting (OZB), legt Bril uit. Sommige gemeenten vinden dit onredelijk en komen met een tegemoetkoming. De vraag is of deze tegemoetkoming juridisch wel is toegestaan, zegt Bril. ‘Het zou mooi zijn als de wetgeving op dit gebied helderder wordt. Over het algemeen hoeft er geen omgevingsvergunning te worden aangevraagd voor het verduurzamen van de woning.

investeren in een duurzamere ketel. Deze ketels zijn duurder, maar besparen jaarlijks wel energie.

In kolom 3 staat vermeld wat de terugverdientijd is van deze extra investering. Een energiezuinige ketel verbruikt extra stroom. Deze stroom kan worden opgewekt met zelf aan te schaffen

zonnepanelen. In kolom 4 staat aangegeven welke investering in zonnepanelen noodzakelijk is om dit extra stroomverbruik op te vangen. In de laatste kolom (5) staat aangegeven wat de terugverdientijd is van de totale installatie (CV-ketel en zonnepanelen). We gaan er bij deze berekening van uit dat de stroom die de zonnepanelen opleveren een waarde hebben van gemiddeld 0,18 euro per kWh. Bij de hybride installatie moet de opmerking worden gemaakt, dat de kans bestaat dat de

gemeente besluit om binnen de terugverdientijd de woning van het gas af te sluiten. Dat betekent dat de gehele installatie moet worden verwijderd. Wil men investeren in een duurzame(re) ketel, dan is de lucht/water-warmtepomp in onze ogen dan ook de meest realistische investering. De

terugverdientijd is 11 jaar. In de wetenschap dat (een deel van) de CV-installatie na ongeveer 12 jaar moet worden vervangen en de omvormer van de zonnepanelen installatie binnen dezelfde periode aan vervanging toe is, is het rendement op deze investering zeer laag.

Als dat wel het geval is moet leges worden FINANCIAL FOCUS

ZONNEPANELEN EN SALDERINGSSYSTEEM Het kabinet wil af van het zogenaamde “salderingssysteem”. Per 2020 zal dat dan ook mogelijk verdwijnen. In het huidige salderingssysteem wordt de afgenomen hoeveelheid

elektriciteit verrekend met de geleverde elektriciteit aan het

net. In de winter is de productie van de zonnepanelen minder,

dus wordt er ingekocht bij de energiemaatschappij. In de zomer is er juist een overschot aan kilowattuur, dus wordt er geleverd

aan de energiemaatschappij. Dit systeem zal worden vervangen door een subsidieregeling. Voor een geleverde kWh wordt op termijn, rekening houdende met de subsidie, minder betaald

dan voor een afgenomen kWh betaald moet worden. Daar staat tegenover dat de prijs van zonnepanelen ook de komende jaren naar verwachting zal dalen. Voor uw beeldvorming: de prijs is in de periode 2011-2016 met ongeveer een kwart gedaald. Naar verwachting zal de terugverdientijd korter worden.

betaald. De gemeente kan bepalen dat geen

Het rendement ligt op ongeveer 4,6 procent

van de aarde te beperken. Nederland, een

leges verschuldigd is indien de woning wordt

(netto). Naar verwachting zal de huidige

van de ondertekenaars, heeft zich in het

verduurzaamd.’

salderingsregeling (zie kader) veranderen.

kader daarvan tot doel gesteld om in 2050

Bril: ‘Zelf reken ik met een netto-rendement

klimaatneutraal te zijn. Woningeigenaren

TERUGVERDIENTIJD EN RENDEMENT

van ruim 3 procent en terugverdientijd van

kunnen helpen dat doel te realiseren, door

Als u zich als woningbezitter afvraagt

ruim 6 jaar. Bij ‘nul op de meter’-woningen

verduurzaming of duurzaam bouwen.

waar u nu het beste mee kan beginnen

komt het vooral aan op andere dan financiële

als u uw woning wilt verduurzamen, dan

overwegingen om er toch voor te kiezen:

Ondertussen helpen ze niet alleen de planeet,

is het antwoord: isolatie, stelt Bril. De

Van zo’n woning gaat het groene hart van de

maar zijn ze in veel gevallen in financiële zin

terugverdientijd op het isoleren van muren,

eigenaar sneller kloppen.’

ook nog eens beter af. Verduurzaming is écht

vloer en dak is gemiddeld zo’n 4 tot 9 jaar. Het netto-rendement op de investering die u erin doet, ligt op ongeveer 6 procent. Het rendement op zonnepanelen is minder

HELP MEE DE DOELEN VAN PARIJS TE REALISEREN Het Klimaatakkoord dat in 2015 in Parijs

goed voorspelbaar. Op basis van de huidige

werd getekend door 174 landen, heeft

situatie is de terugverdientijd zo’n 6 jaar.

als belangrijk doel om de opwarming

FINANCIAL FOCUS

de moeite waard.

EXPERTISE AANDEEL

Schneider Electric

DE ONDERDELEN VAN DE FABRIEK VAN DE TOEKOMST MAURITS HELDRING

Schneider Electric levert sinds decennia elektrische componenten

AANDELEN ANALIST MAURITS.HELDRING@NL.ABNAMRO.COM

voor de industrie, maar ontwikkelt ook slimme software die de sterk geautomatiseerde fabriek van de toekomst aanstuurt.

Aardschakelaars, trans-

onderdeel van IIoT zijn

formatoren en zekeringen. De

sensoren, communicatiechips

meeste producten die het Franse

op machines en producten die

Schneider Electric maakt spreken

continue data verzamelen. In de

niet echt tot de verbeelding. De

afgelopen jaren heeft Schneider

elektrotechnische componenten

een portefeuille opgebouwd

zijn echter al jarenlang geliefd

aan software die klanten helpt

door de industrie. Schneider heeft

fabrieken aan te sturen. Het

een belangrijk marktaandeel in

vorig jaar overgenomen Britse

de productie van onderdelen voor

bedrijf Aveva ontwikkelt

de bouw, industrie, datacenters

gespecialiseerde software voor

en energiesector. Onder andere

data-analyse. Met behulp van

door de gratis geavanceerde

deze data kunnen systemen

trainingsprogramma’s voor

volledige productielijnen

technici. Schneider investeert

aansturen en aanpassen zonder

daarnaast fors om een grotere

tussenkomst van mensen.

rol in de automatisering van

Industrie-specialisten verwachten

de industriesector te krijgen.

dat de automatisering in de

Zo werden softwarebedrijven

industrie de komende jaren

Invensys en Aveva overgenomen,

sterk toeneemt. Ook het aantal

die zich bezighouden met

zogeheten lights-out fabrieken

industriële automatisering.

stijgt, productiefaciliteiten waar

LICHTEN UIT

de productie in het donker kan plaatsvinden omdat ze volledig

Schneider richt zich met de

zijn gerobotiseerd. Schneider kan

nieuwe strategie op wat de

daarvan profiteren.

Industrial Internet of Things (IIoT) wordt genoemd. Door – via internet – machines en

KLANTENBINDING

verwachte omzet, maar zorgen

komt bij de eindgebruikers. De

voor toenemende verkopen van

verwachting is bovendien dat

De strategie van Schneider

de elektronische componenten.

Schneider klanten langer aan zich

bedrijfssystemen te koppelen,

werpt inmiddels vruchten af. De

Dat is een gevolg van het feit dat

weet te binden als leverancier van

kunnen bedrijfsprocessen worden

softwareverkopen dragen nog

Schneider als softwareproducent

cruciale bedrijfssoftware.

geoptimaliseerd. Belangrijk

relatief beperkt (5%) bij aan de

al in een vroeg stadium aan tafel

ISIN-CODE FR0000121972

FINANCIËLE INFORMATIE Schneider Electric XPAR

FINANCIAL FOCUS

Economie

Niet langer een Griekse tragedie BEZUINIGINGEN HEBBEN EFFECT GEHAD

In 2009 moesten de Europese lidstaten bijspringen om Griekenland financieel overeind te houden. Bijna tien jaar later krabbelt het land weer voorzichtig op, mede dankzij het toerisme. Hoe gaat het nu in Griekenland?

Nu Griekenland weer vooral in

Vorig jaar lieten de economische

De geschiedenis leert dat als

van de Europese Unie; een

het nieuws komt als aantrekkelijke

cijfers voor het eerst weer een

economen in de cijfers van

noodvoorziening in geval het

vakantiebestemming zou je bijna

opgaande lijn zien. De Griekse

een land economisch herstel

niet lukt zelf leningen op de

vergeten dat het land nauwelijks

economie krimpt niet langer

ontdekken, het nog geruime tijd

kapitaalmarkten te krijgen om

vijf jaar geleden moest worden

en er is zelfs sprake van een

duurt voor het grootste deel van

in de financiĂŤle behoefte te

gered door de Europese Unie.

economische groei van circa 2

de bevolking van een land daar

voorzien. De regering verwacht

De eurolanden grepen in toen

procent. Goed nieuws, maar de

iets van merkt. Dat is zeker waar

later dit jaar zelf staatsleningen

de economische situatie van

cijfers moeten wel in perspectief

voor Griekenland. Het land heeft

uit te geven en voelt weinig

het land veel slechter bleek

worden gezien. De economische

enorme bezuinigen achter de rug

voor de voorwaarden die

dan voorgespiegeld door de

situatie van Griekenland

die de bevolking fors hebben

aan de voorzorgslening zijn

regering (zie kader). Om te

is nog niet rooskleurig. De

geraakt. De lonen in de publieke

verbonden. Het ziet er naar

voorkomen dat de Griekse

werkloosheid daalde weliswaar

sector zijn sinds de start van de

uit dat Griekenland het

crisis zou overslaan naar andere

met 8 procent sinds de piek in

crisis met gemiddeld 15 procent

schuldhulpprogramma dit

Europese landen besloten het

2013, zo laten de cijfers van

gedaald. Bij staatsbedrijven was

jaar met een zogeheten clean

Internationaal Monetair Fonds

het Griekse bureau voor de

dat zelfs 30 procent.

exit verlaat. Daarmee treedt

en de in de Europese Unie

statistiek Elstat zien. Maar een

verenigde landen Griekenland

werkloosheid van 20 procent

Bovendien moeten de Grieken

Ierland, Spanje en Portugal.

geld te lenen. Het land kreeg

van de beroepsbevolking

langer werken, de gemiddelde

Groot verschil met deze

noodleningen van circa 109

is nog steeds erg hoog. Ter

pensioenleeftijd steeg in enkele

Europese lidstaten is dat

miljard euro, later werd ook

vergelijking: Nederland heeft een

jaren van 62 naar 68 jaar. De

Griekenland kampt met een

een deel van de schulden

werkloosheid van 4,2 procent.

pensioenen zelf werden in de

grote overheidsschuld, circa

afgelopen jaren flink gekort,

180 procent van het bruto

sommige regelingen met de helft.

binnenlands product (bbp).

Grootste verliezer van de Griekse

De regering is dan ook niet

Dat is nog steeds ver boven

crisis is de Griekse bevolking.

happig op de voorzorgslening

het afgesproken Europese

kwijtgescholden. De aan de financiĂŤle hulp verbonden bezuinigingsmaatregelen stortten het land in een jarenlange crisis.

FINANCIAL FOCUS

PIJNLIJKE BEZUINIGINGEN

het in de voetsporen van

MARKTEN VALSHEID IN GRIEKSE GESCHRIFTEN De Griekse crisis startte toen in 2009 de nieuwe Griekse minister van Financiën onthulde dat zijn

voorgangers veel te rooskleurige cijfers over het Griekse begrotingstekort hadden gepresenteerd.

De Europese Commissie en de andere EU-lidstaten twijfelden al lang of Athene zich sinds 2000 wel hield aan de afspraken die waren gemaakt in het Stabiliteitspact. Zo bleek in 2003 de aankoop van 45 gevechtsvliegtuigen uit de boeken gehouden te zijn. Ook over de uit de hand gelopen kosten

van de Olympische Spelen in 2004 was grote onduidelijkheid. De tekorten werden versluierd door

derivatenconstructies die de Griekse overheid had opgezet met behulp van Amerikaanse banken. Daarbij werden miljarden aan schuld in dollars tegen een zelfverzonnen wisselkoers omgezet in

euro’s. Feitelijk een lening, die zorgde voor een tijdelijke kunstmatige daling van de overheidsschuld. Tegen forse rentekosten. In 2009 werd duidelijk dat het begrotingstekort geen 3,7 procent was,

zoals de officiële cijfers vermelden, maar 12,7 procent van het bbp. Het Europese statistiekbureau Eurostat, dat de begrotingscijfers voor de EU-landen berekent, kwam begin 2010 zelfs tot een

tekort van 15,6 procent (het gemiddelde begrotingstekort voor de Europese Unie was in dat jaar 6

procent). De ministers van Financiën van andere eurolanden en de Europese Commissie reageerden woedend toen bleek dat de Grieken jarenlang hadden gelogen over hun financiële positie.

maximum van 60 procent van

de groei van het toerisme. Het

het bbp.

land profiteert van de politieke

AANJAGERS VAN DE GROEI

onrust in Turkije, waardoor veel vakantiegangers uitwijken naar

De huidige economische groei

Griekenland. De inkomsten uit

helpt Griekenland om de grote

toerisme stegen in 2017 met

schuldenlast het hoofd te bieden.

10 procent.

De rentelasten zijn goed op te brengen. Dat het land sinds kort een begrotingsoverschot

AANJAGEN

De verwachting is dat

heeft helpt daarbij. Obstakel is

ook het aflopen van de

dat de economie is gedecimeerd

bezuinigingsmaatregelen

in de crisis. Deze verloor in de

een impuls kunnen geven

afgelopen jaren ruim een kwart

aan de Griekse economie.

van de omvang. Om binnen

Dat zou de koopkracht van

afzienbare tijd weer op het

de bevolking vergroten en

oude niveau te komen moet de

daarmee de economische groei.

economie niet 2 procent, maar

De maatregelen waren zeer

4 of 5 procent per jaar groeien.

ingrijpend, en het is de vraag of

Het is de vraag of dat lukt. De

de eurogroep onder leiding van

wereldwijde groei helpt, evenals

Jeroen Dijsselbloem niet meer FINANCIAL FOCUS

coulance had moeten hebben

Griekse staatsbezittingen.

behaalde de privatisering niet

al kritische houding van de

met het land. De bezuinigingen

Binnen enkele jaren moesten

het gewenste effect. In het

eurolanden ten opzichte van

hadden vooral effect op

overheidsbezittingen worden

huidige tempo aan inkomsten

Griekenland geen goed.

één kant van de balans – de

verkocht en staatsbedrijven

van gemiddeld 3 miljard euro

overheidsuitgaven. Nu is het

worden geprivatiseerd ter

per jaar gaat het nog jaren duren

goed als er ook veranderingen

waarde van 50 miljard euro.

voor de beoogde opbrengst is

optreden aan de andere kant;

Dat was een omstreden

behaald.

de inkomsten. Griekenland

voorwaarde, want de timing

heeft in vergelijking met

van een dergelijke uitverkoop

andere landen in Europa hoge

kon immers niet slechter.

belastingen voor bedrijven.

De duidelijke problemen

Griekenland is ondanks alle

De recente geschiedenis liet al

Verlaging zou internationale

van het land trokken vooral

obstakels langzaam maar

zien hoe de verplichting om

bedrijven kunnen aantrekken

koopjesjagers aan voor de

gestaag op de goede weg. Nu

fors af te schrijven op leningen

en biedt ook ruimte voor

Griekse bedrijven, vliegvelden,

is het zaak dat het economisch

door houders van Griekse

particulier initiatief. Ook kan de

havens en eilanden. De beoogde

herstel niet wordt belemmerd.

staatsobligaties leidde tot grote

bankensector hulp gebruiken. De

verkoop van duizenden kleine

Het land moet vasthouden aan

onrust. Beleggers vreesden dat de

kredietverstrekking in het land

onbewoonde eilandjes voor

de begrotingsdiscipline. Dat

crisis zou overslaan naar andere

is moeizaam. Met een reden:

de Griekse kust leverde veel

blijft lastig, zeker omdat door de

economisch zwakkere EU-landen

Griekse banken hebben nog altijd

minder op dan verwacht. De

verwachte verkiezingen in 2019

en wilden ook van hun Italiaanse

grote portefeuilles met non-

verkoop viel samen met nieuwe

de politieke druk op de regering

en Spaanse overheidsleningen af.

performing loans, circa de helft

hogere belasting op bezit uit

toeneemt. Het is aantrekkelijk

Een recessie in de gehele eurozone

van de leningen die de banken

nalatenschappen waardoor

om de ambtenarenlonen en

in 2011 en 2012 was het gevolg.

hebben uitgegeven, is oninbaar.

ook veel particuliere eigenaren

pensioenen te verhogen om

Het is dus in meerdere opzichten

Dat belemmert de economie,

van een eiland hun bezit op

kiezers te winnen. Zo keerde

van belang dat Griekenland aan

die baat heeft bij een soepel

de markt brachten. Dat had

minister-president Alexis Tsipras

de begrotingsdiscipline weet

werkend banksysteem en de

een prijsdrukkend effect. Wel

voor kerst nog een bonus uit

vast te houden en economische

beschikbaarheid van krediet.

substantieel was de recente

aan gepensioneerden. Zonder

verbeteringen blijft doorvoeren.

verkoop van de Griekse haven

overleg met de eurolanden en het

van Thessaloniki aan een

IMF werd 617 miljoen euro van

Belangrijke voorwaarde voor

consortium van bedrijven uit

het begrotingsoverschot onder

de financiële hulp van Europa

Duitsland, Frankrijk en China

1,6 miljoen gepensioneerden

in 2009 was de verkoop van

voor 1,1 miljard euro. Toch

verdeeld. Het deed de toch

PRIVATISERING

FINANCIAL FOCUS

VASTHOUDEN AAN DE BEGROTINGSDISCIPLINE

OVERSLAAN

Europese overheden zijn alert op de Griekse voortgang. Nieuwe problemen in het land kunnen overslaan naar andere economieën in Europa.

HAN DE JONG Hoofdeconoom ABN AMRO HAN.DE.JONG@NL.ABNAMRO.COM

BNP Paribas Obli Etat Privilege

EXPERTISE

LANDEN LANGS DE DUURZAME MEETLAT

FONDS

JAN-WILLEM MEULENKAMP ABN AMRO Advisors

Als belegger kunt u niet alleen ondernemingen op duurzame criteria beoordelen, maar ook landen. BNP Paribas Obli Etat gebruikt duurzaamheid als strikte meetlat voor de obligatieportefeuille. Een toenemend aantal

en duurzame ontwikkeling

en duurzaam alternatief voor

landen uitsluiten. Keerzijde is dat

obligatiebeleggers neemt bij de

stimuleren. De portefeuille die

fossiele energiebronnen.

op korte en middellange termijn

beoordeling van landen naast

zo ontstaat, sluit leningen uit

financiële criteria ook duurzame

van landen die zich in het laagste

criteria mee. Niet voor niets, deze

(derde) deel van het Europese

criteria helpen bij het waarderen

universum bevinden.

UITSLUITINGEN

de prestaties van het fonds kunnen achterblijven bij de benchmark,

Door de uitsluiting van de

waarin wel al het Europese

slechtst scorende landen

overheidspapier is opgenomen.

onderscheidt BNP Paribas Obli

Voor beleggers die duurzaamheid

Etat zich van obligatiefondsen die

belangrijk vinden, kan het fonds

Bij de selectie van leningen kiest

duurzaamheid wel meewegen in

een goede aanvulling op de

kwaliteit van het onderwijs en

het fondsteam voor een best-

het beleggingsproces, maar geen

obligatieportefeuille zijn.

de toegang tot gezondheidszorg.

in-classbenadering. Daarbij

Factoren die het groeipotentieel

selecteert het de uitgevende

van een land beïnvloeden, en

Europese landen op basis van

daarmee de kredietwaardigheid.

onder andere duurzaamheid. Dat

Voor particuliere beleggers komen

levert een portefeuille op met

steeds meer fondsen beschikbaar

relatief veel leningen van Franse,

die duurzaamheid meenemen in

Duitse en Spaanse overheden. In

het selectieproces van de leningen.

de landen met de laagste ESG-

Het ene obligatiefonds laat daarbij

scores wordt niet belegd. Om

de duurzame criteria zwaarder

die reden ontbreken momenteel

meewegen in het beleggingsproces

Italiaanse staatsobligaties

dat het andere. Een van de meer

in de portefeuille. Alleen in

strikte fondsen is BNP Paribas

leningen uitgegeven door

Obli Etat van de Franse fondshuis

Italiaanse semioverheden zoals

BNP Paribas.

agentschappen wordt belegd.

van zachte maar belangrijke factoren, zoals de kwaliteit van het bestuur van een land, de

STIMULEREN DUURZAME ONTWIKKELING

LAAGSTE SCORES

Het land is een van de grootste uitgevers van staatspapier maar presteert beneden gemiddeld op

BNP Paribas Obli Etat belegt

het gebied van duurzaamheid.

in staatsobligaties uitgegeven

Frankrijk valt – ondanks het

in de Europese Unie. In het

grote aandeel van kernenergie

fonds worden alleen obligaties

in de totale energievoorziening

opgenomen van die landen die

– niet binnen de uitsluitingen.

maatschappelijk verantwoord

Anders dan in Nederland

handelen, milieu het hoog

wordt nucleaire energie in

op de agenda hebben staan

Frankrijk gezien als een schoon

FONDS

BNP Paribas Obli Etat Privilege

BENCHMARK

Bloomberg Barclays Euro Aggregate Treasury

ISIN-CODE FR0013289543

FINANCIAL FOCUS

VAN ZWART NAAR GROEN Bij de naam DSM denken veel mensen waarschijnlijk nog aan steenkolen of chemie. Maar niets is minder waar. Het bedrijf ontpopt zich als een van de meest duurzame bedrijven ter wereld.

Koninklijke DSM begon in 1902 als

worden waardoor de kostprijs hoger lag

staatsbedrijf voor de exploitatie van

dan die van geïmporteerde steenkool.

ondergrondse steenkoolreserves in

In diezelfde tijd werd er een grote

Limburg. De naam herinnert hier nog

gasvondst gedaan in het Groningse

aan want de afkorting staat voor Dutch

Slochteren. Daarom werd besloten vanaf

State Mines. Om de bijproducten die

1965 te starten met het sluiten van de

vrijkwamen bij de vergassing van

steenkolenmijnen. In 1973 werd de

steenkool ook te kunnen benutten, werd

laatste mijn gesloten.

al snel ook de productie van ammoniak

Door de sluiting van de mijnen dreigde

en kunstmest opgepakt.

er hoge werkeloosheid in Limburg. Onder de vlag van DSM werd een nieuwe

Steenkool was een belangrijk product in

petrochemische industrie ontwikkeld.

de eerste helft van de twintigste eeuw.

In eerste instantie lag de nadruk op

In 1960 behaalden de Nederlandse

bulkchemicaliën, maar de productie

steenkoolmijnen een recordproductie van

verschoof uiteindelijk meer naar

23 miljoen ton. Maar in het buitenland

eindproducten als bijvoorbeeld plastics en

kon de steenkool goedkoper gewonnen

industriële en fijne chemicaliën.

FINANCIAL FOCUS

1989 was de Nederlandse Staat de enige

MEMORABEL AANDEEL

Koers DSM in euroâ&#x20AC;&#x2122;s

DSM ging pas laat naar de beurs. Tot

aandeelhouder. In dat jaar werden in twee transacties in totaal 69% van de aandelen

verkocht. Begin 1996 werd in twee fases het laatste belang verkocht. De koers van

het aandeel is in de loop van de jaren gestaag gegroeid. Sinds halverwege 2017

is een kleine groeispurt ingezet van een

niveau van rond de 60 euro per aandeel naar een niveau van boven de 80 euro.

In 2007 nam DSM definitief afscheid

van de bulkchemie. DSM is nu een wetenschappelijk bedrijf dat wereldwijd

18 20

17 20

16 20

15 20

14 20

13 20

12 20

11 20

10 20

09 20

07 20

hoogwaardige materialen.

actief is in voeding, gezondheid en

Centraal in de huidige strategie staat de verbetering van de kwaliteit van leven

voeding te maken, klimaatverandering

3-bron kan 60 kilo aan wilde vis in de

voor huidige en toekomstige generaties en

te beperken en bij te dragen aan de

zee blijven. Een zeer duurzame oplossing

een scherpe focus op gerichte groei. DSM

circulaire economie. Denk bijvoorbeeld

die de biosdiversiteit in de oceanen ten

wil bijdragen aan een duurzamere wereld

aan het ontwikkelen van een alternatieve

goede zal komen. DSM wil alternatieve

en kijkt daarom zowel naar people,

productiemethode voor Omega 3 uit

producten maken die meetbaar beter zijn

planet als profit. Meer specifiek kijkt

algen, als alternatief voor visolie. Voor

voor het milieu en de mens.

DSM naar mogelijkheden om gezondere

ieder kilo van deze alternatieve Omega

1973

1996

2007

De laatste steenkoolmijn wordt gesloten

De Nederlandse Staat verkoopt haar laatste aandelen DSM

DSM neemt afscheid van bulkchemie

1902

1989

2002

Oprichting Staatsmijnen

DSM naar de beurs

DSM krijgt predicaat Koninklijk

DIT ARTIKEL

DELEN?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

Sportevenementen

De prijs van topsport

De Olympische Winterspelen in Pyeongchang zijn alweer enige tijd voorbij, maar de Nederlandse medailles staan ons land nog scherp voor de geest. Internationale sporttoernooien van dit formaat vragen om flinke investeringen - en dan hebben we het niet alleen over de jarenlange inspanningen van de atleten. Er zijn miljarden gemoeid met de Olympische Spelen en hetzelfde geldt voor evenementen als een wereldkampioenschap voetbal. Tegenover de uitgaven staan echter ook indrukwekkende inkomsten. Wat zijn eigenlijk de kosten en baten, de financiĂŤle voor- en nadelen van dergelijke toernooien?

FINANCIAL FOCUS

FEATURE

NEDERLAND - TSJECHIË TIJDENS DE WEDSTRIJD

NEDERLAND - TSJECHIË BENUT FRANK DE BOER IN DE 89STE MINUUT EEN STRAFSCHOP

WAARDOOR NEDERLAND DE

WEDSTRIJD IN DE AMERSTERDAM ARENA WINT. HET WAS DE

EERSTE WEDSTRIJD VAN HET TOERNOOI EURO 2000 VOOR

DE NEDERLANDSE PLOEG. HET TOERNOOI VOND PLAATS IN NEDERLAND EN BELGIË.

FACTS TOERNOOI / EURO 2000 DATUM /

11 JUNI 2000 UITSLAG /

NEDERLAND (1) - TSJECHIË (0)

ARTIKEL

ONLINE LEZEN? www.financialfocus.nl FINANCIAL FOCUS

OPLOSSING: KLEINERE SPORTEVENEMENTEN? Mogelijk is een eenvoudige doch ingenieuze oplossing voor de enorme kosten en kostenoverschrijdingen het organiseren van kleinschaliger sportevenementen. Insiders wijzen erop dat veel steden bijvoorbeeld de Olympische Spelen vooral gebruiken om hun stad een opkikker te geven, zoals Barcelona zo succesvol deed met fondsen van de Spaanse overheid in de aanloop naar 1992. Deze

steden nemen de eventuele vervallen sportparken voor lief. Om de aandacht te trekken worden ook steeds grotere evenementen beloofd. Dat leidt tot

financiële problemen. Nederland wilde mede om deze reden niet meedingen naar de Spelen van 2028. Een ander voorbeeld is dat Polen en Zweden hun bod voor de Winterspelen van 2022 hebben ingetrokken. Op dit moment dingen alleen Kazachstan en China mee. Misschien zouden kleinschaliger evenementen de

kosten kunnen drukken en de publieke steun voor de uitgaven kunnen opvijzelen.

Nederland heeft enige jaren geleden besloten

voor een omzet van 6,2 miljard dollar. Het

kostenoverschrijding tussen 1968 en

geen bod te doen op de Spelen in 2028, het

WK in Zuid-Afrika leidde, vooral dankzij

2010 uitkwam op meer dan 250 procent

jubileumjaar. Daar ging een fors debat aan

toerisme, tot een hogere consumptie van bijna

voor Zomerspelen en 135 procent voor

vooraf. Toename van toerisme, internationaal

7,5 procent. De positieve effecten op het

Winterspelen. Ook landen als Zuid-Afrika en

aanzien en nationale trots zijn argumenten

toerisme lijken ook enige tijd aan te houden.

Brazilië staken zich diep in de schulden om

voor; de hoge kosten door investeringen in

Engeland mocht in juni 2013 - een jaar na de

het WK Voetbal te mogen organiseren. Het

bijvoorbeeld infrastructuur en de belangen

Spelen in Londen - 12 procent meer toeristen

WK in 2014 heeft Brazilië tussen de 13 en

van lokale bewoners die opzij worden

verwelkomen. Zij brachten ook meer geld in

15 miljard dollar gekost. Het is onduidelijk

geschoven zijn argumenten tegen.

het laatje: de toeristenuitgaven stegen in 2013

hoeveel de baten bedragen, maar wel is

ten opzichte van het jaar daarvoor - nota bene

bekend dat de Braziliaanse belastingbetaler

het jaar waarin de Spelen werden gehouden.

het leeuwendeel van de kosten op zich heeft

TOERISME EN KOSTEN

Zowel voor- als tegenstanders brengen

genomen terwijl de toenmalige president

valide punten naar voren. Neem het

Zowel de Olympische Spelen in Barcelona

beloofde dat de investeringen van private

voorbeeld van toerisme. De Olympische

in 1992, als die in 1984 in Los Angeles

partijen zouden komen.

Spelen van 2016 in Rio de Janeiro konden

waren winstgevend voor deze steden. Dit

bogen op een mondiaal publiek van vijf

zijn echter uitzonderingen. Sinds 1960 zijn

miljard mensen en televisie-uitzendingen in

de Spelen niet een keer georganiseerd binnen

tweehonderd landen. Bijna zestig procent van

het vooraf vastgestelde budget. Het budget

het WK te mogen organiseren, is volgens

de buitenlandse toeristen dat voor de Spelen

is volgens critici niets meer dan een indicatie

deskundigen een symbool om aan de

naar Brazilië kwam, had dat land nooit eerder

van de minimumuitgaven. De enorme

internationale gemeenschap te laten zien

bezocht. Er werden records gebroken: de 6,6

investeringen die dit soort sportevenementen

dat een land (vrij)handel serieus neemt.

miljoen buitenlandse toeristen waren goed

vereisen, leidden ertoe dat de gemiddelde

Het land neemt een open houding ten

FINANCIAL FOCUS

STATUUR EN INFRASTRUCTUUR

Meedingen om de Olympische Spelen of

FEATURE

1928

Olympische Zomerspelen in Amsterdam

1952-1985 WK Formule 1 in Zandvoort

2000

EK Voetbal in Nederland en België

2014

WK Hockey in Den Haag

2015

Start Tour de France in Utrecht

Olympisch Stadion in Amsterdam, in 1927 door de Voorburgse architect Jan Wils in opdracht van het NOC ontworpen voor de Olympische Zomerspelen van 1928.

opzichte van de wereld aan. Toen China de

bijvoorbeeld zeer succesvol deed in aanloop

Zomerspelen van 2008 mocht organiseren,

naar de Spelen in 1992, maar ook om

onderhandelde het land ook met de

zeer specifieke sportinfrastructuur. Zelfs

Wereldhandelsorganisatie over het sluiten

Olympische stadions, zwembaden en

van verdere (vrij)handelsakkoorden. Zuid-

atletiekbanen hebben in het dagelijks leven

Afrika werd in 2010 toegelaten tot de

niet zoveel nut als de vereiste kosten doen

groep snelgroeiende economieën van de

vermoeden. Daarom zijn er ook foto’s te

‘BRICS’, wat mede verband zou hebben

over van vervallen sportarena’s over de hele

gehouden met het organiseren van het WK

wereld. Athene, hoofdstad van het berooide

voetbal in dat jaar. Iets langer geleden lijkt

Griekenland dat leed onder de schuldencrisis,

er een verband te hebben bestaan tussen het

was daarvan een pijnlijk voorbeeld. De

Italiaanse meedingen (1955) voor de Spelen

Zuid-Koreanen hadden al voordat de Spelen

in Rome in 1960 en de toelating van het

überhaupt zouden beginnen, besloten dat het

land tot de Verenigde Naties en als startschot

Olympisch stadion na gebruik gesloopt zou

voor onderhandelingen over de Europese

worden. Zij trokken lering van andere steden

Economische Gemeenschap (EEG).

waar de onderhoudskosten niet op te brengen

2016

Start Giro d’Italia in Gelderland

zijn en ooit trotse sportpaleizen nu wegrotten. Niets is gratis en de voornaamste prijs voor deze internationaal-politieke baten bestaat uit de kosten voor infrastructuur. Dit gaat niet alleen om wegen of het revitaliseren van steden, zoals Barcelona

NATIONALE TROTS, LOKALE ONGENOEGENS

De Olympische Spelen zorgen voor een gevoel van nationale trots, bijvoorbeeld FINANCIAL FOCUS

ABN AMRO WORLD TENNIS TOURNAMENT ABN AMRO sponsort al 45 jaar het World Tennis Tournament (WTT). De bank is

hoofdsponsor en Ahoy, waar het evenement plaatsvindt, heeft een licentie van de

internationale tennisbond. Ernst Boekhorst, manager Brand, Sponsoring & Foundation van ABN AMRO vertelt erover.

‘Voor ons gaat het organiseren van

het World Tennis Tournament om het versterken van ons merk. Jaarlijks

sponsoren wij het toernooi en we zien

die kosten als marketinguitgaven. Het

sportevenement is als een aangename

advertentie voor sportliefhebbers en onze relaties. Tijdens het toernooi stellen wij

voor onze relaties een lounge open en die

Winnaar 45e editie van het ABN AMRO World Tennis Tournament (2018): Roger Federer (Zwitserland)

wordt door ruim 16.000 klanten bezocht. We bieden daar onder andere seminars

aan met een bancaire inslag, maar er is ook ruimte om te netwerken.’

‘Op het toernooi meten we de

klanttevredenheid. Daaruit blijkt

wat betreft de sportieve prestaties van de

het WK voetbal in Brazilië in 2014 werden

dat relaties die het toernooi hebben

atleten. Uit een wereldwijde poll bleek dat

vergelijkbare praktijken gemeld. Ook in

bezocht, tevredener klanten zijn. De

de overgrote meerderheid van de inwoners

Rio in 2016 werden huizen gesloopt, maar

klanttevredenheid stijgt aantoonbaar

van een land van mening was dat sportieve

buurtbewoners verzetten zich daartegen,

sterk. Buiten de sport komen onze relaties

winsten belangrijk waren voor het gevoel

wat leidde tot bloedige confrontaties met

namelijk ook voor de inhoudelijke seminars

van nationale trots. Als het gaat om het

de politie. Ook uit Qatar, gastland van het

met informatie voor bijvoorbeeld DGA’s

organiseren van de Olympische Spelen of

WK in 2022, komen buitengewoon nare

en beleggers. De waardering onder onze

een groot voetbaltoernooi als het WK, zijn er

berichten over de arbeidsomstandigheden bij

klanten voor het toernooi is gewoon groot

volgens deskundigen ook voordelen. Er zijn

de bouw van stadia.

en dat heeft ook een positief effect op

onderzoeken waaruit blijkt dat consumenten

loyaliteit.’

in ‘hosting cities’ meer besteden en een hogere

De belangrijkste voors en tegens van

arbeidsproductiviteit aan de dag leggen.

grote sportevenementen zijn duidelijk. Welke afwegingen steden maken, blijft

FINANCIAL FOCUS

Dit alles heeft ook een schaduwkant, in het

uiteindelijk vaak een politieke keuze. Een

bijzonder in landen waar de overheid anders

stad in de kijker spelen voor toeristen

omgaat met burgers dan in het Westen.

vraagt grote investeringen; hetzelfde geldt

Voor de Olympische Spelen van Beijing in

voor internationale statuur. En hoewel

2008 zijn naar schatting anderhalf miljoen

nationale trots wordt aangewakkerd, deelt

mensen onder dwang uit hun huizen gezet.

niet iedereen daarin en worden mensen

Zij werden minimaal gecompenseerd, hun

soms zonder pardon uit hun huizen gezet.

wijken werden gesloopt om plaats te maken

Het toont de mooie en lelijke kanten van

voor sportfaciliteiten en zij werden opnieuw

de wereld achter grote sportevenementen.

gehuisvest aan de rafelranden van de stad, ver

Maar als het weer zover is, zit de hele wereld

van hun voormalige sociale omgeving. Van

ademloos te kijken.

PORTRET PORTRET 3x ondernemer ONDERNEMEN ALS TWINTIGER

‘Ik kan niet zomaar een avondje weg en heb geen “normale” werktijden’ TERWIJL DE MEESTE VRIENDEN NOG AAN HET STUDEREN ZIJN, ZIJN DEZE DRIE JONGE ONDERNEMERS AL SERIEUS MET HUN EIGEN BEDRIJF BEZIG. ZE DEDEN MEE AAN DE GENERATION NEXT ACADEMY VAN ABN AMRO MEESPIERSON EN

KWAMEN DAAR OOK IN CONTACT MET ANDERE JONGE ONDERNEMERS. HOE ZIJN ZE

BEGONNEN MET HUN ONDERNEMING, WAT IS DE INVLOED VAN HUN OUDERS EN WAT ZIJN DE PLANNEN VOOR DE TOEKOMST?

FINANCIAL FOCUS

PORTRET

Paardenhandelaar

Het gouden paradepaard ‘Ik dacht: dat bedrag betalen ze toch nooit’ ‘Ik ben opgegroeid met paarden, mijn moeder was altijd groot fan. Op een gegeven moment hadden wij thuis wel acht paarden; een beetje uit de hand gelopen hobby dus. In mijn studententijd had ik twee paarden. Ik trainde ze amateuristisch. Als je dan een wedstrijd rijdt waar je zo lang voor hebt getraind en je wint, dat gevoel is de allerbeste beloning. Je doet het echt samen: jij en je paard. Vertrouwen en een goede band zijn heel belangrijk. Stapje voor stapje gaat het steeds iets beter, net als bij elke topsport.’ ‘Na mijn studie hotel- en evenementmanagement heb ik het trainen van paarden toch professioneel een kans gegeven. Anders zou ik er misschien voor altijd spijt van hebben. Vorige maand heb ik de opleiding tot instructeur wedstrijdspringen afgerond bij de KNHS. Op dit moment geef ik privéles aan kinderen. Daarnaast train ik mijn eigen paarden en die van anderen om ze uiteindelijk te kunnen verkopen. Vaak worden ze ‘ontdekt’ op (internationale) wedstrijden. Om mee te doen, betaal je veel geld.’ ‘Er is sowieso een hoop geld in omloop in de paardenwereld. Sommige paarden worden verkocht voor miljoenen. In Nederland kan iedereen paardrijden. In Amerika is het bijvoorbeeld echt een sport voor de rijken. Een mijlpaal was toch wel de verkoop van één van mijn eerste paarden voor een paar honderdduizend euro. Tijdens een wedstrijd kwam er iemand naar mij toe. Ik dacht: ik noem gewoon een heel hoog bedrag, dat betalen ze toch niet. Ineens was de deal rond. Ook wel gek als jouw paard dan ineens van een ander is. Ik verkoop mijn paarden alleen aan mensen bij wie ik een goed gevoel heb. Voor een paard is het altijd wennen in een nieuwe stal. Ik geloof ook echt dat ze heimwee kunnen hebben.’ ‘Mijn leven is anders dan dat van andere twintigers. Ik woon in een appartement boven de stal waar mijn paarden staan. Ik kan niet zomaar een avondje weg en heb geen ‘normale’ werktijden. Het is toch bijna twee uur rijden naar Amsterdam waar de meeste van mijn vrienden wonen. Even spontaan de kroeg in, dat gaat niet meer. Het was leuk om deze ervaringen te bespreken met andere ondernemers tijdens de Generation Next Academy. Niet iedereen begrijpt waarom ik hiervoor kies, maar dat valt ook niet uit te leggen. Ik doe het allemaal voor dat onbeschrijfelijke gevoel in de wedstrijdring.’

FINANCIAL FOCUS

FEITEN WIE /

IMKE FRANKENA (23) WAT /

PAARDENTRAINSTER

FINANCIAL FOCUS

Foto: Maurice Heesen

PORTRET

Golfbaanexploitant

Een nieuw leven op de golfbaan ‘Zonder donor stond ik hier nu niet’ ‘Tennissen was eigenlijk mijn sport. Ik tenniste altijd op hoog niveau en reisde de hele wereld over totdat ik acute lymfatische leukemie kreeg. Noodgedwongen stopte ik met tennissen en mijn studie fysiotherapie. Door de zware behandelingen kon ik amper lopen. Eigenlijk was ik alleen bezig met de vraag of ik ooit beter zou worden. Na een maandenlange zoektocht werd er een geschikte donor voor een stamceltransplantatie gevonden. Ik werd beter. Geweldig natuurlijk, maar ook gek. Waar vriendinnen aan het begin van hun carrière stonden, begon ik pas net weer met leven. Als je zo ziek bent, staat alles even stil. Om mijn spierkracht weer op peil te krijgen, stortte ik mij weer volledig op het tennissen.’ ‘Ik kwam toevallig met golf in aanraking. Iemand op de tennisbaan vroeg me mee. Ik dacht; dat doe ik wel als ik 50 ben. Maar eenmaal op de baan was ik meteen verkocht. Golf is voor mij de ideale sport, ik ben heel fanatiek en hierbij kun je jezelf blijven uitdagen. Al snel sleepte ik mijn vader mee naar de golfbaan. Samen haalden wij ons Golfvaardigheidsbewijs. Wij zaten samen in het clubhuis toen wij iemand hoorden praten over de verkoop van de baan. Wij keken elkaar aan en dachten allebei hetzelfde. Dit was voor mij de ideale kans om mijn leven weer op te pakken en een nieuwe uitdaging aan te gaan. Zo is het balletje letterlijk en figuurlijk gaan rollen.’ ‘Ondernemen zit in mijn bloed. Mijn ouders hadden verschillende bedrijven, dan wordt er nogal wat besproken aan de keukentafel. Als kind krijg je best een hoop mee. Het leek mij altijd al geweldig om al je energie in een eigen project te stoppen en de touwtjes zelf in handen te hebben. Het was leuk om tijdens de Generation Next Academy gelijkgestemden te spreken. Samen met mijn ouders heb ik de golfbaan gekocht. Toen ging het grote avontuur van start: ik heb direct alles vernieuwd en gemoderniseerd. Het is mijn doel om de gemiddelde leeftijd van de leden naar beneden te brengen. Jonge mensen zijn toch de toekomst van je bedrijf.’ ‘Ik ben nu dag en nacht met de golfbaan bezig, maar dat vind ik geen probleem. Ik geniet van elke dag dat ik hier mag zijn. Mijn ziekte heeft mijn kijk op de wereld veranderd. Als ik mensen hoor klagen, denk ik: je loopt hier lekker in het zonnetje en je bent gezond genoeg, wat wil je nog meer?’

FINANCIAL FOCUS

FEITEN WIE /

MANON VELDHORST (29) WAT /

EIGENARESSE VAN GOLFBAAN BORGHEES

FINANCIAL FOCUS

Foto: Maurice Heesen

PORTRET

Horlogeproducent

Van vader op zoon ‘De familiehorloges waren de inspiratie’ ‘Thuis zijn wij met drie zoons. Allemaal hebben wij voor onze achttiende verjaardag een mechanisch horloge gekregen. Ik kreeg een Patek Philippe. In onze familie worden Zwitserse horloges al vier generaties lang verzameld, gedragen en doorgegeven. Het oudste exemplaat komt uit 1957. Zo’n horloge is niet alleen een mooi mannenaccessoire, maar er zit ook een hele bijzondere techniek achter. Alleen als je het horloge draagt, windt de veer zich op. Zo’n prachtig exemplaar verplicht je bijna een pak te gaan dragen.’ ‘Tijdens een minor kreeg ik de opdracht samen met studiegenoten een onderneming te starten. Ik dacht: ‘Wat is er mooier dan horloges verzamelen? Mijn eigen horlogemerk oprichten.’ Wij zijn er vol voor gegaan. Langzaamaan zagen wij de ideeën in ons hoofd werkelijkheid worden. Bij veel andere jonge ondernemers die ik sprak tijdens de Generation Next Academy hoorde ik dat ze dat herkenden. Voor een groot deel gaat het over smaak: van het productdesign tot het doosje en de merknaam. Wij hebben allemaal een bedrag van onze spaarrekening gehaald voor de pre-order campagne.’ ‘Mijn vader nam mijn plannen meteen heel serieus. Helaas leeft mijn opa niet meer, maar ik weet zeker dat hij het ook fantastisch had gevonden. Samen met mijn vader heb ik boven op zolder gekeken naar al zijn oude horloges. Daar herkende ik allerlei verschillende tijdperken. Met onze horloges willen wij mensen terugbrengen naar een andere tijd, net zoals Charlotte Anne Moberly en Eleanor Jourdain: twee academische vrouwen die claimden in 1901 een tijdreis te hebben gemaakt in de tuinen van Versailles. Daar komt de naam van ons merk ook vandaan.’ ‘Normaal worden Zwitserse uurwerken verkocht vanaf 1.000 euro. Ons horloge kost minder dan 400 euro. De start-up is nog niet rendabel, maar wij werken vooral aan onze naamsbekendheid. In het begin kochten alleen vrienden en familieleden en hun bekenden onze horloges. Inmiddels hebben wij ook veel kopers van buitenaf. Volgend jaar willen wij een campagne via het crowdfunding platform Kickstarter lanceren.’ ‘Maar eerst mijn scriptie afmaken. Een leuke bijkomstigheid is de band met mijn vader, die is veel sterker geworden. Ik bel hem regelmatig om te sparren. Hij is erg trots en spreekt dat regelmatig uit, terwijl hij eigenlijk niet per se een man is van de complimenten.’

FINANCIAL FOCUS

FEITEN WIE /

JEROEN GRATAMA (26) WAT /

CO-FOUNDER MOBERLY JOURDAIN

FINANCIAL FOCUS

Foto: Maurice Heesen

PORTRET

Op naar 2050 Tijdens de klimaattop in Parijs in 2015 spraken meer dan 190 landen met elkaar af dat de opwarming van de aarde ruim onder de 2 graden moet komen; het streven is 1,5 graad. Ook moet de uitstoot van broeikasgassen naar beneden. Dat gaat natuurlijk niet zomaar. Het energiesysteem zal flink op de schop moeten; er is een energietransitie nodig.

Nú aan de slag heeft. Zo vindt niet iedereen het mooi

b. die energie zoveel mogelijk uit

moet dus goed nagedacht worden over

installaties of nieuwe infrastructuur

hier geldt dat ieder voordeel zijn nadeel

hebben effect op hoe het systeem er over 35 jaar uit ziet. Die periode

is immers korter dan de technische

levensduur van vele investeringen. Er

de prioriteiten die gesteld worden. Ook

Nederland wil in 2050 de broeikasgasemissies hebben verminderd met 80% tot 95% ten opzichte van 1990. Dat betekent dat het energiesysteem veel minder CO2 moet gaan uitstoten. Dat kan door:

Het jaar 2050 lijkt nog een eind weg,

maar de beslissingen van nu over nieuwe

om een windmolen in zijn achtertuin te hebben staan en kunnen windmolens ook geluidsoverlast opleveren.

a. minder energie te gebruiken

hernieuwbare bronnen te halen

c. fossiele energie zo schoon mogelijk in te zetten.

Daarbij worden we geconfronteerd met een aantal uitdagingen.

OPSLAG

De laatste jaren komen er veel

tussen vraag en aanbod van warmte,

steeds meer daken zonnepanelen.

balans is een uitdaging vanwege

windmolens bij en verschijnen op

Die duurzame manier van energie opwekken is belangrijk om de

doelen in 2050 te kunnen behalen. Er is echter één probleem: in het

energiesysteem moet er balans zijn

CONCRETE DOELEN

FINANCIAL FOCUS

brandstoffen en elektriciteit. Die

het fluctuerende aanbod van zon

en wind. Soms is er te veel, soms te

weinig aanbod. Daarom is er ook de uitdaging om de elektriciteit uit die bronnen tijdelijk op te slaan.

INFOGRAPHIC

NIEUWE TECHNIEKEN De klimaatdoelen afspreken was één,

denk aan kernenergie of CCS. Terwijl

is het nodig om nieuwe technieken

hard nodig zijn om de doelen te

ze behalen is iets anders. Daarvoor in te zetten. Bij sommige nieuwe

technieken lukt dat al heel aardig; denk aan zonne-energie uit zonnepanelen of windenergie. Maar over andere

technieken is echter nog veel discussie,

ook een aantal van deze technieken

behalen. De komende jaren zullen we zien of we in Nederland de juiste mix aan middelen kunnen vinden om de

energietransitie vorm te geven en de doelen te halen.

5 4

BIOMASSA ONMISBARE BRON Biomassa is zowel plantaardig als

bron, vooral voor de productie van

worden om energie te produceren.

In Nederland produceren we te weinig

dierlijk materiaal dat gebruikt kan

Duurzaam geproduceerde biomassa vormt een onmisbare hernieuwbare

groen gas en biotransportbrandstoffen. biomassa, dus dit moet voor een groot

Uitstoot 80% tot 95% lager dan in 1990

deel worden geïmporteerd.

ENERGIEBESPARING BELANGRIJK MAAR NIET VOLDOENDE

ONDERGRONDSE OPSLAG CO2 IS NOODZAKELIJK

Minder uitstoot van broeikasgassen kan bereikt

worden door daadwerkelijk minder broeikasgassen

te produceren of door deze gassen niet uit te stoten, maar op te slaan, bijvoorbeeld in lege gasvelden. Uit

Energiebesparing, denk aan het gebruik van ledlampen en

diverse berekeningen blijkt dat laatste noodzakelijk om

zuinigere apparaten, is belangrijk om het streven voor 2050 te

behalen. Maar met alleen besparing komen we er helaas niet. Uit diverse scenarioberekeningen blijkt dat daarmee maximaal tot

30% reductie van broeikasgasemissies behaald kan worden. Het

fluctuerende aanbod van zon en wind. Soms is er te veel, soms te

weinig aanbod. Daarom is er ook de uitdaging om de elektriciteit uit die bronnen tijdelijk op te slaan.

2050

de gewenste emissiereductie te behalen. Zonder het

ondergronds opslaan van CO2 (CCS) moeten we voor

80%-emissiereductie ook zo’n 70%-80% hernieuwbare

energie inzetten. Dat is erg veel want 14% hernieuwbare energie in 2020 blijkt al lastig te behalen. Zelfs bij

maximale inzet van CCS moet het aandeel hernieuwbare energie in 2050 ongeveer 40% zijn.

FINANCIAL FOCUS

Financieren ĂŠn verbinden

BIJZONDER KREDIET VOOR DUURZAME BEDRIJVEN HEIN BREKELMANS Sustainable Finance Desk HEIN.BREKELMANS@NL.ABNAMRO.COM

Gras dat plastic kan vervangen en de slimme verhuur van LED-verlichting en zonnepanelen. ABN AMRO financiert steeds meer duurzame projecten. De bank bundelt en deelt de specialistische kennis die daarvoor nodig is.

opdoet binnen de Sustainable

de tomaten uit de supermarkt

Finance Desk. Met een speciale

liggen niet van plastic maar

rol voor de Groene 20. Een groep

van olifantsgras is gemaakt?

van twintig relatiemanagers van

sinds de start in 2016 geholpen

Waarschijnlijk niet, maar voor het

de bank met veel kennis van

bij de financiering van tientallen

milieu maakt het een groot verschil.

duurzaamheid, werkzaam binnen

duurzame projecten. De focus ligt

Het snelgroeiende olifantsgras is

diverse sectoren en delen van het

op bedrijven die bijdragen aan de

een duurzaam alternatief voor

land. Zij werken nauw samen met

energietransitie en de overgang

plastic verpakkingen, gemaakt

financierings- en risicospecialisten.

naar de circulaire economie.

van olie. Bijkomend voordeel: het

De risicoâ&#x20AC;&#x2122;s bij het financieren

gras haalt CO2 uit de lucht. Voor

van duurzame bedrijven zijn

De energietransitie richt zich

de ontwikkeling maakt producent

anders dan die van traditionele

op initiatieven die de overgang

Vibers gebruik van een financiering

bedrijven. Bijvoorbeeld omdat er

van fossiele brandstoffen naar

van ABN AMRO. Het innovatieve

sprake is van nieuwe technologie,

hernieuwbare energiebronnen

bedrijf is een van de vele duurzame

of omdat het gaat om startende

kunnen versnellen. Zo financiert

bedrijven in Nederland. Hun

bedrijven zoals Vibers. Dat

de bank diverse projecten op

aantal neemt snel toe. De bank

vraagt om andere oplossingen.

het gebied van zonnepanelen en

gebruikt de opgebouwde kennis

In sommige gevallen neemt de

windenergie.

om deze bedrijven te voorzien van

bank genoegen met een lagere

een passende financiering.

marge. Ook werken we samen met

We kijken ook naar projecten

andere geldverstrekkers (zie ook

die invulling geven aan de

kader). Bijvoorbeeld vermogende

circulaire economie. Anders dan

SPECIALISTISCHE FINANCIERING

SCHAARSTE VAN GRONDSTOFFEN

Merkt u dat het bakje waarin

De Sustainable Finance Desk heeft

particulieren die in duurzame

in traditionele bedrijfsmodellen

Het innovatieve karakter van

bedrijven willen investeren. De

waarin grondstoffen worden

veel van de duurzame initiatieven

bank denkt graag mee, we zijn

omgezet in producten die je aan

vraagt om een meer diepgaande

ervan overtuigd dat duurzame

het einde van hun levensduur

analyse van het bedrijf en de

bedrijven toekomstbestendiger zijn

weggooit, draait het in de circulaire

kredietbehoefte. ABN AMRO

dan bedrijven die niet investeren in

economie om hergebruik van

bundelt de expertise die het daarbij

duurzaamheid.

grondstoffen en producten.

FINANCIAL FOCUS

EXPERTISE DUURZAAM

SAMENWERKEN MET DE CONCURRENTIE

ABN AMRO werkt bij de duurzame financiering

nauw samen met concurrerende banken.

Bijvoorbeeld door samen duurzame projecten te financieren en zo de risico’s te spreiden.

VAN BEZIT NAAR GEBRUIK

Ook delen financiële partijen kennis over

het analyseren van de kansen en risico’s van

Circulaire bedrijven vragen

duurzame bedrijfsmodellen. ABN AMRO werkt

om innovatieve financiering. Dit lijkt op projectfinanciering, waarbij niet het onderpand maar de inkomstenstroom van

DELEN VAN KENNIS

Succesvolle projecten dienen als

de activiteiten cruciaal is. De

voorbeeld, maar ook de informatie

financieringsspecialisten van

over projecten die minder goed

de bank gebruiken daarbij

verlopen is waardevol. Een

hun kennis van gedetailleerde

investering in getijdenenergie is

waardering van contracten en

minder succesvol dan verwacht,

patenten.

door onvoorziene vertraging. Met

onder andere met ING en Rabobank samen.

Dat helpt om gerichte financiering onder de

beste condities aan bedrijven aan te bieden. De scherpe randjes van de concurrentie vervagen door het gezamenlijke duurzame doel dat de partijen nastreven.

de opgedane kennis helpen we Zo kon de bank het LEDsEnable

bestaande klanten bij het duurzaam

helpen met een financiering. Dit

en circulair maken van de

bedrijf verhuurt energiezuinige

bedrijfsvoering. Zo heeft een van

verlichting aan bedrijven.

onze klanten – een leverancier van

klanten. Het bedrijf maakt van de

Bedrijven in het industriegebied

natuurstenen keukenbladen - na

keukenbladen vervolgens tegels.

Chemelot leasen de lampen en

een door de bank georganiseerde

Dat levert niet alleen een besparing

betalen niet voor het bezit, maar

training over circulariteit besloten

in grondstoffen op, door het

voor het gebruik. Het resultaat:

de bladen aan het eind van de

materiaal een tweede leven te geven

een CO2-besparing van ruim 80%.

levensduur op te halen bij de

voorkom je ook een afvalstroom. FINANCIAL FOCUS

De persoonlijke financiën van bestuurders en professionals vragen om aandacht. Dat komt door de eisen die de onderneming aan hen stelt, maar ook door hun vaak bijzondere carrièreverloop. De juiste dienstverlening zorgt voor inzicht en rust.

Vermogensopbouw volgens de regels Bestuurders, commissarissen en partners bij een accountants-

gaan daarbij niet alleen over wat wettelijk is toegestaan, maar

of advocatenkantoor lopen bij hun persoonlijke geldzaken

ook over wat moreel verantwoord is. Daarnaast helpen we

tegen vergelijkbare dilemma’s aan. Hun privéfinanciën

partners met een passende toetredingsfinanciering. Deze vorm

worden sterk beïnvloed door de eisen die de onderneming

van financiering zorgt dat de financiële middelen beschikbaar

aan hen stelt. Bij de opbouw van vermogen moeten

zijn om in een bestaande maatschap toe te treden.

bestuurders bijvoorbeeld rekening houden met de wettelijke regels van de financiële toezichthouder. Om de schijn van belangenverstrengeling te voorkomen, spreken bedrijven

VERMOGENSOPBOUW

We adviseren klanten bij de opbouw van hun vermogen.

bovendien vaak nog aanvullende complianceregels af met

Afgestemd op het carrièreverloop van executives en

bestuurders en partners. Het is daarom cruciaal dat duidelijk

professionals waarbij vaak sprake is van een relatief korte

is wat wel en niet is toegestaan bij vermogensopbouw. Het

intensieve carrière met een hoog inkomen. Na die periode

team Professionals & Executives van ABN AMRO MeesPierson

moet men zichzelf nog vele jaren pensioen uitkeren.

helpt daarbij. Onze expertise sluit aan bij de complexiteit van

Vergelijkbaar met de situatie van een topsporter. Dat vraagt

de financiën van bestuurders en professionals. Dat zorgt voor

om speciale aandacht voor de opbouw van vermogen en

inzicht en rust.

pensioen. Hoeveel moet u bijvoorbeeld opzij zetten om de

MOGELIJKE VALKUILEN

huidige levensstijl in de toekomst voort te zetten? De nieuwe overheidsregels die de fiscaal gefaciliteerde pensioenopbouw

Door onze ervaring kunnen we klanten attenderen

beperken tot 103.317 euro zijn daarbij bijvoorbeeld van

op mogelijke valkuilen. Realiseert de bestuurder zich

belang voor bestuurders. Ook partners in een maatschap

bijvoorbeeld dat als hij stockdividend krijgt uitgekeerd, hij

moeten zelf voor hun pensioen reserveren.

dit binnen drie dagen bij de AFM moet melden? En weet

Door onze ervaring kennen we de dilemma’s en kunnen we

de bestuurder dat de complianceregeling ook geldt voor de

klanten helpen bij het vinden van de financiële balans tussen

partner en thuiswonende kinderen? Inmiddels kennen we van

zakelijk en privé.

veel beursgenoteerde ondernemingen de complianceregeling. Soms moet een klant rekening houden met uiteenlopende regels. Bestuurders hebben vaak zitting in de Raad van Commissarissen bij andere beursgenoteerde ondernemingen. Reden voor het team om ook rekening te houden met de compliancevoorwaarden van deze nevenfuncties.

TOETREDEN TOT DE MAATSCHAP

Ook bij partners van accountants- of advocatenkantoren vraagt de vermogensopbouw om specifieke kennis. Partners mogen bijvoorbeeld geen financiële belangen aanhouden in ondernemingen die zij adviseren. Er zijn diverse voorbeelden in de praktijk hoe dit mis kan gaan. Daar moet een

PERSOONLIJK

BASTIAAN GERRIS

Directeur Professionals & Executives

beleggingsadviseur rekening mee houden. We nemen de risico’s van de klant niet over, maar attenderen hem wel op de valkuilen om imagoschade te voorkomen. De gesprekken

FINANCIAL FOCUS

ONLINE

BASTIAAN.GERRIS@NL.ABNAMRO.COM

COLUMN FINANCIAL FOCUS

Challengerbanks

BANKIEREN 3.0 Overschrijfkaarten en acceptgiro’s zijn items die een jonge klant van ABN AMRO al niets meer zeggen. En hoewel de technologische ontwikkelingen hard gaan, staan we nu nog maar aan het begin van het nieuwe bankieren. ABN AMRO werkt samen met nieuwe uitdagers – de challengerbanks – om klanten continu innovatieve diensten aan te kunnen bieden.

Wie twintig jaar geleden had voorspeld dat we via onze mobiele telefoons rekeningen zouden betalen, zouden kunnen afrekenen met behulp van een ring aan onze vinger en in de trein beleggingsfondsen zouden kopen, was waarschijnlijk hard uitgelachen. Maar met de komst van smartphones, mobiel internet en NFC-technologie zijn al deze zaken al snel werkelijkheid geworden. ABN AMRO steekt veel tijd en energie in het verder ontwikkelen van technologie. Die technologie maakt bankieren voor klanten een stuk makkelijker. Maar innovatie is, daar zullen we eerlijk in zijn, niet alleen bedoeld om bankieren makkelijker te maken, maar voor de toekomst van de bank ook bittere noodzaak. Want niemand weet hoe bankieren er in de toekomst uit zal zien, maar het is duidelijk dat de manieren waarop we met bancaire diensten om zullen gaan drastisch zullen veranderen. Onderdeel van deze verdere ontwikkeling is ook de

FINANCIAL FOCUS

samenwerking met andere financiële partijen, de zogenoemde challengerbanks. Dit zijn ondernemingen die zich bezighouden met fintech, technologie die zich richt op financiën. Daarnaast investeert de bank via het Digital Impact Fund. Het Digital Impact Fund is het corporate venture fonds van ABN AMRO dat als doel heeft om investeringen te doen in fintech scale-ups die strategisch toegevoegde waarde hebben voor ABN AMRO. In dit artikel lichten we eerst een aantal samenwerkingen met challengerbanks toe.

MONEYOU

Moneyou is in 2001 begonnen als een initiatief van bouwer en geldverstrekker Bouwfonds en is nu een zelfstandige dochteronderneming van ABN AMRO. Moneyou is een aanbieder van hypotheken en spaarrekeningen. Daarnaast wordt er bemiddeld in doorlopend kredieten. Bij Moneyou is het mogelijk om het

hele hypotheekproces zonder persoonlijk advies te doorlopen. De dochter is sinds enige tijd ook in Duitsland, België en Oostenrijk actief. Zo is via Moneyou ook de terugbetaalapp Tikkie nu in Duitsland geïntroduceerd.

FRANX

Franx is ook een dochteronderneming van ABN AMRO. Franx biedt een digitaal platform voor valutatransacties en internationaal betalingsverkeer voor MKB-ondernemers. Nederland kent zo’n 50 duizend MKB-bedrijven die zaken doen in landen met een vreemde valuta. Via Franx kunnen deze bedrijven vanaf één multi-valutarekening in 26 valuta’s internationale betalingen doen en daarbij zelf het valutarisico af te dekken.

NEW10

MKB-ondernemers kunnen sinds kort voor een online zakelijk krediet terecht bij New10, een initiatief van ABN AMRO. Bij New10 weten ondernemers binnen 15 minuten of ze

kunnen lenen én tegen welke voorwaarden. De ondernemer stelt zelf de lening samen en kiest daarbij het doel, het bedrag en de looptijd van de lening. Vervolgens uploadt hij of zij zijn transactiegegevens en jaarcijfers. Op basis hiervan bepaalt New10 automatisch de kredietwaardigheid van het bedrijf.

PROSPERY

In Duitsland test ABN AMRO met Prospery. Prospery is een nieuw digitaal platform dat overzicht geeft over het volledige en toekomstige vermogen, beleggingen actief beheert en persoonlijke coaching op afstand tegen een vast tarief biedt. Prospery bestaat uit verschillende onderdelen. Prospery View geeft klanten online inzicht in hun totale vermogen, ook als rekeningen bij andere banken lopen. Ook geeft Prospery View de klant een inzicht in de ontwikkeling van het toekomstige vermogen op basis van beproefde prognosemodellen.

EXPERTISE BANKIEREN

Met Prospery Invest hebben klanten de mogelijkheid hun beleggingen actief en volledig geautomatiseerd te laten beheren, afgestemd op het individuele risicoprofiel. Tot slot kan de klant met Prospery Coach gebruik maken van persoonlijke coaching door gecertificeerde financiële deskundigen waar en wanneer de klant dat wil op afstand via chat of video-call. Maar de samenwerkingen met de challengerbanks zijn slechts één aspect van de energie die gestoken wordt in innovatieve technologie. Via het Digital Impact Fund (DIF) wordt 50 miljoen euro in innovatieve startups gestoken die zich bezighouden met digitalisering van financiële producten en diensten. ABN AMRO investeert in bedrijven die al een product hebben gelanceerd en zich inmiddels in de groeifase bevinden. Dit zijn bij

voorkeur Europese fintechs die onze mobiele apps en klantportalen verder kunnen verbeteren of uitbreiden.

SOLARISBANK

Het DIF heeft recentelijk ook een belang in de Duitse fintech solarisBank genomen. ABN AMRO-dochter Moneyou had in december 2017 al een partnership gesloten met de fintech uit Berlijn. Moneyou en solarisBank ontwikkelden recent binnen 6 weken een oplossing waarmee de Duitse (particuliere) klanten van Moneyou een lening kunnen krijgen bij solarisBank. Het volledige proces van aanvragen en goedkeuren gebeurt digitaal en kost 7 minuten.

TINK

Het DIF heeft ook een investering in de Zweedse

fintech Tink. Tink en ABN AMRO hebben samen de app voor financieel inzicht Grip ontwikkeld voor klanten van de bank. Sinds de introductie van Grip in december 2015 hebben ruim 500.000 klanten zich aangemeld. Grip geeft hen meer inzicht in en controle over hun persoonlijke financiële huishouding.

CLOUDLENDING SOLUTIONS

Ook is er een investering gedaan in de Amerikaanse innovatieve fintech Cloud Lending Solutions Inc.

(CLS). Cloud Lending Solutions biedt haar klanten een volledig cloud-based lending platform. Dit stelt ABN AMRO in staat om voor particuliere en corporate klanten sneller gebruiksvriendelijke digitale kredietoplossingen op de markt te brengen. Door de cloud-based technologie van CLS kan het kredietproces niet alleen versneld worden, maar wordt het ook relevanter en efficiënter voor klant en bank.

FINANCIAL FOCUS

ETC.

Medische doorbraken dankzij durf vermogensfondsen

Experimenteel medisch onderzoek kan ziekten genezen en voorkomen, maar onderzoeksgeld is schaars. Wetenschappelijk onderzoeker en hematoloog Mette Hazenberg en Noaber Foundation-directeur Matthijs Blokhuis over de impact en het belang van realistische verwachtingen.

LEES VERDER OP

www.financialfocus.nl/ magazines

Contactloos collecteren

Schenken of nalaten vanuit het buitenland

U overweegt om uw vermogen aan iemand na te laten of te schenken. Waar moet u dan aan denken als u of de verkrijger in het buitenland woont? In een reeks van vier blogs gaan wij in op het schenken en nalaten in internationaal perspectief. Daarbij bespreken we zowel de juridische als de fiscale aspecten.

OVER ABN AMRO MEESPIERSON ABN AMRO MeesPierson is een handelsnaam van ABN AMRO Bank N.V. ABN AMRO Bank N.V. is gevestigd aan de Gustav Mahlerlaan 10 (1082 PP) te Amsterdam (Nederland). Het internetadres van ABN AMRO MeesPierson is abnamromeespierson.nl. ABN AMRO Bank N.V. heeft een bankvergunning van De Nederlandsche Bank N.V. en is opgenomen in het register van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) onder nummer 12000004. ABN AMRO Bank N.V. kan optreden als: ◆ aanbieder van betaal-, spaar- en kredietproducten; ◆ bemiddelaar en adviseur van betaal-, spaar-, kredieten verzekeringsproducten; ◆ beleggingsonderneming voor alle beleggingsdiensten, beleggingsactiviteiten en nevendiensten. Informatie over de klachtenregeling van ABN AMRO Bank N.V. en de geschilleninstantie waarbij ABN AMRO Bank N.V. is aangesloten kunt u vinden op abnamro. nl/klachtenregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024 (€ 0,10 per minuut). Op ABN AMRO Bank N.V. zijn het beleggers-compensatiestelsel en het depositogarantiestelsel van toepassing. Meer informatiedaarover kunt u vinden op: abnamro.nl/garantieregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024. ABN AMRO Bank N.V. is ingeschreven in het Handelsregister K.v.K. Amsterdam onder nummer 34334259. Het BTW-identificatienummer van ABN AMRO Bank N.V. is NL820646660B01. ALGEMENE DISCLAIMER De in dit document aangeboden informatie is opgesteld door ABN AMRO Bank N.V. en is bedoeld als informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De informatie mag daarom nadrukkelijk niet beschouwd

FINANCIAL FOCUS

Collecteren met Tikkie via een QR-code, sommige kerken experimenteren er al mee. Een prachtige ontwikkeling die Rian Vens-Hagting van harte toejuicht. Want als ze ergens bang voor is, dan is het dat haar klanten – religieuze instellingen – te laat actie ondernemen in deze digitaliserende wereld.

worden als een advies of als een voorstel of aanbod tot 1) het aankopen of verhandelen van financiële instrumenten en/of 2) het afnemen van beleggingsdiensten noch als een beleggingsadvies. Beslissingen op basis van de informatie uit dit document zijn voor uw eigen rekening en risico. De informatie en de voorwaarden die van toepassing zijn op door ABN AMRO Bank N.V. aangeboden financiële instrumenten en beleggingsdiensten verleend door ABN AMRO Bank N.V. kunt u vinden in de Voorwaarden Effectendienstverlening ABN AMRO N.V. en het Informatieblad Effectendienstverlening ABN AMRO Bank N.V. die verkrijgbaar zijn via abnamro.nl/beleggen. Hoewel ABN AMRO Bank N.V. tracht juiste, volledige en actuele informatie uit betrouwbaar geachte bronnen aan te bieden, verstrekt ABN AMRO Bank N.V. expliciet noch impliciet enige garantie dat de aangeboden informatie in dit document juist, volledig of actueel is. ABN AMRO Bank N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten. De in dit document opgenomen informatie kan worden gewijzigd zonder voorafgaand bericht. ABN AMRO Bank N.V. is niet verplicht de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. ABN AMRO Bank N.V. en/of haar agenten of onderaannemers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid ten aanzien van enige schade (met inbegrip van gederfde winst), die op enigerlei wijze voortvloeit uit de informatie die u in dit document wordt aangeboden of het gebruik daarvan. ABN AMRO Bank N.V. , of de rechthebbende, behoudt alle rechten (waaronder auteursrechten, merkrechten, octrooien en andere intellectuele eigendomsrechten) met betrekking tot alle in dit document aangeboden informatie (waaronder alle teksten, grafisch materiaal en logo’s). Het is niet toegestaan de informatie uit dit document te kopiëren of op enigerlei wijze openbaar te maken, te verspreiden of te ver-menigvuldigen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO Bank N.V. of rechtmatige toestemming van de rechthebbende. U mag de informatie in dit document wel afdrukken voor uw eigen persoonlijk gebruik.

US PERSON DISCLAIMER ABN AMRO Bank N.V. (“ABN AMRO”) is niet geregistreerd als broker-dealer en investment adviser zoals bedoeld in respectievelijk de Amerikaanse Securities Exchange Act van 1934 en de Amerikaanse Investment Advisers Act van 1940, zoals van tijd tot tijd gewijzigd, noch in de zin van andere toepasselijke weten regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Tenzij zich op grond van de hiervoor genoemde wetten een uitzondering voordoet, is de beleggingsdienstverlening van ABN AMRO inclusief (maar niet beperkt tot) de hierin omschreven beleggingsproducten en beleggingsdiensten, alsmede de advisering daaromtrent niet bestemd voor Amerikaanse ingezetenen [“US Persons” in de zin van vorenbedoelde weten regelgeving]. Dit document of kopieën daarvan mogen niet worden verzonden of meegebracht naar de Verenigde Staten van Amerika of worden verstrekt aan Amerikaanse ingezetenen. Onverminderd het voorgaande is het niet de intentie de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten te verkopen of te distribueren of aan te bieden aan personen in landen waar dat ABN AMRO op grond van enig wettelijk voorschrift niet is toegestaan. Een ieder die beschikt over dit document of kopieën daarvan dient zelf na te gaan of er wettelijke beperkingen bestaan tegen de openbaarmaking en verspreiding van dit document en/of het afnemen van de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten en zodanige beperkingen in acht te nemen. ABN AMRO is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van beleggingdiensten en/of beleggingsproducten die in strijd met de hiervoor bedoelde beperkingen zijn afgenomen.

COLOFON

03 // 2018 FINANCIAL FOCUS

is een uitgave van ABN AMRO

MeesPierson. De informatie in deze

uitgave is informatie in algemene zin

en is niet toegespitst op uw persoonlijke

situatie. Meer informatie hierover leest u in de disclaimer op pagina 52. AFMELDEN

U kunt het abonnement opzeggen via uw private banker.

Corporate foundations Met uw onderneming filantropie bedrijven DE VOLGENDE EDITIE VAN FINANCIAL FOCUS VERSCHIJNT IN AUGUSTUS

Hebt u vragen voor onze experts uit dit magazine? Zij helpen u graag! U kunt altijd bellen met uw eigen private banker. Of met de assistenten van Private Assistance. Zij zijn bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 8.00 uur tot 22.00 uur en op zaterdag van 9.00 uur tot 17.30 uur.

020 - 343 43 43

Uitgever:

ABN AMRO MeesPierson

Concept & Realisatie: LVB

Drukwerkcoรถrdinatie

Sumis Printmanagement

Redactieadres ABN AMRO

Redactie Financial Focus Postbus 283 (AA1040) 1000 EZ Amsterdam

Voor vragen of adreswijzigingen

Neem contact op met uw private banker.

CHOY VAN DER HOOFT-CHEONG Managing Director ABN AMRO MeesPierson CHOY.VAN.DER.HOOFT-CHEONG@NL.ABNAMRO.COM HAN DE JONG Chief Economist bij ABN AMRO HAN.DE.JONG@NL.ABNAMRO.COM WAUTER KETELAAR Expert Duurzaam wonen WAUTER.KETELAAR@NL.ABNAMRO.COM MASHA BRIL Pensioenexpert Kenniscentrum Vermogensadvies MASHA.BRIL@NL.ABNAMRO.COM

MAURITS HELDRING

Omslagillustratie

Ella Nitters

Aandelen analist MAURITS.HELDRING@NL.ABNAMRO.COM

Met nieuws na 18 april 2018

ERNST BOEKHORST

meer worden gehouden.

kon in deze uitgave geen rekening

Manager Brand, Sponsoring & Foundation ERNST.BOEKHORST@NL.ABNAMRO.COM

Financial Focus online

BASTIAAN GERRIS

artikelen over en uit de wereld van

Directeur Professionals & Executives BASTIAAN.GERRIS@NL.ABNAMRO.COM

Op www.financialfocus.nl leest u meer vermogenden.

ABN AMRO MeesPierson online

Informatie over producten en diensten

van ABN AMRO MeesPierson vindt u op www.abnamromeespierson.nl

FINANCIAL FOCUS

JOSHUA TREE RESIDENCE BIJZONDER GEBOUW IN NATIONAAL PARK

BEDENKER /

WHITAKER STUDIO IN LONDEN WAT IS HET /

De Joshua Tree Residence is een bijzonder

project van het architectenbureau Whitaker Studio in London. Het vakantiehuis (220 m2) bestaat uit verschillende

zeecontainers die als een ster aan elkaar

zijn verbonden. Het huis staat op betonnen

palen nabij het Joshua Tree National Park in

CaliforniÃ«. Door de verschillende richtingen van de containers hebben de bewoners van binnenuit zicht op het ruige landschap van het nationale park en de lucht.

Het vakantiehuis wordt van elektriciteit

voorzien door zonnepanelen die bovenop

de garage komen te staan. Oorspronkelijk

was het ontwerp bedoeld als kantoorpand in Duitsland maar dat project werd nooit

uitgevoerd. De bouw van de Joshua Tree Residence zal in 2018 van start gaan. VOOR WIE IS HET BEDOELD/

Een filmproducent en zijn vrouw bezitten het stuk land waar de bijzondere woning

gebouwd moet gaan worden. Een vriend van het stel wees ze op het bijzondere ontwerp van Whitaker Studio. De bedoeling is dat

de Joshua Tree Residence een vakantiehuis voor het stel gaat worden.

MEER INFORMATIE IS TE VINDEN OP www.whitakerstudio.co.uk/ joshua-tree-residence/.

UITGELICHT WONING

MEER

UITGELICHT www.financialfocus.nl