Financial Focus 6 2018

INSPIRATIE, MENINGEN EN VERHALEN UIT DE WERELD VAN VERMOGENDEN

Vastigheid in vastgoed

FEATURE

De kangoeroewoning Jong en oud onder één dak

DOSSIER

INFOGRAPHIC

Vermogensbehoud of bron van inkomsten?

Zoveel e-waste is er nog nooit geweest

Vastigheid in vastgoed

Groeiende afvalberg

‘Investeren in vastgoed is niet meer los te zien van duurzaamheid’ ALEXANDER RAHUSEN

Hoofd Private Clients Europa ABN AMRO Bank

16 DOSSIER

Vastgoed

8 Sleutelmomenten Robert-Jan van Ogtrop

26 Aandelen.................................................. 25 DSM

Fondsen...................................................... 29 Northern Trust Developed Real Estate ESG Index Fund

Infographic........................................... 44 Zoveel e-waste is er nog nooit geweest

Column......................................................... 48 ‘Dan wil je niet één kind helpen, maar het hele dorp’

Uitgelicht.................................................. 56 Drijvende stadsboerderij

4

FINANCIAL FOCUS

Markten

Het oliepeil stijgt

30

Ajax

Een a-typisch beursbedrijf

INHOUD

FINANCIAL FOCUS // 06 // 2018 Financial Focus is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. De informatie in deze uitgave is informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. Meer informatie hierover leest u op pagina 52.

37

Portretten

Product-as-a-service

MEER MEDIA DAILY FOCUS DAGELIJKSE NIEUWSBRIEF Selectie nieuws en achtergronden uit de internationale media FINANCIALFOCUS.NL CONTENTPLATFORM Blogs van specialisten, artikelen, video’s & het magazine VIMEO VIDEOKANAAL FINANCIAL FOCUS Met reportages, achtergronden & interviews

32

Feature

De kangoeroewoning: jong en oud onder één dak

FINANCIAL FOCUS ONLINE Veel artikelen uit deze uitgave kunt u ook online terugvinden en makkelijk delen.

Op de website van Financial Focus vindt u veel meer video’s, artikelen en verhalen uit de wereld van vermogenden, blogs en nieuwsberichten van de specialisten van ABN AMRO MeesPierson.

WWW.FINANCIALFOCUS.NL CONTACT MET ONS? Hebt u vragen naar aanleiding van artikelen in deze uitgave? Bij veel artikelen staan contactgegevens van de betrokken specialisten. Op pagina 53 vindt u algemene contactgegevens. En uiteraard ontvangt uw private banker graag uw vragen of verzoeken om meer informatie.

FINANCIAL FOCUS

5

6

FINANCIAL FOCUS

VOORWOORD

Duurzame stappen in vastgoed Hoe je het ook wendt of keert, de aandacht voor vastgoed is de laatste jaren enorm toegenomen. Door actuele aspecten als schaarste, consumentenvertrouwen en de lage rente is vastgoed voor particuliere beleggers een asset class geworden die steeds vaker overwogen wordt. Uiteraard valt te bezien in hoeverre die aanlokkelijke punten zich ontwikkelen. Maar dat geldt ook voor andere asset classes.

Het dossier op pagina 16 geeft in ieder geval een eenduidig beeld van vastgoed als een niet te negeren beleggingscategorie. Voor zowel de actieve vastgoedbelegger als degene die zich oriënteert.

Een belangrijke trend die we hebben waargenomen is de aandacht voor duurzaam vastgoed.

Investeren in vastgoed is niet meer los te zien van duurzaamheid. Denk aan groene panden voorzien van het hoogste energielabel A. Of panden die worden aangepast conform de laatste mobiliteitseisen zoals parkeerplaatsen voor elektrische auto’s of gewoon helemaal geen parkeerplaatsen meer om medewerkers te dwingen met de trein naar hun werk te komen.

Commercieel vastgoed loopt in deze trend vóór op particulier vastgoed zoals woningen. Maar over het algemeen is het duidelijk dat mensen zich er steeds meer bewust van zijn dat duurzaamheid een belangrijk punt is in hun investeringsbeslissing. Dit roept wel een financieringsvraagstuk op. Bestaande ‘stenen’ moeten natuurlijk nog behoorlijke ‘groene’ stappen zetten. Wie betaalt die rekening straks?

Deze vraag wordt behandeld op pagina 46. Ik zou daar nog aan willen toevoegen dat we op energiebespaarders.nl/abnamro met u bekijken welke stappen u kunt zetten op weg naar een duurzame woning. Of woningen, zo u wilt.

PERSOONLIJK ALEXANDER RAHUSEN Hoofd Private Clients Europa ABN AMRO Bank ALEXANDER.RAHUSEN@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

7

SLEUTEL

MOMENTEN

2001

TIJDENS EEN SABBATICAL

SLEUTELMOMENT Geschokt door zijn eigen antwoord, ontdekt Robert-Jan van Ogtrop tijdens een sabbatical dat niet die ene deal of zijn eigen carrière, maar de

natuur hem intens drijft.

“Ik schudde alle franje van het zakenleven af en dwong mezelf eerlijk te zijn over wat ik écht wilde.”

Robert-Jan van Ogtrop, oprichter Circle Economy

1993 Robert-Jan van Ogtrop trekt zich, samen met zijn zakelijke opponent, een paar dagen terug in Pilanesberg National Park (Zuid-Afrika). Het verblijf tussen hyena’s is de opmaat naar zijn besluit in 2001 om de natuur tot leidraad te maken van zijn werkende leven.

8

FINANCIAL FOCUS

foto’s: Erik van der Horst

de nijlpaarden, giraffen, luipaarden en

SLEUTELMOMENTEN

SLEUTELMOMENT

ROBERT-JAN VAN OGTROP

‘Dat ik ineens zó krachtig een keuze maakte, was absoluut verrassend’ ROBERT-JAN VAN OGTROP WAS, ZEGT HIJZELF, HEEL LANG EEN SCHOOLVOORBEELD

VAN DE ‘MACHOWERELD VAN DE LINEAIRE ECONOMIE’. ÉÉN VAN ZIJN DOELSTELLINGEN

(“VRAAG ME NIET WAAROM”): VOOR ZIJN VEERTIGSTE LEVENSJAAR ZITTING NEMEN IN DE RAAD

VAN BESTUUR VAN EEN BEURSGENOTEERD BEDRIJF. ZOALS ZO VAAK IN ZIJN CARRIÈRE SLAAGT HIJ

VOOR DE TEST. VLAK VOOR ZIJN VEERTIGSTE WORDT HIJ INDERDAAD RVB-LID BIJ BOLS/WESSANEN; ACHTERAF HET BEGIN VAN DE OMMEKEER. ”ONDANKS ALLE SUCCESSEN DIE IK OOK DAARNA HEB

MOGEN BEHALEN, WAARONDER EEN SUCCESVOLLE MANAGEMENT BUY-OUT VAN BOLS, LIEP MIJN

’OUDE CARRIÈRE’ IN 2001 GEVOELSMATIG TEN EINDE. IK NAM EEN SABBATICAL, BEKEEK MEZELF DIEP VAN BINNEN EN VROEG IN ALLE EERLIJKHEID: WIE IS DIE ROBERT-JAN VAN OGTROP ÉCHT?

WHAT REALLY MAKES HIM TICK? VERVOLGENS WAS IK TOTAAL GESCHOKT DOOR MIJN EIGEN ANTWOORD. HET WAS ZO HELDER, ZO ONVOORWAARDELIJK. IN DRIEVOUD KREEG IK VAN MEZELF NATUUR, NATUUR, NATUUR TERUG.”

LEES MEER

SLEUTELMOMENTEN www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

9

WAAROM IS DEZE ZELFONDERVRAGING, AAN HET BEGIN VAN JOUW SABBATICAL, VOOR JOU HÉT SLEUTELMOMENT? Omdat ik heb geprobeerd, en er mijns inziens in

ben geslaagd, om alle franje en besognes van het zakenleven van me af te schudden. Ik dwong mezelf echt om eerlijk te zijn over wat ik wérkelijk wilde.

HOE VERRAST WAS JE OVER DAT MOMENT? EN OVER HET ANTWOORD DAT JE JEZELF GAF?

Over het moment zelf was ik niet verrast. Sterker: ik liep al jarenlang rond met het idee dat de lineaire economie verre van perfect was. En dat het nodig was om mezelf fundamenteel te heroriënteren. Maar dat ik ineens zó krachtig een keuze maakte, was absoluut verrassend.

Plotseling leek er geen enkele twijfel meer te bestaan over mijn nieuwe missie.

BEANGSTIGEND OOK, VOOR EEN SUCCESVOLLE ‘MACHO’?

Misschien wel. Maar dat duurde niet lang. Toen ik mijn vrouw liet weten wat mijn besluit was, steunde ze me onmiddellijk. Dat heeft enorm geholpen. Met trots kan ik zeggen dat mijn drie kinderen inmiddels heel milieubewuste burgers zijn, die verantwoord omgaan met de planeet.

10

FINANCIAL FOCUS

SLEUTELMOMENTEN WAAR KWAM DAT HELDERE ANTWOORD, DIE LIEFDE VOOR DE NATUUR, PRECIES VANDAAN?

Dit ene sleutelmoment is niet los te zien van andere belangrijke momenten. Eén daarvan was begin jaren negentig in Zuid-Afrika. Mijn onderhandeling met een Zuid-Afrikaanse zakendelegatie dreigde lang, stroef en gemeen

ÉÉN VAN DE UITVLOEISELS VAN JE SABBATICAL IS DAT JE IN 2010 CIRCLE ECONOMY HEBT OPGERICHT, EEN SOCIAL ENTERPRISE GERICHT OP HET CIRCULAIR MAKEN VAN ONZE ECONOMIE. OP WELK PROJECT BEN JE HET MEEST TROTS? Heel spannend is een nieuwe vergassings-

te worden. Totdat de delegatieleider opeens zei:

technologie waarmee we negatieve afvalstromen

“Kom, Robert-Jan, we gaan de natuur in.”

kunnen omzetten in groen gas, groene warmte en

Een dag later zaten we met z’n tweeën in

groene waterstof. Met het restproduct herstellen we

de wildernis bij het kampvuur. Na een paar

ook nog eens verarmde landbouwgrond.

avontuurlijke dagen tussen de bergen en de

Deze razend knappe technologie kan wereldwijd

oerbeesten zaten we weer op kantoor en was de

een betekenisvolle doorbraak worden om de

deal binnen een uur rond. Dat heeft

economie te verduurzamen.

me aan het denken gezet.

OP WELKE MANIER BEN JE AAN HET DENKEN GEZET?

MEER WETEN OVER CIRCLE ECONOMY?

Circle Economy is een coöperatie van bedrijven, universiteiten en overheden die een duurzame economie nastreven.

Op de site www.circle-economy.com

Over wat er écht toe doet: niet die deal, niet

vindt u alles over doelstellingen,

je eigen carrière, maar de oerkracht van de

programma’s en het laatste nieuws

natuur. Want ik ben zelden zo gelukkig geweest

van deze social enterprise.

als tijdens die paar dagen in Zuid-Afrika.

Behalve dat ik genoot van de enormiteit van de omgeving en de wilde dieren, groeide ik in no-time op een onvoorstelbare manier toe naar de man die zakelijk mijn opponent was. Dat vergeet ik nooit meer.

FINANCIAL FOCUS

11

Koopwoningen in Nederland

Helpt torenhoge prijs de woningmarkt om zeep?

UTRECHT

De huizenprijzen stijgen, in de Randstad worden woningen zelfs fors overboden. De vraag is nu wat het effect van deze stijging is

AMSTERDAM

GRONINGEN

en hoe lang deze trend zich eigenlijk kan voortzetten.

+5% HAARLEM

In het tweede kwartaal van 2018 breekt de huizenmarkt in Nederland opnieuw alle records.

De huizenprijs steeg gemiddeld met 10,4% in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar.

De gemiddelde prijs van een woning komt daarmee uit op €288.000 en is nog nooit zo hoog geweest als nu. Woningkopers in Amsterdam, Haarlem, Almere, Utrecht en Groningen zijn over het algemeen het duurst uit. Naast de hoge vraagprijzen, overbieden zij de woning ook nog eens met 5%.

Aan het opdrijven van de woningprijs liggen verschillende redenen ten grondslag. De nog steeds historisch lage hypotheekrente en spaarrente maken kopen aantrekkelijk. Ook is er in verhouding veel vraag tegenover weinig aanbod. De Nationale Woonagenda vermeldt dat er tot 2025 jaarlijks 75.000 extra woningen nodig zijn om aan de vraag te kunnen voldoen.

Door de hoge vraagprijs daalt het aantal verkochte woningen al voor het vierde kwartaal op rij. Volgens de NVM zelfs met 10,6%. Vooral starters, op zoek naar een woning onder de

12

FINANCIAL FOCUS

Woning

€288.000

Aanbodtijd 5 maanden

€250.000, worden tegengehouden door hogere prijzen. De helft van de markt bestaat dan ook logischerwijs uit doorstromers, die dankzij een flinke overwaarde een financiële slag om de arm hebben om een nieuwe woning te kopen.

Verwacht wordt dat de hypotheekrente door een strikter monetair beleid van de Europese Centrale Bank weer omhoog gaat. Maar of dat zo’n 4 tot 5% is, voldoende om de huizenprijzen weer te laten dalen, is nog niet zeker.

Bron: CBS en Vereniging Eigen Huis

INFOCUS Vergrijzing als kans

Japanse maatschappij en 100+’ers In plaats van de vergrijzing als een probleem te bestempelen, ziet Japan het juist als kans. In Japan wonen anno 2018 meer dan 67.000 mensen van 100 jaar of ouder. Zowel beleidsmakers als bedrijven nemen deze ontwikkeling zeer serieus.

Het aantal mensen van 100 jaar of ouder is bij

2.100

Wereldbevolking 60 jaar of ouder

ons misschien nog relatief klein, maar daar komt snel verandering in. De verbeterde welvaart en gezondheidszorg zorgen ervoor dat we ouder worden, maar onszelf jonger voelen. De definitie van ‘oud zijn’

In 2050

(in miljoenen)

wordt al herzien van ‘ouder dan 65’ naar ‘ouder dan 75’. Hoe stellen we ons in op een maatschappij die in rap tempo vergrijst en de 100 makkelijk haalt?

Japan wordt, eerder dan alle andere landen, gedwongen om hierover na te denken. Van de totale

962

bevolking is 27% hier ouder dan 65 jaar. De Japanse overheid heeft daarom een groep van ministers, academici, bedrijfsleiders en vakbondsafgevaardigden samengebracht die nadenken over de 100-jarigen maatschappij. In tegenstelling tot een lastige uitdaging die moet worden genegeerd, zien zij de vergrijzing juist als een prachtige kans waarop moet worden ingespeeld.

382

Bedrijven zijn inmiddels begonnen met het openen van fitnessclubs voor ouderen, terwijl robotverzorgers bijspringen in verpleeghuizen: hoogwaardige apparaten die interessant zijn voor de export. Nieuwe woningen worden zo ingericht dat het ouderen in staat stelt om eenvoudig aanpassingen te doen, zonder op hoge

1980

2017

2050

leeftijd te moeten renoveren of verbouwen. En ook bij bedrijven zelf zijn steeds meer ouderen in dienst: 65+’ers die zeggen door te willen gaan tot ze fysiek niet meer kunnen.

WERELDBEVOLKING IN 2050

In 1980 bedraagt de wereldbevolking van 60 jaar of ouder 382 miljoen. In 2017 is dat met 962 miljoen al bijna drie keer zoveel. Het aantal zal naar verwachting tegen 2050

Japan is al begonnen, ook de rest van de wereld

verdubbelen, tot 2,1 miljard.

moet zich beter voorbereiden, stelt demografisch onderzoeker Florian Kohlbacher. “We kunnen de toekomst niet voorspellen, behalve als het aankomt op demografie. Als we weten wat ons te wachten staat, waarom acteren we daar dan te weinig op?”

Bron: Worldbank, CNN en Financial Times

FINANCIAL FOCUS

13

INFOCUS Nepmaan in Chengdu

Bijzonder plan om Chinese stad te verlichten

De Chinese wetenschapper Wu Chunfeng wil een nepmaan in de ruimte installeren om de volledige stad Chengdu bij nacht te verlichten. Deze gigantische spiegel, die zonlicht reflecteert, levert volgens hem een flinke kosten- en energiebesparing op. Critici hebben zo hun bedenkingen.

Het is zeker niet de eerste keer. Eerder al waagden Russische wetenschappers zich aan een soortgelijke uitvinding, maar deze verbrandde. De satelliet weerkaatst zonlicht naar de aarde en draait 500 kilometer rondom de aarde, ongeveer dezelfde hoogte als het internationale ruimtestation. De maan daarentegen, draait ongeveer 380.000 km boven de aarde. Volgens Chunfeng zou de nepmaan zonlicht reflecteren over een gebied tussen de 10 en 80 kilometer, met een helderheid van 8 keer meer dan de echte maan.

Het buitenaardse plan moet de energierekening van de stad Chengdu flink naar beneden schroeven.

Nu nog kost het verlichten van een gebied van 50 km2 zo’n 1,2 miljard yuan (151 miljoen euro) per jaar. Maar naast economische belangen, kan de maan ook uitkomst bieden bij een natuurramp.

Normaal gesproken zou een volledig gebied na een aardbeving in het duister tasten, nu niet meer.

Matteo Ceriotti, docent Space Systems Engineering op de universiteit van Glasgow, is sceptisch.

Wetenschappelijk gezien is het mogelijk, meent hij.

“Maar om zijn doel te dienen, zou de nepmaan permanent in een baan rond Chengdu moeten zweven: een relatief klein gebied als je vanuit de ruimte naar de aarde kijkt. Uiterste nauwkeurigheid is vereist.” Ook over de impact op het milieu heeft Ceriotti zijn twijfels. Alhoewel wordt beweerd dat het licht van de satelliet vergelijkbaar zou zijn met een schemerachtige gloed en dit het natuurlijke bioritme van dieren niet kan beïnvloeden, verhoogt deze maan de helderheid van een door smog vervuilde stad aanzienlijk.

14

FINANCIAL FOCUS

Bron: BBC, Forbes

COLUMN Tussen de hoogste en de laagste stand van de AEX zat in de maand oktober een kleine 10%. Een dergelijke koersbeweging vraagt om een verklaring. Economen, analisten en andere commentatoren zijn maar al te graag bereid uit te leggen waarom de koersen zijn gedaald. Te bewijzen valt er doorgaans weinig, hoewel veel verhalen plausibel kunnen klinken. Sterker nog, de verhalen klinken vaak zo overtuigend dat je je afvraagt waarom we er maar niet in slagen met grote trefzekerheid te voorspellen wanneer zulke bewegingen zich voordoen.

Grillige aandelenkoersen

Bear market of correctie?

De grote vraag bij stevige koersdalingen is of het gaat om

De maand oktober was een zware voor

een correctie die binnen enige tijd weer wordt overwonnen of dat het gaat om de eerste fase van een zogeheten ‘bear

aandelenbeleggers. En de AEX was natuurlijk niet

market’. Om er geen semantische kwestie van te maken, hebben we bij het taalgebruik duidelijke regels. Een

de enige graadmeter die fors moest inleveren.

correctie is een koersdaling van 10% of meer. Een bear market begint bij een koersverlies van 20%.

De historie biedt misschien zicht op wat waarschijnlijk is en wat niet. De gemiddelde koersdaling van de Amerikaanse beursindex S&P500 tijdens de laatste vijf bear markets (de eerste van deze vijf deed zich voor in 1973/74) is 43%. Vier van deze bear markets deden zich voor toen zich ook een economische recessie voordeed.

De kortstondige crash van 1987 vormt een uitzondering.

Omgekeerd is het ook zo dat een recessie bijna altijd samengaat met een bear market in aandelen. Die bear market gaat overigens wel steevast eerder van start dan de recessie. De markt kijkt dus vooruit. In de afgelopen 45 jaar was de maximale periode tussen de start van de bear market en de recessie in de VS 12 maanden. Hoe dan ook, wie een recessie voorspelt, voorspelt ook een hoge waarschijnlijkheid van een bear market in aandelen.

En wie zegt dat ons een bear market te wachten staat, voorspelt ook een hoge waarschijnlijkheid van een recessie.

Het lijkt mij daarom niet zo waarschijnlijk dat we aan een bear market zijn begonnen. Een recessie in de VS is in mijn ogen namelijk niet waarschijnlijk de komende 12 maanden. Ik houd het dus op een correctie. Ook niet fijn, natuurlijk.

PERSOONLIJK HAN DE JONG Chief Economist bij ABN AMRO HAN.DE.JONG@NL.ABNAMRO.COM ONLINE

TWITTER > @HANDEJONG14

FINANCIAL FOCUS

15

DOSSIER VASTGOED

VASTIGHEID IN VASTGOED

Vermogensbehoud of bron van inkomsten?

16

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER 18

Rijksmonumenten

21

Bedien de oudere klant

24

Aanmerkelijk belang en commercieel vastgoed

De rente staat op een zeer laag niveau. Geld op een spaarrekening zetten, levert weinig rendement op. Wie de middelen heeft, kan investeren in vastgoed. Enerzijds is vastgoed een solide manier om vermogen te behouden en anderzijds kan het een manier zijn om vermogen te laten aangroeien door waardevermeerdering of huurinkomsten. Maar er zitten natuurlijk ook risico’s aan een vastgoedinvestering, zoals die van waardedaling en leegstand.

Om meer zicht te krijgen op factoren die

Wie vermogen heeft, zal zich afvragen wat

met meerdere partijen. Afgezien van de

een rol spelen bij vastgoed, delen twee

de beste manier is om dat te behouden.

financiële aspecten, speelt ook de vraag

experts van ABN AMRO MeesPierson

Doordat de rente zo laag is, is deze vraag

of een vastgoedbelegging wellicht samen

hun kennis. Astrid Vriens is Specialist

zeer actueel. Het is een mogelijkheid om in

met de kinderen kan worden gedaan. Het

Vermogensplanning en Peter Pleijsant is

aandelen te gaan, maar onroerend goed kan

is een manier om de kinderen bekend en

Specialist voor onder andere vastgoed

ook interessant zijn. Het is een alternatief

vertrouwd te maken met vermogen en al

en DGA bij het Kenniscentrum

voor traditionele beleggingen en kan in

doende te laten leren, maar ook om alvast

Vermogensadvies van de bank.

combinatie met beleggen in aandelen. Daar

met vermogensoverdracht te beginnen.

komt op dit moment bij dat de rente relatief In het algemeen gesteld heeft vastgoed

laag is. Het tekort aan woningen blijft, dus

een aantal voordelen: in de eerste plaats is

de woningmarkt is nog steeds booming.

het een manier van vermogensbehoud, in de tweede plaats kan verhuur een mooie en stabiele inkomensstroom opleveren.

KINDEREN EN INVESTEREN

Investeren in vastgoed kan op verschillende

Bovendien kan vastgoed, als het om een

manieren, bijvoorbeeld met privégeld,

tweede woning gaat, ook eenvoudigweg

vanuit de BV of vanuit een andere

aangenaam zijn.

vennootschap waarin u samenwerkt

DIT ARTIKEL

DELEN?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

17

RIJKSMONUMENTEN Rijksmonumenten zijn in trek. Dat maakt ze potentieel

interessant als vastgoedinvestering. Er is echter een aantal bijzonderheden aan het bezitten van zo’n pand, want het is niet voor niets als rijksmonument aangewezen.

De overheid stimuleert onderhoud van rijksmonumenten, maar de manier waarop dat gebeurt, verandert. In

2018 geldt nog een aftrekpost voor onderhoud aan

rijksmonumenten, maar daar komt per 1 januari 2019

verandering in. Waar de onderhoudskosten eerst voor 80% gecompenseerd konden worden middels belastingaftrek,

komt de overheid nu met een subsidieregeling die hen meer grip geeft op het onderhoud van rijksmonumenten. De

subsidie komt neer op een vergoeding van ongeveer 38%

van de subsidiabele kosten. Het aanvragen van de subsidie

moet digitaal gebeuren en kan alleen in specifieke periodes.

18

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER Het is mogelijk om met meerdere

een bepaald moment hun onderneming of

wordt er ook een belang van vijf procent

kinderen en hun gezinnen in vastgoed

één van hun ondernemingen. Het is een

genomen in de kopende onderneming.

te investeren, bijvoorbeeld via een

trend om bij bedrijfsoverdrachten wel het

Dat kan fiscaal aantrekkelijker

commanditaire vennootschap (CV). Op

bedrijf te verkopen, maar het pand zelf te

zijn bij schenking of vererving van

deze manier, mits goed begeleid, kunnen

houden, mits dat voldoet aan de eisen die

bedrijfsvermogen.

de deelnemers de organisatorische lasten

de markt tegenwoordig en in de toekomst

verdelen en de risico’s spreiden. Ieder

stelt aan een pand. Het pand verhuur je aan

familielid heeft zijn eigen specifieke

de kopende partij. Op die manier genereer

wensen. Daarom wordt doorgaans via

je inkomsten voor de eigen BV of privé.

financiert de bank vaak deels het eigendom

een eigen fonds boven die commanditaire

Daarbij komt dat een pand vaak kostbaar

van het pand of de panden, dus niet het

vennootschap gewerkt. De beherend

is. De koopsom verminderen met de waarde

volledige aankoopbedrag. Er moet dan

vennoot van de CV, vaak uiteindelijk

van het pand maakt de overnameprijs van

een eigen inbreng zijn van de partij die

papa, heeft de zeggenschap over het te

het bedrijf acceptabeler.

het onroerend goed koopt. Daarnaast

voeren beleid/beslissingen.

FINANCIERING: VIA BV OF PRIVÉ?

Bij de aankoop van commercieel vastgoed

moet op de bancaire lening altijd Meestal blijft het pand in de BV,

worden afgelost. Een andere mogelijkheid

omdat overdragen naar privé niet altijd

is een pand te laten aankopen door de

Een veelvoorkomend scenario is het

aantrekkelijk is. De vennootschap verhuurt

BV. Als de BV een pand koopt, moet dat

volgende. Veel ondernemers verkopen op

hierbij aan de kopende partij. Bijna altijd

op de balans worden opgenomen als

BEDRIJF EN VASTGOED

FINANCIAL FOCUS

19

20

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER bezitting. De netto huuropbrengst die de

de fiscale behandeling betreft enigszins

dividendbelasting worden afgedragen en

BV ontvangt, wordt echter wel belast met

vergelijkbaar met een BV. Onder andere

aanvullend inkomstenbelasting worden

vennootschapsbelasting. Dat is bijvoorbeeld

bij verhuur van vastgoed aan de eigen BV

betaald. Dat kan het aangaan van schulden

ook het geval bij een waardestijging

behoort dat pand tot box 1 en dan gelden

bij de BV aantrekkelijker maken. Omdat

van het pand bij verkoop: de boekwinst

andere regels.

wordt gevreesd dat deze leningen leiden tot uitstel of afstel van belastingheffing,

wordt belast met vennootschapsbelasting.

Daarnaast zijn vaak nog andere belastingen

Het is ook mogelijk om geld van de BV

wil de Belastingdienst deze praktijk nu

verschuldigd.

te lenen om daarmee de aankoop van

terugdringen.

vastgoed te financieren, maar de wetgeving Wie privé koopt, heeft niet met

daarover wordt naar verwachting per

Wel bestaat er nog enige onduidelijkheid

vennootschapsbelasting te maken. Fiscaal

2022 herzien. Het gaat onder andere om

over de aanpak van deze rekening-

gezien willen de meeste mensen onroerend

directeuren-grootaandeelhouders (DGA’s)

courantschulden. In de eerste plaats heeft

goed dan ook privé bezitten, want dat

die een schuld in rekening-courant aan

het kabinet weliswaar de contouren van een

wordt bij een belegging in box 3 belast. De

hun BV hebben. Het kabinet wil schulden

maatregel aangekondigd, maar de exacte

fiscus kijkt op 1 januari van elk jaar naar

die in totaal meer bedragen dan 500.000

inhoud van de nieuwe regeling staat nog

de waarde en belast dan tegen forfaitaire

euro terugdringen. De Belastingdienst

niet vast. Uit de laatste Kamerbrief over

rendementspercentages. Dit kan overigens

heeft geconstateerd dat DGA’s soms

het onderwerp blijkt dat de maatregel nog

ook voor de besloten commanditaire

forse bedragen lenen, onder meer voor

wordt verzacht. Zoals het er nu uitziet,

vennootschap gelden: ook hier wordt belast

consumptieve uitgaven. Over vermogen

kan de rekening-courantschuld binnen

in box 3, tenzij sprake is van een open

dat van de BV als dividenduitkering

drie jaar worden afgebouwd tot minder

commanditaire vennootschap. Deze is wat

naar privé wordt overgeheveld, moet

dan 500.000 euro. Daarna, vanaf 2022, FINANCIAL FOCUS

21

wordt het gedeelte van de lening dat meer

voeren. U kunt hier alvast wel over sparren

bedraagt dan 500.000 euro belast in box

met uw gesprekspartners bij de bank en

2 van de inkomstenbelasting. In de tweede

met uw fiscalist.

plaats lijkt het erop dat het niet alleen om een rekening-courant maatregel gaat en ook om andere schulden die een aandeelhouder is aangegaan bij zijn vennootschap.

DUURZAAMHEID EN KANSEN

Het beeld van de belegger die commercieel vastgoed exploiteert als een melkkoe, voor zover dat ooit hout sneed, is aan

22

FINANCIAL FOCUS

Dit is een urgent thema, onder andere

herziening toe. Vastgoed moet aan veel

voor mensen die commercieel vastgoed

eisen voldoen. Het is niet alleen de

hebben gefinancierd via hun BV. Door de

financiering die om serieus nadenken

verzachting vallen naast de bestaande ook

vraagt, maar achtereenvolgende

nieuwe eigenwoningschulden buiten deze

kabinetten hebben ook de regelgeving

maatregel. In ieder geval wordt het in de

wat betreft duurzaamheid aangescherpt.

toekomst lastiger om de BV als ‘bank’ te

Met het oog op klimaatverandering zijn

gebruiken. Over het algemeen zal het in

deze maatregelen te begrijpen, maar ze

de praktijk vaak raadzaam zijn om eerst

logenstraffen het beeld van een eenvoudige

het wetsvoorstel af te wachten en daarna

investering en dito investeerder. De tijd van

veranderingen in de schulden door te

‘een pandje kopen’ en achteroverleunen

DOSSIER BEDIEN DE OUDERE KLANT Wie in commercieel vastgoed stapt, kan het pand

transformeren tot een levensloopbestendige woning. De

woningmarkt is krap en indien vergunningen worden verleend, doet zich daar een interessante kans voor om de woningnood te lenigen en tegelijkertijd een aantrekkelijk rendement te boeken. Vergrijzing is op dit moment een belangrijke

ontwikkeling op de woningmarkt. Het lijkt misschien een abstracte term, maar leidt tot concrete kansen.

De overheid trekt zich terug uit de maatschappij. Dat betekent dat van oudere burgers wordt gevraagd om langer op zichzelf te wonen. Dat hoeft geen verschraling van het wooncomfort

te betekenen, omdat dat ook is wat veel ouderen graag willen.

Zij wonen het liefst zo lang mogelijk in hun eigen huis. Daar liggen kansen voor de vastgoedinvesteerder.

Eén van de voorwaarden voor ouderen om zo lang mogelijk in hun eigen huis te blijven wonen, is dat het huis gelijkvloers is.

Trappen kunnen het wooncomfort ondermijnen of het wonen überhaupt zelfs onmogelijk maken. Daarom wordt er een

toenemende vraag in vastgoed voorzien waarbij het gehele huis slechts een enkele etage beslaat.

is in ieder geval voorbij. Wat betreft

nieuw te bouwen vastgoed omdat dit een

duurzaamheid en vastgoed vragen ten

kostenpost verkleint, maar anderzijds

minste twee zaken aandacht: mobiliteit

vraagt dit wel om investeringen op ander

en duurzaamheidseisen. Mobiliteit lijkt

gebied. Zo hebben elektrische auto’s

op het eerste gezicht niet bijzonder veel

bijvoorbeeld laadpalen nodig. De aanleg

te maken te hebben met onroerend goed,

van deze infrastructuur vergt bijkomende

maar het tegendeel is waar. Zo spelen

investeringen.

parkeermogelijkheden altijd een rol.

Dan de duurzaamheidseisen. Dat zijn Traditioneel was parkeerruimte een pré.

niet alleen onbuigzame protocollen voor

Nu onze samenleving verandert, kantelt

een betere wereld, maar ze bieden ook

die prioriteit. Niet het bezit, maar het

kansen voor vastgoed. Er gelden andere

gebruik van voertuigen wordt belangrijker,

regels voor hypotheken op duurzaam

zeker in de Randstad. Daarmee verandert

vastgoed, zowel voor de belegger in

ook de manier waarop parkeergelegenheid

commercieel vastgoed, als voor eventuele

bij vastgoed wordt georganiseerd. Zo

kopers. Omdat ABN AMRO MeesPierson

is naar verwachting steeds minder

streeft naar verduurzaming zijn de

parkeerruimte nodig. Dat is enerzijds

financieringsmogelijkheden verruimd.

aantrekkelijk voor investeerders in

De bank kan hierbij onder voorwaarden FINANCIAL FOCUS

23

AANMERKELIJK BELANG EN COMMERCIEEL VASTGOED Nederlanders met een aanmerkelijk belang (kortweg: bij een aandelenbezit van minimaal 5%) in een vennootschap, gaan de komende jaren meer belasting betalen in box 2. Het kabinet heeft daarvoor plannen ingediend. Het kabinet heeft voorgesteld om het huidige tarief van 25% stapsgewijs op te schroeven naar 26,9% in 2021.

De eerste tariefverhoging vindt plaats in 2020.

Deze verhoging heeft te maken met de verlaging van de vennootschapsbelasting die mede is ingegeven door andere landen die hetzelfde doen.

Momenteel bedraagt de vennootschapsbelasting 20% tot â‚Ź200.000 en 25% voor zover de winst hoger is. Dat wordt in 2021 na meerdere tariefsverlagingen uiteindelijk 15% en 20,5%. Het kabinet wil de gecombineerde belastingdruk voor bedrijven min of meer gelijk houden, vandaar de verhoging van het aanmerkelijkbelangtarief.

De belastingverhoging is van belang voor veel aandeelhouders, in het bijzonder aandeelhouders die vastgoed verhuren aan de koper van hun bedrijf en daarbij een belang van minimaal 5% in die partij hebben genomen.

100 procent van het benodigde bedrag

vast te houden en te vermeerderen, maar

om te verduurzamen, financieren. Het

kan ook geschikt zijn om dat samen met

ligt voor de hand dat energielabels of de

kinderen of anderen te doen. De regelgeving

zuinigheid van een woning een rol gaan

is op dit moment in ontwikkeling, dus

spelen in de taxatiewaarden van vastgoed.

laat u goed voorlichten als u besluit de

Derhalve is het geen slecht idee om op

stap naar commercieel vastgoed te zetten,

zijn minst aandacht te besteden aan deze

zeker op het gebied van financiering.

ontwikkelingen, omdat het van invloed

Op het gebied van duurzaamheid liggen

is op de waarde, verkoopbaarheid en

kansen en kunt u voorop lopen. Om de

verhuurbaarheid van vastgoed.

Vlaamse romanschrijver Willem Elsschot te

LAAT U VOORLICHTEN

Investeren in vastgoed kan een bijzonder aantrekkelijke vorm van beleggen zijn.

Het is niet alleen een manier om vermogen

24

FINANCIAL FOCUS

parafraseren: vastgoed marcheert altijd wel.

DSM

VOEDSEL VOOR DE TOEKOMST Hoe zorg je dat koeien minder methaangas uitstoten, dat bijdraagt aan

EXPERTISE AANDEEL

JAN WIRKEN Aandelen Analist JAN.WIRKEN@NL.ABNAMRO.COM

de klimaatverandering? Met een innovatief voedingssupplement: één van de projecten van chemieconcern DSM. De focus op innovatie en duurzaamheid biedt interessante kansen voor beleggers.

De ontwikkeling van het

op innovatieve voedingsmiddelen

voedingssupplement dat koeien

voor mens en dier. Voorbeelden

straks minder methaangas uit

zijn de ontwikkeling van

laat boeren, is een voorbeeld

een natuurlijke zoetstof die

van de nieuwe koers die DSM

suiker kan vervangen in

enkele jaren geleden koos. Het

frisdranken en het gebruik van

bedrijf verlegde de focus van

voedingsstoffen uit zee-algen

petrochemie naar speciaalchemie

voor de productie van dierenvoer.

voor de ontwikkeling van

De voedingsmiddelensector is

voeding en materialen. Daarbij

een groeiende markt voor DSM,

ligt de nadruk op innovatie

dat steeds vaker zelf nieuwe

en duurzaamheid. Het

ingrediënten ontwikkelt. Voor

bedrijf werkt niet alleen aan

beleggers is interessant dat de

verduurzaming van de eigen

marges daardoor hoog zijn.

bedrijfsvoering, maar ontwikkelt

Bovendien is het kopiëren van

ook producten die ervoor

succesvolle zelfontwikkelde

zorgen dat klanten duurzamer

producten lastiger. Daarmee kan

leven en werken. Bijvoorbeeld

de concurrentie beter op afstand

door de ontwikkeling van

worden gehouden.

lichte automaterialen en antireflecterende coating voor zonnepanelen. Die aanpak

GROTE OVERNAMEKAS

We verwachten de komende

onderscheidt DSM van de

jaren een groei binnen alle

concurrentie en levert goede

divisies van DSM. Die zal naar

resultaten op binnen de drie

verwachting het sterkst zijn

bedrijfsonderdelen voeding,

binnen de op voeding gerichte

gezondheid en materialen.

divisie. De verwachting is dat

DSM ziet voor zichzelf zowel

Het bedrijf heeft in de

voedingsmiddelenfabrikanten

autonome groei als groei door

afgelopen jaren de schulden

als DSM de komende jaren

overnames. De onderneming

snel afgebouwd en een flinke

blijven profiteren van de groei

heeft aangekondigd de komende

overnamekas van circa 3

Veel kansen zien we binnen het

van de wereldbevolking en

jaren diverse overnames te gaan

miljard euro gevormd.

bedrijfsonderdeel dat zich richt

de toename van de welvaart.

doen. Financieel geen probleem.

SLIMME VOEDINGSMIDDELEN

ISIN-CODE NL0000009827

FINANCIËLE INFORMATIE DSM

FINANCIAL FOCUS

25

Oliemarkt

Het oliepeil stijgt DE GEVOLGEN VAN DE STIJGENDE OLIEPRIJZEN

Ruim 97 miljoen vatten ruwe olie zijn er per dag nodig om in de oliebehoefte van de wereld te voorzien. Net iets meer dan er nu aan olie uit de grond wordt gehaald. Een prijsstijging van olie is het gevolg. Maar dat is slechts een deel van het verhaal.

Ondanks de recente prijsdaling

en verwarming en als grondstof

land dwingen te stoppen met

druk. Ook olieproducerende

van de laatste paar weken zit de

voor producten. Makkelijk

nucleaire activiteiten. De precieze

landen als Syrië en Venezuela

prijs van ruwe olie – één van de

winbare voorraden olie op aarde

gevolgen van de sancties op de

leveren minder. Venezuela

belangrijkste grondstoffen op

worden echter steeds schaarser en

olie-uitvoer van Iran zijn nog

pompt als gevolg van de diepe

aarde – nog steeds in een lange

de verdeling ervan over de wereld

niet duidelijk. Zeker omdat een

economische crisis in het land

opgaande trend. Anders dan vaak

is scheef. Slechts 20 procent van

deel van de olie via een omweg

steeds minder olie omhoog.

gedacht, heeft dat nog weinig te

de landen in de wereld beschikt

alsnog op de markt komt. Toch

In Syrië is door de burgeroorlog

maken met het toenemende gebruik

zelf over oliebronnen, alle andere

steeg de olieprijs eind april

de olie-uitvoer beperkt.

van duurzame energiebronnen.

landen moeten olie importeren.

na het bekendmaken van de

In werkelijkheid drijft een bonte

Veranderingen in vraag en

sancties. Om vervolgens weer te

mix van internationale sancties,

aanbod hebben daardoor direct

dalen toen bekend werd dat de

speculatie op de financiële markten

effect op de prijs. Zoals de

VS een uitzondering maakt op

leiden deze ontwikkelingen

en uitgestelde investeringen in het

recent ingestelde sancties van

de olieboycot voor een aantal

nog niet. Het grootste

Midden-Oosten de prijs van olie op.

de Verenigde Staten tegen Iran,

grote landen. De uitzonderingen

olieproducerende land ter

een belangrijke producent van

doen niets af aan het feit dat

wereld, Saoedi-Arabië, vangt

olie. Door bedrijven en landen

er onderaan de streep minder

haperingen in de aanvoer

Olie is een bijzondere grondstof.

die handel drijven met Iran uit

olie wordt geëxporteerd door

traditioneel op door de eigen

De hele wereld gebruikt het onder

te sluiten van samenwerking,

Iran. Niet alleen de uitvoer

productie te verhogen. Saoedi-

andere als brandstof voor vervoer

willen de Verenigde Staten het

van olie in Iran staat onder

Arabië is het grootste olie

SANCTIES

26

FINANCIAL FOCUS

GEEN TEKORTEN

Tot echt nijpende tekorten

MARKTEN OLIEPRIJS IN UW PORTEMONNEE Hoewel bewegingen in de olieprijs onderwerp zijn van het dagelijkse nieuws, merken

consumenten vaak pas later het effect ervan in hun portemonnee. Met name door de hoge

belastingheffingen in Europa is het effect vertraagd. Amerikanen merken onmiddellijk aan de benzinepomp dat de olieprijs oploopt, dat effect is in Europa veel kleiner. Zeker in Nederland

vormen de accijnzen een groot bestanddeel van de benzine- en dieselprijs, waardoor de relatieve stijging van de prijs aan de benzinepomp meevalt bij een olieprijsstijging. Dat geldt ook voor de

kosten van energie voor koken en verwarmen door huishoudens. De prijs van gas en elektriciteit

(veel Nederlandse energiecentrales draaien op gas) is deels verbonden met de olieprijs. Maar ook hier bestaat een groot deel van de uiteindelijke prijs uit heffingen. Op termijn zorgt de hogere olieprijs natuurlijk wel voor hogere prijzen van boodschappen, vervoer en energie.

uitvoerende land ter wereld en

biedt ruimte voor investeringen.

onbetwiste leider van de club

Toch zijn met name de OPEC

van olieproducerende

landen heel terughoudend in het

en -exporterende landen OPEC.

verhogen van de productie. De

Het land heeft een aandeel van

landen in het verbond maken

bijna 30 procent in de totale

afspraken over de productie en de

OPEC-olieproductie. De toename

export om de olieprijs te sturen.

van de olieproductie gaat wel ten

Een prijs van rond de 80 dollar

koste van de reservecapaciteit

per vat is voor Saoedi-Arabië

van het land. En dat heeft de

voldoende om de binnenlandse

aandacht van de analisten die

begroting te halen.

de oliemarkt volgen. Door de dalende reservecapaciteit is het land immers minder goed in staat om op nieuwe calamiteiten in

OMGEKEERDE INFRASTRUCTUUR

De olieproducenten in het

te spelen. Saoedi-Arabië werkt

Midden-Oosten zijn niet de

wel aan het opbouwen van

enigen die de prijs van olie

nieuwe reservecapaciteit, maar

beïnvloeden. Naast Rusland

de effecten worden pas in 2021

wordt met name de rol van

verwacht. De investeringen in

de VS steeds belangrijker.

de sector staan sinds de start

Het land produceert steeds

van de kredietcrisis in de hele

grotere hoeveelheden schalie-olie.

sector onder druk. In plaats

De kosten om deze olie te winnen

van te investeren in het vinden

zijn hoog; anders dan bij olie die

van nieuwe oliebronnen,

zich in ondergrondse reservoirs

werd vooral gekeken hoe de

bevindt, zit de schalie-olie nog in

bestaande productie efficiënter

het gesteente. Kleine explosies en

kon. Zelfs het Internationale

bewerking met chemicaliën zijn

Energieagentschap IEA riep op

nodig om de olie er uit te krijgen.

tot meer productie om een tekort

Bij de huidige olieprijs wordt

te voorkomen. De hogere olieprijs

exploitatie van veel Amerikaanse FINANCIAL FOCUS

27

schaliebronnen echter weer

centrale plek in het land.

om zich te beschermen tegen

Voor bijvoorbeeld luchtvaart

interessant. Als gevolg van deze

De ontdekking van schalie-olie en

grote prijsfluctuaties. Zo

en zwaarder transport zijn er

ontwikkeling is het land minder

-gas vraagt om een omgekeerde

ontstond een balans tussen

nog geen alternatieven. Vaak

afhankelijk van export uit het

route: van de diverse bronnen

vraag en aanbod. Inmiddels

is nog subsidie en regelgeving

Midden-Oosten, maar neemt

naar de kust. De uitbreiding van

is de omvang van de markt in

van de overheid nodig om

het nog wel olie af.

de benodigde infrastructuur is

termijncontracten ruim zeven

alternatieve energiebronnen

pas eind 2020 gereed. Een groot

keer zo groot als de hoeveelheid

rendabel te maken. Overheden

Olie in de bodem is niet overal

dempend effect op de olieprijs heeft

verhandelde olie zelf. Beleggers

willen daarmee voldoen aan

van dezelfde kwaliteit. Er bestaan

de olie uit de VS daardoor niet.

gebruiken die om te speculeren

de klimaatafspraken in Parijs.

verschillende soorten ruwe olie.

Voorlopig leidt dit tot voorraad-

op prijsstijgingen en -dalingen.

Het idee dat een hoge olieprijs

De bekendste zijn Brent ruwe

vorming en niet tot meer export.

Momenteel zijn er meer partijen

bijdraagt aan de energietransitie

in de markt die speculeren op

klopt niet. Een sterk oplopende

een prijsstijging dan op een

olieprijs heeft een negatief effect

prijsdaling.

op de economie, waardoor er

olie, West Texas Intermediate (WTI) olie en Dubai ruwe olie.

Iedere soort olie heeft een andere

SENTIMENT IN DE MARKT Vraag en aanbod van olie

samenstelling die bepaalt hoe

zijn dus volop in beweging

makkelijk het te verwerken

in de wereld. De effecten

is tot bijvoorbeeld benzine of

daarvan worden versterkt

kunststof. De VS exporteert de lichte schalie-olie en importeert

DUURZAME ALTERNATIEVEN

zelfs minder geld beschikbaar is om te investeren in de

Voorlopig lijkt de trend van

verduurzaming. Voorlopig lijkt de

door de olietermijnhandel.

de olieprijs dus omhoog te

wereld vooral gebaat bij balans

Termijncontracten op oliesoorten

blijven gaan. De verwachting

in vraag en aanbod van olie met

de zwaardere olie uit het

als Brent en West Texas

is dat de komende jaren

beperkte prijsfluctuaties.

Midden-Oosten.

Intermediate (WTI) worden in

de opkomst van duurzame

de internationale oliehandel als

alternatieven voor olie een rol

De olie-export in de VS vraagt

referentie voor de prijsvorming

gaat spelen. De verbranding

ook om investeringen in de

gebruikt. Ze geven de trend

van olieproducten draagt bij

infrastructuur, die van oudsher

van de prijs aan en daarmee

aan de klimaatverandering.

gericht is op de import van olie.

het sentiment in de markt. Tot

Wind- en zonne-energie moeten

Decennialang werd olie van de

circa tien jaar terug werden deze

olie op termijn gaan vervangen.

tankers aan de kust vervoerd

contracten vooral gebruikt door

Voorlopig is dat echter nog

naar Cushing, Oklahoma, een

afnemers van olie en handelaren

nauwelijks aan de orde.

28

FINANCIAL FOCUS

RALPH WESSELS Hoofd Beleggingsstrateeg RALPH.WESSELS@NL.ABNAMRO.COM

Northern Trust Developed Real Estate ESG Index Fund

LOCATIE, LOCATIE, LOCATIE ÉN DUURZAAMHEID Kantoren en bedrijfspanden worden steeds vaker op hun

EXPERTISE FONDS

JAN-WILLEM MEULENKAMP ABN AMRO Advisors

JAN.WILLEM.MEULENKAMP@NL.ABNAMRO.COM

duurzaamheid beoordeeld. Duurzaam vastgoed heeft daardoor een streepje voor, iets waar het Northern Trust Developed Real Estate ESG Index Fund op inspeelt.

OVERHEIDSREGELS

die klaar zijn om de strenger

Investeren in duurzame panden

wordende eisen op het gebied

panden beheert, maar vooral

is goed voor de maatschappij

van arbeidsomstandigheden en

naar de gebouwen zelf. Jaarlijks

en hoeft ook niet ten koste

energie-efficiëntie op te vangen,

veilige en gezonde werkplek voor

wordt per pand de data op het

te gaan van het financiële

beter in de markt liggen dan

werknemers biedt. Duurzame

gebied van onder andere CO2-

rendement. Uiteindelijk wordt

vergelijkbare panden waar

panden zijn gewild en daar

uitstoot, water en energieverbruik

financieel rendement bepaald

dergelijke voorzieningen nog

kunnen ook beleggers in vastgoed

vergeleken en uitgedrukt in

door vraag en aanbod. Wij

niet zijn getroffen.

van profiteren. Het Northern

sterren. Het fonds belegt alleen

verwachten dat bedrijfspanden

Trust Developed Real Estate ESG

in vastgoedbedrijven met een

Index Fund is een breed gespreid

GRESB-rating van minimaal 2

fonds dat passief belegt in

sterren op een schaal van 0 tot 5.

Meer bedrijven willen dat het

daarbij niet alleen naar het

pand dat ze huren niet alleen

managementbedrijf dat de

op een goede locatie staat, maar ook energiezuinig is én een

wereldwijde vastgoedbedrijven in ontwikkelde landen die rekening houden met duurzame criteria.

KOELE DAKEN

Het fonds heeft een wereldwijde

Vermogensbeheerder Northern

spreiding, met naast een fors

Trust is al 125 jaar actief in de

belang (45%) in de Verenigde

Verenigde Staten.

Staten ook vastgoedbedrijven

PAND ZELF ONDER DE LOEP

in Europa en Australië in de portefeuille. Die bevat

Om tot een portefeuille van

panden die energiezuinig of

duurzame vastgoedbeleggingen

zelfs energieneutraal zijn; de

te komen, laat het fondshuis een

gebruikte energie wordt volledig

intensieve duurzame analyse los

gecompenseerd door de energie die

op een brede vastgoedindex:

het pand opwekt met bijvoorbeeld

de FTSE EPRA/NAREIT

zonnepanelen. Maar de

Developed Net Dividend Total

vastgoedbedrijven investeren niet

Return Index. Daarvoor neemt

in zonnepanelen en led-verlichting

Global Real Estate Sustainability

alleen. Diverse bedrijfspanden

Benchmark (GRESB), een in

in de portefeuille hebben cool

duurzame analyse gespecialiseerd

roofs, waarbij een witte coating

onafhankelijk onderzoeksbureau,

zorgt voor koelte binnen en die

de vastgoedbedrijven onder

de noodzaak van airconditioning

de loep. GRESB kijkt

vermindert.

FONDS

Northern Trust Developed Real Estate ESG Index Fund

BENCHMARK

NT GRESB Dev RE ESG Index

ISIN-CODE NL0012047815

FINANCIAL FOCUS

29

AJAX E E N A -T Y P I S C H BEURSBEDRIJF

De Amsterdamse voetbalclub Ajax ging in 1998 naar de beurs. Een memorabel moment, want waarom zet een voetbalclub deze stap? En waarom gonst het twintig jaar later van de geruchten dat ze er ook weer van af willen?

De voetbalclub Ajax kent zijn oorsprong

Ajax wordt gewaardeerd op 180 miljoen euro

van de Vereniging AFC Ajax). Eigenlijk heeft de

in 1894 als het wordt opgericht door een

en haalt 54,4 miljoen euro op. Ajax wil, drie

club alleen maar last van de notering. In de tien

stel vrienden onder de naam Union. Ajax

jaar na het winnen van de Champions League,

jaar daarna gaat het de club financieel

werd pas op 18 maart 1900 officieel een

aansluiting blijven houden met de Europese

voor de wind. Deelnames aan de

voetbalclub. Grote helden zoals Johan

top. De begrotingen van Europese topclubs

Champions League – wat een hoge

Cruijff, Marco van Basten en Dennis

als Manchester United, FC Barcelona en Real

inkomstenstroom tot gevolg heeft

Bergkamp werden vanuit de schoot van

Madrid blijven ver weg. Tevens wil Ajax de

– en de verkoop van spelers levert Ajax

de Amsterdamse club wereldsterren.

jeugdopleiding opknappen en investeren in

een geldkas op van een kleine 160 miljoen

satellietclubs in onder andere Zuid-Afrika.

euro in juni 2018. Waarom pot Ajax al dat geld

Ajax kent de meeste sportieve successen

op? De geruchtenstroom onder experts wordt

van de Nederlandse voetbalclubs. De club

Dit alles gebeurt, maar toch is de blijdschap

gevoed met twee hypotheses. Of ze willen het

domineert het Europese voetbal sinds begin

tien jaar na de beursgang van de notering

stadion kopen, omdat een groot gedeelte van

jaren ’70. Halverwege jaren ’90 kent Ajax

volledig weg. In 2008 ontbreekt het de club

de Amsterdam ArenA in handen is van

een nieuwe bloeiperiode. Op het veld wint het

aan sportieve successen en het zijn van een

de gemeente. Of ze willen de

de Champions League en de Wereldbeker.

beursgenoteerd bedrijf zit de club eigenlijk in

nog 26,7% vrij verhandelbare

Buiten het veld is het ook de maatstaf voor

de weg. Een commissie onder leiding van Uri

aandelen opkopen. Is een

concurrentie. Zo betrekt de club in 1996 het

Coronel stelt dat de beursgang behoudens

beursexit aanstaande?

megalomane stadion de Amsterdam ArenA

54,4 miljoen euro niets heeft opgeleverd. De

– het eerste voetbalstadion met een dak in

vraag dringt zich op: wat doet Ajax er eigenlijk

Europa – en stapt het als één van de eerste

nog? Het is vooral nog een emotie-aandeel.

clubs de beursvloer op.

Tijdens aandeelhoudersvergaderingen gaat het altijd over de sportieve prestaties van de

Het aandeel Ajax blijft 5,30 gulden boven

club. Er is vrijwel geen handel in de 26,7% vrij

de openingskoers op de eerste handelsdag.

verhandelbare aandelen (de rest is in handen

30

FINANCIAL FOCUS

MEMORABEL AANDEEL

Koers Ajax

€14.00 €12.00 €10.00 €8.00 €6.00 €4.00

20 18

20 17

20 16

20 15

20 14

20 13

20 12

20 11

20 10

20 09

20 08

€0

f l.

32,50

DE INTRODUCTIEKOERS OP 11 MEI 1998 VAN HET AANDEEL AJAX LAG OP 32,50 GULDEN, 30% BOVEN DE PRIJS WAAROP BELEGGERS HET AANDEEL EERDER KONDEN KOPEN.

2004

2018

Financieel mindere jaren, het eigen vermogen halveert bijna

1998

1900

De club, die inmiddels vanuit de ArenA speelt, gaat de beurs op

De ‘Amsterdamsche Football Club Ajax’ wordt opgericht

1973

Ajax wint zijn derde Europa Cup 1 op een rij

Eigen vermogen Ajax groeit naar duizelingwekkende hoogte. Beursexit?

2010

De fluwelen revolutie.

Johan Cruijff bekritiseert het bestuur

DIT ARTIKEL

DELEN?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

31

De kangoeroewoning

Jong en oud onder één dak Het antwoord op de stijgende vergrijzing?

We worden allemaal ouder, maar de overheid doet een stap terug. Vergrijzing gaat steeds meer samen met een participatiesamenleving, waarin kinderen de zorg voor hun ouders zelf organiseren. In Scandinavië lossen ze dit al geruime tijd op met een kangoeroewoning.

Meerdere generaties trekken bij elkaar in en verlenen zo wederzijds zorg. Ook in Nederland wint dit creatieve concept aan populariteit. Maar wat houdt het precies in en waar moet u aan denken?

32

FINANCIAL FOCUS

FEATURE ARTIKEL

ONLINE LEZEN? www.financialfocus.nl FINANCIAL FOCUS

33

Mantelzorg avant la lettre? Staphorst staat bekend om haar lintbebouwing. Kinderen bouwden achter hun ouderlijke boerderij een eigen huis. Na 1970 werd dit door gebrek aan ruimte nog maar zelden gedaan.

In sommige culturen is het gebruikelijk

beperkt en gaat steeds meer over in een

dat ouders naast hun volwassen kinderen

participatiesamenleving. Daar komt bij dat er

op een erf of onder één dak wonen. Dat

voor verzorgingstehuizen of ouderenwoning

was in Nederland vroeger ook zo. Vooral

vaak een wachtlijst is. De overheid stimuleert

in agrarische gemeenschappen rond het

mensen daarom voor een mantelzorg- of

midden van de twintigste eeuw woonden

kangoeroewoning te kiezen. De zorgvraag

meerdere generaties bij elkaar. Door de

bepaalt in hoge mate welk type woning bij

toegenomen levensverwachting gebeurde

een familie past.

dat vaker dan bijvoorbeeld honderd jaar daarvoor. Deze zogenaamde stamhuishoudens

Een mantelzorgwoning is een aangepaste

stierven in Nederland grotendeels uit.

woning die bijvoorbeeld in de tuin geplaatst

Nu doen ze opnieuw hun intrede. Ook in

kan worden. Zo blijven mensen met een

ons land hoor je vaker over woonvormen

aanbouw, verbouwde garage of tuinhuis toch

waar meer dan twee generaties ofwel bij

in hun vertrouwde omgeving wonen.

elkaar in één pand wonen, ofwel dichtbij

Sinds 1 november 2014 is er geen vergunning

elkaar op dezelfde kavel. Deze zogenaamde

meer nodig voor plaatsing, wel gelden de

‘kangoeroewoningen’ zijn een nieuwe

minimale regels van het Bouwbesluit.

woontrend.

SAMENWONEN EN ZORG

34

FINANCIAL FOCUS

Een kangoeroewoning is een pand met twee zelfstandige woonruimtes. Deze ruimtes

De overheid trekt zich de laatste jaren

staan binnen met elkaar in verbinding via een

terug. De verzorgingsstaat wordt

(afsluitbare) deur. Verschillende Nederlandse

FEATURE ÉÉN OF MEERDERE WONINGEN? Ga goed na hoe een kangoeroewoning op papier moet komen te

staan. Het gemakkelijkst is om deze kadastraal in te schrijven als één woning op één stuk grond. Dit kan bij de notaris worden vastgelegd, ook als meer dan één persoon de eigenaar is. Een gesplitste

woning is mogelijk, maar dat heeft veel meer voeten in de aarde.

In het ontwerp moeten de inpandige woningen dan duidelijk van

elkaar gescheiden zijn door verticale en/of horizontale splitsingen.

Bespreek de opties vooraf met de notaris. Kleinere zaken, zoals

gescheiden elektriciteit, watermeters en aparte brievenbussen, kunnen bewoners onderling regelen.

gemeenten hebben kangoeroewoningen

overlijden van de bewoners van de ene unit,

laten bouwen, maar het is ook mogelijk om

kan het zijn dat de bewoners van de andere

een bestaand pand op te splitsen of uit te

unit moeten verhuizen. Daarnaast is het niet

breiden. De belangrijkste reden om meerdere

mogelijk om te verhuizen zonder de andere

huishoudens zo dicht bij elkaar onder te

partij te dwingen om ook te verhuizen. Wie

brengen, is om elkaar te helpen. Dat kan

de eigen woning zelf heeft uitgebreid, kan

gaan om de zorg voor opa en oma, maar het

de twee aparte woondelen wel weer tot één

is ook denkbaar dat opa en oma andersom

enkele woning ombouwen. Het aanhouden

de tuin van hun kinderen onderhouden of

van deze grotere woning vraagt natuurlijk

tijdens kantooruren op de kleinkinderen

wel om voldoende financiële draagkracht.

passen. Elkaar helpen werkt twee kanten op. Daarnaast kunnen opa en oma langer

Verder zijn personen fiscale partners voor

zelfstandig blijven wonen en vereenzamen

de Belastingdienst wanneer zij hetzelfde

ze minder snel.

huisnummer hebben, ook al worden er

RISICO’S EN REGELS

verschillende huishoudens gevoerd. De Belastingdienst legt dit op: sinds 2013 geldt

Samenwonen met de familie kan heel

geen keuze meer voor fiscaal partnerschap.

aangenaam zijn, maar het vraagt wel om het

Dat maakt weinig verschil indien u een

overwegen van de risico’s en regels. Zo zit

geregistreerd partnerschap heeft. Maar als u

je in de eerste plaats contractueel aan elkaar

als alleenstaande (groot)ouder op hetzelfde

vast als je een kangoeroewoning koopt of

adres als een alleenstaand volwassen kind

huurt. Dat is niet per se aangenaam. Bij het

woont, dan zijn de gevolgen groot.

FINANCIAL FOCUS

35

GOEDE AFSPRAKEN Oude woonvormen klinken weliswaar aantrekkelijk

en gezellig, maar ze sluiten mogelijk niet aan bij het leven van de 21e eeuw. Mensen zijn tegenwoordig

veel meer gesteld op hun privacy. Dat kan schuren met de open woonvorm van een kangoeroe- of

mantelzorgwoning. Het is daarom belangrijk om goede afspraken te maken, ook al gaat het om

familie. Wees eerlijk over de wensen die u hebt op

het gebied van privacy of de mate waarin u samen activiteiten wilt ondernemen.

Door het optellen van de inkomens krijgt u of uw kind minder of zelfs geen huurtoeslag

TIPS & TRICKS

Omdat de regels zo complex zijn, is het goed

of kindgebonden budget. Dat kan om forse

om u te laten adviseren door experts. Zij

bedragen gaan die in de duizenden euro’s per

weten van de hoed en de rand en kunnen

jaar lopen.

voorkomen dat u voor onaangename en onverwachte situaties komt te staan.

Ook andere instanties tellen de inkomens van

Daarnaast is het noodzakelijk om één en

verschillende personen in deze woonvorm

ander te laten vastleggen bij een notaris.

weleens bij elkaar op. Het niet via een

Het in de toekomst splitsen van de woning

overeenkomst kunnen aantonen dat u twee

of het regelen van hypotheekbetalingen

verschillende huishoudens voert, leidt er

bijvoorbeeld. Aangeraden wordt dat ieder een

dan toe dat sociale voorzieningen mogelijk

eigen hypotheek neemt.

worden geweigerd.

36

FINANCIAL FOCUS

PORTRET PORTRET 3x

Product-as-a-service

PIONIERENDE BEDRIJVEN

‘Met zo’n businessmodel wordt het ineens interessant om wasmachines te ontwikkelen die langer meegaan.’

WILLEN WE IN 2050 DE KLIMAATDOELSTELLINGEN HALEN, DAN MOETEN WE IN RAP TEMPO OVER NAAR CIRCULAIRE VERDIENMODELLEN. DAT KAN BIJVOORBEELD MET PRODUCT-AS-A-SERVICE; IN PLAATS VAN EEN PRODUCT TE VERKOPEN,

STELT DE PRODUCENT HET ALS SERVICE BESCHIKBAAR TEGEN EEN MAANDBEDRAG. ER IS AL EEN AANTAL PIONIERENDE PARTIJEN. WIJ PORTRETTEERDEN ER DRIE.

FINANCIAL FOCUS

37

PORTRET

Product-as-a-service

Volle wasmanden ‘Onze wasmachines zijn nog maar het begin’ ‘De nieuwe generatie is er klaar voor: flexibele servicemodellen. Dat blijft niet bij Netflix, Spotify en Swapfiets. Wij geloven dat ‘pay per use’ wasmachines, -drogers en vaatwassers de wereld duurzamer maken. Het idee voor Homie begon ooit met een onderzoek van studievriendin Nancy, inmiddels professor in duurzame businessmodellen. Ze ergerde zich aan het feit dat huishoudelijke apparaten geproduceerd worden om na een paar jaar kapot te gaan.’

‘Tijdens een vakantie in Azië kwam Nancy een wasmachine tegen langs de kant van de weg. Eén van de dorpsbewoners had die daar geparkeerd, zodat iedereen er gebruik van kon maken. De gebruikers betaalden per wasbeurt. Met zo’n businessmodel wordt het ineens interessant om wasmachines te ontwikkelen die langer meegaan. Daarnaast wassen mensen bewuster en zuiniger.’

‘In Nederland wilde geen enkele fabrikant een ‘pay per use’ model ontwikkelen, omdat er geen bewijs was vanuit het bedrijfsleven. Ik twijfelde niet en heb mijn baan opgezegd om samen met Nancy de potentie te bewijzen.

Met een funding van TU Delft hebben wij zelf een tracker ontwikkeld. In de pilotfase plaatsen wij deze op de wasmachine bij mensen thuis. Daarmee houden we bij met welk programma iemand wast.

Gebruikers wassen de eerste maand gratis, daarna betalen ze per was. Een hete was is duurder dan een koude. De resultaten zijn goed: mensen wassen 20 procent duurzamer, dat komt vooral door het financiële voordeel. Ik merk dat ik zelf ook drie keer nadenk voordat ik die knop indruk.’

‘Voor de aanschaf van de apparaten hebben wij een aantal investeerders gevonden.

Homie kan pas echt de markt op als wij eigen pay per use wasmachines kunnen produceren. Inmiddels zijn wij aangehaakt bij een Europees project waarin we gezamenlijk een echte ‘pay per use’ machine ontwikkelen.’

‘De wasmachines zijn nog maar het begin. De volgende stap is een vaatwasser of een droger. Maar ook een koelkast kunnen wij zuiniger maken in productie en gebruik, bijvoorbeeld als je de juiste temperatuur instelt, de deur goed sluit en hem volstopt. Misschien delen wij in de toekomst bepaalde huishoudelijke apparaten wel met de buren in een gedeelde ruimte. Kun je nagaan hoeveel afval en grondstoffen het scheelt als het aantal wasmachines gehalveerd wordt.’

38

FINANCIAL FOCUS

FEITEN WIE /

COLIN BOM WAT /

CO-FOUNDER HOMIE, PAY PER USE WASMACHINES WWW /

HOMIEPAYPERUSE.COM

FINANCIAL FOCUS

39

Foto: Maurice Heesen

PORTRET

PORTRET

Product-as-a-service

Als kleding geen bezit is ‘Grote organisaties zijn helaas niet zo wendbaar’ ‘In mijn tijd bij G-Star heb ik MUD Jeans al eens voorbij zien komen. Een lease spijkerbroek, ik vond het meteen geniaal.

Geen idee dat ik twee jaar later mede-eigenaar zou worden. Ik werkte in een industrie waar marges het allerbelangrijkste waren. Door het boek ‘Abundance’ van Peter Diamandis kwam ik in aanraking met een nieuwe denkwijze. In tegenstelling tot veel doemdenkers stelt hij dat de wereld een betere kans heeft dan ooit om welvarend én duurzaam te worden.’

‘Ik kon niet anders dan kritisch naar mijn eigen vakgebied kijken waar kleding dagelijks wordt verbrand en bewerkt met pesticiden. Er zijn veel mogelijkheden om grondstoffen te sparen: minder water, minder chemicaliën, biologisch katoen. Bij G-Star was er zeker interesse, maar het ging mij lang niet snel genoeg. Bij een commercieel bedrijf moet alles direct financieel resultaat hebben. Elke dag werd ik ongeduldiger, totdat ik besloot mijn baan op te zeggen.’

‘Als vliegende keep adviseerde ik bedrijven over duurzame productie. Zo zat ik twee jaar later ineens bij MUD Jeans aan tafel. Ik vond het idee nog steeds geweldig, maar de uitvoering kon beter. Er was slechts één jeansmodel voor mannen en één voor vrouwen en de productie was nog niet volledig duurzaam. Toch geloofde ik in een circulaire jeans. In goed overleg met mijn vrouw besloot ik mij in te kopen. Inmiddels hebben wij een model ontwikkeld waarbij de consument gebruiker is in plaats van eigenaar. Na twaalf maanden leasen is de jeans afbetaald en kun je hem inruilen voor een nieuw model. Van de ingeleverde broeken maken wij nieuwe jeans.’

‘Mijn ex-collega’s uit de commerciële industrie kijken geïnteresseerd toe. Grote organisaties zijn helaas niet zo wendbaar. Het past niet in hun businessmodel om duurzame broeken te produceren, ze gebruiken duurzaamheid meer als marketingtool. De industrie is gewoon nog erg traditioneel. Kleding wordt veel geproduceerd in ontwikkelingslanden en gemaakt om kapot te gaan. Maar ik heb vertrouwen. Door robotisering en automatisering kunnen wij kleding in de toekomst dichterbij huis produceren.

In combinatie met het hergebruik van duurzame stoffen, kan de kledingindustrie volledig circulair worden. In de verre toekomst kunnen wij met een pot materiaal en een 3D-printer elke dag nieuwe kleren printen van dezelfde stof. Tot die tijd zijn wij de schakel die van jouw oude broek guilt free een nieuwe maakt.’

40

FINANCIAL FOCUS

FEITEN WIE /

DION VIJGEBOOM WAT /

COO EN CO-OWNER VAN

MUD JEANS SINDS 2015. MUD

JEANS WORDT VERKOCHT IN 28 LANDEN AAN 300 WINKELIERS EN ONLINE VIA DE WEBSHOP. WWW /

MUDJEANS.EU

FINANCIAL FOCUS

41

Foto: Maurice Heesen

PORTRET

PORTRET

Product-as-a-service

De stad van de toekomst ‘Dit concept gaat alle landsgrenzen over’ ‘Maarten en ik hebben wel honderd bedrijfsideeën gehad. Wij ontmoetten elkaar op de derde dag van ons uitwisselingsprogramma in Stockholm en waren meteen onafscheidelijk. Later werden wij huisgenoten in Amsterdam.

Regelmatig kwam één van ons thuis met een nieuw idee voor een fantastisch bedrijf. Ze sneuvelden allemaal totdat wij samen in een Car2go zaten in Amsterdam. Wij baalden van de enorme file, naast ons reden scooters en fietsers ons voorbij. In die auto bedachten wij hoe makkelijk het zou zijn om je in de drukke stad te vervoeren met shared e-scooters. Vier maanden na die autorit zegden wij onze baan op.’

‘Wij deden onderzoek naar de juiste markt, techniek en hardware. Dan denk je dat je heel wat hebt, maar uiteindelijk heeft het een jaar geduurd voordat wij de financiering rond hadden. Het nadeel is dat een shareconcept alleen werkt op grote schaal. Eén e-scooter kost al 6000 euro. Zonder trackrecord is het lastig om kapitaal op te halen.

Uiteindelijk hebben wij het geld bij elkaar gebracht via angel investeerders en crowdfunding uit ons eigen netwerk.’

‘Ineens was het zover: drie grote vrachtwagens met in totaal 108 groene e-scooters, een heel surrealistisch moment. De eerste gebruikers waren kennissen en vrienden. Als ik ergens een Felyx scooter voorbij zag rijden, groette ik altijd. Na een tijdje kreeg ik weleens vreemde blikken, dat was het moment dat ik besefte dat onbekende mensen de e-scooters ook gebruikten. Het blijft bijzonder, nog steeds maak ik een praatje als het even kan.’

‘Wij zijn absoluut geen ‘one trick pony’. In Amsterdam hebben wij 108 e-scooters zonder marketingbudget gelanceerd, in Rotterdam drie keer zoveel. Nu richten wij ons op andere Nederlandse steden, maar wij hebben ook internationale ambitie. Het mobiliteitsprobleem gaat de landsgrenzen over. In de stad van de toekomst wordt shared mobility alleen maar belangrijker. In 2050 woont 60 procent van de wereldbevolking in een stad, dan is er geen ruimte om allemaal een eigen vervoermiddel te bezitten. En dat is ook niet nodig. Auto’s worden aan de rand van de stad geparkeerd. In de stad maken mensen gebruik van vervoermiddelen op basis van hun realtime behoeftes. Ik denk dat wij hier een grote rol in kunnen spelen.’

42

FINANCIAL FOCUS

FEITEN WIE /

QUINTEN SELHORST WAT /

CO-FOUNDER FELYX, SHARED E-SCOOTERS. WWW /

FELYX.NL

FINANCIAL FOCUS

43

Foto: Maurice Heesen

PORTRET

Zoveel

E-WASTE is er nog nooit geweest

Niet recyclen of hergebruiken, maar weggooien. Dat is wat er wereldwijd met een groot aantal elektronische apparaten gebeurt. Alleen al in 2016, het jaar met de meest recente data, belandde er meer dan 44 miljoen ton e-waste op de afvalberg. Een hoeveelheid die naar verwachting verder oploopt.

De afvalberg groeit Zo hard zelfs, dat er met alle weggegooide apparaten in 2016 wel 4500 Eiffeltorens gebouwd kunnen worden.

WAT IS E-WASTE?

E-waste is een verzamelterm voor alle

elektronische apparaten of -onderdelen die tussen het afval belanden zonder te worden hergebruikt.

INVLOED VAN E-WASTE OP HET MILIEU EN ONZE ECONOMIE Uit 1 miljoen mobiele telefoons kan 20.000

De totale waarde van ruwe materialen in

Voor de productie van 1 computerkast en

Als alle weggegooide computers voortaan

pond koper, 20 pond palladium, 550 pond

e-waste wordt geschat op 55 miljard euro

-scherm is 1.5 ton water, 48 pond aan

worden gerecycled, levert dat jaarlijks

zilver en 50 pond goud worden hergebruikt.

in 2016. Dit is meer dan het bruto nationaal

chemicaliĂŤn en 530 pond aan fossiele

product in de meeste landen.

brandstoffen nodig.

44

FINANCIAL FOCUS

296 nieuwe banen op.

44.7mt 0.7 mt

41.8mt

2.2 mt

0.6 mt 1.9 mt 11.3 mt

INFOGRAPHIC

12% Laptop

10%

Flatscreen tv

8%

Wasmachine

6%

Airconditioning

4%

11.6 mt

2% 12.3 mt

0

5

10

15

20

25

30

PERCENTAGE WEGGEGOOIDE APPARATEN IN JAREN 11.7 mt

Stel: er worden in 2018 een miljoen laptops verkocht. Binnen vijf jaar verdwijnt 12% hiervan op de afvalberg. Na dertig jaar bezit niemand meer de laptop die in 2018 is

gekocht. Van alle wasmachines die in 2018 zijn verkocht, worden de meeste (6%) na 14 jaar weggegooid.

18.2 mt

16 mt

2021

52200000

miljoenton

2014

2016

OCEANIË AFRIKA

NOORD- EN ZUID AMERIKA EUROPA AZIË

Dagelijks verdwijnen er alleen al

416.000 mobiele telefoons tussen het afval.

Naar verwachting groeit de totale hoeveelheid e-waste wereldwijd met 8% per jaar.

De teller zou daarmee in 2021 op 52.2 miljoen ton staan.

WAT DRIJFT MENSEN OM ELEKTRONICA WEG TE GOOIEN? De prijzen worden lager: elektronica is betaalbaar voor iedereen We bezitten verschillende mobiele devices: een laptop, een telefoon en een tablet.

Er is een groei van nieuwe producten en

online services: producten verouderen snel.

74,2%

20%

Waar gaat elektronisch afval naartoe?

20% van alle elektrische apparaten wordt ingeleverd bij recyclepunten. 5.8% wordt aangetroffen tussen het huishoudafval. Dit gaat meestal om kleine elektronische apparaten zoals USB-sticks of elektrische tandenborstels.

Het overige gedeelte verdwijnt in het onbekende.

Dit afval wordt vermoedelijk verhandeld, gedumpt of op onzorgvuldige wijze vernietigd.

Het hergebruiken in plaats van

In Nederland produceren we

opnieuw produceren van 1 miljoen

23.3 kg e-waste per persoon, per jaar.

computers, bespaart genoeg energie om 3657 huishoudens een jaar van

5,8%

stroom te kunnen voorzien.

Bron: ITU en UNU

FINANCIAL FOCUS

45

Energiebronnen

WIE BETAALT DE ENERGIETRANSITIE? Iedereen is het eens over het belang van de energietransitie; de overstap van fossiele brandstoffen naar volledig duurzame energiebronnen zoals zonne- en windenergie.

De vraag is wie de veranderingen gaat betalen.

IN DE PORTEMONNEE

om alle benodigde energie op

De overgang van aardgas naar

te wekken, zeker niet in de

de afspraken die 195 landen

duurzame energiebronnen is

winterperiode. Huishoudens zijn

in 2016 in Parijs maakten om

in volle gang en richt zich op

dan deels aangewezen op externe

klimaatverandering te beperken.

huishoudens én bedrijven. Veel

(duurzame) elektriciteit. Daarmee

Recent kwam het klimaatpanel

nieuwbouwhuizen worden

is de overstap van gas naar

van de Verenigde Naties met een

al zonder gas gebouwd,

schone elektriciteit duurzaam,

rapport dat liet zien dat er meer

voorzien van veel betere

maar vanuit financieel oogpunt

maatregelen nodig zijn om de

isolatie, vloerverwarming en

op dit moment onaantrekkelijk.

CO2-uitstoot te beteugelen.

een warmtepomp in plaats

We zitten nu middenin de

van een CV-ketel. Ook voor

overgangsperiode waarin landen

bestaande woningen zijn er

het aandeel conventionele

diverse alternatieven voor gas.

energiebronnen zoals

Bijvoorbeeld een elektrische

huishoudens te beperken

kolencentrales verkleinen.

CV-installatie in combinatie

is energiebesparing – door

Nederland richt zich daarnaast

met een elektrische- of inductie

isolatie – een eerste stap. Een

op de overgang van aardgas naar

kookplaat. Dit levert deze

noodzakelijke stap bovendien:

duurzame energiebronnen. Een

huishoudens jaarlijks wel

het simpelweg dichtdraaien van

omvangrijke operatie: circa zeven

een forse kostenpost op. Uit

de gaskraan zou de vereiste

miljoen huishoudens in Nederland

berekeningen van de bank

elektriciteitsproductie voor

stoken en koken op gas. Bij de

bleek dat een gezin met twee

huishoudens verviervoudigen.

verbranding van zowel kolen als

kinderen de energiekosten per

Door energiebesparing in

gas komt CO2 vrij. De hoeveelheid

saldo ziet stijgen met ongeveer

woningen én kantoren hoeft

van deze fossiele grondstoffen is

1.900 euro per jaar. Een deel

straks slechts een deel van de

bovendien eindig. Veranderingen

van de stroomkosten kan

energiebehoefte uit gas te worden

zijn dus nodig, maar het is nog

worden opgevangen door in

vervangen door duurzame

niet duidelijk wie daarvoor de

zonnepanelen te investeren,

elektriciteit. ABN AMRO is

rekening krijgt.

maar het is vaak niet mogelijk

sinds 2016 bezig de kantoren

De energietransitie die we nu doormaken is het gevolg van

46

FINANCIAL FOCUS

ENERGIEBESPARING IS CRUCIAAL Om de kosten voor

EXPERTISE DUURZAAM

MEER BELASTING OP GAS, MINDER OP ELEKTRICITEIT De overheid wil op diverse manieren de

verduurzaming van woningen stimuleren.

Om ervoor te zorgen dat mensen hun huis

duurzamer verwarmen, zal de belasting op

aardgas de komende jaren stapsgewijs naar

in het land te verduurzamen.

boven en die van elektriciteit naar beneden

Alle filialen moeten uiterlijk in

gaan, zo is in het regeerakkoord afgesproken.

2030 gemiddeld energielabel A

Op Prinsjesdag kondigde de regering aan

hebben, een aanduiding voor de

dat de bijdragen in de energiebelasting op

meest energiezuinige gebouwen.

aardgas, elektriciteit en de zogenoemde

HUISEIGENAREN

Opslag Duurzame Energie (ODE) in 2019

omhoog gaan. Hoe deze verhoging precies

Diverse woningcorporaties zijn al begonnen met het verduurzamen van het woningbestand. Zij verwachten de investeringen op termijn

uitpakt voor individuele huishoudens, hangt

ONZEKERHEID OVER DE KOSTEN

af van het energieverbruik.

Energiebesparing levert

terug te verdienen door de

winst voor het milieu op,

hogere huur die men voor een

maar huiseigenaren kijken

comfortabele, energiezuinige

vanzelfsprekend ook naar het

huurwoning kan vragen.

financiĂŤle voordeel. Een deel van

toe om verduurzaming voor

Huiseigenaren moeten de

de investering kan in theorie

huishoudens ook op korte

verduurzaming van hun

worden terugverdiend via de

termijn aantrekkelijker te maken.

woning zelf opbrengen. De

lagere energierekening, maar

Ook is verdere innovatie nodig

overheid biedt financiĂŤle hulp

dat is natuurlijk afhankelijk van

om de kosten van verduurzaming

in de vorm van verschillende

de energieprijs in de toekomst

te laten dalen. Dat lijkt cruciaal

subsidies. Ook zijn er regelingen

(zie ook het kader). Juist de

om de energietransitie betaalbaar

die het mogelijk maken de

onzekerheid over kosten en

te houden en daarmee te

energiebesparende voorzieningen

opbrengsten weerhoudt veel

laten slagen.

zoals zonnepanelen en een

huiseigenaren ervan te investeren

warmtepomp tegen een lage

in verduurzaming van de

rente te financieren. De betaalde

eigen woning. Niet voor niets

rente is vaak fiscaal aftrekbaar.

neemt de druk op de politiek FINANCIAL FOCUS

47

48

FINANCIAL FOCUS

COLUMN

Millennials willen het verschil maken. Ze denken na over het verdelen van hun tijd. Welke baan past bij mijn idealen? Wat doe ik met mijn tijd? Hoe verklein ik mijn footprint? De nieuwe generatie filantropen gaat met deze kijk op de wereld heel bijzondere dingen doen.

‘Dan wil je niet één kind helpen, maar het hele dorp’ Als filantropiespecialist kom ik vaak in aanraking met

werd ik geconfronteerd met de armoedeproblematiek.

familiestichtingen. Verschillende generaties kunnen zo

Deze ervaring haalde mij even uit mijn eigen vertrouwde

allemaal op hun eigen manier hun steentje bijdragen.

omgeving en opende mijn ogen. De bevlogen medewerkers

De oudere generatie denkt vaak na over hun nalatenschap,

keken naar de kracht en mogelijkheden van elk kind, zo

terwijl de jongere generatie nú het verschil wil maken.

zorgden ze voor een goede basis. De één had bijvoorbeeld

Het vormgeven van een familiestichting is dan ook echt

een talent voor muziek, de ander ging als kleine

een proces, een reis waar je als familie samen instapt.

ondernemer aan de slag en verdiende geld met een riksja.

Voordat ik bij ABN AMRO MeesPierson begon, heb ik

Hoe kun je zoveel mogelijk goed doen met jouw tijd,

voor een familiestichting gewerkt. Daar raakte ik onder

energie en vermogen? Eigenlijk zou iedereen eens stil

de indruk van de persoonlijke betrokkenheid, de passie en

moeten staan bij die vraag. Gelukkig doen heel veel

de motivatie om zoveel mogelijk effect te willen bereiken.

filantropen dat ook. Zo verbindt de filantropische

Het gaat daarbij niet alleen om het doneren van geld,

beweging ‘effectief altruïsme’ filantropen over de hele

maar ook over oplossingen voor problemen in de wereld.

wereld met elkaar. Samen onderzoeken ze hoe ze optimaal resultaat kunnen behalen met hun gift.

Eigen ervaringen zorgen ervoor dat je doneert of schenkt

Dat soort initiatieven zorgen ervoor dat ik heel veel

vanuit een intrinsiek verlangen om zoveel mogelijk te

vertrouwen heb in de nieuwe generatie filantropen.

willen doen voor de wereld. Als je eenmaal weet wat het betekent om de schoolkosten van een kind in Malawi te financieren, dan wil je met datzelfde bedrag natuurlijk zoveel mogelijk kinderen in dat arme dorp helpen.

Zo’n ervaring is voor iedereen anders. Sommige ouders betrekken kinderen al heel jong bij de familiefilantropie.

Ze leggen een klein bedrag apart waar zussen, broers, neven en nichten gezamenlijk een goede bestemming voor mogen vinden.

Ook zonder geld kun je ervaren hoe het is om anderen te helpen. Tijd investeren is immers net zo belangrijk als geld. Zelf vertrok ik op mijn zeventiende naar India om

PERSOONLIJK

MAARTJE VAN AARDENNE

Specialist filantropie ABN AMRO MeesPierson

straatkinderen te helpen. Ik was jong, maar ik dacht; dat gaan we gewoon doen. Het was mijn eerste reis zonder ouders en ook mijn eerste reis buiten Europa. Daar

ONLINE

MAARTJE.VAN.AARDENNE@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

49

EXPERTISE BANKIEREN

Dubbele winst: sociaal én financieel

SOCIAAL ONDERNEMERSCHAP VERANDERT DE WERELD Veel ondernemingen dragen op een positieve manier bij aan de maatschappij, bijvoorbeeld door het sponsoren van de plaatselijke

ERIC BUCKENS manager ABN AMRO Social Impact Fund ERIC.BUCKENS@NL.ABNAMRO.COM

voetbalvereniging of door hun werknemers onder werktijd vrijwilligerswerk te laten doen.

Een sociale onderneming is van een andere orde: bij deze bedrijven is het op een positieve wijze bijdragen aan de maatschappij het bedrijfsmodel. Ze richten zich op dubbele winst: sociaal én financieel.

doel zonder daarbij de winst

onder andere door de behoefte

producten. Door het vermijden

uit het oog te verliezen. Een

aan kapitaal. Gelukkig komt er

van de tussenhandel krijgt de boer

voorbeeld is Scopeinsight

steeds meer kapitaal beschikbaar

bovendien een betere prijs voor

dat een methodiek heeft

voor sociale ondernemingen.

zijn producten. Hij kan daardoor

ontwikkeld om boerenbedrijven

ABN AMRO is één van de

op termijn meer in biologische

in ontwikkelingslanden te

partijen die gericht in sociale

landbouw investeren.

analyseren. Zo is voor de boeren

ondernemingen investeert.

snel duidelijk waar verbeteringen

Een klassiek voorbeeld is chocoladefabrikant Tony’s Chocolonely die zich richt op het verbeteren van de omstandigheden in de chocoladeketen. Het bedrijf is inmiddels één van de grootste leveranciers van chocoladerepen in Nederland. Maar Nederland telt vele honderden sociale ondernemingen. En hun aantal stijgt. ABN AMRO ziet kansen in sociale ondernemers. Niet alleen omdat zij met hun activiteiten de wereld een beetje beter maken, maar ook omdat de innovatieve bedrijfsmodellen voor verandering zorgen in traditionele bedrijven.

De bank investeert sinds vijf jaar in sociale ondernemingen via het ABN AMRO Social Impact Fund.

mogelijk zijn. Ook steeds meer hulporganisaties en lokale banken

MEETBARE IMPACT

VERANDERING

Grote ondernemingen werken

Het succes van de sociale

steeds meer nauw samen met

gebruiken de analyses van

ondernemingen inspireert ook

sociale ondernemingen. Die laatste

Scopeinsight als informatiebron

traditionele bedrijven. Zo

blijken vaak ook aantrekkelijke

bij het ontwikkelen van

vormde Renewi (het voormalige

overnamepartners. Het duurzame

hulpprogramma’s en projecten.

afvalbedrijf Van Gansewinkel)

ijsmerk Ben & Jerry’s is

Bijvoorbeeld om in te schatten

zichzelf in 2015 om van een

overgenomen door Unilever.

waar in bepaalde regio’s

afvalverwerker naar recycler

PostNL nam koeriersdienst

of voor bepaalde gewassen

van afval. Inmiddels wordt 89%

Validexpress over dat mensen

tekorten kunnen ontstaan.

van het afval dat de verwerker

met een handicap in dienst neemt

Het bedrijf werkt samen met

ophaalt gerecycled. Het helpt dat

en hen opleidt tot chauffeur.

een dochterorganisatie van de

de sociale impact die de bedrijven

Op die manier zorgen sociale

Wereldbank.

hebben steeds beter meetbaar is.

ondernemingen voor verandering

Zoals de vermindering van de

en innovatie binnen de economie,

Het winstgevende bedrijfsmodel

CO2-uitstoot of het aantal mensen

ook binnen traditionele

brengt bedrijven als Scopeinsight

dat vanuit een uitkering aan

ondernemingen.

ook dichter bij het sociale doel.

een baan kan worden geholpen.

Van alle startende bedrijven in

De impact is bovendien heel

Nederland gaat binnen de eerst

divers. Neem Willem&Drees dat

vijf jaar 40 tot 80% failliet,

biologische maaltijdboxen levert

afhankelijk van de sector. Bij

die bestaan uit producten van

sociale ondernemingen ligt dit

lokale boeren. Dat zorgt voor

percentage veel lager: 10 tot 2%.

vermindering van de uitstoot

Sociale ondernemingen

De bedrijven groeien gestaag,

door vervoer en koeling, maar

richten zich op het sociale

maar blijven vaak kleinschalig

ook de consument krijgt versere

ANALYSE VAN BOERENBEDRIJF

50

FINANCIAL FOCUS

FINANCIAL FOCUS

51

ETC.

dagelijkse inspiratie via

Daily Focus

Daily Focus is een dagelijkse nieuwsbrief van Financial Focus.

Daily Focus scant voor u de wereldwijde zakelijke media en biedt u een compacte selectie van het belangrijkste financiële nieuws. U ontvangt deze nieuwsbrief dagelijks om 8.00 uur.

U kunt zich aanmelden via financialfocus.nl/dailyfocus.

OVER ABN AMRO MEESPIERSON ABN AMRO MeesPierson is een handelsnaam van ABN AMRO Bank N.V. ABN AMRO Bank N.V. is gevestigd aan de Gustav Mahlerlaan 10 (1082 PP) te Amsterdam (Nederland). Het internetadres van ABN AMRO MeesPierson is abnamromeespierson.nl. ABN AMRO Bank N.V. heeft een bankvergunning van De Nederlandsche Bank N.V. en is opgenomen in het register van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) onder nummer 12000004. ABN AMRO Bank N.V. kan optreden als: ◆ aanbieder van betaal-, spaar- en kredietproducten; ◆ bemiddelaar en adviseur van betaal-, spaar-, krediet- en verzekeringsproducten; ◆ beleggingsonderneming voor alle beleggingsdiensten, beleggingsactiviteiten en nevendiensten.

Informatie over de klachtenregeling van ABN AMRO Bank N.V. en de geschilleninstantie waarbij ABN AMRO Bank N.V. is aangesloten kunt u vinden op abnamro. nl/klachtenregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024 (€0,10 per minuut). Op ABN AMRO Bank N.V. zijn het beleggers-compensatiestelsel en het depositogarantiestelsel van toepassing. Meer informatiedaarover kunt u vinden op: abnamro.nl/garantieregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024.

ABN AMRO Bank N.V. is ingeschreven in het Handelsregister K.v.K. Amsterdam onder nummer 34334259. Het BTW-identificatienummer van ABN AMRO Bank N.V. is NL820646660B01.

ALGEMENE DISCLAIMER De in dit document aangeboden informatie is opgesteld door ABN AMRO Bank N.V. en is bedoeld als informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De informatie mag daarom nadrukkelijk niet beschouwd

52

FINANCIAL FOCUS

worden als een advies of als een voorstel of aanbod tot 1) het aankopen of verhandelen van financiële instrumenten en/of 2) het afnemen van beleggingsdiensten noch als een beleggingsadvies. Beslissingen op basis van de informatie uit dit document zijn voor uw eigen rekening en risico. De informatie en de voorwaarden die van toepassing zijn op door ABN AMRO Bank N.V. aangeboden financiële instrumenten en beleggingsdiensten verleend door ABN AMRO Bank N.V. kunt u vinden in de Voorwaarden Effectendienstverlening ABN AMRO N.V. en het Informatieblad Effectendienstverlening ABN AMRO Bank N.V. die verkrijgbaar zijn via abnamro.nl/beleggen. Hoewel ABN AMRO Bank N.V. tracht juiste, volledige en actuele informatie uit betrouwbaar geachte bronnen aan te bieden, verstrekt ABN AMRO Bank N.V. expliciet noch impliciet enige garantie dat de aangeboden informatie in dit document juist, volledig of actueel is. ABN AMRO Bank N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten.

De in dit document opgenomen informatie kan worden gewijzigd zonder voorafgaand bericht. ABN AMRO Bank N.V. is niet verplicht de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. ABN AMRO Bank N.V. en/of haar agenten of onderaannemers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid ten aanzien van enige schade (met inbegrip van gederfde winst), die op enigerlei wijze voortvloeit uit de informatie die u in dit document wordt aangeboden of het gebruik daarvan. ABN AMRO Bank N.V. , of de rechthebbende, behoudt alle rechten (waaronder auteursrechten, merkrechten, octrooien en andere intellectuele eigendomsrechten) met betrekking tot alle in dit document aangeboden informatie (waaronder alle teksten, grafisch materiaal en logo’s).

Het is niet toegestaan de informatie uit dit document te kopiëren of op enigerlei wijze openbaar te maken, te verspreiden of te ver-menigvuldigen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO Bank N.V. of rechtmatige toestemming van de rechthebbende. U mag de informatie in dit document wel afdrukken voor uw eigen persoonlijk gebruik.

US PERSON DISCLAIMER ABN AMRO Bank N.V. (“ABN AMRO”) is niet geregistreerd als broker-dealer en investment adviser zoals bedoeld in respectievelijk de Amerikaanse Securities Exchange Act van 1934 en de Amerikaanse Investment Advisers Act van 1940, zoals van tijd tot tijd gewijzigd, noch in de zin van andere toepasselijke wet- en regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Tenzij zich op grond van de hiervoor genoemde wetten een uitzondering voordoet, is de beleggingsdienstverlening van ABN AMRO inclusief (maar niet beperkt tot) de hierin omschreven beleggingsproducten en beleggingsdiensten, alsmede de advisering daaromtrent niet bestemd voor Amerikaanse ingezetenen [“US Persons” in de zin van vorenbedoelde wet- en regelgeving]. Dit document of kopieën daarvan mogen niet worden verzonden of meegebracht naar de Verenigde Staten van Amerika of worden verstrekt aan Amerikaanse ingezetenen.

Onverminderd het voorgaande is het niet de intentie de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten te verkopen of te distribueren of aan te bieden aan personen in landen waar dat ABN AMRO op grond van enig wettelijk voorschrift niet is toegestaan. Een ieder die beschikt over dit document of kopieën daarvan dient zelf na te gaan of er wettelijke beperkingen bestaan tegen de openbaarmaking en verspreiding van dit document en/of het afnemen van de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten en zodanige beperkingen in acht te nemen. ABN AMRO is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van beleggingdiensten en/of beleggingsproducten die in strijd met de hiervoor bedoelde beperkingen zijn afgenomen.

COLOFON

06 // 2018 FINANCIAL FOCUS

is een uitgave van ABN AMRO

MeesPierson. De informatie in deze

uitgave is informatie in algemene zin

en is niet toegespitst op uw persoonlijke

situatie. Meer informatie hierover leest u in de disclaimer op pagina 52.

AFMELDEN

U kunt het abonnement opzeggen

Familiebedrijven Hoe regelt u de overdracht van uw onderneming aan uw kinderen?

DE VOLGENDE EDITIE VAN FINANCIAL FOCUS VERSCHIJNT IN FEBRUARI

via uw private banker.

Uitgever:

ABN AMRO MeesPierson

Concept & Realisatie: LVB

Drukwerkcoรถrdinatie

Hebt u vragen voor onze experts uit dit magazine? Zij helpen u graag!

U kunt altijd bellen met uw eigen private banker. Of met de assistenten van Private Assistance. Zij zijn bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 8.00 uur tot 22.00 uur en op zaterdag van 9.00 uur tot 17.30 uur.

020 - 343 43 43

Altavia Sumis

Redactieadres ABN AMRO

Redactie Financial Focus Postbus 283 (AA1040) 1000 EZ Amsterdam

Voor vragen of adreswijzigingen

Neem contact op met uw private banker.

ALEXANDER RAHUSEN Hoofd Private Clients Europa ABN AMRO Bank ALEXANDER.RAHUSEN@NL.ABNAMRO.COM HAN DE JONG Chief Economist bij ABN AMRO HAN.DE.JONG@NL.ABNAMRO.COM JAN WIRKEN

PETER PLEIJSANT

Omslagillustratie

Ella Nitters

Specialist vastgoed en DGA ABN AMRO MeesPierson PETER.PLEIJSANT@NL.ABNAMRO.COM JAN-WILLEM MEULENKAMP ABN AMRO Advisors JAN.WILLEM.MEULENKAMP@NL.ABNAMRO.COM MAARTJE VAN AARDENNE

Met nieuws na 15 november 2018 kon in deze uitgave geen rekening meer worden gehouden.

Financial Focus online

Op www.financialfocus.nl leest u meer artikelen over en uit de wereld van vermogenden.

Aandelen Analist

Specialist filantropie ABN AMRO MeesPierson

JAN.WIRKEN@NL.ABNAMRO.COM

MAARTJE.VAN.AARDENNE@NL.ABNAMRO.COM

ABN AMRO MeesPierson online

ASTRID VRIENS

van ABN AMRO MeesPierson vindt u op

RALPH WESSELS Hoofd Beleggingsstrateeg RALPH.WESSELS@NL.ABNAMRO.COM

Specialist Vermogensplanning

Informatie over producten en diensten www.abnamromeespierson.nl

ABN AMRO MeesPierson ASTRID.VRIENS@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

53

DRIJVENDE STADSBOERDERIJ

WIE /

PETER BELADON, DIRECTEUR

VAN HET GELIJKNAMIGE BEDRIJF WAT /

Niemand die meer raar opkijkt van een moestuin op het

dak van een stadswoning, maar nu wordt er in de haven van Rotterdam ook een drijvende stadsboerderij van 1200 m2

gebouwd. In december moet het project klaar zijn. Beladon verkleint met de stadsboerderij de afstand van boerderij

tot schap en maakt de stad met dit plan zelfvoorzienend.

De melkveehouderij kost 2 miljoen euro, maar vanwege de locatie wordt op transportkosten weer bespaard.

HOE /

De drijvende koeientuin telt drie verdiepingen en levert straks 800 liter melk per dag. De bovenste verdieping

bestaat uit klaver, gras en andere gewassen waarmee de dieren worden gevoed. De middelste verdieping bestaat

uit een omheinde wei die plaats biedt aan veertig koeien.

Op de onderste verdieping komt een fabriekje dat verse

melk verwerkt tot verkoopbare producten zoals yoghurt en kaas. Dit proces vindt achter glazen wanden plaats, zodat schoolkinderen en consumenten meer inzicht krijgen in waar hun zuivel vandaan komt.

WHATS NEXT? /

Zeer waarschijnlijk dat er meer drijvende boerderijen zoals deze zullen komen. EĂŠn van de Nederlandse

boerenorganisaties die samenwerkt met Beladon, zegt het concept in nog meer steden te willen toepassen. Er wordt

al gewerkt aan de ontwikkeling van een drijvende boerderij in Den Bosch.

MEER INFORMATIE IS TE VINDEN OP floatingfarm.nl

UITGELICHT MARKET

MEER

UITGELICHT www.financialfocus.nl