Financial Focus 2 2019

INSPIRATIE, MENINGEN EN VERHALEN UIT DE WERELD VAN VERMOGENDEN

De échte waarde van kunst FEATURE

DOSSIER

MEMORABEL AANDEEL

We willen allemaal nóg rijker zijn!

Een zeer kostbare passie

Groot ondanks recessies

Filosoof Karim Benammar

Kunst

Unilever

‘Er is geen investering waarin ratio en emotie zo naadloos in elkaar overgaan’ CHOY VAN DER HOOFT Managing Director

ABN AMRO MeesPierson

16 DOSSIER

De ĂŠchte waarde van kunst

8

Sleutelmoment Neelie Kroes

26 Aandelen.................................................. 25 Air Products

Fondsen...................................................... 29 Insight Sustainable Euro Corporate Bond Fund

Infographic........................................... 44 De automarkt: continu in beweging

Column......................................................... 48 Los maatschappelijke vraagstukken op zonder subsidie

Uitgelicht.................................................. 56 Artificial Intelligence met kruiden

4

FINANCIAL FOCUS

Markten

Wie wordt de nieuwe Mr. Europa?

30

Unilever

Groot ondanks recessies

INHOUD

FINANCIAL FOCUS // 02 // 2019 Financial Focus is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. De informatie in deze uitgave is informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. Meer informatie hierover leest u op pagina 52.

37

Portretten

Nieuwe generatie vastgoedondernemers

MEER MEDIA DAILY FOCUS DAGELIJKSE NIEUWSBRIEF Selectie nieuws en achtergronden uit de internationale media FINANCIALFOCUS.NL CONTENTPLATFORM Blogs van specialisten, artikelen, video’s & het magazine VIMEO VIDEOKANAAL FINANCIAL FOCUS Met reportages, achtergronden & interviews

32

Feature

We willen allemaal nóg rijker zijn!

FINANCIAL FOCUS ONLINE Veel artikelen uit deze uitgave kunt u ook online terugvinden en makkelijk delen.

Op de website van Financial Focus vindt u veel meer video’s, artikelen en verhalen uit de wereld van vermogenden, blogs en nieuwsberichten van de specialisten van ABN AMRO MeesPierson.

WWW.FINANCIALFOCUS.NL CONTACT MET ONS? Hebt u vragen naar aanleiding van artikelen in deze uitgave? Bij veel artikelen staan contactgegevens van de betrokken specialisten. Op pagina 53 vindt u algemene contactgegevens. En uiteraard ontvangt uw private banker graag uw vragen of verzoeken om meer informatie.

FINANCIAL FOCUS

5

6

FINANCIAL FOCUS

VOORWOORD

De échte waarde Een bronzen beeld, een oude meester, een iconische foto, een zeldzaam juweel of een oud boek. Het is kunst en tegelijkertijd heeft het met persoonlijke smaak te maken.

Wel heeft alle kunst één ding gemeen: de liefkozende blik van de liefhebber. Want kunst draait om passie. Het gaat om de onweerstaanbare drang om vooral maar te blijven kijken en te genieten van het kunstobject. Maar als iets zo persoonlijk is, hoe duid je dan de waarde van kunst? Is de échte waarde van kunst niet juist het bezitten ervan, of juist het pure genieten?

Hoe dan ook, kunst is een zeer kostbare hobby. Er is geen investering waarin ratio en emotie zo naadloos in elkaar overgaan. Maar als we de parallel trekken met verliefd zijn, is het ook in die situatie verstandig om weleens een rationele beslissing te nemen. Als u kunst bezit of wilt bezitten, is kundig advies en ondersteuning dus van belang.

Daarom biedt ABN AMRO MeesPierson een breed pakket aan diensten om klanten nog beter te adviseren op het gebied van kunst.

De Art Advisory Service biedt een totaalpakket; van advies over, aankoop, verkoop en bruikleen tot taxaties en verzekeringen. In ons dossier op pagina 16 leest u hier alles over en krijgt u vooral een volledige weergave van alle aspecten die bij kunstbezit komen kijken.

PERSOONLIJK

CHOY VAN DER HOOFT Managing Director ABN AMRO MeesPierson CHOY.VAN.DER.HOOFT-CHEONG@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

7

SLEUTELMOMENT NEELIE KROES

‘De feiten over het milieu lieten mij geen andere keuze’ HET KABINET LUBBERS-II VIEL AAN HET EIND VAN DE JAREN ’80 OVER HET ZOGENAAMDE REISKOSTENFORFAIT: EEN TEGEMOETKOMING IN DE KOSTEN VOOR WOON-

WERKVERKEER. DE REGERING, INCLUSIEF MINISTER VAN VERKEER EN WATERSTAAT NEELIE KROES, WILDE DIE REGELING AFSCHAFFEN. HAAR EIGEN PARTIJ, DE VVD, SPRONG IN DE BRES VOOR DE AUTORIJDENDE FORENS. NEELIE KROES ONDERSTREEPT BIJNA DERTIG JAAR LATER DAT HAAR WORTELS GROTENDEELS IN DE TRANSPORTBRANCHE LIGGEN, MAAR DAT ZE ALS MINISTER OPSCHOOF VAN AUTO-MINDED NAAR MILIEUBEWUST.

KROES: ‘IK HIELD VAST AAN HET PRINCIPE DAT WE VOLGENDE GENERATIES NIET MOETEN BELASTEN MET DE ONHERSTELBARE GEVOLGEN VAN GROEIEND AUTOVERKEER. MIJN PARTIJ, DE VVD, SLOEG DESTIJDS EEN ANDERE RICHTING IN.’

LEES MEER

SLEUTELMOMENTEN www.�nancialfocus.nl

8

FINANCIAL FOCUS

SLEUTELMOMENT

SLEUTEL

MOMENTEN

1989

KABINET LUBBERS-II VALT

SLEUTELMOMENT

Neelie Kroes, oud-politicus en voormalig Eurocommissaris.

De val van het kabinet Lubbers-II, op 7 november 1989, luidde voor Neelie Kroes niet alleen haar tijdelijke afscheid van de politiek in. Het was ook haar

‘coming out’ als milieubewuste liberaal, die erkende dat de ongetemde groei van het autoverkeer onwenselijk is voor de leefomgeving. ‘De groeiende stapel verontrustende milieurapporten en de feiten die erin stonden, lieten mij geen andere keuze.’

2007 De eerste smartphone zoals wij die nu kennen, de iPhone, ziet het licht.

Kroes: ‘Dankzij smartphones hebben we een enorme kans mobiliteit Foto: Erik van der Horst

wereldwijd slimmer te sturen, en het milieu daarmee te ontlasten.’

FINANCIAL FOCUS

9

WAAROM IS DE VAL VAN HET KABINET LUBBERS-II EEN SLEUTELMOMENT VOOR U?

Het betekende allereerst het einde van mijn politieke loopbaan. Die zou veel later weer een vervolg krijgen, maar dat kon ik toen niet weten.

WAREN ER ACHTERAF NOG MEER BETEKENISSEN?

Zeker. Na acht jaar in drie kabinetten te hebben gediend, eerst als staatssecretaris en later als minister, wilde ik mijn horizon verbreden en in het buitenland gaan werken. Door de val van het kabinet kwam die internationale ambitie ineens sneller dichterbij. En ook privé had dat consequenties: omdat mijn man die stap niet zag zitten, gingen we scheiden.

DE CONFLICTSTOF VAN TOEN - ZORGEN OM HET MILIEU, EEN SCHONERE LUCHT - LIJKT BOL VAN BETEKENIS.

Absoluut. Vanuit mijn achtergrond, mijn betrokkenheid bij de transportsector, was ik lange tijd auto-minded. Naarmate ik langer minister was en de stapel verontrustende milieurapporten steeds hoger werd, kwam ik tot de conclusie dat we voor volgende generaties

10

FINANCIAL FOCUS

SLEUTELMOMENT in de bres moesten springen. Het principe verantwoord om te gaan met onze gezamenlijke toekomst, verklaart waarom ik de afschaffing van het reiskostenforfait steunde.

NU ZOU MEN ALGAUW CYNISCH ZEGGEN: ‘KLOPTEN DE FEITEN IN DIE RAPPORTEN WEL?’

De Club van Rome en de Verenigde Naties zijn gezaghebbende afzenders waarvan je de rapporten niet zomaar even in een la schuift.

De decennia erna hebben ook uitgewezen dat deze rapporten de vinger wel degelijk op de zere plek legden.

ALS IK U GOED BEGRIJP, IS UW MILIEUBEWUSTZIJN EEN RIJPINGSPROCES VAN JAREN GEWEEST.

Inderdaad. Eén van de rode lijnen in mijn leven vindt zijn oorsprong in het bombardement van Rotterdam, waar ik als kind ben opgegroeid en waarvan ik de gevolgen heb gezien. Vragen als ‘waarom voeren landen oorlog?’ en ‘waarom gaan individuele mensen over tot geweld?’ hebben me ertoe aangezet politiek actief te willen zijn. De gedachte ‘dit nooit meer’ is voor mij en veel van mijn generatiegenoten leidraad geweest.

Als je dan een ramp in slow motion ziet ontstaan die het leven van volgende generaties bedreigt en ons opnieuw ernstig kan schaden, moet je kleur bekennen. Ook als partijgenoten dat niet zien zitten.

U WILDE OP Z’N MINST NOG EEN ANDER, VEEL MINDER PERSOONLIJK SLEUTELMOMENT NOEMEN. Jazeker. De introductie van de allereerste smartphone, de iPhone uit 2007, beschouw ik als een mijlpaal.

WAAROM IS DIT VOLGENS U OOK EEN SLEUTELMOMENT?

Omdat de smartphone ons leven drastisch heeft veranderd. En ons de data levert waarmee we de verkeersstromen van de toekomst slimmer kunnen sturen, zodat we het milieu minder hoeven te belasten. Of én hoe we die data daarvoor gaan inzetten, is een politieke kwestie. Maar dát we die data hebben, is een enorme kans.

OVER NEELIE KROES Neelie Kroes wordt op 19 juli 1941 geboren in Rotterdam. Ze voltooit haar studie economie en wordt in 1971 voor de VVD gekozen in de Tweede Kamer. Ten tijde van het kabinet Lubbers is Neelie Kroes minister van Verkeer en Waterstaat, maar ze stapt uit de politiek als Kabinet LubbersII valt. Neelie Kroes wordt President van Nyenrode Business Universiteit en bekleedt diverse internationale commissariaten bij o.a. Lucent Technologies, ProLogis, Volvo Group, Thales Group, Brambles en P&O Nedlloyd. Van 2004 tot 2014 is zij Europees commissaris, de laatste termijn is zij tevens vice-voorzitter van de Europese Commissie.

Ook gaf ze het Nederlands startup-landschap als Special Envoy van StartupDelta een flinke boost. Momenteel is zij board member van verschillende (inter)nationale ondernemingen waaronder Salesforce en zet zij zich in voor Amref Flying Doctors, het Rijksmuseumfonds, Stichting Little Bitz en het Vrouwenhart.

FINANCIAL FOCUS

11

200jaar

Beurshistorie VAN TRANSPORT NAAR TECH

In de afgelopen 200 jaar zijn er behoorlijk veel verschuivingen op de Amerikaanse beurs geweest. Opvallend is het aandeel van de logistieke sector: het ging van prominent aanwezig in 1880 naar minst goed vertegenwoordigd in 2018.

1900 - 2018 Finance

Als we één ding van de beurs kunnen leren, dan is het dat de toekomst niet te voorspellen is. Rond 1880, vlak na de Amerikaanse Burgeroorlog, investeerde de VS volop in het aanleggen van spoorwegen. De beurs bestond op dat moment voor zestig procent uit spoorweggerelateerde aandelen.

Transports

Utilities

Consumer

Real Estate

De grote economische depressie bracht daar rond 1930 verandering in. Bovendien veroverden andere sectoren langzaamaan meer marktaandeel: met het verstrijken van de tijd was de logistieke industrie niet meer als enige aanwezig op de beurs. Investeerders stopten hun geld steeds vaker in opkomende industrieën, waar nutsbedrijven, staalbedrijven en energiebedrijven onderdeel van uitmaakten.

In de jaren ‘90, toen de internetbubbel opkwam en technologische ontwikkelingen nieuwe sectoren voortbracht, leek er zelfs nog maar weinig over van de gloriedagen die de logistieke industrie ooit op de beurs beleefde. Vandaag de dag verdient het grootste deel van de Amerikaanse bedrijven geld met informatietechnologie, communicatie of gezondheidszorg: allemaal sectoren die aan het begin van de 20e eeuw niet bestonden of waar nauwelijks markt voor was. De rigoureuze overgang van een industrie die ooit de meest prominente positie op de beurs had en nu de minste, wekt tenminste één belangrijke vraag op: hoe ziet de markt er over 100 jaar uit?

12

FINANCIAL FOCUS

Industrials

Materials

Consumer

Energy

Communications

Information Tech

Health Care

40

30

20

10

0

0

10

20

30

Finance 20%

Finance 19%

Transports 38%

NEW Communications 14%

Energy 8%

NEW Information Tech 12%

Bron: visualcapitalist.com

40

INFOCUS

China ervaart traagste BBP-groei in 29 jaar Politieke spanningen met de VS zorgen voor een afvlakking van de Chinese economie. Dat stelt één van China’s machtigste zakenvrouwen, Zhang Xin. Van een instorting is volgens haar geen sprake, maar voor het eerst sinds tijden zag ze de groei van het bruto binnenlands product wel stagneren.

De handelsoorlog tussen de twee grootste economieën is inmiddels al maanden aan de gang. In 2018 maakte de VS bekend naast de 25% op staal, ook andere Chinese producten met een extra hoge heffing te belasten. In reactie daarop rekende China een hogere heffing over onder andere wijn en vlees uit Amerika.

Terwijl de export van China ondanks de handelsoorlog nog altijd met 10% groeit en er zelfs 16% meer is geïmporteerd dan in 2017, blijft de groei van het bruto binnenlands product flink achter. Dat is voor het eerst sinds 29 jaar. Volgens zakenvrouw Xin, die met haar vastgoed de skyline van Beijing heeft gevormd, komt dit vooral door de verzwakte stemming die er in haar land heerst.

‘Een goedlopende economie is gebaseerd op positief sentiment, op vertrouwen. Nu concrete oplossingen tussen Washington en Bejing uitblijven, is dat vertrouwen volledig weggeslagen.’

Automerk Jaguar Land Rover kondigde onlangs al drastische bezuinigingen aan na sterk tegenvallende verkopen in China. Ook technologieconcern Apple liet weten dat de omzet in het land zorgwekkend was. Toch zal er volgens Xin meer moeten gebeuren voordat de Chinese economie volledig instort. De afgelopen maanden kwam China met een aantal maatregelen om minder afhankelijk te worden van

Bron: finance.yahoo.com

de export. ‘Waar het voorheen vrij lastig was om een lening bij de bank af te sluiten, zijn de regels voor het verstrekken van leningen nu versoepeld’, stelt Xin. Wellicht een verstandig beleid, want Trump kondigde in februari aan nog eens 267 miljard dollar aan extra heffingen door te voeren. Dat zou betekenen dat niet een gedeelte, maar vrijwel de hele export van China naar de VS getroffen wordt.

FINANCIAL FOCUS

13

Tulpenmanie 2.0

‘ Stel dat je voor een Bitcoin dezelfde prijs als een grachtenpand betaalt’ Exploderende prijzen zorgen begin 2018 voor een euforische stemming bij bitcoinhandelaren. Met € 20.000 bereikt de digitale munt een recordhoogte. Datzelfde jaar nog spat de bel uiteen. Het is een ontwikkeling die ons bekend in de oren klinkt, want maakte Nederland dit niet al eerder mee?

TULPBOEK Negen generaties lang heeft de familie Six een groot aantal kunstwerken, waaronder diverse Rembrandts, verzameld. Deze zijn onder de naam ‘Collectie Six’ ondergebracht in een stichting. Aanvankelijk leek het erop dat er geen kostbare stukken meer in de familie waren, totdat het Tulpboek boven water kwam. De Collectie Six doet nu een poging dit boek aan te kopen en te behouden voor het cultureel erfgoed van Nederland. Daarmee wordt voorkomen dat het in internationale handen valt en ook als losse pagina’s wordt verkocht. ‘Dit boek hoort in Nederland thuis, het is onderdeel van onze cultuur’, aldus Jan Six van Hillegom.

De ANBI-stichting is daarom op zoek naar schenkers.

Meer informatie: collectiesix.nl

14

FINANCIAL FOCUS

Het Maechdeken van Enchuyse: 2000 gulden.

Of de Bruijne Purper: 2025 gulden. Nee, in het jaar 1634 gaat het niet over een landgoed of kasteel. Dit zijn de prijzen van min of meer gewone tulpenbollen die in het Tulpboek staan.

De met de hand geaquarelleerde catalogus uit de zeventiende eeuw is in het bezit van enkele leden van de familie Six. Het boek is het, nog enige intacte, bewijs van de eerste speculatieve bubbel uit de wereldgeschiedenis.

De tulpenmanie is een standaardvoorbeeld geworden van beursspeculatie. Als de eerste tulpenbol begin 1600 vanuit Kazachstan via Turkije in Nederland aankomt, wordt de tulp vrijwel meteen een statussymbool. De prijzen lopen met de jaren enorm op. Op het hoogtepunt, zo rond 1636, wordt voor een tulpenbol zelfs evenveel betaald als voor een grachtenpand.

‘Stel je voor dat je voor een Bitcoin de prijs van een grachtenpand neerlegt, zo’n € 1,4 miljoen euro. Pas dan kom je in het gedachtegoed van de tulpenmanie’, stelt Jan Six van Hillegom. Het Tulpboek toont prijzen oplopend van 50 tot 3.000 gulden. Een record was de verkoop van de beroemdste tulpenbol, de Semper Augustus.

Deze tulp werd in Haarlem voor 6.000 gulden verkocht. Aan de tulpenmanie komt op 5 februari 1637 definitief een eind als de prijs gigantisch keldert en een tulpenbol, net zoals vandaag, vrijwel niks meer waard is. Nu is het vooral het Tulpboek zelf dat een enorme waarde van € 750.000 vertegenwoordigt. Met 104 afbeeldingen valt de prijs per prent daarmee vooralsnog hoger uit dan de huidige waarde van de Bitcoin.

Bron: SCP

COLUMN In 2009 zette de Amerikaanse beurs naar aanleiding van de financiële crisis zijn bodem neer. Sinds dit dieptepunt lijkt er aan de opgaande markt, de zoge heten bullmarkt, geen eind te komen.

Nadert de Amerikaanse bullmarkt zijn einde?

Daar lijkt vooralsnog geen sprake van. Sterker nog: wij als ABN AMRO verhogen onze economische verwachtingen voor 2020 licht en blijven positief over Amerikaanse aandelen. In tien jaar steeg de S&P 500, de aandelenindex van de Verenigde Staten, met 317 procent. Inclusief geherinvesteerde dividenden was het totale rendement zelfs 414 procent.

Hiermee bleef de VS de wereldindex ruim voor, dat met dividenden slechts 285 procent steeg. De vraag die veel beleggers bezighoudt: komt er ooit een einde aan die stijgende lijn? Voor 2019 hebben wij onze economische groeiverwachtingen voor de VS naar beneden bijgesteld: van 2,7 naar 2,3 procent. De start van het jaar is zwakker dan verwacht. Dit komt omdat de maakindustrie vertraagt en omdat een groot deel van de Amerikaanse overheid bijna heel januari dicht was. Maar, voor het tweede en derde kwartaal verwachten wij een sterk herstel, met groei die ruim boven trendmatige groei ligt.

Ook hebben wij onze economische groeiverwachtingen voor 2020 licht naar boven bijgesteld: van 1,7 naar 1,9 procent. Dit is het effect van de FED die het rustig aan blijft doen en van Trump die waarschijnlijk door overheidsuitgaven de economie blijft stimuleren. Dit alles heeft tot gevolg dat de voorspelde groeivertraging in 2020 afzwakt en dat de economie nu rond de trend blijft groeien.

Toch prijst de obligatiemarkt een serieuze groeivertraging in. Zo is eind maart de Amerikaanse rentecurve omgekeerd. Dit houdt in dat de korte rente (driemaands) boven de lange rente (tien jaars)

is uitgekomen. Dit is een zeer serieus recessiesignaal. De laatste zeven keer dat dit gebeurde, volgde altijd een recessie. Wel duurt het gemiddeld nog zo’n vier a vijf kwartalen voordat de economie in een recessie belandt. Financiële markten lopen daarop vooruit, maar het is te vroeg om daar nu al volledig op te anticiperen.

Vooralsnog lijkt de bullmarkt verlengd te worden en dat is positief. Binnen ontwikkelde markten hebben wij een voorkeur voor Amerikaanse aandelen ten opzichte van Europese.

De Amerikaanse bedrijfsdynamiek is beter en de winstverwachtingen voor volgend jaar, liggen hoger.

PERSOONLIJK RALPH WESSELS Hoofd Beleggingsstrategie ABN AMRO RALPH.WESSELS@NL.ABNAMRO.COM ONLINE

TWITTER > @RALPHSFOCUS

FINANCIAL FOCUS

15

DOSSIER KUNSTMARKT

De échte waarde van kunst

16

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER 18

Wat is kunst en hoe koopt u het aan?

21

Art Advisory Service

22

Kunst erven en erfbelasting

24

Kunstbezit en de fiscus

Kunstbeurs TEFAF is net achter de rug. Misschien was u er zelf bij, heeft u uw ogen goed de kost gegeven, én bent u van plan om eindelijk dat ene objet d’art aan te schaffen. Welke stappen zet u daartoe en wat mag u absoluut niet vergeten?

Kunst is een zeer kostbare passie. Dat vraagt om een speciale aanpak, zowel bij het starten van een kunstverzameling als bij de momenten van de koop en verkoop. Ook verzekeren is een verhaal apart. Bij al deze beslissingen is een gedegen ondersteuning van groot belang.

Bernt Kok, Sr. Banker Private Wealth Management, en Geert Offergelt, Hoofd Private Insurance, praten u bij en vertellen wat de bank voor u kan betekenen.

KUNST IS IN TREK

Volgens de laatste cijfers gaat het goed met de kunstmarkt. In 2017 nam de omzet van wereldwijde kunstverkoop toe naar bijna € 52 miljard, een stijging van 12% ten opzichte van het jaar ervoor. De Verenigde

Staten nemen het leeuwendeel van het marktaandeel voor hun rekening. Met een marktaandeel van 42% blijft de VS de grootste kunstmarkt. China overvleugelt nipt het Verenigd Koninkrijk, met een marktaandeel van respectievelijk 21% en 20%.

Naar schatting van ABN AMRO MeesPierson bezit ruim 30% van de high net worth individuals - mensen met een vrij besteedbaar vermogen van minstens een miljoen dollar kunst. Bernt Kok: “Door de tijd heen zie je duidelijke verschuivingen in smaak. De laatste jaren veranderde de smaak van oude meesters naar contemporary art. De kunstmarkt is zeer volatiel en is sterk onderhevig aan mode, smaak en trends. Daarom is voorzichtigheid

geboden bij het aanschaffen van kunst. Ga alleen met de beste adviseurs in zee om de grillige markt zo goed mogelijk te navigeren.

Er is momenteel veel liquiditeit in de markt.

Vermogenden willen hun liquiditeiten laten renderen en dat is met deze rentestanden niet altijd even gemakkelijk. Investeren in kunst kan een interessante optie zijn: buiten aandelen of vastgoed, is kunst een aparte asset class en investeren in kunst kan dienen om uw beleggingsportefeuille te spreiden.

FINANCIAL FOCUS

17

WAT IS KUNST EN HOE KOOPT U HET AAN? Wat is nu kunst? Dat is een complexe vraag, die

voor het gemak beantwoord kan worden met: kunst is dat wat volgens mensen als kunst geldt. Dat is

minder triviaal dan het lijkt, want het maakt duidelijk

dat niet alleen een Rembrandt kunst is, maar dat een Ferrari 250 GTO dat ook is. Buiten de oude meesters en de auto’s, verwijst kunst ook naar fotografie,

antieke kaarten, meubels of servies, naar Chinees

en Japans porselein en naar Joodse kunst. Maar ook horloges, juwelen, postzegels en topwijnen kunnen onder deze definitie worden geschaard.

18

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER

Joop van Caldenborgh Grootste particuliere kunstcollectie van Nederland ‘Swimming Pool’ van Leandro Erlich is speciaal voor Museum Voorlinden ontworpen. Het is één van de permanente kunstwerken uit de Caldic collectie.

DRIJVENDE KRACHT

Hoewel kunst dus kan worden opgevat als een apart onderdeel van het vermogen (asset class), is het financiële aspect veelal niet de belangrijkste drijfveer om in kunst te investeren.

Bernt Kok: “Het grote verschil tussen investeren in kunst en andere investeringen of kostbaar bezit, is dat kunst gepaard gaat met passie.

Het hart van de klant gaat sneller kloppen. In die zin is het vergelijkbaar met filantropie: de emotionele betrokkenheid is hoog.

Een andere gelijkenis met filantropie is dat alleen emotie niet genoeg is. Om een mooie collectie aan te leggen en de juiste artistieke en financiële keuzes te maken, is er ook deskundigheid nodig. Daarin kunnen wij de klant ondersteunen. Het is belangrijk dat

iemand voorafgaand aan het samenstellen van een kunstverzameling bepaalt wat hij of zij graag wil.”

Kunst staat hoog in de piramide van Maslow.

“Als aan andere behoeftes is voldaan, gaat (het aankopen van) kunst een rol spelen”, vervolgt Kok. “Daarbij komt dat het verwerven van kunst om een zeker beschikbaar vermogen vraagt, afhankelijk van de wensen van de klant. Algemeen gezegd kunnen we drie drijfveren onderscheiden voor het verwerven van kunst. In de eerste plaats, zoals gezegd, de emotionele waarde. Daaronder scharen we ook het mooi vinden van een bepaalde stroming, werk of kunst in zijn algemeenheid.

Hier zit dus een emotioneel en een esthetisch component in. Deze drijfveer geldt misschien

wel voor tachtig procent van de mensen die kunst verzamelt en bezit. Verder speelt investeren een rol. Het verwerven van de juiste kunst, geholpen door de juiste adviseurs, kan leiden tot een interessante investering.

Weliswaar is een minderheid hierdoor gedreven, maar de kunstmarkt kan een plek voor mooie rendementen zijn. Tot slot is er een kleine groep kunstbezitters die kunst vooral ziet als hedge tegen inflatie of spreiding van vermogen.”

Het aan- en verkopen van kunst is geen vastomlijnd proces. Er zijn verschillende manieren om dat te doen. Bernt Kok: “Een belangrijke voorwaarde is kennis in huis hebben. Menigeen die een serieuze collectie wil opbouwen, moet zelf deskundig zijn

FINANCIAL FOCUS

19

of gebruik kunnen maken van de diensten van een heel goede curator. In dat laatste geval is het belangrijk om op te trekken met iemand die uw smaak kent. Als een klant een kunstobject op het oog heeft, kan hij de hulp van zijn eigen kunstkenner inschakelen, maar ook de bank kan deskundig advies geven.

Kintsugi Therapeutisch Kintsugi is de Japanse kunstvorm om scherven van aardewerk met goud te lijmen. Het is een therapeutische metafoor: je laat de littekens zien, in plaats van ze te verbergen. Het woord kintsugi komt van het Japanse woord kin (goud) en tsugi (verbinding). Letterlijk dus goudverbinding, maar als kunstvorm gaat het om ‘met goud herstellen’.

20

FINANCIAL FOCUS

ABN AMRO MeesPierson heeft eigen kunstexperts in huis en kan de klant begeleiden bij zowel aan- als verkoop. Eén van de voordelen van de bank, is dat wij kunnen leunen op een netwerk van vermogende klanten. Dat is om ten minste twee redenen gunstig: in de eerste plaats kunnen we vraag en aanbod aan elkaar koppelen. Wellicht is klant A op zoek naar een werk dat klant B van de hand wil doen. Wij kunnen die partijen

DOSSIER ART ADVISORY SERVICE Om klanten nog beter van dienst te kunnen zijn, start ABN AMRO MeesPierson een pilot om klanten nog beter te adviseren op het gebied van kunst. De Art Advisory Service is gericht op optimale ondersteuning voor klanten bij het aan- en verkopen van kunst. De Service biedt een totaalpakket, van advies over bruikleen tot taxaties en verzekeringen. Een voordeel is dat transacties kunnen plaatsvinden binnen de beslotenheid van het netwerk van de bank. Via de Art Advisory Service kunnen vraag en aanbod van klanten aan elkaar gekoppeld worden, zonder dat de openbaarheid van een veilinghuis wordt opgezocht. Zo worden klanten bij elkaar gebracht die elkaar anders wellicht niet hadden gevonden. De Art Advisory Service levert maatwerk en werkt enkel met (wereldwijd) erkende experts. Dit gaat verder dan taxatie en verzekeringen: de experts kunnen ook helpen met conserveren en restaureren van kunst, het uitbreiden van uw kunstcollectie, onderhandelen over prijs of fees, en advies geven over erfbelasting in relatie tot kunst.

bij elkaar brengen. In de tweede plaats is de privacy gewaarborgd. Samen met haar 100% dochteronderneming Neuflize OBC is ABN AMRO MeesPierson de enige bank in Nederland en Frankrijk die een serieuze Art Service heeft.”

VERZEKEREN: ONTERECHTE ANGST VOOR HOGE PREMIES

‘Alles van waarde is weerloos,’ dichtte Lucebert. Kunst is doorgaans kwetsbaar, maar dat wil zeker niet zeggen dat het onverzekerbaar is óf dat de premies torenhoog zijn. Integendeel, kostbare objecten zijn goed te verzekeren en tegen premies die klanten doorgaans als verrassend redelijk ervaren.

Geert Offergelt: “Kunst verzekeren is geen hogere wiskunde. Het verzekeren van een

kunstwerk begint met twee vragen: wat is het en hoeveel is het waard? Hierbij is een taxateur onmisbaar. Het is van groot belang om een goede taxateur in de arm te nemen. Een taxateur moet deskundig zijn, de kunstwereld goed kennen en liefst gecertificeerd zijn. De taxateur stelt in de eerste plaats vast of het object in kwestie wel daadwerkelijk het kunstwerk is dat het verondersteld wordt te zijn. Is het een Rembrandt, is het een leerling, of iemand uit de school van de meester?’’ ‘‘Ook kijkt de taxateur of het niet om een vervalsing gaat. Hierna wordt beoordeeld wat de actuele marktwaarde van het kunstwerk is.

Na deze fase kan een passende verzekeringsoplossing worden gezocht. Dit gaat niet zonder

een taxatierapport. Ik merk weleens dat cliënten - ook wanneer ze een serieuze collectie hebben - hun kunst niet verzekeren. Dit komt enerzijds doordat ze niet precies weten hoeveel deze waard is en anderzijds omdat ze hoge premies vrezen. Ik wil benadrukken: die premies hoeven in de praktijk helemaal niet zo hoog te zijn.”

Volgens Offergelt verdient het uiteraard aanbeveling om kunst wel te verzekeren.

“Het spreekt voor zich dat een autoverzekering niet past bij een Van Gogh. Er bestaan zeer gespecialiseerde kunstpolissen.

Kies voor een verzekeraar die een hoog bedrag wil én kan verzekeren. Elke verzekeraar is bereid een Fiat Panda te verzekeren, maar het ligt heel anders bij bijvoorbeeld een

FINANCIAL FOCUS

21

KUNST ERVEN EN ERFBELASTING Het is gemakkelijker om een geldbedrag onder de erven te verdelen, dan één of meerdere kunstwerken. Tjarko Denekamp, Specialist Schenken en Erven bij ABN AMRO MeesPierson, legt uit: ‘‘de ontvanger van een hoger getaxeerd kunstwerk zal cash moeten afrekenen met het familielid dat een kunstwerk met een lagere waarde ontvangt. Ook de emotionele waarde is juist bij kunst een factor van betekenis. Vaak wil de erflater de collectie juist bij elkaar houden, wat het verdelen van de erfenis lastig maakt. Er zijn verschillende manieren om een kunstcollectie na vererving bij elkaar te houden. Door een ondeelbare collectie om te zetten in deelbare certificaten bijvoorbeeld. Dat heeft wel als nadeel dat de fiscus die certificaten belast in box 3. Er moet dus jaarlijks maximaal 1,68% belasting worden betaald over de waarde van de certificaten. Een andere oplossing is de collectie schenken aan een museum. Dat is een dilemma tussen een stuk waarde opgeven ten nadele van uw erfgenamen en het in stand houden van uw collectie. Ook is het mogelijk erfbelasting te betalen met kunst. De erfbelasting kent een kortingsregeling als deze belasting met een bijzonder kunstvoorwerp wordt betaald. De korting bedraagt 20% en lijkt dus zeker interessant.

Stel dat iemand een schilderij nalaat van een Hollandse meester.

De erfgenamen moeten in beginsel erfbelasting betalen over de verkoopwaarde. Dat kan ertoe leiden dat het schilderij moet worden verkocht. De koper kan weleens een buitenlandse partij zijn. Het kunstwerk gaat dan voor Nederland verloren. Om dit tegen te gaan, bestaat er de mogelijkheid om de erfbelasting te betalen met het kunstvoorwerp. Het kunstvoorwerp komt dan in handen van de Nederlandse overheid, die het kan overdragen aan een museum in Nederland. De regeling kan ook gunstig uitpakken voor de erfgenamen. De waarde van het kunstvoorwerp wordt namelijk met 20% verhoogd. Een aanslag erfbelasting van bijvoorbeeld € 120.000 kan zo worden betaald met een voorwerp die een waarde heeft van € 100.000. Deze waarde wordt vastgesteld via een taxatie. De kortingsregeling is dus feitelijk de besteding van belastinggeld aan kunst die publiek toegankelijk wordt. Er moet uiteraard wel aan een aantal voorwaarden worden voldaan.’’

Bugatti van meer dan anderhalf miljoen euro.

Omdat gewone verzekeraars geen ervaring hebben met dit soort hoge bedragen, verdient het aanbeveling om met specialistische verzekeraars te werken. Zij hebben kennis van zaken en kunnen risico’s goed inschatten.

ABN AMRO MeesPierson werkt dikwijls samen met Hiscox, een vooraanstaande en betrouwbare naam in de wereld van kunstverzekeringen.”

Er zitten tenminste drie voordelen aan kiezen voor een specialistische verzekeraar: in de eerste plaats verzekert een goede kunstpolis vrijwel elke vorm van schade aan een kunstwerk. “Als je een Ming-vaas uit je handen laat vallen, wil je niet dat de kleine lettertjes van de polis vermelden dat schade, op deze manier veroorzaakt, niet wordt gedekt.’’

22

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER

Jeff Koons

Ashmolean Museum in Oxford Jeff Koons, hier naast zijn Seated Ballerina, waarvan ook een 15 meter hoog exemplaar bestaat. Zijn ontwerpen worden simpel, kitsch en childish genoemd.

Vincent van Gogh Zelfportret Vincent van Gogh

Misschien wel het beroemdste zelfportret van Vincent van Gogh hangt in het Musée d’Orsay. In 1990 werd de duurste van Gogh ooit geveild voor omgerekend 71,5 miljoen euro: het Portret du Dr. Gachet.

In de tweede plaats kan een specialistische partij veel beter de risico’s inschatten waaraan een kunstwerk blootstaat. Dat kan een gunstige uitwerking op de premie hebben: een goede kunstverzekeraar weet dat eigenaren buitengewoon zuinig op hun kunst zijn, dat het geen alledaagse voorwerpen zijn die je geregeld in je handen hebt. ‘‘Het risicoprofiel ziet er heel anders uit dan voor huis-tuin-enkeukenobjecten. Naarmate we praten over heel kostbare objecten, zie je juist dat het premietarief daalt.”

verzekeraar een schade-expert stuurt die niet weet hoe hij met beschadigde kunst om moet gaan. De schade kan dan zelfs nog verergeren!”

In de derde plaats weet een goede verzekeraar hoe met (beschadigde) kunst moet worden omgegaan. “Stel, er heeft een brand gewoed in uw huis en een schilderij heeft roetschade.

Dat is natuurlijk al een zeer vervelende situatie, maar die kan nog verder verslechteren als de

De afgelopen vier jaar is het aantal museumbezoeken in ons land gestegen met dertig procent. Ook in het buitenland staan onze musea hoog aanschreven. Uit een recent onderzoek, gehouden onder twaalfduizend museumbezoekers van over de

BRUIKLEEN, MARKTWAARDE EN VERZEKERING

Kunstbezitters zijn niet de enige kunstliefhebbers. Ook mensen die zelf geen kunst bezitten, bewonderen graag het werk van grote meesters. Nederland mag zich volgens de laatste cijfers jaarlijks verheugen op 31 miljoen museumbezoekers.

hele wereld, blijkt dat het van Gogh Museum in Amsterdam als beste museum van Europa wordt gezien. Daarop volgen het Louvre in Parijs en - wederom een mooie notering voor ons land - het Rijksmuseum in Amsterdam.

Dat kan ook verklaren dat dertig procent van de museumbezoekers afkomstig is uit het buitenland.

Het in bruikleen geven van een kunststuk aan een museum kan voordelen bieden, niet alleen voor de museumbezoekers. Geert Offergelt: “Een deel van de waarde van een kunstobject wordt bepaald door zijn ‘provenance’, de herkomst. Waar heeft een schilderij gehangen, bij wie is het in bezit geweest? Ook belangrijk is de vraag op welke belangrijke tentoonstellingen het kunstwerk te zien is geweest. Niet alleen vergroot dat de zichtbaarheid en bekendheid

FINANCIAL FOCUS

23

Joseph Klibansky Beeld - Pipi bear Klibansky, hier naast zijn ‘pipi bear’, liep in zijn studententijd altijd langs art galleries, toen hij geïnspireerd raakte om iets aan bestaande kunst toe te voegen.

KUNSTBEZIT EN DE FISCUS Koop, bezit en verkoop van kunst worden fiscaal op verschillende wijzen behandeld. Over het algemeen wordt de liefhebber ontzien en wordt de professional aangeslagen. Over de aankoop van kunstwerken bij een galerie of handelaar wordt een btw-tarief gerekend van 21%. Er geldt een tarief van 9% als u direct bij de kunstenaar koopt, of bij import uit een land buiten de Europese Unie. Als u niet professioneel handelt, wordt de verkoopwinst van een kunstwerk niet belast in box 1. Een kunstcollectie die niet bedoeld is voor handel en ook niet als belegging, is vrijgesteld in box 3. Vermoedt de fiscus dat u wel kunst bezit om rendement te behalen, dan is het aan de fiscus om dat aan te tonen.

van het werk, maar het verleent het werk ook een zekere prestige. Het drukt waardering voor het werk uit van de artistieke kringen en het grote publiek.”

Geert Offergelt: “Wij hebben veel te maken met bruikleensituaties, zowel inkomende als uitgaande bruiklenen. Particulieren wordt geregeld gevraagd om een schilderij in bruikleen te geven bij een museum voor een bepaalde expositie. Een goede kunstverzekering dekt het schilderij wereldwijd en een goede polis verzekert ook bruikleensituaties. Wat betreft verzekering zijn er twee opties: in het eerste geval geef je een kunstwerk in bruikleen op je eigen polis. In het tweede geval valt het kunstwerk onder de verzekering van het museum.

24

FINANCIAL FOCUS

Daar geldt de van-spijker-tot-spijkerregeling: vanaf het moment dat een kunstwerk van de muur wordt gehaald, valt het werk onder de polis van het museum. Het is ook niet ongebruikelijk dat een museum, als het kunstwerk op de polis van de eigenaar blijft staan, een deel van de premiekosten vergoedt.

In het bijzonder als het een gewild werk is dat het museum graag tentoon wil stellen.”

MEER INFORMATIE? www.abnamro.com/nl/over-abnamro/in-demaatschappij/kunst-en-historie/kunstcollectie/ index.html

EXPERTISE AANDEEL

Air Products

VERRE VAN VLUCHTIG De sector industriële gassen staat – net als de producten – bij weinig beleggers op het netvlies. Zonde, want de bedrijven in de sector zoals

JAN WIRKEN Aandelen Analist JAN.WIRKEN@NL.ABNAMRO.COM

het Amerikaanse Air Products zijn in staat hun bijzondere marktpositie te benutten.

Ze zijn meestal kleurloos en reukloos, de gassen die de Amerikaanse producent van industriële gassen Air Products produceert. Veel belangrijker nog: ze zijn van essentieel belang voor afnemers. Zo gebruiken staalbedrijven wereldwijd het argongas in het hardingsproces.

Ziekenhuizen gebruiken zuurstof voor patiënten en de voedingsindustrie voegt stikstofgas toe aan de verpakkingen van gesneden groente om de houdbaarheid te verbeteren.

Air Products is naast Praxair en Air Liquide één van de drie grote bedrijven in de sector en heeft klanten wereldwijd. De onderneming levert een breed assortiment gassen aan industriële bedrijven. Daarnaast installeert het bij een toenemend aantal klanten gasinstallaties op de productielocatie voor constante beschikbaarheid. Daarvoor worden take-or-pay contracten afgesloten.

Dit soort contracten zijn vrij gebruikelijk bij de verkoop van gas: ook al neemt een klant niet zoveel gas af als afgesproken, Air Products krijgt hoe dan ook een vast bedrag betaald.

ISIN-CODE US0091581068

PRICING POWER

Voor beleggers is de zogeheten pricing power van Air Products een aantrekkelijk kenmerk.

De onderneming is daardoor beter bestand tegen eventuele economische tegenwind. Klanten zijn bereid hogere prijzen voor gassen te betalen en langjarige contracten te ondertekenen. De kosten voor deze grondstof vormen namelijk maar een klein deel van de kostprijs van het eindproduct.

De prijs is ondergeschikt aan de zekerheid over de ononderbroken levering en de kwaliteit van het gas. De overstap naar een andere leverancier vraagt om kostbare aanpassingen en wordt niet snel gemaakt. Zeker niet als er een gasinstallatie op de productielocatie aanwezig is.

OPKOMENDE MARKTEN

Analisten verwachten de komende jaren veel van de investeringen van de onderneming. Air Products stootte een deel van de chemietak af om zich meer te concentreren op de productie van gassen. Het kapitaal dat zo vrijkwam, gebruikt de onderneming voor onder andere acquisities en de ontwikkeling

van nieuwe gasinstallaties in opkomende markten, zoals China en India. Daarmee wil het bedrijf profiteren van de economische groei in deze landen, die zorgt voor een toenemende vraag naar gassen door de industrie.

FINANCIËLE INFORMATIE Air Products (ADP US)

FINANCIAL FOCUS

25

Europese Centrale Bank

Wie wordt de nieuwe Mr. Europa?

FINANCIËLE MARKTEN

Mario Draghi, president van de Europese Centrale Bank (ECB), vertrekt in oktober.

Alle ogen zijn nu gericht op de mogelijke opvolgers. Zeker van beleggers, want de impact van de ECB op de financiële markten is groot.

Eind oktober neemt ECBpresident Mario Draghi afscheid. Dan is de maximale ambtstermijn van acht jaar bereikt en geeft de nu 72-jarige Italiaan het stokje door. Aan wie is nog niet bekend, de selectie van zijn opvolger in Frankfurt is in volle gang. Wie de nieuwe ECB-president wordt is zeker voor beleggers belangrijk. Het beleid van de ECB heeft grote invloed op de financiële markten.

Belangrijkste taak van de ECB is het behoud van de prijsstabiliteit in de Europese Unie (zie kader).

Door het rentebeleid probeert de ECB de economie in de juiste richting te sturen. Ze verlagen of verhogen het rentetarief voor banken die lenen bij de ECB. Dat luistert nauw. Een lage rente met veel krediet leidt tot problemen,

26

FINANCIAL FOCUS

maar dat geldt ook voor een te hoge rente. Een stijgende rente is prettig voor spaarders, maar leidt op termijn tot minder consumptie en hogere rentelasten voor bedrijven. Dit zet de winst van ondernemingen onder druk. En daarmee de waarde van aandelen en obligaties. De hogere rente zet ook de huizenmarktprijzen onder druk en zorgt voor hogere financieringslasten. Consumenten hebben hierdoor minder geld om aan andere zaken te besteden.

DUIF OF HAVIK

Beleggers willen natuurlijk weten met welke economische visie de nieuwe ECB-president straks vanuit Frankfurt zijn werk doet.

Of in analistenjargon; is de centrale bankier een havik of een duif? Deze twee archetypen van

centrale bankiers – haviken en duiven – verschillen vooral van elkaar in de visie op de striktheid van het monetaire beleid.

‘Haviken’ zien streng toe op de begrotings- en rentediscipline, waar ‘duiven’ een meer soepel monetair beleid voeren. Zij zijn meer geneigd de tekorten op te laten lopen in de hoop de economie aan te jagen. Draghi wordt gezien als een duif. Neigt de nieuwe president meer naar een havik-achtige visie, dan neemt de kans toe dat deze een renteverhoging inzet en daarmee de financiële markten opschudt.

ALLES OM DE EURO TE BEHOUDEN

Ook is belangrijk hoe een nieuwe president omgaat met economisch uitdagende tijden.

Hoe groter de onzekerheden, hoe groter de impact – positief of negatief – van de nieuwe man of vrouw. Daarbij speelt de eenheid in Europa een grote rol (zie ook het kader). Draghi leidde Europa door een uitzonderlijk moeilijke periode sinds zijn aantreden in 2011, middenin de kredietcrisis.

Hij liet toen weten dat de ECB alles zou doen wat nodig is om de euro te behouden. Whatever it takes, aldus Draghi in de beroemd geworden speech. Door die uitspraak en een eerdere renteverlaging daalde direct de spanning tussen eurolanden en op de financiële markten. Vriend en vijand zien hem als de man die de euro redde, hoewel niemand natuurlijk weet wat het effect was als er geen maatregelen waren genomen.

MARKTEN MUNTEENHEID ZONDER EENHEID De nieuwe ECB-president krijgt de leiding over een

instituut met een bijzondere positie. De Europese Centrale Bank wordt door sommige critici ook wel gezien als het

enige functionerende Europese instituut binnen Europa.

Dat maakt het lastig een eenduidig monetair beleid te

voeren. Een harde conclusie, met een kern van waarheid.

Anders dan bijvoorbeeld de Verenigde Staten, delen de Europese lidstaten maar weinig met elkaar. Negentien

van de 28 Europese lidstaten hebben dezelfde munt – de euro – maar de systemen op het gebied van belastingen, banken en recht verschillen per land. Heel anders dan

bijvoorbeeld in de Verenigde Staten waar de staten één munt, belastingstelsel, aandelen- en obligatiemarkt

en economisch beleid delen. Meer Europese eenheid lijkt nog verder verwijderd onder de huidige politieke omstandigheden in Europa. Toch laat Brexit zien dat afscheid nemen van Europa ook heel moeilijk is.

KWALITEITEN VAN ZIJN OPVOLGER

De ideale kandidaat is dus een topeconoom die stevig leiderschap met kennis en begrip van financiële markten combineert. Mét sterke communicatie skills: de woorden van de ECB-president kunnen de financiële markten direct in beweging brengen. Analisten letten niet alleen op wat er wordt gezegd, maar ook op wat níet.

Begin 2018 zorgde het ontbreken van een verklaring over het wel of niet verder uitbreiden van het schuldaankoopprogramma, direct voor een beweging op de financiële markten. Van de diverse kanshebbers heeft de Fransman Benoît Coeuré in onze optiek de beste papieren. Coeuré maakt deel uit van de ECB-

directie en is verantwoordelijk voor de financiële markten.

Belangrijke pré is dat hij tijdens de crisis nauw samenwerkte met Draghi. Hij is nauw betrokken bij het schuldenopkoopprogramma dat werd ingezet om het economisch herstel te bevorderen.

Mogelijk obstakel voor zijn benoeming is dat hij al deel uitmaakt van de ECB-directie en tegen de maximale ambtstermijn aanloopt. Dit lijkt niet aan de orde omdat het hier om verschillende rollen binnen de ECB gaat. Uit peilingen onder economen komt naast Coeuré ook Erkki Liikanen, oud-gouverneur van de Finse centrale bank, als favoriet naar voren. Hij geldt als vertrouweling van Draghi. François Villeroy de Galhau, de huidige gouverneur van Banque de France maakt op

FINANCIAL FOCUS

27

basis van zijn ervaring ook een goede kans. Als Franse kandidaat is hij bovendien in het voordeel.

Frankrijk maakt er geen geheim van graag nog een keer een ECB-president te leveren. De drie zijn in meer of mindere mate als duif te typeren. Zeker de benoeming van Coeuré zou vertrouwen geven aan de financiële markten. Met één van hen aan het roer wijkt de ECB straks waarschijnlijk niet ver af van de huidige koers.

president van De Nederlandsche Bank Klaas Knot, is in theorie ook een kanshebber. Wel achten we zijn kansen op basis van zijn ervaring niet groot. Ook omdat Nederland met Wim Duisenberg al eerder een ECB-president leverde. De Ier Philip Lane wordt het ook niet. De voormalig gouverneur van de centrale bank van Ierland was lange tijd favoriet, maar wordt in mei benoemd tot de hoofdeconoom van de ECB.

Een koersverandering valt wel te verwachten als de Duitser Jens Weidmann, huidig president van de Bundesbank, wordt benoemd.

Duitsland, het grootste euroland, leverde nog nooit een ECB-baas.

Maar in de ogen van de lidstaten die straks kiezen, is Weidmann misschien een te grote havik. Bij alle grote monetaire besluiten onder Draghi stemde hij tegen.

Een milder gestemde havik,

Dat is overigens goed nieuws voor beleggers, want Lane steunde de afgelopen jaren als lid van het ECB-bestuur het ruime monetaire beleid. Ook is de kans klein dat de nieuwe president een vrouw is. Christine Lagarde, huidig chef van het Internationaal Monetair Fonds (IMF), staat naar verluidt op de Franse kandidatenlijst, maar heeft geen ervaring bij een centrale bank.

28

FINANCIAL FOCUS

POLITIEKE AGENDA’S

Bij de keuze van de kandidaat spelen naast de ervaring ook politieke agenda’s van de lidstaten een grote rol. Elk land mag een kandidaat aandragen, waarna de gezamenlijke ministers van Financiën één of meerdere kandidaten kiezen. Deze kandidaten krijgen een gesprek met de leden van het Europees Parlement, maar het zijn de ministers van Financiën die de knoop doorhakken. Daarbij is het een uitdaging om een persoon te vinden die op de goedkeuring van zowel de noordelijke als de zuidelijke landen kan rekenen.

Bovendien draait het niet alleen om het ECB-voorzitterschap. Er moeten de komende maanden in Europa meer topfuncties worden verdeeld, waaronder ook de voorzitterschappen van de Europese Commissie en van de Europese Raad.

Ruilhandel, waarbij het land

dat een kandidaat levert voor bijvoorbeeld de Europese Commissie minder kans maakt op het ECB-presidentschap.

Bovendien maken de grote lidstaten Frankrijk, Duitsland, Italië en Spanje in theorie een grotere kans op het voorzitterschap. Het kan ook zijn dat er een compromis nodig is en een kleiner land als Finland de kandidaat mag aanleveren.

Dat maakt het voorspellen moeilijker en daarmee blijft de nieuwe Mr. Europa onzeker tot de stoelendans na de Europese verkiezingen van mei echt op gang komt.

NICK KOUNIS Hoofd Financial Markets Research NICK.KOUNIS@NL.ABNAMRO.COM

EXPERTISE FONDS

Insight Sustainable Euro Corporate Bond Fund

OBLIGATIES MET DUURZAME IMPACT

Het beleggingsteam van het Insight Sustainable Euro Corporate Bond Fund richt zich niet alleen op financieel rendement bij het beleggen in bedrijfsobligaties. Door het financieren van duurzame initiatieven wil

Meer informatie over de kenmerken, werking, kosten en de risico’s van dit beleggingsfonds vindt u in de Essentiele Beleggersinformatie (EBI)

het ook de verduurzaming van de maatschappij stimuleren.

op de website van het betreffende fondshuis en/of op onze website abnamro.nl/beleggingsfondsen

Het fonds belegt in obligaties van bedrijven die duurzaamheid belangrijk vinden. In de portefeuille zitten in euro genoteerde obligaties van bedrijven uit zowel Europa, Noord-Amerika als Azië. Het fondshuis is ervan overtuigd dat bedrijven die veel waarde hechten aan een duurzame wijze van ondernemen, een betere belegging vormen dan bedrijven die dat niet doen. De langetermijnresultaten van het fonds onderschrijven die visie. Het fonds presteert op lange termijn beter dan de gebruikte Barclays Euro Aggregate Corporate index. Op korte termijn kunnen de resultaten van het fonds achterblijven.

VERMIJD DE ACHTERBLIJVERS Het obligatieteam van Insight – onderdeel van de Amerikaanse vermogensbeheerder BNY Mellon – wordt gezien als één van de beste teams ter wereld.

Voor dit duurzame obligatiefonds selecteert het team bedrijven uit de gebruikte index die op basis van ESG-criteria het beste presteren. Die criteria laten zien hoe de uitgevende partij

FONDS

Insight Sustainable Euro Corporate Bond Fund

scoort op het gebied van milieu (Environment), maatschappij (Social) en bestuur (Governance).

De achterblijvers op duurzaam gebied worden vermeden. Evenals obligaties van bedrijven uit nietduurzame sectoren zoals wapens, tabak, steenkool en gokken.

Circa tien procent van de index valt hierdoor af.

POSITIEVE IMPACT

Het fondsteam belegt ook gericht in bedrijven die een positieve impact kunnen hebben. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar de werkwijze van de onderneming zelf, maar ook naar de maatschappelijke impact van het product of de dienst van die onderneming. Zo werd BMW aan de portefeuille toegevoegd.

De automaker investeert fors in de verdere ontwikkeling van elektrische auto’s en draagt door de stevige marktpositie bij aan de snelle overgang naar elektrisch rijden als alternatief voor fossiele brandstof.

Deze leningen worden door bedrijven en (semi-)overheden uitgegeven om milieuvriendelijke projecten te financieren. Door de combinatie van de verschillende obligaties kan het Insight Sustainable Euro Corporate Bond

GREEN BONDS

Ook heeft het fonds diverse green bonds in portefeuille.

BENCHMARK

Barclays Euro Aggregate Corporate index

Fund een mooie aanvulling op de obligatieportefeuille zijn voor beleggers die naast financieel rendement, ook maatschappelijk rendement nastreven.

JAN-WILLEM MEULENKAMP ABN AMRO Advisors JAN.WILLEM.MEULENKAMP@NL.ABNAMRO.COM

ISIN-CODE IE00BGFB9913

FINANCIAL FOCUS

29

GROOT ONDANKS RECESSIES Wereldgerechten van Knorr, Dove-doucheschuim of wasmiddel van Robijn. Iedereen kent wel een product van Unilever.

Het concern overleefde een oorlog en meerdere recessies.

Nu profileert het zich als voorloper in duurzaamheid.

Met de intentie om mensen in het Victoriaanse tijdperk het belang van hygiëne in te laten zien, begint de Engelsman William Hesketh Lever in 1884 met het produceren van Sunlight zeep. Niet lang daarna starten twee groothandelaren uit Oss – die in 1927 fuseren tot Margarine Unie – een florerende exporthandel in margarine naar het Verenigd Koninkrijk.

Margarine Unie en Lever Brothers gebruiken dezelfde grondstoffen, wat leidt tot een onderlinge concurrentiestrijd en leveranciers die de kosten voor de grondstof flink laten stijgen. Hierop besluiten ze hun belangen zeker te stellen en ondertekenen in 1929 een samenwerkingsverband. Het is het begin van het huidige Unilever.

Ondanks een economische recessie, gevolgd door de Tweede Wereldoorlog, blijft Unilever uitbreiden en ontwikkelt het nieuwe producten. De oorlog veroorzaakt letterlijk een scheiding tussen het Engelse en Nederlandse departement.

30

FINANCIAL FOCUS

De ondernemingsstructuur, waarbij lokale bedrijven van Unilever onafhankelijk werken en gericht zijn op de vraag van lokale markten, is dan een feit. Tijdens de rantsoenering na de oorlog is er vooral behoefte aan voedzame voedingsmiddelen.

Unilever springt daar slim op in met producten waarvan de visstick de beroemdste is. Naast Europa, verovert het bedrijf ook de Aziatische en Afrikaanse markt. In de jaren ‘70 zorgen een nieuwe recessie en een oliecrisis opnieuw voor moeilijke omstandigheden in Europa.

Na de eeuwwisseling komt de focus meer te liggen op de transformatie naar een duurzaam bedrijf. Onder leiding van toenmalig CEO Paul Polman wordt er alleen nog maar samengewerkt met duurzaam gecertificeerde bronnen en koopt het bedrijf merken met een missie op, zoals Ben & Jerry’s. In 2018 haalt Unilever het nieuws als er een voorstel komt om de bedrijfsstructuur te vereenvoudigen met maar één hoofdkantoor in Rotterdam: Unilever International Holdings N.V. Britse aandeelhouders wijzen dit voorstel af.

Unilever slaat zich er doorheen dankzij grote winsten in het olierijke Nigeria.

Ondertussen blijft het haar productaanbod diversifiëren. Aan het begin van de jaren ’80 vindt er een drastische verandering in de strategie plaats. Unilever besluit zich weer te focussen op kernproductgroepen met sterke markten en sterk groeipotentieel.

Het aantal categorieën waarin Unilever actief is, gaat van 50 naar 13.

Reden hiervoor is de angst dat het aandeel zijn plek in de FTSE 100 aandelenindex zou verliezen, waardoor indexbeleggers hun aandelen moeten verkopen en de koers van Unilever onder druk zou komen te staan.

De vraag die nu vooral opkomt, is: welke onzekerheden zal de Brexit voor Unilever meebrengen?

MEMORABEL AANDEEL

Koers UNILEVER in euro’s

5.000.00 4.000.00 3.000.00 2.000.00 1.000.00

18 20

15 20

10 20

05 20

20

00

95 19

90 19

19

85

0

1980

2011

2018

Unilever eindigt op #26 van de grootste bedrijven ter wereld.

Unilever krijgt een boete van ruim € 100 miljoen wegens verboden prijsafspraken over wasmiddelen.

Unilever verkoopt ruim 400 merken in 190 landen met een omzet van ruim € 53 miljard.

2005

2017

De Britse onderneming en het Nederlandse bedrijf krijgen één directie.

Unilever wijst een overnamebod van Kraft Heinz Company van € 130 miljard af.

DIT ARTIKEL

DELEN?

www.financialfocus.nl FINANCIAL FOCUS

31

Filosoof Karim Benammar

We willen allemaal nóg rijker zijn ‘Wij mensen zijn maar kort tevreden’

Naarmate we rijker worden, genieten we minder van onze rijkdom. Volgens Filosoof Karim Benammar, auteur van Overvloed (2005) en samensteller van de bundel Denken over geld en waarde (2013), blijven mensen zich altijd met anderen vergelijken – ongeacht hun inkomen en vermogen. Het goede nieuws is dat dit spelletje ook op andere terreinen dan geld gespeeld kan worden. “Mensen met veel geld kampen met dezelfde sores als andere mensen.”

32

FINANCIAL FOCUS

FEATURE ARTIKEL

ONLINE LEZEN? www.financialfocus.nl FINANCIAL FOCUS

33

5

Vijf landen met de meeste

miljonairs

3

5

Japan

Duitsland 2.183.000

2.809.000

1

Verenigde Staten

17.350.000

2

China

3.480.000

4

Verenigd Koninkrijk 2.433.000

Bron: Global Wealth in 2018

H

oe zou het zijn om nog rijker te zijn?

In tegenstelling tot ‘hoe word ik rijk, is dat de vraag die bijna iedereen zich stelt. Volgens filosoof Karim Benammar zijn we, vermogend of minder vermogend, namelijk allemaal al rijk, alleen vergelijken we ons leven met dat van mensen die nog rijker zijn. “Nederland is nu acht keer zo rijk als aan het einde van de Tweede Wereldoorlog”, vertelt Benammar, die onderwerpen als vermogen, waarde en overvloed bestudeert.

“Toch torsen we dat ‘schaarste-paradigma’ uit die tijd nog altijd met ons mee: het gevoel dat de koek beperkt is, dat we altijd tekort komen. Dat gevoel van schaarste komt net zo goed voor bij mensen die vermogend zijn. Als we een miljoen hebben, willen we twee miljoen. Dat is een vuistregel. Iedereen denkt genoeg te hebben met het dubbele van wat we nu

34

FINANCIAL FOCUS

verdienen. Bereik je dat punt, dan leidt dat tot een korte periode van tevredenheid.

Maar daarna komen we weer in een nieuwe concurrentieslag terecht.”

INDRUK MAKEN

Centraal in Benammars prikkelende visie op (denken over) rijkdom, staat de notie dat gedachten over welvaart, vermogen en consumptie vooral te maken hebben met wat we om ons heen zien. Hij volgt hierin de lijn van de in 2005 overleden Franse filosoof René Girard. Die stelt dat we niet vanuit onszelf iets begeren, maar dat we iets doen omdat anderen het ook doen. Dit wordt de ‘mimetische begeerte’ genoemd. In een notendop: als we met onze auto of vakantie geen indruk maken op anderen, dan willen we die auto of vakantie eigenlijk niet. Deze manier van denken is dominant in zowel vinexwijken als in villawijken.

FEATURE

Nederland steeds rijker Ontwikkeling gemiddeld brutojaarsalaris € 37.000 35.000

€ 32.500 30.000

€ 24.958

25.000

€ 19.059

20.000

€ 15.202 15.000

10.000

€ 5.559 5.000

1.000

1970

1980

1990

2000

2010

2017 Bron: gemiddeld-inkomen.nl

Daarom is het (wens)denken over rijkdom vaak gebaseerd op de verkeerde veronderstelling, namelijk dat meer geld of goederen een mens gelukkiger maken. Te kort door de bocht, volgens Benammar. Het draait immers niet om het geld of goed, maar vooral om anderen.

“Welvaart en rijkdom zijn relatief. Als wij allemaal in één klap twee keer zoveel zouden verdienen, zouden we net zo tevreden of ontevreden zijn als nu. Want er zijn nog altijd andere mensen die méér verdienen.”

De filosoof vervolgt: “Tot op zekere hoogte maakt geld wel gelukkig, maar daarna is de relatie tussen de twee zeer beperkt. Tot een inkomen van € 75.000 op jaarbasis stijgt het geluk, daarna vlakt dat af. En als je héél veel geld hebt, kan geld zelfs óngelukkig maken. Dan moet je je opeens zorgen gaan maken over je

veiligheid, over geheimhouding en over beleggingen. Rijken willen meestal niet dat andere mensen, of zelfs hun kinderen, weten hoe rijk ze werkelijk zijn.”

Uiteindelijk zijn werk, kinderen en gezondheid veel belangrijker voor ons geluksgevoel dan de omvang van ons vermogen, aldus Benammar. “Voor de duidelijkheid: ik zal nooit beweren dat mensen met weinig geld niet méér geld zouden moeten ambiëren. Maar laten we ons er ook niet op verkijken: vermogende mensen kampen met precies dezelfde sores als andere mensen.’’ ‘‘Ook zij maken zich zorgen over hun gezondheid, relaties en geld. Alleen gaat het bij hen niet om de vraag hoe ze elke maand rondkomen, maar om de vraag hoe ze hun rijkdom beveiligen, behouden of verbergen voor de buitenwereld.”

AFGUNST

Volgens de laatste cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) telt Nederland zo’n 112.000 miljonairshuishoudens. Daarmee neemt ons land de veertiende plek in op de wereldranglijst. Koploper is de Verenigde Staten met ruim 17 miljoen miljonairs – ruim 5 procent van de bevolking. Hoewel beide landen veel vermogende mensen tellen, zijn ze wat betreft hun houding ten opzichte van rijkdom onvergelijkbaar. “In Amerika vinden mensen rijkdom prima”, vertelt Benammar. “Er is weinig afgunst.

Ben je in Nederland puissant rijk, dan heb je óf mensen uitgebuit, óf iets illegaals gedaan, óf gewoon geluk gehad, is de gedachte. We kunnen er best mee leven dat je wat meer geld hebt, zolang het maar niet zo in your face is.” Nederland is wat dat betreft te vergelijken met Japan. Rijkdom wordt in Japan op hele subtiele manieren

FINANCIAL FOCUS

35

“

OVER KARIM BENNAMAR

Ga voor de meest relaxte levensstijl The School of Life ‘2017

Karim Benammar wordt in 1966 in

Duitsland geboren, maar groeit op

in Nederland. Hij studeert filosofie in Engeland en Japan, en haalt zijn PhD aan Pennsylvania State University in

”

de VS. Tegenwoordig geeft Benammar

met zijn onderneming Plethora lezingen en workshops over ‘herkaderen’. Hij

onderzoekt onderwerpen als vermogen, meer voor The School of Life en de

rijken, die wel veel geld hebben maar dat niet tonen. Ik denk dat die laatste groep in Nederland het grootst is.”

ABN AMRO MeesPierson.

OUD GELD

waarde en overvloed. Dat doet hij onder Generation Next Academy van

getoond. “Daar droegen mannen vroeger kimonojasjes. Van buiten zijn ze allemaal zwart, maar de binnenkant is soms prachtig geborduurd. Zo’n jasje kan duizenden euro’s kosten, maar dat is niet te zien.”

Volgens Benammar worden vermogende Nederlanders in grofweg drie verschillende categorieën ingedeeld. “Je hebt allereerst de bling-categorie, de ‘snelle jongens’ met dure auto’s die elk jaar de miljonairsfair bezoeken. Dan heb je de mensen die zich ervan bewust zijn dat met veel geld ook veel verantwoordelijkheid komt. Dat zijn de mensen die veel geld steken in liefdadigheid en zich inzetten voor de publieke zaak.

Tenslotte is er de groep van ingetogen

36

FINANCIAL FOCUS

Het maakt daarbij verschil of het geld al generaties lang in de familie zit of dat iemand de rijkdom heeft vergaard. “In het eerste geval bestaat er vaak meer eerbied voor het geld. Deze mensen voelen een sterke verantwoordelijkheid om het niet te verbrassen. Ze zien zichzelf eerder als dienaar van het geld dan als een meester ervan. Hun grootvader heeft het opgebouwd en de kinderen en kleinkinderen zijn gedreven om de rijkdom door te geven. In sommige gevallen wordt dat als een belasting ervaren. Flierefluiten is er niet bij, je speelt een rol in het grotere familieverhaal.”

Het denken in Nederland over geld en rijkdom mag best veranderen, concludeert Benammar. “Allereerst is geld níet vies, raar of slecht. Rijkdom is iets moois.

Aan de andere kant zou de vraag niet moeten zijn: hoe word ik rijk, of hoe kom ik aan nog meer geld? De vraag zou moeten zijn: wat wil ik doen met mijn leven en wat heb ik daarvoor nodig? Vaak komen eigenschappen als doorzettingsvermogen, ambitie en kennis dan bovenaan het lijstje te staan. Geld speelt vervolgens óók altijd een rol, maar is minder belangrijk dan die andere zaken.

Geld is brandstof om een doel te bereiken, maar zou niet het doel zélf moeten zijn.”

Mensen blijven altijd vergelijken. Dat is de aard van het beestje. Het goede nieuws is dat we dat spelletje ook op ándere terreinen kunnen spelen. “Het hoeft niet te draaien om de duurste vakanties, boten of chalets. Ga voor de meest relaxte levensstijl, voor de meeste vrije tijd, de meeste vrijgevigheid, de beste gezondheid.

Als er een route naar tevredenheid bestaat, dan ligt ‘ie daar. Daar zit de echte rijkdom.”

PORTRET PORTRET

Nieuwe generatie vastgoedondernemers TOEKOMSTBOUWERS

Makelaars staan bekend als de snelle jongens op scooters, maar het is meer dan dat DE VASTGOEDINDUSTRIE STOND JARENLANG BEKEND ALS EEN LOGGE EN

WEINIG INNOVATIEVE INDUSTRIE, MAAR DE VOLGENDE GENERATIE ZIET DAT

ANDERS. DEZE NIEUWE, JONGE VASTGOEDONDERNEMERS HEBBEN AMBITIE EN BOUWEN LETTERLIJK EN FIGUURLIJK AAN EEN TOEKOMST.

FINANCIAL FOCUS

37

PORTRET Nieuwe generatie vastgoedondernemers

Dichtbij de consument ‘Ik weet dat ik dit de rest van mijn leven wil doen’ ‘Ik krijg op mijn kop als ik een pakketje op kantoor laat bezorgen. Wij zitten natuurlijk in retail vastgoed en geloven in de waarde van fysiek winkelen. Een winkel is zoveel meer dan de producten die er worden verkocht. Het gaat niet alleen om het afrekenen bij de kassa. In Nederland draait winkelen steeds meer om de conceptbeleving, binding en service. Een locatie is van onschatbare waarde.’

‘De vastgoedindustrie was één van de meest logge en minst innovatieve industrieën. Tegenwoordig verandert er een hoop en is alles veel dynamischer, zeker in de retail. Het is een creatieve industrie die dichtbij de consument staat.

Iedereen is een zelfverklaard expert op dit gebied. Vaak hebben mensen het over faillissementen en de dreiging van online. Een interessante discussie, zo zwart-wit is het niet.’

‘Ik werk nu bij KroesePaternotte, het bedrijf dat mijn vader in 1984 heeft opgericht. Toch heeft hij mij nooit bewust die kant opgestuurd. Ik herinner mij wel de vakanties in het buitenland. Mijn vader en ik vonden het nooit erg om met mijn zussen en mijn moeder te winkelen. Dan leerde hij me over het verdienmodel van retailers en hoe huurwaardes tot stand komen.’

‘Ik koos bewust voor een brede studie bedrijfskunde, zo kon ik nog alle kanten op. Mijn eerste baan in het vastgoed was bij JLL. Ineens was het heel duidelijk. Waar veel vrienden om mij heen nog zoekende waren, wist ik zeker dat ik dit de rest van mijn leven wilde doen. Dat gaf mij heel veel rust. Als ik nu in het buitenland ben, kijk ik altijd naar concepten die ik in Nederland kan integreren.’

‘Toen er een functie vrijkwam op het kantoor van mijn vader ben ik daar niet zomaar aangenomen. Ik wist dat ik daar vroeg of laat wilde werken, dus heb ik die kans gegrepen. Alle acht partners hebben mij ondervraagd. Nu zijn mijn vader en ik collega’s.

Wij hebben een heel goede band en zijn de beste vrienden.

Maar wij werken voornamelijk apart van elkaar. Soms hoor ik hem denken; daar heb je hem weer met zijn nieuwe ideeën, dat gaat niet werken. Hij houdt mij wel met beide benen op de grond. Of ik ooit partner wordt? Dat is natuurlijk een plek die je echt moet verdienen.’

38

FINANCIAL FOCUS

FEITEN WIE /

ROBBERT KROESE (28) WAAR /

RETAILMAKELAAR

KROESEPATERNOTTE WWW /

KROESEPATERNOTTE.COM

FINANCIAL FOCUS

39

Foto: Erik van der Horst

PORTRET

PORTRET Nieuwe generatie vastgoedondernemers

De wereld van de toekomst ‘Gebouwen meten straks waar jouw behoefte ligt’ ‘Tien jaar geleden waren er geen prikkels om vastgoed duurzaam te maken. Tijdens een project bij mijn oude werkgever deed ik onderzoek naar CO2-neutrale nieuwbouw. Ik kwam erachter dat de processen en systemen totaal niet zijn ingericht op langetermijndenken, terwijl je met vastgoed juist op lange termijn impact kan maken. Daar moest ik iets mee. Vanuit die gedachte is mijn bedrijf geboren, én mijn ambitie om vastgoed te ontwikkelen met minimale impact op het milieu. Ons concept bestond oorspronkelijk uit zes duurzame modelwoningen. Deze konden particulieren naar wens groter of kleiner maken en aanpassen. Waarom zou je voor elk huis weer op nul beginnen?

Het is veel efficiënter om met standaard modelwoningen te werken. Wij hebben veel prijzen gewonnen voor ons innovatieve concept, maar uiteindelijk hebben wij nooit een huis gebouwd. De markt was er nog niet klaar voor.’

‘Inmiddels weet ik hoe ondernemen werkt: je begint met het één en komt ergens anders uit. Zo was het ook bij ons. Niet particulieren, maar gebouw- en grondeigenaren hebben interesse in ons model. Tegenwoordig ontwikkelen wij grootschalige woningcomplexen, kantoren en hotels. Wij kijken niet alleen naar het gebouw, maar ook naar alles daaromheen. Denk aan energie, water, lucht, materialen, flora en fauna, afval, mobiliteit en de mens. Steden hebben bijvoorbeeld veel last van hevige regenbuien. Het water kan nergens heen. Wij ontwikkelen gebouwen met watersystemen die regenwater opvangen en hergebruiken. Ook willen wij stappen zetten op het gebied van mobiliteit. Mensen reizen nu eenmaal vaak tussen hun woon- en werkplek. Daar moet het concept van het gebouw op inspelen.’

‘Over tien jaar hoop ik op volledig circulaire vastgoedprojecten. Dat betekent: slimmer materiaalgebruik, maar ook minder onderhoud en energieverbruik, in balans met mens en natuur. Een volgende stap is de ontwikkeling van slimme gebouwen die zelf meten waar jouw behoefte ligt, denk aan meer licht of lucht en de juiste ergonomische instellingen van je stoel. Het leuke aan vastgoed: wij zijn bezig met de toekomst.

Alles wat wij nu bedenken, is er pas na 3 á 5 jaar. Daarom moet alles aanpasbaar zijn. Wij weten niet welke vlucht de zelfrijdende, elektrische auto’s nemen of hoe de nieuwe generatie wil werken. Eén ding weet ik wel zeker: het is geweldig om met je werk niet alleen geld te verdienen, maar ook impact te maken.’

40

FINANCIAL FOCUS

FEITEN WIE /

DIRK DEKKER (37) WAT /

CO-FOUNDER BEING DEVELOPMENT, CERTIFIED B CORPORATION WWW /

BEINGDEVELOPMENT.NL

FINANCIAL FOCUS

41

Foto: Erik van der Horst

PORTRET

PORTRET Nieuwe generatie vastgoedondernemers

Liefde op het eerste gezicht ‘Het perfecte huis bestaat niet, dat is een gevoel’ ‘Ik ben niet het type dat acht uur achter zijn computer zit. Daarom koos ik voor de hotelschool. Ik vond het studentenleven geweldig, maar studeren stond niet echt bovenaan mijn lijstje. Na een jaar ben ik gestopt. Na een tweede mislukte studie dacht ik: dan maar een jaartje in de horeca. Een bevriende makelaar van mijn vader kwam op een dag een biertje bij mij drinken. Hij vroeg: “Wat doe je nu?”. “Nou, ik doe dit”, zei ik, terwijl ik een biertje voor hem neerzette. Hij besloot mij een stageplek aan te bieden, daar is de liefde voor het vak ontstaan.’

‘Uiteindelijk heb ik daar zevenenhalf jaar gewerkt. Als makelaar moet je sociaal zijn, mensen goed kunnen inschatten.

Dat leer je niet in de studiebanken. Ik begon in 2008, in augustus klapte de markt. Ik heb dus alles meegemaakt: van het laagste punt tot de gekte van tegenwoordig. De vrijheid vind ik heerlijk. Makelaars staan bekend als de snelle jongens op scooters met een zonnebrilletje. Maar als je tien bezichtigingen op een dag hebt, kan je moeilijk op de fiets gaan en in je bezwete pak aankomen.’

‘Mijn familie zit in de makelaardij. Toen mijn moeder een tweede vestiging van Engel & Völkers opende, heb ik de overstap gemaakt. Ik zei tegen haar: ik vind het allemaal prima, maar ik wil niet tegenover je zitten. In de praktijk heb ik mijn moeder wel elke dag aan de telefoon. Wij zijn een goed team en zijn bezig met uitbreiden op de Zuidas en in Kennemerland. Daarom heeft mijn broer zijn baan bij Unilever opgezegd om voor ons te komen werken. Natuurlijk gaat het daar dan over tijdens onze etentjes, soms iets te vaak. Dan hoor ik mijn andere twee broers roepen: ‘Laten wij het nu eens over iets anders hebben’.

Begrijpelijk.’

‘Zelf woon ik in de Jordaan, 200 meter van mijn kantoor. Ik zag het huis op de markt komen en was meteen verliefd. Dat is zoiets raars, maar zo werkt het nou eenmaal. Ik woonde nog met vrienden.

Wij gingen allemaal richting de dertig, dus het werd echt tijd.

Het perfecte huis bestaat niet, het gaat om gevoel. Ik denk dat ik de rest van mijn leven in Amsterdam wil wonen.

Maar misschien zing ik straks ook wel een toontje lager als ik kids heb. Nu wij ook een vestiging in Kennemerland hebben, zie ik de echte Amsterdammers in hart en nieren toch vaak verhuizen.’

42

FINANCIAL FOCUS

FEITEN WIE /

WIEGER VAN DER LINDEN (31) WAT /

DIRECTEUR ENGEL & VÖLKERS

NEDERLAND, ONDERDEEL VAN DE INTERNATIONALE MARKTLEIDER. WWW /

ENGELVOELKERS.COM/AMSTERDAM

FINANCIAL FOCUS

43

Foto: Erik van der Horst

PORTRET

De automarkt:

CONTINU IN BEWEGING Vanaf 2030 mogen er in Nederland geen nieuwe auto’s meer worden verkocht die CO2 uitstoten. Wat volgt? Rijden we volledig elektrisch of wint de waterstofauto juist aan populariteit?

De status van elektrisch rijden

47.391

Totaal aantal elektrische auto’s in Nederland

0%

Dat is

5.5% van het totale martktaandeel in Nederland

37.337

1.076

Publieke laadpunten

Snellaadpunten

Bron: https://www.rvo.nl/onderwerpen/duurzaam-ondernemen/energie-en-milieu-innovaties/elektrisch-rijden/stand-van-zaken/cijfers

44

FINANCIAL FOCUS

100%

INFOGRAPHIC

PRIJS AAN DE POMP

per brandstoftype - brandstof prijs per kilometer

B7

€ 0,072 Diesel

ECO

H2

E10

€ 0,091

€ 0,100

€ 0,112

Elektriciteit

Waterstof

Benzine

MET EEN VOLLE TANK RIJD JE ...

Actieradius per brandstoftype

281 KM

€ 90 € 80 € 60

500 KM

800 km

Elektrische auto

Benzineauto

Waterstofauto

Luxembourg

> Parijs

> Lyon

4 uur

6 uur

10 uur

€ 40 € 20 0

200 km

400 km

600 km

1000 km

800 km

Bron: https://ev-database.nl/

HEEFT RIJDEN OP WATERSTOF DE TOEKOMST?

Hydrogen

Geen waterstofauto’s, geen waterstofpompen. Geen pompen, geen auto’s. Of is het toekomst-perspectief iets rooskleuriger dan dit kip-ei-scenario?

2000 Het succes van waterstof als brandstof voor de auto hangt sterk af van het specifieke land. In Japan is het netwerk van waterstoftankstations al veel groter dan elders in de wereld. Bovendien zijn de enige 3 merken die nu waterstofauto’s produceren van Japanse komaf:

20

H2020

Hyundai, Toyota en Honda.

OP DIT MOMENT KOST DE GOEDKOOPSTE …

20

100

WATERSTOFAUTO

ELEKTRISCHE AUTO

€ 69.995

€ 22.360

(Hyundai Nexo)

(Citroen C-Zero)

De overheid zet voor 2020 in op minstens 2.000 auto’s, 100 bussen en 20 vrachtwagens op waterstof, met 20 openbare waterstoftankstations.

Bron: https://waterstof-tanken.nu/

FINANCIAL FOCUS

45

Duurzame energie

DE WINST VAN ZONNEPANELEN

MASHA BRIL

Overweegt u de aanschaf van zonnepanelen of liggen er al panelen op uw dak? Dat levert direct milieuwinst op, maar hoe zit het met

Specialist Duurzaamheid MASHA.BRIL@NL.ABNAMRO.COM

het financiële voordeel? Het aantal zonuren, het soort panelen en het overheidsbeleid bepalen het rendement én de terugverdientijd van uw investering.

Z

onnepanelen zetten zonne-energie om in stroom.

De elektriciteit kan vervolgens worden gebruikt om bijvoorbeeld het huis te verwarmen of de wasmachine te laten draaien.

Dit levert een besparing op de energiekosten én winst voor het milieu op. Een investering in zonnepanelen verdient u zo in een aantal jaar terug. De prijzen van zonnepanelen zijn in de afgelopen jaren gedaald, maar toch gaat het om een investering van minimaal een paar duizend euro’s. Het aantal zonuren, de panelen en overheidsbeslissingen beïnvloeden het rendement en de terugverdientijd van uw investering. De zogeheten salderingsregeling speelt daarin een belangrijke rol. Laat juist die regeling de komende jaren veranderen.

SALDERINGSREGELING OP DE SCHOP

De energie die u opwekt met zonnepanelen kunt u meestal niet volledig zelf gebruiken. Het opslaan van de overtollige energie

46

FINANCIAL FOCUS

is technologisch mogelijk, maar het accupakket dat u daarvoor nodig heeft is kostbaar en neemt flink veel ruimte in. Wekt u met zonnepanelen meer stroom op dan u verbruikt? Dan kunt u dit aan het elektriciteitsnet terugleveren.

Het verschil tussen de hoeveelheid opgewekte en verbruikte energie wordt verrekend met de energierekening. Dit heet salderen.

De huidige salderingsregeling wordt aangepast. In plaats daarvan komt er rond 2021 een terugleversubsidie. Heeft u nu al zonnepanelen, dan profiteert u daardoor langer van de gunstige salderingsregeling.

TERUGVERDIENTIJD

Veel is er nog niet bekend over de nieuwe terugleversubsidie. We verwachten dat de nieuwe subsidie minder goed uitpakt dan de huidige salderingsregeling voor bezitters van zonnepanelen. Houd hier rekening mee bij het aantal (extra) zonnepanelen dat u wilt plaatsen.

De terugverdientijd wordt door de nieuwe regeling straks mogelijk iets langer en het rendement lager.

Minister Wiebes gaf eerder aan dat hij de gemiddelde terugverdientijd op zeven jaar wil houden.

NIEUWSTE TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN

Ook de hoeveelheid elektriciteit die uw panelen opwekken draagt bij aan het rendement. De dure installaties hebben dankzij de nieuwste technologie meestal een hoge opbrengst per zonnepaneel.

Ze zijn bovendien vaak voorzien van optimizers; technologie die ervoor zorgt dat de installatie ook energie opwekt als sommige panelen tijdelijk in de schaduw liggen. De terugverdientijd kan daardoor korter worden en het rendement kan met deze technologie hoger uitvallen.

VRAAG DE BTW TERUG

In veel gevallen heeft u recht op teruggave van het grootste deel van de btw over de aanschafprijs van uw zonnepanelen. Heeft u de btw nog niet teruggevraagd, bijvoorbeeld omdat u de panelen vóór 2013 heeft aangeschaft?

EXPERTISE ENERGIE

GEEN ZONNEPANELEN? GEEN NOOD! Raadpleeg dan een fiscalist.

Voor de teruggave moet u wel btw-aangifte doen. Op de site van de Belastingdienst vindt u meer informatie. De waarde van zonnepanelen kan de waarde van uw woning én daarmee de WOZ-waarde verhogen. Een aantal belastingen neemt de WOZ-waarde als uitgangspunt voor belastingheffing. Bijvoorbeeld de inkomstenbelasting en de onroerendzaakbelasting. Sommige gemeenten nemen de waarde van de panelen niet mee in de WOZwaarde berekening. Zij vinden het niet redelijk dat mensen die hun woning verduurzamen daarvoor gestraft worden. De vraag is of gemeenten dit vanuit juridisch oogpunt wel mogen doen. Een paar maanden geleden nam de Tweede Kamer een motie aan die de regering oproept voor wetgeving te zorgen die regelt dat zonnepanelen niet worden meegenomen in de WOZ-waarde.

GEMIDDELD RENDEMENT

Gemiddeld gaan we uit van een jaarlijks rendement van ongeveer

Kunt, wilt of mag u geen zonnepanelen op het dak plaatsen? Dan kan de

Postcoderoosregeling uitkomst bieden.

Met deze regeling kunt u samen met

buurtbewoners energie opwekken, zonder dat de panelen op uw eigen dak liggen.

U sluit zich dan aan bij een zonnecollectief in de buurt. Deelnemers krijgen 15 jaar

lang een vrijstelling voor (een deel van de) energiebelasting over de zonne-energie

die ze samen opwekken. Elke deelnemer krijgt in ruil voor een investering één of

meer participaties in het zonnepark. Deze zonparticipaties geven jaarlijks recht op een deel van de opbrengst.

drie procent op het geïnvesteerde vermogen. Rekening houdende met het feit dat de salderingsregeling wordt vervangen door een subsidieregeling. Dat is meer dan het gemiddelde rendement op een spaarrekening. De vraag is daarbij natuurlijk of u de zonnepanelen alleen aanschaft vanwege het financiële voordeel of ook vanwege de winst voor het milieu.

Elke kilowattuur elektriciteit die u met de zonnepanelen opwekt is hoe dan ook directe winst voor het milieu in de vorm van een vermindering van onder andere de CO2- uitstoot.

FINANCIAL FOCUS

47

Als je op zaterdagochtend naar de bakker gaat, betaal je de bakker niet voor het kneden van het brood of het opwarmen van de oven.

Je betaalt hem voor een Waldkorn. Als wij geld doneren, betalen we voor de inspanning. Dat moet anders, vindt Ruben. Met Social Finance NL lost hij maatschappelijke vraagstukken op, samen met investeerders en sociale ondernemingen.

Los maatschappelijke vraagstukken op zonder subsidie Filantropie en beleggen waren voorheen twee strikt gescheiden werelden. Met beleggingen willen mensen vooral geld verdienen door een afweging te maken tussen risico en rendement. Met filantropie geven wij geld weg om de wereld mooier te maken. Een vraag die een steeds grotere rol speelt is: hoe kan ik de wereld mooier maken door investeringen?

Je kunt ervoor kiezen om alleen te investeren in bedrijven die goed scoren op het gebied van duurzaamheid, maar je kunt ook een stap verder gaan met impact investing. Kies eens voor een investeringsfonds van bedrijven met een missie om de wereld echt te veranderen, zoals de Vegetarische Slager of een Tony’s Chocolonely.

TONY’S CHOCOLONELY

In Nederland zijn nog te weinig succesverhalen en mogelijkheden. Er is geld, er zijn veel bedrijven, maar er zijn nog te weinig impact investing opties voor investeerders.

Tony’s Chocolonely is één van de weinige succesvoorbeelden.

Dit is een marketingbedrijf met de beste marketeers. Het is niet genoeg om het hart op de goede plek te hebben. Je moet ook commercieel inzicht hebben en visie om de wereld mooier te maken. Mensen kunnen kritiek hebben op de omzet die Tony’s draait, maar ze verkopen chocola en maken winst.

Wat is daar mis mee? Er zijn genoeg partijen die nog steeds donaties of subsidies nodig hebben om te bestaan. Als je bedrijf niet alleen een visie heeft, maar ook winstgevend is, kan je pas echt impact maken op grote schaal. Natuurlijk heb je wel een andere verantwoordelijkheid dan een commercieel bedrijf. De financiële resultaten mogen nooit de overhand nemen. Deze bedrijven moeten ook het niet-financiële rendement meten.

48

FINANCIAL FOCUS

TWEE VLIEGEN IN ÉÉN KLAP

Vermogende mensen hebben vaak hun hele leven lang gewerkt.

Als ze dan uiteindelijk de zaak verkopen, willen ze meer dan alleen een bedrag overmaken naar een goed doel. Ze hebben een ondernemersgeest. Onze gedachte: waarom kunnen overheden geen maatschappelijke vraagstukken oplossen met investeringen in plaats van subsidies? Via de Social Impact Bond betalen investeerders aan een maatschappelijk project. Denk bijvoorbeeld aan een project om werkloze jongeren aan een baan te helpen.

Als het traject is afgerond, bekijkt een onafhankelijke evaluator of de vooraf gestelde doelen zijn behaald. Als dit het geval is en de gemeente bespaart bijvoorbeeld op uitkeringen, betaalt de gemeente de investeerders terug, inclusief rendement. Dat zijn twee vliegen in één klap. De investeerders maken financieel én sociaal rendement. Het één gaat niet ten koste van het ander.

PERSOONLIJK RUBEN KOEKOEK In 2013 haalde Ruben Koekoek samen met ABN AMRO en gemeente Rotterdam de eerste Social Impact Bond naar Nederland. In 2018 richt hij Social Finance NL op.

ABN AMRO is betrokken als founding partner.

COLUMN

together we will make chocolate

100 % slave free Tony’s Chocolonely

FINANCIAL FOCUS

49

Beleggingsbeleid

VOORTSCHRIJDENDE DUURZAME INZICHTEN De inzichten in duurzaamheid zijn altijd in beweging.

Maatschappelijke ontwikkelingen, regelgeving en innovatie dragen

VINCENT TRIESSCHIJN Director Sustainable Investment

VINCENT.TRIESSCHIJN@NL.ABNAMRO.COM

daaraan bij. Begin april worden de duurzaamheidsrichtlijnen voor duurzaam vermogensbeheer aangepast en kan de samenstelling van uw beleggingsportefeuille veranderen.

B

ij de samenstelling van een duurzame beleggingsportefeuille hanteert ABN AMRO strikte duurzaamheidsrichtlijnen.

Daarmee willen we bijdragen aan het klimaatakkoord van Parijs en aan de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties (VN). Dankzij deze doelen wordt duidelijk wat er moet veranderen om een eind te maken aan armoede, ongelijkheid en klimaatverandering in 2030.

We beleggen in overheden, bedrijven en instellingen die zich inzetten om dit te bereiken. Dat zorgt soms voor dilemma’s. Zo kan een belegging die hoog scoort op belangrijke duurzame richtlijnen, op basis van één ander duurzaam aspect worden uitgesloten. Om de juiste afwegingen te kunnen maken laat ABN AMRO voortaan meer aspecten meewegen bij het beoordelen van landen en ondernemingen.

We maken zo helder hoe wij met uiteenlopende vraagstukken in de beleggingsportefeuilles omgaan.

50

FINANCIAL FOCUS

EFFECT VAN UITSLUITINGSRICHTLIJNEN

De nieuwe richtlijnen voor de duurzame beleggingsportefeuilles geven inzicht in het effect van de uitsluitingen. Zo is het is voor beleggers moeilijk inzichtelijk of er kinderarbeid plaatsvindt.

Kinderarbeid vindt vooral dieper in de keten plaats, bijvoorbeeld bij de productie van cacao.

Omdat we kinderarbeid nooit kunnen uitsluiten, kijken wij hoe bedrijven proberen dit te voorkomen. En hoe zij reageren als er sprake is van kinderarbeid.

Gaan zij in gesprek en stellen zij eisen om kinderarbeid in de toekomst te voorkomen?

Of halen zij hun schouders op? Dat wordt meegenomen bij de beoordeling van de duurzaamheid van een bedrijf.

GENETISCHE MODIFICATIE

Bij onze beleggingskeuzes kijken we zeer kritisch naar het gebruik van genetisch gemanipuleerd voedsel (GMO’s).

Dit kan namelijk resulteren in gezondheidsrisico’s bij het

besproeien van gewassen.

Daarnaast zijn niet alle voedingsproducenten transparant over het vermengen van GMO’s in producten. Voor duurzaam vermogensbeheer belegt de bank niet in bedrijven met controversiële activiteiten.

Hieronder vallen toepassingen van genetische modificatie met negatieve effecten op de directe omgeving en ondernemingen die onvoldoende transparant zijn. Bijvoorbeeld wanneer gemodificeerde gewassen worden vermengd met nietgemodificeerde gewassen zonder dat de onderneming hierover transparant is. Deze categorie volledig uitsluiten, kan nog niet.

GMO’s zijn ook nodig om de groeiende wereldbevolking van voeding te kunnen voorzien en worden nog steeds in medicijnen gebruikt.

AFWEGEN RISICO’S

Een vergelijkbare overweging speelt bij het beleggen in ondernemingen die van dierproeven gebruikmaken.

Voor de veiligheid en kwaliteit van met name medicijnen en voedingsmiddelen zijn dierproeven belangrijk, hoe vervelend wij dat ook vinden.

Daarbij moeten de risico’s voor de mens en het leed van het proefdier nauwlettend tegen elkaar worden afgewogen. In sommige gevallen stelt de overheid dierproeven verplicht. Wanneer er alternatieven voorhanden zijn en een bedrijf toch betrokken is bij dierproeven, beleggen wij niet in deze onderneming.

MEER ASPECTEN LATEN MEEWEGEN

ABN AMRO is ook zeer kritisch ten opzichte van het gebruik van kernwapens. Fabrikanten van kernwapens zijn uitgesloten van belegging in onze duurzame beleggingsportefeuilles, net als fabrikanten van andere wapens. In obligaties van landen die kernwapens bezitten, kan alleen worden belegd als zij het non-proliferatieverdrag hebben ondertekend.

EXPERTISE DUURZAAM

LEES MEER OVER ONS DUURZAME BELEGGINGSBELEID Duurzaamheid is altijd onderhevig aan

verandering. Toekomstige regelgeving vanuit de Europese Commissie en maatschappelijke ontwikkelingen

kunnen leiden tot een aanpassing van de duurzaamheidsrichtlijnen.

ABN AMRO hanteert een aantal

uitsluitingen. In tabak en activiteiten als pornografie en gokken beleggen

Dit verdrag beperkt het gebruik van kernwapens. Door ondertekening van het verdrag geeft een land aan kernwapens alleen in het uiterste geval en alleen reactief te gebruiken.

Door meer aspecten mee te laten wegen in ons beleggingsbeleid, willen we de duurzaamheid van de beleggingsportefeuilles verbeteren. Tot nu toe werd Frankrijk, ondanks de ondertekening van het nonproliferatieverdrag, als land uitgesloten in verband met het bezit van kernwapens.

Tegelijkertijd zet Frankrijk zich aanzienlijk in om de klimaatdoelen te bereiken, waarmee het een positieve bijdrage levert aan het tegengaan van klimaatverandering.

we niet. Daarnaast sluit de bank ondernemingen en activiteiten uit die te maken hebben met

controversiële wapens. De actuele duurzaamheidsrichtlijnen van uw

beleggingsportefeuille kunt u altijd

EFFECT OP UW BELEGGINGEN

Door de aanpassingen kan de samenstelling van de duurzame beleggingsportefeuilles veranderen.

Daardoor wordt het vanaf april bijvoorbeeld wel mogelijk om te beleggen in staatsobligaties van Frankrijk. Ook kunnen we nu obligaties in opkomende landen en leningen met een verhoogd risico, zogenoemde ‘high yield’ obligaties, opnemen. Zo ontstaat een breder, diverser duurzaam portefeuille dat aansluit bij ons duurzame beleggingsbeleid.

vinden op onze website. abnamromeespierson.nl/ duurzaamheidsrichtlijnen

FINANCIAL FOCUS

51

ONLINE

dagelijkse inspiratie via

Daily Focus

Daily Focus is een dagelijkse nieuwsbrief van Financial Focus.

Daily Focus scant voor u de wereldwijde zakelijke media en biedt u een compacte selectie van het belangrijkste financiële nieuws. U ontvangt deze nieuwsbrief dagelijks om 8.00 uur.

U kunt zich aanmelden via financialfocus.nl/dailyfocus.

OVER ABN AMRO MEESPIERSON ABN AMRO MeesPierson is een handelsnaam van ABN AMRO Bank N.V. ABN AMRO Bank N.V. is gevestigd aan de Gustav Mahlerlaan 10 (1082 PP) te Amsterdam (Nederland). Het internetadres van ABN AMRO MeesPierson is abnamromeespierson.nl. ABN AMRO Bank N.V. heeft een bankvergunning van De Nederlandsche Bank N.V. en is opgenomen in het register van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) onder nummer 12000004. ABN AMRO Bank N.V. kan optreden als: ◆ aanbieder van betaal-, spaar- en kredietproducten; ◆ bemiddelaar en adviseur van betaal-, spaar-, krediet- en verzekeringsproducten; ◆ beleggingsonderneming voor alle beleggingsdiensten, beleggingsactiviteiten en nevendiensten.

Informatie over de klachtenregeling van ABN AMRO Bank N.V. en de geschilleninstantie waarbij ABN AMRO Bank N.V. is aangesloten kunt u vinden op abnamro. nl/klachtenregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024 (€0,10 per minuut). Op ABN AMRO Bank N.V. zijn het beleggers-compensatiestelsel en het depositogarantiestelsel van toepassing. Meer informatiedaarover kunt u vinden op: abnamro.nl/garantieregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024.

ABN AMRO Bank N.V. is ingeschreven in het Handelsregister K.v.K. Amsterdam onder nummer 34334259. Het BTW-identificatienummer van ABN AMRO Bank N.V. is NL820646660B01.

ALGEMENE DISCLAIMER De in dit document aangeboden informatie is opgesteld door ABN AMRO Bank N.V. en is bedoeld als informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De informatie mag daarom nadrukkelijk niet beschouwd

52

FINANCIAL FOCUS

worden als een advies of als een voorstel of aanbod tot 1) het aankopen of verhandelen van financiële instrumenten en/of 2) het afnemen van beleggingsdiensten noch als een beleggingsadvies. Beslissingen op basis van de informatie uit dit document zijn voor uw eigen rekening en risico. De informatie en de voorwaarden die van toepassing zijn op door ABN AMRO Bank N.V. aangeboden financiële instrumenten en beleggingsdiensten verleend door ABN AMRO Bank N.V. kunt u vinden in de Voorwaarden Effectendienstverlening ABN AMRO N.V. en het Informatieblad Effectendienstverlening ABN AMRO Bank N.V. die verkrijgbaar zijn via abnamro.nl/beleggen. Hoewel ABN AMRO Bank N.V. tracht juiste, volledige en actuele informatie uit betrouwbaar geachte bronnen aan te bieden, verstrekt ABN AMRO Bank N.V. expliciet noch impliciet enige garantie dat de aangeboden informatie in dit document juist, volledig of actueel is. ABN AMRO Bank N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten.

De in dit document opgenomen informatie kan worden gewijzigd zonder voorafgaand bericht. ABN AMRO Bank N.V. is niet verplicht de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. ABN AMRO Bank N.V. en/of haar agenten of onderaannemers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid ten aanzien van enige schade (met inbegrip van gederfde winst), die op enigerlei wijze voortvloeit uit de informatie die u in dit document wordt aangeboden of het gebruik daarvan. ABN AMRO Bank N.V. , of de rechthebbende, behoudt alle rechten (waaronder auteursrechten, merkrechten, octrooien en andere intellectuele eigendomsrechten) met betrekking tot alle in dit document aangeboden informatie (waaronder alle teksten, grafisch materiaal en logo’s).

Het is niet toegestaan de informatie uit dit document te kopiëren of op enigerlei wijze openbaar te maken, te verspreiden of te ver-menigvuldigen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO Bank N.V. of rechtmatige toestemming van de rechthebbende. U mag de informatie in dit document wel afdrukken voor uw eigen persoonlijk gebruik.

US PERSON DISCLAIMER ABN AMRO Bank N.V. (“ABN AMRO”) is niet geregistreerd als broker-dealer en investment adviser zoals bedoeld in respectievelijk de Amerikaanse Securities Exchange Act van 1934 en de Amerikaanse Investment Advisers Act van 1940, zoals van tijd tot tijd gewijzigd, noch in de zin van andere toepasselijke wet- en regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Tenzij zich op grond van de hiervoor genoemde wetten een uitzondering voordoet, is de beleggingsdienstverlening van ABN AMRO inclusief (maar niet beperkt tot) de hierin omschreven beleggingsproducten en beleggingsdiensten, alsmede de advisering daaromtrent niet bestemd voor Amerikaanse ingezetenen [“US Persons” in de zin van vorenbedoelde wet- en regelgeving]. Dit document of kopieën daarvan mogen niet worden verzonden of meegebracht naar de Verenigde Staten van Amerika of worden verstrekt aan Amerikaanse ingezetenen.

Onverminderd het voorgaande is het niet de intentie de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten te verkopen of te distribueren of aan te bieden aan personen in landen waar dat ABN AMRO op grond van enig wettelijk voorschrift niet is toegestaan. Een ieder die beschikt over dit document of kopieën daarvan dient zelf na te gaan of er wettelijke beperkingen bestaan tegen de openbaarmaking en verspreiding van dit document en/of het afnemen van de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten en zodanige beperkingen in acht te nemen. ABN AMRO is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van beleggingdiensten en/of beleggingsproducten die in strijd met de hiervoor bedoelde beperkingen zijn afgenomen.

COLOFON

02 // 2019 FINANCIAL FOCUS

is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. De informatie in deze uitgave is informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. Meer informatie hierover leest u in de disclaimer op pagina 52.

AFMELDEN

Wanneer is een belegging écht duurzaam?

DE VOLGENDE EDITIE VAN FINANCIAL FOCUS VERSCHIJNT IN JUNI

U kunt het abonnement opzeggen via uw private banker.

Uitgever:

ABN AMRO MeesPierson

Concept & Realisatie: LVB

Drukwerkcoördinatie

Hebt u vragen voor onze experts uit dit magazine? Zij helpen u graag!

U kunt altijd bellen met uw eigen private banker. Of met de assistenten van Private Assistance. Zij zijn bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 8.00 uur tot 22.00 uur en op zaterdag van 9.00 uur tot 17.30 uur.

020 - 343 43 43

Altavia Sumis

Redactieadres ABN AMRO

Redactie Financial Focus Postbus 283 (AA1040) 1000 EZ Amsterdam

Voor vragen of adreswijzigingen

Neem contact op met uw private banker.

CHOY VAN DER HOOFT Managing Director ABN AMRO MeesPierson CHOY.VAN.DER.HOOFT-CHEONG@NL.ABNAMRO.COM RALPH WESSELS Hoofd Beleggingsstrategie ABN AMRO RALPH.WESSELS@NL.ABNAMRO.COM JAN WIRKEN Aandelen Analist JAN.WIRKEN@NL.ABNAMRO.COM NICK KOUNIS Hoofd Financial Markets Research NICK.KOUNIS@NL.ABNAMRO.COM

JAN-WILLEM MEULENKAMP

Omslagillustratie

Ella Nitters

ABN AMRO Advisors JAN.WILLEM.MEULENKAMP@NL.ABNAMRO.COM

Met nieuws na 1 maart 2019

MASHA BRIL

meer worden gehouden.

kon in deze uitgave geen rekening

Specialist Duurzaamheid MASHA.BRIL@NL.ABNAMRO.COM

Financial Focus online

VINCENT TRIESSCHIJN

artikelen over en uit de wereld van

Director Sustainable Investment VINCENT.TRIESSCHIJN@NL.ABNAMRO.COM

Op www.financialfocus.nl leest u meer vermogenden.

ABN AMRO MeesPierson online

Informatie over producten en diensten

van ABN AMRO MeesPierson vindt u op www.abnamromeespierson.nl

FINANCIAL FOCUS

53

ARTIFICIAL INTELLIGENCE MET KRUIDEN

WIE /

Technologiebedrijf IBM en het Amerikaanse specerijenmerk McCormick ontwikkelen nieuwe smaakcombinaties met behulp van Artificial Intelligence.

WAT /

Toscaanse kip of Bourbon varkenshaas: het zal niet lang meer duren voordat Nederland ook wordt verrast met nieuwe receptenmixen die het product zijn van

Artificial Intelligence (AI). In Amerika lagen de eerste drie smaakmakers deze lente al in de schappen.

HOE /

Om tot perfecte smaakcombinaties te komen, verzamelde McCormick 40 jaar aan smaakgegevens, waaronder

consumentenvoorkeuren, zintuigelijke waarnemingen en smaakverhoudingen. IBM laadde deze gegevens

vervolgens in op een door het bedrijf ontwikkeld platform.

Hierdoor ontstonden algoritmes, die de machines

van de specerijenfabrikant aanleerden om smakelijke

combinaties te identificeren. Volgens McCormick gaat het om verrassende en creatieve combinaties die menselijke productontwikkelaars waarschijnlijk nooit hadden overwogen.

SPECIAAL /

Het is voor het eerst dat AI in de voedingsmiddelenindustrie

wordt ingezet om nieuwe smaken te ontdekken. Daarmee zet IBM de toon voor andere industrieĂŤn en sectoren. Dezelfde

technologie kan namelijk ook heel goed worden toegepast in de cosmetica, de parfumerie en bij huishoudmiddelen.

Benieuwd hoe IBM de voedingsmiddelenindustrie de komende 5 jaar met AI verandert?

Ga naar research.ibm.com/artificial-intelligence.

UITGELICHT MARKET

MEER

UITGELICHT

www.financialfocus.nl