Financial Focus 5 2018 by ABN AMRO

INSPIRATIE, MENINGEN EN VERHALEN UIT DE WERELD VAN VERMOGENDEN

Vermogensplanning De beste route voor uw vermogen

FEATURE

Maritiem Nederland

De wereld van superjachten

DOSSIER

MEMORABEL AANDEEL

Voor nu en later

De val van een Finse grootmacht

Vermogensplanning

NOKIA

‘De praktijk is dat vermogensplanning juist voor de jongste generaties relevant is.’ ERAN HABETS

Directeur Products & Solutions ABN AMRO MeesPierson

FINANCIAL FOCUS

16 DOSSIER

De beste route voor uw vermogen

8 Sleutelmomenten Miriam van der Lubbe

26 Aandelen.................................................. 25 AT&T

Fondsen...................................................... 29 BMO Responsible Global Emerging Markets Equity

Infographic........................................... 44 De stad als service

Column......................................................... 48 Er ontstaat een nieuw normaal

Uitgelicht.................................................. 56 E-bikes

FINANCIAL FOCUS

Markten

Eigenzinnig Europa

Nokia

De val van een Finse grootmacht

INHOUD

FINANCIAL FOCUS // 05 // 2018 Financial Focus is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. De informatie in deze uitgave is informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. Meer informatie hierover leest u op pagina 52.

Portretten Zorghuizen

MEER MEDIA DAILY FOCUS DAGELIJKSE NIEUWSBRIEF Selectie nieuws en achtergronden uit de internationale media FINANCIALFOCUS.NL CONTENTPLATFORM Blogs van specialisten, artikelen, video’s & het magazine VIMEO VIDEOKANAAL FINANCIAL FOCUS Met reportages, achtergronden & interviews

Feature

Nederland jachtenland

FINANCIAL FOCUS ONLINE Veel artikelen uit deze uitgave kunt u ook online terugvinden en makkelijk delen. Op de website van Financial Focus vindt u veel meer video’s, artikelen en verhalen uit de wereld van vermogenden, blogs en nieuwsberichten van de specialisten van ABN AMRO MeesPierson. WWW.FINANCIALFOCUS.NL CONTACT MET ONS? Hebt u vragen naar aanleiding van artikelen in deze uitgave? Bij veel artikelen staan contactgegevens van de betrokken specialisten. Op pagina 53 vindt u algemene contactgegevens. En uiteraard ontvangt uw private banker graag uw vragen of verzoeken om meer informatie.

FINANCIAL FOCUS

VOORWOORD

U kunt niet vroeg genoeg beginnen Failing to plan is planning to fail. Het is een mooi adagium van tijdmanagementgoeroe Benjamin Franklin. Het geeft maar aan: je kunt niet vroeg genoeg beginnen met planning. Dat geldt ook voor u als vermogende. Planning is eigenlijk vooruitlopen op zaken die relevant gaan worden. En dat zijn er nogal wat. Denk aan starten met een onderneming, een huis kopen, trouwen, een gezin krijgen, een bedrijf verkopen, met pensioen gaan en nadenken over hoe u uw nabestaanden achterlaat. Hoe meer tijd u neemt voor de juiste planning, hoe meer tijd u hebt om deze planning aan te passen als de situatie erom vraagt. Het leven kenmerkt zich helaas soms ook door zaken waar we geen grip op hebben. Met de juiste planning kunt u daar beter op acteren. Vroeg starten met een goede planning zorgt er ook voor dat u vroeg start met het opbouwen van uw vermogen. Daar plukt u dan al die jaren de vruchten van. Stel dat u vroeg begint met beleggen en u jaar op jaar een rendement maakt van 5%. Wanneer u later start haalt u enkel een vergelijkbaar rendement wanneer u substantieel meer inlegt. Op pagina 16 leest u dat een goede vermogensplanning vele facetten kent en per levensfase verschilt. En ook al lijkt het vaak een ‘ver van uw bed’-show en denkt u: ‘Dat komt wel’, de praktijk is dat vermogensplanning juist voor de jongste generaties relevant is.

PERSOONLIJK ERAN HABETS Directeur Products & Solutions ABN AMRO MeesPierson ERAN.HABETS@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

SLEUTEL

MOMENTEN

1999

TENTOONSTELLING ‘WONEN EN LEVEN IN STIJL’ SLEUTELMOMENT Miriam van der Lubbe staat met haar ontwerpen op een tentoonstelling en ziet vooral hobbyisten om zich heen, in plaats van vakgenoten die met doordachte ontwerpen bezig zijn. Er overvalt haar een gevoel van

totale misplaatstheid. ‘Er móet iets komen waar serieuze ontwerpen het middelpunt zijn.’ Het blijkt de geboorte van de Dutch Design Week.

EDITIE

17 Dit jaar vindt alweer de 17e editie van de Dutch Design Week plaats, het grootste designevenement van Noord-Europa. De organisatie verwacht ook dit jaar over meer dan 100 locaties nieuw werk, prototypes en concepten presenteren.

FINANCIAL FOCUS

foto’s: Erik van der Horst

ruim 2.500 deelnemers, die verspreid

SLEUTELMOMENTEN

SLEUTELMOMENT

MIRIAM VAN DER LUBBE

‘We stonden aan de reling en voelden ons zó totaal misplaatst’ DE LACH IS NIET VER WEG ALS MIRIAM VAN DER LUBBE, MEDEOPRICHTER VAN HET

ONTWERPBUREAU VAN EIJK & VAN DER LUBBE, VERTELT OVER HET ‘RELING-MOMENT’

DAT ZE EIND VORIGE EEUW IN HET BEURSGEBOUW VAN EINDHOVEN BELEEFT. SAMEN MET

COLLEGA-ONTWERPER EDUARD SWEEP KIJKT ZE, AAN DE RELING DUS, VAN BOVENAF UIT OVER

DE BEURSVLOER. DE TENTOONSTELLING ‘WONEN EN LEVEN IN STIJL’, WAAR OOK ZIJ HUN WERK TENTOONSTELLEN, IS IN VOLLE GANG. ER OVERVALT HUN EEN GEVOEL VAN MISPLAATST ZIJN.

NU NOG STEEDS GNIFFELT ZE OM DEZE BOTSING VAN CULTUREN. ‘VAN DIE TENTOONSTELLING

HERINNER IK ME ONDER MEER HET BESCHILDEREN VAN MELKBUSSEN,’ VERTELT VAN DER LUBBE, BIJNA

TWEE DECENNIA LATER. ‘ONS GEVOEL VAN MISPLAATST ZIJN HAD NIET ZOZEER MET DIE MELKBUSSEN TE MAKEN, MET MOOI OF LELIJK, MAAR MET HET ENORME VERSCHIL WAARMEE WE MET ONTWERPEN BEZIG WAREN. WAT WE OP DE BEURSVLOER ZAGEN WAS EEN SOORT BLIJE HANDVAARDIGHEID, TERWIJL WIJ HEEL SERIEUS EN CONCEPTMATIG OVER ONZE ONTWERPEN NADACHTEN.’

LEES MEER

SLEUTELMOMENTEN www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

WAAROM IS HET ‘RELING-MOMENT’ VOOR JOU HÉT SLEUTELMOMENT? Het markeert het begin van de ambitie een

evenement te organiseren voor serieuze ontwerpers. Een ambitie die uiteindelijk tot de Dutch Design Week heeft geleid.

JE VERTELT OP BIJNA SPOTTENDE TOON OVER HET SLEUTELMOMENT. DAT GEBEURT NIET VAAK. Het is toch ook grappig? Eduard en ik die ons best deden impact te maken met onze doordachte ontwerpen, terwijl even verderop mensen gezellig met hun hobby bezig waren. Het verschil was zo groot en ons werk stond er zo verloren bij dat we ineens beseften: er móet iets komen waar serieuze ontwerpen wel het middelpunt zijn.

HOE LANG ZAT ER TUSSEN HET SLEUTELMOMENT EN DE EERSTE DUTCH DESIGN WEEK? Ongeveer drie jaar. In 2001 organiseerden

we Designers Present, een voorloper van de Dutch Design Week (DDW). In 2002 vond vervolgens de eerste DDW plaats. Bij de eerste editie waren twintig deelnemers en zo’n 500 bezoekers. Inmiddels is dat gegroeid naar zo’n 2500 deelnemers en circa 400.000 bezoekers.

FINANCIAL FOCUS

SLEUTELMOMENTEN HEEFT JOUW SLEUTELMOMENT VOORAL BEROEPSMATIGE CONSEQUENTIES GEHAD OF OOK PERSOONLIJKE?

HOE BELEEF JE, BIJNA TWINTIG JAAR NA HET SLEUTELMOMENT, DE DUTCH DESIGN WEEK?

Ook persoonlijke… Ik wil niet zeggen dat ik een

nieuwe ideeën. DDW is niet alleen creatief maar

ander mens ben geworden dankzij DDW. Maar

ook economisch een belangrijke factor geworden.

door zó betrokken te zijn ben ik wel anders naar

Publiek, bedrijven en ontwerpers ontmoeten elkaar.

het vak gaan kijken. En anders gaan ontwerpen.

Dat geeft veel energie.

HÓE ANDERS?

WAAR BEN JE HET MEEST TEVREDEN OVER?

Als jonge ontwerper ben je toch vooral met jezelf in gesprek. En met de vraag: wat wil ik uitdrukken?

Als een geweldige explosie van creativiteit en

Toen ABN AMRO hoofdsponsor werd, was dat

MEER WETEN OVER DE DUTCH DESIGN WEEK?

DDW is ook voor mezelf de aanjager geweest van

een sprong voorwaarts voor DDW. Maar ik zei

een andere, bredere blik op ontwerpen. Met mijn

er destijds wel bij: ‘Geld geven is de makkelijkste

bureau ontwerp ik nu, bijvoorbeeld, het complete

manier van sponsoren’. Inmiddels is ABN AMRO

over doelstellingen, programma’s en

interieur van een zorghotel. Daarbij is alles gericht

onder meer initiatiefnemer van de Masterclass

het laatste nieuws van de Dutch Design

op wat de patiënt nodig heeft en alles staat ten

‘Driving Dutch Design’ en helpen ze bij het

Week. Kennismaken met het werk van

dienste staat van revalidatie. In zo’n geval ben je als

coachen, promoten en ondersteunen van jonge,

Miriam van der Lubbe en haar collega’s

ontwerper volkomen dienstbaar. En streef je naar

veelbelovende ontwerpers. Dat een sponsorship

kan op www.vevdl.com.

maximale sociale impact.

op die manier ook echt inhoud en betekenis krijgt,

WORD JE DAAR GELUKKIGER VAN?

Op de site www.ddw.nl vindt u alles

stemt me heel tevreden.

Het is mooi als je mensen met je ontwerpen

kunt helpen. En social design is een wezenlijke toevoeging aan het vak. Maar het kan ook doorslaan. Design krijgt nu soms zoveel betekenis toegekend, dat van ontwerpers verwacht wordt dat ze de wereld redden. Maar ook de ontwerper van een zogenaamd nutteloze vaas kan nog steeds vernieuwend en interessant bezig zijn. FINANCIAL FOCUS

112.000 miljonairshuishoudens in Nederland

Recordaantal miljonairs Op 1 januari 2016 telde Nederland 112 duizend miljonairshuishoudens. Dat is anderhalf keer zoveel als in 2006, toen er maar 72 duizend miljonairs waren.

1,3%

Tussen 2006 en 2016 is het aantal

1,1%

miljonairs in Nederland anderhalf keer zo groot geworden â&#x20AC;&#x201C; ruim een kwart

met inflatie meegerekend. In deze tien

1,4%

jaar is, met uitzondering van 2009, het aantal miljonairshuishoudens elk jaar

gestegen. De grootste stijger in het aantal

1,6%

miljonairshuishoudens was de gemeente

1,1%

Baarle-Nassau, die van de 114e plaats in

1,5%

2009 naar de top tien in 2014 schoot. Een

miljonairshuishouden heeft een vermogen van 1 miljoen euro of meer, waarbij de

waarde van het eigen huis en een eventuele hypotheek niet worden meegerekend.

1,7%

1,5%

1,4%

Hoofdkostwinners van

miljonairshuishoudens zijn

Waar wonen de meeste miljonairs?

1,6%

gemiddeld 7,5 jaar ouder

dan hoofdkostwinners van

niet-miljonairshuishoudens. Slechts 5% of minder van de miljonairs is onder de

40, en driekwart is ouder dan 50. Ook zijn miljonairs vaker

1,9%

1,1%

Zeeland

hoogopgeleid; 28% van de miljonairs in 2016 had een academische graad.

FINANCIAL FOCUS

Bron: CBS

Percentage van alle particuliere huishoudens

INFOCUS Cryptocurrencies

Gebakken crypto-lucht 60%

De cryptomunt is ooit bedoeld als digitaal betaalmiddel. Maar is het dat ook? Een nieuw onderzoek van de gerenommeerde crypto- en blockchain-website Invest In Blockchain beweert van niet. Van de top 100 cryptocurrencies, op marktaandeel gerangschikt, heeft 60% geen werkend product uitgebracht. Slechts 36 van de 100 crypto’s hebben een werkend betaalmiddel.

Hebben geen werkend product uitgebracht

De hype rondom Bitcoin en andere crypto’s is alweer wat gaan liggen. De gekte bestond vooral uit de hamvraag: moet ik instappen en hoe kan ik er geld mee verdienen? Terwijl het initiële idee achter de cryptomunt is om makkelijk online te betalen.

36 100

Hebben een werkend betaalmiddel

Tweederde van de top 100 crypto’s zijn in feite geen betaalmiddel, blijkt uit het onderzoek van Invest in Blockchain. Volgens deze onderzoekers is een cryptomunt een werkend product als het beschikbaar is voor publiek en wanneer bedrijven en particulieren het dagelijks gebruiken voor onder andere transacties. Het mainnet van de crypto moet al enige tijd uitgekomen zijn. Een mainnet is het hoofdnetwerk van de betreffende coin, oftewel zijn eigen blockchain. De blockchain (de techniek achter cryptocurrencies) is een digitaal grootboek, waarin alle transacties realtime worden bijgehouden. Dus vele coins hebben via Initial Coin Offerings (ICO) vele miljoenen dollars opgehaald zonder een werkend product te hebben… Onderzoekers John Bardinelli en Daniel Frumkin van Invest In Blockchain zijn enorm sceptisch. De blockchain-industrie is een zeepbel. ‘Als je dat niet ziet, dan zit je waarschijnlijk nog niet zo lang in crypto’s.’

Bron: Crypto-insiders.nl

FINANCIAL FOCUS

INFOCUS The Ocean Cleanup

De plastic soep gaat verdwijnen Wat zeven jaar geleden als droom begon, is nu werkelijkheid geworden. De toen 17-jarige Boyan Slat bedacht voor een profielwerkstuk The Ocean Cleanup, een soort gigantisch Pac-Man systeem dat onze oceanen moet schoonmaken. Nu is het eindelijk zover. Volgens de VN ligt er in 2050 meer plastic dan vis in de zee als we niets doen. In totaal ligt er 100.000 ton plastic in de oceaan. Het streven is om binnen vijf jaar de helft te verwijderen. Boyan Slat zag zeven jaar geleden tijdens een duiktocht meer plastic zakjes in de zee dan vissen. Daar móest een oplossing voor gevonden worden. Na een TedX-presentatie van Slat wordt het project opgepikt door Amerikaanse media. Inmiddels is The Ocean Cleanup minstens zo bekend in Amerika als in Nederland. Na een aantal internationale fundingrondes staat de teller inmiddels op 35 miljoen euro. Bekende investeerders zijn onder andere DSM, investeerder Peter Thiel en Salesforce-oprichter Marc Benioff. Zestig ingenieurs uit de hele wereld hebben zich de afgelopen vijf jaar gebogen over een technische schoonmaakinstallatie. Na duizenden proefmodellen is er nu een werkzaam systeem dat recent is gelanceerd. Het ontwerp bestaat uit zestig kleine systemen die in verschillende fases worden ingezet om plastic uit de oceaan te vissen. Aan het einde van het jaar wordt het plastic uit de zee gehaald en volgt het tweede systeem. The Ocean Cleanup moet een circulaire

zonnebrillen, auto-onderdelen en koptelefoons.

en zelfvoorzienende organisatie worden.

In ruil hiervoor krijgen de afnemers een licentie

Het opgeviste plastic wordt verkocht aan

op het The Ocean Cleanup-label, zodat ze kunnen

internationale producenten en recycle-

aantonen dat de producten zijn gemaakt van

ondernemers die er producten van maken, zoals

plastic uit de ‘plastic soup’.

FINANCIAL FOCUS

COLUMN Om de een of andere reden is er altijd veel aandacht voor pessimistische betogen. Schrijf een gitzwart verhaal over economie of aandelenmarkten en het haalt steevast de krant, vaak zelfs de voorpagina. Een ex-collega zei mij eens dat negatieve verhalen intelligenter klinken dan positieve. Daar zit wellicht wat in. Nog even los van het feit dat ik helemaal niet altijd optimistisch ben. In 2008 en ook daarvoor was ik een somberaar, maar dat is vergeten.

Optimisme is al jaren gerechtvaardigd

Geen reden om pessimistisch te zijn Niemand weet wat de toekomst gaat brengen en een

Mij wordt soms verweten dat ik ‘altijd optimistisch’

aantal feiten waar somberaars op wijzen zijn is niet te ontkennen. Zo zijn waarderingen van aandelen

ben. Ik kan best tegen een verwijt, maar in dit geval

historisch gezien hoog. De lage rente ondersteunt die hoge waardering ongetwijfeld, maar de rente zal niet

is mijn reactie toch dat dat optimisme al jaren zeer

altijd zo laag blijven. Daar komt bij dat er allerlei andere risico’s kunnen worden geïdentificeerd: het internationale

gerechtvaardigd is.

handelsconflict, de Turkse crisis, de omvangrijke schuldenlast wereldwijd, mogelijke financiële instabiliteit in China, de Chinese ambities in de Zuid-Chinese Zee, dreigende ruzie tussen de Italiaanse regering en de EU over de Italiaanse begroting, de vluchtelingencrisis, opkomst van het populisme, Iran dat door de VS in het nauw wordt gedreven, Brexit, cybercriminaliteit en de rol van Rusland daarbij, de yield curve in de VS die invers dreigt te worden wat een recessie-signaal zou geven, enzovoorts. Ja, zelfs ik moet toegeven: er kan een hoop misgaan. Maar er kan ook een hoop goed gaan. Marktpartijen kunnen de lijstjes van risico’s ook maken. Waarom zouden die al niet in de koersen zijn verwerkt? Een meerderheid van de marktpartijen vindt kennelijk dat de kans dat het goed zal blijven gaan groter is dan dat het misgaat. Daar is veel voor te zeggen. De algehele economische situatie is gunstig. Er is een behoorlijke economische groei en nauwelijks een inflatiedreiging. Ik zie geen economische signalen die erop wijzen dat dit mooie beeld snel ruw verstoord gaat worden. Er komt een tijd om pessimistisch te zijn. Maar dat is niet nu.

PERSOONLIJK HAN DE JONG Chief Economist bij ABN AMRO HAN.DE.JONG@NL.ABNAMRO.COM ONLINE

TWITTER > @HANDEJONG14

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER VERMOGENSPLANNING

DE BESTE ROUTE

voor uw vermogen 16

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER 18

Plotseling miljonair door loterij

Waar moet je rekening mee houden als je wilt rentenieren?

Lijfrentepolonaise

Rekenvoorbeeld

Vermogen om comfortabel van te leven is uiteraard geen gegeven. Het moet worden verdiend, worden ontvangen en in stand worden gehouden. Hoe dit het beste kan worden gedaan, houdt verband met elke levensfase. Elke levensfase heeft zijn eigen vermogensprofiel; een dertiger heeft andere behoeften dan een zestiger.

Vermogensplanning is vooruitdenken. Goed

als u een gezin sticht, bedrijfsoverdracht of

zelf niet meer in staat is, bijvoorbeeld door

dus om erbij stil te staan en erover na te

filantropie: vermogensbeheer en -planning

ziekte of overlijden. Over al deze facetten van

denken. Het is een misverstand om te denken

vragen om veel verschillende specialismen,

vermogensbeheer en vermogensplanning is

dat vermogensplanning pas relevant is aan het

zoals uit het voorgaande duidelijk mag

ruime kennis bij de bank.

eind van uw leven. Het gaat onder meer over

worden. Een ondernemer die bijvoorbeeld

schenken, erven, bedrijfsopvolging, pensioen

een huis wil kopen, zou dat kunnen doen met

Om goed te leven van vermogen en dat zo

en zorgkosten. Elk van deze thema’s wint of

vermogen uit de vennootschap. Maar hoe doet

efficiënt mogelijk over te dragen, maakt

verliest aan relevantie als de jaren verstrijken.

hij of zij dat zo efficiënt mogelijk? Dit vraagt

ABN AMRO MeesPierson onderscheid tussen

Iemand van 25 zal niet zo snel schenken,

om kennis van belastingrecht, bestuur en

vier verschillende levensfasen. Gordon Doull:

iemand van 65 wel. Hoe deze thema’s in

vermogensbeheer.

“Voor de benoeming van de levensfases

elkaar grijpen en hoe ze zich tot de levensfasen

is gekeken naar gemene delers per fase,

verhouden, leggen Gordon Doull en Masha

Dat geldt ook voor het aanwenden

gebaseerd op de activiteiten en mate van

Bril uit. Doull is Hoofd Kenniscentrum

van vermogen voor het realiseren van

levenservaring van de mensen die tot die

VermogensAdvies bij

bepaalde maatschappelijke doelstellingen.

generatie behoren.”

ABN AMRO MeesPierson en Bril is daar

Doet u dat vanuit uw BV of toch liever

Pensioenexpert.

privé; ook filantropie raakt verschillende expertisegebieden aan. Of wat dacht u

Of het nu gaat om een student als startende

van bewind en executele; het nemen van

ondernemer, het financieren van een woning

beslissingen namens iemand die daartoe

DIT ARTIKEL

DELEN?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

PLOTSELING MILJONAIR DOOR LOTERIJ Iedereen fantaseert weleens over het winnen van de loterij; nooit

meer werken en enkele honderden Italiaanse raspaarden onder de

rechtervoet in de vorm van een Ferrari. Maar oneindige vrije tijd en een auto zijn niet de enige zaken waar u aan moet denken bij het

winnen van de loterij. In de eerste plaats spelen belastingen een rol.

Vervelend maar waar; misschien moet u voor het eerst aangifte doen in box 3 of wilt u schenken. Het zijn zaken om bij stil te staan en om u in te laten bijstaan door een expert.

Het leven van een loterijwinnaar verandert ingrijpend. Ze krijgen veel goedbedoelde adviezen uit hun omgeving, maar die zijn niet altijd

even bruikbaar. Het allerbelangrijkst is om het winnen van de loterij

een financieel plan te maken. Dat wil niet zeggen dat de winnaar die droomauto niet mag kopen of dat er zelfs geen vakantie van af kan,

maar er zijn helaas te veel verhalen van mensen die de loterij wonnen en het bedrag door kwistigheid al snel kwijtraakten. Maak een plan en bepaal onder andere hoeveel u per jaar tot uw beschikking wilt

hebben, of uw nieuwe vermogen daar groot genoeg voor is en hoe u het wilt beleggen.

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER DE WERELD AAN DE VOETEN

als: hoeveel ga ik verdienen, waar wil ik

banen en mogelijk een eigen bedrijf. Dit

Doull: “De karakterisering van de jongste

wonen, welke carrière zie ik eigenlijk voor

is een fase waarin een groot aantal keuzes

doelgroep is dat ze aan het begin van hun

me, hoe zit het met relaties en kinderen,

wordt gemaakt die op de lange termijn

leven staan, studeren en soms al een bedrijf

en hoeveel ga ik erven?” Dit zijn serieuze

effect hebben. Dan hebben we het over

hebben opgezet. Dit is de generatie van

vragen, maar ze worden ook vroeg gesteld

het afsluiten van een hypotheek, het

de startup. Zij zijn in meerderheid liever

en de afwezigheid van zekere antwoorden en

begin van pensioenopbouw, eventuele

daarmee bezig dan met een vaste baan. Deze

vaste doelen maakt deze fase heel moeilijk

vermogensverzekeringen. Deze financiële

generatie is gericht op ondernemen, maar

te plannen. Doull: “De doelen zijn vaak

verplichtingen worden aangegaan tegen

heeft niet zelden ook al ondersteuning van

op de korte termijn te realiseren, zoals een

de achtergrond van een periode die ook

de generatie voor hen, de generatie van hun

wereldreis. Pensioen speelt nog geen grote

een van de duurste in een mensenleven

ouders. Dikwijls niet alleen van hun ouders,

rol, daarvoor zijn er te veel onzekerheden.

is. Financieel is dit doorgaans een krappe

maar ook hun grootouders.”

Bovendien heeft deze generatie ook het

tijd en het is niet gezegd dat de ouders

langst om nog aan hun pensioen te werken.”

kunnen en willen bijspringen. Dit is

“Het lastige aan de jongste generatie is dat de wereld weliswaar aan hun voeten lijkt te liggen, maar dat tegelijkertijd onduidelijk is waar ze aan toe zijn. Ze zitten met vragen

GEZIN STICHTEN EN HUIS KOPEN

overigens wel de fase waarin tot 100.000 euro geschonken kan worden zonder

“De volgende levensfase draait doorgaans

dat daarover schenkbelasting hoeft te

om het stichten van een gezin, de eerste

worden voldaan. Voorwaarde is wel dat de FINANCIAL FOCUS

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER WAAR MOET JE REKENING MEE HOUDEN ALS JE WILT RENTENIEREN? U heeft eenmaal een groot vermogen vergaard, maar u bent moe van de

inspanning. Is rentenieren dan een optie?

Dat is een kwestie van een rekensom maken. Welke variabelen tellen echter mee; waar

moet u aan denken als u de rekenmachine pakt? Bepaal allereerst of het vermogen

intact moet blijven of dat u erop mag interen. Voorts moet u vaststellen hoeveel u per

jaar netto wilt kunnen besteden, rekening houdende met inflatie.

begunstigde tussen de 18 en 40 jaar

meestal is er een vermogensbuffer. Doull:

betrekken bij het vermogen, maar nog

is en het bedrag gebruikt wordt voor

“Eerder stoppen met werken of toch

niet alle kinderen hebben kinderen, terwijl

een koophuis.”

doorwerken tot of na de pensioengerechtigde

het fiscaal gunstig kan zijn om nu aan

leeftijd, dat zijn dan thema’s die spelen. Een

kleinkinderen te schenken. Welke afweging

Dit is ook de tijd waarin u

veelgehoorde vraag in die context is ‘kan

maak u dan; wel of niet schenken?”

samen beslissingen neemt over

ik, op basis van wat ik nu heb, stoppen met

samenlevingsvormen en bijvoorbeeld

werken en de dingen doen die ik wil doen,

De laatste levensfase kenmerkt zich door

huwelijkse voorwaarden. Doull: “Het

terwijl er ondertussen voldoende overblijft

woon- en zorgkwesties. Wie kiest voor

is een misverstand om te denken dat

voor de familie?’. Eerder stoppen met werken

privézorg zal daarvoor vermogen moeten

vermogensplanning iets is voor aan het

om van vermogen te leven, vraagt ook om

reserveren. Het nazien van een testament is

einde van je leven. Denk dus ook aan

een aanpassing van het beleggingsbeleid.

dan ook belangrijk. Is er voldoende vermogen

testamenten. Bovendien is het opstellen

Misschien moet het rendement worden

over, dan is dit ook het moment om na te

van een testament een vorm van wat je

opgekrikt, wat betekent dat het risico ook

denken over schenken.

‘defensieve vermogensplanning’ zou kunnen

toeneemt. Dit zijn lastige vragen.”

noemen; je wilt voorkomen dat partner en

VERMOGENSPLANNING IN DE RUIMSTE ZIN

kinderen met lege handen achterblijven in

“Tegelijkertijd is dit ook de leeftijdsfase

het geval van overlijden. Het is een vorm

waarin schenken relevanter wordt, evenals

van risicobeheersing.”

filantropie. Kwesties die in deze tijd op

haar eigen kwesties. Het mag duidelijk zijn

het gebied van vermogensplanning komen

dat vermogensplanning meer omvat dan goed

kijken, zijn bijvoorbeeld dilemma’s over wie

op de centen passen. Twee zaken kunnen dat

De volgende, rijpere levensfase kenmerkt

erft. Vermogenden in deze levensfase willen

verduidelijken. In de eerste plaats betreft dat

zich in de regel door meer financiële ruimte,

bijvoorbeeld hun kinderen en kleinkinderen

ondernemen. Stel dat u voldoende vermogen

KAN IK STOPPEN MET WERKEN?

Zo ziet u maar, iedere leeftijdscategorie kent

FINANCIAL FOCUS

heeft vrijgespeeld, maar dat vermogen zit in de

Dat geldt ook voor bewindvoering en

een goede planning. Masha Bril legt uit:

BV. Wat te doen? Het vraagt de kennis van een

executele, iets waar u wellicht liever niet aan

“Hoeveel wilt u schenken, dat is een vraag

specialist om dat geld zo goedkoop mogelijk

denkt. Bewind(voeringen) en executele zijn van

die van aardig wat antwoorden op andere

uit de BV te krijgen als u er bijvoorbeeld zelf

toepassing na uw overlijden.

vragen afhankelijk is. Hoe groot is uw

van wilt leven of het vermogen wilt gebruiken

Als uw kind 18 wordt, eindigt de voogdij

vermogen, hoeveel vermogen heeft u zelf

om te schenken. Ook kan u van plan zijn om

en mag uw kind vrij beschikken over de

nodig, wat voor risicoprofiel heeft u en

zich toe te leggen op filantropie, in welk geval

erfenis. Als u dat te vroeg vindt, dan kunt

op welke manier wilt u schenken? Het is

het van belang is om te kiezen tussen geven als

u in uw testament een bewindvoerder

belangrijk om erbij stil te staan dat u een

privépersoon (en het vermogen dus efficiënt uit

benoemen die het vermogen zal beheren. Tot

schenking niet terugkrijgt, dus u moet het

de BV over te hevelen) of via een aan uw BV

uw kind bijvoorbeeld 21 of 25 jaar is. De

zonder dat vermogen kunnen redden.”

gelieerde stichting - een corporatie foundation.

bewindvoerder zal nauw overleg voeren met uw kind, maar kan indien nodig roekeloze

“Uw risicoprofiel is van invloed op hoeveel

Aangaande bedrijven en wat Elton John ‘the

beslissingen van uw kind tegenhouden. Uw

u kan schenken. Een hoger risicoprofiel

circle of life’ noemde; ondernemers doen er

kind kan wel naar de rechter stappen als hij

leidt tot meer onzekerheid. Dat betekent

goed aan om bedrijfsopvolging te regelen.

of zij het niet eens is met beslissingen van de

dat u een hogere buffer nodig heeft voor

Dat is moeilijk en zal soms tot pijnlijke

bewindvoerder. U kunt dus bij leven richtlijnen

wanneer bijvoorbeeld de beurs tegenzit.

beslissingen leiden. Wie wordt bijvoorbeeld

vastleggen over het beheer van het vermogen.

Dat betekent weer dat u minder kunt

de bedrijfsopvolger? Wat neemt die over? Hoe ziet de voorbereiding op de bedrijfsopvolging

SCHENKEN, RENTENIEREN EN REKENEN

schenken. Het kan zijn dat u vijf jaar na een schenking ineens in de problemen komt

Goede vermogensplanning heeft alles te

doordat u verlies lijdt op uw belegging.

andere kinderen? Dit zijn vragen die ook

maken met afstemming en heldere doelen.

Ook dan moet u het geschonken vermogen

komen kijken bij vermogensplanning.

Een schenking vraagt bijvoorbeeld om

nog kunnen missen.”

eruit? Hoe kunt u rekening houden met de

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER REKENVOORBEELD Robert is 67 jaar, heeft een vrij besteedbaar vermogen van €3 miljoen. Hoeveel heeft hij nodig om goed te leven? En: hoeveel kan hij schenken? Robert gaat er vanuit dat hij 90 jaar wordt. Hij heeft 23 jaar te overbruggen.

Een rekenvoorbeeld (zie kader) kan een en ander verhelderen: “Stel, u heeft een vrij besteedbaar vermogen van drie miljoen euro. U wilt na uw pensioen comfortabel leven en vraagt zich af of dit vermogen daarvoor toereikend is. Dan is het zaak een aantal dingen onder elkaar te zetten. Laten we ook aannemen dat u jaarlijks 40.000 euro netto pensioen ontvangt en 80.000 euro wilt uitgeven om comfortabel te leven. Dan is er een tekort van 40.000

Pensioen (per jaar)

€ 40.000

Comfortabel leven (per jaar)

€ 80.000

Jaarlijks tekort

€ 40.000

1 jaar

€ 40.000

2 jaar (als gevolg van inflatie)

€ 41.000

3 jaar

€ 42.000

23 jaar

€ 1 miljoen

Vrij besteedbaar*

€ 2 miljoen

*schenken, filantropie, beleggen

euro per jaar. U moet ervan uitgaan dat het pensioen niet stijgt, maar het tekort wel als gevolg van inflatie. Dus het eerste jaar is er een tekort van 40.000 euro, het jaar erna 41.000, daarna 42.000 enzovoort. U gaat ervan uit dat u 90 jaar wordt, dus dan telt u al die jaarlijkse tekorten bij elkaar op. We nemen aan dat dat uitkomt op een totaal tekort van een miljoen euro. Aangezien we uitgingen van een vermogen FINANCIAL FOCUS

‘GEEN LIJFRENTEPOLONAISE AAN MIJN LIJF’ Voor veel mensen die het woord ‘lijfrente’ horen, geldt dat ze weten dat ze ooit een dergelijke polis hebben afgesloten maar nu - jaren na dato - de details niet

meer kennen en waarop ze precies recht hebben. Masha Bril vertelt dat er veel

verschillende soorten lijfrentepolissen zijn en dat die kunnen worden ingedeeld op basis van de perioden waarin ze worden afgesloten.

Bril: “Iemand heeft dertig jaar geleden een lijfrentepolis afgesloten, maar wat doe u er nu mee? Houd je de uitkeringen zelf of schenk je ze? Een voorbeeld maakt de diverse mogelijkheden duidelijk. Willem (65) heeft in 1985 een lijfrentepolis afgesloten, het kapitaal valt dit jaar vrij. Op de polis zijn diverse regimes van

toepassing. Met een deel van het kapitaal heeft Willem veel vrijheid, hij mag dit deel van het geld bijvoorbeeld schenken aan een ander. Het andere deel mag

hij alleen aan zichzelf laten toekomen. Een deel kan hij gebruiken om eerder te stoppen met werken en een ander deel kan hij daarvoor weer niet gebruiken.

Willem wil zo veel mogelijk van het lijfrentekapitaal gebruiken voor de studie van zijn vijfjarige kleindochter. Het andere kapitaal wil hij laten uitkeren, het liefst tegen een zo laag mogelijke belastingdruk.

“Het geld ten behoeve van de kleindochter van Willem kan op verschillende

manieren worden geschonken. Zo kan een polis aan de kleindochter zelf worden geschonken of aan haar ouders. Of opa kan het geld zelf in beheer houden voor

zijn kleindochter. Een persoonlijke keuze. Wat alle opties gemeen hebben, is dat het niet verstandig is dat de polis eerder uitkeert dan de achttiende verjaardag van de kleindochter.”

van drie miljoen euro, is het dus zaak in

dat veel minder een probleem. Van belang

vermogensplanning is: een goede planning

totaal een miljoen te reserveren en dat

is het vroegtijdig in kaart te brengen welk

is voor iedereen noodzakelijk en het loont

vermogen defensief te beleggen.

deel van uw vermogen u echt zelf nodig

om er ruim op tijd mee te beginnen.

Het restant van twee miljoen euro is in

heeft en welk deel van uw vermogen u

principe vrij besteedbaar; daarmee kunt

kunt schenken.”

u schenken, bijzondere uitgaven doen of offensiever beleggen.”

Als een ding zonneklaar blijkt uit de voorbeelden en verschillende

Bril: “Dit soort scenario’s kan je ook

levensfasen is het wel dat vermogen en

uitvoeren met anderhalf miljoen euro te

leefomstandigheden voor iedereen

besteden, of tien miljoen. In het eerste geval

uniek zijn, en dat dus ieder mens een

is het al spannender of aan de wensen kan

advies op maat goed kan gebruiken.

worden voldaan en in het tweede geval is

Het enige algemeen geldende advies voor

FINANCIAL FOCUS

EXPERTISE AANDEEL

AT&T

GROTE OVERNAME VOOR KLEINE SCHERMPJES JAN WIRKEN

Met een overname van ruim 100 miljard dollar wil het Amerikaanse

Aandelen Analist JAN.WIRKEN@NL.ABNAMRO.COM

telecombedrijf AT&T zich onderscheiden in de competitieve telecomsector.

Wat doe je als onderneming als

omzet en winst van AT&T. Het

de tarieven sterk dalen in de

concern verdient niet langer

markt waarin je actief bent? Je

alleen aan de mobiele verbinding

zoekt naar manieren om je te

zelf, maar ook aan de films

onderscheiden. Dat is precies wat

en series die de klant daarop

de partijen in de Amerikaanse

kijkt. Net als in Europa kiest

telecomsector doen als reactie

de Amerikaanse consument

op de enorme prijsconcurrentie

steeds meer gericht voor de

binnen de mobiele markt. De

betaalde media van verschillende

grote spelers AT&T, Verizon en

aanbieders. Denk aan sport- en

T-Mobile zagen hun marges in

filmkanalen. Consumenten

de afgelopen jaren onder druk

kijken daarbij steeds vaker op

staan. Reden voor AT&T, de

smartphone of tablet in plaats

grootste mobiele aanbieder in

van op de televisie. De marges op

de Verenigde Staten met meer

mediacontent zijn veel hoger dan

dan 100 miljoen klanten, om

die voor mobiele verbindingen.

te zoeken naar interessante

De media van WarnerMedia

overnames. AT&T biedt

zijn populair, met onder andere

mobiele en vaste telefonie en

series als Game of Thrones van

ook televisiediensten. Door de

betaalzender HBO. Filmbedrijf

overname van WarnerMedia

Warner Bros produceerde

(voorheen TimeWarner, red.) in

kaskrakers als Harry Potter en

juni van dit jaar kan het concern

de superheldenreeks Batman.

nu ook films en series aanbieden.

KASKRAKERS

KLANTEN BINDEN

De overname draagt bij aan de

De forse uitbreiding van de

aantrekkelijkheid van AT&T.

mediacontent is ook interessant

De telecomaanbieder groeit in

voor beleggers. De overname

aantallen klanten, en kan hen

van ruim 100 miljard dollar

nu meer aanbieden waardoor

moet zorgen voor een stijging

het naar verwachting lukt om

van de marges en daarmee de

klanten langer aan zich te binden.

ISIN-CODE US00206R1023

FINANCIĂ&#x2039;LE INFORMATIE AT&T

FINANCIAL FOCUS

Europese eenheid

Zit eigenzinnig Europa zichzelf in de weg ? NOG MEER SAMENWERKING

Het samengaan van Europese lidstaten moest vrede, veiligheid en welvaart opleveren. Dat lijkt gelukt, maar nu staat Europa voor uitdagingen van een andere orde. Om die op te lossen is meer samenwerking nodig. Vraag is of de eigenzinnigheid van de lidstaten Europa daarbij helpt of in de weg zit.

KLOOF TUSSEN NOORD EN ZUID

dan ook groot. Gemeten in

De kracht van de Europese Unie

zitten Nederland en Duitsland

verdeeldheid van Europa is het

gezamenlijke overheidsfinanciën

zit in de samenwerking tussen

in de top van de eurozone. Die

sentiment, er is veel onvrede

van de lidstaten van de Europese

de Europese lidstaten. Met een

concurrentiekracht zegt niet

onder de bevolking. Belangrijkste

Unie zien er beter uit dan ooit.

interne markt van 28 landen is de

alleen iets over de economische

oorzaak is dat de welvaart die

Toch neemt de druk op Europa

Europese Unie een van de grootste

groei, maar ook over de

een verenigd Europa bracht,

toe. Bijvoorbeeld door Brexit,

wereldhandelsmachten. Maar de

werkgelegenheid. Frankrijk heeft

niet evenredig is verdeeld. De

het naderende vertrek van de

Europese eenheid is niet overal

een middenpositie, onderaan

voordelen van de maatregelen die

Britten uit de Europese Unie en

even sterk. Op diverse plaatsen

hangen Italië, Griekenland en

de economie moeten stimuleren

het internationale handelsconflict

klinkt anti-Europees sentiment,

Portugal. De twee laatstgenoemde

zoals belastingverlichting zijn

dat de export in verschillende

aangemoedigd door populistische

hebben sinds de kredietcrisis

vooral bij bedrijven beland.

Europese landen bedreigt. Het

partijen. Zelfs in Nederland, een

grote hervormingen doorgevoerd.

Vanuit het idee dat de winstgroei

vluchtelingenprobleem verdeelt

van de founding fathers van de

Italië krijgt de overheidsfinanciën

van bedrijven op termijn leidt tot

de landen, evenals de beoogde

Europese Unie en de Europese

daarentegen maar niet onder

werkgelegenheidsgroei en groei

uitbreiding van de unie. De

munt. De grootste kloof tekent

controle. De nieuwe regering draait

van de lonen. Die laatste stappen

opkomst van populistische partijen

zich af tussen het Noorden en

zelfs de eerdere hervormingen

komen echter niet tot stand.

met een anti-Europa agenda zet de

het Zuiden van Europa. De

terug, onder andere binnen het

Ook het vluchtelingenprobleem

discussies verder op scherp.

economische verschillen zijn

pensioenstelsel. (zie ook kader).

zorgt voor verdeeldheid.

De Europese economie groeit voor het vijfde opeenvolgende jaar, de werkloosheid daalt en de

FINANCIAL FOCUS

internationale concurrentiekracht

HET EFFECT VAN ONVREDE Belangrijke factor in de

MARKTEN ITALIË, EUROPA’S ZWAKSTE SCHAKEL De ontwikkelingen in Italië hebben de aandacht van economen wereldwijd. Het land kampt

met een forse overheidsschuld, ruim 130 procent van het bruto binnenlands product (bbp).

Op Griekenland na de hoogste schuld van Europa. (De Nederlandse schuld is bijna 57 procent). Anders dan de Grieken richt Italië zich echter niet op het indammen van de schuld door

hervormingen. Integendeel, de nieuwe regering stelt de Europese begrotingsregels op de proef en wil drastische belastingverlagingen en een basisinkomen voor de bevolking doorvoeren. Eerder hervormingen worden teruggedraaid, zoals de in 2011 ingevoerde verhoging van de pensioenleeftijd naar 67 jaar. Deze plannen zullen het begrotingstekort fors verhogen. De

Europese Unie zet Italië onder druk om dit te voorkomen. Als Italië op termijn niet meer aan

zijn betalingsverplichtingen kan voldoen kan dit het vertrouwen van beleggers in de financiële markten beschadigen.

Regeringsleiders hebben sterk

Bureau van de Statistiek (CBS)

uiteenlopende visies over de

leverde de handel met het Verenigd

opvang van mensen die vluchten

Koninkrijk Nederland 22,7 miljard

voor oorlog, armoede en het

euro op in 2017. Dat komt neer op

veranderende klimaat. Belangrijk

3,1 procent van het Nederlandse

thema’s voor de populistische

bruto binnenlands product (bbp).

partijen, die in de peilingen stijgen.

Welk effect Brexit heeft op de

Italië heeft sinds kort zelfs een

Nederlandse economie en die van

coalitie van regeringspartijen

andere Europese landen hangt

die anti-Europa en anti-euro

sterk af van de afspraken die de

is. Hoewel de partijen eerder

komende maanden tussen de

hardop hun wens voor een Italexit

Britse regering en de EU worden

uitspraken hebben ze deze wens

gemaakt. Bij wat een zachte Brexit

momenteel laten vallen. In het

wordt genoemd houdt het VK

geval een Italexit weer op de

toegang tot de gemeenschappelijke

agenda zou komen, zou dat grote

Europese markt. Bij een harde

gevolgen hebben. Italië is na

Brexit verlaten de Britten de

Duitsland en Frankrijk de grootste

interne markt en zal er een

economie van de eurozone. Het

handelsovereenkomst met de EU

vertrek zou ook andere Europese

moeten worden gesloten. Dat geldt

landen en de financiële markten

natuurlijk ook omgekeerd voor

schaden.

de Europese bedrijven die handel

HARDE OF ZACHTE BREXIT

En dan is er nog het aanstaande vertrek van het Verenigd Koninkrijk (VK) uit de EU. Het VK is een belangrijke exportpartner

willen drijven met de Britten. Dat zorgt naar verwachting voor een flinke verstoring van de handel.

DUITSLAND ALS MOTOR

Belangrijke kracht van Europa

voor diverse Europese landen,

is dat de economie sterk

onder andere voor Nederland.

internationaal gericht is. Europese

Volgens de cijfers van het Centraal

landen exporteren volop naar FINANCIAL FOCUS

INVESTEREN IN TECHNOLOGIE

duidelijk dat er grote kansen voor

verdere Europese integratie gaat

Europa liggen in bijvoorbeeld de

over het opgeven van soevereiniteit

In navolging van Duitsland

robot-ontwikkeling en technologie

door landen, liggen de plannen

wereldeconomie floreert, zoals nu.

moet ook de rest van Europa

voor zelfrijdende auto’s.

politiek uiterst gevoelig. Zo

Nadeel van een dergelijke open

meer inzetten op technologische

economie is dat het omgekeerde

innovatie. Dat is cruciaal voor

ook opgaat. Het handelsconflict

de economische groei in de

tussen de Verenigde Staten en

elkaar en naar de rest van de wereld. Nog meer dan opkomende economieën. Een voordeel als de

EUROPESE BELASTING

vermoeden de zuidelijke landen dat zij veel zeggenschap moeten

Vanuit economisch perspectief zou

opgeven en vrezen noordelijke

toekomst. Europa kent geen

meer samenwerking Europa goed

landen voor een transferunie

China zorgt bijvoorbeeld voor

tech-steden zoals Silicon Valley

doen. Maar grensoverschrijdende

waardoor weer belastinggeld

onrust in exportland Duitsland.

in de VS en Shenzhen in China

samenwerking verloopt moeizaam,

van het noorden naar het zuiden

Het land exporteert meer naar

waar de technologiesector is

zo illustreert de situatie in

stroomt. Veel hangt dus af van

hoofdrolspelers in het conflict dan

geconcentreerd. Ook ontbreekt

de Europese bankensector.

de juiste begeleiding van het

andere Europese landen. Hoewel

een dominant internetplatform

Consolidatie zou de efficiëntie in

integratieproces. De verschillende

het handelsconflict grimmiger

zoals Amerikaanse Facebook,

de sector met 6.000 verschillende

regeringsleiders hebben

wordt en inmiddels ook Europa,

Amazon, of de Chinese

Europese bankbedrijven belangrijk

uiteenlopende ideeën over de

Canada en Japan treft, gaan we

tegenhangers Baidu, Tencent

verbeteren, maar pan-Europese

toekomst van de EU. De Franse

ervan uit dat het geen desastreuze

of Alibaba. Bedrijven die in

bankfusies blijven uit. Ook op

president Emmanuel Macron pleit

gevolgen voor de wereldhandel

staat zijn steeds meer omzet en

beleidsniveau is de samenwerking

voor een intensievere Europese

zal hebben. Hierdoor blijven

werkgelegenheid naar zich toe

tussen landen – afgezien van

integratie, en neemt met Duitsland

we positief over Duitsland. Het

te halen. Sinds 2014 stimuleert

de monetaire en politieke

het voortouw in de hervormingen.

heeft een sterke industriesector

de EU haar leden om meer

unie - beperkt. Het invoeren

De weerstand in een aantal andere

die in afgelopen decennia goed is

te investeren in technologie.

van Europese energiebelasting

landen is evenwel groot en het

beschermd tegen de concurrentie

Doel is om tot 2020 minimaal

en belasting op financiële

lijkt heel moeilijk om ingrijpende

van bijvoorbeeld China door in

drie procent van het bbp aan

transacties staan al jaren op de

veranderingen door te voeren.

de topsegmenten marktleider te

onderzoek en ontwikkeling te

agenda. Energiebelasting zou

worden. In bijna elke machine ter

besteden. Dat zou 3,7 miljoen

de verduurzaming van Europa

wereld zitten onderdelen die Made

banen moet opleveren en het bbp

moeten versnellen. Financiële

in Germany zijn. Het land heeft

van de EU met bijna 800 miljard

belasting voorkomt dat burgers

een technologische voorsprong

euro moeten verhogen. Of dat

bij een eventuele financiële crisis

door te investeren in innovatie.

behaald wordt is de vraag, wel is

opdraaien voor de kosten. Omdat

FINANCIAL FOCUS

RALPH WESSELS Hoofd Beleggingsstrateeg RALPH.WESSELS@NL.ABNAMRO.COM

BMO Responsible Global Emerging Markets Equity

DUURZAAM WINT TERREIN IN OPKOMENDE MARKTEN

EXPERTISE FONDS

JAN-WILLEM MEULENKAMP

Het laten meewegen van duurzame criteria was lange tijd

ABN AMRO Advisors JAN.WILLEM.MEULENKAMP@NL.ABNAMRO.COM

lastig voor beleggers in opkomende markten. De duurzame inhaalslag die deze markten nu maken biedt kansen. Het BMO Responsible Global Emerging Markets Equity fonds speelt hier op in. In opkomende economieën hield

en beschikbaarheid van

of ernstige milieuvervuiling

Markets index. Die laatste kent

lange tijd slechts een relatief kleine

hernieuwbare energiebronnen.

veroorzaken. Zo ontstaat een

geen uitsluitingen. Het fonds

groep bedrijven zich bezig met

Onderzoeksbureau Pew

portefeuille met dertig tot zestig

past bij beleggers die zowel een

duurzaamheid. Deze landen zijn

Research voorspelt dat in

duurzame ondernemingen. De

aantrekkelijk rendement op lange

echter aan een inhaalslag bezig.

2030 tweederde van de

koersontwikkeling van het fonds

termijn als een strikt duurzame

Beleggers kunnen profiteren van

investeringen in hernieuwbare

kan wel flink afwijken van de

beleggingsaanpak belangrijk

verhoogde investeringen van

energie voor rekening komt

benchmark; de MSCI Emerging

vinden.

bedrijven en overheden. Denk aan

van ontwikkelingslanden en

maatregelen om luchtvervuiling

opkomende economieën.

te beperken of efficiënter met water om te gaan. Het BMO

De duurzame focus van het

Responsible Global Emerging

BMO fonds richt zich niet alleen

Markets Equity fonds profiteert

op milieuaspecten. Het fonds

hiervan, omdat het duurzaamheid

belegt in de Indiase HDFC

nadrukkelijk meeweegt bij de

Bank die klanten via een slimme

aandelenselectie. Uitgangspunten

smartphone app toegang geeft tot

zijn diverse duurzame thema’s.

financiële diensten. Voor velen

Die vormen de basis voor

was dit daarvoor onmogelijk

economische groei in deze regio,

omdat ze zich ver van een

zo is de overtuiging van het

bankfiliaal bevinden.

fondsteam. Daarbij gaat het om technologie en alternatieve energie, maar ook om duurzame

STRIKT BELEID

In de fondsportefeuille

consumptiegoederen voor de lage

is de strikte duurzame

en middeninkomens.

beleggingsstijl van BMO - een

UIT NOODZAAK

dochteronderneming van de Bank of Montreal - herkenbaar.

Het fonds heeft het momentum

Het fondsteam sluit onder

mee. De focus op duurzaamheid

andere beleggingen uit in

neemt in opkomende

tabak, kernenergie, wapens,

markten snel toe. Veelal uit

porno, gokken en fossiele

noodzaak, de bevolkingsgroei

brandstoffen. Ook blijft het

zorgt voor uitdagingen op

team ver van bedrijven die de

gebied van luchtvervuiling

mensenrechten niet respecteren

FONDS

BMO Responsible Global Emerging Markets Equity

BENCHMARK

MSCI Emerging Markets Index

ISIN-CODE LU1554262680

FINANCIAL FOCUS

FINS FALEN VAN EEN VOORMALIGE GROOTMACHT Een voormalige pulpmolen, marktleider in mobiele telefoons en gefaalde uitdager van de iPhone: Nokia was het allemaal. De opkomst en val van een Fins telefoonmerk.

Koers Nokia x 10.000 Miljoen

60.00 50.00 40.00 30.00 20.00 10.00

FINANCIAL FOCUS

20 18

20 17

16 20

20 15

20 14

20 13

2 20 1

20 11

20 10

20 09

20 08

en een groot scherm. Modellen zoals de 6110,

het zuidwesten van Finland. Een pulpmolen om

5110 en de 6650, de eerste 3G-smartphone van

precies te zijn. Mijningenieur Fredrik Idestam

het bedrijf, volgden niet veel later.

zet in 1865 een houtpulpmolen op. Zes jaar

MEMORABEL AANDEEL

De oorsprong van Nokia leidt ons terug naar

FINSE HEGEMONIE

later noemt hij zijn bedrijf ‘Nokia’. De naam is geïnspireerd op de Nokianvirta-rivier, waar

Na de IPO in 8 juli 1994 vestigde Nokia zich

Idestam zijn tweede molen opent. In 1871

binnen vier jaar als absolute wereldleider.

breidt Nokia uit naar de elektriciteitsbusinessh

Rivalen zoals Apple, Sony en Siemens

vanwege de elektriciteit die de molen opwekte

worstelden met de mobiele markt, maar Nokia

dankzij de sterke stroom van de rivier. Na WOI

zag de omzet in enkele jaren tijd van $8,9

ging Nokia bijna bankroet en werd het bedrijf

miljard naar $42,8 miljard stijgen. Het Finse

overgenomen door Finnish Rubber Works.

sprookje duurde niet lang. Vanaf 2007 ging

Uiteindelijk fuseerden de twee ondernemingen

alles bergafwaarts voor Nokia. Hard ook. De

in 1967 met Finnish Cable Works.

Finnen noteerden in 2009 hun eerste verlies in een decennium. Het aandeel Nokia daalde met

Nokia bleef groeien en in de jaren ’60 breidde

liefst 70% in de periode 2006-2016: van een

het bedrijf uit naar elektronica. De Finnen

kleine $20 naar ongeveer $6. Inmiddels staat

ontwikkelden bijvoorbeeld een radiotelefoon

de koers op ongeveer $5,98. In april 2000 was

voor het leger. In 1979 zette Nokia de eerste

het aandeel nog ruim $30 waard. De iphone

stappen in telefonie door Mobira Oy te creëren:

werd de nieuwe marktleider. De iPhones en

het welbekende telefonische bakbeest dat we

verschillende Android-smartphones namen de

uit jaren ‘80-films kennen. Nokia lanceerde niet

markt over en Nokia kon hen niet bijbenen.

veel later de Nordic Mobile Telephone (NMT)-

De Finse telefoonmakers weigerden om op de

service. Dit was ’s werelds eerste internationale

Android-wagen te springen en werkte samen

mobiele netwerk.

met Microsoft om smartphones voor het Windows Phone-platform te ontwikkelen. Uit

GLORIEJAREN

de samenwerking kwam de relatief populaire

De jaren ’90 waren de gloriejaren van Nokia.

Nokia Lumia-reeks voort, maar dat bleek niet

In 1994 lanceerden de Finnen de Nokia 2100,

genoeg om de gloriedagen te herstellen.

inclusief iconische Nokia-ringtone. De Nokia 2100 overtrof alle verwachtingen: wereldwijd

Nokia heeft haar leidende positie in de mobiele

werden meer dan 20 miljoen 2100’s verkocht.

markt dus verloren. Het bedrijf is daardoor

In 1997 lanceerde Nokia de Communicator, een

in de verliezen geraakt. Komt er ooit nog een

telefoon met functies zoals e-mail, fax, agenda

wederopstanding?

2005

1997

Nokia lanceert Snake, een van de bekendste mobiele games ooit

1982

Nokia lanceert zijn eerste autotelefoon, de Mobira Senator

2017

Nokia verkoopt zijn miljardste telefoon: een Nokia 1100, in Nigeria

2000

Nokia sluit een overeenkomst met EMI om songs als ringtone te kunnen gebruiken

Nokia brengt op nieuwe de Nokia 3310 uit

2009

Nokia ontslaat 1.700 medewerkers vanwege de tegenvallende verkoopcijfers

DIT ARTIKEL

DELEN?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

Maritiem Nederland

De wereld van superjachten Statige schepen

en drijvende paleizen

Ieder land heeft een imago dat vooral in het buitenland bekend is. Zo dragen wij Nederlanders louter klompen, eten wij kaas en is ons land bezaaid met talloze windmolens. Dat is niet helemaal onwaar, maar minder bekende terreinen waarop Nederland zich internationaal profileert zijn bijvoorbeeld de maritieme industrie en in het bijzonder jachtbouw. In het buitenland staan Nederlandse (super)jachten buitengewoon hoog aangeschreven.

FINANCIAL FOCUS

FEATURE

DE VENUS

FACTS WAT IS DIT /

Dit is Venus, het jacht van wijlen

Steve Jobs. De oprichter van Apple heeft zelf niet van zijn jacht kunnen

genieten. Hij overleed in 2011, terwijl Venus in 2012 te water ging. ONTWERP /

Steve Jobs heeft zelf het jacht

ontworpen, samen met de Franse

ontwerper Philippe Starck. Uiteraard heeft Jobs zijn Apple-producten in

veelvoud op het jacht aangebracht. In de stuurhut staan 7 27”inch

iMacs. De buitenkant is volledig

van aluminium gemaakt waardoor

het schip veel lichter is dan andere jachten. Een uniek element is het

grote zonneterras (met jacuzzi) op het voordek en de doorlopende ramen in de boeg. BOUWER /

Het jacht is van Nederlandse makelij, namelijk door Feadship. De Venus is 78 meter lang en kostte €125 miljoen.

ARTIKEL

ONLINE LEZEN? www.financialfocus.nl FINANCIAL FOCUS

Azzam 400 miljoen 180,6m Emir van Dubai

Eclipse 500 miljoen 162m Roman Abramovich

DE KONINGSKLASSE DER

superjachten

Dubai 400 miljoen 162m Sheikh Mohammed Dilbar 600 miljoen 157m Alisher Usmanov Al Said 300 miljoen 155m Sultan Qaboos

De Nederlandse jachtbouw heeft de naam

werden 21 superjachten langer dan 30 meter

te staan voor innovatie, vakmanschap,

geleverd. Die werden gebouwd door tien

betrouwbaarheid en kwaliteit. Ook is er

verschillende werven en vertegenwoordigden

een sterke custom-built-traditie waarin

samen een waarde van 1,2 miljard euro.

de wensen van de klant nauwelijks

Daaruit valt af te leiden dat een gemiddeld

centraler kunnen staan. Daarnaast is

superjacht een kleine 60 miljoen euro kost.

de superjachtindustrie in Nederland

Wereldwijd werden er vorig jaar in totaal

een economische factor van betekenis.

149 superjachten van dertig meter en langer

Naar schatting biedt de sector werk aan

afgeleverd en daarmee werd net iets meer

tienduizend mensen en de omzet wordt

dan vier miljard omgezet. Nederland is dus

geschat op jaarlijks ongeveer een miljard

duidelijk een heel grote speler op dit gebied.

euro. Een groot deel van de Nederlandse productie is bestemd voor het buitenland.

NEDERLAND EN DE WERELD

FINANCIAL FOCUS

DE MONDIALE VLOOT

De markt voor superjachten is relatief klein gekeken naar het aantal afgeleverde

De laatste cijfers (over 2017) wijzen op een

jachten. Na de crisis van 2008 volgde een

stijging van het Nederlands marktaandeel in

aantal moeilijke jaren, maar de jaarlijkse

de totaalwaarde van de wereldwijd geleverde

levering van zoâ&#x20AC;&#x2122;n 150 schepen is geen

superjachten. Het marktaandeel was in

uitzondering. Voor 2018 worden zelfs 180

2016 21,6 procent, maar steeg tot bijna

nieuwe superjachten verwacht. Hoe groter

30 procent in 2017. Nederlandse werven

en luxueuzer de superjachten worden, des te

verkopen dus meer superjachten. In 2017

minder er worden afgeleverd.

FEATURE IN GESPREK BIJ Henk de Vries CEO van Koninklijke De Vries Scheepsbouw en joint-CEO van Feadship “Royal Van Lent Shipyard en Koninklijke De Vries Scheepsbouw werken al zeventig jaar samen in de joint venture Feadship. Jaarlijks bouwen we minimaal drie en maximaal zes boten. Hoeveel boten we afleveren is sterk afhankelijk van de afmetingen van de boot. De kleinste die we onlangs te water hebben gelaten meet 33 meter, de grootste 110 meter in lengte.” “De markt voor de topklasse van superjachten is kleiner dan veel mensen denken. Wereldwijd worden er jaarlijks ongeveer 30 boten afgeleverd. Gekeken naar totaal geleverde waarde, is het jaarlijks stuivertje wisselen tussen drie werven als het gaat om marktleiderschap. Daarvan is Feadship er één.” “Wat Feadship onderscheidt is in één woord: kwaliteit. Ik hoef nooit aan potentiële klanten uit te leggen of en waarom wij zo goed zijn; dat weten ze al uit hun kennissenkring. Maar onze boten zijn ook heel kostbaar. Ik heb meer dan eens meegemaakt dat ik een miljardair die naar de prijs informeerde, oprecht zag schrikken, haha! De prijs van onze boten heeft meer dan wat dan ook met arbeid te maken. De mediane lengte van onze boten is 60 tot 70 meter, maar daar gaan wel een miljoen manuren aan werk in.” “De komende jaren zullen we een beweging richting elektrische boten zien. Dat is waar de innovatie ligt en waarin wij ook veel investeren. We kijken naar accu’s en brandstofcellen en ook naar zonnepanelen. De meeste van deze boten varen en liggen toch in een zonnig klimaat, daar is rendement te behalen.”

In totaal bestaat de mondiale varende vloot op dit moment uit 4802 superjachten. Daarnaast zijn er 278 superjachten uit de vaart genomen en zijn er sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog zo’n 165 superjachten vernietigd. Op dit moment bestaat 84 procent van de wereldwijde vloot uit motorjachten en 16 procent uit zeiljachten. Als het aan de Nederlandse scheepswerven ligt, groeit het aantal superjachten gestaag want deze industrie heeft in ons land de wind in de zeilen.

BOUWERS VAN MOTOR- EN ZEILJACHTEN 1. Holland Jachtbouw

8. Balk Shipyards

2. Royal van Lent

9. Hakvoort

3. Mulder Shipyards

10. Heesen Yachts

Zaandam

Kaag

Voorschoten

4. Amels

Vlissingen

5. Oceanco

Alblasserdam

6. Icon Yachts

Urk

6 12

Monnickendam

Oss

11. Koninklijke De Vries Aalsmeer

12. Feadship Makkum

3 5

Harlingen

7. Royal Huisman Vollenhove

FINANCIAL FOCUS

IN GESPREK BIJ Nick Mulder Commercieel directeur bij Mulder Shipyard

“Mijn opa heeft de werf in 1938 opgericht, in 1984 nam mijn vader het over en sinds een jaar of tien heb ik de leiding. Mulder Shipyard is gespecialiseerd in de nieuwbouw van mediumgrote motorjachten. Op onze werf zijn we doorgaans bezig met acht tot negen schepen in verschillende bouwfases en we leveren er vier per jaar af. Het bouwen van een schip kost ongeveer twee jaar en momenteel zitten we vol tot 2021.” “Onze schepen hebben een lengte van 15 tot 45 meter en ze worden allemaal gebouwd op onze werf in Zoeterwoude. Wij hebben alle disciplines zelf in huis; van eigen timmerlieden, schilders, elektriciëns tot monteurs.” “Wij hebben veel klanten uit Nederland en een deel uit Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Dat wil niet zeggen dat onze schepen alleen in deze regio gezien worden. Wij bouwen zeegaande schepen en die varen over de hele wereld, van Nederland, de Middellandse Zee tot de Bahamas.” “Dit jaar werd onze Mulder ThirtySix door de jury van The World Superyacht Awards uitgeroepen tot winnaar. Daarmee hebben we de Grammy’s van de superjacht-wereld binnengesleept. We halen zoveel mogelijk uit de 36 meter die de boot meet. Innovaties zijn onder andere de transverse (dwarsgeplaatste) ‘garage’ voor jetski’s en de Fast Displacement Hull Form (FDHF) die gericht is op comfort maar ook rap van zijn plaats kunnen komen. Tevens werd het lage brandstofverbruik van onze ThirtySix geroemd door de jury. Mede daardoor is het een schip dat de Atlantische Oceaan kan oversteken.”

FINANCIAL FOCUS

PORTRET PORTRET

3x Zorghuizen

ZORG MET PASSIE

‘Als ik langskom, kom ik niet als directeur of verzorgende, maar als zoon’ MENSEN WORDEN STEEDS OUDER EN DE ZORG STEEDS COMPLEXER.

NIET VOOR NIKS IS HET AANTAL PARTICULIERE ZORGHUIZEN IN NEDERLAND

DE AFGELOPEN TIEN JAAR VERDUBBELD. HOE ZIET HET IDEALE ZORGHUIS ERUIT ALS GELD VAN ONDERSCHIKT BELANG IS? DRIE BESTUURDERS BUIGEN ZICH DAGELIJKS OVER DEZE VRAAG.

FINANCIAL FOCUS

PORTRET

Zorghuizen

Een huis voor Martha Flora ‘De perfecte plek voor mijn kleurrijke moeder’ ‘De dag voordat mijn moeder naar een verpleeghuis zou gaan, overleed ze. Misschien dat ze het moment onbewust voelde aankomen. Ik vind dat nog steeds een mooi idee. Drie jaar daarvoor werd ze gediagnosticeerd met Alzheimer. Het was haar grootste angst om naar een verpleeghuis te gaan. Haar eigen moeder had ze daar zien wegkwijnen. Ik wist ook: mijn moeder hoort daar niet. Ze was het soort vrouw waar iedereen graag bij in de buurt was, inclusief ikzelf. Een onderwijzeres die met kleur kon vertellen. Regelmatig kwamen wij oud-leerlingen van haar tegen. Allemaal bedankten ze haar voor haar mooie lessen.’ ‘Ik begon te dromen over een huis waar mijn moeder met haar dementie tot haar recht zou komen. Ik bezocht voorbeelden in binnen- en buitenland en praatte met heel veel experts. Ik vroeg mij af: hoe ziet de perfecte plek eruit als er geen beperkingen zijn? Langzaam werden de plannen in mijn hoofd concreter. Mijn moeder gaf mij toestemming haar naam te gebruiken: Martha Flora. Regelmatig vroeg ze mij of ik dacht dat ze ooit in een Martha Flora huis zou wonen.’ ‘Ik vond het na de diagnose lastig om mijn moeder niet als patiënt te zien. Als naaste moet je in staat zijn jezelf te verplaatsen in de belevingswereld van de mens met dementie. Mij is dat zeker niet altijd gelukt. Daardoor heb ik mijn moeder af en toe haar zoon ontnomen en mijzelf mijn moeder. Ik herinner mij nog heel goed de dag dat ik tussen twee zakelijke afspraken even bij haar langsging op de dagbesteding. ‘Wat heerlijk dat je er bent’, riep ze verheugd. Haar gezicht lichtte helemaal op. ‘Niet meteen weer weg gaan, he’, voegde ze er snel aan toe. Maar dat ging ik wel. Eenmaal in de auto dacht ik, welke afspraak kan er zo belangrijk zijn dat ik niet even ben gebleven? Ik voel me daar nog schuldig over. Dat soort pure momenten, die moet je koesteren.’ ‘Mijn vader heeft mijn moeder tot het allerlaatste moment thuis verzorgd. Mijn droomhuis kwam voor haar te laat. In 2008 is ze overleden. In 2013 openden wij pas het eerste Martha Flora huis. Inmiddels zijn er elf locaties met elk gemiddeld 24 bewoners. In één van die huizen woont mijn vader. Als ik langskom, kom ik niet als directeur of verzorgende, maar altijd als zijn zoon.’

FINANCIAL FOCUS

FEITEN WIE /

MARCO OUWEHAND (57) WAT /

MARTHA FLORA HEEFT

11 LOCATIES EN OPENT DE KOMENDE 1,5 JAAR NOG 5 LOCATIES, WAARVAN 1 IN LONDEN. WWW /

WWW.MARTHAFLORA.NL

FINANCIAL FOCUS

Foto: Erik van der Horst

PORTRET

Zorghuizen

Fantasie of herinneringen ‘Elke dag praatte ze over haar olifantje’ ‘Op je oude dag maakt het niet uit of je ooit een succesvolle ondernemer was of huisvrouw. Rangen vervagen, iedereen is weer gelijk. In de basis maken alle ouderen hetzelfde mee: verlies van geliefden en uitdagingen met de gezondheid. Het kan confronterend zijn om met mensen te wonen die zorgbehoevender zijn dan jijzelf, maar er is onderling ook veel steun.’ ‘Het is een enorme stap om je woning te verruilen voor een verzorgingstehuis. Op zo’n moment gaat het niet alleen om de zorgbehoefte, maar ook om veiligheid en het thuisgevoel. Soms zeggen mensen tijdens een rondleiding: ‘Het lijkt hier wel een vijfsterrenhotel’. Een enorm compliment, maar ik vraag ook altijd: ‘Maar wel met een huiselijke sfeer, toch?’. Ik ben ervan overtuigd dat mijn team daarvoor zorgt. De verzorgers krijgen hier echt de tijd om een band met de bewoners op te bouwen. Een Amerikaanse bewoonster zag de dames van het zorgteam echt als haar vriendinnen. Zij waren de enigen die Engels met haar spraken.’ ‘Bij ons hoeven familieleden geen shampoo mee te nemen of nagels te knippen. Ik zeg altijd: wij nemen alles over. Je vertrouwt ons immers het meest dierbare in je leven toe. Als familieleden langskomen, komen ze voor de gezelligheid of voor een goed gesprek. Dan staat er een lunch voor ze klaar op ons terras. Ik heb een achtergrond in het hotelwezen en weet dat mensen zich thuis voelen door gastvrijheid.’ ‘De deur van mijn kantoor staat voor iedereen open. Ik vind het belangrijk om een aanspreekpunt te zijn. Eén van de bewoonsters zat pas geleden lange tijd bij mij op kantoor. Zogenaamd om mij te helpen. Natuurlijk vertraagt dat enorm, zeker als je een drukke dag hebt. Maar zij voelde zich veilig bij mij. Dan kan ik niet anders dan denken: waarom niet? Als ik haar daarmee een fijne dag bezorg.’ ‘Ik heb van dichtbij meegemaakt hoe lastig dementie is. Vooral de tussenfase is een gevecht. Ineens is er een soort overgave, dan wordt de lijn tussen fantasie en herinneringen heel dun. Zo hield één van onze bewoners niet op over haar jeugd in Zuid-Afrika en haar huisdier: een olifantje. Natuurlijk namen wij dat met een korrel zout, totdat wij na haar overlijden een bedank-kaartje kregen met een foto van een jonge vrouw met een olifantje in haar armen.’

FINANCIAL FOCUS

FEITEN WIE /

VERA VROLIJK (37) WAT /

INITIATIEFNEMER EN

DIRECTRICE VAN HUIZE

DIJCKWEGH (NAALDWIJK) EN HUIZE TEN DONK (ROTTERDAM). WWW /

WWW.HUIZETENDONK.NL

WWW.HUIZEDIJCKWEGH.NL

FINANCIAL FOCUS

Foto: Erik van der Horst

PORTRET

Zorghuizen

Een blijk van herkenning ‘Dit is de mooiste en moeilijkste baan tegelijkertijd’ ‘Mijn vrouw vraagt mij wel eens: ‘Hoe zullen wij later oud worden?’. Niemand weet het. Het kan alle kanten opgaan, dat zie ik elke dag. Zorgen maak ik mij eigenlijk nooit. Ik weet wel: oud worden is mooi en moeilijk tegelijk. Je wereld wordt kleiner, iedereen kent verlies, maar leeftijd brengt ook veel ervaring en wijsheid met zich mee. Laatst zag ik een echtpaar tevreden tegenover elkaar zitten. Na zestig jaar huwelijk vertelden ze dat hun liefde het meest kostbare in het leven is geweest.’ ‘Als zelfstandig wonen niet meer mogelijk is, zijn er tegenwoordig gelukkig alternatieven en keuzes te maken. Sommige van onze bewoners besluiten heel bewust zelf te verhuizen. Zij willen of kunnen bijvoorbeeld geen beroep doen op familie of vrienden. Soms gaat het thuis echt niet meer. Iedereen die zijn laatste levensfase op een mooie plek met goede zorg en aandacht wil doorbrengen met gelijkgestemden kan bij ons terecht.’ ‘Mensen worden ouder en hebben steeds complexere zorg nodig, toch blijven ze ook steeds langer thuis wonen. In de thuissituatie kan daar op een gegeven moment niet meer aan worden voldaan. Het gaat ook bij ons inmiddels niet meer om de beste faciliteiten en mooiste locaties, maar ook over intensieve ouderenzorg met een hoge kwaliteit. Ouderengeneeskunde is niet voor niks een specialisme. Sinds dit jaar heeft Domus Magnus een eigen behandelteam met gespecialiseerde artsen en psychologen en bouwen we hard aan het uitbreiden van onze kennis en kunde. Daarmee zijn wij opnieuw voorloper in de markt.’ ‘Ik zeg altijd: ‘Dit is de mooiste, maar ook de moeilijkste baan uit mijn carrière’. Het is bijzonder om iets te doen dat maatschappelijk relevant is. Maar het is soms ook complex om te voldoen aan de diverse verwachtingen. Het is niet altijd makkelijk om te zien waar iemand blij of onrustig van wordt. Hoe verdrietig het ook is, soms weten bewoners dat zelf ook niet. Met deze kwetsbaarheid moet je heel voorzichtig omgaan. Dan gaat het echt om het herkennen van de kleine verzoeken of voorkeuren. Een glimlach of blijk van herkenning is de mooiste beloning waar wij iedere dag opnieuw ons uiterste best voor doen.’

FINANCIAL FOCUS

FEITEN WIE /

HUUB DETERD (48) WAT /

DIRECTEUR DOMUS MAGNUS (395 BEWONERS VERDEELD OVER 15 VESTIGINGEN) WWW /

WWW.DOMUSMAGNUS.COM

FINANCIAL FOCUS

Foto: Erik van der Horst

PORTRET

De stad als Service De introductie van de klimaatwet dwingt Nederland om in 2050 maar liefst 95% minder CO2-uitstoot te realiseren. Dat betekent: we moeten van bezit naar gebruik.

De circulaire stad

Hoe ziet de stad eruit als we de stad als een service zien? We bezitten niets meer, we gebruiken het alleen maarâ&#x20AC;Ś

RUIMTE

Tijdens vakanties verhuren we onze woningen op

AirBnB. Maar woningen

staan ook op werkdagen leeg, terwijl bepaalde

ruimtes geschikt zijn voor bedrijfsmeetings.

PERSOONLIJKHEID

Een persoonlijke shopper helpt de kledingkast

te optimaliseren. Kleren die niet meer gedragen

WONEN

We leasen onze huisraad.

Nieuwe bank? Je huurt de

worden, worden opgehaald en gerecycled.

Met een kleding-as-a-service-model kan de kleding-productie met 15% naar beneden.

bank, terwijl de oude wordt gerecycled of opgeknapt

In Nederland worden elk jaar een miljoen

De Nederlandse modesector houdt jaarlijks 21,5 miljoen

Een bedrijf dat maar een dag in de

wasmachines weggegooid. Bovendien

kledingstukken over. Maar liefst 1 op de 5 kledingstukken is een

week alle werknemers een werkplek

doet de machine 90% van de tijd niets. Een

miskoop.

moet bieden, omdat de collegaâ&#x20AC;&#x2122;s op

wasmachine wordt vaak binnen paar jaar

de andere dagen bij klanten zitten,

vervangen voor een modernere.

kan hiermee flinke kosten besparen.

INFOGRAPHIC

JAN

NO V

OKT

APR

AUG

JUN

AUG

2017

JUN

OKT

MRT

AP R

P SE

JAN

C DE

MRT

De Earth Overshoot Day

NO V

C DE

1981

OPGECONSUMEERD

De Earth Overshoot Day is de dag waarop

de mensheid alle beschikbare grondstoffen voor dat jaar heeft verbruikt, per 1 januari gemeten. In 1981 lag die datum op

14 december. In 2017 op 2 augustus.

19%

$630 miljard

16%

IDEALE WERELD

URGENTIE IN DE STAD

IS NEDERLAND ER KLAAR VOOR?

We verbruiken niet meer dan dat we

(Unep) berekende dat 75% van de natuurlijke

De circulaire wereld lijkt een ideale wereld. consumeren. Op dit moment is pas 9,1%

van de wereldeconomie circulair. Of beter

gezegd: zo’n 91% van de materialen die we gebruiken, gaat verloren na gebruik.

Het United Nations Environment Programme

1 op de 3 Nederlanders lijkt open te staan

bronnen wordt geconsumeerd in de grote

Uit onderzoek van ABN AMRO blijkt dat

steden. Jaarlijks gooien we 40 kg per

persoon aan voedsel weg. Op een stad met

400.000 inwoners is dat 16 miljoen kilo. Een

circulaire economie kan Europa een jaarlijkse besparing van $630 miljard aan grondstoffen opleveren.

voor het city-as-a-service model.

16% van de ondervraagde consumenten nu al open staat voor producten die als dienst worden aangeboden. City-as-a-service

aantrekkelijk

niet aantrekkelijk

Huishoudservice

29%

Kledingservice

35%

29%

Communicatie

32%

35%

Accommodatie

75%

Mobiliteit service

24%

40%

Voeding service

16%

56%

VOEDING

VERVOER

LOGISTIEK

COMMUNICATIE

ontwikkelt door. De maaltijd-

We hebben een abonnement

zodat busjes voor meer

appraten gaan recyclen. Of we

pakketten maar één keer rijden.

nemen abonnementen op apparaten

Dit is goedkoper en bovendien

in plaats van ieder jaar bijvoorbeeld

makkelijker voor de klant.

weer de nieuwste iPhone te kopen.

De trend van de maaltijdboxen leverancier bezorgt precies

de hoeveelheid ingrediënten

die nodig zijn. Hierdoor kan de voedselverspilling met 62% worden verminderd.

Van bezit naar gebruik.

op mobiliteit en bepalen

per reis hoe we het beste

kunnen reizen. Eigen auto’s delen we.

Bezorgingen worden gebundeld,

We moeten (nog meer) onze

In Nederland wordt jaarlijks een derde

In 2017 waren er circa 31.000

Denk ook aan drones, die het verkeer

In Nederland wordt volgens de laatste

van het voedsel weggegooid. Dat heeft

deelauto’s.

ontzien. Of slimme sloten, die op

cijfers van Eurostat 145.000 ton e-waste

afstand de deur open kunnen doen

geproduceerd.

een waarde van €3,2 miljard.

voor de postbezorger.

Bron: City-As-A-Service, ABN AMRO (2018)

Nieuwe Europese regelgeving

EUROPESE IMPULS VOOR DUURZAAM BELEGGEN VINCENT TRIESSCHIJN

Investeren in duurzame bedrijven wordt door nieuwe Europese

Director Sustainable Investment VINCENT.TRIESSCHIJN@NL.ABNAMRO.COM

regelgeving straks makkelijker. Dat is goed nieuws voor beleggers en voor de maatschappij. ABN AMRO volgt de ontwikkelingen op de voet.

Veel beleggers zijn bereid om

te beteugelen. Een ambitieus

het veel minder snel. Belangrijk

duurzaamheid mee te wegen

plan dat vraagt om forse

onderdeel van de nieuwe

bij hun beleggingsbeslissingen.

investeringen, onder andere

Europese maatregelen is dat er

Het selecteren van de juiste

in Europa. Bijvoorbeeld in

gelijke regelgeving komt op het

beleggingen is soms een obstakel.

innovatieve bedrijven die

gebied van duurzaamheid en

Welke beleggingsfondsen zijn

technologie ontwikkelen

beleggen voor alle landen in de

bijvoorbeeld duurzaam en welk

die de overstap van fossiele

eurozone. Een internationaal

effect heeft duurzaam beleggen

brandstoffen naar hernieuwbare

classificatiesysteem geeft

op het rendement van uw

energie versnelt. De Europese

inzicht in de duurzaamheid van

beleggingsportefeuille? Om deze

Unie berekende dat er jaarlijks

beleggingen. Van veel beleggingen

drempels weg te halen werkt de

circa 180 miljard euro nodig

is straks duidelijk op welke

Europese Commissie aan nieuwe

is aan investeringen. Door

wijze een onderneming of fonds

wetgeving, die het selecteren

duurzaamheid mee te laten

rekening houdt met milieu-

verduurzame makkelijker en

wegen komt meer geld

aspecten als CO2-uitstoot en in

goedkoper moeten maken voor

beschikbaar voor bedrijven die

welke mate het bijdraagt aan de

beleggers.

een maatschappelijke bijdrage

energietransitie. Een Europese

leveren.

benchmark maakt vergelijken

HARD NODIG

Europese particuliere beleggers

makkelijker. Zo hebben veel Nederlandse beleggers fondsen

Duurzame beleggingen

van Franse, Britse en Duitse

bedrijven die rekening houden

moeten dus aantrekkelijker

fondshuizen in portefeuille.

met duurzame criteria. Maar er

worden. Nederland loopt daar

Duidelijke regelgeving helpt ook

zijn nog veel meer investeringen

samen met Frankrijk en de

om greenwashing tegen te gaan.

nodig om de afspraken na

Scandinavische landen in voorop.

Bijvoorbeeld door fondshuizen

te komen. Ruim twee jaar

Andere landen hebben recent

die het niet zo nauw nemen

geleden tekenden 195 landen

initiatieven aangekondigd, zoals

met ESG-criteria, maar wel

het klimaatakkoord van Parijs

een “label” voor duurzame

een groen label op hun

met daarin maatregelen om

beleggingsfondsen in België en

beleggingen plakken om

de opwarming van de aarde

Duitsland. In andere landen gaat

marketingredenen.

investeren steeds meer in

GREENWASHING TEGEN GAAN

FINANCIAL FOCUS

EXPERTISE DUURZAAM

NADRUK OP GROEN De Europese Commissie legt in de plannen de nadruk op de milieuprestaties van

beleggingen. Zo hoopt de commissie dat

RISICO EN RENDEMENT

meer geld van beleggers kan worden gebruikt om de afgesproken klimaatdoelstellingen te

De Europese plannen

behalen. Duurzaam beleggen gaat natuurlijk

richten zich op meer dan

over meer dan milieu alleen. In de toekomst

de duurzame beleggingen

zal de classificatie dan ook inzicht geven

alleen. Straks moeten ook

in duurzame criteria die zich richten op

alle financiĂŤle partijen met

de sociale en governance prestaties van

hun klanten in gesprek gaan

bedrijven. Die zeggen iets over hoe goed een

over duurzaamheid. Klanten

onderneming wordt bestuurd en hoe deze

die beleggen krijgen de vraag hoe duurzaamheid moet worden meegenomen in de beleggingsportefeuille. Ook de

AANBOD NEEMT TOE

De Europese Commissie gaat de

onder andere presteert op het gebied van

mensenrechten en arbeidsomstandigheden.

afspraken over het verwachte

plannen nu voorleggen aan de

risico en rendement worden

marktpartijen, zoals overheden

vastgelegd. Het is bewezen dat

en financiĂŤle bedrijven. Het is

rekening houden met duurzame

de verwachting dat de nieuwe

criteria op termijn geen invloed

wetgeving vanaf 2019 gefaseerd

criteria. Onze verwachting is

heeft op het rendement van een

van kracht zal worden.

dat de Europese plannen meer

belegging.

ABN AMRO volgt de

investeringen voor duurzame

ontwikkelingen op de voet.

bedrijven weet te genereren.

Kiest een belegger voor

De bank neemt duurzaamheid

Niet alleen het bestaande

een donkergroen fonds dat

al nadrukkelijk mee in het

aanbod aan internationale

bepaalde sectoren helemaal

beleggingsaanbod. Diverse

duurzame beleggingen wordt

uitsluit dan kan dit wel van

maatregelen die de Europese

inzichtelijker en transparanter,

invloed zijn op het rendement.

Commissie voorstelt zijn al langer

we verwachten ook dat het

Belangrijk dus om de afspraken

opgenomen in de dienstverlening.

aanbod aan kwalitatief goede

hierover vast te leggen, zoals

Nieuwe klanten krijgen standaard

duurzame beleggingen toeneemt.

dit ook al gebeurt bij reguliere

een beleggingsportefeuille die

Goed nieuws voor het klimaat

beleggingen.

rekening houdt met duurzame

en voor beleggers. FINANCIAL FOCUS

FINANCIAL FOCUS

COLUMN Volgens mij is er iets groots aan het veranderen als het gaat om duurzaam beleggen. Ik zie dat er een nieuw normaal ontstaat.

Er ontstaat een nieuw normaal Duurzaamheid had tot een paar jaar geleden nog een stoffig

We zien ook dat de jongste generatie een verhoogd

imago. ‘Het zal mijn tijd wel duren’, dachten velen. Maar

bewustzijn heeft op duurzaamheid. Volgens een recent

er is een kanteling gaande. Ik heb de afgelopen maanden

McKinsey-rapport kiezen zowel ‘reguliere’ millenials als

een aantal zaken zien gebeuren, waardoor ik zie dat we met

vermogende millenials voor duurzaam investeren. Ze zien

elkaar een ‘nieuw normaal’ aan het creëren zijn.

bovendien welke impact hun geld kan hebben. Ook al is het een tientje. Zij zijn zich bewust van de kracht van

Een tijdje geleden was ik uitgenodigd om te spreken op

hele kleine bedragen per jaar. Money makes the world go

een avond voor dertig zeer vermogende beleggers. Ik

around.

mocht uitleggen waarom wij als ABN AMRO uit de tabak financieringen zijn gestapt en welk effect dat heeft gehad

Misschien bekijk ik het teveel door mijn bril, maar ik

op ons en de buitenwereld.

zie deze veranderingen. Tot een aantal jaar geleden was duurzaam beleggen een niche. Nu wordt het breder

De beleggers lieten zich informeren hoe zij uit de fossiele

gedragen. Er ontstaat een verantwoordelijkheidsgevoel.

industrie kunnen stappen, omdat ze er van overtuigd zijn

Deze groep heeft zich laten overtuigen van een economisch

dat binnen enkele jaren de aandelen van fossiele bedrijven

belang voor de lange termijn. Kwartaalcijfers zijn minder

fors minder waard zullen worden. Ze willen er dus uit

relevant, ze denken aan volgende generaties.

voordat de rest van de markt eruit stapt. Dat is een extreem standpunt als je je bedenkt dat sinds mensenheugenis olie een vast onderdeel is in beleggingsportefeuilles. Ik merkte tijdens deze avond dat er een andere tractie merkbaar was dan een aantal jaren geleden. Van deze mensen zei 80 tot 90 procent dat zij bereid waren om uit de fossiele industrie te stappen. Ze deden er zelfs een schepje bovenop door te zeggen dat ze dat óók publiekelijk wilden doen. Dat heeft enorme impact. Zij vormen immers, de voorhoede.

PERSOONLIJK

Van de nieuwe klanten wil 92 procent graag volgen in

RICHARD KOOLOOS

duurzaam beleggen. Daarmee wordt de facto eigenlijk

Hoofd Duurzaam Bankieren ABN AMRO

ook eenzelfde stap gezet als die de vermogende voorhoede maakt. Minder expliciet, minder publiekelijk, maar het is duidelijk dat het dezelfde duurzame beweging is.

ONLINE

RICHARD.KOOLOOS@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

Prinsjesdag 2018

EXPERTISE

BELANGRIJKSTE FISCALE MAATREGELEN VOOR 2019 De plannen die de regering op Prinsjesdag bekendmaakte,

BANKIEREN

PETER PLEIJSANT Fiscaal Specialist ABN AMRO MeesPierson

hebben op verschillende manieren effect op uw inkomen en vermogen.

PETER.PLEIJSANT@NL.ABNAMRO.COM

Peter Pleijsant, Fiscaal Specialist van ABN AMRO MeesPierson, geeft een overzicht van de belangrijkste fiscale maatregelen. Die kunnen nog wijzigen tijdens de parlementaire behandeling.

BOX 1: UW LOONSTROOKJE

De tarieven in box 1 van de inkomstenbelasting gaan de komende jaren voor de meeste mensen omlaag. In 2021 krijgen we een vlaktaks met twee tarieven: een basistarief (voor de inkomstenbelasting en premies volksverzekeringen) van 37,05% en een toptarief van 49,5%. Het basistarief geldt in 2021 voor het belastbaar inkomen in box 1 tot €68.507. Degenen die de AOW-gerechtigde leeftijd hebben bereikt, houden een lager basistarief omdat zij geen AOW-premie betalen.

BOX 1: UW EIGEN WONING

37,05% in 2023. Er komt dus

voor 2019 bekendgemaakt.

zes jaar. Ook kunnen BV’s en

een versnelde beperking van

Vergeleken met 2018 is het

andere belastingbetalers voor de

de hypotheekrenteaftrek. Deze

forfaitair spaarrendement voor

vennootschapsbelasting straks

beperking van de aftrek geldt

2019 lager en het forfaitair

vaak minder afschrijven op

vanaf 2020 overigens ook voor

beleggingsrendement hoger. Dat

bijvoorbeeld hun bedrijfspand.

veel andere aftrekposten. Eerder

laatste houdt verband met de

ging het parlement al akkoord

hogere rendementen op vastgoed

met het wetsvoorstel om de

(vanwege hogere huizenprijzen)

‘Hillen-aftrek’ stapsgewijs af te

en op aandelen.

schaffen. Deze regeling zorgt er nu nog voor dat het positieve saldo van eigenwoningforfait en

ONDERNEMERS

OVERIG

Per 2019 gaat volgens de kabinetsplannen ook het ‘verlaagde’ btw-tarief omhoog van 6% naar 9%. Dit tarief geldt

Voor onder andere de directeur-

onder andere voor de dagelijkse

aftrekbare (rente)kosten tot nihil

grootaandeelhouder verandert

boodschappen uit de supermarkt,

wordt verlaagd. Vanaf 2019 daalt

het tarief in box 2 van de

water, boeken, bloemen, de

de aftrek ieder jaar met 3,33%-

inkomstenbelasting. In 2019

kapper en het bezoek aan musea

punt, gedurende een periode van

blijft dat nog 25%, maar

en attracties. Het ‘algemene’ btw-

30 jaar.

dat gaat per 2020 omhoog.

tarief van 21% blijft vooralsnog

De huidige tarieven in de

gelijk. Er zijn natuurlijk meer

vennootschapsbelasting zijn

voorgestelde maatregelen.

BOX 3: BELASTING OVER HET VERMOGEN

20% en 25%. Die gaan vanaf

Al eerder werd bekend dat

Voor het berekenen van

2019 stapsgewijs omlaag: naar

leaserijders met een elektrische

en circa €1.060.000 daalt vanaf

inkomstenbelasting over uw

16% en 22,25% in 2021. Deze

auto van de zaak in 2019 te

2019 het eigenwoningforfait. Het

vermogen in box 3 gaat de

tariefsverlaging houdt verband

maken kunnen krijgen met een

forfait daalt naar verwachting

Belastingdienst uit van een

met genoemde toekomstige

extra voorwaarde als dan het

van 0,70% in 2018 stapsgewijs

forfaitair rendement. Niet van het

tariefsverhoging in box 2.

percentage van de autobijtelling

naar 0,45% in 2023. Voor

werkelijk behaalde rendement.

Onder andere BV’s krijgen

moet worden vastgesteld. Het

zover de WOZ-waarde hoger

Naarmate uw vermogen hoger

daarnaast te maken met

verlaagde bijtellingspercentage

is, blijft het percentage van het

is, is het forfaitaire rendement

de versobering van de

van 4% geldt dan alleen nog tot

eigenwoningforfait vooralsnog

ook hoger, voor zover het in

verliesverrekening. Verliezen

€50.000 van de catalogusprijs.

2,35% tot en met 2023. In

een hogere vermogensschijf

binnen een BV kunnen straks

Voor zover de catalogusprijs van

2019 zijn de (rente)kosten voor

valt. Over het berekende

minder lang worden verrekend

een nul-emissie auto van de zaak

het eigen huis tegen maximaal

forfaitaire rendement betaalt

met belastbare winsten. Nu zijn

dan hoger is dan €50.000, geldt

49% aftrekbaar in box 1. Dit

u 30% inkomstenbelasting.

deze verliezen verrekenbaar

per 2019 het hoogste percentage

daalt vanaf 2020 met stappen

Op Prinsjesdag zijn de nieuwe

in de negen boekjaren na een

van 22% in plaats van 4%.

van steeds 3%-punten per

forfaitaire rendementen voor

verliesjaar. Het termijn van

jaar naar het basistarief van

de belastingheffing in box 3

negen jaar gaat in 2019 naar

Voor een eigen huis met een

WOZ-waarde tussen de €75.000

FINANCIAL FOCUS

LEES MEER

PRINSJESDAG 2018

www.financialfocus.nl/prinsjesdag

FINANCIAL FOCUS

ETC.

dagelijkse inspiratie via

Daily Focus

Daily Focus is een dagelijkse nieuwsbrief van Financial Focus. Daily Focus scant voor u de wereldwijde zakelijke media en biedt u een compacte selectie van het belangrijkste financiële nieuws. U ontvangt deze nieuwsbrief dagelijks om 8.00 uur. U kunt zich aanmelden via financialfocus.nl/dailyfocus.

OVER ABN AMRO MEESPIERSON ABN AMRO MeesPierson is een handelsnaam van ABN AMRO Bank N.V. ABN AMRO Bank N.V. is gevestigd aan de Gustav Mahlerlaan 10 (1082 PP) te Amsterdam (Nederland). Het internetadres van ABN AMRO MeesPierson is abnamromeespierson.nl. ABN AMRO Bank N.V. heeft een bankvergunning van De Nederlandsche Bank N.V. en is opgenomen in het register van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) onder nummer 12000004. ABN AMRO Bank N.V. kan optreden als: ◆ aanbieder van betaal-, spaar- en kredietproducten; ◆ bemiddelaar en adviseur van betaal-, spaar-, krediet- en verzekeringsproducten; ◆ beleggingsonderneming voor alle beleggingsdiensten, beleggingsactiviteiten en nevendiensten. Informatie over de klachtenregeling van ABN AMRO Bank N.V. en de geschilleninstantie waarbij ABN AMRO Bank N.V. is aangesloten kunt u vinden op abnamro. nl/klachtenregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024 (€0,10 per minuut). Op ABN AMRO Bank N.V. zijn het beleggers-compensatiestelsel en het depositogarantiestelsel van toepassing. Meer informatiedaarover kunt u vinden op: abnamro.nl/garantieregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024. ABN AMRO Bank N.V. is ingeschreven in het Handelsregister K.v.K. Amsterdam onder nummer 34334259. Het BTW-identificatienummer van ABN AMRO Bank N.V. is NL820646660B01. ALGEMENE DISCLAIMER De in dit document aangeboden informatie is opgesteld door ABN AMRO Bank N.V. en is bedoeld als informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De informatie mag daarom nadrukkelijk niet beschouwd

FINANCIAL FOCUS

worden als een advies of als een voorstel of aanbod tot 1) het aankopen of verhandelen van financiële instrumenten en/of 2) het afnemen van beleggingsdiensten noch als een beleggingsadvies. Beslissingen op basis van de informatie uit dit document zijn voor uw eigen rekening en risico. De informatie en de voorwaarden die van toepassing zijn op door ABN AMRO Bank N.V. aangeboden financiële instrumenten en beleggingsdiensten verleend door ABN AMRO Bank N.V. kunt u vinden in de Voorwaarden Effectendienstverlening ABN AMRO N.V. en het Informatieblad Effectendienstverlening ABN AMRO Bank N.V. die verkrijgbaar zijn via abnamro.nl/beleggen. Hoewel ABN AMRO Bank N.V. tracht juiste, volledige en actuele informatie uit betrouwbaar geachte bronnen aan te bieden, verstrekt ABN AMRO Bank N.V. expliciet noch impliciet enige garantie dat de aangeboden informatie in dit document juist, volledig of actueel is. ABN AMRO Bank N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten. De in dit document opgenomen informatie kan worden gewijzigd zonder voorafgaand bericht. ABN AMRO Bank N.V. is niet verplicht de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. ABN AMRO Bank N.V. en/of haar agenten of onderaannemers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid ten aanzien van enige schade (met inbegrip van gederfde winst), die op enigerlei wijze voortvloeit uit de informatie die u in dit document wordt aangeboden of het gebruik daarvan. ABN AMRO Bank N.V. , of de rechthebbende, behoudt alle rechten (waaronder auteursrechten, merkrechten, octrooien en andere intellectuele eigendomsrechten) met betrekking tot alle in dit document aangeboden informatie (waaronder alle teksten, grafisch materiaal en logo’s). Het is niet toegestaan de informatie uit dit document te kopiëren of op enigerlei wijze openbaar te maken, te verspreiden of te ver-menigvuldigen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO Bank N.V. of rechtmatige toestemming van de rechthebbende. U mag de informatie in dit document wel afdrukken voor uw eigen persoonlijk gebruik.

US PERSON DISCLAIMER ABN AMRO Bank N.V. (“ABN AMRO”) is niet geregistreerd als broker-dealer en investment adviser zoals bedoeld in respectievelijk de Amerikaanse Securities Exchange Act van 1934 en de Amerikaanse Investment Advisers Act van 1940, zoals van tijd tot tijd gewijzigd, noch in de zin van andere toepasselijke weten regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Tenzij zich op grond van de hiervoor genoemde wetten een uitzondering voordoet, is de beleggingsdienstverlening van ABN AMRO inclusief (maar niet beperkt tot) de hierin omschreven beleggingsproducten en beleggingsdiensten, alsmede de advisering daaromtrent niet bestemd voor Amerikaanse ingezetenen [“US Persons” in de zin van vorenbedoelde weten regelgeving]. Dit document of kopieën daarvan mogen niet worden verzonden of meegebracht naar de Verenigde Staten van Amerika of worden verstrekt aan Amerikaanse ingezetenen. Onverminderd het voorgaande is het niet de intentie de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten te verkopen of te distribueren of aan te bieden aan personen in landen waar dat ABN AMRO op grond van enig wettelijk voorschrift niet is toegestaan. Een ieder die beschikt over dit document of kopieën daarvan dient zelf na te gaan of er wettelijke beperkingen bestaan tegen de openbaarmaking en verspreiding van dit document en/of het afnemen van de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten en zodanige beperkingen in acht te nemen. ABN AMRO is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van beleggingdiensten en/of beleggingsproducten die in strijd met de hiervoor bedoelde beperkingen zijn afgenomen.

Vermogensmonitor 2018 Hoe is het gesteld met de financiële vitaliteit van Nederland? EEN SPECIALE EDITIE VAN FINANCIAL FOCUS VERSCHIJNT IN NOVEMBER

COLOFON

05 // 2018 FINANCIAL FOCUS

is een uitgave van ABN AMRO

MeesPierson. De informatie in deze

uitgave is informatie in algemene zin

en is niet toegespitst op uw persoonlijke

situatie. Meer informatie hierover leest u in de disclaimer op pagina 52. AFMELDEN

U kunt het abonnement opzeggen via uw private banker.

Uitgever:

ABN AMRO MeesPierson

Concept & Realisatie: LVB

Drukwerkcoördinatie

Hebt u vragen voor onze experts uit dit magazine? Zij helpen u graag! U kunt altijd bellen met uw eigen private banker. Of met de assistenten van Private Assistance. Zij zijn bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 8.00 uur tot 22.00 uur en op zaterdag van 9.00 uur tot 17.30 uur.

020 - 343 43 43

Sumis Printmanagement

Redactieadres ABN AMRO

Redactie Financial Focus Postbus 283 (AA1040) 1000 EZ Amsterdam

Voor vragen of adreswijzigingen

Neem contact op met uw private banker.

ERAN HABETS Directeur Products & Solutions ABN AMRO MeesPierson ERAN.HABETS@NL.ABNAMRO.COM HAN DE JONG Chief Economist bij ABN AMRO HAN.DE.JONG@NL.ABNAMRO.COM JAN WIRKEN Aandelen Analist JAN.WIRKEN@NL.ABNAMRO.COM RALPH WESSELS Hoofd Beleggingsstrateeg RALPH.WESSELS@NL.ABNAMRO.COM

JAN-WILLEM MEULENKAMP

Omslagillustratie

Ella Nitters

ABN AMRO Advisors JAN.WILLEM.MEULENKAMP@NL.ABNAMRO.COM

Met nieuws na 15 september 2018

VINCENT TRIESSCHIJN

meer worden gehouden.

kon in deze uitgave geen rekening

Director Sustainable Investment VINCENT.TRIESSCHIJN@NL.ABNAMRO.COM

Financial Focus online

PETER PLEIJSANT

artikelen over en uit de wereld van

Fiscaal Specialist ABN AMRO MeesPierson PETER.PLEIJSANT@NL.ABNAMRO.COM RICHARD KOOLOOS Hoofd Duurzaam Bankieren ABN AMRO RICHARD.KOOLOOS@NL.ABNAMRO.COM

Op www.financialfocus.nl leest u meer vermogenden.

ABN AMRO MeesPierson online

Informatie over producten en diensten

van ABN AMRO MeesPierson vindt u op www.abnamromeespierson.nl

FINANCIAL FOCUS

UITGELICHT MARKET

MEER

UITGELICHT www.financialfocus.nl