Beleggingsstrategie | juni 2018
Nog steeds op koers
Inhoudsopgave Introductie 1 Nog steeds op koers
2
Portefeuilleallocatie: over landsgrenzen kijken
4
Meewind wordt zwakker maar waait in goede richting 6 Aandelen: beeld blijft gunstig
8
Inspelen op demografische verschuivingen
10
Obligaties: koers houden bij hogere rentes
12
Meer aandacht voor duurzaamheid
14
Vastgoed: wind in de zeilen
15
Valuta’s: euro onder druk
16
Grondstoffen: langetermijnvisie positief
18
Assetallocatie per profiel
19
Dit is een publicatie van ABN AMRO MeesPierson. Neemt u voor meer informatie contact op met uw lokale adviseur.
Beleggingsstrategie | juni 2018 | 1
Introductie De economie ligt nog steeds op koers. Maar politieke gebeurtenissen zorgen ervoor dat beleggers lang niet altijd een kalme zee bevaren. In deze Beleggingsstrategie doet ABN AMRO MeesPierson suggesties hoe u als belegger kunt navigeren te midden van de huidige marktomstandigheden. Met veel plezier introduceren wij onze Beleggingsstrategie voor de tweede helft van 2018. Allereerst willen we vanaf deze plek Didier Duret bedanken: lange tijd speelde hij een belangrijke rol bij de totstandkoming van deze publicatie. De Beleggingsstrategie kon altijd rekenen op een positieve
Richard de Groot Hoofd Global Investment Centre ABN AMRO Private Banking
ontvangst; het zal dan ook geen gemakkelijke opgave worden om na zoveel jaren het stokje van Didier over te nemen. Eind 2017 schreven we dat de economie er in onze optiek goed voor stond. Gezien de combinatie van hoge groei en lage inflatie voorzagen wij een scenario waarin de financiële markten goed konden presteren. Tegelijkertijd wezen we op de noodzaak om alert te zijn, gezien de risico’s waarmee we mogelijk te maken zouden krijgen in 2018. En we zijn in de afgelopen maanden inderdaad geconfronteerd met risico’s – denk aan de hogere marktbeweeglijkheid, politieke onrust in Italië en de mogelijkheid van een handelsoorlog. Financiële markten hebben het dan ook lastig gehad aan het begin van dit jaar. Kijkend naar het resterende deel van 2018 is onze visie niet erg veranderd.
Ralph Wessels Hoofd Beleggingsstrategie ABN AMRO MeesPierson
Economische indicatoren bevinden zich niet langer op de allerhoogste niveaus maar wijzen nog altijd op solide economische groei. In de VS zijn de rentes omhoog gegaan, maar we zien nog steeds weinig tekenen van inflatie. Al met al geloven wij dat de economie nog steeds op koers ligt. We blijven daarom bij onze suggestie om risicovollere beleggingscategorieën, zoals aandelen, aan te houden in beleggingsportefeuilles. In deze editie van de Beleggingsstrategie treft u ook een artikel over duurzaamheid. Daarin staan we stil bij het effect van duurzaamheidscriteria gerelateerd aan milieu, maatschappij en ondernemingsbestuur op de prestaties van ondernemingen. Ook gaan we in deze Beleggingsstrategie dieper in op het belang van een internationaal gespreide beleggingsportefeuille, zowel vanuit risico- als rendementsperspectief. De beleggingsspecialisten van ABN AMRO MeesPierson werken hun aanbevelingen verder uit op de volgende pagina’s van deze Beleggingsstrategie. Uw adviseur is u graag van dienst bij het samenstellen van een portefeuille waarmee u als belegger voorbereid bent op de tweede helft van 2018.
2 | Beleggingsstrategie | juni 2018
Nog steeds op koers Richard de Groot – Hoofd Global Investment Centre Geopolitieke ontwikkelingen en de terugkeer van sterkere marktbeweeglijkheid kunnen afleidend werken. Maar de economie ligt nog steeds op koers. Hoewel de rumoerigheid op de financiële markten is toegenomen, is het beleggingsklimaat nog altijd gunstig.
Groeisignalen: van ‘geweldig’ naar ‘goed’ Bij het inschatten van de toekomstige groei kijken we vaak naar macro-economische indicatoren die een vooruitblikkend karakter hebben. Voor wat betreft Europa zijn deze indicatoren verzwakt. We moeten daarbij wel opmerken dat die verzwakking volgt op een periode waarin deze indicatoren zich op onhoudbaar hoge niveaus bevonden. Toch zouden
Krantenkoppen kunnen bedrieglijk zijn. We weten allemaal
verdere dalingen kunnen duiden op lagere groei; we moeten
dat nieuwsberichten soms vergezeld worden door sterk
deze indicatoren dan ook goed in de gaten blijven houden.
aangezette titels, terwijl de tekst zelf een veel genuanceerder
Sterke marktbewegingen kunnen aanhouden
beeld schetst. Een alarmerende krantenkop trekt de
Financiële markten houden niet van onzekerheid. Als er
aandacht, maar kan ook afleiden van het werkelijke verhaal.
onzekerheid is over bijvoorbeeld een mogelijke handelsoorlog,
Iets vergelijkbaars doet zich voor als het nieuws beperkt
dan zullen markten heftigere bewegingen laten zien. Wij
wordt tot berichtjes van 280 tekens – ingetikt door een
verwachten dat de aandelenkoersen de komende tijd sterker
twitterende Amerikaanse president.
op en neer zullen gaan dan in 2017. Deze marktschommelingen zullen waarschijnlijk tot het einde van het jaar aanhouden.
Ondanks de nieuwskoppen van het afgelopen halfjaar blijft het onderliggende verhaal positief. De economie doet het goed en naar verwachting zal dat op z’n minst heel 2018
… maar markten en bedrijven staan er goed voor Groei stabiliseert en is nog steeds solide
zo blijven. Sinds het einde van de financiële crisis heeft het
Wij verwachten dat de wereldeconomie dit jaar met 3,9%
herstel van de economische groei geleidelijk aan kracht
zal groeien. Voor 2019 verwachten we dat de groei boven
gewonnen. Dit groeiherstel duurt inmiddels uitzonderlijk lang
de 3,5% zal liggen. In de VS (3%) zal de groei in 2018 naar
en heeft zich – bij tijden – van een verrassend veerkrachtige
verwachting iets hoger liggen dan in Europa (2,8%). De
kant laten zien. Toegegeven, er zijn zwakke plekken te
economische vooruitzichten blijven dan ook solide en geven
bespeuren en sommige ontwikkelingen geven reden tot
daarmee ruggensteun aan het beleggingsklimaat.
bezorgdheid. Maar desondanks zijn we nog altijd onderweg
Centrale banken liggen op koers met normalisering
naar een ‘normaler’ marktklimaat waar ondersteuning door
Centrale bankiers hebben hun strategie op heldere wijze
centrale banken niet langer nodig is. We verwachten dat
gecommuniceerd. We verwachten dat centrale banken het
centrale banken deze overgang zorgvuldig zullen managen,
ingeslagen pad richting normaler monetair beleid zullen
inclusief heldere communicatie over de te nemen stappen.
blijven volgen. Voor de VS betekent dit een geleidelijke stijging van de rente – maar in een laag tempo zodat de
Er liggen uitdagingen in het verschiet… Geopolitieke ontwikkelingen vragen om aandacht
economische groei er geen schade van ondervindt. In Europa hebben we te maken met tragere groei en lagere inflatie; de
De politieke risico’s zijn toegenomen. Dit zagen we duidelijk
overgang naar hogere rentestanden zal daar dan ook langer
toen de Trump-regering plotseling heffingen op geïmporteerde
op zich laten wachten. Daarom verwachten wij tot 2019 geen
goederen oplegde, vooral op importproducten vanuit China.
renteverhogingen in de eurozone.
Deze zet van Trump en zijn regering zou kunnen uitmonden in
Bedrijfswinsten nog altijd robuust
een grootschalige handelsoorlog; dit zou de economische groei
Solide economische groei en gunstige financiële omstandigheden
schaden. Maar wij verwachten niet dat het zover zal komen,
komen ten goede aan de winstgroei van bedrijven. Hogere
aangezien zowel de VS als zijn handelspartners baat hebben
winstgevendheid vertaalt zich in hogere dividenden (het
bij het vinden van een oplossing. Voor wat betreft de onrust in
deel van de winst dat door bedrijven wordt uitgekeerd aan
Italië: wij verwachten niet dat een nieuw hoofdstuk zal worden
aandeelhouders) en stelt bedrijfsmanagers in de gelegenheid
toegevoegd aan de eurocrisis.
om meer te investeren in hun ondernemingen. Dergelijke kapitaalinvesteringen kunnen op hun beurt de productiviteit aanjagen en daarmee toekomstige groei stimuleren.
Beleggingsstrategie | juni 2018 | 3
neu t raal
en
AANDELEN
Aandelen blijven aanjagers van portefeuillerendement
insteek kunnen in potentie dan ook goed blijven presteren onder uiteenlopende marktomstandigheden en vormen een manier om spreiding aan te brengen in een portefeuille. In dit kader willen we wijzen op drie demografische trends die verandering aanjagen en interessante beleggingskansen bieden: het groeiende populatiesegment van 80-plussers, de gevolgen van een krimpende beroepsbevolking en de levensstijl van millennials.
Selectieve en geleidelijke terugkeer naar staatsobligaties In grote lijnen werken centrale banken – langzaam – toe naar hogere rentestanden. Daarmee komt ook het moment dichterbij waarop beleggen in obligaties interessanter wordt. Een traject van stijgende rentes is altijd lastig voor obligatiemarkten. Wij doen beleggers de suggestie om deze periode aan te grijpen als een gelegenheid om geleidelijk weer posities op te bouwen in staatsobligaties. Daarnaast is er voor obligaties een rol weggelegd bij het aanbrengen van spreiding in de bredere beleggingsportefeuille; die rol kan nu weer sterker benadrukt worden. Ook binnen obligatieportefeuilles waarin veel bedrijfsobligaties zijn opgenomen is spreiding van belang. De economische groei bevindt zich in een volwassener fase en de Europese Centrale Bank gaat geleidelijk stoppen met het opkopen van bedrijfsobligaties. Tegen die achtergrond geven wij beleggers in overweging om hun obligatiebeleggingen meer internationaal te spreiden. Daarnaast kan gekeken worden naar obligatiesegmenten met andere risicokenmerken die mogelijk nog steeds goede rendementen opleveren.
og rw n de
s t er k o
og
rw
n de
s t er k o
in economische groei. Beleggingen met een thematische
w o ge n
trends zich zullen voortzetten ongeacht de schommelingen
ver
toevoegen. De kans is namelijk groot dat dergelijke brede
ko
trends kunt u een waardevol element aan uw portefeuille
er
Het belang van thematische beleggingen Door als belegger in te spelen op specifieke wereldwijde
en
st
AANDELEN
energie, luxegoederen & diensten en industrie onze voorkeur.
en
aandelen uit specifieke regio’s. Op sectorniveau hebben
r w og
is neutraal, wat betekent dat wij geen voorkeur hebben voor
o ve
rendement op spaargeld en staatsobligaties. Onze regiovisie
rk
het rendement op aandelen beduidend hoger zal zijn dan het
s
te
dubbelcijferige aandelenrendementen. Wel verwachtenenwe dat
OBLIGATIES
rw n de
OBLIGAT
neu t raal
neu t raal
en
s t er k o
en
s t er k o
r w og
n de
o ve
rw
rk
Kansen om portefeuillegroei te stimuleren We denken niet dat beleggers dit jaar moeten rekenen op
og
s
te
og
neu t raal
4 | Beleggingsstrategie | juni 2018
Portefeuilleallocatie: over landsgrenzen kijken Reinhard Pfingsten – Hoofd Asset Allocation Services Veel particuliere beleggers beleggen bij voorkeur in hun
geldt niet alleen voor aandelen maar voor alle beleggingsca-
thuismarkt. Hoewel het een vanzelfsprekende neiging is om
tegorieën.
het liefst in lokale markten te beleggen, kan deze ‘home bias’ de portefeuillespreiding en het beleggingsrendement in de weg zitten.
Risico versus rendement – efficiënt? Door wereldwijd te spreiden kunnen beleggers profiteren van internationaal variërende groeitrends en de beleggingskansen die daarmee gepaard gaan. Tegelijkertijd kan
Om succesvol te beleggen is het van essentieel belang
spreiding helpen om risico’s te verminderen. Spreiding is
om alle bronnen van rendement in te zetten. Brede, alle
gebaseerd op het idee dat een portefeuille opgebouwd uit
regio’s omvattende spreiding is hierbij een concept waar we
verschillende soorten beleggingen op lange termijn bij elk
niet omheen kunnen. Ook vermogensbeheerders die met
gewenst risiconiveau hogere rendementen oplevert dan
hun dienstverlening niet wereldwijd actief zijn kunnen hun
welke individuele belegging in de portefeuille dan ook. De
beleggingsportefeuilles breed internationaal spreiden. Dit
verklaring hiervoor is dat verschillende markten doorgaans
geldt eveneens voor ABN AMRO: met onze lokale Europese
niet in tandem bewegen. Als zich een daling voordoet in de
expertise kunnen we succesvol opereren in markten over de
ene markt, blijft een gelijktijdige daling in een andere markt
hele wereld.
wellicht uit – het portefeuillerendement kan op deze manier beschermd worden.
Een blik op een rendementsperiode van drie jaar maakt duidelijk waarom een wereldwijde beleggingsbenadering
Bijgaande plotgrafiek is een weergave van de relatie tussen
cruciaal is voor het resultaat. Om de afgelopen drie jaar (per
risico en rendement; de grafiek toont ook de voordelen van
28 april 2018) als voorbeeld te nemen: de Dow Jones Index
spreiding. Alle ‘efficiënte’ portefeuilles zijn weergegeven als
steeg in die periode 39%, de Nasdaq Index steeg 51% en
punten op de lijn, die in het Engels wel de ‘efficient frontier’
de Euro Stoxx 50 steeg 11%. Amerikaanse aandelen bevin-
(efficiënte grens)1 wordt genoemd. De efficiënte grens toont
den zich dan ook dicht bij hun recordstanden, terwijl de Euro
1 De ‘efficient frontier’ is een theoretisch concept ter vaststelling van een groep optimale portefeuilles die de hoogste verwachte rendementen bieden bij een bepaald risiconiveau. Portefeuilles aan de onderzijde van de ‘efficient frontier’ worden als suboptimaal beschouwd omdat zij niet voldoende rendement bieden bij het veronderstelde risiconiveau.
Stoxx 50 meer dan 30% onder het piekniveau beweegt. Deze eenvoudige vergelijking toont aan dat een te nauwe blik op beleggen het resultaat sterk kan beïnvloeden. En dit
BELEGGEN IN INDIVIDUELE MARKT: GEEN OPTIMALE RISICO/-RENDEMENTSVERHOUDING
Rendement
12% Efficiënte grens
7
10%
8%
6%
4%
2% 0%
4
3
5
9
6
2 1
10
5%
10%
15%
8
20% 25% volatiliteit
Bron: Bloomberg, ABN AMRO Private Banking
1. Duitse staatsobligaties 2. Europese bedrijfsobligaties 3. 30/70 verhouding (portefeuille 30% aandelen en 70% obligaties) 4. 70/30 verhouding (portefeuille 70% aandelen en 30% obligaties) 5. Aandelen wereldwijd (MSCI All Country World Index) 6. Europese aandelen (MSCI EMU) 7. Obligaties opkomende markten 8. Nederlandse aandelen (AEX exclusief dividend) 9. Duitse aandelen (DAX) 10. Franse aandelen (CAC 40 exclusief dividend)
Maandelijkse data van 1997-2017. Rendement en volatiliteit zijn geannualiseerd.
Beleggingsstrategie | juni 2018 | 5
waar het optimale rendement wordt behaald bij een bepaald
hun thuismarkt dan Duitse beleggers. En hoewel Nederland-
risiconiveau, gebaseerd op theoretische ideale portefeuilles.
se beleggers hun beleggingen veel internationaler spreiden,
Een hoger rendement is niet mogelijk, niet met standaard
hebben ook zij een ‘home bias’. Om dit alles in perspectief te
beleggingsinstrumenten tenminste. Zoals de grafiek laat zien,
plaatsen: de MSCI World Index, de brede index van wereld-
liggen de rendementen van de individuele marktindices ver
wijde aandelen, bestaat voor slechts 3,6% uit Duitse aande-
onder die van de optimale (efficiënte) portefeuille.
len; aandelen van Franse ondernemingen beslaan slechts 4% van de MSCI. Voor Nederlandse bedrijven ligt dit percentage
Thuismarkten nog steeds dominant in portefeuille
nog lager: onder de 2%.
De overtuiging dat spreiding voordelen biedt wordt breed gedragen en is wetenschappelijk onderbouwd. Maar het
Beleggers kunnen een ‘home bias’ vermijden en op die
gedrag van beleggers wijkt hier nogal eens van af. Om een
manier voorkomen dat zij rendement mislopen. Dit vraagt
voorbeeld te geven: de ‘home bias’ (het deel van de por-
van beleggers misschien de bereidheid om uit hun ‘com-
tefeuille dat belegd wordt in aandelen van bedrijven in de
fortzone’ te stappen. Maar een goed gespreide portefeuille
thuismarkt) van Duitse particuliere beleggers ligt gemiddeld
zal waarschijnlijk door de tijd heen beloond worden met een
rond 60%-70%. Franse beleggers zijn nog meer gericht op
verbeterd risico/rendementsprofiel.
d n a l r e Ned
Italië
België
Rusland
6 | Beleggingsstrategie | juni 2018
Meewind wordt zwakker maar waait in goede richting Han de Jong – Hoofdeconoom ABN AMRO
De Amerikaanse economie groeit sterker dan eerder werd
van tijdelijke aard eveneens een rol gespeeld hebben, denk
verwacht. In Europa lijkt de groei even wat aan kracht te
aan ongunstige weersomstandigheden, een fors aantal
verliezen – maar we verwachten dat dit van tijdelijke aard is.
stakingen en de griepepidemie. Daarnaast kunnen zwakkere
In 2017 overtrof de economische groei de verwachtingen,
zijn. Het feit dat de euro in de afgelopen 15 maanden sterker
met name in Europa en Azië. In de VS kwam de groei vorig
geworden is, heeft evenmin geholpen. Maar de euro is ook
jaar overeen met wat analisten becijferd hadden. In 2018
weer niet zó sterk gestegen dat daar een groot effect van
is het beeld tot dusver anders: economische indicatoren
verwacht kon worden. Handelscijfers, ten slotte, wijzen
suggereren dat het groeitempo van de eurozone-economie
erop dat de groei van de wereldhandel in 2018 tot dusver
aan het vertragen is. Hetzelfde geldt voor verschillende
vertraagd is. Dit heeft meer impact op de eurozone dan op
Aziatische economieën. Tegelijkertijd lijkt de Amerikaanse
de VS, omdat de Europese economie in veel grotere mate
economie zich juist beter staande te houden (zie grafiek).
opengesteld is voor handel. Ook is Europa sterker afhankelijk
exporten, vooral naar Azië en Rusland, een factor van belang
van China.
Stimulering helpt groei VS Waarschijnlijk zal de combinatie van fiscale hervormingen,
Voor wat betreft de genoemde tijdelijke factoren: het ligt in
belastingverlagingen en hogere overheidsuitgaven ervoor
hun aard dat die weer zullen verdwijnen. Voor zover China
zorgen dat de groei van de Amerikaanse economie hoog
een rol speelt: een aanzienlijke economische groeivertraging
blijft. Als de stimuleringsmaatregelen effect hebben kan de
aldaar verwachten wij niet. In plaats daarvan verwachten
groei zelfs versnellen. Het opschroeven van stimuleringen
we dat de Chinese economie zeer geleidelijk zal blijven
op een moment dat de capaciteit op de arbeidsmarkt vrijwel
vertragen. Mochten zich afwijkingen van dit traject voordoen,
volledig benut wordt is een ongebruikelijk experiment.
dan zullen Chinese beleidsmakers maatregelen nemen. Al
De vrees dat de inflatie gaat stijgen en dat het groeiende
met al verwachten wij dan ook niet dat de economische groei
Amerikaanse begrotingstekort zal leiden tot een hogere rente
in de eurozone sterk zal vertragen. We verwachten dat de
is dan ook begrijpelijk. Maar wij denken dat de inflatiestijging
groei hoger zal blijven dan het trendmatige niveau.
bescheiden zal zijn. Tegenkrachten, gelinkt aan technologische ontwikkelingen, zullen er waarschijnlijk voor zorgen dat de
We hebben te maken met een combinatie van sterke
inflatie binnen de perken blijft. Bovendien verwachten we
bedrijfswinsten, lage rentestanden, voldoende
niet dat de Amerikaanse overheid op korte termijn moeite
beschikbaarheid van krediet, krappe arbeidsmarkten en
zal hebben om meer financiering aan te trekken voor haar
snel voortschrijdende technologische ontwikkelingen.
stimuleringsmaatregelen. Wereldwijd is er namelijk genoeg
Tegen deze achtergrond ligt het voor de hand dat bedrijven
vraag naar ‘veilige’ beleggingen, waartoe ook Amerikaanse
hun investeringen gaan opschroeven. Orders voor
staatsobligaties gerekend worden.
kapitaalgoederen – geplaatst bij Duitse en Amerikaanse producenten – doen vermoeden dat we die hogere
Volgend jaar zou het groeiplaatje in de VS er weleens anders
bedrijfsinvesteringen nu zien plaatsvinden.
uit kunnen zien. Het effect van de overheidsstimuleringen zal afnemen. Daarnaast zal de geleidelijke, aanhoudende
Investeringsgroei leidt tot productiviteitsgroei
aanscherping van het monetaire beleid voelbaar worden. Voor
Op termijn zal sterkere investeringsgroei bijdragen aan een
2019 verwachten we daarom lagere groei in de VS.
sterkere groei van de productiviteit. Hogere productiviteit heeft een drukkend effect op inflatie. Daarom denken we
Verzwakking in Europa – niet ernstig
dat de belangrijkste centrale banken slechts op een zeer
Hoewel vertrouwensindicatoren in Europa verzwakt zijn, is
laag tempo hun monetaire beleid zullen verkrappen. We
het niet duidelijk waarom de Europese groei zou vertragen.
verwachten dat de Amerikaanse Federal Reserve de rente
Vertrouwensindicatoren bevonden zich eerder op uitzonderlijk
dit jaar met 25 basispunten per kwartaal zal blijven verhogen.
hoge niveaus; in die zin is het niet vreemd dat zij nu wat
Naar verwachting zal de Europese Centrale Bank (ECB),
gedaald zijn. Aan het begin van het jaar kunnen factoren
zoals beloofd, haar steunaankopenprogramma voortzetten
Beleggingsstrategie | juni 2018 | 7
tot september; daarna zal de ECB ruimschoots de tijd
economische groei zouden bedreigen betreft het uitbreken
nemen voor de volledige beëindiging van de steunaankopen.
van een grootschalige handelsoorlog. Maar we denken
Renteverhogingen door de ECB verwachten wij niet tot
dat we momenteel vooral getuige zijn van agressieve
ver in 2019. De Bank of Japan zal naar verwachting een
onderhandelingstechnieken – wij verwachten geen
verruimingsgezinde koers blijven varen totdat de inflatie in
regelrechte handelsoorlog. En hoewel de politieke situatie in
Japan het door de centrale bank gestelde doelniveau nadert.
Italië zorgwekkend is, denken we niet dat we bij een nieuw
Eén van de risico’s die de voortgang van de wereldwijde
hoofdstuk van de eurocrisis zijn aangeland.
VERSCHUIVING OMSTANDIGHEDEN IN VS EN EUROPA IN 2017 EN 2018
Index
Maakindustrie
PROGNOSE: ECONOMISCHE GROEI EN INFLATIE (%)
25 mei 2018
Reële groei BBP
64 62
Europa VS
60
Inflatie
2018
2019
2018
2019
VS
3,0
2,7
2,1
2,0
Eurozone
2,8
2,3
1,7
1,4
Japan
1,7
1,3
1,0
0,8
VK
1,4
1,7
2,3
1,9
China
6,5
6,0
2,5
2,5
Wereld
3,9
3,7
3,4
3,2
Kijk op https://insights.abnamro.nl/ voor de meest actuele prognoses van ABN AMRO. Bron: Thomson Reuters Datastream, ABN AMRO Economisch Bureau
58 56 54 52 50 mei '15
dec '15
jul '16
feb '17
sep '17
apr '18
Bron: Bloomberg
8 | Beleggingsstrategie | juni 2018
Aandelen: beeld blijft gunstig Olivier Raingeard – Hoofd Aandelenstrategie Terug van weggeweest: volatiliteit, oftewel
Amerikaanse ondernemingen hun winsten met bijna 24%
marktbeweeglijkheid. De koersschommelingen op de
zagen toenemen. De winstgevendheid van bedrijven speelt
aandelenmarkten in het eerste kwartaal waren voor beleggers aanleiding om zich af te vragen of het einde van de stijgende markt in zicht is. Vooralsnog is ons antwoord: nee.
een belangrijke rol bij hun beursprestaties – reden voor ons om te denken dat de stijgende markt (ook wel ‘bullmarkt’ genoemd) waarschijnlijk door zal zetten.
Aandelen zijn minder duur geworden Aanhoudende economische groei, sterke bedrijfswinsten
Veelgehanteerde waarderingsratio’s voor aandelen zijn wat
en slechts bescheiden verkrapping van het monetaire beleid
realistischer geworden sinds de marktcorrectie van februari.
zouden de aandelenmarkten ruggensteun moeten blijven
Koers/winstverhoudingen voor Europese en Amerikaanse
geven. Maar na een lange periode van extreem lage rentes
aandelen liggen op respectievelijk 14 en 17 en bevinden zich
bevinden we ons nu op nieuw terrein – reden om alert te zijn.
daarmee in de buurt van hun langetermijngemiddelden. Ook waarderingsmethoden voor de lange termijn, zoals de
Beleggers werden opgeschrikt in februari. Na meerdere
price-to-book ratio (de koers per aandeel ten opzichte van de
rustige kwartalen en een sterk begin van het nieuwe
boekwaarde per aandeel), wijzen erop dat aandelenmarkten
jaar maakte de marktbeweeglijkheid haar rentree.
het potentieel hebben om verder te stijgen dit jaar.
Aandelenmarkten daalden met zo’n 10%. De VIX index schoot omhoog (de ‘VIX’ – ook wel ‘angstindex’ genoemd –
Neutrale regiovisie
is een maatstaf voor de volatiliteit van de S&P 500 Index).
In onze optiek zijn de vooruitzichten voor aandelenbeleggingen als geheel positief. Wel zien we dat zowel
Een verklaring voor deze opleving van marktnervositeit is dat
de opkomende als de ontwikkelde markten worstelen
beleggers anders gingen kijken naar de risico’s ten aanzien
met specifieke zwakke plekken. Onze regiovisie is
van de economische en monetaire vooruitzichten. Men ging
daarom neutraal. Aandelen uit opkomende markten zijn
rekening houden met de mogelijkheid van hogere inflatie
relatief ondergewaardeerd maar tegelijkertijd zijn deze
en meer renteverhogingen dan eerder door de Amerikaanse
opkomende landen erg gevoelig voor de verkrapping van
Federal Reserve werden voorzien. Deze vrees ebde na
het Amerikaanse monetaire beleid en schommelingen van
verloop van tijd weer weg.
Fundamenteel plaatje blijft gunstig
MARKTBEWEEGLIJKHEID BLIJFT HOOG NA PIEK 2018
De marktbeweeglijkheid is toegenomen. Maar wij denken dat de economie en bedrijven er in fundamenteel opzicht
40
Marktbeweeglijkheid VS Marktbeweeglijkheid Europa
goed voor staan en daarmee steun blijven bieden aan de aandelenmarkten gedurende de rest van 2018. De groei van de wereldeconomie zal naar verwachting doorzetten en
30
vormt een impuls voor de winstgevendheid van bedrijven. Analisten voorzien dat de bedrijfswinsten in Europa dit jaar met circa 8% zullen toenemen; voor de VS wordt een
20
winstgroei van rond de 20% verwacht. Amerikaanse bedrijfswinsten worden aangejaagd door
10
de belastinghervormingen van de Trump-regering en door het inkopen van eigen aandelen (door eigen aandelen in te kopen verhogen bedrijven de winst per aandeel). Groeiverwachtingen van analisten werden bevestigd bij de publicatie van cijfers over het eerste kwartaal, toen
0 jan '16
aug '16
mrt '17
okt '17
mei '18 Bron: Bloomberg
Beleggingsstrategie | juni 2018 | 9
de dollar. Europese aandelenmarkten lijken aantrekkelijker
de economische situatie verbetert. Ook staan we positief
dan hun Amerikaanse tegenhangers, maar qua economie
tegenover de energiesector; een stijging van de olieprijs zal
en bedrijfswinsten staat Europa er minder goed voor. De
deze sector ruggensteun geven, zo denken we. Bovendien
Amerikaanse aandelenmarkten, ten slotte, doen het al
kan de energiesector een defensieve rol vervullen in de
enige tijd beter dan de Europese, met dank aan de grote
portefeuille in het geval van toenemende geopolitieke risico’s.
omvang van de IT-sector in de VS. Maar qua waarderingen zijn aandelen in de Amerikaanse IT-sector duur geworden.
Onze visie op technologie is neutraal. Aandelen in deze
Wij raden beleggers aan een brede regionale spreiding te
sector worstelen met hoge waarderingen, al rapporteren
hanteren in hun aandelenportefeuille. Op die manier kunnen
technologiebedrijven sterke omzet- en winstgroei. Bovendien
zij een te sterk geconcentreerde blootstelling aan specifieke
had de sector in de afgelopen drie maanden te maken met
regionale uitdagingen vermijden.
sterkere koersschommelingen. Telecom en nutsbedrijven zijn sectoren die we momenteel niet aantrekkelijk vinden;
Sectoren die profiteren van economische groei
hetzelfde geldt voor het grootste deel van de sector
We handhaven onze voorkeur voor cyclische sectoren –
consumptiegoederen. Bedrijven in deze sectoren blijven
sectoren die het goed doen ten tijde van economische groei.
doorgaans achter bij de bredere markt in tijden van stijgende
We zijn vooral positief over luxegoederen & diensten en
rentes.
industrie. Deze sectoren kunnen profiteren van stijgende bedrijfsinvesteringen en consumentenbestedingen naarmate
10 | Beleggingsstrategie | juni 2018
Inspelen op demografische verschuivingen Piet Schimmel – Senior Expert Aandelenthema’s Drie trends om in de gaten te houden: het groeiende
Rond 2050 zullen er in Duitsland, Spanje, Italië en Japan
populatiesegment van 80-plussers, de krimpende
tegenover elke 100 werkenden zo’n 60 tot 70 ouderen
beroepsbevolking en de impact van de zogenoemde ‘millennials’.
staan waarvoor gezorgd moet worden. Hetzelfde geldt voor sommige opkomende landen, waaronder Korea en China. Dit betekent dat de volgende generatie langer zal moeten werken en daarin productiever zal moeten zijn om te kunnen
80-plussers hebben ander uitgavepatroon
betalen voor het sociale vangnet. Continue bijscholing
De meeste babyboomers – het bevolkingsdeel dat geboren
wordt hiermee noodzakelijk, omdat het werk voortdurend
is tussen 1946 en 1964 – zijn met pensioen of zien hun
verandert. Een kleinere beroepsbevolking vraagt ook om
pensioengerechtigde leeftijd rap dichterbij komen. Deze groep
verdere automatisering en het gebruik van robots. Dit is
zal langer leven dan welke eerdere generatie dan ook. Volgens
één van de redenen waarom robotisering zo hoog op het
de Verenigde Naties neemt wereldwijd de levensverwachting
nationale prioriteitenlijstje van China staat.
van nieuwgeborenen elke vijf jaar met één jaar toe. Overigens heeft niet elk land te maken met deze demoIn de komende vijf jaar zullen mensen die 80 jaar of ouder
grafisch tegenwind. Landen als het Verenigd Koninkrijk en
zijn de snelst groeiende bevolkingsgroep vormen. Bovendien
Frankrijk weten een afname van de beroepsbevolking te
hebben we hier te maken met één van de meest welvarende
omzeilen, dankzij hogere geboortecijfers en immigratie. In de
bevolkingssegmenten ooit. De ouderen van tegenwoordig
VS vormt de millennial-generatie – doorgaans gedefinieerd
weten te genieten van hun vrije tijd. Naarmate hun leeftijd
als het bevolkingsdeel dat nu tussen de 20 en 40 jaar oud is
vordert, kunnen hun bestedingspatronen sterk gaan
– een compenserende factor.
veranderen.
De millennials Het is bekend dat in Japan ouderen een groot deel van de
Er zijn naar schatting zo’n 2 miljard millennials, die samen goed
populatie uitmaken. Maar een dergelijke trend zal zich op
zijn voor 30% van het wereldwijde netto inkomen. Met name
korte termijn ook gaan aftekenen in Duitsland, Spanje, Italië,
in de VS en China vormen millennials een aanzienlijk deel
de VS, Korea, China en Rusland. Zo zal vanaf circa 2021 de
van de bevolking. In het algemeen kan gezegd worden dat
jaarlijkse toename van de populatie 80-plussers in de VS
millennials hoger opgeleid zijn dan de voorgaande generatie en
gaan stijgen naar een niveau van 7% (zie grafiek).
dat technologie een essentieel deel van hun leven uitmaakt.
Een vergrijzende bevolking brengt hogere uitgaven met zich
80-PLUSSERS WORDEN SNELST GROEIENDE BEVOLKINGSGROEI IN DE VS
mee ten aanzien van gezondheidszorg, seniorenhuisvesting
%
en producten die de levenskwaliteit bevorderen. Tegelijkertijd
8
zal er minder geld worden besteed aan vervoer en kleding.
7
Krimp beroepsbevolking: impuls voor automatisering en robotisering
6
Dit jaar markeert een belangrijke mijlpaal voor de ontwikkelde economieën. Voor het eerst sinds 1950 zal het werkende deel van de populatie dalen. Om een voorbeeld te geven: Japan en Duitsland zullen het arbeidsaanbod halverwege deze eeuw met een derde hebben zien dalen. Voor sommige grote landen betekent een dergelijke ontwikkeling dat er minder mensen beschikbaar zijn om in fysieke en financiële zin zorg te dragen voor de ouderen.
Procentuele groei van 80-plussegment in de VS
5 4 3
2018
2 1 0 2015
2022
2029
2036
2043
2050
Bron: Verenigde Naties
Beleggingsstrategie | juni 2018 | 11
Een sterk verschil met het verleden betreft de arbeidsparticipatie en het opleidingsniveau van het vrouwelijke deel van de millennial-generatie. In de VS zijn vrouwelijke millennials hun mannelijke generatiegenoten zelfs voorbijgestreefd qua opleidingsniveau: 36% van de vrouwen heeft een ‘college degree’ (het Amerikaanse equivalent van een HBO/WO-opleidingsgraad) versus 29% van de mannen. Millennials gaan bewuster om met geld, leggen meer nadruk op het beleven van ervaringen en zijn meer gericht op duurzaamheid en technologie dan voorgaande generaties. Omdat millennials meer als freelancers werken en minder baanzekerheid kennen, geven zij dikwijls de voorkeur aan huren of delen boven het zelf aanhouden van bezittingen. Een interessante tendens onder millennials betreft hun voorliefde voor e-sports: het kijken naar professionele videogame-wedstrijden. In 2017 keken er meer mensen naar de finale van online videogame ‘League of Legends’ dan naar de finale van de Amerikaanse basketbalcompetitie NBA en de Oscars tezamen.
Beleggingskansen Het ligt voor de hand dat de farmaceutische sector garen zou kunnen spinnen bij de beschreven demografische trends. Maar de prijzen in de farmaceutische industrie staan onder flinke druk. Ziekenhuizen en aanbieders van thuiszorg profiteren meer. Producenten van ouderdomsgerelateerde producten, zoals cosmetica, gehoorapparaten en tandheelkundige implantaten, kunnen eveneens voordeel hebben van deze demografische verschuivingen. Ook voor spelers op het gebied van reizen & vrijetijdsbesteding liggen er kansen. En binnen enkele jaren kunnen aanbieders van huisvesting voor senioren een sterke instroom van 80-plussers verwachten. Producten en diensten gericht op een gezonde levensstijl via sport en duurzaam geproduceerde voeding zijn eveneens sterk in trek – de vraag hiernaar is niet alleen groot onder ouderen, maar nog meer onder jonge mensen. Videogamebedrijven, op hun beurt, profiteren van de toenemende belangstelling voor e-sports.
12 | Beleggingsstrategie | juni 2018
Obligaties: koers houden bij hogere rentes Mary Pieterse-Bloem – Hoofd Obligatiestrategie Het kan voor obligatiebeleggers lastig zijn hun portefeuilles op
de suggestie om staatsobligaties weer op te nemen in
koers te houden in een marktklimaat waar obligatierentes
portefeuille zodra deze een hoger rendement opleveren
stijgen. Tegelijkertijd ontstaan hiermee vanuit rendementsperspectief weer betere kansen om posities in staatsobligaties op te bouwen. Aan beleggers die winstnemen op bedrijfs-
dan het inflatiepeil en als obligatierentes hun piek bereiken. Er kan nog best wat tijd overheen gaan voordat het zover is, aangezien de ECB geen haast heeft met het verhogen van de rente. In de tussentijd vormen inflatiegerelateerde
obligaties doen wij de suggestie de opbrengst daarvan te
obligaties (die bescherming kunnen bieden tegen verrassend
gebruiken om meer internationale spreiding aan te brengen in
sterke inflatiestijgingen) een goed begin.
hun portefeuilles.
Overweeg winst te nemen op bedrijfsobligaties
Obligatierentes (yields) zijn weer aan het stijgen. Dit
In de afgelopen jaren was het zeer lonend om
markeert een belangrijke koerswijziging, na decennia
bedrijfsobligaties in portefeuille te hebben: sterkere
van rentedalingen. De Amerikaanse obligatierente volgt
economische groei en lagere rentes kwamen ten goede aan
een ander traject dan die in Europa. Toch was het een
de balansposities van bedrijven. Bovendien kochten centrale
teken aan de wand dat de rente op 10-jaars Amerikaanse
banken in het kader van hun steunaankoopprogramma’s ook
staatsobligaties (Treasuries) in april boven de 3% uitkwam.
bedrijfsobligaties op. Dit dreef de koersen van deze obligaties verder op, vooral in Europa. Op zoek naar rendement hebben
Gezien de wereldwijde economische groei, de stijgende
veel obligatiebeleggers dan ook omvangrijke posities in
inflatieverwachtingen en het minder genereuze beleid
bedrijfsobligaties opgebouwd. Met dank aan de genoemde
van centrale banken is de algehele richting van de
steun van centrale banken werd het bedrijfsobligatiesegment
obligatierente naar verwachting omhoog. Dit betekent niet
door beleggers zelfs beschouwd als een nieuwe ‘veilige haven.’
dat obligatierentes in een rechte lijn zullen stijgen. Zo nu en dan zal er een tussentijdse stap terug gedaan worden. De
Nu de economische groei zich in een volwassener
recente daling van de rente op staatobligaties van Europese
fase bevindt, naderen de zogenoemde ‘spreads’ op
kernlanden – voortvloeiend uit bezorgdheid over de situatie
bedrijfsobligaties een dieptepunt (zie grafiek). Deze ‘spreads’
in Italië – is daar een voorbeeld van. Al met al hebben we
zijn de extra rentevergoeding die beleggers als risicopremie
nog steeds te maken met een lastig marktklimaat voor obligatieportefeuilles. Dit is bij uitstek het geval in Europa, waar de rentes in veel obligatiesegmenten nog altijd negatief zijn en waar couponopbrengsten door de jaren heen steeds
RISICOPREMIES OP BEDRIJFSOBLIGATIES NADEREN DIEPTEPUNT
basispunten 900
VS high-yield obligaties
meer zijn afgekalfd. Om niet kopje onder te gaan in dit marktklimaat dienen obligatiebeleggers wendbaar en waakzaam te zijn. Wij doen
600
beleggers de suggestie om telkens als de obligatierente opgestuwd wordt (en obligatiekoersen dus dalen) hun obligatieposities – geleidelijk – uit te breiden. Binnen de portefeuille zal deze strategie helpen de traditionele
300
beschermings- en spreidingsfunctie van obligaties te herstellen – met name in portefeuilles die (ook) aandelen bevatten en dus blootstaan aan de risico’s daarvan. In de nasleep van de financiële crisis hebben de meeste beleggers hun posities in staatsobligaties uit de Europese kernlanden drastisch teruggeschroefd. Wij doen beleggers
Europese investment-grade obligaties 0 jan '10 okt '12 jul '15
apr '18
De grafiek biedt een vergelijking tussen risicopremies op Amerikaanse en Europese bedrijfsobligaties. Europa wordt weergegeven door de Barclays Euro Investment-grade Corporate Bond Index. De VS wordt weergegeven door de Barclays US High-Yield Index. Bron: Bloomberg
Beleggingsstrategie | juni 2018 | 13
ontvangen op bedrijfsobligaties (in vergelijking met de
we beleggers in overweging om obligaties uit opkomende
rentevergoeding op als veilig beschouwde toonaangevende
markten te kopen – uitgegeven in de ‘harde’ valuta’s van
staatsobligaties). Wanneer deze risicopremies hun
ontwikkelde markten. We sluiten overigens niet uit dat
dieptepunt bereiken, bevinden bedrijfsobligaties zich qua
obligaties uit opkomende markten die noteren in lokale
aantrekkelijkheid op hun piek. Daarmee is de tijd rijp om
valuta’s (oftewel de valuta’s van de betreffende opkomende
te beginnen met het verkleinen van deze posities. Twee
markten) op een gegeven moment eveneens interessant
indicatoren wijzen er inmiddels op dat deze nieuwe fase
worden; op die manier zou verdere portefeuillespreiding
is aangebroken: scherpere financieringsvoorwaarden
kunnen worden gerealiseerd.
van banken en hogere fusie- en overnameactiviteit. Voor obligatiebeleggers zijn dit signalen dat de balansen van
Beleggers met in euro’s noterende portefeuilles lopen
bedrijven minder solide worden. Daar komt nog bij dat
valutarisico bij het beleggen in Amerikaanse obligaties.
de ECB haar opkoopprogramma aan het afbouwen is en
Wij raden deze beleggers aan om het dollarrisico van deze
daarmee minder steun biedt aan de bedrijfsobligatiemarkt.
posities af te dekken, al is dat met een kostenplaatje van circa 2% per jaar niet goedkoop. Maar daar staat tegenover
Accepteer beweeglijkheid in perifere obligaties
dat met beleggingen in de VS aanzienlijke spreiding in de
Eerder dit jaar deden we beleggers de suggestie om hun
portefeuille kan worden aangebracht.
positie in Italiaanse staatsobligaties te vergroten. Deze obligaties boden namelijk een aantrekkelijke rente versus Europese investment-grade bedrijfsobligaties. Ondanks de huidige marktonrust rond Italië raden we beleggers aan om hun posities in Italiaans staatspapier vast te houden. Een vertrek uit de euro is naar onze mening geen haalbare kaart voor Italië. Zolang Italiaanse obligaties in euro’s worden afgelost, zal het aantrekkelijke rendement uiteindelijk toch worden gerealiseerd. Dit is volgens ons de meest waarschijnlijke uitkomst; we verwachten dat dit in de komende paar jaar duidelijk zal worden. Wel heeft Italië een flinke nieuwe deuk geslagen in de reputatie en de houdbaarheid van de Economische en Monetaire Unie (EMU). Waarschijnlijk zal de koersbeweeglijkheid voorlopig dan ook aanhouden.
Spreiding: VS en opkomende markten
PROGNOSES: RENTESTANDEN EN OBLIGATIERENTES
31 mei 2018
Nu de risicopremies op bedrijfsobligaties onderweg lijken te
eind 2018
eind 2019
zijn naar hun dieptepunt, doen wij beleggers de suggestie
VS
om geleidelijk winst te nemen op hun posities in dit
Federal Reserve beleidsrente
1,75
2,50
3,00
obligatiesegment. We geven beleggers in overweging om
3-maands interbancaire rente
2,32
2,60
3,00
de opbrengst te investeren in andere obligatiesegmenten en
10-jaars Treasury
2,82
3,20
2,80
daarbij internationaal te spreiden. Hierbij kan gedacht worden aan de Amerikaanse obligatiemarkt, waar de obligatierentes hun piekniveaus dichter genaderd zijn dan in Europa.
Europa
We hebben beleggers reeds de suggestie gedaan om
ECB beleidsrente
-0,40
-0,40
-0,20
Amerikaanse senior bedrijfsleningen (senior loans) te kopen.
3-maands interbancaire rente
-0,32
-0,33
-0,13
We verwachten dat Amerikaanse MBS (mortgage-backed
10-jaars Bund
0,34
0,70
1,20
securities; obligaties met hypotheken als onderpand) in de
Kijk op https://insights.abnamro.nl/ voor de meest actuele prognoses van ABN AMRO.
nabije toekomst interessant kunnen worden. Verder geven
Bron: Thomson Reuters Datastream, ABN AMRO Economisch Bureau
14 | Beleggingsstrategie | juni 2018
Meer aandacht voor duurzaamheid Richard de Groot – Hoofd Global Investment Centre Over slechts 12 jaar heeft de wereld 50% meer energie, 40%
onderscheid te maken tussen bedrijven die vooroplopen bij
meer drinkwater en 35% meer voedsel nodig. Dit zijn de
het nemen van hun verantwoordelijkheid op het gebied van
voorspellingen voor 2030, als de huidige ontwikkelingen zich voortzetten. Hierin zien we een sterk argument om duurzaam te leven en – in het verlengde daarvan – duurzaam te
milieu, maatschappij en ondernemingsbestuur enerzijds, en de ‘achterblijvers’ op dit gebied anderzijds. Binnen onze duurzame beleggingsconcepten focussen wij op bedrijven die in positieve zin het verschil maken op het gebied van
beleggen. We kunnen ons zelfs afvragen: als we nu niet kiezen
bijvoorbeeld schoon water, groene energie, gezond leven en
voor duurzaamheid, wanneer dan wel?
lagere CO2-uitstoot – om een paar van onze duurzaamheids-
Belangstelling voor duurzaam beleggen groeit
Stap voor stap richting duurzamere wereld
Een groot aantal beleggers investeert al in duurzame onder-
Hoe ziet duurzaamheid er in de praktijk uit? We geven graag
nemingen. En uit een onderzoek dat ABN AMRO onlangs
een voorbeeld – een mooie illustratie van hoe vindingrijk
liet doen in Nederland blijkt dat meer beleggers van plan
ondernemingen kunnen zijn in het verduurzamen van hun
zijn hetzelfde te doen. Uit onze enquête kwam naar voren
activiteiten. Het voorbeeld betreft een specialistisch bedrijf
dat bijna 40% van de respondenten het voornemen heeft
op het gebied van industriële reiniging, denk aan textiel.
de duurzame beleggingsportefeuilles dit jaar uit te breiden.
Allereerst heeft deze onderneming haar eigen energiehuis-
Interessant: 35% van de ondervraagden gaf aan duurzaam
houding efficiënter gemaakt. Vervolgens heeft het bedrijf ook
beleggen in eerste instantie aantrekkelijk te vinden vanwege
technieken ontwikkeld waarmee klanten water en energie
het rendement, terwijl een kleinere groep (23%) in de eerste
konden besparen, door minder water te gebruiken en te
plaats kiest voor duurzaam beleggen om ‘iets goeds te doen
wassen op lagere temperaturen. Het resultaat was dat circa
in de wereld.’
100 commerciële wasserijen in Europa kosten bespaarden
doelstellingen te noemen.
én minder energie en water gingen verbruiken. Een dergelijk De positieve houding ten opzichte van het resultaat van
verhaal zal misschien niet de krant halen. Maar tegen de
duurzaam beleggen kwam ook elders in de enquête naar
achtergrond van de hogere water- en energiebehoefte die
voren: meer dan de helft van de beleggers die al een duurza-
voor 2030 voorspeld wordt is dit een voorbeeld van een stap
me beleggingsportefeuille hebben, omschreef het resultaat
in de goede richting.
van deze beleggingen als ‘goed of zeer goed’. Gezien de toenemende behoefte aan energie, water en voeding is het
Dit is niet de status quo
duidelijk dat er op deze terreinen veel extra investeringen ge-
In de literatuur over ‘groen’ beleggen komen we een feno-
daan moeten worden. Bedrijven die op deze terreinen actief
meen tegen dat in het Engels ‘predatory delay’ (‘roofzuchtige
zijn kunnen daarvan profiteren, wat ten goede kan komen
vertraging’) wordt genoemd. Dit concept is ontwikkeld door
aan hun beursprestaties.
de Amerikaanse futurist Alex Steffen. Steffen definieert ‘predatory delay’ als “het opzettelijk vertragen van verandering
‘People, planet, profit’
om zo een winstgevende maar niet-duurzame status quo te
Duurzame beleggingen zijn een investering in de toekomst.
verlengen – een status quo waarvan de kosten door anderen
Door te beleggen in ondernemingen die de juiste balans
betaald zullen worden.”
hanteren tussen ‘de drie P’s’ (people, planet, profit; mensen, planeet, winst) belegt u in bedrijven met een positief
Wij geloven niet in deze vertragingstactiek. Wij geloven dat
perspectief. Het gaat hier vaak om innovatieve bedrijven
bedrijven die zich toeleggen op een ondernemingsmodel
die veel aandacht hebben voor nieuwe technologieën. De
waarin duurzaamheid en winstgevendheid hand in hand
beleggingsprocessen die wij hanteren bij het managen van
gaan op langere termijn de winnaars zijn. En wij geloven dat
portefeuilles zijn zó ingericht dat wij duurzame onderne-
beleggers hiervan kunnen profiteren door in deze bedrijven
mingen kunnen identificeren. Dit gebeurt via een systeem
te beleggen.
van duurzaamheidsklasseringen die ons in staat stellen een
Beleggingsstrategie | juni 2018 | 15
Vastgoed: wind in de zeilen Piet Schimmel – Senior Expert Aandelenthema’s Het begin van 2018 verliep moeizaam voor vastgoed, te
vastgoed een waardevol onderdeel vormt van een goed
midden van een brede correctie die alle risicovolle beleggingen
gespreide beleggingsportefeuille die ook aandelen en
raakte. Maar sindsdien kreeg vastgoed de wind weer in de zeilen. Stabiele cashflows, solide dividenden en de relatieve aantrekkelijkheid van vastgoed ten opzichte van andere beleggingen liggen aan de basis van dit herstel. De cashflow-groei van vastgoedondernemingen nam af in 2017. Maar inmiddels is deze groei gestabiliseerd rond de 2-3%, met dank aan de positieve economische situatie in de VS, Europa en Azië. Ook lijkt de schuldenlast van vastgoedbedrijven beheersbaar te zijn. Hoewel we rentestijgingen voorzien, denken we niet dat hogere rentestanden een dramatisch effect zullen hebben op de balansen van deze ondernemingen. De meeste vastgoedbedrijven hebben in de afgelopen jaren hun leningen voor langere tijd geherfinancierd tegen zeer lage rentes. En ten slotte: vastgoed is redelijk gewaardeerd en biedt een aantrekkelijk dividend van rond de 4%. In vergelijking met de verwachte rendementen op spaargeld of obligaties vormen de dividenduitkeringen van vastgoedondernemingen een solide inkomstenstroom voor beleggers. Voor beleggers met in euro’s noterende portefeuilles kunnen valutaeffecten een grote impact hebben op het rendement van vastgoed. De reden hiervoor is dat de meerderheid van vastgoedondernemingen in de wereldwijde vastgoedindex gevoelig is voor de ontwikkeling van de Amerikaanse dollar. Een sterkere euro (stijgende EUR/USD) vertaalt zich rechtstreeks in een daling van de index – het tegenovergestelde is het geval bij een zwakkere euro. Op korte termijn kan de dollar wat sterker worden, wat gunstig zou zijn voor Europese beleggers. Voor het resterende deel van 2018 verwachten we niet dat de dollar ingrijpend van richting zal veranderen; dit zou ook een stabiliserend effect op vastgoedrendementen moeten hebben. Kijkend naar het verwachte totaalrendement op vastgoed in 2018 voorzien we een aantrekkelijk, positief resultaat – zij het minder hoog dan het rendement op aandelen. Maar het marktrisico van vastgoed is doorgaans lager dan dat van aandelen. Met vastgoed kunnen inkomsten gegenereerd worden; bovendien is het risico/rendementsprofiel van deze beleggingscategorie aantrekkelijk. Wij geloven daarom dat
obligaties bevat.
16 | Beleggingsstrategie | juni 2018
Valuta’s: euro onder druk Georgette Boele – Senior Valutastrateeg Een combinatie van negatieve ontwikkelingen in de eurozone
op aanhoudende groei die hoger ligt dan het trendmatige
en positiever sentiment rond de VS heeft uitgemond in een
niveau. Maar er kan tijd overheen gaan voordat de
daling van de euro/dollarwisselkoers (EUR/USD). Het ziet ernaar uit dat de zwakte van de euro langer zal aanhouden dan wij eerder hadden voorzien.
economische cijfers positief genoeg zijn om de bezorgdheid in de markt wat te doen verminderen. ▶▶ We geloven nog altijd dat beleggers ietwat te optimistisch zijn voor wat betreft renteverhogingen door de ECB in 2019. In de markt overheerst de gedachte dat de ECB de
Het geheel overziend denken wij dat de EUR/USD in de
rente zal verhogen in de zomer van 2019, terwijl wij
komende maanden verder zal verzwakken. Onze nieuwe
verwachten dat de centrale bank hiermee zal wachten tot
prognoses voor eind juni, eind september en eind december
september 2019. Als de ECB inderdaad wat langer wacht
zijn respectievelijk 1,15 (was 1,21), 1,10 (was ook 1,21) en 1,15
met het verhogen van de rente, dan zou dat eveneens
(was 1,20). Redenen voor de verzwakking van de EUR/USD
moeten leiden tot een lagere EUR/USD, vooral als de
zijn onder meer:
Federal Reserve gestaag renteverhogingen blijft
▶▶ De stress op de Italiaanse obligatiemarkt is allesbehalve
doorvoeren.
voorbij. Dit zal een drukkend effect hebben op de euro. ▶▶ Valutabeleggers hebben nog altijd omvangrijke netto
Zwakkere dollar in 2019
longposities in de euro. Nu de EUR/USD zich onder het
We blijven bij onze verwachting dat de Amerikaanse dollar
200-daags voortschrijdend gemiddelde bevindt, zal een
op langere termijn gaat verzwakken. De belangrijkste
verdere verslechtering van het sentiment rond de euro er
reden hiervoor is een verzwakking van het financieel-
waarschijnlijk toe leiden dat beleggers deze netto
economische beeld in de VS in 2019. Zo verwachten we
longposities gaan terugschroeven.
dat het Amerikaanse begrotingstekort zal oplopen. De
▶▶ Op korte termijn is er meer onzekerheid over de
Federal Reserve heeft omvangrijke posities in obligaties
groeivooruitzichten van de eurozone dan over de
opgebouwd en is bezig deze obligaties langzaam te verkopen
vooruitzichten van de VS. Dit zal ook effect hebben op de
– daarom zullen er waarschijnlijk buitenlandse partijen nodig
euro, totdat economische cijfers over de eurozone
zijn om het begrotingstekort te financieren. Een lagere
mogelijk zeer positief gaan verrassen. Wij blijven bij onze
dollar zal dit proces bevorderen, aangezien Amerikaanse
verwachting dat de economische groei in de eurozone zal
staatsobligaties daarmee aantrekkelijker worden voor
herstellen. De onderliggende economische situatie wijst
buitenlandse beleggers. Daarnaast zal het positieve effect van overheidsstimuleringen, zoals belastinghervormingen, afnemen en het monetaire beleid worden aangescherpt. Hierdoor zal de economische groei in de VS vertragen.
PROGNOSE: VALUTA’S VALUTAPAAR
spotprijs 29 mei 2018
kw4 2018
kw4 2019
EUR/USD
1,1571
1,15
1,25
Wij verwachten dat de economische groei en de rente op
USD/JPY
108,75
110
100
Amerikaanse staatsobligaties zullen pieken rond eind 2018
125
– hiermee ontstaat een negatiever plaatje voor de dollar in
EUR/JPY
125,84
127
GBP/USD
1,3241
1,34
1,42
2019. Verder achten wij het niet waarschijnlijk dat de Fed de rente sterker zal verhogen dan de markt nu verwacht
EUR/GBP
0,8739
0,86
0,88
USD/CHF
0,9930
1,06
1,00
(twee verhogingen van elk 25 basispunten in 2019). Al met al
1,25
wijzen deze factoren op een lagere Amerikaanse dollar. Onze
EUR/CHF
1,1490
1,22
USD/CAD
1,2999
1,28
1,18
eindejaarprognose 2019 voor de EUR/USD is nu 1,25 (was
1,48
1,30).
EUR/CAD
1,5041
1,47
USD/CNY
6,42
6,50
6,70
3,70
3,20
USD/BRL
3,74
Kijk op https://insights.abnamro.nl/ voor de meest actuele prognoses van ABN AMRO. Bron: ABN AMRO Economisch Bureau
Beleggingsstrategie | juni 2018 | 17
18 | Beleggingsstrategie | juni 2018
Grondstoffen: langetermijnvisie positief Hans van Cleef – Senior Sectoreconoom Energie De CRB Index – graadmeter van de grondstoffenmarkten –
spelers (evenals China en Rusland) de deal zouden willen
bleef stijgen in het eerste kwartaal van 2018 en bereikte het
handhaven, zullen de Iraanse exporten – met name naar Eu-
hoogste niveau in meer dan twee jaar. Stijgende prijzen voor granen en ‘soft commodities’ (met name tarwe en cacao), sommige basismetalen (zoals nikkel en aluminium) en olie hebben de CRB Index hoger gezet.
ropa – lijden onder de sancties. Een deel van deze exporten kan Iran doorzetten naar Aziatische afnemers. Het grootste deel van de ruwe olie die Europa importeert zal vervangen moeten worden door ruwe olie die door andere OPEC-leden, zoals Saudi-Arabië en Irak, geëxporteerd wordt. In de nabije toekomst zal dit niet resulteren in een tekort aan ruwe olie.
Zowel basismetalen als olieprijzen kregen ruggensteun in de
Maar op langere termijn leidt dit tot een verdere verslech-
afgelopen tijd. De belangrijkste verklaring hiervoor was de
tering van de toch al kritieke situatie aan de aanbodzijde.
mogelijke verstoring in het toekomstige aanbod vanwege
Het toekomstige olieaanbod zal mogelijk achterblijven bij de
toegenomen geopolitieke spanningen. Hierbij kan gedacht
stijgende wereldwijde vraag – wat grotendeels te wijten zou
worden aan onzekerheid rond Iran en Amerikaanse sancties
zijn aan een gebrek aan investeringen in upstream-activitei-
tegen leden van de Russische elite. Cacao- en tarweprijzen
ten (olie-exploratie en -productie).
stegen als gevolg van een hogere vraag in combinatie met nieuws gerelateerd aan het aanbod, zoals een voorraaddaling
Hernieuwde handelsspanningen tussen de VS en China,
en de mogelijkheid dat gewasopbrengsten volgend jaar lager
zwakkere economische cijfers en oplevingen van risicoaver-
zullen uitvallen.
sie onder beleggers zouden in de komende maanden kunnen leiden tot verzwakkende grondstoffenprijzen. Dit gezegd
Aluminium- en nikkelprijzen zullen beweeglijk blijven, zolang
hebbende: wij blijven positief over de macro-economische
de onzekerheid over Amerikaanse handelstarieven en sanc-
vooruitzichten en geloven dat economische groei de CRB
ties aanhoudt. Voor wat betreft zink zal een hoger aanbod in
Index op langere termijn steun in de rug zou moeten geven.
de tweede helft van 2018 naar verwachting leiden tot een verzwakking van de prijzen. In termen van marktontwikkeling kunnen we een verkrapping van de basismetalenmarkt verwachten – veroorzaakt door een seizoensgebonden vraagstijging en mogelijke verstoringen in het aanbod. Dit zou de risicobereidheid onder grondstoffenbeleggers ten goede moeten komen.
Vraag naar olie blijft toenemen
PROGNOSE: GRONDSTOFFEN
Qua olieprijs zal de aandacht de rest van dit jaar vooral uit-
Spotprijs
2018 gem.
2018 eind.
gaan naar mogelijke problemen aan de aanbodzijde; de vraag
OLIE
naar olie blijft op een solide tempo groeien. Waarschijnlijk zal
Brent USD/bbl
73
71
75
de OPEC (organisatie van olie-exporterende landen) beslui-
WTI USD/bbl
68
66
70
ten de overeengekomen productieverlaging te handhaven.
METALEN
Elke mogelijke beleidswijziging zou door de OPEC goed toe-
Goud USD/oz
1.310
1.287
1.250
gelicht moeten worden, om prijsschokken op de oliemarkt te
Zilver USD/oz
16,5
16,2
16
vermijden.
Platina USD/oz
900
916
900
Palladium USD/oz
975
944
900
De VS heeft zich teruggetrokken uit de deal met Iran omtrent
Aluminium USD/t
2.325
2.210
2.200
het Iraanse kernenergieprogramma. Binnen zes maanden
Koper USD/t
6.820
7.020
7.200
zal de VS Iran nieuwe sancties opleggen. Hoewel Europese
Kijk op https://insights.abnamro.nl/ voor de meest actuele prognoses van ABN AMRO. Bron: ABN AMRO Economisch Bureau, spotprijzen 23 mei 2018
Beleggingsstrategie | juni 2018 | 19
Assetallocatie per profiel ASSETALLOCATIE
PROFIEL 1
Beleggingscategorie
Strategisch Neutraal
Liquiditeiten
Tactisch
Min.
Afwijking
Max.
5
0
60
Obligaties
90
40
100
Aandelen
0
0
10
Altern. beleggingen
5
0
10
Funds of hedge funds
5
Vastgoed Grondstoffen TOTAAL
PROFIEL 2
Strategisch Neutraal
32 63 0 5
Tactisch
Min.
Max.
16 50 19 15
Afwijking
27
5
0
70
-27
70
30
85
0
15
0
30
0
10
0
20
5
0
5
5
0
0
0
0
3
8
5
0
0
0
2
2
0
100
100
100
100
ASSETALLOCATIE
PROFIEL 3
Beleggingscategorie
Strategisch
11 -20 4 5
PROFIEL 4
Tactisch
Afwijking
Strategisch
Tactisch Afwijking
Neutraal
Min.
Max.
11 39 35 15
6
5
0
70
-16
35
10
55
5
50
20
70
0
30
Neutraal
Min.
Max.
5
0
70
Obligaties
55
20
70
Aandelen
30
10
50
Altern. beleggingen
10
0
20
5
10
Funds of hedge funds
5
5
0
5
5
0
Vastgoed
3
8
5
3
8
5
Grondstoffen
2
2
0
2
2
0
100
100
100
100
Liquiditeiten
TOTAAL
ASSETALLOCATIE
PROFIEL 5
Beleggingscategorie Liquiditeiten
Strategisch Min.
Max.
Max.
5
0
60
0
0
25
5
85
40
100
2
10
0
30
5
5
0
3
5
2
2
2
0
100
100
40
Aandelen
70
30
90
Altern. beleggingen
10
0
30
Funds of hedge funds Vastgoed
-10 5 5
Tactisch Afwijking
Min.
-4
70
0
TOTAAL
Strategisch Neutraal
-3
0
15
Grondstoffen
Afwijking
2 11 75 12
5
Obligaties
0
PROFIEL 6
Tactisch
Neutraal
5 25 55 15
3 0 87 10
-2
5
5
0
3
3
0
2
2
0
100
100
De huidige tactische assetallocatie geeft actieve strategieën weer die betrekking hebben op visies voor de korte en middellange termijn en afwijken van de strategische assetallocatie voor de langere termijn.
0 2 0
20 | Beleggingsstrategie | juni 2018
Medewerkers ABN AMRO BELEGGINGSCOMITÉ Richard de Groot
Hoofd Global Investment Centre Private Banking
Han de Jong
Hoofdeconoom ABN AMRO
Reinhard Pfingsten
Hoofd Asset Allocation Services
Olivier Raingeard
Hoofd Aandelenstrategie
Mary Pieterse-Bloem
Hoofd Obligatiestrategie
ECONOMISCH BUREAU Georgette Boele
Senior Valutastrateeg
Hans van Cleef
Senior Sectoreconoom Energie
GLOBAL INVESTMENT CENTRE Olivier Raingeard
Hoofd Aandelenstrategie
Paul van Doorn
Senior Portefeuillemanager Aandelen
Bastian Ernst
Portefeuillemanager Aandelen
Maurits Heldring
Expert Aandelenresearch en -advies
Rainer Kloppert
Senior Portefeuillemanager Aandelen
Eric Lafrenière
Senior Portefeuillemanager Aandelen
Esther van Munster
Senior Portefeuillemanager Aandelen Duurzaam
Jaap Rijnders
Expert Aandelenresearch en -advies
Sandra Saidi
Senior Portefeuillemanager Aandelen
Piet Schimmel
Senior Expert Aandelenthema’s
Mary Pieterse-Bloem
Hoofd Obligatiestrategie
Roel Barnhoorn
Senior Expert Obligatiethema’s
Florian Bardy
Portefeuillemanager Obligaties
Willem Bouwman
Portefeuillemanager Obligaties Duurzaam
Chris Huys
Senior Portefeuillemanager Obligaties
Fidel Kasikci
Senior Portefeuillemanager Obligaties
Torben Kruhmann
Portefeuillemanager Obligaties
Jacques Verdier
Senior Portefeuillemanager Obligaties
Reinhard Pfingsten
Hoofd Asset Allocation Services
Paul Groenewoud
Quant Risk Specialist
Martien Schrama
Productmanager
Chris Verzijl
Productmanager
Romeo Chamman
Productmanager
Arkadi Odintsov
Quant Risk Specialist
Thomas Domeratzki
Senior Strateeg
Steffen Kunkel
Senior Strateeg
PRIVATE EQUITY Oliver Schebela
Senior Beleggingsprofessional Private Equity
Andreas Hegedüsch
Senior Beleggingsprofessional Private Equity
Met speciale dank aan Ralph Wessels
Hoofd Beleggingsstrategie ABN AMRO MeesPierson
INVESTMENT COMMUNICATIONS Het Global Investment Communications team is verantwoordelijk voor de totstandkoming van deze publicatie. Heeft u vragen/opmerkingen? Stuur dan een e-mail naar i-comms.global@nl.abnamro.com.
Beleggingsstrategie | juni 2018 | 21
Disclaimers
Algemeen Deze publicatie is gemaakt door ABN AMRO Bank N.V.. ABN AMRO staat onder toezicht van de Autoriteit Financiële Markten en De Nederlandsche Bank. Voor meer informatie over de waardering en/of methodologie, zie de volgende website: www.abnamro.nl/nl/privatebanking/beleggen/beleggingstools/beleggen-bij-abnamro-meespierson/index.html. Daar vindt u ‘Het beleggingsbeleid van ABN AMRO’. De in dit document aangeboden informatie is bedoeld als informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De informatie mag daarom nadrukkelijk niet beschouwd worden als een voorstel of aanbod tot 1) het kopen of verhandelen van beleggingsproducten en/of 2) het afnemen van beleggingsdiensten noch als een beleggingsadvies. Beslissingen op basis van de informatie uit dit document zijn voor uw eigen rekening en risico. De informatie en de voorwaarden die van toepassing zijn op door ABN AMRO aangeboden beleggingsproducten en beleggingsdiensten verleend door ABN AMRO kunt u vinden in de Voorwaarden Beleggen ABN AMRO die verkrijgbaar zijn via www.abnamro.nl/beleggen. Hoewel ABN AMRO tracht juiste, volledige en actuele informatie uit betrouwbaar geachte bronnen aan te bieden, verstrekt ABN AMRO expliciet noch impliciet enige garantie dat de aangeboden informatie in dit document juist, volledig of actueel is. ABN AMRO aanvaardt geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten. De in dit document opgenomen informatie kan worden gewijzigd zonder voorafgaand bericht. ABN AMRO is niet verplicht de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. Aansprakelijkheid ABN AMRO en/of haar agenten of onderaannemers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid ten aanzien van enige schade (met inbegrip van gederfde winst), die op enigerlei wijze voortvloeit uit de informatie die u in dit document wordt aangeboden of het gebruik daarvan. Auteursrecht en verspreiding ABN AMRO, of de rechthebbende, behoudt alle rechten (waaronder auteursrechten, merkrechten, octrooien en andere intellectuele eigendomsrechten) met betrekking tot alle in dit document aangeboden informatie (waaronder alle teksten, grafisch materiaal en logo’s). Het is niet toegestaan de informatie uit dit document te kopiëren of op enigerlei wijze openbaar te maken, te verspreiden of te vermenigvuldigen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO of rechtmatige toestemming van de rechthebbende. U mag de informatie in dit document wel afdrukken voor uw eigen persoonlijk gebruik. US Person Disclaimer Beleggen ABN AMRO Bank N.V. (“ABN AMRO”) is niet geregistreerd als broker-dealer en investment adviser zoals bedoeld in respectievelijk de Amerikaanse Securities Exchange Act van 1934 en de Amerikaanse Investment Advisers Act van 1940, zoals van tijd tot tijd gewijzigd, noch in de zin van andere toepasselijke wet- en regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Tenzij zich op grond van de hiervoor genoemde wetten een uitzondering voordoet, is de beleggingsdienstverlening van ABN AMRO inclusief (maar niet beperkt tot) de hierin omschreven beleggingsproducten en beleggingsdiensten, alsmede de advisering daaromtrent niet bestemd voor Amerikaanse ingezetenen [“US Persons” in de zin van vorenbedoelde wet- en regelgeving]. Dit document of kopieën daarvan mogen niet worden verzonden of meegebracht naar de Verenigde Staten van Amerika of worden verstrekt aan Amerikaanse ingezetenen. Andere rechtsgebieden Onverminderd het voorgaande is het niet de intentie de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/ of beleggingsproducten te verkopen of te distribueren of aan te bieden aan personen in landen waar dat ABN AMRO op grond van enig wettelijk voorschrift niet is toegestaan. Een ieder die beschikt over dit document of kopieën daarvan dient zelf na te gaan of er wettelijke beperkingen bestaan tegen de openbaarmaking en verspreiding van dit document en/of het afnemen van de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten en zodanige beperkingen in acht te nemen. ABN AMRO is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten die in strijd met de hiervoor bedoelde beperkingen zijn afgenomen.
Private Banking kantoren ABN AMRO MeesPierson Amsterdam Jan Willem Hofland jan.willem.hofland@nl.abnamro.com
Banque Neuflize OBC S.A. Parijs Wilfrid Galand wilfrid.galand@fr.abnamro.com
Bethmann Bank AG Frankfurt Thomas Henk thomas.henk@bethmannbank.de
ABN AMRO Private Banking Luxemburg Jean-Marie Schmit jean.marie.schmit@lu.abnamro.com
ABN AMRO Private Banking Antwerpen - Berchem Erik Joly erik.joly@be.abnamro.com
ABN AMRO Private Banking Kanaaleilanden Patrick Millar patrick.millar@gg.abnamro.com
abnamromeespierson.nl | financialfocus.nl