De dag dat zonne energie de gasprijs gaat bepalen by ABN AMRO

Hans van Cleef – Senior Sector Econoom Energie ABN AMRO Hendrik Steringa – Energietransitie Onderzoeker, publicist

ABN AMRO Energie De dag dat zonne-energie de gasprijs gaat bepalen “De dag komt dat zonne-energie de gasprijs gaat bepalen”. Deze verrassende uitspraak deed een senior strategist van Gasterra enkele jaren geleden tijdens een presentatie op de Energy Convention in Groningen. Echter, op dit moment is vooral de schaliegasrevolutie bepalend voor de gasprijs, met name in de VS. Maar omdat de gasmarkten, in tegenstelling tot de oliemarkt, nog sterk regionaal zijn, heeft de schalierevolutie vooralsnog een beperkte invloed op de gasprijs in Europa. Bovendien komt de schaliegasrevolutie in Europa zelf niet van de grond. Om toch invloed uit te kunnen oefenen op de vraag naar gas, en de prijs daarvan, is Europa daarom vooral aangewezen op energiebesparing en de inzet van hernieuwbare energie. Een inzet die met Europees energie- en klimaatbeleid steeds prominenter wordt. De vraag die daarom voorligt is: kan hernieuwbare energie de gasprijs gaan bepalen? En zo ja, wanneer? Vooravond wereldwijde energietransitie Dat we aan de vooravond staan van een fundamentele verandering van de energiewereld mag ondertussen wel duidelijk zijn. Een beweging richting een verduurzaming van de energievoorziening is ingezet. Dit komt door een combinatie van steeds dwingender klimaat- en milieubeleid, afhankelijkheid van onbetrouwbare regimes, snelle technologische ontwikkelingen en van kostprijsdalingen bij hernieuwbare energie, zoals wind en solar. Vroeg of laat zal hernieuwbare energie de rol overnemen van fossiele brandstoffen als voornaamste bron van energie. Het snel toegenomen aanbod van gas

en olie uit onconventionele bronnen lijkt dit moment te hebben uitgesteld. Verscheidene gerenommeerde organisaties zijn er desondanks van overtuigd dat hernieuwbare energie de rol van fossiele brandstoffen als grootste energiebron zal overnemen. Dit is niet Grafiek 2: Kosten elektriciteitsopwekking (in USD/MWh)

Grafiek 1: Nieuwe investeringen hernieuwbare energie (in mrd USD)

Bron: Economist.com

zozeer omdat er gebrek is aan olie en gas maar om simpele economische redenen: een overvloedig aanbod en de op termijn lagere kostprijs van hernieuwbare energie. Of zoals

een minister uit Saudi-Arabië het enkele jaren geleden uitdrukte: ‘De steentijd eindigde ook niet door een gebrek aan stenen’.

Stroomproductie als toekomstige drijfveer voor de vraag naar gas? Kijken we naar het energiesysteem in brede zin (transport, warmte en elektriciteit) dan is het aandeel hernieuwbare energie nu nog beperkt. Maar zoomen we in op de elektriciteitsvoorziening, dan zien we een ogenschijnlijk onstuitbare opmars van hernieuwbaar energie. Deze ontwikkelingen in de elektriciteitssector zijn essentieel wanneer we kijken naar gas. Zoals het Internationaal Energie Agentschap (IEA) stelt in het rapport ‘Are we entering a golden age of gas?’: “Power generation is the largest gas using sector today and is expected to be the biggest driver of gas demand growth in the coming decades”. Maar halverwege 2014 stelt het IEA ook dat alleen al zonne-energie 27% van de wereldwijde stroomproductie voor haar rekening kan nemen in 2050. Bovendien onderschatten IEA projecties regelmatig de ontwikkeling van hernieuwbare energie. Ook uit een enquête uitgevoerd door DNV-GL onder 1600 energieprofessionals komt een optimistisch resultaat. Uit de enquête blijkt dat 70% van de stroomvoorziening uit hernieuwbare bronnen mogelijk moet zijn in 2050.

hernieuwbare elektriciteitsdoelstelling die Duitsland, het meest invloedrijke land binnen de EU, zichzelf heeft gesteld: minimaal 45% in 2030 en 80% in 2050 (en 60% van de finale energieconsumptie). Verscheidene andere Europese landen stellen zichzelf minder ambitieuze doelen maar ook zij zetten in op duurzame energie en energiebesparing. Dit wordt vaak gestimuleerd door verplichtingen die voortkomen uit (Europees) energie- en klimaatbeleid. Maar ook

de toenemende afhankelijkheid van geïmporteerde energie in combinatie met geopolitieke spanningen tussen de EU en Rusland, de ‘hofleverancier’ van gas, spelen in toenemende mate een rol. Hoewel de drijfveren en ambities binnen de EU met betrekking tot energie- en klimaatbeleid van land tot land verschillen, groeit in vrijwel elke lidstaat het aandeel van hernieuwbare energie. Het is daarmee helder dat de eerste concrete stappen richting een Europese energietransitie zijn gezet.

Grafiek 3: Duitse energietransitie

Europa’s Energiewende Maar nu Europa. De uitkomst van de DNV-GL enquête komt redelijk overeen met de concrete Bron: German Energy Transition

De rol van gas bij de Europese energietransitie De EU heeft zich ten doel gesteld om in 2050 de uitstoot van broeikasgassen met 80% terug te brengen. Hiervoor is energie- en klimaatbeleid geïmplementeerd dat vooralsnog vooral effect heeft op de verduurzaming van de elektriciteitsvoorziening. Maar er is meer nodig dan hernieuwbare elektriciteit om invloed te hebben op de vraag naar gas en dus de gasprijs. In Europa wordt een groot deel van het gas omgezet in warmte. In een land als Duitsland is dit zelfs rond de 50%. Om te kijken of en hoe dit effect heeft op de gasvraag kijken we naar de 2050 energy roadmap van de Europese Commissie.

De 2050 roadmap scenario’s gaan uit van een percentage variërend van 41 tot 60% hernieuwbare energie in 2050 van de totale energiemix (inclusief warmte en transport), ten opzichte van 6,8% in 2005. Voor gas wordt uitgegaan van een percentage variërend van 19 tot 26%, ten opzichte van 24% in 2005. Omdat de toekomstige vraag naar gas vooral wordt bepaald door de ontwikkelingen in de elektriciteitssector is het belangrijk naar een uitgewerkt onderdeel van de 2050 roadmap te

kijken dat zich specifiek richt op de volledige decarbonisering van de elektriciteitssector. Het onderdeel bestaat uit vier mogelijke scenario’s (‘pathways’) om dit doel te behalen. Zoals te zien is in figuur 5 ziet de EU in drie van de vier scenario’s een rol weggelegd voor een combinatie van meer of minder hernieuwbaar, nucleair en CCS (combinatie van kolen en gas). Deze scenario’s gaan uit van het verbruik bij elektriciteitsopwekking en laten transport en warmte buiten beschouwing.

Grafiek 4: EU decarbonisation scenarios voor alle sectoren: “2030 and 2050 range of fuel shares”

Volgens de doorgerekende scenario’s zal in 2050 het aandeel van gas in de gehele energiemix hooguit licht toenemen (figuur 4). Een studie van de Universiteit van Oxford trekt dezelfde conclusie. Maar uit deze studie blijkt ook dat het aandeel van gas in de Europese energiemix de afgelopen jaren zelfs is gedaald. Deze daling is vooral zichtbaar in de elektriciteitssector, de sector waar aanvankelijk de toekomstige toenemende vraag naar gas werd verwacht. De onderzoekers concluderen dat deze daling grotendeels is gecompenseerd door het toegenomen gebruik van kolen als gevolg van relatief hoge gasprijzen en de lage prijs voor CO2emissierechten, maar ook door hernieuwbare energie.

Bron: Europese Commissie

Bij welk scenario kan de gasprijs worden beïnvloed? Om de gasprijs te kunnen beïnvloeden, moet gas worden gezien als back-up energiebron voor hernieuwbare energie. Zolang het verbruik van hernieuwbaar niet significant groter is dan dat van gas zal de prijs van gas daar nauwelijks door beïnvloed worden. Daarmee valt het eerste scenario af (40% hernieuwbaar, maar veel kleiner voor de hele energiemix – zie figuur 3). Grafiek 5: Vier scenario’s voor de energiemix in 2050 in de elektriciteitssector (exclusief warmte en transport)

RES = Renewable Energy Source

Daarmee blijven scenario twee (60% hernieuwbaar / 20% gas/kolen), drie (80% hernieuwbaar / 10% gas/kolen) en vier (100% hernieuwbaar) over. Voordat de gasprijs binnen deze scenario’s bepaald kan worden door hernieuwbaar moet aan nog een aantal voorwaarden worden voldaan: -

Het verbruik van gas moet variabel zijn. Oftewel, gas als back-up voor hernieuwbaar moet flexibel ingezet worden. Het beïnvloeden zal dan pas de spotprijzen raken en niet – zoals nu indirect - de trend van de termijnprijzen; De prijs van gas moet gunstiger zijn dan

Bron: Europese Commissie

die van andere fossiele brandstoffen zoals kolen en olie; Het effect wordt aanmerkelijk groter als het aandeel van hernieuwbare energie en energiebesparing aanzienlijk is, ook buiten elektriciteit om; Om dit te bewerkstelligen moet de prijs van CO2-emissierechten omhoog.

Indien wordt voldaan aan deze voorwaarden zou je een situatie kunnen krijgen waarbij binnen scenario twee, drie en vier de spotprijzen van gas bepaald worden door hernieuwbare energie.

Omslagpunt over 25 jaar? In een scenario waarin de gasprijs wordt bepaald door hernieuwbare energie komt er dus een nieuwe factor om de hoek kijken. De totale vraag naar gas neemt immers niet toe, maar juist af. Minder vraag leidt automatisch tot prijsdruk. Je zou kunnen stellen dat de afname van vraag vanuit elektriciteitsgeneratie dus nu al leidt tot prijseffecten. Dit zou een goede verklaring kunnen zijn waarom de gasprijs in Europa al enkele jaren een neerwaartse trend laat zien. Toch is het effect vooralsnog minimaal en heeft de neergaande trend in Europese gasprijzen meer te maken met de loskoppeling van de olieprijs, mild winterweer en hoge voorraden. Dit kan veranderen als de EU blijft vasthouden aan haar energie- en klimaatambities. Dan zou in 2040 hernieuwbare energie naar verwachting zo’n 50% van de totale energiemix moeten uitmaken. Bovendien gaven we eerder aan dat

in scenario twee, drie en vier voor de elektriciteitssector de gasprijs door hernieuwbare energie beïnvloed zou kunnen worden. Dit komt neer op een omslagpunt ergens tussen 2040 en 2050. Hoewel dat dus nog 25 jaar voor ons ligt, is dat gezien de huidige samenstelling van de energiemix en de looptijd van huidige investeringen, al erg snel.

Conclusie: hernieuwbare energie kan de gasprijs bepalen. Mogelijk eerder dan menigeen denkt Eerder in dit artikel gaven we aan dat als we naar het energiesysteem in brede zin kijken (transport, warmte en elektriciteit), het aandeel van hernieuwbare energie nog beperkt is. Maar voor elektriciteit geldt dat het aandeel van hernieuwbaar sterk stijgt, en een 100% scenario in 2050 voor de elektriciteitssector is daarom zeker niet onwaarschijnlijk. Kijken we echter naar de volledige energiemix, dus inclusief transport en warmte, dan lijkt de rol van gas aanzienlijk belangrijker te blijven. Daarom is het, met de huidige technieken, minder waarschijnlijk dat voor alle sectoren een 100% hernieuwbare energiemix voor 2050 gerealiseerd kan worden. We hebben gezien dat de vraag of hernieuwbare energie de prijs van gas kan bepalen onder bepaalde voorwaarden met ‘ja’ beantwoord kan worden. Voordat dit echt zover is, is nog veel technologische innovatie nodig en zal de rol van hernieuwbaar binnen transport en warmte een enorme vlucht moeten nemen. Aangescherpte

regelgeving ten aanzien van het Emission Trading Scheme om de CO2-emissieprijzen te verhogen, is hierbij een bijkomende voorwaarde. Als hieraan wordt voldaan, kan hernieuwbare energie de gasprijs gaan beïnvloeden tussen 2040 en 2050. Dat is over 25 jaar en daarmee dichterbij dan menigeen denkt.

ABN AMRO Economisch Bureau Hans van Cleef Senior Sector Econoom Energie Tel: +31 (0) 20 343 46 79 Mail: hans.van.cleef@nl.abnamro.com Twitter: @hansvancleef

Hendrik Steringa Energietransitie Onderzoeker en publicist Tel: +31 (0) 6 41 09 16 39 Mail: hendriksteringa@gmail.com Twitter: @nrgtransition

Disclaimer Dit document is samengesteld door ABN AMRO. Het heeft uitsluitend als doel om financiële en algemene informatie te verstrekken over de energiemarkt. ABN AMRO behoudt zich alle rechten voor met betrekking tot de informatie in het document en het document wordt uitsluitend aan u verstrekt voor uw informatie. Het is niet toegestaan dit document (geheel of deels) te kopiëren, distribueren, door te geven aan een derde of om het voor enig ander doel te gebruiken dan hier boven bedoeld. Dit document is informatief bedoeld en vormt geen aanbieding van effecten aan het publiek, of een uitnodiging om een aanbod te doen. U mag niet om welke reden dan ook vertrouwen op de informatie, meningen, beramingen, en aannames in dit document noch dat het compleet, accuraat of juist is. Er wordt geen garantie gegeven, uitdrukkelijk of stilzwijgend, door of uit naam van ABN AMRO, haar directeuren, functionarissen, vertegenwoordigers, gelieerde partijen, groepsmaatschappijen of werknemers met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de informatie in dit document, en geen enkele aansprakelijkheid wordt geaccepteerd voor enig verlies als direct of indirect gevolg van het gebruik van deze informatie. De opvattingen en meningen opgenomen hierin kunnen op enig moment aan verandering onderhevig zijn en ABN AMRO heeft geen enkele verplichting om de informatie in dit document na de datum hiervan te herzien. Voordat u in enig product van ABN AMRO investeert, dient u zich te informeren over de verschillende financiële en andere risico’s, alsmede mogelijke beperkingen voor u en uw investeringen als gevolg van toepasselijke wetgeving en regels. Indien u, na lezing van dit document, overweegt een investering te doen in een product, raadt ABN AMRO aan om een dergelijke investering met uw relatiemanager of persoonlijke adviseur te bespreken om nader te bezien of het relevante product – met inachtneming van alle mogelijke risico’s – past bij uw investeringen. De waarde van beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garanties voor de toekomst. ABN AMRO behoudt zich het recht voor wijzigingen in dit materiaal aan te brengen. Alle rechten voorbehouden