oportunidades de sociabilización Atochas • Montealto • durmideiras [Adormideras] • Zalaeta
25
32%
son os que máis compran en tendas habitualmente, dos cales o 22% faino dentro do barrio
45% 39%
é o barrio que máis establece o seu límite a través da memoria
pasan máis tempo en barrios lindeiros, o 24% por lecer
0.5-1
0
Superficie 18 Ha 0.47% cidade
0-40
10 5
0 0
Oportunidades de sociabilización
esq inf esq: x=0 y=30
Densidade 269.61 hab/Ha
+85
Poboación 4.853 hab 1.98% cidade
45
5
Durante anos, o antigo barrio de Santo Tomás era o único asentamento no outeiro orixinal da cidade situado fóra das murallas. A expansión da cidade histórica, composta polo casco antigo e a Peixería, supuxo o inicio da construción do barrio das Atochas desde o seculo XVIII, aínda que se consolidaría no século seguinte. Tratábase dunha zona completamente residencial, a diferenza da Cidade Vella, con presenza relixiosa e militar, e a Peixería, con edificacións do poder civil. Ao tratarse dunha zona exenta da 0cidade, nos puntos de conexión xorden grandes baleiros, como a antiga Praza da Leña (anteriormente da Forca), que tiña forte actividade. Definía os seus
límites entre o campo de Artillería e o cemiterio de San Amaro, e a súa estrutura básica mantívose inalterable até tempos recentes. Só pequenas transformacións no contorno da Praza da Leña (hoxe Praza de España), como pode ser o derribo da igrexa, cambiaron algunhas das imaxes da zona e foron mudando a raíz da aprobación do Plan de Aliñacións do 48. No seguinte planeamento, a zona estaba practicamente colmatada e simplemente se producen aumentos de densidade edificatoria. O Plan Xeral de 1998 actuará sobre seis polígonos para permitir a apertura de novos viais e a creación dunha pequena praza, alterando de xeito sustancial a fisionomía da zona. A última das intervencións, o remate da fachada marítima, foi finalizada recentemente mediante unha área de planeamento específico.
0 anos
0
Atochas
%
284
9.1%
|O|
|O|
|L|
Cruce de rúas. Espazo público sen tratar
Relación Orillamar - auga |O|
|O|
|L|
|O|
Esqu
ema
de pe
rcepc
ións
|N|
Rede de espazos públicos apoiada en duas vías e prazas principais.
eme
|L|
|I|
|P|
|N|
ntos
no e
spaz
|I|
o pú
de ac
|P|
|N| |P|
|3|
|I| |P|
|B| |N|
|N| |P|
|3|
|X| |A| |B|
|A|
|A|
Polos
|P|
|P|
|P|
blico
|T|
|P| |N|
|P|
|A|
Proxectos urbanísticos Definidor límite barrio Elemento configurador Espazos oportunidade Máis gusta do barrio
|U| |L|
|L|
|7|
|U| |L| |E| |O| |G|
|U| |G|
|O|
|I|
Mov
Esquema de percepcións
|G|
tivid
ade
|M| |A|
|X| |A|
|A| |T| |A|
|M|
|3|
|M|
|X|
|3|
|A|
Alta actividade comercial, lecer e cultural que abrangue todo o barrio
175
m
Paseo Marítimo
Rúa Veramar
Rúa Orillamar Escola Pablo Picaso
Praza Fonte Seoana
Vereda do Cemiterio Praza Millán Astray
RúaTui Rúa San Juan
Rúa da Torre
Parada bus eq. comercial eq. sanitario eq. ensino eq. deportivo eq. cultural eq. administrativo eq. relixioso eq. benestar social eq. asistencial
Campo da Leña
|B| |1| |2| |3| |4| |5| |6| |7| |8| |9|
Rúa Hospital
Núcleo de actividade Actividade temporal Lugares de compra Esp. actividades/cultural
Rúa Panaderas
|A| |T| |M| |X|
A.VV.
Polos de actividade
Praza Artillería
Campo de Marte
|N| Nodos confluencia |P| Espazo público | I | Influencia servizos no e.p.
Rúa Traballo
Movementos no espazo público
285
A cidade dos barrios
25
46%
establece o límite do seu barrio a través dos usos e da trama urbana (a porcentaxe máis alta dentro desta opción)
45%
fan as compras habituais en supermercados, sendo o 38% dentro do barrio
44%
os que máis se comunican telefónicamente con persoas que viven no seu propio barrio
0.5-1
0
Superficie 67 Ha 1.74% cidade
0-40
10 5
0 0
Oportunidades de sociabilización
esq inf esq: x=0 y=30
Densidade 316.82 hab/Ha
+85
Poboación 21.227 hab 8.66% cidade
45
5
Na actualidade trátase de un dun dos barrios máis asociados á identidade da cidade. Con todo, propiamente, é un barrio relativamente recente e cunha fisionomía cambiante. Coloquialmente, o límite do barrio esténdese até as Atochas, aínda que teñen un punto de partida diferenciado. Os fortes ventos da zona impediron o asentamento durante anos. Cando este empezou a consolidarse, co comezo do século XX, definíronse as trazas esenciais do barrio e que partían de xeito habitual perpendicularmente ao 0 Tratábase de vivendas unifamiliares con parcela mar. cultivable, edificadas como consecuencia dun proceso de inmigración cara á cidade antes da chegada da era
industrial. O Plan de Aliñacións do 48, suxire as trazas definitivas do barrio que, con lixeiras modificacións, chega até os nosos días. O Plan Xeral de 1968 clasifica esta zona como urbana incluída na ordenanza Z-5 de conservación de escala e vivenda económica, no que pola contra, se empezan a producir incrementos notorios de alturas segundo as ordenanzas vixentes na época, que relacionan o longo da rúa coa altura (o caso máis salientable é a torre Benita). A seguinte revolución edilicia ten lugar ao longo da primeira década do século XXI, no que se produciu un notable incremento das alturas permitidas seguindo as posibilidades do Plan Xeral de 1998, que duplicaba a existente até ese momento. Máis aló das características urbanas do barrio, hoxe é un barrio atractor de creatividade, cun destacado rol cultural na vida da cidade.
0 anos
0
Montealto
%
286
8.84%
|L| |G|
|L| |G|
|U| |U| |L| |G| |G| |G|
|N|
|G|
|L|
Circunvalación peonil de paseo. Faixa de separación entre o barrio e o mar
Esquema de percepcións |P| |P|
|P|
|N|
|I| |P|
|P|
|B| |N| |P| |I|
|I| |P|
|B|
|P|
Esquema de percepcións Proxectos urbanísticos Definidor límite barrio Elemento configurador Espazos oportunidade Máis gusta do barrio
Movementos no espazo público
|T| |A| Avenida Hércules articuladora da actividade interior |A| |M|
|5||T|
Polos de actividade
Cemiterio San Amaro
Parque do cárcere Mercado Municipal
Igrexa de San Xosé Paseo Marítimo
Rolda de Montealto Casa do Home
287
|7|
|A| |M|
|A|
Paseo Marítimo
Parada bus eq. comercial eq. sanitario eq. ensino eq. deportivo eq. cultural eq. administrativo eq. relixioso eq. benestar social eq. asistencial
|A|
|A| |A| |M|
|A|
Polos de actividade
|B| |1| |2| |3| |4| |5| |6| |7| |8| |9|
|A| |6|
Praza Parque
|N| Nodos confluencia |P| Espazo público | I | Influencia servizos no e.p.
Núcleo de actividade Actividade temporal Lugares de compra Esp. actividades/cultural
|A| |5|
0m
|M|
15
|3||A||7|
|A|
Paseo Marítimo
|T||3|
Biblioteca Municipal
|A|
Movementos no espazo público
|A| |T| |M| |X|
|N|
|N| |N|
Av Hércules
|U| |L| |E| |O| |G|
Converxencia Rúa Torre e Orillamar, confluencia de movementos e actividades. |I| |N| |N| |P| |P| |I| |I| |P| |P| |N|
A cidade dos barrios
Situado na canteira baixo a Torre de Hércules, enfronte de varias pequenas calas, o actual barrio foi desenvolvido durante os anos oitenta seguindo un innovador proxecto do arquitecto Fernández-Albalat, que formulou unha singular configuración de edificios curvos como xeito de protección do vento. Pero nesta zona, xa desde os anos vinte, formulouse a posible construción dun novo barrio para a cidade. Tras o éxito de iniciativas anteriores na cidade, en 1930 propúxose o proxecto de cidade satélite "Concepción Arenal" que 0 a construción dun barrio cooperativista para prevía 5.000 residentes. Abandonada esa idea, a unidade veciñal de San Amaro foi recollida no plan do 68 aínda
25
que non se concretou o seu deseño até o final dos anos setenta. En contraposición con outras partes da cidade, os espazos abertos son predominantes, aínda que o feito máis significativo é a ausencia de actividade nos baixos das vivendas. Inicialmente, a sociabilización do barrio estaba encamiñada cara á autoxeración por parte dos veciños, aínda que o progresivo peche dos espazos cubertos nos baixos dos edificios pervertiu o deseño orixinal. Na actualidade, a pesar dos parques existentes, son moi poucos os espazos cubertos de relación que existen no barrio. A finalización do paseo maritimo no final do século XX supuxo unha nova tara para os veciños do barrio, xa que queradon illados da envolvente da cidade. O único feito positivo foi o aproveitamento da infraestrutura para a construción dun novo equipamento deportivo.
58%
é o barrio que máis emprega o transporte público e tamén o que menos se despraza camiñando cun 13%
33%
pasan menos dunha hora no espazo público, un dos barrios que menos tempo pasa cunha media de 1h.27min.
44%
pasan o tempo de lecer noutros barrios non lindeiros
0.5-1
0
Superficie 11.5 Ha 0.30% cidade
0-40
0 0
Oportunidades de sociabilización
+85
Poboación 1.944 hab 0.79% cidade
45
10 5
esq inf esq: x=0 y=30
Densidade 169.04 hab/Ha
0 anos
0 5
Durmideiras [Adormideras]
%
288
12.6%
Acceso principal ao barrio
Esquema de percepcións |U| Proxectos urbanisticos |L| Definidor limite barrio |E| Elemento configurador |O| Espazos oportunidade |G| Mais gusta do barrio
|G|
Esq
uem
|O| |U| |L|
|G| |L|
|N| Mov e
me
|B| |N|
Espazo público abrigado pola edificación e terreo
|P|
Nucleo de actividade Actividade temporal Lugares de compra Esp. actividades/cultural
ión
nto
sn
oe
spa
zo
pú
bli
co
|P| |N| |A|
|N| Pol
|A| |4|
|A| |4|
os
|T| |T| |3|
Actividade artellada nos espazos de estancia e paseo
de
act
ivid
ade
|M| |1| |T| |A|
|2|
|A|
Movementos no espazo público
|A|
Parque da Torre
Complexo deportivo Hotel
Centro Saúde
Cala Durmideiras
Clube do Mar
Polos de actividade
Praia San Amaro Miradoiro Rotonda de acceso
|T|
|N| Nodos confluencia |P| Espazo público | I | Influencia servizos no e.p.
Parada bus eq. comercial eq. sanitario eq. ensino eq. deportivo eq. cultural eq. administrativo eq. relixioso eq. benestar social eq. asistencial
|I| |P|
|B|
|P|
|E| Elemento configurador |O| Espazos oportunidade |G| Máis gusta do barrio
|B| |1| |2| |3| |4| |5| |6| |7| |8| |9|
epc
|P|
|I|
|P| |N|
|B| Parada bus |1| eq. comercial |2| eq. sanitario |3| eq. educación |4| eq. deportivo |5| eq. cultural Esquema de percepcións |6| eq. administrativo |7| eq. relixioso |U| Proxectos urbanísticos |8| eq. benestar social |L| Definidor límite barrio |9| eq. asistencial
Núcleo de actividade Actividade temporal Lugares de compra Esp. actividades/cultural
erc
|L| |E|
Polos de actividade
|A| |T| |M| |X|
ep
|E|
Movementos no espazo publico |N| Nodos confluencia |P| Espazo publico |I| Influencia servicio no e.p.
|A| |T| |M| |X|
ad
m
200
289
A cidade dos barrios
Zalaeta Toda a fronte da cidade cara á praia do Orzán foi, durante moitos anos, a parte traseira da cidade. Nesta fronte marítima situáronse as industrias durante moitos séculos, chegando, nalgúns casos até mediados do seculo XX. Mentres a Cidade Vella estaba situada no outeiro e resgardada do vento, o barrio da Peixería estendíase polo tómbolo volcado cara á baía. A partir da actual San Andrés só se situaba a actividade industrial ao tratarse dunha zona de fortes ventos. Tras o crecemento da cidade, en especial 0 zona de Montealto co plan de aliñación do 48, pola a zona de Zalaeta foi a última en transformar o seu carácter industrial cara ao residencial. Con tal fin
25
levouse a cabo un polígono de reforma interior para o seu cambio de uso, que comezou a ser desenvolvido en 1965 e incorporado finalmente no Plan Xeral de 1968. Algún dos usos -como o dotacional- permanecen, pero en xeral produciuse unha sustitución do tecido industrial polo residencial seguindo os criterios habituais da época e introducindo bloque de vivenda en altura e grandes baleiros urbanos o que, evidentemente, diferencia por completo o barrio do seu contorno inmediato. A última das modificacións é un plan parcial de 1977 que acaba por definir a súa imaxe final e fai que se prolongue a súa construción até o inicio dos anos noventa. No seu punto de conexión á Peixería, constrúese a partir de 1986 o Museo de Belas Artes como elemento de transición entre os dous barrios.
6%
o barrio que máis emprega a bicicleta como medio de transporte
62%
compran habitualmente en supermercados, ainda que só o 9% faino no propio barrio
28%
un dos que pasan máis tempo de lecer en barrios lindeiros
0.5-1
0
Superficie 13 Ha 0.34% cidade
0-40
0
5
0
Oportunidades de sociabilización
+85 45
10
5
Poboación 1.413 hab 0.58% cidade
0 anos
0
esq inf esq: x=0 y=30
Densidade 108.69 hab/Ha
%
290
9.3%
Implementación de usos e actividades nas prazas interiores
Conexións entre Praia e paseo marítimo co barrio
|O|
|O|
|O|
|L|
|O| |O| |G|
|O| |L| |G|
e
ad
em
u Esq
s
ión
epc
c per
|L| |P|
|N| |P|
|P|
|P| |I|
|P| |N|
|P| Espazos vencellados a edificacións residenciais
|P|
tos
n me
ve
Esquema de percepcións
|T|
|A| |3|
|1| |A| |M|
|A| |3|
|7||A|
|5| |X|
Museo Belas Artes
50
m
Salesianos
Praia Orzán
|A|
ivid
ct
ea
sd
lo Po
e ad
Centro Comercial
|T|
Praia Matadoiro
Parada bus eq. comercial eq. sanitario eq. ensino eq. deportivo eq. cultural eq. administrativo eq. relixioso eq. benestar social eq. asistencial
|B| |N|
|A|
Polos de actividade
|B| |1| |2| |3| |4| |5| |6| |7| |8| |9|
|N|
e
no
Actividade de estancia, paseo e comunicación
|N| Nodos confluencia |P| Espazo público | I | Influencia servizos no e.p.
Núcleo de actividade Actividade temporal Lugares de compra Esp. actividades/cultural
p
|A|
Movementos no espazo público
|A| |T| |M| |X|
zo spa
co
li úb
|N|
Proxectos urbanísticos Definidor límite barrio Elemento configurador Espazos oportunidade Máis gusta do barrio
Praza Zalaeta
|U| |L| |E| |O| |G|
Mo
|N|
|N|
291
A cidade dos barrios
Oportunidades de sociabilización 0
relacións posibles con exemplos distantes e respostas aos múltiples usos da cidade actual. Merecen especial atención os "lugares" non regulados que están a producir coñecemento, xestionando actividades, fomentando intercambios e actuando como lexítimos laboratorios de sociabilización. Estas situacións danse en calquera parte da cidade, pero habitualmente xorden en tecidos urbanos dun forte substrato histórico, cun pouso de activismo social herdado que, de maneira non cuantificable, reflíctese desde os negocios até os residentes do barrio.
5
Cada un dos barrios ten unha resposta diferenciada na súa estratexia de sociabialización, definindo tanto mecanismos arcaicos de relación veciñal como innovadoras estruturas sociais de relacións dixitais. Nesta zona pódense atopar desde centros espontáneos a aqueles máis programados, desde contedores públicos a colectores privados. Un suxerinte atlas de
5
Zapateira Oportunidades de sociabilización
Aínda que se trata dunha formulación social ou cidadá ao urbanismo, representa tamén un modo de ver a cidade, de entender o urbano. Probablemente aínda non existan respostas concretas, e tal e como relata Fernández Güell (1) o contrapunto á idea do desenvolvemento urbano competitivo -baseado esencialmente en parámetros económicos- é probable que estea aínda en fase de articulación. Pero neste proceso de definición, as iniciativas de sociabilización autónomas, os centros autoxestionados, as experiencias non reguladas e mesmo a transmisión do pensamento por vías alleas ás que coñecemos, xogará un papel primordial. O aumento da capacidade económica parece directamente vinculada aos excesos ornamentais no 292
Zonas verdes 50.2 Ha 17.05 m�/hab Superficie 198 Ha 5.13% cidade Densidade 148.67 hab/Ha Poboación 29.437 hab 11.85% cidade +85
esq inf esq: x=0 y=30
0
Equipamentos 36 3.77 m�/hab
45
A agrupación de barrios considerada nesta zona abrangue os catro barrios situados máis ao norte da cidade (xunto coa Cidade Vella) e que durante moitos anos, debido as súas agresivas condicións climáticas, 0.5-1 non foron edificados. Historicamente, as Atochas foi o primeiro dos barrios en desenvolverse, e algunhas das súas rúas e prazas son xa testemuñas da historia 0 da cidade. O continuo das súas prazas nos lugares de 0-40 contacto cos barrios limítrofes contribúe a entender a forma da cidade. A partir dunha desas prazas, o Campo de Marte, xorde o barrio de Montealto. Unha zona de vivenda en baixa altura con horta propia, tamén chamados ranchos, que durante anos medrou apoiada nos camiños existentes e que tivo un primeiro desenvolvemento nos anos cincuenta e un incremento da densidade nos últimos tempos. En contraposición a estas estruturas, atópase Durmideiras, illado, planificado e con ausencia de actividade económica, e Zalaeta, 10 un novo 0 polígono residencial dos anos setenta inserido 5 0 no baleiro entre A Peixería, Atochas e Montealto.
0 anos
25
%
8.6%
(1) Fernández Güell, Jose Miguél. Planificación estratégica de ciudades. Barcelona. Editorial Reverté. 2006 .
Este gráfico representa os barrios que se agrupan nesta zona, indicando ademais os principais espazos de sociabilización. Sinálanse aqueles que posúen un maior dinamismo e, en especial, os que foron planificados para esa función. Con todo, o dinamismo da zona vai producir outros moitos espazos e escenarios capaces de fomentar a sociabilización dos residentes nesta área.
torre de Hércules Parque de la Torre parque escultórico
cidade deportiva a Torre
Casa dos Peixes
mercado Adormideras
centro exposicions
chiringopraza
San Amaro
Montealto piscina municipal
igrexa praza do Parque Casa do Home
ceminterio San Amaro
mercado biblioteca
parque de Marte
Espazos de sociabilización
Zalaeta
1/12.000
AVV Casa das Atochas praza de atillería
barrio
praza da lupa
espazo de sociabilización
Atochas C.S Atreu!
Campo da leña
equip. relixiosas equip. educativas equip. deportivas límite de barrio 293
A cidade dos barrios
Lugares onde pasa máis tempo lecer mercar traballo máxima distancia camiñando destino 1km
espazo público, a un control absoluto de toda forma arquitectónica e tamén de toda actividade. Como expón Manuel Delgado (2), existe un interese desmedido polo homoxéneo, pola "institucionalización" do colectivo, que se asocia directamente ao medo cara ao non previsible e coa pretensión de asignar actividades pre-programadas. Como xa indicamos noutros apartados, nos últimos anos incrementouse o interese pola clase creativa (3), refrendado pola súa alta capacidade de contribución económica. Con todo, desprézase sistematicamente a produción intelectual non regulada, esperando achar o modo de canalizar as enerxías do non programado cara a canles máis concretas e capaces de predicir. Resulta obvia a contradición entre ambas as dúas. Na Coruña, o Barrio de Atochas-Montealto posúe o substrato suficiente para ser un terreo fértil no campo do activismo cidadán. Concentra a maior parte das agrupacións sociais da cidade e posúe varios locais autoxestionados cunha programación de accións moito máis intensa que algún organismo oficial. A trama urbana combina vestixios de construcións de inicios do século pasado con recentes edificios, nun Oportunidades de sociabilización
habitual proceso de aburguesamento ou xentrificación. A coexistencia destas dúas realidades enriquece o barrio, pero hai unha tendencia progresiva cara á "hixienización" das rúas, regularizando trazados e uniformizando a edificación. Parece esencial que se se desexa manter este tipo de convivencia convén realzar o valor da sociabilización do espazo, os cimentos culturais existentes e situar neles alicerces de identidade do barrio en lugar de ser substituído por "xenéricas" rúas e prazas arboradas. 294
(2) Delgado, Manuel. Memoria y lugar. Valencia. Ediciones Generales de la Construcción. 2001. (3) Carta, Maurizo. Creative City. Ed. List. Laboratorio Editoriale. 2008.
1 km
0 km
295
A cidade dos barrios
Noutros puntos da investigación, fixemos referencia ás estratexias de acupuntura urbana (4) que se están a realizar en varias cidades. No caso destes barrios de alta densidade e, sobre todo, excesiva ocupación do solo, as habilidades para a súa transformación requiren dun maior coidado. As oportunidades para a mellora son escasas -en especial tras os erros cometidos pola laxitude do planeamento- e cada actuación urbana supón un reto importante. Do resultado da mesma pode xurdir un excelente escenario para o futuro ou unha nova actuación irreversible. Cando falabamos de sociabilización xa diciamos que non nos referimos aos espazos regrados: queremos centrarnos nos novos e vellos lugares de oportunidade, no que a actuación de potenciación ou, simplemente, non oposición poden permitir crear novas áreas de encontro e diálogo entre os veciños, axudando a esponxar o denso tecido urbano da zona. Novas comunicacións No ano 2008, Ludovic Halbert (5), publicaba un estudo sobre a forma urbana da cidade de París en función das chamadas telefónicas entre os residentes no centro da cidade, a periferia e as zonas rurais. Eses datos permitían describir a cidade dun xeito Oportunidades de sociabilización
novedoso, entendendo os seus mecanismos de relación e a vixencia do espazo físico como única posibilidade de sociabilización. Por suxestión de Juan Freire, valoramos a conveniencia de introducir esta pregunta na cidade da Coruña. No anexo final do libro (pax. 445) amósanse os resultados de todos os barrios da cidade, pero os datos acadados teñen unha importancia maior no caso de Montealto. Como xa quedou dito, trátase dun barrio cun alto sentido de pertenza e de orgullo para os seus residentes. Moitos deles foron desprazados recentemente a outras zonas da cidade polo incremento dos prezos no barrio, pero a identificación con este mantense intacta. Dese xeito, vemos que Montealto é un dos barrios da cidade onde as comunicacións telefónicas -a pesar dos desprazamentos dos últimos anos- corresponden a un contorno máis acoutado. A través destes mecanismos, coa súa incorporación á planificación urbana, podemos comprender os diferentes xeitos de usar a cidade, en especial cando estes datos son mesturados cos lugares nos que pasan máis tempo os enquisados. Mediante o uso da tecnoloxía, sabemos cales son os vínculos que se manteñen vivos e cales son os que 296
(4) Son varios os autores que describen este termo, pero neste caso as aportacións máis significativas son as de Jaime Lerner (Acupuntura Urbana. Ed. Actar. 2006), xa que fai unha maior referencia ás opcións de baixo custo, pero de grande importancia social. (5) Halbert, Ludovic. Examinin the Mega-City-Region Hypothesis. http://econpapers.repec.org/article/ tafregstd/_3a42_3ay_3a2008_3ai_ 3a8_3ap_3a1147-1160.htm
chamadas con destino fora da cidade de menores de 35 anos de maiores de 35 anos chamadas con destino resto da cidade de menores de 35 anos de maiores de 35 anos chamadas con destino Montealto de menores de 35 anos de maiores de 35 anos lugares onde pasa máis tempo lecer traballo compras
Chamadas con destino fóra da cidade de menores de 35 anos de maiores de 35 anos Chamadas con destino resto da cidade de menores de 35 anos de maiores de 35 anos Chamadas con destino Montealto de menores de 35 anos de maiores de 35 anos Lugares onde pasa máis tempo lecer traballo compras
desaparecen. Ao igual que noutras zonas da cidade, as chamadas cara a outros municipios da provincia aínda teñen un peso significativo, dato que serve como testemuña das migracións do rural a cidade, pero tamén do auxe que gañou a zona nos últimos dez anos, con moitos novos habitantes procedentes doutras zonas da Coruña ou incluso doutros municipios. Movemento e vehículos O barrio de Montealto está situado nunha península, polo tanto non está nun lugar de paso, con dúas excepcións: o barrio de Durmideiras e a Torre de 297
Hércules. O paseo marítimo funciona como vía de circunvalación do barrio, que lle serve para aliviar en certa maneira o cada vez máis grande problema do tráfico rodado. Ao tratarse dunha península, as alternativas de entrada e saída rodadas do barrio redúcense a un par de vías principais (cada unha nun sentido) ou a rodear o barrio polo paseo marítimo. Nos últimos anos foi branco dunha elevada presión urbanística e foi aumentando notablemente as alturas dos edificios e, por conseguinte, a súa poboación. Deste xeito, comezaron a aparecer problemas de tráfico que antes non existían nas vías principais do barrio, especialmente na rúa da Torre e na Avenida de Hércules. A cidade dos barrios
[Durmideiras + Atochas + Montealto + Zalaeta] MEDIO DE TRANSPORTE QUE MÁIS USA 44% camiñar 28% transporte público 26% coche/moto 2% bici OBRA NECESARIA NO ESPAZO PÚBLICO 13% infraestruturas
(aparcadoiros, metro-tranvía, carril bici)
Carril bici Percorridos a pé máis utilizados Transporte público: Liñas de autobús: 3/3A/4/5/6/7/11/17
DISGUSTA 13% infraestruturas
(a falta de aparcadoiros)
Paradas de autobús
A eliminación de prazas de aparcamento coas actuacións na devandita avenida e na rúa Orillamar, non fai senón agravar o problema, xa que hai que ter en conta que nos inmobles máis antigos, a maioría dos existentes, non existen prazas de aparcamento privado. Aínda con todo, as transformacións como as de Orillamar parecen ser un bo camiño a seguir na procura de espazos de convivencia. Son solucións que van requirir tempo e actuacións complementarias que avalen este tipo de programa de cidades con trafico más restrinxido. Na maioría dos casos o problema das prazas de aparcamento é só un conflito inmediato pero a medio prazo é necesario ofrecer alternativas de Oportunidades de sociabilización
mobilidade colectiva que estimulen o desenvolvemento destes programas noutras zonas. Até o de agora unha das solucións que se aportou para tentar paliar o problema do tráfico foi a execución da apertura da Ronda de Montealto, moi demandada polos veciños desde hai anos, aínda que cunha desafortunada política edificatoria. O problema da mobilidade é comparado polo filósofo Jesús de Garay (6) coa expresión dos contratos ou acordos que constantemente suceden na cidade, polo tanto a mobilidade é un intercambio e ese intercambio é a esencia mesma da cidade. Segundo esta teoría, este 298
(6) Garay, Jesús de. Ilusiones urbanas, recollido en Ciudades posibles, Ed. Lengua de Trapo. 2003.
O PEÓN
ancho de acera
ESPAZO PARA O PEÓN sección segundo ancho da beirarrúa <1 metro
1-2 metros
2-3 metros
problema, de agravarse, podería traer consecuencias económicas negativas para o barrio e para a cidade en xeral. Por outra banda, o uso da bicicleta é máis elevado que noutras partes da cidade, xa sexa polos propios habitantes, ou por xente doutros barrios que se achega pola existencia de carril-bici no sector do paseo marítimo que circunvala Montealto. En canto ao movemento peonil, non é doado establecer un punto de referencia claro, como pode suceder noutros barrios, aínda que a rúa da Torre e a Avda. de Hércules son, sen dúbida, as máis transitadas, contando con varias liñas de bus cara ao centro da cidade, e onde se concentran gran cantidade de establecementos comerciais, sendo o máis importante deles o mercado municipal. Entre ambas rúas atópase o Campo de Marte, un dos puntos de encontro máis salientables e unha das poucas zonas verdes que existen no interior do barrio. Por esa razón, a gran zona verde do barrio de Montealto foi sempre o contorno da Torre de Hércules, incluso antes da súa transformación. Cara a el móvense centos de veciños polas tardes e fins de semana, especialmente no verán, xa que a situación peninsular do barrio permite facer longos paseos a carón do mar sen alonxarse demasiado do punto de partida.
>3 metros
O COCHE
tinado a
oportunidade" r
ESPAZO PARA O COCHE espazo destinado a aparcadoiro espazo de "oportunidade" para aparcar
299
A cidade dos barrios
As plantas baixas Nos movementos na cidade é influínte o que sucede na cota cero. A miúdo a elección dunha rúa ou outra depende do que sucede no nivel de acceso ao edificio. Esta decisión ten que ver co visual, co que se percibe no camiño e unha rúa con actividade é sempre máis amigable que unha baleira. A cidade que coñecíamos de pouca altura e todos os baixos ocupados por distintos negocios tende a súa desaparición. Anos atrás as plantas baixas eran o expositor dos comerciantes -que residían nas plantas altas- ou a entrada das vivendas. Hoxe, coas habituais alturas da cidade, hai un desfase entre a oferta e demanda de locais en planta baixa. Durante un prolongado período isto solucionouse coa presenza de numerosos bares o que levou a A Coruña a ser unha das cidades con mais bares por habitante(7), pero o progresivo peche destes establecementos esta a desenmascarar unha situación ficticia e de imposible mantemento. Ao longo desas décadas foron os condesadores sociais dunha poboación con hábitos regulares na que as relacións eran perdurables e estes locais servían de referencia e cohesionaban certas zonas. A súa constante diminución, unida a crise do pequeno Oportunidades de sociabilización
(7) No ano 2006, A Coruña era a cidade de máis de 200.000 habitantes con maior proporción de bares por habitante, chegando a ter un bar por cada 100 residentes na cidade. 300
DURMIDEIRAS O QUE MÁIS LLES GUSTA AOS VECIÑOS
Puntos de partida
intención
40% tranquilidade 15% situación 15% zonas verdes e praias 5% clube do mar e centro de saúde
uso real
solución
O QUE MENOS LLE GUSTA ÓS VECIÑOS
resultado
35% falta de comercio e servizos de autobús 10% factores sociais/ambiente 8% falta de aparcadoiros 7% desaproveitado 5% zonas verdes mal coidadas DURMIDEIRAS, + ATOCHAS + ZALAETA + MONTEALTO LUGAR RECOMENDADO
43% recomenda a Torre de Hércules como primeiro lugar a visitar
(8) Borja, Jordi. La ciudad conquistada. Alianza Editorial. 2003.
comercio -que non atopa o xeito de reinventarse-, está a converter algunhas rúas en zonas de nula actividade. Cando esta situación acontece é necesario buscar alternativas e, sobre todo, asumir que non se pode seguir empregando a mesma obsoleta fórmula para facer cidade. No caso de Durmideiras, os baixos dos edificios non teñen un uso comercial desde a súa concepción. Tan só un espazo central serve como mercado e cafetaría para unha poboación de case 2000 habitantes. A razón é que, na súa orixe, os baixos dos edificios eran espazos abertos coa pretensión de servir de punto de reunión e sociabilización dos veciños, pero na práctica, supuxeron un problema de orde público ao ser frecuentados por indixentes, polo que os veciños optaron por pechalos e utilizalos como garaxes, xa que o emprego destes baixos con fins comerciais non está permitido pola ordenanza. Esta prohibición foi a orixe do problema que xurdiu no ano 2001 coa apertura dunha farmacia no barrio, xa que non era posible legalmente ubicala nun baixo comercial. Os veciños rexeitaron frontalmente a solución que ao final se impuxo, a construción da farmacia nun novo edificio situado nunha das zonas verdes, en lugar de facelo nas galerías comerciais existentes, onde 301
un dos solicitantes xa tiña un local. A actividade comercial do barrio redúcese actualmente á devandita galería comercial, unha farmacia, un quiosco e un hotel. Esta falta de baixos comerciais e, polo tanto, de actividade, proporciona ao barrio unha estraña tranquilidade. Por unha banda, no verán conta cunha forte afluencia de xente pola proximidade do paseo marítimo, a Torre de Hércules, a praia de San Amaro e un privilexiado contorno natural. Pero por outra, a case total ausencia de movemento o resto do ano, dálle un aspecto triste ás veces, que se salva na entrada do barrio pola presenza dun instituto de Secundaria. Parafraseando a Julio Cortázar, que dicía que unha ponte é unha persoa cruzando unha ponte, o xeógrafo Jordi Borja (8) conclúe que unha cidade é xente na rúa, entendendo a rúa como un feito social e unha concentración de puntos de encontro. A situación xeográfica do barrio de Durmideiras, nunha canteira que se utilizou para a construción do dique de abrigo, cun só acceso rodado en forte pendente e sen ser lugar de paso cara a ningures, non axuda a materializar esta idea; de feito, os accesos e a falla de servizos foron os problemas máis denunciados polos veciños neste estudo. Todas estas características A cidade dos barrios
fan que sexa un barrio-durmitorio a todos os efectos, xa que os seus habitantes non só se teñen que desprazar a outras zonas para traballar, senón que en moitos casos, tamén o fan para mercar ou no seu tempo de lecer. O comercio tradicional De toda a cidade, as Atochas é o barrio onde máis se conserva a vixencia do comercio tradicional. Noutras zonas, incluso na Cidade Vella, na que apenas hai supermercados, as grandes superficies e os xeitos
850
Minoristas
145
0.7
0.6
45
34 0.5
Fogar
5 0.08
Ropa e calzado
57 0.9
Supermercado
51 0.8
Alimentación
3.5 178 2.7
Tradicional
15
25 0.39
A Coruña Atochas
130 165
0.06 0.19
Comparativa actividades comerciais Fonte: Anuario Económico La Caixa e elaboración propia
Oportunidades de sociabilización
Por km superficie Por 100 habitantes
de vida contemporáneos foron contribuíndo á lenta e progresiva desaparición do pequeno comercio. A rúa da Torre é a zona comercial máis importante das Atochas. A pesar de que moitos comercios e bares tradicionais foron pechando ou mudando cara a outras zonas da Coruña nos últimos anos, segue a haber unha importante actividade nesta rúa, contando incluso con establecementos que teñen sona en toda a cidade. Ao contrario do que sucedeu en Montealto nos últimos anos, nas Atochas non se abriron novos supermercados, polo que o pequeno comercio goza de mellor saúde, de feito, a apertura dun novo centro comercial onde se atopaba a antiga rúa Papagaio non funcionou como se esperaba, non tendo tantas repercusións negativas no pequeno comercio. Con todo, segue a estar afectado pola apertura de grandes superficies en diferentes puntos da periferia, como está a suceder no resto da cidade. Un caso particular é o da rúa San Xoan, que ademais de perder algúns locais tradicionais, foi perdendo tamén a súa importancia comercial recentemente. A apertura dun amplamente contestado carril-bus nesta rúa foi, segundo os veciños, o factor que máis contribuíu a esta situación, xa que se eliminou completamente a posibilidade de estacionamento en dobre fila, algo que era unha imaxe característica desta rúa desde hai moito tempo. 302
303
Pequeno comercio
+65
14-24
45-54
100%
Porcentaxe persoas que prefiren pequeno comercio Por Idades no barrio 100%
84%
73.5%
Novo Mesoiro
Elviña
Mesoiro-Feans
Atochas
Adormideras
Monte Alto
Zalaeta
Visma
Portiño
Labañou
Monelos
Os Rosales
Matogrande
Barrio Flores
Un sector que si que esta a ter puxanza na zona nos últimos anos e que convén ter en conta é o do lecer nocturno. A rúa San Xoan chegou a contar cun importante movemento hai anos, pero logo foi perdendo importancia en favor do barrio da Peixería. Nos últimos tempos, no barrio das Atochas, especialmente no contorno da rúa Orillamar, fóronse abrindo novos locais e salas que ofrecen unha alternativa aos lugares tradicionalmente máis frecuentados na noite coruñesa. Os prezos dos alugueres nesas zonas, a presenza da Escola de Arte Pablo Picasso e o ambiente bohemio que se foi asentando no lugar nos últimos tempos fixeron posible a apertura de novos locais que xa desde a tardiña contan cunha boa afluencia de público que, en moitos casos, tamén procede doutros barrios da cidade.
Mostra
Media Fase 1
De todos os xeitos, o pequeno comercio, tradicional ou non, segue a ter unha importancia primordial en todo o barrio, especialmente na rúa da Torre e no contorno da Praza de España. Nas rúas interiores a actividade comercial é máis baixa, e nalgúns casos, inexistente, concentrándose sobre todo nas vías principais. Un sector de importancia na zona é o hostaleiro, que conta cun gran número de bares e restaurantes moi populares e emblemáticos, aínda que algúns deles foron desaparecendo nos últimos tempos por mor da crise.
Porcentaxe persoas que prefiren pequeno comercio fronte centros comerciais Por barrios
A cidade dos barrios
Oportunidades de sociabilizaci贸n
304