PROCESOS DE CENTRALIDADE Cidade Vella • Peixería [Pescadería] • Ensanche
5
25
+95% son os cidadáns que máis prefiren vivir no seu propio barrio
85%
é o barrio que máis marca o seu límite a través da tipoloxía
35%
dos que máis tempo pasan no seu barrio por motivos de lecer
0.5-1
0
Superficie 17 Ha 0.44% cidade
0-40
10 5
0 0
Procesos de centralidade
esq inf esq: x=0 y=30
Densidade 149.94 hab/Ha
+85
Poboación 2.549 hab 1.04% cidade
45
0
Refundada por Alfonso IX en 1208 mediante o outorgamento da Carta Puebla á Coruña, crece até o Renacemento mediante sucesivas ampliacións do seu perímetro urbano até que remata por ocupar todo o outeiro. Esta situación derivará na ocupación posterior do istmo peninsular. Durante anos foi un diálogo entre edificacións militares e relixiosas, que foron as que definiron esencialmente a súa forma urbana. Nos distintos planeamentos foi sempre protexida até o Plan Xeral de 1998, que posibilitará 0 o incremento da edificabilidade, e con ela un rexurdimento inicial da zona, aínda a costa de desvirtúar moitas das preexistencias. Con anterioridade, foron propostas distintas actuacións de reforma interior
(Cort, Boffill...) que non acadaron o apoio suficiente polo seu impacto no tecido existente. Durante o inicio do seculo XXI, en especial cara a zona do Parrote e a praza de Azcárraga, produciuse un importante cambio de paradigma que levou a considerar a zona como unha área de alto poder adquisitivo, dando lugar a establecementos asociados e a unha reconsideración perceptiva do barrio. Con todo, en comparación con situacións semellantes noutras cidades, aínda está por chegar unha verdadeira transformación da zona, cun maior control do tráfico rodado e un incremento das actividades comerciais que permitan o aumento do dinamismo nas rúas. A ausencia de tendas e comercios abastecedores trasladan á Cidade Vella características doutras zonas residenciais da periferia na espera de poder desenvolver novos mecanismos de sociabilización nesta parte da cidade.
0 anos
0
Cidade Vella
%
324
9%
Accesos Hospital e comunicación San Carlos
|L|
|L| |G|
|G|
|U|
|O| |O| |L|
Actuacións na contorna para liberar o casco vello |U|
|L|
|N|
Esque
ma de
percep
cións
|P|
|P| |N| |N| |P|
|N|
|P|
|P|
|P|
|I| |P|
|I| |P|
|P|
|P|
|P| |N| |B|
|P| |N| |B|
|N|
Presencia elevada do automóbil
Esquema de percepcións Proxectos urbanísticos Definidor límite barrio Elemento configurador Espazos oportunidade Máis gusta do barrio
Entorno atrainte de galerías de arte e negocios de autor
|X|
espaz
o púb
lico
|A|
|T||4| |X||5|
|7| |2|
|7| |T||5| de acti
vidade
Castelo Santo Antón
Peirao Ánimas
Praza Carlos I
Hospital Abente Lago
Parque Maestranza
Xardíns San Carlos
Praza Rectorado Praza Sto Domingo
Praza Colexiata
Polos
O Parrote
Porta de Aires Praza dos Anxos
Praza Sta Bárbara
Hípica
|4|
Porta Real
Parada bus eq. comercial eq. sanitario eq. ensino eq. deportivo eq. cultural eq. administrativo eq. relixioso eq. benestar social eq. asistencial
|T| |7|
|T| |A|
Polos de actividade
|B| |1| |2| |3| |4| |5| |6| |7| |8| |9|
|7||T|
|7| |T|
|N| Nodos confluencia |P| Espazo público | I | Influencia servizos no e.p.
Núcleo de actividade Actividade temporal Lugares de compra Esp. actividades/cultural
os no
|T||3|
Movementos no espazo público
|A| |T| |M| |X|
ment
|4|
Praza Azcárraga San Bieito
|U| |L| |E| |O| |G|
Move
100m
325
A cidade dos barrios
5
25
79%
dos veciños desprázanse camiñando, e só un 8% emprega o transporte público
31%
son os veciños que máis contentos están coa súa localización, sendo co 69% os que máis tempo pasan no propio barrio, o 40% por lecer e o 8% por traballo
28%
é o barrio que menos se comunica telefónicamente con outras zonas da cidade, ainda que con un 34% é o que máis o fai con zonas fóra da cidade e a súa área metropolitana
0.5-1
0
Superficie 39.9 Ha 1.03% cidade
0-40
10 5
0 0
Procesos de centralidade
esq inf esq: x=0 y=30
Densidade 243.46 hab/Ha
+85
Poboación 9.714 hab 3.96% cidade
45
0
Sobre o tómbolo que unía o outeiro no que se asentaba a Cidade Vella e o bordo litoral con diversos asentamentos rurais, produciuse a extensión da cidade orixinal. Ao ser unha zona máis resgardada dos ventos que a de Montealto, o barrio esténdese entre a muralla primitiva -no bordo da cidade vella- e a actual rúa Juana de Vega, relegando cara ao Orzán as actividades industriais. A través de eixos lonxitudinais discurrían vivendas de escasa fronte pero gran profundidade, deixando nas partes traseiras das mazás pequenas 0 superficies de cultivo. Durante a segunda metade do século XIX prodúcense intervencións significativas mediante plans de aliñacións que, mediante accións
puntuais, tenden a xeometrizar a estrutura existente. Nese mesmo período realízase o proxecto para a Praza de María Pita (inicialmente Praza de Alesón) que vai servir de transición entre a parte antiga da cidade e este barrio. Poucos anos antes, iniciábase a construción do Teatro Rosalía de Castro (ocupando o lugar da antiga igrexa de San Jorge). Co cambio de século, destaca a ocupación dos actuais xardíns de Méndez Nuñez con distintas edificacións temporais cunha forte compoñente lúdica. Deste xeito, esta parte da cidade convértese durante anos no punto de encontro da sociedade coruñesa, o lugar onde ver e deixarse ver, con extraordinarias mostras de arquitectura, case todas elas xa desaparecidas. Fronte á ocupación da Cidade Vella con edificios do poder relixioso e militar, a Peixería é o lugar para a construción do poder político.
0 anos
0
Peixería [Pescadería]
%
326
9%
|L| |G|
|O|
|G| |L|
|G|
|L|
|L|
Principais eixos Esquema de percepcións lonxitudinais e conexións entre eles |P|
|N|
|I|
|P|
|M| |A|
Obelisco
Paseo Marítimo Rúa Estrella
Rúa San Andrés
Rúa Orzán Xardíns Méndez Núñez Praza Santa Catalina CGAI
Juana de Vega - Durán Loriga Praia Orzán
Praza Pontevedra
Centro do istmo como distribuidor da actividade no centro da cidade
|T| |A| |A|
|5||6|
|T| |6|
|A|
|1||A|
A Mariña
|T||A|
|T||T|
Polos de actividade
|5|
|A||A| |M| |T| |5||A|
|A| |M||1||7|
|7|
San Nicolás Riego de Agua Praza do Humor San Agustín
|5| |6||A|
|A|
|7|
Rúa Barrera
|A|
|T|
Polos de actividade
|A|
Teatro Rosalía
|A|
|1||A|
|I|
|B|
|T|
Teatro Colón
|A||3|
|N| Nodos confluencia |P| Espazo público | I | Influencia servizos no e.p.
Parada bus eq. comercial eq. sanitario eq. ensino eq. deportivo eq. cultural eq. administrativo eq. relixioso eq. benestar social eq. asistencial
|P|
|P|
|P|
Movementos no espazo público |T||A|
Movementos no espazo público
|B| |1| |2| |3| |4| |5| |6| |7| |8| |9|
|I|
|N|
|A|
|T|
Núcleo de actividade Actividade temporal Lugares de compra Esp. actividades/cultural
|P|
|P|
Proxectos urbanísticos Definidor límite barrio Elemento configurador Espazos oportunidade Máis gusta do barrio
|A| |T| |M| |X|
|N||I| |N|
|B| |N| |B| |N|
|P| |N|
Rúa San Andrés Rúa Olmos Rúa Real Igrexa Castrense Rúa Juan Canalejo
|U| |L| |E| |O| |G|
|I||N| |B|
|N| |B|
|I| |P|
|N|
Esquema de percepcións
|N|
|P|
Praza MªPita
|I| |P|
|I| |N||B| |P|
|P|
|I| |N|
200m
327
A cidade dos barrios
5
25
46%
un dos que máis están a desgusto coa falta de aparcadoiro e o tráfico
80%
establecen os límites do seu barrio a través da edificación
40%
é o que máis tempo pasa en barrios lindeiros, sendo o 31% por lecer
0.5-1
0
Superficie 40 Ha 1.04% cidade
0-40
10 5
0 0
Procesos de centralidade
esq inf esq: x=0 y=30
Densidade 447.08 hab/Ha
+85
Poboación 17.883 hab 7.29% cidade
45
0
Na delimitación que presentamos hai que distinguir entre o rimeiro ensanche -no contorno da actual Praza de Lugo- e unha parte do segundo ensanche -nos arredores da Praza Mestre Mateo (tamén desenvolvido nalgunhas partes de Catro Camiños). O primeiro foi realizado por Ciórraga a partires do ano 1883, e foi a primera ampliación da cidade fóra das murallas -que ocupaban a actual rúa Juana de Vega. Nese momento existían unha ringleira de vivendas no camiño de saída da cidade amurallada cara ao dinámico núcleo 0 de Santa Lucía e o malecón do Garás. Tras estas edificacións situábanse as hortas do Garás -que era a maior superficie agrícola da cidade- e o Campo
do Carballo na actual ubicación da Praza de Lugo. Sobre esta zona plantéxase un trazado regular que vai guíar a construción da totalidade das edificacións. Con posterioridade, por outra banda, tense producido unha sustitución de parte do conxunto edificado mediante a aplicacion de ordenanzas dos plans xerais aprobados. A recente sustitución do mercado da Praza de Lugo supuxo a transformación da zona, cun aumento da actividade comercial e incluso a chegada de varias tendas franquiciadas. En canto ao inicio do segundo ensanche (que aquí só consideraremos na súa extensión cara a Riazor), foi planeado en 1910 e modificado con posterioridade para introducir a Praza do Mestre Mateo. Neste caso prodúcese unha maior heteroxeneidade volumétrica e significativas deficiencias no contacto coa parte xa edificada.
0 anos
0
Ensanche
%
328
7.5%
Uso especializado do espazo público. Prazas estancia, de xogo, mercado, espera.
|G|
|L|
|G| |G| |L| |L|
|N|
|I| |P| |P|
|P| |N|
|N|
Proxectos urbanísticos Definidor límite barrio Elemento configurador Espazos oportunidade Máis gusta do barrio
|N|
|P| |N|
azo público |M||7|
|A| |A|
|A| |M|
|T|
|A|
Praza de Lugo Juana de Vega
Av Finisterre Praza de Ourense
Praza Recife Praza de Galicia
Praza do Libro Praza de Vigo
Emilia Pardo Bazán
Polos de actividade
Av Arteixo
Av Finisterre
|A|
Juan Flórez
Agrupamento da actividade en torno a baleiros. Zonas funcionais
|A||6|
|A|
Parada bus eq. comercial eq. sanitario eq. ensino eq. deportivo eq. cultural eq. administrativo eq. relixioso eq. benestar social eq. asistencial
|A|
|T| |M| |A|
Polos de actividade
|B| |1| |2| |3| |4| |5| |6| |7| |8| |9|
|T|
|A| |M|
|A|
|M|
|A|
|M|
Movementos no esp
|N| Nodos confluencia |P| Espazo público | I | Influencia servizos no e.p.
Núcleo de actividade Actividade temporal Lugares de compra Esp. actividades/cultural
|N|
|A|
Movementos no espazo público
|A| |T| |M| |X|
|I| |N|
|P| |P| |N| |B|
Emilia Pardo Bazán
|U| |L| |E| |O| |G|
|P| |I|
|N|
|N| |B|
Rubine - Pz Pontevedra Praia Riazor
Esquema de percepcións
|I| |N|
|P|
|P|
Esquema de percepcións
Redes circulación comunicación coa península
|N|
|N|
200m
329
A cidade dos barrios
25
0
Procesos de centralidade Equipamentos 50 2.95 m�/hab Zonas verdes 22 Ha 7.40 m�/hab
A pequena dimensión da Coruña evitou situacións habituais de traslado de moitos dos referentes da "centralidade" que, ademais dos elementos xeográficos e históricos, teñen implicacións políticas, económicas e residenciais que, con frecuencia, ocupan xa as periferias da cidade. Estes procesos, segundo varios autores (1), comezaron a ser frecuentes nas grandes cidades a partir da década dos setenta, aínda que nas cidades medias, cunha maior indefinición, están a suceder na actualidade mesturados e alterados por procesos recentes de preservación do existente e reforzo da cidade compacta.
Superficie 152.4 Ha 3.95% cidade
+85
Procesos de centralidade
Esta situación polarizada leva ao policentrismo como derivación da multifuncionalidade da cidade, de tal xeito que, a miúdo, chega a sobrepasar amplamente os límites administrativos da mesma (2). Como contrapunto, os espazos historicamente centrais das cidades son repensados para os usuarios da cidade, como unha nova definición do significado de ser cidadán (3), construíndo dese xeito escenografías axeitadas e agardadas da cidade xa pre-coñecida. A desaparición da sorpresa é un dos parámetros habituais nos centros urbanos para facilitar o seu uso e a percepción de seguridade por colectivos indefinidos. Dalgún xeito, 330
Densidade 197.81 hab/Ha Poboación 30.146 hab 12.14% cidade +85
esq inf esq: x=0 y=30
No seu conxunto, cabe entender que a Cidade Vella e Peixería manteñan a súa condición central por ser o xerme da cidade actual. Xeograficamente, a urbe xorde nun outeiro peninsular comunicado co resto do territorio por unha lingua de terra cuberta de area que 0 10 0 forma unha baía cara á ría e que está máis exposta 5 5 0 aos ventos cara ao Atlántico. Deste xeito, mentres numerosos asentamentos expándense pola costa, a cidade amurallada nace primeiro nese outeiro -a actual Cidade Vella- e prolóngase posteriormente polo tómbolo dando forma á Peixería. Os trazados orixinais destas zonas foron apenas modificados, coa excepción dos plans de aliñacións do século XIX e algunhas pequenas intervencións do século pasado. Como consecuencia da evolución da cidade, os poderes relixioso e militar fóronse asentando na Cidade Vella, mentres o político Zapateira e económico ficaron na Peixería. A construción do Ensanche a finais do século XIX completou e trasladou algunhas destas funcións cara a este novo barrio, en
45
especial as relacionadas coa actividade económica, feito que foi amplificado nestes últimos anos.
45
Nunha porcentaxe moi alta, para os veciños da cidade esta zona é "o centro". Aínda que, probablemente, é 0posible falar dunha cidade policéntrica, ou incluso definir o movemento e as razóns desa centralidade, 0-40 na percepción dos cidadáns o centro correspóndese coa Peixería. Deste xeito, "ir ao centro" non necesita explicacións complementarias, aínda que co paso dos anos, as razóns definidoras varían de xeito sustancial.
0 anos
0.5-1
%
8%
(1) Knox, Paul & Pinch, Steven. Urban Social Geography: An Introduction. Ed. Prentice Hall. 2006. (2) Ascher, François. Los nuevos principios del urbanismo. Ed. Alianza Editorial. 2005. (3) Portas, Nuno. La ciudad de nuevo global. Ed. Xunta de Galicia. 2009.
As zonas máis antigas da cidade seguen a ser hoxe o centro de actividade da mesma. A importancia das edificacións militares e relixiosas na cidade vella foi hoxe sustituída polas sedes políticas e económicas asentadas entre a peixería e o ensanche. No seu conxunto, as actividades colectivas con maior visibilidade na cidade seguen a desenvolverse nun área non superior aos 1000 metros desde o obelisco.
Maestranza
Concello Peixería Cidade Vella Facenda
R Caixagalicia Deputación
Rectorado universidade
Autoridade portuaria
Banco Pastor Ensanche
Pazo de Xustiza Delegación do goberno
Banco Gallego
Significado do centro 1/17.500 barrio politico
económico
militar
relixioso
límite de barrio 331
A cidade dos barrios
Lugares onde pasa máis tempo lecer mercar traballo máxima distancia camiñando destino 1km
trátase da creación de fondos escenográficos acordes coas pretensións dos visitantes, veciños, convidados... -en definitiva, usuarios- da cidade en contraposición con outros barrios nos que as decisións dos residentes teñen un maior peso na forma construída. Son, polo tanto, lugares de representación onde o simbólico non obedece necesariamente ao funcional. Progresivamente, as funcionalidades da cidade central estanse a trasladar cara ás proximidades das vías de acceso, pero en destacados casos as imaxes dos distintos poderes da cidade son as que permanecen nos lugares preexistentes, mantendo no imaxinario o seu significado. Como vai ser valorado no obradoiro realizado nesta zona, tras a escenografía e a transformación dos centros urbanos para as visitas de curta duración, agóchase unha realidade cotiá de residentes permanentes moi distantes das políticas asépticas que tenden á anulación das diferenzas. Como defenderon moitos autores, entre eles Stephen Graham (4), estas estratexias urbanas responden a criterios de control político e de anulación das accións espontáneas dos cidadáns, sendo especialmente visibles nos espazos centrais das cidades, onde o número de usuarios é maior en relación aos residentes. Pero tras esta situación de aparente homoxeneidade, revélanse Procesos de centralidade
múltiples relacións singulares, afinidades históricas e desexos colectivos. Concentración de poder Unha das principais características das grandes intervencións urbanas é a súa capacidade de xerar procesos de centralidade. A idea de centralidade urbana fai referencia á capacidade de certos espazos urbanos de articular fluxos de todos os tipos. 332
(4) Graham, Stephen. Cities Under Siege: The New Military Urbanism. Ed. Verso. 2010.
1 km
0 km
333
A cidade dos barrios
ca
idade
c
tr
ar
idade ial) enc
c
ruído
configur
a
l c
n do espazo
ci
l
a
de a
de c
u l t ur a
da
Peixería
at str i v
ci
A articulación destes fluxos depende do grao de influencia destes espazos sobre os demais compoñentes do espazo urbano. Tradicionalmente, a noción de centralidade limitábase á parte medular do espazo urbano pola súa complexidade espacial e por concentrar diversas actividades urbanas. Con todo, co crecemento das cidades e a dispersión das actividades urbanas, prodúcese a formación de novas formas de centralidade. A configuración do espazo construído e a función dese espazo teñen unha relación directa con estos procesos. O grao de centralidade dun espazo é variable segundo Procesos de centralidade
62% 1/semana ou máis
st con
ció
da
dmini
19% 1/mes ou menos 19% 1/15días
no n r
cia
c
cen
p
de n esi
% (50 resid
idade
CIDADE
d a de d e a ac i
cción tra
mixta
ctividades de a n ó aci ntr e c on
FRECUENCIA DE PASO POLO OBELISCO
ulación de f tic
os
a
li d
ade
lux
eira
financ
500m
a súa capacidade de atracción e articulación de fluxos. Un dos aspectos máis importantes é o significado colectivo do espazo xa que a perda do mesmo provoca unha diminución dos niveis de centralidade urbana. Pero a centralidade urbana tamén implica unha centralidade de poder, xa sexa político, económico ou relixioso, e produce, segundo Gilles Deleuze e Félix Guattari (5), unha subseguinte segmentación de cada unha das realidades sobre as que ese poder se exerce, que no caso das cidades, interpretan como unha segmentación circular e concéntrica de diferentes estratos sociais. 334
(5) Deleuze, Gilles e Guattari, Félix. Mil mesetas. Capitalismo y esquizofrenia. Ed. Pre-Textos. 1988.
O LÍMITE DO BARRIO
PEIXERÍA 15% infraestruturas 6% uso + trama urbana
77% tipoloxía
2% memoria
Arriba: Fotografías do Cantón Grande nos anos cincuenta. Abaixo: Fotografía do Cantón Grande actualmente.
O simbolismo deste anaco de cidade é evidente. Nun pequeno espazo concéntranse as sedes sociais dos principais grupos empresariais vinda que en moitos casos xa trasladaron o groso das súas estruturas operativas a outras áreas máis periféricas -como significativamente ocorre con Caixa Galicia. É revelador que na parte máis estreita do istmo, de apenas 400 m, coincidan o Banco Pastor e as fundacións de Caixa Galicia e Barrié de la Maza. O edificio contiguo tamén ía ser destinado á Fundación Amancio Ortega aínda que finalmente foi adquirido por Caixa Galicia enfatizando a presenza dos principais poderes económicos da cidade en apenas cen metros. 335
Esta situación de ocupación dos centros como representación do poder económico foi habitual durante anos pero xa comeza a reverter. Na última década varios bancos optaron polo aluguer destes edificios centrais para actos institucionais e o traslado cara a plataformas de oficinas igualmente capaces de interactuar no mercado das finanzas internacionais que é, no fin, onde as entidades financeiras poden obter os seus maiores réditos. Nestas fachadas tamén está unha boa parte da historia da cidade. A nostalxia de moitos coruñeses polo conxunto urbano de hai 70 anos co Hotel Palace, o cine Avenida -obra exquisita de Rafael González Villar- dialogando co que fora A cidade dos barrios
Esquerda: datos obtidos de www.idealista.com en maio de 2010 Praza de Lugo
Abaixo: Plano da Praza de Lugo e contorna próxima
Páxina seguinte: Datos relevantes do gráfico: »Comercio textil e complementos: -Deseño propio e altas firmas: 72% son caras -Franquicias: 40% son moi caras 40% son baratas »Outro tipo de comercio: máis do 50% son baratas o asequibles. -Comercio básico: todas son asequibles. -Hostalaría: un 25% é asequible ou barato.
o edificio máis alto de España, o Banco Pastor dan mostra do pouco acerto ou significado que tiveron as construcións posteriores. Tan só o edificio da Fundación Caixa Galicia traslada a procura deses obxectivos de excelencia arquitectónica nun contorno anodino e aséptico. Consumo e valor do solo Despois de ser punto clave do comercio da cidade, a Peixería está a perder esa cualidade na última década en favor dos moitos centros comerciais que foron xurdindo na periferia, aproveitando a facilidade de Procesos de centralidade
336
(6) Siza, Álvaro. Exterior cidade, recollido en No Ciudad. Ed. Sileno. 2003. (7) Cortés, José Miguel G. Políticas del espacio. Institut d'Arquitectura Avançada de Catalunya. 2006.
comunicación e a concentración de actividade nun mesmo contedor, e xerando neste eido unha nova realidade policéntrica, que non existira na cidade até entón. Este fenómeno prodúcese tamén no plano residencial, con moitas vivendas baleiras e incluso inmobles en mal estado, en favor de solucións suburbanas que proliferan na periferia. A este fenómeno fai referencia Álvaro Siza (6) cando denuncia o éxodo da poboación e comercio desde as zonas máis tradicionais cara a “non-cidade”, mentres que os municipios vense na obriga de exercer unha rehabilitación nese espazo abandonado pensando no turismo, ofrecendo unha alternativa baseada nunha realidade ficticia para atraer 337
visitantes. Outros autores denuncian tamén a situación de reemprazo que se esta a dar no comercio. Miguel G. Cortés (7) incluso fala de “depredación” cando toma o exemplo da praza pública, punto de reunión dos veciños, lugar de encontro cultural, comercial e de comunicación, que perde a súa función urbanística e social en favor de solucións pechadas á marxe da cidade que a colonizan negando a súa relación con ela. Paradoxicamente, os alugueres continúan a subir na mesma medida que o comercio tradicional diminúe. Moitos establecementos emblemáticos da cidade están a desaparecer, sendo substituídos por franquicias de A cidade dos barrios
Xeración de actividade No outro lado da Peixeria, A Cidade Vella coruñesa conserva a estrutura orixinaria de rúas estreitas e irregulares e prazas pequenas nos cruces ou vestíbulos das igrexas. Responde a un modo de vida pausado, marco escollido por novos usuarios, principalmente xuventude bohemia, convivindo con veciños de aluguer antigo. O ambiente tranquilo e o valor paisaxístico do lugar é o que máis valoran os veciños enquisados.
multinacionais que poden facer fronte aos prezos. Noutros casos, os locais simplemente fican baleiros de forma indefinida, aínda que nalgunhas zonas, como é o caso da Praza de Lugo, o comercio parece funcionar, aínda sendo altos os alugueres. A clave deste éxito está, quizais, nunha adecuada mestura entre un comercio de alto standing e a presenza dun mercado municipal, todo elo nunha zona peonil. Estes factores fan posible que nesta zona convivan todo tipo de clases sociais e sexa, en definitiva, un espazo para todos os públicos e moi concorrido a calquera hora do día, precisamente por esa contraposición de actividades.
196 edificios 77% 3-5 andares 286 estado ruinoso, malo ou deficiente 1517 vivendas Solicitudes rehabilitación 2009= 723
2008= 235
27%aparcadoiros
73% beirarruas anchas e arboladas
58% con vehiculo propio
Procesos de centralidade
42% sen vehiculo propio
Conta cunha ampla oferta de galerías e ateliers en contraposición co escaso número de comercios e servizos. A conservación do seu valor ambiental e paisaxístico pasa polo mantemento da súa estrutura e arquitectura. Unha porcentaxe importante das vivendas, o 15,5% foron construídas antes de 1900, e o 18,9% das vivendas atópase en estado ruinoso, malo, ou deficiente. As solicitudes de rehabilitación triplícanse entre o 2008 e 2009, e sobresaen actuacións de renovación integral en inmobles de alta renda, agrupados en zonas revalorizadas, como a “Milla de Ouro” no Parrote ou a praza de Azcárraga. A rúa tipo da Cidade Vella ten unha sección de tres planos de pedra de 9,4.5 e 9 metros. Non ten o tráfico restrinxido, e aínda que as rúas sexan estreitas, son aproveitadas para o estacionamento e a circulación, maioritariamente para atravesala e atallar. A restrición ao paso de vehículos potenciaría o intrínseco valor ambiental da zona. Unha quinta parte dos enquisados falan do tráfico como primeiro punto negativo do barrio. A vida da rúa sen coches pódese experimentar durante uns días de verán na feira medieval e nos días previos a esta. A amplitude da rúa convida a ser usada por peóns e fortalece os encontros veciñais. O valor escenográfico das edificacións e espazos medievais deberían valer para reforzar actuacións puntuais que servirán para levar o proceso á totalidade da cidade antiga. O Plan Especial de Protección e Reforma Interior (1998), que pretende renovar e fortalecer os barrios da Cidade Vella e Pescadería, céntranse en rehabilitar a 338
Proxecto de fortificación de Pedro Martín Cermeño de 1784 vias de maior tráfico zonas de estacionamento
339
A cidade dos barrios
construción, esquecéndose do comercio especializado, do envellecemento, da vivenda social, e co proceso de peonalización detido. Mentres non se intervén neste ámbito, a poboación dominante do lugar, poboación con menores recursos económicos, vai mudando a súa residencia cara a outras zonas, e permitindo a elitización do lugar. Esta redución de actividade, anulando a propia complexidade do espazo urbano, é parte dun proceso que o xeógrafo Francesc Muñoz (8) denomina “urbanalización”, que desemboca na homoxeneización e especialización de cada unha das partes da cidade, onde se pretende que cada unha desempeñe o seu rol.
Resulta complicado comprender o porque deste tipo de compensacións e incluso os propios mecanismos cos que se desenvolveu este proceso e conseguinte proxecto arquitectónico. Con todo, é posible que un tratamento suave deste borde axude a revitalización da Cidade Vella. A complexidade está en que o significado destes proxectos é trascendental polo que o debate o seu redor debería ser maior e, nos máis dos casos, resolverse por concurso público. Lamentablemente, iso sucede en contadas ocasións e nalgúns casos, cando sucede, non son posteriormente desenvolvidos (9).
No proceso de liberación da Cidade Vella, pásase a desprazar os vehículos que estacionan intramuros até o perímetro. A solución escollida era un aparcadoiro soterrado no Parrote con 540 prazas. A obra trouxo consigo o re-descubrimento da cimentación dun baluarte da muralla que data do século XVIII. A invalidez do proxecto inicial tras a exhumación do baluarte trae novas propostas. O Porto compensa á concesionaria co aproveitamento de terreos do Porto e a realización dun proxecto marcadamente comercial. Alén da proposta do porto, xorden outras desde a Universidade, como a que propón a recuperación do litoral do Parrote co baluarte ao descuberto e unha praia. A circunvalación rodada resólvese cun paso elevado sobre o mar. Procesos de centralidade
(8) Muñoz, Francesc. Urbanalización. Paisajes comunes, lugares globales. Ed. Gustavo Gili. 2008. (9) Esta parte da cidade foi obxecto de numerosas propostas -como a de Cort- e concursos -como o gañado por Boffill nos anos 80-. O último concurso para a recuperación do frente da Mariña foi gañado por J. Gonzalez-Cebrian no 2007 pero a súa proposta non foi, polo de agora, desenvolvida. 340