Estratexias de densidade
194
ESTRATEXIAS DE DENSIDADE cidade xardín - paseo das pontes • Agra do Orzán • Ventorrillo • Cances - penamoa
5
25
95% 45%
prefiren vivir no seu barrio antes que noutro lugar
o que menos gusta do barrio é a falta de comercio, lecer e servizos para xente xove
35%
o que máis gusta é o parque das Pontes e as zonas verdes
0.5-1
0
Superficie 26.63 Ha 0.69% cidade
0-40
10 5
0 0
Estratexias de densidade
esq inf esq: x=0 y=30
Densidade 130.94 hab/Ha
+85
Poboación 3.487 hab 1.42% cidade
45
0
No momento da realización do segundo ensanche da Coruña, en 1910, a actual zona da Cidade Xardín queda no medio das dúas zonas do novo ensanche (Riazor e a zona da Praza do Mestre Mateo) como unha rótula convertida en Parque da Cidade. Con posterioridade, en 1922 modifícase o planeamento aducindo a proximidade do novo Parque de Santa Margarida (inicialmente denominado Joaquín Costa). Trátase dunha retícula que pretende seguir as alineacións viarias do plan do Ensanche e que foi formulada como unha solución de vivenda para as clases modestas. A tipoloxía da 0 vivenda era unifamiliar illada e pareada. Ao longo dos anos fóronse substituíndo as vellas vivendas por outras
máis modernas e instalando unha serie de dotacións de carácter sanitario que na actualidade contrastan notablemente co resto das edificacións. No referente ao plan especial para o Paseo das Pontes, recollido como área de reforma interior no Plan Xeral de 1968, non acadou aprobación definitiva até o ano 1996, con edificacións que se rematarán a principios do século XXI. Trátase dun conxunto de edificacións illadas, de altura e ancho considerables, que bordean o parque do mesmo nome, no que se manteñen os restos do acueduto que abastecía auga á cidade desde o século XVIII, e que foi proxectado polo enxeñeiro militar Montaigu. A dificultade topográfica da zona e a ausencia de actividades específicas son, probablemente, algunhas das causas da baixa intensidade de uso deste parque.
0 anos
0
Cidade Xardín - Paseo das Pontes
%
196
9.5%
ns
|L|
erce
pció
|E| |G|
Esq u
ema
de p
|L|
|N| Zonas verdes principal atrainte do barrio |P|
o pu
|P|
o es
paz
|N|
os n
|I|
|A| |A|
|A| |A|
|7|
|7|
|2|
Movementos no espazo público
|T||3|
Rolda de Nelle
|N| Nodos confluencia |P| Espazo público | I | Influencia servizos no e.p.
|T||3|
|3|
15 0m
Parada bus eq. comercial eq. sanitario eq. ensino eq. deportivo eq. cultural eq. administrativo eq. relixioso eq. benestar social eq. asistencial
|T|
Hospital Belén
|B| |1| |2| |3| |4| |5| |6| |7| |8| |9|
Paseo de Rolda
Núcleo de actividade Actividade temporal Lugares de compra Esp. actividades/cultural
Paseo das Pontes
Polos de actividade |A| |T| |M| |X|
Equipamentos atraídos pola tranquilidade do |A||2| barrio
ade
|A|
act
|T| |7|
|M| |3||T|
s de
Proxectos urbanísticos Definidor límite barrio Elemento configurador Espazos oportunidade Máis gusta do barrio
Polo
|U| |L| |E| |O| |G|
Hospital Modelo
Locais comerciais soporte actividade do barrio
Mo ve
|I| |N|
ivid
|N|
Esquema de percepcións
|I|
men t
|I|
|I|
blic o
|N| |I|
197
A cidade dos barrios
5
25
22% 34% prefire vivir noutra zona da cidade
están a disgusto coa masificación da construción, a escuridade das rúas e as beirarrúas estreitas
26%
COMPRA habitualmente en tendas (unha das porcentaxese máis altas desta opción), das cales o 21% están no barrio con 1687 m. é dos barrios con máxima distancia media percorrida camiñando
0.5-1
0
Superficie 42.3 Ha 1.10% cidade
0-40
10 5
0 0
Estratexias de densidade
esq inf esq: x=0 y=30
Densidade 688.87 hab/Ha
+85
Poboación 29.139 hab 11.89% cidade
45
0
O barrio da Agra é o paradigma na cidade do crecemento urbano de aluvión e a non planificación urbanística. Inicialmente tratábase dunha área próxima a cidade central e que crecía de xeito moderado na saída cara a comarca de Bergantiños mediante vivenda cun máximo de dúas ou tres alturas. O plan de aliñacións de 1948 marca as trazas do futuro barrio e no seguinte planeamento, onde xa se introduce a Rolda de Outeiro, formúlase a necesidade de realizar un plan parcial para a zona que permita maiores alturas. Con todo, o des0 envolvemento foi unha mestura dos maiores aproveitamentos dos dous plans, mantendo as alineación antigas (que non introducían zonas verdes e equipamentos) e
aproveitando as alturas do novo planeamento. Deste xeito este foi unha área de chegada de inmigrantes, fundamentalmente da comarca de Bergantiños, e desenvolvida de xeito caótico e con altas densidades. En 1998, esta situación quedou regularizada polo plan xeral e sustituíronse as escasas vivendas de baixa altura que quedaban no barrio. Pero a pesar desta situación de falta de planificación, a gran densidade do barrio permitiu o mantemento da actividade nas súas rúas cun incremento da diversidade e orixinalidade nas estratexias convivenciais. A transformación da rúa Barcelona en eixo comercial, e a súa posterior peonalización, estimularon o uso do espazo público a pesar das súas escasas calidades medioambientais. As futuras actuacións no contorno das Conchiñas e no parque do Observatorio serán determinantes para a mellora da zona.
0 anos
0
Agra do Orzán
%
198
9%
|L|
|L| |G|
|U| |O| |G|
|O|
Parque horario limitado. Proxecto urbanización e espazo libre |G| |U| |O|
Morfoloxía densa e ausencia de baleiros.
ma
e qu
Es
|L|
|O|
ns ció ep
rc pe de
|L|
|P| |N| |P|
|P| |P| |B| M to en em
ov
|N|
|N|
oe sn
|P||N| |N|
|N|
sp
|N| |B|
|I|
|I|
|I|
|I||N|
|P|
|I||N|
|N|
op az o
lic
úb
|P||N|
Esquema de percepcións
|3|
Proxectos urbanísticos Definidor límite barrio Elemento configurador Espazos oportunidade Máis gusta do barrio
|A|
|A|
|M|
|A|
|M| |A|
|X||T|
|A||X| Po los de de ida
tiv
|N| Nodos confluencia |P| Espazo público | I | Influencia servizos no e.p.
|A|
|A||T|
|A|
ac
Movementos no espazo público
|M||1|
|A||M|
|A|
|A|
|A|
Alta e continua actividade repartida polo barrio.
Rúa Barcelona
Rúa Vila de Negreira
Rúa Barcelona
Rúa Entrepeñas
Rúa Agra do Orzán
Praza do Comercio
Mercado Municipal
Parada bus eq. comercial eq. sanitario eq. ensino eq. deportivo eq. cultural eq. administrativo eq. relixioso eq. benestar social eq. asistencial
Praza das Conchiñas
|B| |1| |2| |3| |4| |5| |6| |7| |8| |9|
Rúa Alcalde Lens
Núcleo de actividade Actividade temporal Lugares de compra Esp. actividades/cultural
Rolda de Outeiro
|A| |T| |M| |X|
Avenida Finisterre Rúa Barcelona
Polos de actividade
Parque do Observatorio
|A|
Rolda de Outeiro
|U| |L| |E| |O| |G|
200m
199
A cidade dos barrios
5
25
53%
están descontentos pola proximidade a Penamoa, polos problemas de drogadicción
64%
prefiren no seu barrio aparcadoiros en vez de beirarrúas máis anchas e arboradas (unha das porcentaxes máis altas desta opción) con 1h 34min é dos barrios en que os veciños pasan menos tempo no espazo público cunha media de 0,538 veces ao día son dos que máis pasan andando polo Obelisco
0.5-1
0
Superficie 12.9 Ha 0.33% cidade
0-40
10 5
0 0
Estratexias de densidade
esq inf esq: x=0 y=30
Densidade 386.20 hab/Ha
+85
Poboación 4.982 hab 2.03% cidade
45
0
Foi concibido ao mesmo tempo que o Barrio de Durmideiras e elaborado ao amparo do Plan Xeral de 1968, á marxe dos grandes polígonos estatais de Elviña. A práctica totalidade dos edificios foron construídos a finais dos anos setenta e principios dos oitenta introducindo a política de equipamento colectivo dentro do que fora a construción do Agra do Orzán. Trátase dun barrio que non posúe unha alta calidade nas súas edificacións -con evidentes carestías estéticas e construtivas- pero que pode ser 0considerado exemplar nas proporcións habituais coas que se mide o urbanismo: densidade, relación de espazos verdes, equipamentos, orientacións,... Estes
datos contrastan coas respostas e percepcións dos residentes xa que é un dos barrios con menos tempo de uso do espazo público e existen queixas pola falta de aparcadoiros. No seu conxunto, o Ventorrillo actúa como complemento asistencial da Agra, aínda estando na actualidade moi condicionado polos problemas de drogadición no veciño asentamento de Penamoa. No bordo do barrio, nun espazo intermedio próximo á Rolda de Outeiro hai dúas áreas con identidade propia que merecen ser destacadas: Katanga - lineais bloques de vivendas paralelos á Rolda que deben o seu nome popular á guerra no Congo no comezo dos anos sesenta- e Mariñeiros -conxunto de vivendas no límite con Peruleiro. A pesar das súas singularidades comparten, entre eles, trazos sociais comúns na densa trama da Agra do Orzán.
0 anos
0
Ventorrillo
%
200
10.7%
Proxecto de Urbanización lindeira |U|
ep
ci ó
ns
|L|
ep
erc
|G| |L|
Es qu em
ad
|L| |P|
|P|
|P|
|B| |P|
|N|
Espazos públicos centralizadores da actividade
|P|
|P|
|P| |I| |P|
co
|P|
|U| |L| |E| |O| |G|
Proxectos urbanísticos Definidor límite barrio Elemento configurador Espazos oportunidade Máis gusta do barrio
|7||T| |T||4|
zo pa es o sn to ov
em
|A|
M
Xeneradores de actividade no interior do barrio e vencellado |X| ao baleiro
Esquema de percepcións
|I| |B| |N|
en
|P| |P|
|B| |P|
pú
bli
|P|
|M| |A| |A| |M||1| |T||3|
|A| |9|
Movementos no espazo público
sd ea Po lo
|A||2|
cti v
ida de
|A|
|N| Nodos confluencia |P| Espazo público | I | Influencia servizos no e.p.
|B| |1| |2| |3| |4| |5| |6| |7| |8| |9|
Parada bus eq. comercial eq. sanitario eq. ensino eq. deportivo eq. cultural eq. administrativo eq. relixioso eq. benestar social eq. asistencial
201
20 0m
Núcleo de actividade Actividade temporal Lugares de compra Esp. actividades/cultural
Ambulatorio
|A| |T| |M| |X|
Mercado Municipal
Polos de actividade
A cidade dos barrios
5
25
50% 70%
están descontentos polos problemas da droga
gústalles do seu barrio a tranquilidade de vivir nunha aldea e a boa relación cos veciños
55%
pasa de 1 a 2 horas en espazos públicos (porcentaxe alta dentro desta franxa de tempo)
87%
prefiren para o seu barrio beirarrúas máis anchas e arboradas en vez de aparcadoiros
0.5-1
0
Superficie 58.5 Ha 1.52% cidade
0-40
10 5
0 0
Estratexias de densidade
esq inf esq: x=0 y=30
Densidade 36.39 hab/Ha
+85
Poboación 2.129 hab 0.87% cidade
45
0
Ao igual que outras zonas periféricas da cidade da Coruña, o conxunto formado por Cances, Penamoa e A Silva non sufriron ningún tipo de presión urbana até hai poucos anos, polo que tampouco foi considerada polos sucesivos planeamentos. Nos casos de Cances e A Silva, trátase de núcleos rurais integrados na estrutura urbana mediante a construción de certos servizos básicos incapaces de ocultar as notables carencias. Moita da súa poboación actual durme na cidade, onde reside, pero mantén a súa vida diurna asociada 0 ao antigo barrio como un xeito de manter a memoria e doutro tipo de vida. O caso de Penamoa é máis complexo, xa que durante anos foi unha zona oculta
da cidade que cobrou relevancia coa construción da terceira rolda. Este barrio, presente no imaxinario da maioría dos coruñeses, foi o lugar de acollida de expulsados doutras partes da cidade. O incremento da conflitividade da zona provocou o desprazamento de parte dos seus residentes a outros asentamentos, radicalizando a situación. Na actualidade apenas está composto por un pequeno número de infravivendas. No conxunto dos tres barrios, a nova infraestrutura viaria vai supor a transformación completa da zona. Parte dos excesos edificatorios xa son hoxe visibles cara á Avenida de Finisterre. Unha vez máis, seria óptimo poder planificar cun maior rigor estes crecementos urbanos, creando áreas de transición que preserven os valores dos residentes e que, sobre todo, establezan espazos de encontro entre novos e vellos ocupantes.
0 anos
0
Cances - Penamoa
%
202
12.2%
|U| |L|
|L|
|G|
Novas actuacións apoiadas no eixo da Avenida Finisterre
|G|
ns
rcepció
a de pe
Esquem
|U|
Camiño principal espazo de encontro
|N|
|N| |I| |N| |P|
blico
azo pú
s no esp
ento Movem
|B|
Esquema de percepcións Proxectos urbanísticos Definidor límite barrio Elemento configurador Espazos oportunidade Máis gusta do barrio
Actividade polarizada no bar e na fonte
|M| |A|
|A|
Movementos no espazo público
Parada bus eq. comercial eq. sanitario eq. ensino eq. deportivo eq. cultural eq. administrativo eq. relixioso eq. benestar social eq. asistencial
Fonte
|B| |1| |2| |3| |4| |5| |6| |7| |8| |9|
Bar
Polos de actividade Núcleo de actividade Actividade temporal Lugares de compra Esp. actividades/cultural
Polos
vidade
de acti
3ªRolda-Penamoa
|N| Nodos confluencia |P| Espazo público | I | Influencia servizos no e.p.
|A| |T| |M| |X|
|T||3|
|A|
CEIP A Silva
|U| |L| |E| |O| |G|
150m
203
A cidade dos barrios
25
0
Estratexias de densidade dicir que a metade dos barrios da Coruña están na franxa que é considerada como alta densidade (2).
Equipamentos 21 0.86 m�/hab
Para traballar co significado da densidade na cidade actual escollemos a agrupación destes barrios nos que, como dicíamos, o Agra do Orzán pola súa elevada poboación, ten un papel protagonista. Este barrio está claramente delimitado na súa banda inferior pola Rolda de Nelle pero na parte alta pode ser considerado ata a Rolda de Outeiro -como foi a resposta en moitas das enquisas- ou ata o barrio planificado do Ventorrillo. Isto supón a inclusión das vivendas de Franco ou Katanga que polas súas características morfolóxicas e sociais podería ser considerado como un barrio independente. O mesmo sucede co barrio de Mariñeiros, se cabe, con máis claridade xa que ademais das diferenzas na edificación, atópase lixeiramente illado pola rolda e a topografía da zona. Para o noso estudo consideramos toda a zona no seu conxunto, obtendo a densidade antes mencionada. Pero no caso de considerar só a parte central do Agra chegaríase a superar a densidade de 1400 hab/ha.
Zonas verdes 8.2 Ha 2.06 m�/hab
0
5
+85
Zapateira
Estratexias de densidade
Compartindo moitas das características da Agra do Orzan, atópase o barrio do Ventorrillo. A súa construción é pouco posterior pero xurde de maneira completamente oposta. Mentres o Agra aproveita a falla de planificación na zona e as contradicións na 204
Densidade 116.63 hab/Ha
+85
Poboación 39.737 hab 16.00% cidade
45
esq inf esq: x=0 y=30
Superficie 340.7 Ha 8.83% cidade
0 anos
Estas catro zonas, nas que é posible identificar nove barrios, posúen unhas notables variacións na súa densidade tanto residencial -na estrutura das viven0.5-1 das- como espacial -na porcentaxe de equipamentos e espazos libres. Sobre todas elas, o barrio da Agra 0do Orzán é o elemento central da zona xa que cunha 0-40 poboación de 29.139 habitantes supón case o 12% dos residentes na cidade. Trátase, segundo diferentes fontes (1), dun dos barrios con maior densidade de todo o Estado, posto que alcanza os 688 hab/ha. Só por ter unha referencia, o barrio con maior densidade de Madrid (Gaztambide, coñecido popularmente como Moncloa) apenas sobrepasa os 494 hab/ha e no caso de Barcelona, o barrio do Raval ten 437 hab/ha. Esta situación no barrio da Agra é extrema pero A Coruña é, en xeral, unha cidade cunha elevada densidade a quinta a nivel estatal, só por detrás de 10 (65 hab/ha, 0 Hospilatet, Barcelona, Badalona e Bilbao). Tendo en 5 0 conta que o limiar de alta densidade de poboación é habitual establecelo a partir das 75 vivendas/hectárea (o que viría significar ao redor de 250 hab/hectárea), a cidade da Coruña excede esta cifra en 14 dos 36 barrios delimitados neste estudo. Incluso tendo en conta que nalgúns casos, en especial nos novos polígonos de As Roseiras, Matogrande e Novo Mesoiro, a densidade é inferior xa que como superficie computan os bordos dos barrios a pesar da súa nula capacidade de actuar como espazos de convivencia. Deste xeito poderiamos
%
8.8%
(1) Busquets, Joan. Plan Xeral de A Coruña. 2009. (2) López de Lucio, Ramón. Construir ciudad en la periferia. 2007.
Nesta agrupación de catro barrios preténdese reflexionar sobre a densidade e a súa influencia na vida dos residentes. Aínda que se trata dun valor numérico, e parte das súas consecuencias son apreciables nas fotografías aéreas, é necesario considerar as seccións das rúas para coñecer as relacións coa altura da edificación. A sensación de opresión e zonas de sombra vai determinar a capacidade do espazo público para ser usado.
Cidade Xardín
Mariñeiros Paseo das Pontes Agra do Orzán
Penamoa Ventorrillo
A Silva Cances
Estratexias de densidade 1/12.500 barrio
límite de barrio seccións xerais
205
A cidade dos barrios
Lugares onde pasa máis tempo lecer mercar traballo máxima distancia camiñando destino 1km
normativa para aumentar a densidade, o Ventorrillo é un polígono predeseñado cunha elevada densidade (386 hab/ha) pero unha axeitada distribución dos espazos verdes. Aínda así, a difícil topografía da zona e a baixa calidade da maioría das edificacións fai complicado apreciar a calidade do seu conxunto. Cara as aforas da cidade atópanse os núcleos rurais de Cances e A Silva. Loxicamente, a densidade demográfica nesta zona é moi baixa, tanto polo tipo de edificación –unifamiliar- como pola grande extensión non edificada existente na zona, pero isto non repercute no grao de convivencia. A concentración dos espazos de relación e o tipo de vida da zona fan que a baixa densidade non sexa un problema. Pola contra, doutro lado do Agra do Orzán, atópanse a Cidade Xardín e o Paseo das Pontes como exemplos da situación oposta. O primeiro é resultado dunha proposta residencial nos anos vinte con vivendas unifamiliares, e o segundo unha operación urbanística recente con bloques de vivenda e un gran espazo verde central. Neste caso, a pesar de que a densidade é moito maior que nos núcleos rurais antes mencionados –ao redor de 130 hab/ha-, nótase a falta de masa social para o desenvolvemento de actividades colectivas. No fin, como mencionaba Hernández Pezzi (3), o obxectivo é conseguir unha densificación axeitada na procura da calidade de vida sen que iso supoña Estratexias de densidade
a existencia dun determinado número ou indicador “definitivo” sobre a densidade conveniente para a vida nas cidades. Os usos do espazo A Agra do Orzán é o barrio de maior concentración da cidade, multiplicando por dez a densidade media do concello. O barrio nace na década dos 60, contemplado xa no plan de 1948, e suxeitando a ordenación ás 206
(3) Hernández Pezzi, Carlos. Edición dixital de El Pais. 09.01.2008.
1 km
0 km
207
A cidade dos barrios
or
Pontes
a
Cidade Xardín
nd
Paseo das Pontes
San Francisco
Ro
ah
Rua Paseo
de
ll bdu
arida
ta
es Ria z
ari
ort
dep
Ma rg
Be len
St a
Pa zo
dio m
ode lo
Esta
lM Hos pita
de
Luns-Domingo noite
M at er n
id a
ei A
Marg
seo
barrio -
aR
s te
on
Ru
sP
da Pa
or
unic ipal
Riaz
eo
as Santa
ar
de
Fog
cida
Compañia de María
e pol
Parque Paseo Pontes
tró
P .S.
I.E
Me
barr io
cid a
de
ns esió rof P s rro va Soco .No C.E anataorio S Siervas de Maria
naga
Aspro
Luns-Venres mañás
aliñacións. A chegada de traballadores, maiormente da bisbarra, vai enchendo o barrio e aumentando o número de alturas e vivendas.
Puntual Temporal Permanente Lecer Docente Sanitario Relixioso Deportivo/ aparcadoiro
Estratexias de densidade
Esta concentración ou masificación de habitantes nunha área tan acoutada é a que define o barrio. No polo positivo, a continua xeración de encontros, comunicación e intercambios potencia a vida do barrio. É unha zona autosuficiente, chea de comercios, agrupacións e bares de barrio. No polo negativo, os lugares de encontro teñen na súa maioría unha calidade non apta. A meirande superficie da zona, o 56,4% está ocupada pola edificación, o cal deixa o resto para o fluxo motorizado e peonil, e o tráfico é o principal desagrado para o 22% dos veciños enquisados. Todas as rúas, agás a Barcelona, teñen a mesma permisividade co tráfico, e son usadas tanto por veciños como por visitantes, e iso unido ao feito de que a maioría das mazás carecen de garaxe, provoca unha loita diaria polo estacionamento. A peonalización da rúa Barcelona foi un revulsivo para o comercio e a actividade social no barrio. O Concello prevé continuar dentro do proxecto Urbana-C a peonalización do contorno do mercado das Conchiñas até chegar a 5000 metros cadrados no barrio de novas zonas libres de tráfico rodado. Esta 208
Luns-Venres tardes
fin de semana
fin de semana evento deportivo
Usos continuo
Uso do barrio polos veciños: Pasa máis tempo no barrio Merca no barrio Traballa no barrio O que menos lle gusta do barrio equipamentos e servizos
14.8 hab/Ha
Usos dia Usos noite Usos continuo
tranquilidade relacións
uniformidade continuidade
descanso, equipamentos sanitarios
circunstancia será clave para resolver a situación anteriormente mencionada e revitalizar unha zona que, a pesar do contorno no que se desenvolve, conta cunha importante actividade comercial e social. É o que algúns autores definen como “a cidade reconquistada” (4). En todo caso a ocupación dos espazos públicos non é unha situación permanente. Na zona da Cidade Xardín e o Paseo das Pontes danse significativas alternacias no uso destes espazos. O tempo, os cambios que se dan nos distintos momentos do día ou da semán, son capaces de xerar moitas cidades nunha soa. No caso antes mencionado, os partidos de futbol incrementan dun xeito drastico os movementos e os ruidos nunha zona habitualmente calma.
262 hab/Ha
encontros calidade
movementos alternancia usos ocio, negocios barrio
rúas permanecen á sombra todo o tempo, situación que se agrava na estación invernal. Outro parámetro a considerar é o uso da rúa na que o usuario se atopa en condicións críticas, tolerantes ou de confort en termos de sensación térmica. Para un estudio da rúa Barcelona, adóptase unha division dos 12 metros de ancho de rúa en tres faixas, dúas beirarrúas e unha zona central cun arboredo pequeno. A altura media da edificacion é de 6 andares e 19 metros, e ten unha orientación noroeste-surleste. Os peóns realizan unha actividade de lixeiro movemento,
Densidades ambientais
(4) Gehl, Jan e Gemzøe, Lars. Nuevos espacios urbanos. Ed. Gustavo Gili, 2002.
Voltando á situación do Agra do Orzán, o 70% do espazo destinado ao peón (4,52 Ha) son beirarrúas lindantes con vías de circulación. A sensación de amplitude queda esmagada pola altura dos edificios, que limita a chegada de luz natural. Apenas existen dous puntos do espazo público que non reciben sombra ao longo do día, nas Conchiñas e nun baleiro da Rolda de Outeiro. Pola contra, un gran número de 209
A cidade dos barrios
ie rfic
pe
Su
de
es
.4
Ha
Estudo espazos en sol
42
.87
3 a2
d
ica
dif
e rea
o tud
Esquerda: Maqueta do barrio e gráfico comparación uso do solo
Á
a 5H
as dad
a 5H
.9
11
s ro
a 2H 4.5Ha s Áre rúa 6 Ha rar il 0.80.55 i e a b eon es Árerea pparqu Á rea Á
Estratexias de densidade
% .14 28
56
.24
%
ía av
Páxina dereita: Evolución do sol de 9 a 19 horas Rolda de Outeiro Rúa Barcelona Gráficos de horas de confort
a temperatura media é de 15º e os ventos dominantes oeste-noroeste (3m/s), este-norleste (5m/s) e sur sureste (5m/s).
Esquerda: Soleamento 10 a 18 horas
A saúde das persoas está tamén determinada polo contorno no que viven (5), e polo tanto un urbanismo sostible ten que ter en conta factores como son, entre moitos outros, a calidade do aire exterior e interior, os materiais, a luz natural e o ruído. O historiador Anthony Vidler, no seu libro “Warped Space” (6) vai aínda máis aló e fala das psicopatoloxías relacionadas coa arquitectura, entendendo arquitectura desde o punto de vista espacial, chegando a falar de alienación psicolóxica pola ansiedade que poden chegar a xerar certo tipo de espazos arquitectónicos ou urbanísticos.
Sol durante 8 horas
Partindo destas situacións, algúns autores (7) propoñen unha ordenanza baseada en criterios medioambientais no eido urbanístico, establecendo unha serie de puntos de relación entre o urbanismo e o medio ambiente en canto a ocos, materiais, soleamento, configuración das rúas, etc, para acadar un urbanismo sostible. Deste xeito, tratan de establecer unhas condicións óptimas tendo en conta as consideracións especificas do lugar co seu contorno circundante e reflectíndoas nos plans urbanísticos. Trátase, en definitiva, de aportar solucións do século XXI a problemas do século XX. Na
(5) Consideracións incluidas en Un Vitruvio ecológico. Principios y práctica del proyecto arquitectónico sostenible. Consello Superior de Colexios de Arquitectos de España, Ed. Gustavo Gili, 2007
210
Espazo público con sol durante 8 horas Espazo público con sol nalgún instante Sol nalgún instante Espazo público en sombra permanente
(6) Vidler, Anthony. Warped Space. Art, Architecture And Anxiety In Modern Culture. The MIT Press, 2001. (7) Higueras, Ester. Urbanismo Bioclimático. Ed. Gustavo Gili. 2006.
211
Rúa Pascual Veiga
Beirarrúa leste
Tráfico
04 h 03 h 02 h 01 h 00 h 23 h 22 h 21 h 20 h 19 h 18 h 17 h 16 h 15 h 14 h 13 h 12 h 11 h 10 h 09 h 08 h 07 h 06 h 05 h
Beirarrúa oeste
Crítico calor Tolera calor Confort Tolera frío Crítico frío
Beirarrúa leste
Nun contexto de pesimismo e crise económica como o actual, onde a práctica totalidade dos titulares de prensa son acaparados polas cifras macroeconómicas e por todo o que atinxe ás grandes empresas, apenas hai espazo para valorar xustamente aos emprendedores que apostan e pelexan por sacar adiante o seu propio negocio, canto máis se se trata de persoas estranxeiras, raras veces identificadas como xeradoras de emprego e de actividade económica. Así pois, dentro da complexidade económica e social, hai pequenas
21 maio 2010
Centro rúa
Multiplicidade de oportunidades
Até o ano 2000, esta pluralidade só se percibía na existencia dalgúns restaurantes chineses. No cambio de século, coa chegada de novos continxentes de diferentes nacionalidades (senegaleses, colombianos, etc) así como a través da consolidación dos proxectos Beirarrúa oeste
Nesta área, as zonas menos amigables para o peón son aquelas que contan cunha maior densidade de tráfico rodado, como é o caso da Rolda de Outeiro. Aparte do ruído que este xera, a escala tamén ten moita influencia no malestar que provoca este tipo de rúas. Este é un factor decisivo na sensación que transmite unha certa paisaxe urbana; polo xeral a xente valora máis aqueles que teñen unha escala humana, por exemplo, os cascos históricos.
realidades -a miúdo ignoradas-, que merecen ser avaliadas e ponderadas na súa xusta medida. No caso concreto de Galicia, na Coruña dun tempo a esta parte, e con certo retraso respecto doutras zonas, non resulta de todo estraño atopar nas rúas e barrios novos locais rexentados por cidadáns doutras nacionalidades.
Rúa Barcelona
actualidade moitos plans, incluído o novo planeamento da Coruña, incorporan estas consideracións, aínda que no proceso de desenvolvemento dos mesmos acaban por ter un papel anecdótico.
A cidade dos barrios
CHINESES
principalmente hostalaría desde ano 2000
retorno de emigrantes en Sudamérica
retorno de emigrantes en Europa
Agra do Orzán Antigas nacionalidades:
ARXENTINOS, MARROQUINOS...
ASENTAMENTO ÉTNICO NO AGRA DO ORZÁN
Novas nacionalidades:
A UÑ A COR
SENEGALESES, COLOMBIANOS...
fluxos rurais galegos
(Provincias de Coruña e Lugo)
ELECCIÓN DO LUGAR, MOTIVOS: - Valor do solo: baixo valor para vivendas e locais - Localización: próximo a importantes arterias de comunicación - Sociais: proximidade con familias ou culturas similares
NEGOCIO TIPO - Establecemento: local pequeno - Investimento económico: baixo - Tipo negocio: bazar, locutorio, alimentación... - Clientela: alta porcentaxe de estranxeiros.
persoais doutros colectivos que levaban máis tempo entre nós (arxentinos ou marroquinos, por exemplo), inzou a proliferación de novos tipos e formas de actividades empresariais até o de agora pouco frecuentes no noso territorio, como carnicerías orientadas ao consumidor musulmán ou perruquerías e discotecas dirixidas ao colectivo latino, se ben a meirande parte das veces tanto os servizos como os produtos que se ofertan teñen tamén como destinatario final a clientela autóctona. Este proceso, en fermento en moitos barrios da cidade, é especialmente visible nas áreas de maior densidade, onde as oportunidades e a pluralidade crecen exponencialmente. Estratexias de densidade
antigos movementos migratorios actuais movementos migratorios
A presenza deste empresariado étnico axuda a revitalizar zonas degradadas nas que había tempo tiñan desaparecido boa parte dos negocios tradicionais, xa non só abrindo novos negocios, senón tamén tomando o relevo e mantendo abertos pequenos comercios de barrio que, debido a idade avanzada dos propietarios, terían pechado sen máis con poucas opcións de relevo familiar. Por outra banda, a falta de calidade ambiental fai que os prezos dos alugueres sexan máis baixos que os doutras zonas da cidade, facilitando na Agra a apertura de novos establecementos deste tipo, que sería inviable noutras partes da cidade. Esta onda de actividade e heteroxeneidade propicia novas 212
negocio étnico
n e g o c i o é t n i c o
oportunidades de negocio, e tamén descoñecidos espazos de relación.
(8) Sennet, Richard. Carne y piedra. Alianza Editorial, 1997.
Richard Sennet sostén (8) que os espazos urbanos cobran forma en boa medida a partir da maneira en que as persoas experimentan o seu corpo, especialmente aquelas que viven nunha sociedade multicultural, preguntándose se existe algunha posibilidade de que nun ambiente urbano multicultural poida romperse esa individualidade e as diferenzas raciais, étnicas e sexuais poidan converterse en puntos de contacto en lugar de motivos de rexeitamento. 213
A dimensión do público Nos distintos apartados do libro a idea do espazo público é sempre o eixo argumental. As consideracións sobre o que é publico ou non variaron ao longo dos anos e non hai un consenso que permita acoutar a dimensión do público. Esa ausencia de consenso pode ser a que verdadeiramente sirva para aclararnos que o público non é algo que poida imporse e unicamente podemos referirnos a propiedade do solo para ter unha descripción obxectiva. Con todo, a propiedade xa non é o único parámetro válido e comezan a aparecer espazos colectivos, de multipropiedade, okupados, cedidos, mutados... A cidade dos barrios
El espacio libre del Ventorrillo es un espacio público planificado, dentro de las directrices propias de la proyección de un polígono residencial, acompañando los espacios públicos de equipamientos para el barrio.
TEMPO NO ESPAZO PÚBLICO VENTORRILLO [1h 34min] 27% -1 hora 5% +4 horas
Proporciona una gran diversidad de espacios públicos: áreas verdes, de juegos, de deportes, de estancia... generando relaciones sociales entre los ciudadanos, tanto del propio barrio como de los más cercanos. Al tratarse de un polígono, los espacios destinados a circulaciones son también controlados, dandole menos importancia al coche que al peatón.
23% 2-3 horas 45% 1-2 horas
Zona infantil no Ventorrillo actividade de relación (espazo asociado a equipamento público)
actividade deportiva
lugar de paso
lugar de encontro (estanza, encontro, relación)
lugar de encontro
actividade deportiva
actividades para nenos
Federico Soriano (9) fai unha descrición por pares publico/privado que pode ser reveladora: O espazo público é móbil e o espazo privado é estático. O espazo público é disperso, o privado concentrado. O espazo público está baleiro: é a imaxinación. O espazo privado está cheo: son os obxectos e a memoria. O espazo público é indeterminado. O espazo privado é funcional. O espazo público é información. O espazo privado é opinión. O espazo público é o soporte. O espazo privado é a mensaxe. O espazo público está en equilibrio inestable. O privado é por necesidade estable. Estratexias de densidade
En calquera caso, convén insistir na idea da ausencia dunha definición concreta do espazo público, aínda que case todos compartamos algunhas ideas base. Entre elas convén sinalar a definición do espazo público como os baleiros da cidade construída. Como quedou dito, a propiedade pública pode ser un indicador válido e, nese caso, deberiamos considerar espazo público a maioría dos equipamentos da cidade. O cambio de escala que se está a producir nas nosas cidades e o crecente cambio nos modos de vida trouxeron consigo que os espazos públicos, tradicionalmente exteriores, perdan protagonismo en favor de solucións pechadas e semiprivadas, como é o caso dos centros comerciais. 214
(9) Soriano, Federico. 100 Hiperminimos: Escritos de Arquitectura. Ed. Lampreave. 2009.
El espacio libre de Cances y Silva se trata en su mayoría de un espacio privado.
TEMPO NO ESPAZO PÚBLICO CANCES-SILVA [2h 08min] 5% -1 hora 23% +4 horas
Su estrutura rural de viviendas unifamiliares con grandes patios y zona de huertas hace que el espacio público sea mínimo y poco planificado, sin apenas aceras ni zonas de estancia, ya sean al aire libre o equipamientos. Así la ciudad va creciendo absorbiendo esta pequeña área de huertas, que apenas tiene una estrutura viaria definida, ni para el ciudadano ni para el coche.
17% 2-3 horas 55% 1-2 horas Zona de estancia en Lugar Silva de Arriba
lugar de relación (o bar)
lugar de paso e encontro (camiño á fonte - espazo de relación)
espazo de relación (parque público)
lugar de encontro (a fonte)
215
A cidade dos barrios
El espacio libre público dedicado al peatón en el Agra, es prácticamente nulo, siendo mayor el espacio libre privado comunitario.
TEMPO NO ESPAZO PÚBLICO AGRA DO ORZÁN [2h 08min] 13% -1 hora 21% +4 horas
Al tratarse de un área con una alta densidad, el espacio público está destinado en su mayor parte para tráfico rodado y aparcamiento, dejando únicamente como espacio de relación para el ciudadano la calle Barcelona y la Plaza de las Conchiñas.
Praza das Conchiñas en Agra do Orzán
30% 2-3 horas 36% 1-2 horas
lugar de encontro (estanza, encontro, relación
lugar de paso-actividade comercial
No caso da nosa investigación, entendemos como espazo público aquilo que é de acceso permanente, non controlado e exento de pago, aínda que, cada vez máis, estas condicións tampouco é posible atopalas sempre no público. Por iso traballamos cos baleiros, co non construído e accesible para definir os tempos e as dimensións do público. Cada un destes barrios -Agra, Ventorrillo e Cances- definen os seus espazos convivenciais nas zonas non edificadas e con múltiples dimensións, desde o insuficiente ao excesivo. Esta lenta reconquista do espazo público, que se está a dar en moitas cidades nos espazos centrais das cidades, non soe aplicarse no resto de barrios e menos cando a densidade é tan alta. é todavía máis Estratexias de densidade
complicada se a densidade é tan alta coma a do barrio que nos ocupa. Por unha banda, está a invasión do tráfico rodado, que se ve acentuada polo proceso de rexeneración económica do que falabamos antes, e por outra, está o problema dun viario inadecuado para a absorción polas rúas interiores da enorme cantidade de tráfico que se xera nun barrio tan denso. Todo isto fai que ese proceso sexa delicado polos efectos que puidera ter o dificultar a utilización do automóbil nun lugar tan masificado. Como xa se ten dito, estes son espazos nos que convén ter a delicadeza dun cirurxián e transformar a situación mediante pequenas intervencións, xa sexan peonalizacións, corredores verdes, aproveitamento dos patios interiores ou calquera outra intervención de pequena escala. 216