Ondersteun kwetsbare bewoners

Stop met goedbedoelde adviezen, start met ondersteunen

Door de stijgende energieprijzen komen veel mensen in de problemen. Vooral kwetsbare huishoudens worden hard geraakt. Volgens het CPB kan maar liefst 84% van deze huishoudens te maken krijgen met betalingsproblemen. Het kabinet trekt € 300 miljoen uit om energiearmoede aan te pakken. Gemeentes kunnen hierdoor bijvoorbeeld energiebesparende producten uitdelen of energieadvies geven. Maar hoe effectief zijn deze maatregelen? Volgens onderzoekers van de Hogeschool van Amsterdam moeten gemeentes stoppen met vrijblijvend adviseren en starten met het bieden van praktische hulp.

Begin dit jaar hadden naar schatting 630.000 huishoudens te maken met energiearmoede.

Wanneer iemand na het betalen van de vaste lasten niet genoeg geld meer heeft om de energierekening te betalen of als iemand meer dan 10% van het besteedbare inkomen uitgeeft aan de energierekening spreken we van energiearmoede. Begin dit jaar hadden naar schatting 630.000 huishoudens te maken met energiearmoede. Sindsdien zijn de energieprijzen alleen maar verder gestegen. Hogeschool van Amsterdam onderzocht hoe mensen in een financieel kwetsbare positie kunnen worden ondersteund om energiezuiniger te leven.

“Pak energieonzuinige huurwoningen aan en help huurders met klein onderhoud”

Moeite om energie te besparen

Bij een hoge rekening is het voor de hand liggend om zuinig om te gaan met energie. We weten over het algemeen best dat we energie kunnen besparen door efficiënter gebruik te maken van energie en door simpelweg minder te verbruiken. Er kan vooral bespaard worden door de woning te isoleren, het naar beneden bijstellen van het stookgedrag, minder en korter warm douchen, en het vervangen van verouderde apparatuur door energiezuinige versies. Veel huishoudens die kampen met energiearmoede zouden veel baat hebben bij deze maatregelen, maar hebben helaas veel moeite om ze uit te voeren. Vanuit de psychologie is deze moeite goed te verklaren.

Psychologische consequenties van schaarste

Mensen met energiearmoede hebben door een gebrek aan geld een beleving van permanente schaarste met verschillende psychologische consequenties tot gevolg. • Beperkte mentale ruimte. Zo legt schaarste bijvoorbeeld onmiddellijk beslag op de mentale ruimte van mensen. Het dwingt ze om steeds afwegingen te maken; ‘wat kan ik nog betalen? Welke rekening moet eerst? Wat kan wachten?’. Er is weinig ruimte voor fouten omdat een financiële buffer ontbreekt om verkeerde beslissingen op te vangen. • Korte termijn focus. Door een gebrek aan geld hebben mensen dikwijls te maken met een opeenstapeling van problematiek waardoor hun hoofd overloopt: die brief van een deurwaarder, de lege koelkast, het schoolreisje van de kinderen. Dit zijn zaken die allemaal in het hier en nu aandacht vragen, waardoor voor het nemen van energiebesparende maatregelen die een positief effect hebben in de toekomst amper nog ruimte is. • Weinig vertrouwen. Daarnaast wonen de meeste mensen die te maken hebben met energiearmoede in een sociale huurwoning.

Zij zijn daardoor afhankelijk van een andere partij voor het verduurzamen van hun huis. Door hun afhankelijkheidspositie en door slechte ervaringen hebben ze vaak weinig vertrouwen in instanties (zoals woningcorporatie, energieleverancier, gemeente). Wantrouwen kan het aannemen van adviezen of hulp hij het verduurzamen van woningen in de weg zitten.

“Mensen nemen eerder iets aan van mensen die ze goed kennen en vertrouwen”

Bestaande initiatieven

Kijkend naar de psychologische consequenties van schaarste is het heel verklaarbaar dat mensen die te maken hebben met energiearmoede niet goed in staat zijn energiezuinige maatregelen te implementeren. Goedbedoelde adviezen, besparende producten of fi nanciële prikkels zijn daarom vaak onvoldoende om mensen aan te zetten tot energiebesparend gedrag. Helaas – zo laat onderzoek van de Hogeschool van Amsterdam zien – is dat wel waar in de praktijk vaak op wordt ingezet. Zo worden vouchers voor energiezuinige producten uitgedeeld of worden besparingsboxen gevuld met energiezuinige producten – soms in combinatie met een workshop energiebesparing. Ook bieden veel gemeentes de optie van een energiecoach aan, die op bezoek kan komen om besparingstips te geven toegespitst op de specifi eke woonsituatie, soms in combinatie met een besparingsbox. Hoewel dit in de basis mooie initiatieven zijn, blijken ze van weinig nut voor mensen met energiearmoede. Ze zijn blij met gratis producten, maar de doos blijft vaak onaangeroerd in huis staan.

Eén van de grootste bespaarmogelijkheden is het aanpassen van het stookgedrag.

Wat werkt wel?

Gegeven de specifi eke problemen waar mensen met energiearmoede tegenaan lopen is een gerichte aanpak nodig. Op basis van hun onderzoek hebben onderzoekers van de Hogeschool van Amsterdam een viertal aanbevelingen opgesteld die de kans op een geslaagde aanpak vergroten.

1. Ontzorg

In de eerste plaats is het van belang dat mensen met energiearmoede worden ontzorgd. Dat houdt in, meer doen dan alleen adviseren.

Creëer fi nanciële ruimte en biedt praktische hulp aan. Deel als gemeente niet alleen energiebesparende producten uit, maar installeer ze ook.

2. Geef vertrouwen

Mensen nemen eerder iets aan van mensen die ze goed kennen en vertrouwen. Maak daarom echt contact, wees betrouwbaar en

transparant, en werk samen met het bekende informele sociale netwerk in de wijk. Een goede relatie is cruciaal, investeer daarin.

3. Betrek het hele huishouden

Diegene die de energierekening betaalt wíl meestal zelf wel besparen, maar vaak houdt niet iedereen in zijn of haar sociale omgeving hier rekening mee. Hierdoor ervaren de mensen verantwoordelijk voor de rekening een gebrek aan steun. Maak het daarom ook voor andere leden van het huishouden aantrekkelijk om mee te doen.

4. Faciliteer

Pak energieonzuinige huurwoningen aan en help huurders met klein onderhoud. Zorg dat isolerende maatregelen budgetneutraal zijn voor huurders. Geef de gelegenheid om energieslurpend witgoed in te ruilen voor een energiezuinige variant of maak energiezuinige apparaten toegankelijk door deze met een rentevrije lening aan te bieden.

“Natuurlijk zijn ze blij met gratis producten, maar de doos blijft vaak onaangeroerd in huis staan

Een goed voorbeeld van een initiatief waarin deze aanbevelingen mooi samenkomen is de FIXbrigade van Jungle in Amsterdam Oost. De FIXbrigade komt bij bewoners thuis om energiebesparende maatregelen uit te voeren, zoals het aanbrengen van tochtstrips en radiatorfolie en het waterzijdig inregelen van de CV. Dit is gratis voor mensen met een laag inkomen (anderen betalen een kleine vergoeding). Dit ontzorgt, faciliteert en geeft vertrouwen.

Deze aanbevelingen zijn weliswaar gericht op het stimuleren en faciliteren van energiezuinig gedrag van mensen met een laag inkomen, maar geen aanbevelingen áán mensen met een laag inkomen. De aanbevelingen zijn bedoeld voor partijen die het netwerk en de middelen hebben om een situatie te creëren waarbinnen bezuinigen op energie realistisch is. Dit kan alleen door recht te doen aan de complexe realiteit waarin mensen met energiearmoede leven. Om voor deze groep echt iets te kunnen betekenen is samenwerking en afstemming tussen alle partijen nodig: gemeente, woningcoöperaties, energieleveranciers, sociaal werkers, zorgspecialisten, schuldhulpprofessionals, buurthuizen en burgerinitiatieven. Kortom, willen we mensen levend in energiearmoede daadwerkelijk ondersteunen, zullen we met elkaar de daad bij het woord moeten voegen.

Lees het volledige rapport energiezuinig gedrag Hogeschool van Amsterdam