Rewas chap

‫ﺑﻪرهو ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎﯾﻪﮐﯽ‬

‫ﺑ‪ ‬زهﺑﺮوزهﻧﮓ‬ ‫ڕ‪‬ﻮاس ﺋﻪﺣﻤﻪد‬

‫‪١‬‬

‫ﯾﻪﮐ‪‬ﺘﯽ ﺋﺎﻓﺮهﺗﺎﻧﯽ ﮐﻮردﺳﺘﺎن‬ ‫ﻣﻪﮐﺘﻪﺑﯽ ﺳﮑﺮﺗﺎرﯾﻪت‬ ‫ﻟﻪ ﺑ‪‬وﮐﺮاوهﮐﺎﻧﯽ ﺑﻪﺷﯽ رۆﺷﻨﺒﯿﺮی و راﮔﻪﯾﺎﻧﺪن‬ ‫زﻧﺠﯿﺮه)‪(٧‬‬

‫ﻧﺎوی ﮐﺘ‪‬ﺐ‪ :‬ﺑﻪرهو ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎﯾﻪﮐﯽ ﺑ‪ ‬زهﺑﺮ و زهﻧﮓ‬ ‫ﻧﻮوﺳﻪر‪ :‬ر‪‬ﻮاس ﺋﻪﺣﻤﻪد‬ ‫هﻪ‪‬ﻪﭼﻦ‪ :‬ﻧﻪﺳﺮﯾﻦ ﺣﻪﺳﻪن‬ ‫رووﺑﻪرگ‪ :‬ﺣﻪﻣﯿﺪه ﯾﻮﺳﻔﯽ‬ ‫ژﻣﺎرهی ﺳﭙﺎردن‪ (٢٧٧) :‬ﺳﺎ‪‬ﯽ)‪(٢٠٠٩‬‬ ‫ﺗﯿﺮاژ‪١٠٠٠ :‬‬ ‫ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ‪ :‬ﻣﻨﺎره‬

‫ﻣﺎﻓﯽ ﻟﻪ ﭼﺎﭘﺪاﻧﯽ ﺑﯚ ﯾﻪﮐ‪‬ﺘﯽ ﺋﺎﻓﺮهﺗﺎﻧﯽ ﮐﻮردﺳﺘﺎن ﭘﺎر‪‬ﺰراوه‬

‫‪٢‬‬

‫ﭘ‪‬ﺳﺖ‬ ‫* هﻪﻧﮕﺎوی ﺑﻪرهو ﺳﻪرهﺗﺎ‬ ‫* ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ ﺋﯿﻔﻠﯿﺞ دهﮐﺎت‬ ‫* ﺟﯚرهﮐﺎﻧﯽ زهﺑﺮ وزهﻧﮓ‬ ‫* ﻗﯚﻧﺎﻏﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‬ ‫* ﻣ‪‬ﮋوو‪...‬ﺳﻮ‪‬ﺪ‪...‬ﺋﻪزﻣﻮون‬ ‫* ﺑﯚ ﭘﯿﺎو ﭘﻪﻧﺎ دهﺑﺎﺗﻪ ﺑﻪر ﺑﻪ ﮐﺎر ه‪‬ﻨﺎﻧﯽ‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‬ ‫* ژن ﻟ‪‬ﺪان و ﺋﺎزارداﻧﯽ ﻗﻪﺑﻮو‪‬ﻪ؟‬ ‫* ﻣﻨﺪاڵ و ﺗﻮﻧﺪ و ﺗﯿﮋی ﻟﻪ ﺧ‪‬ﺰاﻧﺪا‬ ‫* ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎﯾﻪﮐﯽ ﺑ‪ ‬زهﺑﺮوزهﻧﮓ‬ ‫* ﺳﻪرﭼﺎوهﮐﺎن‬

‫‪٣‬‬

‫‪٥‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪١٧‬‬ ‫‪٢٣‬‬ ‫‪٢٨‬‬ ‫‪٣٦‬‬ ‫‪٤٨‬‬ ‫‪٦٠‬‬ ‫‪٧٦‬‬ ‫‪٩٤‬‬

Ù¤

‫هﻪﻧﮕﺎوێ ﺑﻪرهو ﺳﻪرهﺗﺎ‬ ‫ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋی دهرهﻪق ﺑﻪ ژن ﻟﻪ ﺧ‪‬ﺰان و‬ ‫آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎدا دﯾﺎردهﯾﻪآﯽ ﺗﺎزه ﻧﯿﯿﻪ‪ ،‬ﻟﻪ هﻪر آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ و‬ ‫ﻗﯚﻧﺎﻏ‪‬ﻜﺪا ﻓﯚرم و هﯚآﺎر و ﺑﻨﭽﯿﻨﻪو ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﻤﻪﻧﺪی ﺧﯚی‬ ‫هﻪﯾﻪ‪ .‬ﻟﻪو ﺳﻪردهﻣﻪی ﭘﯿﺎو دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﮔﺮﺗﻪ دهﺳﺖ و‬ ‫ﺳﯿﺴﺘﻪﻣﯽ ﺑﺎوآﺴﺎﻻری ﻟﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﺪا ﭼﻪﺳﭙﺎ‪ ،‬ﭘﯿﺎو‬ ‫ﻟﻪدهرهوهی ﻣﺎ‪‬ﺪا آﺎری دهآﺮد و ژﻧﯿﺶ ﺧﺰاﯾﻪ ﭼﻮارﭼ‪‬ﻮهی‬ ‫ﻣﺎ‪‬ﻪوه‪ ،‬ژن ﺑﻮو ﺑﻪ ﺑﻪﺷ‪‬ﻚ ﻟﻪ ﺳﺎﻣﺎن و ﻣﻮ‪‬ﻜﯽ ﭘﯿﺎو‪ .‬ﭘﯿﺎو‬ ‫هﻪﻣﻮو ﻣﺎﻓ‪‬ﻜﯽ ﺑﻪﺳﻪر ژﻧﺪا هﻪﺑﻮو‪ ،‬ﻣﺎﻓﯽ ﻟ‪‬ﺪان‪ ،‬دهرآﺮدن‪،‬‬ ‫دﯾﺎرﯾﻜﺮدﻧﯽ ﭼﺎرهﻧﻮوﺳﯽ‪ ،‬ﻓﺮۆﺷﺘﻨﯽ و آﻮﺷﺘﻨﯽ‪ .‬ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ آﯚﯾﻼﯾﻪﺗﯿﺪا ژن وﻣﻨﺪاڵ و آﯚﯾﻠﻪ ﺑﻪهﻪﻣﺎن‬

‫‪٥‬‬

‫ﭘ‪‬ﻮهر ﻣﺎﻣﻪ‪‬ﻪی ﻟﻪﮔﻪڵ دهﮐﺮا و ﺧﺎوهﻧﻜﺎر ﻣﺎﻓﯽ ﺑ‪‬ﯾﺎرداﻧﯽ‬ ‫ﭼﺎرهﻧﻮوﺳﯿﺎﻧﯽ هﻪﺑﻮو‪.‬‬ ‫هﻪزاران ﺳﺎڵ ﺗ‪‬ﭙﻪڕی ﮐﻪ ﭼﯽ ﺋﻪم ﺗﻮﻧﺪ و ﺗﯿﮋﯾﯿﻪ دهرهﻪق‬ ‫ﺑﻪ ژن ﺑﻪردهواﻣﻪ‪ ،‬ﻟﻪ آﻪﺳﺎﯾﻪﺗﯽ و ﺑﯚﭼﻮوﻧﯽ ﺗﺎآﻪآﺎﻧﺪا‬ ‫ﻓﯚرﻣﯽ ﺧﯚی وهرﮔﺮت‪ ،‬ﻟﻪ ﭘ‪‬ﻜﮫﺎﺗﻪی ﺳﯿﺴﺘﻪﻣﯽ آﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯽ‬ ‫ـ ﺋﺎﺑﻮوری ـ ﺳﯿﺎﺳﯿﺪا ڕهﻧﮕﯽ داﯾﻪوه‪ .‬ﺑﻪردهوام هﻪﻣﻮو ﯾﺎﺳﺎ‬ ‫و داب و ﻧﻪرﯾﺖ و ﺳﯿﺴﺘﻪﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ دﯾﻔﺎﻋﯽ ﻟﻪو‬ ‫ﻧﺎﯾﻪآﺴﺎﻧﯿﻪ دهآﺮد‪ ،‬ﺑ‪‬ﺸﮏ ﺋﻪﻣﻪش ﮔﻪرهﻧﺘﯽ ﻣﺎﻧﻪوهی‬ ‫ﺳﯿﺴﺘﻪﻣﯽ ﺑﺎوآﺴﺎﻻرﯾﯿﻪ‪ .‬ڕاﺳﺘﻪ ﭘ‪‬ﮕﻪی ژن ﻟﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎدا‬ ‫ﺑﻪردهوام دهﮔﯚڕێ و ﺋﻪو ﯾﻪآﺴﺎﻧﯿﻪی آﻪ ﺑﺎﺳﯽ دهآﻪﯾﻦ‬ ‫ﻧﺎوهڕۆآﯽ ﻧﻮێ و ڕههﻪﻧﺪی ﻣﯚزاﯾﻜﯽ ﻟﻪﺧﯚی دهﮔﺮێ‪.‬‬ ‫ﯾﻪآﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﺎی ﯾﻪآﺴﺎﻧﯿﻪ ﻟﻪ هﻪﻣﻮو ﺑﻮارهآﺎﻧﯽ ژﯾﺎﻧﺪا‪،‬‬ ‫ﻟﻪواﻧﻪ ﯾﻪآﺴﺎﻧﯽ ﻟﻪ ﻣﺎف وﺋﻪرك‪ ،‬ﯾﻪآﺴﺎﻧﯽ ﻟﻪ آﺎر و‬ ‫دهﺳﻪ‪‬ت‪ .‬ﯾﻪآﺴﺎﻧﯽ ﻟﻪﺑﻪهﺎی ﻣﺮۆﭬﺎﯾﻪﺗﯽ ﺑﻪ هﻪﻣﻮو‬ ‫ﻻﺑﺎ‪‬ﻪآﺎﻧﯿﻪوه‪ .‬دﯾﺎره وهدﯾﮫﺎﺗﻨﯽ ﺋﻪو ﯾﻪآﺴﺎﻧﯿﻪ دهﺑ‪‬ﺘﻪ‬ ‫هﯚآﺎری داڕﻣﺎﻧﺪی ﺋﻪو دهﺳﻪ‪‬ﺗﻪ ﺳﯿﺎﺳﯿﻪی ﻟﻪﺳﻪر‬ ‫ﺑﻨﭽﯿﻨﻪی ﺋﻪو ﻧﺎﯾﻪآﺴﺎﻧﯿﻪ ﺑﻨﯿﺎت ﻧﺮاوه‪ ،‬ﻣﻪﺗﺮﺳﯽ داڕﻣﺎﻧﺪﻧﯽ‬ ‫دهﺳﻪ‪‬ﺗﯿﺶ هﯚآﺎری ﺳﻪرهآﯽ وهﮔﻪڕﺧﺴﺘﻨﯽ ﺋﻪو‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ‪.‬‬

‫‪٦‬‬

‫ﻟ‪‬ﺮهدا ﭘﺮﺳﯿﺎرێ ڕووﺑﻪڕووﻣﺎن دهﺑ‪‬ﺘﻪوه! ﺑﯚ‪...‬؟ ﮐﻪی‪...‬؟‬ ‫ﭼﯚن ﺋﻪم ﻧﺎﯾﻪآﺴﺎﻧﯿﻪ ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان ﺋﻪم دوو ڕهﮔﻪزه ﺟﯿﺎوازه‬ ‫ﺳﻪرﯾﮫﻪ‪‬ﺪاو ﺗﺎ ڕۆژﮔﺎری ﺋﻪﻣ‪‬ۆﺷﻤﺎن هﻪر ﺑﻪردهواﻣﻪ‪.‬‬ ‫ﺗﯿﯚری و ﻟ‪‬ﺘﻮ‪‬ﮋﯾﻨﻪوهی هﻪﻣﻪﭼﻪﺷﻨﻪ هﻪﯾﻪ آﻪ ﻟﻪ ﺗ‪‬واﻧﯿﻨﯽ‬ ‫ڕهوﺗﻪ ﻓﻪﻟﺴﻪﻓﯽ و ﻓﯿﻜﺮﯾﯿﻪ ﺟﯿﺎوازهآﺎن ﺳﻪرﭼﺎوه‬ ‫هﻪ‪‬ﺪهﮔﺮن وهﻪرﯾﻪك ﻟﻪﻣﺎﻧﻪ دهﮔﻪﻧﻪ ﺳﻪرﺋﻪﻧﺠﺎﻣ‪‬ﻚ آﻪ‬ ‫ﺷﯿﺎوی هﻪ‪‬ﻮ‪‬ﺴﺘﻪﯾﻪآﯽ ﺟﯿﺪﯾﯿﻪ ‪.‬‬

‫ﭘ‪‬ﮕﻪی ژن ﻟﻪ ﺑﻮاری آﺎرآﺮدﻧﺪا‬ ‫ﻟﻪو آﺎﺗﻪوهی ژن ﺧﺰاﯾﻪ ﻧﺎو ﭼﻮارﭼ‪‬ﻮهی ﻣﺎڵ و ﺋﻪرآﯽ‬ ‫ﺑﻪڕ‪‬ﻮهﺑﺮدﻧﯽ ﺧ‪‬ﺰان و ﻣﻨﺪا‪‬ﯽ آﻪوﺗﻪ ﺳﻪرﺷﺎن‪ ،‬ﺧﺰﻣﻪﺗﯽ‬ ‫ﺋﺎژهڵ و آﺎری دهﺳﺘﯽ آﻪوﺗﻪ ﺳﻪرﺷﺎن‪ .‬ﺋﻪم آﺎراﻧﻪ هﯿﭽﯽ‬ ‫ﻟﻪ ﺑﺎزاردا ﻧﻪدهﻓﺮۆﺷﺮان‪ ،‬ﺑﻪرهﻪﻣﯽ ﺋﻪو ﮐﺎراﻧﻪی ﮐﻪوﺗﻨﻪ‬ ‫ﺋﻪﺳﺘﯚی ﭘﯿﺎو‪ ،‬ﭘ‪‬ﺪاوﯾﺴﺘﯿﯿﻪآﺎﻧﯽ ﺗﺮی ﻣﺎ‪‬ﯽ ﭘ‪ ‬داﺑﯿﻨﺪهآﺮا‪،‬‬ ‫ﺟﺎ ﻟﻪ ڕ‪‬ﮕﻪی ﮔﯚڕﯾﻨﻪوه ﺑ‪‬ﺖ ﺑﻪ ﺷﺘﯽ ﺗﺮ ﯾﺎن ﺑﻪ ﻓﺮۆﺷﺘﻨﯽ‪.‬‬ ‫ﻟﻪواﻧﻪﯾﻪ ﺋﻪﻣﻪش ﯾﻪﮐ‪‬ﮏ ﺑ‪‬ﺖ ﻟﻪو هﯚﯾﺎﻧﻪی ﮐﻪ ﮐﺎری‬ ‫ﻟﻪﺳﻪر ﮐﻪﻣﯽ ﻣﻮوﭼﻪ و ﻧﺮﺧﯽ آﺎری ژن داﻧﺎﺑ‪‬ﺖ ﻟﻪ‬ ‫ڕۆژﮔﺎری ﺋﻪﻣ‪‬ۆﻣﺎﻧﺪا‪ .‬ﻟﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ ﭘ‪‬ﺸﻜﻪﺗﻮوهآﺎﻧﺪا‪ ،‬ﻟﻪﮔﻪڵ‬ ‫ﺋﻪوهی ژن هﻪﻣﺎن آﺎری ﭘﯿﺎو دهآﺎت ﮐﻪﭼﯽ هﻪﻣﺎن ﻣﻮوﭼﻪ‬ ‫وهرﻧﺎﮔﺮێ ‪.‬‬

‫‪٧‬‬

‫دهرﮔﺎی آﺎر ﻟﻪژن داﺧﺮا‬ ‫ﺋﻪو آﺎراﻧﻪی آﻪﺟﺎران ﺋﻪﻧﺠﺎم دهدران ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ه‪‬ﺰی‬ ‫ﻣﺎﺳﻮﻟﻜﻪو ﺗﻮاﻧﺎﯾﻪآﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ هﻪﺑﻮو‪ ،‬داﯾﮑﺎﯾﻪﺗﯽ و ﺋﻪرﮐﯽ‬ ‫ﺑﻪڕﯾﻮهﺑﺮدﻧﯽ ﺧ‪‬ﺰان و ﺗﻮاﻧﺎی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ژن هﯿﭻ ﺑﻮار‪‬ﮑﯽ‬ ‫ﻟﻪﭘ‪‬ﺶ ژﻧﺪا ﻧﻪه‪‬ﺸﺘﻪوه ﺑﯚ ﺑﻪﺷﺪارﯾﮑﺮدن ﻟﻪ ﭘﺮۆﺳﻪی ﻧﻮ‪‬ﯽ‬ ‫ﮐﺎرﮐﺮدﻧﺪا‪ .‬ﺋﻪﻣﻪ زﯾﺎﺗﺮ ژﻧﺎﻧﯽ ﺧﺰاﻧﺪه ﻧﺎو ﻣﺎڵ و ﯾﺎﺳﺎی ﺑ‪‬‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ژن ﻟﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎدا ﭼﻪﺳﭙﺎ‪ .‬ﻟﻪ ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﯽ ﭘ‪‬ﺸﮑﻪوﺗﻨﯽ‬ ‫ﺗﻪﮐﻨﯿﮏ و ﺋﻪو ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯿﺎﻧﻪی ﺑﻪ ﺑﻮاری آﺎرآﺮدن هﺎت‬ ‫آﺎری وا هﺎﺗﻪ ﺋﺎراوه آﻪ ژﻧﯿﺶ ﺗﻮاﻧﺎی ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﺪاﻧﯽ هﻪﺑ‪،‬‬ ‫ﮔﺮاﻧﯽ ﺑﺎری ﺋﺎﺑﻮوری ﺧ‪‬ﺰان‪ ،‬ژﻧﺎﻧﯿﺎن ﻟﻪ زۆر ﺑﻮاردا‬ ‫ﻧﺎﭼﺎرﮐﺮد ڕوو ﺑﮑﻪﻧﻪ ﻣﻪﯾﺪاﻧﯽ ﮐﺎر‪ .‬ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪﻣﻪﺷﺪا زۆر‬ ‫ﺑﻮاری آﺎر ﻟﻪ ﺑﻪردهم ژﻧﺪا داﺧﺮا‪ .‬ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت هﻪﻧﺪێ ژن‬ ‫ﻧﺎﭼﺎرﺑﻮون ﺟﻠﯽ ﭘﯿﺎو ﺑﭙﯚﺷﻦ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻦ آﺎرﺑﻜﻪن و ﺑﮋ‪‬ﻮی‬ ‫ﺑﯚ ﺧ‪‬ﺰاﻧﻪﮐﺎﻧﯿﺎن داﺑﯿﻦ ﺑﮑﻪن و ﺗﻮاﻧﺎآﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن‬ ‫ﺗﺎﻗﯿﺒﻜﻪﻧﻪوه‪ .‬ﻟﻪم ﭘﺮۆﺳﻪﯾﻪ ژن ﺋﻪوهی ﺑﯚ دهرآﻪوت ‪،‬‬ ‫آﺎرآﺮدن دهﺑ‪‬ﺘﻪ هﯚی ﭘﻪرهﺳﻪﻧﺪن و ﻧﻪﺷﻮﻧﻤﺎآﺮدﻧﯽ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎآﺎﻧﯽ و ﺑﺎوهڕی ﺑﻪ آﻪﺳﺎﯾﻪﺗﯽ ﺧﯚی ﺑﻪه‪‬ﺰﺗﺮ دهﺑ‪ ‬و‬ ‫دهﺗﻮاﻧ‪ ‬ڕۆ‪‬ﯽ آﺎرﯾﮕﻪری ﺧﯚی ﻟﻪ ﮔﯚراﻧﮑﺎرﯾﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﺑﺒﯿﻨ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﺳﻪرهﺗﺎی ﺑﻪرﭘﺎﺑﻮوﻧﯽ ﺷﯚڕﺷﯽ ﺗﻪﮐﻨﻪﻟﯚژﯾﺎ ﺑﻮار‪‬ﮑﯽ‬ ‫ﻓﺮاوان ﻟﻪﺑﻪردهم ژﻧﺎﻧﺪا ﮐﺮاﯾﻪوه‪ ،‬ﻧﻪک ﺗﻪﻧﯿﺎ هﯚﮐﺎری‬ ‫ﺋﺎﺑﻮوری‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﮑﻮ ﭘ‪‬ﺪاوﯾﺴﺘﯽ ه‪‬ﺰی ﮐﺎر ژﻣﺎرهﯾﻪﮐﯽ زۆری‬ ‫ﺋﺎﻓﺮهﺗﯽ ﺧﺰاﻧﺪه ﻣﻪﯾﺪاﻧﯽ ﮐﺎرهوه‪ .‬ه‪‬ﺰی ﮐﺎری ژن ﻟﻪ‬ ‫‪٨‬‬

‫ﭘﺮۆﺳﻪی ﺑﻪردهواﻣﯽ و ﭘ‪‬ﺸﮑﻪوﺗﻨﯽ ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎی ﭘﯿﺸﻪﺳﺎزﯾﺪا‬ ‫ڕاﺳﺘﯿﻪﮐﯽ ﭼﺎوﻟ‪‬ﻨﻪﭘﯚﺷﺮاوه‪ ،‬ﮐﻪﭼﯽ ژن هﻪر ﺑﻪ هﺎوو‪‬ﺗﯽ‬ ‫ﭘﻠﻪ دوو ﻣﺎﯾﻪوه‪ .‬ﺑﻪﻻﻣﺎﻧﻪوه ﺳﻪﯾﺮ ﻧﻪﺑ‪ ‬ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺋﻪو‬ ‫ﭘﻪڕی ﭘ‪‬ﺸﻜﻪوﺗﻨﯽ ﺗﻪآﻨﻪﻟﯚژﯾﺎدا هﻪﻧﺪێ آﺎر هﻪﯾﻪ ﻣﯚرآﯽ‬ ‫ﭘﯿﺎواﻧﻪ ﯾﺎن ژﻧﺎﻧﻪی ﭘ‪‬ﻮهﻧﺮاوه‪ ،‬ﺋﻪﻣﻪش ﺗﻪﻧﯿﺎ ﺑﯚ ﺟﻪﺧﺘﻜﺮدﻧﻪ‬ ‫ﻟﻪو ﻧﺎﯾﻪآﺴﺎﻧﯿﻪی ﻧ‪‬ﻮان هﻪردوو ڕهﮔﻪزهآﻪ‪.‬‬ ‫دﯾﺎره ﺋﻪم ﭘﺮۆﺳﻪ ﻣ‪‬ﮋووﯾﯿﻪ ژﻧﯽ ﺧﺴﺘﻪ ﻧﺎو ﺑﺎزﻧﻪﯾﻪآﯽ‬ ‫داﺧﺮاوهوه و ﺑﻮارهآﺎﻧﯽ ﻟﻪﺑﻪردهم ﮔﻪﺷﻪی ﺗﻮاﻧﺎ و ﺑﻪهﺎ‬ ‫ﻣﺮۆﭬﺎﯾﻪﺗﯿﯿﻪآﺎﻧﯽ ژﻧﺪا ﺗﻪﺳﻚ آﺮدهوه‪ .‬ﺷ‪‬ﻮهی ﻧﻮێ هﺎﺗﻪ‬ ‫ﺋﺎراوه‪ ،‬ﻟﻪﭼﻮارﭼ‪‬ﻮه ﻧﺎﻧﯽ ﮐﺎرو ﺑﺰووﺗﻨﻪوهی ژﻧﺎن و‬ ‫هﻪﻧﮕﺎوهﮐﺎﻧﯿﺎن ﺑﻪرهو ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎﯾﻪﮐﯽ ﯾﻪﮐﺴﺎن و ﺋﺎﺳﻮوده‪.‬‬ ‫ﯾﻪﮐ‪ ‬ﻟﻪو ﺷ‪‬ﻮه ﺗﺎزاﻧﻪ‬ ‫ﭘﻪرهﺳﻪﻧﺪن و ﭘﯿﺎدهﮐﺮدﻧﯽ‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ دهرهﻪق ﺑﻪ ژن ﻟﻪ ﺗﻪواوی دهزﮔﺎﮐﺎﻧﯽ‬ ‫ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎدا‪.‬‬

‫‪٩‬‬

‫ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋی آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ ﺋﯿﻔﻠﯿﺞ دهآﺎت‬ ‫ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋﯾﯿﻪی آﻪ دهرهﻪق ﺑﻪژن ﭘﻪﯾ‪‬هو دهآﺮێ‬ ‫آﺎر‪‬ﻜﯽ ﺗﺮﺳﻨﺎآﯽ آﺮدۆهﺗﻪ ﺳﻪر ﺧ‪‬ﺰان و آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ‪ ،‬ﻣﻪﺣﺎ‪‬ﻪ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺮێ ﭘﺸﺘﮕﻮێ ﺑﺨﺮێ‪ .‬ﻟﻪم ﭼﻪﻧﺪ ﺳﺎ‪‬ﻪی دواﯾﯿﺪا دهو‪‬ﻪت‬ ‫ﻟﻪ ڕ‪‬ﮕﺎی ڕ‪‬ﻜﺨﺮاوه ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺮۆﭬﺎﯾﻪﺗﯿﯿﻪآﺎن ﻧﺎﭼﺎرآﺮا آﻪ‬ ‫هﻪ‪‬ﻮ‪‬ﺴﺘﻪﯾﻪك ﺑﻜﺎت‪ ،‬ﻟﻪ ڕ‪‬ﮕﺎی ﯾﺎﺳﺎو ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪوه وهﻪﻧﺪێ‬ ‫ڕ‪‬ﻜﺨﺮاوهوه ﭘﻪرده ﻟﻪﺳﻪر ﻻﯾﻪﻧﻪآﺎﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﻻدراو و‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎآﺎن ﺧﺮاﻧﻪ آﺎر ﺑﯚ ﺳﻨﻮورداﻧﺎن و ﻧﻪه‪‬ﺸﺘﻨﯽ ﺋﻪم‬ ‫دﯾﺎرده ﮔﻪﻧﺪه‪‬ﯿﻪی آﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ ﺑﻪرهو ﺋﯿﻔﻠﯿﺞ ﺑﻮون دهﺑﺎت ‪.‬‬ ‫دﯾﺒﺎت و ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ ﻟﻪﺳﻪر ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋی دهرهﻪق ﺑﻪ ژن ﻟﻪ‬ ‫ﺳﻪرهﺗﺎی ﺣﻪﻓﺘﺎآﺎﻧﺪا ﻟﻪ زۆرﺑﻪی زۆری و‪‬ﺗﺎﻧﯽ ﺋﻪوروﭘﺎ و‬ ‫ﺋﻪﻣﻪرﯾﻜﺎ دهﺳﺘﯽ ﭘ‪‬ﻜﺮدو ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ﺋﺎﺷﻜﺮا ﻟﻪ ﻣﯿﺪﯾﺎو‬ ‫‪١٠‬‬

‫ﻟﻪ ﺧﺸﺘﻪی آﺎری ڕ‪‬ﻜﺨﺮاوه ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯿﻪآﺎﻧﺪا ﺑﺎﺳﯽ ﻟ‪‬ﻮه‬ ‫دهآﺮا‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﺳﻪرهﺗﺎی هﻪﺷﺘﺎآﺎﻧﺪا ﻟﻪ ﺧﺸﺘﻪی آﺎری ﻧﻪﺗﻪوه‬ ‫ﯾﻪآﮕﺮﺗﻮوهآﺎﻧﺪا ﻣﻪﺳﻪﻟﻪی ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋی دهرهﻪق ﺑﻪ ژن‬ ‫ﺑﻮوه ﺧﺎ‪‬ﻜﯽ ﺑﻪرﭼﺎو‪ ،‬ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ﭼ‪ ‬و ﭘ‪ ‬ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪوه و‬ ‫دﯾﺎ‪‬ﯚﮔﯽ ﻟﻪﺳﻪردهآﺮا‪ .‬دهﯾﺎن ﻟﯿﮋﻧﻪ داﻣﻪزر‪‬ﻨﺮا ﺑﯚ‬ ‫ﻟ‪‬ﺘﻮ‪‬ﮋﯾﻨﻪوه و ﭼﻮوﻧﻪ ﻗﻮ‪‬ﯾﯽ ﺋﻪم دﯾﺎردهﯾﻪ وﺋﺎﻣﺎژه ﺑﯚﮔﻪﻟ‪‬‬ ‫ﭘ‪‬ﺸﻨﯿﺎرو ڕ‪‬ﮕﻪ ﭼﺎرهﺳﻪر آﺮا‪.‬‬ ‫ﺋﻪو ﻟ‪‬ﺘﻮ‪‬ﮋﯾﻨﻪوهو ﺳﻪرژﻣ‪‬ﺮﯾﯿﺎﻧﻪ ﺋﻪوهﯾﺎن ﺧﺴﺘﻪڕوو‬ ‫آﻪزۆرﺑﻪی زۆری ﺋﻪو زهﺑﺮوزهﻧﮕﻪی دهرهﻪق ﺑﻪ ژن‬ ‫دهآﺮێ ﻟﻪ ﭼﻮارﭼ‪‬ﻮهی ﺧ‪‬ﺰان و ﻟﻪ آﻪﺳ‪‬ﻜﯽ ﻧﺰﯾﻜﯽ ﺋﻪو‬ ‫ژﻧﻪوه ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﺪهدرێ‪ .‬ﺋﻪوهی ﺟ‪‬ﮕﺎی ﺳﻪرﻧﺠﻪ ﺗﺎ ﺋ‪‬ﺴﺘﺎش‬ ‫ﺋﻪم ﻣﻪﺳﻪﻟﻪﯾﻪش ﺑﻪ ﺷﺘ‪‬ﻜﯽ ﺷﻪﺧﺴﯽ دادهﻧﺮێ و آﻪﺳ‪‬ﻜﯽ‬ ‫دهرهوهی ﺧ‪‬ﺰاﻧﻪآﻪ ﻣﺎﻓﯽ ﺧﯚهﻪ‪‬ﻘﻮرﺗﺎﻧﯽ ﻧﯿﯿﻪ‪ ،‬ﺋﻪﻣﻪش ﻟﻪو‬ ‫ﺳﻪردهﻣﻪوه ﺳﻪرﭼﺎوه هﻪ‪‬ﺪهﮔﺮێ آﻪ ژن ﻣﻮ‪‬ﻜﯽ ﭘﯿﺎو‬ ‫ﺑﻮوه‪ .‬هﻪروا ﻟﻪو ڕاﭘﯚرﺗﺎﻧﻪدا ﺋﺎﻣﺎژه ﺑﯚ ﺋﻪوهش آﺮا آﻪ ﺋﻪم‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ هﻪر ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺟﻪﺳﺘﻪﯾﯽ ﻧﺎﮔﺮ‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﻜﻮ‬ ‫ﺋﺎزارداﻧﯽ دهرووﻧﯽ و دهﺳﺘﺪر‪‬ﮋی ﺳ‪‬ﻜﺴﯿﺶ دهﮔﺮ‪‬ﺘﻪوه‪.‬‬ ‫ﺋﻪم ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋﯾﯿﻪش ﺳﻨﻮور ﺑﯚ ﭘﻪرهﺳﻪﻧﺪﻧﯽ ﺗﻮاﻧﺎآﺎﻧﯽ ژن‬

‫‪١١‬‬

‫دادهﻧ‪‬ﺖ و آﯚﺳﭙ‪‬ﻜﯿﺶ دهﺑ‪‬ﺖ ﻟﻪ ﺑﻪردهم ﺑﻪﺷﺪارﯾﻜﺮدﻧﯽ‬ ‫ژﻧﺎن ﻟﻪﭘﺮۆﺳﻪی ﭘ‪‬ﺸﻜﻪوﺗﻨﯽ آﯚﻣﻪ‪‬ﺪا ‪.‬‬ ‫ﻟﻪﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ١٩٨٦‬دا آﯚﻣﯿﺘﻪی ﺋﺎﺑﻮوری ـ آﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯽ ﺳﻪر ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻪﺗﻪوه ﯾﻪآﮕﺮﺗﻮوهآﺎن ﮔﻪﯾﺸﺘﻪ ﺋﻪو ﺳﻪرﺋﻪﻧﺠﺎﻣﻪی آﻪ ﺋﻪو‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ﺑﻪ ﭘ‪‬ﺸ‪‬ﻠﻜﺮدﻧﯽ ﻣﺎﻓﯽ ﻣﺮۆڤ دادهﻧﺮێ‪ .‬داواآﺮا‬ ‫ﻟﯿﮋﻧﻪﯾﻪك داﺑﻤﻪزر‪‬ﻨﺮێ آﻪ ڕ‪‬ﮕﺎی ﭼﺎرهﺳﻪر ﺑﯚ ﺋﻪم ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫داﺑﻨﺮێ و و‪‬ﺗﺎﻧﯽ ﺋﻪﻧﺪاﻣﯿﺶ ﻣﻠﻜﻪﭼﯽ ﺋﻪو ﺑ‪‬ﯾﺎراﻧﻪ ﺑﺒﻦ آﻪ‬ ‫ﺋﻪم ﻟﯿﮋﻧﻪﯾﻪ ﺋﺎﻣﺎدهی دهآﺎت‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ١٩٩١‬دا آﯚﻣﻪ‪ ‬ڕاﭘﯚرت ﺋﺎﻣﺎدهآﺮان آﻪ‬ ‫ﺟﻪﺧﺘﯿﺎن ﻟﻪﺳﻪر ﭼﻪﻧﺪ ﺧﺎ‪‬ﻚ دهآﺮد‪ ،‬ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪو ﺗ‪‬ﮋﯾﯿﻪی‬ ‫دهرهﻪق ﺑﻪژن دهآﺮێ ﺑﻪهﯚی ڕهﮔﻪزﯾﺎﻧﻪوهﯾﻪ وهك ژن‪.‬‬ ‫ﺟﯚرهآﺎﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋی ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ورد و زاﻧﺴﺘﯽ‬ ‫دهﺳﺘﻨﯿﺸﺎﻧﻜﺮان‪ .‬ﻟﻪواﻧﻪ ﻟ‪‬ﺪان‪ ،‬ﺋﺎزاردان‪ ،‬آﻮﺷﺘﻦ‪،‬‬ ‫دهﺳﺘﺪر‪‬ﮋی ﺳ‪‬ﻜﺴﯽ ﻟﻪﻻﯾﻪن ﻣ‪‬ﺮدهوه‪ ،‬ﺧﻪﺗﻪﻧﻪآﺮدن‪،‬‬ ‫ﺋﻪﺗﻜﮑﺮدن‪ ،‬ﺑﻪزۆر ﺑﻪﺷﻮودان‪... ،‬هﺘﺪ‪ .‬ﺋﻪﻣﺎﻧﻪ هﻪﻣﻮو ﻟﻪ ﻧﺎو‬ ‫ﭼﻮارﭼ‪‬ﻮهی ﺧ‪‬ﺰاﻧﺪا دهآﺮێ‪ ،‬ﺋﻪﻣﻪش ﺋﻪوه ﻧﺎﮔﻪﯾﻪﻧ‪ ‬ﻟﻪ‬ ‫دهرهوهی ﺧ‪‬ﺰاﻧﺪا ژﻧﺎن ڕووﺑﻪڕووی هﯿﭻ زهﺑﺮوزهﻧﮕ‪‬ﮏ‬ ‫ﻧﺎﺑﻨﻪوه‪ .‬ڕاﭘﯚرﺗﻪﮐﺎن ﺑﻪ ڕاﺷﮑﺎوی ﺑﺎﺳﯽ ﮔﻪﻟ‪ ‬ﻻﯾﻪﻧﯽ ﺋﻪو‬ ‫دﯾﺎردهﯾﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ ژﻧﺎن ﻟﻪ دهرهوهی ﻣﺎ‪‬ﺪا ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪﮐﯽ‬ ‫ﺑﻪردهوام و ڕاﺳﺘﻪوﺧﯚ و ﻧﺎڕاﺳﺘﻪوﺧﯚ ﻟﻪﮔﻪ‪‬ﯿﺪا دهژﯾﻦ و‬ ‫‪١٢‬‬

‫دووﭼﺎری ﮔﻪﻟ‪ ‬ﮔﺮﻓﺘﯽ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و دهرووﻧﯽ دهﺑﻨﻪوه‪ ،‬ﻟﻪواﻧﻪ‬ ‫دهﺳﺘﺪر‪‬ﮋی ﺳ‪‬ﻜﺴﯽ ﻟﻪﻻﯾﻪن آﻪﺳ‪‬ﻜﯽ ﻧﻪﻧﺎﺳﺮاوهوه‪،‬‬ ‫ﺷﻪڕﭘ‪‬ﻔﺮۆﺷﺘﻦ ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺠﻠ‪‬ﮕﺮﺗﻦ ‪ ،‬ﮔﺎ‪‬ﺘﻪﭘ‪‬ﻜﺮدن‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮوك‬ ‫ﺗﻪﻣﺎﺷﺎآﺮدﻧﯿﺎن‪ ،‬ﻟ‪‬ﺪان‪ ،‬هﻪڕهﺷﻪﮐﺮدن ﻟﻪ دهرﮐﺮدﻧﯿﺎن ﻟﻪ‬ ‫ﮐﺎر‪ ،‬ﮔﻪر ﺧﯚ ﺑﻪدهﺳﺘﻪوه ﻧﻪدهن‪ .‬هﻪروا ﻟﻪﺷﻔﺮۆﺷﯽ ژن‬ ‫ﯾﻪﮐ‪‬ﮑﻪ ﻟﻪو دﯾﺎرده ﺳﺎﻣﻨﺎﮐﺎﻧﻪی ﻟﻪ ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎی ﻣﯚد‪‬ﺮﻧﺪا ﺑﻪ‬ ‫ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪﮐﯽ ﺑﻪرﺑ‪‬و ڕوو ﻟﻪ زﯾﺎدﺑﻮون دهﮐﺎت و ﻓﯚرﻣﯽ‬ ‫ﻧﻮێ وهردهﮔﺮێ و ﭘ‪‬ﮕﻪی ژن ﻟﻪ ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎدا ﺑﻪرهو ﻧﺸ‪‬ﻮ‬ ‫دهﺑﺎت‪ ،‬ﺋﻪﻣﻪ ﺟﮕﻪ ﻟﻪوهی هﯿﭻ ﯾﺎﺳﺎﯾﻪک ﻧﯿﯿﻪ دﯾﻔﺎع ﻟﻪو‬ ‫ژﻧﺎﻧﻪ ﺑﮑﺎت و ﻟﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪی ﮐﻪ ڕۆژاﻧﻪ ﺗ‪‬ﺪا دهژﯾﻦ‬ ‫ڕزﮔﺎرﯾﺎن ﺑ‪‬ﺖ‪ .‬ﺑﺎس ﻟﻪ آﻮﻟﺘﻮور و داب وﻧﻪرﯾﺘﯽ هﻪﻧﺪێ‬ ‫ﻧﻪﺗﻪوه آﺮا آﻪ ﺷﻪرﻋﯿﻪت ﺑﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ دهدهن و ﭘﻠﻪو‬ ‫ﭘ‪‬ﮕﻪی ژن آﻪﻣﺪهآﻪﻧﻪوه‪.‬ﺳﯿﺴﺘﻪﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺋﻪم و‪‬ﺗﺎﻧﻪش‬ ‫ﺋﻪم زهﺑﺮوزهﻧﮕﻪ ﻗﻪﺑﻮوڵ دهآﻪن و ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت هﻪﻧﺪێ و‪‬ﺗﯿﺶ‬ ‫ﻟﻪڕ‪‬ﮕﻪی ﺑ‪‬ﺪهﻧﮕﺒﻮوﻧﯿﺎن ﻟﻪ ﻣﻪﺣﻜﻮوم ﻧﻪآﺮدﻧﯽ ﺟﯚرهآﺎﻧﯽ‬ ‫زهﺑﺮوزهﻧﮓ‪ ،‬ﺑﻮاری ﭘﻪرهﺳﻪﻧﺪﻧﯽ ﺋﻪم دﯾﺎردهﯾﻪ‬ ‫زﯾﺎﺗﺮدهآﻪن‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ١٩٩٣‬دا ﻟﻪ ڕاﮔﻪﯾﺎﻧﺪﻧ‪‬ﻜﯽ ﻧﻪﺗﻪوهﯾﻪآﮕﺮﺗﻮوهآﺎن‪،‬‬ ‫ﺟﻪﺧﺖ ﻟﻪﺳﻪر ﺋﻪوه آﺮا آﻪ دهو‪‬ﻪت دهﺑ‪ ‬ﺋﻪو زهﺑﺮوزهﻧﮕﻪ‬ ‫ﻣﻪﺣﻜﻮوم ﺑﻜﺎت و ﺑﻪﻧﺎوی هﯿﭻ داب و ﻧﻪرﯾﺖ و‬ ‫آﻮﻟﺘﻮور‪‬ﻜﻪوه ڕ‪‬ﮕﻪ ﺑﻪو ﻧﺎﺣﻪﻗﯿﯿﻪ ﻧﻪدات‪ .‬ﺋﻪو زهﺑﺮو‬ ‫‪١٣‬‬

‫زهﻧﮕﻪش دهرﺑ‪‬ی ﺋﻪو ﻧﺎﯾﻪآﺴﺎﻧﯿﻪ آﻪ ﻟﻪ هﻪﻣﻮو ﻗﯚﻧﺎﻏﻪآﺎﻧﯽ‬ ‫ﭘﻪرهﺳﻪﻧﺪﻧﯽ ﻣﺮۆﭬﺎﯾﻪﺗﯿﺪا ﺑﻪرﺟﻪﺳﺘﻪﺑﻮوه‪ .‬ﻟﻪڕ‪‬ﮕﻪی‬ ‫وهدﯾﮫﺎﺗﻨﯽ ﯾﻪآﺴﺎﻧﯽ ﯾﺎﺳﺎﯾﯽ و آﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯽ ﺳﯿﺎﺳﯿﻪوه و‬ ‫ﭘﻪرهﺳﻪﻧﺪﻧﯽ ﺋﺎزادی و داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧﯽ ﻣﺎﻓﯽ ﻣﺮۆڤ دهﺗﻮاﻧﺮێ‬ ‫هﻪﻧﮕﺎو ﺑﻪ هﻪﻧﮕﺎو ڕ‪‬ﮕﺎ ﭼﺎرهﺳﻪری ﺑﯚ ﺑﺪۆزر‪‬ﺘﻪوه و‬ ‫ڕووﻧﺎﮐﯽ ﺑﺨﺮ‪‬ﺘﻪ ﺳﻪر ﻻﯾﻪن و هﯚﮐﺎرهﮐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺋﻪﻣﻪش‬ ‫ﺑﻪﻣﻪﺑﻪﺳﺘﯽ ﮐﻪﻣﮑﺮدﻧﻪوه و ﭘﺎﺷﺎن ﺑﻨﺒ‪‬ﮐﺮدﻧﯽ ﺋﻪم دﯾﺎرده‬ ‫ﻧﺎﻣﺮۆﭬﺎﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ١٩٩٩‬دا ﺑ‪‬ﯾﺎردرا ﭘﺮۆﺗﯚآﯚﻟ‪‬ﻜﯽ ﻧﻮێ ﺳﻪﺑﺎرهت‬ ‫ﺑﻪو ﺳﺘﻪﻣﻪی دهرهﻪق ﺑﻪ ژن ﭘﯿﺎدهدهآﺮێ‪ ،‬ﺋﺎﻣﺎدهﺑﻜﺮێ و‬ ‫هﻪر ﺟﺎرهش ﻻﯾﻪﻧ‪‬ﻜﯽ ﺋﻪو دۆزهﯾﻪ ﺑﺨﺮ‪‬ﺘﻪ ﺑﻪر ﺑﺎس و‬ ‫ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪوه‪ .‬ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ٢٠٠٢‬دا ڕاﭘﯚرﺗ‪‬ﻜﯽ هﻪﻣﻪﻻﯾﻪن‬ ‫ﺳﻪﺑﺎرهت ﺑﻪو داب وﻧﻪرﯾﺖ و آﻮﻟﺘﻮوراﻧﻪ ﺋﺎﻣﺎدهآﺮا آﻪ‬ ‫ﻣﺎﻓﻪآﺎﻧﯽ ژن ﻟﻪ ﺑﯿﺮوڕادهرﺑ‪‬ﯾﻦ و ﺑ‪‬ﯾﺎرداﻧﯽ ﭼﺎرهﻧﻮوﺳﯽ‬ ‫ﺧﯚی و ﭘﻪرهﭘ‪‬ﺪاﻧﯽ آﻪﺳﺎﯾﻪﺗﯽ ﺳﻨﻮوردار دهآﻪن‪ ،‬هﻪروههﺎ‬ ‫ﻟﻪﺳﻪر ﺋﺎﺳﺘﯽ ﻧﻪﺗﻪوهﯾﯽ و ﻧ‪‬ﻮﻧﻪﺗﻪوهﯾﯽ ﺷﻪرﻋﯿﻪت ﺑﻪ‬ ‫ﻓﯚرﻣﻪ ﺟﯿﺎﺟﯿﺎآﺎﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهدهن‪.‬‬ ‫"ﺋﻪﻣﻨﯿﺴﺘﯽ" آﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﯾﻪآﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ داﻣﻪزراﻧﺪ ﺳﻪﺑﺎرهت ﺑﻪو‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ﻧﺎﺣﻪﻗﯿﻪی دهرهﻪق ﺑﻪ ژن ﭘﻪﯾ‪‬هودهآﺮێ‪.‬‬ ‫ﺧﻪﺑﺎﺗﮑﺮدن ﺑﻮو ﻟﻪ ﭘ‪‬ﻨﺎو‬ ‫ﺋﻪرآﯽ ﺋﻪم آﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﯾﻪ‬ ‫‪١٤‬‬

‫ﺳﻨﻮورداﻧﺎن و ﺑﻨﺒ‪‬ﮐﺮدﻧﯽ ﺋﻪم ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ‪ ،‬ڕاﭘﯚرت ﻟﻪﻣﻪڕ‬ ‫ﻻﯾﻪﻧﻪ ﻋﻪﻣﻪﻟﯽ و ﺗﯿﯚرﯾﯿﻪآﺎﻧﯽ ﺋﻪم ﻣﻪﺳﻪﻟﻪﯾﻪ ﺑﺨﺎﺗﻪ ﺑﻪر‬ ‫ﺑﺎس و ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪوه‪ .‬ﺋﻪم ڕاﭘﯚرﺗﻪ ﺟﻪﺧﺘﯽ ﻟﻪﺳﻪر ﺋﻪوه آﺮد‬ ‫آﻪ ﺋﻪم دﯾﺎردهﯾﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ڕاﺳﺘﻪوﺧﯚی ﺑﻪ دهﺳﻪ‪‬ﺗﻪوه‬ ‫هﻪﯾﻪ‪ ،‬واﺗﻪ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﭘﯿﺎو ﺑﻪﺳﻪر ژﻧﺪا‪ .‬ڕهﮔﻪزی‬ ‫دهﺳﻪ‪‬ﺗﺪار ﻟﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﺪا ﭘﯿﺎوه‪ ،‬ﭘﯿﺎو وهك ﺗﺎك و آﯚ‬ ‫ﺑﻪﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ﭘﻪﺳﯿﭫ ﯾﺎن ﺋﻪآﺘﯿﭫ زهﺑﺮوزهﻧﮓ‬ ‫ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﻦ ﺑﯚ ﭘﺎراﺳﺘﻨﯽ ﺋﻪو دهﺳﻪ‪‬ﺗﻪی آﻪ هﻪﯾﺎﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﻪزۆرﺑﻪی زۆری و‪‬ﺗﺎﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﺪا دهﯾﺎن ﺳﻪﻧﺘﻪری ژﻧﺎن و‬ ‫ڕ‪‬ﻜﺨﺮاو داﻣﻪزران ﺑﯚ دﯾﻔﺎﻋﻜﺮدن ﻟﻪ ﻣﺎﻓﯽ ژﻧﺎن و‬ ‫ﯾﺎرﻣﻪﺗﯿﺪاﻧﯽ ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪی آﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﺎن دهرهﻪق‬ ‫ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺮاوه‪ .‬ﺋﻪو آﯚﻣﻪ‪‬ﻪ و ﭘ‪‬ۆژاﻧﻪی آﻪﺑﻪ ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﯽ‬ ‫ﻟ‪‬ﺘﻮ‪‬ﮋﯾﻨﻪوه و وردﺑﻮوﻧﻪوه داﻣﻪزراﺑﻮون آﯚﻣﻪ‪‬‬ ‫ﺳﻪرژﻣ‪‬ﺮی و دهرﺋﻪﻧﺠﺎﻣﯽ ﺧﺴﺘﻪ ڕوو‪ .‬هﻪروا ﺋﻪو‬ ‫ﭘ‪‬ۆژهﯾﻪی ﻟﻪژ‪‬ﺮ ﻧﺎوﻧﯿﺸﺎﻧﯽ "ژﻧﯽ ﻟ‪‬ﺪراو" داﻣﻪزرا‪،‬‬ ‫ﺳﻪرﻧﺠﻤﺎن ﺑﯚ آﯚﻣﻪ‪ ‬ڕاﺳﺘﯽ ﺗﺎڵ ڕادهآ‪‬ﺸﯽ ﺳﻪﺑﺎرهت ﺑﻪ‬ ‫ژﻣﺎرهی ﺋﻪو ﺋﺎﻓﺮهﺗﺎﻧﻪی ڕووﺑﻪڕووی ﺋﻪم دﯾﺎردهﯾﻪ‬ ‫دهﺑﻨﻪوهو ﭼﯚن آﺎر ﻟﻪ آﻪﺳﺎﯾﻪﺗﯽ ژن و ﻣﻨﺪاڵ وﺧ‪‬ﺰان و‬ ‫ﺗﻪواوی آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ دهآﺎت‪.‬‬

‫‪١٥‬‬

‫ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧﻪ ﻟﻪ و‪‬ﺗ‪‬ﻜﯽ وهك ﺳﻮ‪‬ﺪ‪ ،‬آﻪ ﭘﺮۆﺳﻪی ﯾﻪآﺴﺎﻧﯽ‬ ‫ﻧ‪‬ﻮان ژن و ﭘﯿﺎو ﮔﻪﻟ‪ ‬هﻪﻧﮕﺎوی ﺑﻪرهو ﭘ‪‬ﺸﻪوه ﻧﺎوه‪،‬‬ ‫‪ %٤١‬ژﻧﺎﻧﯽ ﺋﻪم و‪‬ﺗﻪ ڕووﺑﻪڕووی ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهﺑﻨﻪوه ﻟﻪ‬ ‫ﻻﯾﻪن ﻣ‪‬ﺮد ﯾﺎن دهزﮔﯿﺮان ﯾﺎن ﭘﯿﺎو‪‬ﻜﯽ ﻧﺎﺳﺮاوهوه‪ .‬هﻪﻣﻮو‬ ‫هﻪﻓﺘﻪﯾﻪک ژﻧ‪‬ﮏ ﺑﻪ دهﺳﺘﯽ ﭘﯿﺎو‪‬ﮑﯽ ﻧﺎﺳﺮاوهوه دهﮐﻮژرێ‪،‬‬ ‫ﺟﺎ ﺋﻪو ﭘﯿﺎوه ﻣ‪‬ﺮدی ﯾﺎن ﮐﯚﻧﻪ ﻣ‪‬ﺮدی ﯾﺎن دۆﺳﺘﯽ‬ ‫ﺑﻮوﺑ‪‬ﺖ‪.‬‬

‫‪١٦‬‬

‫ﺟﯚرهآﺎﻧﯽ زهﺑﺮوزهﻧﮓ‬ ‫ﮐﺎﺗ‪‬ﮏ ﻣﻪﺳﻪﻟﻪی ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﮐﻪوﺗﻪ ﺑﻪر ﺑﺎس و ﻟ‪‬ﮑﯚ‪‬ﯿﻨﻪوه‪،‬‬ ‫ﺗﯿﺸﮏ ﺧﺮاﯾﻪ ﺳﻪر هﻪﻣﻮو ﻻﯾﻪﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‪ .‬ﯾﻪﮐ‪‬‬ ‫ﻟﻪو ﺑﺎﺑﻪﺗﺎﻧﻪی ﮐﻪ ڕاو ﺑﯚﭼﻮوﻧﯽ ﺟﯿﺎوازی ﻟﻪﺳﻪر ﭘﻪﯾﺪاﺑﻮو‬ ‫ﺟﯚرهﮐﺎﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺑﻮو‪.‬داﻧﺎﻧﯽ ﺳﻨﻮور‪‬ﮏ ﺑﯚ‬ ‫ﺟﯿﺎﮐﺮدﻧﻪوهی ﺟﯚرهﮐﺎﻧﯽ ﺋﻪم دﯾﺎردهﯾﻪ ﮐﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎﯾﻪﮐﻪوه ﺑﯚ ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎﯾﻪﮐﯽ ﺗﺮ دهﮔﯚڕێ‪ .‬ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ‬ ‫ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎدا ﯾﺎﺳﺎش ﺋﺎوڕ ﻟﻪ ﺋﺎزاردان و ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت ﮐﻮﺷﺘﻨﯽ ژن‬ ‫ﻧﺎداﺗﻪوهو هﻪر ﻟﻪ ﺳﺎﯾﻪی ﺋﻪو ﯾﺎﺳﺎﯾﻪدا دهﯾﺎن ﺑﯿﺎﻧﻮو ﺑﯚ‬ ‫ﺋﻪو ﮐﺎره دهدۆزﻧﻪوه‪ .‬ژن ﺑﻪهﺎی ﻣﺮۆﭬﺎﯾﻪﺗﯽ ﻟﻪ دهﺳﺖ‬ ‫دهدات و دهﺑ‪‬ﺖ ﺑﻪو زﯾﻨﺪهوهره ﺑ‪ ‬ﮔﯿﺎﻧﻪی ﮐﻪ ﭘ‪‬ﮕﻪی ﺧﯚی‬ ‫ﻧﺎدۆز‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ﭼﯽ دهﭼ‪‬ﺘﻪ ﺧﺎﻧﻪی ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋی؟ ﻟ‪‬ﺪان‪ ،‬ﺷﻪق‪،‬‬

‫‪١٧‬‬

‫ﺷﻪﭘﺎزﻟﻪ‪ ،‬ﺷﻜﺎﻧﺪﻧﯽ ﺋﻪﻧﺪاﻣ‪‬ﻜﯽ ﻟﻪش‪ ،‬آﻮﺷﺘﻦ؟ ﺑﻪﻻی هﻪﻧﺪێ‬ ‫آﻪﺳﻪوه ﻟﻪواﻧﻪﯾﻪ ﺋﻪﻣﺎﻧﻪ هﯿﭽﯽ زهﺑﺮو زهﻧﮓ ﻧﻪﺑﻦ‪ .‬زۆرﺟﺎر‬ ‫ﮔﻮ‪‬ﻤﺎن ﻟﻪ ﭘﯿﺎو‪‬ﻚ دهﺑ‪ ،‬ده‪ ‬ﻣﻦ ﺗﻪﻧﯿﺎ ﺷﻪﻗ‪‬ﻜﻢ ﻟ‪‬ﺪا‪ ،‬ﺟﺎ‬ ‫ﺋﻪوه آﻪی ﺑﻪ ﻟ‪‬ﺪان دادهﻧﺮێ‪ .‬ﺋﺎﯾﺎ هﻪر ﻟ‪‬ﺪان و ﻟﻪ ﺧﻮ‪‬ﻦ‬ ‫هﻪ‪‬ﻜ‪‬ﺸﺎﻧﯽ ژن ﺑﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دادهﻧﺮێ؟‬ ‫ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﻪرهوهآﺎﻧﯽ ﺋﻪم ﺑﻮاره‪ ،‬ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهرهﻪق ﺑﻪ ژن‬ ‫دهآﻪن ﺑﻪ ﭼﻪﻧﺪ ﺑﻪﺷ‪‬ﻜﻪوه‪:‬‬

‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهرووﻧﯽ ﯾﺎن ﻧﻪﻓﺴﯽ‬ ‫ﺋﻪﻣﻪ ﻗﯚﻧﺎﻏﯽ ﯾﻪآﻪم و ﻧﯿﺸﺎﻧﻪی وهﮐﺎرﺧﺴﺘﻨﯽ ﺋﻪم‬ ‫دﯾﺎردهﯾﻪﯾﻪ‪ .‬ﺋﻪواﻧﻪی ﺋﻪزﻣﻮوﻧﯽ ﻟﻪم ﺑﺎﺑﻪﺗﻪﯾﺎن ﻧﯿﯿﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫زهﺣﻤﻪت ﻟﻪو ﻧﯿﺸﺎﻧﺎﻧﻪ دهﮔﻪن‪.‬‬ ‫ﺋﻪم ﺟﯚرهﯾﺎن دوو ﻻﯾﻪن وهﺧﯚدهﮔﺮ‪‬ﺖ‪:‬‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهرووﻧﯽ ﺋﻪآﺘﯿﭫ‬ ‫ﺋﻪﻣﻪش زۆر ﺷ‪‬ﻮازی هﻪﻣﻪﻻﯾﻪن دهﮔﺮ‪‬ﺘﻪﺧﯚ و ﻟﻪ ژﯾﺎﻧﯽ‬ ‫ڕۆژاﻧﻪی ژن وﻣ‪‬ﺮدا دهردهآﻪوێ‪ ،‬ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧﻪ‬ ‫آﻪﻣﻜﺮدﻧﻪوهی ﺗﻮاﻧﺎی ژن‪ ،‬ﺳﻮآﺎﯾﻪﺗﯽ آﺮدن ﺑﻪ آﺎرو‬ ‫هﻪ‪‬ﺴﻮآﻪوﺗﯽ‪ ،‬ﮔﺎ‪‬ﺘﻪآﺮدن ﺑﻪ ﺟﻠﻮﺑﻪرگ و ﺷ‪‬ﻮهی‬ ‫دهرهوهی "ﮐﻪ ﺑﻪآﻪ‪‬ﻜﯽ هﯿﭻ ﻧﺎﯾﻪ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧ‪ ‬ﺧﻮاردن دروﺳﺖ‬ ‫ﺑﻜﺎت‪ ،‬ﻟﻪڕووی ﺳ‪‬ﻜﺴﯿﻪوه زهوﻗﯽ ﻧﯿﯿﻪ"‪ ،‬ڕ‪‬ﮕﺎی‬ ‫ﭼﻮوﻧﻪدهرهوهی ﺑﯚﺑﯿﻨﯿﻨﯽ هﺎوڕێ و ﺧﺰﻣﯽ ﻟ‪‬ﺪهﮔﯿﺮێ‪ ،‬ﺟﻨ‪‬ﻮ‬ ‫‪١٨‬‬

‫و ﻗﺴﻪی ﻧﺎﺷﯿﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﯚی و آﻪس وآﺎری دهدرێ‪،‬‬ ‫دوورهﭘﻪر‪‬ﺰ دهآﺮێ‪.‬‬ ‫"ﻟﻮآﻪس ﭘﻠﯿﺎآﻪس" آﻪ دآﺘﯚر‪‬ﻜﯽ ﺑﻮاری ﺳﺎﯾﻜﯚﻟﯚژﯾﯿﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻧﻪﺧﯚﺷﺨﺎﻧﻪﯾﻪآﯽ ﺷﺎری "ﯾﺎﭬﻠ‪ ."‬ﭼﻪﻧﺪ ﻧﻤﻮوﻧﻪﯾﻪآﻤﺎن‬ ‫ﺳﻪﺑﺎرهت ﺑﻪ ﺋﻪم ﺟﯚره ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ﻧﯿﺸﺎن دهدات‪:‬‬ ‫* ﭘﯿﺎوهآﺎن دهرﮔﺎ ﻟﻪ ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن دادهﺧﻪن‪ ،‬ﺟﻨ‪‬ﻮﯾﺎن‬ ‫ﭘ‪‬ﺪهدهن‪ ،‬هﻪڕهﺷﻪﯾﺎن ﻟ‪‬ﺪهآﻪن‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﻦ ﺑﭽ‪‬ﻨﻪ دهرهوه‪،‬‬ ‫هﺎوڕ‪‬ﻜﺎﻧﯿﺎن ﺑﺒﯿﻨﻦ‪ ،‬ﺑﻪﺷﺪاری آﯚرﺳﯽ ﺧﻮ‪‬ﻨﺪن ﺑﻜﻪن‪،‬‬ ‫زۆرآﺎﺗﯿﺶ ڕ‪‬ﮕﺎﯾﺎن ﻧﺎدهن آﺎرﺑﻜﻪن‪.‬‬ ‫* ﺑﻪ ﺗﻪواوهﺗﯽ ژﻧﻪآﻪی ﭘﺸﺘﮕﻮێ دهﺧﺎت‪ ،‬ﺑﻪ هﯿﭻ ﺟﯚرێ‬ ‫ﻗﺴﻪی ﻟﻪﮔﻪڵ ﻧﺎآﺎت‪ ،‬ژﻧﻪآﻪی هﻪرﭼﯿﻪك ﺑﻜﺎت ﮔﻮ‪‬ﯽ‬ ‫ﭘ‪‬ﻨﺎدات‪ ،‬ﺗﻮوڕه ﺑ‪‬ﺖ ﯾﺎن ﺑ‪‬ﺰارﺑ‪‬ﺖ‪ ،‬وهك ﻣ‪‬ﺸ‪ ‬ﻣﯿﻮاﻧﯽ‬ ‫ﻧﻪﺑ‪ ‬واﯾﻪ‪ .‬ﺳﻪﯾﺮ‪‬ﻜﯽ دهآﺎت و دهڕوات ﺑﻪ ڕ‪‬ﮕﺎی ﺧﯚﯾﺪا‬ ‫‪.‬‬ ‫* آﺎﺗ‪ ‬ﺑ‪‬ﯾﺎر دهدهن ﺟﯿﺎﺑﺒﻨﻪوه‪ ،‬ﭘﯿﺎوهآﻪ هﻪﻣﻮو آﺎت ﺑﻪ‬ ‫دوای ژﻧﻪآﻪوهﯾﻪ‪ ،‬هﻪڕهﺷﻪی ﻟ‪‬ﺪهآﺎت‪ ،‬ﺷﻪڕی ﻟﻪﮔﻪڵ‬ ‫دهآﺎت‪ ،‬هﻪﺳﺘ‪‬ﻜﯽ وا دهدات ﺑﻪ ژﻧﻪآﻪ آﻪ ﺋﻪم هﻪر‬ ‫ﺑﻪدواوهﯾﻪﺗﯽ ﺑﯚ هﻪرآﻮ‪‬ﯿﻪك ﺑ‪‬وات‪.‬‬

‫‪١٩‬‬

‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهرووﻧﯽ ﭘﻪﺳﯿﭫ‬ ‫ﺋﻪو ڕهﻓﺘﺎرهی ﮐﻪ ڕۆژاﻧﻪ ﭘﯿﺎو ﺑﻪراﻣﺒﻪر ژن ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﯽ‬ ‫دهدات‪ ،‬دهﺑ‪‬ﺘﻪ هﯚی ﺋﻪوهی ژن ﺑﺎوهڕ ﺑﻪ هﻪﻣﻮو ﺋﻪو‬ ‫ﻗﺴﺎﻧﻪی ﭘﯿﺎو ﺑﮫ‪‬ﻨ‪ ‬و ﺑﭽ‪‬ﺘﻪ ﺋﻪو ﻗﺎوﻏﻪی آﻪ ﭘﯿﺎوهآﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ هﯚﺷﻤﻪﻧﺪاﻧﻪ آﺎری ﺑﯚ آﺮدووه‪ .‬ﻟﻪم ﺣﺎ‪‬ﻪﺗﺎﻧﻪدا‬ ‫ﺑﺎری ﻧﻪﻓﺴﯽ ژن ﺗ‪‬ﻜﺪهﭼ‪‬ﺖ و ﺗﻮاﻧﺎی ﺑﯿﺮآﺮدﻧﻪوهو‬ ‫ﻟ‪‬ﻜﺪاﻧﻪوه و ﺑﯿﻨﯿﻨﯽ ﺷﺘﻪآﺎﻧﯽ ﻧﺎﺑ‪ .‬ﺗﻪواو ﺗ‪‬ﻜﺪهﺷﻜ‪ ‬و‬ ‫ﺑ‪‬وای ﺑﻪ ﺧﯚی و ﺗﻮاﻧﺎآﺎﻧﯽ ﻧﺎﻣ‪‬ﻨ‪ ،‬ه‪‬ﻮاش ه‪‬ﻮاش دهﺑ‪‬‬ ‫ﺑﻪو آﻪﺳﻪ ﺑ‪ ‬آﻪ‪‬ﻜﻪی آﻪ ﭘﯿﺎوهآﻪی ﻧﺎوی دهﺑﺎ‪ .‬ﺗﻮاﻧﺎی‬ ‫ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯿﯿﻪآﺎﻧﯽ ﻧﺎﻣ‪‬ﻨ‪ ‬و ﺧﯚی ﮔﯚﺷﻪﮔﯿﺮ‬ ‫دهآﺎت‪ .‬ﺗﺮﺳ‪‬ﮑﯽ زۆری ﻻ ﭘﻪﯾﺪا دهﺑ‪‬ﺖ و ﺷﮏ ﻟﻪ هﻪﻣﻮو‬ ‫ﮐﻪﺳ‪‬ﮏ دهﮐﺎت و ﻧﻪک ﺗﻪﻧﯿﺎ ﺑ‪‬وای ﺑﻪ ﺧﯚی ﻧﺎﻣ‪‬ﻨ‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﮑﻮ‬ ‫ﺑ‪‬وای ﺑﻪ دهوروﺑﻪرﯾﺸﯽ ﻧﺎﺑ‪‬ﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﻓﯿﺰﯾﻜﯽ‬ ‫ﺋﻪم ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪ ﺋﻪو ﺑﺎراﻧﻪ دهﮔﺮ‪‬ﺘﻪوه ﮐﻪ ﺋﺎﺳﺎری ﺑﯿﻨﺮاوی‬ ‫ﺑﻪﺳﻪر ﺟﻪﺳﺘﻪی ژﻧﻪوه ﺑﻪﺟ‪‬ﺪهه‪ ‬و ﮐﺎری ڕاﺳﺘﻪوﺧﯚش‬ ‫دهﮐﺎﺗﻪ ﺳﻪر ﺑﺎری دهرووﻧﯽ ژن‪ .‬ﺋﻪﻣﻪش دوو ﺷ‪‬ﻮهی‬ ‫هﻪﯾﻪ‪:‬‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺋﻪﮐﺘﯿﭫ‬ ‫ﺋﻪم ﺷ‪‬ﻮه زۆر ﻻﯾﻪن دهﮔﺮ‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﻟﻪواﻧﻪ‪ :‬ﭘﺎ‪‬ﭙ‪‬ﻮهﻧﺎن‪،‬‬ ‫ﺷﻪﭘﺎزﻟﻪ‪ ،‬ﺷﻪق‪ ،‬ﺑﯚآﺲ ﻟ‪‬ﺪان‪ ،‬ﭼﻪﻗﯚ ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺎزدان‬ ‫‪٢٠‬‬

‫ﻟﻪﺳﻪر ﺳﻜﯽ ژﻧﻪآﻪ‪ ،‬هﻪو‪‬ﯽ ﺧﻨﻜﺎﻧﺪﻧﯽ‪ .‬ﺋﻪﻣﺎﻧﻪ هﻪﻣﻮو ﻟﻪ‬ ‫آﻪﺳ‪‬ﻚ و ﻟﻪ ﺣﺎ‪‬ﻪﺗ‪‬ﻜﻪوه ﺑﯚ ﺣﺎ‪‬ﻪﺗ‪‬ﻜﯽ ﺗﺮ دهﮔﯚڕێ‪ .‬ﺋﻪم‬ ‫ﻟ‪‬ﺪاﻧﻪ دهﺑ‪‬ﺘﻪ هﯚی ﺷﯿﻨﺒﻮوﻧﻪوهی ﺷﻮ‪‬ﻨﯽ ﻟ‪‬ﺪاﻧﻪآﻪ ﯾﺎن‬ ‫ﺋﺎوﺳﺎﻧﯽ ﺋﻪو ﺷﻮ‪‬ﻨﻪ‪ ،‬ﺷﻜﺎﻧﺪﻧﯽ ﺋﻪﻧﺪاﻣ‪‬ﻜﯽ ﻟﻪش‪،‬‬ ‫ﺧﻮ‪‬ﻨﺒﻪرﺑﻮون‪ ،‬ﺑﺮﯾﻨﺪارآﺮدﻧﯽ ﺟﻪﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺪاڵ ﻟﻪﺑﺎرﭼﻮون‪.‬‬ ‫ﺷ‪‬ﻮهی زهرهرهآﺎﻧﯽ ﺋﻪم ﺟﯚره ﻟ‪‬ﺪاﻧﻪ ﺟﯿﺎوازه‪ ،‬آﻪﺳﺎﻧﯽ‬ ‫ﭘﺴﭙﯚر و ﺷﺎرهزا ﻟﻪم ﺑﻮارهدا‪ ،‬ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواری ﺋﻪم ﻟ‪‬ﺪاﻧﺎﻧﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﺣﺎ‪‬ﻪﺗﻪآﺎﻧﯽ ﺗﺮ ﺟﯿﺎ دهآﻪﻧﻪوه‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺎو ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ﮔﺸﺘﯽ دهﺳﺖ ﻟﻪ ﺳﻪرو دهﻣﻮﭼﺎو‬ ‫دهوهﺷ‪‬ﻨ‪ ،‬هﻪروا ﺳﻨﮓ و ﺳﻜﯿﺶ دهﮔﺮ‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ژن ﻟﻪآﺎﺗﯽ‬ ‫ﻟ‪‬ﺪاﻧﺪا هﻪوڵ دهدا ﺑﻪ دهﺳﺘﯽ‪ ،‬دهﻣﻮﭼﺎو و ﺳﻪری ﺑﭙﺎر‪‬ﺰێ‪،‬‬ ‫ﺑﯚﯾﻪ زۆرﺟﺎر ﺷﻮ‪‬ﻨﯽ ﻟ‪‬ﺪان و ﺋﻪﺷﻜﻪﻧﺠﻪداﻧﻪآﻪ ﺑﻪ ﺷﺎن و‬ ‫ﺑﺎ‪‬ﻪآﺎﻧﯿﺎﻧﻪوه دﯾﺎره‪" .‬آﯿﺸﺘﯽ ﻣﺎ‪‬ﺘ‪‬ﺮود" آﻪ ﭘﺰﯾﺸﻜ‪‬ﻜﯽ‬ ‫ﻧﻪروﯾﺠﯿﯿﻪ ده‪‬ﺖ‪ :‬ﺷ‪‬ﻮهو ﺋﺎﺳﺎری ﺋﻪو ﻟ‪‬ﺪاﻧﺎﻧﻪ زۆر‬ ‫ﺟﯿﺎوازه ﻟﻪ ﺋﺎﺳﻪواری ڕووداو‪‬ﻜﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﯽ وهك آﻪوﺗﻦ ﯾﺎن‬ ‫ڕووداوی ﺋﯚﺗﯚﻣﺒ‪‬ﻞ‪ .‬ﻟﻪﺑﻪرﺋﻪوهی ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواری ﻟ‪‬ﺪان ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺎرێ زۆر ﺷﻮ‪‬ﻨﯽ ﺟﻪﺳﺘﻪی ژﻧﻪآﻪ دهﮔﺮ‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﺷﻮ‪‬ﻦ‬ ‫ﭘﻪﻧﺠﻪ ﯾﺎن ﺷﻮ‪‬ﻨﯽ دار ﯾﺎن هﻪر ﺋﺎﻣﺮاز‪‬ﻚ ﻟﻪ آﺎﺗﯽ ﻟ‪‬ﺪاﻧﻪآﻪ‬ ‫ﺑﻪآﺎرهﺎﺗﻮوه‪ ،‬ﯾﺎن ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواری ﭘﻪت ﺑﻪ ﺟﻪﺳﺘﻪی ژﻧﻪﮐﻪوه‬ ‫دهﺑﯿﻨﺮێ‪.‬‬

‫‪٢١‬‬

‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﻓﯿﺰﯾﻜﯽ ﭘﻪﺳﯿﭫ‬ ‫ﭘﯿﺎو ڕ‪‬ﮕﻪ ﻟﻪ ژن دهﮔﺮێ آﻪ ﭘ‪‬ﺪاوﯾﺴﺘﯿﯿﻪآﺎﻧﯽ ژﯾﺎﻧﯽ‬ ‫دهﺳﺘﮕﯿﺮﺑﻜﺎت‪ .‬ﺳﻨﻮور ﺑﯚ ژﯾﺎن و ﺟﻮ‪‬ﻧﻪوهی دادهﻧ‪‬ﺖ‪،‬‬ ‫ﺋﻪﻣﻪ ﺑﻪﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﮔﻪر ژﻧﻪآﻪ آﺎرﻧﻪآﺎت و ﭘﯿﺎوهآﻪ ﺑﯿﮋ‪‬ﻨ‪،‬‬ ‫ڕ‪‬ﮕﻪی ﺟﻠﻮﺑﻪرگ آ‪‬ﯾﻦ‪ ،‬ﯾﺎن ﺧﻮاردن ﯾﺎن آ‪‬ﯾﻨﯽ‬ ‫ﭘ‪‬ﺪاوﯾﺴﺘﯿﯿﻪآﺎﻧﯽ ﺧﯚی ﻟ‪ ‬ﻗﻪدهﻏﻪدهآﺎت ‪ .‬هﻪروا زۆرﺟﺎر‬ ‫هﻪڕهﺷﻪ ﻟﻪ ژﻧﻪﮐﻪ دهﮐﺮێ ﮔﻪر داواﮐﺎﻧﯽ ﻣ‪‬ﺮدهﮐﻪی‬ ‫ﺟ‪‬ﺒﻪﺟ‪ ‬ﻧﻪﮐﺎت‪ ،‬ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت ﻟﻪو ﮐﺎﺗﺎﻧﻪش ﻣ‪‬ﺮدهﮐﻪی ﻟﻪ ﻣﺎڵ‬ ‫ﻧﺎﺑ‪‬ﺖ‪ ،‬ژﻧﻪﮐﻪ هﻪر ﺋﻪو ﺗﺮﺳﻪی ﻟﻪ د‪‬ﺪاﯾﻪ‪.‬‬

‫‪٢٢‬‬

‫ﻗﯚﻧﺎﻏﻪآﺎﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‬ ‫ﺋﻪو ﻟ‪‬ﮑﯚ‪‬ﯿﻨﻪواﻧﻪی ﮐﻪ ﮐﺮاوه ﺋﻪو ڕاﺳﺘﯿﻪ دهردهﺧﻪن ﮐﻪ‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﭘﺮۆﺳﻪﯾﻪﮐﯽ دوورودر‪‬ﮋه و ﺑﻪ ﭼﻪﻧﺪ ﻗﯚﻧﺎﻏ‪‬ﮑﺪا‬ ‫دهڕوات‪ .‬وهﺳﺘﺎﻧﯽ ﺋﻪو ﭘﺮۆﺳﻪﯾﻪش ﻟﻪ ﺳﻪر ﺧﻮدی ژن‬ ‫وهﺳﺘﺎوه‪ ،‬ﮐﻪی دهﺗﻮاﻧ‪ ‬ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪﮐﯽ هﯚﺷﻤﻪﻧﺪاﻧﻪ‬ ‫ڕووﺑﻪڕووی ﺋﻪو دﯾﺎردهﯾﻪ ﺑﻮهﺳﺘ‪ ‬و داوای ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ‬ ‫ﺑﮑﺎت‪.‬‬

‫ﻗﯚﻧﺎﻏﯽ ﯾﻪآﻪم‬ ‫هﻪﺳﺖ ﺑﻪﮔﺮژﯾﯿﻪك دهآﺮێ ﻟﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﺎﻧﺪا‪ ،‬ﺳﻪرهﺗﺎی‬ ‫ﺷﻪڕو ﻣﻠﻤﻼﻧ‪ ‬ﺳﻪرهﻪ‪‬ﺪهدات‪ ،‬ژن ﺗﺮﺳﯽ ﻟ‪‬ﺪاﻧﯽ ﻟ‪‬ﺪهﻧﯿﺸ‪،‬‬ ‫هﻪﺳﺖ دهآﺎت ﭘﯿﺎوهآﻪی ﺧﻮ‪‬ﻨﯽ دهآﻮ‪ ،‬هﻪوڵ دهدات‬ ‫‪٢٣‬‬

‫ﺧﯚی ﻟ‪ ‬ﻻﺑﺪات‪ ،‬ﯾﺎن ﻧﻪرم وﻧﯿﺎن ﺑ‪‬ﺖ ﻟﻪﮔﻪ‪‬ﯿﺪا ﺑﯚ ﺋﻪوهی‬ ‫ﺋﻪو ﺑﺎرﮔﺮژﯾﯿﻪی آﻪﻣﻜﺎﺗﻪوه ﯾﺎن ﭘﯿﺎوهﮐﻪ د‪‬ﺨﯚش ﺑﮑﺎت ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺎر‪‬ﮏ‪ ،‬ژن هﻪﻣﻮو ﺗﻮاﻧﺎ و ﺑﯿﺮﮐﺮدﻧﻪوهی دهﺧﺎﺗﻪ ﮐﺎر ﺑﯚ‬ ‫ﺋﻪوهی ﮐﺎره ﭼﺎوهڕواﻧﮑﺮاوهﮐﻪ ڕووﻧﻪدا‪.‬‬

‫ﻗﯚﻧﺎﻏﯽ دووهم‬ ‫ﭘ‪‬ﺶ ڕووداﻧﯽ هﻪر دهﺳﺘﻮهﺷﺎﻧ‪‬ﻚ ژﻧﻪآﻪ ﻟﻪﺑﺎر‪‬ﻜﯽ ﻧﻪﻓﺴﯽ‬ ‫ﮔﺮاﻧﺪا دهﺑ‪‬ﺖ ودهﺷ‪‬ﻪژێ و ﺗﺮﺳﯽ ﻟ‪‬ﺪاﻧﯽ ﻟ‪‬ﺪهﻧﯿﺸ‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺎوهآﻪ دهﯾﻪوێ دهرﺳﯽ ﺑﺪات‪ ،‬دهرﺳ‪ ‬آﻪ هﻪرﮔﯿﺰ ﻟﻪﺑﯿﺮی‬ ‫ﻧﻪﭼ‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎر‪‬ﻜﯽ ﺗﺮ ﺋﻪو ﺷﺘﻪ ﺑﻜﺎت آﻪ ﺑﻪ د‪‬ﯽ ﺋﻪوﺑ‪،‬‬ ‫ﺗﺎ ﺟﺎر‪‬ﻜﯽ ﺗﺮ ﻻﺳﺎر ﻧﻪﺑ‪‬ﺖ و داواآﺎﻧﯽ ﺟ‪‬ﺒﻪﺟ‪ ‬ﺑﻜﺎت‪.‬‬ ‫دهﺳﺖ دهآﺎت ﺑﻪ ﻟ‪‬ﺪاﻧﯽ‪ ،‬وازی ﻟ‪‬ﻨﺎه‪‬ﻨ‪ ‬ﺗﺎ ﺑﻪ‪‬ﻨﯽ ﻧﻪداﺗ‪‬‬ ‫آﻪ ﻟﻪﻣﻪودوا ﺑ‪‬ﮕﻮ‪‬ﯿﯽ ﻧﺎآﺎت و ﻟﻪژ‪‬ﺮ ﺋﻪﻣﺮی ﺋﻪودا دهﺑ‪‬ﺖ‪.‬‬

‫ﻗﯚﻧﺎﻏﯽ ﺳ‪‬ﯿﻪم‬ ‫ﺋﻪﻣﻪ ﻗﯚﻧﺎﻏﯽ ﺧﯚﺷﻪوﯾﺴﺘﯽ و ﺋﺎراﻣﯿﯿﻪ‪ .‬ﭘﺎش ﺋﻪوهی‬ ‫ﭘﯿﺎوهآﻪ آﻪف وآﻮ‪‬ﯽ ﺗﻮوڕهﯾﯽ ڕﺷﺖ و ﺋﻪو دهرﺳﻪی آﻪ‬ ‫وﯾﺴﺘﯽ دای ﺑﻪ ژﻧﻪآﻪی‪ ،‬ه‪‬ﻤﻦ دهﺑ‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ژﻧﻪش ﻟﻪو آﺎﺗﻪدا‬ ‫دهﯾﻪوێ هﻪرﭼﯚﻧ‪ ‬ﺑ‪‬ﺖ ﺑ‪‬وات و ﭘﯿﺎوهآﻪ ﺑﻪﺟ‪‬ﺒﮫ‪ ‬و‬ ‫ﺟﺎر‪‬ﻜﯽ ﺗﺮ ﻧﻪﯾﻪﺗﻪوه و آﯚﺗﺎﯾﯽ ﺑﻪم ﺟﯚره ژﯾﺎﻧﻪ ﺑﮫ‪‬ﻨ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ‪‬م ه‪‬ﻨﺪه ﻧﺎﺑﺎ ﭘﯿﺎوهآﻪ ﺗﻪواو ﺳﺎرد دهﺑ‪‬ﺘﻪوه و ﭘﻪﺷﯿﻤﺎﻧﻪ‬

‫‪٢٤‬‬

‫ﻟﻪوهی آﺮدووﯾﻪﺗﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪك ﻟﻪ ﺷ‪‬ﻮهآﺎن ﺋﻪو‬ ‫ﭘﻪﺷﯿﻤﺎﻧﯿﯿﻪی ﺧﯚی دهردهﺑ‪‬ێ‪ ،‬هﻪﻧﺪێ ﭘﯿﺎو دهﮔﺮﯾﻦ و‬ ‫داوای ﻟ‪‬ﺒﻮردن ﻟﻪ ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن دهآﻪن و ﺑﻪ‪‬ﻦ دهدهن‬ ‫ﺟﺎر‪‬ﻜﯽ ﺗﺮ آﻪ آﺎر‪‬ﻜﯽ وا ﻧﻪآﻪن‪ .‬ﭘﯿﺎوهآﻪ ژﻧﻪآﻪی زۆر‬ ‫ﺧﯚﺷﺪهو‪‬ﺖ و ﺑﻪﺑ‪ ‬ﺋﻪو ﻧﺎژی‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺧﻪﺗﺎی ژﻧﻪآﻪ ﺑﻮو‬ ‫آﻪ ﺋﻪو دهﺳﺘﯽ ﻟ‪ ‬ﺑﻪرز آﺮدۆهﺗﻪوه‪ ،‬ﺋﻪوه ژﻧﻪآﻪ ﺑﻮوه‪،‬‬ ‫ﺗﻪواو ﺗﻮوڕهی آﺮدووهو ﺋﻪوﯾﺶ ﺧﯚی ﭘ‪‬ﻨﻪﮔﯿﺮاوه‪ .‬ژﻧﻪآﻪ‬ ‫ﺟﺎر‪‬ﻜﯽ ﺗﺮ ﻧﺎﺑ‪ ‬وا ﺗﻮوڕهی ﺑﻜﺎت‪ ،‬ﭘﯿﺎوهآﻪی ﻧﺎﯾﻪوێ‬ ‫ﻟﻪژﻧﻪآﻪی ﺑﺪات‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م ﺋﻪو ﻧﺎﭼﺎری آﺮدووه‪.‬‬ ‫ﻟ‪‬ﺮهدا ژﻧﻪآﻪ وا هﻪﺳﺖ دهآﺎت آﻪ ﺋﻪﻣﻪ هﻪ‪‬ﻪی ﺋﻪو ﺑﻮوه‬ ‫آﻪ ﭘﯿﺎوهآﻪی ﻟ‪‬ﯿﺪاوه و ڕﻗﯽ ﻟﻪ ﺧﯚی دهﺑ‪‬ﺘﻪوهو زﯾﺎﺗﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﯿﺎوهآﻪوه دهﺑﻪﺳﺘﺮ‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ﺋﻪم آﺎره ﭼﻪﻧﺪ ﺟﺎر‪‬ﻚ دووﺑﺎره‬ ‫دهﺑ‪‬ﺘﻪوه ﻟﻪ ﺧ‪‬ﺰاﻧﺪا‪ ،‬ﺋﯿﺘﺮ دهﺑ‪‬ﺘﻪ ﭘﺮۆﺳﻪﯾﻪآﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﯽ‬ ‫ژﯾﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ژﻧﻪﮐﻪ وا دهزاﻧ‪ ‬ژﯾﺎن ﺑﻪو ﺟﯚره ﺑﻪڕ‪‬ﻮه دهﭼ‪‬ﺖ‪،‬‬ ‫ﮔﻪر ﭘﯿﺎوهآﻪ ﻟ‪‬ﺸﯽ ﺑﺪات ﺧﻪﺗﺎی ﺧﯚﯾﻪﺗﯽ و ﺋﻪو زۆری‬ ‫ﺧﯚﺷﺪهو‪‬ﺖ و زۆرﺟﺎرﯾﺶ ﻣﯿﮫﺮهﺑﺎﻧﻪ ﻟﻪﮔﻪ‪‬ﯿﺪا‪ ،‬ﺋﻪوه ﻧﯿﯿﻪ‬ ‫ڕۆژێ ﭘﺎش ﺷﻪڕهآﻪﯾﺎن دﯾﺎرﯾﯿﻪآﯽ ﺑﯚ آ‪‬ی ﯾﺎن ﭼﻪﭘﻜﻪ‬ ‫ﮔﻮ‪‬ﻜﯽ ﺑﯚ ه‪‬ﻨﺎﯾﻪوه‪ .‬ﺋﻪم ﭘﺮۆﺳﻪﯾﻪش ﭘ‪‬ﯽ دهوﺗﺮی‬ ‫ﻧﯚرﻣﺎﻟﯿﺰهآﺮدﻧﯽ ﭘﺮۆﺳﻪی ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ‪.‬‬

‫‪٢٥‬‬

‫ﻟ‪‬ﺮهدا ڕووﺑﻪڕووی ﭼﻪﻧﺪ ﭘﺮﺳﯿﺎرێ دهﺑﯿﻨﻪوه‪:‬‬ ‫ﺋﻪو ﻧﮫ‪‬ﻨﯿﻪ ﭼﯿﯿﻪ وا ﻟﻪ ﭘﯿﺎوان دهآﺎت زهﺑﺮوهﺷ‪‬ﻦ ﺑﻦ‪..‬‬ ‫آﺎم ﭘﯿﺎو زهﺑﺮ وهﺷ‪‬ﻨﻪ؟‬ ‫آﺎم هﻪل و ﻣﻪرج ﭘﯿﺎو‪‬ﻜﯽ زهﺑﺮوهﺷ‪‬ﻦ ﯾﺎن ﻣﯿﮫﺮهﺑﺎن‬ ‫دروﺳﺖ دهآﺎت‪.‬‬ ‫ﺋﺎﯾﺎ هﻪﻣﻮو ﭘﯿﺎو‪‬ﻚ ﺋﯿﻤﻜﺎﻧﯽ هﻪﯾﻪ زهﺑﺮوهﺷ‪‬ﻦ ﺑ‪‬ﺖ؟‬ ‫ﮔﻪﻟ‪ ‬ﺑﯚﭼﻮون و ﺷﯿﻜﺮدﻧﻪوهی ﺟﯿﺎواز هﻪﯾﻪ آﻪ ﺳﻪرﭼﺎوه‬ ‫ﻟﻪ ﺗ‪‬ﻮری ﺟﯿﺎواز وهردهﮔﺮن‪ .‬ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧﻪ هﻪﻧﺪ‪‬ﻚ ﺑﯚﭼﻮون‬ ‫ﺋﻪم ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋﯾﯿﻪ دهﮔﻪڕ‪‬ﻨﻨﻪوه ﺑﯚ ﺋﻪو ﺳﯿﺴﺘﻪﻣﻪی آﻪ ﺑﺎوه‬ ‫ﻟﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎدا و آﻪس ﺑﻪ ﻟ‪‬ﭙﺮﺳﺮاوی ﺋﻪم دهرده ﻧﺎزاﻧ‪ ‬و‬ ‫ﭘﯿﺎوﯾﺶ ﺑﻪ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ ﺋﻪو ﺳﯿﺴﺘﻪﻣﻪ دادهﻧ‪.‬‬ ‫ڕاﯾﻪآﯽ ﺗﺮﯾﺶ هﻪﯾﻪ ﮐﻪ هﯚآﺎری ﺋﻪم زهﺑﺮوزهﻧﮕﻪ‬ ‫دهﮔﻪڕ‪‬ﻨ‪‬ﺘﻪوه ﺑﯚ هﯚآﺎری ﺋﺎﺑﻮوری ـ ﯾﺎﺳﺎﯾﯽ و ﭘ‪‬ﻜﮫﺎﺗﻪی‬ ‫آﻮﻟﺘﻮوری‪ ،‬هﻪر ﺋﻪو هﯚآﺎراﻧﻪﺷﻪ آﻪ ﻓﯚرﻣﯽ ﺋﻪو‬ ‫ﭼﻪوﺳﺎﻧﻪوهو ﺳﺘﻪﻣﻪ دروﺳﺖ دهآﻪن و زروف و ﺑﺎری‬ ‫ﮔﻮﻧﺠﺎوی ﺑﯚ ﺋﺎﻣﺎده دهآﻪن‪ .‬ﻟ‪‬ﺮهﺷﺪا ﺋﺎﻣﺎژه ﺑﯚ آﯚﻧﺘﺮۆ‪‬ﯽ‬ ‫ﭘﯿﺎو ﺑﻪﺳﻪر ژﻧﺪا و ژﯾﺎﻧ‪‬ﻜﯽ ﺳ‪‬ﻜﺴﯽ زهﺑﺮﺋﺎﻣ‪‬ﺰ دهآﻪن‪.‬‬ ‫هﻪﻣﻮو ﺋﻪو ڕاﭘﯚرﺗﺎﻧﻪی آﻪ "ﺋﻪﻣﻨﯿﺴﺘﯽ" ﺋﺎﻣﺎدهی آﺮدﺑﻮو ﺑﻪ‬ ‫ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ﺑﻪرﺟﻪﺳﺘﻪو آﯚﻧﻜﺮ‪‬ﺘﯽ ﭼﺎرهﺳﻪر‪‬ﻜﯽ ﺋﻪوﺗﯚ ﺑﯚ‬

‫‪٢٦‬‬

‫ﺋﻪم دﯾﺎردهﮔﻪﻧﺪه‪‬ﻪ دهﺳﺘﻨﯿﺸﺎن ﻧﺎآﺎت‪ .‬وه‪‬ﻣﯽ ﮔﻪﻟ‪‬‬ ‫ﭘﺮﺳﯿﺎر ﻧﺎداﺗﻪوه ﻟﻪواﻧﻪ‪:‬‬ ‫* ﺋﺎﯾﺎ دهﺑ‪ ‬چ ﺑﻜﺮێ ﺑﯚ ﻟﻪﻧﺎوﭼﻮوﻧﯽ ﺋﻪو ﺳﺘﻪم و‬ ‫ﻧﺎﯾﻪآﺴﺎﻧﯿﻪ؟‬ ‫* ﺋﺎﯾﺎ چ ﺑﻜﺮێ ﺑﯚ ﻟﻪﻧﺎوﺑﺮدﻧﯽ ﺋﻪو آﯚﻧﺘﺮۆﻟﻪی آﻪ ﺑﺎﺳﯽ‬ ‫دهآﻪ؟‬ ‫* ﺋﺎﯾﺎ ﺋﻪم دﯾﺎردهﯾﻪ ﺗﻪﻧﯿﺎ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ دهﺳﻪ‪‬ﺗﻪوه هﻪﯾﻪ؟‪.‬‬ ‫هﯿﭻ ﻣﺮۆﭬ‪‬ﮏ ﻟﻪ ﺑﺎر‪‬ﻜﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﯿﺪا ﺋﻪو زهﺑﺮوزهﻧﮕﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺘ‪‬ﻜﯽ ﺣﻪﻗﺎﻧﯽ داﻧﺎﻧ‪ ،‬ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت ﺋﻪواﻧﻪش آﻪ ﺋﻪو‬ ‫زهﺑﺮوزهﻧﮕﻪش ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﻦ‪ .‬هﻪﻣﻮو ﺷ‪‬ﻮهآﺎﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‬ ‫دهرهﻪق ﺑﻪ ﺋﺎﻓﺮهت ﺑﻪ ﺗﺎوان و ﭘ‪‬ﺸ‪‬ﻠﻜﺮدﻧﯽ ﻣﺎﻓﯽ ﻣﺮۆڤ‬ ‫دادهﻧﺮێ‪ .‬ﺳﻪرهﻧﺠﺎم دهﺗﻮاﻧﯿﻦ ﺑ‪‬ﯿﻦ ﺋﻪو هﻪﻟﻮﻣﻪرﺟﻪ‬ ‫ﻣ‪‬ﮋووﯾﺎﻧﻪی آﻪ ﭘﯿﺎوی آﺮدووه ﺑﻪ هﺎوو‪‬ﺗﯽ ﭘﻠﻪ ﯾﻪك ژن‬ ‫ﭘﻠﻪ دوو‪ ،‬ﭘﯿﺎوی آﺮدووه ﺑﻪ ﺑﺎ‪‬دهﺳﺖ و ژن ﺑﻪ ژ‪‬ﺮدهﺳﺖ‪،‬‬ ‫دهﺑ‪ ‬ﺷﯽ ﺑﻜﺮ‪‬ﻨﻪوه ﻟﻪ ﺑﻨﻪڕهﺗﻪوه ﭼﺎرهﺳﻪرﺑﻜﺮ‪‬ﻦ‪ .‬ﺋﻪو‬ ‫ﺑ‪‬ﯾﺎردهرهو زهﺑﺮوزهﻧﮕﯽ‬ ‫ﻣﯿﻜﺎﻧﯿﺰﻣﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯿﯿﻪی‬ ‫دهرهﻪق ﺑﻪ ژﻧﯽ ﺳﺘﻪﻣﺪﯾﺪه ﭘ‪ ‬ﻗﺒﻮو‪‬ﻪ‪ ،‬دهﺑ‪ ‬وردوﺧﺎش‬ ‫ﺑﻜﺮێ‪.‬‬

‫‪٢٧‬‬

‫ﻣ‪‬ﮋوو‪ ...‬ﺳﻮ‪‬ﺪ‪ ...‬ﺋﻪزﻣﻮون‬ ‫آﻪ ﭘﺮۆﺳﻪی‬ ‫ژن و ﭘﯿﺎودا‬ ‫دهﺳﺘﻜﻪوﺗﯿﺎن‬ ‫دهو‪‬ﻪﺗﺪا ژﻧﺎن‬

‫ﮔﻪر و‪‬ﺗﯽ ﺳﻮ‪‬ﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﻮوﻧﻪ وهرﮔﺮﯾﻦ‬ ‫ﺧﻪﺑﺎﺗﻜﺮدن ﻟﻪ ﭘ‪‬ﻨﺎو ه‪‬ﻨﺎﻧﻪدی ﯾﻪآﺴﺎﻧﯽ‬ ‫هﻪﻧﮕﺎوی ﺑﺎﺷﯽ ﻧﺎوه‪ ،‬ژﻧﺎن ﮔﻪﻟ‪‬ﻚ‬ ‫وهدﺳﺘﮫ‪‬ﻨﺎوهو ﻟﻪ زۆرﺑﻪی دام ودهزﮔﺎآﺎﻧﯽ‬ ‫ڕۆ‪‬ﻜﯽ ﺑﺎ‪‬ﯾﺎن هﻪﯾﻪ‪.‬‬ ‫ژﻧﺎﻧﯽ ﺳﻮ‪‬ﺪ وهك هﻪﻣﻮو ژﻧﺎﻧﯽ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎآﺎﻧﯽ ﺗﺮ‬ ‫آﻪرهﺳﺘﻪو ﻣﻮ‪‬ﻜﯽ ﭘﯿﺎو ﺑﻮون‪ ،‬ﺳﺘﻪﻣﺪﯾﺪهو زو‪‬ﻢ ﻟ‪‬ﻜﺮاو‬ ‫ﺑﻮون‪ .‬ﻟﻪ ﺳﻪرهﺗﺎی ﺳﻪدهی دواﻧﺰههﻪﻣﺪا آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ ﺋﺎوڕ‪‬ﻜﯽ‬ ‫ﻟﻪو ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ﺑ‪‬ﺸﻮﻣﺎره داﯾﻪوه آﻪ ﻟﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎدا‬ ‫دهرهﻪق ﺑﻪ ژن ﭘﻪﯾ‪‬هودهآﺮێ‪.‬‬

‫‪٢٨‬‬

‫ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ١٢٥٦‬دا ﯾﺎﺳﺎی 'ﺑ‪‬ﺮﯾﯿﻪر ﯾﺎرل' داﻧﺮاو ﻟﻪ‬ ‫ﻧﺎوﭼﻪآﺎﻧﺪا آﺎری ﭘ‪‬ﺪهآﺮا‪ .‬ﺑﻪﺷ‪‬ﻚ ﻟﻪو ﯾﺎﺳﺎﯾﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی‬ ‫ﺑﻪﺑﺎری ژن و ﺋﺎزادی ژﻧﻪوه ﺑﻮون‪ .‬ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﯾﺎﺳﺎی ﺋﺎزادی‬ ‫ژن ﻟ‪‬ﺪان و ﺋﺎزاردان و دهﺳﺘﺪر‪‬ﮋﯾﻜﺮدﻧﻪ ﺳﻪر ژن ﻟﻪ‬ ‫دهرهوهی ﻣﺎ‪‬ﺪا ﺑﻪ ﺗﺎوان داﻧﺮا و ﺋﻪو آﻪﺳﻪی ﺋﻪم آﺎرهی‬ ‫ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﺒﺪاﯾﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﻧﺪی ﺳﺰا دهدرا‪ .‬ﺋﻪرآﯽ ﭘﯿﺎواﻧﯽ ﻧﺎو‬ ‫ﺧ‪‬ﺰان ﺋﻪوهﺑﻮو ﺷﻪرهﻓﯽ ﺧ‪‬ﺰان ﺑﭙﺎر‪‬ﺰن‪ ،‬ژﻧﺎﻧﯽ ﺧ‪‬ﺰان ﻟﻪ‬ ‫ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋی و دهﺳﺘﺪر‪‬ﮋی ﭘﯿﺎواﻧﯽ ﺗﺮ ڕزﮔﺎرﺑﻜﻪن‪.‬‬ ‫ﺳﻪرﻧﺞ ﺑﺪهن ﻟ‪‬ﺮهدا هﻪر ﺑﺎس ﻟﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ دهآﺮێ ﮐﻪ‬ ‫ﻟﻪ دهرهوهی ﻣﺎ‪‬ﻪوهدا ﺋﻪﻧﺠﺎم دهدرێ‪ ،‬هﻪروهك ﭘ‪‬ﺸﺘﺮﯾﺶ‬ ‫ﺋﺎﻣﺎژهﻣﺎن ﺑﯚ آﺮد آﻪ ﺋﻪوه ﺑﻪ آﺎری ﺷﻪﺧﺴﯽ و ﺗﺎﯾﺒﻪت ﺑﻪ‬ ‫ﺧ‪‬ﺰان داﻧﺮاﺑﻮو‪ .‬ﺑﯚﯾﻪ دهﺑﻮو ﻗﻮدﺳﯿﯿﻪﺗﯽ ﺋﻪو ﻧﮫ‪‬ﻨﯿﯿﻪ‬ ‫ﺑﭙﺎر‪‬ﺰراﯾﻪ‪ .‬هﻪر ﻟﻪوﻣﺎوهﯾﻪدا ﯾﺎﺳﺎی ﻓ‪‬اﻧﺪﻧﯽ ﺑﻮوك ﻟﻪ‬ ‫ڕۆژی ﮔﻮاﺳﺘﻨﻪوهﯾﺪا ﻗﻪدهﻏﻪآﺮا و ﺑﻪ ﺗﺎوان ﻟﻪ ﻗﻪ‪‬ﻪﻣﺪرا‪.‬‬ ‫ﺋﻪو آﺎت ﻟﻪ ﺳﻮ‪‬ﺪ ﺑﺎو ﺑﻮو ﺑﻪ ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﯽ ﺋﻪﺗﻜﻜﺮدن ﯾﺎن ﺗﯚ‪‬ﻪ‬ ‫ﺳﻪﻧﺪﻧﻪوه ﻟﻪ ﭘﯿﺎو‪‬ﻚ ﯾﺎن ﺧ‪‬ﺰاﻧ‪‬ﻚ‪ ،‬ﺑﻮوك ﻟﻪ ڕۆژی‬ ‫ﮔﻮاﺳﺘﻨﻪوهﯾﺪا دهﻓ‪‬ﻨﺮا ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ١٧٢٤‬دا ﻟﻪ ڕووی ﯾﺎﺳﺎﯾﯿﻪوه ﻣﺎف درا ﺑﻪ ﭘﯿﺎو آﻪ‬ ‫ﻟﻪ ژﻧﻪآﻪی ﺑﺪات ﮔﻪر ژﻧﻪآﻪی ﭘ‪‬ﺪاوﯾﺴﺘﯽ و داواآﺎﻧﯽ‬ ‫ﻣ‪‬ﺮدهآﻪی ﺑﻪﺟ‪ ‬ﻧﻪﮔﻪﯾﺎﻧﺪاﯾﻪ‪ .‬ﻟﻪم ﺑ‪‬ﮔﻪ ﯾﺎﺳﺎﯾﯿﻪدا ﺟﻪﺧﺖ‬ ‫ﻟﻪﺳﻪر ﺋﻪوهآﺮا آﻪ ﻧﺎﺑ‪ ‬ﺋﻪم ﺋﺎزارداﻧﻪ ﺑﮕﺎﺗﻪ ڕادهی‬ ‫آﻮﺷﺘﻦ‪ .‬ﺧﯚ ﺋﻪﮔﻪر ﺋﻪوهش ڕووﯾﺒﺪاﯾﻪ ﺋﻪوا ﺑﯿﺎﻧﻮوﯾﻪآﯿﺎن‬ ‫‪٢٩‬‬

‫دهدۆزﯾﻪوه ﺑﯚ ﺋﻪوهی ﭘﯿﺎوهآﻪ ﺳﺰا ﻧﻪدرێ‪ ،‬ﻟﻪواﻧﻪ دهوﺗﺮا‬ ‫ﺑﻪ ڕ‪‬ﻜﻜﻪوت ﯾﺎن ﺑﻪﺑ‪ ‬ﻣﻪﺑﻪﺳﺖ ڕووﯾﺪاوه‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻓﯽ ﺳﺰادان و ﻟ‪‬ﺪاﻧﯽ ژن و ﻣﻨﺪاڵ دراﺑﻮوه دهﺳﺖ ﺧﻮدی‬ ‫ﭘﯿﺎو‪ ،‬ﮔﻪر ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ﮔﺮﻧﮓ ﺑﻮاﯾﻪ ﺑﯚ ﺑﻪڕ‪‬ﻮهﺑﺮدن و‬ ‫ڕ‪‬ﻜﺨﺴﺘﻨﯽ آﺎرهآﺎﻧﯽ ﺋﻪوا هﯿﭻ ﯾﺎﺳﺎﯾﻪك ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﺪاﻧﯽ ﺋﻪم‬ ‫آﺎرهی ﺑﻪ ﺗﺎوان ﻟﻪﻗﻪ‪‬ﻪم ﻧﻪدهدا و ﭘﯿﺎو ﺳﺰای ﻧﻪدهدرا‪.‬‬ ‫ﺋﻪﻣﻪ ﺟﮕﻪ ﻟﻪوهی ژن هﻪروهك ﻣﻨﺪاڵ ﺑﻪ ﻧﺎآﺎﻣ‪ ‬دادهﻧﺮاو‬ ‫هﯿﭻ ﺟﯚره ﻣﺎﻓ‪‬ﻜﯽ ﻧﻪﺑﻮو ﻟﻪ ﺑ‪‬ﯾﺎرداﻧﯽ ﺋﻪو ﺷﺘﺎﻧﻪی آﻪ‬ ‫ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ ﺷﻮوآﺮدن و ﻣﻨﺪا‪‬ﺒﻮوﻧﻪوه هﻪﺑﻮو‪ .‬آﺎﺗ‪ ‬ﺑﺎوك‬ ‫دهﻣﺮد ﺳﻪروهت و ﺳﺎﻣﺎن ﺗﻪﻧﯿﺎ ﺑﯚ آﻮڕ دهﻣﺎﯾﻪوه‪.‬‬ ‫ﻟﻪﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ١٨٥٨‬ﯾﺎﺳﺎی ﻟ‪‬ﺪاﻧﯽ آﺎرهآﻪر و آﯚﯾﻠﻪ ﻗﻪدهﻏﻪآﺮا‪.‬‬ ‫ﻧﺎوی ژن ﻟﻪ رﯾﺰی ﺋﻪو دوو ﺗﻮ‪‬ﮋهی آﯚﻣﻪ‪‬ﺪا ﻧﻪﺑﻮو‪ ،‬ژن‬ ‫هﻪر ﺑﻪآﯚﯾﻠﻪی ﺗﻪواوی ﭘﯿﺎو ﻣﺎﯾﻪوه‪ .‬ﮔﺮﻓﺘ‪ ‬ﺳﻪرﯾﮫﻪ‪‬ﺪا‪ .‬ﺋﻪو‬ ‫آﭽﺎﻧﻪی آﻪ ﻗﻪﯾﺮهﺑﻮون و ﺷﻮوﯾﺎن ﻧﻪآﺮدﺑﻮو ﭘﺎش ﻣﺮدﻧﯽ‬ ‫ﺑﺎوآﯿﺎن ﻣﺎﻓﯿﺎن ﻧﻪﺑﻮو هﯿﭻ ﺟﯚره ﺑ‪‬ﯾﺎر‪‬ﮏ ﺑﺪهن‪ ،‬ﺑﯚﯾﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ١٨٨٤‬دا ﻗﻪﯾﺮه آﭻ ﺑﻪ آﺎﻣ‪‬ﺒﻮو ﻟﻪ ﻗﻪ‪‬ﻪﻣﺪرا‪ .‬ﻣﺎﻓﯽ‬ ‫ﺑ‪‬ﯾﺎرداﻧﯽ ﺋﻪو ﻣﻪﺳﻪﻻﻧﻪی ﭘ‪‬ﺪرا آﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ ﺧﻮدی‬ ‫ﺧﯚﯾﺎﻧﻪوه هﻪﯾﻪ‪ .‬ﺗﻪﻧﯿﺎ ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ١٩٢٠‬دا ﻟﻪ ڕووی‬ ‫ﯾﺎﺳﺎﯾﯿﻪوه ژﻧﯽ ﺷﻮوآﺮدوو ﺑﻪ ﻣﺮۆﭬﯽ آﺎﻣ‪ ‬داﻧﺮا‪ ،‬ﻟﻪ ‪١٩١٥‬‬ ‫دا ژن ﮔﻪر هﯚﯾﻪآﯽ ﻣﻪﻋﻘﻮﻟﯽ هﻪﺑﻮاﯾﻪ دهﯾﺘﻮاﻧﯽ داوای‬ ‫ﺟﯿﺎﺑﻮوﻧﻪوه ﺑﻜﺎت‪ .‬ﻟﻪ زۆرﺑﻪی ﺣﺎ‪‬ﻪﺗﻪآﺎﻧﯽ ﺗﺮدا ﻣﺎﻓﯽ‬ ‫ﺋﻪوهی ﻧﻪﺑﻮو ﻟﻪﻣ‪‬ﺮدهآﻪی داوای ﺟﯿﺎﺑﻮوﻧﻪوه ﺑﻜﺎت‪.‬‬ ‫‪٣٠‬‬

‫ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﭘﯿﺸﻪﺳﺎزﯾﺪا ژﻧﺎﻧﯽ ﺳﻪرﻣﺎﯾﺪارهآﺎن ژﯾﺎﻧ‪‬ﻜﯽ‬ ‫ﺗ‪‬ﺮوﺗﻪﺳﻪل دهژﯾﺎن‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م هﻪر ﻟﻪﭼﻮارﭼ‪‬ﻮهی ﺧ‪‬ﺰاﻧﺪا‬ ‫ﻣﺎﻧﻪوهو ﭘ‪‬ﺪاوﯾﺴﺘﯿﯿﻪآﺎﻧﯽ ﭘﯿﺎواﻧﯿﺎن ﺟ‪‬ﺒﻪﺟ‪ ‬دهآﺮد‪ .‬ژﻧﯽ‬ ‫آﺮ‪‬ﻜﺎرﯾﺶ ﺋﻪو دهراﻣﻪﺗﻪی آﻪ ﭘﯿﺎوهﮐﻪی وهدهﺳﺘﯽ‬ ‫دهﺧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪﺷﯽ ﺧ‪‬ﺰاﻧﯽ ﻧﻪدهآﺮد‪ ،‬ﺑﯚﯾﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻟﻪ دهرهوه و‬ ‫ﻟﻪﻣﺎ‪‬ﻪوهش آﺎری دهآﺮد‪ .‬ﻟﻪهﻪردووﻻوه ژﻧﯽ آﺮ‪‬ﻜﺎر‬ ‫دهﭼﻪوﺳ‪‬ﻨﺮاﯾﻪوه‪.‬‬ ‫ﺋﻪو ﺳﺘﻪم ﭼﻪوﺳﺎﻧﺪﻧﻪوهی دهرهﻪق ﺑﻪ ژن دهآﺮا‬ ‫ﻧﺎڕهزاﯾﯿﻪآﯽ ﻟﻪ ڕﯾﺰی ژﻧﺎﻧﺪا دروﺳﺘﻜﺮد‪ .‬ﻧﻪك ﺗﻪﻧﯿﺎ ﻟﻪ‬ ‫ﺳﻮ‪‬ﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﻜﻮ ﻟﻪ ﺳﻪرﺗﺎﭘﺎی دوﻧﯿﺎدا ﺑﺰووﺗﻨﻪوهﯾﻪآﯽ‬ ‫ﺑﻪرﻓﺮاون ﺳﻪرﯾﮫﻪ‪‬ﺪا و ﺧﻪﺑﺎﺗﯽ ﻟﻪ ﭘ‪‬ﻨﺎو ه‪‬ﻨﺎﻧﻪدی ﯾﻪآﺴﺎﻧﯽ‬ ‫ﻟﻪﻧ‪‬ﻮان ژن و ﭘﯿﺎودا دهآﺮد‪ .‬ﮔﺮﻓﺘ‪‬ﻜﯽ ﮔﻪوره ﻟﻪ ه‪‬ﻨﺎﻧﻪدی‬ ‫ﺋﻪو ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﻪ وﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ﺑﻮو ﮐﻪ دهرهﻪق ﺑﻪ ژن‬ ‫ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﺪهدرا‪ .‬ﺑﻮاری ﻟﻪﺑﻪردهم هﺎوﺑﻪﺷﯽ ژن ﻟﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ‬ ‫داﺧﺴﺘﺒﻮو‪ .‬ﺗﺎ ﺋﻪو ﺳﺎ‪‬ﻧﻪش ﺗﻮﺧﻦ آﻪوﺗﻨﯽ ﺋﻪو ﻣﻪﺳﻪﻟﻪﯾﻪ‬ ‫ﺑﭭﻪﺑﻮو و ﺑﻪ ﻣﻪﺳﻪﻟﻪﯾﻪآﯽ ﺗﺎﺑﯚ دادهﻧﺮا‪.‬‬ ‫ﻻﯾﻪﻧﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ و آﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯿﯿﻪآﺎﻧﯽ ﺳﻮ‪‬ﺪ ﻟﻪ ﺳﻪرهﺗﺎی‬ ‫ﺣﻪﻓﺘﺎآﺎﻧﺪا ﺋﺎوڕ‪‬ﻜﯽ ﺟﯿﺪﯾﺎن ﻟﻪ ﻣﻪﺳﻪﻟﻪی ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‬ ‫دهرهﻪق ﺑﻪ ژن داﯾﻪوه‪ .‬ﻟﻪهﻪﻣﺎن آﺎﺗﺪا ﺧﻮدی ﺑﺰووﺗﻨﻪوهی‬ ‫ژﻧﺎن ﺧﻪﺑﺎﺗﯽ دهآﺮد ﺗﺎ ﺋﻪو زهﺑﺮوزهﻧﮕﻪ ﻟﻪ ﭼﻮارﭼ‪‬ﻮهی‬ ‫‪٣١‬‬

‫ﺧ‪‬ﺰان ﺑﭽ‪‬ﺘﻪ دهرهوه و ﺑﺒ‪‬ﺘﻪ ﺑﺎﺑﻪﺗ‪‬ﻜﯽ آﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯽ و وهك‬ ‫هﻪر ﺑﺎﺑﻪﺗ‪‬ﻜﯽ ﮔﺮﻧﮕﯽ ﺗﺮ ﺑﻪ ڕاﺷﻜﺎوﯾﯽ ﻗﺴﻪی ﻟﻪﺳﻪرﺑﻜﺮێ‪.‬‬ ‫ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪش آﻪ ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ﺋﻪﻧﺠﺎم دهدهن ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ‬ ‫ﯾﺎﺳﺎ ﺳﺰاﺑﺪر‪‬ﻦ‪ ،‬هﻪروا ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪش ﮐﻪ ڕووﺑﻪڕووی ﺋﻪم‬ ‫زو‪‬ﻤﻪ دهﺑﻨﻪوه ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ وهرﮔﺮن‪.‬‬ ‫ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ١٩٨٢‬ﯾﺎﺳﺎﯾﻪك دهرﭼﻮو و ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‬ ‫دهرهﻪق ﺑﻪژن ﺑﻪ ﺗﺎوان ﻟﻪﻗﻪ‪‬ﻪم دا و ﻟ‪‬ﺪاﻧﯽ ژن ﺧﺮاﯾﻪ‬ ‫ڕﯾﺰی ﺋﻪو آﺎره ﻧﺎﯾﺎﺳﺎﯾﯿﺎﻧﻪی آﻪ ﺣﻮآﻤﯽ ﻟﻪﺳﻪردهدرا‪،‬‬ ‫ﺑﻪ‪‬م ﺋﻪو آﺎت دهﺑﻮاﯾﻪ ﺧﻮدی ژﻧﻪآﻪ ﺷﻜﺎﺗﯽ ﺑﻜﺮداﯾﻪو‬ ‫ﺧﻪﺑﻪری ﭘﯚﻟﯿﺴﯽ ﺑﺪاﯾﻪ‪ .‬ﭘﺮۆﺳﻪی دادﮔﺎآﺮدﻧﻪش ﻟﻪ ﭘﺸﺖ‬ ‫ﭘﻪردهوه دهﮐﺮا‪ ،‬واﺗﻪ آﻪﺳﺎﻧ‪‬ﻜﯽ دهرهوهی ﺋﻪو ﺧﯿﺰاﻧﻪ ﻣﺎﻓﯽ‬ ‫ﺋﻪوهﯾﺎن ﻧﻪﺑﻮو وهک ﺷﺎﯾﻪت ﯾﺎن ﭘﺎ‪‬ﭙﺸﺘﯿﮑﻪر ﺋﺎﻣﺎدهی‬ ‫ﭘﺮۆﺳﻪی دادﮔﺎآﺮدﻧﻪآﻪ ﺑﻦ و ﺋﺎﮔﺎداری ﮔﺮﻓﺘﯽ ﺋﻪو‬ ‫ﺧ‪‬ﺰاﻧﻪ ﺑﺒﻦ‪.‬‬ ‫ﺋﻪم ﯾﺎﺳﺎﯾﻪ ڕهﺧﻨﻪﯾﻪآﯽ زۆری ﻟ‪‬ﮕﯿﺮا ﻟﻪ ﺑﻪرﺋﻪوهی ژن ﻟﻪم‬ ‫ﻣﻪﺳﻪﻟﻪﯾﺸﺪا ﺑﻪ ﺗﻪﻧﯿﺎ دهﻣﺎﯾﻪوه‪ ،‬دهرآﺮدﻧﯽ ﯾﺎﺳﺎﯾﻪآﯽ ﻟﻪم‬ ‫ﺑﺎﺑﻪﺗﻪش ﺟﻪﺧﺘﻜﺮدﻧﻪ ﻟﻪﺳﻪرﺋﻪوهی آﻪ ﺋﻪو زهﺑﺮو زهﻧﮕﻪ‬ ‫ﻣﻪﺳﻪﻟﻪﯾﻪآﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪت و ﺗﺎﺑﯚﯾﻪ و ﻧﺎﺑ‪‬ﺖ ﻟﻪ ﭼﻮارﭼ‪‬ﻮهی‬ ‫ﺧ‪‬ﺰان دهرﭼ‪‬ﺖ‪ .‬ﭘﺎش ﭼﻪﻧﺪ ﺳﺎ‪‬ﻚ ﯾﺎﺳﺎﯾﻪآﯽ ﺗﺮ هﺎﺗﻪ‬ ‫ﺋﺎراوه و ڕ‪‬ﮕﻪی ﺑﻪ ژن دا ﮐﻪ آﻪﺳ‪‬ﻚ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺧﯚی ﺑﯚ‬ ‫‪٣٢‬‬

‫دادﮔﺎ ﺑﻪر‪‬ﺖ وهك ﭘﺎ‪‬ﭙﺸﺘﯿﮑﻪر‪ ،‬ﯾﺎن ﺷﺎهﯿﺪی ﺋﻪو‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪی آﻪ دهرهﻪﻗﯽ ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﺪراوه ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ١٩٨٣‬دا هﻪﺷﺖ ﻣﻠ‪‬ﯚن آﺮۆن ﺗﻪرﺧﺎﻧﻜﺮا ﺑﯚ‬ ‫ﯾﺎرﻣﻪﺗﯿﺪاﻧﯽ ﺋﻪو ژن و ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﻪی آﻪ ڕووﺑﻪڕووی ﺗﻮﻧﺪو‬ ‫ﺗﯿﮋی دهﺑﻨﻪوه‪ .‬هﻪروههﺎ ﯾﻪك ﻣﻠ‪‬ﻮن آﺮۆﻧﯿﺶ داﻧﺮا ﺑﯚ‬ ‫آﺮدﻧﻪوهی آﯚرﺳﯽ ﺧﻮ‪‬ﻨﺪن و دهوراﺗﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﺳﻪﺑﺎرهت‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋی و هﯚ و ڕهﮔﻪآﺎﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی و ﭘ‪‬ﺸﻨﯿﺎر ﺑﯚ‬ ‫ﭼﯚﻧﯿﻪﺗﯽ ﭼﺎرهﺳﻪری ﺋﻪو دهرده آﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯿﯿﻪ ‪.‬‬ ‫زۆرﺟﺎر ﭘﺎش ﺟﯿﺎﺑﻮوﻧﻪوه هﻪﻧﺪێ ﭘﯿﺎو وازﯾﺎن ﻟﻪ ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن‬ ‫ﻧﻪدهه‪‬ﻨﺎ و ﺑﯿﺰارﯾﺎن دهآﺮدن ﯾﺎن هﻪڕهﺷﻪﯾﺎن ﻟ‪‬ﺪهآﺮدن و‬ ‫ڕاوﯾﺎن دهﻧﺎن‪ ،‬ﺑﯚ ﺳﻨﻮورداﻧﺎن ﺑﯚ ﺋﻪم ﻣﻪﺳﻪﻟﻪﯾﻪ ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ‬ ‫‪ ١٩٨٨‬دا ﯾﺎﺳﺎﯾﻪك داﻧﺮا‪ ،‬ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﺋﻪم ﯾﺎﺳﺎﯾﻪ ﭘﯿﺎو‬ ‫ﻧﻪدهﺑﻮواﯾﻪ زﯾﺎﺗﺮ ﻟﻪ ﺳ‪ ‬ﺳﻪد ﻣﻪﺗﺮ ﻧﺰﯾﻜﯽ ﺋﻪو ﺷﻮ‪‬ﻨﻪ‬ ‫ﺑﻜﻪوﺗﺎﯾﻪ آﻪ ژﻧﻪآﻪی ﻟ‪‬ﯿﻪ‪ ،‬ﺋﻪﻣﻪش ﻟﻪ ڕ‪‬ﮕﻪی ﺑﺎزﻧ‪‬ﻜﻪوه آﻪ‬ ‫دهآﺮاﯾﻪ دهﺳﺘﯽ ﭘﯿﺎوهآﻪو ﺋﺎﻣ‪‬ﺮ‪‬ﻚ ﻻی ژﻧﻪآﻪ دادهﻧﺮا‪ ،‬ﮔﻪر‬ ‫ﭘﯿﺎوهﮐﻪ ﻟﻪو ﺳﻨﻮوره ﻧﺰﯾﮏ ﺑﮑﻪوﺗﺎﯾﻪﺗﻪوه ﺋﻪوا ﺋﻪو ﺋﺎﻣ‪‬ﺮه‬ ‫ﻻی ﭘﯚﻟﯿﺲ زهﻧﮕﯽ ﻟ‪‬ﺪهدا‪.‬‬ ‫ﻟﻪﺳﻪرهﺗﺎی ﻧﻪوهدهآﺎﻧﺪا ﻣﻪﺳﻪﻟﻪی ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻪﺳﻪﻟﻪﯾﻪآﯽ آﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯽ ﻟﻪﻗﻪ‪‬ﻪﻣﺪراو ﻻﯾﻪﻧﻪ ﺳﯿﺎﺳﯿﯿﻪآﺎن‬ ‫‪٣٣‬‬

‫آﻪوﺗﻨﻪ ﺑﺎﺳﻜﺮدﻧﯽ ﺋﻪو ﻣﻪﺳﻪﻟﻪﯾﻪو ﯾﻪآ‪‬ﻚ ﺑﻮو ﻟﻪو ﺧﺎ‪‬ﻧﻪی‬ ‫آﻪ ﺣﯿﺰﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﯿﯿﻪآﺎن ﻟﻪ ﭘ‪‬ﺶ هﻪ‪‬ﺒﮋاردﻧﺪا دﯾﺒﺎﺗﯿﺎن‬ ‫ﻟﻪﺳﻪردهآﺮدو ﺑﻪرﻧﺎﻣﻪﯾﺎن ﺑﯚ دادهڕﺷﺖ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزی‬ ‫وهرﮔﺮﺗﻨﯽ دهﻧﮕﯽ زﯾﺎﺗﺮ ﺑﯚ ﺣﯿﺰﺑﻪآﺎﻧﯿﺎن‪ .‬هﻪﻣﻮو ﻻﯾﻪﻧﻪ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯿﯿﻪآﺎن ﺋﺎﻣﺎژهﯾﺎن ﺑﯚ ﺋﻪوه دهآﺮد‪ ،‬ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ‬ ‫ﺗﻪﻧﯿﺎ آﺎرﻧﺎآﺎﺗﻪ ﺳﻪر ژﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﻜﻮ آﺎردهآﺎﺗﻪ ﺗﻪواوی‬ ‫آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ ودهﯾﻜﺎﺗﻪ ﻻﺷﻪﯾﻪآﯽ ﭘﻪآﻜﻪوﺗﻪ‪ .‬ﺋﻪو آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎﯾﻪش‬ ‫آﻪ ژن دهﭼﻪوﺳ‪‬ﻨ‪‬ﺘﻪوه هﻪرﮔﯿﺰ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﺶ و‬ ‫ﯾﻪآﺴﺎﻧﯽ ﺑﯚ ﺋﻪﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ داﺑﯿﻦ ﺑﻜﺎت‪ .‬ﭘﺎش هﻪ‪‬ﺒﮋاردن ﭼﻪﻧﺪ‬ ‫ﺑ‪‬ﯾﺎر‪‬ﻜﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﯾﺎﺳﺎی ﻧﻮێ دههﺎﺗﻪ ﺋﺎراوه ﺑﯚ‬ ‫ﻧﻪه‪‬ﺸﺘﻨﯽ زهﺑﺮو زهﻧﮓ و ﭼﻪﺳﭙﺎﻧﺪﻧﯽ ﯾﻪآﺴﺎﻧﯽ ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان‬ ‫هﻪردوو ڕهﮔﻪزهآﻪ‪.‬‬ ‫دهﯾﺎن ﭘ‪‬ۆژه آﻪوﺗﻪ آﺎرآﺮدن‪ ،‬دهزﮔﺎآﺎﻧﯽ ﭘﯚﻟﯿﺲ و‬ ‫ﺧﺰﻣﻪﺗﮕﻮزاری ﺗﻪﻧﺪروﺳﺘﯽ و دادﮔﺎ و دهزﮔﺎی ﭘﻪروهرده‬ ‫هﻪرﯾﻪك ﻟﻪﺑﻮاری ﺧﯚﯾﺪا ﭘﻼﻧﯽ داﻧﺎ آﻪ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯿﺎن‬ ‫آﻪﻣﻜﺮدﻧﻪوه ﯾﺎن ﻧﻪه‪‬ﺸﺘﻨﯽ ﺋﻪو زهﺑﺮو زهﻧﮕﻪﺑﻮو‪ ،‬هﻪروههﺎ‬ ‫ﯾﺎرﻣﻪﺗﯿﺪاﻧﯽ ﺋﻪو ژن و ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﻪی آﻪ ڕووﺑﻪڕووی ﺋﻪو‬ ‫زهﺑﺮوزهﻧﮕﻪ دهﺑﻨﻪوه ﯾﻪآ‪ ‬ﻟﻪ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﻪآﺎﻧﯽ ﺋﻪو ﭘ‪‬ۆژاﻧﻪ‬ ‫ﺑﻮو‪.‬‬

‫‪٣٤‬‬

‫ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ١٩٩٥‬دا ﭘﺎره ﺗﻪرﺧﺎﻧﻜﺮا ﺑﯚ ﭼﻪﻧﺪان ڕ‪‬ﻜﺨﺮاو و‬ ‫ﭘ‪‬ۆژه ﺑﻪ ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﯽ ﻟ‪‬ﺘﻮ‪‬ﮋﯾﻨﻪوه و دهﺳﺘﻨﯿﺸﺎﻧﻜﺮدﻧﯽ‬ ‫ڕ‪‬ﮕﻪی ﭼﺎرهﺳﻪر و آﻪﻣﻜﺮدﻧﻪوهی ﺗﻮﻧﺪو ﺗ‪‬ﮋی دهرهﻪق ﺑﻪ‬ ‫ژن و ﻟﻪهﻪﻣﺎن آﺎﺗﺪا آﻪ‪‬ﻜﯿﺎن ﻟﻪ ڕاﭘﯚرﺗﻪ ﺋﺎﻣﺎدهﮐﺮاوهﮐﺎﻧﯽ‬ ‫'ﺋﻪﻣﻨﯿﺴﺘﯽ' و ‪ FN‬وهرﮔﺮت‪.‬ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪١٩٩٩‬دا ﯾﺎﺳﺎﯾﻪك‬ ‫ﺳﻪﺑﺎرهت ﺑﻪ ﻟﻪﺷﻔﺮۆﺷﺘﻨﯽ ژﻧﺎن داﻧﺮا‪ ،‬ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﺋﻪم ﯾﺎﺳﺎﯾﻪ‬ ‫ﺋﻪم آﺎره دهﺑﻮاﯾﻪ ﻟﻪ ﺷﻮ‪‬ﻨﯽ ﻓﻪرﻣﯽ و ﺋﯿﺠﺎزهدراو‬ ‫ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﺒﺪرێ و ﻻﯾﻪﻧﻪ ﺗﻪﻧﺪروﺳﺘﯿﻪآﺎن ﭼﺎود‪‬ﺮی ﺑﻜﻪن‪،‬‬ ‫ﺋﻪﻣﻪش ﺑﻪ ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﯽ ﭘﺎراﺳﺘﻨﯽ ﺗﻪﻧﺪروﺳﺘﯽ ﺋﻪو آﻪﺳﺎﻧﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻧﻪﺧﯚﺷﯽ‪ ،‬هﻪروا ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪ ﻟﻪ ﻟ‪‬ﺪان و ﺋﺎزارداﻧﯽ ﻧﻪﻓﺴﯽ و‬ ‫ﺳﻮآﺎﯾﻪﺗﯽ ﭘ‪‬ﮑﺮدن ﺑﭙﺎر‪‬ﺰن‪ .‬ﺟﻪﺧﺖ ﻟﻪﺳﻪر ﺋﻪوهﺷﻜﺮا آﻪ‬ ‫ﻟﻪﺷﻔﺮۆﺷﯽ آﺎر‪‬ﻜﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﯿﯿﻪ‪ ،‬هﻪروهك هﻪر آﺎر‪‬ﻜﯽ ﺗﺮ‬ ‫آﻪ ﻣﺮۆڤ ﺑﮋ‪‬ﻮﯾﯽ ﺧﯚی ﭘ‪ ‬داﺑﯿﻦ دهآﺎت وهك آﺎری‬ ‫ﺋﻪﻧﺪازﯾﺎر‪ ،‬ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎ ﯾﺎن ﺳﯿﺴﺘﻪر‪ .‬هﯿﭻ ژﻧ‪‬ﻚ ﺑﻪ ﺗﻪواوی ﺑﻪ‬ ‫ﺋﺎرهزووی ﺧﯚی ﺋﻪو آﺎره هﻪ‪‬ﻨﺎﺑﮋ‪‬ﺮێ‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﻜﻮ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎری و‬ ‫ﻟﻪﺑﻪر ﻓﺸﺎری ﺋﺎﺑﻮوری ڕوودهآﺎﺗﻪ آﺎر‪‬ﻜﯽ وا‪ .‬ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧﻪ‬ ‫ژﻧ‪‬ﻜﯽ ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎ ﯾﺎن آﺮ‪‬ﻜﺎری ﺧﺎوهن آﺎر ﭘﻪﻧﺎ ﻧﺎﺑﺎﺗﻪ ﺑﻪر‬ ‫ﺑﯚ داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧﯽ ژﯾﺎﻧﯽ‪ .‬ﺟﻪﺧﺖ ﻟﻪﺳﻪر‬ ‫ﻟﻪﺷﻔﺮۆﺷﯽ‬ ‫ﺋﻪوهشآﺮا آﻪ دهﺑ‪ ‬ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪ ﺑﺪر‪‬ﺖ‪ ،‬هﻪو‪‬ﺒﺪری‬ ‫ﮐﺎرﯾﺎن ﺑﯚ ﺑﺪۆزر‪‬ﺘﻪوه ﯾﺎن ﮐﯚرس ﺑﺨﻮ‪‬ﻨﻦ ﺑﻪ ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﯽ‬ ‫ﺋﺎﻣﺎدهﮐﺮدﻧﯿﺎن ﺑﯚ ﻣﻪﯾﺪاﻧﯽ ﮐﺎر‪.‬‬

‫‪٣٥‬‬

‫ﺑﯚ ﭘﯿﺎو ﭘﻪﻧﺎدهﺑﺎﺗﻪ ﺑﻪر‬ ‫ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‬ ‫ﺋﻪم ﭘﺮﺳﯿﺎره ڕووﺑﻪڕووی هﻪرﯾﻪك ﻟﻪ ﺋ‪‬ﻤﻪ دهﺑ‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﺋﺎﯾﺎ‬ ‫ﻟﻪ ﺋﻪزهﻟﻪوه ﺋﻪم ﺑﻪدﺧﻮﯾﯿﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎو دراوه‪ .‬ﺋﺎﯾﺎ ﻣﻪﺳﻪﻟﻪآﻪ‬ ‫ﺋﻪوهﯾﻪ آﻪ ﭘﯿﺎو ﻟﻪڕووی ﻓﯿﺰﯾﻜﯿﯿﻪوه ﻟﻪ ژن ﺑﻪه‪‬ﺰﺗﺮه‪ .‬ﺑﯚ‬ ‫ﭘﯿﺎو ﺑﺎ‪‬دهﺳﺖ و ژﻧﯿﺶ ژ‪‬ﺮدهﺳﺘﻪ ﺑ‪‬ﺖ‪ ،‬ﺋﻪی آﻪی آﯚﺗﺎﯾﯽ‬ ‫ﺑﻪم ﺳﻪردهﻣﻪ زا‪‬ﻤﻪ دهه‪‬ﻨﺮێ آﻪ ژﯾﺎﻧﯽ ﻟﻪ زۆرﺑﻪی زۆری‬ ‫آﯚﻣﻪڵ ﺗﺎ‪‬ﻜﺮدووه‪ .‬ﻟﻪو آﺎﺗﻪوهی آﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ ﺋﺎوڕ‪‬ﻜﯽ‬ ‫ﺟﯿﺪی ﻟﻪ ﻣﻪﺳﻪﻟﻪﯾﻪ داوهﺗﻪوه‪ ،‬دهﯾﺎن ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪوهی‬ ‫هﻪﻣﻪﻻﯾﻪن آﺮاوه‪ ،‬ﺳﻪدان آﺘ‪‬ﺐ و وﺗﺎر ﻟﻪ ﺑﯿﺮوﺑﯚﭼﻮوﻧﯽ‬ ‫ﺟﯿﺎوازهوه ﻧﻮوﺳﺮاوه ﺳﻪﺑﺎرهت ﺑﻪ هﯚی ﺳﻪرهﻪ‪‬ﺪان و‬ ‫ﻣﺎﻧﻪوهی ﺋﻪم دﯾﺎردهﯾﻪو ﭼﯚﻧﯿﻪﺗﯽ ﭼﺎرهﺳﻪرآﺮدﻧﯽ‪ ،‬آﻪﭼﯽ‬ ‫‪٣٦‬‬

‫ﺋﻪم دﯾﺎرده‪ ،‬ﻧﺎﻣﺮۆﭬﺎﻧﻪ ﺑﻪردهواﻣﻪوه وﺷ‪‬ﻮهی ﻧﯚێ دهﮔﺮ‪‬ﺘﻪ‬ ‫ﺧﯚ‪.‬‬ ‫زۆرﺟﺎر ﺋ‪‬ﻤﻪی آﻮرد ﺟﻪﺧﺖ ﻟﻪﺳﻪرﺋﻪوه دهآﻪﯾﻦ آﻪ ﭘﯿﺎوی‬ ‫آﻮرد زا‪‬ﻤﻪ‪ ،‬ﻟﻪژن دهدات‪ ،‬ﺋﺎزاری دهرووﻧﯽ دهدات‪ ،‬ژن‬ ‫دهآﻮژێ‪ .‬زۆرﺟﺎرﯾﺶ هﯚآﻪی دهﮔﻪڕ‪‬ﻨﯿﻨﻪوه ﺑﯚ آﻮردﺑﻮون‪،‬‬ ‫ﺋﺎﯾﯿﻦ و آﻮﻟﺘﻮور‪ .‬ﻣﻦ ﻧﺎ‪‬ﻢ ﺋﻪو ﺷﺘﺎﻧﻪ ڕۆ‪‬ﯽ ﺧﯚی ﻧﺎﺑﯿﻨ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ‪‬م ﻟ‪‬ﺮهدا ﭘﺮﺳﯿﺎرێ ڕووﺑﻪڕووﻣﺎن دهﺑ‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﺋﺎﯾﺎ ﺑﯚ‬ ‫ﭘﯿﺎوان ﻟﻪ ﺋﻪﻣﻪرﯾﻜﺎ‪ ،‬ﺋﻮﺳﺘﺮاﻟﯿﺎ‪ ،‬آﻪﻧﻪدا‪ ،‬ﺋﻪوروﭘﺎ‪ ،‬ﺋﻪﻓﻪرﯾﻘﺎ و‬ ‫و‪‬ﺗﺎﻧﯽ ﺗﺮی ﺋﺎﺳﯿﺎ ﻟﻪ ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن دهدهن ﺋﺎزارﯾﺎن دهدهن‬ ‫دهﯾﺎﻧﻜﻮژن‪ ،‬ﺋﺎﯾﺎ ﻟﻪو‪‬ﺶ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ داب و ﻧﻪرﻳﺖ ﯾﺎن‬ ‫ﺋﺎﻳﯿﻨﯽ ﺋﻪو ﮔﻪﻻﻧﻪوه هﻪﯾﻪ‪ .‬ﺋﻪوهی ﺋ‪‬ﻤﻪی ڕۆژهﻪ‪‬ﺗﯽ ﻟﻪ‬ ‫و‪‬ﺗﺎﻧﯽ ﺋﻪو آﯿﺸﻮهراﻧﻪ ﺟﯿﺎ دهآﺎﺗﻪوه‪ ،‬ﻻی زۆر ﻟﻪو‬ ‫ﻧﻪﺗﻪواﻧﻪ ﺋﻪم دﯾﺎردهﯾﻪ ﺑﻪ زو‪‬ﻢ و ﺳﺘﻪﻣ‪‬ﻜﯽ زۆر دادهﻧﺮێ‬ ‫و ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهی ﺟﯿﺎواز ﺋﺎوڕ ﻟﻪم دﯾﺎردهﯾﻪ دهدهﻧﻪوه‪،‬‬ ‫هﻪرﺑﯚﯾﻪش ﻟﻪ ﺳﻪرهﺗﺎوه ﺑﺰووﺗﻨﻪوهی ﯾﻪآﺴﺎﻧﯿﺨﻮازی‬ ‫ژﻧﺎن و ﺑﺰووﺗﻨﻪوهی ﻣﺮۆﭬﭙﻪروهری ﮔﻪﻻﻧﯽ ﺋﻪﻣﻪرﯾﻜﺎو‬ ‫ﺋﻪوروﭘﺎ آﻪوﺗﻨﻪ ﺧﻪﺑﺎﺗ‪‬ﻜﯽ ﺑ‪‬ﻮﭼﺎن ﺑﯚ ﻧﻪه‪‬ﺸﺘﻨﯽ ﺋﻪو‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪی دهرهﻪق ﺑﻪ ژن ﻟﻪآﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ دا ﭘﯿﺎدهدهآﺮێ‪.‬‬ ‫ﭼﻪﻧﺪ ﺧﺎ‪‬ﻚ ﺑﻮو ﺑﻪ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﺋﻪو ڕ‪‬ﻜﺨﺮاواﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻪواﻧﻪ‪:‬‬ ‫ﺋﺎﺷﻜﺮاآﺮدﻧﯽ ﺋﻪو دﯾﺎردهﯾﻪ ﻟﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎدا و ﺑﺎﺳﻜﺮدﻧﯽ‬ ‫ﻟﻪﺳﻪر ﺋﺎﺳﺘﯽ آﻪﻧﺎ‪‬ﻪآﺎﻧﯽ ﻣﯿﺪﯾﺎو‬

‫‪٣٧‬‬

‫دام ودهزﮔﺎآﺎﻧﺪا و داﻧﻨﺎن ﺑﻪو ﺳﺘﻪﻣﻪی آﻪ دهرهﻪق ﺑﻪ ژن‬ ‫دهآﺮێ‪ ،‬داواش ﮐﺮا ﺋﻪو ﺳﺘﻪﻣﻪ ﻟﻪ ﭼﻮارﭼ‪‬ﻮهی ﺧ‪‬ﺰاﻧﺪا‬ ‫دهرﺑﻜﺮێ‪ .‬هﻪروهك ﭘ‪‬ﺸﺘﺮ ﺑﺎﺳﻤﺎﻧﻜﺮد ﺗﺎ ﺳﺎ‪‬ﻧﯽ هﻪﺷﺘﺎآﺎن‬ ‫ﺋﻪم ﺳﺘﻪﻣﻪ ﺑﻪ آﺎر‪‬ﻜﯽ ﺷﻪﺧﺴﯽ دادهﻧﺮا و ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت ﻟﻪ‬ ‫ڕووی ﯾﺎﺳﺎﯾﯿﻪوه ﻣﺎف ﺑﻪ ﭘﯿﺎودراﺑﻮو آﻪ زهﺑﺮوزهﻧﮓ‬ ‫دهرهﻪق ﺑﻪ ژن ﺑﻪآﺎرﺑﮫ‪‬ﻨ‪ ،‬ﮔﻪر ﺑﻪ ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﯽ ﺑﺰاﻧﯿﺎﯾﻪ‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫و‪‬ﺗ‪‬ﻜﯽ وهك ﺑﻪرﯾﺘﺎﻧﯿﺎ آﻪ ﻧﯿﻮهی ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ آﯚﻟﻮﻧﯿﺎﻟﯿﺰه‬ ‫آﺮدﺑﻮو ﺗﺎ ﺳﺎ‪‬ﯽ هﻪﺷﺘﺎآﺎن ﻣﺎﻓﯽ داﺑﻮو ﺑﻪ ﭘﯿﺎو آﻪ‬ ‫ﺑﻪدار‪‬ﻚ آﻪ ﻟﻪ ﭘﻪﻧﺠﻪی ﺷﺎﯾﻪﺗﻤﺎن ﺋﻪﺳﺘﻮورﺗﺮ ﻧﻪﺑ‪‬ﺖ ﻟﻪ‬ ‫ژﻧﻪآﻪی ﺑﺪات‪ ،‬ﺋﻪﻣﻪ ﺧﯚی ﻟﻪ ﺧﯚﯾﺪا ﺳﻪﻣﻪرهﯾﻪآﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻓﯽ‬ ‫ﻣﺮۆڤ دهآﺮا‪ ،‬ﻟﻪ آﺎﺗ‪‬ﻜﺪا ﺋﻪﮔﻪر ژن ﺑﻪ ﻣﺮۆڤ ﻟﻪ‬ ‫ﻗﻪ‪‬ﻪﻣﺒﺪهﯾﻦ‪ .‬ﺟ‪‬ﮕﺎی ﺳﻪرﻧﺠﻪ ﺑﻪﭘ‪‬ﯽ ﺋﻪم ﺳﻪرژﻣ‪‬ﺮﯾﺎﻧﻪی آﻪ‬ ‫ﺑﺎﺳﺪهآﺮێ ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ڕوو ﻟﻪزﯾﺎدﺑﻮون دهآﺎت‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫آﺎﺗ‪‬ﻜﺎ آﻪ ﺗﻪواوی آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎو‬ ‫دام ودهزﮔﺎآﺎﻧﯽ ﺋﺎوڕ‪‬ﻜﯽ ﺟﯿﺪی ﻟﻪم ﻣﻪﺳﻪﻟﻪ دهدهﻧﻪوه‪.‬‬ ‫ﻟﻪواﻧﻪﺷﻪ ﺋﻪﻣﻪش ﺑﯚ ﭼﻪﻧﺪ هﯚﯾﻪك ﺑﮕﻪڕ‪‬ﺘﻪوه‪.‬‬ ‫ﺋﻪم ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ﻟﻪ د‪‬ﺮ زهﻣﺎﻧﻪوه ڕهﮔﯽ ﻟﻪ ڕهﻓﺘﺎرو‬ ‫ﺋﯿﺪراآﯽ هﻪرﯾﻪك ﻟﻪ ﺋ‪‬ﻤﻪ داآﻮﺗﺎوه‪ ،‬ﺋﻪوهی ﺋﻪﻣ‪‬ۆ‬ ‫ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﺪهدرێ ﺗﻪواوآﻪری ڕاﺑﺮدووهو ﺷ‪‬ﻮهو ڕهﻧﮕﯽ‬ ‫ﺟﯿﺎوازی وهرﮔﺮﺗﻮوه‪ .‬ﺟﺎران آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ و ﯾﺎﺳﺎ ﺑﺎوهآﺎن‬ ‫ﻣﺎﻓﯿﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎو داﺑﻮو ﺋﻪم زهﺑﺮوزهﻧﮕﻪ ﺑﻪآﺎرﺑﮫ‪‬ﻨ‪ ،‬ﺑﯚﯾﻪ‬ ‫‪٣٨‬‬

‫ﺗﻪواوی آﯚﻣﻪﻟﮕﺎ ﺑﻪ زو‪‬ﻤﻠ‪‬ﻜﺮاوو زا‪‬ﻤﻪوه ﺑ‪‬ﺪهﻧﮕﺒﻮون ﻟﻪم‬ ‫آﺎره ﻧﺎﻣﺮۆﭬﺎﯾﻪﺗﯿﯿﻪو ﺑﻪ ﺷﺘ‪‬ﻜﯽ ﻧﺎوﺧﯚی ﺧ‪‬ﺰاﻧﯿﺎن دهزاﻧﯽ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ڕۆژﮔﺎری ﺋﻪﻣ‪‬ۆدا ﭘﻪرده ﻟﻪﺳﻪر ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ‬ ‫ﻻدراوهو ﻟﻪ ڕووی ﯾﺎﺳﺎﯾﯿﻪوه ﻟﻪ زۆرﺑﻪی زۆری و‪‬ﺗﺎﻧﺪا‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺎوان ﻟﻪﻗﻪ‪‬ﻪﻣﺪهدرێ‪ ،‬ﻟﻪهﻪﻣﺎن آﺎﺗﺪا ﺗﻪواوی آﯚﻣﻪڵ ﺑﻪ‬ ‫ﻟ‪‬ﭙﺮﺳﺮاو دهزاﻧﺮێ ﺑﻪراﻣﺒﻪر ﻧﻪه‪‬ﺸﺘﻨﯽ ﺋﻪم دﯾﺎردهﯾﻪ‪.‬‬ ‫ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪش دهدرێ آﻪ ﻟﻪﻻﯾﻪن ﻣ‪‬ﺮدهآﺎﻧﯿﺎﻧﻪوه‬ ‫ﺋﺎزاردهدر‪‬ﻦ‪ .‬هﻪر ﺑﯚﯾﻪ ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪ دهو‪‬ﺮن داوای‬ ‫ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ ﻟﻪﻻﯾﻪﻧﻪ ﻟ‪‬ﭙﺮﺳﺮاوهآﺎن ﺑﻜﻪن و ﺷﻜﺎﺗﯽ ﭘﯚﻟﯿﺲ ﻟﻪ‬ ‫ﻣ‪‬ﺮدهآﺎﻧﯿﺎن ﺑﻜﻪن‪ ،‬ﺋﻪﻣﻪش وادهآﺎت ﺋﻪو زهﺑﺮو زهﻧﮕﻪش‬ ‫ﺋﺎﺷﻜﺮا ﺑ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻻﯾﻪﻧﻪ ﻟ‪‬ﭙﺮﺳﺮاوهآﺎن و ﺗﻪواوی آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎش‬ ‫ﺑﻪم دﯾﺎردهﯾﻪ ﺑﺰاﻧ‪ .‬هﻪر ﺑﯚﯾﻪ ﺋﻪو ڕ‪‬ﮋهﯾﻪی آﻪ ﺑﺎﺳﻤﺎن‬ ‫آﺮد ﺑﻪرهو زﯾﺎدﺑﻮون ﺑ‪‬وات‪.‬‬ ‫ﺧﻪﺑﺎﺗﯽ ژﻧﺎن ﻟﻪ ﭘ‪‬ﻨﺎو ﻣﺎﻓﻪآﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎﻧﺪا وهك ﻣﺮۆڤ ﻟﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﯽ‬ ‫دهﺳﺘﻜﻪوﺗﯽ‬ ‫ﮔﻪﻟ‪‬‬ ‫ﺟﯿﺎوازهآﺎﻧﺪا‪،‬‬ ‫ﺋﺎﺳﺘﻪ‬ ‫وهدهﺳﺘﮫ‪‬ﻨﺎوه‪ ،‬ﭘﯿﺎوﯾﺶ ﻟﻪ دهﺳﺘﺪاﻧﯽ دهﺳﻪ‪‬ت و ﭘ‪‬ﮕﻪی‬ ‫ﺧﯚی دهﺗﺮﺳ‪ .‬ﺟﺎران هﻪر ﭘﯿﺎو داﺑﯿﻨﻜﻪرو دهﺳﻪ‪‬ﺗﺪارﺑﻮوه‬ ‫ﻟﻪ ﺧ‪‬ﺰاﻧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م ﺋﻪﻣ‪‬ۆ زۆرﺑﻪی ژﻧﺎن ﻟﻪدهرهوهی ﻣﺎ‪‬ﺪا‬ ‫آﺎردهآﻪن و ﺑﻪﺷ‪‬ﻜﯽ ﺑﮋ‪‬ﻮی ﻣﺎڵ دهآﻪو‪‬ﺘﻪ ﺳﻪرﺷﺎﻧﯽ‬ ‫ﺋﻪواﻧﯿﺶ‪ .‬ﺟﮕﻪ ﻟﻪوهی ﺋﻪوآﺎرآﺮدﻧﻪش ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ ژن دهدات‬ ‫آﻪ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎآﺎﻧﯽ ﺧﯚی ﺑﺰاﻧ‪ ‬و هﻪﺳﺖ ﺑﻪ آﻪﺳﺎﯾﻪﺗﯽ ﺧﯚی‬ ‫ﺑﻜﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎﻓﯽ ﺧﯚﯾﺎﻧﯽ ﺑﺰاﻧﻦ ﻟﻪ ﻣﻪﺳﻪﻟﻪ ﮔﺮﻧﮕﻪآﺎﻧﯽ ژﯾﺎﻧﺪا‬ ‫‪٣٩‬‬

‫ﺋﻪواﻧﯿﺶ ﻟﻪ ﺑ‪‬ﯾﺎرداﻧﺪا ﺑﻪﺷﺪاری ﺑﻜﻪن‪ ،‬ﺋﺎزادﺑﻦ ﻟﻪو‬ ‫ﺑ‪‬ﯾﺎراﻧﻪی ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ ﭼﺎرهﻧﻮوﺳﯽ ﺧﯚﯾﺎﻧﻪوه هﻪﯾﻪ‪،‬‬ ‫ﻟ‪‬ﺮهوه ﭘﯿﺎو هﻪﺳﺖ ﺑﻪ ﻟﻪﻗﯽ ﭘ‪‬ﮕﻪو دهﺳﻪ‪‬ﺗﻪ ﺑﺎوهآﻪی‬ ‫ﺧﯚی دهآﺎت‪ ،‬ﺑﯚ ﭘﺎراﺳﺘﻨﯽ ﺋﻪو دهﺳﻪ‪‬ﺗﻪ و آﯚﻧﺘﺮۆ‪‬ﻜﺮدﻧﯽ‬ ‫ژن ﭘﻪﻧﺎ دهﺑﺎﺗﻪ ﺑﻪر ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ زهﺑﺮ‪ .‬دﯾﺎره ڕۆژ ﻟﻪ دوای‬ ‫ڕۆژ ژﻣﺎرهی ژﻧﺎن ﻟﻪ ﺑﻮاری ﮐﺎرﮐﺮدن ﻟﻪ زﯾﺎدﺑﻮوﻧﺪاﯾﻪ‬ ‫ﺑﯚﯾﻪ ﺑﻪﺷ‪‬ﻜﯽ ﺑﺎﺷﯽ ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪش ڕووﺑﻪڕووی ﺋﻪو زهﺑﺮه‬ ‫دهﺑﻨﻪوه‪.‬‬ ‫ﺋﻪﮔﯿﻨﺎ ﻟﻪ و‪‬ﺗ‪‬ﻜﯽ وهك ﺳﻮ‪‬ﺪ ﺑﯚ دهﺑ‪ ‬ڕ‪‬ﮋهی ﺋﻪو‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ﺑﻪرهو ﺳﻪرهوه ﺑ‪‬وات‪ .‬ﺑﻪﭘ‪‬ﯽ ﺋﻪو‬ ‫ﺳﻪرژﻣ‪‬ﺮﯾﯿﺎﻧﻪی آﻪ آﺮاون ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ٢٠٠٣‬دا ‪ ٢٢٤٠٠٠‬ژن‬ ‫ﻟﻪﺋﻪﻧﺠﺎﻣﯽ ﺋﻪ وﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪی دهرهﻪﻗﯿﺎن ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺮاوه‬ ‫ﻟﻪﻻﯾﻪن ﻣ‪‬ﺮدهآﺎﻧﯿﺎﻧﻪوه ﻻی ﭘﯚﻟﯿﺲ ﺷﻜﺎﺗﯿﺎن آﺮدووه‪.‬‬ ‫آﻪﭼﯽ ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ٢٠٠٢‬دا ‪ ١٦٧٨٠‬ژن ﺷﻜﺎﺗﯿﺎن آﺮدووه‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫آﺎﺗ‪‬ﻜﺪا ﭘﯚﻟﯿﺲ و داﻣﻮدهزﮔﺎ ﻟ‪‬ﭙﺮﺳﺮاوهآﺎن ﻟﻪو ﺑﺎوهڕهدان‬ ‫آﻪ ﺋﻪم ژﻣﺎرهﯾﻪ ﺗﻪﻧﯿﺎ ﻟﻪ ‪ %٢٥‬ی ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪﯾﻪ آﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﺗﻪواوی آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎدا ڕووﺑﻪڕووی ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهﺑﻨﻪوه‪.‬‬ ‫ﻟﻪ داﻧﯿﻤﺎرك ﺳﺎ‪‬ﻧﻪ ‪ ٦٥٠٠٠‬ژن ﺧﻪﺑﻪری ﭘﯚﻟﯿﺲ دهدهن‪،‬‬ ‫ﻟﻪ ﺋﯿﺴﭙﺎﻧﯿﺎ ﻟﻪ ﺳﻪرﺟﻪﻣﯽ ‪ ١،٨٨‬ﻣﯿﻠ‪‬ﻮن ژن آﻪ ڕووﺑﻪڕووی‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهﺑﻨﻪوه ﺗﻪﻧﯿﺎ ‪ ٤٣٠٠٠‬ژن ﺧﻪﺑﻪری ﭘﯚﻟﯿﺴﯽ‬ ‫‪٤٠‬‬

‫داوه‪ .‬ﻟ‪‬ﺮهدا ﺋﻪوهﻣﺎن ﺑﯚ دهردهآﻪوێ ﻟﻪ ﺋﻪوروﭘﺎﯾﻪآﺪا آﻪ‬ ‫دهﯾﺎن ﯾﺎﺳﺎ هﻪﯾﻪ ﺑﯚ ﻣﻪﺣﻜﻮوﻣﻜﺮدﻧﯽ ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪو ﺑﯚ‬ ‫ﭘﺎ‪‬ﭙﺸﺘﯿﻜﺮدن ﻟﻪ ژﻧﺎﻧﯽ ﺳﺘﻪﻣﺪﯾﺪه‪ ،‬آﻪﭼﯽ ژﻣﺎرهﯾﻪآﯽ آﻪﻣﯽ‬ ‫ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪ ﺧﻪﺑﻪری ﭘﯚﻟﯿﺲ دهدهن ﻟﻪ ﻣ‪‬ﺮدهآﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ﻟ‪‬ﺮهوه‬ ‫دهﻣﻪوێ ﺑﮕﻪﻣﻪ ﺋﻪو ﺳﻪرﺋﻪﻧﺠﺎﻣﻪی آﻪ ﺑﻨﺒ‪‬آﺮدﻧﯽ‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهرهﻪق ﺑﻪ ژﻧﺎن ﭘﺮۆﺳﻪﯾﻪآﯽ در‪‬ﮋﺧﺎﯾﻪﻧﻪ و‬ ‫ﭘﺸﻮوﯾﻪآﯽ در‪‬ﮋی دهوێ‪ ،‬ﺗﺎ ﺋﻪم دﯾﺎردهﯾﻪش ﺑﻨﺒ‪ ‬ﻧﻪآﺮێ‬ ‫ﻣﻪﺣﺎ‪‬ﻪ ﯾﻪآﺴﺎﻧﯽ ﻧ‪‬ﻮان ﺋﻪو دوو ڕهﮔﻪزه ﻟﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎدا‬ ‫ﺑﭽﻪﺳﭙ‪.‬‬

‫آﺎم ﭘﯿﺎو زهﺑﺮوهﺷ‪‬ﻨﻪ؟‬ ‫ﻟ‪‬ﺘﻮ‪‬ﮋﯾﻨﻪوهی هﻪﻣﻪﺟﯚر ﺑﯚ وردﺑﻮوﻧﻪوهو ﻗﻮو‪‬ﺒﻮوﻧﻪوه‬ ‫آﺮاوه ﺳﻪﺑﺎرهت ﺑﻪوهی آﺎم ﻟﻪ ﭘﯿﺎوان زهﺑﺮوهﺷ‪‬ﻨﻦ و‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهرهﻪق ﺑﻪژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﻦ‪ ،‬ﺋﺎﯾﺎ هﻪﻣﻮو‬ ‫ﭘﯿﺎوان وهك ﯾﻪك وان‪ .‬ﺋﺎﯾﺎ هﻪﻣﻮو ﭘﯿﺎو‪‬ﻚ ﻟﻪ ژﻧﻪآﻪی‬ ‫دهدات؟‬ ‫هﻪﻣﻮو ﺋﻪﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ ﻟﻪ ﺳﺎﯾﻪی هﻪﻣﺎن ﺳﯿﺴﺘﻪﻣﯽ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ـ آﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯿﺪا دهژﯾﻦ‪ ،‬ﺋﻪوﯾﺶ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎﯾﻪآﯽ‬ ‫ﺑﺎوآﺴﺎﻻرﯾﯿﻪو ﻟﻪ هﻪر آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎﯾﻪآﯿﺸﺪا ﺋﻪو دهﺳﻪ‪‬ﺗﻪ‬ ‫ﺧﺎﺳﯿﻪﺗﯽ ﺧﯚی هﻪﯾﻪ‪ ،‬ﺋﻪم ﺧﺎﺳﯿﯿﻪﺗﻪش ﺟﻪﺧﺖ ﻟﻪﺳﻪر‬ ‫ژ‪‬ﺮدهﺳﺘﻪﯾﯽ ژن و ﺑﺎ‪‬دهﺳﺘﯽ ﭘﯿﺎو دهآﺎت‪ .‬ﺟﺎ‬ ‫‪٤١‬‬

‫ﺑﯿﺮآﺮدﻧﻪوهو ڕهﻓﺘﺎرو هﻪ‪‬ﺴﻮآﻪوﺗﯽ ﭘﯿﺎو ﻟﻪم ﺳﯿﺴﺘﻪﻣﻪوه‬ ‫ﺳﻪﭼﺎوههﻪ‪‬ﺪهﮔﺮێ‪ .‬ﺋﯿﺪراك و هﯚﺷﻤﻪﻧﺪی ﭘﯿﺎو‪‬ﻜﯽ ﺳﺎﯾﻪی‬ ‫ﺋﻪم ﺳﯿﺴﺘﻪﻣﻪ‪،‬ﻓﯚرﻣﯽ هﻪ‪‬ﺴﻮآﻪوﺗﯽ ڕۆژاﻧﻪو ﻣﺎﻣﻪ‪‬ﻪآﺮدﻧﯽ‬ ‫ﻟﻪﮔﻪڵ ﺷﺘﻪآﺎن و آﻪﺳﻪآﺎﻧﯽ دهوروﺑﻪری دﯾﺎرﯾﺪهآﺎت‪.‬ڕای‬ ‫ﺗﺮﯾﺶ هﻪﯾﻪ ﺋﻪم ﺳﯿﻔﻪﺗﻪ ﺑﻪدهی ﭘﯿﺎو دهﮔﻪڕ‪‬ﻨﻨﻪوه ﺑﯚ‬ ‫ﺋﯿﻨﺪوﭬﯿﺪواﻟﯿﺰم" ﺗﺎآﻪآﻪﺳﯽ"‬ ‫ﺋﻪم ﺳﯿﻔﻪﺗﻪش ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ ﺧﻮدی ﺋﻪو ﺗﺎآﻪ آﻪﺳﻪوه‬ ‫هﻪﯾﻪ‪ ،‬ژﯾﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮔﻪورهﺑﻮوﻧﯽ‪ ،‬آﻪﺳﺎﯾﻪﺗﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺮآﺮدﻧﻪوهی‪.‬‬ ‫ﺋﻪﻣﺎﻧﻪ هﻪﻣﻮو ڕۆڵ دهﺑﯿﻨﻦ ﻟﻪوهی ﺋﻪم ﭘﯿﺎواﻧﻪ زهﺑﺮوهﺷ‪‬ﻦ‬ ‫ﺑﻦ‪ .‬ﻟ‪‬ﺘﻮ‪‬ﮋ‪‬ﻨﻪرهوهآﺎن هﻪو‪‬ﯿﺎن داوه ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪو‬ ‫ﭘﯿﺎواﻧﻪدا ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﺒﺪهن آﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﻦ‪،‬‬ ‫زۆرﺑﻪﯾﺎن ﺋﺎﻣﺎدهﯾﯿﺎن ﻧﯿﺸﺎن ﻧﻪداوه ﺑﯚ وه‪‬ﻣﺪاﻧﻪوهی‬ ‫ﭘﺮﺳﯿﺎرهآﺎن‪ .‬ﺑﻪﭘ‪‬ﯽ ﺋﻪم ﺑﯚﭼﻮوﻧﻪ ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪی ﺑﻪ ﻣﻨﺪا‪‬ﯽ‬ ‫ﻟ‪‬ﯿﺎﻧﺪراوه و زهﺑﺮﯾﺎن ﻟﻪﮔﻪڵ ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺮاوه‪ ،‬ﯾﺎن ﺑﻪ ﭘ‪‬ﺶ‬ ‫ﭼﺎوﯾﺎﻧﻪوه ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهرهﻪق ﺑﻪ داﯾﻜﯿﺎن ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺮاوه‬ ‫ﮐﻪﺳ‪‬ﮑﯽ زهﺑﺮوهﺷ‪‬ﻨﯿﺎن ﻟ‪‬ﺪهردهﭼ‪‬ﺖ‪ .‬واﺗﻪ ﮐﻪ ﺋﻪﻣﺎﻧﯿﺶ‬ ‫ﮔﻪوره دهﺑﻦ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهﺑ‪‬ﺘﻪ ﺑﻪﺷ‪‬ﮏ ﻟﻪ ڕهﻓﺘﺎری‬ ‫رۆژاﻧﻪﯾﺎن‪ .‬دﯾﺎره ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﻣﻨﺪا‪‬ﺘﯿﺪا دژی‪ ،‬ﺋﻪو‬ ‫ڕهﻓﺘﺎرهی ﺑﺎوﮐﯿﯿﻪﺗﯽ‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م ﻧﻪ ه‪‬ﺰ‪‬ﻜﯽ وای هﻪﯾﻪ ﻧﻪ‬ ‫دهﺳﻪ‪‬ت ﺗﺎ ﺳﻨﻮور ﺑﯚ ڕهﻓﺘﺎرهی ﺑﺎوآﯽ داﺑﻨ‪ .‬آﻪ ﮔﻪوره‬ ‫داﺑ‪ ،‬دهﺑ‪‬ﺘﻪ ﺧﺎوهن هﻪﻣﺎن دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺑﺎوآﯽ‪ ،‬ﺋﻪوﯾﺶ هﻪر‬ ‫‪٤٢‬‬

‫آﻪ هﻪﺳﺘﯽ آﺮد ﺋﻪو دهﺳﻪ‪‬ﺗﻪی ﻟﻪ دهﺳﺖ دهدات هﻪروهك‬ ‫ﺑﺎوآﯽ ﭘﻪﻧﺎ دهﺑﺎﺗﻪ ﺑﻪر ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ زهﺑﺮ‪ .‬ﻟ‪‬ﺮهدا ﭘﺮﺳﯿﺎر‪‬ﻚ‬ ‫ڕووﺑﻪڕووﻣﺎن دهﺑ‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﮐﻮڕ ﺋﻪو زهﺑﺮهی ﺑﺎوآﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﭘ‪‬ﺶ ﭼﺎوﯾﯿﻪوه ﺑﻪراﻣﺒﻪر داﯾﮑﯽ ﭘﯿﺎدهی دهﮐﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻪﻗﯽ‬ ‫دادهﻧ‪‬ﺖ و ﺗﻪواو ﻟ‪‬ﯽ ﺗﻮوڕه و ﭘﻪﺳﺘﻪ‪ ،‬آﻪﭼﯽ آﻪ ﮔﻪوره‬ ‫دهﺑ‪‬ﺖ هﻪر ﺋﻪو ﻟ‪‬ﺪاﻧﻪی آﻪ ﺑﻪراﻣﺒﻪر ژﻧﻪآﻪی‬ ‫ﺑﻪآﺎرﯾﺪهه‪‬ﻨ‪ ‬ﺑﻪ ﺷﻪرﻋﯽ ﺑﯚﺧﯚی دادهﻧ‪ .‬ڕای واش هﻪﯾﻪ‬ ‫آﻪ ده‪ ‬ﺋﻪو ﺟﯚره آﻮڕاﻧﻪ ﺑﻪراﻣﺒﻪر ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن زۆر ﻧﻪرم‬ ‫وﻧﯿﺎن دهﺑﻦ ‪ ،‬ﺑﻪهﻪر ﺣﺎڵ هﻪﻣﻮو ﺋﻪﻣﺎﻧﻪ ڕاﺳﺘﯿﻦ و ﻟﻪهﻪﻣﺎن‬ ‫آﺎﺗﺪا ﻣﻮﺗ‪‬ﻪق ﻧﯿﻦ‪ ،‬دﯾﺎره ﻟﻪ ﮐﻪﺳ‪‬ﮑﻪوه ﺑﯚ ﮐﻪﺳ‪‬ﮑﯽ ﺗﺮ‬ ‫دهﮔﯚڕێ‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺎو ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ﮔﺸﺘﯽ ﻟﻪ ﺗﻪﻣﻪﻧﯽ ‪٢٠‬ـ ‪ ٧٠‬ﺳﺎ‪‬ﯽ‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨ‪ .‬ﺑﻪﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﻟﻪ ﺗﻪﻣﻪﻧﯽ ‪ ٤٠‬ﺳﺎ‪‬ﯿﺪا‪،‬‬ ‫ﺋﻪﻣﻪش ﻟﻪواﻧﻪﯾﻪ زﯾﺎﺗﺮ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ ﺑﺎری ﺧ‪‬ﺰان و ﺋﺎراﻣﯽ‬ ‫ژﯾﺎﻧﻪوه هﻪﺑ‪‬ﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻪر ﻟﻪ ڕووی ﺧﻮ‪‬ﻨﺪهوارﯾﯿﻪوه ﺑ‪‬واﻧﯿﻨﻪ ﺋﻪم ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ‬ ‫ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪوهآﺎن‪ ،‬ﭘﯿﺎو ﻟﻪ ﭘ‪‬ﮕﻪو آﺎر و ڕادهی ﺧﻮ‪‬ﻨﺪهواری‬ ‫ﺟﯿﺎواز ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺰﯾﺸﻚ ﺑ‪‬ﺖ ﯾﺎن‬ ‫آﺮ‪‬ﻜﺎر ﯾﺎن ﺳﻪرۆك آﯚﻣﺎر‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ﮔﺸﺘﯽ‬ ‫ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪی آﻪ ﻧﻪﺧﻮ‪‬ﻨﺪهوارن‪ ،‬ﯾﺎن ﻟﻪ ﻗﯚﻧﺎﻏ‪‬ﻜﯽ ﻧﺰﻣﺪا‬ ‫‪٤٣‬‬

‫وازﯾﺎن ﻟﻪ ﺧﻮ‪‬ﻨﺪن ه‪‬ﻨﺎوه‪ ،‬ﯾﺎن ﺑ‪‬ﻜﺎرن زﯾﺎﺗﺮ ﭘﻪﻧﺎ دهﺑﻪﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪر ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ زهﺑﺮوزهﻧﮓ‪ .‬ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪش آﻪ ﮔﺮﻓﺘﯽ‬ ‫ﻧﻪﻓﺴﯿﺎن هﻪﯾﻪ‪ ،‬ﯾﺎن ﺑﻪردهوام ﺳﻪرﺧﯚﺷﻦ و ﻣﺎده‬ ‫ﺑ‪‬ﮫﯚﺷﻜﻪرهآﺎن ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﻦ‪ ،‬ﯾﺎن ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪی ﭘ‪‬ﺸﺘﺮ‬ ‫ﻟﻪﺑﻪر ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﺪاﻧﯽ ﺗﺎواﻧ‪‬ﻚ زﯾﻨﺪاﻧﯽ آﺮاون‪ ،‬ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‬ ‫زﯾﺎﺗﺮ ﻟﻪ ژﯾﺎﻧﯽ ڕۆژاﻧﻪﯾﺎﻧﺪا ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﻦ‪.‬‬ ‫ﺑﯚ ﭘﯿﺎوهﮐﺎن ﻟﻪ ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن دهدهن؟‬ ‫* ﻏﯿﺮهی ﺑ‪ ‬ﺳﻨﻮوری ﭘﯿﺎو ﻟﻪ ژن‪ :‬آﺎﺗ‪‬ﻚ ﭘﯿﺎو ﺗﺮﺳﯽ‬ ‫ﻟﻪدهﺳﺘﺪاﻧﯽ ژﻧﻪآﻪی ﻟ‪‬ﺪهﻧﯿﺸﯽ آﻪ ﺑﻪﺟ‪‬ﯽ ﺑﮫ‪،‬‬ ‫ﻟﻪﻻﯾﻪآﻪوه ژﻧﻪآﻪی ﺑﻪ ﻣﻮ‪‬ﻜﯽ ﺧﯚی دهزاﻧ‪ ‬و ﻣﺎﻓﯿﺶ ﺑﻪ‬ ‫ژﻧﻪآﻪی ﻧﻪدا ﺟﯿﺎﺑ‪‬ﺘﻪوه و ﺋﻪو ﺑﻪﺟ‪‬ﺒﮫ‪ ‬و ﭘﺎﺷﺎن ﻟﻪﮔﻪڵ‬ ‫ﭘﯿﺎو‪‬ﻜﯽ ﺗﺮدا ﺑﮋی‪ ،‬ﺋﻪو ﺧﯚی ﺑﻪ ﺧﺎوهﻧﯽ ﺋﻪو ﺑ‪‬ﯾﺎره‬ ‫دهزاﻧ‪ ‬ﻧﻪك ژﻧﻪآﻪی‪ ،‬ﺑﯚﯾﻪ آﺎﺗ‪ ‬ژﻧﻪآﻪی هﻪﻧﮕﺎو‪‬ﻜﯽ وا‬ ‫ﺑﻨ‪ ،‬دهﯾﻪوێ ﻟﻪڕ‪‬ﮕﻪی زهﺑﺮهوه ﺳﻨﻮور ﺑﯚ ژﻧﻪآﻪ داﺑﻨ‪.‬‬ ‫ﺑﯚﯾﻪ هﻪر ﻟﻪﺳﻪرهﺗﺎوه ﺳﻨﻮور ﺑﯚ ﺟﻮ‪‬ﻧﻪوهی ژن و‬ ‫ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﻪ ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯿﯿﻪﮐﺎﻧﯽ دادهﻧ‪ ،‬دهﺑ‪ ‬ﺑﻪ ڕهزاﻣﻪﻧﺪی‬ ‫ﭘﯿﺎوهآﻪ آﻪﺳﺎﻧ‪‬ﻚ ﺑﺒﯿﻨ‪ .‬هﻪر ﻟﻪ ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﯽ ﺋﻪم ﻏﯿﺮهآﺮدﻧﻪﯾﻪ‬ ‫ﺷﻚ ﻟﻪ هﻪﻣﻮو هﻪ‪‬ﺴﻮآﻪوﺗﯽ ژﻧﻪآﻪ و ﺑﯿﺮآﺮدﻧﻪوهی‬ ‫دهآﺎت‪ .‬ﮐﺎﺗ‪ ‬ﺋﻪو آﯚﻧﺘﺮۆﻟﻪ ﻟﻪدهﺳﺖ دهدات ﭘﻪﻧﺎ دهﺑﺎﺗﻪ ﺑﻪر‬ ‫ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ زهﺑﺮ‪.‬‬

‫‪٤٤‬‬

‫* آﺎﺗ‪ ‬ژن ﺧﯿﺎﻧﻪت ﻟﻪ ﻣ‪‬ﺮدهآﻪی ﺑﻜﺎت‪ :‬آﺎﺗ‪‬ﻚ ﭘﯿﺎو ﺑﯚی‬ ‫ﺋﺎﺷﻜﺮا دهﺑ‪‬ﺖ ژﻧﻪآﻪی ﻟﻪ ژ‪‬ﺮهوه ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ آﻪﺳ‪‬ﻜﯽ‬ ‫ﺗﺮهوه هﻪﯾﻪ‪ ،‬ﻟﻪم ﺣﺎ‪‬ﻪﺗﻪدا زهﺑﺮو زهﻧﮓ ﺗﺎ ڕادهی آﻮﺷﺘﻦ‬ ‫ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﺮێ‪ ،‬ﻟﻪ زۆر و‪‬ﺗﯿﺸﺪا ﺗﺎ ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ ﻟﻪ ڕووی‬ ‫ﯾﺎﺳﺎﯾﯿﻪوه‪ ،‬ڕ‪‬ﮕﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﺎو دراوه ﻟﻪﺑﻪر هﯚﯾﻪآﯽ ﻟﻪم ﭼﻪﺷﻨﻪ‬ ‫ژﻧﻪآﻪی ﺑﻜﻮژێ‪ ،‬ﻟﻪ آﺎﺗ‪‬ﻜﺪا ﮔﻪر ﭘﯿﺎوهﮐﻪ ﺑﻪ دزﯾﯿﻪوه‬ ‫ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﻟﻪﮔﻪڵ ژﻧ‪‬ﮑﯽ ﺗﺮدا هﻪﺑ‪‬ﺖ‪ ،‬آﻪس ﺑﺎﺳﯽ‬ ‫ﻟ‪‬ﻮهﻧﺎآﺎت‪.‬‬ ‫* ﺟﯿﺎﺑﻮوﻧﻪوه‪ :‬آﺎﺗ‪‬ﻚ ژن دهﮔﺎﺗﻪ ﺋﻪو ﺳﻪرﺋﻪﻧﺠﺎﻣﻪی ﮐﻪ‬ ‫ژﯾﺎﻧﯽ هﺎوﺑﻪﺷﯽ ﻣﻪﺣﺎ‪‬ﻪ ﯾﺎن ﻟﻪﺑﻪرهﻪر هﯚﯾﻪآﯽ ﺗﺮ‬ ‫ﺟﯿﺎﺑﻮوﻧﻪوه وهک ڕ‪‬ﮕﺎ ﭼﺎرهﺳﻪر دادهﻧ‪ ،‬ﺑ‪‬ﯾﺎری‬ ‫ﺟﯿﺎﺑﻮوﻧﻪوه دهدات‪ ،‬ﭘﯿﺎوﯾﺶ ﺋﻪم ﺑ‪‬ﯾﺎره ﺑﻪ ﻣﺎﻓﯽ ژن‬ ‫ﻧﺎزاﻧ‪ .‬ﺟﺎ ﺋﻪم ﺑ‪‬ﯾﺎرهی ژن دهﺑ‪‬ﺘﻪ هﯚی ﺗﻮوڕهﺑﻮوﻧﯽ ﭘﯿﺎو‬ ‫و ﭘﻪﻧﺎﺑﺮدﻧﻪ ﺑﻪر ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‪.‬‬ ‫* هﻪ‪‬ﺴﻮآﻪوت و ﺑﯿﺮآﺮدﻧﻪوهو ڕهﻓﺘﺎری ژن ﺑﻪ د‪‬ﯽ‬ ‫ﻧﺎﺑ‪‬ﺖ‪ :‬واﺗﻪ ﮔﻪر وهك ﺋﻪو ﺑﯿﺮ ﻧﻪآﺎﺗﻪوه ﯾﺎن ﻟﻪ ڕووی‬ ‫ﺳ‪‬ﻜﺴﯿﯿﻪوه ﺗ‪‬ﺮی ﻧﻪآﺎت‪ ،‬ﺋﻪوا ﭘﯿﺎو دۆ و دۆﺷﺎو ﺗ‪‬ﮑﻪڵ‬ ‫دهﮐﺎت‪ .‬زۆرﺟﺎر ﭘﯿﺎو ﻟﻪژﻧﯽ داوه ﺗﻪﻧﯿﺎ ﻟﻪﺑﻪرﺋﻪوهی‬ ‫ﺧﻮاردﻧﻪآﻪی ﺑ‪ ‬ﺧﻮێ ﺑﻮوه ﯾﺎن ﭼﺎﯾﻪﮐﻪی ﺳﺎردﺑﻮوه‬

‫‪٤٥‬‬

‫آﺎم ﭘﯿﺎو زﯾﺎﺗﺮ ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋی ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨ‪‬‬

‫* ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪی ﺑ‪‬واﯾﺎن ﺑﻪ ﺧﯚﯾﺎن ﻧﯿﯿﻪ ﯾﺎن آﻪﺳﺎﯾﻪﺗﯿﻪآﯽ‬ ‫ﺑ‪ ‬ه‪‬ﺰﯾﯿﺎن هﻪﯾﻪ‪.‬‬ ‫* ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪی دهﯾﺎﻧﻪوێ ﻟﻪ ڕ‪‬ﮕﻪی زهﺑﺮهوه ژﯾﺎﻧﯽ ژن‬ ‫و ﻣ‪‬ﺮداﯾﻪﺗﯽ و ﺧ‪‬ﺰان ﺑﻪﭘ‪‬ﯽ ﺧﻮاﺳﺖ و ﺋﺎرهزووهآﺎﻧﯽ‬ ‫ﺋﻪوان ﺑﻪڕ‪‬ﻮه ﺑ‪‬وات‪.‬‬ ‫* ﺑﯚﭼﻮوﻧﯽ ﺑﺎو و ﺗﻪﻗﻠﯿﺪی ﻟﻪ ﺳﻪر ڕۆ‪‬ﯽ هﻪردوو‬ ‫ڕهﮔﻪزهآﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺎو دهﺑ‪‬ﺖ ﭘﯿﺎو ﺑ‪‬ﺖ و ژﻧﯿﺶ ژن‪ .‬ﭘﯿﺎو دهﺑ‪‬ﺖ‬ ‫ﻟﻪ ﺧ‪‬ﺰاﻧﺪا ﻣﺎﻓﯽ ﺑ‪‬ﯾﺎرداﻧﯽ هﻪﺑ‪.‬‬ ‫* ﺋﯿﺮهآﺮدن ﻟﻪ ژﻧﻪآﻪی ﺑﻪ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﮔﻪر ژﻧﻪﮐﻪ ﻟﻪ ڕووی‬ ‫ﺧﻮ‪‬ﻨﺪن و آﺎرهوه ﻟﻪ ﺋﻪو ﺳﻪرآﻪوﺗﻨﯽ ﺑﺎﺷﺘﺮی‬ ‫وهدهﺳﺘﮫ‪‬ﻨﺎﺑ‪.‬‬ ‫* ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪی ﻟﻪ هﻪ‪‬ﺴﻮآﻪوﺗﯿﺎﻧﺪا دهﺑﻮﻟﻤﻪرا‪‬ﻦ‪.‬‬ ‫* ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ ﺋﻪﻟﮑﮫﻮل و ﻣﺎده ﺑ‪‬ﮫﯚﺷﻜﻪرهوهآﺎن ‪.‬‬ ‫* ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪی هﻪﺳﺖ ﺑﻪوه ﻧﺎآﻪن ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ زهری‬ ‫هﻪﺑ‪‬ﺖ‪ ،‬ﺋﻪوان ﺋﻪو ﻟ‪‬ﺪاﻧﻪ وهك ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن و‬

‫‪٤٦‬‬

‫وههﯚﺷﮫ‪‬ﻨﺎﻧﻪوهی ژﻧﻪآﺎن ﺑﻪآﺎرﯾﺪهه‪‬ﻨﻦ ﺗﺎ ڕ‪‬ﮕﺎی ڕاﺳﺖ‬ ‫ﺑﮕﺮن‪.‬‬

‫ﮔﻪر ﻟﻪ ﺑﺎر‪‬ﻜﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﯿﺪا ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ ﻟﻪﮔﻪڵ ﭘﯿﺎو‪‬ﻜﺪا ﺑﻜﻪی ﺋﻪو‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ﺑﻪ آﺎر‪‬ﻜﯽ ﻧﺎﺣﻪق و ﭘ‪‬ﺸ‪‬ﻠﻜﺮدﻧﯽ ﻣﺎﻓﻪآﺎﻧﯽ‬ ‫ﻣﺮۆڤ دادهﻧ‪ ،‬آﻪﭼﯽ هﻪر ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪﺷﻦ آﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‬ ‫ﺑﻪراﻣﺒﻪر ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﻦ‪.‬‬ ‫ﺋﺎﯾﺎ ﭼﯚن ﭼﺎرهﺳﻪری ﺋﻪم ﮔﻪﻧﺪه‪‬ﯿﯿﻪ ﺑﻜﻪﯾﻦ ﻟﻪ آﺎﺗ‪‬ﻜﺪا آﻪ‬ ‫آﯚ‪‬ﻪآﻪی ﺋﻪو ﻧﺎﯾﻪآﺴﺎﻧﯿﻪ ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان هﻪردوو ڕهﮔﻪزهآﻪ‬ ‫داﯾﻪ؟ ﺋﺎﯾﺎ داﻧﺎﻧﯽ ﯾﺎﺳﺎو ﺑ‪‬ﯾﺎر ﭼﺎرهﺳﻪرﺳﺎزه ﺑﯚ ﺋﻪو‬ ‫دﯾﺎردهﯾﻪ‪ ،‬ﯾﺎن دهﺑ‪‬ﺖ ﻟﻪ ڕ‪‬ﮕﻪی ﭘﻪروهرده و‬ ‫ڕۆﺷﻨﻜﺮدﻧﻪوهی ﺧﻪ‪‬ﻜﻪوه دهﺳﺖ ﭘ‪‬ﺒﻜﻪﯾﻦ؟ ﯾﺎن دهﺑ‪‬ﺖ‬ ‫ﮔﯚڕاﻧﯽ ڕهﻓﺘﺎرو‬ ‫ﺧﻪﺑﺎﺗ‪‬ﮑﯽ ﺑﻪرﻧﺎﻣﻪدار‪‬ﮋاو ﺑﮑﻪﯾﻦ ﺑﯚ‬ ‫ﺋﯿﺪراآﯽ ﮔﺮووﭘﻪآﺎﻧﯽ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ؟ ﺋﺎﯾﺎ ﺑﯚ ﮔﯚڕاﻧﯽ ﺋﻪو ﺋﯿﺪراك‬ ‫و ڕهﻓﺘﺎره ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﯿﻤﺎن ﺑﻪ ﭼﯽ هﻪﯾﻪ؟‬ ‫ﺋﺎﯾﺎ ﻣﯿﺪﯾﺎ ڕۆ‪‬ﮑﯽ ﮐﺎرﯾﮕﻪری دهﺑ‪‬ﺖ ﻟﻪ ﺋﺎﺷﮑﺮاﮐﺮدن و‬ ‫دروﺳﺘﮑﺮدﻧﯽ دهﯾﺎن دﯾﺒﺎت و ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ ﻟﻪﻣﻪڕ ﺋﻪم ﮐ‪‬ﺸﻪﯾﻪی‬ ‫ﮐﻪ ﺗﻪواوی ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎی ﻧﯿﮕﻪران ﮐﺮدووهو ﭼﺎرهﺳﻪرهﮐﺎﻧﯿﺶ‬ ‫ﺗﻪﻣﺎوﯾﻦ‪ ،‬ﯾﺎن ﮐﺎر ﻧﺎﮐﺮ‪‬ﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎدهﮐﺮدﻧﯽ هﻪﻣﻮو ﺋﻪو‬ ‫ﭘ‪‬ﺸﻨﯿﺎراﻧﻪی ﮐﻪ دهﺧﺮ‪‬ﻨﻪ ڕوو‪.‬‬

‫‪٤٧‬‬

‫ژن ﻟ‪‬ﺪان و ﺋﺎزارداﻧﯽ ﻗﺒﻮو‪‬ﻪ؟‬ ‫هﻪﻣﻮو ژﻧ‪ ‬ﻟ‪‬ﺪان دهﺧﻮات‪ ،‬ﯾﺎن هﻪﻧﺪێ ژن‪ ،‬دهﺑ‪ ‬ﺋﻪواﻧﻪ چ‬ ‫ﺟﯚره ژﻧ‪‬ﻚ ﺑﻦ؟‬ ‫ﺑﯚ ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪ واز ﻟﻪ ﻣ‪‬ﺮدهآﺎﻧﯿﺎن ﻧﺎه‪‬ﻨﻦ؟‬ ‫ﺋﺎﯾﺎ ژﻧﺎن ﺧﯚﯾﺎن ﺋﻪو ﺟﯚره ﭘﯿﺎواﻧﻪ هﻪ‪‬ﺪهﺑﮋ‪‬ﺮن؟‬ ‫ﺋﺎﺧﯚ ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ دهرووﻧﯽ ﺋﻪو ﺟﯚره ژﻧﺎﻧﻪ دهﺑ‪ ‬ﭼﯚن ﺑ‪‬ﺖ؟‬ ‫هﯿﭻ ﻣﺮۆﭬ‪‬ﻜﯽ ﺧﺎوهن ﭘ‪‬ﻨﺞ هﻪﺳﺘﻪﮐﻪ‪ ،‬زهﺑﺮوزهﻧﮓ و ﻟ‪‬ﺪاﻧﯽ‬ ‫ﻗﺒﻮوڵ ﻧﯿﯿﻪ‪ ،‬آﯚﯾﻠﻪﯾﻪك آﻪ ﺧﺎوهﻧﻪآﻪی دهﺳﺘﺪر‪‬ﮋی دهآﺎﺗﻪ‬ ‫ﺳﻪر‪ ،‬آﺮ‪‬ﻜﺎر‪‬ﻚ آﻪ ﺧﺎوهﻧﻜﺎرهآﻪی ﺋﺎزاری دهدات‪ ،‬ﻣﻨﺪا‪‬ﻚ‬ ‫آﻪ ﮔﻪورهﯾﻪك ﺷﻪﭘﺎزﻟﻪﯾﻪآﯽ ﻟ‪‬ﺪهدات‪ ،‬ژﻧ‪‬ﻚ ﮐﻪ ﭘﯿﺎو‪‬ﻚ‬ ‫‪٤٨‬‬

‫ﻟ‪‬ﯽ دهدات‪ .‬هﻪرﯾﻪك ﻟﻪو آﻪﺳﺎﻧﻪی آﻪ زهﺑﺮوهﺷ‪‬ﻨﻦ ﺋﻪو‬ ‫زهﺑﺮه ﺑﻪ ﻣﺎﻓﯽ ﺧﯚﯾﺎن دهزاﻧﻦ و ﻟﻪهﻪﻣﺎن آﺎﺗﺪا ﻻﯾﻪﻧﻪآﻪی‬ ‫ﺗﺮ ﻟﻪ ﻗﻮو‪‬ﯾﯽ هﻪﺳﺘﯿﺎﻧﻪوه ﺋﻪو آﺎره ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻪﻗﯿﻪآﯽ ﮔﻪوره‬ ‫دادهﻧ‪‬ﻦ و ﻟﻪزۆرﺑﻪی ﺣﺎ‪‬ﻪﺗﻪآﺎﻧﺪا دهﺳﻪ‪‬ﺗﯿﺎﻧﺪا ﻧﯿﯿﻪ ﺳﻨﻮور‬ ‫ﺑﯚ ﺋﻪو زهﺑﺮه داﺑﻨ‪‬ﻦ‪ .‬ﻣﻨﺪا‪‬ﻚ آﻪ داﯾﻚ وﺑﺎوآﯽ ﻟ‪‬ﯽ دهدات‬ ‫ﺋﺎزار‪‬ﻜﯽ ﻧﻪﻓﺴﯽ ﮔﻪوره دهﺧﻮات و ﻧﺎﺷﺰاﻧ‪ ‬چ‬ ‫آﺎرداﻧﻪوهﯾﻪﮐﯽ هﻪﺑ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻟﻪواﻧﻪﯾﻪ ﻟﻪ د‪‬ﯽ ﺧﯚﯾﺪا ﺑ‪‬ﺖ‪،‬‬ ‫ڕاوهﺳﺘﻦ ﺑﯚم ﺑﺎ ﮔﻪورهﺑﻢ ﺑﺰاﻧﻢ ﭼﯿﺘﺎن ﻟ‪‬ﺪهآﻪم‪ .‬آﺎﺗ‪‬‬ ‫ژﻧ‪‬ﻚ ﺑﻪ دهﺳﺘﯽ ﻣ‪‬ﺮدهآﻪی ﻟ‪‬ﺪان دهﺧﻮات ﺋﺎزار‪‬ﻚ‬ ‫ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﻧﺎوهوهی دههﻪژ‪‬ﻨ‪ .‬ﺋﺎﯾﺎ ژن وهك ﻣﺮۆﭬ‪‬ﻜﯽ‬ ‫ﮔﻪورهی ﺑﻪ ﺋﯿﺪراك ﻧﺎﺗﻮاﻧ‪ ‬ﺳﻨﻮور‪‬ﻜﯽ ﺑﯚ ﺋﻪم ﻧﺎﺣﻪﻗﯿﯿﻪی‬ ‫ﭘﯿﺎو داﺑﻨ‪‬؟ دﯾﺎره ﻟﻪ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺋﻪودا ﻧﯿﯿﻪ‪ ،‬ﻣﻠﻤﻼﻧ‪‬ﯿﻪﮐﯽ‬ ‫ﺑﻪه‪‬ﺰ ﻟﻪ ﻧﺎوهوهی ﺋﻪو ﮐﻪﺳﺎﻧﻪ دروﺳﺖ دهﺑ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻟﻪﻧ‪‬ﻮان‬ ‫ﻗﺒﻮو‪‬ﮑﺮدن و ﻗﺒﻮو‪‬ﻨﻪﮐﺮدﻧﯽ ﺋﻪو زو‪‬ﻤﻪ‪ .‬ﭼﻮﻧﮑﻪ دهزاﻧﻦ‬ ‫ﺋﻪو ﺳﯿﺴﺘﻪم و داب و ﻧﻪرﯾﺘﺎﻧﻪی ﺋﻪو ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎﯾﻪی ﮐﻪ‬ ‫ﺋﻪواﻧﯽ ﺗ‪‬ﺪا دهژﯾﻦ ﺋﻪو ﺳﺘﻪﻣﻪی ﭘ‪ ‬ﻗﻪﺑﻮو‪‬ﻪ‪.‬‬ ‫دﯾﺎره ﺑﻨﭽﯿﻨﻪی ﺋﻪو ﺑ‪‬ﺪهﻧﮕﯽ و ﻗﻪﺑﻮو‪‬ﻜﺮدﻧﻪ ﻟﻪﻻﯾﻪن‬ ‫ﺗﺎﮐﻪﮐﺎﻧﻪوه دهﮔﻪڕ‪‬ﺘﻪوه ﺑﯚ ﭼﻪﻧﺪ ﻻﯾﻪﻧ‪‬ﻚ و هﻪﻣﻮو وهك‬ ‫ﺗﯚڕی ﻣﺎﺳﯽ ﻟ‪‬ﻚ ﺋﺎ‪‬ون و ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪدارن‪ ،‬هﻪﻣﻮو ﭘ‪‬ﻜﻪوه‬ ‫ﺷﻪرﻋﯿﻪت دهدهن ﺑﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪی دهرهﻪق ﺑﻪو ﻣﺮۆﭬﻪ‬ ‫ﺑ‪‬ﺪهﺳﻪ‪‬ﺗﺎﻧﻪ دهآﺮێ‪ .‬هﻪﻧﺪێ ﻟﻪ دهزووی ﺋﻪو ﺗﯚڕاﻧﻪ‬ ‫‪٤٩‬‬

‫دهﮔﻪڕ‪‬ﻨﻪوه ﺑﯚ ﻻﯾﻪﻧﯽ آﻮﻟﺘﻮوری و ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯽ و ﺋﻪو‬ ‫ﭘﺮﯾﻨﺴﯿﭙﻪ ﺑﻨﭽﯿﻨﻪﯾﺎﻧﻪی آﻪ ﻣ‪‬ﮋووی آﯚﻣﻪڵ ﻟﻪ هﻪﻣﻮو‬ ‫ﺳﻪردهﻣﻪ ﺟﯿﺎوازهآﺎﻧﺪا ﻟﻪﮔﻪڵ ﺧﯚی آ‪‬ﺸﯽ دهآﺎت و‬ ‫ﻓﯚرﻣﯽ ﺟﯿﺎوازﯾﺎن دهداﺗ‪ ،‬ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﯽ ﺋﻪو ﻓﯚرﻣﺎﻧﻪش‬ ‫ﺋﻪوهﯾﻪ هﻪ‪‬ﻮ‪‬ﺴﺖ وﺋﯿﺪراك و هﻪ‪‬ﺴﻮآﻪوﺗﻤﺎن ﺑﻪرهو‬ ‫ڕهوﺗ‪‬ﻚ ﺑﺒﻪن آﻪ ﻓﯚرﻣﯽ ﺋﻪو زهﺑﺮو زهﻧﮕﻪﻣﺎن ﭘ‪ ‬ﻗﻪﺑﻮوڵ‬ ‫ﺑ‪. ‬‬ ‫ﺷﺘﻪ ﺑﺎوهآﺎن‪ ،‬ﺑﯚﭼﻮوﻧﻪ ﺑﺎوهآﺎن ﻟﻪﺳﻪر ژن‪ ،‬ﻟﻪﺳﻪر ﭘﯿﺎو‪،‬‬ ‫ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪی آﺎری آﺮدۆﺗﻪ ﺳﻪر ﺋﻪزﻣﻮون و‬ ‫ڕهﻓﺘﺎری ﺗﺎﮐﻪ آﻪس و ڕهﻧﮕﺪاﻧﻪوهی ﺋﻪو ﺋﻪزﻣﻮوﻧﻪ ﺗﺎآﯿﻪ‬ ‫ﺑﯚ ﺋﻪزﻣﻮوﻧﻪ ﮔﺸﺘﯿﯿﻪآﻪ‪ ،‬آﺎرداﻧﻪوهی ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ﺑﯚ‬ ‫ﺗﻪواوی ﺧ‪‬ﺰان و ﭘﺎﺷﺎن آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ‪ ،‬ﺋﻪﻣﺎﻧﻪ هﻪﻣﻮو ﺋﻪو‬ ‫هﯚﺷﻤﻪﻧﺪﯾﯿﻪی ﻻی ژن‬ ‫دروﺳﺘﻜﺮدووه آﻪ ﺋﻪو‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪی ﻗﺒﻮوڵ ﺑ‪‬ﺖ‪ .‬دۆزﯾﻨﻪوهی ڕ‪‬ﮕﺎش ﺑﯚ‬ ‫دهرﭼﻮون ﻟﻪو ﺣﺎ‪‬ﻪﺗﻪ دژواره ﻟﻪ زۆرﺑﻪی ڕ‪‬ﮕﻪآﺎﻧﺪا ﻣﻪﺣﺎڵ‬ ‫دهﺑ‪‬ﺖ و هﺰر و ﺑﯿﺮﮐﺮدﻧﻪوهی ژن ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪﮐﯽ ﮔﺸﺘﯽ‬ ‫دهﯾﺒﻪﺳﺘ‪ ،‬ﺑﻪﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﮔﻪر ژﻧﻪﮐﻪ ﮐﻪﺳ‪‬ﮑﯽ ﻧﺎ هﯚﺷﯿﺎر ﺑ‪‬ﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺎو ﯾﺎن ژن آﻪﺳ‪‬ﻜﯽ زۆ‪‬ﻤﻠ‪‬ﻜﺮاو دهﺑﯿﻨﻦ هﻪﺳﺘﯿﺎن ﺑﯚی‬ ‫دهﺟﻮ‪ ‬و ﺋﻪو زو‪‬ﻤﻪ ﺑﻪآﺎر‪‬ﻜﯽ ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺘﻪی دادهﻧ‪‬ﻦ‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫هﻪﻣﺎن ﮐﺎﺗﺪا ﻧﺎزاﻧﺮێ ﭼﯚن ڕهﻓﺘﺎر ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪو آﺎره‬ ‫ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺘﻪدا ﺑﻜﺮێ‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م آﻪ ﻣﻪﺳﻪﻟﻪآﻪ د‪‬ﺘﻪ ﺳﻪر ﻟ‪‬ﺪان و‬ ‫‪٥٠‬‬

‫ﺋﺎزارداﻧﯽ ژن ﻟﻪﻻﯾﻪن ﭘﯿﺎوهوه ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ آﻪﺳﻪآﺎن‬ ‫هﻪ‪‬ﻮ‪‬ﺴﺘﻤﺎن دهﮔﯚڕێ‪ .‬ﭘﯿﺎوهآﻪ ﻟﻪم ﺣﺎ‪‬ﻪﺗﻪدا ﺋﻪو آﺎرهی‬ ‫ﺧﯚی ﺑﻪ ﺧﻪﺗﺎی ژﻧﻪآﻪی دهزاﻧ‪ .‬زۆرﺟﺎر دهوﺗﺮێ آﻪ ژن‬ ‫دهﺗﻮاﻧ‪ ‬ﺧﯚی ﻟﻪوﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪی ﭘﯿﺎو ﻻﺑﺪات‪ ،‬ﻟﻪ ڕ‪‬ﮕﻪی‬ ‫ﺧﯚﮔﻮﻧﺠﺎﻧﺪﻧﯽ ﻟﻪﮔﻪڵ آﻪﺳﺎﯾﻪﺗﯽ و ﺋﺎرهزووهآﺎﻧﯽ ﭘﯿﺎو‪،‬‬ ‫ژ‪‬ﺮدهﺳﺘﻪو ﻣﻠﻜﻪﭼﯽ ﭘﯿﺎوﺑ‪‬ﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎوﯾﺶ ﻟﻪو ڕووهوه هﻪﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻧ‪‬ﺮاﯾﻪﺗﯽ ﺧﯚی ﺑﻜﺎت‪ ،‬ﺋﻪو آﺎت ﭘﯿﺎو ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪﻧﻮاﻧﺪﻧﯽ‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﻧﯿﯿﻪ‪ .‬ﮔﻪر ژن ﺑﻪ ﭘ‪‬ﭽﻪواﻧﻪی ﺋﻪوه هﻪ‪‬ﺴﻮآﻪوت‬ ‫ﺑﻜﺎت ﺋﻪوا ﺧﯚی ڕووﺑﻪڕووی ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهآﺎﺗﻪوه‪ .‬ﮔﻪر‬ ‫ﺑ‪‬ﺖ و هﻪردوو ﻻ ﺑﮕﻪﻧﻪ ﺋﻪم ﻗﻪﻧﺎﻋﻪﺗﻪ‪ ،‬ﺋﻪوا ﺑﻪﺷ‪‬ﻮهﯾﻪﮐﯽ‬ ‫ﻧﺎڕاﺳﺘﻪوﺧﯚ ﺷﻪرﻋﯿﻪت ﺑﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ دهدهن‪ .‬ﺋﻪو‬ ‫ژﻧﺎﻧﻪش ﮐﻪ ﻟﻪﺳﻪر ﺋﻪم ڕاوﺑﯚﭼﻮوﻧﻪی ﺧﯚﯾﺎن دهﻣ‪‬ﻨﻨﻪوه‬ ‫آﻪﺳﺎﻧ‪‬ﻜﯽ ﺗ‪‬ﻜﺸﻜﺎوﯾﺎن ﻟ‪‬ﺪهردهﭼ‪ ‬و زۆرﯾﺸﯿﺎن ﺑﻪﻧﺎوی‬ ‫ڕاﮔﺮﺗﻨﯽ ﺧ‪‬ﺰان و هﯿﻮای ﮔﯚڕاﻧﯽ ﭘﯿﺎو ﭼﺎو ﻟﻪو زو‪‬ﻤﻪ‬ ‫دهﭘﯚﺷﻦ و ﺑﻪو ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪ ﺳﻪردهﻧ‪‬ﻨﻪوه‪ ،‬هﻪر ﺧﯚﯾﺎن‬ ‫هﻪو‪‬ﺪهدهن ﺧﻪﺗﺎی ﺧﯚﯾﺎن ﺑﮕﺮن ﻟﻪوهی آﻪ ﻣ‪‬ﺮدهآﺎﻧﯿﺎن‬ ‫ﻟ‪‬ﯿﺎن دهدهن‪ .‬ﺋﻪﻣﻪش ژن دهﺧﺰ‪‬ﻨ‪‬ﺘﻪ ﮔﯚﺷﻪﯾﻪآﯽ داﺧﺮاو و‬ ‫آﻪﺳﺎﯾﻪﺗﯿﯿﻪآﯽ ﻣﻠﻜﻪچ و زهﻋﯿﻔﯿﺎن دهﺑ‪‬ﺖ‪ .‬ﺋﻪم ﺧﺎﺳﯿﻪﺗﻪ‬ ‫ﮔﻪﻧﺪه‪‬ﻪ وهك وهراﺳﻪﺗ‪‬ﻚ ﺑﯚ ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﺎﻧﯿﺎن ﺟ‪‬ﺪهه‪‬ﻦ‪ .‬ﺋﻪو‬ ‫ژﻧﺎﻧﻪش ﮐﻪ ﺋﻪم ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪﯾﺎن ﻗﻪﺑﻮوڵ ﻧﯿﯿﻪ ﭘﻪﻧﺎ دهﺑﻪﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪر ﺋﻪو ﭼﺎرهﺳﻪراﻧﻪی آﻪ ﻟﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎآﺎﻧﯿﺎﻧﺪا ﺑﯚﯾﺎن‬ ‫ڕهﺧﺴ‪‬ﻨﺮاوه‪.‬‬ ‫‪٥١‬‬

‫ژن ﻟﻪ ﺗﻪﻣﻪﻧﻪ ﺟﯿﺎوازهآﺎﻧﺪا ڕووﺑﻪڕووی ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋی‬ ‫دهﺑﻨﻪوه‪ ،‬ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﺋﻪو ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪواﻧﻪی آﻪ ﻟﻪ و‪‬ﺗﻪ‬ ‫ﺟﯿﺎوازهآﺎﻧﺪا آﺮاوه ژن ﻟﻪ ﭘ‪‬ﻨﺞ ﺳﺎ‪‬ﯽ ﯾﻪآﻪﻣﯽ ژن و‬ ‫ﻣ‪‬ﺮداﯾﻪﺗﯿﺪا زﯾﺎﺗﺮ ڕووﺑﻪڕووی ﭼﻪوﺳﺎﻧﺪﻧﻪوه دهﺑ‪‬ﺖ‪،‬‬ ‫ﺳﻪرﺟﻪﻣﯽ ﻧﺎوهﻧﺪی ﺗﻪﻣﻪن‪ ،‬ﺗﻪﻣﻪﻧﯽ ﺳﯽ ﺳﺎ‪‬ﯿﯿﻪ‪ ،‬ڕ‪‬ﮋهی‬ ‫ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪی آﻪ ڕووﺑﻪڕووی ﭼﻪوﺳﺎﻧﺪﻧﻪوه ﺑﻮوﻧﻪﺗﻪوه ﺗﺎ‬ ‫ﺗﻪﻣﻪﻧﯽ ﺳﯽ ﺳﺎ‪‬ﯽ‪ ،‬دوو ﺋﻪوهﻧﺪهی ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪن آﻪ ﺗﻪﻣﻪﻧﯿﺎن‬ ‫ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان ﺳﯽ ﺗﺎ ﭘﻪﻧﺠﺎ ﺳﺎ‪‬ﯿﯿﻪ‪ .‬ﺑﻪﭘ‪‬ﯽ ﺋﻪو ﻟ‪‬ﮑﯚ‪‬ﯿﻨﻪواﻧﻪی‬ ‫ﮐﻪﮐﺮاون ﺋﻪوه دهردهﺧﻪن ﮐﻪ ﻟ‪‬ﺪان و ﺋﺎزارداﻧﯽ ژن زﯾﺎﺗﺮ‬ ‫ﻟﻪ ﺋ‪‬ﻮاران و ڕۆژاﻧﯽ ﺷﻪﻣﻤﺎن و ﯾﻪآﺸﻪﻣﻤﺎن ﻟﻪ ﻣﻪﺗﺒﻪخ و‬ ‫ژووری ﻧﻮوﺳﺘﻦ ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﺪهدرێ‪ .‬دﯾﺎره ﺋﻪﻣﻪش ﻟﻪﺑﻪرﺋﻪوهی‬ ‫ﻟﻪ ﺋﻪوروﭘﺎو ﺋﻪﻣﻪرﯾﻜﺎ ﺋﻪﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ ﺧ‪‬ﺰان زﯾﺎﺗﺮ ﺋﻪو آﺎﺗﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﻮاری ﯾﻪآﺘﺮﺑﯿﻨﯿﻦ و ﭘ‪‬ﻜﻪوه ژﯾﺎﻧﯿﺎن هﻪﯾﻪ‪ .‬ﺑﯚﯾﻪ زﯾﺎﺗﺮ ﺋﻪو‬ ‫آﺎﺗﺎﻧﻪﺷﻦ آﻪ ﺧ‪‬ﺰان آﯚدهﺑ‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬زۆر ﺟﺎرﯾﺶ ﭘﯿﺎوان‬ ‫ﺋﯿﻮاران دهﺧﯚﻧﻪوهو ﺳﻪرﺧﯚش دهﺑﻦ و ﺑﻪﺳﻪر‬ ‫هﻪ‪‬ﺴﻮﮐﻪوﺗﯿﺎن ﮐﯚﻧﺘﺮۆڵ ون دهﮐﻪن و ﻟﻪﮐﺎﺗﯽ ﺗﻮوڕهﯾﯿﺪا‬ ‫دهﺳﺖ ﻟﻪ ژﻧﻪﮐﺎﻧﯿﺎن دهوهﺷﯿ‪‬ﻦ‪.‬‬ ‫ﻟ‪‬ﺪان داﻧﻪﻧﺮێ و‬ ‫ﺑﯚ‬ ‫ﮔﻪر ﺑ‪‬ﺖ و ﺳﻨﻮور‪‬ﮏ‬ ‫دهﺳﺘﺪر‪‬ﮋﯾﮑﺮدﻧﻪ ﺳﻪر ژﻧﻪﮐﺎن ﺑﻪردهوام ﺑ‪‬ﺖ ﺋﻪوا ﻟﻪواﻧﻪﯾﻪ‬ ‫ﻟﻪدهرهوهی ﻣﺎ‪‬ﻪوهش و ﻟﻪ ﭘ‪‬ﺶ ﭼﺎوی ﺧﻪ‪‬ﻜﯽ ﺗﺮدا ﭘﯿﺎو‬ ‫‪٥٢‬‬

‫ﺋﻪو آﺎرهﺑﻜﺎت‪ .‬ﻟﻪو ﺧ‪‬ﺰاﻧﺎﻧﻪﺷﺪا آﻪ ﻣﻨﺪا‪‬ﯿﺎن هﻪﯾﻪ‪ ،‬زۆرﺑﻪی‬ ‫ﺣﺎ‪‬ﻪﺗﻪآﺎن ﻟﻪ ﭘ‪‬ﺶ ﭼﺎوی ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﺪا ڕوودهدات‪.‬‬ ‫ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪوهﯾﻪآﯽ ﺋﻪﻣﺮﯾﻜﯽ ﺋﻪوه دهردهﺧﺎت آﻪ ﻟﻪﺳﻪرهﺗﺎوه‬ ‫‪ %٥٠‬ﻣﻨﺪا‪‬ن ﺷﺎهﯿﺪی ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪن آﻪﻟﻪ ﻣﺎ‪‬ﺪا‬ ‫ڕوودهدات‪ .‬ﮔﻪر ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪش ﺑﻪردهوام ﺑ‪‬ﺖ ﺋﻪوا‬ ‫‪ %٧٥‬ﻣﻨﺪا‪‬ن دهﺑﻨﻪ ﺷﺎهﯿﺪ‪ .‬ﺋﻪﻣﻪش ﺋﻪوه دهﮔﻪﯾﻪﻧ‪ ‬ﻟﻪو‬ ‫ﺣﺎ‪‬ﻪﺗﺎﻧﻪدا ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهﺑ‪‬ﺘﻪ ﺑﻪﺷ‪‬ﻚ ﻟﻪ ڕهﻓﺘﺎری ﺋﻪو‬ ‫ﭘﯿﺎوهو ه‪‬ﻨﺪهﺷﯽ ﭘ‪ ‬ﮔﺮﻧﮓ ﻧﯿﯿﻪ آﻪ آﻪﺳ‪‬ﻜﯽ ﺗﺮ ﺷﺎهﯿﺪی‬ ‫ﺋﻪو ڕهﻓﺘﺎرهی ﺑﻦ‪ .‬ﺑﻪ ﻻﻣﺎﻧﻪوه ﺳﻪﯾﺮ ﻧﻪﺑ‪‬ﺖ ڕ‪‬ﮋهی ﺋﻪو‬ ‫ژﻧﺎﻧﻪی ﻟﻪﻣﺎوهی ﺳﻜﭙ‪‬ﯾﺪا ﻟ‪‬ﯿﺎن دهدری ‪ %٤٠‬ﺗﺎ ‪%٦٠‬‬ ‫داﺑ‪‬ﺖ و ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ ﺣﺎ‪‬ﻪﺗﺪا ژن ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﻪی ﻟﻪﺑﺎردهﭼ‪ ،‬ﯾﺎن‬ ‫ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﻪ ﺑﻪﻣﺮدووﯾﯽ ﻟﻪ داﯾﻚ دهﺑ‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺎو زﯾﺎﺗﺮ دهﺳﺖ ﻟﻪ ﺳﻪرو دهﻣﻮﭼﺎو‪ ،‬ﺑﻪﺷﯽ ﺳﻪرهوهی‬ ‫ﻟﻪش‪ ،‬ﺳﻚ دهوهﺷ‪‬ﻨ‪ .‬هﻪﻧﺪێ ﺟﺎر ﺷ‪‬ﻮهی ﻟ‪‬ﺪاﻧﻪآﻪ ﺑﺮﯾﺘﯿﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﭘﺎ‪‬ﭙ‪‬ﻮهﻧﺎن و زۆرﺟﺎرﯾﺶ ﺑﻪر دﯾﻮار ﯾﺎن ﻣﯚﺑﯿﻠﯿﺎی‬ ‫ﻣﺎ‪‬ﻪآﻪ دهآﻪو‪‬ﺖ و ﺋﺎزاردهﺧﻮات‪ ،‬ﺋﺎﺳﻪواری ﺋﻪو ﻟ‪‬ﺪاﻧﻪش‬ ‫ﺑﻪ ﺟﻪﺳﺘﻪﯾﻪوه دهﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺘﻪوه‪.‬‬ ‫ﺋﻪو ﭘﯿﺎوهی آﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﻓﯿﺰﯾﻜﯽ ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨ‪ ‬ﻟﻪ‬ ‫ﺳﻪرهﺗﺎوه ژن دهﺧﺎﺗﻪ ﺑﻪر ڕهﺧﻨﻪﯾﻪآﯽ ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋ ﺳﻪﺑﺎرهت‬ ‫ﺑﻪ ﺋﯿﺶ وآﺎری ﻧﺎوﻣﺎڵ‪ ،‬ﭘﻪروهردهی ﻣﻨﺪاڵ‪ ،‬ﺋﯿﺸﯽ‬ ‫‪٥٣‬‬

‫دهرهوهی‪ ،‬ﺟﻠﻮﺑﻪرگ و هﻪ‪‬ﺴﻮآﻪوﺗﯽ‪ ،‬ﯾﺎن ﭼﯚﻧﯿﻪﺗﯽ‬ ‫ﻗﺴﻪآﺮدﻧﯽ ﯾﺎن ﺑﻪردهوام ڕهﺧﻨﻪ ﻟﻪآﻪس و آﺎری دهﮔﺮێ و‬ ‫ﺳﻮآﺎﯾﻪﺗﯽ ﭘ‪‬ﺪهآﺎت‪ .‬ﺋﻪﻣﺎﻧﻪ هﻪﻣﻮو وا ﻟﻪ ژن دهآﺎت آﻪ‬ ‫هﻪﺳﺖ ﺑﻪ ﺑ‪ ‬ﻧﺮﺧﯽ و ﮐﻪﻣﯽ ﺧﯚی ﺑﮑﺎت‪ ،‬ﺑﻪﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ‬ ‫هﯚﺷﻤﻪﻧﺪاﻧﻪ دهﯾﻪوێ ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪك ﺑﺠﻮ‪‬ﺘﻪوه آﻪ‬ ‫ﻣ‪‬ﺮدهآﻪی ﻟ‪‬ﯽ ڕازی ﺑ‪‬ﺖ‪.‬‬

‫ﺋﻪو ﺳﺘﺮاﺗﯿﺠﯿﯿﻪی آﻪ ﭘﯿﺎو ﺑﻪآﺎرﯾﺪهه‪‬ﻨ‪ ‬ﭼﯿﯿﻪ؟‬

‫* دوورﺧﺴﺘﻨﻪوهی ژﻧﻪﮐﻪ ﻟﻪ ﺧﻪ‪‬ﻚ و دهرووﺑﻪری‪،‬‬ ‫دروﺳﺘﻜﺮدﻧﯽ ﺑ‪ ‬ﺑ‪‬واﯾﯿﻪك ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان ژﻧﻪﮐﻪ و‬ ‫دهوروﺑﻪرهآﻪی‪.‬‬ ‫* ﺗﺮﺳﺎﻧﺪﻧﯽ ژﻧﻪآﻪ ﻟﻪ ڕ‪‬ﮕﻪی ﺗﻮوڕهﺑﻮون و دهﻧﮓ‬ ‫ﺑﻪرزآﺮدﻧﻪوه‪ ،‬ﺷﺖ ﺷﻜﺎﻧﺪن‪.‬‬ ‫* هﻪڕهﺷﻪآﺮدن ﻟ‪‬ﯽ‪ ،‬آﻪ ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﻪ دهﺑﺎت‪ ،‬ﯾﺎن هﻪڕهﺷﻪ ﻟﻪ‬ ‫آﻪﺳﻮآﺎری ژﻧﻪآﻪدهآﺎت‪.‬‬ ‫آﺎﺗ‪ ‬ژن ﻟﻪ ڕووی ﺋﺎﺑﻮورﯾﯿﻪوه ﺑﻪ ﭘﯿﺎوهو ﺑﻪﺳﺘﺮاﺑ‪‬ﺘﻪوه‪،‬‬ ‫ﺋﻪوا ﭘﯿﺎو زﯾﺎﺗﺮ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺑﻪﺳﻪر ژﻧﻪآﻪدا دهﺷﻜ‪ ‬و‬ ‫ﻟﻪواﻧﻪﺷﻪ ﭘ‪‬ﺪاوﯾﺴﺘﯿﯿﻪآﺎﻧﯽ ﺑﯚ ﺑﻪﺟ‪‬ﻨﻪﮔﻪﯾﻪﻧ‪ ‬و ﺋﺎزاری‬ ‫دهرووﻧﯽ ﺑﺪات‪ .‬ژﻧﯿﺶ زﯾﺎﺗﺮ ﺑﻪراﻣﺒﻪر ڕهﻓﺘﺎری ﭘﯿﺎو‬ ‫‪٥٤‬‬

‫هﻪﺳﺖ ﺑﻪﺑ‪ ‬دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺧﯚی دهﮐﺎت‪.‬ﻟﻪآﺎﺗﯽ ﺟﯿﺎﺑﻮوﻧﻪوه‬ ‫ژن و ﭘﯿﺎودا‪ ،‬ﻣﻪﺳﻪﻟﻪآﻪ ﻟﻪ هﻪڕهﺷﻪو ﻟ‪‬ﺪاﻧﺪا ﻧﺎوهﺳﺘ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ‪‬ﻜﻮ دهﮔﺎﺗﻪ ڕادهی آﻮﺷﺘﻦ‪.‬‬ ‫زۆرﺑﻪی ﭘﯿﺎوان ﭘﺎش ﺋﻪوهی ﻟﻪ ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن دهدهن ﭘﺎش‬ ‫ﻣﺎوهﯾﻪك ﭘﻪﺷﯿﻤﺎن دهﺑﻨﻪوهو ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن ﺋﺎﺷﺖ دهآﻪﻧﻪوه‪،‬‬ ‫هﻪﻧﺪ‪‬ﻜﯿﺎن داوای ﻟ‪‬ﺒﻮردن ﻟﻪ ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن دهآﻪن‪ ،‬زۆرﯾﺎن‬ ‫آﯚﻣﻪ‪ ‬ﻓﺮﻣ‪‬ﺴﻜﯽ ﺗﯿﻤﺴﺎﺣﯿﺎﻧﻪ دهڕ‪‬ﮋن‪ .‬هﻪﻧﺪ‪‬ﻜﯽ ﺗﺮﯾﺎن وا‬ ‫ﻧﯿﺸﺎن دهدهن آﻪ هﯿﭻ ڕووی ﻧﻪداوه‪ .‬ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن ﺑﻪ ﮔﻮڵ و‬ ‫دﯾﺎری دهﺧﻪ‪‬ﻪﺗ‪‬ﻨﻦ و وا ﻧﯿﺸﺎن دهدهن آﻪ ﺧﻪﺗﺎی ﺋﻪوان‬ ‫ﻧﻪﺑﻮوه‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﻜﻮ ﺧﻪﺗﺎی ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن ﺑﻮوه‪ ،‬ﺋﻪم ﭘﺮۆﺳﻪﯾﻪ‬ ‫دووﺑﺎره دهﺑ‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﺋﯿﺘﺮ ژﻧﻪآﻪ ﻟﻪو ﺑﺎوهڕهدا دهﺑ‪‬ﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺧﻪﺗﺎی ﺧﯚی ﺗ‪‬ﺪاﺑ‪‬ﺖ‪ ،‬ﺋﻪﮔﯿﻨﺎ ﻣ‪‬ﺮدهآﻪی زۆر ﺋﻪوی‬ ‫ﺧﯚﺷﺪهو‪‬ﺖ و ﻣﮫﯿﺮهﺑﺎﻧﻪ‪ .‬ﺋﻪﻣﻪ ﺗﻪواو ﺳﻪر ﻟﻪ ژن ﺋﻪﺷﻮ‪‬ﻨ‪‬‬ ‫ﻟﻪ ڕووی ﺟﻪﺳﺘﻪو ﻧﻪﻓﺴﯿﻪوه ﺑ‪ ‬ه‪‬ﺰ دهﺑ‪‬ﺖ و ﻣ‪‬ﺸﻜﯽ‬ ‫دهﺷﯚر‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ﺋﯿﺘﺮ ژن وای ﻟ‪‬ﺪ‪‬ﺖ دﯾﻔﺎع ﻟﻪ هﻪ‪‬ﺴﻮ آﻪوﺗﯽ‬ ‫ﺑﻪﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ﻟﯚژﯾﻚ ﺑﯿﺮﻧﺎآﺎﺗﻪوهو‬ ‫ﻣ‪‬ﺮدهآﻪی ﺑﻜﺎت‪.‬‬ ‫ﻟﻪڕووی ﻣﻨﺘﺎﻟﯿﺘ‪‬ﺘﻪوه دهﮔﯚڕێ‪ .‬ژﯾﺎﻧ‪‬ﻜﯽ دوو ﻟﻪوﻧﯽ دهژی‪.‬‬ ‫ﻟﻪﻻﯾﻪآﻪوه ﻟﻪ ﻧﺎو ﺧﻮدی ﺧﯚﯾﺎﻧﺪا ﺋﻪم ﺷ‪‬ﻮه ژﯾﺎﻧﻪﯾﺎن ﺑﻪدڵ‬ ‫ﻧﯿﯿﻪو ﻟﻪﻻﯾﻪآﯽ ﺗﺮهوه هﻪر ﺧﯚﯾﺎن هﯚو ﭘﺎآﺎﻧﻪ ﺑﯚ آﺎری‬ ‫ﻣ‪‬ﺮدهآﺎﻧﯿﺎن دهدۆزﻧﻪوه ﺗﻪﻧﯿﺎ ﺑﯚ ﺋﻪوهی ﻗﻪﻧﺎﻋﻪت ﺑﻪ‬ ‫ﺧﯚﯾﺎن ﺑﻜﻪن ﺗﺎ ﻻی ﻣ‪‬ﺮدهآﺎﻧﯿﺎن ﺑﻤ‪‬ﻨﻨﻪوه‪ .‬ﺋﻪﻣﺎﻧﻪ هﻪﻣﻮو‬ ‫ﺧﯚﺷﻪوﯾﺴﺘﯽ ﻟﻪ د‪‬ﯽ ژﻧﻪآﻪدا دهآﻮژێ و ﻟﻪ ڕووی ﺳ‪‬ﻜﺲ‬ ‫‪٥٥‬‬

‫و ﻻﯾﻪﻧﻪ ﻋﺎﺗﯿﻔﯿﻪآﻪ ﺳﺎردو ﺳ‪ ‬دهﺑ‪‬ﺖ‪ ،‬ﺋﻪﻣﻪش ﺟﯚره‬ ‫ﺗﻮوڕهﯾﯽ و ﻧﺎﺑﻪد‪‬ﯿﯿﻪك ﻻی ﭘﯿﺎوهآﻪ دروﺳﺖ دهآﺎت‪.‬‬

‫ﺑﯚ ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪ ﻻی ﻣ‪‬ﺮدهﮐﺎﻧﯿﺎن دهﻣ‪‬ﻨﻨﻪوه؟‬

‫ﻟﻪ آﯚﺗﺎﯾﯽ ﺋﻪم ﭘﺮۆﺳﻪ در‪‬ﮋﺧﺎﯾﻪﻧﻪدا ژن ﻟﻪ ﭘﯿﺎوهآﻪی‬ ‫دهﺗﺮﺳ‪ ،‬ﺋﻪو ﺗﺮﺳﻪش وای ﻟ‪‬ﺪهآﺎت ﺷﺘﻪآﺎن ﺑﻪ ڕووﻧﯽ‬ ‫ﻧﻪﺑﯿﻨ‪.‬‬ ‫ﮔﻪر ﻟﻪ ڕووی ﺋﺎﺑﻮورﯾﯿﻪوه ﺑﻪ ﻣ‪‬ﺮدهآﻪﯾﻪوه ﺑﻪﺳﺘﺮاﺑ‪‬ﺘﻪوه‬ ‫ﺋﻪوا ﻧﺎﭼﺎردهﺑ‪ ‬ﺑ‪‬ﺪهﻧﮓ ﺑ‪‬ﺖ ﻟﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ‪ ،‬ﺑﻪﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ‬ ‫ﮔﻪر آﻪﺳ‪‬ﻚ ﯾﺎن ﻻﯾﻪﻧ‪‬ﮏ ﻧﻪﺑ‪‬ﺖ ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ ﺑﺪات‪ .‬ژﻧﻪآﻪی‬ ‫ﺗﻪواو ﺧﯚی دوورهﭘﻪر‪‬ﺰ ﮔﺮﺗﻮوهو ﻟﻪ آﻪس وآﺎرو‬ ‫هﺎوڕ‪‬ﻜﺎﻧﯽ ﺑﻮوهو ژﻧﻪ هﻪﺳﺖ ﺑﻪﺑ‪‬ﻜﻪﺳﯽ دهآﺎت و وا‬ ‫دهزاﻧ‪ ‬آﻪﺳ‪‬ﻚ ﻧﯿﯿﻪ ﻟﻪ آﺎﺗﯽ ﺟﯿﺎﺑﻮوﻧﻪوه ﻟﻪو ﭘﯿﺎوه‪،‬‬ ‫ﭘﺸﺘﮕﯿﺮی ﺑﮑﺎت و ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ ﺑﺪات‪.‬‬ ‫ﺷﻪرم دهﮐﺎت ﺑﺎﺳﯽ ﺋﻪوه ﺑﮑﺎت آﻪ ﺋﻪو ﻣﺎوهﯾﻪ‬ ‫دوورودر‪‬ﮋه ﻣ‪‬ﺮدهآﻪی ﻟ‪‬ﯿﺪاوهو ﺋﻪزﯾﻪﺗﯽ داوه ﺋﻪوﯾﺶ‬ ‫ﺑ‪‬ﺪهﻧﮓ ﺑﻮوه‪ .‬ﻟﻪ ﭘ‪‬ﻜﯿﺸﺪا ﺑﻪﻻﯾﻪوه زهﺣﻤﻪت دهﺑ‪ ‬ﺑﺎﺳﯽ‬ ‫ﺋﻪو هﻪﻣﻮو ﺷﺘﻪ ﺷﺎراواﻧﻪ ﺑﻜﺎت‪.‬ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪ ﺗﺮﺳﯽ ﺋﻪوهﯾﺎن‬ ‫دهﺑ‪‬ﺖ آﻪ ڕزﮔﺎرﯾﺎن ﻧﺎﺑ‪‬ﺖ ﻟﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪو هﻪر ﺑﻪ دواﯾﺎﻧﻪوهن‬ ‫و ژﯾﺎﻧﯿﺎن ﻟ‪ ‬ﺗﺎڵ دهآﻪن‪.‬‬

‫‪٥٦‬‬

‫ﺋﻪم ﺋﺎﻓﺮهﺗﺎﻧﻪ ﺳﻪرﺟﻪم هﻪﺳﺖ ﺑﻪﺑ‪ ‬دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﯾﺎن ﺑ‪‬‬ ‫ﻧﺮﺧﯽ ﺧﯚﯾﺎن دهآﻪن‪ ،‬ﺗﺮس ﺑﺎ‪‬ﯽ ﺑﻪﺳﻪر هﻪﻣﻮو ﺷﺘ‪‬ﻜﺪا‬ ‫آ‪‬ﺸﺎوه ﺋﻪﻣﺠﺎره ﻧﻪك ﻣ‪‬ﺮد آﯚﻧﺘﺮۆ‪‬ﯿﺎن دهآﺎت‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﻜﻮ‬ ‫ﺧﯚﯾﺎن دهآﻪوﻧﻪ ﺑﻪر آﯚﻧﺘﺮۆ‪‬ﯽ ﺧﯚﯾﺎﻧﻪوهو ﺑﻪردهوام ﺑﯿﺮ‬ ‫ﻟﻪوه دهآﻪﻧﻪوه آﻪ ﭼﯚن هﻪ‪‬ﺴﻮآﻪوت ﺑﻜﻪن ﯾﺎن ﭼﯚن‬ ‫ﻗﺴﻪﺑﻜﻪن ﯾﺎن ﭼﯽ ﻟﻪﺑﻪرﺑﻜﻪن ﯾﺎن ﭼﯽ ﻟ‪‬ﺒﻨ‪‬ﻦ ﺑﯚ ﺋﻪوهی‬ ‫ﻣ‪‬ﺮدهآﺎﻧﯿﺎن ﻟ‪‬ﯿﺎن ﺗﻮوڕه ﻧﻪﺑﻦ و ﺳﻪرﺋﻪﻧﺠﺎﻣﯿﺶ ﻟ‪‬ﯿﺎن‬ ‫ﻧﻪدهن‪ .‬ﯾﺎن هﯿﭻ ﻧﻪﺑ‪ ‬ﻟﻪ ﭘ‪‬ﺶ ﭼﺎوی ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﺎﻧﯿﺎن ﻟ‪‬ﯿﺎن‬ ‫ﻧﻪدهن‪.‬‬ ‫ﺋﻪم هﻪﻣﻮو ﺳﻨﻮوراﻧﻪ ﺑ‪ ‬ه‪‬ﺰی و ﺑ‪ ‬دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺧﯚﯾﺎﻧﯿﺎن‬ ‫ﺑﯚ دهردهﺧﺎت‪ ،‬ﺑ‪‬ﺰﯾﺎن ﻟﻪ ﺧﯚﯾﺎن د‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ڕﻗﯿﺎن ﻟﻪ ﺧﯚﯾﺎن‬ ‫دهﺑ‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ ﺣﺎ‪‬ﻪﺗﺪا ﺋﻪم ﺑﺎره ﻧﻪﻓﺴﯿﻪ ﺋﺎﻟﯚزه ژن‬ ‫ﺑﻪرهو ﺑﯿﺮآﺮدﻧﻪوهی ﺧﯚآﻮﺷﺘﻦ دهﺑﺎت و ﺑ‪‬ﯾﺎری ﺋﻪوه‬ ‫دهدهن آﯚﺗﺎﯾﯽ ﺑﻪو ژﯾﺎﻧﻪ ﺑ‪‬ﻨﻦ‪ ،‬ﻟﻪ و‪‬ﺗﺎﻧﯽ ﺋﻪوروﭘﺎو‬ ‫ﺋﻪﻣﻪرﯾﻜﺎ ﺳﻪدان ﺳﻪﻧﺘﻪری ژﻧﺎن هﻪﯾﻪ ﺑﯚ ﯾﺎرﻣﻪﺗﯿﺪاﻧﯽ ﺋﻪم‬ ‫ژﻧﺎﻧﻪ‪ .‬ﻟﻪم ﻗﯚﻧﺎﻏﻪدا ژن دهآﻪو‪‬ﺘﻪ ﺑﺎر‪‬ﻜﯽ ﻧﻪﻓﺴﯽ ﺳﻪﯾﺮهوه‪،‬‬ ‫ﻟﻪﺧﯚی ﺗ‪‬ﻨﺎﮔﺎت ﺑﯚ ﺋﻪم هﻪﻣﻮو ﻣﺎوهﯾﻪ ﺑ‪‬ﺪهﻧﮓ ﺑﻮوه‪ .‬ﭘﺎش‬ ‫ﯾﺎرﻣﻪﺗﯿﯿﻪﮐﯽ زۆر و هﻪﻣﻪﻻﯾﻪن ﺋﻪم ژﻧﺎﻧﻪ ﺑﻪرهو ﺑﺎری‬ ‫ﺧﯚﺋﺎﺳﺎﯾﯿﮑﺮدﻧﻪوه ﺑ‪‬ۆن و ﺑﻪ‪‬م ﺋﻪﻣﻪش ﻣﺎوهﯾﻪآﯽ زۆری‬ ‫دهوێ ﺗﺎ ﺋﻪم ژﻧﻪ هﻪﺳﺖ ﺑﻪوه ﺑﮑﺎت ﮐﻪ دهﺗﻮاﻧ‪ ‬ﺑ‪‬‬ ‫ﮐﯚﻧﺘﺮۆﻟﯽ ﺧﯚی و ﻣ‪‬ﺮدهﮐﻪی ﺑﮋی‪.‬‬ ‫‪٥٧‬‬

‫زۆرﺟﺎر ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪی ﻣﺎوهﯾﻪآﯽ دوورودر‪‬ﮋ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪو‬ ‫ﺟﯚره ﭘﯿﺎواﻧﻪ دهژﯾﻦ‪ ،‬دهﺑﻨﻪ آﻪﺳﺎﻧ‪‬ﻜﯽ ﭘﻪﺳﯿﭫ و هﯿﭻ‬ ‫ﺟﯚره آﺎرداﻧﻪوهﯾﻪآﯿﺎن ﺑﯚ هﻪ‪‬ﺴﻮﮐﻪوﺗﯽ ﭘﯿﺎوهﮐﺎﻧﯿﺎن ﻧﯿﯿﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ‪‬م ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﻨﻪره ﺳﺎﯾﻜﯚﻟﯚژﯾﯿﻪآﺎن ده‪‬ﻦ‪ ،‬ﺋﻪم ﺟﯚره ژﻧﺎﻧﻪ‬ ‫ﺗﻪواو ﺋﻪآﺘﯿﭭﻦ‪ ،‬ﻟﻪﺑﻪر ﺋﻪوهی دهﺑ‪ ‬هﻪردهم ﺋﺎﮔﺎداری ﺋﻪوه‬ ‫ﺑﻦ ﻣ‪‬ﺮدهآﺎﻧﯿﺎن ﺗﻮوڕه ﻧﻪآﻪن ﻟﻪ ڕ‪‬ﮕﻪی هﻪ‪‬ﺴﻮآﻪوت و‬ ‫ﻗﺴﻪآﺮدﻧﯿﺎﻧﻪوه‪،‬ﺗﺎ ﻧﻪﮔﺎﺗﻪ ﻣﻪﺳﻪﻟﻪی ﻟ‪‬ﺪان‪ .‬ﻟﻪهﻪﻣﺎن آﺎﺗﺪا‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎو ه‪‬ﺰ‪‬ﻜﯽ زۆر ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﻦ ﺗﺎ ﺋﺎﮔﺎداری ﻣﺎڵ و‬ ‫ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﺎن ﺑﺒﻦ و ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﯽ ژﯾﺎﻧﯽ ﺧ‪‬ﺰاﻧﻪآﻪ‬ ‫ﺑﻪڕ‪‬ﻮه ﺑﭽ‪‬ﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت هﻪﻧﺪێ ﻟﻪو ژﻧﺎﻧﻪش ﻣﯚﺑﯿﻠﯿﺎﺗﯽ ﻣﺎ‪‬ﻪآﻪﯾﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ وا دادهﻧ‪‬ﻦ آﻪ ﺋﻪﮔﻪر ﻣ‪‬ﺮدهآﻪﯾﺎن هﻪو‪‬ﯽ‬ ‫ﻟ‪‬ﺪاﻧﯿﺎن ﺑﺪهن ﺑﻪﺳﻪر ﺷﺘ‪‬ﻜﺪا ﻧﻪآﻪون ﯾﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻦ زوو‬ ‫ڕاﺑﻜﻪن‪ ،‬هﻪﻧﺪ‪‬ﻜﯿﺎن آﻠﯿﻠﯽ ﻣﺎڵ و آﺎرﺗﻪ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯿﯿﻪآﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن‬ ‫ﻟﻪ ﺷﻮ‪‬ﻨ‪‬ﻜﺪا دادهﻧ‪‬ﻦ آﻪ ﻟﻪ آﺎﺗﯽ ڕاآﺮدن ﻟﻪ ﻣﺎڵ‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﻦ‬ ‫ﺑﻪﺋﺎﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪر دهﺳﺘﯿﺎن ﺑﻜﻪوێ‪.‬‬

‫آﺎم ژن زﯾﺎﺗﺮ ڕووﺑﻪڕووی ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهﺑ‪‬ﺘﻪوه؟‬

‫* ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪی آﻪ ﺧﻮ‪‬ﻨﺪﻧﯽ ﺳﻪرهﺗﺎﯾﯿﺎن ﺗﻪواو ﻧﻪآﺮدووه‪،‬‬ ‫ﯾﺎن ﺧﯚ‪‬ﻨﺪﻧﯽ ﺑﻪرزﯾﺎن ﺗﻪواوآﺮدووه‪.‬‬

‫‪٥٨‬‬

‫*ژﻧﯽ ﺧ‪‬ﺰاﻧﯽ آﺮ‪‬ﻜﺎرو هﻪژار‪ .‬ژﻧﯽ ﻧﯿﺸﺘﻪﺟ‪‬ﯽ ﺷﺎر زﯾﺎﺗﺮ‬ ‫ﻟﻪ ژﻧﯽ ﻻدێ؟‬ ‫* ﻟﻪ ڕووی ﺋﺎﺑﻮورﯾﯿﻪوه ﺑﻪ ﭘﯿﺎوهو ﺑﻪﺳﺘﺮاوهﺗﻪوه‪ ،‬ﯾﺎن‬ ‫ژﻧﯽ ﻣﺎ‪‬ﻪوهﯾﻪ‪.‬‬ ‫* ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪی ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﻣﻨﺪا‪‬ﺘﯿﺪا ﻟﻪﻻﯾﻪن داﯾﻚ ﯾﺎن‬ ‫ﺑﺎوك ﻟ‪‬ﯿﺎن دراوه ﯾﺎن ﻟﻪ ﺋﺎﻣﺎدهﺑﻮوﻧﯽ‪ .‬ﺋﻪواﻧﺪا ﻟﻪ داﯾﻜﯿﺎن‬ ‫دراوه و داﯾﻜﯿﺎن ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪی ﻗﺒﻮوڵ ﺑﻮوه‪.‬‬ ‫* ﺋﻪواﻧﻪی ﺑ‪‬واﯾﺎن ﺑﻪ ﺧﯚﯾﺎن ﻧﯿﯿﻪ‪.‬‬ ‫* ژن و ﭘﯿﺎو ﺳﻪر ﺑﻪ دوو آﻮﻟﺘﻮوری ﺟﯿﺎواز ﺑﻦ‪.‬‬ ‫* وا دهزاﻧﻦ آﻪ ﺋﺎﺳﺎﯾﯿﻪ ﻣ‪‬ﺮدهآﺎﻧﯿﺎن ﻟ‪‬ﯿﺎن ﺑﺪات‪.‬‬

‫‪٥٩‬‬

‫ﻣﻨﺪاڵ و ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋی ﻟﻪ ﺧ‪‬ﺰاﻧﺪا‬ ‫ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋی ﻟﻪ ﺧ‪‬ﺰاﻧﺪا ﺑﯚﺗﻪ دﯾﺎردهﯾﻪآﯽ آﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯽ و ﻟﻪ‬ ‫هﻪﻣﻮو آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎآﺎﻧﺪا و ﻟﻪ ﺳﺎﯾﻪی ﺳﯿﺴﺘﻪﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ و‬ ‫ﺋﺎﺑﻮوری ﺟﯿﺎوازدا ﭘﯿﺎدهدهآﺮێ‪ .‬ﻓﯚرم و ﻧﺎوهڕۆك و‬ ‫ﭘﺎﻧﺘﺎﯾﯽ ﺋﻪم ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪش ﺑﻪﭘ‪‬ﯽ ﺟﯚری ﺳﯿﺴﺘﻪﻣﻪآﻪ‬ ‫دهﮔﯚڕێ‪ .‬دﯾﺎره ﻟﻪهﻪﻧﺪێ ﻟﻪو آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎﯾﺎﻧﻪدا ﯾﺎﺳﺎو ڕ‪‬ﺴﺎ‬ ‫هﻪن ﺑﯚ ﺳﻨﻮورداﻧﺎن ﯾﺎن ﭼﺎرهﺳﻪرآﺮدﻧﯽ ﺋﻪو دﯾﺎردهﯾﻪ و‬ ‫ﻟﻪڕووی ﭘﺮاآﺘﯿﻜﯿﻪوه آﯚﻣﯿﺘﻪو ڕ‪‬ﻜﺨﺮاوی ﺟﯿﺎواز هﻪن ﺑﯚ‬ ‫داﻧﺎﻧﯽ ﭘﻼن و دﯾﺎرﯾﻜﺮدﻧﯽ ﺷ‪‬ﻮازی آﺎرآﺮدن ﺑﻪ ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﯽ‬ ‫آﻪﻣﻜﺮدﻧﻪوه و ﺗﻪﺳﻚ آﺮدﻧﻪوهی ﺋﻪو ﺑﻮاراﻧﻪی‬ ‫‪٦٠‬‬

‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺗ‪‬ﺪا ﭘﯿﺎده دهآﺮێ‪ .‬ﯾﻪآ‪ ‬ﻟﻪو ﺑﺎﺑﻪﺗﻪ ﮔﺮﻧﮕﺎﻧﻪی‬ ‫ﺳﻪرﻧﺠﯽ ﺋﻪو ڕ‪‬ﻜﺨﺮاواﻧﻪی ڕاآ‪‬ﺸﺎوه ﻣﻨﺪا‪‬ﻪ‪ .‬ﻣﻨﺪاڵ ﺑﻪﺑ‪‬‬ ‫ﺑ‪‬ﯾﺎر و ﺋﺎرهزووی ﺧﯚی ﻟﻪو ﺧ‪‬ﺰاﻧﺎﻧﻪدا دهژی آﻪ‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺗ‪‬ﺪا ﭘﯿﺎدهدهآﺮێ‪ ،‬ﻟﻪهﻪﻣﺎن آﺎﺗﺪا دهﺳﻪ‪‬ت و‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎی ﭼﺎرهﺳﻪرآﺮدﻧﯽ ﺋﻪم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺧ‪‬ﺰاﻧﯿﯿﻪﺷﯽ ﻧﯿﯿﻪ‪ .‬هﻪر‬ ‫ﺑﯚﯾﻪ ﻣﻨﺪاڵ دهﺑ‪‬ﺘﻪ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ ﻣﻠﻤﻼﻧ‪ ‬و ﻧﺎآﯚآﯽ ﻧ‪‬ﻮان‬ ‫ﮔﻪورهآﺎن‪ ،‬هﻪروهك ﭼﯚن ﻟﻪ ﺷﻪڕدا آﻪﺳﺎﻧﯽ ﺳﯿﭭﯿﻞ و‬ ‫ﺑ‪‬ﮕﻮﻧﺎه دهﺑﻨﻪﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ ﻣﻠﻤﻼﻧ‪‬ﯿﻪك آﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻪرژهوهﻧﺪی آﻪﺳﺎﻧﯽ ﺷﻪڕهﻪ‪‬ﮕﯿﺮﺳ‪‬ﻨﻪرهوه هﻪﯾﻪ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋی ﻟﻪ ﭼﻮارﭼ‪‬ﻮهی ﺧ‪‬ﺰاﻧﺪا وﻟﻪﻧﺎو ﻣﺎ‪‬ﺪا‬ ‫زۆرﺑﻪی ﺣﺎ‪‬ﻪﺗﯽ ﻟ‪‬ﺪان و ﺷﻪڕ و‬ ‫ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﺮێ‪،‬‬ ‫دهﻣﻪﻗﺎ‪‬ﻪی ﻧ‪‬ﻮان داﯾﻚ و ﺑﺎوك ﻟﻪﺑﻪردهم ﻣﻨﺪا‪‬ﯽ ﺗﻪﻣﻪن‬ ‫ﺟﯿﺎوازدا ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﺪهدرێ‪ ،‬ﻟ‪‬ﺮهدا ﭘﺮﺳﯿﺎر‪‬ﻚ ڕووﺑﻪڕووی‬ ‫هﻪﻣﻮوﻣﺎن دهﺑ‪‬ﺘﻪوه و ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ هﻪ‪‬ﻮ‪‬ﺴﺘﻪآﺮدن و‬ ‫ﺷﯿﻜﺮدﻧﻪوه هﻪﯾﻪ‪ ،‬ﺋﻪوﯾﺶ ﺋﻪوهﯾﻪ ﺋﺎﺧﯚ ﺋﻪو ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﻪی‬ ‫ﺷﺎهﯿﺪی ﺋﻪم زهﺑﺮو زهﻧﮕﻪن هﻪ‪‬ﻮ‪‬ﺴﺘﯿﺎن ﺑﻪراﻣﺒﻪر داﯾﻚ و‬ ‫ﺑﺎوآﯿﺎن ﭼﯿﯿﻪ‪ ،‬ﯾﺎن ﺋﺎﯾﺎ هﻪزﻣﯽ ﺋﻪم دﯾﺎردهﯾﻪ دهآﻪن؟ ﯾﺎن‬ ‫چ ﺟﯚره آﺎرداﻧﻪوهﯾﻪآﯿﺎن هﻪﯾﻪو ﺑﻪ چ ﺟﯚرێ آﺎردهآﺎﺗﻪ‬ ‫ﺳﻪر ﺑﻨﯿﺎﺗﯽ آﻪﺳﺎﯾﻪﺗﯿﺎن؟‪ .‬ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪوهی زۆر ﻟﻪ داﯾﻚ و‬ ‫ﺑﺎوآﺎن ﻟﻪو ﺑﺎوهڕهدان ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﺎﻧﯿﺎن ه‪‬ﻨﺪه ﺋﺎﮔﺎداری ﺋﻪو‬ ‫ڕووداواﻧﻪ ﻧﯿﻦ ﯾﺎن ﻟﻪو ﺷﻪڕ و هﻪراﯾﻪ ﻧﺎﮔﻪن‪ .‬ﻟﻪ آﺎﺗ‪‬ﻜﺪا‬ ‫‪٦١‬‬

‫ﺗﻮ‪‬ﮋﯾﻨﻪوهآﺎن ﺋﻪوهﯾﺎن ﺳﻪﻟﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﻧ‪‬ﻮان داﯾﻚ و‬ ‫ﺑﺎوك آﺎر ﻟﻪو ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﻪش دهآﺎت ﮐﻪ ﻟﻪ ﺳﻜﯽ داﯾﻜﯿﺎﻧﺪان‪،‬‬ ‫ﻟﻪ ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﯽ ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺑﻪراﻣﺒﻪر ژﻧﯽ ﺳﻜﭙ‪‬‬ ‫زۆر ﻟﻪو آﯚرﭘﺎﻧﻪ ﻟﻪﺑﺎردهﭼﻦ ﯾﺎن ﺑﻪ ﻣﺮدووﯾﯽ ﻟﻪداﯾﻚ‬ ‫دهﺑﻦ‪ .‬ﺋﻪو آﯚرﭘﺎﻧﻪش ﮐﻪ ﻟﻪ ﺧﻮار ﯾﻪك ﺳﺎ‪‬ﻪوهن‪ ،‬هﻪﺳﺘﯽ‬ ‫ﭘ‪‬ﺪهآﻪن و ﻟﻪ ڕ‪‬ﮕﺎی ﮔﺮﯾﺎﻧﯽ ﻧﺎﺋﺎﺳﺎﯾﯽ ﯾﺎن ﻧﻪﺧﻪوﺗﻦ و آﻪم‬ ‫ﺧﯚراآﯽ ﺋﻪو ﺑ‪‬ﺰارﯾﯿﻪ دهردهﺑ‪‬ن‪ .‬ﺋﻪو ﻟ‪‬ﺘﻮ‪‬ﮋهرهواﻧﻪی ﻟﻪ‬ ‫ﺳﻪﻧﺘﻪری ژﻧﺎن آﺎرﯾﺎن آﺮدووه ﺳﻪرﻧﺠﯽ ﺑﺎری دهرووﻧﯽ‬ ‫ﻧﺎﺋﺎﺳﺎﯾﯽ ﺋﻪو ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﻪﯾﺎن داوه آﻪ ﻟﻪﮔﻪڵ داﯾﻜﯿﺎﻧﺪا ڕوو‬ ‫دهآﻪﻧﻪ ﺳﻪﻧﺘﻪری ژﻧﺎن‪ .‬ﻟﻪ ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪوهآﺎﻧﯿﺎﻧﺪا ﺑﻪ وردی و‬ ‫ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ﻣﻪﯾﺪاﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎری دهرووﻧﯽ ﻣﻨﺪا‪‬آﺎﻧﯿﺎن‬ ‫ﺷﯿﻜﺮدۆﺗﻪوه‪ .‬ﺑﻪﭘ‪‬ﯽ ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪوهﯾﻪآﯽ "ﺋ‪‬ﻠﺴ‪ ‬آﺮﯾﺴﺘﯿﻨﺴ‪‬ﻦ"‬ ‫ﻟﻪ ‪ %٨٥‬ﺋﻪو‪ ٣٩٤‬ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﻪی ﻟﻪﮔﻪڵ داﯾﻜﯿﺎﻧﺪا ڕووﯾﺎﻧﻜﺮدﺑﻮو‬ ‫ﺳﻪﻧﺘﻪر‪‬ﻜﯽ ژﻧﺎن ﻟﻪ داﻧﯿﻤﺎرك ﺷﺎهﯿﺪی ڕاﺳﺘﻪوﺧﯚی ﺋﻪو‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ﺑﻮون‪ ،‬ﺑﻪﺷ‪‬ﻜﯽ ﺋﻪو ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﻪ ﻟﻪ ﻧﺰﯾﻜﯽ ﺋﻪو‬ ‫ﺷﻮ‪‬ﻨﻪ ﺑﻮون آﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺗ‪‬ﺪا ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺮاوه‪ ،‬ﯾﺎن ﮔﻮ‪‬ﯿﺎن‬ ‫ﻟﻪ دهﻧﮕﻪدهﻧﮓ و هﺎواری داﯾﻚ و ﺑﺎوآﯿﺎن ﺑﻮوه ‪ .‬ﺗﻪﻧﯿﺎ‬ ‫ﻟﻪ‪ %٢‬ﺋﻪو ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﻪ ﺋﻪو ڕووداوهﯾﺎن ﻧﻪﺑﯿﻨﯿﻮوه‪ .‬ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ‬ ‫ڕاﭘﯚرﺗ‪‬ﻜﯽ ﺧﺎﭼﯽ ﻣﻨﺪا‪‬ن ﻟﻪ ﺳﻮ‪‬ﺪ ﺳﺎ‪‬ﻧﻪ ‪١٠٠٠٠٠‬ـ‬ ‫‪ ٢٠٠٠٠٠‬ﻣﻨﺪاڵ ﺷﺎهﯿﺪی ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪن آﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﭼﻮارﭼ‪‬ﻮهی ﺧ‪‬ﺰاﻧﺪا ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﺮێ‪.‬‬

‫‪٦٢‬‬

‫دﯾﺎره ﻣﻨﺪا‪‬ن هﻪ‪‬ﻮ‪‬ﺴﺘﯽ ﺟﯿﺎوازﯾﺎن هﻪﯾﻪ ﺑﻪراﻣﺒﻪر ﺋﻪو‬ ‫زهﺑﺮوزهﻧﮕﻪی ﻟﻪﭘ‪‬ﺶ ﭼﺎوﯾﺎن ﺋﻪﻧﺠﺎم دهدهێ ‪" .‬ﻣﺎرﮔﻪر‪‬ﺘﺎ‬ ‫هﻮدﯾﻦ" ﻟﻪو ﺑ‪‬واﯾﻪ داﯾﻪ ﻣﻨﺪا‪‬ن ﺑﻪﺑ‪ ‬وﯾﺴﺘﯽ ﺧﯚﯾﺎن‬ ‫دهﺧﺮ‪‬ﻨﻪ ژﯾﻨﮕﻪﯾﻪآﯽ زهﺑﺮﺋﺎﻣ‪‬ﺰو ﻧﺎﭼﺎرآﺮاون ﺋﺎﻣﺎدهی‬ ‫ڕووداو‪‬ﻜﯽ ﻟﻪم ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪ ﺑﺒﻦ‪ .‬ﻣﻨﺪا‪‬ن ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ‬ ‫ﺋﻪآﺘﯿﭫ دهﯾﺎﻧﻪوێ آﺎر ﻟﻪو ژﯾﻨﮕﻪﯾﻪ ﺑﻜﻪن و ﺳﻨﻮوری ﺑﯚ‬ ‫داﺑﻨ‪‬ﻦ‪" .‬ﻣﺎرﮔﻪر‪‬ﺘﺎ" هﻪ‪‬ﻮ‪‬ﺴﺘﯽ ﺋﻪم ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﻪی آﺮدووه ﺑﻪ‬ ‫ﭼﻪﻧﺪ ﮔﺮووﭘﻪوه‪ ،‬ﮔﺮووﭘ‪‬ﻚ ﻟﻪو ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﻪ دهﯾﺎﻧﻪوێ ﺋﻪو‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ﺑﻮهﺳﺘ‪‬ﻨﻦ ﻟﻪڕ‪‬ﮕﻪی ﮔﺮﺗﻨﯽ ﺑﺎوآﯿﺎن ﯾﺎن‬ ‫دهآﻪوﻧﻪ ﻧ‪‬ﻮان هﻪردووآﯿﺎﻧﻪوه‪ ،‬ﯾﺎن هﻪﻣﻜﺎت هﺎواردهآﻪن‬ ‫و دهﻗﯿﮋ‪‬ﻨﻦ و دهﺳﺖ دهآﻪن ﺑﻪ ﮔﺮﯾﺎن‪ .‬ﺋﺎ ﻟﻪم ﺣﺎ‪‬ﻪﺗﻪدا‬ ‫ﻟﻪواﻧﻪﯾﻪ ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﯿﺶ ﺑﻪﺷﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺷﻪق و ﺷﻪﭘﺎزﻟﻪﯾﺎن‬ ‫ﺑﻪرآﻪو‪‬ﺖ‪ .‬هﻪﻧﺪ‪‬ﻜﯽ ﺗﺮﯾﺎن ﺳﻪﯾﺮآﻪر‪‬ﻜﯽ ﭘﻪﺳﯿﭫ دهﺑﻦ‪،‬‬ ‫هﻪو‪‬ﺪهدهن ﺧﯚﯾﺎن ﺑﺸﺎرﻧﻪوه و ﺧﯚﯾﺎن ﮔ‪ ‬ﺑﻜﻪن‪،‬‬ ‫هﻪروهك هﯿﭻ ﻧﻪﺑﯿﻨﻦ‪ .‬ﺋﻪﻣﻪش ﻧﻪك ﻟﻪﺑﻪر ﺋﻪوهی ﺋﻪم‬ ‫ڕووداوه ﺑﻪ ﺷﺘ‪‬ﻜﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﯽ دادهﻧ‪‬ﻦ‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﻜﻮ ﺧﯚﯾﺎن ﺑﻪﺑ‪‬‬ ‫دهﺳﻪ‪‬ت دهﺑﯿﻨﻨﻪوه ﺑﻪراﻣﺒﻪر ه‪‬ﺰو ﺗﻮاﻧﺎی ﺑﺎوآﯿﺎن و‬ ‫ﭼﺎرهﺳﻪرآﺮدﻧﯽ ﮔﺮﻓﺘﯽ ﻧ‪‬ﻮان ﮔﻪورهآﺎن‪ .‬ﻟﻪهﻪﻣﺎن آﺎﺗﺪا‬ ‫ﮔﺮووﭘ‪‬ﻜﯽ ﺗﺮی ﻣﻨﺪا‪‬ن زۆر ﺑﻪ ﺟﯿﺪی ﺑﯿﺮ ﻟﻪو هﻪڕهﺷﺎﻧﻪ‬ ‫دهآﻪﻧﻪوه آﻪ ﺑﺎوآﯿﺎن ﻟﻪ داﯾﻜﯿﺎﻧﯽ دهآﺎت‪ ،‬ﻣﯚﺗﻪآﻪی ﺗﺮس‬ ‫و ﻧﯿﮕﻪراﻧﯿﺎن ﻻ دروﺳﺖ دهآﺎت‪ .‬ﻟﻪو آﺎﺗﺎﻧﻪی ﭘﯿﺎو ﭘﻪﻧﺎ‬ ‫دهﺑﺎﺗﻪ ﺑﻪر ﺷﻜﺎﻧﺪﻧﯽ ﺋﻪو ﺷﺘﺎﻧﻪی ﻟﻪﺑﻪردهﺳﺘﯿﺪاﯾﻪ ﯾﺎن‬ ‫‪٦٣‬‬

‫هﻪ‪‬ﺪاﻧﯽ ﻣﯚﺑ‪‬ﻠﯿﺎی ﻣﺎ‪‬ﻪآﻪ‪ ،‬ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪوهی ﻟﻪڕووی‬ ‫ﻓﯿﺰﯾﮑﯿﯿﻪوه ﻣﻨﺪاڵ ڕووﺑﻪڕوی ﺋﺎزار ﻧﺎﺑ‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م ﺋﻪﻣﻪ‬ ‫ﺗﺮﺳ‪‬ﻜﯽ ﮔﻪوره ﻻی ﻣﻨﺪاڵ دروﺳﺖ دهآﺎت و ﺑﻪردهوام‬ ‫ﻟﻪﮔﻪ‪‬ﯿﺪا دهژی ‪ ،‬ﺋﻪﻣﻪش ﺧﯚی ﻟﻪ ﺧﯚﯾﺪا ﺑﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‬ ‫دهرووﻧﯽ دادهﻧﺮێ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺪاڵ زۆرﺟﺎر وهك آﻪرهﺳﺘﻪی هﻪڕهﺷﻪآﺮدن ﻟﻪ داﯾﻚ‬ ‫ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﺮێ‪ ،‬ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧﻪ ﺟﺎر‪‬ﻚ ﺑﺎوآ‪‬ﻚ ﻣﻨﺪا‪‬ﻪ ﺷﻪش‬ ‫هﻪﻓﺘﻪآﻪی ﮔﺮﺗﺒﻮوه ﺑﺎوهش و هﻪڕهﺷﻪی ﻟﻪ داﯾﻜﻪآﻪی‬ ‫دهآﺮد ﮔﻪر ﺑ‪‬ﺖ و ﺟﯿﺎﺑ‪‬ﺘﻪوه و ﺟ‪‬ﯿﺒﮫ‪ ‬ﺋﻪوا ﻟﻪ‬ ‫ﺑﺎ‪‬ﻜﯚﻧﻪوه ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﻪ ﻓ‪‬ێ دهداﺗﻪ دهرهوه‪ .‬ﯾﺎن هﻪﻧﺪێ ﺟﺎر‬ ‫ﺑﺎوك‪ ،‬ﻣﻨﺪاڵ ﻧﺎﭼﺎردهآﺎت ﻟﻪ داﯾﻜﯽ ﺑﺪات ﺋﻪﻣﻪش ﺑﻪﺑ‪‬‬ ‫وﯾﺴﺖ و ﺋﺎرهزووی ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﻪﯾﻪ‪ ،‬هﻪﻧﺪێ ﺟﺎرﯾﺶ ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﻪ‬ ‫دهﮔﺮی و ﻧﺎڕهزاﯾﯽ ﺧﯚی دهردهﺑ‪‬ێ و دهﮔﺮی‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م ﻟﻪ‬ ‫ڕ‪‬ﮕﻪی هﻪڕهﺷﻪو ﻟ‪‬ﺪاﻧﻪوه ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﻪ ﻧﺎﭼﺎر دهآﺮێ ﺋﻪو‬ ‫آﺎره ﺑﻜﺎت‪.‬‬ ‫داﯾﻜ‪‬ﻚ ﺑﻪم ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪ ﺋﺎآﺎر‪‬ﻜﯽ ﻣ‪‬ﺮدهآﻪی دهﮔ‪‬ﺘﻪوه‪:‬‬ ‫ﺋﻪو ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﺎﻧﯽ ﻧﺎﭼﺎرآﺮد ﺷﻪﻗﻢ ﺗ‪‬ﮫﻪ‪‬ﺪهن و ﻟ‪‬ﻤﺒﺪهن‪،‬‬ ‫ﺋﻪواﻧﯿﺶ ﺋﻪﻣﻪﯾﺎن دهآﺮد ﻟﻪﺑﻪرﺋﻪوهی ﻟﻪ ﺑﺎوآﯿﺎن دهﺗﺮﺳﺎن‪.‬‬ ‫آﺎﺗ‪‬ﻚ آﻮڕهآﻪم ﻟﻪ دهﻣﻮﭼﺎوی دهدام‪ ،‬ﺑﺎوآﯽ ﻧﺎڕهزا ﺑﻮو ﻟﻪ‬ ‫ﻟ‪‬ﺪاﻧﻪآﻪ‪ ،‬ﻟﻪﺑﻪرﺋﻪوهی آﻮڕهآﻪم ﺑﻪ هﻪﻣﻮو ه‪‬ﺰی ﻟ‪‬ﯽ‬

‫‪٦٤‬‬

‫ﻧﻪدهدام‪ ،‬ﺑﯚﯾﻪ داوای ﻟ‪‬ﻜﺮد‪ ،‬ﺑﭽ‪ ‬ﭘ‪‬وهآﻪی ﻟﻪﭘ‪ ‬ﺑﻜﺎت و‬ ‫ﺑﻪ ه‪‬ﺰﺗﺮ ﻟ‪‬ﻤﺒﺪات‪.‬‬ ‫ﺋﻪﻣﻪ ﺑﺎر‪‬ﻜﯽ ﻧﻪﻓﺴﯽ و ﺗﺮاوﻣﺎﯾﻪآﯽ ﺑﻪردهوام ﻻی ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﻪ‬ ‫دروﺳﺖ دهآﺎت‪ ،‬ﺑﻪردهوام ﮔﺮژه و ﭼﺎوهڕواﻧﯽ ﺋﻪوه‬ ‫دهآﺎت‪ ،‬ﻟﻪهﻪر ﺳﺎﺗ‪‬ﻜﺪا ﺑ‪‬ﺖ ﺋﻪو ﺣﺎ‪‬ﻪﺗﻪ ڕووﺑﺪاﺗﻪوه‪.‬‬ ‫ﻟﻪواﻧﻪﺷﻪ ﻟﻪوهش ﺑﺘﺮﺳ‪ ‬ﺟﺎرێ ﻟﻪو ﺟﺎراﻧﻪ ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﻪآﻪی‬ ‫زۆرﺑﻪی ﺧ‪‬ﺰاﻧﻪآﺎن داوا ﻟﻪ‬ ‫ﺑﮕﺎﺗﻪ آﻮﺷﺘﻨﯽ داﯾﻜﯽ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺪا‪‬ﻪﮐﺎﻧﯿﺎن دهآﻪن‪ ،‬ﺋﻪم ﺣﺎ‪‬ﻪﺗﻪ ﻟﻪ ﭼﻮارﭼ‪‬ﻮهی ﻣﺎڵ‬ ‫ﻧﻪﭼ‪‬ﺘﻪ دهرهوه‪ ،‬ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت هﻪﻧﺪێ ﺟﺎر هﻪڕهﺷﻪش ﻟﻪ ﻣﻨﺪاڵ‬ ‫دهآﻪن ﻟﻪدهرهوهی ﻣﺎڵ ﺑﺎﺳﯽ ﻧﻪآﺎت ﺋﻪﻣﻪش ﺗﺮاوﻣﺎی‬ ‫ﺗﺎﺑﯚی ﻻ دروﺳﺖ دهﺑ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺪاڵ ﻧﺎﭼﺎردهﺑ‪‬ﺖ ﺋﻪو ﺷﺘﺎﻧﻪی‬ ‫آﺎری ﻟ‪‬ﻜﺮدووه‪ ،‬ﺋﻪو ڕووداواﻧﻪی ﺗﺮس و ﻧﯿﮕﻪراﻧﯽ ﻻ‬ ‫دروﺳﺘﻜﺮدووه ﺑﯿﺸﺎر‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ﻟﻪ آﺎﺗ‪‬ﻜﺪا ﻣﻨﺪاڵ ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﯽ‬ ‫ﺑﺎس ﻟﻪو ڕووداواﻧﻪ ﺑﻜﺎت و ﻟ‪‬ﻜﯿﺒﺪاﺗﻪوهو‬ ‫ﺑﻪوهﯾﻪ‬ ‫ﺷﯿﺒﻜﺎﺗﻪوه‪ .‬هﻪﻧﺪێ ﻟﻪو ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻪﻻﻣﻪﺗﯽ ﻟﻪم‬ ‫ﺑﺎرهﻧﺎهﻪﻣﻮاره دهدهردهﭼﻦ ﺋﻪوﯾﺶ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی هﻪﯾﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻪﻣﻪن و ﮔﻪﺷﻪو ﭘ‪‬ﮕﻪﯾﺸﺘﻨﯽ ﻣﻨﺪاڵ و هﻪ‪‬ﭽﻮون و‬ ‫داﭼﻮوﻧﯽ ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﻪو ﺋﻪو ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ و ﭘﺸﺘﮕﯿﺮﯾﯿﻪی ﻻی‬ ‫آﻪﺳﺎﻧﯽ ﺗﺮهوه وهرﯾﺪهﮔﺮن‪ .‬زۆرﺟﺎر داﯾﻚ و ﺑﺎوك‬ ‫ﻟﻪوﺑ‪‬واﯾﻪدان ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﺎﻧﯿﺎن ﺋﺎﮔﺎداری ﺋﻪو دهﻣﻪﻗ‪‬هو ﺷﻪڕاﻧﻪ‬ ‫ﻧﯿﻦ‪ ،‬ﻟﻪﺑﻪرﺋﻪوهی ﺋﻪو آﺎﺗﻪ ﺋﻪوان ﺧﻪوﺗﺒﻮون ﯾﺎن ﯾﺎرﯾﺎن‬ ‫‪٦٥‬‬

‫دهآﺮد ﯾﺎن ﺳﻪﯾﺮی ﺗﻪﻟﻪﻓﺰ‪‬ﻮﻧﯿﺎن دهآﺮد‪ .‬داﯾﻚ و ﺑﺎوك‬ ‫ﺑﻪهﻪ‪‬ﻪدا دهﭼﻦ ﮔﻪر وا ﺑﯿﺮﺑﻜﻪﻧﻪوه‪ ،‬ﻟﻪﺑﻪرﺋﻪوهی ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی‬ ‫داﯾﻚ و ﺑﺎوك آﯚ‪‬ﻪآﻪﯾﻪآﯽ ﮔﺮﻧﮕﯽ ﺋﺎﺳﻮودهﯾﯽ و ﺋﺎراﻣﯽ‬ ‫ژﯾﺎﻧﯽ ﻣﻨﺪا‪‬ﻪ‪ ،‬ﺑﻪردهواﻣﯿﺶ ﺑﻪدوای ﺋﻪو ﺋﺎﺳﻮودهﯾﯿﻪدا و‪‬ﻦ‬ ‫ﯾﺎن هﻪو‪‬ﯽ ﭘﺎراﺳﺘﻨﯽ دهدهن‪.‬‬ ‫ﮔﻪﻟ‪ ‬ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪوه ﻟﻪﻣﻪڕ آﺎری ﻧ‪‬ﮕﻪﺗﯿﭭﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی آﺮاوه‬ ‫ﻟﻪ ﺳﻪر ﻣﻨﺪاڵ و هﻪروا ﻟﻪ ڕووی ﭘﺮاآﺘﯿﻜﻪوه ﺋﻪو دﯾﺎرده‬ ‫ﻧﺎﻗﯚ‪‬ﯾﺎﻧﻪ دهﺳﺘﻨﯿﺸﺎن آﺮاون آﻪ ﻣﻨﺪاڵ ﻟﻪ ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﯽ‬ ‫زهﺑﺮوزهﻧﮕﯽ ﻧﺎو ﺧ‪‬ﺰاﻧﺪا ڕووﺑﻪڕووی دهﺑ‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﺋﻪو‬ ‫ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﻪی ﻟﻪ ژﯾﺎﻧ‪‬ﻜﯽ زهﺑﺮﺋﺎﻣ‪‬ﺰدا دهژﯾﻦ‪ ،‬دهآﺮێ ﺋﻪم‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﺎﻧﻪی ﺧﻮارهﯾﺎن هﻪﺑ‪.‬‬ ‫* ﻟﻪ آﺎﺗﯽ ﻟ‪‬ﺪاﻧﯽ داﯾﻚ ﯾﺎن ﺷﺖ هﻪ‪‬ﺪان ﺑﯚی‪ ،‬ﻣﻨﺪاڵ ﻟﻪو‬ ‫ﻧ‪‬ﻮاﻧﻪدا ﺋﻪزﯾﻪﺗﯽ دهﺑ‪‬ﺖ ﯾﺎن ﺷﻮ‪‬ﻨ‪‬ﻜﯽ ﺑﺮﯾﻨﺪار ﺑﺒ‪‬ﺖ‪.‬‬ ‫* هﻪوڵ دهدات داﯾﻜﯽ ﯾﺎن ﺧﻮﺷﻚ و ﺑﺮاآﺎﻧﯽ ﻟﻪ ﺧﯚی‬ ‫ﺑﭽﻮآﺘﺮ ﺑﭙﺎر‪‬ﺰێ ﻟﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺑﺎوآﯽ‪ ،‬ﻟﻪ آﺎﺗ‪‬ﻜﺪا ﺋﻪوه‬ ‫ﺋﻪرآﯽ ﺋﻪو ﻧﯿﯿﻪ‪.‬‬ ‫* ﻟﻪواﻧﻪﯾﻪ ﺋﻪﮔﻪر ﺳﯿﭫ ﺑ‪‬ﺖ دژی داﯾﻜﯽ ﯾﺎن ﺧﻮﺷﻚ و‬ ‫ﺑﺮاآﺎﻧﯽ‪ ،‬وهك ﻻﺳﺎﯾﯽ آﺮدﻧﻪوهی ﺑﺎوآﯽ‪ ،‬ﯾﺎن ﺑﯚ ﻧﯿﺸﺎﻧﺪاﻧﯽ‬ ‫ه‪‬ﺰی ﺧﯚی‪.‬‬ ‫‪٦٦‬‬

‫* ﺧﯚی ﺑﺨﻮاﺗﻪوهو ﺧﯚی ﻟﻪ ﺧﻪ‪‬ﻜﯽ ﺗﺮ دوورﺑﺨﺎﺗﻪوه‪.‬‬ ‫ﺑ‪‬ﺪهﻧﮓ و دوورهﭘﻪر‪‬ﺰﺑ‪‬ﺖ‪.‬‬ ‫* ﺧﯚی ﺑﻪ ﺷﻪرﻣﻪزار ﺑﺰاﻧ‪ ‬و ﺷﻪرم ﺑﻜﺎت ﺑﻪﺑ‪ ‬ﺋﻪوهی‬ ‫آﻪﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪراﻣﺒﻪری ﻟﻪم ﺷﻪرﻣﻪزارﯾﯿﻪی ﺗ‪‬ﺒﮕﻪن‪.‬‬ ‫* ﻟﻪواﻧﻪﯾﻪ ﺧﯚی ﺑﻪ ﺗﺎواﻧﺒﺎر ﺑﺰاﻧ‪ ‬و ﮔﻮاﯾﻪ ﺋﻪو ﺑﯚﺗﻪ هﯚی‬ ‫ﺋﻪوهی ﺑﺎوآﯽ ﺋﻪزﯾﻪﺗﯽ داﯾﻜﯽ ﺑﺪات‪.‬‬ ‫* ﺑ‪‬وای ﺑﻪ ﺧﯚی ﻧﯿﯿﻪ و هﻪﺳﺖ ﺑﻪﺑﻮوﻧﯽ ﯾﺎن ﮔﺮﻧﮕﯽ‬ ‫ﺧﯚی ﻧﺎآﺎت‪.‬‬ ‫* زۆر ﺑﻪ ﮔﺮاﻧﯽ دهﺗﻮاﻧ‪ ‬ﺑ‪‬وا ﺑﻪ آﻪﺳﺎﻧﯽ ﺗﺮﺑﻜﺎت‪.‬‬ ‫* هﻪردهم ﺗﺮﺳﯽ ﻟﻪ د‪‬ﺪاﯾﻪ و ﻧﯿﮕﻪراﻧﻪ‪.‬‬ ‫* ﺧﻪوی ﻧﺎﺧﯚش دهﺑﯿﻨ‪.‬‬ ‫* ﻣﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﯚﯾﺪا دهآﺎت‪.‬‬

‫‪٦٧‬‬

‫* زۆر ﺑﻪ زهﺣﻤﻪت ﺧﻪوی ﻟ‪‬ﺪهآﻪو‪‬ﺖ‪.‬زۆر ﮔﻪﺷﻪ ﻧﺎآﺎت و‬ ‫ﮔﻪوره ﻧﺎﺑ‪‬ﺖ وهك‬ ‫هﺎو ﺗﻪﻣﻪﻧﻪآﺎﻧﯽ ﺧﯚی‪.‬‬ ‫* ﺗﻮﺷﯽ ﮔﺮﻓﺘﯽ آﻪﻣﺨﻮاردﻧﯽ دهﺑ‪ ،‬هﻪو‪‬ﺪهدا ﺧﻮاردن‬ ‫ﻧﻪﺧﻮا و آ‪‬ﺸﯽ ﺑﻪ ﺗﻪواوهﺗﯽ ﮐﻪم دهﺑ‪‬ﺘﻪوه‪.‬‬ ‫* د‪‬ﺘﻪﻧﮓ و ڕهﺷﺒﯿﻦ دهﺑ‪‬ﺖ‪.‬‬ ‫* ﺋﻪزﯾﻪﺗﯽ ﺧﯚی دهدا‪.‬‬ ‫* ﺑﯿﺮۆآﻪی ﺧﯚآﻮﺷﺘﻦ ﯾﺎن هﻪو‪‬ﯽ ﺧﯚآﻮﺷﺘﻦ دهدا‪.‬‬ ‫* ﻟﻪ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﯽ دهﺑ‪‬ﺖ‪.‬‬ ‫* دهآﻪو‪‬ﺘﻪ ﺑﻪر ﺗﻮاﻧﺞ و ﮔﺎ‪‬ﺘﻪی هﺎوڕ‪‬ﻜﺎﻧﯽ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧﻪی‪.‬‬ ‫* ﻟﻪ ﻣﺎڵ ڕادهآﺎ‪.‬‬ ‫* ﻟﻪﺑﺎری ﺗﻮاﻧﺎی ﮔﻪﺷﻪی آﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯿﯿﻪوه دهﺗﻮاﻧ‪ ‬ﮔﺮﻓﺘﯽ‬ ‫هﻪﺑ‪ .‬ﺧﯚی ﻟﻪآﺎری ﮔﺮووﭘﯽ دوردهﺧﺎﺗﻪوهو هﻪو‪‬ﺪهدات‬ ‫ﺧﯚی ﺑﻪ ﺗﻪﻧﯿﺎ ﺋﻪو آﺎراﻧﻪ ﺑﻜﺎت‪.‬‬ ‫‪٦٨‬‬

‫* ﺗﻮاﻧﺎی ﺋﻪوهی دهﺑ‪ ‬وهك ﮔﻪورهﯾﻪك ﻣﺎﻣﻪ‪‬ﻪ ﻟﻪﮔﻪڵ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﯽ ﺋﺎ‪‬ﯚزدا ﺑﻜﺎت و هﻪ‪‬ﺴﻮآﻪوت دﯾﺎری ﺑﻜﺎت‪.‬‬ ‫هﻪ‪‬ﻮ‪‬ﺴﺘﯽ ﻣﻨﺪاڵ دهرهﻪق ﺑﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺑﻪﭘ‪‬ﯽ ﺗﻪﻣﻪﻧﯽ‬ ‫دهﮔﯚڕێ‪ .‬آﺎرداﻧﻪوهی ﻟﻪ ﮔﺮووﭘ‪‬ﻜﻪوه ﺑﯚ ﮔﺮووﭘ‪‬ﻜﯽ ﺗﺮ‬ ‫دهﮔﯚڕێ‪ .‬ﻣﻨﺪاڵ ﻟﻪ هﻪﻣﻮو ﺗﻪﻣﻪﻧ‪‬ﻜﺪا هﻪﺳﺖ ﺑﻪو ﺷﻪڕ و‬ ‫ﻧﯿﮕﻪراﻧﯿﯿﻪی ﻧ‪‬ﻮان داﯾﻚ ﺑﺎوك دهآﺎت‪ ،‬ﻣﻨﺪا‪‬ﯽ ﺷﯿﺮهﺧﯚره‬ ‫ﻧﺎڕهزاﯾﯽ ﺧﯚی ﻟﻪ ڕ‪‬ﮕﻪی ﮔﺮﯾﺎن و ﻗﯿﮋاﻧﺪﻧﻪوه دهردهﺑ‪‬ﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﯽ ﺗﻪﻣﻪن ‪١‬ـ‪ ٢‬ﺳﺎڵ‪ ،‬ﺑﯿﻨﯿﻨﯽ ﺋﻪو ﻟ‪‬ﺪان و ﺷﻪڕه‬ ‫آﺎردهآﺎﺗﻪ ﺳﻪر ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی آﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯿﯿﺎن‪ ،‬ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧﻪ ﮔﻪر‬ ‫آﻪﺳ‪‬ﻜﯽ ﮔﻪورهﺳﺎ‪‬ﻧﯽ ﻧﻪﻧﺎﺳﺮاو ﺑﺒﯿﻨﻦ‪ ،‬دهﺗﺮﺳﻦ و دهﮔﺮﯾﻦ‬ ‫و ﻧﺎﭼﻨﻪ ﻻﯾﺎن‪ .‬ﺑﻪ هﯿﭻ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪك ﻧﺎﯾﺎﻧﻪوێ ﻟﻪ داﯾﻚ و‬ ‫ﺑﺎوآﯿﺎن ﺟﯿﺎﺑﺒﻨﻪوه ﯾﺎن ﻟ‪‬ﯿﺎن دوور ﺑﻜﻪوﻧﻪوه‪ .‬ﺋﻪﻣﻪش ﻟﻪ‬ ‫داهﺎﺗﻮودا ﮔﺮﻓﺘﯿﺎن ﺑﯚ دروﺳﺖ دهآﺎت ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪك ﺑﻪ‬ ‫هﯚی ﺋﻪو دوورهﭘﻪر‪‬ﺰﯾﯿﺎن ﻟﻪ ﺧﻪ‪‬ﻜﯽ ﺗﺮ ﻟﻪ ڕووی‬ ‫آﯚﻣﻪ‪‬ﺗﯿﯿﻪوه ﻧﺎﺑﻨﻪ ﺧﺎوهن ﺋﻪزﻣﻮون‪ .‬آﺎری ﺋﻪو ﺗﺮاوﻣﻪﯾﻪ‬ ‫ﺑﯚ ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﯽ ژ‪‬ﺮ ﺷﻪش ﺳﺎڵ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ﻓﯿﺰﯾﻜﯽ‬ ‫دهردهآﻪوێ‪ .‬وهك ﺋﺎزاری ﺳﻚ‪ ،‬ﻣﯿﺰﺑﻪ ﺧﯚداآﺮدن‪،‬‬ ‫ﺧﻪوﻟ‪‬ﻨﻪآﻪوﺗﻦ‪ ،‬ﺧﻪوی ﻧﺎﺧﯚش ﺑﺒﯿﻨﯿﻦ‪ .‬ﺑﻪ‪‬م ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﯽ‬ ‫ﺷﻪش ﺳﺎڵ و ﻣﻨﺪا‪‬ﯽ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺋﻪو ﺗﺮس و ڕاڕا و‬ ‫ﻧﯿﮕﻪراﻧﯿﯿﻪ ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ﺗﺮ دهردهﺑ‪‬ن‪ ،‬ﻟﻪواﻧﻪﯾﻪ ﺧﯚﯾﺎن‬ ‫‪٦٩‬‬

‫ﺑﺨﯚﻧﻪوهو ﯾﺎن ﺑﻪﺑ‪ ‬هﯚ هﻪ‪‬ﭽﻦ و ﺗﻮوڕهﺑﺒﻦ‪ .‬ﮔﻪﻧﺠﺎن و‬ ‫هﻪرزهآﺎران ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ﺗﺮ ﺋﻪم هﻪﺳﺘﻪﯾﺎن دهردهﺑ‪‬ن‪،‬‬ ‫ﻣﺎڵ ﺟ‪‬ﺪهه‪‬ﻦ‪ ،‬ڕادهآﻪن ﯾﺎن ﺧﻮودهدهﻧﻪ ﺑﻪر ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ‬ ‫ﻣﺎده ﺑ‪‬ﮫﯚﺷﻜﻪرهوهآﺎن ﯾﺎن ﺧﻮاردﻧﻪوه‪ .‬ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪوهی‬ ‫ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﯽ ﺋﻪم ﺗﻪﻣﻪﻧﻪ ﻟﻪ ڕ‪‬ﮕﻪی زﻣﺎﻧﻪوه دهﺗﻮاﻧﻦ ﺑﺎس ﻟﻪ‬ ‫هﻪﺳﺖ و ﻧﻪﺳﺘﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺑﻜﻪن و ﻻی هﺎوڕ‪‬ﻜﺎﻧﯽ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‬ ‫ﯾﺎن دهرهوه ﺑﺎﺳﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪآﺎﻧﯽ ﻣﺎ‪‬ﻪوه ﺑﻜﻪن‪ .‬ﻟﻪﺑﻪر ﺋﻪوهی‬ ‫ﺋﻪﻣﺎن ﻟﻪ ﭘﺎﻧﺘﺎﯾﯿﻪآﯽ ﻓﺮاواﻧﺘﺮدا دهﺟﻮ‪‬ﻨﻪوه و ﺋﻪو‬ ‫ﮔﺮووﭘﺎﻧﻪش ﮐﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﺎن ﭘ‪‬ﻮه هﻪﯾﻪ ﻓﺮاواﻧﺘﺮن‪.‬‬ ‫ﻟ‪‬ﻜﻮ‪‬ﯿﻨﻪوهی ﺟﯿﺎواز آﺮاوه ﺳﻪﺑﺎرهت ﺑﻪ آﺎری ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‬ ‫ﻧﺎوﻣﺎڵ و آﺎرﯾﮕﻪری ﻟﻪ ﺳﻪر آﻮڕ ﯾﺎن آﭻ‪ ،‬ﺑﻪﭘ‪‬ﯽ هﻪﻧﺪێ‬ ‫ﻟﻪو دهرﺋﻪﻧﺠﺎﻣﺎﻧﻪ آﺎرداﻧﻪوهی ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ﺑﻪﭘ‪‬ﯽ‬ ‫ڕهﮔﻪز دهﮔﯚڕێ‪ ،‬ﮔﻮاﯾﻪ هﻪﻧﺪێ ﻟﻪو آﻮڕاﻧﻪ ﺧﯚﯾﺎن ﻟﻪ‬ ‫آﻪﺳﺎﯾﻪﺗﯽ ﺑﺎوآﯿﺎﻧﺪا دهﺑﯿﻨﻨﻪوهو دهﯾﺎﻧﻪوێ هﻪر ﺑﻪهﯚی‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪوه ه‪‬ﺰو ﺗﻮاﻧﺎی ﺧﯚﯾﺎن ﺑﻨﻮ‪‬ﻨﻦ‪ ،‬آﭽﺎﻧﯿﺶ‬ ‫دهﭼﻨﻪوه ﻧﺎو ﺧﯚﯾﺎن و ﺧﯚﯾﺎن دهﺧﯚﻧﻪوهو دوورهﭘﻪر‪‬ﺰ‬ ‫دهﺑﻦ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﯽ ﮔﺮووﭘﯽ آﻪﻣﻪ‬ ‫آﺎری ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﻟﻪ ﺳﻪر‬ ‫ﻧﻪﺗﻪوهآﺎن زﯾﺎﺗﺮه‪ ،‬ﺑﻪﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﻟﻪو آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎﯾﺎﻧﻪی‬ ‫ﭼﻪوﺳﺎوهن‪ ،‬ﻧﺎو‪‬ﺮن ﻟﻪ هﻪﻣﻮو ﺷﻮ‪‬ﻨ‪‬ﻜﺪا ﺧﯚﯾﺎن دهرﺧﻪن‪،‬‬ ‫ﻟﻪﺋﻪﻧﺠﺎﻣﯽ هﻪﻧﺪێ آﺮداره ڕهﮔﻪزﭘﻪرﺳﺘﯿﺎﻧﻪ آﻪ دهرهﻪﻗﯿﺎن‬ ‫‪٧٠‬‬

‫ﺋﻪﻧﺠﺎم دهدرێ‪ .‬ﻟﻪ دهرهوهی ﻣﺎ‪‬ﺪا هﻪﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎﺋﺎراﻣﯽ‬ ‫دهآﻪن و آﻪ د‪‬ﻨﻪوه ﻣﺎ‪‬ﻪوهش رووﺑﻪڕووی هﻪﻣﺎن آﻪش‬ ‫وهﻪوای ﭘ‪ ‬ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهﺑﻨﻪوه‪ ،‬واﺗﻪ ﺋﻪو ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﻪ ﻧﻪ ﻣﺎڵ‬ ‫و ﻧﻪ دهرهوهی ﻣﺎڵ ﺑﻪ ﺋﺎراﻣﮕﺎی ﺧﯚﯾﺎن ﻧﺎزاﻧﻦ‪ .‬ﺑﻪﭘ‪‬ﯽ‬ ‫ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪوهﯾﻪك آﻪ ﻟﻪ ﺋﻪﻣﻪرﯾﻜﺎ آﺮاوه ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪی‬ ‫ﺑﻪﺋﺎﻣﺎدهﺑﻮوﻧﯽ ﻣﻨﺪاڵ ﻟﻪ ﺧ‪‬ﺰاﻧﺪا ﭘﯿﺎده دهآﺮێ‪ ،‬ﺑﻪ در‪‬ﮋاﯾﯽ‬ ‫ﺗﻪﻣﻪﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺟﯿﮫﺎﻧﯽ ﻧﺎوهوهی ﻣﻨﺪاڵ ﺟ‪‬ﻨﺎه‪ .‬ﻟﻪ ‪٢٠‬ـ‪%٤٠‬‬ ‫ﺋﻪو ﮔﻪﻧﺠﺎﻧﻪی ﺗﺎوان دهآﻪن و زهﺑﺮ وهﺷ‪‬ﻨﻦ ﻟﻪو ﺧ‪‬ﺰاﻧﺎﻧﻪ‬ ‫ﭘﻪروهردهﺑﻮون آﻪ ﻟﻪ داﯾﻜﯿﺎن دراوه‪ .‬ﺋﻪو زهﺑﺮوزهﻧﮕﻪ و‪‬ﻨﻪ‬ ‫و ﻧﻤﻮوﻧﻪی هﻪ‪‬ﻪ و ﻣﯚد‪‬ﻠﯽ ﺧﺮاپ ﻻی ﻣﻨﺪاڵ دروﺳﺖ‬ ‫دهآﺎت‪ .‬ﻟﻪﺑﻪر ﺋﻪوهی داﯾﻚ و ﺑﺎوك ﻧﺰﯾﻜﺘﺮﯾﻦ آﻪﺳﯽ ﻣﻨﺪا‪‬ﻦ‬ ‫و هﻪر ﻟﻪواﻧﯿﺸﻪوه ﺷﺖ ﻓ‪‬ﺮدهﺑﻦ و ڕاو وﺑﯚﭼﻮوﻧﯿﺎن ﻟﻪو‬ ‫ژﯾﻨﮕﻪﯾﻪدا دروﺳﺖ دهﺑ‪‬ﺖ و ﭘﻪرهدهﺳﺘ‪‬ﻨ‪ .‬زۆر ﻣﻨﺪاڵ وا‬ ‫دهزاﻧ‪ ‬ﻟﻪ ڕ‪‬ﮕﻪی زهﺑﺮهوه دهﮔﺎﺗﻪ ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﺧﯚی‪ .‬ﻣﻨﺪاڵ وا‬ ‫ﺗ‪‬ﺪهﮔﺎت دهﺳﻪ‪‬ت و آﺎرﯾﮕﻪری ﯾﻪآ‪‬ﻜﻪ ﻟﻪ ﺧﺎﺳﯿﻪﺗﻪ‬ ‫ﮔﺮﻧﮕﻪآﺎﻧﯽ ﻣﺮۆڤ و ﺗﻪﻧﯿﺎ ﻟﻪ ڕ‪‬ﮕﻪی زهﺑﺮهوه وﯾﺴﺘﻪآﺎﻧﯽ‬ ‫ﺧﯚی ﭼﻨﮓ دهآﻪو‪‬ﺖ‪ ،‬ﻟﻪ ڕ‪‬ﮕﻪی زهﺑﺮﯾﺸﻪوه دهﺳﻪ‪‬ت‬ ‫وهدهﺳﺖ دهﺧﺎت‪ .‬آﻮڕ و آﭽﯿﺶ هﻪر ﻟﻪو ڕواﻧﮕﻪوه دهرك‬ ‫ﺑﻪ ﺟﯿﺎوازی ڕۆ‪‬ﯽ ﺧﯚﯾﺎن وهك ڕهﮔﻪزی ژن و ﭘﯿﺎو‬ ‫دهﮐﻪن‪ ،‬آﻮڕ ﺑﺎوآﯽ ﺑﯚ دهﺑ‪‬ﺘﻪ ﻧﻤﻮوﻧﻪ‪ .‬زۆرﺟﺎر ﺋﻪو آﻮڕاﻧﻪ‬ ‫ﻟﻪ هﻪ‪‬ﺴﻮآﻪوﺗﯿﺎﻧﺪا ﻟﻪﮔﻪڵ داﯾﻚ و ﺧﻮﺷﻚ ﯾﺎن ژﻧﺎﻧﯽ ﺗﺮ‬ ‫ﻻﺳﺎﯾﯽ ﺑﺎوآﯿﺎن دهآﻪﻧﻪوه‪ .‬هﻪﻧﺪێ ﻟﻪو آﻮڕاﻧﻪی ﺷﺎﯾﻪﺗﯽ‬ ‫‪٧١‬‬

‫ﺋﻪو زهﺑﺮوزهﻧﮕﻪﺑﻮون آﻪ ﺑﺎوآﯿﺎن ﺑﻪراﻣﺒﻪر داﯾﻜﯿﺎن‬ ‫ﺑﻪآﺎری ه‪‬ﻨﺎوه‪ ،‬ﻟﻪ آﺎﺗﯽ ﺟﯿﺎﺑﻮوﻧﻪوهدا ﮔﻪر ﺑ‪‬ﯾﺎردان‬ ‫ﺑﻪدهﺳﺖ ﺧﯚﯾﺎن ﺑ‪‬ﺖ‪ ،‬ﺋﻪوا ﻻی ﺑﺎوآﯿﺎن دهژﯾﻦ‪ .‬ﻟﻪ ﺋﺎآﺎﻣﺪا‬ ‫دهآﻪوﻧﻪ ﻣﻠﻤﻼﻧ‪‬ﯿﻪآﯽ ﻧﺎوﺧﯚﯾﯽ ﺋﺎ‪‬ﯚزهوه‪ ،‬ﺑﯚ ﺋﻪوهی ﺧﯚﯾﺎن‬ ‫ﺑﭙﺎر‪‬ﺰن‪ ،‬ﺧﯚﯾﺎن دهﺧﯚﻧﻪوه و ﻟﻪ داﯾﻜﯿﺎن دوورهﭘﻪر‪‬ﺰ‬ ‫دهﮔﺮن‪ .‬آﭽﯿﺶ داﯾﻜﯽ ﺑﯚ دهﺑ‪‬ﺘﻪ ﻧﻤﻮوﻧﻪ‪ .‬ﺑﺎری دهرووﻧﯽ و‬ ‫هﻪﺳﺘﯽ داﯾﻚ زۆر ﮔﺮﻧﮕﻪ ﺑﯚ ﻣﻨﺪاڵ ﻟﻪ هﻪﻣﻮو آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎدا‪،‬‬ ‫داﯾﻚ ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ﺳﻪرهآﯽ ﺑﻪرﭘﺮﺳﯿﺎری ﻣﻨﺪاڵ‬ ‫ﭘﻪوهردهآﺮدﻧﻪ و ﻣﻨﺪا‪‬ﯿﺶ زۆرﺑﻪی آﺎت ﻟﻪﮔﻪڵ داﯾﻜﯿﺪا‬ ‫دهﺑﺎﺗﻪ ﺳﻪر‪ .‬آﺎﺗ‪‬ﻚ ﻣﻨﺪاڵ هﻪﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﯿﮕﻪراﻧﯽ و ﺧﻪﻣﮕﯿﻨﯽ‬ ‫و ﺷﭙﺮزهﯾﯽ داﯾﻚ دهآﺎت ﺋﻪوا آﺎردهآﺎﺗﻪ ﺳﻪر‬ ‫ﮔﻪﺷﻪﺳﻪﻧﺪن و ﺑﺎری ﻧﻪﻓﺴﯽ و ﻋﻪﻗ‪‬ﯽ ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﻪو هﻪرﮔﯿﺰ‬ ‫هﻪﺳﺖ ﺑﻪ ﺋﺎراﻣﯽ و ﺋﺎﺳﻮودهﯾﯽ ﻧﺎآﺎ‪ .‬زۆر ﻟﻪ ژﻧﺎن‬ ‫ﻟﻪﺑﻪرﺧﺎﺗﺮی ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﺎﻧﯿﺎن ﻻی ﻣ‪‬ﺮده زهﺑﺮوهﺷ‪‬ﻨﻪآﺎﻧﯿﺎن‬ ‫دهﻣ‪‬ﻨﻨﻪوه‪ ،‬ﻟﻪ آﺎﺗ‪‬ﻜﺪا دهﺑ‪ ‬ﻟﻪوه ﺑﮕﻪن ﺋﻪو ژﯾﺎﻧﻪ زهﺑﺮ‬ ‫ﺋﺎﻣ‪‬ﺰه ﺑﯚ ﻣﻨﺪاڵ ﮔﻪﻟ‪‬ﻚ زهرهرﺑﻪﺧﺸﺘﺮه ﻟﻪوهی ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﻪ‬ ‫ﻟﻪﮔﻪڵ ﯾﻪآ‪‬ﻚ ﻟﻪ داﯾﻚ و ﺑﺎوآﻪآﻪ دا ﺑﮋی‪ .‬ﺋﻪو داﯾﻜﺎﻧﻪش‬ ‫ﮐﻪ ﻟﻪ ﻣ‪‬ﺮدهآﺎﻧﯿﺎن ﺟﯿﺎﺑﻮوﻧﻪﺗﻪوهو ﻣﻨﺪا‪‬ﯽ هﺎوﺑﻪﺷﯿﺎن‬ ‫هﻪﺑﻮوه‪ ،‬ﺑﻪ زهﺣﻤﻪت دهﺗﻮاﻧﻦ ﻟﻪو زهﺑﺮوزهﻧﮕﻪ ﻧﻪﺟﺎﺗﯿﺎن‬ ‫ﺑﺒ‪ ،‬ﻟﻪﺑﻪر ﺋﻪوهی ﺑﺎوآﻪ ﻣﺎﻓﯽ ﺑﯿﻨﯿﻨﯽ ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﺎﻧﯽ هﻪﯾﻪ‪ ،‬ﺋﻪو‬ ‫ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﻪ‪ ،‬ﺑﻪردهوام دهﺑ‪‬ﺖ هﻪرﭼﻪﻧﺪه ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪﮐﯽ ﺗﺮ‬ ‫وهردهﮔﺮێ‪ ،‬زۆر ﺟﺎرﯾﺶ ﻟﻪم ڕ‪‬ﮕﻪﯾﻪوه هﻪڕهﺷﻪ ﻟﻪ داﯾﻚ‬ ‫‪٧٢‬‬

‫دهآﺮێ‪ ،‬هﻪﻧﺪێ ﺟﺎر ﻣ‪‬ﺮد هﻪڕهﺷﻪدهآﺎت ﮐﻪ ﺷﺘ‪ ‬ﻟﻪ ﺧﯚی‬ ‫ﯾﺎن ﻣﻨﺪا‪‬ﻪﮐﻪ دهآﺎت‪.‬‬ ‫"ﻣﺎرﮔﻪر‪‬ﺘﻪ ﺑ‪‬ﺮﯾﺴﺘﺮ‪‬ﯚم" ﻟﻪ ﺳﻪرداﻧ‪‬ﻜﯿﺪا ﺑﯚ ﺑﻪرﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ﻟﻪ‬ ‫ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ١٩٨٢‬ﺑﯚ ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪوهی آﺎرﯾﮕﻪری ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﻟﻪ ﺳﻪر‬ ‫ﻣﻨﺪاڵ ﻟﻪ‪ ٩٣‬ﺧ‪‬ﺰاﻧﺪا‪ ،‬ﮔﻪﯾﺸﺘﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﻚ ﺳﻪرﺋﻪﻧﺠﺎم‪،‬‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﻧ‪‬ﻮان داﯾﻚ و ﺑﺎوك آﺎری آﺮدۆﺗﻪ ﺳﻪر ‪%٨٠‬‬ ‫ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﯽ ﺋﻪو ﺧ‪‬ﺰاﻧﺎﻧﻪو ﻧﯿﮕﻪراﻧﯽ و ﺗﺮس و ﺳﻪرﻟ‪‬ﺸ‪‬ﻮاوی‬ ‫ﺑﻪو ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﻪوه دﯾﺎرﺑﻮوه‪ .‬ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﯽ ﺑﻪﺳﻪر ﮔﺮووﭘﯽ‬ ‫ﺟﯿﺎوازدا داﺑﻪﺷﮑﺮدووه‪:‬‬ ‫‪١‬ـ زۆر ﺟﺎر ﻣﻨﺪاڵ دهﺑ‪‬ﺘﻪ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ ﻧﺎآﯚآﯽ و ﺷﻪڕی ﻧ‪‬ﻮان‬ ‫داﯾﻚ و ﺑﺎوك‪ ،‬ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧﻪ ﮔﻪر داﯾﻚ ﯾﺎن ﺑﺎوك هﻪﺳﺖ‬ ‫ﺑﻜﺎت ﻣﻨﺪا‪‬ﻚ ﻟﻪوهﯾﻮه ﻧﺰﯾﻜﺘﺮه ﯾﺎن ﻻﯾﻪﻧﮕﯿﺮی ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﻪ ﺑﯚ‬ ‫ﺧﯚی ڕادهآ‪‬ﺸ‪ ،‬ﺋﻪوا ﻻﯾﻪآﻪی ﺗﺮ دهآﻪو‪‬ﺘﻪ ﺑ‪‬ﺰارآﺮدن و‬ ‫ﺳﻮآﺎﯾﻪﺗﯽ ﭘ‪‬ﻜﺮدﻧﯽ ﺋﻪو ﻣﻨﺪا‪‬ﻪ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ هﻪﻧﺪێ ﻣﻨﺪاڵ هﻪر آﻪ هﻪﺳﺖ ﺑﻪوه ﺑﻜﻪن ﮔﺮژی هﻪﯾﻪ‬ ‫ﯾﺎن ﺑﯚﻧﯽ ﺷﻪڕی ﻧ‪‬ﻮان داﯾﻚ و ﺑﺎوك ﺑﻜﻪن‪ ،‬ﺋﻪوا ﺋﻪوان‬ ‫دهﺳﺘﭙ‪‬ﺸﺨﻪری دهآﻪن و ﺷﻪڕدهﻓﺮۆﺷﻦ ﯾﺎن دهآﻪوﻧﻪ‬ ‫ﺑ‪‬وﺑﯿﺎﻧﻮو و هﺎوار و ﻗﯿﮋاﻧﺪن ﺑﻪ ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﯽ ﺋﻪوهی‬ ‫ﺳﻪرﻧﺠﯽ داﯾﻚ و ﺑﺎوك ﺑﻪﻻی ﺧﯚﯾﺎﻧﺪا ڕاﺑﻜ‪‬ﺸﻦ و‬ ‫‪٧٣‬‬

‫ﮔﺮژﯾﯿﻪآﻪی ﺋﻪوان ﺧﺎو ﺑﻜﻪﻧﻪوه‪ ،‬ﻟﻪم ﺣﺎ‪‬ﻪﺗﺎﻧﻪدا ﻟﻪواﻧﻪﯾﻪ‬ ‫ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﺎن ﻟﻪ ﻻﯾﻪن داﯾﻚ و ﺑﺎوآﯿﺎﻧﻪوه ﻟ‪‬ﺪان ﺑﺨﯚن‪ .‬زۆر‬ ‫ﻟﻪم ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﻪ ﺗﻮوﺷﯽ ﻧﻪﺧﯚﺷﯽ "ﺋﺎﺳﺘﻤﻪ"و "ﺋﻪآﺰﯾﻢ" و‬ ‫ﺋﺎزاری ﺳﻚ دهﺑﻦ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺋﻪو ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﻪی ﺧﯚﯾﺎن ﻟﻪ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧﻪ دهدزﻧﻪوه‪ ،‬ﮔﻪر‬ ‫ﺑﺸ‪‬ۆن ﺋﻪوا هﻪوڵ دهدهن دوورهﭘﻪر‪‬ﺰ ﺑﻦ و ﺗ‪‬ﻜﻪ‪‬ﯽ‬ ‫ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﺎﻧﯽ ﺗﺮ ﻧﻪﺑﻦ‪ .‬زۆر ﻣﻨﺪاڵ ﻟﻪﻣﺎ‪‬ﻪوه دهﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺘﻪوه ﺗﺎ‬ ‫ﺋﺎﮔﺎداری داﯾﻜﯽ ﯾﺎن ﺧﻮﺷﻚ و ﺑﺮا ﺑﭽﻮوآﻪآﺎﻧﯽ ﺑ‪‬ﺖ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﻣﻨﺪاڵ وهك ﭼﻪآ‪‬ﻚ ﻟﻪ ﺷﻪڕی داﯾﻚ و ﺑﺎوآﺪا دژ ﺑﻪ‬ ‫ﯾﻪآﺘﺮ ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﺮێ‪ .‬ﺋﻪم ﮔﺮووﭘﻪ ﻟﻪ هﻪﻣﻮو ﮔﺮووﭘﻪآﺎﻧﯽ‬ ‫ﺗﺮ زﯾﺎﺗﺮ ﺋﺎزار دهﺧﯚن و ڕووﺑﻪڕووی ﮔﺮﻓﺘﯽ ﻧﻪﻓﺴﯽ‬ ‫ﺳﺎﻣﻨﺎك دهﺑﻨﻪوه‪ .‬ﭼﻮﻧﻜﻪ ﻣﻨﺪاڵ وهك ﺋﯚﺑ‪‬ﻜﺘ‪‬ﻚ‬ ‫ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﺮێ ﻧﻪك وهك ﺋﯿﻨﺪﭬﯿﺪ‪ .‬ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧﻪ ﺑﺎوآ‪‬ﻚ‬ ‫هﻪڕهﺷﻪی ﻟﻪ ژﻧﻪآﻪی آﺮدﺑﻮو‪ ، ،‬ﮔﻪر ژﻧﻪآﻪی ﻧﻪﮔﻪڕ‪‬ﺘﻪوه‬ ‫ﺑﯚ ﻻی ﺋﻪوا ﺑﻪﻧﺰﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﯚی و ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﻪﯾﺪا دهآﺎت و ﺋﺎﮔﺮ‬ ‫ﻟﻪ ﺧﯚﯾﺎن ﺑﻪردهدات‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ ﻣﻨﺪا‪‬ن ﺗﻮوﺷﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﻓﯿﺰﯾﻜﯽ دهﺑﻨﻪوه‪ .‬ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﯽ‬ ‫ﺋﻪم ﮔﺮووﭘﻪ ﻟﻪﻻﯾﻪن داﯾﻚ ﯾﺎن ﺑﺎوك ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ‬ ‫ﺗﺮﺳﻨﺎك ﻟ‪‬ﯿﺎن دهدرێ‪ .‬ﺑﻪﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ آﺎﺗ‪‬ﻚ ﯾﻪآ‪‬ﻚ ﻟﻪ داﯾﻚ و‬ ‫‪٧٤‬‬

‫ﺑﺎوك ﻣﺎ‪‬ﻪآﻪ ﺟ‪‬ﺪهه‪ ‬ﺋﻪو آﺎت ﺋﻪوی ﺗﺮﯾﺎن هﻪرﭼﯽ‬ ‫ﺗﻮوڕهﯾﯽ و ڕﻗﻪ ﺑﻪﺳﻪر ﺋﻪو ﻣﻨﺪا‪‬ﻪدا دهﯾ‪‬ﮋێ‪ .‬ﻣﻪرج ﻧﯿﯿﻪ‬ ‫ﻟﻪو ﺧ‪‬ﺰاﻧﺎﻧﻪی زهﺑﺮوزهﻧﮕﯽ ﺗ‪‬ﺪا ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﺮێ ﻟﻪ ﻣﻨﺪاڵ‬ ‫ﺑﺪرێ‪ ،‬ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ ﻟﻪو ﺧ‪‬ﺰاﻧﺎﻧﻪدا ﻣﻨﺪاڵ ﺑﻪ ﺳﻪﻻﻣﻪﺗﯽ‬ ‫دهردهﭼ‪.‬‬ ‫"ﮔﺎﯾﻔﯚرد" ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪوهﯾﻪآﯽ ﺳﻪﺑﺎرهت ﺑﻪو ژﻧﺎﻧﻪ آﺮد ﮐﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻻﯾﻪن ﻣ‪‬ﺮدهآﺎﻧﯿﺎﻧﻪوه ﺋﻪﺷﻜﻪﻧﺠﻪ دراون‪ ،‬ﻟ‪‬ﺮهدا ﺑﯚی‬ ‫دهرآﻪوت هﻪر ﺑﺎوك ﻧﯿﯿﻪ ﻟﻪ ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﻪی دهدات‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﻜﻮ‬ ‫داﯾﻜﯿﺶ ﻟﻪ ﻣﻨﺪاڵ دهدات‪ %٣٧ .‬ی داﯾﻜﺎن و ‪ %٥٤‬ی‬ ‫ﺑﺎوآﺎن ﻟﻪ ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﺎﻧﯿﺎن دهدهن‪.‬‬ ‫ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﻟﻪ ﺧ‪‬ﺰاﻧﺪا آﺎرﯾﮕﻪرﯾﯿﻪآﯽ ﮔﻪوره‬ ‫دهآﺎﺗﻪ ﺳﻪر ﻣﻨﺪاڵ و ﻧﻪوهآﺎﻧﯽ داهﺎﺗﻮو‪ ،‬ﭼﻮﻧﻜﻪ هﻪر‬ ‫ﻟﻪڕ‪‬ﮕﻪی ﻣﻨﺪا‪‬ﻪوه ﺋﻪو ڕهﻓﺘﺎرو هﻪ‪‬ﺴﻮآﻪوﺗﻪ ﭘ‪‬‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ﺑﯚ ﻧﻪوهآﺎﻧﯽ داهﺎﺗﻮو دهﮔﻮ‪‬ﺰر‪‬ﺘﻪوهو ﻣﻨﺪاڵ‬ ‫ﻟﻪ ڕهﻓﺘﺎی داﯾﻚ و ﺑﺎوك وا ﺗ‪‬ﺪهﮔﺎت هﻪﻣﻮو ﺟﯚره ﻧﺎآﯚآﯽ‬ ‫و ﮔﺮﻓﺘ‪‬ﻚ ﻟﻪڕ‪‬ﮕﻪی زهﺑﺮو زهﻧﮕﻪوه ﭼﺎرهﺳﻪردهآﺮێ‪ ،‬ﺋﻪﻣﻪ‬ ‫ﺟﮕﻪ ﻟﻪوهی ﻧﻪوهﯾﻪﮐﯽ ﺋﯿﻔﻠﯿﺞ ﺑﯚ داهﺎﺗﻮو ﮔﻪورهدهﮐﻪﯾﻦ‪.‬‬

‫‪٧٥‬‬

‫آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎﯾﻪآﯽ ﺑ‪ ‬زهﺑﺮو زهﻧﮓ‬ ‫ﺋﺎﯾﺎ دهﺗﻮاﻧﯿﻦ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎﯾﻪآﯽ ﺑ‪ ‬زهﺑﺮوزهﻧﮓ دروﺳﺖ ﺑﻜﻪﯾﻦ‪،‬‬ ‫ﺋﺎﺧﯚ ﭼﯚن وﺑﻪ چ ﺷ‪‬ﻮاز‪‬ﻚ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎﯾﻪآﯽ وا دروﺳﺖ‬ ‫دهآﺮ‪‬ﺖ‪ ،‬آﻪ ﺗﻪواوی آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ ﺑﻪ ژن و ﭘﯿﺎوو ﻣﻨﺪا‪‬ﻪوه ﺑﻪ‬ ‫ﺋﺎﺳﻮودهﯾﯽ ﺗ‪‬ﺪا ﺑﮋﯾﻦ و ﺑﻪ هﯿﭻ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪك ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺗ‪‬ﺪا‬ ‫ﺑﻪآﺎرﻧﻪه‪‬ﻨﺮێ‪ ،‬ﺋﺎﺧﯚ دهﺑ‪ ‬ﻣﺮۆﭬﻪآﺎن ﻟﻪﻧﺎو آﺎم ﭘﻪردهی‬ ‫ﭘﻪﻣﻪﯾﯽ ﺋﺎور‪‬ﺸﻤﯽ وهﻧﻪوزﺑﯿﺎن ﺑﺎﺗﻪوه‪ ،‬ﺋﺎﺳﯚی ڕۆژی‬ ‫داهﺎﺗﻮوﯾﺎن ﻟﻪ ڕۆژهﻪ‪‬ﺗﻪوه ﯾﺎن ڕۆژﺋﺎواوه هﻪ‪‬ﺒﻜﺎت‪.‬‬ ‫ﺋﻪﻣﺎﻧﻪ و دهﯾﺎن ﭘﺮﺳﯿﺎری ﺗﺮ ڕووﺑﻪڕووی هﻪﻣﻮوﻣﺎن‬ ‫دهﺑ‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ﻟﻪ و‪‬ﺗ‪‬ﻜﯽ وهك ﺳﻮ‪‬ﺪ دهﯾﺎن ﻟ‪‬ﺘﻮ‪‬ﮋﯾﻨﻪوه و‬ ‫ﭘﺮۆژهی هﻪﻣﻪ ﭼﻪﺷﻨﻪ هﻪن آﻪ ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﯿﺎن آﻪﻣﻜﺮدﻧﻪوهی‬ ‫‪٧٦‬‬

‫و ﺑﻨﺒ‪‬آﺮدﻧﯽ ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ‪ ،‬ﺳﻪدان ژﻧﻪ ﺳﻮ‪‬ﺪی ﻟﻪ‬ ‫ﺳﻪﻧﺘﻪری ژﻧﺎﻧﺪا ﺑﻪ ﺧﯚڕاﯾﯽ و آﺎﺗﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺗﻪرﺧﺎن‬ ‫آﺮدووه ﺑﯚ ﺋﻪم ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﻪو آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎﯾﺎﻧﻪی آﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺗ‪‬ﺪا ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﺮێ‬ ‫هﻪﻣﻮو ﺋﻪﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ ﺋﻪو آﯚﻣﻪ‪‬ﻪ ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﯿﺎن ﺑﻪ ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ هﻪﯾﻪ‪،‬‬ ‫ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪی آﻪ ﻟﻪ ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن دهدهن‪ ،‬ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪی آﻪ ﻟ‪‬ﺪان‬ ‫دهﺧﯚن‪ ،‬ﺋﻪو ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﻪی آﻪ ﺷﺎهﯿﺪی ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪن و‬ ‫دهﺑﻨﻪ هﻪ‪‬ﮕﺮی ﺋﻪو ڕهﻓﺘﺎره‪ .‬آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ دهﺑ‪‬ﺖ ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ ﺋﻪو‬ ‫ژﻧﺎﻧﻪ ﺑﺪات آﻪ ﻟﻪﻻﯾﻪن ﻣ‪‬ﺮدهآﺎﻧﯿﺎﻧﻪوه ﺋﻪزﯾﻪت دهدر‪‬ﻦ‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﭘﯿﺎو ﺑﯿﺎﻧﭙﺎر‪‬ﺰێ‪ .‬ﭘﯿﺎو دهﺑ‪‬ﺖ ﻓ‪‬ﺮﺑ‪‬ﺖ ڕ‪‬ﺰ ﻟﻪ‬ ‫ژﻧﻪآﻪی ﺑﮕﺮێ وهك ﺋﻪوهی آﻪ هﻪﯾﻪو وهك ﺋﻪو ﻣﺮۆﭬﻪی‬ ‫آﻪ ﺧﯚی وهك هﺎوﺳﻪری ﺧﯚی هﻪ‪‬ﯿﺒﮋاردووه‪ .‬ڕ‪‬ﺰ ﻟﻪ‬ ‫آﻪﺳﺎﯾﻪﺗﯽ و ڕاآﺎﻧﯽ ﺑﮕﺮێ و ﻣﻪرج ﻧﯿﯿﻪ ژﻧﻪآﺎن وهك‬ ‫ﭘﯿﺎوهآﺎن ﺑﯿﺮﺑﻜﻪﻧﻪوه‪ ،‬ﺋﻪو ﺟﯿﺎوازﯾﯿﻪش دهآﺮێ ﻧﻪﺑ‪‬ﺘﻪ هﯚی‬ ‫ﺷﻪڕو ﺋﺎژاوه‪ ،‬ﻣﺮۆڤ ﭼﻪﻧﺪ ﺟﯿﺎوازﯾﺶ ﺑﻦ ﺧﺎ‪‬ﯽ هﺎوﺑﻪش‬ ‫ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮاﻧﯿﺎﻧﺪا هﻪﯾﻪ‪ .‬هﻪر ﺋﻪو هﺎوﺑﻪﺷﯿﻪﺷﻪ آﻪ واﯾﺎن ﻟ‪‬ﺪهآﺎت‬ ‫ﺑ‪‬ﯾﺎری ﭘ‪‬ﻜﻪوه ژﯾﺎن ﺑﺪهن وهك ژن و ﻣ‪‬ﺮد و ﻣﻨﺪاڵ‬ ‫دروﺳﺖ ﺑﻜﻪن‪ .‬ﺋﻪﻣﻪ ﻟﻪآﺎﺗ‪‬ﻜﺪا ﻣﺴﯚﮔﻪر دهآﺮێ آﻪ ﭘﯿﺎو‬ ‫ڕ‪‬ﺰی ژﻧﻪآﻪ و ڕاوﺑﯚﭼﻮوﻧﻪآﺎﻧﯽ ﺑﮕﺮێ‪ ،‬ﻧﻪﯾﻪوێ ژﻧﻪآﻪی‬ ‫ﺳ‪‬ﺒﻪری ﺧﯚی ﺑ‪‬ﺖ‪ ،‬ﯾﺎن ﺗﻪواوآﻪری آﻪﺳﺎﯾﻪﺗﯽ ﺧﯚی ﺑ‪‬ﺖ‪،‬‬ ‫ﺋﻪو ﭼﯚن ﺑﻪ ﺧﯚﯾﺪا ڕادهﺑﯿﻨ‪ ‬آﻪ ﺧﺎوهن ڕا و ﺑ‪‬ﯾﺎری‬ ‫‪٧٧‬‬

‫ﺧﯚﯾﻪﺗﯽ‪ ،‬هﻪﻣﺎن ﻣﺎﻓﯿﺶ ﺑﺪات ﺑﻪژﻧﻪآﻪی‪ .‬ﭘﯿﺎو آﯚﻧﺘﺮۆﻟﯽ‬ ‫ﺧﯚی ﻟﻪﺳﻪر ژن هﻪ‪‬ﮕﺮێ‪.‬‬ ‫ﺗﻪواوی آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ دهﺑ‪‬ﺖ ﻟﻪ هﻪﻣﻮو ﺑﻮارهآﺎﻧﺪا آﺎر ﺑﯚ ﺋﻪم‬ ‫ﻣﻪﺳﻪﻟﻪﯾﻪ ﺑﻜﺎت‪ .‬ﻧﻪك ﺗﻪﻧﯿﺎ ﺋﻪواﻧﻪی ﻟﻪ ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن دهدهن‬ ‫ﯾﺎن ﺋﻪواﻧﻪی ﻟ‪‬ﺪان دهﺧﯚن‪ ،‬آﺎرآﺮدن ﺑﯚ ﺋﻪم ﻣﻪﺳﻪﻟﻪﯾﻪ‬ ‫دهﺑ‪ ‬ﻟﻪ هﻪﻣﻮو دام ودهزﮔﺎﻧﯽ آﯚﻣﻪ‪‬ﻪوه دهﺳﺘﭙ‪‬ﺒﻜﺮێ‪.‬‬ ‫ﺗﻪواوی ﺋﻪﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ دهﺑ‪ ‬آﺎری ﺟﯿﺪی ﺑﻜﻪن ﺑﯚ‬ ‫آﻪﻣﻜﺮدﻧﻪوه و ﺑﻨﺒ‪‬آﺮدﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‪ .‬دهزﮔﺎی‬ ‫ﺑﻪڕ‪‬ﻮهﺑﺮدﻧﯽ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎو ﺳﯿﺴﺘﻪﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ و‪‬ت دهﺑ‪‬ﺖ‬ ‫ﭘﺎرهو ﺳﺎﻣﺎﻧ‪‬ﻜﯽ زۆر ﺑﯚ ﺋﻪم ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﻪ ﺗﻪرﺧﺎن ﺑﻜﻪن‪ ،‬ﮔﻪر‬ ‫ﺑﯿﺎﻧﻪوهێ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎﯾﻪك دروﺳﺖ ﺑﻜﻪن آﻪ هﻪﻣﻮو ﺑ‪‬‬ ‫ڕهﭼﺎوی ڕهﮔﻪزو ﭘ‪‬ﺴﺖ وهك ﯾﻪك ﺋﺎﺳﻮودهو ﺑﻪدهﺳﻪ‪‬ت‬ ‫ﺑﻦ‪ ،‬دهﺑ‪ ‬ﻣﯚرآﯽ دهﺳﻪ‪‬ت ﻟﻪ ﭘﯿﺎوهوه ﺑﮕﻮازر‪‬ﺘﻪوه ﺑﯚ‬ ‫ﺗﻪواوی آﯚﻣﻪڵ ﺑﻪ ﭘﯿﺎو و ژﻧﻪوه‪ ،‬دهﺑ‪ ‬ﺋﻪﻧﺪاﻣﺎﻧﯽ آﯚﻣﻪڵ‬ ‫ﺑﻪوه ڕاﺑﮫ‪‬ﻨﺮ‪‬ﻦ آﻪ دهﺳﻪ‪‬ت ﻻی ﺋﻪو آﻪﺳﻪﯾﻪ آﻪ‬ ‫ﺑﻪﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ﻋﺎدﯾﻼﻧﻪ ﺑﻪآﺎرﯾﺪهه‪‬ﻨ‪.‬‬ ‫ﮔﻪر ﺋﺎوڕ‪‬ﻚ ﻟﻪ ڕاﺑﺮدوو ﺑﺪهﯾﻨﻪوه دهﺑﯿﻨﯿﻦ ﺑﻪ در‪‬ﮋاﯾﯽ‬ ‫ﻣ‪‬ﮋوو ﺋﻪو ﻣﺎﻓﻪ ﻟﻪڕووی ﯾﺎﺳﺎﯾﯿﻪوه دراوه ﺑﻪ ﭘﯿﺎو آﻪ ﻟﻪ‬ ‫ژﻧﻪآﻪی ﺑﺪات‪ ،‬ﺋﯿﺘﺮ ﻟﻪ هﻪر آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎو داب ﻧﻪرﯾﺘ‪‬ﻜﺪا و‬ ‫ﻟﻪهﻪر ﻗﯚﻧﺎﻏ‪‬ﻜﺪا ﺑ‪‬وﺑﯿﺎﻧﻮوی ﺧﯚی ﺑﯚ دوزراوهﺗﻪوه‪.‬‬ ‫‪٧٨‬‬

‫ﺋﻪﻣﻪش هﻪر ﺑﻪردهواﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺋﻪم ﺳﻪردهﻣﻪی آﻪ ﺗ‪‬ﯿﺪا‬ ‫دهژﯾﻦ‪ .‬ﻟﻪ و‪‬ﺗﺎﻧﯽ ڕۆژهﻪ‪‬ﺗﺪا ﺑﺎﺳﻜﺮدﻧﯽ ﺋﻪم ﻣﻪﺳﻪﻟﻪﯾﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪی ﺗﺎﺑﯚ داﻧﺮاوه آﻪس ﺑﯚی ﻧﯿﯿﻪ ﺧﯚی ﻟﻪﻗﻪرهی ﺷﺘﯽ‬ ‫واﺑﺪات ﻟﻪﺑﻪرﺋﻪوهی ﺋﻪﻣﻪ ﻣﻪﺳﻪﻟﻪﯾﻪآﯽ ﮔﻪﻟ‪ ‬ﺷﻪﺧﺴﯿﻪو‬ ‫ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ ﺧﻮدی ژن و ﭘﯿﺎوهوه هﻪﯾﻪ‪ ،‬ﮔﻪر ﻣﻪﺳﻪﻟﻪآﻪش‬ ‫آﻪوﺗﻪ آﻮﺷﺘﻦ و ﺧﻮ‪‬ﻦ ڕﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺋﻪوا ﻣﻪﺳﻪﻟﻪآﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی‬ ‫ﺑﻪ آ‪‬ﯾﻨﻪوهی ﺷﻪرهف و ﻧﺎﻣﻮﺳﻪوه هﻪﯾﻪ‪ .‬ﻟﻪ و‪‬ﺗ‪‬ﻜﯽ وهك‬ ‫ﺳﻮ‪‬ﺪ ﺗﺎ ﭘ‪‬ﺶ ﺳﺎ‪‬ﯽ ﻧﻪوهدهآﺎن ﻧﻪ ﺳﯿﺎﺳﯿﻪآﺎﻧﯽ دهو‪‬ﻪت و‬ ‫ﻧﻪ دهزﮔﺎآﺎﻧﯽ ﺑﻪڕ‪‬ﻮهﺑﺮدﻧﯽ دهو‪‬ﻪت دهﯾﺎﻧﻮﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﺋﺎﺷﻜﺮا‬ ‫دان ﺑﻪوهدا ﺑﻨ‪‬ﻦ آﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهرهﻪق ﺑﻪ ژن ﮔﺮﻓﺘ‪‬ﻜﯽ‬ ‫آﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯿﯿﻪ و ڕهﮔﯽ ﻟﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎدا داآﻮﺗﺎوهو آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ‬ ‫ﺑﻪرهو آﯚ‪‬ﻧ‪‬ﻜﯽ ﺑﻨﺒﻪﺳﺖ دهﺑﺎت‪.‬‬ ‫ﺗﻪﻧﯿﺎ ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﻧﯽ ﻧﻪوهدهآﺎﻧﺪا ﻟﻪ ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﯽ ﺧﻪﺑﺎﺗﯽ‬ ‫ڕ‪‬ﻜﺨﺮاوهو ﺑﺰووﺗﻨﻪوهآﺎﻧﯽ ژﻧﺎﻧﺪا ﺑﻪ ﺗﻮﻧﺪی ﺟﻪﺧﺖ ﻟﻪﺳﻪر‬ ‫ﺋﻪوهآﺮا آﻪ دهﺑ‪‬ﺖ ﺋﻪم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺨﺮ‪‬ﺘﻪ ﺑﻪر ﺑﺎس و‬ ‫ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪوهو ﭼﺎرهﺳﻪر ﺑﻜﺮێ‪ .‬ﻟﻪ آﺎﺗ‪‬ﻜﺪا ژﻧ‪‬ﻚ ﺷﻜﺎﺗﯽ ﻟﻪ‬ ‫ﭘﯿﺎوهآﻪی دهآﺮد و ﻟﻪ ﭘﺮۆﺳﻪی دادﮔﺎآﺮدﻧﺪا ﺑ‪‬وا ﺑﻪ ﻗﺴﻪی‬ ‫ﭘﯿﺎوهآﻪ دهآﺮا ﻧﻪك ژﻧﻪآﻪ‪.‬‬ ‫ﯾﺎﺳﺎآﺎن ﮔﯚڕاﻧﯿﺎن ﺑﻪﺳﻪرهﺎت‪ ،‬داﻣﻮدهزﮔﺎ آﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯿﯿﻪآﺎن‬ ‫آﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﺎن ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪ دهﺑﻮو وهك ﭘﯚﻟﯿﺲ و‬ ‫‪٧٩‬‬

‫ﻧﻪﺧﯚﺷﺨﺎﻧﻪ و دادﮔﺎ‪ ،‬آﯚﻣﻪ‪ ‬دهورات و آﯚرﺳﺎﺗﯿﺎن‬ ‫ﺑﯚآﺮاﯾﻪوه‪ ،‬ﺑﯚ ﺋﻪوهی ﺑﺰاﻧﻦ ﭼﯚن آﺎر ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪو ژن و‬ ‫ﭘﯿﺎواﻧﻪدا ﺑﻜﻪن‪ .‬هﻪو‪‬ﯿﺎن دهدا ﺷ‪‬ﻮهآﺎری ﻧﻮێ و ﻣ‪‬ﺘﯚدی‬ ‫ﻧﻮێ ﺑﯚ ﭼﺎرهﺳﻪرآﺮدﻧﯽ ﺋﻪم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺪۆزﻧﻪوه‪ ،‬ﺋﻪم ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﯽ ﺗﻪﻧﯿﺎ ﺳﻮ‪‬ﺪ ﻧﻪﺑﻮو‪ ،‬ﺑﯚﯾﻪ هﻪو‪‬ﯿﺎن دا ﻟﻪ ڕ‪‬ﮕﺎی آﺎری‬ ‫هﺎوﺑﻪش و ﺋﻪزﻣﻮون ﮔﯚڕﯾﻨﻪوه ﻟﻪﮔﻪڵ و‪‬ﺗﺎﻧﯽ ﺗﺮی‬ ‫ﺋﻪوروﭘﺎ و ﺋﻪﻣﻪرﯾﻜﺎ ڕ‪‬ﮕﺎﭼﺎرهﺳﻪر‪‬ﻚ ﺑﺪۆزﻧﻪوه‪ .‬ﺑﯿﺮ ﻟﻪ‬ ‫هﻪﻣﻮو ﻻﯾﻪﻧﻪ ﺷﺎراوهآﺎﻧﯽ ﺋﻪم ﺗﺎواﻧﻪ ﺑﻜﺮ‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﺋﻪﻣﻪ ﺧﯚی‬ ‫ﻟﻪ ﺧﯚﯾﺪا ﭘﺮﺳﯿﺎر‪‬ﻚ ﺑﻮو ﻻی زۆرﺑﻪی زۆری آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ‪ ،‬ﺋﺎﯾﺎ‬ ‫ﺋﻪو ﺟﯚره ﭘﯿﺎواﻧﻪ ﻟﻪ ڕﯾﺰی ﺗﺎواﻧﺒﺎراﻧﺪا ﺣﯿﺴﺎب ﺑﻜﺮ‪‬ﻦ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﺷﻪ ﺋﻪم ﭘﯿﺎواﻧﻪ ﺋﻪوهی دهﯾﻜﻪن ﺑﻪراﻣﺒﻪر ﺑﻪ ژن ﺗﺎوان‬ ‫ﻧﯿﯿﻪ دهرهﻪق ﺑﻪ ﯾﺎﺳﺎآﺎﻧﯽ ﻣﺮۆڤ‪ ،‬دهﺑ‪‬ﺖ واﺑ‪‬ﺖ‪ ،‬ﮔﻪر واﺑ‪،‬‬ ‫دهﺑ‪ ‬ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪ ﺑﺨﺮ‪‬ﻨﻪ ﻗﻪﻓﻪزی ﺗﺎواﻧﻪوهو ﺳﺰا ﺑﺪر‪‬ﻦ‬ ‫وهك هﻪر ﺗﺎواﻧﺒﺎر‪‬ﻜﯽ ﺗﺮ‪ .‬هﻪر ﻟﻪم ﺳﺎ‪‬ﻧﻪدا ﺑﻮو زۆر ﺑﻪ‬ ‫ووردی و ﺋﺎﺷﻜﺮا ﺑﺎﺳﯽ دهﺳﺘﺪر‪‬ﮋی ﺳ‪‬ﻜﺴﯽ ﺑﯚ ﺳﻪر ژن‬ ‫و ﻣﻨﺪاڵ ﮐﺮا و ﻟﻪڕ‪‬ﮕﻪی داڕﺷﺘﻨﯽ ﯾﺎﺳﺎی ﻧﻮ‪‬ﻮه ﺗﻮاﻧﺮا‬ ‫هﻪو‪‬ﺒﺪرێ ﺋﻪو آﻪﺳﺎﻧﻪی ﺋﻪم آﺎراﻧﻪ دهآﻪن ﺑﺨﺮ‪‬ﻨﻪ‬ ‫ﻗﻪﻓﻪزی ﺗﺎواﻧﻪوهو ﻟﻪ ڕ‪‬ﮕﺎی هﻪﻧﺪێ ﯾﺎﺳﺎوه ﺋﻪو آﻪﺳﺎﻧﻪ‬ ‫ﺳﺰا ﺑﺪر‪‬ﻦ ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ و‪‬ﺗﯽ ﺳﻮ‪‬ﺪ ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ،١٩٨٨‬ﯾﺎﺳﺎﯾﻪآﯽ ﻧﻮێ داﻧﺮا‪،‬‬ ‫ﺋﻪوﯾﺶ ﯾﺎﺳﺎی ﻗﻪدهﻏﻪآﺮدﻧﯽ ﺳﻪردان ﺑﻮو‪ .‬ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﺋﻪم‬ ‫‪٨٠‬‬

‫ﯾﺎﺳﺎﯾﻪ ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪی آﻪ ﺑﻪردهواﻣﺒﻮون ﻟﻪ ﺋﺎزاردان و‬ ‫ﻟ‪‬ﺪاﻧﯽ ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن ﻟﻪ ڕووی ﯾﺎﺳﺎﯾﯿﻪوه ﻗﻪدهﻏﻪآﺮان آﻪ‬ ‫ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن ﺑﺒﯿﻨﻦ ﯾﺎن ﺑﭽﻨﻪ ﻣﺎ‪‬ﻪوه ﯾﺎن ﺑﭽﻨﻪ ﺳﻪر ﺋﯿﺸﯽ‬ ‫ژﻧﻪﮐﺎﻧﯿﺎن‪ .‬ﺑﻪ‪‬م ﺳﺰاﯾﻪآﯽ وا داﻧﻪﻧﺮا ﺑﯚ ﭘﯿﺎوهآﻪ ﮔﻪر‬ ‫ﻟﻪﺳﻪر ﯾﺎﺳﺎ ﻧﻪڕوات وهك ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ و‪‬ﺗﯽ ﺗﺮ داﻧﺮاﺑﻮو‪.‬‬ ‫ﺑﯚﯾﻪ ﭘﯿﺎو ﻟﻪ ﺋﻪزﯾﻪﺗﺪاﻧﯽ ژﻧﻪ هﻪر ﺑﻪردهوام دهﺑﻮو‪ ،‬ﺑﯚﯾﻪ‬ ‫ﻟﻪﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ١٩٩٢‬دا ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪ ﺟﯚره زهﻧﮕ‪‬ﮑﯿﺎن وهرﮔﺮت ﮔﻪر‬ ‫ﭘﯿﺎوهآﻪ هﻪو‪‬ﯽ ﺑﺪاﯾﻪ ﻧﺰﯾﻜﯿﺎن ﺑﻜﻪو‪‬ﺘﻪوه ﯾﻪآﺴﻪر ژﻧﻪآﻪ‬ ‫زهﻧﮕﯽ ﺑﯚ ﭘﯚﻟﯿﺲ ﻟ‪‬ﺪهداو ﭘﯚﻟﯿﺲ ﭘﺎش ﻣﺎوهﯾﻪك‬ ‫ﺋﺎﻣﺎدهﺑﻮون‪ .‬ﺋﻪم زهﻧﮕﻪ ﺋﻪﻧﺠﺎﻣ‪‬ﻜﯽ ﺑﺎﺷﯽ هﻪﺑﻮو‪ ،‬ﺋﻪو‬ ‫ژﻧﺎﻧﻪی ﺋﻪم زهﻧﮕﻪﯾﺎن هﻪﺑﻮو ﻟﻪو ﻣﺎوهﯾﻪدا ڕووﺑﻪڕووی‬ ‫زهﺑﺮو زهﻧﮓ ﻧﻪدهﺑﻮوﻧﻪوه‪ .‬ﺧﯚﯾﺎن و ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﺎﻧﯿﺎن هﻪﺳﺘﯿﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﺋﺎراﻣﯽ دهآﺮد‪ .‬ﻟﻪهﻪﻣﺎن آﺎﺗﺪا ڕادهی زهﺑﺮوزهﻧﮕﯽ‬ ‫آﻪﻣﻜﺮدﺑﯚوه‪.‬‬

‫ﺳﻪﻧﺘﻪری ژﻧﺎن‬

‫ﯾﻪآﻪم ﺳﻪﻧﺘﻪری ژﻧﺎن ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪١٩٧١‬دا ﻟﻪ ﺑﻪرﯾﺘﺎﻧﯿﺎ‬ ‫ﻟﻪﻻﯾﻪن ژﻧ‪‬ﻜﻪوه ﺑﻪ ﻧﺎوی "ﺋ‪‬ﺮﯾﻦ ﭘﯿﺰی" ‪Erin Pizzey‬‬ ‫آﺮاﯾﻪوه‪" ،‬ﺋ‪‬ﺮﯾﻦ" ﯾﻪآ‪‬ﻚ ﺑﻮو ﻟﻪو ژﻧﺎﻧﻪی ﺧﻪﺑﺎﺗﯽ دژی‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهآﺮد‪ ،‬هﻪر زوو دهرآﯽ ﺑﻪوه آﺮد آﻪ دهﺑ‪‬ﺖ‬ ‫ﺷﻮ‪‬ﻨ‪‬ﮏ هﻪﺑ‪‬ﺖ ﺑﯚ ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪی ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﺎن دهرهﻪق‬ ‫ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﺮ‪‬ﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﻪﻧﺎی ﺑﯚ ﺑﻪرن و ﺧﯚﯾﺎن ﻟﻪ‬ ‫‪٨١‬‬

‫ﻣ‪‬ﺮدهآﺎﻧﯿﺎن ﺑﺸﺎرﻧﻪوه‪ ،‬ﻟﻪو ﺷﻮ‪‬ﻨﻪ ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ وهرﮔﺮن ﺗﺎ‬ ‫ﺑ‪‬ﻨﻪوه ﺳﻪرﭘ‪‬ﯽ ﺧﯚﯾﺎن‪.‬‬ ‫ﺋﻪو ﺳﻪﻧﺘﻪرهی آﻪ آﺮدﯾﯿﻪوه ﻟﻪ ﻣﺎوهﯾﻪآﯽ آﻪﻣﺪا ﭘ‪‬ﺑﻮو ﻟﻪ‬ ‫ژن و ﻣﻨﺪاڵ‪ .‬آﻪ ژﻣﺎرهﯾﺎن ﮔﻪﯾﺸﺘﻪ ‪ ١٠٠‬ژن و ﻣﻨﺪاڵ‪.‬‬ ‫"ﺋ‪‬ﺮﯾﻦ" ﻟﻪ آﺎرآﺮدن ﺑﻪردهوام ﺑﻮو‪ ،‬ه‪‬ﻨﺪهی ﻧﻪﺑﺮد ‪٢٥‬‬ ‫ﺳﻪﻧﺘﻪری ﺗﺮی ﻟﻪ ﻟﻪﻧﺪهن آﺮدهوه‪ .‬ﻟﻪ آﯚﺗﺎﯾﯽ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪١٩٧٨‬‬ ‫دا ‪ ١٥٠‬ﺳﻪﻧﺘﻪری ﺗﺮ ﻟﻪ ﺑﻪرﯾﺘﺎﻧﯿﺎ آﺮاﯾﻪوه‪ .‬ﺋﻪﻣﻪ ﺟﮕﻪ‬ ‫ﻟﻪوهی ڕۆژاﻧﻪ دهﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ دهﮔﻪﯾﺸﺘﻪ "ﺋ‪‬ﺮﯾﻦ" ﻟﻪﻻﯾﻪن ﺋﻪو‬ ‫ژﻧﺎﻧﻪی ﻟﻪﻻﯾﻪن ﻣ‪‬ﺮدهآﺎﻧﯿﺎﻧﻪوه ﺋﺎزار دهدران‪ .‬ﻟﻪ ﯾﻪآ‪ ‬ﻟﻪو‬ ‫ﻧﺎﻣﺎﻧﻪی آﻪ ﺑﯚی هﺎﺗﻮوه ژﻧ‪‬ﻚ ﻧﻮوﺳﯿﺒﻮوی‪ :‬ﻟﻪﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ٦٩‬ﺗﺎ‬ ‫‪ ٧٢‬ﻣ‪‬ﺮدهآﻪم ‪ ٢٧‬ﺟﺎر ﻟ‪‬ﯿﺪاوم‪ .‬هﻪﻧﺪێ ﺟﺎر وا ﺧﺮاپ‬ ‫ﻟ‪‬ﯿﺪاوم آﻪ آﻪوﺗﻮﻣﻪﺗﻪ ﻧﻪﺧﯚﺷﺨﺎﻧﻪو ﻣﺎوهی دوو ﺗﺎ ﺳ‪‬‬ ‫ڕۆژ ﻣﺎوﻣﻪﺗﻪوه‪ .‬ﺟﺎر‪‬ﻜﯿﺎن ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﻪم ﻟﻪﺑﺎرﭼﻮو‪.‬‬ ‫ژﻧ‪‬ﻜﯽ ﺗﺮ‬ ‫دهﻗﯿﮋ‪‬ﻨ‪ ‬و‬ ‫‪ .‬آﺎﺗ‪‬ﻜﯿﺶ‬ ‫ﻟ‪‬ﺪهآﺎت آﻪ‬

‫ﻟﻪﻧﺎﻣﻪآﻪﯾﺪا دهﻧﻮوﺳ‪ :‬ﻣ‪‬ﺮدهآﻪم ﺑﻪﺳﻪرﻣﺪا‬ ‫ﺷﺖ ﻓ‪‬ێ دهدات‪ .‬ﻣﻨﺪا‪‬ﻪ ﺳﺎواﯾﻪآﻪﻣﺎن دهﺗﺮﺳ‪‬‬ ‫داوای ﺟﯿﺎﺑﻮوﻧﻪوه دهآﻪم هﻪڕهﺷﻪی ﺋﻪوهم‬ ‫ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﻪم دهآﻮژێ‪.‬‬

‫ﺑﺰووﺗﻨﻪوهی ﯾﻪآﺴﺎﻧﯿﺨﻮازی ژﻧﺎن و ﻻﺑﺎ‪‬ﻪآﺎﻧﯽ‬ ‫ﺑﺰووﺗﻨﻪوهی ﻓ‪‬ﻤ‪‬ﻨﯿﺴﺘﯽ ﻟﻪ و‪‬ﺗﺎﻧﯽ ﺟﯿﮫﺎﻧﺪا آﻪوﺗﻨﻪ ﺧﻪﺑﺎت‬ ‫‪٨٢‬‬

‫ﺑﯚ داﺑﯿﻨﻜﺮدﻧﯽ ﺷﻮ‪‬ﻨ‪‬ﻚ ﺑﯚ ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪی آﻪ ڕووﺑﻪڕووی‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهﺑﻨﻪوهو ﺗﺎ ﺑﯚ ﻣﺎوهﯾﻪك ﺋﯚﻗﺮهی ﺗ‪‬ﺪاﺑﮕﺮن و‬ ‫ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ ﺑﺪر‪‬ﻦ ﺗﺎ د‪‬ﻨﻪوه ﺳﻪرﺧﯚﯾﺎن و ﺑﻜﻪوﻧﻪ ﺳﻪرﭘ‪.‬‬ ‫ﺋﻪم ﺑﺰووﺗﻨﻪواﻧﻪ ﺑﻪردهوام ﻟﻪ ﺗ‪‬ﻜﯚﺷﺎﻧﺪا ﺑﻮون ﺗﺎ‬ ‫دهﺳﺘﻜﻪوﺗﯽ زﯾﺎﺗﺮوﺑ‪‬ﯾﺎری ﻧﻮێ ﻟﻪو آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎﯾﺎﻧﻪدا ﺑ‪‬ﺘﻪ‬ ‫ﺋﺎراوه آﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی آﻪﻣﻜﺎﺗﻪوه‪ .‬ﺋﻪو آﻪﺳﺎﻧﻪی ﻟﻪ هﻪﻣﻮو‬ ‫ﺋﻪو‬ ‫داﻣﻮدهزﮔﺎﯾﺎﻧﻪی آﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪم ﻣﻪﺳﻪﻟﻪﯾﻪوه هﻪﯾﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﺑﺎﺑﻪﺗﯽ دهزﮔﺎآﺎﻧﯽ ﭘﯚﻟﯿﺲ‪ ،‬ﻧﻪﺧﯚﺷﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻻﯾﻪﻧﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯽ‬ ‫و ﺧﺰﻣﻪﺗﮕﻮزارﯾﯿﻪآﺎن آﯚرﺳﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯿﺎن ﺑﯚ آﺮاﯾﻪوه ﺑﯚ‬ ‫ﺋﻪوهی ﺑﺰاﻧﻦ ﭼﯚن ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ڕاﺳﺖ ﻣﺎﻣﻪ‪‬ﻪ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪو‬ ‫ژﻧﺎﻧﻪ دهآﺮێ آﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﺎن ﻟﻪﮔﻪڵ ﺑﻪآﺎرهﺎﺗﻮوه‪ .‬هﻪروا‬ ‫ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ ﺋﻪو ﻣﻨﺪا‪‬ﻧﻪ دهدرێ آﻪ ﺷﺎهﯿﺪی ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ‬ ‫ﺑﻮون‪ .‬ﻟﻪ ڕووی ﻣﺎددی و ﻣﻪﻋﻨﻪوﯾﯿﻪوه ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ دهدران‪.‬‬ ‫ﺋﻪﻣﻪ ﺟﮕﻪ ﻟﻪوهی دهﯾﺎن دهزﮔﺎو ڕ‪‬ﻜﺨﺮاوی ﻧﻮێ ﺑﯚ‬ ‫وهﺳﺘﺎﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی داﻣﻪزرا‪ .‬ﻟﻪهﻪﻣﺎن آﺎﺗﺪا ﺑﯿﺮ ﻟﻪوهش‬ ‫آﺮاﯾﻪوه ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪی ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﻦ‪ ،‬ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ‬ ‫ﺑﺪر‪‬ﻦ و ﻟﻪ ڕووی دهرووﻧﯿﻪوه آﺎرﯾﺎن ﻟﻪﮔﻪڵ ﺑﻜﺮێ‪،‬‬ ‫ﺑﻪﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﺋﻪواﻧﻪی آﻪ ﺳﺰادهدر‪‬ﻦ و دهﺧﺮ‪‬ﻨﻪ زﯾﻨﺪاﻧﻪوه‪،‬‬ ‫ﺟﺎ ﻟﻪو ﻣﺎوهﯾﻪی آﻪﻟﻪ زﯾﻨﺪاﻧﺪان‪ ،‬ﺑﻪردهوام آﺎرﯾﺎن ﻟﻪﮔﻪڵ‬ ‫دهآﺮ‪‬ﺖ‪ .‬ﺑﯚ ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪوهی ﺋﻪو هﯚﯾﺎﻧﻪی آﻪ واﯾﺎن ﻟ‪‬ﺪهآﺎت‬

‫‪٨٣‬‬

‫آﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺑﻪآﺎرﺑﮫ‪‬ﻨﻦ و هﻪو‪‬ﺒﺪرێ ﮔﻪر ﺑﺘﻮاﻧﺮێ‬ ‫ﭼﺎرهﺳﻪرﺑﻜﺮێ‪.‬‬ ‫ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧﻪ ﻟﻪ و‪‬ﺗﯽ ﺳﻮ‪‬ﺪ ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ١٩٩٠‬دا ﭘﯚﻟﯿﺴﯽ‬ ‫دهو‪‬ﻪﺗﯽ ﺑ‪‬ﯾﺎرﯾﺪا آﻪ آﯚرﺳ‪‬ﻜﯽ ﻓﺮاوان ﺑﻜﺎﺗﻪوه ﺑﯚ هﻪﻣﻮو‬ ‫ﺋﻪواﻧﻪی آﻪ آﺎر ﻟﻪو دهزﮔﺎﯾﺎﻧﻪدا دهآﻪن ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪو‬ ‫آﻪﺳﺎﻧﻪی آﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﺎن ﺑﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪوه هﻪﯾﻪ‪ ،‬ﺟﺎ ژن‬ ‫ﺑ‪‬ﺖ ﯾﺎن ﻣﻨﺪاڵ ﯾﺎن ﭘﯿﺎو‪ .‬ﻟﻪهﻪﻣﺎن آﺎﺗﺪا ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﯿﺎن‬ ‫ﺋﻪوهﺑﻮو آﻪ هﻪﻣﻮو ﺋﻪو ﻻﯾﻪﻧﻪ هﺎرﯾﻜﺎری ﯾﻪآﺘﺮﺑﻜﻪن و‬ ‫ﭘ‪‬ﻜﻪوه آﺎرﺑﻜﻪن ﺑﯚ ﺋﻪم ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﻪ‪ .‬وهﺳﺘﺎﻧﺪﻧﯽ ﺋﻪم زهﺑﺮو‬ ‫زهﻧﮕﻪش ﺑﻜﺮێ ﺑﻪ ﺋﻪرآﯽ ﺗﻪواوی آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ‪ .‬ﭼﺎرهﺳﻪری‬ ‫ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ ﺋﻪم ﮔﺮﻓﺘﻪش ﺗﻪﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﯾﺎرﻣﻪﺗﯿﺪاﻧﯽ ژﻧﺎن ﯾﺎن ﺋﻪو‬ ‫ﭘﯿﺎواﻧﻪ ﻧﺎﺑ‪‬ﺖ آﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﺎن ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺎوه‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﻜﻮ ﺗﻪواوی‬ ‫آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ دهﺑ‪ ‬ﺋﻪم آﺎره ﺑﻪآﺎری ﺧﯚی ﺑﺰاﻧ‪ ‬و ﺑﻪﺷﺪاری و‬ ‫هﺎوآﺎری ﻟﻪ ﭘﺮۆﺳﻪی ﮐﺎرﮐﺮدن و ﺑﻪرﻧﺎﻣﻪی هﻪﻣﻮو ﺋﻪو‬ ‫ڕ‪‬ﻜﺨﺮاواﻧﻪدا ﺑﻜﺎت آﻪ ﺧﻪﺑﺎت دهآﻪن ﺑﯚ ﻧﻪه‪‬ﺸﺘﻨﯽ‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‪ ،‬ﮔﯚڕﯾﻦ و دهرآﺮدﻧﯽ ﯾﺎﺳﺎو ڕ‪‬ﺴﺎی ﻧﻮێ آﻪ‬ ‫ﺳﻨﻮور ﺑﯚ هﻪﻣﻮو آﺎر‪‬ﻜﯽ ﻧﺎڕهوا دادهﻧ‪ .‬ﻟﻪ ﺳﻮ‪‬ﺪ ﭘ‪‬ﺸﺘﺮ‬ ‫ﯾﺎﺳﺎﯾﻪك دهرﭼﻮو ﺑﯚ ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪی آﻪ وازﯾﺎن ﻟﻪ ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن‬ ‫ﻧﻪدهه‪‬ﻨﺎو ﺑﻪردهوام ﺑﻮون ﻟﻪ ﺑﻪدووﮐﻪوﺗﻨﯿﺎن و ﺋﺎزارداﻧﯿﺎن‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪١٩٨٨‬دا ﯾﺎﺳﺎﯾﻪك دهرﭼﻮو‪ ،‬ﺋﻪم ﯾﺎﺳﺎﯾﻪ ﻗﻪدهﻏﻪی‬ ‫آﺮد ﭘﯿﺎو ﻧﺰﯾﻜﯽ ﺋﻪو ﺷﻮ‪‬ﻨﺎﻧﻪ ﺑﻜﻪوﻧﻪوه آﻪ ژﻧﻪآﺎﻧﯽ ﻟ‪‬‬ ‫‪٨٤‬‬

‫ژﻧﻪآﺎن داﻧﺎ‪،‬‬ ‫دهژی‪ ١٩٩٢ .‬زهﻧﮕﯿﮑﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯿﺎن ﻻی‬ ‫ﺑﯚﺋﻪوهی ﮐﺎﺗ‪‬ﮏ ژﻧﻪﮐﺎن هﻪﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻪﺗﺮﺳﯽ ﯾﺎن‬ ‫ﻧﺰﯾﮑﺒﻮوﻧﻪوهی ﻣ‪‬ﺮدهﮐﺎﻧﯿﺎن ﺑﮑﻪن‪ ،‬ﯾﻪﮐﺴﻪر زهﻧﮓ ﺑﯚ‬ ‫ﭘﯚﻟﯿﺲ ﻟ‪‬ﺒﺪهن‪ .‬ﺋﻪﻣﻪ ﭼﺎرهﺳﻪر ﻧﻪﺑﻮو‪ ،‬هﻪﻧﺪێ ﻟﻪ ﭘﯿﺎوان‬ ‫هﻪر ﺑﻪردهوام ﺑﻮون‪ ،‬ﺑﯚﯾﻪ ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ١٩٩٥‬دا ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪ‬ ‫ﺑﺎزﻧ‪‬ﻜﯽ ﺋﻪﻟﻜﺘﺮۆﻧﯽ دهآﺮ‪‬ﺘﻪ دهﺳﺖ ﯾﺎن ﻗﺎﭼﯿﺎن‪ ،‬هﻪر آﻪ‬ ‫ﻟﻪو ﺷﻮﯾﻨﻪ ﻧﺰﯾﻚ ﺑﻜﻪوﻧﻪوه ﺋﻪوه ﻻی ﭘﯚﻟﯿﺲ زهﻧﮓ‬ ‫ﻟ‪‬ﺪهدات‪ ،‬ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﺋﻪو‬ ‫ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪواﻧﻪی آﻪآﺮاوه ﺋﻪم‬ ‫ﭼﺎرهﺳﻪره ﺋﻪﻧﺠﺎﻣ‪‬ﻜﯽ ﺑﺎﺷﯽ هﻪﺑﻮو‪ .‬ڕ‪‬ﮋهﯾﻪﮐﯽ ﮐﻪﻣﯽ‬ ‫ﭘﯿﺎوان هﻪو‪‬ﯿﺎن دهدا ﻧﺰﯾﮑﯽ ﺷﻮ‪‬ﻨﯽ ژﯾﺎﻧﯽ ﮐﯚﻧﻪ ژﻧﻪﮐﺎﻧﯿﺎن‬ ‫ﺑﺒﻨﻪوه‪.‬‬

‫ﺳﻪﻧﺘﻪری ژﻧﺎن‬

‫ﻟﻪ ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﯽ ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﺎﻧﻪی دهرهﻪق ﺑﻪ ژﻧﺎن ﻟﻪ‬ ‫ﻣﺎ‪‬ﻪوه ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﺪهدرا‪ ،‬ﻧﻪدهﮐﺮا ﻟﻪ ﻣﺎ‪‬ﻪوه ﺑﻤ‪‬ﻨﻨﻪوه‪ .‬ﺋﻪﻣﻪش‬ ‫ﮔﺮﻓﺘ‪‬ﻜﯽ ﺗﺎزه ﻧﯿﯿﻪ‪،‬ﺑﻪ‪‬ﻜﻮ ﭘ‪‬ﺸﺘﺮﯾﺶ ﺋﻪم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺋﺎ‪‬ﯚزﺗﺮ ﺑﻮو‬ ‫ﻟﻪ ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ ﻟﻪﺑﻪرﺋﻪوهی ژﻧﺎن ﻟﻪ ڕووی ﺋﺎﺑﻮورﯾﯿﻪوه ﺑﻪ‬ ‫ﭘﯿﺎوهوه ﺑﻪﺳﺘﺮاﺑﻮوﻧﻪوهو ﮔﻪر ﻣﺎ‪‬ﻪآﻪﯾﺎن ﺟ‪‬ﺒﮫ‪‬ﺸﺘﺎﯾﻪو‬ ‫ﻣﻪﺗﺮﺳﯽ ﺋﻪوهی هﻪﺑﻮو آﻪ ﺑ‪‬ﺸﻮ‪‬ﻦ ﺑﻤﺎﻧﺎﯾﻪوه‪ .‬ﺑﯚﯾﻪ‬ ‫زۆرﯾﺎن ﻧﺎﭼﺎرﺑﻮون ﺗﻪﺣﻪﻣﻮوﻟﯽ ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪﯾﺎن‬ ‫ﺑﻜﺮداﯾﻪ‪ .‬ﻟﻪ ﺳﻮ‪‬ﺪ ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ ١٨٩٠‬ﻟﻪ ﮔﯚﭬﺎری ‪ Idun‬ﺑﺎﺳﯽ‬ ‫ﮔﺮﻧﮕﯽ ﺑﻮوﻧﯽ ﺷﻮ‪‬ﻨ‪‬ﻜﯽ واﯾﻜﺮدووه ﺗﺎ ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪی‬ ‫‪٨٥‬‬

‫ڕووﺑﻪڕووی ﭼﻪوﺳﺎﻧﻪوهی ﻣ‪‬ﺮدهآﺎﻧﯿﺎن دهﺑﻨﻪوه ڕووی‬ ‫ﺗ‪‬ﺒﻜﻪن و ﺋﻪو ﺷﻮ‪‬ﻨﻪ دا‪‬ﺪهﯾﺎن ﺑﺪات‪ .‬ﺗﺎ ﺋﻪﻣ‪‬ۆش ﺑﻮوﻧﯽ‬ ‫ﺷﻮ‪‬ﻨ‪‬ﻜﯽ وا ﭘ‪‬ﺪاوﯾﺴﺘﯿﯿﻪآﯽ ڕۆژهو ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪوهی آﻪ‬ ‫زۆرﺑﻪی ژﻧﺎﻧﯽ و‪‬ﺗﻪ ﺋﻪوروﭘﺎﯾﯿﻪآﺎن و ﺋﻪﻣﻪرﯾﻜﺎ و آﻪﻧﺪا ﻟﻪ‬ ‫ڕووی ﺋﺎﺑﻮورﯾﯿﻪوه ﺋﺎزادن و دهﺗﻮاﻧﻦ ژﯾﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن و‬ ‫ﻣﻨﺪا‪‬ﻪآﺎﻧﯿﺎن ﺑﻪڕ‪‬ﻮه ﺑﺒﻪن‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م ﻟﻪ ڕۆژﮔﺎری ﺋﻪﻣ‪‬ۆﻣﺎﻧﺪا‬ ‫هﻪﻧﺪێ ﭘﯿﺎوان وا ﺑﻪﺋﺎﺳﺎﻧﯽ واز ﻟﻪ ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن ﻧﺎه‪‬ﻨﻦ‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﻜﻮ‬ ‫ﮔﻪر ژﻧﺎن ﻣﺎ‪‬ﻪآﻪش ﺟ‪ ‬ﺑﮫ‪‬ﻦ‪ ،‬ﺋﻪوان هﻪر دواﯾﺎن دهﮐﻪون‬ ‫و ﺋﺎزارﯾﺎن دهدهن و هﻪڕهﺷﻪﯾﺎن ﻟ‪‬ﺪهآﻪن‪ .‬ﺟﺎ ﺋﻪرآﯽ ﺋﻪم‬ ‫ﺳﻪﻧﺘﻪراﻧﻪش ﮔﯚڕاون‪ ،‬ﺗﻪﻧﯿﺎ دا‪‬ﺪهی ژﻧﺎن ﻧﺎدهن‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﻜﻮ‬ ‫ﻟﻪڕووی ﻧﻪﻓﺴﯿﻪوه ﯾﺎرﻣﻪﺗﯿﻪآﯽ زۆری ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪ دهدهن‪،‬‬ ‫ﻟﻪوێ آﻪﺳﺎﻧ‪‬ﻜﯽ وا هﻪن آﻪ ﺷﺎرهزاﯾﯿﻪآﯽ زۆرﯾﺎن هﻪﯾﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﯾﺎرﻣﻪﺗﯿﺪاﻧﯽ دهرووﻧﯽ ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪی آﻪ ﻟ‪‬ﯿﺎن دهرد‪‬ﺖ و‬ ‫ﺋﺎزاردهدر‪‬ﻦ‪ .‬دهزاﻧﻦ هﯚآﺎره ﺷﺎراوهآﺎﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‬ ‫ﭼﯿﯿﻪو ﭼﯚن ﯾﺎرﻣﻪﺗﯿﺎن دهدهن آﻪ ﺑ‪‬ﻨﻪ ﺳﻪرﺧﯚﯾﺎن و‬ ‫هﻪﺳﺖ ﺑﻪ ه‪‬ﺰو ﺗﻮاﻧﺎی ﺧﯚﯾﺎن ﺑﻜﻪن‪ .‬ﺋﻪﻣﻪ ﺟﮕﻪ ﻟﻪوهی‬ ‫ﻟﻪڕووی ﯾﺎﺳﺎﯾﯿﻪوه ﯾﺎرﻣﻪﺗﯿﺎن دهدهن‪ ،‬هﺎوآﺎری و آﺎری‬ ‫هﺎوﺑﻪش ﻟﻪﮔﻪڵ هﻪﻣﻮو ﺋﻪو داﻣﻮدهزﮔﺎﯾﺎﻧﻪدا دهآﻪن آﻪ‬ ‫ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﺎن ﺑﻪ هﻪﻣﻮو ﺋﻪو ﭘﺮۆﺳﺎﻧﻪوه هﻪﯾﻪ و ژﯾﺎﻧﯽ ﺋﻪو‬ ‫ژﻧﻪ دهﺧﺎﺗﻪ ﺑﺎر‪‬ﻜﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﯽ‪ ،‬وهك دادﮔﺎو ﭘﯚﻟﯿﺲ و‬ ‫ﻧﻪﺧﯚﺷﺨﺎﻧﻪو داﻣﻮدهزﮔﺎی ﺧﺎﻧﻮوﺑﻪره‪.‬‬

‫‪٨٦‬‬

‫ﻟﻪ و‪‬ﺗ‪‬ﻜﯽ وهك ﺳﻮ‪‬ﺪدا زﯾﺎﺗﺮ ﻟﻪ ‪ ١٣٠‬ﺳﻪﻧﺘﻪری ژﻧﺎن ﻟﻪ‬ ‫ﺷﻮ‪‬ﻨﻪ ﺟﯿﺎﺟﯿﺎآﺎﻧﺪا هﻪﯾﻪ‪ ،‬هﻪﻣﻮو ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪی ڕووﺑﻪڕووی‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهﺑﻨﻪوه ﻣﺎﻓﯽ ﺋﻪوهﯾﺎن هﻪﯾﻪ ڕووﺑﻜﻪﻧﻪ ﺋﻪو‬ ‫ﺳﻪﻧﺘﻪراﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻪﻧﯿﺎ ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪ ﻧﻪﺑ‪‬ﺖ آﻪ ﮔﺮﻓﺘﯽ ﺧﻮاردﻧﻪوه‬ ‫ﯾﺎن ﻧﻪﺧﯚﺷﯽ ﮔﺮاﻧﯽ ﻧﻪﻓﺴﯿﺎن هﻪﯾﻪ‪ .‬ﻟﻪﺑﻪرﺋﻪوهی ﻟﻪم‬ ‫ﺷﻮ‪‬ﻨﺎﻧﻪدا ﺗﻮاﻧﺎی ﻟﻪو ﺑﺎﺑﻪﺗﻪ ﻧﻪڕهﺧﺴﺎوه آﻪ ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ‬ ‫ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺖ ﺑﺪر‪‬ﻦ‪.‬‬ ‫ڕاﺳﺘﻪ ﺋﻪم ﺳﻪﻧﺘﻪراﻧﻪ ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ ﻟﻪ دهو‪‬ﻪﺗﯽ ﺳﻮ‪‬ﺪی‬ ‫وهردهﮔﺮن‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م زۆرﺑﻪی ﺋﻪواﻧﻪی ﻟﻪوێ آﺎردهآﻪن ﺑﻪ‬ ‫ﺧﯚڕاﯾﯽ آﺎردهآﻪن و ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯿﺎن ﯾﺎرﻣﻪﺗﯿﺪاﻧﯽ ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪﯾﻪ‬ ‫آﻪ ﺋﺎزاردراون‪ .‬ﺗﻪﻧﯿﺎ ﻟﻪ ﺳﻪرهﺗﺎوه هﻪﻧﺪێ آﯚرﺳﺎﺗﯿﺎن ﺑﯚ‬ ‫دهآﺮ‪‬ﺘﻪوه ﺑﯚ ﺋﻪوهی ﺑﺘﻮاﻧﻦ ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ڕاﺳﺖ ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ‬ ‫ژﻧﺎن ﺑﺪهن‪ .‬ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ ﺷﻮ‪‬ﻨﯿﺶ ﭘﺰﯾﺸﻚ وﯾﺎﺳﺎزان و‬ ‫ﻣﻪﺣﺎﻣﯽ و ﭘﺴﭙﯚڕی ﺋﻪو ﺑﻮارهﯾﺎن هﻪﯾﻪ‪ ،‬ﻟﻪم ﺷﻮ‪‬ﻨﺎﻧﻪدا‬ ‫ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ ژﻧﺎن دهدهن ﺑ‪‬ﻨﻪوه ﺳﻪرﺧﯚﯾﺎن و ﺧﯚﯾﺎن ﺑ‪‬ﯾﺎری‬ ‫ﺧﯚﯾﺎن ﺑﺪهن ﺑﻪﺑ‪ ‬هﯿﭻ دهﺳﺘ‪‬ﻮهرداﻧ‪‬ﻜﯽ ﻻﯾﻪﻧﻪآﺎﻧﯽ ﺗﺮ‪،‬‬ ‫ﺑ‪‬ﯾﺎداﻧﯽ ﭼﺎرهﻧﻮوﺳﯽ ﺧﯚ ﺟﯚر‪‬ﻜﻪ ﻟﻪو ﺷ‪‬ﻮازهی آﻪ‬ ‫ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ ژن دهدات ﺑ‪‬وای ﺑﻪ ﺧﯚی هﻪﺑ‪‬ﺖ وﺑﺘﻮاﻧ‪‬‬ ‫ژﯾﺎﻧ‪‬ﻜﯽ ﻧﻮێ دهﺳﺖ ﭘ‪‬ﺒﻜﺎﺗﻪوه‪ .‬ﻟﻪهﻪﻣﺎن آﺎﺗﺪا ﺑﻪ هﯿﭻ‬ ‫ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪك زاﻧﯿﺎری ﻟﻪﺳﻪر ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪ ﻧﺎدرێ ﺑﻪ آﻪﺳﺎﻧ‪‬ﻜﯽ‬ ‫ﺗﺮ‪ .‬ﺋﻪم ژﻧﺎﻧﻪ ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﯿﺎن ﺑﻪ آﻪﺳﺎﻧ‪‬ﻚ دهﺑ‪‬ﺖ ﻟ‪‬ﯿﺎن ﺗ‪‬ﺒﮕﻪن‬ ‫‪٨٧‬‬

‫و هﻪﺳﺖ ﺑﻪ ﺋﺎزارهآﺎﻧﯿﺎن ﺑﻜﻪن وهك دهﺳﺘﻪ ﺧﻮﺷﻚ‬ ‫ﮔﻮ‪‬ﯿﺎن ﺑﯚ ﺑﮕﺮن و ﺑ‪‬واﯾﺎن ﭘ‪‬ﺒﻜﻪن‪ ،‬ﻟﻪڕووی ﻣﻪﻋﻨﻪوﯾﯿﻪوه‬ ‫ﭘﺸﺘﮕﯿﺮﯾﯿﺎن ﺑﻜﻪن‪ ،‬ﭼﻮﻧﻜﻪ ﻟﻪواﻧﻪﯾﻪ ﺋﻪوه ﯾﻪآﻪﻣﯿﻦ ﺟﺎر ﺑ‪‬ﺖ‬ ‫ﺋﻪو ژﻧﻪ ﺑﻪﺑ‪ ‬ﺗﺮس ﺑﺎﺳﯽ ژﯾﺎﻧﯽ ﺧﯚی و ﺋﻪو ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ‬ ‫ﺑﻜﺎت آﻪ ڕووﺑﻪری ﺑﯚﺗﻪوهو ﺧﯚی ﺑﻪ ﺧﻪﺗﺎﺑﺎر ﻧﻪزاﻧ‪،‬‬ ‫ﭼﻮﻧﻜﻪ زۆرﺑﻪی زۆری ژﻧﺎن ﻟﻪم ﭘﺮۆﺳﻪدا ﺧﯚﯾﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻪﺗﺎﺑﺎر دهزاﻧﻦ آﻪ ﻣ‪‬ﺮدهآﺎﻧﯿﺎن ﻟ‪‬ﯿﺎن دهدهن‪ ،‬ﺧﯚﯾﺎن ﺑﻪ‬ ‫هﯚآﺎری ﺋﻪم ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ دهزاﻧﻦ‪ .‬ﺋﻪم ﮔﻔﺘﻮﮔﯚو ﺑﺎﺳﻜﺮدﻧﻪ‬ ‫وادهآﺎت ﺋﻪم هﻪﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﺎهﻜﺮدﻧﻪﯾﺎن ﺗ‪‬ﺪا ﻧﻪﻣ‪‬ﻨ‪ ‬و‬ ‫هﯚآﺎری ﺋﻪم ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ﻟﻪ ﺷﺘﯽ ﺗﺮدا ﺑﺒﯿﻨﻦ‪ .‬ﻟﻪهﻪﻣﺎن‬ ‫آﺎﺗﻪوه ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ آﺎری ﭘﺮاآﺘﯿﻜﯽ ﯾﺎرﻣﻪﺗﯿﺎن دهدهن‪ ،‬وهك‬ ‫ﺷﺎردﻧﻪوهﯾﺎن ﯾﺎن ﭘﺎﺷﺎن ڕ‪‬ﮕﻪو ﺷﻮ‪‬ﻨﯽ ژﯾﺎﻧﯿﺎن ﺑﯚ‬ ‫ﺑﺪۆزﻧﻪوه‪ .‬ﺋﻪم ﺳﻪﻧﺘﻪراﻧﻪ ﺷﻮ‪‬ﻨﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﺧﯚﯾﺎﻧﯿﺎن هﻪﯾﻪ‬ ‫و ﻟﻪهﻪﻣﺎن آﺎﺗﺪا ﺧﺎﻧﻮوی ﺗﺮﯾﺎن هﻪﯾﻪ ﺗﺎ ژﻧﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﺋﺎراﻣﯽ و ﺑ‪ ‬ﺗﺮﺳﯽ ﭘﯿﺎوهآﺎن ﺗ‪‬ﺪا ﺑﮋﯾﻦ‪ .‬ﺋﻪﻣﻪ ﺟﮕﻪ ﻟﻪوهی‬ ‫ﺗﻪﻟﻪﻓﯚﻧﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﺧﯚﯾﺎﻧﯿﺎن هﻪﯾﻪ ﺗﺎ ﺋﻪو ژﻧﺎﻧﻪی ﻟﻪﻣﺎ‪‬ﻪوهن‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻦ ﻗﺴﻪﯾﺎن ﻟﻪﮔﻪ‪‬ﺪا ﺑﻜﻪن و ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ و ﭘﺸﺘﮕﯿﺮﯾﯿﺎن‬ ‫ﺑﻜﻪن ‪.‬‬

‫ﯾﺎرﻣﻪﺗﯿﺪاﻧﯽ ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪی ﻟﻪ ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎن دهدهن‬

‫ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪوه ﻟﻪو هﯚﯾﺎﻧﻪی آﻪوا ﻟﻪ ﭘﯿﺎو دهآﺎت ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‬ ‫ﺑﻪآﺎرﺑﮫ‪‬ﻨ‪ ‬ﮔﻪﻟ‪ ‬ﮔﺮﻧﮕﻪ ﺑﯚ ﻟﻪﻧﺎوﺑﺮدﻧﯽ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‪ ،‬دﯾﺎره‬ ‫‪٨٨‬‬

‫ﺑﻪ زاﻧﯿﻨﯽ ﺋﻪو هﯚﯾﺎﻧﻪ آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ و ﻻﯾﻪﻧﻪ ﻟ‪‬ﭙﺮﺳﺮاوهآﺎن‬ ‫دهﺗﻮاﻧﻦ ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪ ﺑﺪهن ﺑﻪ ﺟﯚر‪‬ﻜﯽ وا ﺟﺎر‪‬ﻜﯽ‬ ‫ﺗﺮ ﭘﻪﻧﺎ ﻧﻪﺑﻪﻧﻪ ﺳﻪر ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋی ﻟﻪ ژﯾﺎﻧﯽ داهﺎﺗﻮوﯾﺎﻧﺪا‪.‬‬ ‫هﻪر ﺑﯚﯾﻪ ﻟﻪزۆرﺑﻪی و‪‬ﺗﺎﻧﯽ ﺋﻪوروﭘﺎدا ﺑﻨﻜﻪو ﺳﻪﻧﺘﻪر‬ ‫آﺮاوﻧﻪﺗﻪوه ﺑﯚ آﺎرآﺮدن ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪم ﭘﯿﺎواﻧﻪ‪ .‬ﻟ‪‬ﺮهدا ﮔﺮﻧﮕﻪ‬ ‫ﭘﯿﺎوان ﺧﯚﯾﺎن ﺋﺎﻣﺎدهﯾﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﻧﯿﺸﺎن ﺑﺪهن ﮐﻪ ﻟﻪم ﺟﯚره‬ ‫ﺳﻪﻧﺘﻪراﻧﻪدا ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ ﺑﺪر‪‬ﻦ‪ .‬ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﺋﻪو ﯾﺎﺳﺎﯾﺎﻧﻪی ﻟﻪو‬ ‫و‪‬ﺗﺎﻧﻪدا هﻪن ﭘﯿﺎوان ﭘﺎش ﭘﺮۆﺳﻪی دادﮔﺎﯾﮑﺮدن ﺳﺰا‬ ‫دهدر‪‬ﻦ‪ ،‬هﻪﻧﺪ‪‬ﮑﯿﺎن ﻟﻪو ﻣﺎوهﯾﻪی ﻟﻪ زﯾﻨﺪاﻧﺪا دهﻣ‪‬ﻨﻨﻪوه‬ ‫ﺑﻪﺷﺪاری ﺋﻪو ﺟﯚره ﭘﺮۆژاﻧﻪ دهﮐﻪن و ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ دهدر‪‬ﻦ ﺗﺎ‬ ‫ﭘﺎش ﺑﻪﺳﻪرﺑﺮدﻧﯽ ﺣﻮﮐﻤﻪﮐﻪﯾﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻦ ژﯾﺎﻧﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﯽ‬ ‫ﺑﻪﺳﻪرﺑﺒﻪن‪ .‬ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ‪١٩٨٠‬هوه ﻟﻪ زۆرﺑﻪی و‪‬ﺗﺎﻧﺪا ﭘﺮۆژهی‬ ‫ﺟﯿﺎ ﺟﯿﺎ هﻪﯾﻪ ﺑﯚ ﻟ‪‬ﻜﯚ‪‬ﯿﻨﻪوه ﻟﻪﻣﻪر هﻪ‪‬ﺴﻮآﻪوت و ﺷ‪‬ﻮهی‬ ‫ﺑﯿﺮآﺮﻧﻪوهی ﭘﯿﺎوان ﺳﻪﺑﺎرهت ﺑﻪ ﺗﻮﻧﺪو ﺗﯿﮋی ‪ ،‬ﺑﯚ ﺋﻪوهی‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺮێ ﺷ‪‬ﻮهی آﺎرآﺮدﻧﯽ آﺎرﯾﮕﻪر ﺑﺪۆزر‪‬ﺘﻪوه ﺑﯚ‬ ‫ڕاﺳﺘﻜﺮدﻧﻪوهی ڕهﻓﺘﺎر و ﺷ‪‬ﻮهی ﺑﯿﺮﮐﺮدﻧﻪوهﯾﺎن‪ ،‬ﻟﻪهﻪﻣﺎن‬ ‫آﺎﺗﺪا آﻪ‪‬ﻚ ﻟﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪ وهردهﮔﯿﺮێ آﻪ ﺧﯚﯾﺎن ﺑﻪ ﺑﺎری‬ ‫وادا ﺗ‪‬ﭙﻪڕﯾﻮون و وازﯾﺎن ﻟﻪ ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ زهﺑﺮو زهﻧﮓ‬ ‫ه‪‬ﻨﺎوه‪ .‬ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪی ﺗﺎﺳﻪر ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪو ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﻪ دهﺑﻦ‬ ‫زۆرﺑﻪﯾﺎن ﻟﻪ ژﯾﺎﻧﯽ داهﺎﺗﻮوﯾﺎﻧﺪا آﻪﻣﺘﺮ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‬ ‫ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﻦ‪ .‬ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪﺷﯽ آﻪ ﺧﻮاردﻧﻪوهو ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ‬ ‫ﻣﺎده ﺑ‪‬ﮫﯚﺷﻜﻪرهوهآﺎن‪ ،‬هﯚﯾﻪآﻪ ﺑﯚ ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ‬ ‫‪٨٩‬‬

‫زهﺑﺮوزهﻧﮓ ﺋﻪوا دهﺑ‪ ‬ﺋﻪو ﺧﻮوهﯾﺎن ﭘ‪ ‬ﺗﻪرك ﺑﮑﺮێ و‬ ‫ﭘﺎﺷﺎن ﻟﻪو ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﻪدا ﺑﻪﺷﺪاری ﺑﻜﻪن‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﺋﻪﻣﻪرﯾﻜﺎ ﭘﺮۆﮔﺮاﻣ‪‬ﻜﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪت ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﻦ‪ ،‬ﺋﻪزﻣﻮوﻧﯽ‬ ‫ﺋﻪم ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﻪ ﻟﻪ زۆرﺑﻪی و‪‬ﺗﺎﻧﯽ ﺋﻪوروﭘﺎدا‬ ‫ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﺮێ‪ .‬ﺋﻪم ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﻪ آﺎر ﻟﻪﺳﻪر ﭼﯚﻧﯿﻪﺗﯽ‬ ‫ﺗﻪآﻨﯿﻜﯽ ﺧﯚآﯚﻧﺘﺮۆﻟﻜﺮدن دهآﺎت‪ ،‬آﻪﺳﻪآﺎن ڕادهه‪‬ﻨﺮ‪‬ﻦ‬ ‫ﻟﻪﺳﻪر ده ﺷ‪‬ﻮهی ﺧﯚآﯚﻧﺘﺮۆ‪‬ﻜﺮدن‪ .‬هﻪروا ﭘﺮۆﮔﺮاﻣ‪‬ﻜﯽ ﺗﺮ‬ ‫هﻪﯾﻪ‪ ،‬ﺑﯚ ﻣﺎوهی دواﻧﺰه هﻪﻓﺘﻪ ﺑﻪردهواﻣﻪ و آﺑﻪﺷ‪‬ﻮهی‬ ‫ﮔﺮووپ آﺎرﯾﺎن ﻟﻪﮔﻪڵ دهآﺮێ‪ ،‬ﻟﻪڕووی ﻧﻪﻓﺴﯽ و‬ ‫ﺗﻪرهﭘ‪‬ﻔﺘﻪوه آﺎرﯾﺎن ﻟﻪﮔﻪڵ دهآﺮێ‪ ،‬ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﻪ ﭘﺮﺳﯿﺎرێ‬ ‫هﻪرﯾﻪآﻪ ﺑﺎﺳﯽ‬ ‫ڕووﺑﻪڕووی هﻪﻣﻮوﯾﺎن دهﮐﺮ‪‬ﺘﻪوه‪،‬‬ ‫ﺗﺎﻗﯿﻜﺮدﻧﻪوهی ﺧﯚی دهآﺎت ‪ ،‬ﯾﺎن ﺑﺎس ﻟﻪوه دهﮐﺎت ﭼﯽ‬ ‫وای ﻟ‪‬ﻜﺮدووه ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺑﻪآﺎرﺑﮫ‪‬ﻨ‪ .‬ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﯽ ﺋﻪم‬ ‫ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﻪ ﭼﻪﻧﺪ ﺧﺎ‪‬ﻜﻪ‪:‬‬ ‫* ﺑﻪرﭘﺮﺳﯿﺎری ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﻟﻪ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﻪوه ﺑﮕﻮ‪‬ﺰر‪‬ﺘﻪوه ﺑﯚ‬ ‫آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎو ﺋﻪو آﻪﺳﻪی آﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨ‪.‬‬ ‫* آﻪﻣﻜﺮدﻧﻪوهی ژﻣﺎرهی ﺋﻪو ﺷﻜﺎﺗﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﻻی ﭘﯚﻟﯿﺲ ون‬ ‫دهﺑﻦ ﭘ‪‬ﺶ ﺋﻪوهی ﺑﮕﻪﻧﻪ دادﮔﺎ‪ ،‬ﺧﻮ‪‬ﻨﺪﻧﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﺑﯚ ﭘﯚﻟﯿﺲ‬ ‫و ﻻﯾﻪﻧﻪ ﻟ‪‬ﭙﺮﺳﺮاوهآﺎن آﺮاﯾﻪوه ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪك آﺎرﺑﻜﻪن‬

‫‪٩٠‬‬

‫آﻪ ﺋﻪو ﻟ‪‬ﭙﺮﺳﯿﻨﻪواﻧﻪی ﭘﯚﻟﯿﺲ ﺑﻨﻮوﺳﺮ‪‬ﺘﻪوه و ﺑﻨ‪‬ﺮدر‪‬ﺖ‬ ‫ﺑﯚ دادﮔﺎ ﯾﺎن ﻻﯾﻪﻧﻪ ﯾﺎﺳﺎﯾﯿﻪ ﻟ‪‬ﭙﺮﺳﺮاوهآﺎن‪.‬‬ ‫* ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪی آﻪ وازﯾﺎن ﻟﻪ ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ زهﺑﺮوزهﻧﮓ‬ ‫ﻧﻪدهه‪‬ﻨﺎ ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪآﯽ ﺗﻮﻧﺪﺗﺮ ﺳﺰاﺑﺪر‪‬ﻦ‪.‬‬ ‫* ﯾﺎرﻣﻪﺗﯿﺪان و ﭘﺸﺘﮕﯿﺮﯾﻜﺮدﻧﯽ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯿﯿﻪآﺎن ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪك‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻦ ﻣﻪﺳﻪﻟﻪآﻪی ﺧﯚﯾﺎن ﺑﮕﻪﯾﻪﻧﻪ ﺳﯿﺴﺘﻪﻣﯽ ﯾﺎﺳﺎﯾﯽ‪.‬‬ ‫* ﺳﯿﺴﺘﻪﻣﯽ ﯾﺎﺳﺎﯾﯽ آﺎرآﺮدن ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪدا‬ ‫ﺋﻪآﺘﯿﭭﺘﺮ ﺑﻜﺮێ‪.‬‬ ‫* ﺳﯿﺎﺳﻪﺗ‪‬ﻜﯽ ﺳﯚﺳﯿﺎﻟﯽ و ﭘﺮاآﺘﯿﻜﯽ دروﺳﺘﺒﻜﺮێ‬ ‫ﺑﻪﺷ‪‬ﻮهﯾﻪك ڕهﻓﺘﺎری ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﺋﺎﻣ‪‬ﺰ ﻟﻪ ﻻﯾﻪن ﺗﺎآﻪ آﻪس و‬ ‫آﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎ آﻪﻣﺒﻜﺮ‪‬ﺘﻪوه‪.‬‬ ‫ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی دهرهﻪق ﺑﻪژن‬ ‫ﯾﻪآ‪‬ﻚ ﻟﻪو هﻪﻧﮕﺎواﻧﻪی‬ ‫آﻪﻣﺪهآﺎﺗﻪوه ﺋﻪوهﯾﻪ ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪی زهﺑﺮوزهﻧﮓ‬ ‫ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﻦ‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﺎڵ دوورﺧﺮ‪‬ﻨﻪوهو ﯾﺎن ﺧ‪‬ﺮا آﻠﯿﻠﯽ‬ ‫ﻣﺎ‪‬ﯿﺎن ﻟ‪‬ﻮهرﮔﯿﺮ‪‬ﺖ و ﺑﯚ ﺋﻪو ﺷﻮ‪‬ﻨﻪﯾﺎن ﺑﺒﻪی آﻪ آﺎر‬ ‫ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪو ﺟﯚره ﭘﯿﺎواﻧﻪ دهآﻪن‪ .‬ﻟﻪهﻪﻣﺎن آﺎﺗﺪا دهﺑ‪‬ﺖ‬ ‫ﭘﯚﻟﯿﺲ ڕاﭘﯚرﺗﯽ ﺧﯚی ﺑﻨﻮوﺳ‪. ‬‬

‫‪٩١‬‬

‫ﻟﻪ آﻪﻧﻪدا هﻪﻣﺎن ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﯽ ﺋﻪﻣﺮﯾﻜﺎﯾﯽ ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﻦ ﻟﻪﮔﻪڵ‬ ‫هﻪﻧﺪێ ﮔﯚڕاﻧﻜﺎرﯾﯿﺪا‪ ،‬ﺋﻪم ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﻪ ﺑﻪ ڕهوﺗﯽ ﻧﻮێ‬ ‫ﻧﺎودهﺑﺮێ‪ .‬ﺟﯿﺎوازی ﺋﻪم ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﻪ ﺋﻪوهﯾﻪ زﯾﺎﺗﺮ ﮔﺮﻧﮕﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺎراﺳﺘﻦ و ﭘ‪‬ﺪاوﯾﺴﺘﯿﻪآﺎﻧﯽ ژﻧﺎن دهدهن ﻧﻪك ﭘﯿﺎوان‪ ،‬ﺋﻪو‬ ‫ﭘﯿﺎواﻧﻪ دهﺑ‪ ‬ﺧﯚﯾﺎن ﺑﯿﺎﻧﻪوێ ﺑﻪﺷﺪاری ﺋﻪم ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﻪ ﺑﻜﻪن‬ ‫و دان ﺑﻪوهدا ﺑﻨ‪‬ﻦ آﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﺎن ﺑﻪآﺎره‪‬ﻨﺎوه‪ ،‬ﺋﻪوﺟﺎ‬ ‫ڕ‪‬ﮕﻪﯾﺎن دهدرێ ﺑﻪﺷﺪاری ﺑﻜﻪن‪ .‬ﺑﻪرﻧﺎﻣﻪی ﺋﻪم ﭘﺮۆﮔﺮاﻣﻪ‬ ‫ﺑﯿﺴﺖ ﯾﻪآﺘﺮﺑﯿﻨﯿﻨﯽ هﻪﻓﺘﺎﻧﻪﯾﻪ‪ ،‬ﻟﻪم ﯾﻪآﺘﺮﺑﯿﻨﺎﻧﻪدا ﻟﻪو‬ ‫ﺷ‪‬ﻮازاﻧﻪ دهآﯚ‪‬ﻨﻪوه آﻪ وای ﻟﻪ ﭘﯿﺎوان ﮐﺮدووه ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی‬ ‫وهک ﮐﻪرهﺳﺘﻪﯾﻪﮐﯽ آﯚﻧﺘﺮۆﻟﯽ ژﻧﺎن ﺑﻪﮐﺎردهه‪‬ﻨﻦ‪ ،‬ﺋﻪو‬ ‫ﺗﻪآﻨﯿﻜﺎﻧﻪی آﻪ ﺑﻪآﺎردهه‪‬ﻨﺮێ‪ .‬ﻟﻪﺳﻪرهﺗﺎوه ﻟﻪڕووی‬ ‫ﺗﯿﯚرﯾﯿﻪوه ﻟﻪو ﻻﯾﺎﻧﺎﻧﻪ دهآﯚ‪‬ﻨﻪوهو ﺷﯽ دهﮐﺮ‪‬ﻨﻪوه‪ ،‬ﭘﺎﺷﺎن‬ ‫ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﯾﺎن ﻟﻪﺳﻪردهآﺮێ‪ .‬ﭘﯿﺎوان ﻣﺎﻓﯽ ﺋﻪوهﯾﺎن هﻪﯾﻪ‬ ‫ﺑﻪﺷﺪاری ﻟﻪو ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﯾﺎﻧﻪ ﺑﻜﻪن‪ .‬ﺑﺎس ﻟﻪ ﺋﻪزﻣﻮون و‬ ‫آﺮدهوهی هﻪرﯾﻪآﻪﯾﺎن ﺑﻜﺮێ‪ .‬ﭘﯿﺎوان ﮔﻪﻟ‪ ‬زاﻧﯿﺎرﯾﺎن‬ ‫دهدر‪‬ﺘ‪ ‬ﺑﻪ ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﯽ ﮔﯚڕﯾﻨﯽ ﺷ‪‬ﻮهی ﺑﯿﺮآﺮدﻧﻪوه و‬ ‫ڕهﻓﺘﺎرو هﻪ‪‬ﺴﻮآﻪوﺗﯿﺎن‪ .‬ﺋﻪو ﭘﯿﺎواﻧﻪﺷﯽ آﻪ دهﯾﺎﻧﻪوی‬ ‫ﺑﻪردهوام ﻟﻪﮔﻪڵ ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎﻧﺪا ﺑﮋﯾﻦ ﺋﻪوا ﻣﺎوه ﻣﺎوه دهﯾﺎن‬ ‫ﺑﯿﻨﻦ و ﺳﻪﺑﺎرهت ﺑﻪ ڕهﻓﺘﺎﯾﺎن ﻟﻪﮔﻪڵ ژﻧﻪآﺎﻧﯿﺎﻧﺪا ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﯾﺎن‬ ‫ﻟﻪﮔﻪڵ دهﮐﺮ‪‬ﺖ‪.‬‬ ‫ﻟ‪‬ﺮهدا ﭘﺮﺳﯿﺎرێ ڕووﺑﻪڕووی هﻪﻣﻮوﻣﺎن دهﺑ‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﺋﺎﺧﯚ ﻟﻪ‬ ‫ﮐﯚﻣﻪﻟﮕﺎی ﮐﻮردﺳﺘﺎﻧﺪا دهﺑ‪‬ﺖ ﻟﻪ ﮐﻮ‪‬ﻮه دهﺳﺖ ﭘ‪‬ﺒﮑﻪﯾﻦ؟‬ ‫‪٩٢‬‬

‫ﺋﺎﺧﯚ دهرﮐﺮدﻧﯽ ﯾﺎﺳﺎ‪ ،‬ﺳﻨﻮور‪‬ﮏ ﺑﯚ ﺋﻪو زهﺑﺮوزهﻧﮕﻪ‬ ‫دادهﻧ‪‬؟ ڕۆ‪‬ﯽ ڕ‪‬ﮑﺨﺮاوه دﯾﻤﻮﮐﺮاﺗﯽ و ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯿﯿﻪﮐﺎن‬ ‫ﭼﯿﯿﻪ؟ ﺋﺎﺧﯚ هﻪﻣﻮو ﺑﻪﺷﻪﮐﺎﻧﯽ ﻣﯿﺪﯾﺎ دهﺗﻮاﻧﻦ ڕۆ‪‬ﯽ ﺧﯚﯾﺎن‬ ‫ﺑﺒﯿﻨﻦ؟ ﯾﺎن ﺋﻪو ﺳﯿﺴﺘﻪﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﯿﯿﻪی ﮐﻪﻟﻪ ﮐﻮردﺳﺘﺎﻧﺪا‬ ‫دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺑﻪ دهﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺑ‪‬وای ﺑﻪ ﯾﻪﮐﺴﺎﻧﯽ ﻧ‪‬ﻮان ﺋﻪو دوو‬ ‫ڕهﮔﻪزه هﻪﯾﻪ ﺗﺎ ﮐﺎر ﺑﯚ ﺑﻨﺒ‪‬ﮐﺮدﻧﯽ ﺋﻪو ﭼﻪﻣﮑﺎﻧﻪ ﺑﮑﺎت ﮐﻪ‬ ‫ﺟﻪﺧﺖ ﻟﻪﺳﻪر ﺋﻪو ﻧﺎﯾﻪﮐﺴﺎﻧﯿﻪ دهﮐﻪن و ﯾﻪﮐ‪‬ﮏ ﻟﻪو‬ ‫ﻻﯾﻪﻧﺎﻧﻪش ﺋﻪو زهﺑﺮوزهﻧﮕﻪﯾﻪ ﮐﻪ دهرهﻪق ﺑﻪ ژن ﻟﻪ‬ ‫ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎدا ﭘﻪﯾ‪‬هو دهﮐﺮێ؟‬

‫‪٩٣‬‬

‫ﺳﻪرﭼﺎوهﮐﺎن‬ Mäns våld mot kvinnor.

Mona Eliasson Slå tillbaka Peter Östergren Byt tystnaden Agneta Lundström, Gunilla Nordenfors Kvinnohistoria om kvinnors villkor från antiken till våra dagar.

Kvinnor och våld Eva Österberg & Marie Lindsledl- Grongerg Våld mot kvinnor – män i kris Carin Holmberg & Christena Bonder Det tid lösa våldet Britt Persson Mäm, kvinnor och Våld Per Elis Eliasson Barn som ser pappa slå.

٩٤

.١ .٢ .٣ .٤ .٥ .٦ .٧ .٨ .٩