Kasgroentenseizoen van start: Kan de keten de stijgende kosten dragen?

Wie draait er voor de stijgende kosten op? Die vraag hangt boven de kasgroentenmarkt. Aan het begin van een nieuw seizoen heeft niemand nog echt antwoord op die vraag, al lijken de kosten voorlopig vooral op het bordje van de telers te belanden. Wat zeker is, is dat die situatie niet heel lang houdbaar is. Kan de sector een vuist maken? Een verhaal zonder antwoorden.

Het kasgroentenseizoen werd eind januari met de eerste komkommers afgetrapt. Andere telers volgden met aubergines, courgettes, paprika’s en tomaten. Wie niet beter weet, zou zeggen dat er niets aan de hand is. Achter de berichten met kakelverse, gezonde producten gaat, dit jaar meer dan ooit, echter het verhaal schuil van een sector die zich ernstig zorgen maakt. De noodkreet dat voor vier op de tien Nederlandse telers acute liquiditeitsproblemen dreigen, vond eind maart eindelijk echt gehoor. In België een vergelijkbaar verhaal en ook telers in veel andere landen voelen de gevolgen.

Dat de sector in crisis is, is eigenlijk al zo sinds afgelopen najaar. Zodra de energieprijzen op begonnen te lopen, kwamen de eerste telers in de problemen. Teelten werden eerder gestopt en kassen bleven (langer) leeg. Soms besloten telers zelfs al er helemaal de brui aan te geven of gingen kassen over op (sierteelt)collega’s. Deze winter lagen de volumes uit de belichte tomatenteelt ongeveer de helft lager. Was het niet vanwege leeg liggende kassen, dan wel vanwege zuiniger stoken en belichten. Ook in komkommer, inmiddels ook steeds meer een jaarrond teelt, liepen de producties gevoelig terug.

TE DUUR

De weerslag hiervan is medio april nog merkbaar in de markt. Nog altijd worstelen veel telers met een noodgedwongen andere manier van telen, die zijn weerslag heeft op de producties. Die zijn lager dan zij gewend zijn. Wat je er niet in stopt, krijg je er ook niet zomaar uit. Het nieuwe kasgroentenseizoen is trager van start gegaan. De prijzen liggen hoger. Begin april gingen de tomaten nog altijd voor ongeëvenaarde kiloprijzen weg. Prijzen die ver boven de gemiddelden van de afgelopen jaren liggen, met als kanttekening daarbij direct ook dat de kosten veel hoger liggen. In maart werd er voor Nederlandse tomaten twee keer zoveel betaald als een jaar eerder. Het laat zien hoe bijzonder de marktsituatie momenteel is.

Telers die er bij de start van het seizoen vroeg bij zijn, kunnen dikwijls rekenen op mooie prijzen als het aanbod nog beperkt is. Kasgeteeld product is dan gewild. Ook in exportlanden, waar vroeg in het seizoen nog geen of slechts beperkt eigen product beschikbaar is, terwijl met veel zorg en kunde hier in verwarmde en belichte kassen productie al wel mogelijk is. De nodige telers die dit jaar noodgedwongen later op de markt kwamen, misten nu dit voordeeltje. Hetzelfde geldt voor handelaren. Voor hen betekenen de lagere volumes bij de start van het seizoen dat exporteren lastiger is. Met name de daghandel heeft hier last van, zo valt te horen op de internationale tuinbouwbeurs Fruit Logistica. Daar waar er minder product is, kan er ook minder weg op transport naar het buitenland. Nog los van of het bij ook flink gestegen transportkosten nog wel recht te rekenen is.

De tomaten kleurden soms later dit jaar vanwege een zuinigere teelt

In de weken voor Pasen liepen de prijzen van onder meer komkommers, aubergines en trostomaten flink op. Dat terwijl de prijzen, zeker van trostomaat, al hoog lagen. In de daghandel is men er niet echt blij mee. Hoge prijzen zijn goed, maar de prijsniveaus waarop de tomaten tot aan Pasen werden verhandeld, maken daghandel erg moeilijk, zo klonk het in de markt. Het maakt dat handelaren graag zouden zien dat de prijzen een stukje zakken. Trostomaten van rond de 2,50 euro, dat is ‘voor het goede te duur’. Ook komkommer- en aubergineprijzen van boven de euro in de week voor Pasen zijn uitzonderlijk. De grote vraag in de markt is wat er na Pasen staat te gebeuren. Op moment van schrijven is de verwachting dat op dat moment, vanwege het uitstellen van teelten en het telen in aangepaste teeltschema’s, er plotseling veel product tegelijk op de markt komt. Op dat moment is er, kostencrisis of niet, sprake van de wet van vraag en aanbod. De vrees is dat de prijs dan weleens flink in kan storten, terwijl juist nu goede prijzen zo welkom zijn om de enorm gestegen kosten (enigszins) te dekken.

VOOR WELKE PRIJS LEVER JE?

Die kosten zijn, ook nu de afzetcontracten voor dit seizoen gesloten zijn, nog altijd onderwerp van gesprek. Is het niet meer voor dit seizoen, dan wel voor komende winter. Aan de koperskant van de keten wil men van telers en telersverenigingen graag weten: voor welke prijs lever je? Aan de kant van telers- en telersverenigingen is vervolgens de vraag: zet je voor een heel

Soms wisselden telers van teelt. Onder meer de overstap van tomaat naar aardbei, of komkommer, is gemaakt.

seizoen de kosten vast? Of bouw je flexibiliteit in om, als de kosten gedurende het seizoen nog verder stijgen (of dalen, al lijkt dat momenteel onwaarschijnlijk), daarvan ook iets in de prijs terug te zien?

In dat laatste geval wordt nadrukkelijk ook naar de grote supermarktketens gekeken. Kunnen en willen deze grote afnemers van kasgroenten meer betalen voor een goed, duurzaam product uit Nederlandse of Belgische kas? Begrip voor de situatie van de telers is er. Besef over de noodzaak tot verhoging van de prijzen lijkt er ook te zijn, zoals steeds meer mensen inmiddels tot dat besef zijn gekomen. Dat neemt alleen niet weg dat bij het verhogen van de prijzen alsnog naar elke cent wordt gekeken. Als blijkt dat de prijs niet met 15 eurocent maar met 10 eurocent omhoog moet om de kosten te dekken, zoals onlangs als voorbeeld genoemd werd in een item met een supermarktdirecteur op nationale tv, dan gaat daar de voorkeur naar uit. Telers en telersverenigingen hekelen ondertussen dat de supermarkten ‘geen positie innemen.’

Diezelfde telersverenigingen bepalen momenteel hun eigen positie en die van hun telers. De rekenmachines komen op tafel en per product, per soort tomaat, wordt uitgerekend wat een bij gasprijs x of y het product op moet leveren. Voor sommige telers, met vastliggende gascontracten, betekent dat nog rekenen met een gasprijs van rond de 18 eurocent. Zij voelen de gestegen gaskosten (nog) niet. Telers die geen gunstige gasposities hebben, uit hun contract zijn gelopen, tegen daggasprijzen moeten stoken of geen warmtekrachtkoppelingsinstallatie hebben, maar alleen een ketel, kijken tegen heel andere energiekosten aan. In de aanloop naar Pasen hing de gasprijs om en nabij de 1 euro per megawattuur. Met geen enkele rekenmachine is bij die gasprijs in de huidige markt een teelt op de lange termijn recht te rekenen, zeker geen belichte winterteelt. De komende maanden moeten hierover wel besluiten worden genomen.

ZEKERHEID OVER KOSTEN

Het is met name de onzekerheid over de gasprijs die een rendabele teelt in Noordwest-Europese kassen op losse schroeven zet. Energiekosten maakten ruim een kwart van alle kosten uit van Nederlandse glastelers in 2021. De afgelopen maanden fluctueerden de energieprijzen, zelfs al voor het uitbreken van de oorlog in Oekraïne, dusdanig, dat er geen peil op te trekken is. Het roept de vraag op of het vastzetten van de gasprijs uitkomst biedt. In Frankrijk is het vastzetten van de gasprijs op 70 eurocent genoemd. Daarmee zou een teler weten met welke kosten hij of zij moet rekenen. De Europese Commissie heeft lidstaten, vanwege de ‘ongekende situatie’, veel meer ruimte gegeven om staatssteun te geven. Daarmee krijgen landen de gelegenheid om bijvoorbeeld gasintensieve sectoren zoals de glastuinbouw te compenseren. Of de lidstaten afzonderlijk daar gebruik van maken en in hoeverre ze dat doen, dat moet nog duidelijk worden. Van het Nederlandse kabinet worden eind april maatregelen verwacht. Ook in België is het nog wachten op uitgewerkte plannen. Nederland heeft niet de gewoonte snel voor staatssteun te kiezen, zo worden de verwachtingen al getemperd nog voordat de maatregelen er zijn. Met het vastzetten van de gasprijs ingrijpen op de energiemarkt wordt niet direct verwacht.

De vraag is ook of dat in het grotere plaatje uiteindelijk de oplossing is. Het heeft er alle schijn van dat er in de toekomst gerekend moet gaan worden met hogere kosten en op termijn ook met de kosten die komen kijken bij een teelt zonder gas. Over dat laatste wordt al langer nagedacht. De sector is ook druk bezig te verduurzamen, zo benadrukt men continu. De nodige stappen zijn al gezet. Nederlandse telers staken bijvoorbeeld zelf hun nek uit voor aardwarmte en beheren eigen installaties. Het Nieuwe Telen, een manier van telen waarbij ingezet wordt op hoge producties met een lager energieverbruik, is in het afgelopen decennium ingeburgerd geraakt. Bij het verduurzamen komen echter wel (investerings)kosten kijken.

Paprika’s klaar om naar de klant te gaan

Verduurzaming is niet gratis. Op de korte termijn is het belangrijk dat telers rendabel hun werk kunnen blijven doen en voor ons, voor iedereen groenten en fruit, maar ook bloemen en planten kunnen telen. Dan maar even geen sierteelt, zoals in Den Haag meermaals werd geopperd, leidde tot grote gefronste wenkbrauwen en verbolgenheid. Door de overheid beschikbaar gestelde overbruggingskredieten kunnen telers helpen deze moeilijke tijden door te komen. Telers, soms van generatie op generatie, werden geen teler om naar een lege kas te kijken of naar een draaiende warmtekrachtkoppeling om elektriciteit mee op te wekken om terug te leveren op het net. Voor sommige telers een fijne bron van inkomsten nu de gasprijzen ook de elektriciteitsprijzen omhoog hebben gestuwd, maar net als hun collega’s zonder dat voordeeltje telen zij uiteindelijk het liefst groenten, fruit, bloemen en planten.

KOSTEN DOORBEREKENEN

Om dat te kunnen blijven doen, is het nodig dat zij de gestegen kosten (deels) door kunnen berekenen, en niet alleen voor gas. Doorberekenen van kosten is, op alle niveaus in de keten, onderwerp van gesprek. Al maanden. Eenvoudig is het niet. Enerzijds omdat de keten, ondanks alle consolidatieslagen, nog altijd flink versnipperd is. Dat helpt bij het voor elkaar boksen van betere prijzen voor kasproducten niet. Als één blok een vuist maken, is moeilijk. Niet voor niets zijn telersverenigingen drukdoende zich te versterken door fusies aan te gaan en/of te groeien in areaal door extra telers te binden. Wie groot is, staat sterker, zal de gedachte zijn. Anderzijds lijkt iedereen zich ook te realiseren dat de héél snel, héél explosief gestegen kosten dusdanig hoog zijn, dat uiteindelijk de consument die kosten ook niet kan dragen. Het is namelijk crisis voor iedereen. Ook thuis staat de verwarming een graadje lager en moet er in steeds meer huishoudens op de kleintjes worden gelet. Een komkommer van twee euro per stuk om de kosten te dekken, dat zou te gortig zijn. En ook niet goed voor ‘onze’ marktpositie ten opzichte van internationale concurrenten, waar de teelt minder gasintensief is, de arbeidskosten lager liggen en de kwaliteit van tomaten of paprika’s steeds beter. Nederland zou zichzelf uit de markt kunnen prijzen, lokaal product zou ingeruild kunnen worden voor (goedkopere) import. De afgelopen winter gebeurde dat al, noodgedwongen vanwege een veel lager aanbod uit de kassen hier. Zelf zuidelijker gaan telen zou een oplossing kunnen zijn, om, zoals de supermarkt graag ziet, jaarrond van één leverancier product te ontvangen.

Zelfs áls de prijs van een komkommer niet twee euro wordt, betalen ‘we’ vroeg of laat de prijs voor de huidige crisis waarschijnlijk alsnog. Is het niet omdat de komkommer of tomaat (veel) duurder wordt, dan wel omdat de belastingen omhooggaan om de extra overheidssteun financieel mogelijk te maken. Ook in coronatijd werd gretig gecompenseerd. Dat ‘alles’ duurder wordt, lijkt onvermijdelijk. De inflatie stijgt. Hoeveel duurder het wordt, dat is hoogst onzeker. De sector is dringend gebaat bij duidelijkheid en toekomstperspectief. Bij de huidige onzekerheid in de markt, ontbreekt voor velen dat perspectief. Soms zelfs al voor komend winterseizoen. Daarop ligt de komende tijd bij teler en handel de focus, net als op het opnieuw, na corona, bijzondere kasgroenteseizoen tot een goed einde te brengen. (TT)

Ook de sierteelt voelt de gevolgen