کۆمه‌ل ه چیرۆک 1
دایك و ته‌یمووری له‌نگ
2
کۆمه‌ل ه چیرۆک
دایك و ته‌یمووری له‌نگ
دایك و ته‌یمووری له‌نگ وه‌رگێڕ :عومه‌ر باڵه‌كی
کۆمه‌ل ه چیرۆک 3 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ناوی كتێب :دایك و ته‌یمووری له‌نگ وه‌رگێڕ :عومه‌ر باڵه‌كی چاپی یه‌که‌م :هه‌ولێر ـ ٢٠٠٩ ده‌زگای چاپ :ده‌زگای وه‌رگێران
4
کۆمه‌ل ه چیرۆک
دایك و ته‌یمووری له‌نگ
دایك و ته‌یمووری له‌نگ 7 الیالیی دایك 18 دایك و كوڕ 41 نووسه‌ر ئااڵ هه‌ڵگری گه‌له 52 ئه‌وین و قوڕ‌ه سواغ 67
کۆمه‌ل ه چیرۆک 5 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ماكسیم گوركی ل ه چه‌ند دێرێكدا «ئه‌لكس���یی ماكسیموۆیچ پشكوف» ناوی راسته‌قینه‌ی ماكسیم گوركییه. ل ه س���اڵی 1867ی زایینی ل ه شاری «نیژنی نووگرور» ل ه دایك بووه ،ك ه ل ه دواییدا بۆ رێزلێنان ل ه ماكس���یم گوركی ئه‌و ش���ار‌ه گۆڕا ب ه «گوركی». ماكس���یم گوركی هه‌ر ل ه منداڵییه‌و‌ه له‌گه‌ڵ ده‌س���تكورتی و نه‌داری ئاشنا ب���ووه و له‌گه‌ڵی گهوره ب���ووه ،هه‌ر ئه‌و نه‌داریی ه بۆت ه ه���ۆی ئهوه ك ه ل ه خوێندن وه‌دوا بكه‌وێ .هه‌ر ل ه ته‌مه‌نی هه‌رزه‌كارییه‌و‌ه وه‌ك شاگرد پینه‌چی، ره‌نگرێ���زی ،كرێكاری پاپۆڕ ....،كاری كردووه و له‌و رێگایه‌و‌ه ژیانی خۆی دابین كردووه. تافی الویش���ی وه‌ك سه‌رده‌می مێرمنداڵی ب ه كوێره‌وه‌ری و كرێكاری تێپه‌ڕ ك���ردووه ،وه‌ك كۆڵ هه‌ڵگری پاپۆڕ ،نانه‌وای���ی ،باغه‌وانی و ئه‌ندامیه‌تی ل ه ده‌سته‌ی ئاوازی ب ه كۆمه‌ڵدا كاری كردووه. ئه‌و ل ه نێو خه‌ڵكدا ده‌ژیا و كاری ده‌كرد ،بۆی ه به‌رهه‌مه‌كانیشی زیاتر باس
6
کۆمه‌ل ه چیرۆک
دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ل ه ڕاس���تییه‌كانی ژیان ده‌كه‌ن .هه‌ر له‌و سه‌رده‌مه‌دا خۆشه‌ویستی بۆ كتێب ل ه ناخیدا چه‌كه‌ره‌ی كردبوو و ئه‌وه‌ی بۆ الی ناسینێكی داهێنه‌رانه به‌ره‌و پێش ده‌برد. كه‌وت ه خوێندنه‌وه‌ی ئه‌ده‌بیاتی سیاس���ی .ساڵی 1892بوو ب ه نووسه‌رێكی به‌ناوبانگ. پێش ل ه ئاڵوگۆڕه‌كانی س���اڵی « 1905س���رود ش���اهین» و «سرود مرغ توفان»ی نووسی. دوای س���ه‌ركه‌وتنی ڕاپه‌رینی 1905سه‌فه‌ری ده‌ره‌وه‌ی واڵتی كرد .ڕۆمانی «دایك»به‌رهه‌می ئه‌و سه‌رده‌مه‌یه .ماكسیم گوركی ل ه ساڵی 1932بوو ب ه سه‌رپه‌رشتیاری یه‌كیه‌تی نووسه‌رانی سۆڤیه‌ت و زه‌قكردنه‌وه‌ی ڕاستییه‌كانی نێو كۆمه‌ڵی وه‌ك ش���ێو‌ه نووس���ین ب ه نووسه‌رانی سۆڤیه‌ت پێشنیار كرد. ده‌تواندرێ ڕۆمانی دایك وێنه‌یه‌ك بۆ ئه‌و شێو‌ه ناوی به‌ری. گوركی ل ه ساڵی 1936ماڵئاوایی ل ه دنیای ڕوون كرد و سه‌ری نایه‌وه ،به‌اڵم ل ه دوای خۆی ب ه ده‌یان كتێب و چیرۆك و بابه‌تی جۆرواجۆری به‌جێهێشت، ك ه زۆربه‌یان ب ه زمانه‌كانی دیك ه وه‌رگێڕدراون. له‌و وه‌رگێڕانه‌دا سێ كورت ه چیرۆكی ئه‌و نووسه‌ر‌ه سه‌باره‌ت ب ه خۆڕاگری و نیشتمانپه‌روه‌ریی دایك هاتووه .هه‌ر بۆی ه ب ه پێویستم زانی ئه‌و چه‌ند دێر‌ه ل ه سه‌ر گوركی بنووسم.
کۆمه‌ل ه چیرۆک 7 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
دایك و ته‌یمووری له‌نگ «ماكسیم گوركی» «ڕێز له‌و ژن ه بگرن ك ه دایكه ،یانی سه‌رچاوه‌ی ژیانه» له‌و چیرۆكه‌دا باس ل ه ته‌یمووری له‌نگ ده‌كه‌ین ،ئه‌و پڵینگ ه شه‌له‌ی ك ه ب ه «تامرالن» ناسراو‌ه و وه‌ك س���ه‌ردارێكی به‌خته‌وه‌ر ناوی ده‌ركردووه .ئه‌و س���ه‌ردار‌ه بێهاوتایه‌ی مه‌یدانی ش���ه‌ڕ ك ه نیازی وابوو ته‌واوی دنیا داگیر و خاپوور بكا. ئه‌و په‌نجا ساڵ به‌سه‌ر زه‌ویدا ڕۆیشت ،به‌و جۆره‌ی ك ه هێالنه‌ی مێرووه‌كان ب ه ژێر پێی فیالندا پان و فڵچ ده‌بنه‌وه ،هه‌ر به‌و چه‌شن ه شار و نه‌ته‌وه‌كان ل ه ژێر پێی ئاس���نینی ئه‌ودا ل ه نێو ده‌چوون .ب ه هه‌ر شوێنێكدا تێده‌په‌ڕی جۆگه‌له‌ی خوێن هه‌ڵده‌به‌س���ترا و ئێس���كی نه‌ته‌و‌ه تێكشكاوه‌كان ده‌كرا ب ه باڵه‌خان ه و بورجی به‌رز و له‌سه‌ر یه‌ك كه‌ڵه‌ك ه ده‌بوون .ئه‌و خۆی ل ه مه‌رگ به‌هێزتر ده‌زانی ،هه‌ر بۆی ه ل ه كوشتنی خه‌ڵك و ئه‌ستاندنی گیانیان هیالك نه‌ده‌ب���وو .ئه‌و تۆڵه‌ی ل ه مردنیش ده‌س���تانده‌وه ،چونك ه مه‌رگ جهانگیری كوڕی لێ ئه‌ستاندبوو .ئه‌و مرۆڤ ه وه‌حشیی ه نیازی وابوو هه‌موو نێچیره‌كانی
8
کۆمه‌ل ه چیرۆک
دایك و ته‌یمووری له‌نگ
مه‌رگ بۆ خۆی ڕاو بكا ،بۆ ئه‌وه‌ی مه‌رگ ل ه په‌ژار‌ه و برسێتیدا بمرێ .له‌و ڕۆژه‌و‌ه ك ه جهانگیری كوڕی مرد و خه‌ڵكی س���ه‌مه‌رقه‌ند جلوبه‌رگی ش���ین و ڕه‌ش���یان پۆشی و خۆڵه‌مێشیان وه‌س���ه‌ر خۆیان كرد ،سێ ساڵ تێپه‌ڕ ببوو ،به‌اڵم ته‌یموور له‌و ماوه‌یه‌دا بۆ جارێكیش بز‌ه نه‌هات ه سه‌ر لێوی .له‌و ماوه‌یه‌دا لێوه‌كانی پێكه‌و‌ه گرێ درابوون و ل ه به‌رامبه‌ر هیچ كۆسپێك سه‌ری نه‌وی نه‌ده‌كرد .سێ ساڵی ته‌واو ڕه‌حم و به‌زه‌یی ب ه دڵیدا نه‌ده‌هات .با ل ه باس���ی ئه‌سڵی چیرۆكه‌كه‌مان دوور نه‌كه‌وینه‌و‌ه و باسی ئه‌و ژن ه بكه‌ین ،ك ه چۆكی ب ه ته‌یمووری له‌نگ دادا. «ژن ته‌نیا كه‌س���ێكه ك ه هێز و توانا ده‌به‌خش���ێ و ته‌نانه‌ت مردنیش ل ه به‌رامبه‌ریدا سه‌ری كڕنۆش داده‌نه‌وێنێ ».له‌و چیرۆكه‌دا راستییه‌ك ده‌خرێت ه به‌رچاو ،ك ه دایكێك توانی «ته‌یموور» ئه‌و سه‌ردار‌ه خوێن ڕێژ و كاولكار‌ه ب ه چۆك دابێنێ و سه‌ری پێ نه‌وی بكا. چیرۆك و به‌سه‌رهاته‌ك ه ئاوا بوو: ئه‌میر ته‌یموور ل ه پێده‌شتی دڵڕفێنی «كانی گوڵ» خه‌ریكی عه‌یش و نۆش بوو .ئه‌و پێده‌شت ه وه‌ك باخی به‌هه‌شت وابوو ،هه‌موو جۆره گوڵێكی سوور و یاسه‌مینی بۆنخۆش وه‌ك هه‌وری ئاسمان زه‌ویان داپۆشیبوو .ته‌یموور ل ه پێده‌ش���ت بارگ ه و بنه‌ی خستبوو .شاعیره‌كانی سه‌مه‌رقه‌ند به‌و شوێنه‌یان ده‌گوت «عه‌ش���قی گ���واڵن» .له‌وێ ڕا من���اره‌ی ڕه‌ش و گومبه‌زی زێڕینی مزگه‌وته‌كانی ش���ار دیاربوو .پازد‌ه هه‌زار خێوه‌ت ب ه ئاڵقه‌و ب ه شێوه‌یه‌كی نیو‌ه بازنه‌یی به‌رین وه‌ك گوڵی نه‌سته‌ره‌ن له‌و ده‌شته‌دا هه‌ڵدرابوون ،سه‌دان ئااڵی ئاوریشم چندراوی ڕه‌نگاوڕه‌نگ ب ه وێنه‌ی گوڵی سروشتی له‌سه‌ر وان ده‌شه‌كانه‌وه .چادری ئه‌میر ته‌یموور گوركانیش ل ه نێوه‌ڕاستی ئه‌واندا وه‌ك تاوس���ێك وابوو .بارگایه‌كی چوارگۆش ه ك ه درێژایی هه‌ر الیه‌كی سه‌د پێ و به‌رزایه‌كه‌شی سێ نێز‌ه بوو .بارگا له‌سه‌ر دوازد‌ه پایه‌ی زێڕین راوه‌ستابوو، ك ه هه‌ر كام ب ه ئه‌ستوورایی له‌شی مرۆڤێك بوون .سه‌ر سه‌رپایه‌كان قوبه‌ی شینی پێوه بوون و ته‌واوی خێوه‌ته‌كان ل ه پارچه‌ی ئاوریشمی ڕێڕێی ڕه‌ش و
کۆمه‌ل ه چیرۆک 9 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
سه‌وز و زه‌رد و شینی ئاسمانی دروست كرابوون ،بۆ ئه‌وه‌ی با به‌ره‌و ئاسمان هه‌ڵیان نه‌گرێ .هه‌ر خێوه‌تێك ب ه پێنج سه‌د ره‌سته‌ی ئاوریشمی سوور ل ه زه‌وی قایم كرابوون .چوار هه‌ڵۆی گهوره ل ه چوار س���ووچی خێوه‌ته‌ك ه قایم كرابوون .هه‌ڵۆیه‌ك ك ه له‌و چوار‌ه گه‌وره‌تر و ترسێنه‌تر بوو ،واتا ته‌یمووری گوركان بۆ خۆی وه‌ك ش���ای شاهان له‌سه‌ر سه‌رینێكی به‌رز ل ه نێوڕاستی چادره‌ك ه دانیشتبوو. جلوبه‌رگێكی نایاب ل ه قوماش���ی ئاوریشم ب ه ڕه‌نگی ئاسمانی و چندراوێكی ب ه پێنج س���ه‌د دان ه مرواری ل ه ملدا بوو .كاڵوێكی س���پی ك ه ل ه نێوه‌ڕاستی یاقووتێكی گهوره ده‌دره‌وش���ایهوه ،له‌سه‌ر سه‌ری سپی و ترسێنه‌ری نابوو. ئه‌و یاقووت ه له‌سه‌ر نووكی تیژی كاڵوه‌كه‌ی ده‌جوواڵیه‌و‌ه ك ه ده‌یڕوانیی ه دنیا، وه‌ك چاوێكی پڕ ل ه خوێن ده‌ینواند .ڕووخساری ئه‌میر ته‌یموور وه‌ك تیغی شمش���ێرێكی پان وابوو ك ه به‌ه���ۆی ڕه‌قهه‌اڵتنی خوێن ژه‌نگی هێنابێ .ئه‌و خوێنانه‌ی ك ه ئه‌و بۆ هه‌زاران جار تێیانه‌و‌ه گال بوو .چاوه‌كانی بچووك بوون، به‌اڵم هه‌موو شتێكیان ده‌دی و بروسكه‌ی ئه‌و چاوان ه وه‌ك بروسكه‌ی ساردی زمڕوت وابوو ،ك ه ده‌ڵێن چاره‌سه‌ری چاوی پیس و نه‌خۆشی مولك ه ده‌بێ. ب ه گوێیه‌كانی پاش���اوه دوو گوار‌ه ل ه یاقوتی دوورگه‌ی سیلون (سراندیب) هه‌اڵوه‌سرابوون و ڕه‌نگی ئه‌و گوران ه ب ه ڕه‌نگی لێوی ئاڵی كیژان ده‌چوون. له‌س���ه‌ر زه‌وی و له‌سه‌ر فه‌رشه‌كان سێ سه‌د جۆر ته‌اڵی نه‌خشكراو له‌گه‌ڵ شه‌ڕابی ناب و هه‌موو جۆره پێداویستییه‌كی جێژنی شاهانه‌ی لێ ڕیز كرابوو. ل ه ژوور سه‌ری ته‌یمووریش موسیقاژه‌ن و مه‌یگێڕ دانیشتبوون ،ل ه ته‌نیشت ته‌یموور كه‌س���ی لێ نه‌ب���وو ،به‌اڵم له‌به‌رده‌می ئه‌و خزمانی نزیكی ش���ا و شازاده‌كان و سه‌ردار‌ه به‌ناوبانگه‌كان دانیشتبوون ،به‌اڵم ل ه هه‌مووان نزیكتر ب ه ته‌یموور شاعیری باد‌ه په‌ره‌ست كرمانی دانیشتبوو ،ك ه ڕۆژێك ل ه ڕۆژان ل ه وه‌اڵمی ئه‌و پرسیاره‌ی ته‌یموور ،ك ه پرسیاری كردبوو ئه‌گه‌ر منیان فرۆشتبا ئه‌تۆ چه‌ندت پێ ده‌دام؟ وه‌اڵمی دابۆوه!بیس���ت و پێنج سكه .ته‌یموور ب ه سه‌رس���ووڕمانه‌و‌ه گوتبووی :ئهوه ته‌نیا نرخ���ی «نێوقه‌د به‌ندی»ی منه!
10
کۆمه‌ل ه چیرۆک
دایك و ته‌یمووری له‌نگ
كرمان���ی وه‌اڵمی دابۆوه ،منیش ته‌نیا نرخی «نێوقه‌د به‌ندی»ی تۆم ده‌دا، چونك ه تۆ بۆ خۆت پووڵێكی ڕه‌شیش ناهێنی. كرمانی شاعیر له‌گه‌ڵ شای شاهان له‌گه‌ڵ ئه‌و پیاو‌ه ترسێنه‌ر و دڵڕه‌قه‌دا ئ���اوا ده‌دوا .هه‌ر بۆی ه ده‌بێ س�ڵ�او بنێرین بۆ گیانی پاكی ئه‌و ش���اعیر‌ه ڕاستبێژه .ئێم ه ده‌بێ هه‌موو كاتێك ناوی ئه‌و ب ه گه‌وره‌تر ل ه ناوی ته‌یموور نێو به‌رین و خۆشمان بوێ. ئه‌و ش���اعیرانه‌مان خۆش بوێ ،ك ه ته‌نیا خوایه‌كیان هه‌ی ه و ئه‌ویش وشه‌ی جوانی حه‌قه ،ك ه ب ه بێ ترسی و دڵه‌خورپ ه ده‌ریده‌بڕین و ئه‌و ڕاستوێژه‌یی ه سه‌ركه‌وتنی ئه‌وانه. له‌و كاته‌ی شادی و كه‌یف و ڕابواردن له‌گه‌ڵ بیره‌وه‌ری شه‌ڕه‌كان و ئاهه‌نگی ساز و چریك ه ب ه سۆز تێكه‌ڵ ب ه كۆڕ ده‌بوون و ڕابردوویان زیندوو دهكردهوه و ل��� ه به‌ر ده‌رگای خێوه‌تی پاش���ا زۆرانبازی و مه‌الن��� ه و به‌ندبازی به‌ڕێو‌ه ده‌چوو .به‌ندبازه‌كان له‌س���ه‌ر ته‌نافه‌كان س���ه‌مایان ده‌كرد و خوار و خێچ ده‌بوونه‌وه ،هه‌موو كه‌س پێی وابوو ك ه ئێسكیان ل ه له‌شدا نیی ه و ل ه الیه‌كی دیكه‌ش شمشێربازه‌كان هونه‌ری خۆیان ده‌نواند ،ك ه چهنده توند و چاالكن ل ه كوشتنی مرۆڤه‌كاندا .فیله‌كانیان هێنابوو بۆ نمایش و ب ه ڕه‌نگی سوور و سه‌وز ڕه‌نگیان كردبوون ،ب ه جۆرێك ك ه هێندێكیان ترسێنه‌ر و هێندێكیشیان سه‌یر ده‌یاننواند. هه‌موو ژێر ده‌ستانی ته‌یموور هه‌ر كام ب ه جۆرێك خه‌ریكی شادی و خۆشی و چاالكی بوون .له‌و كاته‌دا ك ه هه‌موو الیه‌ك شێتی و مه‌ستی به‌سه‌ریاندا زاڵ ببوو و كه‌س ئاگای ل ه خۆ نه‌مابوو ،ده‌نگی ژنێك وه‌ك هه‌وره‌تریشقه‌یه‌ك ل ه ناو ئه‌و هه‌راو هه‌نگامه‌دا ب ه گوێ تێكشكێنه‌ری سوڵتان بایزید گه‌یشت. ده‌نگ���ی ته‌وارێك بوو ك ه ڕۆحی گه‌نده‌ڵ و نوس���تووی ته‌یمووری وه‌خه‌به‌ر هێنا .به‌ڵێ مه‌رگ ڕۆحی ئه‌وی گه‌نده‌ڵ كردبوو ،هه‌ر بۆی ه سه‌باره‌ت ب ه ژیان و خه‌ڵك بێ ره‌حم و بێ به‌زه‌یی ببوو.
کۆمه‌ل ه چیرۆک 11 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ته‌یموور فه‌رمانی دا بزانن كێی ه ك ه ئاوا ش���یوه‌ن و زاری ده‌كا؟ یاس���اوه‌ڵ هه‌واڵیان هێنا ،ك ه ژنێكی سه‌راپا قوڕاوی و جلوبه‌رگ شڕۆڵ ك ه وێ ده‌چێ شێت بێ خوازیاری چاو پێكه‌وتنی تۆی ه و له‌سه‌ر داوای خۆی سووره. پاشا گوتی :بیهێنن. ژنێكی پێخواس ب ه جلوبه‌رگی شڕۆڵه‌و‌ه له‌به‌رده‌می ته‌یمووردا خۆی نواند، ك��� ه جله‌كانی له‌به‌ر تیش���كی خۆره‌تاو كاڵ ببوون���هوه و ب ه پرچ ه ڕه‌ش و ئاڵۆزه‌كانی سینگی ڕووتی داپۆشیبوو ،ڕه‌نگی ده‌م و چاوی ل ه ره‌نگی مس ده‌چوو ،به‌اڵم چاوه‌كانی زیت و وریا بوون ،تێڕوانینی ب ه هێز و نه‌ترس���ان ه بوو .ده‌ست ه ڕه‌شه‌كانی ك ه بۆ الی ئه‌میر ته‌یموور درێژی كردبوون ،ب ه هیچ نه‌ده‌له‌رزین. ژنه‌ك ه پرسی :ئه‌تۆ ئه‌و كه‌سه‌ی سوڵتان بایزیدت تێك شكاندووه؟ به‌ڵێ منم ،ئه‌ویش و زۆر س���ه‌ربزێوی دیكه‌شم تێكشكاندوون و ئێستاشل ه داگیركردن ماندوو نه‌بووم .ئه‌ی ژن ئه‌تۆ ده‌تهه‌وێ له‌سه‌ر خۆت چ باس بكه‌ی؟ گوێ���م لێ بگره! ئه‌تۆ هه‌ر كارێك بكه‌ی ل��� ه مرۆڤ زیاتر نیت .جیاوازیمن و تۆ له‌وه‌دای ه م���ن دایكم و خزمه‌تكاری ژیانم ،به‌اڵم ئه‌تۆ خزمه‌تكاری مه‌رگ���ی .ئه‌تۆ ده‌رح���ه‌ق ب ه من خه‌تات كردووه ،هات���ووم داوات لێ بكه‌م هه‌ڵه‌كه‌ت راست بكه‌یه‌وه .ب ه منیان گوتوو‌ه دروشمی تۆ ئه‌وه‌ی ه ك ه «هێز ل ه دادپه‌روه‌ریدایه» ،به‌اڵم باوه‌ڕ ناكه‌م ئه‌تۆ باوه‌ڕت به‌و دروش���م ه هه‌بێ، به‌اڵم باوه‌ڕت هه‌بێ یا نه‌بێ ،ده‌بێ س���ه‌باره‌ت ب ه من و مافی من دادپه‌روه‌ر بی ،چونك ه من دایكم! ته‌یموور ئه‌وه‌ند‌ه ژیر بوو ،ك ه هه‌ست ب ه بێباكی و چاونه‌ترسی ژنه‌ك ه بكات ل ه كاتی قسه‌كردندا .هه‌ر بۆی ه دوای ماوه‌یه‌ك ڕاوه‌ستان گوتی حه‌ز ده‌كه‌م گوێ بۆ قسه‌كانت ڕاگرم ،دانیش ه و هه‌رچی ده‌تهه‌وێ بیڵێ. ژنه‌ك ه ب ه ئاس���ووده‌یی و بێ شه‌رم و ش���كۆ له‌سه‌ر فه‌رشی دیوه‌خان و ل ه نێو ش���اهاندا دانیشت و به‌م جۆره ده‌ستی پێكرد .من خه‌ڵكی ده‌وروبه‌ری
12کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
شاری «س���الرنو»م ل ه واڵتی ئیتالیا .لێره‌و‌ه زۆر دووره .ئه‌تۆ ن ه دیتووت ه و ن ه پێی ده‌زانی .بابم و مێرده‌كه‌م ماس���یگر بوون .مێرده‌كه‌م وه‌ك هه‌موو پیاوێك���ی خ���اوه‌ن ژن و منداڵ به‌خته‌وه‌ر بوو و ل��� ه پێوه‌ندی من و ئه‌ودا خاوه‌نی كوڕێك بووین ،ك ه جوانترین كوڕی دنیا بوو( .له‌و كاته‌دا ته‌یموور ئه‌و پیاو‌ه شه‌ڕكه‌ر‌ه كۆنه‌ساڵ ه ب ه خۆی نه‌بوو ،له‌سه‌ر خۆ و ل ه ژێر لێوانه‌و‌ه گوتی وه‌ك جهانگیری من) .كوڕێكی ژیر و عاقڵ بوو ش���ه‌ش ساڵ ته‌مه‌نی تێپه‌ڕ ببوو ،ك ه دزانی ده‌ریایی ل ه هۆزی عه‌ره‌ب ه لێوارنش���ینه‌كانی ناس���راو ب ه «ساراس���ین» ل ه كه‌ناره‌كانی واڵتی ئێم��� ه دابه‌زین ،باب و مێرده‌كه‌م و زۆر پیاوی دیكه‌شیان كوشت و كوڕی منیشیان رفاند .هێنده‌ی پێ نه‌چوو سوڵتان بایزید به‌سه‌ر ئه‌واندا زاڵ بوو و ئه‌تۆش به‌سه‌ر سوڵتان بایزیددا زاڵ بووی ،ئێستا چوار ساڵی ته‌واو‌ه بۆ دیتنه‌وه‌ی كوڕه‌كه‌م له‌و چیا و ده‌شت و چۆالن ه س���ه‌رگه‌ردانم .ئه‌و خاك ه ل ه ژێر ده‌سه‌اڵتی تۆدای ه و من كوڕه‌كه‌م ل ه تۆ ده‌وێته‌وه. ئه‌و شا و شازاد‌ه و سه‌ركردانه‌ی ل ه كۆڕه‌ك ه دانیشتبوون و خۆیان ل ه هه‌موو كه‌س ب ه زیاتر ده‌زانی ،وێكڕا پێكه‌نین و گوتیان: ئه‌و ژن ه شێت ه و خوا حاڵی گۆڕیوه. - به‌اڵم كرمانی ش���اعیر ب ه س���ه‌رنجه‌و‌ه چاوی له‌و ژن ه ده‌ك���رد و ته‌یمووری له‌نگیش ب ه سه‌رس���ووڕمانه‌و‌ه لێی ده‌ڕوانی ،كرمانی شاعیری باده‌په‌رست له‌سه‌ره‌خۆ گوتی: به‌ڵێ ش���ێته ،به‌اڵم شێتی ئاسایی نییه ،هه‌ستی دایكایه‌تی شێتی - كردووه. ته‌یمووری داگیركه‌ری دنیا گوتی: ئ���هی ژن ،چۆن له‌و واڵت ه دووره‌و‌ه ك ه من نه‌مدیتوو‌ه و ناویش���م - نه‌بیس���تووه ل ه ده‌ریا و رووبار و چیا و دارس���تانه‌كانی تێپه‌ڕیوی و خۆت گه‌یاندۆت��� ه ئێره؟ چۆن زینده‌وه‌رانی دڕند‌ه و مرۆڤ ه خوێن ڕێژه‌كان زیانیان پ���ێ نه‌گه‌یاندووی؟ ئاخر ئه‌تۆ بۆ پارێزگاری ل ه خۆت ته‌نیا چه‌كێكیش���ت
کۆمه‌ل ه چیرۆک 13 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
پێ نیی ه و ل ه ئاوه‌ها حالێكدای ه ك ه چه‌ك بۆ هه‌ر مرۆڤێكی بێپه‌نا باشترین هاوڕێی ه و تا ئه‌و كاته‌ی خاوه‌ن چه‌ك هێزی ل ه باسكدا بێ ،مه‌حاڵ ه بتوانن زیانی پێبگه‌یه‌نن .ئه‌من ده‌بێ چۆنیه‌تی هاتن و نیاز و مه‌به‌ستت ب ه ڕوونی بزانم. ژن -یانی ڕێز له‌و ژن ه بگرین ك ه دایك ه و خۆشه‌ویس���تی ئه‌و به‌سه‌ر هه‌موو كۆسپێكدا زاڵه ،هه‌موو مرۆڤه‌كانی دنیا ب ه شیری مه‌مكی ئه‌و پێگه‌یشتوون، هه‌م���وو تایبه‌تمه‌ندیی ه جوانه‌كانی مرۆڤ ل ه تیش���كی روونی خۆره‌تاو و ل ه شیری دایك په‌یدا بوون .هه‌ر ئه‌وانن بوونی ئێم ه ب ه ژیانه‌و‌ه ده‌به‌ستنه‌وه! ژنه‌ك ه ئاوای ب ه ته‌یموور گوت: ئه‌م���ن ته‌نیا ده‌ریایه‌ك���م دی ،ك ه له‌ودا دورگ���هی زۆر هه‌بوون و به‌له‌می ماس���یگرانی تێدا ده‌گه‌ڕا .ئاخر ئه‌گه‌ر مرۆڤ وه‌دوای خۆشه‌ویس���تی خۆی بكه‌وێ ،ش���نه‌بای ڕزگاری بۆی هه‌ڵده‌كا و ب ه مراد ده‌گا .ب ه مه‌ل ه كردن و په‌ڕینه‌و‌ه ل ه ڕووبار و ده‌ریا ئاش���نا بووم .ب��� ه الی منه‌و‌ه چیاكانیش هیچ كۆسپێك نه‌بوون. كرمانی شاعیر به‌سه‌رخۆشیه‌و‌ه گوتی: ل ه به‌رامبه‌ر خۆشه‌ویستی دایك كێو ده‌بێت ه ده‌شت! - هێندێك دارستان له‌سه‌ر رێگام هه‌بوون ،به‌اڵم هه‌ر ئه‌وه‌ند‌ه به‌س ه - ك ه بڵێم هه‌بوون .ئێس���تا ك ه من لێیان تێپه‌ڕیوم و گه‌یش���توومه‌ت ه ئێره، ئه‌و قس���ان ه ئی ڕاب���ردوون! به‌راز‌ه كێوییه‌كان ،ورچ���ه‌كان ،ك ه ل ه كێویی ه ترسێنه‌ره‌كان ،ك ه س���ه‌ری زڵیان به‌ره‌و زه‌وی خوار دهكردهوه ،هه‌موویانم له‌سه‌ر ڕێگای خۆم دیتوون .دوو جاریش پڵنگه‌كان به‌و چاوانه‌یان ك ه وه‌ك چاوی تۆ ده‌چوون ،س���ه‌یریان كردم ،به‌اڵم زینده‌وه‌ریش دڵی هه‌یه ،ئه‌من ه���ه‌ر به‌و جۆره ك ه ئێس���تا له‌گه‌ڵ تۆ ده‌دوێم ،له‌گ���ه‌ڵ ئه‌وانیش هه‌ر به‌و ش���ێو‌ه قس���ه‌م كردووه .ئه‌وان لێم حالی ده‌بوون و ده‌یانزانی ك ه من دایكم و هه‌ناس���ه‌یه‌كیان هه‌ڵ ده‌كێشا و ده‌ڕۆیشتن .ئه‌وان خه‌می منیان بوو! بۆ ت���ۆ نازانی بونه‌وه‌رانیش بێچووی خۆیان خۆش ده‌وێ و بۆ ئازادی و ژیانی
14
کۆمه‌ل ه چیرۆک
دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ئه‌وان ،وه‌ك مرۆڤه‌كان به‌ڵكو باشتریش خه‌بات ده‌كه‌ن و ل ه خۆبوردوویی ل ه خۆیان نیشان ده‌ده‌ن. ته‌یموور گوتی: ژن ح���ه‌ق ب ه تۆیه! م���ن ده‌زانم ك ه گیانله‌ب���ه‌ران زۆرتر ل ه مرۆڤ - بێچووی خۆیان خۆش ده‌وێ و بۆ پارێزگاری لێ كردنیان ل ه مرۆڤ باشتر و چاكتر و ئازایانه‌تر تێده‌كۆشن! ژنه‌ك ه وه‌ك منداڵێكی دڵس���اف درێژه‌ی ب ه قسه‌كانی خۆی دا ،چونك ه دڵی دایك س ه دجار سافتر و بێگه‌ردتر‌ه ل ه دڵی هه‌ر منداڵێك. ژنه‌ك ه گوتی: خه‌ڵك هه‌موو كاتێك منداڵی دایكی خۆیانن .ئاخر هه‌موو كه‌س دایكی هه‌یه، هه‌ر كه‌س منداڵی دایكی خۆیه‌تی ،ته‌نانه‌ت پیره‌پیا و باش بزان ه ك ه ئه‌تۆش ل ه داوێنی ژنێك كه‌وتوویه‌وه .تۆ ده‌توانی خوا ڕه‌ت بكه‌یته‌وه ،به‌اڵم ناتوانی حاشا ل ه دایكت بكه‌ی و خۆت له‌و ڕاستیی ه بشارییه‌وه! كرمانی شاعیر‌ه ئازا و نه‌ترس ه هاواری كرد: ڕاستت گوت ئه‌ی ژن! حه‌ق ب ه تۆیه! هیچ كاتێك ل ه گاڕانێك گا كویلكهیهكپهیدا نابێ .هیچ كات بێ هه‌تاو گوڵه‌كان ناپش���كوون و بێ خۆشه‌ویس���تی به‌خته‌وه‌ری مانای نیی ه و بێ ژنیش خۆشه‌ویس���تی وه‌ده‌ست نایه .تا دایك نه‌بێ ن ه شاعیر ده‌بێ ن ه پاڵه‌وانێكی ئازا. ئینجا ژن گوتی: كوڕه‌ك���ه‌م پێ بده‌وه .من دایكم و ئ���ه‌وم خۆش ده‌وێ .ڕێز ل ه ژن - بگره ،چونك ه مووسا و عیسا و محه‌ممه‌د و پێغه‌مبه‌رانی گهوره ل ه ژن بوون. ژن عیس���ای هێنای ه سه‌ر زه‌وی ،به‌اڵم زاڵمان كوش���تیان .ب ه فه‌رمووده‌ی «ش���ه‌ریف الدین» ئه‌و زیندوو دهبێتهوه بۆ دادگایی كردنی زیندووه‌كان و ئه‌و كار‌ه ل ه دیمه‌شق ده‌بێ! ده‌بێ كڕنۆش بۆ ژن به‌رین و ڕێز ل ه ژن بگرین ،چونك ه گه‌وره‌پیاوانی دنیا ل ه داوێنی ژندا په‌روه‌رد‌ه بوون .ئه‌ره‌ستوو ،فردۆسی ،سه‌عدی ،عومه‌ر خه‌یام
کۆمه‌ل ه چیرۆک 15 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ك ه وته‌كانی وه‌ك شه‌ڕابی تێكه‌اڵو ب ه ژه‌هره ،ئه‌سكه‌نده‌ری گهوره و هومری كوێر هه‌موو منداڵ و ده‌س���ت په‌روه‌رده‌ی ژنن .هه‌موو شیری مه‌مكی ژنیان خواردۆتهوه و داره‌داره‌ی پێ كردوون و هێناونی ه نێو ژیان ،ئهوه ل ه حالێكدا بوو ك ه ئه‌وان ل ه لقی گوڵێك به‌رزتر نه‌بوون .هه‌ر بۆی ه ته‌واوی شانازییه‌كان و هۆكاره‌كانی سه‌ركه‌وتن ل ه دنیادا هی دایكانه. له‌و كاته‌دا ته‌یموور ئه‌و به‌ور‌ه شه‌له ،ئه‌و خاپووركه‌ره‌ی شاران ب ه بیستنی ئه‌و قسان ه س���ه‌ری سپی به‌ره‌و سینگی شۆڕ بووه و بۆ ماوه‌یه‌كی درێژ ل ه فكران ڕاچوو ،ل ه دواییدا سه‌ری هه‌ڵێنا و ڕووی كرد‌ه دانیشتوانی باره‌گاكه‌ی و گوتی: من ته‌یموور به‌نده‌ی خودا! ئه‌وه‌ی ك ه ده‌بێ بیڵێم ئێس���تا ده‌یڵێم! - تا ئێستا ساڵیانێكی درێژ ژیاوم ،زه‌وی ل ه ژێر پێی مندا ده‌ناڵێنێ و ماوه‌ی سی ساڵ ه به‌رهه‌می مه‌رگ به‌و ده‌ستان ه ده‌دروومه‌وه .بۆ وه‌وه‌ده‌ستهێنانی وێرانی و كوشتار ،تا تۆڵه‌ی مه‌رگی جهانگیری خۆم بستێنمه‌وه .له‌به‌ر ئهوه ده‌س���تم داوه‌ت ه دڵره‌قی ل ه راده‌به‌ده‌ر ،چونك ه ته‌نیا مه‌رگ ڕووناكی دڵمی كوژاندۆته‌وه! ئه‌وانه‌ی له‌گه‌ڵ من شه‌ڕیان كردووه ،ته‌نیا بۆ تاج و ته‌خت و شاره‌كان بووه .هیچ كامیان بۆ بوون و گه‌وره‌یی مرۆڤ له‌گه‌ڵ من ده‌ست ب ه په‌نجه‌ی���ان نه‌رم نهكردووه .ل ه بۆچوونی مندا مرۆڤ هیچ بایه‌خێكی نهبووه و قه‌ت نه‌مزانیو‌ه ك ه مرۆڤ چیی ه و بۆچی له‌س���ه‌ر رێگای مندا ڕاوه‌ستاوه؟ دوای زاڵبوونم به‌س���ه‌ر بایزیددا ئاوام گ���وت :به‌داخه‌و‌ه بایزید ل ه بۆچوونی خواوه‌نده‌و‌ه زه‌وی و خه‌ڵك هیچ بایه‌خێكیان نییه .ئه‌تۆ بڕوان ه ئه‌و هه‌موو خه‌ڵك���هی كه‌وتوونه‌ت ه ژێر فه‌رمانی كه‌س���انێكی وه‌ك من و تۆ! تۆ گۆجی و منیش ش���ه‌ل! كاتێك بایزیدیان ب ه زنجیرك���راوی بۆ الی من هێنا ،له‌به‌ر قورس���ایی زه‌نجیره‌كان نه‌یده‌توانی ب ه پێوه ڕابوه‌س���تێ و ئه‌وم له‌و په‌ڕی زه‌بوون���ی و لێقه‌وماویدا دی ،ئه‌و كات هه‌س���تم كرد ك ه ژی���ان زۆر تاڵ و دژواره. م���ن ته‌یمووری به‌ند‌ه و عه‌بدی خودا ،ئه‌وه‌ی ده‌بێ بیڵێم ئێس���تا ده‌یڵێم!
16کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ئێس���تا ل ه به‌رامبه‌ری مندا ژنێك دانیشتووه ،ك ه وێنه‌ی وه‌ك ئه‌و زۆرن ئه‌و ل ه دڵی مندا هه‌س���تێكی بزواند ،ك ه تا ئێس���تا هه‌ستم پێ نهكردووه .ئه‌و له‌گه‌ڵ من وه‌ك كه‌سێكی زۆر نزیك قس ه ده‌كا ،پارانه‌و‌ه و الاڵنه‌وه‌ی نییه، به‌ڵكو زۆر ئازایان ه داواكاری خۆی ده‌رده‌بڕێ و منیش ئێس���تا ده‌زانم و لێی حاڵی بووم ،ك ه بۆچی ئه‌و ژن ه ئاوا به‌هێز و توانا قس��� ه له‌گه‌ڵ مندا ده‌كا. ئه‌و دایك ه و خۆشه‌ویس���تی هانی داوه و توانیویه‌تی لێكدانه‌وه‌ی هه‌بێ ،ك ه كوڕی ئه‌و به‌رهه‌می ژیانی ئهوه و ده‌كرێ له‌و به‌رهه‌م ه برووسكه‌یه‌ك په‌یدا بێ ،ك ه چه‌ند سه‌د‌ه نه‌كوژێته‌وه .مه‌گه‌ر هه‌موو پێغه‌مبه‌ران منداڵ نه‌بوون و ته‌واوی قاره‌مانانی دنیا ڕۆژێك الواز نه‌بوون؟ ئاخ جهانگیر سۆمای چاوه‌كانی من! ڕه‌نگ ه ده‌س���تی ڕۆژگار وای كردبێ ،ك ه تۆ س���ه‌رزه‌وی ڕوون بكه‌ی و تۆوی به‌خته‌وه‌ری تێدا بچێنی .من ته‌واوی زه‌ویم ب ه خوێن پاراو كردووه و خه‌ماڵندووم ه و له‌سه‌ر زه‌وی شه‌القی تووڕه‌یی و غه‌زه‌بی خودا بووم. ته‌یم���وور ماوه‌یه‌ك بێده‌نگ بوو ،به‌و ش���ێوه‌ی ه بێده‌نگی خۆی ش���كاند و گوتی: من ته‌یموور به‌نده‌ی خودا ئه‌وه‌ی ده‌بێ بیڵێم ،ئێس���تا ده‌یڵێم! هه‌ر ئێستا سێ سه‌د كه‌س سوار ساز بن و ب ه هه‌ر چوار قوڕنی واڵتی مندا باڵوببنه‌و‌ه و ك���وڕی ئه‌و ژن ه بدۆزنه‌وه .ئه‌و ژنه‌ش هه‌ر لێر‌ه دهمێنێتهوه و چاوه‌ڕوانی گه‌ڕانه‌وه‌ی س���واره‌كان ده‌كا و منیش له‌گ���ه‌ڵ ئه‌و چاوه‌ڕوانم ،هه‌ر كام له‌و سواران ه له‌گه‌ڵ كوڕی ئه‌و ژن ه بگه‌ڕێته‌وه ،ب ه زێڕوزیو خه‌اڵت ده‌كرێ .ئه‌وه‌ی ه بڕیاری ته‌یموور! ئه‌ی ژن به‌و بڕیار‌ه ڕازی؟ ژنه‌ك ه پرچ ه ڕه‌شه‌كانی له‌س���ه‌ر ڕوخساری خۆی الدا ،بزه‌یه‌كی هات ه سه‌ر لێوان و سه‌ری جوواڵند و گوتی :بڕیارێكی به‌جێی ه ئه‌ی پاشا! ئه‌و كات پیره‌مێردی جه‌نگاوه‌ر هه‌ستا سه‌ر پێ و بێ ئه‌وه‌ی قسه‌یه‌ك بكا وای نواند ،ك ه رێز له‌و ژن ه ده‌گرێ. كرمانی شاعیر ،ك ه ل ه باد‌ه سه‌رخۆش ببوو ،ب ه خۆشحاڵییه‌و‌ه ك ه ل ه تاریف نای ه گوتی :بۆ پێ هه‌ڵگوتنی گوڵ و ئه‌س���تێره‌كان چ ش���تێك ل ه شێعری
کۆمه‌ل ه چیرۆک 17
دایك و ته‌یمووری له‌نگ
جوان ،باشتره؟ ئه‌گه‌ر ئه‌ویندارێك ئه‌و قسه‌ی گوێ لێ بێ ده‌ڵێ :ڕوخساری یار! ئاخ ده‌زانم ك ه ئه‌ستێره‌كانی ئاسمان ل ه تاریك ه شه‌ودا زۆر جوانن و تیشكی خۆره‌تاوی نیوه‌رۆیانی هاوینیش زۆر جوانه ،به‌اڵم چاوی گه‌ش���ی خۆشه‌ویسته‌كه‌م ل ه هه‌مووان جوانتره! بزه‌ی ئه‌و ل ه تیشكی خۆر گه‌شتره! به‌اڵم باشترین شیعر ك ه ده‌بێ بگوترێ، نه‌گوتراو‌ه ئه‌و شیعر‌ه ل ه مه‌دح و سه‌نای دڵی دنیا ل ه تاریفی دڵی زینده‌وه‌رێك ك ه ئێم ه مرۆڤ پێی ده‌ڵێین دایك. له‌و كاته‌دا ته‌یموور ب ه شاعیری ده‌رباری خۆی گوت :ڕاست وای ه كرمانی! خ���ودا ل ه خوڵقاندنی تۆدا به‌هه‌ڵ ه نه‌چووه ،ك��� ه زمانی تۆی بۆ ده‌ربڕین و ئاشكرا كردن هه‌ڵبژاردووه. ژنه‌ك ه بزه‌ی له‌س���ه‌ر لێ���وی نه‌ده‌بڕا و كات له‌گه‌ڵ كات ڕوخس���اری زیاتر ده‌گه‌شایه‌وه .هه‌موو شا و شازاد‌ه و سه‌رداره‌كان چاویان بڕیبوو‌ه ژنه‌ك ه و ل ه خۆشیان بزه‌یان ده‌هاتێ. ته‌واوی ئه‌وان ه ڕاس���تن ،ته‌واوی ئه‌وانه‌ی لێر‌ه باس كران ڕاستییه‌كن ،ك ه ب ه چاو دیتراون .له‌و ڕاس���تی ه دایكانی ئێم ه چاكتر ئاگادارن ،ل ه ئه‌وان بپرسن تا پێتان بڵێن. دای���كان ل ه م���ه‌رگ به‌هێزترن .هه‌موو زانا و پس���پۆرانی جیهان ل ه دواێنی ئه‌واندا پێ ده‌گه‌ن .دایكان ته‌واوی پێداویس���تییه‌كانی گه‌وره‌یی و شانازیی دنیا به‌دیاری دێنن .
18کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
الی الیی دایك
«ماكسیم گوركی»
شه‌وێكی ماته‌م گرتووی هاوین ،ل ه یه‌كێك ل ه دااڵن ه دووركه‌وتووه‌كانی قه‌راغ شار ،تووش���ی دیمه‌نێكی سه‌رس���ووڕهێنه‌ر بووم .ژنێك ل ه نێو گۆالوێكی گه‌وره‌ی ئاودا ڕاوه‌ستابوو ،وه‌ك منداڵێك یاری ب ه قوڕاوه‌ك ه ده‌كرد و شه‌قی تێ هه‌ڵده‌دا و به‌والوالدا باڵوی دهكردهوه ،هه‌ڵده‌په‌ڕی و ئاوازه‌یه‌كی ناخۆشی ب ه لووتی وڕین ه ده‌كرد. ب ه درێژایی ئه‌و ڕۆژ‌ه باران باریبوو و تۆفان هه‌موو ش���اری داگرتبوو و گڵ و خۆڵ���ی دااڵنه‌كانی كردبوو ب ه قوڕ و لیته .گۆالوه‌ك ه قووڵ بوو ،ژنه‌ك ه تا نیزیك ئه‌ژنۆكانی چووبوو‌ه ناوی .ل ه ش���ێو‌ه قسه‌كردنه‌كه‌ی ڕا دیاربوو ك ه ژنه‌ك ه مه‌ست ه و ئه‌گه‌ر كه‌وتبا هه‌ر زۆر زوو ده‌خنكا ،چونك ه زۆر ماندوو ببوو و نه‌یده‌توانی هه‌ستێته‌و‌ه سه‌رپێی. چه‌كم ه مل درێژه‌كانم هه‌ڵكێشا و چووم ه ناو گۆالوه‌ك ه و پیلیم گرت و به‌ره‌و
کۆمه‌ل ه چیرۆک 19 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
وشكایی ڕامكێش���ا .ل ه یه‌كه‌م ڕاكێشاندا ترس���ام ،بێ ئه‌وه‌ی ده‌نگی لێو‌ه بێ ب ه دوامدا هات ،به‌اڵم ل ه پڕدا خۆی ڕاپس���كاند و پیلی ڕاس���تی ،ك ه ب ه ده‌س���ت منه‌و‌ه بوو ،ئازادی كرد و مستێكی تووندی ل ه سینگم دا و هاواری كرد «بگه‌ن ه فریام» و به‌ره‌و گۆالوه‌ك ه ڕای كرد و منیش���ی ب ه دوای خۆیدا ڕاكێشا. ب ه پچڕ پچڕ گوتی« :مه‌لعوون! ناڕۆم! بۆ خۆم ده‌ڕۆم .......ئه‌تۆ بڕۆ........ بگه‌ن ه فریام!» له‌و كاته‌دا پاس���ه‌وانێك ل ه تاریكاییه‌كدا هات��� ه ده‌رێ و ل ه پێنج هه‌نگاوی ئێمه‌دا ڕاوه‌س���تا و ب ه ده‌نگی به‌رز پرس���ی- :كێی ه هاوار ده‌كا و مه‌به‌ستی یارمه‌تی هه‌یه؟ پێم گوت ده‌ترس���ێم ئه‌و ژن ه له‌و گۆالوه‌دا بخنكێ و منیش ده‌مهه‌ویس���ت ل ه ئاوه‌ك ه بیهێنم ه ده‌رێ .پاس���ه‌وانه‌ك ه ل ه نیزیكه‌و‌ه ل ه ڕوخس���اری ژنه‌ك ه وردبۆوه ،تفێكی ڕۆ كرد و ب ه توندی گوتی: ماشكا ،وهره ده‌رێ! - نایه‌م. - ب ه تۆ ده‌ڵێم وهره ده‌رێ! - نایه‌م. - سه‌لێته ،ده‌بێ چینێكی وات تێ هه‌ڵده‌م ،ك ه بۆ خۆت كه‌یفی پێوه - بكه‌ی! پاسه‌وانه‌ك ه ئه‌و بڕیاره‌ی دا بێ ئه‌وه‌ی بۆنی دوژمنایه‌تی لێ بێ .ل ه دوایی ڕووی ل ه من كرد و گوتی« :ماڵه‌كه‌ی له‌و نزیكانه‌یه ،شادان ه ده‌فرۆشێ. زگی خۆی پێ تێرده‌كا ،نێوی ماشكایه .سیگاریش ده‌كیشێ؟» س���یگارێكمان داگیرس���اند .هێش���تا ژنه‌ك ه ئازایان ه ل ه ناو گۆالوه‌ك ه خۆی هه‌ڵده‌هاویشت و جارجارێكیش هاواری ده‌كرد. «چ���او ل ه ئاغای! من خۆم ئاغای خۆمم! ئه‌گ���ه‌ر پێم خۆش بێ هه‌ر لێر‌ه خۆم ده‌شۆم». پاسه‌وانه‌ك ه ك ه پیاوێكی ب ه ساڵداچووی ڕدێندار بوو ،گوتی« :حه‌مامێكت
20کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
پێده‌ك���ه‌م ك ه كه‌یفی پێبكه‌ی! كاكی برا ئهوه كاری هه‌موو ش���ه‌وێكیه‌تی، كوڕێكی نه‌قوستانی هه‌یه». گوتم :ماڵه‌كه‌ی زۆر دووره! وه‌اڵمی نه‌داو‌ه و گوتی« :ده‌بێ بكوژرێ» منیش گوتم« :ده‌بێ بیگه‌یه‌نمه‌و‌ه ماڵێ». ڕدێنی هه‌ڵته‌كاند و بزه‌یه‌كی هاتێ .س���یگاره‌كه‌ی به‌ره‌و ڕووی من ڕاگرت و ل ه دواییدا فڕێی دای ه س���ه‌ر زه‌وی و گوتی بیبه‌وه ،به‌اڵم ل ه پێش���دا چاو ل ه پاوپووزی بكه. له‌و نێوه‌دا ،ژنه‌ك ه ل ه نێو قوڕولیته‌ك ه دانیشت و ده‌سته‌كانی ل ه نێو قوڕاوه‌كه‌دا ده‌گێڕا و ب ه شێوه‌یه‌كی ناحه‌ز هاواری ده‌كرد: «ل ه نێو .....ده‌ریایه‌كی .......قووڵ»..... له‌و شوێن ه ك ه دانیشتبوو ،تیشكی ئه‌ستێره‌یه‌كی گهوره ل ه قوواڵیی تاریكایی سه‌ر سه‌ری ل ه نێو قوڕاوی گۆالوه‌كه‌دا دهدرهوشایهوه ،هه‌ر كاتێك مه‌ندایی ئاوه‌ك ه تێك ده‌چوو ،ئه‌و ترووسكانه‌ش تێك ده‌چوو .جارێكی دیك ه چووم ه ناو گۆالوه‌ك ه و بن پیلیم گرت و ل ه حاڵێكدا ب ه ئه‌ژنۆ پاڵم پێوه ده‌نا و بۆ الی په‌رژینه‌كه‌م برد .له‌پڕدا گهڕایهوه و ده‌سته‌كانی هه‌ڵسووڕاند و حاڵه‌تی هێرشی ب ه خۆیه‌و‌ه گرت. باش��� ه لێمده! لێمده! عه‌یبی نیی ه لێمده! هه‌ی جانه‌وه‌ر! قه‌ساب! - دیسان لێمده! دوای ئهوه پاڵم ب ه په‌رژینه‌كه‌دا لێم پرس���ی ،ماڵه‌كه‌ت ل ه كوێیه .س���ه‌ری هه‌ڵب���ڕی و چاوه‌كانی ل��� ه چاوم بڕی .لووتیم دی چووب���ۆو‌ه ده‌وی ،ته‌نیا نوخته‌یه‌كی بچووك نه‌بێ ك ه قیت ببۆوه .لێوی سه‌ره‌وه‌ی ب ه هۆی برینێك بۆ الی ڕاستی كێشرابوو‌ه و ددان ه بچووكه‌كانی به‌دیار كه‌وتبوون و ڕوخساری ناشیرینی ب ه بزه‌یه‌كی ناله‌بار داده‌پۆشی .ڕووی ل ه من كرد و گوتی« :زۆر باش ه با بڕۆین» ل ه حاڵێكدا قاچه‌كانی تێك ده‌ئااڵن وه‌ڕێكه‌وتین ،داوێنی كراس��� ه ته‌ڕه‌كه‌ی
کۆمه‌ل ه چیرۆک 21 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
شڵپه‌شڵپ وه‌القه‌كانی ده‌كه‌وت .ده‌تگوت مه‌ستی له‌سه‌ری په‌ڕیو‌ه و هۆشی هاتۆته‌و‌ه به‌ر .گوتی« :وهره گیانه ،ده‌تبه‌مه‌و‌ه ماڵێ ،ده‌تحه‌سێنمه‌وه». منی برد‌ه حه‌وشه‌ی خانوویه‌كی دووته‌به‌قه‌ی گهوره .وه‌ك كوێرێكی شاره‌زا ب ه له‌باری هێمنی ب ه نێو داش���ق ه و بۆش���ك ه س���ندوق ه كۆن و لێژه‌ی دار‌ه وردكراوه‌كاندا تێپه‌ڕ بوو .ل ه به‌رامبه‌ر كونێكدا ڕاوه‌ستا و گوتی « :فه‌رموو بۆ ژوورێ». دوای ئ���ه‌وه‌ی پاڵم دا ب ه دیوار‌ه پیس و قوراوی ژووره‌كه ،نێوقه‌دیم گرت و ل ه پلیكانه‌كان هێنام ه خوارێ ،ل ه حاڵێكدا ب ه سه‌ختی خۆم ڕاگرتبوو ،قفڵی ده‌رگاكه‌م كردهوه .بێ ئه‌وه‌ی توانای چوون ه پێش���م هه‌بێ ،ل ه چوارچێوه‌ی تاریكی ده‌رگادا به‌جێمام .ده‌نگێكی ناسك ل ه نێو تاریكیدا پرسی: دایه ،ئه‌تۆی؟ - منم ،رۆڵه. - بۆنی ناخۆشی ته‌ڕه‌شوع و ڕزیوی وه‌به‌ر لووتم هات .شه‌مچه‌یه‌ك داگیرسا. گڕی بچووكی ئه‌و بۆ چه‌ند چركه‌یه‌ك ڕوخس���اری ڕه‌نگ په‌ڕیوی منداڵێكی ده‌رخست و ل ه دواییدا كوژاوه .ژنه‌ك ه گوتی: ئه‌منم ڕۆڵ ه گیان ،كێ هه‌ی ه بێجگ ه له‌من سه‌ری تۆ بدا؟ - شه‌مچه‌یه‌كی دیك ه داگیرسا .ده‌ستێكی وردیل ه به‌له‌رز‌ه له‌رز چرا المپایه‌كی بچووكی هه‌ڵكرد .ژن ه گوتی« :خۆشه‌ویستم» .خۆی پێ ڕانه‌گیرا ،له‌سه‌ر سه‌كۆیه‌كی پان ك ه به‌رزاییه‌كی كه‌می هه‌بوو ،خۆی ب ه ئه‌رزدا دا. منداڵه‌ك ه ب ه سه‌رنجه‌و‌ه ده‌یڕوانیی ه چراكه ،گڕی چراك ه هه‌ڵكشا و دووكه‌ڵی كرد .پڵیته‌كه‌ی داكێشا .ڕوخساری بچووك و زه‌ردهه‌ڵگه‌ڕاو بوو .ب ه لووتی باریكی و لێوه‌كانی وه‌ك كچان ده‌چوو ،ڕوخس���اری بچووكی به‌سه‌ر الپه‌ڕی ڕه‌ش���ی خانوو‌ه ته‌ره‌ش���عۆداره‌ك ه به‌رز ده‌ینواند .ه���ه‌ر ده‌تگوت ب ه قه‌ڵه‌م موویه‌كی ناسك نه‌قاش���ی كراوه .دوای چاودێری چراكه ،ب ه چاوه‌كانی ك ه له‌ب���ن برژانگ ه درێژه‌كانی ده‌دره‌وش���انهوه ،روانیی ه من و گوتی« :عاره‌قی خواردۆتهوه؟»
22کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
دایكی له‌سه‌ر ته‌ختی خه‌و ،ل ه پڕخه‌ی خه‌ودا هه‌نیسكی ده‌دا .گوتم: ده‌بێ جلوبه‌رگه‌كانی داكه‌نم. - چاوی له‌به‌ر خۆ ناو سه‌ری شۆڕ كردهوه و گوتی« :دایكه‌نه» ئه‌و كات ك ه خه‌ریكی داكه‌ندنی داوێنی ژنه‌ك ه بووم ،ب ه شێوه‌یه‌كی ئارام و كاسبكاران ه پرسی :ده‌بێ چراك ه بكوژێنمه‌وه؟ بۆچی؟ - وه‌اڵم���ی نه‌دایه‌و‌ه و بێده‌نگ بوو .هاوكات له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا ك ه دایكیم وه‌ك تا ئاردێك ده‌هێنا و ده‌برد ،ئه‌ویشم ل ه ژێر چاودێری گرتبوو. كوڕه‌ك ه ل ه نێو سه‌ندوقێكی كارتۆنی ئه‌ستوور ك ه ب ه پیتی گهوره له‌سه‌ری نوسرابوو «ئاگاولێ بێ ،كۆمپانیای ن.ز» دانیشتبوو. له‌س���ه‌ر دیوار چه‌ندین قه‌فه‌سه‌ی باریك ده‌بیندرا ،ك ه له‌سه‌ر ئه‌وان پاكه‌ت ه سیگار و شه‌مچ ه كه‌ڵه‌ك ه كرابوون .ل ه ته‌نیشت ئه‌و سندووقه‌ی ك ه كوڕه‌كه‌ی تێدا دانیشتبوو ،سندوقێكی دیك ه دانرابوو ،ك ه ب ه كاغه‌زی زه‌رد داپۆشرابوو و ب ه ڕواڵه‌ت ب ه جێگای مێز كه‌ڵكی لێ وه‌رده‌گیرا .كوڕه‌ك ه ده‌ست ه الوازه‌كانی خستبوو‌ه پشت سه‌ری و چاوی بڕیبوو‌ه شووشه‌ی تاریكی په‌نجه‌ره‌كه .دوای ئهوه ك ه جلوبه‌رگم له‌به‌ر ژنه‌ك ه داكه‌ند و جل ه ته‌ڕه‌كانم به‌سه‌ر كووره‌كه‌دا دا و ده‌سته‌كانی خۆم شۆرد ،ب ه كوڕه‌كه‌م گوت« :ته‌واو بوو ،خواحافیز». چاوی بڕیی ه من و ب ه ئه‌س���پایی پرس���ی« :باش���ه ،ئێس���تا ده‌بێ چراك ه بكوژێنمه‌وه». ئه‌گه‌ر بۆ خۆت پێت خۆش بێ. - ده‌تهه‌وێ بڕۆی؟ له‌گه‌ڵی نانوی؟ ب ه ده‌ست ئیشاره‌ی ب ه دایكی كرد - و گوتی« :ل ه باوه‌شی ئه‌ودا؟» پێم سه‌یر بوو .ب ه سه‌رسووڕمانه‌و‌ه پرسیم: «بۆچی؟» زۆر ب ه ساكاری و تێكه‌اڵو ب ه ترسه‌و‌ه گوتی« :بۆ خۆت ده‌زانی» ،هیندێك ڕاوه‌س���تا تا به‌س���ه‌ر خۆیدا زاڵ بێ ،ئه‌وجار گوتی« :هه‌موویان ئه‌و كار‌ه
کۆمه‌ل ه چیرۆک 23 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ده‌كه‌ن». ب ه شه‌رمه‌و‌ه چاوێكم ل ه ده‌وروبه‌ری خۆم كرد .ل ه الی ڕاست كووره‌یه‌كی بێ قه‌وار‌ه ده‌بیندرا ،ك ه زاری لێك ئاوه‌ڵ ه كردبۆوه .له‌سه‌ر ئه‌رزی ژووره‌ك ه قاپ و قاچاخێكی زۆر پیس ب ه هه‌موو الیه‌كدا پڕش و باڵو ببوون .ل ه گۆشه‌یه‌كی دیكه‌ی ژووره‌ك ه ل ه پشت سندوقێك ل ه ته‌ك و په‌تكی گوریسێكی قیراوی و كۆگایه‌ك ل ه گیای شادانه ،داری وردكراو و دارێك ك ه سه‌تڵ ه ئاوه‌كانیان پێ ڕاده‌گواست ،كه‌وتبوون ه سه‌ر یه‌ك .جه‌نازه‌یه‌ك ل ه به‌رامبه‌رمدا درێژ ببوو و پڕخه‌ی ژووره‌كه‌ی هه‌ڵگرتبوو. ل ه كوڕه‌كه‌م پرسی« :ده‌توانم كه‌مێك ل ه الت دانیشم؟» ل��� ه ژێر برۆكانیه‌و‌ه چاوێك���ی لێ كردم و گوتی« :به‌اڵم ئ���هوه تا به‌یانی وه‌خه‌به‌ر نایه». پێویستییه‌كه‌م پێی نییه. - ل ه ته‌نیش���ت س���ندووقه‌كه‌ی هه‌ڵترووش���كام ،ل ه حاڵێكدا ده‌مهه‌ویست ب ه ش���ێوه‌یه‌كی گاڵته‌جار ڕووداوه‌كه‌ی بۆ بگێڕم���هوه ،ك ه چۆن له‌گه‌ڵ دایكی ڕووبه‌ڕوو بووم .گوتم« :ل ه نێو قوڕولیت ه دانیش���تبوو ب ه ده‌سته‌كانی لێكی ده‌دا و گۆرانی ده‌گوت »....ل ه حاڵێكدا بزه‌یه‌كی تاڵی له‌س���ه‌ر لێوان بوو، ب ه جوواڵنی سه‌ری سه‌لماندی .سینگ ه بچووكه‌كه‌ی خوراند و گوتی« :له‌به‌ر ئهوه ئاره‌قی خواردۆتهوه وای كردووه ،ئه‌و كاتانه‌ی ك ه هۆش و بیری له‌سه‌ر خۆیه ،دڵی ساف و بێگه‌رده». له‌و كاته‌دا توانیم چاوه‌كانی ب ه ئاش���كرا ببینم .مژۆڵه‌كانی ب ه چه‌ش���نێكی سه‌یر درێژ و برۆكانی ڕه‌ش و تێكه‌اڵو بوون. حاڵه‌ت���ی چاوه‌كانی وردبین و ل ه هه‌مان كات���دا ئارام و هێدی دیار بوون و بۆ من خۆڕاگری ل ه به‌رامبه‌ر نیگای س���ه‌خت و دژوار بوو .پرس���یارم كرد: «القه‌كانت چیان به‌سه‌ر هاتووه؟» په‌ڕۆپاڵه‌كانی الدا و الق ه هه‌ڵقرچاوه‌كانی ك ه وه‌ك داری ره‌ق وابوون ،له‌سه‌ر لێواری سندوقه‌كه‌ی دانا.
24کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
به‌و شێوه‌ن .هه‌ردووكیان له‌و كاته‌یه‌و‌ه ك ه ل ه دایك بووم ،ناجووڵێن. - زیندوو نین. تێگه‌یشتم ،ل ه نێو ئه‌و سندوقه‌دا چییه؟ - پێشانگای بوونه‌وه‌رانه. - القه‌كانی ب ه چه‌ش���نی گۆچانێك ب ه ده‌س���ت گرت و خستیه‌و‌ه ناو - په‌ڕۆوپاڵی نێو سندووقه‌ك ه و ل ه حاڵێكدا بزه‌یه‌كی نه‌رمی له‌سه‌ر لێوان بوو گوتی« :ده‌تهه‌وێ پێش���انگاكه‌م ببینی؟ باشه ،فه‌رموو ،ئاسوود‌ه دانیشه، هه‌تا ئێستا شتی وا سه‌یرت نه‌دیوه». دوای ئه‌وه‌ی باس���ك ه له‌ڕ و الوازه‌كان���ی ب ه چاكی جوواڵند ،خۆی هه‌ڵێنا و ده‌ستی ب ه هێنان ه خواری قوتوولكه‌كان كرد ك ه له‌سه‌ر قه‌فه‌سه‌دا بوون .یه‌ك ب ه دوای یه‌ك ئه‌وانی ده‌دا ده‌ستی من« :وریا به ،ده‌رگاكانیان نه‌كرێته‌وه. ده‌نا هه‌ڵدێن .یه‌كێكیان ب ه گوێته‌و‌ه بنێ و گوێ ڕابگره؟ باشه» شتێك ده‌جووڵێته‌وه. - ئه‌وه‌یان جاڵجاڵوكه‌یه‌كی تێدایه .ناله‌باره! نێوی تاباله‌یه! - چاوه‌كانی كوڕه‌ك ه گه‌شتر و پڕل ه خۆشه‌ویستی بوون و پێكه‌نینێك ڕوخساری داگرت .ته‌ڕده‌س���تان ه قوتولكه‌كانی له‌سه‌ر قه‌فه‌سه‌ك ه هه‌ڵده‌گرت و یه‌كه‌م جار ب ه گوێی خۆی و دواییش ب ه گوێی منه‌وه‌ی ده‌نووساند و زۆر دۆستان ه له‌گه‌ڵ من ده‌دوا. «ئانیس���م» به‌رس���ووركه‌یه‌كی حه‌مامه ،ب ه وێنه‌ی سه‌ربازێكه .ئه‌وه‌ش مێش���ێك ه ژنی كابرایه‌كی بازڕه‌س ه و ل ه هه‌موواندا بۆڵه‌ی ده‌كا .ب ه درێژایی ڕۆژ وزه‌وزیه‌تی ،ته‌نانه‌ت مووی س���ه‌ری دایكیش���م ڕاده‌كێشی ،مێش نیی ه سه‌ری بازره‌س���ێكه .په‌نجه‌ره‌ی ماڵه‌كه‌ی ڕوو ب ه ش���ه‌قامه‌كه‌یه .ته‌نیا ب ه وێن ه وه‌ك مێش ده‌چێ .ئه‌وه‌ش قالۆنچه‌یه‌كی ڕه‌ش���ی حه‌مامه .یه‌كێك ه ل ه گه‌وره‌كان .ئاغا ،زۆر باش���ه ،ته‌نیا مه‌سته ،شه‌رم ناكا .كۆده‌بێته‌وه ،ڕووت و كوڵكاوی ،وه‌ك س���ه‌گێكی ڕه‌ش ب ه ده‌وری حه‌وشه‌دا ده‌خۆشی .ئه‌وه‌ش «پوور‌ه نیكویم» سریله‌یه‌ك ه ل ه حه‌وش ه گرتووم ه زۆر ناجسن ه و یه‌كێك ه ل ه
کۆمه‌ل ه چیرۆک 25 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ده‌ستبڕه‌كان .له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕ‌ه بووم ،ك ه ئهوه بۆ كلیسا شت كۆده‌كاته‌وه. دایكم ب ه ناوی ده‌س���تبڕ بانگی ده‌كا .ئه‌ویش ئاشقی دایكمه .دایكم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا جوان نیی���ه ،وه‌ك ماروموور ده‌زگیرانی هه‌ی ه ب ه ئه‌ندازه‌یه‌ك ك ه ل ه ژمار نایه‌ن. ل ه تۆ نادا؟ - دایكم؟ زۆر شێتی ...بێ من ناتوانێ بژی .دڵساف ه و هیچ ل ه دڵیدا - ڕاناگ���رێ ،ته‌نیا عه‌یب���ی ئه‌وه‌ی ه ك ه ئاره‌ق ده‌خوات���هوه ،به‌اڵم ل ه گه‌ڕه‌كی ئێم ه هه‌موو ئاره‌ق ده‌خۆنه‌وه .جوان���ه ،له‌باره ...ته‌نیا عه‌یبی ئه‌وه‌ی ه ك ه ئاره‌ق ده‌خواته‌وه .زۆری پێی ده‌ڵێم بێ عه‌قڵ له‌و ئاره‌ق خواردنه‌و‌ه ده‌ست هه‌ڵگ���ره ،ئه‌و كات پار‌ه و پووڵت ده‌بێ .ل ه وه‌اڵمی مندا ته‌نیا پێده‌كه‌نێ. ژنێكی بێ عه‌قڵه ،به‌اڵم دڵس���افه .ل ه دوای ئهوه مه‌ستی له‌سه‌ری په‌ڕی ب ه چاوی خۆت ده‌یبینی. كوڕه‌ك��� ه بزه‌یه‌كی وای له‌س���ه‌ر لێوان بوو ،ك ه هه‌س���ت و به‌زه‌یی مرۆڤی ده‌جوواڵند ،ب ه چه‌ش���نێك ك ه پڕ ب ه دڵ هاوار بكه‌ی و هه‌موو خه‌ڵكی شار ئاگادار بكه‌یته‌وه .س���ه‌ری بچووك و جوانی له‌سه‌ر ملی باریكی ب ه چه‌شنی گوڵێكی س���ه‌یر ل ه جوواڵندا بوو .چاوه‌كانی هه‌ستی خوشه‌ویستییان تێدا دهدرهوشایهوه و ب ه توانایه‌كی ل ه راده‌به‌ده‌ر ك ه به‌ربه‌ره‌كانی ل ه به‌رامبه‌ردا نه‌ده‌كرا ،منی بۆ الی خۆی ڕاده‌كێشا و خولیای خۆی ده‌كردم. ل ه حاڵێكدا گوێم دابوو ب ه قس��� ه س���اكار و مندااڵن���هی و ل ه عه‌ینی حاڵدا ترس���ێنه‌ر بۆ ماوه‌یه‌ك ل ه یادم چووبوو ،ك ه ل ه كوێ دانیش���تووم .ل ه پڕ بۆ جارێكی دیك ه چاوم ب ه په‌نجه‌ره‌ی قوڕاوی ئه‌و زیندان ه و زاری ڕه‌شی كوڕه و كۆگای گیای شادان ه و گه‌نده‌كی زه‌رد هه‌ڵگه‌ڕاوی ژن ه ك ه له‌سه‌ر په‌ڕۆ و پاڵ خه‌وتبوو ،كه‌وت. كوڕه‌ك ه پرسی« :پێشانگایه‌كی باشه؟» زۆر باشه. - به‌اڵم په‌پووله‌یه‌كم كه‌مه. -
26کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ناوت چییه؟ - لنكا. - هاوناوین. - به‌ڕاستیته؟ ئه‌تۆ چ جۆره مرۆڤێكی؟ - هیچ جۆره .ئاسایی. - وا نییه ،ئه‌تۆ درۆ ده‌كه‌ی .هه‌ر كه‌س ب ه جۆرێكه .من ده‌زانم ئه‌تۆ - پیاوێكی باشی. ڕه‌نگ ه وابێ. - تێگه‌یشتم .ئه‌تۆش مرۆڤێكی ترسنۆكی. - له‌به‌ر چی؟ بۆ ئاوا بیرده‌كه‌ییه‌وه؟ - ده‌زانم .له‌سه‌رخۆ پێكه‌نی و ته‌نانه‌ت چاوێكیشی لێ ترووكاندم. - چۆن ده‌زانی؟ - له‌به‌ر ئهوه به‌و ش���هوه دره‌نگ ه ل ه الی من دانیش���تووی و ناوێری - بڕۆیه‌و‌ه بۆ ماڵێ. به‌اڵم ئێستا ك ه به‌یانییه. - ئه‌گه‌ر وای ه ده‌ڕۆی؟ - ده‌گه‌ڕێمه‌وه. - باوه‌ڕی ب ه قسه‌كه‌م نه‌بوو .چاوه‌كانی له‌سه‌ر یه‌ك دانا بۆ ماوه‌یه‌كی كورت بێده‌نگ بوو .ل ه دواییدا گوتی« :بۆچی ده‌گه‌ڕێیه‌وه؟» بۆچی؟ بۆ دیتنی تۆ .كوڕێكی له‌سه‌رداڵنی .بێمه‌وه؟ - حه‌تمه‌ن ،هه‌موو دێن بۆ ئێره .ئه‌و جار هه‌ناس���ه‌یه‌كی هه‌ڵكێشا و - گوتی« :گاڵته‌م پێ ده‌كه‌ی؟» سوێندت بۆ ده‌خۆم ك ه دێمه‌وه. - حه‌تمه‌ن وه‌ره‌وه .بۆ س���ه‌ردانی من نه‌ك دایكم ،ڕاست نه‌بێته‌وه... - ئیزن بد‌ه پێكه‌و‌ه ببین ب ه هاوڕێ ،باشه؟ گه‌لێك باشه. -
کۆمه‌ل ه چیرۆک 27 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
گرینگ نیی ه ئه‌تۆ ل ه من گه‌وره‌تری .ته‌مه‌نت چهنده؟ - بیست ساڵ. - منیش ته‌مه‌نم یازد‌ه س���اڵه .بێجگ ه ل ه كاتكا كچی ئاوفرۆش���ه‌ك ه - هه‌ڤاڵێكی دیكه‌م نییه .دایكی لێیده‌دا له‌به‌ر ئهوه دێ بۆ دیتنی من. ئه‌تۆ دزی؟نا بۆچی دز؟ - ده‌م و لوت���ت له‌ڕ و الواز و ترس���ێنه‌ره .لوت���ت وه‌ك لوتی دزان - هه‌ڵكه‌وت���ووه .دوو دانه‌ی���ان هاتووچ���ۆی ئێره ده‌ك���ه‌ن .یه‌كێكیان ناوی ساشكاس��� ه مرۆڤێكی پیس و بێ عه‌قڵه! ئه‌وی دیكه‌ش وانچیسكاس وه‌ك سه‌گ به‌وه‌فایه .ئه‌تۆ قوتووی بچووكت هه‌یه؟ چه‌ند دانه‌یه‌كت بۆ ده‌هێنم. - بیهێنه ،به‌اڵم ب ه دایكم ناڵێم ،ك ه ئه‌تۆ دێیت ه ئێره. - بۆچی پێ ناڵێی؟ - پێی ناڵێم .هه‌ر كاتێك پیاوێك دێ بۆ ئێره ئه‌و خۆشحاڵه .له‌به‌ر - ئهوه پیاوی خۆشده‌وێ .ئهوه زۆر خراپه .دایكم ژنێكی زۆر شۆخ و شه‌نگه، ته‌مه‌نی چوارده‌سااڵن بووه ،ك ه منی هێناوت ه دنیا ،بۆخۆشی نازانێ ك ه ئه‌و ڕووداو‌ه چۆن ڕوویداوه؟ ......ده‌ی زۆر باش ه كه‌نگێ دێیه‌وه؟ سبه‌ی شه‌و. - سبه‌ی ش���ه‌و؟ ئه‌و كات دایكم مه‌سته .ئه‌گه‌ر ئه‌تۆ دز نیت ئه‌دی - چكاره‌ی؟ كواس و واریای* ده‌فرۆشم .دڵنیاب ه شوشه‌یه‌كت بۆ ده‌هێنم .ئیدی - ده‌بێ من بڕۆم. باش ه بڕۆ .ده‌گه‌ڕێیه‌وه؟ - بێگومان. - ه���ه‌ردوو ده‌س���ت ه درێژه‌كانی بۆ الی من درێژ كرد و من ده‌س���ت ه باریك و س���ارده‌كانیم گوشی ،بێ ئهوه پشت س���ه‌رم چاو لێ بكه‌م ،ل ه پلیكانه‌كان
28کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
وه‌سه‌ركه‌وتم و ب ه چه‌شنی مه‌ستێك چووم ه نێو حه‌وشه‌كه. «سیوادی دابوو ئه‌ستێره‌ی به‌یانی له‌سه‌ر خانوو‌ه نیو‌ه وێران ه و شۆداره‌كه‌دا ب ه له‌رز‌ه له‌رز دوور ده‌كه‌وته‌وه ».ل ه نێو گۆالوی پیسی بن دیواری ماڵه‌ك ه وێنه‌ی په‌نجه‌ره‌ی ئه‌شكه‌وته‌ك ه ك ه ده‌تگوت چاوێكی خه‌واڵوو‌ه زه‌ق چاوی بڕیب���ووه من .ل ه نێو داش���قه‌ی نزیك ده‌رگای حه‌وش���ه ،پیاوێكی گوندی سوورسپی ڕاكشابوو و الق ه گهوره و پێخواسه‌كانی لێك ئاوه‌اڵ كردبوو. ڕیش���ێكی ڕه‌ق و چڵ چڵ���ی هه‌بوو ،ك��� ه ددان ه س���پییه‌كانی له‌نێو واندا دهدرهوشایهوه .وا ده‌هات ه به‌ر چاو ك ه له‌خه‌ودا پێده‌كه‌نێ .سه‌گێكی پیر ك ه سه‌ر ملی ڕووتابوو‌ه و وێ ده‌چوو ك ه سووتابێ ،هێدی هێدی بۆ الم هات و بۆنێكی پێوه كردم و ئارام و له‌س���ه‌ره‌خۆ و ل ه برسان لووره‌یه‌كی كرد ،ب ه چه‌شنێك ك ه دڵمی وه‌جۆش هێناو هه‌ست و ویژدانی جوواڵندم .ورده‌ورد‌ه خۆر ب ه ڕه‌نگی زه‌رد و په‌ڕیو ل ه ئاس���ۆ وه‌س���ه‌ر ده‌كه‌وت و شه‌به‌قی خۆی ده‌خس���ت ه سه‌ر گۆالوه‌كان ،ئه‌و ڕه‌نگدانه‌و‌ه ب ه چشنێك جوانی ده‌به‌خشی، ك ه ڕۆحی بنیاده‌می ئالووده‌ی ده‌هه‌ژاند. ڕۆژی دواتر ،داوام ل ه مندااڵنی هاورێم كرد ،ك ه چه‌ند دان ه په‌پوول ه و مێتولكم بۆ بگرن .ل ه ده‌واخان ه چه‌ند قوتووی بچووك و جوانم كڕی و بۆ دیتنی لنكا به‌ره‌و ماڵیان وه‌ڕێكه‌وتم .له‌س���ه‌ر ڕێگا دوو شوش ه كواس و هێندێك ئاوجۆ و نان قه‌ندی و ئاونه‌باتم كڕی و ئه‌وانیشم له‌گه‌ڵ خۆم برد. لن���كا ل��� ه حاڵێكدا ل ه خۆش���یان چ���اوه جوانه‌كانی پێ زه‌ق بب���وون ،ب ه سه‌رس���ووڕمانه‌و‌ه دیارییه‌كانی لێ وه‌رگرتم .چاوه‌كان���ی ل ه ڕووناكی ڕۆژدا سه‌یرتر ده‌یان نواند. ب ه ده‌نگێكی گڕ ك ه وه‌ك ده‌نگی مندااڵن نه‌ده‌چوو ،هاواری كرد: وه‌ی ،وه‌ی! ئه‌وان���ه‌ت بۆ من هێناوه! پووڵ���داری؟ ئهوه چۆنه؟ پووڵداری، به‌اڵم بێ جلوبه‌رگی ،بۆ خۆشت ده‌ڵێی ك ه دز نیم؟ وه‌ی ،وه‌ی! ئه‌و قوتوو‌ه بچووكانه! من ش���ه‌رم ده‌كه‌م ده‌ستیان لێ بده‌م. ده‌سته‌كانم خاوێن نین ،ل ه نێو ئه‌وه‌دا چییه؟ ئه‌ها ،میتولكه‌یه‌ك وه‌ك مسی
کۆمه‌ل ه چیرۆک 29 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
سووره .ئه‌ی ناله‌بار! هه‌ڵیش دێن؟ هه‌ڵده‌فڕن؟ خوایا! ل ه پڕدا هاواری كرد: دای ه وهره ده‌ستم بشۆره .بێ عه‌قڵ ،چاو لێ بك ه چی بۆ هێناوم! ئهوه هه‌ر ئه‌و كه‌سه‌ی ه ك ه دوێنێ شه‌و وه‌ك پۆلیسێك ئه‌تۆی هێناوه ماڵێ .ئهوه بۆ خۆیه‌تی ناوی لنكایه .ده‌نگێكی ئارام و سه‌یر ل ه پشت سه‌رمه‌و‌ه به‌ر گوێم كه‌وت: ده‌بێ سوپاسی لێ بكه‌ی. - كوڕه‌ك��� ه ب ه تون���دی س���ه‌رێكی جوواڵند و گوتی« :س���وپاس، - سوپاس». هه‌ڵم و مژێكی توند ل ه ژووره‌ك ه مه‌وجی ده‌دا و من ب ه سه‌ختی توانیم سه‌ری ئاڵۆز و ڕوخساری ناحه‌زی ژنه‌ك ه ببینم. حاڵ و وه‌زعت چۆنه؟ - ژنه‌ك���ه‌ش دووپاتی كردهوه« :حاڵ و وه‌زع���ت چۆنه؟» ،ده‌نگه‌ك ه ل ه نێو لووتیدا ده‌خنكا ،به‌اڵم وای ده‌نواند ك ه له‌سه‌ر یه‌ك شاد و كه‌یف ساز بوو. ب ه چاو ترووكاندن و پێكه‌نین چاوی بڕیبوو‌ه من. لن���كا بێ خه‌به‌ر ل ه من ،خه‌ریكی خواردنی نان قه‌ندی بوو .له‌گه‌ڵ ئهوه ب ه له‌سه‌رخۆیی سه‌ری قوتووه‌كانی دهكردهوه و له‌به‌رخۆیه‌و‌ه ورته‌ی ده‌هات. مژۆڵه‌كانی سێبه‌ریان ده‌خست ه سه‌ر گۆناكانی و بازنه‌ی ژێرچاوه‌كانی تاریكتر ده‌ك���رد .خۆر ب ه وێنه‌ی پیره‌پیاوێكی ره‌نگ په‌ڕیو ل ه شووش���هی پیس���ی په‌نجه‌ره‌كه‌و‌ه س���ه‌ری به‌ناو ماڵه‌كه‌دا ده‌كێشا و تیشكێكی باریك ده‌كه‌وت ه سه‌ر مووه‌كانی ،ك ه ئاماڵ مه‌یله‌وسوور بوون .دووگمه‌ی كراسه‌كه‌ی كرابوو‌ه و س���ینگی دیار كه‌وتبوو .من لێدانی دڵی ئه‌وم ل ه پشت په‌راسووه‌كانی ڕا ده‌دی و هه‌ستم ده‌كرد. دایكی له‌س���ه‌ر جێگاكه‌ی هات ه خوارێ ،خاولییه‌كه‌ی ته‌ڕ كرد و به‌ره‌و لنكا هات و ده‌س���تی چه‌پی گرت .لنكا هاواری كرد« :ده‌یهه‌وێ هه‌ڵێ! بیگره! ده‌یهه‌وێ هه‌ڵبێ!» و ب ه پێ ده‌س���تی كرد ب ه هه‌ڵبه‌ز و دابه‌ز به‌و ال و الی سنووقه‌كه‌دا .په‌ڕۆ و پاڵ ه بۆگه‌نه‌كانی ده‌خست ه ده‌رێ و الق ه بێحاڵ و شین
30کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
هه‌ڵگه‌راوه‌كانی ڕووت و ڕه‌جاڵ كرد .ژنه‌ك ه قاقا پێكه‌نی و ده‌س���تی ل ه نێو پ���ه‌ڕۆ و پاڵه‌ك ه ڕاكرد و له‌پڕدا هاواری كرد« :گرتم» ئه‌وه‌ی ل ه نێو له‌پی ده‌ستیدا ڕاگرت و ب ه چاوه‌كانی ك ه وه‌ك ڕه‌نگی گوڵی گه‌نم بوو ،جوان چاوی لێكردم و ب ه له‌سه‌ره‌خۆیی گوتی« :له‌وانه‌ی ه یه‌كجار زۆره». كوڕه‌ك ه ب ه خۆش���حاڵیه‌و‌ه گوتی« :پانی نه‌كه‌یه‌وه! جارێكیان ك ه مه‌س���ت بووی له‌سه‌ر قوتوویه‌كی دانیشتی و چه‌ند دانه‌یه‌كت پان و فڵچ كردهوه!» كوڕه شیرینه‌كه‌م هه‌وڵ بد‌ه له‌بیر خۆتی به‌رییه‌وه. - ناچار بووم چه‌ند گۆڕێك هه‌ڵكه‌نم... - به‌اڵم قه‌ولم پێ داوی چه‌ند دانه‌ی دیكه‌ت بۆ بگرم. - چه‌ن���د دانه‌ی دیك���ه ،كاڵ و نه‌كوڵیو ،ئه‌وان���هی پانت كردنه‌وه، - هه‌مووی���ان راهێندرابوون .ئه‌وانه‌ی هاروه���اج بوون ل ه ژێر كووره‌كه‌دا چاڵم كردوون .بۆ ش���اردنه‌وه‌یان ل ه ژێر خاكدا هه‌تا ده‌رێ ده‌بوای ه له‌س���ه‌ر زك بخشێم ،له‌وێ گۆڕس���تانێكم هه‌یه .ده‌زانی جاڵجاڵۆكه‌یه‌كم هه‌بوو ب ه ناوی مینكا و ب ه وێنه‌ی یه‌كێك ل ه فاسقه‌كانی دایكم بوو .ئه‌و ل ه زینداندایه ،له‌گه‌ڵ ئه‌ودا كه‌یفی سازه. ژنه‌ك ه ل ه حاڵێكدا ده‌س���تی به‌س���ه‌ریدا دێنا و ل ه باوه‌ش���ی خۆی گرتبوو: «وه‌ی به‌ندی دڵم» .هه‌ر له‌وكاته‌دا ب ه ئانیش���كی ل ه كه‌له‌كه‌می ده‌كوتا و ب ه پێكه‌نینه‌و‌ه پرس���یاری كرد« :كوڕه‌كه‌م جوانه! چاوه‌كانی چاو لێ بكه. ها؟» لنكا پێشنیاری كرد« :چاوێكی من ده‌ربێنن ،به‌اڵم القێكم پێ بده‌ن». ب ه پێكه‌نینه‌و‌ه بۆی گێڕامه‌وه« :جارێكیان ،كشیشێكی قه‌ڵه‌و هات ه ئێره و گوتی ئه‌تۆ گیای ش���ادان ه كۆده‌كه‌یه‌وه ،ده‌توانی په‌یژه‌یه‌كم بۆ بهۆنیه‌وه؟ به‌اڵم تا ئه‌و كات نه‌مده‌زانی په‌یژه‌یه‌كی وا هه‌ی ه گوتم« :نا ،ناتوانم» گوتی: «فێرت ده‌كه‌م» عه‌باكه‌ی دانا ،ته‌نافێكی درێژ و قایمی ل ه قه‌دی به‌ستبوو و ب ه هۆی ئهوه فێری كردم .بیرم دهكردهوه ،ك ه بۆچی ئه‌وه‌ی ده‌وێ؟ ره‌نگ ه بیهه‌وێ كلیسایه‌ك تااڵن بكات».
کۆمه‌ل ه چیرۆک 31 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ب ه ده‌نگێكی به‌رز پێكه‌نی .شانی كوڕه‌كه‌ی ل ه باوه‌ش گرت و ل ه ته‌واوی ئه‌و ماوه‌یه‌دا ده‌ستی به‌سه‌ر سه‌ری كوڕه‌كه‌یدا دێنا و ده‌یالوانده‌وه. ئه‌ی هاوار له‌ده‌س���ت ئه‌و پیاو‌ه فێاڵبازانه! ڕاس���ت ئه‌و كاته‌ی ك ه - گوتب���ووی هات ،پێم گوت ئه‌گه‌ر ئه‌و په‌یژه‌یه‌ت بۆ دزی ده‌وێ ،ئیدی بۆت ناهۆنمه‌وه. فێڵبازان��� ه پێكه‌نی و گوتی :نا ئه‌وه‌م بۆ چوونه‌س���ه‌ر ل ه دیوارێك - ده‌وێ .ئێم ه كه‌س���انێكی ل ه خوا ترس و پیاوچاكین .دیوارێكی به‌رز هه‌یه، ك ه چاك ه له‌و دیوی دیواره‌كه‌یه ،تێگه‌یشتی؟ تێگه‌یشتی؟» باش تێگه‌یشتم ك ه په‌یژه‌كه‌ی بۆ ئهوه ده‌وێ ،ك ه پێ بچێت ه الی ژنان .ئه‌و كات هه‌ردووكمان قاقا پێكه‌نین. كوڕه‌ك ه وه‌ك پیاوێكی ب ه س���ااڵچوو ب ه دایكی گوت« :ئه‌تۆ هه‌ر ده‌تهه‌وێ پێبكه‌نی ،وا باش ه سه‌ماوه‌ره‌ك ه داگیرسێنی». كوڕم قه‌ندمان نییه. - بڕۆ كه‌مێكی بكڕه. - پووڵمان نییه. - ده‌چی ئاره‌ق ده‌خۆیه‌و‌ه بۆی ه پووڵمان نییه .ئێستا له‌و‌ه وه‌ربگره. - رووی ل ه من كرد و گوتی« :پووڵت پێیه؟» هێندێك پووڵم دا ب ه ژنه‌كه .ل ه جێی خۆی هه‌س���تا ،سه‌ماوه‌ر‌ه شكاو و ره‌نگ و روو رۆیش���تۆكه‌ی له‌س���ه‌ر تاقه‌ك ه هه‌ڵگرت و ل ه حاڵێكدا له‌به‌ر خۆیه‌و‌ه ورته‌ی ده‌هات ،ل ه پشت ده‌رگا ون بوو .كوڕه‌كه‌ی به‌دوایدا هاواری كرد« :دای ه په‌نجه‌ره‌ك ه بش���ۆو‌ه ناتوانم هیچ ببینم .له‌گه‌ڵ تۆم ه سه‌ڵیته، دیس���ان قوتووی جڕوجانه‌وه‌ره‌كانی ب ه شێوه‌یه‌كی ڕێكوپێك له‌سه‌ر تاقه‌ك ه دانا ،ك ه ل ه كارتۆن دروس���تی كردب���وو و ب ه هۆی به‌نێك ك ه رایه‌ڵ كرابوو، راوه‌ستابوو. ل��� ه كاتی كاركردندا نه‌تدیوه… هه‌ر جارێك ك ه ده‌س���ت ده‌كا ب ه - كۆكردن���ه‌وه‌ی گیای ش���ادانه ،تۆز وخۆڵێك���ی زۆر وه‌ڕێ ده‌خا ،ك ه نزیك ه
32کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
بنیاده‌م بخنكێنێ و منیش هاوار ده‌كه‌م« :دای ه وهره من به‌ر‌ه بۆ حه‌وشه، ده‌نا له‌و تۆز و خۆڵه‌دا ده‌خنكێم». ب���ه‌اڵم ده‌ڵێ« :تۆزێك خۆڕاگره ،ئه‌گ���ه‌ر تۆ بڕۆی من ته‌نیا ده‌مێنمه‌وه»، منی زۆر خۆش ده‌وێ .هه‌موو ماندووبوونێكی له‌به‌ر منه .كار ده‌كا و گۆرانی ده‌ڵێ هه‌زار ئاواز ده‌زانێ». چاو‌ه س���ه‌یره‌كانی پڕ ببوون ل ه خۆشحاڵی ،ده‌دره‌وشانه‌وه ،برۆكانی به‌ره‌و سه‌رێ هه‌ڵداو‌ه و ب ه ده‌نگێكی به‌رز ده‌ستی كرد ب ه گۆرانی گوتن: «ئارینا له‌س���ه‌ر په‌ڕی قوو نوستووه… .»..ماوه‌یه‌ك گوێم بۆ ڕاگرت و ل ه دواییدا گوتم« :ئاوازێكی ناخۆشه». لنكا ب ه ئیتمینانه‌و‌ه گوتی« :هه‌موویان ئاوان». ل��� ه پڕ ل ه جێ���ی خۆی ڕاپه‌ڕی« :گ���وێ ڕاگره! مۆس���یقی! زووبه ،به‌رزم كه‌ره‌وه!» ئێسك ه سووك و پرووكاوه‌كانی له‌گه‌ڵ تووره‌كه‌ی پێستی ك ه شین هه‌ڵگه‌ڕابوو، ل ه زه‌وی به‌رزم كردهوه .زۆر ب ه ئیشتیاو‌ه سه‌ری ل ه په‌نجه‌ره‌ك ه برد‌ه ده‌رێ و بێده‌نگ بوو .له‌و ماوه‌یه‌دا الق ه سیس و الوازه‌كانی ب ه ئه‌سپایی دهجوواڵندهوه و ل ه دیواری ده‌خشاند .منداڵێك زریكاندی ،سه‌گێك لووراندی ،ئۆرگێك ل ه حه‌وش��� ه ده‌ینااڵند و پارچ ه ئاوازێك���ی ده‌له‌رانده‌وه .لنكا گوێی دابوو‌ه ئه‌و ئاواز‌ه و له‌به‌ر خۆیه‌و‌ه له‌گه‌ڵی ده‌یگوته‌وه. هه‌ڵمه‌تووك���ی ناو ژووره‌ك ه نیش���ته‌و‌ه و هه‌وا رووناكتر بوو .س���ه‌عاتێكی هه‌رزانبایی ،ك ه باندۆڕه‌كه‌ی ب ه ئه‌ندازه‌ی س���كه‌یه‌كی مسی ده‌بوو ،الروالر ده‌هات و ده‌چوو ،له‌سه‌ر سه‌ری دایكی هه‌اڵوه‌سرابوو .قاپ و قاچاخی سه‌ر ئاورگه‌ك ه پیس بوون ،چینێكی ئه‌ستووری تۆز و خۆل له‌سه‌ر هه‌موو شتێك نیشتبوو ،ب ه تایبه‌ت ئه‌و قولینچك ه به‌تان ه جاڵجاڵۆكه‌یه‌كی پیس ته‌ندرابوو. ماڵ زۆرتر وه‌ك زبڵدان ده‌چوو و فه‌قیری ل ه دارو دیواری ده‌باری و هه‌ستی بنیاده‌می بریندار ده‌كرد. سه‌ماوه‌ر و‌ه هازوهووز كه‌وت .ده‌نگێكی دڕ گوڕاندی« :بڕۆ ده‌ره‌وه».له‌پڕدا
کۆمه‌ل ه چیرۆک 33 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ده‌نگی ئۆرگ بڕا .ناوچاوانی تێك نا و هێندێك سینگی خووراند ،له‌سه‌رخۆ كۆخی و گوتی« :س���ینگم ئازارم ده‌دا ،بۆ من باش نیی ه زۆر هه‌وای ئازاد هه‌ڵمژم .گوێ ڕاگره ،ئه‌تۆ تا ئێستا جنۆكه‌ت دیوه؟» نا. - منی���ش نه‌مدیوه .ش���ه‌وان ه ژێر كووره‌ك ه چاو ل���ێ ده‌كه‌م ،به‌ڵكو - دانه‌یه‌ك س���ه‌ر وه‌ده‌ربێنێ ،به‌اڵم وه‌دیار ناكه‌ون .ل ه نێو گۆرستان جنۆك ه هه‌یه ،وا نییه؟! ئه‌وانه‌ت بۆچی ده‌وێ؟ - زۆر سه‌یر‌ه ئه‌گه‌ر یه‌كێكیان باش بوو ،ئه‌و كات چ ده‌بێ؟ جارێكیان - كاتكا كچی ئاوفرۆشه‌كه ،جنۆكه‌یه‌كی بچووكی ل ه ژێرخانه‌كه‌ی خۆیاندا چاو پێكه‌وتبوو .ترسابوو ،به‌اڵم من له‌و شتان ه ناترسێم. القه‌كانی ل ه ناو په‌ڕۆ و پاڵه‌كانیدا شارده‌و‌ه و زۆر ئازایان ه درێژه‌ی ب ه قسه‌كه‌ی دا و گوت���ی« :ته‌نانه‌ت خه‌ون ه ترس���ێنه‌ره‌كانم خۆش ده‌وێ .جارێكیان ل ه خه‌ومدا دارێكم دی س���ه‌روبنی سه‌وز ببوو ،ڕه‌گوریشه‌ی له‌سه‌ره‌و‌ه بوون و لق و پۆپ و گه‌اڵكانی له‌سه‌ر ئه‌رز بوون .ل ه ترسان وه‌خه‌به‌ر هاتم ،هه‌موو گیانم ش���ه‌اڵڵی ئاره‌ق ببوو .جارێكی دیكه‌ش ل��� ه خه‌ومدا ،دایكم ب ه رووت و قووتی نوس���تبوو و چوارپێیه‌كیش خه‌ریك بوو زگی ده‌دڕی و ده‌یخوارد و دوایی تفی دهكردهوه .ل ه خه‌ونێكی دیكه‌ش���دا ماڵه‌كه‌مان ل ه جێی خۆی هه‌ڵكه‌ندرا و ب ه جاده‌دا ده‌ڕۆیش���ت و به‌دوای ئه‌ویش���دا پشیله‌ی ژنه‌كه‌ی بازره‌س هه‌ڵده‌هات»..... پێ ده‌چوو سه‌رمای بێ خۆی تێك نا ،ئاونه‌باتێكی هه‌ڵگرت و كاغه‌زه‌كه‌ی ك��� ه نیو‌ه پچڕاب���وو ،كردهوه و دوای ئهوه س���افی كرد و له‌س���ه‌ر لێواری په‌نجه‌ره‌كه‌ی دانا. به‌و كاغه‌ز‌ه ش���تێك دروست ده‌كه‌م ،شتێكی جوان ،یا ده‌یده‌م ب ه - كاتكا ،ئه‌ویش شتی جوانی خۆش ده‌وێ .گوێ بگره ،ئه‌گه‌ر به‌رسووركه‌یه‌كی حه‌مام باش تێری بكه‌ی ،ب ه ئه‌ندازه‌ی ئه‌سپێكی گهوره ده‌بێ.
34کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
لێم روون بوو ك ه ئیمانی به‌و قس���هی ه هه‌ی ه هه‌ر بۆی ه گوتم« :وای ه - ئه‌گه‌ر باش تێری بكه‌ی ،گهوره ده‌بێ ».ل ه خۆشیان هاواری كرد و گوتی: «وای���ه ،به‌اڵم دایكم ،ئه‌و ب���ێ عه‌قڵ ه پێم پێده‌كه‌ن���ێ ».دوای ده‌ربڕینی هێندێك وش ه ك ه ل ه بااڵی ژنێك نه‌ده‌وه‌شاوه ،درێژه‌ی پێ دا »:بێ عه‌قڵه! ئه‌گه‌ر پشیله‌یه‌كیش زگی تێر بێ ب ه ئه‌ندازه‌ی ئه‌سپێكی لێ دێ .مه‌گه‌ر وا نییه؟» بۆچی ،به‌ڵێ ...،له‌وانه‌یه. - حه‌یف ك ه من خوارده‌مه‌ن���ی زۆرم نییه! ده‌نا گهوره ده‌بووم!»ل ه - خۆش���یان وه‌جووڵ��� ه كه‌وتب���وو و ده‌س���ته‌كانی ب��� ه ش���ێوه‌یه‌كی جوان دهجوواڵندهوه»:میشه‌كان ب ه ئه‌ندازه‌ی سه‌گ گهوره ده‌بن! ل ه به‌رسووكه‌كانی حه‌مامی���ش ده‌توانی بۆ باركێش���ان كه‌ڵك وه‌ربگری .ئه‌گ���ه‌ر ب ه ئه‌ندازه‌ی ئه‌سپێك گهوره بن ،هێزیشیان زیاد ده‌كا .وا نییه؟ چاو لێبك ه ئه‌وان سمێڵیان هه‌یه. - س���مێڵیان هی���چ عه‌یبێكی نیی���ه ،ده‌كرێ ب ه جێ���ی زاریان ب���ێ .ئه‌گه‌ر جاڵجاڵۆكه‌یه‌ك ئه‌ندازه‌ی .....ئه‌گه‌ر گوتت ب ه ئه‌ندازه‌ی چی؟ ب ه ئه‌ندازه‌ی بێچوو‌ه پشیله‌یه‌ك بوایه ،ئهوه ئیدی زۆر سامناك ده‌بوو! سه‌د بریا من القم هه‌بوایه! ب ه هه‌م���وو توانامه‌و‌ه كارم ده‌كرد و ته‌واوی ئه‌و جانه‌وه‌رانه‌م تێر ده‌كرد .ده‌چووم ه س���ه‌ر كار و خانوویه‌كم ل ه نێو مه‌زرایه‌كی سه‌رس���ه‌وز بۆ دایكم ده‌كڕی .ئه‌تۆ تا ئێستا ل ه نێو مه‌زرای سه‌رسه‌وز بووی؟ ئه‌ی چۆن. - باس و تاریفی مه‌زرا و له‌وه‌ڕگه‌م بۆ بكه .بۆم باس ده‌كه‌ی؟ - ده‌س���تم كرد ب ه باسكردنی كێڵگ ه و مه‌زراكان .زۆر ب ه ئیشتیاو‌ه بێ ئه‌وه‌ی قسه‌كه‌م ببڕێ ،گوێی هه‌ڵخستبوو و هێدی هێدی مژۆڵه‌كانی قورس ده‌بوون و زار‌ه بچووكه‌ك���هی ده‌كرایه‌وه ،هه‌ر ده‌تگوت خه‌وی لێكه‌وتووه .ب ه دیتنی ئه‌و دیمه‌ن ه ورد‌ه ورد‌ه ده‌نگم كز كرد ،به‌اڵم دایكی ب ه س���ه‌ماوه‌ره‌و‌ه هات ه ژوورێ ،پاكه‌تێكی ل ه بن هه‌نگڵی دابوو و شووش ه ودكایه‌كی ل ه نێو باخه‌ڵی
کۆمه‌ل ه چیرۆک 35 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
حه‌شاردابوو. .....هاتمه‌وه. - كوڕه‌كه‌ی چاوه‌كانی هه‌ڵێنان ،هه‌ناس���ه‌یه‌كی هه‌ڵكێش���ا و گوتی« :ئه‌وێم خۆش ده‌وێ .شوێنێكی بێده‌نگ ،ته‌نیا گوڵ و سه‌وزی لێ بێ .دای ه بۆچی داشق ه و بارگینێك به‌كرێ ناگری ،ل ه ناو كێڵگ ه و شیناییدا نامگێڕی؟ هه‌روا پیر ده‌بم و ئه‌و ش���وێنان ه نابینم .ل ه كۆتایی���دا ب ه بێ حورمه‌تیه‌و‌ه گوتی: «سوێند ده‌خۆم ك ه قاحبه‌ی ».دایكی ب ه له‌سه‌ره‌خۆییه‌و‌ه الوانیه‌و‌ه گوتی: «سوێند مه‌خۆ -ئه‌تۆ هێشتا بچووك ،نابێ ئه‌و قسان ه بكه‌ی»... س���وێند مه‌خۆ ،هه‌موو كارێكت كه‌ڵه‌ك و كوڵه‌كه ،وه‌ك س���ه‌گی - به‌ڕه‌اڵ هه‌ر جێگایه‌كی پێت خۆش بێ ده‌ڕۆی ،مرۆڤێكی به‌خته‌وه‌ری .گوێ ڕاگره كێڵگ ه سه‌رسه‌وزه‌كان خوا خوڵقاندوویه‌تی؟ باش ه بۆچی؟ - بۆ ئهوه خه‌ڵك بتوانن له‌وێ سه‌یران بكه‌ن و خۆش ڕابوێرن». - كوڕه‌ك��� ه بزه‌یه‌ك���ی هات���ێ و هه‌ناس���ه‌یه‌كی هه‌ڵكێش���ا« :كێڵگ��� ه سه‌رسه‌وزه‌كان!پێش���انگاكه‌م ده‌برد‌ه ئه‌وێ و هه‌موویانم ئازاد ده‌كرد ،تا ب ه كه‌یفی خۆیان به‌وال ئه‌والدا بڕۆن .گوێ بگره! خوا ل ه كوێ دروست ده‌بێ؟ دایك���ی زیڕه‌كی كرد و ل ه پێكه‌نینا وه‌خت بوو دڵی له‌خۆ بێتهوه ،له‌س���ه‌ر جێگایه‌كه‌ی ڕاكش���ابوو و ل ه حاڵێكدا القه‌كانی به‌رز كردبوو‌ه و لێكی ده‌دان گوت���ی« :خوایه! چ .....منداڵێكی نازدار! بنیاده‌م ل ه پێكه‌نینا دڵی له‌خۆ ده‌بێت���هوه ،ئیدی ژیانی له‌گه‌ڵ ناكرێ!» لن���كا به‌و پێكه‌نینه‌و‌ه رامابوو ب ه هێندێك وش���هی ڕه‌ق ،ك ه ئاوازی خۆشه‌ویس���تی پێوه دیاربوو جنێوی پێ دا. وه‌ك من���دااڵن وایه ،هه‌ر پێم خۆش نیی ه پێبكه‌نێ! دیس���ان هه‌ر - هه‌مان قس ه ناشیرینه‌كانی دووپات كردهوه. گوتم« :لێی گه‌ڕێ با پێبكه‌نێ .بیری لێ مه‌كه‌وه. لن���كا ڕازی بوو« :نا بیری لێ ناكه‌مه‌وه ،ته‌نیا كاتێك په‌نجه‌ره‌كان خاوێن
36کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ناكاته‌وه ،تووڕ‌ه ده‌بم .هه‌ر من ده‌پارێمه‌و‌ه په‌نجه‌ره‌كان بشۆ .ناتوانم نووری خوا ببینم ،به‌اڵم هه‌موو كات ل ه یادی ده‌چێ. ژنه‌ك ه ل ه حاڵێكدا جار جار پێده‌كه‌نی ،ئیس���تكانه‌كانی شوشت و ب ه چاو‌ه شین ه دره‌وشاوه‌كانی چاوێكی ل ه من ترووكاند و گوتی: «كوڕێكی جوانم هه‌یه؟» - لنكا ل ه ناكاو ل ه منی پرسی« :ئه‌تۆ بێ عه‌قڵی؟» نازانم .بۆچی؟ - دایكم ده‌ڵێ ئه‌تۆ بێ عه‌قڵی. - ژنه‌ك ه ب ه ترسه‌و‌ه هاواری كرد و گوتی« :بۆ ئه‌م قسه‌ی ه ده‌كه‌م؟ ئه‌و ژنێكی مه‌ستی له‌سه‌ر جاد‌ه هه‌ڵگرتۆته‌و‌ه و هێناویه‌ته‌و‌ه ماڵێ و جلوبه‌رگی گۆڕیوه و نواندوویه‌تی و دوایی بۆ خۆی ڕۆیشتووه». بۆ خۆت وات گوت. - من مه‌به‌س���تێكی خراپم نه‌بوو .ئه‌تۆ بۆ شه‌یتانی ل ه من ده‌كه‌ی. - وای! زۆر بێ شه‌رمه! ژنه‌كه‌ش وه‌ك منداڵێك قسه‌ی ده‌كرد .ئاوازی ده‌نگی كچان ه بوو ،چاوه‌كانی خۆشه‌ویس���تییه‌كی كچانه‌ی تێدا بوو ،هه‌رچه‌ند روخساری به‌و لووت ه پان ه و لێو‌ه هه‌ڵگه‌ڕاوه‌كانی و ددان ه ئاش���كراكانی ناشیرینتر خۆی ده‌رده‌خست، به‌اڵم بزه‌یه‌كی هه‌میشه‌یی له‌سه‌ر ڕوخساری نه‌خشی به‌ستبوو. له‌سه‌رخۆ و هێدی گوتی« :چایه‌كه‌مان نه‌خۆینه‌وه». س���ه‌ماوه‌ر له‌سه‌ر س���ندووقێك ل ه قه‌راغ لنكا دانرابوو ،هه‌ڵمه‌تووكی ئاوی كواڵو ك ه ل ه ژێر سه‌رپۆشی سه‌ماوه‌ر‌ه شكاوه‌ك ه ده‌هات ه ده‌رێ و ب ه ته‌نیشت شانه‌كانی ئه‌ودا تێ هه‌ڵده‌بوو .ده‌ست ه بچووكوكانی ل ه به‌رامبه‌ر ئه‌ودا ڕاگرت و دوای ئهوه به‌ری ده‌ستی ته‌ڕ ده‌بوو ،ب ه مووی سه‌ری وشكی دهكردهوه. خه‌واڵوو چاوه‌كانی له‌سه‌ر یه‌ك دانا. دوای ماوه‌یه‌ك گوتی« :كاتێك گهوره بووم ،دایكم داش���ق ه و بارگینێكم بۆ ده‌كڕێ ،ئه‌و كات ب ه نێو شه‌قامه‌كاندا ده‌گه‌ڕێم و سواڵ ده‌كه‌م .ئه‌و كات ك ه
کۆمه‌ل ه چیرۆک 37 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
پار‌ه و پووڵێكی چاكم گیر كه‌وت ،ده‌چم بۆ كێڵگ ه سه‌رسه‌وزه‌كان». دایكی هه‌ناسه‌یه‌كی هه‌ڵكێش���ا و هه‌ر له‌و كاته‌شدا پێكه‌نی .به‌سته‌زمانه! كێڵگه‌یه‌كی بۆ به‌هه‌شته .بنیاده‌م له‌وێ ده‌توانێ چ بدۆزێته‌وه؟ ته‌نیا چه‌ند ئۆردووگا ،سه‌ربازی وه‌حشی و دێهاتی مه‌ست.... لنكا نێوچاوانی تێك نابوو ،هات ه نێو قسه‌كانی و گوتی« :درۆ ده‌كه‌ی .ل ه ئه‌و بپرس ه كوێستان چۆنه .ئه‌و كوێستانی دیوه»..... «یانی من ئێستا نه‌مدیوه؟» - بۆچی ئه‌و كات ك ه مه‌ست بووی. - وه‌ك دوو منداڵ پێكه‌و‌ه ش���ه‌ڕ‌ه قسه‌یان بوو .له‌و ماوه‌یه‌دا هااڵوی گه‌رمی ده‌مه‌و ئێواران بۆ حه‌وش���ه‌ك ه هێرش���ی هێنابوو .هه‌ورێكی ڕه‌ش���ی چڵكن ئاس���مانی داگرتبوو ،ورده‌ورد‌ه خۆر په‌نای ده‌گرت و هه‌وا تاریك و تاریكتر ده‌بوو. ئێستا كوڕه‌ك ه چایه‌كه‌ی خوارده‌و‌ه و ورد‌ه ورد‌ه ئاره‌قه‌ی ده‌ركرد .چاوێكی ل ه من و دایكی كرد و گوتی: هه‌موو شتێكم خواردوه ،ئیدی ئێستا خه‌وم دێ. - ژنه‌ك ه گوتی« :بخه‌وه». به‌اڵم ئه‌و ده‌یهه‌وێ بڕوات ،ده‌تهه‌وێ بڕۆی؟ - ژنه‌ك��� ه ل ه حاڵێكدا ب ه ئه‌ژنۆ ل ه منی ده‌كوت���ا گوتی« :غه‌م مه‌خۆ ناهێڵم بڕوات». لنكا پاڕاو‌ه كه« :نه‌ڕۆم» چاوه‌كانی له‌سه‌ر یه‌ك دانا ،باوێشكی هاتێ و خۆی خزاند‌ه ناو س���ندوقه‌كه ،له‌پڕدا سه‌ری هه‌ڵێنا و ب ه ئارامی ب ه دایكی گوت: «بۆچ���ی مێردی پێ ناكه‌ی؟» ئه‌تۆش وه‌ك ئه‌و ژنانه‌ی دیك ه زه‌ماوه‌ندێك وه‌ڕێ بخ���ه .به‌و جۆره ك ه ئه‌تۆ له‌گه‌ڵ هه‌موو پیاوێك راده‌بوێری ...ئه‌وان هه‌ر ل ه تۆ ده‌ده‌ن .....به‌اڵم ئهوه مرۆڤێكی باشه. ژنه‌ك ه سه‌ری ب ه سه‌ر ئیستكان ه چایه‌كه‌یدا شۆڕ كردهوه و گوتی« :بێده‌نگ به ،بخه‌وه».
38کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ئه‌و پووڵداره.ماوه‌ی���ه‌ك ژنه‌ك ه بێده‌نگ بوو ،چایه‌كه‌ی خۆی خوارده‌و‌ه و ل ه دواییدا وه‌ك ئاشنایه‌كی كۆن ،رووی ل ه من كرد و گوتی« :ئه‌وه‌ش ژیانی من ،بێ چرپ ه و هه‌اڵ ،ته‌نیا من و ئه‌و و هیچ كه‌سی دیكه ،له‌و حه‌وشه‌یه‌دا لۆمه‌م ده‌كه‌ن، ك ه من قاحبه‌م .ئه‌گه‌ر واش بێ من شه‌رم ل ه كه‌س ناكه‌م .ئێستا ده‌بینی چ دیارییه‌كم ،هه‌موو چاوم لێ ده‌كه‌ن بۆ چ كارێك ده‌بم .به‌س���ته‌زمان ه خه‌وی لێ كه‌وت .منداڵێكی باشم هه‌یه ،وا نییه؟ وای ه زۆر باشه. - ناتوانم پڕ به‌دڵ چاوی لێ بكه‌م ،چ گله‌ییه‌كی هه‌یه! - به‌ڵێ ،منداڵێكی به‌هۆشه. - وای ه بابیش���ی پی���ره پیاوێكی نه‌جیب ب���وو ....،چی پێ ده‌ڵێن؟ - ده‌فته‌رداران خوایا! ناتوانم وه‌بیرم نایه‌ته‌وه ....ئه‌وانه‌ی سه‌روكاریان له‌گه‌ڵ سه‌نه‌ده.... مه‌به‌ستت سه‌رده‌فته‌رداری ئه‌سنادی ڕه‌سمییه؟ - وایه ،پیر‌ه پیاوێكی ب ه حورمه‌ت بوو ،زۆر له‌سه‌ر داڵن بوو ،ئاشقی - من بوو ،خزمه‌تكاری ماڵیان بووم. الق ه رووته‌كانی كوڕه‌كه‌ی ب ه په‌ڕۆ و پاڵی داپۆشی ،سه‌رین ه چڵكنه‌كه‌ی بن سه‌ری رێكوپێك كرد و درێژه‌ی ب ه قسه‌كانی دا: له‌پڕدا مرد ،ش���ه‌و بوو ،تاز‌ه ل ه الی هاتبوومه‌وه ،ك ه كه‌وت ه سه‌ر - عه‌رزی ژووره‌ك ه و ته‌واوبوو. كواس ده‌فرۆشی؟ به‌ڵێ. - كار بۆ خۆت ده‌كه‌ی؟ - نا بۆ یه‌كی دیكه. - كه‌مێك نزیكتر دانیش���ت و گوتی« :خۆت زۆر س���ه‌نگین و ماقووڵ مه‌كه. ئیدی ده‌س���تت پێ ناگا .ل ه هه‌ر كه‌س پێت خۆشه بپرسه ،هه‌موو ئه‌وان ه
کۆمه‌ل ه چیرۆک 39 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ده‌زانن». خۆم ماقووڵ و سه‌نگین نهكردووه .دوای ئهوه ده‌ست ه بچووكه‌كانی - ك ه پێسته‌كه‌ی پیرڵۆك ببوو و نینۆكه‌كانی شكابوون ،له‌سه‌ر رانم دانا ،زۆر ب ه خۆشه‌ویس���تیه‌و‌ه درێژه‌ی دا« :ل ه بابه‌تی لنكا زۆرت س���وپاس ده‌كه‌م، ئه‌وڕۆك ه زۆر خۆشی لێ گوزه‌را ،ئه‌ویش ل ه سایه‌ی لوتفی تۆ بوو». گوتم :ده‌بێ بڕۆم. ب ه سه‌رسوڕمانه‌و‌ه پرسی« :بۆ كوێ؟» - ل ه شوێنێك به‌ڵێنم داوه. - بمێنهوه. - ناتوانم. - چاوێكی ل ه كوڕه‌كه‌ی و په‌نجه‌ر‌ه و ئاسمان كرد و ب ه ئارامی گوتی« :بمێنهوه ب ه پارچه‌یه‌ك ده‌م و چاوم ده‌به‌ستم ...له‌به‌ر كوڕه‌كه‌م ئه‌و كار‌ه ده‌كه‌م. بێ ئه‌نداز‌ه دۆس���تان ه و ئینس���انی و گه‌رم و گوڕ قسه‌ی ده‌كرد .چاوه‌كانی وه‌ك چاوی منداڵێك ده‌چوون و ل ه روخساری ناشیرینیدا بزه‌یه‌ك داگیرسا. ن ه بزه‌ی لێ قه‌وماوێك ،به‌ڵكو بزه‌ی ده‌وڵه‌مه‌ندێك ك ه ده‌یتوانی شوكرانه‌ی خۆی زۆر ب ه چاكی ب ه جێ بگه‌یه‌نێ .كوڕه‌ك ه گه‌ڵێك جار ده‌جواڵو‌ه و خۆی كۆده‌كرده‌و‌ه و هاواری ده‌كرد: «دای ه ده‌یانهه‌وێ راكه‌ن ،دای ه وهره!» ژنه‌ك ه خۆی به‌سه‌ردا شۆڕ كردهوه و ب ه منی گوت« :خه‌ون ده‌بینێ» ل ه جێی خۆم هه‌س���تام و چووم ه حه‌وش���ه‌كه ،له‌وێ راوه‌س���تام و نوقمی خه‌یااڵتی خۆم بووم .ده‌نگی ئاوازه‌یه‌ك ك ه كه‌سێك له‌به‌ر خۆیه‌و‌ه وڕێنه‌ی ده‌ك���رد ،به‌ر گوێم كه‌وت ،ل ه په‌نج���ه‌ره‌ی ژێرخانه‌كه‌و‌ه ك ه ده‌هاتم ه ده‌رێ، دایك الی الییه‌كی س���ه‌یری بۆ كوڕه‌كه‌ی ده‌گوت .وشه‌كانی ئه‌و ب ه ته‌واوی ده‌بیستران: «چار‌ه ره‌شیه‌كان له‌گه‌ڵ خۆیان دێنن ئه‌و كوێره‌وه‌ریانه‌ی ك ه هۆش ل ه مرۆڤ ده‌فڕێنن و
40
کۆمه‌ل ه چیرۆک
دایك و ته‌یمووری له‌نگ
دڵه‌كان له‌ت له‌ت ده‌كه‌ن. وای له‌و كوێره‌وه‌ریانه ،له‌و كۆستانه ،له‌و ده‌ردانه! ل ه كوێ خۆ حه‌شار بده‌م ،وای! ل ه كوێ؟!» منیش ل ه حاڵێكدا ددانه‌كانم لێ���ك قفڵ ببوون ،هه‌تا ل ه داخی كوێره‌وه‌ری هاوارێك ل ه ده‌روونم هه‌ڵنه‌ستێ ،ب ه په‌ل ه حه‌وشه‌كه‌م به‌جێهێشت .
کۆمه‌ل ه چیرۆک 41 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
دایك و كوڕ* «ماكسیم گوركی»
سه‌باره‌ت ب ه دایكان تا دنیا دنیای ه ده‌توانین چیرۆكی بێ بڕانه‌و‌ه بگێڕینه‌وه. چه‌ند هه‌فت ه بوو ،ك ه دوژمنان ته‌نگاوته‌نگ و ب ه شێوه‌ی بازنه‌یی ،شاریان گه‌مارۆ دابوو ،ئه‌وان نوقمی ئاسن و پۆاڵ بوون ،شه‌وان ه ئاوره‌كانیان وه‌ك ته‌پۆڵكه‌یه‌ك دهكردهوه ،ب ه چاوی سووری بێ ئه‌ژمار ،ل ه شه‌وه‌زه‌نگ دا، چاویان ل ه دیواره‌كانی ش���ار ده‌كرد و ل ه چاو‌ه س���ووره‌كانیان ترووسكه‌ی شادی ده‌باری و گڕی سه‌ركه‌وتنی لێ به‌رز دهبووه و ئه‌و هه‌ست ه هه‌ڕه‌ش ه خوڵقێن ه ل ه ش���اری گه‌م���ارۆ دراودا ،خوڵقێنه‌ری گه‌ل���ێ بۆچوونی ڕه‌ش بوو .له‌س���ه‌ر دیواره‌كانی ش���اردا ده‌یان دی ،ك ه گه‌م���ارۆی دوژمن بێ پس���انهوه ته‌نگ و ته‌نگتر دهبێتهوه ،ل ه قه‌راغی ئاوره‌كان سێبه‌ری ئه‌وان ب ه جوانی ده‌بینرا ،حیله‌ی ئه‌سپه‌كانیان ك ه قه‌ڵه‌و و تێر بوون ده‌بیسترا. زرینگ ه زرینگی چه‌كه‌كان و قاقای پێكه‌نینی ئه‌وان ،ب ه گوێی خه‌ڵكی شار ده‌گه‌یش���ت ،ده‌نگی گۆرانی سه‌ركه‌وتوانه‌ی كه‌سانێك ك ه ل ه سه‌ركه‌وتنی خۆی���ان دڵنیا بوون ،ب ه گوێ ده‌گه‌یش���ت .تۆ بڵێی ل ه گوێی مرۆڤدا هیچ
42کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
شتێك له ده‌نگی گۆرانی و پێكه‌نینی دوژمن ناخۆشتر و دزێوتر هه‌بێ! دوژمنه‌كان هه‌موو ئه‌و جۆگانه‌ی ك ه ئاویان ده‌گه‌یاند‌ه شار ،ب ه كه‌الك پڕ كردبوو ،ره‌زه‌كانی ده‌ورووبه‌ری دیوار و سه‌نگه‌ره‌كانی شاریان سووتاندبوو، كێڵگه‌كانی���ان گێر‌ه كردبوون ،داری باخه‌كانیان ل ه ڕه‌گه‌و‌ه ده‌رهێنابوون، شار ل ه هه‌موو الیه‌كه‌و‌ه ئاوااڵ و بێ په‌سێو بوو ،هه‌موو كاته‌كانی رۆژ تۆپ ه ئاورهاوێژه‌كانی دوژمن رێژنه‌ی ئاور و ئاسنیان به‌سه‌ردا ده‌باراندن. ده‌سته‌كانی سه‌ربازانی نیو‌ه برسی ،ك ه ل ه شه‌ڕ ماندوو بوون ،ب ه رووگرژی ل ه نێو كۆاڵن ه ته‌نگه‌به‌ره‌كانی ش���اردا ده‌گه‌ڕان .ل ه په‌نجه‌ره‌كانه‌و‌ه ده‌نگی ناڵه‌ی برینداره‌كان ،هاواری قسه‌پڕاندن و تووك و دوعا و ل ه خۆدانی ژنان و گریان و ش���یوه‌نی مندااڵن ده‌بیس���ترا .هه‌موو له‌سه‌ره‌خۆ و ب ه هێوری قس���ه‌یان ده‌كرد .تۆ بڵێی دوژمن هێرشی ده‌ست پێ كردبێت! ب ه تایبه‌تی ناخۆشترین كاته‌كانی ژیان ل ه سه‌ره‌تای شه‌و ده‌ستی پێ كرد ،له‌به‌ر ئهوه كاتێك س���ێبه‌ری ره‌ش و تاریك ل ه نێوه‌ڕاس���تی دۆڵی شاخه‌كان ده‌هات ه ده‌رێ ،باڵی به‌س���ه‌ر ئۆردووگای دوژمن راده‌كێش���ا .ئه‌و سێبه‌ر‌ه بۆ الی دیوار‌ه داڕووخاوه‌كانی ش���ار ده‌هات ،مانگ وه‌ك مه‌تاڵێك خۆی ده‌نواند، ك ه ل ه مه‌یدانی ش���ه‌ڕدا ل ه ژێر زه‌بری شمشێردا له‌ت و په‌ت بووه ،له‌سه‌ر به‌رزای���ی كێوه‌كان���هوه وه‌دیار ده‌كه‌وت ،ل ه بێده‌نگ���ی و تاریكیدا ،ناڵ ه و شیوه‌ن چاكتر و باش���تر ده‌بیسترا .خه‌ڵكێك ،ك ه ل ه ڕه‌نج و كوێره‌وه‌ری و برس���یه‌تیدا بڕس���تیان لێ بڕابوو و چاوه‌ڕوانی یارمه‌تیده‌رێك نه‌بوون، رۆژب ه رۆژ هیوا بڕاوتر ده‌بوون .خه‌ڵك ب ه ترسه‌و‌ه ده‌یان روانیی ه مانگ و ددانی تیژی كێوه‌كان و زاری كراوه و ره‌شی دۆڵه‌كان و ئۆردووگای پڕ ل ه هه‌را و هه‌نگامه‌ی دوژمن .ته‌واوی ئه‌وان ه هه‌ڕه‌شه‌ی مه‌رگیان ده‌كرد ،هیچ ئه‌ستێره‌یه‌كی هیوا بۆ دڵدانه‌وه‌ی ئه‌وان نه‌ده‌دره‌وشایه‌وه. ل ه ترسانا نه‌یانده‌وێرا ل ه ماڵه‌كانیان چرا و ئاور داگیرسێنن ،ته‌واو تاریكی به‌س���ه‌ر كۆاڵنه‌كاندا زاڵ بوو ،له‌و تاریكییه‌دا ،ژنێكی بێده‌نگ ك ه سه‌راپای خ���ۆی ل ه بااڵ پۆش���ێكی ڕه‌ش پێچابوو ،بێده‌نگ وه‌ك ماس���ییه‌ك ك ه ل ه
کۆمه‌ل ه چیرۆک 43 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
قوواڵی���ی رووب���اردا مه‌ل ه بكات ،ب ه كۆاڵنه‌كاندا تێپ���ه‌ڕ ده‌بوو ،خه‌ڵك ك ه ئه‌ویان ده‌دیت ،ل ه یه‌كتریان ده‌پرسی :هه‌وه؟ هه‌وه! ئه‌و كات ك ه ب ه په‌ل ه ل��� ه نێو تاق نمای دااڵنه‌كاندا ون ده‌بوو ،به‌الر‌ه ملێ و بێده‌نگ و ب ه په‌ل ه ل ه ته‌نیشتی راده‌بوون ،فه‌رمانده‌ی ده‌سته‌كانی كێشكچی و پاسه‌وانه‌كان به تووڕهییهوه پێیان ده‌گوت: بانو ماریاننا ،ئێوه دیس���ان ل ه ن���او كۆاڵندا ده‌خۆلێنه‌وه؟ وریاب ه ڕه‌نگ ه تۆ بكوژن ،كه‌س نییه كه وه‌دوای بكوژانی تۆ بكه‌وێ.... ژنه‌ك ه بااڵی راس���ت دهكردهوه ،هێدی و ئارام راده‌وه‌س���تا ،به‌اڵم تاقمه‌ی كێشكچی ب ه الیدا تێده‌په‌ڕین و نه‌یان ده‌وێرا یان بێزیان نه‌ده‌هات ده‌ستی لێ بوه‌شێنن .پیاو‌ه چه‌كداره‌كان ب ه چه‌شنێك خۆیان لێ دوور دهكردهوه و ل��� ه نزیكبوون���هوه ل ه ئه‌و خۆیان ده‌پاراس���ت ،ك ه ه���ه‌روا بزان ه ته‌رمی مردوویه‌كه .ئه‌ویش ل ه تاریكیدا ده‌مایه‌و‌ه و دیس���ان ئارام و ته‌نیا به‌ره‌و الیه‌ك ده‌ڕۆیش���ت ،الڵ و ره‌ش و هه‌روه‌ك كانگه‌ی ب ه به‌ختی ش���ار‌ه ل ه كۆاڵنێك بۆ كۆاڵنێكی دیكه ،ده‌ورووبه‌ری ئه‌و س���نوور و ناڵ ه و شیوه‌ن و گریان و ده‌مه‌ته‌قه‌ی س���ه‌رباز‌ه نێوچاوان تاڵه‌كان ،ك ه ب ه ته‌واوی بێئومێد ببوون ده‌بیس���ترا ،وه‌دوای ئ���ه‌و ده‌كه‌وتن و ل ه هه‌موو جێگه‌یه‌ك به‌دوایدا ده‌خۆشین و جه‌رگیان زامار ده‌كرد. ئه‌و ژنه‌ش دایك بوو ،یه‌كێك ل ه مرۆڤه‌كانی ئه‌و واڵت ه به‌اڵ لێدراو‌ه بوو .ل ه بیری نیش���تمان و كوڕه‌كه‌یدا بوو .كوڕه‌كه‌ی گه‌ڵێك جوان و به‌زه‌وق بوو، به‌اڵم بێبه‌زه‌ییان ه فه‌رمانده‌ری تاقمێكی ده‌كرد ،ك ه شاریان وێران ده‌كرد، تا ماوه‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ر دایك ب ه تاس���هوه ده‌یڕوانیی ه كوڕه‌كه‌ی ،ئه‌وی وه‌ك دیارییه‌كی ب ه نرخ بۆ واڵته‌كه‌ی ده‌زانی و ب ه یارمه‌تیده‌رێكی باشی ده‌زانی، بۆ شاره‌كه‌ی كه هێناویه‌ته دنیاوه. ئه‌و شاره هێالنه‌یه‌ك بوو ،ك ه بۆ خۆی و كوڕه‌كه‌ی له‌وێدا پێ گه‌شتبوون. س���ه‌دان ریش���ۆڵی نه‌دیتراو دڵ���ی دایكیان به‌و ب���ه‌رد‌ه كۆنان ه ك ه باب و باپیرانی خانوویان پێ دروست كردبوون و دامه‌زراوه‌كانی شاریان پێ ساز
44
کۆمه‌ل ه چیرۆک
دایك و ته‌یمووری له‌نگ
كردبوون و به‌زه‌ییه‌كی ك ه ئێس���كی كه‌ی و كار و هاوره‌گه‌زی ئه‌و له‌گه‌ڵ چیرۆك و ش���یعر و هیواكان له‌وه‌دا نووس���تون ،پێكه‌و‌ه گرێ ده‌دا ل ه الی ئه‌و خۆشه‌ویست كردبوون و خۆی پێوه گرتبوو. ئێست ه ئه‌و دڵه ،نزیكترین و خۆشه‌ویستترین كه‌سی ل ه ده‌ست داوه ،ده‌گریا ئه‌و دڵ ه وه‌ك ته‌رازوویه‌ك بوو ،كاتێك ك ه خۆشه‌ویستی ئه‌و ب ه منداڵه‌كه‌ی و ش���اری جێگه‌ی ل ه دایكبوونی ل ه تای ته‌رازوو ده‌نا ،نه‌یده‌توانی س���اخ وه‌بێ داخوا كام الی ته‌رازوو قورستر و كام الی سووكتره. به‌و جۆره شه‌وان ه ب ه كۆاڵنه‌كاندا ده‌ڕۆیشت و زۆر كه‌س ئه‌ویان نه‌ده‌ناسیه‌وه، ترس هه‌ڵی ده‌گرتن و بااڵی ره‌شی ئه‌ویان ب ه كانگای مردنێك ده‌زانی ،ك ه ل ه هه‌مووان نیزیك بۆته‌وه ،هه‌ر كه‌س ئه‌ویان ده‌ناسیه‌و‌ه ب ه بێده‌نگییه‌ك لێی دوور ده‌كه‌وتنه‌وه. به‌اڵم شه‌وێ :ل ه س���ووچێكی دوور و تاریك ل ه نزیك شوره‌ی شار ،دایك تووش���ی ژنێكی دیك ه بوو ،ئه‌و ژن ه جووڵ���هی نه‌ده‌كرد ،وه‌ك پارچه‌یه‌ك ل ه زه‌وی ،ل ه به‌رامبه‌ر ته‌رمێكدا ئه‌ژنۆی دادابوو ،س���ه‌ری پڕ ل ه كه‌سه‌ری به‌ره‌و رووی ئه‌ستێره‌كان راگرتبوو ،دووعای ده‌كرد .له‌سه‌ر سه‌ری ئه‌ویش كێشكچییه‌كان به سرته قسه‌یان ده‌كرد .دایكی خائین له‌و ژنه‌ی پرسی: مێرده‌كه‌ته؟ نه براته؟ نه‌خێ���ر منداڵه‌كه‌مه ،مێرده‌كه‌م س���ێزد‌ه رۆژ له‌مه‌وپێش كوژرا، ئه‌وی���ش ئه‌مڕۆ ك���وژرا .دوای ده‌ربڕینی ئه‌م رس���ته‌ی ه دایكی كوڕ كوژراو هه‌ستا و ب ه نیشانه‌ی رازیبوون گوتی :ده‌بووری ئه‌ی خوداوه‌ند ،ك ه هه‌موو شتێك ده‌بینێت و ده‌زانێ من سوپاس گوزاری تۆم! دایك پرسی: بۆچی؟ ژن ه كوڕ كوژراوه‌كه وه‌اڵمی دایه‌وه:
کۆمه‌ل ه چیرۆک 45 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ئێس���ت ه ك ه كوڕه‌كه‌م ل ه ش���ه‌ڕدا ب���ۆ پارێزگاری ل ه نیش���تمان س���ه‌ربه‌رزان ه كوژراوه ،ده‌توانم ب ه ئاس���ووده‌ییه‌و‌ه بڵێم ك ه ترسی ل ه دڵی مندا دروست كردبوو ،زۆر هۆگری ژیانی ئاسوود‌ه و خۆش بوو ،ده‌ترسام وه‌ك كوڕی ماریاننا ب ه ش���اره‌كه‌ی خه‌یانه‌ت ب���كا و بێت ه دوژمنی خوا و رێبه‌ری دوژمنانی ئێم ه وه‌ئه‌ستۆ بگرێ .نه‌فرین ل ه ئه‌و دایك ه ك ه هێناویه‌ت ه سه‌ر زه‌وی و پێی گه‌یاندووه. ماریاننا رووی خۆی داپۆشی و دووركه‌وته‌وه ،به‌اڵم به‌یانی زوو چوو‌ه الی پارێزه‌رانی شار و گوتی: یا من بكوژن یا ده‌روازه‌ی ش���ار بكه‌ن���هوه ،تا منیش بچم ه الی كوڕه‌كه‌م ،كه بۆت ه دوژمنی ئێوه و واڵته‌كه‌ی خۆی. ئه‌وان وه‌اڵمیان دایه‌وه: تۆ ئێس���ت ه ك ه ده‌بێ ب ه چاوی رێزه‌و‌ه سه‌یری واڵته‌كه‌ت بكه‌ی ،كوڕی تۆ هه‌ر به‌و جۆره ك ه دوژمنی هه‌ر كام له ئێمه‌ی ه دوژمنی تۆشه. م���ن دایكم ،ئه‌وم خۆش ده‌وێ و خۆم ب ه تاوانبار ده‌زانم ،ك ه ئه‌و ئاوای به‌سه‌ر هاتووه. ئه‌و كات ئه‌وان كه‌وتن ه راوێژ ك ه چی لێبكه‌ن؟ دوای راوێژ گوتیان: ویژدان رێمان پێ نادا ،ك ه له‌به‌ر تاوانی كوڕه‌كه‌ت بتكوژین ،ئێم ه ده‌زانین ك��� ه تۆ له‌و پێوه‌نییه‌دا چهنده ئ���ازار ده‌چێژی ،كه‌وابوو چۆن باوه‌ڕ به‌و‌ه ده‌ك���رێ ،ك ه ت���ۆ رێگه‌ی ئه‌و تاوان ه گه‌وره‌ت نیش���ان داب���ێ! ل ه الیه‌كی دیكه‌ش���هوه تۆ وه‌ك بارمته‌ش بۆ شار پێویست نی ،كوڕی تۆ قه‌ت غه‌م ل ه تۆ ناخوا ،ئێم ه وا بیر ده‌كه‌ینه‌وه ،ك ه ئه‌و ناڕه‌سه‌ن ه ب ه یه‌كجاری تۆی له‌بیر بردۆته‌و‌ه و ئه‌گه‌ر تۆ وا بیر ده‌كه‌یه‌وه ،ك ه ده‌بێ س���زا بدرێ ،هه‌ر ئه‌و سزایه بۆ تۆ به‌سه! به‌ڕای ئێمه ئه‌و سزایه له مردنیش ترسێنه‌رتره! به‌ڵێ! ئه‌و سزایه زراو تۆقێنه! ئه‌وان ده‌روازه‌ی ش���اریان كردهوه ،دایكه‌یان ئازاد كرد ،له‌سه‌ر شووره‌ی
46کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
شار را بۆ ماوه‌یه‌كی زۆر خستیان ه ژێر چاودێری ،داخوا چۆن له‌سه‌ر ئه‌و زه‌ویی��� ه ك��� ه ژینگ ه و زێدی خۆیه‌تی و به‌و هه‌م���وو خوێن ه ك ه كوڕه‌كه‌ی رشتوویه‌تی و زه‌وی پێ پاراو كردووه ،ڕێ ده‌پێوێ! ئه‌و ب ه له‌س���ه‌ره‌خۆیی هه‌نگاوی هه‌ڵدێناوه ،س���ه‌ری كڕنۆشی بۆ ته‌رمی شه‌هیده‌كانی پارێزه‌رانی شار داده‌نه‌واند. ب ه بێزراوی چه‌ك ه ش���كاوه‌كانی دوور هه‌ڵده‌داش���ت .ئاخر دایك ل ه چه‌كی هێرش بێزارن و بێزیان لێی دهبێتهوه و ته‌نیا ئه‌و چه‌كه‌یان خۆش ده‌وێ، ك ه بۆ پارێزگاری له ژیان پێویسته! ده‌تگ���وت ل ه ژێر بااڵپۆش���ه‌كه‌یدا جام ه ئاوێكی پێیه ،ده‌ترس���ا بیڕێژی، هه‌ر ئه‌نداز‌ه دوورتر دهبووه بچووكتر ده‌نواند ،ئه‌وانه‌ی له‌س���ه‌ر ش���وور‌ه خستبوویان ه ژێر چاودێری ،وایان ب ه بیر ده‌هات له‌گه‌ڵ له‌شی ئه‌و ناخۆشی و غه‌م و ده‌رد و نائومێدی شاریان جێهێشتووه. دیتیان ك ه ل ه نیوه‌ی رێگاكه‌دا وه‌ستا ،كاڵوی بااڵپۆشه‌كه‌ی له‌سه‌ر سه‌ری الداو ماوه‌یه‌كی زۆر ل ه شار راما ،به‌اڵم ئه‌وانه‌ی ل ه نێو ئۆردووگای دوژمن ئه‌ویان دیتبوو ،ك ه ب ه تاقی ته‌نیا ل ه نێوه‌ڕاس���تی ده‌ش���تێ راوه‌س���تاوه، چه‌ندتارمای���ی ره‌ش وه‌ك خ���ۆی بێ په‌له‌كردن ب ه پارێ���زه‌و‌ه لێی نزیك ده‌بوونه‌وه. پێی گه‌یشتن ،پرسیاریان لێ كرد ،چ كه‌سی و بۆ كوێ ده‌چی؟ ژنه گوتی: س���ه‌رداری ئێوه-كوڕی منه -هیچ كام ل ه سه‌ربازه‌كان گومانیان ل ه راستیقس���هی ئه‌و ژن ه نه‌بوو .راست و چه‌پیان لێ گرت و له‌گه‌ڵی وه‌ڕێ كه‌وتن و ده‌س���تیان كرد ب ه تاریف و پێ هه‌اڵگوتنی كوڕه‌كه‌ی ،ك ه كوڕی تۆ زۆر ئاقڵ و ئازایه ،دایك ب ه فیزه‌و‌ه س���ه‌ری هه‌ڵێناوه ،گوێی ل ه قس���ه‌كانیان ده‌گرت و هیچ پێی سه‌یر نه‌بوو ،كوڕی ئه‌و ده‌بوو ئاوابێ؟! سه‌ره‌نجام خۆی له‌به‌رامبه‌ر كه‌سێكدا بینی ،ك ه نۆ مانگ پێش ل ه دایكبوونی ده‌یناس���ی ،به‌ره‌و رووی كه‌س���ێ بوو ،ك ه قه‌ت خۆشه‌ویس���تی ئه‌وی بۆ
کۆمه‌ل ه چیرۆک 47 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
س���اتێك ل ه دڵی خۆی ده‌رنه‌هاویشتبوو .كوڕه‌كه‌ی ل ه به‌رامبه‌ریدا نوقمی جلوبه‌رگی مه‌خمه‌ر و ئاوریشم بوو و چه‌كه‌كه‌شی نوقمی جه‌واهێرات بوو. هه‌موو ش���تێك ئه‌و جۆره ك ه ده‌بوو وابێ .زۆر جاران دایك ب ه تایبه‌تی ل ه خه‌ودا ئه‌وی (كوڕه‌كه‌ی) به‌ناوبانگ و ده‌وڵه‌مه‌ندی شیاوی پێدا هه‌ڵگوتن دیتبوو .كوڕه ده‌ستی دایكی ماچ كرد و گوتی: دایه! تۆ هاتی بۆ الی من ،ل ه نیاز و مه‌به‌س���تی من تێگه‌یشتی، هه‌ر سبه‌ی ئه‌و شاره دوعا لێكراوه داگیر ده‌كه‌م! دایك وه‌بیری هێنایه‌وه: شارێك كه تۆ لێی له دایك بووی؟! الو ،ك ه ل ه ئازایه‌تیه‌كانی خۆی سه‌رمه‌س���ت بوو و خولیای وه‌ده‌ستهێنانی ناوبانگی زیاتری ده‌كرد ،ب ه هه‌س���تێكی سه‌ركێش���ی الوی و ئازایه‌تیه‌و‌ه گوتی: من بۆی ه ل��� ه دایك بووم ،تا ئه‌و دنیای ه مات و حه‌یران كه‌م! من له‌به‌ر خاتری تۆ ره‌حمم به‌و ش���ار‌ه كردووه .ئه‌و شاره وه‌ك دڕوویه‌ك ل ه القی من هه‌ڵچه‌قیو‌ه و به‌رهه‌ڵه‌س���تی ن���او و ناوبانگی خێرای منه ،به‌اڵم ئێسته»سبه‌ی» ئه‌و هێالن ه سه‌ربزێوه وێران ده‌كه‌م! دایك گوتی: هێالنه‌یه‌ك ،وێ���ران ده‌كه‌ی ك ه هه‌ر به‌ردێكی ئه‌وێ ل ه منداڵیه‌و‌ه تۆ ده‌ناسێ وه‌بیرت دێ! به‌رده‌كان! مادام ك ه مرۆڤه‌كان ناچارن ب ه قسه‌كردن نه‌كه‌ن اڵڵن، بهێڵ��� ه س���ه‌باره‌ت ب ه من كێ���وه‌كان زاریان بكهنهوه و قس��� ه بكه‌ن ،من ویستاری ئه‌وه‌م! دایكی پرسی: ئه‌دی ب ه خه‌ڵك ده‌ڵێی چی؟ ئاخ! وایه ،من ئه‌وانم ل ه بیره ،دایه! ئه‌وانیش بۆ من پێویس���تن، له‌ب���ه‌ر ئهوه ئازایان و قاره‌مانان ته‌نیا ل ه بیره‌وه‌ری ئه‌واندا بۆ هه‌میش��� ه
48کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
دهمێنێتهوه! قاره‌مان ئه‌و كه‌س���هی ه ل ه پاش مردن ژیان دروس���ت ده‌كا ،ئه‌و كه‌سه‌یه كه به‌سه‌ر مردندا زاڵ بێ. كوڕ وه‌اڵمی دایه‌وه: نا! رووخێنه‌رانیش هه‌روه‌ك دامه‌رزێنه‌رانی شاره‌كان ناو به‌ده‌ره‌و‌ه و سه‌ر بڵندن .چاو لێ بك ه شاری رۆم نازانین «رمولس» دروستی كردهوه ،یان كه‌س���ێكی دیكه ،به‌اڵم ناوی «الریخ» هه‌موو ئازایانی ك ه ئه‌و ش���اره‌یان وێران كرد ،ڕوون و ئاشكرایه. دیسان دایك وه‌بیری دێنێته‌وه! ئه‌و شاره و ئه‌و ئازایان ه جاویدانن ،ك ه نیشانێكیان لێ نییه ،هه‌ر به‌و جۆره تا رۆژئاوا له‌گه‌ڵ دایكی قس���هی كرد .ئیدی دایك ب ه ده‌گمه‌ن قسه‌ی ش���ێتانه‌ی كوڕه‌كه‌ی ده‌بڕی .سه‌ری ب ه عیزه‌ت و كه‌رامه‌تی له‌به‌ر خۆ نابوو و جار له‌گه‌ڵ جار زیاتر ب ه سه‌ر سینگیدا شۆڕ دهبووه. دایك ،دروس���ت ده‌كات و گیان ده‌به‌خش���ێ ،پارێزگاری ده‌كات .قس ه و باس���ی ،وێرانی و رووخاندن ل ه به‌رامبه‌ر دایكدا ب ه نیش���انه‌ی دوژمنی و ناڕه‌زایه‌تی له‌گه‌ڵ ئهوه .الو ئهوه نازانێ و هه‌ستی پێ نهكردووه و له‌گه‌ڵ ئه‌و شته ك ه مانا و چه‌مكی ژیانی دایكه به‌ربه‌ره‌كانێ ده‌كات. دایك هه‌موو كاتێك دوژمنی مردنه ،دایك هه‌موو كاتێك رقی له‌و ده‌س���ت ه ده‌بێت���هوه ،ك ه مردن بۆ ماڵ���ه‌كان رێنوێنی ده‌كا و له‌گه‌ڵ ئه‌و ده‌س���ت ه دوژمنایه‌تی هه‌یه .كوڕی ئه‌و ،ئه‌وانه‌ی نه‌ده‌دی ،ده‌ركردنی ناو و ناوبانگ ئ���ه‌وی كوێر كردب���وو .هه‌روه‌ها نه‌یده‌زانی ك ه دای���ك -كاتێك ژیانێك ب ه ناوی دایك پێك دێنی و پارێزگاری لێ ده‌كات ،ئه‌گه‌ر بدرێت ه به‌ر هێرش- دڕنده‌یه‌كی زۆر عاقڵ ،به‌اڵم بێ به‌زه‌یی و بێ ترسه. دایك چه‌ماو‌ه دانیشتبوو ل ه په‌رده‌ی الدراوه‌ی چادری فرمانده‌ری را شارێكی ده‌دیت ،ك ه له‌و شاره‌دا بۆ ئه‌وه‌ڵین جار له‌رزینی شیرین و ب ه تامی نوتف ه و برووس���كه‌كانی ژانهێنه‌ری زانی .ئه‌و كوڕه‌ی ب ه دنیا هێناوه ،ك ه ئێست ه
کۆمه‌ل ه چیرۆک 49 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
نیازی وێرانی و لێك هه‌ڵته‌كانی ئه‌و ش���اره‌ی هه‌یه .ترووس���كه‌ی سووری خوێناوی رۆژ ل ه بورج و ش���وره‌ی ش���اری دابوو .شوش���هی په‌نجه‌ره‌كان دروشانه‌وه‌یه‌كی نامۆیان هه‌بوو ،ده‌تگوت ته‌واوی شار بریندار‌ه و شیره‌ی سووری ژیان ل ه سه‌دان برینی ئه‌ودا ده‌تكێ. كات ده‌ڕۆیش���ت ،ورده‌ورد‌ه شار ڕه‌ش ده‌بوو ،ده‌تگوت پاشماوه‌ی الشه‌ی مردوویه‌كه .ئه‌ستێره‌كان ل ه ئاس���مانی شاره‌و‌ه ده‌ركه‌وتن ،وه‌ك هه‌زاران م���ۆم ده‌چوون ،ك ه ل ه ده‌وری جه‌نازه‌یه‌ك هه‌ڵ كرابن ،تێڕوانینی دایك تا نێو ماڵ ه تاریكه‌كانیش بڕی ده‌كرد ،ك ه خه‌ڵكی ش���ار ل ه ترسی كوڕه‌كه‌ی ئه‌و نه‌یان ده‌وێرا چرا و ئاور ل ه ماڵه‌كانیان داگیرس���ێنن ،نه‌كا س���ه‌رنجی دوژمن رابكێشن ،تێڕوانینی دایك ل ه ته‌واوی دااڵنه‌كانی شاردا بڕی ده‌كرد، ك ه بۆنی كه‌الك هه‌وای ئه‌وێیان ژاراوی كردبوو ،ده‌نگی س���رته‌ی خه‌ڵكێك ك ه چاوه‌ڕوانی مردن بوون ده‌بیسترا .دایك هه‌موو كه‌س و هه‌موو شتێكی ده‌دی .ته‌واوی ئه‌و ش���تانه‌ی بۆ دۆست و ئاشنایان بوون ،ئه‌وه‌ند‌ه نزیك بوونهوه ،ده‌تگوت ل ه به‌رامبه‌ری دانراون و بێده‌نگ و ئیش���ك چاوه‌ڕوانی بڕیاری ئه‌ون .دایك وای هه‌س���ت پێ كرد ،ك ه دایكی ته‌واوی خه‌ڵكی ئه‌و شاره بۆ خۆیه‌تی. ل��� ه به‌رزایی ره‌ش���ی كێوه‌كان ،ه���ه‌وره‌كان وه‌ك ئه‌س���پی باڵدار بۆ الی پێده‌ش���ته‌كان ده‌هاتن��� ه خوارێ و بۆ الی ش���اری مه‌حك���ووم ب ه وێرانی هه‌ڵده‌فڕین. كوڕه‌كه‌ی ده‌یگوت: ئه‌گه‌ر ش���ه‌و ب ه ئه‌ندازه‌ی پێویست تاریك بێت ،ره‌نگ ه هه‌ر ئه‌و شه‌و هێرش بكه‌ین! كاتێك رۆژ ل ه چاوی مرۆڤ ده‌دا و بریقه‌ی چه‌ك ئازار ده‌دا ،ناتوانێ چاك شمش���ێر بوه‌ش���ێنێ ،ل ه كاتی ئاوادا ده‌ست ب ه هه‌ڵ ه زه‌بر ده‌وه‌شێنێ. كوڕه ئاوای ده‌گوت و ب ه سه‌رنجی ته‌واو ،چاوی له شمشێره‌كه‌ی ده‌كرد. دایك به كوڕه‌كه‌ی گوت:
50
کۆمه‌ل ه چیرۆک
دایك و ته‌یمووری له‌نگ
وهره ئێره ،س���ه‌رت ل ه سه‌ر س���ینگم دابنێ ،تاوێك بحه‌سێو‌ه و كاته‌كان���ی منداڵی وه‌بیر خۆت بێنه‌وه ،ك ه ت���ۆ چهنده خاوه‌ن به‌زه‌یی و به‌زه‌وق و شۆق بووی و چهنده هه‌موو الیه‌ك تۆیان خۆش ده‌ویست. كوڕه ب ه قس���هی دایكی كرد و سه‌ری له‌س���ه‌ر رانی دانا ،چاوی لێك ناو گوتی: من ته‌نیا دوو ش���تم خۆش ده‌وێ ،ناو به‌ده‌ره‌وه‌یی و دایكم .دای ه تۆم بۆی ه خۆش ده‌وێ ،ئه‌و جۆره ك ه ده‌بوای ه ببم ئاواش���ت هێناوم ه سه‌ر زه‌وی. دایك ب ه سه‌ر ئه‌ودا شۆڕ بووه پرسی: له‌گه‌ڵ ژنان چۆنی؟ ژنان زۆر زۆرن .وه‌ك هه‌موو ش���تێك ب ه زوویی پیاو لێیان تێر و بێزار ده‌بێت. دایك بۆ ئاخرین جار لێی پرسی: تۆ ئاره‌زوو ناكه‌ی ،منداڵت هه‌بێ؟ منداڵ بۆچی؟ بۆ ئهوه ك ه بیانكوژن؟ كه‌س���ێكی وه‌ك من په‌یدا ده‌بێت ئه‌وان ده‌كوژێ و من تووشی ئیش و ئازار ده‌بم و له‌و كاته‌دا پیرو په‌ك كه‌وته‌م و ناتوانم تۆڵه‌یان بكه‌مه‌وه. دایك هه‌ناسه‌یه‌كی هه‌ڵكێشاو گوتی: تۆ وه‌ك برووسكه‌ی سووتێنه‌ر جوانی ،به‌اڵم بێ به‌هره‌ی. كوڕه بزه‌یه‌كی هاتێ و گوتی: وایه ،وه‌ك برووسكه‌ی سووتێنه‌ر... سه‌ره‌نجام وه‌ك منداڵێك له‌سه‌ر سینگی دایكی خه‌وی لێ كه‌وت. ئه‌و كات ،دایك بااڵپۆش���ێكی ره‌ش���ی به‌سه‌ر كوڕه‌كه‌ی هه‌ڵكێشا و ئه‌وی له‌بندا ش���ارده‌وه ،خه‌نجه‌ر‌ه تیژه‌كه‌ی له‌سه‌ر دڵی كوڕه‌كه‌ی دا و ئه‌ویش ته‌كانێكی خوارد و ده‌س���تبه‌جێ گیانی ده‌رچوو -ئاخر دایك چاك ده‌زانێ دڵ���ی منداڵه‌كه‌ی ل ه كوێ لێ ده‌دا .وای ئهوه ،الش���هی بێ گیانی ئه‌وی
کۆمه‌ل ه چیرۆک 51 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
له‌س���ه‌ر رانی را ل ه پێش پاسه‌وانی حه‌په‌س���او دانا ،رووی ل ه شار كرد و گوتی: م���ن وه‌ك مرۆڤێ���ك ئه‌وه‌نده‌م ل ه توانادا ب���وو و ئه‌ركی خۆم بۆ واڵته‌ك���ه‌م به‌جێهێنا ،به‌اڵم وه‌ك دایك له‌گه‌ڵ كوڕه‌كه‌م ده‌مێنمه‌وه! ئیدی دره‌ن���گ بووه ك ه من منداڵی دیكه‌م بێ ،زیندوو مانه‌وه‌ی منیش بۆ كه‌س پێویس���ت نییه .ئه‌و كات ب ه ده‌س���تی به‌توانا و نه‌ترس���ی ،هه‌ر ب ه ئه‌و خه‌نج���ه‌ر‌ه ك ه هێش���تا ب ه خوێنی كوڕه‌كه‌ی یا خوێن���ی خۆی گه‌رم بوو، له‌سه‌ر دڵی خۆی دا ،كاتێك دڵ زاماره ،ب ه ئاسانی ده‌تواندرێ بیپێكێ.
52کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
نووسه‌ر ئااڵ هه‌ڵگری گه‌له «نیكاندرۆف»
ش���ه‌وێك تا دره‌نگان الی گوركی بووم ،كاتێك به‌ره‌و ماڵ بوومهوه ،ئه‌و تا به‌رده‌رگای ده‌رێ به‌ڕێی كردم و گوتی: ڕاس���تی ،بۆچی ئه‌تۆ هه‌ر ب ه ش���ه‌و س���ه‌ردانی م���ن ده‌كه‌ی؟ ل ه - سیخوڕه‌كانی پۆلیس ده‌ترسێی؟ پێم خۆش ه ب ه ڕۆژ میوانم بی. من له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا ك ه پێم وابوو هێندێك جار خواردنی نانی نیوه‌ڕۆ ل ه ماڵی گوركی یارمه‌تییه‌كی باش ه بۆ ئه‌و داهات ه كه‌مه‌ی من ،ب ه ئه‌سپایی گوتم: ب ه ڕۆژ باش نییه ....كاتی ڕۆژ ده‌وروبه‌ری تۆ به‌رده‌وام كۆمه‌لێكی - لێیه. باشیه‌كه‌ی لێره‌دای ه ك ه كۆمه‌لێك هه‌ن .هه‌م خه‌ڵك ئه‌تۆ ده‌بینین - و هه‌م ئه‌تۆش خۆت نیش���ان ده‌ده‌ی .س���به‌ی وهره ،نه‌هار ده‌خۆین و ل ه دواییدا ده‌چین بۆ ژووری كاری من و گوێ بگره ،ك ه چۆن نووسه‌ر‌ه تازه‌كان
کۆمه‌ل ه چیرۆک 53 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
رێنوێنی ده‌كه‌م .ره‌نگ ه ل ه كاتێكیش���دا ئه‌و رێنوێنییانه‌ی من به‌كاری تۆش بێن. منیش سبه‌ی رۆێشتم. كاتێك چاوم به‌و ده‌ست ه كاغه‌زان ه كه‌وت ،ك ه له‌سه‌ر مێزی نووسینی گوركی ب ه شێوه‌یه‌كی رێكوپێك دانرابوون ،ب ه خۆم نه‌بوو ،وه‌ده‌نگ هاتم! هه‌موو ئه‌وان ه نووسینی كه‌سانی دیكه‌ن؟! - ئه‌و ده‌س���ت ه كاغه‌زانه‌ی ك ه له‌به‌ر ده‌ستی گوركیدا بوون ،واوێ ده‌چوو ك ه ده‌یهه‌وێ له‌گه‌ڵ نووسه‌ری ئه‌و به‌رهه‌مانه‌دا راوێژ و قس ه بكا ،ب ه غرووره‌و‌ه له‌پی ده‌ستی ب ه سه‌ردا هێنان و گوتی: ئه‌وان ه كه‌من ،كانگای سه‌ره‌كی ئه‌وه‌تا لێره‌یه. - ئه‌و كات نیشانه‌ی ب ه تاقه‌یه‌كی ساكار كرد ،ك ه ل ه ته‌خته‌ی پان و لووس ب ه درێژایی ته‌واوی دیوار ل ه پشت مێزی نووسینی ب ه دیواره‌و‌ه داكوترابوو. ب ه درێژایی ته‌خته‌كه ،ل ه سه‌رانسه‌ری دیوار ،ده‌سته‌ی ره‌نگاوره‌نگی كاغه‌ز‌ه نووس���راوه جیا جیاكان ب ه ش���ێوه‌یه‌كی رێكوپێك ،وه‌ك به‌ست ه و كتێب و لوول ه داندرابوون. ل���ه‌وێ كاغ���ه‌ز دی���واری و ته‌نان���ه‌ت كاغ���ه‌زی ناس���كی س���یگاریش ده‌بیندرا......... ل ه ڕاستیدا ،چونك ه من ل ه پێشدا ،سه‌باره‌ت ب ه زۆربه‌ی نووسه‌رانی «نیژنی نووگورود» ره‌ش���بین بووم ،هه‌ر بۆی ه ئه‌و كۆگا نووسراوه ده‌ستنووسانه‌ی خه‌ڵكی دیك ه دای هێزاندم و شوێنه‌واری خراپی له‌سه‌ر دانام. من ب ه ناره‌حه‌تیه‌و‌ه پرسیارم كرد: زۆر ده‌نووسن؟ - گوركی ب ه كه‌یف خۆشیه‌و‌ه له‌سه‌ر كورسی ه راحه‌ته‌كه‌ی وه‌جووڵ ه كه‌وت ،ب ه ده‌ست ه گه‌وره‌كانی ل ه نێو ئه‌و گه‌نجین ه ده‌ستنووسانه‌دا كه‌وت ه گه‌ڕان ،هه‌تا ئه‌و شته‌ی پێویستیه‌تی بۆ كار ئاماده‌ی بكا ،ل ه حاڵێكدا وه‌ك گوندییه‌كان وشه‌كانی ده‌رده‌بڕی گوتی:
54
کۆمه‌ل ه چیرۆک
دایك و ته‌یمووری له‌نگ
زۆر ،زۆریش ده‌نووسن. - من كورسیه‌كه‌م ل ه نزیك كورسیه‌كه‌ی ئه‌و دانا ،تا ئه‌و به‌ش ه ل ه ده‌ستنووسه‌كان ك��� ه گوركی ژێریانی ب��� ه وردی خه‌ت لێ دابوو بخوێنم���هوه .ئه‌و كات بۆم ده‌ركه‌وت ،ك ه له‌س���ه‌ر یه‌ك زۆربه‌ی ده‌ستنووسه‌كان ده‌گه‌ڕێنه‌و‌ه بۆ شێو‌ه بیر كردنه‌وه‌ی س���اكار خاوه‌ن به‌رهه‌مه‌كان و له‌واندا ل ه گوركی پاڕانه‌ته‌وه، ك ه ده‌ستنووسه‌كان تا كۆتایی بخوێنێتهوه ،له‌به‌ر ئهوه گرنگترین و جوانترین به‌ش ل ه كۆتاییدا ده‌ست پێ ده‌كا. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا هێشتا ره‌ش بین بووم به‌رامبه‌ر به‌و نووسه‌ران ه و پرسیم: چ كه‌سانێك زیاتر ده‌نووسن ،ژنان یا پیاوان؟ - هه‌م ژنان ،هه‌م پیاوان ،وه‌ك یه‌ك زۆر ده‌نووسن .ڕۆحی مرۆڤ به‌و - نووسینان ه شاد ده‌بێ. له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌م ئه‌و شێتیی ه زیاتر به‌شی ئی وه‌ك ئێمه‌یه ،یانی - الوه‌كان؟ ن���ا ،چاك بۆی نه‌چووی ،پیرێ���ژن و پیره‌پیاوانیش دانامێنن ،خۆ - پیره‌كانیش سه‌ربرده‌یان هه‌یه ،به‌اڵم ئێوه‌ی الو چیتان هه‌یه؟ هێشتا هیچ، ته‌نی���ا هه‌وڵ و ته‌قه‌الیه‌ك ده‌ك���ه‌ن .پیاوێكی پیر ،ك ه جارروبار دێت ه ئێره، الم وای ه نه‌وه‌د س���اڵی ده‌بێ ،هه‌موو شتێك ده‌زانێ «دایر‌ه المعارف»ێكی گه‌ڕۆكه ،به‌اڵم ناتوانێ بنووس���ێ ،ئه‌گه‌ر ئهوه بمرێ پیاو ب ه خه‌س���ارێكی گ���ه‌وره‌ی ده‌زانێ ،له‌گه‌ڵ خۆیدا خه‌زێنه‌یه‌كی به‌ن���رخ و گهوره ده‌بات ه ژێر گڵ. له‌و كاته‌دا نووسه‌رانی ئه‌و نووسراوانه‌ی ك ه له‌سه‌ر مێزه‌كه‌ی دانرابوون ،ب ه ئه‌س���پایی و یه‌ك یه‌ك ده‌هاتن ه ژووری كاری گوركی و من بۆ ماوه‌یه‌ك ل ه قسه‌كردن وه‌ستام و ته‌نیا ئه‌وه‌نده‌م هه‌ل بۆ ڕه‌خسا ،ك ه بپرسم! ئێوه به‌سه‌ریه‌كه‌و‌ه ب ه كۆمه‌ڵ پێكه‌و‌ه كار ده‌كه‌ن؟ - گوركی ئه‌و پرسیاره‌ی پێ سه‌یر بوو و ب ه په‌ل ه وه‌اڵمی دایه‌وه: ئه‌و قس���ان ه چییه! نا ،گیانه‌كه‌م! ته‌نیا ئه‌مڕۆ وای لێ هاتووه ،ك ه -
کۆمه‌ل ه چیرۆک 55 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
خه‌ڵكێكی زۆر كۆبوونه‌ته‌وه. نووس���ه‌ران له‌س���ه‌ره‌خۆ و ب ه پارێزه‌و‌ه ب ه درێژای���ی دیواره‌كانی ژووره‌ك ه ده‌جوواڵن ،ده‌ترسان ك ه ده‌نگ ه ده‌نگ بكه‌ن یا بكۆخن ،هه‌ر شتێ ك ه له‌سه‌ر رێ���گا بوای ه زۆر ب ه پارێزه‌و‌ه لێی تێپه‌ڕ ده‌بوون و هه‌وڵیان ده‌دا ،ك ه الق یا ده‌ستیان وه‌مێز یا كورسی ژووره‌ك ه نه‌كه‌وێ ،نه‌كا له‌و شوێن ه شتێك پیس و نارێ���ك بكه‌ن .رێز و حورمه‌تی ب���ێ ریای ئه‌وان ب ه گوركی و ژووره‌كه‌ی، زۆر دڵگیر و شیرین بوو .من وام بیر دهكردهوه (ك ه ده‌بێ هه‌رواش بێ) . ئه‌و كات من دوورخراوه‌یه‌كی سیاسی بووم .زۆر ب ه ئاوات بووم ،ك ه گوركی ل ه ئه‌ده‌بیاتی ئه‌وان ب ه تووندی ره‌خن ه بگرێ و قسه‌ی ناشیرینیان پێ بڵێ. دیس���ان شێوه‌ی بیركرده‌نه‌وه‌ی من وابوو «بۆ خزمه‌ت ب ه شۆڕش ناكه‌ن و تێكه‌اڵو ب ه خه‌باتی سیاسی نابن؟ چونك ه ل ه شۆڕشدا ن ه ناو وناوبانگ هه‌ی ه و ن��� ه پار‌ه و پووڵێك .ته‌نیا زیندان و دوورخس���تنه‌و‌ه هه‌یه .یه‌اڵم بۆالی ئه‌ده‌بیات وه‌ك شه‌پۆلی ده‌ریا ده‌ڕژێن». گوركی كه‌وت ه لێكۆلێنه‌و‌ه و تۆێژینه‌وه‌ی جیا جیای ئه‌وان .بێده‌نگی ته‌واو، ك ه تایبه‌ت بوو ب ه تاالره‌كانی دادگا ،پێش راگه‌یاندنی حوكمی ل ه سێداره‌دان، ژووری كاری گورك���ی داگرت .زۆر ب ه كه‌می خشه‌خش���ی كورس���ییه‌كان یا هه‌ڵكێش���انی هه‌ناسه‌ی ساردی نووسه‌رێك ،ك ه باوه‌ڕی ب ه خۆی نه‌بوو و ل ه نێو خۆیدا خۆی سه‌ركۆن ه ده‌كرد ،ك ه چۆن ڕێگه‌ی ب ه خۆی و به‌رهه‌مه‌كانی داوه ،ك ه ل ه به‌رامبه‌ر گوركیدا ئاماد‌ه بێ. «ایوان موكاسێف» لێره‌یه؟ - به‌ڵێ ،لێره‌م. - نووس���راوه‌ی موكاسێف كه‌مێك زیاتر ل ه سێ الپه‌ڕه‌ی بچووكی خه‌تی بوو، هه‌ر بۆی ه گوركی پێش���نیاری ب ه نووس���ه‌ر كرد ،ك ه ب ه ده‌نگی به‌رز ته‌واوی بخوێنێت���هوه .ئه‌و الو‌ه س���اكاره ،ك ه قژ‌ه زه‌رده‌كه‌ی ب ه ئ���او ته‌ڕ و به‌ره‌و دواو‌ه شانه‌ی كردبوو و روخساری پڕ بوو ل ه زیبكه‌ی عه‌زه‌بی و ب ه چه‌شنی قوتابییه‌ك ،ك ه ده‌رسه‌كه‌ی ئاماد‌ه نه‌كردبێ ،تێك چوو و شێوا.
56کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
من ناتوانم ب ه ده‌نگی به‌رز بیخوێنمه‌وه ،له‌به‌رم گرانه. - گوركی بۆ دڵ دانه‌وه‌ی گوتی: به‌هه‌ر ش���ێوه‌یه‌ك ده‌توانی بیخوێنه‌وه ،خۆ ناكرێ نووسراوه‌ی تۆ - بده‌م ب ه كه‌س���ێكی دیك ه بیخوێنێته‌وه .خه‌تی ت���ۆ ناڕێك ه و كاغه‌زه‌كه‌ش حیسابی ڕۆیش���تووه ،ته‌واوی وشه‌كانی س���ه‌ر كاغه‌زه‌ك ه بۆ ئه‌م الو ئه‌وال هه‌اڵتوون...... هه‌رچه‌ند بۆ موكاس���ێف زۆر س���ه‌خت بوو ،ك ه بۆ خ���ۆی چیرۆكی خۆی بخوێنێتهوه و ب ه گوێی بیس���ه‌رانی بگه‌یه‌ن���ێ ،هه‌ر چۆنێك بوو ب ه ناچاری قبووڵ���ی ك���رد .نه‌ده‌ك���را جواب ه جه‌نگی له‌گ���ه‌ڵ گوركیدا ب���كا! له‌وه‌ش بگوزه‌رێین ،كاتێك یه‌كه‌م هێرش و ش���ه‌پۆلی ترس تێپه‌ڕ بوو ،نووسه‌ر ل ه سنووری شێتبووندا بوو ،تووشی بێقه‌یدی ته‌واو ببوو ،هه‌رچی ده‌بێ با ببێ. ناونیشانی چیرۆكه‌كه‌ی ب ه ده‌نگی به‌رز خوێندهوه و ده‌نگی خۆی نه‌ناسی. چیرۆكه‌كه‌ی ل ه ژێر ناوی «پش���كووتنی گوڵی یاس»دا بوو .واوێ ده‌چوو، ك ه بیس���ه‌ران ناونیشانی ش���اعیرانه‌ی چیرۆكه‌كه‌یان پێ خۆش بووبێ .ل ه ڕوخساری زۆربه‌ی ئه‌واندا به‌زه‌یه‌ك خۆی ده‌نواند .نه‌فه‌رێكیش ب ه نیشانه‌ی ده‌ستخۆشان ه گوتی« :ئافه‌رین!» موكاسێف ب ه ده‌نگێكی به‌رز ئاوای خوێندهوه! «كاتێك ل ه باخچه‌ی پوش���كین ،یه‌كه‌م داری یاس گوڵی كرد« ،وتلوگین» قوتاب���ی پۆلی حه‌وتی قوتابخانه‌ی ئه‌ده‌بی س���اراتۆف ،ب ه ته‌واوی هۆش و بیری خۆی ل ه ده‌ستدا و نه‌یده‌توانی بۆ تاقیكاری سااڵن ه ئاماد‌ه بێ ،چونك ه گیرۆده‌ی كیژۆڵه‌یه‌كی ناسك و نۆڵ ب ه نێوی «استرائومووا» قوتابی پۆلی حه‌وتی قوتابخانه‌ی ئه‌ده‌بی ببوو ....ل ه درێژه‌ی خوێندنه‌وه‌ی چیرۆكه‌كه‌دا بیسه‌ران تێگه‌یشتن ئه‌و كیژۆڵه‌ی ه «وتلوگین»ی سه‌ركۆن ه كردووه و واوێ ده‌چێ ب ه ئاگاداری و ب ه قسه‌ی دایك و بابی قسه‌ی زۆر ناشیرین و نابه‌جێی پێی گوتبێ .ب ه ڕس���ته‌یه‌كی بێڕۆحی پێی گوتبوو وه‌ك شتێكی له‌و بابه‌ت ه ك ه «ئێس���تا زووی ه و كات و ته‌مه‌نی خۆشه‌ویستی نییه» « ،ده‌بێ ده‌رس
کۆمه‌ل ه چیرۆک 57 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
بخوێنی���ن» « ،ده‌ب���ێ خوێندن ته‌واو بك���هی» « ،ده‌بێ كارت هه‌بێ» ، «ده‌بێ یارمه‌تی دایك و بابت بده‌ی». «وتلوگین» دڵی ش���كا و ماوه‌یه‌كی زۆر ئارام و قه‌راری ل ه ده‌ستدا .ئیدی ناوب���راو ل ه بیری تاقیكاری قۆتابخانه‌دا نه‌بوو .نیگه‌ران و سه‌رلێش���ێواو ل ه شه‌قامه‌كانی ساراتۆف و لێواره‌كانی وڵگادا ده‌خوالیه‌وه« .به‌اڵم ل ه باخچه‌ی پووش���كیندا داری یاس وه‌ك به‌هار گوڵی ده‌رك���رده‌و‌ه و ده‌وروبه‌ری خۆی عه‌تر پرژێن كردهوه ».ئه‌و كات ده‌تگوت كه‌سێك ل ه غه‌یبه‌و‌ه «وتلوگین» هان ده‌دا ،بۆ نووس���ینی چیرۆكێك كاتێك ئه‌و چیرۆك ه چاپ و باڵوبێته‌وه، خه‌ڵكی ساراتۆف ل ه ناخی دڵه‌و‌ه ئافه‌رین ده‌نێرن بۆ نووسه‌ری ئه‌و چیرۆك ه و ش���انازی پێوه ده‌كه‌ن ،ك ه نووس���ه‌رێكی نوێ و به‌توانا ل ه شاره‌كه‌یاندا س���ه‌ری هه‌ڵداو‌ه و ئه‌و كات كیژۆڵ ه «اس���ترائومووا» په‌ژیوان دهبێتهوه، ك ه بۆچی وه‌اڵمی هه‌س���ت و خۆشه‌ویستی پاكی ئه‌وده‌م نه‌داوه‌ته‌و‌ه و پاڵم پێوه ناو‌ه و ل ه خۆم دوور كردۆته‌وه .چیرۆكه‌ك ه ب ه زه‌حمه‌تێكی زۆر ته‌واو بب���وو ،ب ه نه‌زه‌ری «وتلوگین» ب ه ڕاده‌یه‌ك س���ه‌رنجڕاكێش و به‌توانا بوو، ك��� ه قه‌ره‌ی ل ه قه‌ره‌ی چیرۆكه‌كانی گوركی ده‌دا ،هه‌ر بۆی ه بڕیاری دا پێش چاپكردنی ،تاقیكارییه‌ك بكا و ب ه هۆی ئه‌و چیرۆكه‌و‌ه جێی خۆی ل ه دڵی خۆشه‌ویسته‌كه‌یدا بكاته‌وه. كاتێك ك ه نوسخه‌ی ده‌ستی چیرۆكه‌كه‌ی بۆ خوێندنه‌و‌ه ده‌دا ،ب ه كیژۆڵه‌ك ه زۆر له‌سه‌ر ئهوه پێی داگرت ،ك ه ماكسیم گوركی ته‌نانه‌ت پۆلێكی دواناوه‌ندی نه‌خوێندوو‌ه و نه‌یدیوه ،به‌اڵم نێوی ل ه ته‌واوی روس���یا و دنیادا باڵوبۆته‌و‌ه و كه‌وتووه‌ت ه س���ه‌ر زمان���ان .هه‌ر بۆی ه ده‌بێ باش تێبگ���هی ك ه ئه‌و یانی وتلوگی���ن هه‌موو قۆناغی دواناوه‌ندی ئه‌ده‌بی ش���انس و ئومێدی هه‌بێ ب ه سه‌ركه‌وتن ل ه بواری ئه‌ده‌بیاتدا! كیژۆڵه‌ی جوان «استرائومووا» ڕۆژی دوایی ده‌ستنووس���ه‌كه‌ی داوه ب ه وتلوگین و ب ه بێمه‌یلی و ساكارییه‌كی ته‌واوه‌و‌ه گوت���ی :چیرۆكه‌كه‌تم خوێندۆته‌وه ،هه‌رچه‌ند له‌و كاران ه س���ه‌ر ده‌رناكه‌م و شتێك حاڵی نابم ،به‌اڵم هه‌ر زوو هه‌ست ده‌كه‌ی ،ك ه كه‌سێك ئه‌و چیرۆكه‌ی
58کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
نووسیوه ك ه نووسه‌ر نهبووه» وتلوگین ب ه سه‌رسوڕمانه‌و‌ه گوتی: بۆ نووس���ه‌ر نهبووه؟ چۆن نووس���ه‌ر نهبووه؟ من تاریف ل ه خۆم - ناكه‌م ك ه نووس���ه‌رێكی ته‌واوم ،به‌اڵم ل ه داهاتوودا من نووس���ه‌رێكی باش ده‌بم. كیژۆڵه‌ك ه ب ه هه‌مان ڕووهه‌ڵمااڵوی پێشووی پرسی« :ئه‌ی كه‌ی ئه‌تۆ ده‌بی ب ه نووسه‌ر!» وتلوگین وه‌اڵمی دایه‌وه« :كاتێك ئه‌و چیرۆك ه چاپ بكه‌م .ب ه زه‌حمه‌تترین به‌شی هه‌ر نووس���ه‌رێك ئه‌وه‌ی ه ك ه یه‌كه‌م نووسینی ل ه چاپ بدرێ .مرۆڤ له‌گه‌ڵ ئیدار‌ه و چاپخان ه و گۆڤاره‌كان ئاش���نایه‌تی په‌یدا ده‌كا ،ل ه دواییدا هه‌موو كاره‌كان بۆ خۆیان ده‌ڕۆن ه پێشێ .پێت وای ه ل ه یه‌كه‌م كاردا بارودۆخی گوركی هه‌روه‌ك ئێستا بووه؟ ل ه بارودۆخی منیش خرابتر بووه. .... «استرائومووا» بێ سه‌رنجدان گوتی: باش ه ئه‌ی چار‌ه چییه ،چاوه‌ڕوان بین. - وتلوگین ب ه دڵته‌نگیه‌و‌ه گوتی« :چاوه‌ڕوانی چی؟» كیژۆڵ ه وه‌اڵمی دایه‌وه« :با بزانین كه‌ی چاپی ده‌كه‌ن». پێداگرتنی «استرائومووا» له‌سه‌ر چاپكردنی چیرۆكه‌كه ،وتلوگینی ناچار ك���رد ،ب ه په‌له‌په‌ل بكه‌وێت ه ه���ه‌وڵ و ته‌قه‌ال بۆ ل ه چاپدانی به‌رهه‌مه‌كه‌ی و ل ه ڕاس���تیدا كه‌ند و كۆسپی قوتابیی ماڵوێران له‌و كاته‌و‌ه ده‌ستی پێكرد. چه‌ندین نوسخه‌ی ل ه چیرۆكه‌كه‌ی ل ه هه‌مووی واڵتدا باڵو كردهوه ،ب ه جۆرێك ك��� ه ل ه زۆربه‌ی ئیداره‌ی چاپه‌مه‌نی پێته‌خت و شارس���تانه‌كاندا ده‌بیندرا و ته‌نیا وه‌اڵمی ره‌د و ش���كانێكی تاڵ نه‌بێ ،هیچ ده‌ستكه‌وتێكی بۆ نووسه‌ر نه‌بوو. به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری چاپه‌مه‌نیه‌كان هه‌ر ده‌تگوت پێك���هوه ڕێككه‌وتوون ،چونك ه هه‌موو یه‌كده‌نگ ده‌یانگوت «چیرۆكه‌ك ه ب ه ئه‌ندازه‌یه‌ك خراپ نووسراوه ،ك ه ناتوانین راوێژ و قسه‌شی له‌سه‌ر بكه‌ین« ،ئه‌ده‌بی نییه» « ،كۆكراوه‌یه‌ك
کۆمه‌ل ه چیرۆک 59 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ل ه رست ه و وشه‌ی خه‌ڵكی دیكه» « .بێ نێوه‌ڕۆك و به‌تاڵه» « ،نووسه‌ر ده‌س���تی ل ه كارێك وه‌رداو‌ه ك ه كاری ئه‌و نییه» .....ل ه ژێر ئه‌و زه‌ربانه‌دا ك ه بێپسانه‌و‌ه وێی ده‌كه‌وتن ،س���اڵێك تێپه‌ڕ بوو .ناوبانگی گیر نه‌كه‌وت. كاری خۆشه‌ویس���تیش سه‌ر و سامانی نه‌گرت« .وتلوگین» ك ه زۆر هه‌ست ناس���ك و حه‌س���اس بوو ،ل ه ماوه‌ی ئه‌و یه‌ك س���اڵه‌دا ئاڵوگۆڕێكی زۆری به‌سه‌ر روخساریدا هاتبوو ،ره‌نگی په‌ڕیوو له‌شی الواز ببوو .دوای رووخانی كۆش���كی ئاواته‌كان���ی ،ئیدی ئه‌و نه‌یده‌توانی رازی بێ ب ه ژیانی س���اكار و بێریای پێش���ووی ،هه‌ستی ده‌كرد ك ه گه‌یشتۆت ه كۆتایی و به‌ره‌بستی ئاخر ل��� ه ژیاندا ك ه هی���چ رێگا چاره‌یه‌ك نییه« ،به‌اڵم ل ه باخچه‌ی پووش���كیندا داری ی���اس وه‌ك پاره‌ك ه گوڵی كردبوو و بۆن���ی عه‌تری گواڵن ده‌وروبه‌ری داگرتبوو» .ئه‌و كات وتلوگین ب ه س���ه‌ختی و كوێره‌وه‌رییه‌كی زۆر ك ه ل ه تاریف نایه ،ده‌مانچه‌یه‌كی په‌یدا كرد ،ك ه ته‌نیا س���ێ فیشه‌كی هه‌بوو .دوو فیشه‌كی له‌سه‌ر سینگی «استرائومووا» داو فیشه‌كی ئاخریشی ل ه سه‌ری خۆیدا ته‌قاند .چاره‌نووس وای رێكخس���تبوو ،ك ه «اس���ترائومووا» گیانی به‌ده‌ر برد ،به‌اڵم «وتلوگین» بێ ئه‌وه‌ی وه‌هۆش بێتهوه گیانی ل ه له‌ش���ی ده‌رچوو .ته‌واوی خه‌ڵكی س���اراتۆف الشه‌ی ئه‌ویان به‌ره‌و گۆرستان به‌ڕێ كرد .....ب ه دوای الش���هی ئه‌ودا ك ه ب ه گوڵ داپۆشرابوو ژماره‌یه‌كی زۆر ل ه كچ��� ه قوتابییه‌كانی قوتابخانه‌ی دواناوه‌ندی ئه‌ده‌بی ،ب ه جلوبه‌رگی به‌هاری به‌ڕێو‌ه بوون .ئه‌و جلوبه‌رگان ه ئه‌وانی وه‌ك فریشته‌ی ئومێد به‌خشی ئاسمان ده‌هێنای ه به‌رچاو»...... ل ه گۆڕس���تان ل ه گهوره و بچووك ،مامۆستا و قوتابی هه‌موویان ده‌گریان. كیژۆڵ ه استرائومووا ل ه هه‌موان ب ه كوڵتر ده‌گریا و فرمێسكی هه‌ڵده‌وه‌راند و تێگه‌یشتبوو ،ك ه خۆشه‌ویستی چییه...؟ له‌و ش���اره‌دا ئه‌و ڕۆژ‌ه تا ئاوابوون یه‌كێك له‌و ڕۆژان ه بوو ،ك ه قه‌ت ل ه یاد ناچێ ،ڕۆژێكی ئارام و هێوری به‌هه‌شتی بوو ،ك ه قه‌ت ل ه ساراتۆف ڕۆژێكی وا نه‌بینرابوو« .ل ه باخی پووش���كیندا گوڵی یاس ده‌پش���كووتن و هه‌وای
60کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
شاریان عه‌تر پرژین ده‌كرد». هه‌مووی���ان هه‌ناس���ه‌كانیان ل ه چوارچێوه‌ی س���ینگیاندا زیندانی كردبوو و گوێیان بۆ چیرۆكی موكاس���ێف ش���ل كردبوو .ل ه یه‌كه‌م ڕسته‌دا ،چیرۆكی موكاس���ێف زۆر ئازایان ه ده‌هات ه به‌رچاو و له‌ڕاده‌به‌ده‌ر سه‌رنجڕاكێش بوو. هێندێك ل ه الو‌ه نووس���ه‌ره‌كان ب ه دڵه‌راوكییه‌ك ك ه ل ه ترسی موكاسێفیش زیاتر بوو ،چاوه‌ڕوان بوون بزانن گوركی سه‌باره‌ت به‌و نووسین ه ك ه ل ه چه‌ند ش���وێنیدا نێوی ئه‌ویش هاتووه ،تا چ ڕاده‌یه‌ك ب ه له‌س���ه‌ره‌خۆیی قه‌زاوه‌ت ده‌كا .هه‌موویان له‌س���ه‌ر شوێنی خۆیان بێهه‌س���ت و ده‌نگ دانیشتبوون و چاوه‌ڕوانی نه‌زه‌ری گوركییان ده‌كرد .گوركی هه‌ر به‌و جۆره ك ه ل ه پش���ت مێزی كاره‌كه‌ی دانیش���تبوو ،چاوی بڕیبوو‌ه پێش خۆی ،ب ه ده‌نگێكی ئارام و له‌سه‌ره‌خۆ گوتی: باش���ه ،چ بڵێم .ئ���ه‌وه‌ش بۆ خۆی چیرۆكێك���ه .ده‌توانێ چیرۆك - نه‌ب���ێ ،وتاره .ده‌توان���ێ وتاریش نه‌بێ ،هه‌واڵنێریه .هه‌واڵێك ه ل ه ش���اری ساراتۆف س���ه‌باره‌ت ب ه ڕووداوێكی نوێ ،ك ه له‌و شاره ڕوویداوه .ل ه یادم ه هه‌واڵێك���ی ئارام ك ه ل ه پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ قوتابییه‌كی كوڕ و قوتابییه‌كی كچ ل ه قوتابخانه‌ی دواناوه‌ندی ئه‌ده‌بی ل ه شاری «سارانوفسكی وستنیك» ل ه «په‌یكی ساراتۆف»دا خوێندۆته‌وه. ته‌نانه‌ت ئه‌و كات كه‌شیش���ه‌كانیش وه‌ده‌نگ هاتبوون و ده‌یاننووسی، ك ه ش���ێوه‌ی ڕاهێنان و بارهێنانی ئایینی و ئه‌خالقی قوتابخانه‌كان زۆر ل ه خواره‌وه‌ی ه و ته‌نیا ئه‌وه‌ند‌ه به‌س نییه..... نووسه‌ر شاد بوو و ڕووی ل ه گوركی كرد و گوتی: ئه‌تۆ خوێندووته‌وه؟ ئه‌گه‌ر وایه ،ده‌زانی ك ه من ڕاستییه‌كه‌م نووسیوه؟ - وه‌ك خۆی! ش���تێكم ل ه خۆمه‌و‌ه نه‌نووسیوه ،هه‌مووم ل ه ڕاستییه‌كانی ژیان وه‌رگرتوه .گوركی ب ه هه‌مان ئارامی پیشووی ،ئانیشكه‌كانی له‌سه‌ر مێزه‌ك ه دانا و په‌نجه‌كانی تێك چه‌قاند و بێپه‌له‌كردن ئاوا درێژه‌ی پێدا: ڕووداوه‌ك ه ڕاست وه‌ك خۆی هاتووه .بۆ نووسینێكی ئه‌ده‌بی جوان -
کۆمه‌ل ه چیرۆک 61 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ته‌نی���ا ئه‌وه‌ند‌ه به‌س نییه ،زۆر ش���تی كه‌مه .ده‌بێ بمب���وورن ك ه ناچارم ڕاستییه‌كانی ڕابردوو دووپات بكه‌مه‌وه ،ك ه حوكمی ئه‌لف و بێی سه‌ره‌تای نووسینه ،به‌اڵم ده‌بێ بزانن ك ه به‌رهه‌می جوانی ئه‌ده‌بی سووره‌ت مه‌جلیس نیی���ه ،ناب���ێ ته‌نیا ڕووداوێك تۆمار بكا .ده‌بێ ئ���ه‌وه‌ی ب ه نێوه‌ڕۆك تر ل ه ئه‌س���ڵی خۆی بكا و شی بكاته‌وه .ئه‌گه‌ر بتانهه‌وه‌ێ ب ه شێوه‌یه‌ك ل ه هۆی خۆك���وژی «وتلوگین» حاڵی بن ،ده‌بێ ئه‌وه‌ش بزانن ك ه ئه‌و بۆچی نیازی واب���وو كیژۆڵ ه «اس���ترائومووا» بكوژێ .ئه‌و بابه‌ت ه ل��� ه چیرۆكی ئێوه بۆ خوێنه‌ر ڕوون نییه .بۆچی قاره‌مانی چیرۆكه‌كه‌ی تۆ دوو فیشه‌كی ل ه كچه‌ك ه دا ،به‌اڵم فیش���ه‌كێك بۆ خۆی .له‌سه‌ر ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ش ده‌توانی زۆر شت بنووس���ی ،به‌اڵم ئه‌تۆ ته‌واوی مه‌تڵه‌به‌كانت گرمۆڵ ه كردووه و ب ه جووتراوی باس���ت كردووه .بابه‌ته‌ك ه گرنگه ،به‌اڵم ب ه ئه‌ندازه‌ی گرنگییه‌كه‌ی له‌سه‌ری نه‌دواوی. نووس���ه‌ری الو ل ه حاڵێكدا س���وور هه‌ڵگه‌ڕابوو و ئاره‌ق ه له‌سه‌رو ڕووی ب ه شێوه‌یه‌ك ده‌هات ه خوار ،ك ه هه‌ر ده‌تگوت تاز‌ه ل ه حه‌مام هاتۆت ه ده‌رێ .زۆر ب ه له‌سه‌ره‌خۆیی ،به‌اڵم شادمان پرسی: ب ه باوه‌ڕی ئێوه ،ئه‌و بابه‌ته‌ی هه‌ڵمبژاردوو‌ه گرنگه؟ - گوركی پشگیری كرد و گوتی: به‌ڵێ زۆر گرنگه .ئه‌و قس���ه‌یه‌ی من سه‌باره‌ت ب ه نێوه‌ڕۆكی ئه‌وان ه - بوو ،ك ه خوێندرانه‌وه ،ئێستا خه‌ریكی مه‌سه‌له‌كانی دیك ه بین .له‌و نووسراوه‌دا هیچ چه‌شن ه رازانده‌نه‌وه‌یه‌كی تێدا نییه .پێرستێكی ڕووت و وشك ه ل ه وێن ه و قاڵبێكی مادی ئه‌واندا ،ته‌نانه‌ت شێو‌ه و وێنه‌ی مرۆڤێك نه‌خوڵقاو‌ه و ئه‌خالق و كردار و ره‌فتاری كه‌س���ێك وه‌س���ف نه‌كراو‌ه و ته‌نیا ب ه ناوی بنه‌ماڵه‌یی قه‌ناعه‌ت كراوه و ئهوه ل ه حاڵێكدای ه مامۆستای هونه‌رمه‌ندی نووسین ،ده‌بێ هه‌موو ش���تێك بێنێت ه به‌رچاوی خوێنه‌ر و ته‌نیا به‌هێنانی ناو ڕازی نه‌بێ، كاتێك باسی گوڵی یاس ده‌كا ،گوڵی یاس ده‌بێ نیشان بدرێ ،ك ه خوێنه‌ر هه‌س���تی پێ بكا .ناوی س���اراتۆف ده‌به‌ن ،ئه‌و شاره بێن ه به‌رچاو ،یا النی
62کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
كه‌م تایبه‌تمه‌ندی ئه‌و ش���ار‌ه ش���ی بكهنهوه .باسی خۆشه‌ویستی ده‌كه‌ن، وێنه‌ی لێبكێش���نه‌و‌ه خۆشه‌ویس���تی چۆن ه و چییه .باس ل ه جیایی ده‌كه‌ن هه‌ر به‌و ش���ێوه‌یه ،كارێك بكه‌ن ك ه من هه‌ستی پێبكه‌م .كاتێك ده‌نووسن «ناوبانگ» بۆنی ڕاسته‌قینه‌ی ئه‌وه‌م به‌رلوت بكه‌وێ ،خوێنه‌ر وا لێبكه‌ن ك ه بزانێ ناوبانگ چیی ه و چ ره‌نگ و بۆیه‌كی هه‌یه .پێویست ه ئاگادارت بكه‌مه‌وه، ئه‌تۆ ل ه سێ الپه‌ڕه‌ی بچووكدا چوار جار نووسیوت ه «داری یاس گوڵی كرد» و ئه‌گه‌ر س���ه‌ر دێڕیش حیس���اب بكه‌ین ،ده‌بێت ه پێنج جار .زۆر زۆره ،دوو جار دووپات كرده‌نه‌و‌ه به‌س بوو .له‌و‌ه بگوزه‌ره‌ین ب ه هیچ جۆر پیویس���ت ناكا ل ه چیرۆكدر ناوی ڕاس���ته‌قینه‌ی مرۆڤی زیندوو بێنین .ب ه هێنانی ناوی ماگسیم گوركی خۆ ناتهه‌وێ پڕوپاگه‌نده‌ی جورم و گوناح ب ه داستان بكه‌ی، هه‌تا ماكس���یم گوركی بكه‌ی ب ه شه‌ریك ل ه قه‌تڵی «وتلوگین» .ب ه جێگای «ماكسیم گوركی نووسه‌ر» ده‌كرا بنووسی «نووسه‌رێك ك ه ئێستا بووه ب ه باو» به‌و جۆره سه‌رنج ڕاكێشتر ده‌بوو و ب ه هیچ جۆرێكیش نه‌ده‌بوو‌ه هۆی گرفت و دڵ ئێشاوی ك ه نیاز و مه‌به‌ستی خراپ ،یا النی كه‌م پێكهێنانی هه‌را و هوریا له‌وه‌ش بگوزه‌ره‌ین ،بۆچی ناو و ناوبانگی قوتابییه‌كه‌ت نه‌گۆڕیوه؟ ل ه رۆژنامه‌كاندا وتلوگین نووسراوه ئه‌تۆش «وتلوگین»ت نووسیوه و ئێستا شتێك ك ه دهمێنێتهوه باسی له‌سه‌ر بكرێ ،چۆنیه‌تی ئه‌خالقی چیرۆكه‌كه‌ی ه ك ه ده‌بێ ڕوون بێ ،ك ه بۆچی نووسراوه. ل���ه‌و كاته‌دا موكاس���ێف ل ه هه‌ل كه‌ڵك���ی وه‌رگرت و ب ه پارێز و وش��� ه ب ه وش��� ه مه‌به‌ستی خۆی ل ه نووس���ینی ئه‌و چیرۆك ه ب ه شێوه‌ی خواره‌و‌ه شی كردهوه: بۆچی ئه‌و چیرۆك ه نووسراوه -ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌م ل ه نوسخه‌ی یه‌كه‌مدا - ب ه درێژی باس كردووه و له‌وێدا ئاكامی ئه‌خالقی چیرۆكه‌ك ه نووس���راوه ،یا باشتره ئاوا بڵێم ك ه كۆتاییه‌كه‌ی تایبه‌ت ه ب ه ئاكامی ئه‌خالقی هه‌ر جۆره ك ه باوه .ل ه دواییدا وته‌كانی ئێوه‌م هاتهوه بیر ،ك ه نابێ بابه‌ته‌ك ه ب ه جووتراوی ده‌رخواردی خوێنه‌ر بدرێ .ئه‌و كات بوو ك ه ئه‌و به‌شه‌م البرد ،به‌اڵم ئێستا
کۆمه‌ل ه چیرۆک 63 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ئه‌وه‌ن���ده‌ی ل ه یادمه ،مه‌تن���ی ئه‌و ئاكام ه ئه‌خالقیه‌ت���ان بۆ باس ده‌كه‌م. به‌داخه‌و‌ه ڕووداوی «وتلوگین و اس���ترائومووا» ل ه نێوان الوانی س���اراتۆف تایبه‌ت ب ه كه‌س یا كه‌س���انێك نییه .ته‌واوی كچه‌كانی ساراتۆف ماوه‌یه‌ك ه تووشی نه‌خۆشییه‌كی سه‌یر و تایبه‌تی بوون و ده‌ڵێن خوازبێنی كه‌رمان ب ه هیچ جۆر نابێ ل ه ماكسیم گوركی كه‌متر بێ ،یا ده‌بێ وه‌ك ماكسیم گوركی بێ ،یا هیچ كه‌س .ڕازین پیر بن ،به‌اڵم مێرد ب ه كه‌س���انێكی وه‌ك وتلوگین نه‌كه‌ن .ب ه هیچ جۆر ئه‌و الوانه‌یان مه‌به‌ست نییه .دانیشتوانی كۆڕه‌ك ه وێكرا پێكه‌نین .كه‌سێك ب ه ته‌نیا چه‌پڵه‌یه‌كی توندی لێدا ،موكاسێف له‌و هه‌را و هوریایه‌دا گێژ بوو ،ب ه پێوه ڕاوه‌ستابوو و ده‌ورووبه‌ری خۆی چاو لێ ده‌كرد، دیارب���وو بۆی لێك نادرێته‌و‌ه ئه‌وه‌ی ل ه وه‌اڵمی ماكس���یم گوركیدا باس���ی كردووه ،چۆن هه‌ڵسه‌نگێندراوه ،پێیان باش بووه یا ره‌خنه‌ی لێ ده‌گیرێ و سه‌ركۆن ه ده‌كرێ. گوركی هه‌ر به‌و جۆره ك ه ل ه پشت مێزی كاره‌كه‌ی دانیشتبوو ،سه‌ری به‌رز كردهوه ،ش���ه‌وێالكه‌ی لێك ئاواڵ ه بوونهوه و قاقایه‌كی توندی كێش���ا و ل ه دواییدا ب ه توندی پش���می و ب ه ئیش���اره‌ی ده‌ست كۆتایییه‌كه‌ی موكاسێفی ڕه‌ت كردهوه .له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ب ه هیچ جۆرێك ئه‌و ئاكام ه وه‌ڕاست نه‌ده‌چوو و له‌گه‌ڵ شێو‌ه و ڕاوێژی چیرۆكه‌ك ه جیاوازی هه‌بوو ،دوایی هه‌موویان بێده‌نگ بوون ،به‌اڵم ل ه ڕوخس���اریاندا ده‌رده‌كه‌وت ك ه ل ه بیری ئه‌و قس��� ه خۆش و نوكت ه جوانانه‌دا بوون ،ك ه «خوازبێنی كه‌ری بێتوانا بووكی په‌ڵپگر». گوركی كاتێك ده‌ستنووس���ه‌كه‌ی و‌ه نووسه‌ر ده‌دایه‌وه ،ڕووی ل ه هه‌موویان كرد و ب ه تووڕهییهوه گوتی :ده‌بێ خۆماندوو بكه‌ن و زۆر زه‌حمه‌ت بكێشن، ت���ا ل ه هه‌واڵی رۆژنام ه به‌رهه‌مێكی به‌نرخ���ی ئه‌ده‌بی بخوڵقێنن .ده‌بێ كار بكه‌ن .ده‌بێ كار بكه‌ن. موكاس���ێف ك ه ل ه چاوه‌كانی ڕا كاریگه‌ری قسه‌كانی گوركی پێوه دیاربوو، ڕووی تێكرد و پرسی :ئه‌گه‌ر وای ه ده‌بێ خۆماندوو بكه‌م و ته‌واوی بكه‌م.
64کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
هه‌موو دیتیان ك ه كاتی وه‌رگرتنی نووسخه‌ی خه‌تی چیرۆكه‌ك ه ده‌سته‌كانی ئه‌و نووسه‌ر‌ه الو‌ه چۆن ده‌له‌رزین .دوای ئه‌و زۆربه‌ی ده‌ستنووسه‌كان كه‌وتن ه به‌ر لێكۆلێنه‌وه‌ی ڕه‌خنه‌گرانه .ئی چه‌ند كه‌س ڕاوێژیان له‌سه‌ر كرا ،ئی هه‌ر كام ل���ه‌وی دیك��� ه الوازتر و بێنێوه‌ڕۆك تر بوو .دوای ئه‌وه‌ش نووس���ه‌رانی تازه‌كار پرسیاری جۆرواجۆریان ل ه گوركی ده‌كرد. «الكسی ماكسیمویچ» ،سه‌ڕدێر و ناوی چیركه‌ك ه چۆنه؟ «داری - یاس گوڵی ده‌ركرد» .ناونیشانێكی باشه؟ گوركی بێ په‌له‌كردن و ورد و ده‌قیق گوتی: ناونیشانی چیرۆك ده‌بێ ب ه یه‌ك دوو وشه‌ی پڕمانا و ده‌قیق ،ك ه هه‌ڵقواڵوی به‌رهه‌مه‌ك ه بێ دیاری بكرێ و ته‌واوی مه‌به‌ست بگه‌یه‌نێ .یا نووسه‌ر ده‌بێ بۆ ناونیش���انی چیرۆك ل ه وشه‌ی جوان و ئیزافه‌ی هونه‌ری كه‌ڵك وه‌رگرێ، ك ه ببێت ه هۆی بردن ه سه‌ری بایه‌خ و نفووزی نووسینه‌كه .هه‌ر به‌و جۆره ك ه وێنه‌كێشێكی هونه‌رمه‌ند ب ه خه‌تێكی ئیزاف ه جڵوه‌ی جوانی هونه‌ره‌كه‌ی زیاتر ده‌كا .له‌و چیرۆكه‌دا ناونیش���انی «یاس گوڵی ده‌ركرد» سه‌ر ب ه ده‌سته‌ی دووهه‌م ه و نووس���ه‌ر به‌و مه‌به‌س���ت ه هه‌ڵیبژاردوه ،ك��� ه دڵته‌زێنی و مرۆڤ هه‌ژێنی چیرۆكه‌ك ه زیاتر بنوێنێ. موكاسێف پرسی: ده‌كرێ ل��� ه كۆتایی چیرۆكه‌كه‌دا خه‌تێك ئیزاف ه بكه‌م ،ك ه «باران - ورد‌ه ورد‌ه ده‌ب���ارێ؟» و ئه‌و كات نێوی چیرۆكه‌ك ه بكه‌م ب ه «باران ورد‌ه ورد‌ه ده‌بارێ» هه‌موو به‌شداران بۆ وه‌اڵمی گوركی چاوه‌ڕوان و گوێ قواڵغ بوون .ته‌نیا ل��� ه چاوه‌كانی گوركیدا بزه‌یه‌ك هه‌س���ت ده‌كرا .ب ه ئاوازێكی تێك���ه‌اڵو ب ه ناڕازیبوون گوتی :ده‌توانی ،هه‌ر كاتێك بتهه‌وێ ده‌كرێ ،به‌اڵم زۆر خراپ ده‌بێ ،حراپ ده‌بێ ب ه هیچ جۆرێك به‌كار نایه. «الكسی ماكسیمویچ» بۆ نووسه‌ر چ شتێك گرنگه ،چۆن بنووسێ - یا چ بنووسێ .چوارچێو‌ه گرنگ ه یا نێوه‌ڕۆك؟ ئاشكرایه ،چ شتێك گرنگه ،نێوه‌ڕۆك گرنگتره .كاتێك ئێوه بزانن چ ده‌بێ
کۆمه‌ل ه چیرۆک 65 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
بنووسن ،ئه‌و كات سه‌ربه‌خۆ ده‌زانن چۆن بنووسن .چۆن و ل ه ژێر كاریگه‌ری چ شتێكدا ده‌نووسن .ئه‌و كات سروشتی ه ك ه ب ه پێچه‌وان ه نابێ ،ده‌زانی؟ كاتێك پرس���یاره‌كان كۆتاییان پێهات ،گوركی هه‌ستای ه سه‌ر پێی و خۆی له‌به‌ریه‌ك كێشایه‌و‌ه و ده‌سته‌كانی ل ه گیرفانی ناو هێدی و هێمن كه‌وت ه قه‌ده‌م لێدان و ب ه درێژایی ژووره‌ك ه جاروبار ل ه به‌رامبه‌ر هێندێك ل ه نووسه‌رانی الو ڕاده‌وه‌ستا . له‌پڕ ل ه نێو بێده‌نگی ژووره‌كه‌دا ،ده‌نگی گڕ و پڕ ل ه خۆشه‌ویستی ئه‌و به‌رز بووه و هێدی و له‌سه‌رخۆ ،به‌اڵم ره‌ق گوتی: چ بابه‌تێك ده‌نووسن؟ بابه‌تی بێكه‌ڵك و نێوه‌ڕۆك ده‌نووسن؟ بۆ نووسینی ش���ت ه بێكه‌ڵك و بێسووده‌كان تاو ده‌ده‌ن ه قه‌ڵه‌م ،ك ه ب ه هیچ جۆر جێگای سه‌رنج و لێوردبوونه‌و‌ه نین! ئه‌و نووس���ینان ه بۆ كێ پێویستن؟ بۆ هیچ كه‌س! ....ئه‌و جۆره ئه‌ده‌بیات ه بۆ گه‌ل چ ئاكام و قازانجێكی هه‌یه؟ ل ه ڕاستیدا هیچ! نووسه‌ر ئااڵهه‌ڵگری گه‌لی خۆیه‌تی! .....ئااڵهه‌ڵگر ناتوانێ ل ه دوای ئه‌رتش بڕوات ،ئه‌و ده‌بێ ل ه پێشه‌و‌ه بێ! بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێ پێشڕه‌وی گه‌ل بێ ،ده‌بێ نیاز و ئاواته‌كانی گه‌ل بزانێ و هه‌س���تی پێكردبێ و بۆ گه‌یش���تن به‌وان خه‌بات بكا و ئه‌گه‌ر پێویست بوو ،گیانیشی فیدا بكا! .....نووسه‌ر‌ه تاز‌ه پێگه‌یشتووه‌كان ،پێش ل ه هه‌ر شتێك ده‌بێ سه‌رنج بده‌ن ه ئه‌و مه‌سه‌له‌یه! ....نووسه‌رانی تازه‌كار، ده‌تگوت مێگه‌ل ه مه‌ڕن و گورگ لێیداون و ل ه ترسان ده‌ست ه ده‌ست ه ببوون و ل ه قولینچكه‌كان ،له‌سه‌ر كورس���ییه‌كان دۆستان ه ده‌ستیان هاویشتبوو‌ه س���ه‌ر ش���انی یه‌كتر و دانیشتبوون و به‌و په‌ڕی س���ه‌ره‌نجه‌و‌ه گوێ ڕایه‌ڵی قس���ه‌كانی گوركی بوون .ئه‌وان ل ه به‌رامبه‌ر خۆیاندا نووسه‌ر و ئااڵهه‌ڵگری ڕاس���تییه‌كانیان ده‌دی ،ك ه له‌س���ه‌ره‌خۆ و هێدی ب ه نێو ژووره‌كه‌دا پیاس ه ده‌كا .نووس���ه‌رێكیان ده‌دی ك ه ئه‌و ئااڵی ه وا گه‌ل پێیدابوو ب ه ش���ێوه‌یه‌ك هه‌ڵیگرتبوو ،ك ه ل ه پێش ئه‌ودا هیچ كه‌س ئاوا ئه‌و كاره‌ی ئه‌نجام نه‌دابوو، ئه‌و ئااڵیه‌ش ئااڵی ره‌خنه‌گری گشتی و ناڕه‌زایه‌تی و خه‌بات بوو.
66کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
نووس���ه‌ره‌كان زۆر دۆس���تان ه ماڵئاواییان ل ه گوركی كرد و به‌و په‌ڕی ڕێز و حورمه‌ت و بێ هه‌ست و ڕازی و خۆشحاڵ ڕۆیشتن .ل ه حاڵێكدا زانیارییه‌ك ب ه زانیارییه‌كانی دیكه‌یان ئیزاف ه ببوو ،هه‌وڵیان ده‌دا هه‌رچی گوێیان لێبوو‌ه باش ب ه مێشك و بیری خۆیانی بسپێرن.
کۆمه‌ل ه چیرۆک 67 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ئه‌وین و قوڕه‌سواغ «عه‌لی ئه‌شره‌ف ده‌روێشیان» به‌یانی زوو چووم ه به‌رده‌رگای ماڵی وه‌ستا محه‌ممه‌د. یه‌حیا زووتر ل ه من هاتبوو .هاوته‌مه‌نی من بوو .ل ه بن دیوار دانیش���تبوو و تووره‌كه‌ی ل ه كه‌لوپه‌لی به‌ننایی ل ه ته‌نیش���تی دانابوون .هه‌ر ك ه منی چاو پێكه‌وت هه‌ستا سه‌رپێ و به‌ره‌و پیرم هات و ده‌ستی هاویشت ه ده‌وری ملم و ماچی كردم و گوتی: ده‌رس ته‌واوبوو؟ ها! - ب ه شه‌رمه‌و‌ه چاوم ل ه چاوه‌كانی بڕی و گوتم: به‌ڵێ ته‌واو بوو. - ده‌سته‌كانی ئه‌و زبر بوو و ده‌سته‌كانی من نه‌رم ،ژێر نینۆكه‌كانی پڕبوو ل ه گێچ ،نینۆكی قامكی گه‌وره‌ی ره‌ش ببوو. چه‌ن���د كوڕێكی باش بوو .ده‌یزانی ك ه هاتنی م���ن ئه‌و ده‌بێ چه‌ند ڕۆژێك
68کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
بێ���كار و ئیش بێ و ب ه دوای كاردا عه‌وداڵ بێ .ئهوه دوو هاوین بوو ك ه ل ه الی وه‌س���تا محه‌ممه‌د كارم ده‌كرد .هاوینی ڕابردوو ل ه مه‌یدانی شاره‌داری ڕاوه‌ستابووم ،ئه‌و یه‌حیای ه كاری بۆ من په‌یدا كرد ،له‌گه‌ڵ وه‌ستا محه‌ممه‌د ب���ه‌دوای ش���اگردێك ده‌گه‌ڕان .یه‌حی���ا منی چاو پێكه‌وت ك��� ه بێده‌نگ ل ه گۆشه‌یه‌ك سه‌رم له‌به‌رخۆم نابوو و ڕاوه‌ستا بووم .دوای ئهوه هه‌موو كاتێك ده‌یگوت: «هاوین���ان وهره الی وه‌س���تا محه‌ممه‌د .ئه‌تۆ كه‌م ڕووی .وه‌ك مریش���كی پێ به‌س���تراوی .نازانی ئه‌و ڕۆژ‌ه ل ه مه‌یدان ڕاوه‌ستابووی ،چهنده فه‌قیر و ده‌سته‌وه‌س���تان دیاربووی .له‌گۆشه‌یه‌ك كز دامابووی ،بۆ خۆم زوو ده‌توانم كارپه‌ی���دا بكه‌م .ئه‌تۆ وهره له‌گه‌ڵ وه‌س���تا محه‌مم���ه‌د كار بكه .ل ه بیرت نه‌چێ!ها!» به‌ناچار قه‌بووڵم كرد. وه‌س���تا محه‌ممه‌د پیاوێكی باش بوو .زۆرجار لێم ت���ووڕ‌ه ده‌بوو ،به‌اڵم ل ه دڵیی���هوه نه‌بوو ،ته‌نیا ب ه ڕواڵه‌ت وای ده‌كرد .ت���ووڕ‌ه ده‌بوو ،به‌اڵم دوای ماوه‌یه‌كی كورت ل ه دڵی ده‌هات ه ده‌رێ. وه‌س���تا محه‌ممه‌د ل ه ماڵێ هات ه ده‌ر .ساڵوم كرد ،وه‌اڵمی ساڵوی دامه‌و‌ه و چاك و چۆنی له‌گه‌ڵ كردم و گوتی: «كارێكمان ل ه پش���ت نه‌خۆشخان ه «شێروخورشید» هه‌یه ،ئه‌تۆ زووبه‌زوو ب���ڕۆ بۆ ئه‌وێ .دوودان ه به‌رده‌پێ ل ه تووره‌ك ه هه‌ڵگر‌ه و بڕۆ و س�ڵ�اوی من ب ه س���ارف خان بگه‌یه‌ن ه و پێی بڵێ ،ك ه له‌م ڕۆژانه‌دا وه‌ستا محه‌ممه‌دیش دێ ،كه‌ره‌س���هی پێویست ئاماد‌ه بكا .خش���ته‌كانی ڕووی حه‌وشه‌و ڕووی شه‌قام سپی بكه‌وه .ده‌یانهه‌وێ قاتی سه‌ره‌و‌ه دروست بكه‌ن .سپیكردنه‌وه‌ی خشته‌كان دوو سێ ڕۆژ ده‌خایه‌نێ .بۆ خۆم ئێواران سه‌ردانت ده‌كه‌م». به‌رد‌ه پێم هه‌ڵگرت و خودا حافیزیم ل ه یه‌حیا كرد .ئه‌وان هه‌تا دوو س���ێ ڕۆژی دیك ه ڕۆیشتن ه سه‌ر كاری خۆیان و منیش به‌روكاری خۆم. به‌و ناونیش���انه‌ی ك ه وه‌ستا محه‌ممه‌د پێی دابووم ماڵه‌كه‌م دیته‌وه .هێشتا
کۆمه‌ل ه چیرۆک 69 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
به‌هار ته‌واو نه‌بوو .بۆنی به‌یانی ده‌هات .بۆنی گیای كێوی ك ه له‌گه‌ڵ بۆنی خه‌ی���ار و میوه‌ی دیك ه تێكه‌اڵو ببوو ،ك ه ل ه پش���ت دووكانه‌كه‌ی به‌تاڵیان كردب���وو ،ده‌هات .بۆنی كێوه‌كانی دوور ده‌ه���ات .بۆنێك ده‌هات ك ه پڕ ب ه دڵ ئاره‌زووم ده‌كرد بخه‌وم .یه‌كه‌م ڕوژه‌كانی كرێكاری چهنده ناخۆش بوو. ل ه پڕدا ل ه پش���ت كورس���ی قوتابخان ه هه‌ستی و له‌گه‌ڵ قوڕو خشت و به‌رد ڕووبه‌روو بی .قوڕه‌س���واغم وه‌بیر هاتهوه ،ل ه پڕدا ده‌س���ته‌كانم وه‌كز‌ه كز كه‌وتن وه‌بیر دڕووی ناو قوڕ كه‌وتم ،ك ه ل ه په‌نجه‌كانم ڕاده‌چوون .بۆ ساتێك ویس���تم نه‌چم ه سه‌ر كار ،به‌اڵم دایكم وه‌بیر هاتهوه ك ه چاوه‌ڕوانه .شه‌و ل ه حه‌وش ه داده‌نیشت و چاوه‌ڕوانی منی ده‌كرد .ئه‌گه‌ر نه‌ده‌چووم ه كار ده‌گریا و به‌سه‌ر خۆی ده‌دا .ئیدی گهوره ببووم .پۆلی نۆ بووم .زۆر عه‌یب بوو ل ه كار بترسێم. ل��� ه ده‌رگام دا .كیژۆڵه‌یه‌ك ده‌رگای كردهوه ،چاوه‌كانی بایان رێ كه‌وتبوو، مژۆڵه‌كانی به‌سه‌ر چاوانیدا قورساییان ده‌كرد .خزمه‌تكار بوو. گوتم« :هاتووم خشته‌كانی خانووه‌ك ه سپی بكه‌مه‌وه». گوتی« :وهره ژوورێ». حه‌وش���ه‌یه‌كی گهوره بوو .پڕ بوو ل ه دار ،بۆنی گوڵ ده‌هات ،بۆكزی ش���یر ده‌ه���ات ،الوالوه‌كان ل ه قه‌دی داره‌كاجه‌كان ئااڵبوون و چووبوون ه س���ه‌رێ. ئه‌و هه‌موو گوڵ و س���ێبه‌رێكی خۆش ل ه حه‌وش���ه‌كه‌دا ب���وو ،ك ه ل ه ماڵی ئێمه‌دا نه‌بوو .ل ه گۆش���ه‌یه‌ك ل ه حه‌وش���ه‌كه‌دا ته‌ختێكی نووستن دانرابوو. په‌ش���ه‌به‌ندێكی پێ هه‌اڵوه‌س���رابوو .چواردان ه منداڵ ل ه سه‌ری خه‌وتبوون. س���ه‌رم له‌به‌ر خۆم نا وه‌بیر قسه‌كانی وه‌ستا محه‌ممه‌د كه‌وتم« :وه‌ستا و كرێكار ده‌بێ چاویان پاك بێ .وه‌ستا و دوكتور مه‌حره‌می ماڵی خه‌ڵكن». په‌یژه‌كه‌م ل ه قه‌راغ حه‌وش��� ه هه‌ڵگرت و ل ه دیواری حه‌وش���ه‌كه‌و‌ه ده‌ستم پێكرد .خش���ته‌كان زۆریش پیس نه‌بوون .به‌رده‌پێ���م ك ه لێده‌دان تۆزێكی زه‌ردره‌نگیان لێهه‌ڵده‌ستا و سپی ده‌بوونه‌وه .خۆر ل ه ئاسماندا بڵیند ببوو، چۆله‌ك���ه‌كان ده‌نگیان بڕابوو .كۆتر‌ه باریكه‌یه‌كی نێر‌ه ب ه ده‌وری مێیه‌كه‌یدا
70کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
گمه‌ی ده‌هات .ده‌نگی به‌سۆزی ئاوازی دڵكه‌ش ده‌هات .به‌رده‌پێ په‌نجه‌كانمی بریندار كردبوو. بۆنی تریاك ده‌هات .ل ه ناوه‌ندی حه‌وش���ه‌كه‌دا دوو كه‌س بن پیلی پیاوێكی ب ه ساڵدا چوویان گرتبوو ،ك ه مووی سه‌ری وه‌ك كلوی به‌فر وابوو .چووم ه پێش و س�ڵ�اوم كرد و ڕاسپارده‌ی وه‌س���تام پێ گوت .پێم وابوو ك ه ئهوه س���ارف خانه ،به‌اڵم ئه‌و نه‌بوو .قاسم خان بوو .لێوه‌كانی بایان رێكه‌وتبوو و ره‌ش هه‌ڵگه‌ڕابوون .س���ارف خان خوش���ك ه بێوه‌ژنه‌كه‌ی ك ه هه‌م جوان بوو ،هه‌م قه‌ڵه‌و و خڕوخۆڵ بوو .دابووی ب ه قاسم خان و بۆ خۆی ببوو ب ه هه‌مه‌كاره‌ی ماڵه‌كه .خوش���كی سارف خان ك ه هاوسه‌ری پێشووی مردبوو، ل��� ه خان ه گ���ه‌وره‌كان بوو و ل ه مێرد‌ه پێش���ووه‌كه‌ی كچێكی هه‌بوو ،ك ه ل ه یه‌كه‌م ڕووبه‌ڕووبوونم له‌گه‌ڵ ئه‌ودا خۆش���م لێی نه‌هات .سه‌ری لووتی سوور بوو وه‌ك لووتی پش���یله .وه‌ك ئ���هوه هه‌موو كاتێك ته‌ڕبێ .پۆلی حه‌وته‌م بوو ،نێوی «په‌ریس���ا» بوو .خوشكی س���ارف خان ل ه قاسم خانیش سێ منداڵی هه‌بوو ،دووكچ و كوڕێك ،كچ ه گه‌وره‌كه‌ی پۆلی ش���ه‌ش بوو .نێوی مینا بوو .چاوه‌كانی جوان بوون وه‌ك چاوی ئاسك .وه‌ك چاوی ئه‌و مانگای ه ك ه پاره‌ك ه جه‌عفه‌ر دیبووی و ئاشقی چاوی ببوو و خه‌و و خۆراكی ببوو ب ه گریان .ناچار بووین ب ه پێی پیاد‌ه ل ه شار ڕا هه‌تا تاقی بۆستان بڕۆین ،هه‌تا جه‌عفه‌ر مانگ خانم ببینێ و چاوه‌كانی ماچ بكا و ئه‌و جا بگه‌ڕێینه‌وه. مین���ام وه‌به‌ردڵ كه‌وتبوو .هه‌ر كات ب��� ه المدا تێپه‌ڕ ده‌بوو ،به‌رده‌پێیه‌كه‌م ده‌ستاوده‌س���ت پێ ده‌كرد و ب ه ئاس���پایی ب ه جۆرێك ك ه كه‌س هه‌ست پێ ن���ه‌كا ل ه ژێره‌و‌ه چ���اوم لێده‌كرد ،ب ه بیانووی ئ���او خواردنه‌و‌ه ل ه په‌یژه‌ك ه ده‌هاتم ه خوارێ و ده‌چووم ه س���ه‌ر حه‌وز ،هه‌تا ئه‌و ببینم .وه‌بیر قس���هی باوكم ده‌كه‌وتم« :پیاو ئه‌گه‌ر چاوی ب ه دوای ژن و منداڵی خه‌ڵكه‌و‌ه بێ ،بۆ خۆشی تووش ده‌بێ ».من نیازێكی خراپم نه‌بوو ،به‌اڵم تۆزی خشت ه چوو‌ه ده‌موچاوم و هه‌تا یه‌ك مانگ هه‌موو ڕۆژێ دایكم چای ل ه چاوم ده‌كرد. ئێواران وه‌ستا محه‌ممه‌د سه‌ردانی ده‌كردم 25 .قڕانی حه‌قده‌ستی ڕۆژانه‌ی
کۆمه‌ل ه چیرۆک 71 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
پێ ده‌دام و ده‌ڕۆیش���ت .شه‌وی ئاخر هه‌موو خش���ته‌كانم سپیكردبووه‌وه. «وه‌ستا محه‌ممه‌د» له‌گه‌ڵ یه‌حیا هات .یه‌حیا هه‌ر كات منی ده‌دی ده‌ستی ل ه ملم ده‌كرد .ده‌س���ته‌كانی منیش وه‌ك ده‌س���ته‌كانی یه‌حیا زبر ببوون. تووره‌كه‌ی كه‌لوپه‌لی وه‌ستایه‌تی وه‌ستا محه‌ممه‌د ل ه ماڵی قاسم خان دانرا و یه‌حیا گوتی :ئاخره‌كه‌ی خوێندنت نیشان نه‌دام؟ باوابێ. گوتم« :خۆ كاتمان نییه .شه‌وانه‌ش ئه‌تۆ ماندووی». هه‌ناسه‌یه‌كی هه‌ڵكێشا و گوتی« :ئاخرییه‌كه‌ی فێر ده‌بم». سپیكردنه‌وه‌ی خشته‌كان بۆ ئهوه بوو ،ك ه كاتێ قاتی سه‌ره‌وه‌یان دروست ده‌كرد ،خانووه‌ك ه یه‌ك ده‌س���ت بێ .وه‌س���تا و كرێكار ل ه سه‌ره‌و‌ه كاریان ده‌كرد و ئێمه‌ش قاتی خواره‌وه‌مان چاك دهكردهوه. كاتی نانی نیوه‌ڕۆ هه‌ر له‌وێ ،پێ پێچه‌كه‌م دهكردهوه و خه‌ریكی نانخواردن ده‌بووم .وه‌س���تا ده‌چوو‌ه ماڵ���ی خۆی ،ماڵه‌كه‌ی نیزیك ب���وو منداڵه‌كان ده‌هاتن .ڕۆژێك ئاوڕه‌نگه‌كه‌ی خۆم برد و له‌سه‌ر داخڵه‌كانیان وێنه‌ی جوان جوانم بۆ ره‌س���م كردن .زۆریان پێ خۆش بوو ،ببوون ه دۆس���تم ،ده‌چوون بنك���ڕی برینجیان بۆ ده‌هێنام ،له‌گه‌ڵ ئ���ه‌وه‌ی زۆرم پێ خۆش بوو ،به‌اڵم نه‌مده‌خ���وارد ،چونك ه مینا له‌وێ بوو« .داخڵه‌ی» میناش���م ڕه‌نگ كرد و گوڵێكی «شقایق»ی جوانم بۆ ره‌سم كرد. «په‌ریسا» هیچكات نه‌ده‌هات .منیش بۆ خۆم ب ه دزییه‌و‌ه چاوه‌كانی مینام چاو لێده‌كرد و وه‌ك گوناحكاران سه‌رم له‌به‌ر خۆم ده‌نا. به‌یانی زوو ده‌هاتم ئه‌وان هێشتا ل ه خه‌ودا بوون .وه‌ستا محه‌ممه‌د زۆر تووڕ‌ه ده‌بوو .نه‌مده‌ویست ل ه به‌ر چاوی ئه‌وان قسه‌م پێ بڵێ و بمشكێنێته‌وه .د‌ه به‌رامبه‌ر كارم ده‌كرد .گڵی سپی له‌گه‌ڵ «كره‌پو» ك ه وه‌ك لۆك ه وابوو ،ك ه ده‌بوو ب ه په‌نج ه لێك بدرێ ل ه حه‌وزێكی بچووك ،ك ه ب ه خشت ه و وه‌ره‌قێكی ش���یروانی دروس���تكرابوو .وا ده‌هاته‌و‌ه و ب ه ته‌واوی هێزم په‌نجه‌م لێده‌دا. وه‌ره‌قی شیروانی ده‌ستمی بریندار ده‌كرد ،به‌اڵم گوێم پێ نه‌ده‌دا .هه‌ر كات گڵی س���پی سوور ده‌بوو ،ده‌مزانی ك ه ده‌س���تم بریندار بووه .له‌به‌ر ئاره‌ق ه
72کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
له‌شم ته‌ڕ ده‌بوو و ده‌خووسا و الروومه‌ته‌كانم سوور هه‌ڵده‌گه‌ڕان. ڕۆژێك پێش نیوه‌ڕۆیه ،د‌ه باری واڵغیان گڵی سپی هێنا ل ه قاتی خواره‌و‌ه هه‌ڵیانڕیشت .وه‌ستا محه‌ممه‌د گوتی« :ده‌بێ ئه‌و گڵ ه به‌رین ه سه‌رێ». وه‌ستا محه‌ممه‌د بۆ نه‌هار ڕۆیشته‌وه ،ته‌لیسم هه‌ڵگرت و هه‌تا ئه‌و گهڕایهوه هه‌ر د‌ه بار‌ه گڵ ه س���پییه‌كه‌م برد‌ه سه‌رێ .كاتێك گهڕایهوه پێی سه‌یر بوو و ڕووی ل ه من كرد و گوتی: «ب ه ئافه‌رین گوتنی خه‌ڵك زارت شیرین نابێ ،بۆ خۆت ده‌كوژی ،بزانم قه‌ت تاق ه قڕانێك زیاترت پێ ده‌ده‌ن؟» چاوه‌كانی مینا زۆر جوان بوون .مژۆڵه‌كانی ڕه‌ش و درێژ بوون .س���پێنه‌ی چ���اوی خاوێن و بێگه‌رد بوو ،وه‌ك گزینگی به‌ربه‌یان ك ه ل ه پش���ت كێوی بێستون سه‌ر بێنێت ه ده‌رێ. ڕۆژه‌كان ب���ه‌دوای یه‌كتردا تێپ���ه‌ڕ ده‌بوون .ل ه یه‌كێك ل��� ه ڕۆژه‌كان دوای خواردنی نانی نیوه‌ڕۆ خه‌ریكی خاوێن كردنه‌وه‌ی یه‌كێك ل ه ژووره‌كان بووم. ل ه نێو جێ شمه‌كدا گوێم ل ه خشه‌خشێك بوو .چووم ده‌رگای جێ شمه‌كه‌ك ه بكه‌مه‌وه ،یه‌كێك ل ه پش���ته‌و‌ه ڕا ب��� ه توندی گرتبووی .ب ه هه‌موو هێزمه‌و‌ه ڕامكێش���ا و كردمه‌و‌ه «په‌ریس���ا» بوو .پێكه‌نی ،چاوه‌كانی ب ه شێوه‌یه‌ك بوون ،ك ه تا ئه‌و كات نه‌م بینیبوون .كراسێكی قۆڵكورتی له‌به‌ردا بوو .ب ه ته‌نیش���تمدا ڕۆیشت و بۆنێكی خۆشی له‌دوای خۆی به‌جێهێشت .ئیدی ئه‌و شه‌و‌ه هه‌ر ل ه فكری «په‌ریسا»دا بووم. شه‌رمم ده‌كرد و ب ه خۆمدا ده‌شكامه‌و‌ه له‌و جلوبه‌رگه‌ی بۆ كاركردن له‌به‌رمدا بوون .ڕۆژێكیان ك ه ئاوێنه‌ی ته‌واو قه‌دی جێ لیباسیم ده‌برد‌ه ژێرخان ،خۆم ل ه ئاوێنه‌كه‌دا چاو پێكه‌وت .ل ه ژێرخان دوو س���ێ الوی هاوته‌مه‌نی خۆمی لێبوو« .په‌ریسا» و دایكیشی له‌وێ بوون .ل ه ئاوێنه‌كه‌دا ئه‌وانم دی ،خۆشم ده‌دی .ژێرخانه‌ك��� ه زۆر فێنك بوو .كاتێك چووم ه ژوورێ هه‌موویان خۆیان كێش���اوه ،ك ه پیس نه‌بن .ل ه شه‌رمان سوور هه‌ڵگه‌ڕام و له‌شم عاره‌قه‌یه‌كی ساردی كرد و گێژ بووم« .په‌ریسا» ب ه ته‌نیشتمدا تێپه‌ڕ بوو ،خۆم كێشاو‌ه
کۆمه‌ل ه چیرۆک 73 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
و په‌نج���هی پێم ل ه ش���یپانه‌ی ده‌رگا گیری كرد و كه‌وت���م و ئاوێنه‌ك ه ب ه ئه‌ندازه‌ی خۆم بوو ل ه ده‌س���تم به‌ربوو‌ه و شكا .هه‌موو ل ه ده‌وره‌م هااڵن و كه‌وتم ه به‌ر په‌الماری جنێوی وه‌ستا محه‌ممه‌د. ب��� ه دڵپڕیی���هوه گوت���م« :تاوانه‌ك���هی ده‌ده‌م .ل ه حه‌قده‌س���تی ڕۆژانه‌م بگێڕنه‌وه». وه‌س���تا محه‌ممه‌د گوتی :هۆش���ت ل ه كوێی��� ه به‌چك ه قوتاب���ی .خۆ لێر‌ه قوتابخانه‌م���ان نه‌كردۆته‌وه .كرێكار ده‌بێ هۆش و ئاگای له‌س���ه‌ر خۆبێ. مه‌گه‌ر چهنده حه‌قده‌ستی ڕۆژانه‌ت ه ك ه بتوانی تاوانه‌كه‌ی بده‌ی؟!» په‌ریسا سه‌ری له‌به‌ر خۆ نابوو .گهڕایهوه و چاوی لێكردم .ره‌نگ ه ویستبێتی ش���تێك بڵێ و ل ه ئاكامدا هه‌ر ئه‌ویش بوو ك ه مه‌سه‌له‌كه‌ی چاره‌سه‌ر كرد. گوتبووی ك ه ئه‌و خۆی ل ه ئاوێنه‌ك ه داوه. ڕۆژئاوا ك ه به‌ره‌و ماڵ بووینه‌وه .وه‌س���تا محه‌ممه‌د پارچه‌یه‌كی گه‌وره‌ی ل ه ئاوێن ه شكاوه‌ك ه دا ب ه من ،ك ه بۆی به‌رمه‌و‌ه ماڵێ. ئێستا «په‌ریس���ا»م خۆشده‌وێ .ئیدی لووتی سوور و ته‌ڕ نه‌بوو .په‌ریسا ئێواران ل ه ژێرخانه‌كه‌دا گۆرانی نوێی «دڵكه‌ش»ی ده‌گوت. «به‌س بكه ،شكایه‌ت ل ه جیابوونه‌وه ،به‌س بكه». چهنده باش گۆران���ی ده‌گوت .دوای ته‌واوبوونی گۆرانییه‌ك ه ل ه پلیكانه‌كان ده‌هات ه س���ه‌رێ .ل ه نێو ڕێڕه‌وه‌ك ه ڕاده‌وه‌س���تا باك ه ده‌ه���ات دامێنه‌كه‌ی ڕاده‌وه‌شاند .با ك ه ده‌هات بۆنی عه‌تری ده‌هێنا ،عه‌تری «په‌ریسا» .بۆنی له‌ش���ی «په‌ریس���ا»ی ده‌هێنا .منیش به‌هێزتر په‌نجه‌م ل ه گڵ ه سپییه‌ك ه ده‌دا. ژێ���ر نینۆكه‌كانم بریندار ببوون .یه‌كێك ل ه نینۆكه‌كانم كه‌وتبوون ،به‌اڵم ل ه كاركردندا له‌شم گه‌رم بوو .ڕوومه‌ته‌كانم بڵێسه‌یان لێ هه‌ڵده‌ستا. وه‌س���تا محه‌ممه‌د له‌س���ه‌ر داربه‌سته‌ك ه ڕا س���ه‌یری ده‌رێی ده‌كرد .دایكی «په‌ریسا» له‌سه‌ر جۆالنه‌یه‌ك داده‌نیشت و پشتییه‌كی له‌به‌ر پشتی ده‌نا و پاڵی لێده‌دایه‌وه .وه‌س���تا محه‌ممه‌د چاوی لێده‌كرد و ب ه بزه‌یه‌كه‌و‌ه ب ه منی
74کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ده‌گوت: «المه‌زهه‌ب هه‌م دۆشه‌گ ه هه‌م لێفه‌یه». من پێم ناخۆش بوو .سه‌رم له‌به‌ر خۆم ده‌نا و هیچم نه‌ده‌گوت .مووی سه‌رم هێشتبوو‌ه و بۆ یه‌كه‌مجار شانه‌یه‌كه‌م كڕی و پارچه‌یه‌كی بچووك ل ه ئاوێن ه شكاوه‌كه‌م ل ه زبڵدانه‌ك ه هه‌ڵگرته‌و‌ه و ل ه گیرفانم نا .ڕۆژئاوای هه‌موو ڕۆژێك كاتێك ده‌ستمان ل ه كار هه‌ڵده‌گرت ،سه‌رم ب ه یه‌ك ال شان ه ده‌كرد. ڕۆژێك وه‌ستا محه‌ممه‌د منی ل ه كاتی سه‌رشانه‌كردندا دی و گوتی: «ئه‌ت���ۆ وانه‌ب���ووی ،چ ڕوویداوه؟ ل ه خوا مووباره‌ك ب���ێ ئه‌تۆش بووی ب ه قێرتی؟ كرێكاری و ئه‌م به‌زموڕه‌زمه‌یان نه‌گوتووه .كاكی برا ئه‌تواری منداڵ ه قوتابییان ل ه نێو چینی كرێكاردا جێی نابێته‌وه». دوای ئه‌و ڕووداو‌ه ل ه «مس���تراح» ئاوده‌س���ت سه‌رم شان ه ده‌كرد .شه‌وان ه ب��� ه ماندوویی دهگهڕامهوه ماڵێ .دایكم مێورۆن و مازیله‌ی تێكه‌اڵو ده‌كرد و ل ه ده‌ستمی هه‌ڵده‌سوو ،بۆ ئه‌وه‌ی پێستی ده‌ستم ئه‌ستوور بێ .حه‌وتووی جارێك په‌نجه‌كانمی ل ه خه‌ن ه ده‌گرت. دایكم تا منی ده‌دی ده‌یگوت: «چ ڕوویداوه ،زۆر دڵته‌نگ دیاری .ئه‌گه‌ر قس���ه‌م بۆ نه‌كه‌ی خۆم ده‌كوژم. برای بابم ،هه‌موو كه‌سه‌كه‌م بۆ وا دڵته‌نگی؟» م���ن ب ه دڵپڕییه‌و‌ه ده‌مگ���وت« :هیچم نییه ،هیچم نیی���ه .زۆر ماندووم». پێش له‌و مه‌سه‌ل ه هه‌ر كاتێك له‌سه‌ر سفر‌ه داده‌نیشتم ،هێشتا پاروویه‌كه‌م ل ه زارنه‌ده‌نا ،ك ه خه‌و به‌س���ه‌رمدا ده‌هات ،به‌اڵم بیری «په‌ریس���ا» ئیدی نه‌یده‌هێشت بخه‌وم .هه‌موو كاتێ ل ه بیری ئه‌ودا بووم ،هیچم پێ نه‌ده‌خورا و تێر ده‌بووم .شتێك ل ه گه‌روومدا گیر ببوو. ل ه الی خۆم بیرم دهكردهوه ،ك ه ده‌بێ چ بكه‌م .خۆ نه‌ده‌كرا هه‌روا ده‌ست ل ه سه‌ر ده‌ست دابنێم .بڕیاری خۆم دا .ڕۆژیكیان خه‌ریكی تێكه‌اڵوكردنی گڵی س���پی له‌گه‌ڵ «كره‌پو» بووم« .په‌ریسا» هات و ل ه چوارچێوه‌ی ده‌رگادا ڕاوه‌ستا .ده‌سته‌كانی ب ه ش���یبانه‌ی ده‌رگاك ه گرتبوو و له‌گه‌ڵ مینا قسه‌ی
کۆمه‌ل ه چیرۆک 75 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ده‌كرد .چاوێكم لێ تروكاند .وه‌س���تا محه‌ممه‌د خه‌ریكی ماڵه‌كێش���ان بوو له‌سه‌ر دیوار .كه‌س منی نه‌ده‌دی .ب ه ئه‌سپایی قامكم ك ه به‌قوڕ بوو ،به‌سه‌ر ده‌س���تیمدا هێنا ،ئه‌و یه‌كه‌م جار و ئاخرین جار بوو ،ك ه ده‌ستم وه‌ده‌ستی ده‌كه‌وت .گهڕایهوه سه‌یری كردم و زه‌رده‌خه‌نه‌یه‌كی هاتێ و هه‌اڵت. ژووره‌كانی قاتی س���ه‌رێ ته‌واو ببوون .خه‌ریكی س���واغكردنی دیواره‌كانی بووین .خۆر ل ه كاتی ئاوابووندا تیش���كی ده‌هاویش���ت ه ژووره‌كه .وه‌س���تا محه‌ممه‌د ماڵه‌ی ده‌كێشا و منیش ب ه په‌نج ه قوڕه‌كه‌م خۆش ده‌كرد و تۆپ تۆپ بۆ وه‌ستا محه‌ممه‌دم هه‌ڵده‌هاویشت ،ك ه له‌سه‌ر داربه‌ست ڕاوه‌ستابوو. «په‌ریس���ا» ده‌هات و پاڵی وه‌دیوار‌ه وشك بووه‌كه‌و‌ه ده‌دا .پڕشنگی خۆر ده‌كه‌وت ه ناوچاوانی .مه‌مك ه تاز‌ه هاتووه‌كانی كراسیان هه‌ڵدابوو .خۆر بۆنی قوڕی توندتر ده‌كرد ،ب ه مس���ت قوڕه‌كه‌م ده‌شێال و ب ه ئاره‌زووه‌و‌ه چاوم ل ه «په‌ریسا» ده‌كرد .مژۆڵه‌كانی وه‌ك دڕووی نێو قوڕه‌ك ه ل ه گیانم رۆده‌چوون. گه‌رووم گیرا بوو و فرمێسك ل ه چاوه‌كانمدا قه‌تیس مابوو .داوێنی دابوو ب ه ده‌ست باوه .بۆنی قوڕه‌سواغ و بۆنی عه‌تری له‌شی مه‌ستی كردبووم و خێرا خێرا كارم ده‌كرد و ئاگام ل ه خۆ نه‌بوو .پرچی وه‌ك شه‌وه‌كانی من ئاڵۆز و درێژ بوون و ل ه دووالو‌ه به‌سه‌ر مه‌مكه‌كانیدا شۆڕ ببوونه‌وه. قاس���م خان نیو‌ه گیان بوو .سه‌روه‌ت و س���امان زیندووی ڕاگرتبوو .وه‌ك سێبه‌ر ده‌هات و ده‌ڕۆیشت .سارف خان مڵك و ماڵی هێنابوو‌ه ژێر چه‌نگی خۆی. نیوه‌ڕۆیان ه ل ه ماڵه‌كه‌یان بۆنی چێشتی خۆش و باش ده‌هات .بۆنی میوانداری ده‌هات .هه‌موو كاتێ بۆنی ش���ه‌وی جێژن���ی لێده‌هات .منداڵه‌كان به‌رده‌وام ده‌هاتن« ،په‌ریس���ا»ش ده‌هات .هه‌موو كاتێ ده‌م و لێویان چه‌ور بوو ب ه زۆری نانی���ان ده‌رخواردی چووكه‌كان ده‌دا .ق���ه‌ره‌واش و نۆكه‌ر ب ه ده‌وری حه‌وشه‌دا رێیان ده‌كه‌وتن ،هه‌تا بیانگرن و خوارده‌مه‌نیان پێ بده‌ن. منداڵ���ه‌كان ده‌وری���ان ده‌دام و وێن���ه‌م بۆ ده‌كێش���انهوه ،وێنه‌یه‌ك ك ه بۆ «په‌ریسا»م ده‌كێشاوه ،ل ه هه‌موان زیاتر پێوه‌ی خه‌ریك ده‌بووم و سه‌رنجی
76کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
زیاترم ده‌دایه. ڕۆژێك گوڵێك���ی «نیلوفه‌ر»ی ئاس���مانیم كێش���ایهوه و گیاكه‌ڵه‌یه‌ك ل ه ته‌نیشتی .دوای ته‌واوكردنی دام ب ه «په‌ریسا» و هیچم نه‌گوت. ڕۆژه‌كانی كۆتایی بوو .كارمان به‌ره‌و ته‌واو بوون ده‌ڕۆیشت .پێویستمان ب ه ژووره‌كان هه‌بوو .بڕیاردرا شه‌ویش كار بكه‌ین .دۆغاوی ژووری منداڵه‌كانمان ده‌كرد .بۆ ڕه‌نگكردن ڕه‌نگی په‌مه‌ییمان هه‌ڵبژارد .هه‌موو ژووره‌ك ه بۆ خۆم دۆغاوم كرد .ل ه په‌نجه‌ره‌و‌ه چاوم ل ه حه‌وش��� ه ده‌كرد .الله‌عه‌بباس���ییه‌كان چاوه‌ڕوانی خۆرئاوابوونیان ده‌كرد ،تا به‌فێنكی بپش���كوون« .په‌ریسا» ب ه ته‌نیشت الله‌عبباسییه‌كاندا تێپه‌ڕبوو .منی دیت ،ده‌ستی بۆ الی لێوی برد و ماچێكی بۆ هاویشتم .كه‌وتم ه دڵه‌كوت ه و نیزیك بوو بێهۆش بم .ڕۆژئاوا بوو، نازانم وه‌فاتی چ ئیمامێك بوو .هه‌ڵوایان دروستكردبوو .جێگایه‌كیان بۆ من و وه‌س���تا محه‌ممه‌د هێنا« ،په‌ریسا» بۆ خۆی هێنابووی .وه‌ستا محه‌ممه‌د نیوه‌ی هه‌ڵواكه‌ی ب ه له‌پی ده‌س���تی هه‌ڵگرت« .په‌ریس���ا» ل ه پێش منی ڕاگرت ،وه‌ستا محه‌ممه‌د خه‌ریكی خواردنی هه‌ڵوا بوو ،سینییه‌كه‌م ب ه توندی گرت «په‌ریسا» سینییه‌كه‌ی كێشا و من به‌رم نه‌ده‌دا .نیگامان كه‌وت ه یه‌ك. «په‌ریسا» گوتی« :به‌رید‌ه ئیدی به‌سه» و ڕۆیشت .ئهوه جوانترین ڕست ه بوو ،ك ه تا ئه‌و كات ه بیستبووم. هه‌ستم پێ نه‌كرد هه‌ڵواك ه شیرین بوو یا سوێر. ش���ه‌و كارمان كرد .خه‌و ل ه چاوانم زڕا بوو .ش���ادمان بووم ك ه شه‌و له‌وێم. ش���ه‌و بوو و ته‌نیا ده‌نگی قه‌ڵه‌م مووی وه‌ستا محه‌ممه‌د بوو ،ك ه بێده‌نگی ژووره‌كه‌ی ده‌ش���كاند .ل ه قوواڵیی شه‌و یه‌كێك ئاوازێكی خه‌مینی ده‌گوت. دۆغام ساف ده‌كرد و ده‌چووم ه قه‌راغ ده‌ستی وه‌ستا محه‌ممه‌د ،دۆغاوه‌كه‌م ته‌واو بوو ،ته‌شتێكم گێچ گرته‌و‌ه بۆ ژێر ده‌سشووییه‌ك ه هه‌ڵقه‌ندرابوو. گێژ بووم ،ماندوو بووم ،سه‌رم هه‌ر كاسه‌كاسی ده‌هات .ده‌نك ه شه‌مچه‌یه‌كم شكاند و خستم ه نێوان پێڵوی چاوه‌كانم ،ك ه پێكه‌و‌ه نه‌نووسێن ،به‌اڵم ئهوه چار‌ه نه‌بوو ،خه‌وم لێكه‌وتبوو .وه‌ستا محه‌ممه‌د وه‌خه‌به‌ری هێنام و زۆر ب ه
کۆمه‌ل ه چیرۆک 77 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
ڕووخۆشی دواندمی .زگی پێم سووتا .ده‌سته‌كانم ل ه نێو گێچدا مابوونه‌وه. گێچه‌كه‌ی پێوه ویشك ببوو .وه‌ستا محه‌ممه‌د ب ه ته‌شووی گێچه‌كاتی شكاند و ده‌س���تمی هێناده‌رێ .ده‌س���تمان ل ه كار هه‌ڵگرت و هه‌ردووكمان پێكه‌و‌ه نووستین .وه‌ستا پیاوێكی خراپ نه‌بوو ،به‌اڵم دایكم هه‌ر ده‌یگوت: «وریای خۆت به ،منداڵ ب ه ته‌مه‌نی ئێوه وه‌ك كچی عازه‌ب وای ه و ناپاكیش زۆرن». ڕۆژێكی���ان كات���ی ڕۆژئاوابوون ك ه ل ه كار دهگهڕامهوه ،تووش���ی یه‌كێك ل ه هاوپۆله‌كانم بووم .گوتی ك ه ده‌یهه‌وێ بڕوا بۆ دانیشس���ه‌را .ل ه پۆلی نۆ ڕا وه‌ریان ده‌گرت و مانگان ه 68تمه‌نیان ده‌دا و دوای دوو س���ااڵن ده‌بوو ب ه مامۆستا .چوار ڕۆژ زیاتری نه‌مابوو بۆ تاقیكاری .مه‌سه‌له‌كه‌م له‌گه‌ڵ وه‌ستا محه‌مم���ه‌د باس كرد .گوتی« :عه‌یبی نیی���ه .ئه‌تۆ بڕۆ ،یه‌حیا دێنمه‌وه». تاقیكاری ته‌واو بوو .كۆتێكم كڕی ب ه پێنج تمه‌ن و شه‌ڵواری پاریشم ل ه ژێر دۆش���ه‌كه‌دا ڕاخست ،ك ه ئوتوو بگرێ .خاڵم سه‌عاته‌كه‌ی خۆی پێ دابووم، ك ه ئیدی كاری نه‌ده‌كرد .ل ه ده‌س���تم كرد .قژم چاك كرد و چووم ه حه‌مام. كاڵشه‌كانم سپی كردهوه و جووتێكیشم گۆره‌وی كڕی و بایی قڕانێك رۆن بادامم كڕی و له‌س���ه‌رم هه‌ڵسوو .له‌به‌ر ئاوێن ه ڕاوه‌ستابووم ،ك ه دایكم منی دی ،ناره‌حه‌ت بوو و ب ه توندی گوتی: «ئه‌گه‌ر كچ بای ڕووت سوور ده‌كردین .شوكر بۆ خوا ك ه كچ نه‌بووی» ل ه حه‌وش ه ك ه تێپه‌ڕ ده‌بووم ،دایكم ب ه ژن ه جیرانه‌كه‌مانی ده‌گوت: «ماڵوێران و چار‌ه ڕه‌ش بووین .كوڕمان بۆت ه ژیگۆل». ل ه ماڵی چووم ه ده‌رێ ب ه مه‌به‌س���تی سه‌ردانی وه‌ستا محه‌ممه‌د ،ك ه هێشتا ل ه ماڵی سارف خان كاری ده‌كرد« .حه‌ق ب ه وه‌ستا بوو ك ه ده‌یگوت :خوا نه‌كا چه‌كوچی به‌نایی ل ه ماڵێك گیر بكا .ئیدی ده‌ستبه‌ردار نییه ».وه‌ستا محه‌ممه‌دیش چه‌كوچه‌كه‌ی ل ه ماڵی سارف خان گیری كردبوو. یه‌حیاش له‌وێ بوو .هاتبوو‌ه الی وه‌ستا .ده‌ستی ل ه نێو دۆغاوی گێچ بوو، ه���ه‌ر ك ه منی چاو پێكه‌وت گوتی« :ئاخره‌ك���هی خوێندنت فێر نه‌كردم»
78کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ
گوتم: «ده‌مهه‌وێ ببم ب ه مامۆستا». گوتی« :زۆر باشه .خوێندنیش فێری من بكه». وه‌ستا گوتی« :یاڵاڵ ،تاقانه ،ئێستا قه‌ر‌ه ل ه قه‌ره‌ی ئێمه‌ناده‌ی». ڕووی ل ه یه‌حیا كرد و ل ه حاڵێكدا ئیشاره‌ی ب ه من ده‌كرد گوتی: «شای ب ه سه‌پان ناگرێ». ب��� ه هیوای دیتنی «په‌ریس���ا» هاتبووم ،به‌اڵم له‌وێ نه‌ب���وو .هیچكام ل ه منداڵه‌كان له‌وێ نه‌بوون. وه‌ستا ب ه پێكه‌نینه‌و‌ه گوتی« :سه‌عات چهنده؟» گوتم« :سه‌عاته‌كه‌م نوستووه». گوتی« :ڕۆن دانت كڕیوه؟ بیگۆڕ‌ه ب ه كه‌ڵه‌بابێك». سارف خان ده‌یهه‌ویست ده‌ستخۆشان ه بدات ب ه من .بیست تمه‌نی دا ب ه من، ك ه بڕۆم وردی بكه‌مه‌وه .ڕۆیشتم وردم كردهوه و پازد‌ه قڕانی ده‌ستخۆشان ه دا ب ه من .وه‌رم گرت و ڕۆیش���تم .زۆرم شه‌رم كرد له‌به‌ر خۆمه‌و‌ه ده‌مگوت: «بریا وه‌رم نه‌گرتبایه». دڵم هه‌ر ل ه الی ماڵی «په‌ریسا» بوو .شه‌وان ه هه‌نگاو ب ه هه‌نگاو ل ه مێشكمدا پیاسه‌م ده‌كرد .ل ه ش���ه‌قامه‌كان تێپه‌ڕ ده‌بووم و ده‌گه‌یشتم ه به‌ر ده‌رگای ماڵه‌كه‌ی���ان .ده‌رگام دهكردهوه ،ده‌چووم ه ژوورێ ،ده‌چووم ه ژووره‌كه‌ی ك ه بۆخۆم ڕه‌نگم كردبوون .ژووری منداڵه‌كان .له‌به‌ر خۆمه‌و‌ه ده‌مگوت: «ئێستا ل ه كوێیه ،ئێستا ل ه كوێ نوستووه». ل ه مێش���كمدا ده‌مدیته‌وه .له‌سه‌ر سه‌ری ڕاده‌وه‌س���تام تێر سه‌یرم ده‌كرد. له‌خۆم ب ه حه‌یفم ده‌زانی ك ه ده‌س���تی لێبده‌م .چه‌نده‌م پێخۆش بوو ده‌ست ب ه زوڵفه‌كانیدا بێنم .دیس���ان ل ه سه‌رڕاو‌ه ش���ه‌قامه‌كانم ده‌پێوا و ماڵه‌كه‌م ده‌دیت���هوه .كێوی ببووم و ڕووم ل ه ده‌ش���ت و چۆڵه‌وانی ده‌كرد .ڕۆژێكیان له‌سه‌ر كانیاوێك دانیشتبووم یه‌كێك له‌وێ بوو ،شمشاڵی لێده‌دا .له‌گه‌ڵ ئه‌و بووم ه دۆس���ت ،ناوی حوسێن بوو .كوڕێكی باش بوو .ل ه ماوه‌یه‌كی كه‌مدا
کۆمه‌ل ه چیرۆک 79 دایك و ته‌یمووری له‌نگ
شمشاڵی فێركردم و زۆریش له‌وی چاكترم لێده‌دا و حوسێن ده‌یگوت: «نهێنییه‌ك ل ه شمشاڵ لێدانه‌كه‌تدا هه‌یه ،ك ه تا ئێستا نه‌م بیستووه». ش���ه‌وان ه ده‌چووم ه پشت ماڵی سارف خان و شمشاڵم لێده‌دا .ل ه ته‌نیشت ماڵی سارف خان كتێب فرۆشییه‌ك هه‌بوو .ده‌چووم ه ئه‌وی هه‌تا «په‌ریسا» ببینم ،به‌اڵم «په‌ریسا» دیار نه‌بوو. ل ه دانیشسه‌را (په‌یمانگای مامۆس���تایان) قه‌بووڵ بووم .سه‌ره‌تای مانگی ڕه‌زبه‌ر بوو .س���اخ بوومهوه كارێك بكه‌م و ئه‌و مه‌سه‌له‌ی ه یه‌كال بكه‌مه‌وه. نامه‌یه‌كم بۆ «په‌ریسا» نووسی ل ه پاكه‌تێكی بچووكم هاویشت .ل ه ته‌نیشت ماڵه‌كه‌ی���ان چاوه‌ڕوان بووم هه‌تا هاته‌ده‌رێ .جلی قوتابخانه‌ی له‌به‌ردابوو و چه‌ن���د كتێبێكی له‌بن پیلیدا بوو .هه‌روا ته‌ڕوتاز‌ه و هه‌مان بۆن عه‌تر وه‌ك كۆترێك ،دڵم داخورپا و القم سس���ت بوو« :بڕۆم یا نه‌ڕۆم ».یه‌كه‌م جار ب���وو ئاخر جاریش ب���وو .دوور و نزیك به‌دوایدا ڕۆیش���تم ،تا ل ه كۆاڵنێكی چۆل ل ه هه‌ل كه‌ڵكم وه‌رگرت .نامه‌كه‌م له‌س���ه‌ر كتێبه‌كانی دانا ،گهڕایهوه. چاوه‌كانی غه‌ریب بوون ،ئاشنا نه‌بوو ،كێوی ببوو .نامه‌كه‌ی ب ه ڕوودادام و ب ه تووڕهییهوه گوتی« :بێ دایك و باب ،خوێڕی ،حه‌مباڵ». ل ه جێی خۆمدا وشك بووم .بۆ یه‌ك چرك ه مردم و له‌شم سارد بووه‌وه .تا نامه‌كه‌م هه‌ڵگرته‌و‌ه ڕۆیشتبوو. بابم ده‌یگوت موسیقی حه‌رامه ،به‌اڵم من نه‌مده‌توانی بێ شمشاڵه‌كه‌م بژیم. جارێكیان بابم ل ه پشت ده‌رگا ڕاوه‌ستابوو و گوێی ل ه شمشاڵه‌كه‌م ڕاگرتبوو، به‌س���ه‌ری په‌نجه‌و‌ه و ب ه ئه‌سپایی هاتبوو‌ه ژوورێ .له‌پڕدا ئه‌وم ل ه به‌رامبه‌ر خۆمدا دی ،ویستم شمشاڵه‌ك ه بشارمه‌وه ،به‌اڵم ل ه ڕوخساریدا په‌شیمانی و خه‌م دیار بوو .گوتی« :لێده لێده ،وه‌ك مه‌جنون لێده ده‌ی .شمش���اڵ ئی حه‌زره‌تی داود‌ه و باشی لێداوه ».ئه‌و ساڵ ه ل ه حه‌وت ده‌رسان كه‌وتم.
80کۆمه‌ل ه چیرۆک دایك و ته‌یمووری له‌نگ