In dit bestand zijn diverse producten van Lely te vinden. Niet alle producten hebben het levenslicht mogen aanschouwen, maar het is de moeite waard om eens te zien hoe geweldig van der Lely zijn producten op de markt durfde te zetten. Bronnen: www.lely.com www.oldiecaravans.de www.waterlily-unlimited.nl/lely Aanvulling op het artikel in Agritoy 3 – 2018 www.agritoy.nl
Lely in de sneeuw
Om skipistes te preparen is een zogenaamde ‘’Pistenbulli’’ onontbeerlijk. Dit rupsvoertuig egaliseert de piste en drukt het oppervlak enigszins aan. Bijna niemand weet dat Lely de eerste was in 1968 die dit soort voertuigen op de markt bracht. De Lely fabriek in Baumenheim (Beieren) maakte deze in samenwerking met een extern bedrijf. In totaal zijn er zo’n 300 geproduceerd waarna in 1970 de fabriek overgenomen werd door Fendt. Nog steeds zijn nog enkele van de oorspronkelijke
Lely pistenbullis in bedrijf! Een belangrijke uitvinding van Lely uit die tijd zit nog steeds op elke pistenbulli. Dit behelst een klein dwarsplaatje op de rillen van de rupsband om dwars afglijden van de machine op een helling te voorkomen. Ook de aandrukrol met rubberen omkleding zoals te zien is op de foto was een geoctrooieerde Lely vinding.
Bouwen met dozen Wie Lely associeert met alleen landbouwmachines en koeien heeft het mis. 20 jaar lang zijn er door Lely woningen, scholen en hotels gebouwd. Begin jaren ’60 is Lely begonnen met het in een fabriek maken van geprefabriceerde elementen voor huizen. In de fabriek werden de elementen al compleet met leidingen en voorzieningen in mekaar gezet waardoor op locatie de woning in enkele dagen compleet afgeleverd kon zijn. Voor het maken van deze elementen moest het oppervlak van de toenmalige
machinefabriek bijna verdubbeld worden. Het in onderstaande octrooitekening afgebeelde huizenblok is aan de achterzijde van dit evenemententerrein te zien als een set van 2x3 elementen naast elkaar. Op basis van deze ‘’dozen’’ is in Duitsland een heel hotel gebouwd en waren er plannen om in Egypte een heel vakantieresort te bouwen. Al snel ging men over op luxere bungalows, bestaande uit meerdere elementen. De Weverskade in Maassluis, waaraan
oorspronkelijk Lely gevestigd was, is overigens één groot museum van de typen woningen die gebouwd zijn. Zo is het Lely-hostel vooraan de Campus een geprefabriceerde woning uit 5 elementen uit de latere reeks die dienst deed als demonstratiewoning. Begin jaren 80 stortte de huizenmarkt in en in 1981 werd het laatste huis gebouwd.
De koningin onder de landbouwmachines Maaidorsers zijn ongetwijfeld de koninginnen onder de landbouwmachines. In feite zijn het rijdende fabrieken, die niet meer zonder computer bestuurd kunnen worden. Ze maaien het graan, dorsen (het scheiden van de korrels van de stengel), zeven en verhakselen of zelfs persen het stro, en dat alles in één werkgang. In 1963 nam Lely de Duitse fabriek “Dechentreiter” over. Deze maakte, al ver vóór de Tweede Wereldoorlog dorsmachines: de stationaire versie van de maaidorser. De ontwikkeling in de jaren ’60 ging naar steeds bredere maaiborden voor op de maaidorser. Deze maaiborden werden te breed voor transport
Dechentreiter
Maaidorsers met grote klasse
n
Dechentreiter Een maaidorser met groot in digheden met dewelke alle situaties de baas blijft. Reeds op de eerste erkent U het buitengewone aan deze machine: het stevige, verwindingsvrije chassis in buizen, het grote voor bediening en besturing, de bouwwijze, de stevigheid van het maaiplatform en de verrassend brede en hoge doorgangen voor grote Een zuivere afwerkihg van alle details en de bedrijfszekere konstruktie vervolledigen dit De kenner is begeesterd door het zuivere uitdorsen en de uitstekende reiniging, alsook door het verbluffend werkvermogen in alle
over de weg. Lely had hiervoor een handige oplossing door het maaibord in 2 delen op te klappen. In de jaren 60 was Lely hiermee de ’’top’’. De productie van dit type maaidorser werd na de overname door Fendt van de Duitse fabriek nog tot in de jaren 80 door Lely in Engeland voortgezet.
Maaidorsers van hoge kwaliteit en betrouwbaarheid
Bij de tijd met Lely In de jaren ’70 heeft Cornelis van der Lely een aantal uitvindingen gedaan op het gebied van horloges, alle vastgelegd in octrooien. Bijv. een digitaal armhorloge met de cijferplaat aan de zijkant van de kast. Dit heeft als voordeel dat de cijferplaat beter zichtbaar is en beter van de zon kan worden afgeschermd. Verder wordt hierin ook de uitvinding beschreven van een armbandhorloge met de bedieningsknoppen op de armband. Verder een elektronisch ringhorloge. Indertijd waren ringhorloges op zich bekend, maar nog niet voor de toen pas opgekomen digitale horloges. De uitvinding richt zich op de plaats van de drukknoppen en de batterijen. Topmodel is een planetariumhorloge. Met dit horloge kan men de stand van verschillende hemellichamen (zon, maan
en planeten) t.o.v. elkaar aflezen. Er zit zelfs een aanduiding op voor dag en nacht. Aan de voorzijde zit de wijzerplaat en aan de achterzijde de plaat met de hemellichamen. Dergelijke horloges worden nog steeds (ook in Nederland) gemaakt voor de prijs van een normale personenauto. Als men de wijzerplaat goed bekijkt ziet men 2 verschillende Lely-symbolen. Welke?
Trekken met een Lely I Lely heeft in een tijdsbestek van meer dan 20 jaar verschillende types heel bijzondere trekkers ontworpen en gebouwd. Geen enkele is een commercieel succes geworden. In 1968 werd de eerste hydraulische trekker ontworpen en gebouwd, hier in Maasland. Door de hydraulisch aangedreven wielen kon de snelheid traploos geregeld worden. Van alle types hydraulische trekkers zijn er niet meer dan 10 verkocht. Feitelijk was Lely zijn tijd ver vooruit. Tegenwoordig zijn de
81
FRIES LANDBOUWBLAD
1968
12
zwaarste trekkertypes semi-hydraulisch om traploos te kunnen rijden. Een verdere bijzonderheid van de allereerste trekker was dat hij geen stuur had! Gestuurd werd met handels die het ook makkelijk maakte om de trekker achteruit te laten rijden.
Le ly met traktoren op
Van C. van der Lely NV tedat ontvi ngen w i j Land • p de op te Amst erdam stand no. 45 met mcn. uitko zal LELY
eerste i n de Lely introd uceer t geschiedenis van Nede rland een i n Nede rland met hydro statis che aandr ijving . bijzon dere van deze Lely ionel e bouw trekk er is, dat de tradit ontbr eekt, sbak clling versn aandrijzodat door de hydro statis che regelb aar de ving l veraanta zijn, d.w.z . een onbep erkt zijn. r ikbaa besch ngen snelli is Deze hydro statis che aandr ijving bedrij f voor de het speci aal en kkeld ontwi L e l y trekk er pomp en moto r, een De die beide conti nu varia bel zijn. aanw etradit ionele koppe ling is
LELY
t tweed e prime ur introd uceer ank Lely een nieuw e vacuu m mestt g ppelin aanko volau tomat isehe met bevan de zuigs lang. Vanaf de stuurd erszit plaats . het nieuw e systee m wordt de eleve rzuigs lang op de daarto e meeg aard geleg d. De Lely v a stand de met voerd uitge cuum mestt ank is neen korf. waar in hydra ulisch bedie n. grijpe bare vanga rmen er Achte ruitri jdend behoe ft nmen dat de zorg voor te drage pende verlo de in zuigs lang waart oe een korf d i t het gege besch ikbaa r is. Zodra ats een h y is kan vanaf de zitpla word en, nd bedie draul isch zuigde waard oor de vanga rmen n. grijpe slang
gebestu ring van de trekk er van met behul p schie dt uiters t e ulisch hydra twee hefbo men via een . Met bekra chtigi ng op de voorw ielen geeidsre snelh de hefbo om voor de workan teven s zeer den
achte ruit gered en Moet jdan kan op eenvo udige w i de aats met szitpl urder bestu ze • n rgane ringso daarb ij behor ende bestu word en, zodat de 180 gr. t k j i k ng richti weer i n het en een m a x i m u m zicht heeft op betef fende werkt uig.
hydra ulisch e de trekk ereen hefkr acht van balko gen i n de hoogste e stand van 2200 kg en i n de laagst stand ens gegev ische techn kg. 3000 M z i j n : 6 cylin der • M W 87. pk's: l aanta LELY GEMINI HOOIER De
Van der Lely NV 3voor een Lely Gemi ni Hooier mach ine is pants hefin richti ng. De met twee die elk voordraaiende . zien zijn van 8 dubbele tandem e en het opnam e schon de door wordt
4
Nieuwe traktoren van Ford
meDe F o r d (190) geeft een verza waax van te zien van gedrie de basism odelle n Nauword en gebru ikers we conta cten met de versc hillen hebbe n ertoe geleid dat en i n nieuw e de cht. gebra n j i z g n i k k tot u i t d r u nieuw e Een voorb eeld van de o.a. de leveri ngsm ogelij khede n isorden en de brede , overh angen de spatbachte rband en 32 x 11 met Ford 3000 en 600 x 19
F O R D 5000-6 prese ntatie van Nieuw is de de 90 p k Ford 5000-6 c i lis. uitge rust er trekk Deze er. trekk diesel motor , die met een 6 540 omw. -min. s aftaka aan Tot een vermo gen lever t van 80 pk. o.a. horen ing itvoer aardu de liu a r d y h sbak, een 8/2 versn clling lwersche hefin richti ng met dubbe liu a r d y h ing, regel kende trekk racht 12x38 sche stuur bekra chtig ing en met AFTAKAS.
EXTRA
BRED E
BANDEN.
op de stand is ook de Tyres . Coun ty Super 6 met Terra le terDeze Terra Tyres zijn specia van 42 met een vier inch (106 cm!). Uitge rust met en heeft de Coun ty van deze ht gewic eigen l Super 6 met een totaa van van 4.500 kg een bodem druk i n cm2. slechts 0,15 k g per zo slap is, dat een dien de kan mens er nauw elijks over heen over en, kan deze trekk er er nog van cm2 per druk den. De bodem van die de trekk er is slecht s de n! ersoo mansp deld een gemid De bezoe kers aan de F o r d testand plaats word en uitge nodig d ercab imen in de nieuw e F o r d trekk op de R A I eerst ne, die voor het B i j deze cabiwordt pdie een bijzon der noyaa l glaso geleg d pervl ak heeft , is de nadru k op het
. Eerste kooihakselaar Europees De rland zal voor het eerst i n Nede toons telhng toond word en op de de „Het Land bouw werk tuig" ,tedoor fa. G. J. Vlogt man en zn.
De Speis er-Jag uar heeft eenoor werpe nde messe nkooi , waard kapac iteit wordt berei kt, de mach ine hierd oor teven s De mesgevoe lig is voor stenen e.d. 9 senko oi k a n met 2, 3, 6 n verworde n uitge rust, waarm ede iinvoe rmet de zijn baar bereik snelh eid ouwd van 4 m m tot 76 m m . Een ingeb v l u g en slijpa ppara at maak t van de trekk er is vanaf De verste lbaar. de is ais de oogst van snijm of dufogema kkelij k tegen een belrij ige voor ine mach een is Het r. selbaa en grote
Trekken met een Lely II
De grootste trekker werd natuurlijk gebouwd in Amerika. Deze bestond feitelijk uit 2 trekkerdelen aan elkaar en had daarom ook 2 motoren. Samen
leverden deze meer dan 400 pk overgebracht op 12 wielen. Nu en zeker eind jaren 70 een enorm vermogen. De Supertrac was daarentegen weer een heel ‘’Europese’’ trekker, ontworpen en gebouwd in de fabriek in Baumenheim (D). Van deze kon de cabine in verschillende standen gezet worden en kon er van alles op en aan gebouwd worden zodat de trekker heel flexibel ingezet kon worden. Hij kon bijv. omgebouwd kan worden tot een maaidorser , hakselaar, takelwagen of een bulldozer.
Op vakantie met Lely
In de 60-er jaren maakte Lely caravans in de fabriek in Zuid-Duitsland. De naam en de franse lely verdween van de caravans toen de hele fabriek in 1970 door Fendt werd overgenomen. De oorsprong van de Fendt caravans die nog steeds onder deze naam geproduceerd worden ligt dus bij Lely. Wat rest uit de Lely-tijd zijn nog een paar octrooien. Zoals deze van een verschuifbaar toilet onder het gootsteenkastje. Compact en makkelijk want je kan gebruik maken van dezelfde rioolaansluiting. En op een camping moet je niet moeilijk doen over privacy‌.
Beroemd en verguisd Veel mensen kennen wel het plaatje zoals hierbeneden: een giertank met daarachter een waaier van mest. Vaak het symbool van milieuvervuiling door mest. Niet veel mensen weten dat het basisprincipe van deze manier van mest verspreiden een Lely vinding is. Uit 1955 maar liefst. Een heel robuust en simpel principe en daarom door zijn eenvoud ook zo mooi: vloeibare (meng)mest wordt door het vacuĂźm in de tank opgezogen. Door de vacuĂźmpomp om te zetten naar de drukstand kan de mest door overdruk naar buiten geblazen worden waar het tegen een spreidplaatje in een mooie waaier uiteen ketst. Het idee is uiteraard vastgelegd in een octrooi in zeer veel landen. Later heeft Lely de giertank uitgebreid met automatisch slangkoppelingen maar het basisprincipe is nooit veranderd. De giertank met spreidplaat is vooral veel in licentie gegeven aan andere fabrikanten en Lely heeft deze ook zelf geproduceerd in Noord Amerika, uiteraard in het rood.. Een mesttank met ketsplaatje kom je tegenwoordig niet meer tegen op het land
want al vele jaren is het uitspreiden van mest om milieuredenen via een waaier verboden. Niettemin een mijlpaal in de landbouwmechanisatie.
Zweverig met DeLaval
staat
aagd vier
jn en net
e uier. De
stperiode
baasd op.
ruit Cees.
ugblikken
et was f i j n
adden.
Een van de meest exotische uitvindingen van Lely was een hoovercraft vastgelegd in een octrooi in 1968. Lely was echter niet de uitvinder van de hoovercraft. Het basisidee was 80 jaar eerder in een octrooi vastgelegd door een zekere zweed Gustav de Laval... Pas met de in de jaren 50 onwikkelde ''rubberen rok'' kon de lucht onder het voertuig minder ontsappen en bleef het voertuig zweven. Het idee van Lely was om intrekbare wielen toe te voegen. Hiermee kon het
voertuig gewoon over de weg rijden en op het (drassige) land via een luchtkussen ''zweven''. Het idee is niet verder gekomen dan een ruw prototype en een paar testen. Toen de testen levensgevaarlijke situaties opleverden is men er maar mee gestop . Heden ten dagen worden hoovercrafts bijna nergens meer toegepast dus een ''boot'' is er waarschijnlijk niet mee gemist.
d o o r een ingewikkeld
In den beginne Als startdatum van het bedrijf Lely wordt de datum van indiening van het octrooi op de grondaangedreven hark genoemd, 2 juni 1948. Dit was overigens niet het eerste idee van de broers van der Lely dat aan de octrooiraad als aanvraag voor een octrooi werd voorgelegd. Het eerste idee was voor een compressor, ingediend 2 weken na beĂŤindiging van de Tweede Wereldoorlog. Deze aanvraag is echter nooit gepubliceerd.
mechaniek.
Afgezien van nog andere interessante experimenten w e r d in 1946 reeds een seriefabricage van landbouwopgezet. Een d e r eerste p r o d u c t e n , die in behoorlijke aantallen v e r k o c h t w e r d e n , was een graslader. O o k w e r d e n v o o r andere bedrijven speciale machines o n t w o r p e n , o.a. v o o r de N o o r d - O o s t polder g r o t e zelfrijdende laders v o o r het laden van lucerne en andere gewassen. Deze laders waren op een chassis g e b o u w d , dat v o o r bestuurbare en achter
De in
in Maasland gefabriceerde graslader voor de N.O. polder
De aftrap is voor het eerste echt verleende octrooi, ingediend in 1947 en verleend in 1949. Dit is intern ingeschreven als nr. 1 en gaat om een hooilader. Het is in wezen een schuin transportframe met een transportband voortgetrokken door een paard of trekker. De transportband werd aangedreven door de wielen van lader. De lader kon het op het land liggende hooi oppakken en op een wagen laten vallen. Na de oorlog was er echter een groot gebrek aan mankracht. Het handmatig opladen van hooi was zwaar en arbeidsintensief. Het gemechaniseerd laden met de laadwagen bood toen uitkomst. Om volledig gemechaniseerd te zijn werd het prototype op een rupsvoertuig uit de oorlog gebouwd. De combinatie woog maar liefst 10 ton zonder de aangekoppelde wagen. Het transport van Maasland naar de testvelden in de NO-polder moest 's nachts plaatsvinden onder politie-escorte.
Een lely voor mevrouw Van oudsher maakt(e) Lely machines voor de ‘’man’’. Het was (zeker in de jaren 50) immers de boer die op de trekker zat of het paard mende. Echter één product had speciaal de vrouwelijke doelgroep: de gazonhark. De gazonhark is een spin-off van het zeer succesvolle harkwiel uit 1948. In feite een geduwde mini-versie hiervan om het gespreid op het gazon liggende gras of bladeren in kleine rijtjes te leggen. Het bij behorende octrooi uit 1957 claimt heel specifiek dat de balk met de harkwielen draaibaar is om het duwframe. Zo is de hark compact op te bergen in de tuinschuur. De gazonhark is nooit een geslaagd product geweest. Je kan immers ook een opvangbak achter je gazonmaaier koppelen om het gras op te vangen. Een aantal jaar geleden is een uit de jaren 60 overgebleven voorraad als oud ijzer weggegaan. Wat er nu nog van rest is een oud foldertje en een verlopen octrooi. Maar zeg niet dat Lely geen ‘’vrouwelijke’’ machines meer maakt. De Juno is een romeinse godin en de Astronaut melkrobot is per definitie natuurlijk een vrouwelijke machine….
De
op
gazonh ark is gebied van
het gras na het
nieuws te ontwik ke-
tuinge reedsc hap van het gazon te ver-
soepel verend e D e L E L Y gazonh ark heeft vier ing met de harkwi eltjes, die door hun aanrak gebrac ht. grond in draaiin g opzich te van Door hun schuin e opstell ing ten het de hark zijwaa rts afgras tijdens het rijden met de aanlig gende gevoe rd w o r d e n . Door telkens spoedi g een stroke n terzijd e te harken rwijverkre gen, dat gemak kelijk v e groot derd kan w o r d e n .
te transp orteren De L E L Y gazonh ark is handig grond te lichten door de harkwi eltjes van de door de duwen is gemak kelijk op te bergen stand met een stange n in ongeve er vertica le snelslu iting vast te z e t t e n .