Συμπεράσματα

Ο Μπέικον, γεννιέται και δημιουργεί μια εποχή όπου η καλλιτεχνική «πρωτοπορία» κινείται προς την ολοένα και μεγαλύτερη αφαίρεση, αλλά και σε περιοχές πέραν της ζωγραφικής, όπως για παράδειγμα εγκαταστάσεις, κατασκυές, land art. Ο ίδιος αντιστέκεται σθεναρά σε αυτή την ροπή, θέτοντας μέχρι και σήμερα, όπως το διατυπώνει και ο Χαραλαμπίδης «σε δοκιμασία τον ταξινομικό μηχανισμό των ιστορικών της τέχνης»1 . Ο Bonito Oliva θεωρεί πως ήταν μια μεγαλύτερη ομάδα ζωγράφων στο Λονδίνο, όπως ο Φρόυντ, ο Μπέικον, ο Σάδερλαντ, ο Χόκνευ, ο Κιτάι, που ανατρέπουν την κατεστημένη εγγλέζικη στάση που ήταν στραμμένη εξ ολοκλήρου προς την αντικειμενικότητα της γλυπτικής2 .Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι από τους παραπάνω ζωγράφους ήταν στενοί φίλοι. Το ερώτημα είναι τι ακριβώς επιδίωκε ο Μπέικον από την καλλιτεχνική του δημιουργία. Όπως ο ίδιος είχε αναφέρει στην πρώτη του συνέντευξη από τον David Sylvester το 1962, πάντα επιθυμούσε να φτιάχνει μορφές3 . Η ανθρωπομορφική φιγούρα γίνεται το επίκεντρο της εικονογραφίας του και το κύριο εκφραστικό μέσο του. Οι μορφές του, συνήθως υβρίδια ζώων ή ανθρώπων, παραμορφωμένες, ρευστές δεν υπηρετούν,όμως, την απλή εικονογράφηση, αλλά δημιουργούν αίσθηση. Πίστευε πως η ίδια η παραμόρφωση επαναφέρει στο έργο μια καταγραφή της εξωτερικής εμφάνισης. Η ακρίβεια της καταγραφής δεν βρίσκεται στην ίδια της παραστατικότητα, αλλά στην διαστρέβλωση της εικόνας για τη δημιουργία αίσθησης. Αλλά και η ίδια η αίσθηση δεν είναι ικανή για να μεταφέρει τα μηνύματα ή τα συναισθήματα του δημιουργού. Όπως διατυπώνει: «Ένας από τους λόγους που δεν μου αρέσει η αφηρημένη ζωγραφική, ή και που δεν με ενδιαφέρει,είναι πως ενώ η ζωγραφική είναι διττή, η αφηρημένη ζωγραφική είναι ένα αποκλειστικά αισθητικό πράγμα. Μένει πάντα σε ένα επίπεδο,Ενδιαφέρεται μόνο για την ομορφιά των μοτίβων και σχημάτων της» και συνεχίζει: «Πιστεύω πως η μεγάλη τέχνη είναι βαθιά τακτοποιημένη. Ακόμη και όταν μέσα σ’αυτή τη τάξη υπάρχουν πάρα πολλά ενστικτώδη και τυχαία

1 Χαραλαμπίδης Άρης, Η Τέχνη του Εικοατού Αιώνα, Σελ.618 2Bonito Oliva, Achille. (2002). Η τέχνη στην καμπή του 21ου αιώνα, σελ.427 3 Sylvester, Η ωμότητα των πραγμάτων, σελ.8 80. Francis Bacon, Δεξί πανέλο του Crucifixion, 1965

πράγματα, πιστεύω όλ’αυτά βγαίνουν από μια επιθυμία τακτοποίησης και επαναφοράς του γεγονότος στο νευρικό σύστημα με τον πιο βίαιο τρόπο»1 . Μοιάζει πως η πρακτική του Μπέικον σχοινοβατεί ανάμεσα στην παραστατική ζωγραφική και στην αφαίρεση, με ένα τρόπο πολύ προσωπικό και ιδιοσυγκρασιακό.Την αυστηρά πειθαρχημένη ζωγραφική την οποία θέλει να υπηρετήσει, όμως δεν την κατασκευάζει με αυστηρά πειθαρχημένους μεθόοδυς Η τυχαιότητα παίζει μεγάλο ρόλο για τη δημιουργία, καθορίζει πολλές φορές το ίδιο το θέμα και ο Μπέικον επιλέγει να εμπιστευτεί το αποτέλεσμα στην τύχη και στο ένστικτο, στην συμπεριφορά της μπογιάς και του πινέλου. Μας λέει «πολύ συχνά δεν ξέρω πως θα συμπεριφερθεί η μπογιά, που κάνει ένα σωρό πράγματα, πολύ καλυτερα απ’αυτά που θα μπορούσα εγώ να την οδηγήσω να κάνει»2 . Πάντα όμως προσπαθεί να διαφυλλάξει την ενότητα του έργου, την σαφήνειά του, ίσως, ενώ παράλληλα να διατηρεί τη ζωτικότητα του τυχαίου. Κάτι άλλο που τον απασχόλησε ήταν η αφηγηματικότητα των έργων του. Η όποια παραστατικότητα των έργων του δεν συσχετίζεται με κανένα τρόπο με την αφήγηση ή την αναπαράσταση. Ό ίδιος θεωρούσε πρόβλημα το ότι οι συνθέσεις μορφών στα έργα του δημιουργούσαν συσχετισμούς μεταξύ τους, ένα μύθο , μια αφήγηση, ενώ δεν επιθυμούσε με κανένα τρόπο να δημιουργήσει αφηγηματικά έργα, Αναφέρει: «Θέλω πολύ να κάνω αυτό που έλεγε ο Βαλερύ-να δώσω την αίσθηση χωρίς την πλήξη του φορέα της. Και η πλήξη αρχίζει απ’τη στιγμή που μπαίνει στη μέση ο μύθος»3 . Τα στοιχεία που έβαζε στα έργα του λειτουργούσαν συνθετικά, σε επίπεδο φόρμας και αίσθησης. Σκοπός του ήταν να αποτυπωθεί το εικονογραφικό στοιχείο πάνω στο νευρικό σύστημα βίαια και με μεγάλη ένταση. Η έννοιας της βίας ,που κατέκλυζε όλο το καλλιτεχνικό του έργο –και μεγάλο μέρος της ίδιας του της ζωής- παραγόταν μέσα από την εικόνα και το χρώμα. «Όταν μιλάμε για τη βία του χρώματος, δεν έχει να κάνει με τη βία του πολέμου. Έχει σχέση με μια προσπάθεια να ξαναφτιάξεις τη βία της πραγματικότητας. Και η βία αυτή…είναι η βία των υπαινιγμών της ίδιας της εικόνας, που μπορεί να υπάρξουν μόνο μέσω του χρώματος»4 . Μια πολύ ενδιαφέρουσα πτυχή του καλλιτεχνικού έργου του Μπέικον, που δεν θίχτηκε εώς τώρα, είναι οι αυτοπροσωπογραφίες που έκανε. Ο ίδιος υποστήριξε ότι από ανάγκη μπήκε στην διαδικασία να καταγράψει τον εαυτό του, καθώς ο περίγυρός του στα γεράματα όλο και μειωνόταν. Ανασταλτικός παράγοντας ήταν και το ότι δεν του άρεσε το πρόσωπό του, η κατασκευή και η δομή του. Παρ’όλα αυτά, το αποτέλεσμα όλων αυτών των αυτοπροσωπογραφιών μοιάζει τελικά με τη δουλειά του Rembrandt, μοιάζει με μια χρονολογική καταγραφή της ψυχολογικής διάθεσης και της ηλικιακής επίδρασης, ένα ζωγραφικό βιογραφικό.

81. Rembrandt van Rijn, Self Portrait as the Apostle Paul, 1661 82. Francis Bacon, Δεξί πανέλο του Three Studies for Self-Portrait, 1979 35

Η ζωγραφική του Μπέικον είναι πλήρως προσωπική και εμμονική. Η καλλιτεχνική δράση άλλων ανθρώπων ήταν όμως καθοριστική επιρροή της δουλειάς του. Ίσως τα έργα άλλων ανθρώπων καλλιέργησαν και την ανάγκη καλλιτεχνικής δημουργίας στον Μπέικον. Έμπνευση του χάρισε μια τεράστια γκάμα εικόνων και ανθρώπων από επιστημονικούς και καλλιτεχνικούς χώρους. Η φιλοσοφική σκέψη του Σαρτρ (κλειστοφοβία, χώροι χωρίς δυνατότητα δραπέτευσης)5 , οι ιδέες του Σουρεαλισμού με την εμπιστοσύνη στο ασυνείδητο, η φωτογραφία, ο Muybridge και ο Deakin, ο Velasquez, o Rembrandt, ο Picasso, ο Monet, ο Giaccometti, ο κινηματογράφος και ειδικά ο Eisenstein ακόμα και ιατρικά βιβλία με διάφορες αρρώστιες του στόματος και του σώματος, δημιούργησαν μια σχέση αναφορικού και αναφερόμενου, μια εμμονική σύνδεση του παρελθόντος με το παρόν, μια ιδιοσυγκρασιακή και πρωτόγνωρη σύζευξη και κρούση μορφών και αισθήσεων. Το καλλιτεχνικό του έργο στο σύνολό του διαποτίζεται από ένα οπτικό και εννοιολογικό λεξιλόγιο, τόσο καινοτόμο και μοναδικό που ήταν λογικά συνεπόμενη η επιρροή σε νεότερους καλλιτέχνες όλων των ειδών και κλάδων. Το έργο του και η ζωή του καθημερινά επανεξετάζεται και εμπνέει. Ίσως σε πολύ λίγο καιρό, αν όχι ήδη, ο ίδιος να αποτελέσει μια παραγωγική εμμονή στην καλλιτεχνική σκέψη και δημιουργία κάποιου.

83. John Deakin, Francis Bacon, 1952