Visual Perception / Οπτική Αντίληψη

Οπτική αντίληψη

«.. ο Πλάτων ισχυρίζεται στον Τίμαιό του ότι η απαλή φωτιά που θερμαίνει το ανθρώπινο σώμα ρέει προς τα έξω διά μέσου των ματιών, σ' ένα απαλό πυκνό ρεύμα φωτός. Έτσι, μια απτή γέφυρα χτίζεται ανάμεσα στον παρατηρητή και στο υπό παρατήρηση αντικείμενο, και οι παλμοί φωτός που πηγάζουν από το αντικείμενο ταξιδεύουν μέσω αυτής της γέφυρας προς τα μάτια και από κει προς την ψυχή.»6

Η όραση αποτελεί βασικό κομμάτι της σύγχρονης κοινωνίας και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την καθημερινότητα μας. Στην πραγματικότητα, η όραση είναι η αίσθηση που προσφέρει ευκολότερη και πληρέστερη συλλογή πληροφοριών.7 Η οπτική αντίληψη, σύμφωνα με τις σύγχρονες προσεγγίσεις στις επιστήμες της βιολογίας και της φυσικής, αποτελείται από τέσσερα στοιχεία: 1) το ορατό τμήμα του φάσματος της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, δηλαδή το φως, 2) τα υλικά που υπάρχουν στο περιβάλλον και τον τρόπο που αυτά αποκρίνονται στο φως, 3) το ανθρώπινο μάτι, ως όργανο που προσλαμβάνει το φως και 4) τον εγκέφαλο που επεξεργάζεται και ερμηνεύει τα ερεθίσματα που λαμβάνει και σχηματίζει αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως εικόνα.8

6 Rudolf Arnheim, Τέχνη και Οπτική Αντίληψη: Η ψυχολογία της δημιουργικής όρασης (Iakōvos Potamianos tr, Themelio 2005). 7 Αριστείδης Μάζης, Οπτική Αντίληψη Και Αισθητική Εμπειρία, Αξιολόγηση Του Αρχιτεκτονικού Έργου, Μεθοδολογία Της Επιστημονικής Έρευνας (ΑΠΘ 1987). 8 Keith Albarn and Jenny Miall Smith, Diagram: The Instrument of Thought (Thames and Hudson 1977).

Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη φυσιολογία, το μάτι κινείται και περιστρέφεται χάρη στους εξοφθάλμιους μύες και διαθέτει (εκτός των άλλων) μια επιφάνεια μία επιφάνεια υποδοχής των φωτεινών ερεθισμάτων, που ονομάζεται αμφιβληστροειδής χιτώνας. Ο αμφιβληστροειδής συγκροτείται από το σύνολο πολλών φωτοευαίσθητων κυττάρων και είναι υπεύθυνος για την μεταφορά των ερεθισμάτων των πληροφοριών στον εγκέφαλο για περαιτέρω ερμηνεία. Επομένως, μπορεί να θεωρηθεί λογική η αντίληψη περί κυριαρχίας της όρασης έναντι των άλλων αισθήσεων, καθώς μέσω αυτής ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται άμεσα τον χώρο και το εξωτερικό περιβάλλον, τις μορφές, τα σχήματα και τα χρώματα που υπάρχουν γύρω του. Επιπλέον, η όραση απασχολεί το μεγαλύτερο ποσοστό του εγκεφάλου σε σχέση με τις υπόλοιπες αισθήσεις, πραγματοποιώντας τις απαραίτητες διαδικασίες επεξεργασίας και αναγνώρισης των ερεθισμάτων που δέχεται από το περιβάλλον. 9

Οι οπτικές εμπειρίες είναι αυτές που σε μεγάλο βαθμό ευθύνονται για τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας, δημιουργώντας μία σύνθετη εικόνα του περιβάλλοντος στο οποίο βρισκόμαστε. Αυτή η σύνθετη εικόνα είναι παρέχει ταυτόχρονα και τις απαραίτητες πληροφορίες για το διαχωρισμό των επιμέρους αντικειμένων που την απαρτίζουν, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους, όπως το χρώμα, η μορφή, το σχήμα, το σχετικό μέγεθος και την χωροθέτησή τους. Οι οπτικές εικόνες που συντίθενται είναι πολυδιάστατες και συνεχώς μεταβαλλόμενες, κάνοντας αντιληπτή την κίνηση των αντικειμένων στο χώρο σε ένα σχετικά στατικό φόντο.

9 Bryan Kolb, Ian Q Whishaw and G Campbell Teskey, An Introduction to Brain and Behavior (Fifth edition, Worth Publishers/Macmillan Learning 2016).

«Η όραση κάθε ανθρώπου προδιαγράφει, ως ένα βαθμό, τη δικαίως θαυμαζόμενη ικα- νότητα του καλλιτέχνη να παράγει διατάξεις που ερμηνεύουν την εμπειρία με εγκυρότητα διά μέσου της οργάνωσης της μορφής. Η όραση είναι ενόραση.»10

Για τη συλλογή των απαραίτητων στοιχείων, η όραση εξαρτάται από την ύπαρξη ή μη του φωτός και τον τρόπο που αυτό προσπίπτει στις διάφορες επιφάνειες, ενώ ταυτόχρονα βασίζεται στις υπόλοιπες αισθήσεις και την μνήμη για την ερμηνεία των επιφανειών και των χαρακτηριστικών τους με την ενεργοποίηση αναμνήσεων και βιωμάτων. Το φως, φυσικό ή τεχνητό, προσπίπτον ή ανακλώμενο, σε συνδυασμό με το είδος των επιφανειών μπορεί να παρέχει λεπτομέρειες όπως είναι το είδος του υλικού, η υφή, το βάθος. Ωστόσο, η συλλογή πληροφοριών μεμονωμένα από την όραση παρέχει δεδομένα μόνο για τις επιφάνειες που συνιστούν τα αντικείμενα της οπτικής εικόνας, περιέχοντας την πιθανότητα αντιληπτικής πλάνης. Επίσης, η όραση θέτει σε απόσταση τα προβαλλόμενα και απομακρύνει τον παρατηρητή από τα αντικείμενα, δημιουργώντας του την πεποίθηση ελέγχου και παράλληλα ισχύος, καθώς μπορεί να επιλέγει τι θα δει και από ποια απόσταση. Αυτή η απόσταση όμως είναι που συχνά καθιστά τη συγκεκριμένη αίσθηση λιγότερο αξιόπιστη, σε αντίθεση με την αμεσότητα της αφής, με αποτέλεσμα οι οπτικές πλάνες να επικρατούν στις σύγχρονες κοινωνίες. Παρότι η όραση θεωρείται μία από τις σημαντικότερες αισθήσεις, δεν είναι διαθέσιμη από την αρχή της ζωής του ανθρώπου. Κατά την εμβρυακή ανάπτυξη, η όραση δεν έχει ενεργοποιηθεί, αλλά αναπτύσσεται σταδιακά από τη γέννηση έως βρεφική ηλικία, έχοντας ως αποτέλεσμα τα βρέφη να χρησιμοποιούν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό την απτική και ακουστική τους αντίληψη. Παρ΄ όλα αυτά, η όραση είναι η αίσθηση, η απώλεια της οποίας τρομοκρατεί τους ανθρώπους περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη. 11

10 Rudolf Arnheim, Τέχνη και Οπτική Αντίληψη: Η ψυχολογία της δημιουργικής όρασης (Iakōvos Potamianos tr, Themelio 2005).

11 Paul Rodaway, Sensuous Geographies: Body, Sense, and Place (Routledge 1994).