Auditory Perception / Ακουστική Αντίληψη

Ακουστική αντίληψη

«Μπορεί να ακουστεί η αρχιτεκτονική; Οι περισσότεροι άνθρωποι πιθανόν θα έλεγαν ότι αφού η αρχιτεκτονική δεν παράγει ήχο, δεν μπορεί να ακουστεί. Ούτε και φως ακτινοβολεί, ωστόσο όμως μπορεί να ιδωθεί. Βλέπουμε το φως που αντανακλάται πάνω της και έτσι αποκτούμε μια εντύπωση μορφής και υλικού. Με τον ίδιο τρόπο ακούμε τους ήχους που αντανακλά και αυτοί επίσης μας δίνουν μια εντύπωση μορφής και υλικού. Διαφορετικά διαμορφωμένοι χώροι και διαφορετικά υλικά ηχούν αλλιώτικα.»19

Η αίσθηση της ακοής στον άνθρωπο είναι αποτέλεσμα φυσικών και όχι χημικών φαινομένων, όπως είναι η όσφρηση και η γεύση. Πρόκειται για τον τρόπο που ο άνθρωπος προσλαμβάνει πληροφορίες με τη μορφή ήχου, δηλαδή δονήσεων που μεταφέρονται μέσω υλικών του περιβάλλοντος. Ο πιο συνηθισμένος τρόπος μετάδοσης ηχητικών κυμάτων είναι μέσω του αέρα και το αρμόδιο όργανο στο σώμα για την πρόσληψη της πληροφορίας είναι το αυτί. Τα δύο αυτιά, τοποθετημένα στις δυο πλευρές του κεφαλιού, συλλέγουν ήχους σε ένα ιδιαίτερα μεγάλο εύρος, που συνδυάζοντας και την κίνηση του κεφαλιού μπορεί να καλύψει και 360 μοίρες. Επιπλέον, το ακουστικό σύστημα περιλαμβάνει και το στάδιο επεξεργασίας της λαμβάνουσας πληροφορίας από τον εγκέφαλο, ο οποίος αναλύει τα χαρακτηριστικά κάθε ήχου, την ένταση, την τονικότητα, τη διεύθυνση από όπου προέρχεται και τη διάρκειά του. Επομένως, πρόκειται για ένα αντιληπτικό σύ- στημα που, όπως και όλα τα άλλα, δεν αποτελείται μόνο από τα αρμόδια αισθητηριακά όργανα, αλλά διαθέτει και το αντίστοιχο κέντρο επεξεργασίας στον εγκέφαλο, ώστε συνολικά να δημιουργεί την ακουστική αντίληψη.

19 Rasmussen Steen Eiler, Experiencing Architecture (33th printing, MIT Press 2005).

Είναι χαρακτηριστικό ότι το ανθρώπινο αυτί, σε σχέση με άλλων θηλαστικών, δεν παρουσιάζει την ίδια ικανότητα στο να προσλαμβάνει ήχους. Ωστόσο, ο άνθρωπος είναι εκπαιδευμένος στο να λαμβάνει και να επεξεργάζεται ήχους ομιλίας και να αποδίδει σε αυτούς ιδιαίτερα πολύπλοκα νοήματα, γεγονός που του επιτρέπει να μιλάει σε αντίθεση με τα ζώα. Επιπλέον, ο ήχος μπορεί να προσληφθεί και μέσω του υπόλοιπου σώματος, πέραν των αυτιών, χάρη στη μετάδοσή του υπό τη μορφή δονήσεων, μέσω άλλων υλικών με τα οποία το σώμα έρχεται σε επαφή. Η ακοή είναι η μόνη καθαρά παθητική αίσθηση, καθώς κάποιος μπορεί να ακούει χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μπορεί να ακουστεί από άλλους, παρότι κάθε ον και κάθε δραστηριότητα έχει ηχητική παρουσία στο χώρο. Ακόμη, μπορεί να γίνει διάκριση ανάμεσα στην ακούσια και την εκούσια ακουστική αντίληψη, με την πρώτη να εκφράζει τη διαρκή πρόσληψη πληροφορίας από το αντιληπτικό σύστημα, χωρίς την πρόθεση του ατόμου, ενώ η δεύτερη εκφράζει τη διαδικασία κατά την οποία το άτομο συγκεντρώνει την προσοχή του σε μία ή περισσότερες ηχητικές πληροφορίες με στόχο την καλύτερη δυνατή πρόσληψη και επεξεργασία τους. Η ακουστική αντίληψη έχει δύο διαφορετικές αλλά άμεσα συνδεδεμένες λειτουργίες. Η πρώτη περιλαμβάνει τη λήψη της ηχητικής πληροφορίας και τον εντοπισμό της διεύθυνσης προέλευσής της, επομένως να εντοπίζεται η πηγή και η φύση της πληροφορίας και αυτή να μπορεί να αναγνωριστεί. Η δεύτερη λειτουργία αφορά στην πρόσληψη των ήχων που παράγει ο ίδιος ο οργανισμός, μέσω της οποίας ελέγχει ηχητικά μοτίβα που σχετίζονται με τη φωνή, όπως λειτουργούν τα πουλιά με το τραγούδι τους, ή στην περίπτωση του ανθρώπου η παρακολούθηση ήχων που συμβάλλουν στην κοινωνική συναναστροφή, δηλαδή την ανθρώπινη ομιλία.

Χαρακτηριστικά, η επικοινωνία των ανθρώπων μέσω της ομιλίας καθίσταται εφικτή με ευκολία χάρη στην ικανότητα αυτή του συστήματος ακουστικής αντίληψης τους να αναγνωρίζουν την ίδια τους τη φωνή. Η φυσική μορφή του περιβάλλοντος σε συνδυασμό με τον αέρα και την ατμοσφαιρική υγρασία συμβάλλει καθοριστικά στη διαμόρφωση της ακουστικής αντίληψης του ανθρώπου. Όπως αναφέρεται στην περιβαλλοντική ψυχολογία και την “οικολογική προσέγγιση” της αντίληψης, η δομή του περιβάλλοντος, η ανοιχτότητα ή η κλειστότητα, οι ιδιότητες των υλικών που ανακλούν ή απορροφούν τα ηχητικά κύματα και που δημιουργούν ή όχι αντιχήσεις, χαρακτηρίζουν την ακουστική αντίληψη. Επηρεάζουν τόσο τον τελικό ήχο που φτάνει στα αισθητηριακά όργανα, ως προς την ένταση και τη χροιά του, όσο και την απόσταση που θα διανύσουν τα ηχητικά κύματα μέχρι να φτάσουν στα αυτιά. Στο χώρο της πόλης παράγοντες που επιπρόσθετα την επηρεάζουν αποτελούν το γεωγραφικό ανάγλυφο, η μορφή και η θέση των κτιρίων, οι κλιματολογικές συνθήκες και η ύπαρξη πολλών ήχων ταυτόχρονα.20

20 Paul Rodaway, Sensuous Geographies: Body, Sense, and Place (Routledge 1994)..