Haptic Perception / Απτική Αντίληψη

Απτική αντίληψη

«Σε νεαρή ηλικία, το παιδί ανακαλύπτει ότι μερικά πράγματα είναι σκληρά, άλλα μαλακά και μερικά τόσο εύπλαστα που μπορούν να ζυμωθούν και να πλασθούν με το χέρι. Μαθαίνει ότι τα σκληρά μπορούν να ακονιστούν με ακόμα πιο σκληρά υλικά, ώστε να γίνουν αιχμηρά και μυτερά, και επομένως αντικείμενα που έχουν κοπεί σαν διαμάντια θεωρούνται σκληρά. Αντίθετα, εύκαμπτα υλικά, όπως η ζύμη ψωμιού, μπορεί να έχουν στρογγυλές φόρμες και ανεξάρτητα από το πώς θα κοπούν, η τομή τους θα δείχνει πάντα μια αδιάσπαστη καμπύλη.»12

Η αίσθηση της αφής είναι η πρώτη που αναπτύσσεται στο ανθρώπινο έμβρυο και συχνά χαρακτηρίζεται ως η πιο αμφίδρομη και αμοιβαία από τις αισθήσεις, αφού κάθε τι που αγγίζουμε μας αγγίζει συγχρόνως και αυτό. Η αφή είναι καθοριστική για την κοινωνική ζωή και τις διαπροσωπικές σχέσεις, καθώς σχετίζεται με τη γένεση πολλών διαφορετικών συναισθημάτων, από την αγάπη και τον έρωτα μέχρι το μίσος. Είναι αναπόσπαστο στοιχείο της ανθρώπινης ζωής και της καθημερινότητάς μας και θα μπορούσε να θεωρηθεί βασικός πυλώνας της αισθητηριακής αντίληψης και εμπειρίας, τον οποίο καλούνται να συμπληρώσουν οι υπόλοιπες. Σε αντίθεση με τις άλλες αισθήσεις, η απτική αντίληψη δεν χρησιμοποιεί ένα εξειδικευμένο αισθητηριακό όργανο, αλλά χρησιμοποιεί τον ιστό του δέρματος, το οποίο περιβάλλει ολόκληρο το σώμα, ώστε να λαμβάνει απτικά αισθητηριακά ερεθίσματα.

12 Steen Eiler Rasmussen, Experiencing Architecture (33th printing, MIT Press 2005).

Στην πραγματικότητα, υπάρχουν δύο είδη αφής, η εξωτερική και η εσωτερική. Η εξωτερική αφή αφορά το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται ο άνθρωπος και χάρη σε αυτή είναι ικανός να διακρίνει τις υφές των πραγμάτων γύρω του (λείες, τραχείς κλπ.) το σχήμα, το μέγεθος και τις διαστάσεις, το υλικό και τη μάζα τους, την πλαστικότητα ή ακαμψία, την θέση και την απόστασή τους σε σχέση με το σώμα του, τη θερμοκρασία, τη σχετική υγρασία και την πιθανή κίνησή τους.13 Από την άλλη, η εσωτερική αφή λαμβάνει πληροφορίες από το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος. Είναι υπεύθυνη για την αντίληψη της κατάστασης των εσωτερικών οργάνων, προειδοποιώντας για την μη ορθή λειτουργία τους, μέσω της δημιουργίας του αισθήματος του πόνου. Το δέρμα λειτουργεί ως αισθητήριο όργανο της αφής, ενώ όσον αφορά το εσωτερικό του οργανισμού υπάρχει πλήθος υποδοχέων στους μύες και τις αρθρώσεις. 14

«Η μορφή μπορεί επίσης να δώσει μια εντύπωση βαρύτητας ή ελαφρότητας. Ένας τοίχος χτισμένος από μεγάλες πέτρες, ο οποίος συνειδητοποιούμε ότι πρέπει να χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια για να φθάσει στο συγκεκριμένο μέρος και να μπει στη θέση του, φαίνεται βαρύς σε εμάς. Ένας λείος τοίχος φαίνεται ελαφρύς, παρόλο που ίσως απαιτούσε πολύ πιο σκληρή δουλειά και στην πραγματικότητα ζυγίζει περισσότερο από τον πέτρινο τοίχο. Διαισθητικά αισθανόμαστε ότι οι τοίχοι από γρανίτη είναι βαρύτεροι από τους τούβλινους, χωρίς να γνωρί- ζουμε τα αντίστοιχα βάρη τους.»15

13 Paul Rodaway, Sensuous Geographies: Body, Sense, and Place (Routledge 1994). 14 Daniel L Schacter, Daniel Todd Gilbert and Daniel M Wegner, Psychology (Worth Publishers 2009).

Το δέρμα ως μεσολαβητής μεταξύ σώματος και εξωτερικού περιβάλλοντος εύκολα τραυματίζεται, αλλά, σε αντίθεση με άλλα αισθητηριακά όργανα, έχει την ιδιότητα να επουλώνεται τις περισσότερες φορές με γρήγορους ρυθμούς. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, ο δερματικός ιστός προστατεύει τα όργανα του σώματος από τραυματισμούς, την εισβολή μικροοργανισμών και την ηλιακή ακτινοβολία και συμβάλλει στην ρύθμιση της εσωτερικής θερμοκρασίας του σώματος. Με μια διευρυμένη έννοια, η αφή περιλαμβάνει τόσο το αποτέλεσμα της πίεσης πάνω στο δέρμα, όσο και την αίσθηση της ύπαρξης του σώματος στο χώρο και της κίνησης του μέσα σε αυτόν. Μπορεί να είναι ενεργητική (εκούσια) ή παθητική (ακούσια) και να πραγματοποιείται είτε στο εύρος του σώματος, μέχρι εκεί που αυτό φτάνει, είτε με τη χρήση τεχνητών μέσων υποβοήθησης (όπως το μπαστούνι για τα άτομα με προβλήματα όρασης), είτε ακόμα και σε νοητικό επίπεδο χάρη στη φαντασία του ατόμου. Ωστόσο, η απτική εμπειρία σε πολλές περιπτώσεις περιορίζεται σε ό,τι αγγίζουν τα άκρα των δακτύλων, γεγονός που σχετίζεται με την σύγχρονη κοινωνία και δεν θα πρέπει να παραβλέπεται ή να θεωρείται δεδομένη λόγω των γρήγορων ρυθμών της καθημερινότητας. Η δυνατότητα του ανθρώπου να αγγίξει κάτι είναι αυτή που έρχεται συχνά ως επιβεβαίωση για την ύπαρξη ενός αντικειμένου, ενός ανθρώπου ή του ίδιου του ατόμου μέσα σε μια συνθήκη και συνδέεται με την αλήθεια, την εμπιστοσύνη και την αίσθηση του οικείου. Η αφή, λόγω της ευθύτητας και της αμοιβαιότητας, είναι η πιο αληθής αίσθηση, καθώς εμπλέκει ολόκληρο το σώμα στην αισθητηριακή εμπειρία, χωρίς να αφήνει περιθώρια λάθους και πλάνης. Είναι σχεδόν αδύνατο να αφαιρεθεί η αίσθηση της αφής, η δυνατότητα να αγγίζουμε και να αγγιζόμαστε.16

15 Rasmussen Steen Eiler Rasmussen, Experiencing Architecture (33th printing, MIT Press 2005). 16 Paul Rodaway, Sensuous Geographies: Body, Sense, and Place (Routledge 1994).