CHANGE | April - Mei 2013

Change

Nr.

2

April/ Mei 2013 Jaargang 2

Businessblad voor innovatieve ondernemers in Limburg | www.changelimburg.nl

Slimste bedrijf van Nederland?

De VVV Zuid-Limburg Nellie Verbugt:

MKB is crisispraat moe

De Meewerkers op overnamepad in Limburg Alfa Bier geeft concurrentie het nakijken

2|

Highlights

In deze uitgave

36

dr. Jimme Keizer: Innovatiegeld landt op de verkeerde plekken

12

Aanmelden via changelimburg.nl

Hoogconjunctuur in Culturele Hoofdstad Essen

dr. Frans Jacobs: Online leren is toegankelijker dan traditioneel onderwijs

Transporteur Salari neemt zelfs nog personeel aan Wekelijkse nieuwsbrief?

30

34

Syntens-adviseur Steffen de Lange: Wie niet innoveert is gezien!

38

22 Provincie Limburg pompt miljoenen in bouwprojecten

STOP!

Eerst de Layar-app downloaden op uw smartphone of tablet

1 Ga naar Layar.com en download de Layar-app of via de App-store, Google Play Store of BlackBerry App World.

Is mijn smartphone of tablet geschikt om de Layar app te downloaden?

2 Open de Layar-app op uw smartphone/tablet 3 Klik op het scan-icoon naast de zoekbalk

De Layar app is een gratis app, verkrijgbaar op Android en iOS platformen. Op het Android platform worden apparaten (incl. tablets) ondersteund met Android v2.2 en hoger. Let op: Android apparaten met een schermresolutie van 320x240 of lager kunnen niet geüpgraded worden naar een Layar Versie van v6.0 of hoger.

Dit betekent dat deze apparaten niet de mogelijkheid hebben om de digitale content te zien.

Op het iOS platform worden iPhone 3GS, 4, 4s, 5, iPad2 & 3 en nieuwere apparaten op iOs 4.3 en hoger ondersteund.

En hoe zit het met Blackberry?

De Layar app kunt u downloaden met de volgende Blackberry toestellen: 9800, 9810, 9850, 9860, 9900, 9930 en 9981.

3|

Augmented Reality Stap voor stap

4 Houd uw smartphone/tabletcamera boven de pagina met een Layar-icoon 5 Klik op de scanknop ‘Top to view’ en wacht heel even tot de pagina tot leven komt 6 De Augmented Reality laag van CHANGE opent zich op het scherm van uw smartphone/tablet Op www.layar.com staat een filmpje over de Layar app, en wat je met die app allemaal kunt laten zien.

Deze app ondersteunt de volgende modellen: BlackBerry 9800, 9810, 9850, 9860, 9900, 9930 en 9981.

4|

Informatie

Businessblad voor innovatieve ondernemers in Limburg Businessblad CHANGE zorgt voor een verandering en omwenteling in het Limburgse medialandschap. Een transitie via multimediale concepten en toepassingen, met links naar websites, filmpjes, commercials en online webshops.

5000 exemplaren per post ...

CHANGE verschijnt 6 keer per jaar in een oplage van 5000 exemplaren. Die worden (gratis) per post verstuurd naar het ‘grote’ MKB in Limburg, overheden en kennisinstellingen.

En online: changelimburg.nl Op die website staat ook informatie over digitale toepassingen die CHANGE voor u kan realiseren.

Kijk hoe CHANGE vernieuwt

changelimburg.nl Filmpje: Geert van Gemert

In de top drie van Nederland Dit is uitgave 4 van Change, het businessblad voor innovatieve ondernemers in Limburg.

Change verschijnt 6 x per jaar in een gedrukte versie. Daarnaast verspreiden wij wekelijks een digitale nieuwsbrief met actueel innovatienieuws (waarvoor u zich kunt aanmelden via changelimburg.nl).

Bovenstaande alinea is speciaal bedoeld voor lezers die dit blad voor de eerste keer ontvangen. Wij hebben namelijk nieuwe adressen van bedrijven en organisaties aan ons adressenbestand toegevoegd.

Onze lezers van het eerste uur weten waar Change zich op richt: op ondernemers die durven te veranderen en te vernieuwen. En: wat een ‘change’ betekent voor je eigen personeel dat innoveren vaak als een bedreiging ervaart. ”Als je dan vernieuwt en verandert”, zo zegt een Limburgse ondernemer in deze uitgave, “is

Partnerships

Colofon CHANGE is een tweemaandelijks businessblad voor Nederlands-Limburg dat print en online combineert op basis van multimediale toepassingen.

2e jaargang, nummer 2

Oplage/Distributie

het cruciaal dat je personeel méégaat in die verandering. Dat je uitlegt waaróm een koerswijziging nodig is. Anders loop je voor de troepen uit.“ Volgens de ING-bank staat Limburg op de derde plaats van provincies die het meest aan innovatie doen, alleen Noord-Brabant (1e) en Utrecht (2e) zijn nog innovatiever.

Waar Limburg die fraaie derde plaats mede aan te danken heeft, leest u in deze Change.

Jos van Wersch, hoofdredacteur josvanwersch@changelimburg.nl www.changelimburg.nl

Online (www.changelimburg.nl) en 5000 exemplaren op print, per post verzonden naar het grote(re) MKB, kennisinstellingen en (semi-)overheden in Nederlands-Limburg

Uitgevers

Vormgeving

Frits Keulen Dave Kremer Jos van Wersch

Sandra van Kessel (www.andidruk.nl)

Hoofdredacteur

PostNL Businesspost Limburg

Jos van Wersch josvanwersch@ changelimburg.nl M 06 – 215 18 543

Verkoop commercials/ advertenties en digitale toepassingen Vinda Media T 0475-463 465 F 0475-464 552 E fons@vindamedia.nl www.vindamedia.nl Havenstraat 2A Postbus 7160 6050 AD Maasbracht

Multimediale concepten Bas Zelissen (www.mainport.nl)

5|

Distributie

Internet info@changelimburg.nl www.changelimburg.nl

Contactgegevens Andi Druk bv Afrikalaan 40 6199 AH Maastricht-Airport T 043 - 366 71 60 F 043 - 364 63 06 E frits@andidruk.nl I www.andidruk.nl

Correspondentieadres Andi Druk bv Postbus 66 6190 AB Beek

6|

Bierbrouwer innoveert

‘Je zwakke punten zijn feitelijk je kansen’ Harry Meens transformeerde Alfa Bier tot winstgevende brouwerij SCHINNEN/THULL - Directeur/eigenaar Harry Meens van Alfa Bier in Thull/Schinnen, de 4e generatie uit de brouwersfamilie Meens, nam op zekere dag het bedrijf over van zijn vader.

ten in kansen. Laat ik het anders formuleren: je zwakke punten zijn feitelijk je kansen.” Hij heeft die middag meer van die doordenkertjes in petto.

“In die tijd was het ieder jaar weer de vraag:

Twintig cafés verkocht

draaien we een plusje of moet er geld bij?” Dat

‘Vroeger’ had Alfa Bier zo’n twintig ‘eigen’ cafés, maar die werden van de hand gedaan. “Ik wilde niet omzetafhankelijk zijn van de horeca.

Ik ben blij dat we die keuze destijds hebben gemaakt.” Sla er de kranten maar op na, iedere dag weer. Cafébazen die piepen, over omzetdaling, wurgcontracten met brouwerijen, accijnsverhogingen.“ Díe zorgen heeft Meens alvast niet. Wel over aantal kabinetsmaatregelen die de zelfstandigheid van de brouwerijen in gevaar brengt. Zo worden volgend jaar de accijnzen op alcohol (voor de zoveelste keer) verhoogd. Bovendien vindt Meens dat er sprake is van oneerlijke concurrentie met de buurlanden Duitsland en België. “Het is geen gelijk speelveld.” De Limburgse brouwers hebben daarover binnenkort overleg met minister Henk Kamp van Economische Zaken. Meens heeft er alvast een hart hoofd in. “Den Haag snapt het niet.” Hij vraagt zich wel eens af of ze daar wel beseffen dat Lim-

moet anders, vond Harry Meens en gooide het roer om. Zijn brouwerij is niet alleen al jaren winstgevend, maar – qua hectoliters – inmiddels de ‘grootste van de kleintjes’, met Alfa op één, Gulpener op twee en Lindeboom op drie.

Er is een tijd geweest dat in ons land zeshonderd bierbrouwerijen telde, waarvan alleen al drie in de gemeente Schinnen. Anno 2013 telt Limburg nog slechts drie zelfstandige brouwerijen: Lindeboom, Gulpener en Alfa (Brand Bier is sinds 1989 eigendom van Heineken). Aan de muur in de ontvangstkamer van de brouwerij in Thull hangt een vergeelde foto: Limburgse brouwers gebroederlijk bij elkaar, trots toostend met een glas bier. Harry Meens is op die foto verreweg de jongste. “Ik kwam net kijken.” Maar hij wist toen wél al wat hij wilde: “Je zwakke punten omzet-

Bekijk de video

BUSINESS CLASS Harry Meens meets Harry Mens

burg ingeklemd ligt tussen twee landen waar een aanmerkelijk vriendelijker alcoholaccijnsklimaat geldt. “Het aantal Limburgers dat het bier in de Duitse grensstreek koopt neemt zienderogen toe.” Dat is dus een bedreiging. Meens, dat typeert hem, maakt daar dan meteen een kans van, door een contract te sluiten met een grote Duitse winkelketen waar ‘zijn’ Alfa Bier te koop is. “Op tachtig locaties in de Duitse grensstreek. De eerste resultaten zijn alvast positief.”

Via een foldertje attendeert Meens de Duitse buren op het Alfa Edel Pils (Gute Nachbarn, gute Freunde, gutes Bier… aus Holland!). En ze mogen ook nog een Brauerei Besuch brengen in Thull; kunnen ze proeven, niet alleen het bier maar ook de sfeer en de omgeving waar al dat lekkers wordt gebrouwen. Mensen verleiden, noemt Meens dat, en dat heeft weer te maken met ge-

voel voor intuïtie. Er zijn zoveel biermerken, in alle soorten en prijzen. “Dan moet je ervoor zorgen dat ze desondanks jouw bier kiezen.”

‘Wat heb je aan honderd Facebook-vrienden?

Hij vindt dat hij een missie heeft. “Bier is tegenwoordig een beetje ondergewaardeerd.”

Vijftien jaar geleden was Lech Walesa, de vakbondsleider die het tot president van Polen schopte, op bezoek in de brouwerij in Thull.

‘Bier verbroedert’, zei Walesa bij die gelegenheid. Meens: “Weet u wat de Duitsers zeggent?

Bier braucht Heimat. De sociale cohesie moet terug in de maatschappij. We moeten elkaar weer in de ogen kunnen kijken, op locaties waar je herkenbaarheid met elkaar deelt. Wat heb je Commercial

Goed gevoel richting toekomst

www.zuid-borrel.nl

Bekijk hier de sfeerimpressie van de Zuid Borrel Maastricht met Mr. Bram Moszkowicz.

7|

aan honderd Facebook-vrienden als je er van die honderd niet één kent? Laat staan dat je met digitale vrienden gezellig een pilsje kunt drinken.” Dat kan in ieder geval wél, zegt Meens, in hartje Heerlen. Daar introduceerde Alfa eind maart een nieuw concept, de Beerkompanie, een horecagelegenheid met Limburgse gerechten en Limburgs bier op de menukaart. Een aantal gerechten wordt met eigen bier bereid en bezoekers kunnen het brouwproces van dichtbij meemaken, want op vaste tijden wordt er pils gebrouwen. De eerste Beerkompanie, in het voormalige Oppidom aan het Pancratiusplein in Heerlen, slaat geweldig aan. “Dit concept zou best eens kunnen passen in andere Limburgse steden.” Als Meens dat zo zegt, kun je er donder op zeggen dat hij er al mee bezig is.

De Alfa-brouwerij is in de loop der jaren gemoderniseerd, uiteraard met behoud van het ambachtelijke brouwproces. Als je vernieuwt en verandert, zegt hij, is het cruciaal dat je personeel méégaat in die verandering, dat je uitlegt waaróm een transitie nodig is - anders loop je voor de troepen uit. “De medewerkers moeten mee in die tredmolen. Ik durf te stellen dat onze 25 personeelsleden die slag hebben weten te maken. Dat geeft je, als zelfstandig ondernemer, een goed gevoel richting de toekomst. Alfa Bier heeft een team dat bedreigingen in kansen weet om te zetten.” Opmerkelijk: de hele middag is het woord innovatie niet één keer gevallen. Harry Meens doet het gewoon.

Jos van Wersch

Harry Meens: “Als je vernieuwt en verandert, is het cruciaal dat je personeel méégaat in die verandering, dat je uitlegt waaróm een transitie nodig is. Anders loop je voor de troepen uit.”

8|

MKB Limburg

MKB’ers zeuren niet, die knokken MKB Limburg bestaat op de kop af honderd jaar. Eén van de activiteiten in dit jubileumjaar: de Tip 100 voor het MKB, in samenwerking met L1.

Deze actie (zie kader) loopt van 28 juli tot 4 november. “We zijn nog niet eens begonnen maar de aanmeldingen stromen nu al binnen”, zegt Nellie Verbugt, directeur MKB Limburg.

Op de dag dat we haar spreken in het hoofdkantoor van L1 in Maastricht staat er, niet de eerste keer en zeker niet de laatste keer dit jaar, een ronkend verhaal over de Chemelot-, Greenport- en Health-campus in de kranten. In weerwil van de tientallen miljoenen euro’s die uit allerlei potjes richting deze campussen in Sittard-Geleen, Venlo en Maastricht vloeien, het is toch heus het midden- en kleinbedrijf dat voor tachtig procent van de werkgelegenheid in onze provincie zorgt, (semi-)overheden niet meegeteld. Vandaar de vraag: moet MKB Limburg, op basis van die ‘tachtig procent’, niet harder met de vuist op tafel slaan? - bij de Provincie Limburg bijvoorbeeld, die deze campussen ook in financiële zin een zeer warm hart toedraagt. Het staat buiten kijf, zegt de immer diplomatieke Verbugt, dat de campussen van groot belang zijn voor de toekomstige economie in Limburg. “Daarover is geen discussie.” De financiële injecties richting de campussen, via subsidies dan wel aandelenparticipaties, kun je echter niet één op één vertalen naar het MKB, legt ze uit. “Het MKB is veel breder, ook buiten de campussen om is er een perspectiefrijk MKB dat, als motor voor economische bedrijvigheid, op volle toeren draait. Het is een taak van onze vereniging om ook deze ondernemers een stem te geven en voor deze groep op te komen bij gemeenten, provincie en het Rijk.”

Nellie Verbugt, directeur MKB Limburg: “Ondernemers zijn het praten over de crisis moe. Zij zoeken nu nieuwe kansen en concepten.”

Zes en zelfs zeven dagen per week

Koopzondag: topdag of tobdag

Bij het maken van nieuwe wet- en regelgeving raken ondernemersbelangen wel eens ondergesneeuwd, zegt ze, en alleen door zich te organiseren kunnen ondernemers voor hun belang opkomen. “Vaak met succes. Mijn ervaring is dat de politiek best wil luisteren. De uitdaging voor ons als ondernemersvereniging is om ons op het juiste moment met een goede boodschap bij de juiste personen te laten horen.” Nu zijn MKB’ers sowieso keihard werkende mannen en vrouwen die hun targets nastreven op basis van selfsupporting. “Dat doen ze vol overtuiging, zes en vaak, door de koopzondagen, zelfs zeven dagen per week.” Ja, Verbugt was apetrots toen ze in maart ruim 1100 MKB-leden (met partners, kinderen en zelfs kleinkinderen) het 100-jarig bestaansfeest van MKB Limburg zag vieren bij Toverland in Sevenum. “Een dag waar me met veel voldoening op terugkijken. Ondernemers zijn het praten over de crisis moe. Dat brengt ons niet verder. Ondernemers zoeken nieuwe kansen & concepten. “Daarover gaan ze met elkaar in gesprek. Dat proberen wij, als MKB Limburg, juist te stimuleren en te faciliteren.“ MKB’ers zijn geen klagers, stelt ze, ook al hebben ze het even moeilijk. “Ze helpen en motiveren elkaar juist, waarbij MKB Limburg als verbindende schakel fungeert.” De kracht van ‘haar’ organisatie? “Dat we heel dicht bij de ondernemer staan.”

Het is anno 2013 geen vanzelfsprekendheid meer dat kinderen hun ouders in de zaak opvolgen. “Een actueel thema binnen MKB Limburg.” Net als de koopzondag. “Voor de een is de koopzondag de topdag, voor de ander totaal niet interessant.” MKB Limburg, samen met de LLTB en de LWV partner in de koepel Ondernemend Limburg, hamert als belangenorganisatie op het ‘organiserend vermogen’ van de leden. ‘Samen optrekken’, zoals Verbugt het stelt. Waarbij MKB Limburg de rol van kennispartner aanbiedt, o.a. bij de nieuw in te richten ondersteuning voor startende ondernemers.

Ook de Provincie Limburg, zo vertelde EZ-gedeputeerde Twan Beurskens tijdens de MKBeeuwfeestviering in maart, stelt in dat verband stimuleringsmaatregelen ter beschikking. Honderd jaar na de oprichting in 1913 (Vereniging Roomsch Katholieke Limburgse Middenstand) is MKB Limburg de verbindende schakel tussen echte entrepreneurs, al is het lidmaatschap heus geen vanzelfsprekendheid, weet ook Verbugt. “Je moet je leden veel bieden voor hun contributie. Dat doen we dan ook.” (zie de website www.mkblimburg.nl). De actie Tip 100 gaat voor reuring zorgen. “Met L1 als partner zit je, ook wat het MKB betreft, op de eerste rij.”

Vanaf nu kunnen tips per email worden verstuurd naar info@mkblimburg.nl. Op 28 juli gaan we, samen met L1, online. Ik nodig alle leden uit om mee te doen en te laten zien hoe inventief we zijn.

www.mkblimburg.nl

Nellie Verbugt, directeur MKB Limburg

9|

Tip 100: coproductie MKB Limburg en L1 Samen met L1, gaan we de Tip 100 voor het MKB opzetten. Honderd dagen lang zal er een dagelijkse tip worden gepubliceerd op de gezamenlijke webpagina van MKB-Limburg en L1, waarmee Limburgse MKB’ers hun voordeel kunnen behalen. Ieder bedrijf kan een tip insturen. Die tip moet voldoen aan een aantal voorwaarden: • Een brede groep MKB-ondernemers moet er baat bij hebben • Geen reclame voor een exclusief product van de tipgever • Maximaal 250 woorden • Bij iedere tip is een naamsverwijzing naar het bedrijf dat de tip heeft ingestuurd

10 |

Tour des Entrepreneurs

Wie biedt op het WK-tricot van Marianne Vos en Philippe Gilbert?

Op vrijdag 14 juni gaan tientallen Limburgse ondernemers met hun racefiets een aantal Limburgse cols bedwingen. En net als verleden jaar gaat de opbrengst van de Tour des Entrepreneurs naar de Ronald McDonald Kindervallei in Valkenburg-Houthem. Daar verblijven kinderen met een lichamelijke of meervoudige beperking, samen met hun familie, om er vakantie te vieren, of te logeren tijdens ziekenhuisopname en het revalidatieproces.

Onderdeel van deze goede-doel-actie: een digitale veiling waarbij geboden kan worden op het regenboogtricot dat Marianne Vos en Philippe Gilbert signeerden na het behalen van hun wereldtitel 2012 in Valkenburg.

Er wordt inmiddels stevig geboden op dit unieke wielershirt (zie: www. tourdesentrepreneurs.nl, klik op de tab ‘Nieuws’).

Twee etappes op één dag De Tour des Entrepreneurs werd verleden jaar gelanceerd en bleek meteen een doorslaand succes. De tweede editie, met start (ontbijt) en finish (barbecue) bij Golf- & Countryçlub ’t Hoenshuys in Voerendaal, telt twee korte etappes (44 en 42 km) op één dag. De ‘ravitaillering’ rond lunchtijd, is in ‘t Koetshuis van Kasteel Reyckholt in Gronsveld. De vrees om door de hongerklop achterop te geraken is dus ongegrond. Het parcours is uitgestippeld door Event Management, het bedrijf van Emile Frambach dat ook co-organisator is van de Amstel Gold Race. Roy Packbier: ”De deelnemers wacht een schitterende tocht onder het motto: Zakendoen in de slipstream van een top wielerevent.” Netwerken is immers onlosmakelijk

Bied óók mee op het door Marianne Vos en Philippe Gilbert gesigneerde regenboogtricot! De ondernemers Frits Keulen (links) en Dave Kremer: “De opbrengst gaat naar de Kindervallei in Houthem-Valkenburg.”

verbonden aan de Tour des Entrepreneurs die verbindingen legt op zakelijk (ondernemen), sportief (wielrennen) en maatschappelijk vlak (goede doel). “Net als verleden jaar hopen we vele duizenden euro’s bijeen te brengen voor de Kindervallei”, zegt ondernemer/medeorganisator Frits Keulen. “Geld dat ze daar héél hard nodig hebben. Dat beseffen ook de bedrijven die deze wielertocht-voor-het-goede-doel sponsoren.”

Ondernemers die op 14 juni willen deelnemen, kunnen zich nog aanmelden via tourdesentrepreneurs.nl. Op die site staan ook de sponsors, sponsormogelijkheden, parcours en de stand van de digitale veiling.

Mocht u nog vragen hebben: bel met Jarno Smeets van Andi Druk (tel. 043-3 66 71 60). Mailen kan ook: jarno@andidruk.nl.

L1Business

Commercials

de verbindende schakel voor het bedrijfsleven in Limburg

Muziek

Natuur

112

L1 Business

Royal Theaters 

Bedrijfsinformatie van en over bedrijven in Limburg, het laatste economische nieuws en regionale business events.

Word nu lid L1Business verbindt leden via exclusieve evenementen en bijeenkomsten.

Word nu lid via www.L1Business.nl

L1mburg live 11 | Commercial

L1.nl

FUN BEACH, Enjoy the summer! 

12 |

ICT

In het HBO komt ICT veel te weinig aan bod “Het is de vraag of onderwijsinstellingen voorzien in leeromgevingen die competenties voor digitalisering versterken.” Zegt dr. Frans Jacobs (1952, Tegelen). Hij promoveerde onlangs aan de TU Delft op het proefschrift ‘Slagvaardig met ICT’. Change vroeg hem naar zijn visie op de huidige stand van zaken als het gaat om de boeiende maar ook bewerkelijke relatie van ict en Hoger Onderwijs.

Ict is een ontwrichtende en transformerende kracht in elke sector, kijk bijvoorbeeld naar de muziekindustrie, de reiswereld en social media.

Ict vraagt voortdurend om actie. “Qua infrastructuur en gebruik van ict staan we in Nederland aan de wereldtop, maar we lopen achter bij slimme toepassingen”, zegt Jacobs. Het succes van een organisatie hangt in toenemende mate af van een optimale benutting van ict. Daarom is het cruciaal dat elke hbo’er ict-toepassingen kan overzien en gebruiken voor slimmere processen, producten en diensten van de organisatie waarvoor hij werkt. “In zijn algemeenheid kun je gerust zeggen dat ict in het HBO als onderwerp, als thema en als middel, helaas nog (veel)

Omslag van proefschrift ‘Slagvaardig met ICT’, gezien door de ‘bril’ van de Limburgse tekenaar/illustrator/cartoonist Ruben L. Oppenheimer.

te weinig aan bod komt. Het aspect ict raakt het dna van de samenleving en daarmee het weefsel van organisaties, bedrijven en andere menselijke verbanden.” Het zou dus een duidelijke en praktische parallel moeten kennen in het HBO en in de onderwijspraktijk. Dat zou zowel moeten op het onderwijs zelf (ict als hulpmiddel in het onderwijs) als wat betreft de integratie van ict en als voorbereiding van jonge mensen op de toekomstige beroepspraktijk. “Daarin is ict als fenomeen prominent aan de orde en deze factor zal voor duidelijke omwentelingen en versnellingen blijven zorgen.” Jacobs signaleert en illustreert hoe zeer we met en in het onderwijsveld de boot missen als we niet uitkijken en vooral: als we de urgentie ervan niet onder ogen zien.

Het werk van Jacobs is er op gericht bouwstenen aan te dragen om de kloof te overbruggen en een grotere verantwoordelijkheid van het onderwijs te bereiken voor digitale competenties. Op welke manier kunnen daar professionele digitale competenties van studenten worden versterkt? Hoe kunnen we bereiken dat mensen voor hun toekomstige werk goed worden toegerust? Hoe kunnen we vermijden dat we jongeren voorbereiden op een toekomst die er niet meer is als ze haar bereiken? Jacobs presenteert ontwerpprincipes alsmede heldere en bruikbare perspectieven. “Ik heb in mijn proefschrift vooral geanalyseerd welke zaken mensen in een leeromgeving essentieel vinden, en wel vanuit meerdere gezichtspunten.”

Hij heeft zijn werk van heldere aanbevelingen voorzien. De kern is een ontwerpmodel (zie rechts) waarin hij een twaalftal kristalheldere aanbevelingen verpakt.

13 |

Ontwerpprincipes voor leeromgevingen die professionele digitale competenties van hbo - studenten versterken 01. Onderhoud een competentieprofiel dat steeds een uitdrukking blijft van actuele eisen uit de beroepspraktijk.

02. Garandeer dat professionele digitale competenties van studenten expliciet en dynamisch deel uitmaken van curricula.

Besturende processen

03. Integreer professionele digitale competenties van docenten, andere medewerkers en managers in functionerings- en beoordelingsgesprekken.

04. Creëer een bedrijfsmodel dat vanuit studentperspectief digitale mogelijkheden benut voor tijd, plaats, ruimte, bronnen, materialen en connecties.

05. Zorg ervoor dat studenten praktijkopdrachten uitvoeren over kritische vraagstukken bij digitalisering.

06. Bied studenten tijd-, plaats- en toestel-onafhankelijke coaching.

Primaire processen

07. Gebruik velerlei beschikbare en nieuwe digitale middelen en bronnen, zoals simulaties en serious games.

08. Bouw, op basis van criteria en procedures, een competentiegericht online systeem voor assessment dat studenten als zinvol ervaren.

09. Zet als docent besloten online communities op met opdrachtgevers en studenten voor feedback en reflectie over praktijkopdrachten.

10. Werk in online netwerken met de sector aan open innovaties.

Ondersteunende processen

11. Bewaak dat informatievoorziening en communicatie over verwachtingen en voortgang van studenten in de leeromgeving uniform en volledig zijn.

12. Realiseer een gepersonaliseerd digitaal platform voor primaire processen, en informatievoorziening en communicatie.

Overzicht van het antwoord op de hoofdvraag.

Indeling in processen naar Hardjono & Bakker (2011, pp. 158-159).

© Frans Jacobs, 2013.

14 |

ICT

Prikkelende citaten Twee citaten uit Jacobs’ proefschrift: “Het is de vraag of onderwijsinstellingen voorzien in leeromgevingen die competenties voor digitalisering versterken.”

“Het grootste deel van de processen in en rond leeromgevingen in het onderwijs is alleen marginaal en niet fundamenteel door en voor de ict-revolutie veranderd. Dat staat op gespannen voet met intensiteit en belang van ict-gebruik in de samenleving, bijvoorbeeld bij jongeren.”

Daarmee is de kern van het probleem meteen geschetst. Uit onderzoek blijkt dat ict een van de bepalende aspecten is van innovatie in organisaties, sectoren en landen, sterker nog: digitalisering vertegenwoordigt 70% van de innovatieve activiteiten van Nederland.

Advies voor het bedrijfsleven Wat zou Frans Jacobs, vanuit zijn plek in het onderwijs, het bedrijfsleven vooral willen meegeven? “Het is belangrijk dat we samen met het bedrijfsleven en andere organisaties sterk gaan investeren in online leren, omdat dit veel flexibeler, interactiever en toegankelijker is

dan traditioneel onderwijs. Het haalt de muren van instellingen weg en brengt dat leren naar de student. Voor iedereen, studenten, werknemers, managers en renderende bedrijven, is het online ontwikkelen van competenties een formidabele stap vooruit. Het zou heel goed zijn als we in Zuid-Limburg tot arrangementen kunnen komen waarin we dit kunnen toepassen.“ De invloed van ict op het ontwikkelen van competenties is een fenomeen geworden, stelt hij vast. “Per eind 2012 studeerden er in de VS 700.000 voltijds studenten puur online. Een instelling als de Britse Open University heeft met een aantal van 170.000 meer studenten dan alle Nederlandse universiteiten bij elkaar. Denk ook aan de enorme vlucht die open online courses al nemen.” Onlangs maakte Apple bekend dat er 1 miljard downloads van het aanwezige en dagelijks groeiende cursusaanbod op iTunesU hebben plaatsgevonden. De revolutie in online leren is gaande.” Het HBO zet, als het goed is, de deur steeds verder open. Het adagium luidt: ‘Ondernemers, let op uw zaak, ontwikkel mee,

Qua infrastructuur en gebruik staan we in Nederland aan de wereldtop, maar we lopen achter bij slimme toepassingen

doe mee en grijp de kans.’ Het werk van Frans Jacobs biedt daarvoor belangrijke principes.

Mede vanwege de fraaie vormgeving en opmaak een zeer aanbevelenswaardig boekwerk. dr. Léon Frederix Boektitel dissertatie: Jacobs, F.W. Slagvaardig met ICT: Ontwerpprincipes voor leeromgevingen die professionele digitale competenties van hbo-studenten versterken, Ridderprint BV, ISBN: 9789053356425 Downloaden kan via Google: ‘repository.tudelft. jacobs’

Verbonden aan Zuyd Hogeschool Frans Jacobs (1954, Tegelen) studeerde af aan de Britse Open University en is sedert 1999 verbonden aan de Zuyd Hogeschool (en voorgangers daarvan) als beleidsadviseur en docent en sindsdien actief betrokken bij innovaties binnen het hoger onderwijs.

15 | Commercial

16 |

Innovatie

Sleutel koppelt persoon aan smartcard Coproductie tussen ESG (Weert) en QPaZz (Maastricht) WEERT/MAASTRICHT - De een – QPaZz – beschikt over software die biometrie (persoonsherkenning) kan versleutelen. De ander – ESG – geeft gecertificeerde persoonsgebonden smartcards uit.

Samen kunnen zij de mens onlosmakelijk koppelen aan die gecertificeerde smartcard én binnen de juridische kaders van de privacywetgeving.

ESG uit Weert is een van de vier Nederlandse bedrijven die door de overheid geborgde smartcards mogen uitgeven. “Het certificaat is gekoppeld aan een specifiek persoon”, legt directeur Will Kamminga uit. “Bij de uitgifte moet die persoon een pincode voor de kaart bedenken.

Daarmee is de kaart geactiveerd, maar het gebruik ervan is altijd gekoppeld aan de pincode.

Wij zochten naar een extra onlosmakelijke koppeling tussen kaart en persoon.” QPaZz uit Maastricht heeft software ontwikkeld die biometrie (vingerafdruk, vingerader of irisscan) niet opslaat – de Nederlandse privacywetgeving verbiedt dat – maar omzet naar een sleutel. Directeur Frans Bolk: “Dankzij wiskundige toepassingen kunnen wij uit biometrische gegevens unieke kenmerken destilleren waaruit wij een unieke sleutel halen. Die sleutel maakt authenticatie van mensen mogelijk.”

Eén ontmoeting bleek voldoende Soms is één ontmoeting de sleutel tot een in-

novatie met verstrekkende gevolgen voor de bedrijven. Innovatieadviseur Pieter Hovens bracht het verbinden van ondernemers, waar Syntens Innovatiecentrum sterk in is, terug tot de essentie. “Ik kende Will vanuit Document Services Valley”, zegt Hovens. “Voor hem is het belangrijk dat gecertificeerde personen geïdentificeerd kunnen worden. Via een collega hoorde ik over QPaZz dat een biometrieproject doet voor de NAVO. Ik heb Will en Frans Bolk van QPaZz met elkaar in contact gebracht en meer was niet nodig.”

Met product de markt op In vier weken wisten Bolk en Kamminga binnen hun eigen netwerken beide technieken zo aan te passen dat de koppeling een feit was. Een geslaagde test volgde en inmiddels zijn de ondernemers met hun product de markt opgegaan.

De combinatie van de gecertificeerde smartcard en de unieke biometrische sleutel blijkt perfect te zijn. Niet alleen is de authenticatie altijd gewaarborgd, ook werkt de identificatie – vingers-

Will Kamminga van ESG (links) en Frans Bolk van QPaZz: ontwikkelden samen een hightech smartcard.

can – vele malen sneller dan het intypen van een code. “Dit geeft ons een enorme voorsprong op onze concurrenten”, vertelt Kamminga. “De belangstelling is heel groot, vooral ook vanuit het bedrijfsleven. Mede dankzij deze ontwikkelingen verwacht ik over een jaar tien extra mensen nodig te hebben.” Frans Bolk durft geen uitspraken over verwachte omzetten te doen. “Wij hebben pilots gedaan in de farmacie en het onderwijs [bestrijden van examenfraude], en die pilots alleen overtreffen onze beoogde cijfers voor de komende drie jaar. We zetten partnernetwerken op voor de internationale introductie en zijn nu ook bezig met barcodes. De mogelijkheden zijn legio.” (www.qpazz.org) (www.de-electronische-signatuur.nl)

Duitse expertise helpt Sittards biotechbedrijf Fraunhofer Institut blijkt precies over de juiste kennis te beschikken SITTARD - Het biotechbedrijf Promicol geldt als één van de leidende specialisten op het gebied van microbiële controle. Het bedrijf uit Sittard heeft geavanceerde testkits ontwikkeld, waarmee producenten van onder meer melk, sauzen, vruchtensappen, wijnen en soepen, alsmede cosmeticaproducten hun product op steriliteit kunnen testen.

Directeur Jos Rijkx zocht een partij met de juiste kennis om de houdbaarheid van zijn testkits te verlengen. Via Enterprise Europe Network bracht Syntens Innovatiecentrum de Limburgse ondernemer in contact met het Fraunhofer Institut in Aken. Dankzij die expertise heeft Promicol inmiddels een reëel uitzicht op een significante verbetering van de houdbaarheid van de testkits. Het leveringsgamma van Promicol bestaat uit reagentia, instrumenten en software. Binnen de door Promicol ontwikkelde protocollen kunnen producenten, met behulp van deze componenten - onder eigen verantwoordelijkheid - steriliteitstesten uitvoeren.

Producenten van levensmiddelen en dranken alsmede producenten van cosmetica voeren dagelijks vele honderden steriliteitstesten uit.

Een grote groep van deze producenten kan echter volstaan met enkele tientallen testen per dag. “Voor deze groep was ik op zoek naar een partij met de juiste kennis om de houdbaar-

17 |

heid van onze reagentia te verlengen”, zo licht Rijkx de achtergrond van zijn kennisvraag toe.

Syntens innovatieadviseur Ingrid Relou bracht de kennisvraag van Rijkx in bij het Enterprise Europe Network, waarvan Syntens uitvoerend partner in Nederland is.

Internationaal ondernemen “Dit netwerk helpt ondernemers bij innoveren en ondernemen in Europa”, aldus Relou. “In totaal bestaat dit netwerk uit zo’n 600 organisaties in 50 landen. Het netwerk van Enterprise Europe Network helpt ondernemers onder meer om in contact te komen met partners in het buitenland.” Via dit internationale netwerk werd Rijkx in contact gebracht met dr. Kurt Hoffmann van het Fraunhofer Institut in Aken.

“Direct na het eerste gesprek belde Jos Rijkx me enthousiast”, herinnert Relou zich. “Zowel op het persoonlijke als zakelijke vlak was er direct sprake van een klik.”

Directeur Jos Rijkx (Promicol) en Ingrid Relou (innovatieadviseur Syntens) Samenwerking krijgt vervolg Rijkx: “Het Fraunhofer Institut bleek precies over de juiste kennis te beschikken om onze reagentia langer houdbaar te maken bij kamertemperatuur.” De eerste resultaten van de NederlandsDuitse samenwerking zijn volgens Rijkx zeer hoopgevend. “Op dit moment zijn we al bezig om de samenwerking een vervolg te geven in de vorm van een project, waaraan naast het Fraunhofer Institut en Promicol, ook de RWTH in Aken deelneemt. De insteek van deze samenwerking is om de eerste, positieve onderzoeksresultaten via praktijkgericht onderzoek te valideren. Voor kleine ondernemingen, die vanuit de technologie zijn opgestart, vind ik de begeleiding van Syntens een absolute aanrader.” (www.promicol.nl)

18 |

Innovatie

Met alleen een duurzaam product ben je er niet Verpakkingsspecialist Depron uit Weert moet de markt nog overtuigen WEERT – Ja, de verpakkingsindustrie kan duurzamer. De vraag is wel wanneer afnemers bereid zijn ervoor te betalen. Verpakkingsspecialist Depron uit Weert kan geschuimde PLA (polylactic acid) verpakkingen leveren, dus biobased, maar de markt is er nog niet klaar voor.

“We hebben nog een boodschap uit te dragen”, zegt algemeen directeur Peter Pleunis. “De consument begrijpt de meerwaarde van PLA niet en onze klanten willen er nog niet voor betalen. Dat betekent dat we de PLA verpakkingen herkenbaarder voor de consument in de markt moeten gaan zetten zodat ze een toegevoegde waarde krijgen voor onze klanten.” Depron is producent en ontwikkelaar van vooral vleesen visverpakkingen en medische wegwerpartikelen en levert aan industriële verpakkers, supermarkten en groothandels.

en ontwikkelingsafdeling komt met onderscheidende nieuwe technische vindingen. Zo hebben we de polystyreenschaal met een open celstructuur ontwikkeld voor onder meer vis, rood vlees en pluimvee. Het zelf absorberend vermogen zorgt voor een langere houdbaarheid van deze producten. Ook hebben we voor de verpakking van vis speciale plaatjes ontwikkeld als hygiënisch alternatief voor de kartonnetjes. Dergelijke nieuwe producten leiden tot betere omzetten.”

Prijzenoorlog over tienden centen

Om nieuwe producten goed in de markt te kunnen zetten, maakt Pleunis gebruik van de kennis en adviezen van Syntens innovatieadviseur Kim Rekko. “Het innovatieve vermogen van Depron komt beter naar voren sinds Peter is aangetreden, nu drie jaar geleden”, vertelt Kim Rekko. “Depron ontwikkelt meer zelf, werkt aan klantvragen waar specials voor gemaakt kunnen worden en bewerkt actief nieuwe mark-

De verpakkingsindustrie voor supermarkten omvat veel volume tegen kleine prijzen, die ook nog eens stevig onder druk staan door de prijzenoorlog. Voor Pleunis reden om te diversifiëren en nieuwe markten in de non-food te onderzoeken. “We praten over tienden centen, maar met 500 miljoen verpakkingen per jaar zijn dat toch bedragen. Onze eigen onderzoeks-

Innovatieadviseur Kim Rekko

Directeur Peter Pleunis van Depron (Weert) en innovatieadviseur Kim Rekko (Syntens).

ten en ketens. Mijn collega Alain Dirven en ik brengen hem in contact met ketenpartners.”

Pleunis: “Voor nieuwe marktgebieden is het soms lastig om ingangen te vinden, dan maak ik graag gebruik van het Syntensnetwerk. Sinds kort hebben we een productontwikkelaar aangetrokken. Die moet onze technische oplossingen voor problemen van onze (toekomstige) klanten praktisch en aantrekkelijk vormgeven en in de markt gaan zetten.” (www.depron.nl)

Experimenteren? Ga je gang Zuid-Limburg telt inmiddels zes FabLabs Een jaar geleden nog totaal onbekend, nu volop in de picture: FabLab in Maastricht. Begrijpelijk.

Trendwatchers betitelen dit centrum voor 3D-printers als het opstapje naar de Derde Industriële Revolutie. Oprichter en exploitant Frits Hoff legt uit.

Het FabLab Zuid-Limburg is gevestigd bij creatief centrum Kumulus in Maastricht. Geen hitech-omgeving, maar dat hoeft ook niet, vindt Hoff. “Hoe laagdrempeliger hoe beter. Hier kan iedereen binnenlopen en experimenteren. Kunstenaars, ondernemers, studenten; iedereen.

Gratis, alleen voor de materialen brengen we kosten in rekening.” Een demonstratie is zo gegeven. Via een laptop wordt één van de printers gevoed met een computertekening, en laagje voor laagje ontstaat uit gerecycled plastic een hippe armband. In en naast een vitrinekast prijken tientallen andere voorwerpen die uit de printers gerold zijn. Kopjes, vazen, machineonderdelen, maquettes, kunstvoorwerpen, kledingstukken, sieraden, meubelen, enzovoort. “In principe kun je vrijwel alles maken. 3D-printers werken met kunststoffen, biorubber, keramisch materiaal, metaal, glas, noem maar op. Natuurlijk is de juiste samenstelling van de grondstoffen cruciaal en is de printkop een staaltje hi-tech. Maar onder de streep zijn de mogelijk-

19 |

heden onbegrensd. We staan nog maar aan het begin. Ik durf dit wel een revolutie te noemen.”

Oprichter/exploitant Frits Hoff: “Bij ons kan iedereen binnenlopen en experimenteren. Kunstenaars, ondernemers, studenten, iedereen.”

Tot op de nanometer nauwkeurig De kleinere printers lijken nog het meest op goedkope bouwpakketten. “Klopt helemaal.

Het is relatief eenvoudig om zelf zo’n printer te bouwen. De benodigde informatie staat op internet, onderdelen kun je kopen vanaf 400 euro of deels zelf maken. En voor 950 euro heb je al een kant-en-klare printer op je bureau staan.”

De mogelijkheden lijken oneindig. Momenteel worden er al experimenten gedaan met het printen van huizen. De printer spuit een mengsel van zand, zeewater en magnesium tot elke gewenste vorm. Zoals bouwelementen en zelfs complete huizen van tien meter hoog. Nog een voorbeeld: het printen van een nieuwe meniscus met je eigen stamcellen. “3D-printen is bij uitstek geschikt voor het maken van implantaten. Ooit hopen we complete organen na te kunnen maken. Met de huidige generatie computers en software kun je

tot op de nanometer nauwkeurig tekenen en detailleren.” Dichtbij is ook de voedselprinter. “Door de printer te voeden met koolhydraten, smaakstoffen, eiwitten, vitamines en andere spullen kun je inderdaad maaltijden samenstellen. Van algen kun je een heerlijke biefstuk maken.” Overgewaaid uit Amerika telt Nederland binnenkort 25 FabLabs waarvan zes in Limburg. Met interessante mogelijkheden voor het midden- en kleinbedrijf, zegt Frits Hoff. “Ondernemers kunnen hier heel snel prototypes maken. Ze kunnen hier ook ontwerpen en tests doen. Er zijn al vele voorbeelden van succesvolle producten die hun oorsprong in een FabLab vonden.” (www.FabLabzuidlimburg.nl) Jos Cortenraad

20 |

Vitaminepreparaten

95 miljoen capsules en tabletten per jaar Geleense apotheker-wielrenner ontwikkelde vinding aan de keukentafel Wim Jennen legde de grondslag voor BORN, tegenwoordig een van de grootste producenten van sportdrankjes, vitaminepreparaten en andere verzorgingsproducten voor de sportieve mens. Om de naamsbekendheid te vergroten is het bedrijf nu een van de hoofdsponsors van wielerploeg Argos-Shimano.

Freek Cuypers, algemeen directeur van het in Geleen gevestigde BORN, wordt er niet blij van.

Door de massale publiciteit rond de dopingschandalen in het wielrennen zit je zelfs als producent van sportdrankjes en vitaminecocktails snel in het ‘verdachtenbankje’. “We hebben daar gelukkig geen last van. Wij produceren voeding waardoor sporters langer kunnen doorgaan en sneller herstellen na een forse inspanning. Onze repen en poeders zitten vol met koolhydraten, mineralen en vitaminen. Al zou je het willen, epo kún je er niet eens aan toevoegen.”

45 medewerkers De in Geleen bekende apotheker en amateurwielrenner Wim Jennen mixte in de keuken van

zijn huis, in de jaren tachtig, de eerste sportdrankjes en spierzalven. Het was de opmaat naar een sterke onderneming met nu 45 mensen op de loonlijst. “Twee bedrijven eigenlijk,” corrigeert Freek Cuypers. “Microz en BORN. Microz ontwikkelt en fabriceert vitaminepillen en voedingssupplementen voor tientallen winkelketens in binnen- en buitenland. Ook voor BORN, ons eigen merk waarmee we zeker in de sportwereld heel bekend zijn. Je vindt onze producten in speciaalzaken en sportwinkels.

De combinatie van voedingsproducten, verzorgende crèmes en massageoliën voor de duursporter is uniek.”

Uitbreiding aantal exportlanden De economische crisis lijkt de onderneming niet te deren. Via Microz verlaten elk jaar ruim 95 miljoen capsules, tabletten en poeders de productielocaties in Geleen en het Gelderse Elst.

Van het merk BORN worden jaarlijks 250.000 repen en 60.000 blikken verkocht. Binnenkort wordt de afzetmarkt uitgebreid naar onder andere Canada, Oostenrijk en Frankrijk. “We blijven groeien. We richten ons op de duursporter.

Die wil altijd beter worden, sneller, meer pres-

Om de naamsbekendheid te vergroten werd BORN sponsor van Argos-Shimano, de ploeg die nadrukkelijk inzet op een ‘schone’ wielersport.

teren. Het is bewezen dat een uitgebalanceerde voeding met mineralen, vitaminen en andere toevoegingen de prestaties bevordert en… de beruchte hongerklop voorkomt. Elke sporter weet dat. In Nederland groeien we gestaag, we leveren steeds meer aan het buitenland.” De plannen voor een nieuwe fabriek liggen gereed.

De locatie is nog niet bepaald, maar de omgeving Geleen ligt voor de hand. ”We willen alles op één plek doen. Ontwikkelen, fabricage, verpakken en distributie. Op zich zitten we nu op een goede locatie, centraal in Europa met goede verbindingen. En dichtbij een van onze leveranciers, DSM, en bij onze medewerkers. Er is geen reden om hier weg te gaan.” (www.ifeelborn.com) Jos Cortenraad

Sportgekke minister De minister van Buitenlandse Zaken, Frans Timmermans uit Heerlen, is gek op sport. Zaterdagavond 13 april zat hij de tribune bij het knotsgekke voetbalduel Roda JC-Vitesse (3-3), toen de Kerkradenaren in de laatste minuut de gelijkmaker scoorden. “Het hele stadion ging uit z’n dak.

Man, wat heb ik genoten!” De ochtend erna was hij in alle vroegte alweer present bij de start van de Amstel Gold Race in Maastricht. “Ik mag een rondje meerijden in de auto van koersdirecteur Leo van Vliet.” Net als Bert van Marwijk. “Maar Bert mag als eerste mee, want die gaat aansluitend naar PSV-Ajax om z’n schoonzoon te zien spelen.” Of dat wel zo verstandig was…?

Wekelijkse nieuwsbrief?

Aanmelden via changelimburg.nl

21 |

Bekijk de video

Maurice de Heus, sportverslaggever van L1, interviewt minister Frans Timmermans op het bordes van het Maastrichtse stadhuis, vlak voor de start van de Amstel Gold Race.

Nieuw maaltijdconcept Daily Fresh uit Geleen komt met een compleet nieuw maaltijdconcept op de markt. De verse maaltijden zijn drie weken houdbaar en geschikt voor thuisgebruik, instellingen en bedrijven. Een uniek concept, zegt directeur Marcel Devilee. Verse ingrediënten als vlees, groenten, pasta of aardappelen worden rauw in een speciale plastic folie gesealed en vervolgens gegaard. Daarna gaan ze in speciale magnetronbakjes waarin ze gemakkelijk kunnen worden opgewarmd. Doordat meteen alle lucht uit de verpakking wordt gezogen, blijven de maaltijden drie weken lang houdbaar

Vliegtuigonderhoud op Maastricht Airport Samco Aircraft Maintenance (Maastricht Airport) verzorgt het vliegtuigonderhoud voor tal van airlines. Het bedrijf laat in dit filmpje zien hoe je door samen te werken een innovatie kunt realiseren. Kijk voor meer filmpjes over samen innoveren op syntens.nl/ samenwerken.

én vers. Bij Daily Fresh werken 200 mensen.

Jaaromzet: 32 miljoen euro.

22 |

Bouwsector

Het Gouvernement doet mee. Wie volgt?

MAASTRICHT – Tijdens de jaarlijkse TEFAF Business Meeting in MECC Maastricht, georganiseerd door de Provincie Limburg, stond dit keer de malaise in de bouwsector centraal. Op basis van ‘wijsheid achteraf’ had iedere gastspreker, onder wie Elco Brinkman van Bouwend Nederland, zijn ‘eigen’ verhaal. Tijdens het netwerken draaide het uiteindelijk toch om die ene vraag: waar en wanneer gaan de betonmolens draaien?

De Provincie Limburg trekt er alvast vele miljoenen voor uit. Gedeputeerde Noël Lebens (Leefbaarheid & Wijkenaanpak): “Hiermee houden we het tempo hoog van projecten die de bouwsector in crisistijd stimuleren.” Hier een overzicht (bijgewerkt t/m 18 april) van bouw- en renovatieprojecten waar de Provincie Limburg (extra) geld voor uittrekt. Meer projecten zijn in voorbereiding.

• Markt 25 – Maison de Ville (Proosdij) € 801.000,- Meerssen.

• Centrum voor de popmuziek/Fenix max. € 500.000,- Sittard-Geleen.

• Masterplan Nederweert - Parkeren € 85.000,- Nederweert.

• ‘Centrum Centraal’ max. € 730.625,- Gennep.

• Restauratie Clemenskerkje € 110.000,- Brunssum.

• Odeon in leegstaand gemeentelijk monument max. € 347.120,- Venray.

• Brede School Maasbracht € 575.000,- Maasgouw.

• Gasthof Bocholtz € 200.000, Gemeente Simpelveld.

• Brede School Hart voor Maasbree € 222.391,- Peel en Maas.

• Breed kindcentrum/park Krekelzand Nieuwstad € 400.000,- Echt-Susteren.

• Aanleg MSP-Allee € 840.274,- Heerlen.

• ‘Pionierswoningen’ € 34.046,- Horst aan de Maas.

• ‘Achter de Haesen’ € 651.260,- Landgraaf.

• Engelenhof € 200.000,- Sittard-Geleen.

• Multifunctioneel Sportpark Noord in Wanssum € 150.000,- Venray.

• Centrumplan Valkenburg € 424.000,- Valkenburg a/d Geul.

• Multifunctionele accommodaties Egerbos € 311.648,- Venlo.

• Sportpark Hulsberg max. € 87.000,- Nuth.

• Sportpark de Solberg max. € 190.000,- Beesel.

• Aanvulling restauratie Clemenskerkje max. € 40.000,- Brunssum.

• St. Jacobskapel: bedrijvenverzamelgebouw max. € 468.280,- Venlo.

• Herbestemming LTS-locatie: zorg- en seniorenwoningen, max. € 780.759,- Echt-Susteren.

• Realisatie nieuwe accommodatie Brede School Treebeek max. € 602.530,- Brunssum.

Gedeputeerde Noël Lebens (o.a. Leefbaarheid & Wijkenaanpak): “Bouwsector in crisistijd stimuleren.”

• Vestingstad Valkenburg max. € 500.000,- Valkenburg aan de Geul.

• Sportpark Kollenberg max. € 185.000,- Nuth.

• Belvédère – Nutsbedrijven (Lindenkruis) max. € 700.000,- Maastricht.

• Von Clermontshuis/Kopermolen III max. € 324.483,- Vaals.

• Brouwhuis (voormalige bierbrouwerij) de Leeuw max. € 218.373,- Valkenburg aan de Geul.

• Catualiumplein max. 48.425,- Maasgouw.

• Centrumplan Sevenum max. € 662.945,- Horst aan de Maas.

• Sportcomplex Hanzon/Eys max. € 81.436,- Gulpen-Wittem.

* De volgende bouw- en verduurzamingsprojecten werden al eerder versneld mogelijk gemaakt: Dierenbeschermingscentrum Born, Kennis- en Expertisecentrum Roermond en de Limburgse Energie Subsidie (LES).

Tv-presentator en moderator van dienst, Charles Groenhuijsen (links), interviewt horecaondernemer Camille Oostwegel tijdens de TEFAF Businesss Meeting in MECC Maastricht (Foto’s: Tina Piano)

23 |

Elco Brinkman, (nog even) voorzitter van Bouwend Nederland: “Laten we in ieder geval niet langer voor leegstand bouwen.”

Tijdens het netwerken – met in het midden Sonja Troisfontaine van de Provincie Limburg – ging het toch om die ene vraag: wanneer gaan de betonmolens weer draaien?

24 |

Sociale innovatie

Sociaal ondernemerschap, maar zonder te pamperen De Meewerkers bv investeert miljoenen in Limburgse bedrijven Veranderen & vernieuwen begint met anders denken. Zeggen de ondernemers/investeerders Peter Hobbelen en Tom Hermans. Hun bedrijf, De Meewerkers bv met het hoofdkantoor in Gorinchem, nam recentelijk twee bedrijven over (inclusief het voltallige personeel) die te koop stonden na het faillissement van sociale werkvoorziening Licom NV. De overnamesom werd niet bekend gemaakt, maar naar verluidt ging het om een miljoenentransactie. Wie zijn dat eigenlijk, de entrepreneurs achter De Meewerkers bv?

Hobbelen en Hermans hebben beiden een majeure staat van dienst in het bedrijfsleven. Hobbelen, voorheen ondermeer directeur van een sw-bedrijf, zag dat ‘de onderkant van de arbeidsmarkt’ bleef kwakkelen, alle financiële injecties ten spijt. “In die branche piept en kraakt het anno 2013 aan alle kanten, overal in Nederland.” Hermans op zijn beurt: ”Stel je voor, sw-bedrijven die elkaar beconcurreren, terwijl ze elkaar juist zouden moeten helpen. Het is de wereld op z’n kop.” Honderden miljoenen zijn gestopt in de zogenaamde gezondmaking van de onderkant van de arbeidsmarkt, zegt Hermans, ‘maar we zijn er geen meter mee opgeschoten’. Dan moet het maar via de Participatiewet, zei de Rijksoverheid, een wet die zou ingaan op 1 januari 2014, maar begin april is afgeblazen.

Ondernemen met winstoogmerk Het moet niet alleen anders, het kan ook anders, vond het tweetal enkele jaren geleden. Bijvoorbeeld door onderdelen van sw-bedrijven te runnen

Tom Hermans (links) en Peter Hobbelen namen recentelijk twee bedrijven over (inclusief het voltallige personeel) die te koop stonden na het faillissement van sociale werkvoorziening Licom NV. Naar verluidt ging het om een miljoenentransactie.

op professionele basis, dus mét winstoogmerk maar ook met oog voor de menselijke maat. De Meewerkers stuurt op basis van dat concept inmiddels vijf bedrijven in Nederland aan, waarvan twee in Limburg (renovatiebedrijf Vakwerk Onderhoud en Emma Safety Shoes in Brunssum).

Hermans: “Beide bedrijven laten mooie cijfers zien.” Op termijn wil De Meewerkers een netwerk van bedrijfsonderdelen die elkaar versterken. Zo is het personeel van Vakwerk Onderhoud onlangs in nieuwe bedrijfskleding gestoken. Die kleding werd geleverd door Prosonshop in Ermelo, ooit een slecht renderend sw-bedrijf dat nu, onder de vlag van De Meewerkers, handelt in bedrijfskleding, persoonlijke beschermingsmiddelen en bouwgereedschappen.

De tucht van de markt Het cruciale probleem volgens het tweetal: dat de meeste sw-bedrijven vooral met zichzelf bezig zijn; ze proberen op allerlei manieren te overleven. “Maar dat lukt niet als ze geen verbinding aangaan met het echte bedrijfsleven. Alleen als je als combi de markt opgaat ben je kansrijk.” Het is toch van de gekke dat sw-bedrijven elkaar kapot concurreren, stelt Hermans. Ook bizar: dat sw-bedrijven gratis verpakkingswerkzaamheden uitvoeren voor commerciële opdrachtgevers, puur en alleen om hun sw-medewerkers aan het werk te kunnen houden. Er is nóg een probleem, zegt Hobbelen. “Het zieltogende imago waarmee de onderkant van de arbeidsmarkt is opgezadeld.” Volgens hem heeft de sw-sector dat over

25 |

wij met medewerkers die hun vak verstaan.”

Ooit heeft iemand die medewerkers gestigmatiseerd door hen een sw-indicatie op de plakken. “Ik wil die term eigenlijk niet eens horen”, bromt Hermans, “want het is een miskenning van iemands kwaliteit.” Ze beseffen dat ze wellicht geen ‘nieuw’ verhaal vertellen, want in de loop der jaren zijn tientallen vuistdikke rapporten geschreven over hoe je ‘mensen met een beperking’ blijmoedig en effectief zou kunnen inzetten. “Toen dachten wij op zeker moment: zullen wij het dan maar eens doen?”

Emma Safety Shoes in Brunssum: sinds begin dit jaar in eigendom van De Meewerkers bv, net als renovatiebedrijf Vakwerk Onderhoud.

zichzelf afgeroepen. “De stap naar een professionele bedrijfsvoering is onvoldoende gezet.”

Hermans: “Wij voeren een sociaal beleid. Wat niet wil zeggen dat je je medewerkers moet pamperen. Wil je als combi met het echte bedrijfsleven optrekken, en dat is onze insteek, dan heb je rekening te houden met de tucht van de markt.”

Zonder winst geen continuïteit De Meewerkers gaat niet voor het snelle geld, benadrukt Hobbelen. “Onze financiers op de achtergrond verwachten rendement, echter niet op de korte maar op de langere termijn.

Wij zijn een ‘gewoon’ privaat bedrijf, we moeten winstgevend zijn om de continuïteit van onze onderneming te kunnen borgen. Dat doen

Sociale innovatie spreekt zich rond De sociale innovatie die De Meewerkers in de praktijk brengt, spreekt zich inmiddels rond.

Het tweetal wordt regelmatig gebeld om ‘eens te komen praten’. Hermans: ”Wij voeren geen actieve lobby, we willen vooral geen megaconglomeraat zijn waarbij de linkerhand niet weet wat de rechter aan het doen is.” Hobbelen: “Groei is voor ons geen doel maar een middel.

Die groei willen we gefaseerd realiseren op locaties en bij bedrijven waar sociaal en winstgevendheid hand in hand gaan.” www.demeewerkers.nl www.vakwerk-onderhoud.nl www.emmashoes.nl

26 |

Toerisme

Veranderen? Neem een voorbeeld aan het toerisme in Zuid-Limburg Bij de term ‘innovatie’ denk je vooral aan hightech (computer)toepassingen en vele andere hoogstandjes en gadgets van technische aard. Toch heeft met name - een op het eerste oog - niet zo erg ‘technische’ sector

Anya Niewierra, directeur VVV Zuid-Limburg: “Niets blijft zoals het is. Dat is, goed beschouwd, de enige constante.”

erh Ov

nis

Mi

Niewierra: “Recreatie & Toerisme is niet alleen zelf innovatief en een early adopter van veranderingen, het is ook een bedrijfstak die in andere sectoren voor nieuwe diensten, vernieuwing en inspiratie zorgt.” Het internet als medium bijvoorbeeld heeft ten tijde van zijn opkomst van twee soorten informatie enorm geprofiteerd en is er snel heel groot mee geworden. Twee zaken bepaalden het zoekgedrag van mensen in de beginjaren in verregaande mate: erotiek en toerisme. Pijlsnel ontdekte het grote publiek het medium vooral daardoor als onuitputtelijke bron van informatie: beelden, geluid maar ook topografische kaarten over verre landen en ‘vreemde’ streken. Ook boekingssystemen schoten als paddenstoelen uit de grond; binnen enkele jaren was zowat iedereen er volkomen vertrouwd mee geraakt.

ed ter en Ge ies, P me ro en vin ten cie s,

Niewierra, directeur van de VVV Zuid-Limburg.

Divisie Vermaak

Attracties, evenementen, festivals, horeca, sportmanifestaties, cultuur, waterrecreatie, excursies, kooptoerisme/shoppen, agrotoerisme

Divisie Verblijf

Hotels, pensions, guesthouses, bed& breakfast, campings, bungalowparken, groepsaccomodaties, bootligplaatsen, appartementen, huisjes, kamperen bij de boer

Divisie Vervoer

, ng eli tie am ribu erz ist ntv D & nte ng , ies Co eli inc g, kk rov n tin twi ,P es nte rke ton eri ee Ma duc Minist Gem o Pr

als Recreatie & Toerisme (R&T) er als geen ander mee te maken, zegt Anya

Bereikbaarheid per auto, trein, bus, taxi, vliegtuig, boot, bewegwijzering, rondwegen, knooppunten, parkeren, park & rid, vaarwegen, transferia, fiets-, wandel-, ruiterroutes.

Divisie (Cultuur-) Landschap

Natuurgebieden, flora& fauna, kastelen, monumenten, parken en tuinen, natuurorganisaties, boerenorganisaties (LLTB e.a.), ecologische Voedingszones

ANVR, Reisbureaus, Touroperations RECRON, KHN, HISWA, ANWB, Kamer van Koophandel, TRCM, Ontwikkelings-mijen, NBTC, VVV Nederland Onderwijs e.a.

Facilitaire diensten

Elementen met een sterke samenhang De sector R&T, die op het eerste oog zorgt voor eten, drinken en vertier, zit ingewikkelder in elkaar dan je op het eerste gezicht zou denken.

Een close look op de sector en de elementen die voor een goed bedrijf en een aantrekkelijke regio onmisbaar zijn, biedt bijgaand schema. Dat illustreert in één oogopslag de samenhang van inspanningen van bedrijven en sectoren die al jaren samen zorgen voor een best product. Niewierra: “De integratie van de inspanningen van overheden en markt leidt uiteindelijk tot een formidabel toeristisch product en een aangenaam verblijf. Daaraan moeten we blijven werken. Als we niet constant vernieuwen, staan we stil.”

‘South-Limburg, the sparkling center of Europe’ Bekijk de video:

27 |

Voor een goed begrip beginnen we in het kwadrant rechts onderaan, waar een verzorgd en aantrekkelijk landschap de absolute basis vormt voor de werfkracht van een regio. Daarboven staat het onderdeel vervoer logistiek reizen en mobiliteit. Links daarvan is de vermaakshoek gepositioneerd en daaronder weer de divisie verblijf. In alle segmenten doen zich interessante ontwikkelingen en tal van innovaties en veranderingen voor.

• Alle grote toeristische bestemmingen ter wereld zijn allereerst ‘gebouwd’ rond een mooi of uniek gelegen landschap. Dat geldt zeker voor Zuid-Limburg, dat zijn ‘carrière’ 160 jaar geleden begon vanwege de unieke schoonheid van het glooiende heuvellandschap. Op het vlak van landschap en omgeving kennen we tegenwoordig de doorlopende zorg om dit landschap aantrekkelijk en goed verzorgd (= schoon en zonder zwerfvuil) te houden. Het landschap, zegt Niewierra, is eigenlijk ons voornaamste kapitaal.

“We zien daar doorlopende verbetering en ook nieuwe initiatieven zoals bijvoorbeeld het bloesemlint, een creatieve vondst van het IKL in relatie tot de aanpak van de Culturele Hoofdstad. Natuur, cultuur en geschiedenis vallen daarbij perfect samen.

Die verbanden moeten en kunnen steeds meer worden opgezocht.” Een zorgpunt in dat landschap is op dit moment o.a. de toegenomen mobiliteit. Vooral het Heuvelland heeft veel last van regionale inwoners die - met hun motoren zonder dempers en met veel te hoge snelheden - over de smalle we-

gen scheuren en daarmee de rust verstoren.

In wezen worden daarmee de overnachtende gasten weggejaagd. Die komen immers voor de stilte. Motoren zonder dempers zijn daarmee dus een serieuze bedreiging voor de economie en leefbaarheid van het Heuvelland.

• Een bestemming kan alleen toeristisch tot ontwikkeling komen als ze bereikbaar is en als mensen ín die bestemming bij de mooie plekjes kunnen komen. In de sfeer van verkeer en vervoer worden transferia ontwikkeld, denk aan oplaadfaciliteiten voor ebikes, fietstoerisme, nieuwe knooppunten en de inzet van navigatieondersteuning bij vervoer en mobiliteit. Zuid-Limburg was, na Belgisch-Limburg, de tweede regio in Europa waar het fietsknooppuntensysteem succesvol is toegepast en niet meer is weg te denken. Een vondst van jewelste - overigens afkomstig uit de logistieke kennis van het ondergrondse mijnbedrijf die inmiddels Europa breed navolging heeft gevonden, tot in Letland toe.

• Je kunt wel een mooi landschap hebben en goed bereikbaar zijn, maar als mensen niet in een gebied kunnen overnachten, wordt er geen geld verdiend met toerisme. Overnachtingcapaciteit is dus belangrijk. ZuidLimburg is op dit punt goed bedeeld. Er is veel aanbod en er wordt driftig geïnnoveerd in de verblijfssector. In het hotelbedrijf zijn nieuwe boekingssystemen en bedrijfspresentaties sterke voorbeelden van voortdu-

28 |

Toerisme

rende innovaties. Mensen beslissen snel én op basis van beelden die steeds geavanceerder bij de consument worden gebracht. Verder wijst Niewierra op de fraaie campings waar op tal van punten - door toepassing van nieuwe media - van een werkelijke innovatie sprake is.

• Tot slot: in een toeristisch gebied moet iets te doen zijn, anders blijven gasten maar één nacht. Ook inzake ‘vermaak’ scoort Zuid-

Limburg uitstekend. Niet alleen wat betreft evenementen en shopping, maar vooral ook als het gaat om attracties, zeker sinds de ontwikkeling van parken zoals SnowWorld, Continium, Gaia Zoo en Mondo Verde in Parkstad. Maar ook Kasteel Hoensbroek is innovatief. Dit kasteel werd ‘tot leven gebracht’ met tal van evenementen die een relatie hadden met het kasteel. Zo was de expositie Zandkastelen (zandsculpturen) uniek en bovendien een bezoekershit. In

Toerisme in Zuid-Limburg zorgt voor 1 miljard omzet Aantal hotels: 289 Aantal slaapplaatsen in hotels: 7.324 Aantal kampeerterreinen: 63 Aantal slaapplaatsen op kampeerterreinen: 26.007 Aantal huisjescomplexen (dus exclusief kleine particulieren): 66 Aantal slaapplaatsen: 9.009 Aantal groepsaccommodaties: 28 Aantal slaapplaatsen: 1.838 Werkgelegenheid: 20.606 (7,4% van de beroepsbevolking, directe werkgelegenheid).

Indirect kent de toeristische sector een hoge multiplier, dat wil zeggen: een direct effect op de regionale economie in termen van werk, investeringen en omzet. Het aantal toeristische overnachtingen in Zuid-Limburg: circa 5 miljoen, waarvan 89% uit Nederland en 11% via buitenlandse gasten. Alles bij elkaar opgeteld zorgt het toerisme in Zuid-Limburg voor een omzet van circa 1 miljard euro.

de vermaakssector kent het aanbieden van virtual reality tegenwoordig een sterke opkomst; de toerist krijgt vooraf, in beeld en geluid, een prima en overtuigend beeld van hetgeen hem, in een plezierige betekenis van het woord, te wachten staat.

Voor een goed draaiende sector zijn voortdurende innovaties en verbeteringen van het grootste belang, stelt Niewerra, zowel voor de sector zelf als voor de regionale economie. “Laten we ons goed realiseren dat de toeristische sector een leverancier van formaat is als het om arbeidsplaatsen gaat.” (zie kader hieronder) dr. Léon Frederix

Zelfonderzoek De VVV in Zuid-imburg, de oudste van Nederland, moet zelf ook jong blijven. Het eigen team heeft onlangs - onder leiding van innovatienetwerk Syntens -eens goed naar de eigen overtuigingen en beelden gekeken. Niewerra: “Dat was werkelijk een openbaring.” Overigens behaalde de VVV Zuid-Limburg in 2012 de titel Slimste bedrijf van Nederland, vanwege de opmerkelijke sociale innovatie die deze VVV doorvoert. “Aan ontwikkelvermogen hebben we geen gebrek, integendeel”, zegt ze. “We werken met z’n allen hard aan het behoud van het goede en de constante verandering die we moeten maken.

Dat geldt ook voor onze eigen organisatie. Niets blijft zoals het is. Dat is, goed beschouwd, de enige constante.”

Merkwaardige paradox: retro als innovatie Innoveren in de toeristisch-recreatieve sector betekent vooral: buitengewoon attent zijn op veranderingen in smaak en consumentengedrag. Een belangrijke ontwikkeling is de hang naar gezelligheid, oude inrichtingen en authentieke vormen.

Een belangrijke ontwikkeling bij de Zuid-Limburgse hotels is de hang naar gezelligheid, oude inrichtingen en authentieke vormen. Maar wel met laptop of tablet binnen handbereik.

29 |

Anya Niewerra ziet een merkwaardige paradox. ”Innovatieve ondernemers gaan, qua uitstraling en inrichting van hun zaak, vaak enkele decennia terug en scoren daarmee geweldig bij de consument.” Ze wil maar zeggen: je hoeft niet nieuw te lijken om innovatief te zijn. Regiobranding? Heeft nadrukkelijk te maken met een goed uitgebalanceerd aanbod en de bele-

ving daarvan. “We zien steeds meer zaken in een aantrekkelijk aanbod geïntegreerd worden”. Voorbeeld: de aankoop van streekproducten in combinatie met het gebruik maken van e–bikes, plus ook nog, als extra service, het vervoer van de aankoop naar de verblijfsplaats van de toerist. Ook nieuwe marketingtechnieken doen het in deze sector goed, net zoals websites die trendsettend bleken te zijn voor talloze andere consumentengerichte ‘vensters’ op de wereld. De consument van vandaag is kritisch, wil snel worden bediend, een objectieve en betrouwbare vergelijking kunnen maken, solide boeken en betrouwbaar betalen.

Niewerra: “Op alle mogelijke manieren geeft de consument een oordeel. Allereerst door zijn keuze, vervolgens via talloze vergelijking- en beoordelingssites die er vaak niet om liegen.”

Dat houdt de sector scherp. Denk ook aan de biedingsystemen voor verblijf met vaak prima aanbiedingen. Zou zo maar een gat in de markt kunnen zijn.

30 |

Culturele Hoofdstad

De transformatie van een Kulturhauptstadt Limburgse ondernemers bekijken de herrijzenis van Essen en Duisburg In september wordt duidelijk of ‘Maastricht’

Leegstand bleek een kans

zich mag kronen tot Culturele Hoofdstad van

De paralellen zijn duidelijk. Ook in het Roergebied is er sinds de jaren tachtig enorm gesaneerd. Vele tienduizenden industriële banen zijn verloren gegaan. Net als in Limburg en het grensgebied waar mijnbouw en keramische industrie tot het verleden behoren en recent nog de aangekondigde sluiting van de staalfabrieken in Luik en de Ford-fabrieken in Genk. “Ingrijpende veranderingen met grote gevolgen”, stelt Harm Wiertz, oprichter en nu voorzitter van de familieraad van Wiertz Personeelsdiensten. ”En toch zie je dat de mensen hier in het Roergebied niet bij de pakken zijn gaan neerzitten. Ze hebben nieuwe kansen gecreëerd, invulling gegeven aan leegstand, ondernemingen gestart. Uiteraard niet alleen door de titel Culturele Hoofdstad, maar al veel eerder. Maar zo’n uitverkiezing kan wel het veranderingsproces aanjagen. Het zelfvertrouwen een boost geven, want daar ontbreekt het ons wel eens aan. Het kan een kapstok zijn voor vernieuwingen die we in Zuid-Limburg en steden als Luik en Genk goed kunnen gebruiken. Daarom is het goed om eens bij de buren te kijken hoe zij de slag gemaakt hebben. Jammer trouwens dat we

Europa 2018. Ondernemers wachten de beslissing niet af en onderzoeken alvast de mogelijkheden en kansen. Met onder andere een werkbezoek aan Essen en Duisburg, in 2010 Culturele Hoofdstad. “Samen met ondernemers creëren we een breder draagvlak voor de kandidatuur,” aldus delegatieleider en gedeputeerde Noël Lebens.

De titel Culturele Hoofdstad levert behalve een scala aan culturele activiteiten ook economisch rendement op. Vraag is natuurlijk hoe je daar als ondernemer op inspeelt, zelfs al gaat een van de concurrenten Eindhoven of Leeuwarden met de eer strijken. “Door te gaan kijken bij steden die eerder de titel voerden,” zegt Saskia Van der Laak die namens de Limburgse Werkgeversvereniging (LWV) deelneemt aan het werkbezoek. “We zijn begonnen in Essen/ Duisburg omdat deze regio veel overeenkomsten vertoont met Maastricht en de omliggende Euregio.”

Kulturhauptstadt Essen 2010 (filmpje, 10 min.)

in Zuid-Limburg zowat alle overblijfselen uit de mijnperiode opgeruimd hebben. Daar zou je nu een mooi themapark van kunnen maken.”

Stilgevallen industrieterrein werd Landschaftspark De titelrace met Eindhoven en Leeuwarden is nog lang niet gelopen. Desondanks laten de meegereisde ondernemers zich graag inspireren door de steden Essen en Duisburg die zich in 2010 mochten profileren als Culturele Hoofdstad. Eerste stop is het Landschaftspark in Duisburg. Op het eerste gezicht een verlaten industrieterrein met de stilgevallen hoogovens, verroeste treinen en verwaarloosde gebouwen als stille getuigen van een tijd van ongekende economische bloei. Bij nadere beschouwing

blijkt het park een oase in de stad. Een plek voor wandelaars en fietsers, voor kunstenaars en artiesten. In de enorme fabriekshal waar eens de generatoren energie opwekten voor de ovens en de arbeiderswoningen, worden nu concerten en evenementen gehouden. Grote automerken presenteren er hun nieuwste modellen. Zomer 2012 was er een klassiek concert met alleen op het podium al duizend uitvoerenden. In en rond het park werken ruim 300 mensen. “Nieuwe banen”, benadrukt de gids die het gezelschap rondleidt in het park ter grootte van 200 hectare, een slordige 40 voetbalvelden. “Een groot aantal mensen verzorgt het groen en conserveert de installaties. Dit is industrieel erfgoed. Een plek waar mensen graag komen. Het is goed dat we dit complex niet hebben afgebroken. We genereren bijna de helft van de benodigde inkomsten zelf.”

Verpauperde wijk nu economisch centrum De tweede halte is de brede hoofdweg in Duisburg die in de economische topjaren met zijn talloze uitgaansgelegenheden, restaurants en casino’s massa’s publiek trok uit de verschillende Roersteden. Ten dode opgeschreven deze wijk Marxloh na de sanering begin jaren tachtig van 35.000 banen; nu een bloeiend economisch centrum met talloze winkels en restaurants, veel publiek. En meer dan 50 modezaken die zich volledig toeleggen op de verkoop van bruidsjurken, -kostuums en bijbehorende accessoires. ”Eén Turkse ondernemer is destijds gestart met een bruidsmodezaak”, zegt gids Mustafa Tazeoglu, zelf een succesvol ondernemer en gespecialiseerd in het ‘bij elkaar brengen van mensen’.

“Een schot in de roos. Trouwen is in Turkije een

31 |

happening die dagen duurt. Iedereen gaat er op zijn paasbest heen. Vroeger moest je naar Turkije om de kleren te kopen. Nu komt iedereen hier. Vanuit heel Europa. En niet alleen Turken.

Een miljoenenbusiness, ontstaan door creatief ondernemerschap.”

Trefpunt voor kunstenaars en artiesten Verder gaat het, nu naar Mühlheim waar een Game Development Center wordt bezocht. Een plek waar ontwerpers van computergames en dienstverleners in een bedrijfsverzamelgebouw nieuwe producten bedenken. De huren zijn vriendelijk, samenwerking en kennisdelen staan centraal. Duidelijk geïnspireerd door de vele activiteiten die rond een Culturele Hoofdstad gestalte krijgen. Het werkbezoek eindigt in Essen, de stad die de titel officieel kreeg toebedeeld maar daarna besloot om samen te werken met andere Roersteden waaronder Duisburg. Pal tegenover een enorme shoppingmall staat het Unperfekthaus waar kunstenaars en artiesten voor een paar euro hun talenten kunnen ontplooien. Er zijn werkruimtes, ateliers, zaaltjes, een café-restaurant en diverse chillplekken in dit voormalige klooster. Alles mag en kan, hoewel ook hier transparantie en ‘van elkaar leren’ centraal staan. Een cultureel én economisch succes, want het Unperfekthaus trekt per jaar 600.000 bezoekers die elk € 6,50 entree betalen, inclusief koffie, thee en fris.

Ruim 800 ondernemers betalen er nog geen € 15 per maand om er te werken en te exposeren. Een aardig verdienmodel dat in de creatieve sector nog tamelijk nieuw is. “Dit zet je echt aan het denken”, zegt consultant Luc Dohmen,

Duisburg, het Unperfekthaus, voorheen een klooster. Hier ontplooien kunstenaars en artiesten voor een paar euro hun talenten.

Er zijn werkruimtes, ateliers, zaaltjes, een café-restaurant en diverse chill-plekken. Een cultureel én economisch succes: het Unperfekthaus trekt jaarlijks 600.000 bezoekers.

bestuurslid Waterschap en voorheen bestuurslid bij de Kamer van Koophandel Zuid-Limburg.

“Oude gebouwen kunnen een nieuwe bestemming krijgen. En ook nog eens rendabel zijn. We hebben er daar genoeg van in Zuid-Limburg.”

Het gaat niet alleen om banen Sjef Welling, advocaat en partner bij Rutten&Welling in Heerlen, sluit zich daar bij aan. “Economie en cultuur gaan hand in hand.

Dat is wel wat ik vandaag gezien heb. Met dit soort projecten blijf je ook aantrekkelijk op de arbeidsmarkt. Mensen zoeken niet alleen in-

32 |

Culturele Hoofdstad

stad zich ontwikkeld heeft, hoe ondernemers de handschoen hebben opgepakt.”

Tijd om initiatieven te ontwikkelen, zegt Van Buren. “Prachtig, dat gamecenter. Inspirerend die straat met al die bruidsmode. Waarom zou zoiets niet mogelijk zijn in Geleen? Vroeger een modecentrum. Dat kunnen we weer terugbrengen. Dit soort werkbezoeken is bijzonder nuttig. Je doet ideeën op, praat met andere ondernemers en bestuurders en komt thuis met een plannetje. Dat doen we wat mij betreft vaker.”

Lebens: Iedereen heeft er profijt van In de enorme fabriekshal waar eens de generatoren energie opwekten voor de ovens en de arbeiderswoningen, worden nu concerten en evenementen gehouden. In het midden op de foto staat cultuurgedeputeerde Noël Lebens.

teressante banen, ze willen ook prettig leven in een omgeving waar iets te doen is. De titel Culturele Hoofdstad kan een katalysator zijn, ideeën genereren. We kunnen daar niet vroeg genoeg mee beginnen.” Dat vindt ook Frank van Buren, LWV-bestuurslid en eigenaar van wervings- en selectiebureau Delfin in Maastricht.

“Ik ben gevraagd om mee te denken over concrete acties rond de kandidatuur van Maastricht als Culturele Hoofdstad, ook al is 2018 nog bijna vijf jaar ver. De kandidatuur is een kans voor de euregio om ontwikkelingen op gang te brengen. En niet uitsluitend op cultureel gebied. Een paar jaar terug ben ik in Lille geweest. Ik was diep onder de indruk hoe die

Volgens gedeputeerde Noël Lebens is dat ook de bedoeling. “Samen met ondernemers creëren we meer draagvlak voor VIA2018 waarin we alle acties voor de kandidatuur van Maastricht en de euregio hebben gebundeld. Voorbeelden in de praktijk inspireren, door de werkbezoeken ontstaan nieuwe netwerken en plannen.

Ik hoop dat we de volgende keer meer ondernemers mee kunnen nemen, die vervolgens de ambassadeurs worden voor de kandidatuur. Dit moet zich verspreiden als een olievlek. Uiteindelijk profiteert iedereen ervan als we Culturele Hoofdstad worden. Zeker ook de ondernemers.” Ondernemer Remy Bordewin, eigenaar van Admirror uit Valkenburg, is in ieder geval een enthousiast pleitbezorger voor VIA2018.

“Natuurlijk varen wij er wel bij als Maastricht het wordt. De publiciteit, de branding van ZuidLimburg is onbetaalbaar. Daar zijn vele miljoenen mee gemoeid. Ik zet me daar graag voor in. Als we nu goed wortelen, profiteren we daar over een paar jaar allemaal van.”

Dutch Design Desk Europe Nicole Maurer van Maurer Architects uit Maastricht én grondlegster van de Dutch Design Desk Europe zijn die woorden uit het hart gegrepen.

“We moeten veel meer actie ondernemen, dus nú beginnen, zodat we al een aantal projecten kunnen laten zien in het kader van VIA2018.

Daarom ben ik meegegaan met deze trip. Het is natuurlijk een uitgelezen mogelijkheid om bij te dragen aan de Dutch Design Desk. We willen met de desk de Nederlandse creatieve industrie stimuleren bij het betreden van de Duitse en Belgische markt. Wat past er beter bij het streven om Culturele Hoofdstad te worden?”

Jos Cortenraad

Exterieur van het Unperfekthaus in Duisburg, ooit een vervallen klooster. De Limburgse consultant Luc Dohmen: “Oude gebouwen kunnen een nieuwe bestemming krijgen. En ook nog eens rendabel zijn. We hebben er daar genoeg van in Zuid-Limburg.”

Bekijk de video

14 juni 2013 Inschrijven? Kijk op www.tourdesentrepreneurs.nl 33 | Commercial

34 |

Innovatie-adviseur

Vijftien redenen om niet te innoveren Gaat het goed, is er geen tijd; gaat het slecht, is er geen geld Innoveren is een kostbaar goed. Bij gebrek er aan, of bij een verkeerde of te late aanpak, lopen de zaken vast. Als het goed wordt aangepakt is het rendement vaak zeer hoog. Toch zitten veel ondernemingen in een forse klem, zie de kop boven dit artikel. Hoe gaan we nu om met die klem?

De overheid spant zich in om bedrijven uit hun dal te halen. Daarom zijn er speerpuntsectoren gedefinieerd die zij ondersteunt. Hoe gaat dat innoveren in het algemeen in zijn werk? Is de werkwijze in de regel wel effectief? We zien vaak bij verandering dat er driftig plannen worden gemaakt, maar dat er veel verlies is. Negentig procent van de plannen komt weliswaar van de tekentafel af, maar leeft daarna niet meer lang. Veel initiatieven lopen vast. Hoe komt dat? Hoe kan het dan wél? “Laat medewerkers mede-ondernemers zijn en mobiliseer de kracht van de verandering in je bedrijf”, zegt Steffen de Lange, senior innovatieadviseur bij Syntens Innovatiecentrum in Roermond. Hij heeft een uitgebreide staat van dienst in het bedrijfsleven, werkte al die tijd op het snij-

vlak van mens en organisatie en kan uit een rijk verleden en een grote ervaringskennis putten. De Lange, inmiddels tien jaar bij Syntens, hakt doorlopend met het bijltje van de verandering in bedrijven, van groot tot klein. In de loop van de jaren is daartoe, werkende weg, een effectieve methode ontwikkeld. Syntens en zijn voorgangers zijn al meer dan honderd jaar actief als ondersteuner van innovatieprocessen en hebben daarmee een schat aan ervaring in heel Limburg opgedaan. Inmiddels heeft De Lange een groot aantal bedrijven geadviseerd waardoor hij boeiend kan vertellen over zijn betrokkenheid bij tal van worstelingen binnen voornamelijk mkb-bedrijven. Die worden geconfronteerd met moeilijke vragen en een vaak ongewisse toekomst. Syntens heeft de afgelopen jaren in Limburg meer dan honderd ondernemingen bereikt met adviezen en trajecten, waarin ResultaatGericht Ondernemen met bedrijven zelf als model werd uitgewerkt. Dat model, in de wandeling RGO genoemd, werkt goed, zegt De Lange. Zijn verklaring: “Nadenken over verandering en koers binnen een bedrijf, is steevast een emotioneel proces. Het betekent het loslaten van oude patronen en gedachten;

Innovatieadviseur Steffen de Lange: “Als een bedrijf wil veranderen zijn er pakweg vijftien tégenwerkende krachten.”

het dwingt je om buiten je eigen – soms stevig vastgeroeste – kaders van denken te treden.”

Kort samengevat: als je wil veranderen zijn er altijd pakweg vijftien tégenwerkende krachten en vijf mééwerkende krachten die de uitkomsten en het latere succes bepalen. “In onze benadering worden mensen actief meegenomen en wordt er kracht gemobiliseerd binnen de vijf velden om de vijftien tegenwerkende factoren het hoofd te kunnen bieden .”

Visies worden niet gedeeld In zijn algemeenheid kun je stellen dat verandering veel te veel als een rationeel proces, als een volkomen beheersbaar en vooral calculeerbaar geheel werd gezien, zegt De Lange. In dat

Hoe Jos Ridderbeks zijn probleem oploste (filmpje, 4:30 minuut) model is de voorspelbaarheid van gedrag en het rationeel beheersen ervan de sleutel. We kennen allemaal het beeld van de ondernemer die een externe adviseur inschakelt om het probleem te analyseren en op te schrijven. “Vaak gebeurt er daarna weinig of niets meer omdat de meewerkende flow, de energie in de organisatie, niet wordt aangesproken. Daar wringt vaak al de schoen, want de visies worden niet gedeeld en veel analyses en adviezen zijn gebaseerd op een eenzijdig en meestal veel te rationele benadering. De bundel van betrokkenheid en emotie wordt daardoor vaak gereduceerd tot enkele strakke aanbevelingen.”

Is de baas dan niet meer de baas? Dat hangt er van af, zegt hij. “De ondernemer die solo in

35 |

splendid isolation aan de top van de vork in zijn bedrijf zit, kan in de huidige en zeker in de toekomst niet meer succesvol zijn. Bij een routinebedrijf gaat dat nog wel, maar bij een firma die dagelijks nieuwe problemen moet tackelen is dat een gepasseerd station. Het gaat er nu vooral om dat we meewerkende kracht in een bedrijf kunnen organiseren en om samenwerkings- en ontwikkelingsvaardigheden te verbeteren. Eigenaarschap is gevraagd; mensen maken gretig gebruik van de mogelijkheid om mee te denken óver en mee te werken aan de ontwikkeling van het bedrijf waarvan ze afhankelijk zijn. Het gaat hier niet om geld, het gaat om het gewaardeerd worden als mede – ontwikkelaar en mede-ondernemer. Voor heel veel mensen is dat lonend, niet alleen voor de ondernemer.”

Verandering aantrekkelijk maken De Lange geeft aan dat het er allereerst om gaat de succesfactoren in beeld te krijgen en te verhelderen. “Doorschietgedrag en eenzijdige keuzen moeten inzichtelijk worden gemaakt.“ Vervolgens wordt de visie opgesteld, gedefinieerd in termen van drijfveren (wat bezielt je, waar haal je als ondernemer je inspiratie uit?).

Er komt een moment, zegt hij, dat je als entrepreneur moet toegeven aan de verleiding, aan het streven naar en het met kracht en volharding werken aan het (bedrijfs)doel dat je jezelf gesteld hebt. “Dan kun je aan de slag.”

De essentiële product/marktcombinaties worden gedefinieerd en de integrale sturing op de vormgeving van de toekomst in het bedrijf

wordt ter hand genomen. “Op dat moment is er sprake van een breed gedeelde koers en, nog belangrijker: dan vallen de zakelijke koers en de menselijke drijfveren samen. Zo ontwikkel je gezamenlijke kracht en mede-werkers worden mede–ondernemers. Dan is er ook bereidheid om te investeren, ondanks de [economische] tegenwind van de laatste jaren. Mensen hebben er vertrouwen in als de mindset goed gedeeld wordt. Zijn er dan ook nog voldoende middelen beschikbaar, dan worden de medewerkers mede-eigenaar van deze mindset.” Om iets te leren, zegt De Lange, moet je het doen voor je het helemaal kan. “Anders leer je immers niets. Dat is de kern van de verandering waartoe Syntens in korte, krachtige trajecten voor ondernemers een kader en een model aanbiedt.” Ondernemers die geïnteresseerd zijn om RGO in hun bedrijf in te voeren, kunnen contact opnemen met Steffen de Lange. (sdl@ syntens.nl) (www.syntens.nl) dr. Léon Frederix

36 |

‘

Zuyd Hogeschool

Innovatiegeld van overheid landt op de verkeerde plek Economen en politici discussiëren dagelijks over maatregelen om het overheidstekort terug te brengen. Snel en flink bezuinigen, of innovatief ondernemerschap stimuleren? Wat bezuinigen inhoudt is meestal wel duidelijk.

Maar hoe werkt het stimuleren van innovaties. Helpt het als de overheid zich daarmee bemoeit? En wat houdt innoveren concreet in voor de mkb-ondernemer?

Bij innoveren gaat het om het bedenken, ontwikkelen en op de markt brengen van nieuwe of vernieuwde producten en diensten. Grote bedrijven met R&D- afdelingen zijn daar voortdurend mee bezig. Zij trekken hun eigen plan.

Mooi meegenomen als ze kunnen profiteren van stimuleringsmaatregelen van de overheid.

Zij innoveren niet omdat de overheid dat graag wil, maar omdat zij weten dat hun voortbestaan er van afhangt. Hoe zit dat met mkb’ers, de categorie waartoe veruit de meeste ondernemers behoren? Een aantal is uit zichzelf innovatief.

Ze hebben ideeën, maken plannen, kijken buiten de deur waar anderen mee bezig zijn, leggen lijntjes uit naar mogelijke businesspartners

of halen stagiaires binnen die een marktverkenning of een productintroductieplan kunnen opzetten. Deze innopreneurs zijn echter duidelijk in de minderheid. De meeste mkb-ondernemers steken hun energie vooral in het op gang houden van hun lopende zaken. Pas als het niet anders kan omdat de lopende zaken achteruitgaan en ze er met kostenbeperkende maatregelen niet uit komen, proberen ze met iets nieuws te komen. Dit is een riskante strategie.

Wat houdt innoveren in? De kern is dat een ondernemer gericht aan de slag gaat om een nieuwe of vernieuwde basis voor het succes van zijn bedrijf te ontwikkelen. Dit vanuit het voortdurende besef dat er iets moet veranderen om over twee à drie jaar óók nog de kost te kunnen verdienen. Innoveren omvat veelal een proces dat is verdeeld in een paar stappen: bedenken welk idee kansen biedt op een commercieel succes, dat idee omzetten in een mogelijk product, beslissen of je het zelf wilt doen of beter met een partner(s), het prototype van dat product uitproberen onder een aantal mogelijke klanten en tenslotte: het nieuwe product of de nieuwe dienst op de markt brengen.

Loont het om innovatief te zijn? Eén ding is ze-

Innovatief ondernemen via Zuyd Hogeschool (filmpje, 5:33 minuten) ker: in een dynamische, concurrerende markt wordt diegene die níét innoveert, links of rechts ingehaald door concurrenten die met iets nieuws de klanten weglokken. Klanten zijn loyaal, totdat ze een beter of interessanter alternatief hebben gevonden. Dat kan een nieuwe zaak op de hoek van de straat zijn, of een webwinkel die snel en goedkoop de nieuwste producten levert. Slechts 1 op de 300 ideeën voor een nieuw product of een nieuwe dienst mondt uiteindelijk uit in een commercieel succes. Bovendien blijkt een derde tot de helft van de innovatieprojecten waar bedrijven werkelijk mee aan de slag gaan, commercieel te mislukken of de markt niet eens te halen. Het is alsof je elke keer weer opnieuw begint. Succes is dus niet verzekerd en innovatieve bedrijven behalen niet altijd de hoogste winsten. Maar ze heb-

ben betere overlevingskansen en, wat ook een interessant resultaat is: ze hebben hun interne processen beter op orde en ze hebben beter personeel.

Hou rekening met bureaucratische rompslomp Helpt het als de overheid een innovatiestimulerend beleid voert? Het is wel zeker dat dergelijk beleid op de korte termijn meer kost dan het oplevert. Het duurt een poos voordat de effecten merkbaar zullen zijn. Het is dus geen wondermiddel om snel uit de crisis te komen. Het is een noodzakelijke strategie voor Nederland om op langere termijn goed in de wedstrijd te blijven. Een probleem is echter dat niet zo duidelijk is wat precies ‘effectief innovatiestimulerend beleid’ is. In de loop der jaren zijn er verschillende initiatieven ondernomen waarvan de kern eigenlijk altijd heeft bestaan uit het geven of beloven van geld. Innovatiekosten waren aftrekbaar van de belasting en kosten voor hoogopgeleid tijdelijk personeel werden een tijdlang gesubsidieerd. Met innovatievouchers konden bedrijven gratis een beperkte kennisimpuls vanuit een hogeschool of universiteit financieren. We hadden het Innovatieplatform dat de ba-

sis legde voor het topsectorenbeleid en nu heeft Zuidoost-Nederland z’n Brainport en Limburg z’n LED (Limburg Economic Development). Het probleem: wie van een dergelijke regeling wil profiteren, moet om te beginnen met een goed uitgewerkt plan komen. Ondernemers die daarmee aan de slag willen, dienen ook niet vies te zijn van enige bureaucratische rompslomp.

Belangrijker probleem: voor het maken van een weldoordacht en goed uitgewerkt plan is een aanloop nodig waarin kansen en mogelijkheden worden opgezocht en afgewogen. Dat is een hele toer voor wie nog niet eerder een innovatieproject heeft uitgevoerd. Het gevolg is dat financiële middelen voor stimulering van innovaties terecht komen bij bedrijven die daar al mee bezig zijn, en niet bij bedrijven waarvoor ze zijn bedoeld: kleinere bedrijven die voor het eerst serieus moeten gaan innoveren om voor zichzelf een zekerder toekomst te creëren. De stimuleringsmaatregelen schieten voor een belangrijk gedeelte langs hun doelen.

infrastructuur: goed onderwijs, gezond bancair systeem, exportbevordering én aanmoedigen en ondersteunen van ondernemers om zelf aan de slag te gaan. Een voorbeeld van een dergelijke ´innovatie-infrastructuur´ is het SLIMhuis in Sittard. Daar heeft men de handen ineen geslagen: gemeentelijke overheid, onderwijs, ondernemers en Kamer van Koophandel met z´n deskservice. Het SLIMhuis doet waar het voor bedoeld is: het kleinere mkb in Zuid-Limburg helpen om zelf te innoveren. Dergelijke maatwerkstructuren in de eigen regio zouden wel eens veel effectiever kunnen zijn dan algemene maatregelen waarin zakken geld worden beloofd in ruil voor vooraf opgestelde uitgebreide businessplannen en haalbaarheidsstudies. dr. Jimme Keizer Lector Innovatief Ondernemen Zuyd Hogeschool

Lof voor SLIMhuis in Sittard Hoe kan de overheid dan wél helpen? Ze zou zich moeten toeleggen op waar ze het best in is, namelijk het creëren van een goede innovatie-

Wekelijks het Limburgse innovatienieuws?

De koppeling tussen print en online is het fundament waarop Change is gebouwd. De homepage changelimburg.nl wordt wekelijks geupdated met actuele berichten over innovaties in Limburg, als aanvulling op het gedrukte, tweemaandelijkse businessblad Change. Als u die innovatieberichten automatisch wilt ontvangen, kunt u zich aanmelden voor de wekelijkse Nieuwsbrief. KLIK HIER

37 |

’

38 |

Transport & Logistiek

In een vechtmarkt moet alles kloppen Kaalslag in de transportwereld, maar niet overal SITTARD - De kaalslag in de transportwereld is ongekend. Door de crisis regent het faillissementen. WG Salari uit Sittard ontspringt de dans en weet zelfs nog te groeien. Zo bouwde het door Yolanda en haar broers Geert en John Salari geleide familiebedrijf pas nog veertig reuzensilo’s voor de opslag van plastic grondstoffen op Industriepark Noord in Sittard.

WG Salari: bekend op alle Nederlandse snelwegen, maar praktisch niemand die weet waar de letters WG voor staan. Voor Willem Godert, zegt Geert Salari, verantwoordelijk voor de afdeling Warehousing oftewel opslag en verpakken. “Het zijn de voornamen van onze grootvader die het bedrijf in 1936 in Utrecht heeft opgericht. Hij heeft in de oorlogsjaren nog zelf de trekschuit door het kanaal getrokken, omdat de Duitsers auto’s en paarden in beslag hadden genomen.”

Ruim 75 jaar later is het een modern transportbedrijf dat in de jaren zestig naar Limburg verkaste en de afgelopen twintig jaar groeide van veertig medewerkers naar 140. Zes jaar geleden verhuisde Salari met het hoofdkantoor naar een bijna gloednieuw pand met veel grond

aan de Millenerweg. “We kwamen echt ruimte tekort,” zegt Yolanda, als directielid belast met financiën, personeel en automatisering. “We willen namelijk in het weekeinde zoveel mogelijk van de ruim honderd combinaties op het terrein stallen en ze daar ook wassen en onderhouden. We willen in alles kwaliteit bieden.

Uitstraling is belangrijk. Zo schaffen we ook de milieuvriendelijkste wagens aan. Klanten kijken naar duurzaamheid. We zitten in een vechtmarkt en dan moet alles kloppen. Planning, service, prijs. Dat bereik je door goede en betrokken mensen aan te nemen. Ook als het een tijd wat slechter gaat.”

Bulkwagens en containers John Salari, ‘baas’ van de afdeling transport: “We hebben in de crisis niemand hoeven te ontslaan. Sterker nog, we hebben nog mensen aangenomen. Wij voelen de crisis ook. Maar we zijn breed actief voor verschillende klanten.”

Het bedrijf is sinds de jaren zeventig gespecialiseerd in het vervoer van basisgrondstoffen voor plastic. Ooit begonnen voor DSM, nu voor meerdere producenten in de regio. “We leggen ons vooral toe op Scandinavië, Duitsland en de

John Salari: “We hebben in de crisis niemand hoeven te ontslaan. Sterker nog, we hebben nog mensen aangenomen.” (Foto: Noud Ackermans)

Benelux. Met bulkwagens en containers. Voor klanten beheren we voorraden, verpakken de spullen en leveren maatwerk. En we verhuren en reinigen de bulkopleggers.” Begin 2012 haalde Salari een nieuwe opdracht binnen van Sabic. “We zijn nu een van de officiële distributiecentra van Sabic in Europa. Daarom hebben we die veertig silo’s van elk 308 kuub gebouwd.

Goed voor de opslag van 12,3 miljoen liter plastic korrels die wij met andere vervoerders naar de klanten van Sabic brengen. Geweldige opdracht! We hebben twintig mensen aan een baan geholpen.” (www.salari.nl) Jos Cortenraad

De volgende Change verschijnt in week 25 Op de dag dat de nieuwe uitgave op print verschijnt, staat deze ook online.

Bovendien: iedere week het innovatienieuws op

www.changelimburg.nl

Tarieven commercials (‘advertenties’) 1/1 pagina: € 1350,00 1/2 pagina: € 725,00 1/3 pagina: € 525,00 1/6 pagina: € 280,00 Exclusief btw

Beschikbare formaten t.b.v. commercials (‘advertenties’) 1/1 pagina: 240 mm x 165 mm (bxh) 1/2 pagina: 210 mm x 66 mm (bxh)

Voor meer informatie Vinda Media Havenstraat 2A | Postbus 7160 | 6050 AD MAASBRACHT T 0475-463 465 | F 0475-464 552 | E fons@vindamedia.nl www.vindamedia.nl

39 |

1/3 pagina:

66 mm x 138 mm (bxh)

1/6 pagina:

66 mm x 66 mm (bxh)

Met telecom voor professionals. Hosted Voice bijvoorbeeld.

Bekijk deze advertentie met Layar en ontdek o.a. hoe u altijd en betaalbaar bereikbaar bent met Hosted Voice.

SEE MORE WITH Commercial

www.kreuze.nl