He called his father his “idol.”
And Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr., son of the dictator, has done nothing but make sure that millions of others share the same sentiment through distorting history. Yet a negligence has also seeped into the Palace, stemming from a president that would rather fly overseas than work domestically.
Jobs Drop, Prices Soar
February statistics show inflation in the country at 8.6 percent. Despite Bongbong’s promise of a recovery ‘roadmap,’ the country has only sustained increasing poverty and rising prices. Basic goods— such as fruits, vegetables, and meat—remain inaccessible, with the price of pork heightening to P420 per kilo in March and onions to P600 per kilo in January. Meanwhile, Philippine land carries on as an export-oriented and import-dependent marketplace for the benefit of imperialist conglomerates. A reliance on imports amidst a weak peso, as agri groups have warned, will only lead to even higher prices.
These conditions have caused a 1.8 million loss in jobs based on latest data. Research group IBON cites a discouraged workforce as the prime reason: poor job prospects due to lingering systemic issues of contractualization and wage decline. The priorities of the executive have been nowhere near solutioning these problems. Deregulation and neoliberalism remains unfettered as big companies are given more leeway for exploitative practices such as privatization.
Progressive analysts motion for the State to take a more assertive role in economic development through nationalizing industry, expanding public services, and tackling environmental challenges. Yet Marcos has only taken on the role of idleness. Empty promises litter Malacañang: from his campaign trail until the present. In their company are the buzzwords of “rightsizing” and “Charter-Change.” Both are undoubtedly ploys to serve the interests of the presidential family and their allies, removing democratic barriers that ensure local ownership of industry.
The education sector has likewise received the treatment of incompetence, and with Vice President Sara Duterte at the helm of the Department of Education (DepEd), it is no wonder why. After all, what does the prodigal daughter of a fascist know about running the country’s education other than her clan’s reign-ofterror on democratic organizations within learning institutions? VP Sara has proven that she would rather red-tag groups such as ACT Teachers Partylist rather than committing any policy to solve the gaping learning crisis after COVID.
With DepEd facing backlogs of more than 100,000 classrooms, and teaching staff being short-handed and underpaid, Duterte has proposed the institutionalization of blended learning—nevermind, of course, the blatant inaccessibility and ineffectiveness of such a model! The billions of pesos approved for presidential ‘intelligence funds’ and the fascistic NTFELCAC can clearly be put to better use to address long-standing education problems, yet the administration persists on resting on its (nonexistent) laurels.
Almost ten months after Bongbong’s win, the health department still remains standing on one leg as the title of Health Secretary remains unrewarded. With the country still under a health crisis, it is easy to think that Marcos has done nothing so far but worsen the circumstances.
Marcos Jr. had stipulated in September that the Department of Health (DOH) not only concerns itself with the pandemic but also other health problems such as dengue and HIV, as well as other unspecified elements. As such, the appointment of a secretary should be held back for as long as the structure is being ‘finalized.’ But the reluctance to appoint a health secretary by this justification makes no sense, as the appointee would handle the restructuring of the department anyway.
On top of Marcos Jr.’s questionable decisions is his appointment of an undersecretary who by no means holds any form of qualification to take the post: former Chief of Police Camilo Cascolan, who
Sabi nga nila: kung ano ang puno, siya rin ang bunga.
Marcos Jr., anak ng diktador na sinuportahan ng mga Duterte, at tuta ng imperyalistang Tsina at US.
Sa halos isang taon na lumipas matapos ang muling pagbabalik ng diktaduryang Marcos at Duterte sa Malacañang ano na nga ba ang nagawa nila para sa mamamayang Pilipino? Tila ang “golden era” na inaasahan ay nauwi sa 700 per kilo na sibuyas noong Disyembre, patuloy na pagtaas ng presyo ng mga pamilihin, at kaliwa’t kanang pangrered-tag…walang katapusang pasakit.
played a deadly hand in Duterte’s War on Drugs. Healthcare advocates and progressive groups have labeled the move as indicative of an “extreme lack of concern for the lives, health, safety and welfare of the health workers and the entire Filipino nation.”
It is also notable that the refusal to appoint a Health Secretary is brought upon Marcos Jr.’s prioritization of opening up businesses and letting tourists come into the country to allegedly stimulate the rather dwindling economy. Marcos Jr. added that stepping away from an “emergency stance” will allow the dislabeling of the Philippines of being in a state of calamity through creating a sense of normalcy. However, there is a million dollar question: what is a booming economy for when your constituents are dead? Bongbong’s ‘justification’ not only removes the
prioritization of public health, but also disregards local concerns in favor of foreign capitalists.
Also critical to keep in mind is that the DOH possesses the responsibility of primarily heeding the calls of health workers in the country. With the lack of a Health Secretary, it only goes to show that the calls of medical workers when it comes to their compensation, benefits, and other concerns are set aside with no promise of tomorrow.
What the country will come to be in the hands of Bongbong Marcos looks to be a precarious one. We are left at a blind spot, gagged and restrained. Needless to say, what hierarchy of priorities Marcos will follow as he continues on his seat is a price too costly to pay. It is clear that FIlipinos must unite, hold accountable, and remove the laze settled in Malacañang
ACTING EDITOR-IN-CHIEF Gabino Joaquin Barcelona | ASSOCIATE EDITOR
Will Bautista | MANAGING EDITOR Alyanna Mallari | NEWS EDITOR Chelsy
Claire Perez | ASSISTANT NEWS EDITOR Bienne Marguarette Chan Lugay
| FEATURES EDITOR Kate Daphne Baron | CULTURES EDITOR Jeandair Benedicto | CHIEF PHOTOGRAPHER Brandon Deichmann | GRAPHICS
EDITOR & HEAD ILLUSTRATOR Alyssa Lorenzo | HEAD LAYOUT ARTIST Sarah Tagona
NEWS WRITERS Vivenne Audrey Angeles - Thea Bermudes - Trisha Anne Mataac - Alyssa Joy Damole
- Jose Emmanuel S. Junio - Erienzen Gyro G. Calalang | FEATURE WRITERS Jose Rodrigo Papa - Louie Busog - Jeffry Carillo - Kent
Alyssa Lorenzo
Ngunit sa gitna ng lahat ng ito, nananatiling kampante ang Malacañang. Bingi at bulag sa realidad—mga papet!
Chelsy Claire Perez and Bienne Marguarette Chan Lugay
The UP Manila College of Arts and Sciences (CAS) opened its doors for a face-to-face set-up for most classes this second semester, a first since the pandemic forced academic institutions into precarious lockdown last March 2020.
But while CAS constituents’ return to the classroom may
create an air of normalcy—systemic issues of lacking student space and genuine, democratic representation plague the atmosphere.
Attempts to bring back normal tertiary education begun in full swing across the country last 2022, and UP was quick to follow suit; the Manila constituent unit, in particular, piloted the initial run of F2F classes during the midyear.
The Commission on Higher Education (CHED) then allowed flexible learning for the first semester of the current school year, permitting higher education institutions to adopt policies in transitioning back to a face-toface orientation. Yet with such ample time, CAS—in the eyes of many students— had failed to ready for the F2F
rollout despite being UPM’s largest college populace of 1,900.
From the get-go, planning lacked ample consultation from learner constituents.
The CAS Student Council has stated on multiple occasions the fact that they had to request to be included in meetings of the F2F Planning Committee, even if the council acts as the student body’s elected representatives. Chairperson Namit bore that the single consultation that did occur only lasted for an hour due to CAS Dean Carillo insisting on a “life-and-work balance.”
Renovations to Rizal Hall and Gusaling Andres Bonifacio (GAB) remained incomplete by the time of February 2023 (and continue to be as of March) due to an insufficient budget. Concerns raised on lacking facilities, classrooms, and even human resources manifested themselves in the first day of on-site enlistment for the second semester. Images of long lines and delays in processing the enrollment of freshmen and senior students lasted from the morning until well into the night.
And although the enlistment process grew more efficient as the days progressed, the first day’s incident is clearly emblematic of much larger issues within the college. Deficient spaces for students and organizations are undoubtedly felt the strongest.
Endless renovations have only shrunk what little space is left for a population of 1,900. The CAS SC along with other orgs have strongly criticized this in the form of the ‘We Need Space’ campaign, arguing that the current state of things hampers students’ abilities to engage in democratic and creative activities with their peers.
Lacking facilities and classrooms has also led CAS to borrowing rooms from other colleges to house all classes offered for the semester. As a result, many students are forced to travel to and from Pedro Gil and Padre Faura to keep up with all their schedules, adding to exhaustion throughout the day. Even a library—a hallmark of student space— is absent in CAS, caught up in the upper floor renovations of Rizal Hall.
Construction in CAS has existed since pre-pandemic times; indeed, issues of resource and facility shortages have only resurfaced now with the return of face-to-face modalities. On top of problems with F2F implementation, the average student must also grapple with a worsening economy and a floundering public transport system. The additional, sudden removal of academic ease policies despite all still struggling under a health crisis only furthers the strain and toil.
The demand for student spaces both in the academic and extra-curricular sense, amidst such problems, should at the very least be acknowledged. And for that to occur, the student body must be fairly and accurately represented at the administrative level.
The return of face-to-face classes, while a welcome notion that we are transitioning away from the days of lockdown into a sense of normalcy, has compounded student problems through an implementation that is lacking in dialogue with its constituents. The students shout their need for space, yet it only seems to be falling on deaf ears.
Halos siyam na buwan na ang nakalipas simula nang manumpa si Ferdinand Marcos Jr., anak ng diktador na si Ferdinand Marcos Sr., bilang opisyal na ika-17 pangulo ng Pilipinas.
Sa loob ng panahong ito, halos walang maitatalang naidulot na progreso at pag-unlad ang kanyang panunungkulan. Sa halip, samu’t saring sosyo-politikal at ekonomikong suliranin ang umuusbong at patuloy na kinahaharap ng mga Pilipino. Nariyan ang isyu patungkol sa patuloy na paglobo ng presyo ng mga bilihin, hindi sapat na pasahod sa mga manggagagwa, pilit na pagpilay sa malayang pamamahayag, walang humpay na pangreredtag, pagbasura sa sa mga tradisyunal na dyipni sa kalsada, at iba’t iba pang paglabag sa karapatang pantao na siya ring nakamit sa pasistang rehimen ng kanyang ama.
Pagsasabatas ng Mandatory ROTC
Matatandaang isa sa mga prayoridad ni Marcos Jr. sa kanyang anim na taong panunungkulan ay ang muling pagsasabatas ng Reserve Officers’ Training Corps (ROTC) bilang isang mandatory requirement sa Senior High School (SHS).
Katwiran niya, layon nitong sanayin at ihanda ang mga mag-aaral bilang bahagi ng depensa ng bansa at pati na rin aniya bilang paghahanda sa mga sakuna.
“The aim is to motivate, train, organize, and mobilize students for national defense preparedness, including disaster preparedness and capacity building for risk-related situations,” sambit niya sa kanyang unang State of the Nation Address noong Hulyo 2022..
Giit naman ni Sen. Risa Hontiveros na hindi lang sa pamamagitan ng sapilitang ROTC maaaring ipakita ng isang magaaral ang pagmamahal niya sa kanyang bansa. “Iba’t ibang paraan mahalin at magsilbi kay inang bayan. So ‘yung mga passion nila sa buhay ay may military service, katulad ng late husband ko na PMA graduate. Full support ako sa mga batang iyon,” ana ng mambabatas sa isang pahayag noong nakaraang taon.
“Pero ‘yung ibang mga kabataan na Filipino na gustong maglingkod kay inang bayan sa iba pang paraan, ‘wag natin sila pipilitin no sa iisang hulma lamang. [D] apat palayo tayo sa militarism na mindset natin. Papunta sa mas demokratiko at sa mas citizen’s participation sa ibang anyo,” dagdag pa niya.
Bago pa man ito, una nang isinulong ni dating pangulong Rodrigo Duterte ang papasa sa MROTC na siyang aniya magbibigay ng “gallantry, bravery, and spirit of volunteerism” sa kabataang Pilipino.
Kaugnay ng paulit-ulit na pagsulong nito ay ang malakas na oposisyon ng ilang mag-aaral at progresibong grupo dahil sa ilang dahilan.
Una ay dahil sa madilim na kasaysayan nito sa pagiging abusado at bayolente.
Marami na ang naging patotoo sa kasong ito—isa na ang sinapit ni Mark Welson Chua na isang kadete sa Unibersidad ng Santo Tomas. Taong 2001 nang pinaslang si Chua matapos nitong ilantad ang korapsyon sa ROTC program ng kanyang pamantasan.
Ang naturang krimen ang siyang nagsilbing daan upang maisabatas ang RA 9163 o ang NSTP Law kung saan naging opsiyonal na lamang ang pagkuha ng ROTC.
Maaaring iugnay ang insidenteng ito sa matagal nang isyu ng hazing sa bansa. Nito lamang nakaraang buwan nang pumutok ang balita tungkol sa pagkasawi ng isang Adamson University student na si John Matthew Salilig matapos magtamo ng “severe blunt force in the lower extremities” sa isinagawang initiation rites ng Tau Gamma Phi.
Dahil dito, nanawagan ang Alliance of Concerned Teachers na ibasura ang pagsulong sa sapilitang ROTC dahil pareho anila itong may “destructive hazing culture” at ang naturang programa ay macho-pasista at marahas.
“Our schools should at all times be safe spaces for learning and zones of peace. Such school environment is vital in enabling free discourse and genuine pursuit of truth and knowledge that is relevant to the lives of our youth and the country’s future,” saad ng grupo sa isang pahayag.
Pangalawa ay ang posibilidad ng gawing kuta ng korapsyon ang naturang programa. Ang mga nakaupo at magtuturo ng ROTC sa bawat paaralan ay hindi malabong gawing espasyo ng pangkokorap at panunuhol ang naturang programa lalo pa’t sila ang may awtoridad sa mga estudyante.
Panghuli ay ang pagiging dagdag na pasanin nito sa mga mag-aaral at magulang. Bukod sa kultura ng karahasan at korapsyon, mas makadadagdag pa ang pagsasabatas ng sapilitang ROTC sa mga gastusin ng mga magulang ng mag-aaral.
Panawagan ng ilang grupo sa isang petisyon, sa halip na isabatas ang MROTC sa SHS ay dapat na mas pagtuunan na lang nila ng pansin ang iba pang isyu pang-eduaksyon na siyang kailangan ng agarang aksyon.
“We, students, teachers, parents, and citizens who care for our youth and the nation, firmly oppose the revival of mandatory ROTC via its inclusion in the Senior High School curriculum,” pahayag nila.
“We call on the government to take action to resolve the students’ genuine concerns for increased education budget and retrofitting of schools towards the safe resumption of classes.”
Kabi-kabilang labor rights violation
Nitong Pebrero 2023, naglabas ng pahayag ang Department of Labor and Employment (DOLE) kung saan kanilang sinisigurado na lahat ng kasong isinumite sa International Labor Organization (ILO) patungkol sa harassment at rights violation sa mga manggagawang Pilipino ay sumasailalim na sa matinding proseso.
Ito ay matapos maitala ng nasabing international labor group ang kabi-kabilang “karahasan” laban sa mga manggagawa matapos isakatuparan ang kanilang high-level tripartite mission (HITM) noong ika-23 ng Enero hanggang 27, 2023, na may layuning siyasatin ang pagtupad ng pamahalaan sa kanilang tungkuling protektahan ang kalayaan at karapatan ng mga manggagawa na nakasaad sa ILO Convention No. 87.
Matatandaang sa pagbukas ng taong 2023, muling hinimok ng mga labor and right groups ang ILO na imbestigahan ang mga kaso ng paglabag sa karapatan ng mga manggagawang Pilipino mula sa mga nagdaang taon, kung saan binibigyang-diin ang samu’t saring kaso ng red-tagging, pagpatay, at biglaang pagkawala ng mga aktibistang manggagawa magmula pa noong administrasyong Duterte.
Ayon kay Labor Secretary Silvestre Bello III, kasalukuyan nang hawak at iniimbestigahan ng mga National and Regional Tripartite Monitoring Bodies (RTMBs) ang mga naitalang kaso lalo na ‘yong sangkot ang mga trade union leaders.
“They help ensure the full and swift investigation and resolution of the alleged acts of killings, harassment, and abduction of trade union leaders and members through the active involvement of workers’ and employers’ representatives in case monitoring,” aniya.
Dagdag pa rito, mayroong humigit-kumulang 60 kaso ng extrajudicial killings at attempted murder na naitala sa kasalukuyang administrasyon ang kanila ring sinusubaybayan sa ngayon at 20 mula rito ang naisulong na sa korte.
Iniuugnay ito sa ipinasang report ng KARAPATAN sa ILO, isang alyansa para sa proteksyon ng karapatang pantao, kung saan nakasaad na mayroong matinding kakulangan ang pamahalaan sa pananagutan sa mga naitalang kaso ng human rights violation sa mga nakaraang administrasyon na isang pagpapatunay na hindi nagawa ng pamahalaan ang kanilang tungkuling sundin ang ILO Convention No. 87.
Isa na rito ang tinaguriang “Bloody Sunday” noong Marso 2021 kung saan siyam na manggagawang aktibista ang pinatay at anim ang inaresto sa Southern Tagalog matapos ma-red-tag bilang kaalyansa ng Communist Party of the
Philippines (CPP), tatlong araw nang maglabas ng panibagong ‘kill order’ ang dating pangulong Rodrigo Duterte.
Dagdag pa rito, binigyang-diin din ng KARAPATAN na ‘di umano’y “markado” na ang mga biktima para sa political persecution bago pa man sila ma-red-tag.
Kabilang din ang mga grupong ACT, Alliance of Health Workers, Courage, at Kilusang Mayo Uno sa mga organisasyong nakaranas ng walang-basehang pag-redtag ng mga nasa opisyal ng pamahalaan tulad ni Vice President Sara Duterte na siya ring kalihim ng DepEd. Pagpilay sa Malayang Pamamahayag
Tatlong buwan matapos ang opisyal na pagtatalaga kay Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. bilang pangulo ng bansa, nagpahayag ng kanyang saloobin si Senator Grace Poe hinggil sa ‘di umano’y “media blackout” pagdating sa kabi-kabilang kaso ng kidnapping partikular na sa Luzon.
Ayon kay Poe, hindi nagtutugma ang impormasyong inilalathala ng Philippine National Police (PNP) kumpara sa mga social media post tungkol sa isyung ito.
“Nawala” naman sa Ika-10 ng Enero, 2023 ang dalawang Cebuanong aktibista na sina Dyan Gumanao at Armand Dayoha sa pagkarating ng Cebu mula Cagayan De Oro.
Natagpuan sina Gumanao anim na araw matapos ang nasabing post, kasabay ng pagkalat ng aktwal na bidyo ng sapilitang pagdukot sa kanila ng apat na pulis sa daungan ng Cebu.
“We were abducted. We did not elope. We did not go away to settle some issues,” pagdedetalye ni Gumanao sa isinagawang press conference noong Enero 21 sa UP Cebu.
Ayon pa sa kanila, ilang ulit tinanong ni Gumanao ang mga pulis sa kanilang motibo na siya ring sinagot ng “dahil sila ay mga aktibista”.
“They asked us about our ties to socalled terrorist groups and what we had done for them,” saad niya.
“Here are the clear facts. We were abducted, and we were abducted because we are activists… because we are development workers, teachers, unionists. This is what we should ask. Just because we are activists, are we legitimate targets?” ani Dayoha.
Sa kasalukuyang lagay ng bansa at estado ng pamumuhay ng mga mamamayan nito, masasalaming bingi, walang pakialam, at tanging gahaman lang sa kapangyarihan ang mga nasa administrasyon.
Mahihinuhang isang palpak, hindi mabisa at malayo sa pagiging epektibong sistema ng pamamalakad ang ipinagbuntis ng Pangulo sa halos siyam na buwan niyang panunungkulan.
Alyssa Damole at VA AngelesAmidst a myriad of domestic issues, Marcos Jr. has made a atotal of ten international trips from September 2022 to February 2023—a trend that only looks to continue as negligence persists in the Palace.
October 1,2022
Labeled as a personal holiday in Singapore alongside his family to attend the Formula One (F1) Grand Prix, the trip drew widespread criticism from various groups and individuals, given that it was unannounced and happened a week after the devastating Typhoon Karding hit parts of Luzon. After a few days of silence, Malacanang announced that the trip was a “productive” weekend for the president, citing an informal meeting with Prime Minister Lee Hsien Loong as supposed reason.
November 9-13, 2022
Amidst rising prices and inflation, Marcos attended the 40th and 41st ASEAN Summit and proclaimed that all member states grapple with the same issues of food supply and oil costs, despite himself doing nothing to solve any of these things domestically. The trip was deemed “successful” yet again, with Marcos claiming he put one foot forward for the country’s national interests.
January 3-6, 2023
tion plan, and a review of maritime border arrangements. Meanwhile, seeking clemency for Mary Jane Veloso—a Filipina death row inmate in Indonesia since 2010 and mother of two—happened on the “sidelines” amidst the pleas of various groups. Veloso has not been pardoned as of writing.
September 18-24, 2022
Despite the standing contempt order issued by a US court—BBM to New York for the 77th UN General Assembly. Before Marcos Jr., Honduran president Castro spoke of the ills of fascism and dismantling the neoliberal economic system. It is no wonder, then, why almost all seats were empty as the prodigal son of a dictator took the stage, standing on the bones of human rights victims and billions of ill-gotten wealth.
December 12-14, 2022
The APEC Summit in Thailand saw the president echo much of his thoughts in Cambodia days prior: that the Philippines’ multitude of cri ses are also being experienced by other countries, and yet continuing to provide no concrete actions to solve the matters at hand. Other than, of course, his favorite pasalubong after every trip: “we have more investors.”
January 15-20, 2023
Marcos kick starts his new year with a trip to China, political allies in tow. A total of 14 signed agreements on infrastructure, development, and security marked the visit—no mention of existing territorial disputes or even self-awareness of the domineering nature of Chinese capital in the country. Rather, the Palace seems content with continuing on as a puppet of imperialist forces.
Marcos Jr.’s last visit of 2022 was the ASEAN-EU Commemorative Summit. With his usual take-home news, the president declared an estimated P9.8 billion investment pledge to the Philippines from European firms. Whether true or not, BBM— just like his father—shows a clear preference for foreign capital instead of local industry.
Off the backs of taxpayer money and rising domestic prices, Malacanang afforded more than 70 delegates to attend the World Economic Forum in Switzerland. The Marcos family were joined by some of the biggest monopoly capitalists in the country: Ramon Ang, Lance Gokongwei, and Mark Villar among others. According to Marcos, his attendance was part of a ‘process’ to introduce the Philippines to more economic opportunities. Other countries, meanwhile, brought only seven to 15 delegates.
February 8-12, 2023
Marcos’ latest (and definitely not the last) trip of the year involved a “very fruitful” bilateral meeting with Prime Minister Kishida Fumio, supposedly yielding $13 billion in investment pledges for the country. Meanwhile—economic downturn, impunity, and the shackles of state forces persist domestically.
With his adventure-filled presidency, the president has consistently led supposedly ‘successful’ and ‘fruitful’ foreign trips not even one year in his position. Other than Marcos Jr.’s words, the Fili pino citizens hold no proof of incoming investment pledges and agreements. Bongbong is con sistent in positive reviews of every foreign trip—so much like the strategies of his dictatorial father—all while Filipino citizens claw over economic, education, and transportation crises. The BBM regime would rather prop-up national debt and travel souvenirs in place of oncrete projects and sensible executive action.
Kakaparada lang ni Mang Joseph sa gasulinahan. Maganda ang disposisyon niya. Nakakaindak ang kantang pinapatugtog. Malamig-lamig ang ihip ng hangin. Napupuno na ang baryahan niya—marami-rami nang pasahero ang nakasakay kaninang umaga.
Itinabi niya ang jeep malapit sa 7-Eleven. Kung tuloy-tuloy ang magiging kita iya hanggang mamay’y bibilhan niya ng masarap na tsokolate ang dalawang anak. Baka madagdagan pa nga niya ng soft drinks para sa kanila ng misis niya.
Nang natapos ang tugtog, nilipat ni Mang Joseph ang istasyon. Nangibabaw ang boses ng announcer, at kasabay nito ang tugtog ng intro kapag mayroong binabalita. Nalito si Mang Joseph.
“Magandang hapon, mga kaibigan,” wika ng announcer. Nagpunas ng pawis si Mang Joseph. Isinara ang mata. “Mayroon tayong nagbabagang balita.” Nilakasan niya ang volume. Humikab.
“Dahil sa pagdating ng mga bagong mini-buses, magkakaroon na ng jeepney phaseout. Ayon sa Malacañang, mahigit kumulang isang milyon ang presyo ng isang mini-bus. Pero anila, magiging mabuti naman itong pagbabago para sa mga tsuper at pasahero.”
Tumigil ang mundo ni Mang Jo-
seph. Umikot, pumilipit. Bumilis ang tibok ng puso niya, ang takbo ng utak niya.
Anong mangyayari sa mga tsuper na tulad niya?
Maalinsangan ang paligid. Tanging ang ugong ng mga aircon sa tuktok ng bus ang naririnig, kabilang ang ilang mahihinang bulungan mula sa mga pasahero na lumiligid na ang kwentuhan sa iba’t ibang usapan.
Para bang may dumaang hangin na may dalang katahimikan nang lumabas ang balitang walang nagakalang darating.
“Kasabay sa pagpasok ng tag-init ang pinaplanong limang taong tigil biyahe ng PNR upang magbigay daan sa mga kasalukuyang railway project. Dismayado naman ang mga pasaherong gumagamit sa linya ng PNR dahil wala pang kongkretong plano ang LTFRB ukol sa mga alternatibong ruta ng jeep at bus para sa mga maaapektuhan ng tigil operasyon ng tren.”
Maririnig ang mahinang tunog ng balita mula sa telebisyong nakakabit sa harapan ng bus patungo sa Divisoria. Ilang saglit pa ay mayroong dagdag na impormasyong ibinigay ukol sa kalagayan ng ating mga tren. Ayon sa pamahalaan, ang LRT daw ay nagkakaroon din ng ilang isyu ukol sa kanilang pagpapatakbo ng mga tren, lalo pa at may ilang mga bagong bil-
ing bagon na depektibo at hindi magagamit para sa ligtas na pamamasada.
May iilang nanatiling tahimik—tila walang reaksyon mula sa narinig na mga salita kanina lamang, samantalang ang iba’y mahahalatang napatigil sa kanilang kinauupuan dahil sa bagong kaalaman na ang kanilang matagal nang inaasahang linya ng tren sa Tutuban ay titigil na sa darating na Mayo.
Iba-iba ang tumatakbo sa isip. May ilang marahil ay sinusubukang ikalma ang sarili mula sa bumabalot na pan gamba sa dibdib, at may ilang pinili na lamang humanap ng alternatibong ruta na bagamat malayo at mahal ang pasahe ay kinakailangan nilang tahakin sa mga susunod na buwan.
Iba-iba man ang naging epekto ng balitang ito sa mga pasahero, isa lamang ang sigurado: walang nagdiwang sa impor masyong kanilang nalaman na posibleng magdala ng dagdag pahirap sa kanila sa pamamasahe araw-araw.
Hindi na maalala ni Mang Joseph ang mga sumunod na oras. Sinubukan niyang iwaglit sa isip niya ang nalaman habang nag mamaneho siya. Habang bumibili ng bigas. Habang umaandar nang mabagal sa trapik ng Maynila.
Subalit balewala. Kahit anong gawin niya ay bumabalik pa rin ang balita sa isipan niya. Jeepney phaseout. Mahigit kumulang isang milyon.
Hindi niya mawari, hindi maintindihan. Ipa
nila. Ngayon palang, sinasabi na nitong hindi nila ito kakayanin. Mababaon silang lahat sa utang.
“Pa?” tawag ng kanyang panganay, si Mar. Lumingon siya. Nasa labasan ito kasama si Ben, ang bunso. Nakangiti si Mar, pero kita ang lungkot sa mukha niya. “Bat ka malungkot, Pa? Wala ka bang sakay?”
Tumawa si Mang Joseph kahit nalulungkot. Niyakap ang mga bata. “Hindi, ano ba kayo?
Ayos lang si Papa.
Marami kaya ‘kong sakay ngayon.”
“Superhero ka pala ‘Pa eh!” Tumalon-talon pa si Ben. “‘Da best ka talaga. ‘Yan sinasabi ko sa mga kaklase ko palagi.”
Kahit nakangiti si Ben, mas bumigat naman ang damdamin ni Mang Joseph. Kung itutuloy na talaga ang phaseout, manganganib ang edukasyon ng dalawa. Maaaring maghanap ng pangalawang trabaho si Mang Joseph at ang asawa niya, pero hindi pa rin ito magiging sapat. Paano na ang kinabukasan ng mga bata?
Inayos ni Mang Joseph ang kanyang sarili. Ayaw niyang makita ng mga bata ang pag-aalala niya. Ilang taon na siyang tsuper. Hindi ito ang naging unang hadlang sa trabaho niya, pero ito na mara-
ang panibagong patakaran nila na tanging mga korporasyon o kooperatiba lamang na may hindi bababa sa 15 sasakyan ang maaaring payagan na magkaroon ng prangkisa. Ang mga indibidwal na operator ay kailangan pang sumapi sa mas malalaking korporasyon upang payagan na magpatuloy.
Ang pangamba dahil dito ay hindi na nakakapagtaka, lalo pa’t noong nakaraan lamang nang dumaan sa isa pang pagsubok ang mga namamasada. Kiinailangan nilang buhatin ang mabigat na dagan dulot ng pagtaas ng presyo ng mga produktong petrolyo, kabilang na rin ang hindi nila mapigilang taas-pasahe. ‘Di lumaon ay dumaing na rin ang mga pasaherong naapektuhan sa karagdagang gastusin para lamang makarating sa kanilang mga tahanan, trabaho o paaralan.
Napabuntong hininga nalang si Mang Joseph. Tahimik sila ng asawa niya noong hapunan. Sinubukan din ni Josie na maging kalmado lamang, na ipakitang hindi siya natatakot sa hinaharap. Ngunit alam ni Mang Joseph ang totoo. Alam niyang kapag hindi na sila nakaharap sa kanilang anak ay makikita ang kaniyang pagkabalisa.
“Grabe, rinig ko nga, Mang Joseph eh!” ani ni Berto, ang kapitbahay niya. Nakaupo sila sa isang bangko sa labas ng bahay niya. “‘Tas alam mo, hindi pa diyan natatapos eh. May balita rin daw sa pagtigil ng PNR. Eh wala pang mga selpon-selpon, sa PNR na ‘ko nagtatrabaho. Ba’t ba ganun, Mang Joseph?”
“Hindi ko nga alam eh.” Kumibit balikat
na lang si Mang Joseph. Walang ibang masabi si Mang Joseph. Kahit problemadong-problemado siya sa magiging kalagayan ng kanyang pamilya, napaisip din siya sa magiging kalagayan ng mga pasahero. Labinlimang taong pagmamaneho ang humubog ng pasensya, pagmamahal, at malasakit ni Mang Joseph para sa mga sinserbisyuhan niya. Makakasunod ba sila sa mga magiging pagbabago? Mulat si Mang Joseph sa kalagayan ng mga pasahero. Alam niyang parehas ang pinagdadaanan nila pagdating sa estado ng pampublikong transportasyon sa bansa. Kung mahihirapan ang mga tsuper, mahihirapan din sila. Kung mas kakaunti ang makakakuha ng prangkisa at lisensya, kung mas kaunti ang makakabili ng isiunusulong na mamahaling minibus—kaMagkakampi ang mga komyuter at tsuper. Magkasama sa init, ulan at trapik ng bansa. Konektado ang buhay nila, ang kapalaran. Kung hindi kakayanin ng mga tsuper, ganoon din ang mga komyuter. Hindi lamang ang mga pasahero gaya niya ang maaapektuhan dito ngunit lalo na ang pangkabuhayan ng mga drayber at mga operator.
Napatanong na lamang siya sa kaniyang sarili – dapat bang isakripisyo ang kalagayan at kabuhayan ng masa para sa sinasabing modernisasyon ng pamahalaan? Tama ba na ilang daang libong drayber ang maging alay para sa pangakong magandang kalidad ng transportasyon na ilang dekada na ring napupurnada?
Makakapagtiwala ka ba talaga sa isang pamahalaan na hindi dinaranas ang hirap ng masang Pinoy – isang pamahalaan na nananatili sa kaginhawaan ng kanilang magagarang sasakyan at pinamumunuan ng isang pangulong sa pribadong eroplano lang bumabiyahe?
Hindi na marahil ang sagot, bagkus isang masakit na katotohanang dapat tanggapin at labanan, at representasyon ng isa sa napakaraming bulok na sistema sa bansa na patuloy ang paghagupit sa mahihirap.
Sa ngayon, ano nga ba ang magagawa ng isang tulad ni Jera na biktima lang din ng lason ng lipunan? Pagtingin niya sa barker na sumisigaw at nangangalap ng pasahero upang maisakay na sila sa kanilang jeep, napagtanto niya.
Siguro nga’y kailangan niya ring sumigaw kasama ng mga katulad niya – pasahero, komyuter, drayber, Pilipino, na hindi na makapapayag na magdusa ang sambayanan mula sa kamay ng mga umaapi’t nagsasamantala.
Balang araw, makararating din ang bawat Pinoy na ligtas at walang pangamba’t paghihirap patungo sa bawat daan na kanilang tatahakin.
isinasantabi.
Ayon sa populasyon ng ating bansa, tinatayang nasa 15-20 porsyento nito ay ang ating mga katutubo. Bagaman malaki ang sakop at yaman ng kanilang lupain at kultura, halos lahat ng mga katutubo ay nakakaranas pa rin ng panggigipit at pananamantala ng sarili nating gobyerno. Ang kawalan ng sapat at angkop na serbisyong pampubliko (e.g. kasalatan sa tubig, pagkain, at edukasyon) at ang marahas na pagpapaalis sa mga katutubo para makapasok ang malalaking korporasyon sa mga lupaing ninuno nila ay ilan lamang sa mga kinakaharap na suliranin. Bukod pa rito, ang sinumang maiugnay o mapag-alamang tumutulong sa kanila ay aakusahan ng estado at ituturing na kalaban.
Hustisya Para sa New Bataan 5
Ito ang isa sa mga nakikitang naging ugat ng insidenteng kumitil sa buhay ng limang sibilyano sa New Bataan, Davao de Oro — isang taon na ang nakakalipas. Ang mga biktima ay tinaguriang “New Bataan 5” na binubuo ng limang indibidwal na ‘di umano’y sangkot sa makakaliwang gawain at siyang naka-engkwentro ng mga awtoridad.
Noong gabi ng ika-23 ng Pebrero 2022, pauwi ng Davao City ang limang indibidwal na sina Chad Booc at Gelejurain Ngujo na kapwa mga volunteer teachers, si Elegyn Balonga na isang
community health worker, at sina Robert Aragon at Tirso Añar na mga community volunteers mula sa kanilang field research sa New Bataan. Nabalitaan na lamang ang kanilang pagkamatay noong ika-25 ng Pebrero mula sa ni-release na statement ng 10th Infantry Division, Philippine Army
topsy findings ng tanyag na forensic pathologist sa bansa na si Dr. Raquel Fortun, nakita ang mga gunshot wounds, internal hemorrhages at bali sa tadyang, thoracic vertebrae, at hiwa sa spinal cord. Ipinahayag din ni Fortun na sa sobrang lala ng mga sugat na natamo ni Booc, malabo
Higit pa sa pagkamit ng matataas na marka ang pagpapalalim ng pag-unawa sa lipunan sa pamamagitan ng pakikipamuhay sa masa.
na nagsasabing ang lima ay nasangkot sa isang engkwentro at inakusahan silang miyembro ng kilalang makakaliwang grupo na New People’s Army (NPA). Ngunit mula sa mga pahayag ng mga lokal na residente, taliwas ito sa tunay na nangyari at walang naganap na engkwentro gaya ng iginigiit na pahayag ng militar.
Mula naman sa paunang forensic au-
itong makaligtas kahit pa agarang mabigyan ng atensyong medikal.
Ang pahayag mula sa mga residente at ang natuklasan sa autopsy report ay nangangahulugan na ang paratang sa limang sibilyano ay malayo sa katotohanan na pilit ikinukubli ng armadong hukbo. Marahil ay isa na naman sila sa mga buhay na pilit pinapatahimik ng mga makapangyarihang
naluklok sa puwesto. Isang taon mula noong kanilang kawalang dangal na pagpanaw, patuloy ang pagbigay tinig para sa hustisya ng kanilang pagkamatay at para sa mga katutubong Lumad.
Pagpapasara ng Lumad Schools at Pagsupil sa mga IP
Kabilang si Booc sa mga volunteer teachers para sa Save our Schools (SOS), isang network ng mga organisasyong naglalayong ipaglaban ang mga karapatang pang-edukasyon ng mga mag-aaral. Bukod pa rito, kilala rin si Booc bilang matapang na aktibistang naghahayag ng saloobin sa militarisasyon at pagpapasara ng mga Lumad schools sa bansa, at pakikibaka laban sa pasismo ng nakaraang administrasyong Duterte.
Ang pagpatay kina Booc ay isa lamang sa mga halimbawa ng pagkalas at paglabag sa karapatan ng mga IPs sa bansa, partikular dito ang pilit na pinapatahimik na mga Lumad groups sa Mindanao na sinasabing parte ng anti-insurgency campaign ni dating pangulong Duterte. Tinatayang nasa 500 kaso ang marahas na pag-atake sa mga Lumad groups noong 2017-2019 at 55 naman ang kanilang mga paaralang ipinasara ng Department of Education (DepEd) noong Oktubre 2019. Ang karahasan at pang-aabuso sa mga Lumad ay ikinukubli sa paratang na ang kanilang komunidad ay breeding grounds ng mga komunistang rebelde ng NPA— ang armadong sektor ng Communist Party of the Philippines (CPP). Samantalang malinaw na makikitang ang mga Lumad
groups ay naiipit sa armadong tunggalian ng gobyerno at ng CPP-NPA.
Sa bagong administrasyong Marcos, si bise-presidente Sara Duterte, na siya ring kalihim ng DepEd, at ang House of Representative Makabayan bloc ay nagpalitan ng mga pahayag tungkol sa pagpapasara ng mga Lumad schools. Katulad ng mga paaralang pagmamay-ari ng Salugpongan
Ta’Tanu Igkanogon Community Learning center, ani Duterte ito raw ay “illegally operating” at “were not serving the interest of the learners”. Sinalungat naman ito ng House of Representative Makabayan bloc sa pagsasabing binigyang awtoridad ng DepEd ang mga paaralan at ang pagpasok ng National Task Force to End Local Communist Armed Conflict (NTF-ELCAC) ay isang malaking balakid sa karapatang pang-edukasyon ng mga mag-aaral na Lumad.
Hindi maikakaila na ang mga pahayag ng mga nasa gobyerno ay isang malaking propaganda upang itago ang katotohanan. Ang pilit na pagpapaalis at paggamit ng dahas sa mga katutubong Lumad ay para sa pagkamkam ng kanilang mga katutubong lupain dahil sa likas nitong mga kayamanan katulad ng ginto, tanso, at nikel na balak buksan para sa mga logging at mining investors.
Komersyalisasyon at Negosyo
Isa rin sa mga naging matunog na isyu tungkol sa mga katutubo ay ang pagpapatayo ng Kaliwa Dam sa gitna ng bulubundukin ng Sierra Madre sa bahagi ng Quezon province. Ang naturang proyekto ay maglulubog sa kagubatan at lupang ninuno ng mga katutubo. Ito rin ay magdudulot ng mas maraming pagbaha sa mga mabababang lupain na siyang makakaapekto hindi lamang sa mga kalapit lugar nito kundi maging sa ibang malapit na probinsya at lungsod. Ito rin ay magreresulta pa sa pagkaranas ng tagtuyot sa mga kanayunan at sisira sa mismong kabuhayan nila.
Ang proyektong ito ng Metro Manila Waterworks and Sewage System (MWSS), ay pinaniniwalaang isang solusyon sa kakulangan ng tubig sa Metro Manila. Ngunit, ipinunto naman ng environmental and conservation group na STOP Kaliwa Dam Network na ang paglutas sa krisis sa tubig sa Metro Manila ay hindi dapat magdulot ng panganib sa mga lokal na residente na umaasa sa Kaliwa River at Kaliwa Watershed Forest Reserve, bagkus ito dapat ay maging daan upang magkaroon ang lahat ng malinis na tubig, pagkain, kabuhayan, at proteksyon mula sa masasamang epekto ng klima.
Ito ay isang manipestasyon na hindi tunay na makamasa ang intensyon ng ating gobyerno mula sa mga polisiyang nais nilang pairalin. Ang pagpapaalis sa mga katutubo sa kanilang mga lupang ninuno ay magpapatuloy lamang hangga’t ang habol ng gobyerno ay negosyo at kita mula sa mga proyektong nais nilang ipatayo rito at hindi upang mapabuti ang buhay sa kanayunan.
Tugon ng mga Aktibista
Dahil sa patuloy na paglala ng mga isyung sumasaklaw sa interes ng ating mga katutubo at ang naganap na pagpaslang sa New Bataan 5, umani ito ng samu’t saring pagkilos mula sa iba’t ibang progresibong grupo at mga organisasyon.
Bilang pag-alala sa isang taong anibersaryo sa kanilang kabayanihan, nagsaga-
wa ng kilos-protesta ang mga indigenous people advocate mula sa iba’t ibang sek tor ng pambansang minorya, Save Our Schools Network, at mga mag-aaral at guro mula sa UP Diliman. Patuloy pa rin ang panawagan nila para sa hustisya at idiniin na ang nangyari ay hindi engkwen to kundi isang masaker.
Dagdag pa rito, kamakailan lamang ay nag-organisa ang Kabataan para sa Tri bung Pilipino o UP Manila Katribu Youth ng isang pagkilala para sa New Bataan 5 sa pamamagitan ng panonood ng doku mentaryo at diskurso mula sa iba’t ibang lider at organisador ng mga Lumad. Sila ay nag-imbita ng mga kapwa estudyante at iba pa mula sa komunidad ng mga lumad. Anila, sa mga pagtitipon na katu lad nito, patuloy nilang maitataas ang mga panawagan ng mga lumad at iba pang katutubo na pangunahing pumapatung kol sa pagtatanggol ng kanilang lupang ninuno, pagpapatigil sa pagsalakay sa pag-unlad o development aggression, pagpapatigil ng Kaliwa Dam at pagkun dena sa pagpatay sa mga katutubo at mga sibilyang tumutulong sa kanila. Ang tunay na kailangan ng mga katutubo ay makabayan, siyentipiko, at makamasang edukasyon bilang pinakamataas na uri ng pakikibaka at pagtatanggol sa karapatan sa lupang ninuno at sariling pagpapasya.
Ngunit sa kabila ng mga aksyong ito, tila hindi naman nakikinig ang estado. Patuloy pa rin ang paglabag nila sa sarili nating batas katulad ng RA 8371 o Indigenous Peoples Rights Act 1997. Sa ilalim ng batas na ito, kinikilala at itinataguyod dapat ng estado ang karapatan, pangangailangan, at kultural na kapakanan ng mga katutubo. Pantay rin dapat nilang tinatamasa ang buong sukat ng mga karapatang pantao at kalayaan nang walang pagtatangi o diskriminasyon. Sa kasalukuyan, ang lahat ng ito ay taliwas sa ginagawa ng ating gobyerno.
Ang pagpaslang sa New Bataan 5 at panunupil ng estado sa ating mga katutubo ay isa lamang repleksyon ng mababa nilang pagtingin sa mga ito. Lantad din nilang ipinapakita na higit sa karapatang pantao at ikabubuti ng ating mga kababayan, ang negosyo at sariling interes lamang ng mga makapangyarihan ang pinapahalagahan. Nawa’y ang mga pagpaslang, pag-atake, at iba pang mga insidente na lumalabag sa karapatang-pantao ay matigil na at makamit na rin ang hustiya. Dagdag pa rito, sana ay makamit natin ang isang makabayan at makamasang estado at pamumuhay bilang mga Pilipino.
Wika nga ni Chad Booc, “Higit pa sa pagkamit ng matataas na marka ang pagpapalalim ng pag-unawa sa lipunan sa pamamagitan ng pakikipamuhay sa masa.”
Tunay ngang nagampanan ni Booc, kasama ang iba pang kasapi ng New Bataan 5, ang kanilang tungkulin at sila’y nabuhay habang tinutupad ang kanilang adhikain para sa katutubo at kanilang komunidad. Muli, isang mataas na pagpupugay para sa mga bayani ng ating bayan na patuloy na inaalay ang kanilang buhay upang tuparin ang kanilang serbisyo para sa kapwa. Sila ay hindi mga terorista, kundi matatapang na tumitindig para sa pambansang minorya. Ang panawagan para sa kanilang hustisya at ilan pang biktima ng estado, at ang kanilang nasimulang adbokasiya ay magpapatuloy at hindi kailanman makakalimutan.
Joma, kamusta ka na?
Palagi kitang naiisip, naaalala Joma, pasensiya ka na
‘Di mo na inabutan ang umaga
Nang marinig ko ang balita
Sumulat ako’t ‘di makapaniwala
Kakausap lang natin kamakalawa
‘Di inasahang huli na pala
Naalala ko ang una nating pagkikita
Sa pamantasan ng malaya
Si Macoy pa ang aking shota
Ikaw naman, nangangarap magmakata
May kakaibang saliw sa’yong salita
Doon pa lang, alam ko na
Naiiba ka sa kanila
Hindi ako nagkamali, Joma
Binuksan mo aking mga mata
Na si Macoy toxic pala
Takot akong bumoses sa kanya
Pero pinakita mo ang aking kaya
Inangat mo ako na isang mahina
Ipinaramdam kung paano itratong tama
Ngunit ang mabuti mong nagawa
Higit pa sa matatapang na salita
Ang martilyo at karit, ginawang sandata
Ipinaglaban mo ako, Joma
Nang makita ang pagbaboy at pagsira
Sa dangal kong matagal dinakila
Binubusalan habang ginagahasa
Ikaw ang bayaning gumupit sa tela
Para marinig ang pagsaklolo’t pagluha
Dahil sa’yo, nakamit ko ang hustisya
Sa kabila ng lahat ng iyong nagawa
Pinagmukha ka pa nilang kontrabida
Na kesyo inilusob mo ako sa giyera
Hindi matanggap ng kanilang unawa
Na si Perla’y natutong kumontra
Hindi dahil sa’yo, Joma
Kundi dahil sa kanser na kumakawala
Akala’y wala na pero nand’yan pa pala
Ayaw ko na sanang balikan ang trauma
Pero heto ako ngayon, inaalala
Ang panahong hinarap ko lahat mag-isa
Habang ika’y naipit sa ibang bansa
May naiwan ka mang mga kasama
Hindi sapat para matupad ang nasa
Na makawala ako sa mga tanikala Ng mga taong mapagsamantala
Sariwa na muli sa aking gunita Nauulit ang kasaysayang pinuksa
Baka hindi mo pa narinig ang chika
Si Mareng Imelda, naglalakad na May badyet na ulit para party ay bongga Junior nila ni Macoy, ‘di ka maniniwala
Bokya noon pero siya na nangunguna
Naku, kung nandito ka lang sana
Masaya na tayo noon sa mga de-lata Ngayon, ang mahal na, #taggutomera Sa totoo lang, hinihintay pa rin kita Hindi namamatay ang pag-asa
Matagal mo nang alam ang lunas, Joma
Angkin mong talino, ‘di maikakaila Hindi sinarili, bagkus ibinahagi sa iba Ibinahagi sa aba
Maging mapanghamig, lagi mong wika
Dahil ang lakas natin kapag pinagsama
Walang makakatalo, kahit sino pa Ang mga aral na iniwan mo, Joma
Buhay na buhay pa rin, subok na
Ang dami ritong hinihintay ka Pero kailangan tanggaping wala ka na ‘Wag mag-alala, namumulat na ang iba
Kailangan lang ng gabay at kasama
‘Di ka mawawala
‘Di na mawawala
Babaguhin natin ang mundo, Joma Nagmamahal, Perla
March 6 saw the people’s vigor in full display. Across the Metro from morning until night, protesters in political solidarity flocked together in camps and strike centers: hardly any jeeps, if any at all, could be found on the main thoroughfares. Collective action continued the next day, until the Palace was forced to concede.
The fight continues versus franchising guidelines, but Malacañang’s commitment to review the Public Utility Vehicle Modernization Program (PUVMP) with stakeholders symbolizes a hard-earned tactical victory on the part of the thousands of jeepney and UV Express drivers who halted operations and took to the streets to register their calls.
Mass protest actions opposing the PUVMP have been conducted since 2017. Indeed, the proposed price point for the selling of these modern jeepneys (E-Jeeps) and mini-buses have always been exorbitantly high for the common driver at 1.6 to 2.3 million Pesos each. Landbank’s “special loan program” for operators to buy E-Jeeps, meanwhile, stands at a six percent interest rate over a seven-year period; overall, costs can skyrocket to more than 3 million Pesos just for a single driver.
With the recent dialogue, the Marcos-Duterte administration has allowed for the rehabilitation of old jeeps into ‘modern’ standards; in other words, the buying of new PUVs is no longer mandatory. Yet the junking of the dangerous Omnibus Franchising Guidelines (DO 2017-011) remains a pertinent call.
Under the term “franchise consolidation”, the LTFRB has designed that the E-Jeep falls into the hands of the big monopoly capitalist; only they, after all, will have the capacity to operate the expensive minimum of 15 units in a given route. Manny V. Pangilingan alone invested more than a billion pesos last 2022 for 530 E-Jeeps. Corporate take-over spells the loss of livelihood for individual and small franchise holders, and thus, countless jeepney drivers and the 2 million families dependent on their wages.
The PUVMP is a ploy for corporate franchise capture, and foreign capitalists are set to benefit the most. Instead of being locally produced, the parts for E-Jeeps are 100% imported.
It is essentially neoliberalism rearing its oppressive head into the realm of public transport. Modernization has never been the problem, but rather, blatant privatization.
We’ve seen the effect of corporate consortiums taking control over transport with the MRT-LRT: privatization does not equal quality. It is a flagrant contradiction:
if these vehicles are meant for the average public commuter, then why must it be privatized? Why must the government look towards large corporations to fix problems they must account for?
Other countries—such as those in Europe and East Asia—utilize state-run public transport. If well-maintained and of-quality, a system like this reduces road congestion, allows commuters to travel from Point A to B comfortably, and provides decent wage and working conditions for its drivers and operators.
Ka Bong Baylon of Piston also explains that for every 3000 pieces needed for the manufacturing of new jeeps, dozens of factories could be built to help create jobs, and more importantly, aid in establishing industries and an economy not dependent on foreign imports. In other words, modernized national industry.
Instead of this, Malacañang seems content with permitting corporate theft. Understanding the transport strike is to understand the necessity of radically militant political action amid repressive state policy, and the rumbling contradictions within a transport system that has long been in the throes of crisis.
For a worker, to strike is to bravely put one’s livelihood on hold for collective political action. Many of the drivers are breadwinners—feeding not only themselves but also the mouths of children and spouses. If anything, the success of the tigil-pasada movement after a mere two days shows how the power of economic production truly lies in the hands of the toiling masses. Organized working class strength is infinite if mobilized to the streets.
But perhaps the biggest political gain was the elevation of the plight of jeepney and PUV operators in the national con-
sciousness, as well as the widespread solidarity shown by the public for the strike. Pushback against Vice President Sara Duterte’s irresponsible, red-tagging comments is evidence of this. But it can also be found in the countless amounts of people aside from PUV operators who attended the strikes, who listened to the drivers’ concerns, who unified with the calls and demands of the sector—from commuters to students and other laborers.
What is clear is that decisive political action and victories do not begin and end from within the bounds of bureaucratic government. The transport strike is testament to the power of the parliament of the streets.
In the final analysis—it is the masses who make history. The right to protest is also a right to change.
“Narito ang listahan ng mga lugar na nag-anunsyo ng walang pasok dulot ng tumataas na kaso ng COVID-19 sa bansa…” Katahimikan.
Sa paglipas ng mga oras, araw, at linggo—unti-unting napupuno ang telebisyon ng mga impormasyon ukol sa pagdami ng bilang nang nahahawaan ng COVID-19, masalimuot na sitwasyon sa mga ospital at hindi pagbibigay pahintulot sa mga mamamayan na lumabas ng kani-kanilang tahanan kung hindi kinakailangan.
Ang dapat na ilang araw lamang na suspensyon ng klase ay umabot sa puntong pati ang mga manggagawa ay hindi na rin maaaring makapaghanap-buhay na naging daan din sa pagsasara ng ilang establisyimento.
Tila hindi makita ang hangganan ng pandemya at walang kasiguraduhan kung kailan makakawala sa pagkulong at pag-kontrol ng gobyerno sa masa.
Ang maingay na kalsada noon ay biglang nakakabingi ang katahimikan ngayon.
PAPET
Sa panahon ng pandemya, ang pisikal na distansya sa pagitan ng mga tao ay patuloy na lumalaki, habang tila’y nawawalan na ng espasyo para sa mga protesta buhat ng mga restriksyon na ipinapatupad ng pamahalaan.
Subalit, hindi natinag ang mga pusong nag-aalab para sa tunay na pagbabago.
Umusbong pa rin ang nagdadagsaang demonstrasyon na nagtataguyod para sa iba't ibang makabuluhang bagay. Lahat ng ito ay nagmula sa isang motibo—ang kagustuhan ng pagbabago sa tugon ng pamahalaan sa pandemya.
Ang mga propesyonal sa sektor ng pangkalusugan, aktibista, empleyado, miyembro ng media, mag-aaral, at pangkaraniwang mamamayan—lahat ay nakibahagi sa mga protesta na ito. Nagmula ang hinaing sa kakulangan ng gobyerno sa pagsuporta sa pangangailangan, pinansyal at pagkain, at ang wastong polisiya upang kontrolin ang virus.
Gayunpaman, habang isinasabuhay ng mga tao ang kanilang karapatan sa mapayapang pagpapahayag, ang mga awtoridad naman ay nag-utos
na puksain ang mga pagtitipon na ito.
Ika nga ni Michelle Bachelet noong 2020, ang High Commissioner ng Karapatang Pantao ng United Nations (UN), "some governments are using it [the pandemic] to shrink... even more... the civic space and the possibility of civil society to express … they are also threatening journalists and diminishing the freedom of press and that is unacceptable.”
Sa Pilipinas pa lamang, inutusan ng dating Pangulong Rodrigo Duterte ang sandatahang lakas na barilin ang sinumang indibidwal na lalabag sa mga quarantine protocols na itinatag noong patuloy na kumakalat ang virus sa buong bansa. Sa isang pambansang telebisyon, hayagang idineklara ni Duterte, “My orders are sa pulis, pati military, pati mga barangay, na pagka-ginulo at nagkaroon ng okasyon na lumaban at ang buhay ninyo ay nalagay sa alanganin, shoot them dead!” Ang pahayag na ito ay dumating ilang oras matapos magsagawa ng demonstrasyon ang mga residente ng isang barangay mula sa Quezon City para humingi ng tulong sa kumakalam nilang sikmura.
Sa isang bansa kung saan madalas ipinapataw ang mga nakakabahala na babala laban sa mga taong pinaghihinalaan na gumagamit ng droga, ang ulat ni Duterte ay talagang kapanipaniwala, kaya ito ay nagtagumpay sa paghimok sa maraming indibidwal na manatili sa kaligtasan ng kanilang tahanan.
Noong 2021, isang ulat mula sa Human Rights Watch—isang non-government organization na nagtataguyod para sa karapatang pantao—nagsabi na hindi bababa sa 83 bansa sa buong mundo ang gumamit ng pandemya upang bigyang-katwiran ang paghihigpit sa kalayaan ng mga mamamayan sa pagsasalita at mapayapang pagpupulong. Sa parehong taon, ipinahayag ni Antonio Guterres, ang pangkalahatang kalihim ng UN, na mayroong "pandemic of human rights abuses" na masasaksihan sa buong mundo.
Malinaw na makikita na hindi la-
mang ang Pilipinas ang bansang gumagamit ng sandatahang lakas para sa pagbusal ng mga sibilyan.
Sa gitna ng pandemya, inutusan ng Punong Ministro ng Hungary na si Viktor Orban ang awtoridad na pamunuan ang kanilang buong bansa nang walang itinakdang petsa ng katapusan, at ginamit niya ang awtoridad na ito para magpataw ng mga paghihigpit sa mga pahayagan. Sa Egypt, hinuli ng mga armadong pwersa ang isang mamamahayag dahil sa pagsisiyasat nito sa kung gaano ka-lehitimo ang mga ulat ng gobyerno tungkol sa COVID-19. Sa India, higit sa 50 mamamahayag ang naiulat na hinuli dahil sa pagsulat tungkol sa kakulangan ng administrasyon sa pagtugon sa pandemya. Noong National Day ng China, pinigil ng mga pwersang panseguridad sa Hong Kong ang dose-dosenang indibidwal at ipinagbawal ang protesta dahil umano sa mga regulasyon na kaugnay sa COVID-19.
Inusig ng gobyerno sa iba’t ibang panig ng mundo ang mga tao sa pamamagitan ng paggamit ng banta sa kalusugan na dala ng pandemya bilang kanilang katwiran.
Sa panahon ng pandemya, ang pisikal na distansya sa pagitan ng mga tao ay patuloy na lumalaki, habang tila’y nawawalan na ng espasyo para sa mga protesta at demonstrasyon. Inilapat ang mga paghihigpit sa karapatan at kalayaan ng mga mamamayan. Tila tayo ay mga papet na kinokontrol ng gobyerno para sa kanilang pansariling interes.
Itinataas nito ang tanong: para ba ta-
laga sa kalusugan ng publiko ang ipinataw na paghihigpit noong pandemya o ito ba ay itinakda upang gamitin sa pagpapatahimik ng publiko?
Kaya, patuloy tayong kumawala at putulin ang mga tali na ninanais tayong pakilusin na naaayon sa kanilang kagustuhan.
HINDI MANANATILING NAKATALI
Gayunpaman, sa kabila ng mga hamon na kinakaharap ng mga mamamayan, ang Armed Conflict Location and Event Data Project (ACLED), isang manunuri ng mga datos ukol sa pampulitikang karahasan at protesta, inulat na ang mga demonstrasyon ay tumaas ng pitong porsyento noong 2020 kumpara sa nakaraang taon. Ang datos na ito ay nagpapakita na sa kabila ng pang-araw-araw na karahasan na kinakaharap ng masa sa pakikipaglaban para sa kanilang mga pangunahing karapatan, lumalakas lamang ang kanilang mga boses at magpupumiglas sa mala-papet na pag-kontrol ng pamahalaan. Ang pagpapakita ng malasakit kuno ng mga awtoridad sa mga mamamayan ay isang sakit na mas malala pa sa COVID-19. Ngayon, mayroon ng paraan upang ang dami ng may sakit ng COVID-19 ay mapigilan, ngunit sa pagdaan ng mga panahon, ang sakit ng gobyerno sa pagsusupil sa mga mamamayan ay mahirap pa rin makita at pigilan.
Ang walang-humpay na pagpiglas ay magdudulot sa atin ng tunay na diwa upang isigaw ang ating hinaing sa mga kalsada. Ang ating militanteng pakikibaka ay siyang magiging bakuna sa sakit ng gobyerno.
Nasaan ang mga bituin tuwing wala sila sa langit? Ang sagot, depende sa kung ano ang tinutukoy sa salitang “bituin.”
Kung ang bituing tinutukoy ay silang may makikinang na barya sa bulsa, nagliliwanag na bahay at nakasisilaw na headlights ng labing apat na pribadong sasakyan, puwes, ang mga bituing ito ay naroon sa matatayog na gusali, nagpapakasasa sa yaman at kapangyarihang hindi nais ibahagi. Subalit ang uri ng liwanag na mayroon sila ay ang tipong mabilis mapundi at madalas kumurap-kurap.
Kung ang bituin namang tinutukoy ay silang may malilinaw na adhikaing ipagtanggol ang uring api, kumikislap na pag-asang balang araw ay magwawagi at maningning na mga pangarap na tunay na kalayaan ay makakamit din, aba! Ang bituing mahahanap ay hindi lamang nag-iisa, bagkus sila ay isang kumpol — kolektibo.
Gaya ng mga konstelasyon, magkakakonekta at iisa ang larawang binubuo. Kung kaya ang kanilang ilaw na taglay, abutan man ng brownout, mananatiling nakasindi, hinding-hindi magmamaliw. Ang konsepto ng pagsipat sa mga bituin at sa epekto ng pagkakaayos nito sa magiging kapalaran ng isang tao ay pinagtatalunang usappin pa rin para sa iba. Taliwas naman dito ang paniniwala ng mga suki ng tabloid at masusugid na tagapakinig ng Tsaastrology. Mayroon din namang natutuwa lamang sa pagkakatugma ng mga iniuulat na manipestasyon sa mga pangyayari sa kanilang pang-arawaraw na buhay.
Madalas ding may kaakibat na paliwanag ang astrolohiya sa mga kakaibang penomenang nararanasan ng tao. Madalas na hindi pagkakaintindihan? Marahil epekto ‘yan ng Mercury Retrograde. Hindi kayo nagtagal ng iyong karelasyon kahit pa compatible naman ang mga sign niyo? Alamin ang Venus sign niya dahil baka doon kayo nagkatalo! Naluklok sa pamahalaan ang anak ng diktador? Maging mga bituin ay mauubusan ng tugon, sapagkat marahil sila rin ay nagkalat sa kalangitan noong eleksyon para lamang hindi magtugma ang konstelasyong maaaring pumabor sa mga Marcos.
Ika nga, “Take only what resonates.” Pero ang mga gahamang gaya nila ay handang kamkamin ang lahat, walang ititira para sa masang gutom, pagod at hirap sa mga pasakit ng gobyerno. Kaya ngayon alamin natin kung ano ang sinabi ng mga bituin sa muling pagbabalik ng mga pamilyang Marcos at sa mga unang buwan ng tambalang Marcos-Duterte.
(March 21 - April 19)
Mayroong nagbabadyang banta na nakatakdang sumalakay sa bansa. Habang nakabalat-kayo ang tambalan sa anyo ng mga pangako, kaunlaran at limandaang piso, umugong ang kanilang mga pangalan sa lawak ng sakop ng mga radyo, telebisyon at dyaryo. Sa kabila ng kanil-
ang mga apelyidong may bahid na, nagawa pa rin nilang manguna sa mga survey – maging pabor ng mga tao ay kanilang nanakaw. Ang paglimot ay hindi dapat ituring na solusyon kailanman – mula sa mga krimen noong diktadurya ng tatay ni Junior hanggang sa kasahulan ng tatay ni Inday. Sinasabi ng mga bituin na hanapin natin ang hustisya at sa halip na iluklok ang mga pangalang ito, mas nararapat na ang mga ito’y panagutin.
Taurus
(April 20 - May 20)
Tuluyang mamamayani ang dilim sa buong bayan sapagkat kakamkamin lamang ng iilan ang lahat ng liwanag. Walang makukuhang paliwanag sa kahina-hinalang resulta, mapupuno ang gobyerno ng mga kawatan – isang malaking katatawanan. Itinakda noong ika-9 ng Mayo ang magiging kahihinatnan ng bansa, subalit ang sigla sa pangangampanya, kay bilis naglaho matapos makamit ang gusto. Kaginhawaan ay tinamasa sa piling ng kanyang mga kauri sa loob ng eksklusibong gusali na laan sa kanyang mga galamay at among pagsisilbihan. Ipinapaalala sa atin ng mga bituin na huwag basta magpalinlang at maging maingat sa mga pipiliing pagkatiwalaan.
Gemini
(May 21 - June 21)
Ang pinakamatibay na bakal, kapag idinaan sa nagbabagang apoy, maaari pa ring mabaluktot. Kung kaya hindi na nakagugulat na nagawa nilang mabaluktot ang ating kasaysayan at manipulahin ito ayon sa kung ano ang adbentahe sa kanila. Ang alaala ng ng matagal na panahong pagkakapiit ng bayan sa sakim na mga kamay, tila basta na lang natunaw, ang nag-aalab na galit ay bigla na lang naapula. Itong papasok na administrasyon ay mayroong dalawang mukha: ang isa’y nagpapanggap na kakampi ng masa habang ang isa nama’y tahasang binubusabos ang buhay ng mga mamamayan.
Cancer
(June 22 - July 22)
Ang nakaraan ay muling sisilip; bagong Marcos, lumang mga kasinungalingan. Araw ng Hunyo 30, parehong inaabangan at kinatatakutan, pormal na nailuklok sa pamahalaan ang anak ng diktador. Naglabasan na sa kani-kanilang lungga ang mga taong pagsisilbihan ng bagong pinuno. Ang pagkakaisang bukambibig noon, para pala sa gabineteng kanyang bubuuin na pare-parehong may makasariling adhikain; at hindi upang pagkaisahin ang bawat mamamayang Pilipino. Ika ng mga bituin, huwad ang kanyang mga salita, walang laman ang kanyang mga pangungusap.
Leo (July 23 - August 22)
Tila ang buong mundo ay iinog lamang sa iisang tao. Unang SONA, sandamakmak na sana, subalit ang katuparan, saan na? Ipinasara ang ilang daanan, inihanay ang makapal na seguridad at nagsuspinde
pa ng klase ang isang lungsod. Mga mata’t tainga’y nakatutok sa bawat salitang kanyang sasabihin, maging ang mga bituin ay hindi mapalagay. Tama bang pagkatiwalaan pa ang uutal-utal at gasgas nang mga linya?
Virgo
(August 23 - September 22)
Kung pipilayin ang isang lipunan, marahil nakitang estratehiya ng administrasyon na unahin ang sektor ng mga kabataan. Sa pagtatalaga pa lamang kay bise-presidente Sara bilang kalihim ng DepED, tila itinadhana nang lumagpak ang kalagayan ng edukasyon. Ang sangkaestudyantehan ay hindi nanahimik at nagpahadlang sa kanilang murang edad lalo pa’t kapakanan nila ang mailalagay sa alanganin sakaling tuluyang maitulak ang pagbabalik ng MROTC sa mga paaralan. Ang pakikisangkot ay magbubunga ng inaasam na karapatan sa edukasyon. Magandang panahon ito upang lumabas sa mga silid-aralan!
Libra
(September 23 - October 22)
Maiging pag-iingat ay kailangan mula sa sunod-sunod na malalagim na pangyayaring gigimbal sa bansa. Kasisimula pa lamang ng Oktubre’y katakot-takot na trahedya na ang nagdaan. Ang malayang pamamahayag ay dinungisan ng dugo at bala nang mamatay sa pamamaril si Ka Percy. Matinding delubyo rin ang inabot nang manalanta ang Super Typhoon Noru kung saan libo ang nawalan ng tirahan at ilang buhay ang nasawi. Samantala, tila masuyo naman ang hangin habang naglilibang ang angkang Marcos sa panonood ng F1 Grand Prix sa Singapore. Kita ang prayoridad, litaw kung paano gamitin ang kapangyarihang ipinagkaloob ng masa.
Scorpio
(October 23 - November 21)
Ang pakikipagsapalaran ay literal na nararanasan lalo na ng mga kabataan. Palakasan na lang ng resistensya, paswertihang hindi dapuan ng patuloy pa ring lumalaganap na virus. Mapapribado o publikong paaralan, walang takas sa mandato ng bise na magbalik eskwela na ang lahat. Tila minadali ang implementasyon dahil walang kaakibat na plano ang kautusan mula sa kawalan ng kahandaan ng mga paaralan – isa na rito ang kakulangan sa mga silid-aralan at lantarang pamumulis sa mga nananawagan ng ligtas na balik-eskwela.
(November 22 - December 21)
Itago ang resibo ng iyong mga pinamili. Mula rito, makikita ang mga numerong patuloy lang na tumataas. Sa panahon ngayon, wala na ring saysay ang pag-iimpok dahil kadalasan pa ngang nagkukulang ang buwanang sahod ng mga manggagawa sa mahal ng mga bilihin. Mula nang maupo si Marcos, kabaligtaran ang mga nangyayari sa kanyang mga ipinangako. Ang biro nga’y nauna
pang maging bente and presyo ng isang pirasong itlog kaysa bigas. Sabi ng mga bituin, iparinig sa kanilang mga bundat na sa kapangyarihan ang kalam ng sikmura ng maralitang gutom sa serbisyo!
Capricorn
(December 22 - January 19)
Kasinglalim ng West Philippine Sea ang hidwaan ng Pilipinas at Tsina. Sapagkat ang dagat ay buhay, higit lalo para sa mga mangingisda, ang pakikipaglaban para rito ng pangulo ay inaasahan. Subalit itong lider na papet ng kalabang bansa, handang iwan ang mga kababayan, huwag lang siya ang madehado. Sinasabi ng mga bituin na ito ang perpektong pagkakataon para manghuli, hindi lang ng mga isda’t lamang dagat, kung hindi ng mga huwad na lingkod-bayan!
Aquarius
(January 20 - February 18)
Mayroong mga tagumpay na mabilis nakakamit, subalit mayroon ding kay tagal pinaghihirapan. Ang People Power noong 1986 ay halimbawa nito. Sa kasalukuyan, ilang araw bago ang anibersaryo ng makasaysayang rebolusyon, hindi nakalimot ang mga tao na gunitain ang araw na ito. Subalit si Marcos Jr. na anak ng diktador na pinatalsik noon ay hindi rin nakalimot na kontrahin at bastusin ang kasaysayan. Biglaan niyang ipinausad ang pista opisyal sa Pebrero 24. Sa kabila nito, hindi pa rin nahadlangan ang mga pagkilos ng mga mamamayang tumitindig laban sa mga tulad ng angkang Marcos na umaapi sa taumbayan. Ang magprotesta, ayon sa mga bituin, ay makatarungan!
pisces
(February 19 - March 20) Suswertehin ang mga magbabayad ng saktong barya sa mga tsuper tuwing umaga. At mas papalarin ang mga makikiisa sa kanilang mg panawagan ng pagtutol sa nakaambang PUV Phaseout! Iniraratsada ngayon ang modernisasyon kuno ng mga jeep at ang iba pang anti-mamamayang polisiya na yuyurak sa pangkabuhayan ng mga Pilipino. Ang pagkapilay ng isang sektor ay siya ring pagkaparalisa ng buong lipunan. Ang pag-andar ng bansa tungo sa kaunlaran ay makakamit sa pamamagitan ng pananatili ng mga hari ng kalsada.
Ika nga, “Ang mga bituin ay gabay lamang.” Tayo pa rin ang nagtatakda sa ating magiging kapalaran – kung hahayaan nating patuloy na paikutin ang ating buhay sa palad ng administrasyong Marcos o itong ating mga kamao ay itataas upang isulong ang kapakanan ng masa. Tunay mang itinakda ng tadhana o hindi, paniguradong sa bandang huli, ang mga bituing mananatiling maningning ay silang mga may taglay ng kislap na hindi makasarili, mapagmalasakit at mapanghamig. Sapagkat tuwing wala ang mga bituin sa langit, kasama natin sila sa mga kalsada, sa mga kanayunan, at sa tagumpay!
