Εθνικές Επάλξεις. Τεύχος 110 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2014) by Apostolos

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ • AP. TEYX. 110 • ΟΚΤΩΒΤΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ 200 χρόνια

ΔΙΕΥΘ. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ • 113 62 AΘHNAI

από την ίδρυση

ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

ΤΡΙMHNIAIA ENHMEPΩTIKH EKΔOΣH ΣYNΔEΣMOY EΠITEΛΩN EΘNIKHΣ AMYNHΣ • ETOΣ 22 ο • AP. TEYX. 110 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

>> KΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ

«Λογαριάσατε λάθος….»

διαίτερα ενοχλημένη φαίνεται να είναι η διεθνής κοινή γνώμη, από όσα συμβαίνουν στη Mέση Aνατολή και ιδιαίτερα από τις ωμότητες που είδαν το φώς της δημοσιότητας (καρατομήσεις, εκτελέσεις κλπ), με πρωταγωνιστή το λεγόμενο κράτος του ΙΣΙΣ εντός της περιοχής που ήδη ελέγχει, σε συνδυασμό με τις τρομοκρατικές ενέργειες μεμονωμένων ατόμων, οπαδών του συγκεκριμένου μορφώματος (Γαλλία, Καναδάς, Αυστραλία, ΗΠΑ κλπ). Αυτονόητα προκύπτουν τα ερωτήματα, τι σχέση έχουν οι συγκεκριμένες πράξεις, πρώτον με την οποιαδήποτε δημοκρατική αξία που κατακτήθηκε στο πέρασμα του χρόνου από την παγκόσμια κοινότητα, σε συνδυασμό με τους ηθικούς κανόνες του δικαίου του πολέμου (γραπτούς και άγραφους) και δεύτερο, με τη Θεολογική προσέγγιση του κανόνα αγάπης και ελέους, που πρέπει να εκπέμπει ο αληθινός και φιλεύσπλαχνος Θεός. Στην «διπλανή ακριβώς όχθη» παράλληλα, ένα σημαντικό γεγονός, όπως η επίσκεψη του επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας Πάπα Φραγκίσκου στην γείτονα Τουρκία, αποκάλυψε λεπτομέρειες του πρόσφατα εγκαινιασθέντος «Παλατιού» με την επωνυμία «Ακ Σαράι» (Λευκό Παλάτι), μέσω του οποίου προσπαθεί ο ηγέτης της χώρας αυτής να αναδιαμορφώσει το σκηνικό, σε νεοθωμανικού τύπου κτίρια και εγκαταστάσεις. Το «Παλάτι», διαθέτει 1.000 δωμάτια και καλύπτει 40.000 τετραγωνικά μέτρα, ενσωματώνει “οθωμανικά και σελτζουκικά αρχιτεκτονικά στοιχεία”, ενώ οι κατασκευαστές του δεν εφείσθησαν της χρήσης των πολυτίμων μετάλλων όπως του χρυσού, ακόμα και στους πάμπολλους ιδιαίτερους χώρους που διαθέτει…. Την ίδια περίοδο και κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου, αποστέλλεται το ερευνητικό πλοίο “barbaros”, με συνοδεία πολεμικών, για υποθαλάσσιες έρευνες μέσα στην ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας, σε μια επίδειξη δυνάμεως και του πώς εννοεί την εφαρμογή του, το δίδυμο πλέον Νταβούτογλου – Ερντογάν. Αλήθεια σε ποιο υπογεγραμμένο διεθνές κείμενο – συμφωνία, εντάσσεται η αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας επί της ήδη διακηρυγμένης ΑΟΖ, από την γείτονα; Μήπως πρέπει να ξαναθυμηθεί ότι ο καθορισμός των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών (ΑΟΖ), στηρίζεται στην Συνθήκη του Montego Bay (1982), την οποία έντεχνα και έμμεσα ο Τουρκικός παράγων συνεχίζει να επικαλείται, αλλά δεν έχει ποτέ μέχρι σήμερα υπογράψει; Ασυναίσθητα, ανατρέχοντας στην πλούσια Ιστορία μας, δεν αποφεύγουμε τον πειρασμό να παραθέσουμε ένα ιστορικό παράδειγμα ερευνητικής διασύνδεσης των υπόψη γεγονότων – τεκταινομένων, για σύγκριση με το παρόν κατά το πρότυπο των «Παράλληλων Βίων» και εξαγωγή συμπερασμάτων…. Μετά την μάχη των Πλαταιών και αφού έπεσε νεκρός ο επικεφαλής των Περσών Στρατηγός Μαρδόνιος, ο Λάμπων ο Αιγινήτης, παρότρυνε τον Στρατηγό Παυ-

σανία των Ελλήνων, να αποκεφαλίσει την σωρό του, εκδικούμενος όσα αντίστοιχα είχε πράξει ο Ξέρξης στον βασιλιά της Σπάρτης Λεωνίδα, μετά την μάχη των Θερμοπυλών. Η απάντηση του Παυσανία ήταν άμεση: «Λάμπωνα αυτές τις πράξεις τις κάνουν οι βάρβαροι και όχι οι Έλληνες». Μετά την ίδια μάχη επίσης, καταγράφεται η εντολή του Παυσανία προς τους Πέρσες μαγείρους του Μαρδόνιου, να ετοιμάσουν ένα γεύμα όπως θα ετοίμαζαν στο βασιλέα τους, αλλά και ένα αντίστοιχο «ελληνικού τύπου», προς τους Σπαρτιάτες. Ακολούθως ο Παυσανίας κάλεσε όλους τους Έλληνες Στρατηγούς στην σκηνή του Μαρδόνιου και τους παρουσίασε τα δύο γεύματα. Το ένα πλουσιότατο σε ολόχρυσα σκεύη και το άλλο φτωχικό με τα τελείως απαραίτητα, για την διαβίωση του Σπαρτιάτη οπλίτη. Τότε αναφώνησε: «Ανόητοι Πέρσες, αφήσατε τα πλούτη σας και χάσατε τις ζωές σας, για να αποκτήσετε το φτωχικό πιάτο του Έλληνα, όταν εσείς τρώγατε με χρυσά σκεύη». Έχουν περάσει από τότε 2.500 χρόνια περίπου, αλλά η νοοτροπία και διαφορά στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς του Ελληνισμού, φαίνεται ότι δεν έχει αλλάξει, ενώ συνεχίζει να είναι τελείως διαφορετικός από μια σειρά άλλων τεκταινομένων στον ευρύτερο περίγυρο της χώρας μας. Οι Έλληνες, στη διαδρομή του χρόνου και τις ιστορίας, ακόμα και σε δύσκολες στιγμές του έθνους, ουδέποτε αγνόησαν τις ανθρώπινες αξίες και ήθη. Δεν έχουν απομακρυνθεί ποτέ από τις διακηρυγμένες δημοκρατικές αρχές, που κατέστησαν πανανθρώπινες αξίες, πρώτα εδώ, στην πατρίδα μας. Μα προπαντός, δεν έπαψαν ποτέ, μα ποτέ, να πιστεύουν σε ότι χιλιάδες χρόνια πριν, πίστευαν…. Ακόμα και όταν οι αγγελιαφόροι θα ανακοινώσουν την ρήση του μεγάλου βασιλέα, ότι ο ήλιος θα χαθεί όταν τοξεύσουν όλοι οι Μήδοι μαζί, θα απαντήσουν περήφανα όπως και οι ήρωες των Θερμοπυλών, ότι τούτη η πατρίδα συνήθιζε πάντα να μάχεται και «Υπό Σκιή». Το μήνυμα είναι προφανώς περισσότερο σημαντικό σήμερα, όταν κάποιοι νέοι σύγχρονοι «Μήδοι», προσπαθούν να τρομάξουν τους υπερασπιστές των οσίων και ιερών της φυλής, για την παραχώρηση του «ύδατος» των θαλασσών τώρα και της «γης» πιθανώς λίγο αργότερα. Ίσως ή έμμετρη αναφορά – απάντηση του Κυπρίου ποιητή Πιερίδη, είναι πιο επίκαιρη παρά ποτέ:

Λογαριάσατε λάθος με το νου σας εμπόροι δε μετριέται πατρίδα λευτεριά με τον πήχη κι αν μικρός είναι ο τόπος και το θέλει και μπορεί τον ασήκωτο βράχο να τον φάει με το νύχι. Τούτη η δίψα δε σβήνει, τούτη η μάχη δε παύει, χίλια χρόνια αν περάσουν δεν πεθαίνουμε σκλάβοι…. Πιερίδης Θεοδόσιος (Κυπριακή Συμφωνία – 1956)

Το Διοικητικό Συμβούλιο

Στη διεύθυνση www.seetha.gr υπάρχει ανανεωμένος ιστότοπος του Συνδέσμου στον οποίο έχουν αναρτηθεί παλαιότερα τεύχη των Εθνικών Επάλξεων σε μορφή PDF ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

>> ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΚΔΟΤΗ

το παρόν τεύχος, έχουμε αφιέρωμα για τα 200 χρόνια από την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας. Με αξιόλογα άρθρα συνεργατών του περιοδικού μας, προσπαθούμε να ενημερώσουμε τους αναγνώστες μας, για το σημαντικότατο γεγονός της ίδρυσης της Φιλικής Εταιρείας, που υπήρξε ο πρωτεργάτης της προετοιμασίας της σκλαβωμένης χώρας μας, για την επανάσταση του 1821. Στο τρίμηνο Οκτωβρίου – Νοεμβρίου - Δεκεμβρίου, ένα γεγονός ιδιαίτερα σοβαρό ξεχώρισε από τις λοιπές εξελίξεις. Αυτό είναι η επιτάχυνση των διαδικασιών για την εκλογή νέου Προέδρου της Δημοκρατίας, η οποία και ολοκληρώθηκε την 29η Δεκεμβρίου 2014, χωρίς να εκλεγεί Πρόεδρος. Οι εκλογές προκηρύχθηκαν για τις 25 Ιανουαρίου 2015. Από πλευράς κύριων ιστορικών γεγονότων του τριμήνου, αναφέρουμε επιλεκτικά την κήρυξη του πολέμου κατά της Τουρκίας (06 Οκτ1912), την μάχη του Σαρανταπόρου (09/10 Οκτ1912), την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτ 1912), την έναρξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου (28 Οκτ 1940) και την ιστορική ναυμαχία της “Έλλης” στα στενά των Δαρδανελίων (16 Δεκ1912).

Η ύλη του παρόντος τεύχους είναι όπως πάντα πλούσια, με μεγάλη ποικιλία θεμάτων, επίκαιρων και διαχρονικών. Στο διπλωματικό περισκόπιο όπως πάντα, δημοσιεύεται άρθρο του μόνιμου συνεργάτη του περιοδικού μας κ. Γεωργίου Σέκερη, πρέσβυ ε.τ. με το λίαν επίκαιρο θέμα “Παράμετροι και Διλήμματα της Παγκόσμιας Αμερικανικής Πολιτικής”, ενώ στο στρατηγικό περισκόπιο άρθρο του κ. Εμμανουήλ Καναβάκη, Αντγου ε.α., Μέλους Δ.Σ. ΣΕΕΘΑ, με τίτλο “Αντιθέσεις και Προβληματισμοί”. Για την εορτή των Ενόπλων Δυνάμεων στις 21 Νοεμβρίου, δημοσιεύεται η επίκαιρη επετειακή ομιλία του κ. Ιωάννου Θ. Μάζη, Καθηγητού Τμήματος Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με τίτλο: «Περί Στρατού. Εορτασμός της Ημέρας των Ενόπλων Δυνάμεων». Στο παρόν τεύχος περιλαμβάνονται επίσης και οι εισηγήσεις των αξιόλογων ομιλητών των δύο ημερίδων που διεξήχθησαν στο παρελθόν τρίμηνο και είναι κατά χρονική σειρά, η πρώτη στις 13 Οκτ 2014, με θέμα “Τουρκία και εξελίξεις στη Μ. Ανατολή. Επιπτώσεις για την Ευρώπη και τη

χώρα μας” και η δεύτερη στις 8 Δεκ 2014, με θέμα “Μεταναστευτικά ρεύματα προς την Ευρώπη – Προκλήσεις και συνέπειες άμεσες και μελλοντικές, για την Ευρώπη και την χώρα μας”. Στην ύλη του περιοδικού, περιλαμβάνονται και πολλά άλλα άρθρα ποικίλου περιεχομένου και υψηλού ενδιαφέροντος, που δεν είναι δυνατόν να αναφερθούν όλα, λόγω του περιορισμένου χώρου του σημειώματος. Ενδεικτικά αναφέρω, το ιστορικό άρθρο “Ο Λόχος των Ελλήνων Αμαζόνων. Οι πρώτες γυναίκες στο ρωσικό στράτευμα”, του κ. Π. Ν. Στάμου Δρ Ιστορίας, το ιδιαίτερα ενδιαφέρον άρθρο της Δρ κυρίας Κ. Σιμιτοπούλου - Κοτζαμάνη «Βάσεις Γενετικών Δεδομένων στον Σύγχρονο Κόσμο. Προοπτικές και Βιοηθικά Ζητήματα» και το τεχνικό -ενημερωτικό άρθρο “Καταδρομείς του Διαστήματος. Αστεροειδείς – Κομήτες – Μετεωρίτες”, του κ. Ιωάννη Π. Οικονομόπουλου, Υποναυάρχου Π.Ν. ε.α. – Καθηγητή Σ.Ν.Δ. Το επόμενο τεύχος των “Εθνικών Επάλξεων” με αριθμό 111, θα κυκλοφορήσει στο τέλος Μαρτίου με αρχές Απριλίου 2015. Εύχομαι σε όλα τα μέλη του ΣΕΕΘΑ και τους αναγνώστες του περιοδικού “Ευτυχισμένο Νέο Έτος 2015”.

ΟΡΟΙ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ» 1. Το κείμενο ή άρθρο να αναφέρεται σε θέματα που καθορίζονται από την φύση και τον σκοπό έκδοσης του περιοδικού, να έχει περιορισμένη έκταση κειμένη μεταξύ 1.000 και 3.000 λέξεων (γραμματοσειρά Arial 12 του Η/Υ - Επιδίωξη άρθρα μέχρι 2.500 λέξεις). 2. Δημοσιεύονται κυρίως επιστημονικές εργασίες και διαλέξεις σπουδαστών, των στελεχών των Ε.Δ. και Σ.Α., καθηγητών- Πανεπιστημίων, εμπειρογνωμόνων και ειδικών, καθώς γενικά διαλέξεις της Πολιτικής και Στρατιωτικής Ηγεσίας του ΥΕΘΑ, για θέματα που αφορούν σε Άμυνα, Ασφάλεια, Οικονομία, την Ιστορία, την διπλωματία και λοιπούς τομείς της Γεωπολιτικής, άμεσου εθνικού ενδιαφέροντος. Δεν δημοσιεύονται κείμενα που περιέχουν διαβαθμισμένες πληροφορίες, ή δεν τεκμηριώνεται το περιεχόμενό τους και γενικώς άρθρα που πε-

ριέχουν εκφράσεις, οι οποίες δεν συνάδουν με στο ήθος και το πνεύμα του καταστατικού του ΣΕΕΘΑ. 3. Η δημοσίευση εργασίας δεν σημαίνει και αποδοχή από τον ΣΕΕΘΑ των απόψεων του συντάκτη. Το περιεχόμενο εκάστου άρθρου απηχεί τις προσωπικές απόψεις του υπογράφοντος. 4. Τα κείμενα των εργασιών-άρθρων, θα συγκεντρώνονται, θα καταχωρούνται σε ειδικό φάκελο, θα εξετάζονται και θα αξιολογούνται από συντακτική επιτροπή του ΣΕΕΘΑ. Ανεξάρτητα από τη δημοσίευση η μη των άρθρων τα κείμενα δεν επιστρέφονται. 5. Τα κείμενα πρέπει να περιλαμβάνουν πλήρη επιστημονική τεκμηρίωση-βιβλιογραφία (υποσέλιδο αναφορά στην πηγή – τεκμηρίωση με βιβλιογραφία στο τέλος του άρθρου).

7. Οι βιβλιογραφικές σημειώσεις πρέπει να έχουν ενιαία αρίθμηση, να ευρίσκονται στο τέλος του άρθρου καθώς και στο κάτω μέρος της σελίδας του κειμένου στο οποίο αναφέρεται η παραπομπή και να δίνονται ως εξής: α. Για βιβλία-μονογραφίες: Βιβλιογραφία: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος βιβλίου και υπότιτλος, πόλη έκδοσης, εκδοτικός οίκος, έτος έκδοσης, σελίδες. π.χ.: John Keegan, Η Ιστορία του Πολέμου, Αθήνα, Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη- Νέα Σύνορα, 1997. Παραπομπή: John Keegan, Η Ιστορία του Πολέμου, σελ. 3-12. β. Για άρθρα-μελέτες: Βιβλιογραφία: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος άρθρου εντός εισαγωγικών, περιοδικό, αριθμός τεύχους, χρονολογία, σελίδες, π.χ.: Ελευθερία Μαντά, “Η νέα ιταλική Ostpolitik και η στρατηγική θέση της Αλβανίας”,

Παραπομπή: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος άρθρου εντός εισαγωγικών Γεωπολιτική, τ. 11, Οκτώβριος 2000, σελ. 35-42. 8. Οι μελέτες στρατηγικού και γεωπολιτικού περιεχομένου πρέπει να συνοδεύονται από σχετικούς χάρτες και σχεδιαγράμματα, μαζί με τους σχετικούς υπότιτλους. Φωτογραφίες δημοσιεύονται μόνο εάν το περιεχόμενό τους κρίνεται αναγκαίο, και για την πληρέστερη ενημέρωση του αναγνώστη. 9. Η οποιαδήποτε συνεργασία πρέπει να παραδίδεται και σε ηλεκτρονική μορφή (CD κλπ), καθώς και σε δύο τυπωμένα αντίγραφα ένα τουλάχιστον μήνα πριν την έκδοση του περιοδικού (πχ μέχρι τέλος των μηνών Φεβ – Μαϊ – Αυγ – Νοε). * e-mail: seethaee@gmail.com (Περιοδικό «Εθνικές Επάλξεις»)

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ΚΛΙNIKH ενάντια στην τριχόπτωση

Ο ειδικός επι... κεφαλής

Δωρεάν ραντεβού διάγνωσης και ενημέρωσης ια εις γ τώσ π κ ε τες ές τούν ε Ειδικ ρ η υπ λες τους ένοπ στις μεις δυνά

800 11 00 111 Γραμμή χωρίς χρέωση για όλη την Ελλάδα

Κεντρικά: Λ. Κηφισίας 348, Χαλάνδρι, τηλ.: 210 6828888 www.kord.gr

info@kord.gr

Bergmann Kord Hair Clinic

Αθήνα - Θεσσαλονίκη - Πάτρα - Ηράκλειο - Λάρισα - Ρόδος - Λευκωσία - Λεμεσός

6 ΓPAΦEIA: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ 113 62 AΘHNAI THΛ./FAX: 210-88.11.853 E-mail: seethaee@gmail.com http://www.seetha.gr IΔIOKTHTHΣ: Σ.E.EΘ.A. Εκδότης: Λάμπρος Καζάκος, Αντιστράτηγος ε.α. Πρόεδρος Δ.Σ. του Συνδέσμου Διευθυντής και Πρόεδρος της Συντακτικής Eπιτροπής: Εμμανουήλ Καναβάκης, Αντιστράτηγος ε.α. Mέλη της Συντακτικής Eπιτροπής: Δημήτριος Φράγκου Αντιστράτηγος ε.α. Ιωάννης Καρμίρης Υποστράτηγος ε.α. Σπύρος Μπελεγράτης Υποστράτηγος ε.α. Πόκας Χαράλαμπος Αντγος ε.α. Συνδρομές: Προαιρετικές προς τον Σ.E.EΘ.A. για τις «ΕΘΝΙΚΕΣ EΠAΛΞEIΣ» Eπιμέλεια: «Ηλιαία» Yψηλάντου 25 - 106 75 Aθήνα Τηλ./Fax.: 210-72.18.223 E-mail: iliea@otenet.gr Εκτύπωση: Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού Tο δημοσιευόμενα κείμενα εκφράζουν απόψεις των συγγραφέων. H χρησιμοποιούμενη γλώσσα είναι της επιλογής των συγγραφέων, ενώ η εν γένει εικονογράφηση γίνεται με μέριμνα του περιοδικού. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση άρθρων των «Εθνικών Επάλξεων» με την προϋπόθεση αναγραφής της πηγής

Στο εξώφυλλο: «Ο Όρκος των Φιλικών» Σύνθεση του Θεόφιλου Δ. Τσόκου (1849)

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ:

«Λογαριάσατε λάθος…»....

Ακόμα και όταν οι αγγελιοφόροι θα ανακοινώσουν την ρήση του μεγάλου βασιλέα, ότι ο ήλιος θα χαθεί όταν τοξεύσουν όλοι οι Μήδοι μαζί. Απαντούν περήφανοι από τις εσχατιές των Θερμοπυλών, ότι τούτη η πατρίδα συνήθιζε πάντα να μάχεται και «Υπό Σκιή».

Σημείωμα εκδότη.........................................

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΡΕΙΑ

Η σύσταση, η οργάνωση και η ανάπτυξη της Φιλικής Εταιρείας (1814-1821)............ Υπό Δρ κ. Νικολάου Φ. Τόμπρου, Λέκτορα Πολιτικής Ιστορίας της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων

Η Φιλική Εταιρεία υπήρξε η σημαντικότερη μυστική οργάνωση που ίδρυσαν οι ορθόδοξοι χριστιανοί της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, με σκοπό να προωθήσουν απελευθερωτικά κηρύγματα στις περιοχές της σουλτανικής επικράτειας, όπου διαβιούσαν συμπαγείς χριστιανικοί πληθυσμοί (βαλκανική χερσόνησο, Αιγαίο, Μ. Ασία κλπ).

Οι Γεωπολιτικές Προϋποθέσεις της Φιλικής Εταιρείας............................

Υπό του κ. Μελέτη Η. Μελετόπουλου, Δρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Παν/μίου Γενεύης Ήταν ένα καλά μελετημένο σχέδιο στα γεωγραφικά όρια του Βυζαντίου, στα όρια του υπόδουλου Ελληνισμού, και αντιστοιχούσε στην ιστορική συνείδηση και στην κοινωνική πραγματικότητα του Ελληνισμού του 19ου αιώνα.

Ο Ρήγας Βελεστινλής ως Οραματιστής της Ελληνικής Επανάστασης..................

Υπό κ. Δημητρίου Καραμπερόπουλου, Δρ Ιστορίας της Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ο Ρήγας, ως πραγματικός επαναστάτης, στόχευε πρώτα να ανυψώσει το ηθικό των σκλαβωμένων, να τους δημιουργήσει την επαναστατική διάθεση και πνοή, απαραίτητα στοιχεία για να πάρουν τα όπλα. Για το σκοπό του αυτό χρησιμοποίησε δύο βασικά στοιχεία της επικοινωνίας: α) την εικόνα, με τα έντυπα και β) τον ήχο, με τη μουσική του Θουρίου.

Η «Φιλική Εταιρεία» στο φως του «άλλου» ’21...

Υπό του πρωτοπρ. π. Γεωργίου Δ. Μεταλληνού, Ομοτίμου Καθηγητού Παν/μίου Αθηνών Ἡ αὐτοκρατορική ἰδέα-τό «εὐρύ γένος» ἦταν ἡ μόνιμη καί ἀμετάτρεπτη ἰδεολογία τῆς Ρωμαίικης Ἐθναρχίας, ἡ ὁποία συνέχιζε τήν «Βυζαντινή»Αὐτοκρατορία. διπλωματικο ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Παράμετροι και Διλήμματα της Παγκόσμιας Αμερικανικής Πολιτικής.........................

Υπό κ. Γεωργίου Ε. Σέκερη, πρέσβεως ε.τ.

Η προεδρία Ομπάμα εγκαινιάσθηκε υπό τον αστερισμό της επιδίωξης βελτιωμένων σχέσεων με τη Ρωσία και τον αραβο-μουσουλμανικό κόσμο. Βλέποντας την Κίνα ως τον μόνο ενδεχόμενο επικίνδυνο αντίπαλο των ΗΠΑ στο ορατό μέλλον. ΗΜΕΡΙΔΑ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2014

Τουρκία και εξελίξεις στη Μ. Ανατολή Επιπτώσεις για την Ευρώπη και τη χώρα μας........ Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ....... Εισήγηση συντονιστού..........................

28 29 30

κ. Ευαγγέλου Γεωργούση, Ανπχου (Ι) ε.α., Μέλους του ΔΣ ΣΕΕΘΑ

Ο Σχεδιασμός της στρατηγικής εθνικής ασφάλειας της Τουρκίας........................

Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξίαρχου ε.α., Στρατηγικού Αναλυτή

Συγκεκριμένα, ο Ερντογάν συγχρονίζεται με τα γεγονότα, αναδιπλώνεται όταν πιέζεται, χωρίς να προβαίνει σε σημαντικές παραχωρήσεις και αντεπιτίθεται όταν οι συγκυρίες το επιτρέπουν.

Η Στρατηγική απέναντι στο Ισλαμικό Χαλιφάτο: Προκλήσεις για την Ευρώπη.............

Υπό κ. Αλέξανδρου Κούτση, Ομότιμου Καθηγητή Μεσανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστήμιου

Ο αραβικός κόσμος σήμερα είναι πιο βίαιος, ασταθής, διασπασμένος και οδηγείται από εξτρεμισμό, τόσο των κυβερνώντων όσο και της αντιπολίτευσης, μια κατάσταση όμοια της οποίας δεν υπήρχε από τότε που κατέρρευσε η Οθωμανική Αυτοκρατορία, πριν από έναν αιώνα. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

7 ΜΕΡΙΔΑ 8 δεκεμβριου 2014

Μεταναστευτικά ρεύματα προς την Ευρώπη – Προκλήσεις και

40 Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ.............................. 41 συνέπειες άμεσες και μελλοντικές για την Ευρώπη και την χώρα μας...

Υπό κ. Λάμπρου Καζάκου, Αντιστρατήγου ε.α.

Εισήγηση συντονιστού...................................................... Υπό κ. Νικολάου Χιδίρογλου, Δημοσιογράφου

Μεταναστευτικές Ροές. Προβλήματα - Λύσεις Διεθνείς Υποχρεώσεις.......................................................

42 43

Υπό κ. Πάτροκλου Γεωργιάδη, Γενικού Γραμματέα του Υπουργείου Ανάπτυξης Η δυναμική της μετανάστευσης συνδέεται άμεσα με την παγκοσμιοποίηση. Επηρεάζεται καίρια από τις διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης. Οι καταναλωτικές συνήθειες, η αντιμετώπιση της φτώχειας, οι παραγωγικές δομές και τα πολιτικά συστήματα των αναπτυσσόμενων χωρών επηρεάζονται πολλαπλά από τα πολιτικοκοινωνικά δεδομένα των ανεπτυγμένων χωρών.

Τεχνολογίες Συνοριακού Έλεγχου για την Αντιμετώπιση της Παράτυπης Μετανάστευσης.........................................

Υπό κ. Θεόδωρου Κωστή, Δρ Αμυντικών Τεχνολογιών - Ειδικού Επιστήμονος Ανωτάτης Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων Η ηλεκτρονική τεχνολογία στην ελεγχόμενη αλλά και στην μη ελεγχόμενη ροή, προσφέρει πλεονεκτήματα σε χρόνο επεξεργασίας, εμβέλεια επιτήρησης και απόκτησης ορθής καταστατικής επίγνωσης, ΠΟΛΙΤΙΚΟ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Αντιθέσεις και Προβληματισμοί................

Υπό κ. Εμμανουήλ Καναβάκη, Αντγου εα, Μέλους Δ.Σ. ΣΕΕΘΑ Η ανθρωπότητα για πρώτη φορά τους τελευταίους αιώνες, αντιμετωπίζει ένα αμιγώς θρησκευτικό πόλεμο, χωρίς σύνορα και κρατική υπόσταση.

61η Ετήσια Σύνοδος Αποφοίτων Σχολής Αμύνης του ΝΑΤΟ (NDC)....

Υπό κ. Ζαφείρη Ταμπακίδη, Αντπτχου ε.α., Αντιπροέδρου ΣΕΕΘΑ Η Ρωσία και η Ευρώπη κινούνται σε αποκλίνουσες πορείες τον 21ον αιώνα, με επανάληψη του ανταγωνισμού του παρελθόντος. ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΑΠΟΨΕΙΣ

Ανάλυση Κυρίων Γεγονότων..........................................

Προκειμένου να ανταγωνιστεί τη φθηνότερη παραγωγή πετρελαίου από τους σχιστόλιθους στις ΗΠΑ, η Σαουδική Αραβία ηγήθηκε της μείωσης της δικής της παραγωγής, προσπαθώντας έτσι να αποτρέψει την πτώση της τιμής του

επετειακα ΘΕΜΑΤΑ

Περί Στρατού...............................................................

Υπό κ. Ιωάννου Θ. Μάζη, Καθηγητού Τμήματος Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών Αλλ’ η μεγίστη διαχρονικώς συμβολή του Ε.Σ. είναι ότι εξ αρχής υπήρξε και πάντοτε ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

παραμένει η γνησιώτερη έκφραση της εθνικής κοινωνικής συνοχής – καταλύτης και θεματοφύλακάς της. Με τον εξόχως υψηλό βαθμό διαταξικής συνθέσεως και κοινωνικής κινητικότητος, που παρουσιάζει από της ιδρύσεώς του, ο Ε.Σ. υπήρξε και παραμένει ο πλέον αυθεντικός, κοινωνικά δημοκρατικός θεσμός της Ελλάδος, το ασφαλές θεμέλιον της αρχής της Λαϊκής Κυριαρχίας. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Ο Λόχος των Ελλήνων Αμαζόνων. Οι πρώτες γυναίκες στο ρωσικό στράτευμα......................... Υπό κ. Π. Ν. Στάμου, PhD (Hist.)2, Δρ Ιστορίας Με το στρατηγικό πνεύμα του Πατιόμκιν, τον ενθουσιασμό και την αφοσίωση των Ελλήνων είδε η αυτοκράτειρα να δημιουργείται στην Κριμαία ο Λόχος των Ελληνίδων Αμαζόνων, «… από ευγενείς γυναίκες…».

γενικα ΘΕΜΑΤΑ

Βάσεις γενετικών δεδομένων (Βiobaks) στο σύγχρονο κόσμο: προοπτικές και βιοηθικά διλήμματα................................... Δρ. Κ. Σιμιτοπούλου-Κοτζαμάνη

Την τελευταία δεκαετία αναπτύσσονται βάσεις δεδομένων ή/και τράπεζες βιολογικού υλικού (biobanks), για πληθώρα εφαρμογών, σε βαθμό που ο σύγχρονος κόσμος δεν νοείται άνευ τούτων. ΤΕΧΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Καταδρομείς του Διαστήματος Αστεροειδείς – Κομήτες – Μετεωρίτες...............................

Υπό κ. Ιωάννη Π. Οικονομόπουλου, Υποναυάρχου Π.Ν. ε.α. – Καθηγητή Σ.Ν.Δ. Σε μια απόσταση 2,8 Aστρονομικών Mονάδων από την Γη και μεταξύ των πλανητών Άρης-Δίας, περιφέρονται σε τροχιές πλανητικού τύπου, πολύ μικρά σώματα που ονομάζονται Aστεροειδείς ή Πλανητοειδείς.

Ο Έλληνας αξιωματικός σήμερα.........................................

Υπό κ. Αθανάσιου Μπινιάρη, Σμήναρχου (Ι), Τμηματάρχη Επιλογής Προσωπικού, Διοίκηση Αεροπορικής Εκπαίδευσης με ευθυμη ματια

Ο 28χρονος δράστης....................................................

Υπό κ. Χρήστου Μπολώση, Υπτγου ε.α. – ΓΓ/ΣΕΕΘΑ Το Βιβλίο

Χρήστου Μηνάγια: Η εθνική στρατηγική της Τουρκίας. Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις και Εξοπλισμοί..................................................................................................80 Επιμέλεια: Συντακτική Επιτροπή Περιοδικού ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ.............................................

ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

200 χρόνια από την ίδρυση

Προετοιμάζοντας την Επανάσταση:

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Η σύσταση, η οργάνωση και η ανάπτυξη της Φιλικής Εταιρείας (1814-1821) Υπό Δρ κ. Νικολάου Φ. Τόμπρου, Λέκτορα Πολιτικής Ιστορίας της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων

ις δύο πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα οι -μυστικές και φανερές- οργανώσεις που δημιουργήθηκαν από ορθοδόξους χριστιανούς της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, εντάσσονται σε ένα νεωτερικό πνεύμα, που έθετε το ζήτημα της εθνικής τους αποκατάστασης σε νέες βάσεις1. Στο πλαίσιο του πνεύματος αυτού ιδρύθηκε και η Φιλική Εταιρεία2, που στόχευε στην «αυτοτελή και αυτοδύναμη οργάνωση του έθνους, το οποίο στη συνέχεια θα οδηγείτο, κυριαρχικά και μέσα από την εκτίμηση των δικών του αναγκών, στην επίτευξη των προσφεροτέρων συμμαχιών». Σε συνδυασμό μάλιστα με μια γενικευμένη επαναστατική δράση, οι όποιες συμμαχίες θα επέφεραν την «επίτευξη του ποθούμενου», την απελευθέρωση δηλαδή των υποδούλων χριστιανών, από την κυριαρχία του Σουλτάνου3. Η Φιλική Εταιρεία υπήρξε η σημαντικότερη μυστική 1 Β. Παναγιωτόπουλος, «Η Φιλική Εταιρεία. Οργανωτικές προϋποθέσεις της εθνικής επανάστασης», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τόμ. 3, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, σ. 9. 2 Σχετικά με τους σκοπούς και τη δραστηριότητα της Φιλικής Εταιρείας βλ. ενδεικτικά Εμ. Ξάνθος, Απομνημονεύματα περί της Φιλικής Εταιρείας, Αθήνα 1845. Σ. Σακελλαρίου, Φιλική Εταιρεία, Οδησσός 1909. Β. Μέξας, Οι Φιλικοί, Αθήνα 1937. Τ. Κανδηλώρος, Η Φιλική…, ό.π. Απ. Βακαλόπουλος, «Συμβολή στην ιστορία και οργάνωση της Φιλικής Εταιρείας», Ελληνικά, 12 (1951), σ. 65-78. Ι. Μελετόπουλος, «Η Φιλική Εταιρεία. Αρχείον Π. Σέκερη», Δ.Ι.Ε.Ε.Ε., 18 (1965-1966), σ. 177-352. G. Frangos, «The PhilikeEtaireia: A Premature National Coalition», The Struggle For Greek Independence, επιμ. RichardClogg, Λονδίνο 1971, σ. 87-103. Ι. Φιλήμων, Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας, Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1971. Γ. Φράγκος, «Φιλική Εταιρεία», Ι.Ε.Ε., Εκδοτική Αθηνών, τόμ. ΙΑ΄, Αθήνα 1975, σ. 424-432. Αλ. Δεσποτόπουλος, «Η απόφαση για την Επανάσταση», Ι.Ε.Ε., Εκδοτική Αθηνών, τόμ. ΙΒ΄, Αθήνα 1975, σ. 12-19. Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του νέου ελληνισμού, Ηρόδοτος, τόμ. Ε, Θεσσαλονίκη 1980, σ. 63-130. Τ. Βουρνάς, Φιλική Εταιρεία: α) το παράνομο οργανωτικό και β) ο διωγμός από τους ξένους, Τολίδη, Αθήνα 1982. Π. Κιτρομηλίδης, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, ό.π., σ. 459-460. Κ. Σβολόπουλος, Κατακτώντας την ανεξαρτησία. Δέκα δοκίμια για την Επανάσταση του 1821, Πατάκη, Αθήνα 2010. 3 Β. Παναγιωτόπουλος, «Η Φιλική Εταιρεία…», ό.π., σ. 9-10.

οργάνωση που ίδρυσαν οι ορθόδοξοι χριστιανοί της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, με σκοπό να προωθήσουν απελευθερωτικά κηρύγματα στις περιοχές της σουλτανικής επικράτειας, όπου διαβιούσαν συμπαγείς χριστιανικοί πληθυσμοί (βαλκανική χερσόνησο, Αιγαίο, Μ. Ασία κλπ). Στα μέσα Ιανουαρίου του 1814, τρία ελάχιστα γνωστά μέλη της ελληνικής διασποράς (Νικόλαος Σκουφάς, Αθανάσιος Τσακάλωφ, Εμμανουήλ Ξάνθος)4 συναντήθηκαν στην Οδησσό και αποφάσισαν να προετοιμάσουν το έδαφος για την «εν καιρώ» εκδήλωση επαναστατικής κινητοποίησης των ομοδόξων τους στην Οθωμανική αυτοκρατορία5. Η συγκε4 «Τα βιογραφικά των τριών ιδρυτών έχουν ξεχωριστό ενδιαφέρον, όχι βέβαια γιατί φανερώνουν μεγάλες προσωπικές σταδιοδρομίες αλλά ακριβώς για το αντίθετο γιατί δείχνουν ότι η ιδέα της εθνικής απελευθέρωσης είχε γίνει οικεία σε κοινωνικά στρώματα μεσαίας οικονομικής εμβέλειας και κοινωνικού κύρους, τα οποία αποδείχθηκε μάλιστα ότι ήταν τα καταλληλότερα να ξεκινήσουν και να οργανώσουν μια εθνική επανάσταση. Πράγματι, το γεγονός ότι οι πρώτοι Φιλικοί δεν σχετίζονταν με τον ισχυρότερο τότε κρατικόδιοικητικό μηχανισμό της Αυτοκρατορίας, δεν ήσαν δηλαδή στελέχη των εκκλησιαστικών ή των κοινοτικών θεσμών των ορθοδόξων, ο δε προσωπικός τους πλούτος, κυρίως για όσους ζούσαν στη διασπορά, δεν ήταν τόσος ώστε να τους δημιουργεί αξεπέραστες αναστολές, αποδείχθηκε ότι λειτούργησαν ως πλεονεκτήματα για την επαναστατική τους ενεργητικότητα». Β. Παναγιωτόπουλος, «Η Φιλική Εταιρεία…», ό.π., σ. 13-14. 5 Ο χρόνος ίδρυσης της Εταιρείας δεν είναι επακριβώς γνωστός. Η δημιουργία της πάντως δεν είναι άσχετη με τον χρόνο της κοινής παραμονής των τριών εμπνευστών της Φιλικής στην Οδησσό, η οποία άρχισε τον Νοέμβριο του 1813. Υπάρχουν μάλιστα ενδείξεις ότι οι επαφές των ιδρυτών της Φιλικής ξεκίνησαν στα τέλη του 1813. Τα περισσότερα στοιχεία τοποθετούν την ίδρυση της οργάνωσης το καλοκαίρι του 1814. Μεταγενέστερη φήμη ανέφερε ότι οι Φιλικοί αργότερα γιόρταζαν τη 14η Σεπτεμβρίου (Ύψωση του Τιμίου Σταυρού) ως ημερομηνία ίδρυσης της Εταιρείας τους. Ο Β. Παναγιωτόπουλος σημειώνει σχετικά: «Αν ο συνειρμός της επαναστατικής «υψώσεως» του Σταυρού επί της Ημισελήνου προς τη θρησκευτική γιορτή της «Υψώσεως του Σταυρού» βρίσκεται πίσω από αυτή τη μυθοπλασία, θεωρώ ότι οι χρονικές αποστάσεις ανάμεσα στις δυο προτεινόμενες στιγμές ίδρυσης της Εταιρείας, το καΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

κριμένη απόφαση, οδήγησε σύντομα στην ίδρυση της Εταιρείας των Φιλικών ή Φιλικής Εταιρείας. Οι ιδρυτές της είχαν στο παρελθόν μετάσχει και σε άλλες μυστικές επαναστατικές οργανώσεις. Η εμπειρία τους μάλιστα αυτή αποδείχθηκε χρήσιμη στον συνωμοτικό τρόπο δράσης της Φιλικής. Από την πρώτη κιόλας περίοδο της δημιουργίας της Εταιρείας (καλοκαίρι - φθινόπωρο 1814), οι ιδρυτές της συνέταξαν σχέδιο «κατήχησης» των μελών και δεσμεύτηκαν να επικοινωνούν με συνθηματική αλληλογραφία6.

Ο Όρκος των Φιλικών. Σύνθεση του Θεόφιλου Δ. Τσόκου (1849). τα 1818 η έδρα της Φιλικής μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Αν και δεν μας είναι γνω- Επανάστασης. Το πιο σημαντικό ίσως πλεονέκτημα από τη στοί οι λόγοι που υπαγόρευσαν την εν λόγω κίνη- μεταφορά της Εταιρείας εκτός Ρωσίας, ήταν ότι μπορούσε ση, πιθανολογούμε ότι αυτή σχετίζεται με την προσπάθεια να χειρίζεται πλέον ελεύθερα τον μύθο της ρωσικής στήριτων ιδρυτικών μελών να δημιουργήσουν ένα νέο κέντρο ξης και υποκίνησης. βάρους στη δράση της μυστικής οργάνωσης, πλησιέστερο στον χώρο της επικείμενης εξέγερσης των ορθοδόξων. ο μεγάλο μυστικό της Φιλικής, στο οποίο στήριζε Ο κίνδυνος μεταφοράς της Εταιρείας στην πρωτεύουσα της τη συνοχή της, ήταν η Αόρατη Αρχή. Στη συνωμοτιΑυτοκρατορίας δεν ήταν υπερβολικός, αφού οι μηχανισμοί κή περίοδο της Εταιρείας ο μύθος λειτουργούσε θεαστυνόμευσης και καταστολής της Υψηλής Πύλης ήταν κατικά και αιτιολογούσε τη μυστικοπάθεια που περιέτώτεροι από τους αντίστοιχους των Ρώσων. Έως την μετα- βαλε το «μεγάλο μυστικό». Προκειμένου να αυξηθούν τα φορά της έδρας η Φιλική υπήρξε ένας ολιγομελής μυστικός μέλη της οργάνωσης η διευθύνουσα αρχή -αποφεύγοντας οργανισμός7, που δεν ξεπερνούσε τα τριάντα άτομα, με πε- το τεκτονικό σύστημα, που αποτελείτο από στοές ή πυρήρίπλοκες διαδικασίες μύησης, συνωμοτικούς κανόνες και νες με διακλαδώσεις- υιοθέτησε το Σύστημα των Δώδεκα πάμπολλα μυστικά σύμβολα8. Μέλη της επιλέγονταν επι- Αποστόλων9. Δώδεκα δηλαδή ευυπόληπτα μέλη της Εταιφανείς κυρίως Έλληνες της Ρωσίας και των Παραδουνάβι- ρείας, στάλθηκαν σε ισάριθμες περιοχές όπου διαβιούσαν ων Ηγεμονιών. Η μετεγκατάσταση της Φιλικής στην οθωμα- ελληνικοί πληθυσμοί, για να συγκεντρώσουν πληροφορίες νική πρωτεύουσα συνέπεσε με τον θάνατο του N. Σκουφά και να διαδώσουν συστηματικά τις αρχές της οργάνωσης. και τη διεύρυνση της ηγετικής ομάδας, στην οποία συμπε- Οι Απόστολοι, είχαν ως στόχο να προσεγγίσουν ισχυρούς ριλήφθηκαν ο μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιος, ο Φα- οικονομικά και κοινωνικοπολιτικά τοπικούς παράγοντες10. Η ναριώτης Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και ο αρχιμανδρί- συγκεκριμένη κινητοποίηση, αποτελεί την πρώτη εξωστρετης Γρηγόριος Δικαίος (Παπαφλέσσας). Κατά τη διάρκεια των ετών 1818-1820, η Εταιρεία προχώρησε σε οργανωτικές αλ- 9 Το σύστημα των Δώδεκα Αποστόλων «θυμίζει βέβαια τους Αποστόλους της χριστιανικής παράδοσης αλλά και τους αποστόλουςλαγές, διεύρυνε τον κύκλο των μελών της και συγκεκριμεκομισάριους /commisseurs της Γαλλικής Επανάστασης». Β. Πανανοποίησε τα σχέδιά της για την εκδήλωση της επικείμενης γιωτόπουλος, «Η Φιλική Εταιρεία…», ό.π., σ. 23.

λοκαίρι του 1814, και της υποτιθέμενης γιορτής, συνηγορούν υπέρ της αποδοχής αυτής της εποχής του 1814 ως χρόνου ωρίμανσης της επικοινωνίας των τριών πρωταγωνιστών και ίδρυσης της Εταιρείας». Β. Παναγιωτόπουλος, «Η Φιλική Εταιρεία…», ό.π., σ. 13, 15. 6 Β. Παναγιωτόπουλος, «Η Φιλική Εταιρεία…», ό.π., σ. 17. 7 D. Brewer, Η Φλόγα της Ελευθερίας. Ο Αγώνας των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία 1821-1833, μτφρ. Τιτίνα Σπερελάκη, Ενάλιος, Αθήνα 2004, σ. 54-55. 8 D. Dakin, Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923, μτφρ. Α. Ξανθόπουλος, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1989, σ. 57. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

10 Οι Απόστολοι και οι περιοχές που ο καθένας έδρασε ήταν: 1) Γεωργάκης Ολύμπιος (Σερβία), 2) Δημήτριος Βατικιώτης (Βουλγαρία), 3) Κωνσταντίνος Πεντεδέκας (Ρουμανία), 4) Χριστόδουλος Λουριώτης (Ιταλία), 5) Παναγιώτης Παπαγεωργίου ή Αναγνωσταράς (νησιά Σαρωνικού), 6) Ηλίας Χρυσοσπάθης (Μεσσηνία, Μάνη), 7) Ιωάννης Φαρμάκης (Μακεδονία, Θράκη), 8) Ασημάκης Κροκίδας (Ήπειρος), 9) Αντώνιος Πελοπίδας (Πελοπόννησος), 10) Δημήτρης Ίπατρος (Αίγυπτος), 11) Γαβριήλ Κατακάζης (νότια Ρωσία) και 12) Κυριακός Καμαρηνός (Π. Μαυρομιχάλης-Μάνη). D. Dakin, Η ενοποίηση…, ό.π., σ. 59. Αλ. Δεσποτόπουλος, «Η απόφαση…», ό.π., σ. 13. Β. Παναγιωτόπουλος, «Η Φιλική Εταιρεία…», ό.π., σ. 23-24.

ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

200 χρόνια από την ίδρυση φή πράξη της οργάνωσης από τη στιγμή που ιδρύθηκε. Η εφαρμογή επίσης του συστήματος των Αποστόλων, συντέλεσε στο να επέλθουν -από το 1818 και έπειτα- οργανωτικές αλλαγές στην Εταιρεία, με αποτέλεσμα να διευρυνθεί ο κύκλος των μελών της11.

Η A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

δομή της Φιλικής υπήρξε πυραμιδοειδής, στην κορυφή της οποίας δέσποζε η Αόρατος Αρχή. Κανείς δεν γνώριζε ούτε είχε δικαίωμα να διερευνήσει το ποιοι την αποτελούσαν. Οι εντολές της εκτελούνταν άμεσα, ενώ οι εταίροι δεν να λάμβαναν καμία απόφαση. Οι ιδρυτές της Εταιρείας δεν εμφανίζονταν ως αρχηγοί της οργάνωσης, αλλά ως εκτελεστικά όργανα της Αρχής, για την οποία διέδιδαν ότι θα επέφερε τον θάνατο σε όποιον είχε την περιέργεια να τη γνωρίσει. Ο μύθος λοιπόν που είχε σχηματιστεί για την Αρχή ασκούσε υποβλητική επίδραση στους εταίρους και ο καθένας τη φανταζόταν διαφορετικά. Πολλοί θεωρούσαν ότι πίσω από την Αρχή βρισκόταν ο Ι. Καποδίστριας, ενώ κάποιοι άλλοι ο Τσάρος. Η Εταιρεία, που αποκαλείτο από τα μέλη της Ναός, είχε αρχικά τέσσερεις βαθμούς μύησης: α) τους αδελφοποιτούς ή βλάμηδες για τους αγράμματους και τα απλά μέλη, β) τους συστημένους για τους χαμηλής κοινωνικής τάξης ομογενείς, γ) τους ιερείς και τους ποιμένες για τους μορφωμένους εταίρους, δ) τους αρχιποιμένες για τους πρώτους στην ιεραρχία. Οι δύο τελευταίοι βαθμοί ήταν αποκλειστικό προνόμιο των οικονομικά ευκατάστατων και μορφωμένων μελών. Ύστερα από τη μεταφορά της οργάνωσης στην Κωνσταντινούπολη, δημιουργήθηκαν δύο νέοι βαθμοί: οι αφιερωμένοι και οι αρχηγοί των αφιερωμένων, στους οποίους εντάσσονταν αποκλειστικά και μόνο στρατιωτικοί. Αργότερα στην ιεραρχία των μελών συμπεριελήφθησαν δύο άλλοι βαθμοί: του Αποστόλου και του Γενικού Επιτρόπου της Αρχής. Τον τελευταίο βαθμό κατέλαβε -από τον Απρίλιο του 1820- ο Αλέξανδρος Υψηλάντης12, όταν αποδέχτηκε την αρχηγία της Φιλικής13. Η μύηση στην οργάνωση πραγματοποιείτο με τρόπο τελετουργικό και συνάμα υποβλητικό. Η συμμετοχή ιερέων και εκκλησιαστικών συμβόλων προσέδιδε στη μύηση ιερότητα. Η Διδασκαλία αποτελούσε το πρώτο στάδιο της προσχώρησης κάποιου στη Φιλική. Ακολουθούσε ο Πρώ11 D. Dakin, Ο Αγώνας των Ελλήνων για την ανεξαρτησία 1821-1833, μτφρ. Ρένας Σταυρίδη-Πατρικίου, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1989, σ. 65. 12 Ο Αλ. Υψηλάντης αναλαμβάνοντας την αρχηγία της οργάνωσης κατήργησε τους δύο κατώτερους βαθμούς των μυημένων (Βλάμηδες και Συστημένοι) και σταμάτησε τον προσηλυτισμό των κατώτερων κοινωνικά και οικονομικά ομάδων με το σκεπτικό ότι κινδύνευε να προδοθεί η μυστική ύπαρξη της Εταιρείας με την αθρόα συμμετοχή μελών στην οργάνωση. Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία…, τόμ. Ε, ό.π., σ. 111. Ο Μέξας αναφέρει σχετικά: «η ύπαρξις αρχηγού ήλλαξε το σύστημα διοικήσεως της Εταιρείας από τελείως αποκεντρωτικόν εις απολύτως συγκεντρωτικόν […]». Β. Μέξας, ό.π., σ. ια΄. D. Dakin, Η ενοποίηση…, ό.π., σ. 66. 13 D. Dakin, Η ενοποίηση…, ό.π., σ. 57, 59-60.

Οι ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας, Εμμανουήλ Ξάνθος (αριστερά), Νικόλαος Σκουφάς (μέση) και Αθανάσιος Τσακάλωφ (δεξιά), Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

τος Όρκος, η Εξομολόγηση, η Ερμηνεία των γνωστικών μέσων, ο Μεγάλος Όρκος14 και οι Οδηγίες προς τους κατηχητάς. Ο κατηχούμενος υποχρεούτο να προσφέρει χρήματα για την ενίσχυση της οργάνωσης, να συντάξει το Αφιερωτικό, επιστολή στην οποία έδινε προσωπικά του στοιχεία (γενέτειρα, ηλικία, επάγγελμα κλπ). Από την πλευρά του ο κατηχητής εφοδίαζε το νέο μέλος με Εφοδιαστικό έγγραφο, γραμμένο κρυπτογραφικά. Ο κατηχούμενος όφειλε να αντιγράψει τη Διδασκαλία, γι’ αυτό και το κείμενό της διασώθηκε σε πολλά αντίγραφα15.

ην χρονική περίοδο 1818-1820 εντάχθηκαν στη Φιλική οι σημαντικότεροι κοινοτικοί άρχοντες και Ιεράρχες της Πελοποννήσου, καθώς και αρκετοί Ρουμελιώτες αρματολοί. Στις αρχές του 1820 η Εταιρεία ήταν πλέον μια υπολογίσιμη πολιτική δύναμη με εκατοντάδες επιφανείς Έλληνες ως μέλη. Την ίδια περίοδο αυξήθηκαν, όπως προαναφέρθηκε, οι βαθμίδες των μελών της και απλοποιήθηκε σημαντικά το τελετουργικό μύησης. Οι ηγέτες επίσης της Φιλικής προσέγγισαν τον Ι. Καποδίστρια, με σκοπό να αναλάβει την αρχηγία της Εταιρείας16. Ύστερα όμως από την άρνηση του τελευταίου -η οποία και αποτέλεσε ισχυρό πλήγμα για την οργάνωση, όχι όμως ικανό να σταματήσει τα επαναστατικά της σχέδια- οι Φιλικοί απευθύνθηκαν στον Αλ. Υψηλάντη, ο οποίος και αποδέχτηκε την πρόταση (12 Απριλίου 1820). Η ανάληψη της ηγεσίας από τον τελευταίο συνδέθηκε με τη διαμόρφωση σχεδίου για την έναρξη του ελληνικού απελευθερωτικού Αγώνα. Το εν λόγω σχέδιο τροποποιήθηκε αρκετές φορές στη διάρκεια του 1820, καθώς η αύξηση των Φιλικών δημιούργησε υποψίες στους Οθωμανούς για τη λειτουργία της οργάνωσης. 14 Απ. Δασκαλάκης, Κείμενα - Πηγαί της Ιστορίας της Ελληνικής Επαναστάσεως, τόμ. Α΄, Τα πρώτα σαλπίσματα-Φιλική Εταιρεία. Αι Προκηρύξεις της Ελευθερίας. Οργανισμοί και πολιτεύματα. Συνταγματικαί πράξεις. Γενικαί πληροφορίαι, Αθήνα 1966, σ. 46-48. 15 Π. Πατρών Γερμανός, Απομνημονεύματα, επιμ. Εμμ. Πρωτοψάλτης, Γ. Τσουκαλάς, Αθήνα 1968, σ. 76 κ. εξ. D. Dakin, Η ενοποίηση…, ό.π., σ. 60. 16 I. Φιλήμων, Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, τόμ.Α΄, Αθήνα 1859, σ. 23. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Η δράση της Φιλικής -από το της Επανάστασης20. Στην 1814 έως και το 1821- χωρίζεται πραγματικότητα όμως ο σε δύο χρονικές περιόδους, με απελευθερωτικός Αγώνας διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηστην Πελοπόννησο έθεριστικά η καθεμία. Στην πρώτη σε την Εταιρεία στο περιπερίοδο (1814-1820) η Εταιρεία θώριο, όπως τουλάχιστον έθεσε ως στόχο την απελευθέείχαν οραματιστεί αρχικά ρωση των ελληνόφωνων ορθοτην πορεία της οι Εμ. Ξάνδόξων από τους Οθωμανούς, θος, Ν. Σκουφάς και Αθ. χωρίς όμως να έχει προσδιορίΤσακάλωφ. Αξιοσημείωτο σει τον ακριβή τόπο και χρόνο άλλωστε είναι ότι στην Α΄ έναρξης της εξέγερσης17. Την Εθνοσυνέλευση (1 Ιανουηγεσία της είχαν οι εμπνευστές αρίου 1822) απουσίαζε η της, οι οποίοι παρουσιάζονταν οποιαδήποτε αναφορά στη ως εκτελεστικά όργανα της Φιλική21. υπέρτατης Αρχής. Η τελευταία αποτελούσε μια ασαφή έννοια, υ μ π ε ρ α σ μ α τ ι κά που ο καθένας ερμήνευε ανάλολοιπόν μπορούγα με τις προσδοκίες του και τις με να αναφέρουμε φήμες που κυκλοφορούσαν γι’ ότι στα επτά χρόαυτή. Έως το 1817 την οργάνωνια που λειτούργησε η Φιση μονοπωλούσαν οι πρόσφαλική Εταιρεία, υιοθετώτα ξενιτεμένοι από τον ελλαδικό ντας μυστικές μεθόδους χώρο μικροέμποροι και ορισμέκαι τελετές, έφερε σε επανοι στρατιωτικοί18. Οι όποιες φή εκατοντάδες μέλη των Κρυπτογραφημένο έγγραφο με το έμβλημα της Φιλικής Εταιρείας ορθοδόξων χριστιανικών ποιοτικές διαφοροποιήσεις και τα αρχικά «Η Ε[λευθερί]Α Η [θάνατ]ΟΣ». κοινοτήτων της Οθωμανισημειώθηκαν στους εταίρους εντοπίζονται από το 1818 και έπειτα, όταν δηλαδή η Φιλική κής αυτοκρατορίας, διαφορετικής κοινωνικής προέλευσης επεκτάθηκε στην Οθωμανική αυτοκρατορία, τις Παραδουνά- και οικονομικών δυνατοτήτων. Τα αρχικά επαναστατικά κηβιες Ηγεμονίες, τη Ρωσία και επεδίωξε να συμπεριλάβει στους ρύγματα της οργάνωσης υπήρξαν αόριστα και δεν κατάφεκόλπους της ευκατάστατους έμπορους και κοινοτικούς άρχο- ραν να αποκρυσταλλωθούν σε συγκεκριμένα μανιφέστα, ντες, σε μια προσπάθεια να εξασφαλίσει οικονομική στήριξη γεγονός που επέτρεπε σε ευρύτερες κοινωνικοοικονομικές και πολιτική επιρροή στους ελληνόφωνους πληθυσμούς της ομάδες, να εντάσσονται στην Εταιρεία. Έμποροι, επαγγελμαπεριφέρειας19. Σημαντικό επίσης μέτρο για την οργάνωση της τίες, τραπεζίτες, κληρικοί, μέλη ένοπλων ομάδων, στελέχη Εταιρείας υπήρξε η σύσταση Εφορειών (Φεβρουάριος 1819) της κοινοτικής αυτοδιοίκησης κλπ, εντάχθηκαν στη Φιλική σε διάφορες πόλεις εντός και εκτός αυτοκρατορίας. Η δεύτε- σε μια τεράστια έκταση, η οποία ξεκινούσε από την Κωνσταρη περίοδος (Απρίλιος 1820-Απρίλιος 1821), χαρακτηρίζεται ντινούπολη και τις ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις και έφτανε από την αναδιοργάνωση της Φιλικής και τον μετασχηματισμό έως τη Μακεδονία, τη Μ. Ασία, την Πελοπόννησο, τα Επτάτης, ως προς τα μέλη και τους στόχους της, υπό την ηγεσία νησα. Αν και η συγκεκριμένη κινητοποίηση αντιμετώπισε πλέον του Αλ. Υψηλάντη (12 Απριλίου 1820). Την περίοδο αρκετά οργανωτικά προβλήματα, είναι σημαντικό να επιαυτή οριστικοποιήθηκε στο Ισμαήλιο και ο χρόνος έναρξης σημανθεί μια σημαντική διάσταση της όλης προσπάθειας: για πρώτη φορά συντονίστηκαν τόσες διαφορετικές ομάδες 17 «Η αρχική απόφαση των τριών ιδρυτών της Εταιρείας προέβλεπε ανθρώπων, που προωθούσαν την απελευθέρωσή τους από γενική επανάσταση των Ελλήνων «εν καιρώ», όπως γράφει ο Ξάν- την εξουσία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Με τη δράση θος, δηλαδή όταν θα είχε αναπτυχθεί η Εταιρεία σε επαρκή βαθτης, τέλος, η Φιλική έφερε κοντά πρόσωπα και καταστάσεις, μό, θα είχαν γίνει οι απαιτούμενες προπαρασκευές και θα κρίνονταν ευνοϊκές οι γενικότερες περιστάσεις». Αλ. Δεσποτόπουλος, η συνύπαρξη των οποίων αποδείχτηκε αναγκαία στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης22. «Η απόφαση…», ό.π., σ. 14.

18 Ο Ν. Διαμαντούρος αναφερόμενος στη συμβολή της Φιλικής Εταιρείας στην Επανάσταση, την οποία ίδρυσαν έμποροι που είχαν αποδημήσει από τον ελλαδικό χώρο στα προ του 1814 έτη και δεν είχαν κατορθώσει να εδραιώσουν τη θέση τους στις κοινότητες της διασποράς, τονίζει: «είναι πιο σημαντική ως οργάνωση που προσέδωσε ορμή στην ιδέα του ελληνικού εθνικισμού παρά ως κοινωνική και πολιτική δύναμη μέσα στην ίδια την ελληνική εξέγερση». Ν. Διαμαντούρος, Οι απαρχές της συγκρότησης σύγχρονου κράτους στην Ελλάδα (1821-1827), Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 2002, σ. 60-61. 19 Γ. Φράγκος, ό.π., σ. 425. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

20 Όσον αφορά τη συνέλευση των Φιλικών στο Ισμαήλιο (Οκτώβριος 1820) και τις αποφάσεις που ελήφθησαν εκεί βλ. Β. Παναγιωτόπουλος, «Η Φιλική Εταιρεία…», ό.π., σ. 30-31. Αλ. Δεσποτόπουλος, «Η απόφαση…», ό.π., σ. 17-18. D. Dakin, Η ενοποίηση…, ό.π., σ. 6667. Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία…, τόμ. Ε, ό.π., σ. 126-128. 21 Ν. Διαμαντούρος, ό.π., σ. 61-63. 22 Εμμ. Πρωτοψάλτης, Η Φιλική Εταιρεία, Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 1964.

ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

200 χρόνια από την ίδρυση

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Οι Γεωπολιτικές Προϋποθέσεις της Φιλικής Εταιρείας

Υπό του κ. Μελέτη Η. Μελετόπουλου, Δρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Παν/μίου Γενεύης και Διευθυντή του Περιοδικού «Νέα Πολιτική»

έχρι τον 18ο αιώνα, είχαν ξεσπάσει δεκάδες επαναστατικά κινήματα στον ελληνικό χώρο. Κατά κανόνα, επρόκειτο γιά επαναστάσεις αυθόρμητες, τοπικής εμβέλειας, ή ξενοκίνητες. Οι Ενετοί, και μετά οι Ρώσοι, χρησιμοποιούσαν τους Έλληνες ως γεωπολιτικό αντιπερισπασμό στις συγκρούσεις τους, με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το τέλος του 18ου αιώνα, αρχίζει η εποχή των επαναστατικών σχεδίων. Η ίδια η Γαλλική Επανάσταση είναι αποτέλεσμα οργανωμένου σχεδίου των Ιακωβίνων. Το πρώτο, θεωρητικά διατυπωμένο επαναστατικό σχέδιο του υπόδουλου Ελληνισμού, είναι η Χάρτα του Ρήγα, ένας συνδυασμός της Μεγάλης Ιδέας και των αξιών του Διαφωτισμού. Είναι ένα πολυεθνικό σχέδιο, που στην ουσία αποσκοπεί στην αναβίωση ενός εκσυγχρονισμένου και «διαφωτισμένου» Βυζαντίου. Ακολουθεί το σχέδιο της Φιλικής Εταιρείας. Το 1814, στην Οδησσό, οι Ξάνθος – Σκουφάς - Τσακάλωφ-Αναγνωστόπουλος (ο τελευταίος πιθανόν έγινε μέλος πριν τον Ξάνθο), συγκροτούν μυστική επαναστατική οργάνωση. Δεν υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες διαθέσιμες, η συνωμοτικότητα εξηγεί την έλλειψη επαρκούς τεκμηρίωσης. Το διεθνές πλαίσιο, στα τέλη του 18ου και στις αρχές του ου 19 αιώνα, γιά πρώτη φορά φαίνεται να ευνοεί τον υπόδουλο Ελληνισμό. Η Βιομηχανική Επανάσταση, στην Δυτική και Κεντρική Ευρώπη, έχει ανάγκη από πρώτες ύλες, τις οποίες μεταφέρουν εκεί Έλληνες έμποροι από τα Βαλκάνια. Ο Ελληνισμός γιά πρώτη φορά μετά από αιώνες αναπτύσσεται οικονομικά. Η Γαλλική Επανάσταση δημιουργεί διεθνές κλίμα χειραφέτησης των εθνών. Η έννοια και η επιδίωξη της ελευθερίας, σχηματοποιείται και νομιμοποιείται. Η Ρωσία εξελίσσεται σε μεγάλη δύναμη και ασκεί πίεση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Προϊόν της πίεσης είναι η «φιλλανδοποίηση» (με σημερινούς όρους) της Μολδοβλαχίας, όπου σύμφωνα με διεθνείς συνθήκες διορίζονται Έλληνες ηγεμόνες. Επίσης η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) θέτει το ελληνικό εμπόριο και τη ναυτιλία υπό την προστασία της Ρωσίας. Αναπτύσσεται έτσι ισχυρός ελληνικός εμπορικός στόλος, ο οποίο εκμεταλλεύεται δυναμικά τις ευκαιρίες, όπως ο αποκλεισμός της Μασσαλίας από τον βρετανικό στόλο κατά τους Ναπολεοντείους Πολέμους. Σε αυτό το κλίμα, ιδρύεται το 1809 στο Παρίσι ο πρόδρομος της Φιλικής Εταιρείας, το Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον, από τον Γρηγόριο Ζαλύκη. Μέλος του και ο Τσακάλωφ. Η ορ12

γάνωση αυτή χρησιμοποίησε την τεχνογνωσία των Ιακωβίνων και των Καρμπονάρων, η οποία μεταγγίστηκε από τον Τσακάλωφ στους Φιλικούς. Το 1815 περιέπεσε σε παρακμή λόγω της πτώσης του Ναπολέοντος, όπως και η αντίστοιχη Φιλόμουσος Εταιρεία, που είχε ιδρυθεί στην Ελλάδα το 1813. Αρχικά, η Φιλική Εταιρεία δεν είχε σημαντική απήχηση. Όταν το 1818 μεταφέρθηκε η έδρα της στην Κωνσταντινούπολη, είχε περίπου 30 μέλη. Στην Πόλη έδρευαν οι εκπρόσωποι των Ελλήνων προεστών από τις διάφορες επαρχίες (οι βεκίληδες), όπως και οι ανώτατοι αξιωματούχοι της ορθόδοξης εκκλησίας. Σε αυτούς εστίασαν οι Φιλικοί, αλλά συνάντησαν μεγάλη καχυποψία και άρνηση. Οι Φιλικοί προέβαλαν υπαινικτικά την «αόρατον αρχήν», ότι δηλαδή πίσω από την Φιλική Εταιρεία βρισκόταν η Ρωσία. Η ιστοριογραφία το θεωρεί επικοινωνιακό τέχνασμα, αλλά το ζήτημα δεν είναι τόσο απλό. Δεν υπάρχουν αποδείξεις γιά ρωσσική υποκίνηση, αλλά ούτε και γιά το αντίθετο. Ο μεν υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας Καποδίστριας αρνήθηκε το 1820 την ηγεσία της Εταιρείας, αλλά ο υπασπιστής του τσάρου Αλέξανδρος Υψηλάντης την δέχθηκε. Είναι μάλλον αδιανόητο ο Υψηλάντης να μην είχε ενημερώσει τον τσάρο γιά την υπόθεση. Η ουσία είναι ότι, αίφνης, μετά το 1818, η Φιλική Εταιρεία «απογειώνεται». Το διάστημα 1818-1821 εγγράφονται χιλιάδες μέλη, μυούνται Φαναριώτες, ιεράρχες, οπλαρχηγοί, έμποροι, εφοπλιστές, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του Ελληνισμού. Όμως, ποιό ήταν το αρχικό σχέδιο των Φιλικών; Ασφαλώς όχι η ίδρυση ενός μικρού κρατιδίου στον νότο των Βαλκανίων, αλλά κάτι άλλο, πολύ σημαντικώτερο. Από τα Απομνημονεύματα του Ξάνθου προκύπτει ότι ο σκοπός της Φιλικής Εταιρείας ήταν η γενική επανάσταση «διά την ανέγερσιν και απελευθέρωσιν του Ελληνικού Έθνους». Ήταν ένα καθαρά εθνικό σχέδιο. Το πολυεθνικό όραμα του Ρήγα («Βούλγαροι κι Αρβανίταις και Σέρβοι και Ρωμηοί») είχε εγκαταλειφθεί χάριν της συμπήξεως καθαρά ελληνικού κράτους. Σήμερα, βλέποντας τα γεγονότα από την σκοπιά του κράτους των Αθηνών, δυσκολευόμαστε να καταλάβουμε ότι εκείνη την εποχή οι Έλληνες επεδίωκαν όχι την δημιουργία κρατιδίου στον ελληνικό νότο, αλλά το αυτονόητο γι’ αυτούς, που ήταν η απελευθέρωση του κατεχομένου από τους Οθωμανούς κράτους τους, δηλαδή του Βυζαντίου, με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη. Άλλωστε, οι μεγάλες συγκεντρώσεις ελληνικών πληθυσμών ήταν στην Κωνσταντινούπολη και στην λεκάνη του Μαρμαρά, στον Πόντο, στην δυτική Μικρά Ασία, ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

στην Ανατολική Ρωμυλία. Σε αυτήν την δημογραφική, πολιτισμική και ιστορική πραγματικότητα, αντιστοιχούσε και το επαναστατικό σχέδιο της Φιλικής Εταιρείας, που προέβλεπε στην αρχική, αυθεντική του μορφή, επανάσταση στην Σερβία, στο Μαυροβούνιο και στην Μολδοβλαχία, στην Πελοπόννησο υπό τον Υψηλάντη και την πυρπόληση του οθωμανικού στόλου στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν ένα καλά μελετημένο σχέδιο στα γεωγραφικά όρια του Βυζαντίου, στα όρια του υπόδουλου Ελληνισμού, και αντιστοιχούσε στην ιστορική συνείδηση και στην κοινωνική πραγματικότητα του Ελληνισμού του 19ου αιώνα. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι η Επανάσταση κηρύχθηκε τον Φεβρουάριο του 1821 στο Ιάσιο της Μολδαβίας, δηλαδή στα παλαιά όρια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Στο σχέδιο αυτό προσχώρησαν, παρά τις αρχικές αμφιθυμίες και δισταγμούς, οι πάντες: από τον Οικουμενικό Πατριάρχη και τους Φαναριώτες μέχρι τους εφοπλιστές, τους εμπόρους, τους προεστούς και τους οπλαρχηγούς. Το γεγονός ότι, τελικώς, μετά από πολλές περιπέτειες, προέκυψε ένα μικρό κράτος στον ελλαδικό νότο, αποτελεί ουσιαστικά εκτροπή του αρχικού σχεδίου της Φιλικής Εταιρείας και είναι αποτέλεσμα παραγόντων που άλλαξαν τον ρου σε άλλη κατεύθυνση. Η συντριβή του Ιερού Λόχου στο Δραγατσάνι τον Ιούνιο του 1821 και η αποτυχία της επανάστασης στα βόρεια Βαλκάνια περιόρισαν το επαναστατικό εγχείρημα στον νότο. Στον νότο, αντιστρόφως, υπήρξαν ευνοϊκοί παράγοντες: α. Η επανάσταση του Αλή-πασά, που εξερράγη το καλοκαίρι του 1820. β. Η αυτοθυσία των Πελοποννησίων προκρίτων που παραπλάνησαν τους Τούρκους, προσφερόμενοι ως όμηροι στις αρχές του 1821, εγγυώμενοι γιά την νομιμοφροσύνη των συμπολιτών τους (με αποτέλεσμα όταν εξερράγη η Επανάσταση τον Μάρτιο να βρουν φρικτό θάνατο στις τουρκικές φυλακές). γ. Η παρουσία μίας στρατηγικής ιδιοφυΐας, όπως του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. δ Το ανάγλυφο του εδάφους, όπου οι μεγάλοι τουρκικοί στρατιωτικοί σχηματισμοί έχαναν το πλεονέκτημα της αριθμητικής υπεροχής, εγκλωβίζονταν και τελικά συντρίβονταν από μικρές ομάδες οπλαρχηγών της Ρούμελης και του Μοριά. ε. Η μακρά παράδοση εθνικής αντίστασης και δράσης άτακτων ένοπλων σωμάτων κλεφτών και αρματολών, ευνοημένη από τα δυσπρόσιτα βουνά και την εγγύτητα της Ιταλίας ως οδού διαφυγής και ανεφοδιασμού. ζ. Η παρουσία ισχυρού Ελληνικού Πολεμικού Στόλου κυρίως στο νότιο Αιγαίο. Καταλυτικό ρόλο στην έκβαση του εγχειρήματος έπαιξε η ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Πελοποννησιακή Δημογεροντία, που αποτελείτο από προσωπικότητες με παιδεία, μακρά πολιτική και διπλωματική εμπειρία, εσωτερική γνώση του οθωμανικού πολιτικού συστήματος και μεγάλη οικονομική ισχύ. Η μύησή της στην Φιλική Εταιρεία, η οποία αποτελεί προσωπική επιτυχία του Παπαφλέσσα, έδωσε πανεθνικό χαρακτήρα στην Επανάσταση και αποτέλεσε γεωπολιτικό κλειδί γιά την επιτυχία της. Έτσι, η (λιγότερο από την ίδια την Επανάσταση μελετημένη) περίοδος από το τέλος του 1820 έως τον Μάρτιο του 1821 έκρινε την φυσιογνωμία, τα όρια και την δομή του Ελληνικού κράτους. Υπ’ αυτήν την έννοια, κρίσιμη υπήρξε η μυστική συνέλευση που έλαβε χώρα στο Αίγιο (Βοστίτζα) στις 26-30 Ιανουαρίου 1821. Εκεί εμφανίστηκε ενώπιον των σημαντικότερων αρχιερέων και προεστών της βόρειας Πελοποννήσου ο Παπαφλέσσας ως εκπρόσωπος του Υψηλάντη, συνοδευόμενος από τον Νικηταρά. Προήδρευσε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, συμμετείχαν και άλλοι αρχιερείς και οι προεστοί κυρίως της βόρειας Πελοποννήσου, ο Λόντος, ο Ζαϊμης, ο Φωτήλας κ.ά. Οι προεστοί, αν και μυημένοι στο επαναστατικό σχέδιο, δίσταζαν να προχωρήσουν, διότι φοβόντουσαν την ανατροπή της κοινωνικής ιεραρχίας και την απώλεια της εξουσίας τους. Άλλωστε το διεθνές περιβάλλον, μετά την πτώση του Ναπολέοντος και την σύσταση της Ιεράς Συμμαχίας, ήταν εχθρικό προς οποιαδήποτε επαναστατική δραστηριότητα με κοινωνικά ανατρεπτικό περιεχόμενο, του τύπου των καρμπονάρων. Ο Παπαφλέσσας εγγυήθηκε την μη κοινωνική ανατροπή και την διατήρηση της καθεστηκυίας τάξεως. Η συνέλευση της Βοστίτζας, υπ’ αυτήν την έννοια, διασφάλισε την συμμετοχή των οικονομικά ισχυρών, πολιτικά έμπειρων, μορφωμένων προεστών, χωρίς τους οποίους η επιτυχία της Επανάστασης ήταν αδύνατη. Και προσέδωσε στο επαναστατικό εγχείρημα πανεθνικό και διαταξικό χαρακτήρα, που ασφαλώς ήταν κύρια προϋπόθεση της ευόδωσής του. 13

ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

200 χρόνια από την ίδρυση

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Ο Ρήγας Βελεστινλής ως Οραματιστής της Ελληνικής Επανάστασης

Υπό κ. Δημητρίου Καραμπερόπουλου, Δρ Ιστορίας της Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Προέδρου της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα

έτος το 2014, ο Ελληνισμός και από τα Φάρσαλα έρχονται και προγιορτάζει ένα σημαντικό γεσφέρονται αυθορμήτως και δηλώνουν γονός, καταλύτη της πολύυποταγήν και υπόσχονται να συνεισφέχρονης προσπάθειας για την ρουν ετησίως διάφορα ποσά δια την συαποτίναξη της φρικτής σκλαβιάς από ντήρησιν του στρατού και στόλου, ελπίτα δεσμά της απολυταρχικής οθωμαζοντες ν’ απαλλαγούν από την τυραννίαν νικής τυραννίας και την απόκτηση των απίστων»2. της πολυπόθητης ελευθερίας του. Και Σε αυτήν την νοοτροπία και πρααυτό το γεγονός ήταν η ίδρυση πριν κτική, που ακολουθούνταν από τους από διακόσια χρόνια, το 1814, της Φισκλαβωμένους Έλληνες, τομή αποτελεί λικής Εταιρείας. Από του Θούριου τις το στρατηγικό σχέδιο του επαναστάτη Ρήγα Βελεστινλή, για την αποτίναξη προσταγές, που λίγα χρόνια πιο πριν διέτρεχαν τους κάμπους και τα βουνά, της τυραννίας και την απόκτηση της τις στεριές και τις θάλασσες του ελληελευθερίας, πρακτική που δικαιώθηκε νικού και βαλκανικού χώρου, τα ιδρυμετά 24 χρόνια με την Επανάσταση του τικά μέλη της, εμψυχωμένα με τις ιαχές 1821. Παραστατικότατα αποτυπώνεται των στίχων του Ρήγα «Ως πότε παλληη επίδραση που είχε στους σκλαβωμέκάρια», πήραν την απόφαση να συνενους από τον στρατηγό Μακρυγιάννη, Ο Ρήγας Βελεστινλής, (1757-1798) χίσουν την διακοπείσα, μετά την προο οποίος σημειώνει στην απεικόνιση δοσία από Έλληνα έμπορο της Τεργέστης, επαναστατική «Πτώσις της Κωνσταντινουπόλεως» πως ο Ρήγας έμαθε δράση του Ρήγα. Φρόντισαν οι τρεις πρώτοι Φιλικοί - Σκου- στους σκλαβωμένους τον τρόπον της απελευθερώσεως φάς, Τσακάλωφ και Ξάνθος - να βλαστήσει στις ψυχές των τους: «Μετά πολλούς αιώνες Ρήγας ο Βελεστινλής σπύρει τον σκλαβωμένων ο σπόρος της λευτεριάς, που ο επαναστάτης σπόρον της ελευθερίας εις τους Έλληνας και τους ενθαρρύνει και εθνεγέρτης είχε σπείρει για να ανθήσει και να καρπίσει οδηγών αυτούς τον τρόπον της απελευθερώσεως των. Οι Έλληνες ενθουσιασθέντες και ενθαρρυθέντες από τους λόγους μετά λίγα χρόνια, το 1821. Η κυριαρχία του Σουλτάνου μετά την πτώση της Κων- του Ρήγα, έλαβον τα όπλα υπέρ της Ελευθερίας». σταντινουπόλεως, εξαπλώνονταν στον ελληνικό χώρο καΣτη διαμόρφωση της επαναστατικής σκέψης του Ρήγα ταλαμβάνοντας την μία μετά την άλλη περιοχή, η οποία στο και τη σύλληψη του συγκεκριμένου στρατηγικού του σχετέλος παγιώθηκε με την κατάληψη και της Κρήτης το έτος δίου, σημαντικό ρόλο είναι σαφές ότι διαδραμάτισαν τα 1669. Στην κατάσταση της σκλαβιάς και με το όνειρο της βιώματά του, οι μελέτες του και τα ιστορικά γεγονότα της λευτεριάς γενιές και γενιές των σκλαβωμένων πέρασαν. Κι εποχής του. Από μικρός βίωσε την τυραννία και τη βαρβαόλα εκείνα τα χρόνια οι ραγιάδες στις πολλές εξεγέρσεις ρότητα των κατακτητών στην πατρίδα του. Από νωρίς ο Ρήτους προσέτρεχαν στον Πάπα και στις αυλές των χριστια- γας ασχολούνταν με τα πολιτικοκοινωνικά θέματα, όπως νικών δυνάμεων ανατολής και δύσης, ικετεύοντας τους να δείχνει το γεγονός ότι μετέφραζε, όπως γράφει στο τέλος αποστείλουν στρατιωτική βοήθεια για την αποτίναξη του του «Φυσικής απάνθισμα», Βιέννη 1790, το βιβλίο του Μοαλλόθρησκου δυνάστη τους1. ντεσκιέ, Πνεύμα των νόμων, που αναφέρεται στη διάκριση Χαρακτηριστικό παράδειγμα του πνεύματος αυτού εί- των εξουσιών και στα πολιτικά συστήματα διακυβερνήσεναι τα όσα γράφει ο Διοικητής της Λευκάδας στον Δόγη της ως του κράτους. Βενετίας στις 5 Φεβρουαρίου 1687: «Δείγματα υποταγής μου Ο Ρήγας βίωσε ακόμη σημαντικά γεγονότα της εποχής έφεραν οι δημογέροντες των χωριών εκείνων όχι μόνον της του, τα οποία θα συνέβαλαν να διαμορφώσει το συγκεκριμέπεριοχής Αγράφων και Τρικάλων, αλλά και από την Λάρισαν 1 Ενδεικτικά βλ. Κων. Σάθα, Η Τουρκοκρατούμενη Ελλάς, Αθήνα 1869.

2 Απ. Βακαλόπουλου, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμ. Δ΄, Θεσσαλονίκη 1973, σελ. 22. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

νο στρατηγικό σχέδιο: «Τα Ορλωφικά», (1770), δηλαδή οι επαναστατικές κινήσεις των σκλαβωμένων Ελλήνων κατά των Οθωμανών μετά από παρακίνηση του ναυάρχου Αλεξίου Ορλώφ (1737-1809), οι οποίες όμως πνίγηκαν στο αίμα λόγω της μη παροχής της υποσχόμενης βοηθείας εκ μέρους των Ρώσων. Ένα δεύτερο σημαντικό γεγονός ήταν ο πόλεμος (1787-1792) μεταξύ Αυστρίας, Ρωσίας και Οθωμανικής Πύλης αντίστοιχα. Και ο πόλεμος αυτός κατέληξε στις μεταξύ τους συμφωνίες του Συστόβ (1791) και Ιασίου Ο Ρήγας σπέρνει τον σπόρο της Ελευθερίας (1792), διαψεύδοντας κατ΄ αυτόν τον τρόπο τις ελπίδες των σκλαβωμένων για βοήθεια οποία μεταφέρει στον ελληνικό χώρο. Στα «Ολύμπια» μνηαπό τα χριστιανικά κράτη. Και ένα τρίτο μεγάλο ιστορικό μονεύει τα αγωνίσματα των Ολυμπιακών αγώνων της αρχαιγεγονός, που βίωσε ο Ρήγας, ήταν εκείνο της νέας πολιτεια- ότητος και παρατηρεί ότι και στις μέρες του πολλά αγωνίκής κατάστασης με την Γαλλική Επανάσταση (1789) και την σματα διατηρούνται στην Θεσσαλία και σ’ όλη την Ελλάδα, θέλοντας έτσι να υπενθυμίσει την ιστορική συνέχεια των κατάργηση της κληρονομικής εξουσίας. Το στρατηγικό σχέδιο της επανάστασης του Ρήγα, δια- Ελλήνων. Και στο «Νέος Ανάχαρσις» με τις πολλές υποσηπιστώνεται αν μελετήσουμε όλο το συγγραφικό έργο του3, μειώσεις και παρατηρήσεις, θέλει να δείξει την αρχαία δόξα αν μελετήσουμε τα έγγραφα τα σχετικά με την σύλληψη, και κληρονομιά, προσπαθώντας να συνδέσει τον αρχαίο με ανάκριση, φυλάκιση και θανάτωσή του, που ήρθαν στο φως, τον σύγχρονο Ελληνισμό και να τονίσει την διαχρονικότητα μετά ένα αιώνα και πλέον από το μαρτύριο του, από τους του. Να ενισχύσει την ιστορική τους μνήμη. Αιμιλίο Λεγράνδ (Émile Legrand) και Κωνσταντίνο Άμαντο, Στο στρατηγικό του σχέδιο ο Ρήγας χρησιμοποιεί κατάλκαι τα οποία έχουμε επανεκδώσει με ευρετήρια. Αυτό δια- ληλο εποπτικό υλικό, με σκοπό να επηρεάσει, να μετατρέψει κρίνεται: τη συμπεριφορά των σκλαβωμένων, να τους ανυψώσει το ηθικό. Εκδίδει την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όπου Α΄. Στην Προετοιμασία της Επαναστάσεως μεταξύ των άλλων τονίζει την ανδρεία του και την αποφαΡήγας, ως πραγματικός επαναστάτης, στόχευε πρώ- σιστικότητα. τα να ανυψώσει το ηθικό των σκλαβωμένων, να τους Επισημαίνουμε ότι σε μια εποχή το 1797 κατά την οποία δημιουργήσει την επαναστατική διάθεση και πνοή, ο Ναπολέων Βοναπάρτης εκθειαζόταν ως ελευθερωτής των απαραίτητα στοιχεία για να πάρουν τα όπλα. Για το σκοπό λαών και τα στρατεύματά του βρισκότανε δίπλα στην ηπειτου αυτό χρησιμοποίησε δύο βασικά στοιχεία της επικοινω- ρωτική Ελλάδα, στα Ιόνια νησιά, και αρκετοί Έλληνες (ο Κονίας: α) την εικόνα, με τα έντυπα και β) τον ήχο, με τη μου- ραής, Περραιβός, Μαρτελάος κ.ά) του έπλεκαν ύμνους, ο Ρήγας Βελεστινλής δεν τον υμνεί, δεν γράφει ούτε μια λέξη, σική του Θουρίου. Καταπολεμάει τις δεισιδαιμονίες και προλήψεις, που πε- ούτε ένα στίχο. Απεναντίας, εκείνη την εποχή τυπώνει την ριέχουν τη μοιρολατρία και απάθεια, στο βιβλίο του «Φυ- εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, για να προσφέρει στους σικής απάνθισμα». Μάλιστα, η έρευνα μας έχει δείξει ότι ο σκλαβωμένους ένα συγκεκριμένο πρότυπο ανδρείας, αγωΡήγας μελετούσε την Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Ντιντερώ νιστικότητας και αποφασιστικότητας. καί Ντ’ Αλαμπέρ, από την οποία μεταφράζει λήμματα, τα Ο Ρήγας Βελεστινλής στο στρατηγικό του σχέδιο χρησι3 Η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα έχει μοποιεί τον ήχο, την μουσική. Γνωρίζει τη δυναμική της για επανεκδώσει ολοκληρωμένα όλα τα έργα του Ρήγα με ευρετήρια να εμψυχώσει τους σκλαβωμένους, να τους εμφυσήσει την και σχόλια καθώς και σε ψηφιακό δίσκο (CD-ROM) το 2007. Επίσης επαναστατική πνοή για τον ξεσηκωμό. Συνθέτει τον Θούριο. έχει επανεκδώσει αναστατικά με ευρετήρια των Αιμ. Λεγράνδ και Κων. Αμάντου, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή, (α΄ έκδ. 1891 Η λέξη ΄΄Θούριος΄΄ σημαίνει ορμητικός, πολεμικός μαινόμεκαι 1930), Αθήνα 1996 και 1997 αντίστοιχα. νος. Την δανείζεται από τους αρχαίους συγγραφείς διότι δεν

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

200 χρόνια από την ίδρυση

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ήταν σε χρήση στην εποχή του. Έκτοτε εισάγεται στο νεοελληνικό λεξιλόγιο και γίνεται συνώνυμος με την επανάσταση. Ο Θούριος είναι με απλά λόγια γραμμένος, για να είναι κατανοητός στο λαό. Δεν χρειάζονται υποσημειώσεις και επεξηγήσεις, όπως άλλες αξιόλογες ποιητικές δημιουργίες της προεπαναστατικής εποχής. Με χαρακτηριστικές εικόνες διεκτραγωδεί την κατάσταση της σκλαβιάς και ωθεί τους σκλαβωμένους στον τιτάνιο του πολέμου αγώνα: «Ως πότε παλληκάρια να ζούμεν στα στενά Μονάχοι σαν λιοντάρια, στες ράχες, στα βουνά;» Και στη συνέχεια αναφωνεί το απαράμιλλο: «Καλλιό ‘ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή, Παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά και φυλακή». Ίσως να είναι η εμπειρία των σαράντα χρόνων της ζωής του. Στον Θούριό του αναιρεί την επικρατούσα τότε άποψη της ελληνικής διανόησης και ιδιαίτερα των Φαναριωτών πως υπηρετώντας το Σουλτάνο θα γίνει η άλωση της εξουσίας. Γι’ αυτό και φέρνει αδιάψευστα παραδείγματα Ελλήνων που υπηρέτησαν τον Σουλτάνο και οι οποίοι τελικά αποκεφαλίστηκαν: «Ο Σούτζος κι ο Μουρούζης, Πετράκης, Σκαναβής, Γκίκας και Μαυρογένης, καθρέπτης είν’ να ιδής. Ανδρείοι καπετάνοι, παπάδες, λαϊκοί, Σκοτώθηκαν κι αγάδες με άδικον σπαθί».

Ρήγας χρησιμοποιεί και τον ψυχολογικό παράγοντα, για να πετύχει τους σκοπούς του. Έπρεπε να καταρρίψει, ως μύθο, την διάχυτο πεποίθηση ότι τα οθωμανικά στρατεύματα ήταν ανίκητα, γι’ αυτό και φέρνει το συγκεκριμένο παράδειγμα των «Γκιρζιανλήδων», λαός που επαναστάτησε στην περιοχή της Θράκης. Βροντοφωνεί στον Θούριό του πώς ο Σουλτάνος δεν είναι τόσο δυνατός, όσο οι σκλαβωμένοι νομίζουν: «Ποτέ μην στοχασθήτε πως είναι δυνατός Καρδιοχτυπά και τρέμει σαν λαγός κι αυτός Τριακόσιοι Γκιρζιανλήδες τον έκαμαν να διή Πως δεν μπορεί με τόπια, μπροστά τους να εβγή», (Θούριος, στίχ. 111-114). Ήταν ακόμη και πολύ μεθοδικός στο στρατηγικό του σχέδιο. Προσπαθεί να ενώσει όλους τους σκλαβωμένους λαούς που βρίσκονταν κάτω από την Οθωμανική τυραννία στον αγώνα της επαναστάσεώς του. Η δύναμη «εν τη ενώσει». Γι’ αυτό απευθύνει προσκλητήριο σε όλους τους λαούς του Βαλκανικού χώρου και αναφωνεί: «Βουλγάροι κι Αρβανίτες, Αρμένοι και Ρωμιοί, αράπηδες και άσπροι, με μιά κοινή ορμή, για την Ελευθερίαν να ζώσωμεν σπαθί, πως είμασθ’ αντρειωμένοι, παντού να ξακουσθή», (Θούριος, στίχ. 45-48) 16

Στον Θούριό του ο Ρήγας επισημαίνει μεταξύ των άλλων και τη θαλάσσια δύναμη, ενώ παράλληλα προστάζει τους Έλληνες ναύτες που ήταν στην Τούρκικη αρμάδα, να την κάψουν (στιχ. 81-82): «Κι’ όσ’ είστε στην αρμάδα, σαν άξια παιδιά, Οι Νόμοι σας προστάζουν να βάλετε φωτιά». Αλέξανδρος ο Μέγας του Ρήγα Όσοι ραγιάδες έκτοτε άκουγαν του Ρήγα τον Θούριο, νοιώθανε ν’ αλλάζει για αγώνα και θυσία η ψυχή τους. Ο Κολοκοτρώνης4, ο Γέρος του Μωριά, χαρακτηριστικά ομολογούσε: «Εφύλαξα πίστιν εις την παραγγελίαν του Ρήγα, και ο Θεός με αξίωσεν και εκρέμασα φούντα εις το Γένος μου, ως στρατιώτης του. Χρυσή φούντα δεν εστόλισε ποτέ το σπαθί μου, όταν έπαιρνα δούλευσιν εις ξένα κράτη», ακολουθώντας ο Κολοκοτρώνης κατά γράμμα τη διακήρυξη του Ρήγα, «Κάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάση φούντα για ξένον στο σπαθί», (Θούριος, στίχ. 57-58).

Γάλλος φιλέλληνας Φωριέλ5 στα χρόνια του Αγώνα, το 1824, κυκλοφόρησε στο Παρίσι το βιβλίο του με τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια. Σ’ αυτά εντάσσει και τον Θούριο, αν και δεν είναι δημοτικό τραγούδι, απόδειξη της πλατιάς διάδοσής του, που είχε γίνει κτήμα του λαού. Επί πλέον μνημονεύει και την επίδρασή που ασκούσε ο Θούριος στο λαό. Σημειώνει ένα χαρακτηριστικό γεγονός, που διαδραματίσθηκε το 1815 σε ένα χάνι της Ηπείρου. Ακόμη και οι επαναστάτες του Αλέξανδρου Υψηλάντη6 (1792-1828) τραγουδώντας τον Θούριο ξεκίνησαν την επανάστασή τους το 1821. Και οι Σουλιώτες του Μπότσαρη με τους ήχους των 4 Βλ. Γεώργιος Τερτσέτης, ΄Απαντα, επιμ. Γ. Βαλέτας, εκδ. Γιοβάνη, Αθήνα 1967, τόμ. Γ΄, σελ. 64 και 225. 5 Cl. Fauriel, Chants populaires de la Grece moderne, Paris, 1825, τόμ. 2, σελ 15 κ. εξ. 6 «Ο Θούριος ήτο το αγαπητότερον Άσμα του Αλ. Υψηλάντου. Εις ένα λόγον αι ποιήσεις του Ρήγα (Ο Θούριος και ο παιάν Όλα τα έθνη πολεμούν) απετέλεσαν εις το πνεύμα των Ελλήνων το όνομα τούτου όνομα ενθουσιασμού», Ιω. Φιλήμων, Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας, εν Ναυπλία 1834, σελ. 99. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ασμάτων του Ρήγα στις μάχες εφορμούσαν7. Ο Γεώργιος Τερτσέτης, γραμματέας του Κολοκοτρώνη, χαρακτήρισε τον Θούριο ως «το ιερότερον άσμα της φυλής μας»8. Μάλιστα τόνιζε ότι τα τραγούδια του Ρήγα «Ως σάλπιγγες εις την Ιεριχώ εγκρέμισαν τα τείχη της Τριπολιτσάς, ετίναξαν εις τον αέρα με τους αλλοφύλους τα φρούρια της Μονεμβασιάς, του Ναυπλίου, των Αθηνών και τα τρικάταρτα του εχθρού». Και με έμφαση ο Τερτσέτης συμπληρώνει, «Τα λογιωτατίστικα άσματα, δεν εγκρέμισσαν ποτέ, δεν σαλεύουν ούτε την αράχνην του κοκόρου της καμινάδας». Ξεκάθαρα υποδηλώνει ότι μόνον ο επαναστατικός παιάνας, ο Θούριος του Ρήγα, θα μπορούσε να ξεσηκώσει τους σκλαβωμένους ραγιάδες για την επανάσταση, για το ιδανικό της ελευθερίας.

Β΄. Η στρατιωτική Δράση για την Επικράτηση της Επανάστασης

νώριζε ο Ρήγας πως χωρίς στρατιωτική νίκη, δεν αποκτιέται η ελευθερία. Γι’ αυτό στο στρατηγικό σχέδιο της επανάστασής του ο Ρήγας εκτός από την ενθάρρυνση και εμψύχωση των σκλαβωμένων, περιλάμβανε την εφαρμογή της επαναστάσεώς του. Με τη στρατιωτική νίκη τελικά θα αποκτιόταν η ελευθερία. Θεωρεί απαραίτητο στοιχείο την στρατιωτική εκπαίδευση των υποδούλων, που θα πρέπει να γίνει σύμφωνα με τις ισχύουσες σύγχρονες απόψεις της πολεμικής τέχνης, στην οποία οι σκλαβωμένοι ήταν απαίδευτοι. Μόνο οι πληθυσμοί των Μανιατών και Σουλιωτών και οι κλεφταρματολοί ήταν εκπαιδευμένοι. Γι’ αυτό ο Ρήγας μεταφράζει το εγχειρίδιο περί πολεμικής τέχνης του Αυστριακού στρατάρχη Khevenhüller, (1683-1744), «Maximes du guerre» και το τυπώνει με τον τίτλο «Στρατιωτικόν Εγκόλπιον», με σκοπό να χρησιμοποιηθεί για τη στρατιωτική εκπαίδευση των Ελλήνων. Πράγματι οι εμπειρίες από την έκρηξη της Επανάστασης του 1821, έδειξαν ότι τον πρώτο καιρό οι περισσότεροι επαναστάτες ήταν άμαθοι στην τέχνη του πολέμου. Οι μαρτυρίες είναι πολλές και συνοπτικά μνημονεύονται στο βιβλίο του Απόστολου Βακαλόπουλου, Τα Ελληνικά Στρατεύματα του 1821. Θεσσαλονίκη 1970. Διαπιστώνεται ξεκάθαρα πόσο προνοητικός και ρεαλιστής ήταν ο Ρήγας με το στρατηγικό του σχέδιο. Για το πόσο σημαντική ήταν αυτή η ενέργεια του Ρήγα, να μεταφράσει δηλαδή και να τυπώσει το βιβλίο με την σύγχρονη πολεμική τέχνη, διαπιστώνεται από όσα διατυπώνει ο Ανώνυμος ο Ελλην στην Ελληνική Νομαρχία του, στα 1806, μόλις οκτώ χρόνια μετά το μαρτύριο του Ρήγα. Ας σημειωθεί ότι ο Ρήγας στο Σύνταγμά του, στο άρθρο 109, καθιερώνει την στρατιωτική εκπαίδευση και των γυναικών: «Όλοι οι Έλληνες είναι στρατιώται. Όλοι πρέπει να γυμνάζονται εις τα άρματα και να ρίχνουν εις το σημάδι. ‘Ολοι πρέπει να μανθάνουν την τακτική. Ως και αι Ελληνίδες βαστούν 7 F. Pouqueville, Histoire de la Regeneration de la Grece, Παρίσι 1825, τόμ. Β΄, σελ. 179 και 387. 8 Γεώργιος Τερτσέτης, (1800-1874), «Λόγος της 25 Μαρτίου 1857», στο ΄Απαντα, αναστήλωση Γ. Βαλέτας, έκδ. Γιοβάνη, Αθήνα 1967, τόμ. Α΄, σελ. 226. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ΘΟΥΡΙΟΣ ἤτοι ὁρμητικός Πατριωτικός Ὕμνος πρῶτος, εἰς τόν ἦχον Μία προσταγή μεγάλη Ὥς πότε, παλληκάρια, νά ζοῦμεν στά στενά, μονάχοι σάν λιοντάρια, στές ράχες, στά βουνά; σπηλιές νά κατοικοῦμεν, νά βλέπωμεν κλαδιά, νά φεύγωμ’ ἀπ’ τόν κόσμον, γιά τήν πικρή σκλαβιά; νά χάνωμεν ἀδέλφια, Πατρίδα καί γονεῖς, τούς φίλους, τά παιδιά μας κι ὅλους τούς συγγενεῖς; Καλλιό ’ναι μιᾶς ὥρας ἐλεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά καί φυλακή!

Οι πρώτοι στίχοι του Θουρίου του Ρήγα.

μιζράκια (=τόξα) εις το χέρι, άν δεν είναι επιτήδειαι εις το τουφέκι». Επίσης στο Παράρτημα του Συντάγματός του ο Ρήγας έχει μια παράγραφο για τη χρησιμοποίηση της ξιφολόγχης από τους στρατιώτες: «Όλοι οι Έλληνες στρατιώται έχουν μίαν μπαγιονέταν (=ξιφολόγχη), την οποίαν φορούν εις την μέσην των ωσάν χαντζιάρι, και εν καιρώ ανάγκης ή παρατάξεως την περνούν εις το τουφέκι». Επισημαίνουμε ότι οι Έλληνες επαναστάτες το 1821, αντιμετώπισαν έντονα την έλλειψη της ξιφολόγχης, σύμφωνα με μαρτυρίες, οι οποίες μνημονεύονται στο βιβλίο του Απόστολου Βακαλόπουλου, Τα ελληνικά στρατεύματα του 1821, (σελ. 190). Ο Ρήγας είχε επισημάνει την σημασία της ξιφολόγχης στην επιτυχία της μάχης. Το στρατηγικό σχέδιο του Ρήγα περιλάμβανε και το σχεδιασμό της έναρξης της επανάστασης, που θα ήταν από τις περιοχές της Μάνης όπου βρίσκονταν οι εμπειροπόλεμοι Μανιάτες. Μετά θα προχωρούσε να ελευθερώσει την υπόλοιπο Πελοπόννησο και με την παράλληλη στρατιωτική εκπαίδευση των υποδούλων, θα βάδιζε προς την Ήπειρο, όπου ανθούσε το άλλο μέρος του εμπειροπόλεμου ελληνικού πληθυσμού, οι Σουλιώτες. Από εκεί θα προχωρούσε, σα σε τόξο, να επαναστατήσει και να ελευθερώσει την υπόλοιπο Ελλάδα και τις άλλες Βαλκανικές περιοχές. Και πράγματι η μετά από λίγα χρόνια εξέγερση του 1821, άρχισε από την Πελοπόννησο, όπως ήθελε να ξεκινήσει να εφαρμόζει και ο Ρήγας το σχέδιό του. Αντίθετα, απέτυχε, ως γνωστόν, η επανάσταση στις Παραδουνάβιες περιοχές, στις οποίες ωστόσο ο Ρήγας ζούσε και τις γνώριζε καλά. Αλλά, ως στρατιωτικός νους ήξερε πολύ καλά ότι δεν θα είχε επιτυχία η έναρξη της επανάστασης του από εκείνα τα μέρη, γι΄ αυτό και στράφηκε προς την Πελοπόννησο. Πρέπει να επισημανθεί ότι ο Ρήγας στήριζε την επανάστασή του στις ντόπιες, γηγενείς δυνάμεις των σκλαβωμέ17

ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

200 χρόνια από την ίδρυση νων κι όχι στη βοήθεια των μεγάλων της εποχής του. Πουθενά στα έργου του, στον Θούριο στο Σύνταγμα ο Ρήγας δεν καταχωρίζει έκκληση στις ξένες δυνάμεις για βοήθεια. Γνώριζε ότι οι ξένες δυνάμεις ενδιαφέρονται για τα συμφέροντά τους κι’ όχι για τα συμφέροντα των σκλαβωμένων. Παράλληλα ο Ρήγας γνώριζε την άσχημη, διαλυτική εσωτερική της οθωμανικής αυτοκρατορίας με τις διασπαστικές τάσεις των πασάδων, που μνημονεύει και στον Θούριο καθώς επίσης και την εξωτερική κατάσταση με τα στρατεύματα του Ναπολέοντας να βρίσκονται στην Ιταλία και να έχουν διαλύσει την εξουσία της Βενετίας.

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Γ) Η Δημοκρατική Λειτουργία του Βαλκανικού Χώρου

ο στρατηγικό σχέδιο του επαναστάτη Ρήγα δεν σταματούσε στην προετοιμασία και στην έκρηξη της επανάστασης, όπως συνήθως συμβαίνει στις εξεγέρσεις. Προχωρούσε και στην εδραίωσή της, στις περιοχές που θα ελευθέρωνε από την Οθωμανική τυραννία. Ο Ρήγας έδινε μεγάλη σημασία στο τι θα γίνει αμέσως μετά τη στρατιωτική νίκη. Πίστευε ότι η αναρχία είναι μορφή τυραννίας, όπως το τονίζει και στο Θούριό του, «κι αναρχία ομοιάζει τη σκλαβιά» (στίχ. 27). Για το λόγο αυτό ετοίμασε το Σύνταγμά του πριν από την αναχώρηση του για την Ελλάδα, ώστε μετά την στρατιωτική νίκη, να διοικηθεί ο ελεύθερος Βαλκανικός χώρος με ένα συγκεκριμένο δημοκρατικό Σύνταγμα. Ο Ρήγας μετέφρασε από τα Γαλλικά τη «Νέα Πολιτική Διοίκηση», που περιέχει την Επαναστατική Προκήρυξη, τα Δίκαια του Ανθρώπου, και το Σύνταγμα, όπου, ωστόσο, προσέθεσε και πολλά δικά του κείμενα, τα οποία δείχνουν την πρωτοποριακή πολιτική σκέψη του. Είναι το πρώτο δημοκρατικό Σύνταγμα του Ελληνικού και Βαλκανικού χώρου. Ο Ρήγας στήριζε τη νέα πολιτική κατάσταση στη δημοκρατία και όχι στην κληρονομική εξουσία. Μάλιστα καταχωρίζει και διατάξεις για την προάσπιση της δημοκρατίας από τους εχθρούς της, οι οποίοι θα επιχειρούσαν να την καταλύσουν. Στο στρατηγικό σχέδιο εντάσσεται και η έκδοση των χαρτών του, «Χάρτα της Ελλάδος», «Νέα Χάρτα της Βλαχίας» και «Γενική Χάρτα της Μολδαβίας». Ο Ρήγας ετοίμαζε ακόμη και την έκδοση ιδιαίτερων χαρτών για τη Βουλγαρία, τη Σερβία και Βοσνία. Κατ’ αυτόν τον τρόπο θα είχε λεπτομερείς χάρτες για όλο το σχεδιαζόμενο κράτος του, διαιρεμένο σε Επαρχίες και Τοπαρχίες, σύμφωνα με το Σύνταγμά του, άρθρο 3, όπου αναγράφει ότι διαιρείται σε Επαρχίες και Τοπαρχίες «δια την ευκολίαν της διοικήσεως». Βάζει ιδιαίτερη διαγράμμιση, για σύνορα στο σχεδιαζόμενο κράτος του, την οποία δεν αναγράφει στο Υπόμνημα, όπως έχει κάνει για τις διαγραμμίσεις των Επαρχιών και Τοπαρχιών. Δεν μπορούσε να αναγράψει ότι είναι τα σύνορα του κράτους μου, της «Ελληνικής Δημοκρατίας». Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των ερευνών μας, οι χάρτες αυτοί είναι πολιτικοί χάρτες του σχεδιαζόμενου κράτους του, το οποίο 18

θα δημιουργούνταν μετά την επικράτησή της επανάστασής του. Και έχουν συνάφεια με τη «Νέα Πολιτική Διοίκηση». Ο Ρήγας δεν ήταν επαγγελματίας χαρτογράφος. Ήταν επαναστάτης και ενέτασσε την έκδοσή τους στο στρατηγικό του σχέδιο. Σκοπός του ήταν να διεξαχθούν εκλογές για την εκλογή των αντιπροσώπων, των βουλευτών.

ο πρώτο φύλλο της «Χάρτας» είναι η «Επιπεδογραφία Κωνσταντινουπόλεως» και ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η παράσταση του κοιμισμένου λιονταριού στη ράχη του οποίου επικάθονται τα σύμβολα εξουσίας του Σουλτάνου, ενώ στα πόδια του ο Ρήγας έβαλε οριζόντια το «ρόπαλο του Ηρακλέους», το οποίο για πρώτη φορά έχει επισημανθεί. Το κοιμισμένο λιοντάρι συμβολίζει του σκλαβωμένους, οι οποίοι όταν ενθουσιαστούν από τον Θούριο και την επανάστασή του, θα αρπάξουν τα όπλα και θα γκρεμίσουν την εξουσία του Σουλτάνου, δημιουργώντας την νέα κατάσταση, την «Νέα Πολιτική Διοίκηση». Διεξοδικά μπορεί κανείς να μελετήσει την πρόσφατη μελέτη μας «Το ρόπαλο του Ηρακλέους στους χάρτες του Ρήγα. Νέες έρευνες». Το ότι ο λιοντάρι συμβολίζει τους σκλαβωμένους και όχι τον Σουλτάνο, διαπιστώνεται από τους πρώτους ακόμη στίχους του «Θουρίου» όπου ο Ρήγας δίνει την επεξήγηση πως τα παλληκάρια των σκλαβωμένων, είναι σαν τα λιοντάρια: «Ως πότε παλληκάρια, να ζούμεν στα στενά, μονάχοι, σαν λιοντάρια, στες ράχες, στα βουνά», (Θούριος, στιχ. 1-2). Επίσης σε άλλους στίχους του «Θουρίου» αποκαλεί λιοντάρια τους Σουλιώτες και τους Μανιάτες: «Σουλιώτες και Μανιάτες, λιοντάρια ξακουστά ως πότε στες σπηλιές σας κοιμάστε σφαλιστά;», (Θούριος, στιχ. 63-64). Μάλιστα τον Σουλτάνο και τους πασάδες του τους αποκαλεί «λύκους». «Χαράτζι της Αιγύπτου στην Πόλ’ ας μη φανή, για να ψοφήσ’ ο λύκος, οπού σας τυραννεί», (Θούριος, στίχ. 103-104).

ια το ελληνικό χώρο της «Χάρτας της Ελλάδος»9, έχουμε αποδείξει ότι ο Ρήγας πήρε ως πρότυπο χάρτη τον χάρτη της αρχαίας Ελλάδος του Gul. Delisle. Και τούτο διότι ήθελε να έχει την αρχαία πολιτική διαίρεση και την ελληνική ονοματολογία και όχι την οθωμανική. Ενδιαφέρον έχει ο τίτλος της Χάρτας της Ελλάδος, φύλλο 4, όπου εκτός των άλλων ο Ρήγας σχεδίασε τον συμβολισμό της πάλης του ροπαλοφόρου Ηρακλή με την έφιππη Αμαζόνα. Το ρόπαλο συμβολίζει, όπως γράφει στο υπόμνημα, την ελλη9 Δημ. Καραμπερόπουλος, Η «Χάρτα της Ελλάδος» του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέα στοιχεία, Αθήνα 1998. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

νική δύναμη και το αμφίστομο τσεκούρι την περσική ασιατική δύναμη. Και έχει τσακισμένο το σιδερένιο τσεκούρι της Αμαζόνας, θέλοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο να δηλώσει ο Ρήγας, πως τελικά θα νικήσει η πνευματική δύναμη στην πάλη με τη ύλη, τη βία, αν οι σκλαβωμένοι πορευτούν με τις αρετές του Ηρακλή, αποφασιστικότητα, αφοσίωση στα ιδεώδη, πίστη στο καθήκον, υπεράσπιση του δικαίου. Ο Ρήγας τύπωσε ακόμη λεπτομερείς χάρτες διαιρεμένους σε τοπαρχίες για την Βλαχία και Μολδαβία. Μέχρι πρόσφατα δεν μπορούσαν να κατανοήσουν την έκδοσή αυτών των χαρτών. Τώρα όμως με τον εντοπισμό και του ροπάλου του Ηρακλέους, που για πρώτη φορά έχει επισημανθεί καθώς και την λοξή θέση, σα να είναι πεταμένοι οι θυρεοί, τα σύμβολα της Βλαχίας και Μολδαβίας και μάλιστα μισοσκεπασμένος αυτός της Μολδαβίας, οι χάρτες αυτοί είναι πολιτικοί χάρτες του σχεδιαζόμενου κράτους

Η χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή

του που θα δημιουργούνταν μετά το γκρέμισμα της σουλτανικής εξουσίας10. Συγκεκριμένα και επιγραμματικά, ο Ρήγας ως επαναστάτης, με μέθοδο και προγραμματισμό κατέστρωσε το στρατηγικό σχέδιό του, το οποίο διακρίνεται σε τρία μέρη. Πρώτα ήθελε να εμψυχώσει τους σκλαβωμένους, να ανυψώσει το ηθικό τους με τον «Θούριο» και τον «΄Υμνο Πατριωτικό» και παράλληλα να ενισχύσει την ιστορική αυτογνωσία τους προσφέροντας τον Μέγα Αλέξανδρο ως πρότυπο αγωνιστικότητας και αποφασιστικότητας, καθώς και με τα έργα του «Ολύμπια» και «Νέος Ανάχαρσις» στα οποία έθεσε πολλές πολιτικοκοινωνικές σημειώσεις. Στο δεύτερο σκέλος του στρατηγικού του σχεδίου, ο Ρήγας ενδιαφέρθηκε για την στρατιωτική τακτική της επανάστασής του με σκοπό την επικράτησή της, διότι πίστευε πως χωρίς στρατιωτική νίκη δεν αποκτιέται η ελευθερία. Στο τρίτο σκέλος, προετοίμασε τον πολιτικό σχεδιασμό του Βαλκανικού χώρου, τον δημοκρατικό τρόπο διοικήσεώς του συντάσσοντας τη «Νέα Πολιτική Διοίκηση», το Σύνταγμα, και τους χάρτες, που ήταν οι πολιτικοί χάρτες, διαιρημένοι σε Τοπαρχίες και Επαρχίες, όπως απαιτεί και το Σύνταγμά του, ώστε να επιτελείται σωστά η διοίκηση στο σχεδιαζόμενο κράτος του. Το ρόπαλο του Ηρακλέους στα πόδια του λιονταριού (Λεπτομέρεια από την χάρτα του Ρήγα)

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

10 Δημ. Καραμπερόπουλος, Οι χάρτες Βλαχίας και Μολδαβίας του Ρήγα Βελεστινλή, Βιέννη 1797. Νέα στοιχεία- Ευρετήριο -Αυθεντική επανέκδοση, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2005.

ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

200 χρόνια από την ίδρυση

Ἡ «Φιλική Ἑταιρεία» στό φῶς τοῦ «ἂλλου» ’21

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Υπό τοῦ πρωτοπρ. π. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοῦ, Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ Παν/μίου Ἀθηνῶν

ἶναι παγκοίνως γνωστή ἡ συμβολή τῆς «Φιλικῆς νους. Ἡ λαϊκή ποίηση ὑποσχόταν (στήν Παναγία): «Πάλι μέ Ἑταιρείας» στήν ψυχική προετοιμασία τῶν Ἑλλή- χρόνια μέ καιρούς πάλι δικά Σου θἆναι». (Ὃταν τά ἒχει ἡ Πανων, στήν πορεία πρός τήν παλλιγγενεσία. Θά φω- ναγία, εἶναι καί δικά ΜΑΣ, ἐνῶ, ὃπως στήν ἐποχή μας, τό ἀντίτισθεῖ ὃμως περισσότερο ἡ σημασία τῆς δυναμικῆς στροφο δέν εἶναι βέβαιο…). Συνήθεις σ’ ὃλη τή διάρκεια τῆς της, ἂν τοποθετηθεῖ στὀ πλαίσιο τοῦ «ἂλλου» ’21, πού δεν δουλείας ἦσαν οἱ ἐκφράσεις «πότε θά γίνει ρωμαίικο», «ὃταν προβάλλεται συνήθως. Σκοπός τοῦ κειμένου αὐτοῦ εἶναι νά θά γίνεται Ρωμανία» (ποντιακό)3. Ἀκόμη καί οἱ ὑποστηρίζοντες τή στενή – κρατική - ἐθνιλειτουργήσει ὡς πρόκληση. Εἶναι βέβαιο, ὃτι θά δημιουργηθοῦν ὂχι μόνο εὒλογες ἀπορίες, ἀλλά καί ἀντιδράσεις, διότι κή ἰδέα (εὐρωπαΐζοντες διαφωτιστές κ.λπ.) στά τέλη τοῦ 18ου τό κείμενο συμβάλλει στήν ὑπέρβαση τῆς «σιδερωἢ στις ἀρχές τοῦ 19ου αἰώνα, δέν θά μποροῦσαν νά φαμένης» ἱστορίας, πού θά ‘λεγε καί ὁ ἀείμνηντασθοῦν «Ἑλληνικό Κράτος» μέ τά σύνορα τοῦ στος στατηγός Μακρυγιάννης, ἡ ὁποία 1828/30, ἀκόμη καί τά σημερινά. Τούς στόχους τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως καδιδάσκεται και ἀναπαράγεται στή θόριζε, ἀπό τῆς πλευρᾶς τῆς Ρωμηοσύσχολική μας ἐκπαίδευση. Ἀλλ’ αὐτό εἶναι φυσική ἀπόληξη τῆς εὐρωπανης, ἡ συλλογική μνήμη τοῦ Γένους, ϊκῆς ἀναγνώσεως τῆς ἱστορίας μας. πού προσανατολιζόταν στήν ἉγιάΧρειάζεται γι’ αὐτό καί ἡ ρωμαίικη Σοφιά, τή Νέα Ρώμη/Κωνσταντινούἑλληνορθόδοξη ἀνάγνωσή της, ἐπί πολη. Σέ ὃ,τιδηλαδή εἶχε χαθεῖ καί το τῇ βάσει τῶν πηγῶν, πού ὂχι μόνο ὁποῖο ὀνειρευόταν τό Γένος νά ξαναὑπάρχουν, ἀλλά εἶναι καί πλούσιες. ποκτήσει. Ἡ ἀπελευθέρωση ἑνός μιἸσχυρή πρόκληση γιά τήν Ἑλληνικροῦ τμήματος, κατοικημένου ἀπό Ἓλληκή συνείδηση εἶναι, ἂν πέτυχε ἡ Ἑλληνες τοῦ ἀρχαίου «θέματος» Ἑλλάς (Στερεά νική Ἐπανάσταση τούς σκοπούς της, πού Ἑλλάδα, Πελοπόννησος καί μερικά νησιά) Σφραγίδα του Παναγιώτη Σέκερη εκ ἦταν σκοποί ὃλου τοῦ Γένους/Ἒθνους1. Τό ἀποτελοῦσε τή φιλοδοξία ἐκείνων, πού εἶχαν των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας. ἐρώτημα αὐτό ἒχει τεθεῖ ἐπανειλημμένα μέχρι ταυτισθεῖ μέ τούς διπλωματικούς στόχους τῶν σήμερα. Ποιός ἦταν ὁ κύριος στόχος της; Κατά τήν ἐκτίμηση «Μεγάλων Δυνάμεων», πού προέβλεπαν τή μεταβολή τοῦ πολλῶν ἱστορικῶν μας οἱ διεκδικήσεις κατά τήν διάρκεια τῆς παλαιοῦ «ἑλλαδικοῦ θέματος» σέ κράτος τῶν Ἑλλήνων, γιά μακρόσυρτης δουλείας, εἶχαν μεγαλοϊδεατικό-ρωμαίικο καί τήν ἐξυπηρέτηση τῶν σχεδίων τους. Θά φθάσουν, μάλιστα, οἱ ὂχι ἀλυτρωτικό (στενό ἐθνικό) στόχο. «Νά φτειαχθεῖ τό ρω- ταυτισμένοι μέ τή δυτική πολιτική Ἓλληνες τοῦ μικροῦ ἐλευμαίικο» ἦταν τό βασικότερο κίνητρό του. Ρωμαίικο ὃμως ση- θέρου Ἓλληνικοῦ Κράτους, νά ἀπαιτοῦν νά ἐγκατασταθοῦν μαίνει οἰκουμενικά καί ὑπερφυλετικά ἑλληνικό καί ὂχι ἑλλαδι- οἱ ἐκτός (ἐλευθέρας) Ἑλλάδος Ἓλληνες σ’ αὐτήν, γιά νά «ποκό, καί παραπέμπει στό «εὐρύ» καί ὂχι τό «στενό» Γένος. Κατά λιτογραφηθοῦν Ἓλληνες», διαφορετικά ἒμεναν «Ρωμηοί»4. τόν π. Ἰωάννη Ρωμανίδη «οἱ Ρωμηοί (οἱ ὀρθόδοξοι Ἓλληνες) Οἱ ὑπόδουλοι «Ρωμηοί» ἒλεγαν ὃμως «ὃταν θά κάμωμεν ἐπαναστάτησαν τό 1821, διά νά ξαναγίνη ἡ Ρωμηοσύνη κρά- τό ρωμαίικο» ἢ «ὃταν θά ἒλθει τό ρωμαίικο», πολύ πρίν ἀπό τος μέ τόν ρωμαίικο (ΓΔΜ: ἑλληνορθόδοξο) πολιτισμό της, τήν ἐξέγερση τοῦ 1821. Κατά τόν μεγάλο ἱστορικό μας ἀείμνηπού μέ ὑπερηφάνειαν καί κάθε θυσίαν εἶχαν διαφυλάξει κατά στο Ἀπόστολο Βακαλόπουλο, «ἡ δεύτερη φράση ἐξακολούτά σκληρά χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας, τῆς Φραγκοκρατίας καί θησε νά ἐπιζεῖ καί ἀργότερα στίς συνομιλίες τῶν ὑποδουλωτῆς Ἀραβοκρατίας»2. Πόση ἀλήθεια ἐκφράζει αὐτή ἡ θέση; Θά μένων ἀκόμη Ἑλλήνων τῆς Θεσσαλίας, Ἠπείρου, Μακεδονίας παρουσιάσουμε δειγματοληπτικά κάποιες ἂμεσες μαρτυρίες καί τῶν ἂλλων Ἑλληνικῶν χωρῶν»5. «Νά φτειαχθεῖ τό Ρωμαίἀπό τήν πλούσια βιβλιογραφία. ικο» ἦταν ὁ κοινός πόθος τοῦ Γένους. Ὁ Μεγαλοϊδεατισμός του ἦταν οἰκουμενικός ὃμως, μέ ἐπίκεντρο τήν Πόλη (ΚωνἩ ἀνάσταση τῆς ἑλληνορθόδοξης Ρωμανίας (Βυζαντί- σταντινούπολη), τήν παλαιά πρωτεύουσά του. Ἡ ἀνάσταση ου), ἦταν τό 1821 ἡ κυριαρχούσα στά εὐρύτερα στρώ- τῆς αὐτοκρατορίας, τῆς Ρωμανίας/Βυζαντίου, καί ὂχι κάποιας ματα τοῦ Λαοῦ ἰδεολογία. Ὑπῆρχαν μυστικοί πόθοι τοῦ Γέ- μικρῆς ἐπαρχίας. Αὐτό ὃμως σήμαινε ἀνάσταση ὃλων τῶν Ρω-

1. 20

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

μηῶν, τῶν πολιτῶν δηλαδή τῆς Νέας Ρώμης (Κωνσταντινουπόλεως). Ρητά παρατηρεῖ ὁ βρετανός διπλωμάτης καί ἱστορικός τῶν πολιτισμῶν Arnold Toynbee: «Οἱ νεώτεροι Ἓλληνες τρέφουν -ἢ ἒτρεφαν τοὐλάχιστον ἲσαμε τό 1922- τή φιλοδοξία νά νεκραναστήσουν τήν Ἀνατολική Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία καί νά καταστήσουν τήν Κωνσταντινούπολη πρωτεύουσά τους ξανά»6. Καί παρακάτω: «Τό ἑνιαῖο ὁμοιογενές ἐθνικό κράτος, πού συγκροτήθηκε ἀπό τό 1831 ἓως τό 1945, δέν εἶχε ἀληθινά προηγούμενα στά προγενέστερα στάδια τῆς Ἐλληνικῆς ἱστορίας. Οὒτε εἶχε καθόλου ρίζες στή νεοελληνική ζωή»7. Γιά τήν ἀνάσταση τοῦ «Ρωμαίικου» εἶναι σημαντική ἡ ἀκόλουθη δήλωση τοῦ Ληξουριώτη πολιτικοῦ Γεωργίου Τυπάλδου-Ἰακωβάτου (1813-1882) μέσα στήν Ἑλληνική Βουλή στίς 23.11.1879. «… Εὒχομαι δέ καί ἡμεῖς νά γίνωμεν Ρωμαῖοι, ὡς εἶμαι Ρωμαῖος καί ἐγώ. Θέλω σᾶς ἐξηγήσει παρ’ ἐμπρός, ὁποίαν ἒννοιαν προσάπτω εἰς τήν λέξιν Ρωμαῖος. Σεῖς χωρίς νά θέλετε καί νά τό αἰσθάνεσθε,λέγετε «πότε θά κάμωμεν τό Ρωμαίικο». Ἐγώ θέλω σᾶς ἐξηγήσει τό Ρωμαίικο»8.

Ἡ αὐτοκρατορική ἰδέα-τό «εὐρύ γένος» ἦταν ἡ μόνιμη καί ἀμετάτρεπτη ἰδεολογία τῆς Ρωμαίικης Ἐθναρχίας, ἡ ὁποία συνέχιζε τήν «Βυζαντινή»Αὐτοκρατορία. Γι’ αὐτό καί ἐξηγοῦνται οἱ ἀρχικοί δισταγμοί της γιά τήν ἐπανάσταση τῶν «Ἑλλήνων» στήν ἑλλαδική ἐπαρχία, διότι τό Φανάρι γνώριζε καλά τά σχέδια τοῦ Ναπολέοντος, ἀλλά καί τῶν εὐρωπαϊκῶν ἀνακτοβουλίων γιά τόν Ἑλληνισμό. Ἡ προϊούσα κατάπτωση τῆς Ὀθωμανικῆς ἐξουσίας ἦταν αἰσθητή στίς ἀρχές τοῦ 19ου αἰώνα καί ἡ Ἐθναρχία γνώριζε, ὃτι ἡ αὐτοκρατορία περιερχόταν ἀργά, ἀλλά σταθερά, στα χέρια τῶν Ρωμηῶν. Γι’ αὐτό ἢδη ἀπό τόν 18ο αἰώνα εἶχε ἀποκρυσταλλωθεῖ ἡ Φαναριώτικη προοπτική, ὃτι ἡ αὐτοκρατορία θά μεταστοιχειωνόταν σέ Ἑλληνική-Ρωμαίικη μέ τήν ἐκ τῶν ἒσω μεταλλαγή της σέ «Ὀθωμανικὀ Κράτος τῆς ρωμαίικης/ἑλληνικῆς ἐθνότητος». Ἡ ἐθνικιστική ἐπανάσταση τῶν Νεοτούρκων (1908), πού ἒγινε, γιά νά ἀποκλειστοῦν οἱ ὑπερισχύσαντες στίς ἐκλογές Χριστιανοί (‘Ορθόδοξοι καί Ἀρμένιοι) ἀπό τήν διεκδίκηση τῆς ἐξουσίας, βεβαιώνει τόν ρεαλισμό τῆς φαναριώτικης προσδοκίας. Ἀνάλογο μέ τήν Ἐθναρχία ὃραμα ἐνσάρκωναν καί οἱ Κολλυβάδες τοῦ Ἁγίου Ὂρους. Ἦσαν καί αὐτοί μαζί μέ ὃλους τούς Ὀρθοδόξους Ἓλληνες φορεῖς, τοῦ πνεύματος τῆς Ρωμηοσύνης, τῆς ἐπελευθερώσεως δηλαδή «ὃλων τῶν ὑποδούλων στόν Σουλτάνο λαῶν, χωρίς καμμιά (εὐρωπαϊκοῦ τύπου) ἐθνικιστική διάκριση ἢ κατακερματισμό τους σέ συμβατικές κρατικοεθνικές ὀντότητες, καί στήν οὐσία δυτικά προτεκτοράτα. Γι’ αὐτό ὁ προφήτης τῆς ἐλευθερίας μας Πατροκοσμᾶς ὁ Αἱτωλός» (+1779) πού δίκαια ὀνομάσθηκε «ὁ μεγαλύτερος Νεοέλληνας» (Κ. Κώνστας), μιλοῦσε γιά τήν ρωμαίικη ἀνάστασή μας μέ τόν λόγο του: «αὐτό μιά μέρα θά γίνει ρωμαίικο». ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Ὁ Οἰκουμενικός αὐτός πατριωτισμός ἐνέπνεε καί τόν Ρήγα, ὁ ὁποῖος πιστός στήν αὐτοκρατορική ἰδέα σχεδίαζε στούς χάρτες του ὁλόκληρη τήν αὐτοκρατορία τῆς Νέας Ρώμης, τό «οἰκουμενικό κράτος», ἀπευθυνόμενος σ’ ὃλους τούς λαούς της καί ὂχι μόνο στούς Ἑλλαδικούς, τούς φυλετικά Ἓλληνες, ἀλλά καί στούς μή χριστιανούς. Χρησιμοποιεῖ τήν «κοινή»γλώσσα τῆς «αὐτοκρατορίας», τά ἁπλἀ Ἑλληνικά (τά Ρωμαίικα) καί μιλεῖ ὡς «ρωμηός»9 στούς ἂλλους ρωμηούς, ἀνεξάρτητα ἀπό φυλή, γλώσσα καί θρησκεία. Κατά τόν Ἀπόστ. Δασκαλάκη «πρέπει νά θεωρήσωμεν ὡς βέβαιον, ὃτι ἢδη ἀπό τῆς ἐποχῆς αὐτῆς εἶχε συλλάβει (δηλ. ὁ Ρήγας) τό σχέδιον μιᾶς γενικῆς ἐπαναστάσεως τῶν Ἑλλήνων καί τῶν λοιπῶν λαῶν τῆς Βαλκανικῆς μέ τήν βοήθειαν τῶν στρατῶν τῆς Γαλλικῆς Δημοκρατίας πρός ἀποτίναξιν τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ πρός ἳδρυσιν μιᾶς μεγάλης ἑλληνικῆς δημοκρατίας, τῶν ὁρίων περίπου τῆς Βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας, ἐντός τῶν κόλπων τῆς ὁποίας θά ἒζων ἐν πλήρει ἐλευθερίᾳ καί ἰσότητι πολιτικῶν καί ἀτομικῶν δικαιωμάτων πάντες οἱ λαοί, ἀνεξαρτήτως ἐθνικότητος, γλώσσης, θρησκείας»10. Αὐτό, πράγματι, ἦταν τό ρωμαίικο ὂνειρο τοῦ Ρήγα καί ὂχι ἡ μικρή Ἑλλάδα τοῦ 1828/30 ἢ καί ἡ σημερινή, ἀκόμη. Ἡ σχεδιαζόμενη ἀπό αὐτόν «Γραικική (Ἑλληνική) Δημοκρατία» εἶναι οἰκουμενική καί πολυεθνική. Εἶναι «αὐτοκρατορία» μέ αὐτοκράτορα (αὐτεξούσιο) τόν λαό της. Παρά τίς γαλλικές του ἐπιδράσεις, δηλαδή, ὁ Ρήγας δέν εἶχε ἐγκολπωθεῖ τή στενή ἐθνική ἰδέα, ἀλλά ἒμενε ρωμηός/βυζαντινός στή συνείδησή του. Ὀρθά παρατηρεῖ ὁ Δασκαλάκης: «Ἡ Βυζαντινή παράδοσις παρέμενε ζῶσα χάρις εἰς τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, ὁ δέ Ρήγας εἶχε ζήσει ἐπί μακρόν εἰς τήν Κωνταντινούπολιν, ἓδραν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί θεματοφύλακα τῶν Βυζαντινῶν παραδόσεων»11. Συνεπῶς ὁ Ρήγας ἐκινεῖτο μέσα στήν πατριαρχική-φαναριώτικη-έθναρχική προοπτική τοῦ οἰκουμενικοῦ ἐθνισμοῦ, μέ βάση τήν ἰδέα τῆς Ρωμανίας/Ρωμηοσύνης, τοῦ ἑλληνορθοδόξου δηλαδή πολιτισμοῦ, μέ κέντρο τήν δεύτερη ἱστορικά πρωτεύουσα τοῦ Ἑλληνισμοῦ, τήν Κωνσταντινούπολη–Νέα Ρώμη. Ἡ «Ἑλληνική Νομαρχία» 1806, ἒργο κατά τήν συνάδελφο κ. Μαρία Μαντουβάλου, τοῦ Ἀδαμ. Κοραῆ, «κατ’ οὐσίαν ἀνατρέπει τό σχέδιον τοῦ Ρήγα διά 21

ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

200 χρόνια από την ίδρυση σχεδίου τοῦ Ναπολέοντος, τό ὁποῖον ἀργότερον φέρεται ὡς σχέδιον τοῦ Κοραῆ»12. Ἀλλά καί ὁ ρουμάνος πολιτικός καί διακεκριμένος ἱστορικός Νικ. Γιόργκα (+1940) δέχεται, ὃτι στό ἲδιο ἰδεολογικό πλαίσιο ἐκινεῖτο καί ἡ Φιλική Ἑταιρεία: Ἡ Ἑταιρεία «ἀνώτατον σκοπόν ἒτασσε νά ἀποκαταστήσει τήν Βυζαντινήν αὐτοκρατορίαν, ἒχουσαν πρωτεύουσαν τήν Κων/λιν»13.

4. A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Ἐφαρμογή τῶν σχεδίων τοῦ Ρήγα προγραμμάτιζε τό «Σχέδιον Γενικόν», πού συντάχθηκε μεταξύ Μαΐου καί Ἰουλίου 1820 καί τό εἶχε ἐγκρίνει ὁ Ἀλεξ. Ὑψηλάντης. Προέβλεπε «τἠν ἐξέγερσιν τῆς Βαλκανικῆς». Εἶχε 23 ἂρθρα καί ὃριζε ὃτι ἒπρεπε νά ἐκδηλωθεῖ ὁ ἀγώνας σέ πέντε μέτωπα, γιά νά διασπασθοῦν οἱ δυνάμεις τοῦ Κατακτητῆ. Τά μέτωπα αὐτά ἦσαν: 1. Ὁ Μοριάς, 2. Ἡ Ἢπειρος, 3. Ἐπανάσταση στή Σερβία καί ἐνδεχόμενα στό Μαυροβούνιο, 4. Κάψιμο τῆς ἀρμάδας τῶν Ὀθωμανῶν στήν Κωνσταντινούπολη καί 5. Ἀντιπερισπασμός στή Μολδοβλαχία, τόσο ἀπό τίς φρουρές τῶν ἡγεμόνων, ὃσο καί ἡ ἐξέγερση τῆς τοπικῆς ἀγροτιᾶς. Ἂρα ὁ πολυπροβαλλόμενος ἀντιπερισπασμός τῆς ἐξέγερσης στή Μολδοβλαχία ἦταν μόνο ἓνα μέρος τοῦ καταρτισθέντος σχεδίου. Ὁ ἀείμνηστος διδάσκαλός μας Διονύσιος Ζακυθηνός σχολιάζει τόν τονιζόμενο ἀπό τόν Ἰω. Φιλήμονα ἀντιπερισπασμό ὡς ἑξῆς: «Ἐάν διά τοῦ ὃρου τούτου νοῆται ἡ περιωρισμένη στρατιωτική ἢ πολιτική ἐνέργεια, ἡ ἀποσκοποῦσα εἰς τήν παραπλάνησιν τοῦ ἀντιπάλου, δυσκόλως ἡ ἐπιχείρησις τῆς Δακίας θά ἠδύνατο νά θεωρηθῆ ὡς ἀντιπερισπασμός. Ὡς πρᾶξις πολιτική καί στρατιωτική ὑπῆρξε μέρος τοῦ ὃλου. Καί τό Σχέδιον Γενικόν, ἒστω καί ἂν μονομερῶς ἐφηρμόσθη, ἒδωκεν είς τήν Ἐπανάστασιν τόν οἰκουμενικόν χαρακτῆρα της. Ἂνευ αὐτοῦ ὁ ἀγών θά ἐκινδύνευεν ἲσως νά ἐξελιχθῆ εἰς χρονίζουσαν τοπικήν σύγκρουσιν»14. Ἀλλά καί αὐτός ὁ ἡγέτης τῶν Βλάχων (Ρουμάνων) ἀγροτῶν Θεοδ. Βλαντιμιρέσκου, σέ ὁμιλία του, ἀνακοίνωσε στούς ὀπαδούς του, ὃτι τό «κίνημα του (μαζί μέ τόν Ἀλ.Ὑψηλάντη) ἀνῆκε σέ γενικώτερη ἐπαναστατική κίνηση»15. Καί ὁ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης γιά νά ἐμψυχώσει τό ἑλλαδικό στοιχεῖο, τόνιζε μεταξύ ἂλλων, ὃτι ὃλον τό γένος τῶν Χριστιανῶν (αὐτό σημαίνει, οἱ Ρωμηοί) καί εἰς τόν Μορέα, Ρούμελη, Σερβία, Βουλγαρία, Καραταγλίδες (Μαυροβούνιο), Βλαχομπογδανία καί σχεδόν εἰς αὐτήν τήν Ἀνατολήν, ἐσηκώθη εἰς τ’ ἃρματα, ὁμοίως καί ὃλα τά νησιά τῆς Ἂσπρης Θαλάσσης» (τοῦ Αἰγαίου),προβάλλοντας ἒτσι τή ρωμαίικη οἰκουμενική ἰδέα. Ἐξεγειρόταν ὁλόκληρο τό Ρωμαίικο Μιλλέτι τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Μετά τό κίνημα τοῦ Ὑψηλάντη ἀρχίζει ἡ παρέκκλιση τοῦ στόχου τῆς Ἐπαναστάσεως, πού προσέλαβε στενό ἐθνικό χαρακτήρα, ὡς ἐπανάσταση τῶν ἑλλαδιτῶν, μιᾶς ἐπαρχίας δηλαδή τῆς Ρωμαίικης Ἐθναρχίας. Σαφέστατος στό σημεῖο αὐτό εἶναι ὁ καθηγ. Κωνσταντῖνος Τριανταφυλλόπουλος: «’Εν τοσούτῳ -γράφει- ὃταν τόν Φεβρουάρον τοῦ 1821 ἐξερράγη παρά τά πολωνικά σύνορα το κίνημα τοῦ Ὑψηλάντη καί διά τούς γνωστούς λόγους ἀπέτυχεν, ἐπηκολούθησε δέ τόν Μάρ22

τιον ἡ ἀποστασία τῆς Πελοποννήσου, δέν πρόκειται πλέον περί ἑνώσεως πλειόνων λαῶν εἰς πολιτείαν φέρουσαν τόν χαρακτῆρα τοῦ ὑπερέχοντος ἑλληνικοῦ στοιχείου,ἀλλά περί ἀποκαταστάσεως τοῦ ἑλληνικοῦ γένους»16. Μετά τό ἐπαναστατικό κίνημα, δηλαδή, τοῦ Ὑψηλάντη, ἀλλάζει ὁ οἰκουμενικός-ρωμαίικος στόχος τοῦ Ρήγα. Συνεχίζει δέ: «Μέ ἂλλους λόγους ἡ ἀρχή τῶν ἐθνικοτήτων, ἣν ἐνσαρκώνει ὀ ἑλληνικός ἀγών, διατελεῖ εἰς ἐσωτερικήν συνοχήν πρός πολίτευμα, οἷον υἱοθετήθη ἀπό τήν ἐν Ἐπιδαύρῳ συνέλευσιν»17. Αὐτό σημαίνει, ὃτι στή διάρκεια τῆς Ἐπανάστασης ἐπεβλήθη ἂνωθεν (καί ἒξωθεν!) ἰδεολογία ἂγνωστη στό Γένος μέχρι τότε. Τό βαυαρικό αὐτοκέφαλο τοῦ 1833 καί ὃλες οἱ πολιτικές ἐξελίξεις μέχρι τή Μικρασιατική καταστροφή (1922) θα ὁλοκληρώσουν τά εὐρωπαϊκά σχέδια. Ὃπως συνοψίζει ὁ Κ. Τριανταφυλλόπουλος «ἡ ἀποτυχία τοῦ κινήματος τῶν Παραδουναβίων ἐπαρχιῶν κατέστρεψε τάς πραγματικάς προϋποθέσεις διά τήν ἂσκησιν οἰκουμενκῆς πολιτικῆς»18. Αύτό ὑποστήριξε, μέ μεγάλη ἐκφραστική δύναμη καί ὁ Νικ. Γιόργκα: «Ὁ Ἑλληνικός Φοῖνιξ τῆς (Φιλικῆς) Ἑταιρείας ἐν τῇ τολμηρᾷ ὁρμῇ εἶχε φονεύσει τόν παλαιόν βυζαντινόν ἀετόν»19. Εἶναι ὃμως σημαντικό, για τήν ἀπόδειξη τῆς συνέχειας αὐτοῦ τοῦ οἰκουμενικοῦ -ρωμαίικου- πνεύματος, πού καμμία ξένη προπαγάνδα δέν εἶχε τή δύναμη νά καταπνίξει, το πλαίσιο τῶν ὁραματισμῶν τοῦ μεγάλου ἠγέτη μας Ἰωάννου Καποδίστρια (1776-1831), τοῦ ΜΟΝΟΥ καθ’ ὁλοκληρίαν ὀρθοδόξου πολιτικοῦ αὐτοῦ τοῦ τόπου.Ὁ Καποδίστριας ἐκινεῖτο στό ἰδεολογικό κλίμα τοῦ Ρήγα καί τοῦ Ἀλ. Ὑψηλάντη. Στό γνωστό Ὑπόμνημά του ἀπό 18 Ἀπριλίου 1819 ἐκφράζεται ἠ βούλησή του νά θεμελιωθεῖ ἡ Φιλική Ἑταιρεία «οὐχί ἐπί τῆς ἐθνότητος, ἀλλ΄ ἐπί τῆς εὐρείας καί ζώσης ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», δηλ. τῆς Ρωμαίικης Ἐθναρχίας20. Ἐξ ἂλλου, τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1828, κυβερνήτης ἢδη τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπικρατείας, μέ μιά ἐνέργειάτου φανερώνει το ἐνδιαφέρον του γιά ρωμαίικη-οἰκουμενική λύση τοῦ Ἀνατολικοῦ ζητήματος, μέ ὑπόβαθρο τήν ἀνάσταση τῆς Ρωμηοσύνης-Βυζαντίου. Τότε ὑποβάλλει στόν Τσάρο Νικόλαο σχέδιό του, πού προέβλεπε τήν ἀναδιοργάνωση τῆς Ὀθωμανικῆς Ρούμελης (τῆς Βαλκανικῆς) σέ ὁμοσπονδία πέντε αὐτονόμων κρατῶν: Ἑλλάδος, Ἠπείρου (ὁλοκλήρου), Μακεδονίας (ὁλοκλήρου), Σερβίας καί Δακίας (τό ὂνομα ROMANIA/ΡΩΜΑΝΙΑ θά τῆς δοθεῖ ἀπό τόν Ἀλ. Κούζα τό 1859/60)21. Ἡ πρόταση τοῦ Καποδίστρια συνιστοῦσε παραλλαγή τοῦ σχεδίου τοῦ Ρήγα, ἀλλά ἀπορρίφθηκε μέ τή συνθήκη τῆς Ἀδριανουπόλεως (14.9.1829)22. Ὁ Καποδίστριας ἐργαζόταν γιά τήν ἀπελευθέρωση καί προοδευτική ἑνοποίηση τῶν εὐρωπαϊκῶν ἐπαρχιῶν τῆς αὐτοκρατορίας τῆς Νέας Ρώμης. Ἒτσι κατανοεῖται καί ἡ μαρτυρία τοῦ Νικολάου Σπηλάδη, στενοῦ συνεργάτη τοῦ Καποδίστρια, γιά τήν ἐπιθυμία τοῦ Κυβερνήτου νά ἐπιτύχει τήν ἳδρυση «Νεορωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας», δηλαδή ἀνάσταση τῆς αὐτοκρατορίας τῆς Νέας Ρώμης/Βυζαντίου. Ἒτσι σκέπτονταν ὃλοι οἱ Ρωμηοί, δηλαδή οἱ Ὀρθόδοξοι Ἓλληνες. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Ἀλλά καί ἡ ἶναι εὐνόητο, μέ Ὑψηλή Πύλη τά παραπάνω, γνώριζε τήν προσδογιατί «ἒπρεπε» κία τῆς Ἐθναρχίας γιά νά συντριβεῖ ἡ ρωμαίικη ἐπανάσταση ἐν τῇ τήν ἀνασύσταση τῆς γενέσει της. Ἒτσι ἐξουΡωμανίας καί ἒτσι καδετερώθηκε ὁ Ρήγας, τενόησε καί τόν ἀγώνα ἒχοντας ἀντικατασταθεῖ τοῦ ’21. Δέν εἶναι ἂρα στό ἐπιτελεῖο τοῦ Ναποἀνεξήγητο, ὃτι ἀντέλέοντος μέ τόν Κοραῆ, δρασε μέ τόν ἀπαγχονισμό τοῦ Γενάρπού μιλοῦσε για ἐπανάσταση τῶν «ἀρχαίχη τῶν Ρούμ/Ρωμηῶν (10.4.1821). Ὁ Οἰκου- Οι σκοποί της Φ.Ε. όπως καθορίζονται σε ένα από τα πρώτα έγγραφά της: «Η εται- ων» Ἑλλήνων. Ὁ Κορεία συνίσταται από καθ’ αυτό Γραικούς φιλοπάτριδας και ονομάζεται Εταιρεία των μενικός Πατριάρχης Φιλικών. Ο σκοπός αυτών είναι η καλυτέρευσις του ιδίου έθνους και αν ο θεός το ραῆς, δηλαδή, ἀντίθετα ἦταν γιά τόν Σουλτά- συγχωρήσει η ελευθερία των. Μετά την συνήθη εξομολόγηση και κατήχηση ο ωρ- μέ τόν Ρήγα, ἐκινεῖτο νο ὁ ἀρχηγός τοῦ Μι- κωμένος προσήλυτος ας ονομάζεται Ιερεύς των Φιλικών, ωστόσο, η Φ.Ε. συνήθιζε να στό πνεῦμα τῆς στενῆς κοινοποιεί έγγραφα της γραμμένα με κρυπτογραφικό αλφάβητο, το κλειδί του οποίἐθνικῆς ἰδέας. λετίου τῶν «Ρούμ» καί ου γνώριζαν μόνο οι μύστες. Τεκμηριώνεται, συὂχι μόνο τῶν «Γιουνανλάρ». Ὁ ἃγιος Πατριάρχης καί ὃλοι οἱ λοιποί συναθλητές του, νεπῶς, ἀβίαστα καί χωρίς κανένα κενό, ἡ θέση τοῦ μεγάλου κληρικοί καί ἐπίσημοι λαϊκοί, ἒπαθαν ὑπέρ ὃλου τοῦ Γένους «Ὀρθοδόξου Ἓλληνος», δηλαδή Πατερικοῦ, π. Ἰω. Ρωμανίτῶν Ρωμηῶν καί ὂχι μόνο «ὑπέρ Δημητσάνης», ὃπως ἒγρα- δου, ὃτι ἡ Ἑλληνική Ἐπανάσταση ἐπετράπη τότε μόνον, ὃταν φε τό 1831 ὁ ἱερομόναχος καθηγητής τῆς Ἰονίου Ἀκαδημίας ἐξασφαλίσθηκε ὁ ἀντιρωμαίικος προσανατολισμός της, ‘από Κωνσταντίνος Τυπάλδος-Ἰακωβάτος (+1867). Τά θύματα τῆς τίς τότε Μεγάλες Δυνάμεις. ὀθωμανικῆς θηριωδίας τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1821, ὃπως καί ὁ ΡήΣημειώσεις: γας Βελεστινλῆς, ἐκτελέσθηκαν ἀπό τήν Πύλη γιά τήν αὐτοκρατορική ἰδέα, γιά τήν ἀνάσταση τῆς Ρωμανίας/Βυζαντίου. 1. Μία πρώτη ἀναφορά στό θέμα βλ. π. Γ.Δ. Μεταλληνός, Παράδοση καί Ἀλλοτρίωση, Ἀθήνα 1986, σ. 191 ἑ. Ἓνα ἐρώτημα γιά τό πόσο αὐτό θά ἦταν δυνατό τότε δέν εἶναι 2. π. Ἰω. Σ. Ρωμανίδου, Ἡ Ρωμηοσύνη τοῦ 1821 καί αἱ Μεγάλαι Δυνάμεις, στήν παρά ρητορικό. Ὁ ρεαλισμός τοῦ μεγάλου διπλωμάτη Καποἐφημ. «Ὁρθόδοξος Τύπος, ἀρ. 309/25.3.1978 (ἒκτακτη ἒκδοση). 3. Βλ.Ἀπ.Ε. Βακαλοπούλου,Ἱστορία τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ, τ.Γ΄, Θεσσαλονίκη δίστρια δέν ἐπιτρέπει τέτοιους λογισμούς...

Οἱ Μεγάλες Δυτικές Δυνάμεις (Ἀγγλία-Γαλλία) ἢθελαν μέν τήν διάλυση τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας,ἀλλά καί τήν ἀντικατάστασή της μέ μικρά κράτη, προτεκτοράτα τους ὑπό μόνιμη κατοχή (αὐτό γίνεται αἰσθητό σήμερα). Ἓνα παρόμοιο σχέδιο ὃμως ἐπέβαλλε τήν διάλυση τῆς Ρωμηοσύνης (‘Εθναρχίας τῶν Ρωμηῶν). Κατά τήν εὒστοχη ἐπισήμανση τοῦ π. Ἰ. Ρωμανίδη, οἱ βασιλεῖς καί εὐγενεῖς τῆς Εὐρώπης «ἐφοβοῦντο τό ἐνδεχόμενον γενικῆς ἐξεγέρσεως τῆς Ρωμαιοσύνης εἰς τήν Δύσιν καί τήν Ἀνατολήν. Αὐτός δέ, εἶναι ὁ λόγος, διά τόν ὁποῖον ἐτέθησαν εὐνοϊκῶς ἒναντι τῆς λεγομένης «Ἑλληνικῆς» Ἐπαναστάσεως, καί τοῦτο μόνον, ὃτε ἐξησφάλισαν τόν ἀρχαιοελληνικόν προσανατολισμόν της καί τήν ἀντίθεσίν της εἰς τήν Ρωμαιοσύνην καί τήν πρωτεύουσαν αὐτῆς Κωνσταντινούπολιν»23. Καί ἡ Ρωσία ὃμως δέχθηκε τελικά τή γραμμή τῶν Εὐρωπαίων γιά τό Πατριαρχεῖο, ὃτι δηλαδή ὡς Ἐθναρχικό Κέντρο ἒπρεπε νά διαλυθεῖ (μέ τά αὐτοκέφαλα). Οἱ Εὐρωπαϊκές Μεγάλες Δυνάμεις ἢξεραν, ἂλλωστε, καλά ὃτι ἓνα «Ἑλληνικόν Σχέδιον» τοῦ 1781 προέβλεπε ἀνασύσταση τῆς Βυζαντινῆς Αὑτοκρατορίας»24. Εἶναι ὃμως γνωστό, ὃτι «οἱ Ρῶσοι καί οἱ Εὐρωπαῖοι οὐδέ κἂν ἐδέχθησαν ποτέ τήν σκέψιν, ὃτι θά ἠδύναντο νά ἐπιτρέψουν νά γίνη ξανά ἡ Κωνσταντινούπολις-Νέα Ρώμη πρωτεύουσα τῆς Ρωμηοσύνης. Ὁσάκις οἱ Ρῶσοι μετά τόν Μέγαν Πέτρον ἐσκέφθησαν τήν ἐκδίωξιν τῶν Τούρκων ἀπό τήν Πόλιν, ἐξέλαβον τήν Πόλιν ὡς ρωσικήν κτῆσιν καί ὂχι ὡς ρωμαίικην»25. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

1968, σ.100-102. 4. Γιά τά προβλήματα αὐτά βλ. π. Ἰω. Σ. Ρωμανίδου, Ρωμαιοσύνη-Ρωμανία-Ρούμελη, Θεσσαλονίκη 19812, σσ. 17 ἑπ., 190 ἑπ., 251 ἑπ. 5. Ἀπ.Ε. Βακαλοπούλου, Ἱστορία…, τ. Ε΄ Θεσσαλονίκη 1980, σ. 31. 6. Arnold Toynbee, Οἱ Ἓλληνες καί οἱ κληρονομιές τους (μεταφρ. Νίκος Γιαννουδάκης), Ἀθήνα 1992, σ. 20. 7. Στό ἲδιο, σ.331. 8. Γεωργίου Ἰακωβάτου, Ἀγορεύσεις ἐν τῇ Β΄ ἐν Ἀθήναις Ἐθνοσυνελεύσει καί ἐν ταῖς Βουλαῖς, Ἐν Ἀθήναις 1902, σ. 212. 9. Πολίτης τῆς Ἐθναρχευούσης Νέας Ρώμης. 10. Ἀπ. Δασκαλάκη, Τό πολίτευμα τοῦ Ρήγα Βελεστινλῆ, Αθήνα 1976, σ. 29. 11. Στό ἲδιο, σ. 60. 12. π.Ἰω. Σ. Ρωμανίδου, Τό προπατορικό ἁμάρτημα, Ἀθήνα 19892, σ. ιστ’. 13. N. Jorga, Histoire des Etats balcaniques jusqu’ á 1924, Paris 1925. 14. Δ. Ζακυθηνός στόν τόμο: «Τό Εἰκοσιένα», Ἐπιμέλεια Π. Χάρη,Ἀθῆναι 1977, σ. 850,851 (Οἱ ὑπογραμμίσεις δικές μας). 15. Βλ. Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἒθνους (Ἐκδοτική Ἀθηνῶν), τ. ΙΒ΄1975, σ. 28. 16. Κων. Τριανταφυλλοπούλου, Ὁ Ἀγών τῆς Ἐλληνικῆς Ἀνεξαρτησίας καί ἡ ἀρχή τῶν Ἐθνικοτήτων, στό «Τό Εἰκοσιένα», ἐπιμ. Π. Χάρη, Ἀθῆναι 1977, σ. 290320 (ἐδῶ:296/7). 17. Στό ἲδιο, σ.308. 18. Στό ἲδιο. 19. N.Jorga, Études Byzantines, τόμΒ΄, Βουκουρέστι 1940, σ. 276. 20. Χρυσ. Παπαδοπούλου, Ἡ Ἐκκλησία Κων/πόλεως καί ἡ Μεγάλη Ἐπανάστασις τοῦ 1821, ΘΕΟΛΟΓΙΆ, τ. ΚΑ΄ (1950), σ.316. 21. M.S. Anderson, The Eastern Question, London 1966, σ. 71.Τό ἀληθινό ὂνομα τοῦ Βυζαντίου, Ρωμανία, δόθηκε δηλαδή σέ μιάἐπαρχία. Εἶναι τό ἲδιο, ἂν σήμερα, ἡ Πολιτεία (State) Όκλαχόμα όνομαζόταν “United States of America”!) 22. Ἦταν τό τέλος τοῦ Ρωσοτουρκικοῦ πολέμου. 23. π. Ἰ. Σ. Ρωμανίδου, Τό προπατορκόν ἁμάρτημα …, ὃπ.π., σ.κβ΄. 24. E. Driault, La Question d’ Orient, Paris 1914, σ. 65 ἑπ. 25. π. Ἰω. Σ. Ρωμανίδου, Ἡ Ρωμηοσύνη τοῦ 1821…, ὃπ. π.

>> ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Παράμετροι και Διλήμματα της Παγκόσμιας Αμερικανικής Πολιτικής

Υπό κ. Γεωργίου Ε. Σέκερη, πρέσβεως ε.τ.

αράντα χρόνια μετά τη λήξ η του Ψ υ χ ρ ο ύ Πολέμου και του διπολισμού, ο χαρακτηρισμός των Ηνωμένων Πολιτειών ως «του απαραίτητου έθνους» από την υπουργό εξωτερικών της κυβέρνησης Κλίντον κυρία Όλμπραιτ, διατηρεί ακέραιη την επικαιρότητά του · υιοθετούμενος εκθύμως και από τον σημερινό Αμερικανό πρόεδρο - 1 και όχι αδικαιολόγητα. Διότι, ενώ οι αναδυόμενες στην παγκόσμια γεωπολιτική σκηνή νέες και οι επανεμφανιζόμενες παλαιότερες μεγάλες δυνάμεις δεν διαθέτουν, επί του παρόντος τουλάχιστον, ειμή μόνο περιφερειακή κατ’ ουσίαν εμβέλεια, οι ΗΠΑ παραμένουν η μόνη δύναμη με πράγματι πλανητική επεμβατική ικανότητα. 2 Μάλιστα δε, χάρις στον αποτρεπτικό ρόλο της σκληρής και ήπιας ισχύος τους, αλλά και στις οξείες και εν πολλοίς αγεφύρωτες αντιθέσεις μεταξύ των ενδεχόμενων αντιπάλων τους, ελάχιστο διατρέχουν αυτή τη στιγμή κίνδυνο εμπλοκής σε γενικό πόλεμο· 3 Από την άλλη, όμως, με την ανάδειξη των περιφερειακών κρίσεων σε χαρακτηριστικό γνώρισμα του υπό διαμόρφωση γεωπολιτικού τοπίου, η Ουάσιγκτον οδηγείται εκ των πραγμάτων σε ευρύτατου γεωγραφικού φάσματος επεμβάσεις – άμεσες ή έμμεσες· διπλωματικές, οικονομικές, ή και στρατιωτικές· μονομερείς ή από κοινού με άλλους - για να διασφαλίζει, πέραν των στενά αμερικανικών, και τα κοινά με συμμάχους και στρα-

τηγικούς της εταίρους συμφέροντα. 4 Και ως εκ τούτου αντιμετωπίζει πολύπλοκες κατά κανόνα τοπικές πραγματικότητες, συχνά συνεπαγόμενες οδυνηρά διλήμματα στρατηγικών επιλογών - και σε αρκετές περιπτώσεις γενεσιουργούς αντιπαραθέσεων και εντάσεων με ισχυρές περιφερειακές πρωτεύουσες. Στη διαχείριση της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής η προσωπικότητα των ενοίκων του Λευκού Οίκου αναπόφευκτα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Πατήρ Μπους, Μπιλ Κλίντον, Μπους ο νεότερος, και Μπαράκ Ομπάμα έχουν εμφανώς εναποθέσει στις εκάστοτε σχετικές επιλογές την προσωπική τους σφραγίδα: κλασικού ρεαλισμού ο πρώτος, ψυχρού, ευέλικτου οπορτουνισμού ο δεύτερος, και συχνά απλουστευτικού ιδεαλισμού ο τρίτος· με τον τέταρτο να χαρακτηρίζεται από ένα συνδυασμό υψηλόφρονος «ακαδημαϊκής» ρητορικής, μετριοπάθειας, αλλά υπό πίεση και ωμού πραγματισμού. Σε τελευταία όμως ανάλυση, ο καθοριστικός παράγων κατά τη λήψη των κρίσιμων αποφάσεων είναι το μετεξελισσόμενο διεθνές και εσωτερικό περιβάλλον. Ανάγκα και θεοί – πόσω μάλλον πρόεδροι – πείθονται.

Η επανεκκίνηση, η τεταμένη χειρ και η στροφή προς Ασία

προεδρία Ομπάμα εγκαινιάσθηκε υπό τον αστερισμό της επιδίωξης βελτιωμένων σχέσεων με τη Ρωσία και τον αραβο-μουσουλμανικό κόσμο. Βλέποντας την Κίνα ως τον μόνο ενδεχόμενο επικίνδυνο αντίπα-

λο των ΗΠΑ στο ορατό μέλλον, η αμερικανική ηγεσία επιχείρησε να διαμορφώσει στον ευρωπαϊκό και στον ευρύτερο μεσανατολικό χώρο, συνθήκες ευνοούσες την μετατόπιση του κέντρου βάρους της πολιτικής της προς Άπω Ανατολή. 5 Η στρατηγική όμως αυτή στροφή προσέκρουσε αρχήθεν σε μείζονα εμπόδια: Πέντε χρόνια μετά τις προσωπικές προσπάθειες του προέδρου Ομπάμα και της τότε επί των εξωτερικών υπουργού του κυρίας Κλίντον να «επανεκκινήσουν» τις πληγείσες από την κρίση της Γεωργίας ρωσο-αμερικανικές σχέσεις, οι τελευταίες αυτές κλυδωνίζονται από την αντιπαράθεση περί το Ουκρανικό. 6 Ενώ, το θεαματικό άνοιγμα προς τον μουσουλμανικό κόσμο, το οποίο ο κ. Ομπάμα επιχείρησε από το Κάιρο λίγους μόλις μήνες μετά την ανάληψη των προεδρικών καθηκόντων του, 7 ακολούθησαν ο εκτροχιασμός της «Αραβικής Άνοιξης» σε Λιβύη και Αίγυπτο, η συριακή κρίση, και η μετεωρική εμφάνιση στο γεωπολιτικό προσκήνιο των τρομοκρατών του Ισλαμικού Κράτους – κύριου κινδύνου αυτή τη στιγμή στην περιοχή, σύμφωνα με την επικρατούσα στην Ουάσιγκτον άποψη. 8 Με την “τεταμένη χείρα” προς την Τεχεράνη να συναντά - σε μία πρώτη φάση, τουλάχιστον - την απαξιωτική καχυποψία των αγιατολάδων. 9 Συνακόλουθα δε, η αμερικανική ηγεσία, χωρίς ποσώς να εγκαταλείπει τις απωανατολικές της στοχεύσεις, παραμένει σε μεγάλο βαθμό δέσμια των ευρωπαϊκών και μεσανατολικών δρωμένων.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

25 Τα μέσα της στρατηγικής Ομπάμα

αθ’ οδόν προς την προεδρία, ο κ. Ομπάμα προσήψε στην κυβέρνηση Μπους τάση προς υπερβολική στρατιωτική επεμβατικότητα, με ιδεολογικά κίνητρα. Ως πρόεδρος δε εμφανίζεται ενστικτωδώς συγκρατημένος σε ό,τι αφορά στην επίλυση των διεθνών προβλημάτων με προσφυγή σε στρατιωτικά μέσα – και όλως ιδιαίτερα φειδωλός στη χρησιμοποίηση των αμερικανικών στρατιωτικών πόρων. Τόσo μάλλον που η αμερικανική κοινή γνώμη, υπό το κράτος του ανθρώπινου και οικονομικού κόστους των επεμβάσεων σε Αφγανιστάν και Ιράκ, αλλά και απορροφημένη από τα ποικίλα εσωτερικά προβλήματα, δείχνει γενικώς απρόθυμη να αποδεχθεί πρόσθετες θυσίες σε αμερικανικό αίμα και χρήμα, προς στήριξη διεθνοπολιτικών στόχων.10 Ωστόσο, υπό την πίεση των διεθνών πραγματικοτήτων, ο Αμερικανός πρόεδρος αναγκάσθηκε επανειλημμένως να «στρατιωτικοποιήσει» τις γεωπολιτικές του επιλογές – συμπράττοντας όμως ως επί το πολύ με συμμάχους και στρατηγικούς εταίρους· και δίνοντας παγίως προτεραιότητα στην ήπια ισχύ και τη διπλωματία. Χαρακτηριστικά η Ουάσιγκτον: Για να ελέγξει τη διαφαινόμενη προσπάθεια της Ρωσίας να δημιουργήσει ζώνη επιρροής στην Ανατολική Ευρώπη, ενεργοποίησε την εν πολλοίς υπνώττουσα τα τελευταία χρόνια Ατλαντική Συμμαχία και δρομολόγησε στενή συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες· και, χωρίς να παραμελεί τη λήψη στρατιωτικών αντιμέτρων για την προστασία των πλέον ευπρόσβλητων νατοϊκών συμμάχων,11 προτάσσει ως μέσο πίεσης επί ης Μόσχας, τις οικονομικές και διπλωματικές κυρώσεις. Κατά τη στρατιωτική επέμβαση στη Λιβύη το 2011, «ηγήθηκε εκ των όπισθεν», 12 συμβάλλουσα μεν καθοριστικά στις επιχειρήσεις με αεροπορικά κυρίως μέσα, αλλά εκχωρούσα τον πρωταγωνιστικό ρόλο στους Ευρωπαίους συμμάχους της και σε φίλια αραβικά κράτη.

Επέσπευσε την απόσυρση των στρατιωτικών της δυνάμεων από το Αφγανιστάν και το Ιράκ, παρά τις ζωηρές ενστάσεις, ιδίως από την πλευρά των Ρεπουμπλικανών – και όχι χωρίς σοβαρή στρατηγική διακινδύνευση. 13 Απέφυγε να αντιδράσει στρατιωτικώς στην παραβίαση από το καθεστώς Ασάντ της «κόκκινης γραμμής» του πρόεδρου Ομπάμα ως προς τη χρήση χημικών όπλων,14 επιλέγοντας να επιδιώξει την εξουδετέρωση του συριακού χημικού οπλοστασίου, με διπλωματικά μέσα. Τον πόλεμο κατά του Ισλαμικού Κράτους, διεξάγει μέχρι στιγμής κυρίως μέσω περιφερειακών συμμάχων και στρατηγικών εταίρων, με την ίδια να περιορίζεται στην παροχή αεροπορικής στήριξης και στη διάθεση ολιγάριθμου στρατιωτικού προσωπικού, σε συμβουλευτικό και εκπαιδευτικό κατ’ αρχήν ρόλο. (Το πιθανότερο ωστόσο είναι ότι τυχόν δυσμενής τροπή των εν εξελίξει επιχειρήσεων, θα την εξαναγκάσει σε κλιμάκωση της στρατιωτικής της εμπλοκής.) 15 Σε ό,τι αφορά στην αποτροπή της πυρηνικοποίησης του Ιράν, μολονότι θεωρητικώς διατηρεί «όλες τις επιλογές» και συνεπώς και τη στρατιωτική – «στο τραπέζι», έχει γίνει σαφές ότι, παρά την δυστοκία των σχετικών διαπραγματεύσεων, εξακολουθεί να επενδύει κατά

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

κύριο λόγο στη διπλωματική οδό, προσβλέποντας και στην εξασφάλιση της συνεργασίας της Τεχεράνης για την αντιμετώπιση του Ισλαμικού Κράτους. Ενώ στην Άπω Ανατολή μεθοδεύει την ανάσχεση των κινεζικών ηγεμονικών βλέψεων με μια δισκελή προσέγγιση, συνισταμένη, αφ’ ενός, στην προώθηση μιας πολύπλευρης συνεργασίας με το Πεκίνο με κύριο στόχο την ομαλή ένταξη της Κίνας του στο παγκοσμιοποιημένο οικονομικό και διεθνοπολιτικό σύστημα, και, αφ’ ετέρου, στην ενίσχυση της στρατιωτικής της παρουσίας στον Ειρηνικό, σε συνδυασμό με τη σύσφιγξη των σχέσεών της – τόσο διμερώς, όσο και στο πλαίσιο διεθνών οργανισμών, όπως η Σύνοδος Κορυφής Ανατολικής Ασίας [East Asia Summit ή EAS) και η Σύμπραξη Ειρηνικού [TransPacific Partnership ή TPP) - με κράτη της περιοχής - Ν. Κορέα, Ιαπωνία, Ινδία, Βιετνάμ, Ινδονησία, Φιλιππίνες, Αυστραλία - ανήσυχα για την αύξουσα ισχύ, την επεμβατικότητα, και τις βλέψεις του κινεζικού κολοσσού. 16

Προσκόμματα και διλήμματα

στόσο η ρευστότητα του διεθνούς περιβάλλοντος και η πολυπλοκότητα των περιφερειακών κρίσεων, θέτουν βασανιστικά ενίοτε διλήμματα στην αμερικανική ηγεσία.

26 Τι αυτό δίκαιον και ξύμφορον ουχ ευρίσκεται δυνατόν όν. απόδοση: το δίκαιο και το συμφέρον δεν είναι δυνατό να συνυπάρχουν στο ίδιο πράγμα Θουκυδίδης (460-394 π.Χ., Αθηναίος ιστορικός)

Στον ευρωπαϊκό χώρο η Ουάσιγκτον καλείται να διαχειρισθεί, τις ενίοτε έντονες διαφοροποιήσεις που εκδηλώνονται στους κόλπους των νατοϊκών συμμάχων και κοινοτικών εταίρων, σε σχέση με την τηρητέα έναντι της Μόσχας στάση. Με τους πρώην σοβιετικούς δορυφόρους και ιδίως τους εμπεριέχοντες ρωσικές μειονότητες, καθώς και με ορισμένα δυτικοευρωπαϊκά κράτη με γεωπολιτική παράδοση και σκέψη, όπως κατ’ εξοχήν η Βρετανία, να τάσσονται υπέρ της χάραξης αυστηρής γραμμής. Με άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες να δίνουν το προβάδισμα στα οικονομικά και ενεργειακά τους συμφέροντα – και συνεπώς να δυστροπούν να συναινέσουν σε σκληρές κυρώσεις κατά της Μόσχας. Και με τη χώρα-κλειδί που είναι η Γερμανία να αμφιταλαντεύεται, αναζητώντας τη χρυσή τομή μεταξύ γεωπολιτικής και οικονομικής λογικής – αλλά σε τελευταία ανάλυση να ακολουθεί την πρώτη. 17 Πολύ πιο συγκεχυμένη είναι η εικόνα και δυσκολότεροι οι χειρισμοί στον χώρο της ευρύτερης Μέσης Ανατολής· όπου, μεταξύ άλλων, η πανάρχαιη και πάντα οξεία αντιπαλότητα μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών· η εδραία εχθρότητα των Μουσουλμάνων προς το Ισραήλ και αμφιλεγόμενες επιλογές της ισραηλινής κυβέρνησης ως προς το Παλαιστινιακό· 18 οι περιφερειακές φιλοδοξίες, αλλά και οι ανασφάλειες, του Ιράν και της Τουρκίας· η σαθρότητα του ιρακινού και του συριακού κράτους· οι εθνικοί πόθοι και οι εσωτερικές διενέξεις των Κούρδων· και ο προβληματικός χαρακτήρας των θεοκρατικών καθεστώτων του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας και της αιγυπτιακής στρατιωτικής δικτατορίας, περιπλέκουν στο έπακρο τις προσπάθειες των Αμερικανών να συμπήξουν περιφερειακό συνασπισμό ικανό να εξουδε

τερώσει, με ελαχιστοποίηση της δικής τους στρατιωτικής εμπλοκής, το Ισλαμικό Κράτος και τις παραφυάδες του.19 Οι δυσκολίες, όμως, και τα συναφή διλήμματα, δεν σπανίζουν ούτε στον χώρο της Ανατολικής Ασίας και του Ειρηνικού. Όπου, η απροθυμία του Τόκιο να επωμισθεί ηγετικό πολιτικο-στρατιωτικό περιφερειακό ρόλο, αναβαθμίζοντας αναλόγως και την αμυντική και εξοπλιστική του πολιτική, 20 καθώς και η διαχρονική ψυχρότητα των σχέσεων μεταξύ Ιαπωνίας και Νότιας Κορέας – των κύριων δηλαδή αμερικανικών συμμάχων στην περιοχή –, αποδεικνύονται σοβαρά εμπόδια στην προώθηση της πολιτικής της Ουάσιγκτον και όλως ειδικότερα στις προσπάθειές της να συσπειρώσει υπό την αιγίδα της τους ανησυχούντες για τις ηγεμονικές τάσεις του Πεκίνου. Ενώ προσκόμματα συναφώς παρεμβάλλουν και οι αντικρουόμενες διεκδικήσεις κρατών της Νοτιοανατολικής Ασίας επί εδαφών – κυρίως νήσων στη Νότια Σινική Θάλασσα - με ενεργειακή ή/και στρατηγική αξία.21

Συμπεράσματα

ο καθοριστικό αμερικανικό προβάδισμα στους βασικούς συντελεστές ισχύος και οι διαιρέσεις στις τάξεις των μεγάλων περιφερειακών δυνάμεων, καθιστούν άκρως απίθανη την εμπλοκή των ΗΠΑ σε γενικό πόλεμο στο ορατό μέλλον. Ωστόσο, ως εκ της παγκόσμιας εμβέλειας και ρόλου της, η Ουάσιγκτον καλείται να διαχειρισθεί τις σημαντικότερες από τις - χαρακτηριστικές του υπό διαμόρφωση γεωπολιτικού περιβάλλοντος και κατά κανόνα πολύπλοκες - περιφερειακές κρίσεις και συγκρούσεις · και συνακόλουθα βρίσκεται συχνά αντιμέτωπη με πιεστικά και ενίοτε επώδυνα διλήμματα. Δοθέντων δε των ρευ-

μάτων της αμερικανικής κοινής γνώμης και των προσωπικών του στρατηγικών αντανακλαστικών, αλλά κυριότατα της φύσης των διακυβευμάτων, ο Αμερικανός πρόεδρος τείνει να δώσει το προβάδισμα στα διπλωματικά και οικονομικά μέσα, έναντι των στρατιωτικών. Ενώ, όταν η προσφυγή στην ένοπλη βία αποδεικνύεται αναγκαία, επιχειρεί να αξιοποιήσει κατά το δυνατόν πληρέστερα τους στρατιωτικούς πόρους των συμμάχων και στρατηγικών εταίρων - διαθέτοντας αμερικανικές στρατιωτικές δυνάμεις μόνο ως εσχάτη λύση. Το πιθανότερο δε είναι ότι, εκτός ριζικής μεταβολής της διεθνούς γεωπολιτικής σκηνής, η προσεκτική, επιλεκτική αυτή προσέγγιση, θα συνεχισθεί σε γενικές γραμμές και από τον επόμενο ένοικο του Λευκού Οίκου.

Υποσημειώσεις: 1 Βλ. ακόλουθη δήλωση του προέδρου Ομπάμα στο πλαίσιο συνέντευξης που παραχώρησε στο βρετανικό περιοδικό The Economist: «Και κατά τον Εικοστό Αιώνα και κατά τα πρώτα στάδια του Εικοστού Πρώτου, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να είναι η απαραίτητη δύναμη.» Στην ίδια όμως συνέντευξη επισημαίνει: «Η παρουσία των ΗΠΑ υπέρ της ασφάλειας είναι πάντοτε και παντού ανά τον κόσμο πηγή αμφιθυμίας. Εάν απουσιάζουμε, οι άνθρωποι νομίζουν ότι τους παραμελούμε. Εάν είμαστε παρόντες, θεωρούν ότι στρατιωτικοποιούμε την περιοχή.» Barack Obama talks to The Economist. An interview with the president, The Economist, 2-8-2014. 2 Βλ. αναλυτικότερη παρουσίαση του θέματος και σχετικές παραπομπές στο τεύχος Ιανουαρίου-Μαρτίου 2014 των Εθνικών Επάλξεων (Γ. Ε. Σέκερης, Η αμερικανική στρατηγική αναπροσαρμογή.) 3 Το Λεξικό Στρατιωτικών και Σχετικών Όρων του Υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ (έκδοση 2005) ορίζει τον γενικό πόλεμο ως «[έ]νοπλη σύρραξη μειζόνων δυνάμεων κατά την οποία χρησιμοποιείται το σύνολο των πόρων των εμπολέμων και διακυβεύεται η εθνική επιβίωση μιας μείζονος δύναμης.» 4 Απευθυνόμενος στους μαθητές της στρατιωτικής σχολής West Point, ο πρόεδρος Ομπάμα διευκρίνισε σχετικώς: «Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα κάνουν μονομερή χρήση στρατιωτικής δύναμης εφόσον αναγκαίο – όταν τα ζωτικά μας συμφέροντα το απαιτούν· όταν οι άνθρωποί μας απειλούνται·

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

27 όταν διακυβεύεται ο επιούσιός μας· όταν η ασφάλεια των συμμάχων μας κινδυνεύει… Από την άλλη, όταν ζητήματα αντικείμενα παγκόσμιας ανησυχίας δεν απειλούν αμέσως τις Ηνωμένες Πολιτείες… δεν πρέπει να ενεργήσουμε μόνοι…πρέπει να κινητοποιήσουμε τους συμμάχους και εταίρους για την ανάληψη συλλογικής δράσης.» Βλ. Transcript of President Obama’s Commencement Address at West Point, New York Times, 29-5-2014. 5 Για μια αναλυτική, συγκρατημένη αρχική εκτίμηση των προοπτικών της στρατηγικής αυτής στροφής βλ.Kenneth Lieberthal, The American Pivot to Asia. Why President Obama’s turn to the East is easier said than done, περιοδικό Foreign Policy, 21-122011. 6 Βλ. Barack Obama calls for ‘reset’ in USRussia Relations. Moscow speech calls for cooperation to stop nuclear proliferation and a move away from cold war policies. Guardian, 1-7-2009. Επίσης: Clinton looks to ‘reset’ US-Russia relations, The Christian Science Monitor, 6-3-2009. 7 Βλ. Obama’s Speech in Cairo, New York Times, 4-6-2009. Κατά την ομιλία αυτή, που πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα των πανεπιστημίων Καϊρου και Αλ-Αζάρ, ο κ. Ομπάμα, μεταξύ άλλων, έκανε έκκληση για «μια νέα αρχή» στις σχέσεις των ΗΠΑ «με τους ανά τον κόσμο Μουσουλμάνους», τονίζοντας τις κοινές τους αξίες. 8 Τις σχετικές ανησυχίες συνοψίζει ο γνωστός στρατηγιστής Harlan Ullman ως ακολούθως: «Εάν το ΙΚ ενισχύσει τον έλεγχό του επί του Βορείου Ιράκ και επιτεθεί επιτυχώς κατά της Βαγδάτης, θα αποβεί πράγματι μια ενδεχομένως υπαρξιακή απειλή για την περιοχή και επέκεινα. Η Σαουδική Αραβία θα είναι ο επόμενος στόχος στους σχεδιασμούς του ΙΚ. Άλλα κράτη της περιοχής θα καταστούν λίαν ευπρόσβλητα. Και ο μεγάλος αριθμός των ξένων τζιχαντιστών με νόμιμα ευρωπαϊκά, αφρικανικά, και αμερικανικά διαβατήρια θα αποτελέσει σαφή και άμεσο κίνδυνο για τις εν λόγω περιοχές.» Harlan Ullman, The Islamic State: Existential or exaggerated danger? UPI, 22611-2014. 9 Βλ. Iranian Leaders Ignore Obama’s Outstretched Hand, FoxNews.com, 20-32009. 10 Βλ. επί παραδείγματι, “Iraq is not going to be a perfect place”. Barack Obama’s reluctance to use force mirrors American public opinion, The Economist, 21-62014. Από την άλλη, όμως, οι αγριότητες του Ισλαμικού Κράτους και ειδικότερα ο βάρβαρος αποκεφαλισμός δύο Αμερικανών δημοσιογράφων έχουν συγκλονίσει την αμερικανική κοινή γνώμη και αυξήσει θεαματικά το ποσοστό των υποστηρικτών στρατιωτικών αντιμέτρων κατά των ακραίων τζιχαντιστών. Βλ. σχετικώς:

David W. Kearn, Attacking ISIS: Military Force, U.S. Public Opinion and the Long War on Terrorism, http://www.huffingtonpost. com/david-w-kearn/attacking-the islamic-sta_b_5868712.html, 2-12-2014. 11 Όπως αναμενόταν, η νατοϊκή Σύνοδος Κορυφής της 4ης και 5ης Σεπτεμβρίου 2014 κυριαρχήθηκε από τις σχέσεις με τη Ρωσία. Η σχετική Διακήρυξη των ηγετών της Συμμαχίας δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ισχύ και σημασία του άρθρου 5 της Ατλαντικής Συνθήκης περί συλλογικής άμυνας, και εξαγγέλλει την συγκρότηση μιας Λίαν Υψηλής Ετοιμότητας Κοινής Επιχειρησιακής Δύναμης (Very High Readiness Joint Task Force ή VJTF), καθώς και την απόφαση του ΝΑΤΟ να διατηρεί εφεξής μία συνεχή στρατιωτική παρουσία στην ανατολική της πλευρά. Βλ. Wales summit declaration, στον ιστότοπο του ΝΑΤΟ, και NATO Summit: reassurance and effective responses, International Institute of Strategic Studies. Επίσης, NATO Struggles to Muster ‘Spearhead Force’ to Counter Russia, Wall Street Journal, 1-12-2014. 12 Για την προέλευση της συγκεκριμένης έκφρασης, η οποία για ένα διάστημα αποτέλεσε στις ΗΠΑ αντικείμενο ζωηρών πολιτικών αντιπαραθέσεων, βλ. Rosh Rogin, “Who really said Obama was ‘leading from behind’”, Foreign Policy, 27-10 2011. 13 Η ικανότητα των συγκροτηθεισών με αμερικανο-νατοϊκή συνδρομή αφγανικών ενόπλων δυνάμεων να αντιμετωπίσουν μόνες τους τους Ταλιμπάν μένει να διαπιστωθεί στην πράξη. Για μια μάλλον απαισιόδοξη εκτίμηση, βλ. σχετικώς Afghan forces ill-equipped to fight Taliban without NATO, Reuters, 30-11-2014. Ενώ, η δυναμική εμφάνιση του Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ έχει ανατρέψει τα εκεί στρατηγικά δεδομένα και περιπλέξει τους συναφείς αμερικανικούς υπολογισμούς. 14 Βλ. δύο σχετικά δημοσιεύματα με χαρακτηριστικούς τίτλους: Obama warns Syria not to cross ‘red line’, CNN, 21-8-2012, και Obama gives Syria’s Assad another pass on chemical weapons, Washington Post, 2310-2014. 15 Για μια επίσημη, συνοπτική, επικοινωνιακής υφής παρουσίαση της αμερικανικής στρατηγικής κατά του Ισλαμικού Κράτους, βλ. FACT SHEET: The Administration’s Strategy to Counter the Islamic State of Iraq and the Levant (ISIL) and the Updated FY 2015 Overseas Contingency Operations Request, στον ιστότοπο του Λευκού Οίκου. 16 Για μια ευρύτερη θεώρηση των σινο-αμερικανικών σχέσεων βλ. άρθρο του Henry Kissinger υπό τον τίτλο The Future of U.S.Chinese Relations. Conflict Is a Choice, Not a Necessity, στο τεύχος Μαρτίου/Απριλίου 2012 του περιοδικού Foreign Affairs. 17 Βλ, Angela Merkel uses strongest language yet about Putin, Irish Times, 26-11-2014,

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Merkel offers Russia trade talks olive branch, Financial Times, 26-11-2014, και. Germany acts to counter Russia’s Balkan designs, Financial Times, 28-11-2014 18 Βλ. ενδεικτικκώς, David Gardner, Netanyahu is losing Europe’s goodwill, even Germany’s, Financial Times, 10-11-2014. 19 Στο συγκεχυμένο γεωπολιτικό τοπίο της Συρίας, ειδικότερα, η Ουάσιγκτον δεν διαθέτει παρά κακές εναλλακτικές επιλογές · καθώς, ενώ από τη μια, οι ακρότητες της κυβέρνησης Ασάντ λειτουργούν ως στρατολόγος των ακραίων τζιχαντιστών, η εξασθένιση, από την άλλη, του εν πολλοίς αλεβιτικού συριακού καθεστώτος ευνοεί εξ αντικειμένου τις στοχεύσεις του σουνιτικού Ισλαμικού Κράτους. Για μια ενδιαφέρουσα ανάλυση της διλημματικής αυτή συριακής πραγματικότητας, βλ. Noah Bonsen, What Obama Doesn’t Understand About Syria, Foreign Policy, 26-11-2014. Σημαντική, σημειωτέον, παράμετρος του Συριακού είναι και η τουρκική· με τον πρόεδρο Ερντογάν, κεκηρυγμένο αντίπαλο του προέδρου Ασάντ και προβληματιζόμενο με τις επιπτώσεις των συριακών εξελίξεων στο Κουρδικό, να εξαρτά τη συμμετοχή της Τουρκίας στον πόλεμο κατά τού – κατά τα λοιπά όλο και πιο ανησυχητικού και από τη σκοπιά της Άγκυρας - Ισλαμικού Κράτους από την παράλληλη καταπολέμηση του συριακού καθεστώτος. Βλ. Turkey and U.S. narrow differences on Islamic State, Wall Street Journal, 1-12 2014. 20 Εξήντα εννέα χρόνια μετά τον Β! Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Ιάπωνες εξακολουθούν να εμφορούνται από έντονο αντιμιλιταρισμό, απότοκο, τόσο των τραγικών πολεμικών βιωμάτων τους, όσο και του εντατικού «εκδημοκρατισμού» στον οποίο, μερίμνη πρωτίστως των Αμερικανών κατακτητών-συμμάχων, υπεβλήθησαν μεταπολεμικώς. (Ανάλογο σημειωτέον φαινόμενο σημειώνεται και στη Γερμανία.) Και συνεπώς, παρά την αύξουσα συναίσθηση της κινεζικής απειλής, αλλά και τις αμερικανικές προτροπές, οι ιαπωνικές κυβερνήσεις αδυνατούν να παράσχουν στη χώρα τους στρατιωτική ισχύ ανάλογη προς τη σημασία και τις ανάγκες της. 21 Μερικά παραδείγματα: Οι διεκδικήσεις της Ταϊβάν, του Μπρουνέι, της Μαλαισίας, και των Φιλιππίνων επί των νήσων Σπράτλι· της Ταϊβάν και του Βιετνάμ επί των υπό κινεζικό έλεγχο νήσων Παρασέλ· της Ινδονησίας και της Μαλαισίας επί των νήσων Σιπαντάν και Λιγκιτάν · και των Φιλιππίνων και της Μαλαισίας επί της υπό μαλαισιανό έλεγχο περιοχής Σαμπάχ. Βλ. Regional Integration, Trade and Conflict in Southeast Asia, The Singapore Institute of International Affairs, Ιανουάριος 2007, http://www.iisd.org/pdf/2007/tas_rta_se_ asia.pdf

Ημερίδα της 13ης Οκτωβρίου 2014

Τουρκία και εξελίξεις στη Μ. Ανατολή Επιπτώσεις για την Ευρώπη και τη χώρα μας

ην Δευτέρα 13 Οκτωβρίου 2014, ο Σύνδεσμός μας στο πλαίσιο των ενημερωτικών ομιλιών - συζητήσεων που έχει καθιερώσει, οργάνωσε Ημερίδα στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με θέμα: «Τουρκία και εξελίξεις στη Μέση Ανατολή Επιπτώσεις για την Ευρώπη και τη χώρα μας» και ομιλητές τον κ. Χρήστο Μηνάγια, Ταξίαρχο ε.α. - Γεωστρατηγικό Αναλυτή και Συγγραφέα, τον Δρ Αλέξανδρο Κούτση, Ομότιμο Καθηγητή Μεσανατολικών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου, τον κ. Μελέτη Μελετόπουλο, Δρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Παν/

μίου Γενεύης και Διευθυντή του Περιοδικού «Νέα Πολιτική». Συντονιστής ο κ. Ευάγγελος Γεωργούσης, Αντιπτέραρχος ε.α,- Μέλος ΔΣ/ΣΕΕΘΑ. Για την ενημέρωση των μελών και φίλων του Συνδέσμου μας, που για διαφόρους λόγους δεν μπόρεσαν να παραβρεθούν στην εκδήλωση, αλλά και για την ενημέρωση των λοιπών αποδεκτών των Εθνικών Επάλξεων, δημοσιεύονται στο ανά χείρας τεύχος, οι εισήγησεις των ομιλητών (Η εισήγηση του κ. Μελέτη Μελετόπουλου θα δημοσιευθεί σε επόμενο τεύχος του περιοδικού).

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ κ. Λάμπρου Καζάκου, Αντιστρατήγου ε.α.

Κυρίες και Κύριοι,

κ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου, σας καλωσορίζω και σας ευχαριστώ που ανταποκριθήκατε στην πρόσκλησή μας και τιμάτε με την παρουσία σας τη σημερινή μας ημερίδα, η οποία είναι η πρώτη μετά τις καλοκαιρινές διακοπές. Εύχομαι σε όλους καλό φθινόπωρο. Iδιαίτερα θα ήθελα να απευθύνω ένα θερμό χαιρετισμό στους μαθητές των Στρατιωτικών Σχολών που κοσμούν με την παρουσία τους τις εκδηλώσεις του Συνδέσμου μας. Κυρίες και Κύριοι,

ο θέμα της σημερινής ημερίδας είναι «Τουρκία και εξελίξεις στη Μέση Ανατολή. Επιπτώσεις για την Ευρώπη και τη χώρα μας». Το Ισλαμικό Κράτος, αυτή η ομάδα των τζιχαντιστών που αυτοαποκαλείται Χαλιφάτο και επιβάλλει με βία και αίμα τον ισλαμικό νόμο σε μια μεγάλη γεωγραφική έκταση μεταξύ Συρίας και Ιράκ, την οποία ελέγχει στρατιωτικά, είναι διαφορετικό από τις άλλες ομάδες τρομοκρατών του πλανήτη. Καμία άλλη οργάνωση αυτού του τύπου δεν ελέγχει μια τόσο μεγάλη γεωγραφική περιοχή, καμία άλλη δεν έχει τόσα χρήματα, καμία άλλη δεν είναι τόσο ικανή να προσηλυτίζει νέους στρατιώτες και να κάνει επικοινωνιακές εκστρατείες σε όλο τον πλανήτη. Το Ισλαμικό Κράτος είναι μακράν η πιο πλούσια τρομοκρατική οργάνωση στον κόσμο, με ένα θησαυροφυλάκιο που εγγίζει τα 2 δισ. δολάρια χάρη στις στρατιωτικές νίκες των τελευταίων μηνών. Συγκριτικά, οι Ταλιμπάν και η Χεζμπολά, διαθέτουν περίπου 500 εκατομμύρια δολάρια. Ενα μεγάλο μέρος αυτού του πακτωλού, προΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

έρχεται από τις πετρελαιοπηγές που η τρομοκρατική οργάνωση Ισλαμικό Κράτος ελέγχει. Μου δημιουργήθηκε βέβαια η απορία και εκτιμώ και σε πολλούς από εσάς, πως σήμερα στην εποχή της άμεσης πληροφόρησης και των κατασκοπευτικών δορυφόρων, αυτή η ακραία ισλαμική οργάνωση κατόρθωσε να αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε σήμερα να απειλεί τη Μέση Ανατολή αλλά και την Ευρώπη. Ασφαλώς και κάποιοι τους εφοδιάζουν με οπλισμό. Ασφαλώς και κάποιοι τους ενθάρρυναν αρχικά και ίσως ακόμη τους βοηθούν μυστικά. Το ερώτημα όμως είναι ποιος ο ρόλος της Τουρκίας σε όλα αυτά. Κυρίες και Κύριοι,

εν έχω σκοπό να σας παραθέσω άλλα στοιχεία που θα αναφερθούν από τους εισηγητές μας, ή να κάνω άλλα ερωτήματα που εκτιμώ ότι θα απαντηθούν σε ικανοποιητικό βαθμό από τους τρεις εκλεκτούς ομιλητές μας, που κατά σειρά παρουσιά-

σεως τους είναι οι κύριοι: Χρήστος Μηνάγιας, Ταξίαρχος ε.α. - Γεωστρατηγικός Αναλυτής και Συγγραφέας με επί μέρους θέμα: “ Ο Σχεδιασμός της στρατηγικής εθνικής ασφάλειας της Τουρκίας” Δρ Αλέξανδρος Κούτσης, Ομότιμος Καθηγητής Μεσανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου με θέμα: “Η Στρατηγική απέναντι στο Ισλαμικό Χαλιφάτο. Προκλήσεις για την Ευρώπη” Μελέτης Μελετόπουλος, Δρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Παν/μίου Γενεύης και Διευθυντής του Περιοδικού «Νέα Πολιτική», με επί μέρους θέμα: “ Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις στο πλαίσιο των εξελίξεων στη Μέση Ανατολή”. Τους καλωσορίζω και τους ευχαριστώ θερμά που αποδέχθηκαν την πρόσκληση μας, να συμμετάσχουν στην σημερινή ημερίδα του Συνδέσμου. Για όσες απορίες σας δεν επιλυθούν, θα έχετε την ευκαιρία να απευθύνετε διευκρινιστικές ερωτήσεις μετά το τέλος των εισηγήσεων. Την συζήτηση θα συντονίσει ο κ. Ευάγγελος Γεωργούσης Αντιπτέραρχος ε.α. Μέλος του ΔΣ του ΣΕΕΘΑ και Πρόεδρος της επιτροπής μελετών – ερευνών του Συνδέσμου, τον οποίο και παρακαλώ να λάβει το λόγο. Σας Ευχαριστώ

Εισήγηση συντονιστού κ. Ευαγγέλου Γεωργούση, Αντπχου (Ι) ε.α., Μέλους του ΔΣ ΣΕΕΘΑ Κυρίες και Κύριοι!

ς συντονιστής της αποψινής συζήτησης έχω δύο βασικές ευθύνες. Πρώτον να σας εισάγω στο αντικείμενο που ο Σύνδεσμος αποφάσισε ότι πρέπει να αναλυθεί από τους διακεκριμένους επιστήμονες, ομιλητές και δεύτερον να σας τους παρουσιάσω, ώστε να γνωρίζετε ποίος σας παρουσιάζει το ενδιαφέρον αυτό θέμα.

Σύνδεσμος Επιτελών Εθνικής Άμυνας, όπως και στο καταστατικό του καθορίζεται, παρακολουθεί τα γεγονότα που συμβαίνουν και εξελίσσονται στην περιοχή μας και επηρεάζουν, κατά την άποψη του, τα εθνικά συμφέροντα ή τους εθνικούς στόχους της Χώρας μας. Στα πλαίσια αυτής της δράσης, για παράδειγμα, πρόσφατα εκπόνησε εκτενέστατη μελέτη, η οποία εξέτασε την επίδραση των Γεωπολιτικών και Ενεργειακών νέων δεδομένων της περιοχής μας στην Εθνική μας Άμυνα και την υπέβαλε αρμοδίως, ενώ στην συνέχεια την παρουσίασε στο ΓΕΕΘΑ.

τους και ο θρησκευτικός φανατισμός έχει φτάσει σε επίπεδα ευρωπαϊκού μεσαίωνα. Και το σημαντικότερο, κατά την άποψη μου. Τα σύνορα αλλάζουν. Ο 21ος αιώνας κατέρριψε τον μύθο του δευτέρου μισού του 20ου, περί σταθερών συνόρων. Μέσα σε όλον αυτό τον Γεωπολιτικό αναβρασμό, κεντρικό ρόλο έχουν τα συμφέροντα της Υπερδύναμης και των άλλων παγκόσμιας εμβέλειας δυνάμεων.

αλάσσια οικόπεδα με ενεργειακό πλούτο πρέπει να δημοπρατηθούν σε ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις, πολυεθνικής βάσης και όπως είναι γνωστό ο Διεθνής νόμος για το Δίκαιο της Θάλασσας δεν είναι, από μόνο του, η αναγκαία και ικανή αρχή που θα καθορίσει τα τελικά συμβόλαια. Η Γεωπολιτική αξία και δύναμη κάθε υποψήφιου διεκδικητή, θα παίξει κυρίαρχο ρόλο. Αυτό το έχουν διδάξει οι Αθηναίοι, από την εποχή του Πελοποννησιακού πολέμου.

εριοχικές δυνάμεις, όπως η Τουρκία, βρίσκονται αμέσως ή εμμέσως στο κέντρο αυτού του Γεωπολιτικού αναβρασμού. Το δύσκολο για εμάς είναι, ότι την ώρα που αυτά συμβαίνουν στη γειτονιά μας, εμείς δεν βρισκόμαστε στο κάλλιστο σημείο της Γεωπολιτικής μας ισχύος. Επίσης η πολιτικοαμυντική ενοποίηση της Ευρώπης, δεν έχει ξεκινήσει, ενώ ταυτόχρονα άνοιξε σοβαρές τριβές στην ανατολική ζωτική περιοχή της. Όλα αυτά κάνουν τα στηρίγματα μας να μην θεωρούνται και πολύ δεδομένα και ισχυρά. Αντίθετα η χώρα που απειλεί ευθέως τα συμφέροντά μας, βρίσκεται σε καλή οικονομική κατάσταση, ενώ φαίνεται να επικρατεί μια ισχυρή πολιτική ηγεσία με λαϊκό έρεισμα.

ε αυτόν τον Γεωπολιτικό καμβά, δρα και λειτουργεί η γείτονα Τουρκία. Αυτή τη δράση και τις επιδράσεις της θα μας αναλύσουν οι διακεκριμένοι επιστήμονες, ομιλητές μας.

ι Γεωπολιτικές μεταβολές που εδώ και αρκετό καιρό βρίσκονται σε εξέλιξη στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, είναι παγκόσμιας εμβέλειας και έχουν επηρεάσει ήδη τις ισορροπίες του Γεωπολιτικού Δυναμικού των περισσοτέρων χωρών. Κρατικά συμφέροντα έχουν διαταραχθεί, σχέσεις διακρατικές έχουν ανατραπεί, νέα οικονομικά δεδομένα έχουν εμφανισθεί, κυβερνήσεις έχουν ανατραπεί, νέες κρατικές οντότητες κάνουν την εμφάνιση ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Ο Σχεδιασμός της στρατηγικής εθνικής ασφάλειας της Τουρκίας Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξίαρχου ε.α., Γεωστρατηγικού Αναλυτή

Πρόλογος

Τουρκία είναι ένα κράτος που επενδύει διαχρονικά στην πολιτική ισχύ, προβάλλοντας τη στρατιωτική της ισχύ για πολιτικούς λόγους. Oι κύριοι παράγοντες που προσδιορίζουν τη γεωπολιτική και γεωστρατηγική παράμετρο ισχύος, στην εκμετάλλευση των οποίων η Άγκυρα εξαντλεί ένα μεγάλο μέρος της ενεργητικότητάς της, είναι η γεωγραφική θέση της χώρας, τα πολιτικο-οικονομικά της δεδομένα, η στρατιωτική της ισχύς και η παρουσία της στο διεθνές περιβάλλον. Η εθνική στρατηγική των Τούρκων αφορά στη βιωσιμότητα, την ευημερία και τη διαφύλαξη του έθνους, έχοντας ως κύρια στοιχεία την εθνική ισχύ, τους εθνικούς στόχους και τα εθνικά συμφέροντα.

Η Εθνική ισχύς της Τουρκίας

εθνική ισχύς είναι το σύνολο των δυνατοτήτων και ικανοτήτων που διαθέτει ένα κράτος προκειμένου να υλοποιήσει τις επιδιώξεις του και να επιβάλλει τη θέληση του σε άλλα κράτη. Ταυτόχρονα, αυτή αφορά στις ηθικές αξίες, στις υλικές δυνατότητες και στα χαρακτηριστικά που διέπουν ένα έθνος. Επιπρόσθετα, η μελέτη και ανάλυση της εθνικής ισχύος έχει ως κύριο στόχο να τεθούν επί τάπητος, όλα εκείνα τα στοιχεία που παρέχουν σ’ ένα κράτος την ικανότητα ελιγμών σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο. Ο Κινέζος θεωρητικός της στρατηγικής Σουν Τζου (400-320 π.Χ.) στο βιβλίο του «Η Τέχνη του Πολέμου», σημειώνει: «Αν γνωρίζεις καλά τον εχθρό και τον εαυτό σου, δεν υπάρχει λόγος να φοβάσαι τα αποτελέσματα όσων ποΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

λέμων και αν κάνεις. Αν γνωρίζεις τον εαυτό σου και δεν έχεις τις αναγκαίες πληροφορίες για τον εχθρό, στο τέλος θα γευθείς την ήττα πολλές φορές. Όμως, αν δεν γνωρίζεις καλά ούτε τον εαυτό σου ούτε τον εχθρό, τότε σε κάθε πόλεμο θα υφίστασαι πανωλεθρίες.». Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας αποτελεί τον καθ’ ύλη αρμόδιο φορέα της Τουρκίας που καθορίζει τα στοιχεία της εθνικής ισχύος κατόπιν σχετικών εισηγήσεων των αρμόδιων υπουργείων. Τα στοιχεία αυτά είναι: η γεωγραφική, η δημογραφική, η ψυχοκοινωνική και πολιτιστική, η πολιτική, η οικονομική, η επιστημονική και τεχνολογική, καθώς επίσης η στρατιωτική ισχύς.

Ο Σχεδιασμός της στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας της Τουρκίας

στρατηγική εθνικής ασφαλείας της Τουρκίας αφορά στη διαφύλαξη της ανεξαρτησίας, της εθνικής κυριαρχίας, της εδαφικής ακεραιότητας και των εθνικών συμφερόντων της χώρας, εστιαζόμενη στους τομείς της στρατιωτικής, πολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντολογικής ασφαλείας. Επιπλέον, σύμφωνα με την τουρκική αντίληψη, οι στρατηγικές ασφαλείας διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: στις ειρηνικές, στις συγκρουσιακές και στις στρατηγικές του πολέμου. Με τις ειρηνικές στρατηγικές ασφαλείας, εξασφαλίζεται η διαφύλαξη των συμφερόντων της Τουρκίας, χωρίς να υπάρξει σύγκρουση μεταξύ των αντιπάλων, χρησιμοποιώντας ως μέσα, αφενός την απειλή χρήσης βίας και την αποτροπή, αφετέρου οικονομικές και διπλωματικές διαδικασίες παράλληλα με τη δημιουργία συνεργασιών

σε παγκόσμιο και περιφερειακό επίπεδο. Ειδικότερα δε, οι οικονομικές διαδικασίες περιλαμβάνουν την αποστολή εξωτερικής βοήθειας και οικονομικής επιβράβευσης, ενώ οι αντίστοιχες διπλωματικές περιλαμβάνουν τη διαπραγμάτευση, την υποβολή νέων προτάσεων, το συμβιβασμό, τη διαμεσολάβηση, την επίδειξη καλής θέλησης και τέλος τον «προσηλυτισμό» και την καθοδήγηση των ΜΜΕ και των προσωπικοτήτων της αντίπαλης πλευράς, που λαμβάνουν τις αποφάσεις. Σε ό,τι αφορά στις συγκρουσιακές στρατηγικές, αυτές διακρίνονται σε τέσσερεις κατηγορίες: πρώτον, στις διπλωματικές στρατηγικές, με τη λήψη μονομερών αποφάσεων, τη δημιουργία τετελεσμένων και την επιβολή στην αντίπαλη πλευρά να συμμετάσχει σε διαπραγματεύσεις που δεν είχαν προκαθορισθεί. Δεύτερον, στις οικονομικές στρατηγικές, με υπονόμευση, αποκλεισμό, διείσδυση και πιέσεις. Τρίτον, στις θερμές συγκρουσιακές καταστάσεις χωρίς να εκδηλωθεί πόλεμος, με προκλήσεις, προβοκάτσιες, τρομοκρατικές ενέργειες, δολιοφθορές, θερμά επεισόδια και υποκίνηση για να πληγεί η εσωτερική ασφάλεια του αντιπάλου. Και τέλος, στις στρατιωτικές στρατηγικές που περιλαμβάνουν τη δημιουργία περιβάλλοντος ψυχρού πολέμου και τη διεξαγωγή μονομερών ή διμερών ασκήσεων. Αναφορικά δε, με την ανακήρυξη κατάστασης εκτάκτου ανάγκης σε συγκεκριμένες περιοχές ή σε όλη την τουρκική επικράτεια, ακολουθείται η παρακάτω διαδικασία: Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, αφού λάβει υπόψη τη σχετική απόφαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, προεδρεύει σε σύσκεψη του υπουργικού συμβουλί-

32 ου και εκδίδει την ανάλογη απόφαση, της οποίας η διάρκεια δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τους έξι μήνες. Στη συνέχεια, η απόφαση αυτή δημοσιεύεται στην εφημερίδα της κυβερνήσεως και υποβάλλεται στη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση για έγκριση. Σε περίπτωση που απαιτηθεί, η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης μπορεί να αρθεί από την εθνοσυνέλευση κατόπιν προτάσεως του υπουργικού συμβουλίου ή να παραταθεί για χρονικό διάστημα που δεν θα ξεπερνά τους τέσσερις μήνες. Σημειωτέον ότι, η ίδια διαδικασία ακολουθείται σε περίπτωση επιστράτευσης και πολέμου. Ο σχεδιασμός της τουρκικής εθνι-

τάσταση της χώρας. Στη συνέχεια, αξιολογείται η κατάσταση εθνικής ασφαλείας και συγκεκριμένα: η κατάσταση της εξωτερικής πολιτικής, η κατάσταση της εσωτερικής ασφαλείας, η πολιτικοστρατιωτική κατάσταση, η κοινωνικοπολιτιστική κατάσταση, η οικονομική κατάσταση, καθώς επίσης η επιστημονική και τεχνολογική κατάσταση. Κατόπιν, ακολουθεί ο καθορισμός των εθνικών συμφερόντων λαμβάνοντας υπόψη τόσο το εσωτερικό, όσο το διεθνές περιβάλλον αναλύοντας τους παράγοντες που ακολουθούν: Εσωτερικό περιβάλλον: Εθνικές αξίες, εθνικά φρονήματα, εσωτερική απειλή, στάση και συμπεριφορά της

γκοσμιοποίηση. Επισημαίνεται ιδιαίτερα ότι τα τουρκικά εθνικά συμφέροντα αφορούν: α. Στην χωρίς όρους ηγεμονική παρουσία του έθνους. β. Στη διαφύλαξη του έθνους και της πατρίδας από εσωτερικές και εξωτερικές απειλές και κινδύνους. γ. Στην εθνική και κρατική ακεραιότητα και συνοχή. δ. Στην εξασφάλιση της ζωής και της περιουσίας των πολιτών. ε. Στην υλοποίηση της ρήσης του Atatürk «ειρήνη στην πατρίδα ειρήνη διεθνώς». στ. Στη δημιουργία προϋποθέσεων για εξασφάλιση και προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και των βασικών ατομικών ελευθεριών. ζ. Στη δίκαιη διανομή του εθνικού εισοδήματος σύμφωνα με κοινωνικά κριτήρια. η. Στην παροχή των αναγκαίων υγειονομικών, εκπαιδευτικών και λοιπών υπηρεσιών σε εθνικό επίπεδο. Ακολούθως, καθορίζονται οι εθνικοί στόχοι (πολιτικοί, κοινωνικοί, πολιτιστικοί, οικονομικοί και στρατιωτικοί) βάσει των στοιχείων εθνικής ισχύος της Τουρκίας και της αντίπαλης χώρας.

Διαδικασία σχεδιασμού της εθνικής ασφάλειας της Τουρκίας.

κής ασφαλείας, αποτελεί μια πολύπλοκη διαδικασία εξέτασης διαφόρων παραγόντων, η οποία περιλαμβάνεται σε απόρρητο εγχειρίδιο της Ακαδημίας Εθνικής Ασφαλείας των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, που εκδόθηκε το Φεβρουάριο του 2001 και περιλαμβάνει τα εξής: Αρχικά αναλύεται η γεωπολιτική, γεωστρατηγική και γεωοικονομική κα-

κοινωνίας, οικονομικές συνθήκες, εθνική δομή, ιδεολογική δομή, κοινωνικές ανάγκες, ΜΜΕ, καθώς επίσης επιστημονικές και τεχνολογικές συνθήκες. Διεθνές περιβάλλον: Γενική ασφάλεια διεθνώς, ισορροπία δυνάμεων, περιφερειακές εξωτερικές απειλές, συμμαχίες, διεθνείς οργανισμοί, διεθνές δίκαιο, οικονομικές συνθήκες διεθνώς, τεχνολογικές εξελίξεις και πα-

ετά τον καθορισμό των εθνικών στόχων, συντάσσεται το Milli Guvenlik Siyaset Belgesi/ Έγγραφο Πολιτικής Εθνικής Ασφαλείας(MGSB) που περιλαμβάνει την αξιολόγηση του παρελθόντος, της υπάρχουσας κατάστασης και των μελλοντικών εξελίξεων αναφορικά με την εσωτερική ασφάλεια της χώρας, την εξωτερική ασφάλεια αυτής και τις αρχές της αμυντικής πολιτικής. Το MGSB συντάχθηκε για πρώτη φορά το 1963, του είχε δοθεί ο τίτλος Milli Güvenlik Politikasının Esasları/Αρχές της Πολιτικής Εθνικής Ασφαλείας και επειδή το εξώφυλλο του είχε κόκκινο χρώμα, τα τουρκικά ΜΜΕ το αποκαλούσαν Kırmızı Kitap/Κόκκινη Βίβλος. Επιπλέον, αυτό θεωρείται ως ο «οδικός χάρτης» όλων των κυβερνήσεων, είναι απόρρητο, αναθεωρείται όταν απαιτηθεί (συνήθως αναθεωρείται κάθε πέντε έτη), συντάσσεται από το υπουργικό συμβούλιο και εγκρίνεται από το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας. Μετά την έγκρι-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

33 ση του, το MGSB διανέμεται σε όλα τα υπουργεία και τους αρμόδιους φορείς-οργανισμούς υπό μορφή πρωθυπουργικών κατευθυντήριων οδηγιών και ακολουθούν οι παρακάτω διαδικασίες: Καθορίζεται η στρατηγική των υπουργείων, των φορέων και οργανισμών και στη συνέχεια ακολουθούν οι επιμέρους στρατηγικές αυτών και τα σχέδια εφαρμογής τους. Παράλληλα, καθορίζεται και η στρατιωτική στρατηγική των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων. Μετά τον καθορισμό αυτής, το τουρκικό Γενικό Επιτελείο Ενόπλων Δυνάμεων διατυπώνει την Εθνική Στρατιωτική Στρατηγική (Μilli Askeri Strateji), βάσει της οποίας συντάσσονται: α. Το γενικό/διακλαδικό δόγμα επιχειρήσεων. β. Οι επιχειρήσεις των Κλάδων (στρατού ξηράς, ναυτικού και αεροπορίας) και τα λοιπά δόγματα. γ. Η γνωστοποίηση των αναγκών των Κλάδων των ενόπλων δυνάμεων και οι προτάσεις τους για τη δομή, τον εκσυγχρονισμό, την πολεμική προετοιμασία, τις οικοδομικές επενδύσεις, τους στόχους και τις δυνατότητες σχεδιασμού τους. δ. Το σχέδιο του στρατηγικού στόχου και το 10ετές πρόγραμμα προμηθειών. Ακολουθούν ενδεικτικά κάποια από τα κύρια στοιχεία του Εγγράφου αυτού: 1 ■■ Η ακεραιότητα και η ενότητα της Τουρκίας διαφυλάττονται μέσω του εθνικισμού του Ατατούρκ. ■■ Τα συστατικά στοιχεία της Τουρκικής Δημοκρατίας είναι: «ένα κράτος-ένα έθνος-μια σημαία-μια γλώσσα». ■■ Στην Τουρκία δεν υπάρχει άλλη γλώσσα εκτός της Τουρκικής. ■■ Πρέπει να διαφυλαχθεί ο ρόλος της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ. ■■ Η διαχείριση των υδάτων της Μέσης 1 Τουρκική εφημερίδα Cumhuriyet /1411-2005. www.tesev.org.tr, «Türkiye’de Güvenlik Sektörü: Sorular, Sorunlar, Çözümler/Τομέας Ασφαλείας στην Τουρκία: Ερωτήματα, Προβλήματα, Λύσεις», Hale Akay, Noέμβριος 2009, Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı (ΤESEV)/Ίδρυμα Οικονομικών και Κοινωνικών Μελετών Τουρκίας

■■

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Ανατολής δημιουργεί προβλήματα ασφαλείας. Τα τουρκικά στρατεύματα δεν πρόκειται να αποχωρήσουν από την Κύπρο. Επιθυμία της Τουρκίας είναι η ειρήνη στην Κύπρο. Η επίλυση του κυπριακού προβλήματος θα γίνει αποκλειστικά στα πλαίσια του ΟΗΕ. Ο πληθυσμός των Ελληνοκυπρίων στην Κύπρο είναι μεγαλύτερος των Τουρκοκυπρίων. Ως εκ τούτου θα πρέπει να ενδυναμωθεί το ηθικό του τουρκικού πληθυσμού στο νησί. Ο θαλάσσιος χώρος που περιβάλλει την Κύπρο αποτελεί ένα ιδιαίτερο ζήτημα. Στον χώρο αυτό η Τουρκία και η «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου» (σ.σ. εννοεί το ψευδοκράτος), έχουν νόμιμα δικαιώματα. Η Τουρκία αποσκοπεί στην ενδυνάμωση των σχέσεών της με την Ελλάδα εντός ενός ειρηνικού πλαισίου, ωστόσο υπάρχει μια σειρά προβλημάτων. Δεν πρέπει να επιτραπεί η μεταφορά των προβλημάτων αυτών από την Ελλάδα στα όργανα της

■■

Ευρωπαϊκής Ένωσης και να θεωρηθούν ως προβλήματα Τουρκίας-Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η θάλασσα του Αιγαίου είναι πολύ σημαντική για την ασφάλεια και την οικονομία της Τουρκίας. Δεν πρόκειται να γίνει αποδεκτή η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων, πέραν των 6 ναυτικών μιλίων. Μια ενδεχόμενη ενέργεια της Ελλάδος προς την κατεύθυνση αυτή θα αποτελέσει αιτία πολέμου. Επίσης δεν πρέπει να επιτραπεί στην Ελλάδα, να δημιουργήσει δεδομένες καταστάσεις στις νησίδες και βραχονησίδες του Αιγαίου.

ατά την τουρκική αντίληψη, όπως αυτή παρουσιάζεται στο Έγγραφο Πολιτικής Εθνικής Ασφαλείας, οι απειλές που περιβάλλουν την Τουρκία χρονολογικά έχουν ως εξής: πριν το 1990 κατά βάση ήταν η Ελλάδα και η Συρία και ακολουθούσαν η Βουλγαρία και οι χώρες του Ανατολικού Μπλοκ. Από το 1990 μέχρι το 1999 ήταν η Ελλάδα, η Αρμενία και η Συρία, ενώ μετά το 1999 είναι η Ελλάδα, η Αρμενία και το «κουρδικό μόρφωμα» (σ.σ.

34 που θα αναλυθούν στη συνέχεια, ενώ τα συμπεράσματα που εξάγονται από τη βαθμολογία αυτή λαμβάνονται σοβαρά υπόψη στην εφαρμογή συγκεκριμένης πολιτικής για θέματα άμυνας και εξωτερικής πολιτικής. Ως εκ τούτου, η ανάλυση των στοιχείων που ακολουθούν επιτρέπει την εξαγωγή ιδιαίτερα χρήσιμων συμπερασμάτων τόσο για την κατανόηση της τουρκικής πολιτικής όσο για τη διαμόρφωση της αντίστοιχης ελληνικής. Στον παρατιθέμενο πίνακα φαίνονται τα κριτήρια που αξιολογούν οι Τούρκοι αναφορικά με την κατάσταση της εθνικής ισχύος της αντίπαλης χώρας.

Επίλογος

όπως αποκαλεί το κουρδικό κίνημα) 2. Όπως διαπιστώνεται δηλαδή, από το 1999 μέχρι την κρίση στη Συρία η εν λόγω χώρα δεν ήταν απειλή για τους Τούρκους και η οποία το τελευταίο διάστημα αποτελεί μια απειλή μείζονος 2 «TÜRKİYE’NİN SAVUNMA GÜCÜ» (Η ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ), Ali KÜLEBİ (Τουρκικό Εθνικό Κέντρο Στρατηγικών Ερευνών), www.trmilitary.com/ forum/viewtopic.php?f=15&t=11245, www.tahribat.com/forumdisplayfolder. asp?folderid=66002

σημασίας, με απρόβλεπτες συνέπειες που προσομοιάζει παράλληλα με λαβύρινθο. Τα κύρια κεφάλαια της Εθνικής Στρατιωτικής Στρατηγικής των Τούρκων (Μilli Askeri Strateji), είναι η στρατιωτική ισχύς σε συνάρτηση με τα υπόλοιπα στοιχεία της εθνικής ισχύος, ο πόλεμος και οι επιχειρήσεις, τα οποία υποστηρίζονται από διάφορους ορισμούς και αρχές. Παράλληλα, οι Τούρκοι εφαρμόζουν μια μέθοδο βαθμολόγησης του κάθε ορισμού και αρχής,

ε δεδομένη τη μόνιμη ανακολουθία της Τουρκίας για την επιλογή των συμμάχων της, κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί η μεθοδολογία που εφαρμόζει ο πρωθυπουργός Tayyip Erdoğan, τόσο σε θέματα εσωτερικής όσο και εξωτερικής πολιτικής. Συγκεκριμένα, αυτός συγχρονίζεται με τα γεγονότα, αναδιπλώνεται όταν πιέζεται, χωρίς να προβαίνει σε σημαντικές παραχωρήσεις και αντεπιτίθεται όταν οι συγκυρίες το επιτρέπουν. Περαιτέρω θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι, το διεθνές δίκαιο και η πολιτική σοφία μπορεί να βρίσκονται ή να μη βρίσκονται από την ίδια πλευρά της διαμάχης και της αντιπαλότητας μεταξύ δύο κρατών. Αν δεν ευρίσκονται, η απλή εμμονή στο γράμμα του νόμου θα είναι απρόσφορη για τα εθνικά συμφέροντα και ίσως να καταστεί και ανήθικη.3 Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η επιλεκτική προάσπιση περιορισμένων συμφερόντων σε συγκεκριμένες περιόδους, η οποία όχι μόνο δεν υπηρετεί και βλάπτει το σύνολο των κυριαρχικών δικαιωμάτων, αλλά δημιουργεί δεδικασμένα με απρόβλεπτες συνέπειες. 3 Επιστήμη και πολιτική της ισχύος, Hans Morgenthau

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Η Στρατηγική απέναντι στο Ισλαμικό Χαλιφάτο: Προκλήσεις για την Ευρώπη Υπό Δρ κ. Αλέξανδρου Κούτση, Ομότιμου Καθηγητή Μεσανατολικών Σπουδών, του Παντείου Πανεπιστημίου

Εισαγωγή

α πρόσφατα γεγονότα στη Μέση Ανατολή μου δίνουν την εντύπωση ότι ξαναζούμε την περίοδο 2001-2003, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες ξεκίνησαν ένα «παγκόσμιο πόλεμο κατά της τρομοκρατίας», για να νικήσουν την Αλ-Κάιντα και το δικό της είδος τρομοκρατίας.Tην ίδια περίοδο, οι ΗΠΑ και η Βρετανία ηγήθηκαν μιας επίθεσης κατά του Ιράκ με ένα «συνασπισμό των προθύμων», και σήμερα, μια δεκαετία αργότερα, ακούμε τα ίδια λόγια και βλέπουμε τις ίδιες στρατιωτικές κινήσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς ετοιμάζονται να αντιμετωπίσουν την απειλή που προβάλει το «Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και της Συρίας» (ΙΣΙΣ). Στις δύο τελευταίες δεκαετίες του παγκόσμιου πολέμου κατά της τρομοκρατίας έχει σημειωθεί η μεγαλύτερη επέκταση του ισλαμικό φανατισμό και της τρομοκρατίας στη σύγχρονη ιστορία. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι στρατιωτικές επεμβάσεις σε Ισλαμικά κράτη συνήθως τα αποσταθεροποιούν, επιτρέπουν σε αντίπαλες εχθρικές ομάδες να οργανωθούν και να ριζώσουν, και επίσης λειτουργούν σαν μαγνήτες που προσελκύουν κυρίως περιθωριακά άτομα από μακρινές χώρες για να συμμετάσχουν σε ένα αμυντικό τζιχάντ, για τη διάσωση ισλαμικών κοινωνιών που δέχονται εισβολή από Δυτικές Δυνάμεις.

Διεθνής Συνασπισμός κατά του ΙΣΙΣ

ετά τη στρατιωτική επέκταση του ISIS στο βόρειο Ιράκ, η Ουάσιγκτον άρχισε να καταστρώνει ένα μακροπρόθεσμο και εκτενές σχέδιο για να το συντρίψει. Για να ολοκληρωθεί το σχέδιο αυτό θα χρειαστούν αρκετά χρόνια. Αυτό προβλέπει τη συγκρότηση ενός νέου «συνασπισμού των προθύμων», το οποίο περιλαμβάνει τους ευρωπαίους συμμάχους του ΝΑΤΟ και τα ισχυρά Αραβικά κράτη. Το σχέδιο στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην αμερικανική αεροπορική δύναμη, στις υπηρεσίες πληροφοριών, την εκπαίδευση και τη διενέργεια ειδικών επιχειρήσεων για την ενίσχυση των Κούρδων Πεσμεργκά και τον τακτικό στρατό του Ιράκ. Το σχέδιο περιλαμβάνει επίσης την άσκηση έντονης πίεσης στους συμμάχους των ΗΠΑ στον Περσικό Κόλπο, καθώς και στην Τουρκία ώστε να διακόψουν τη

ροή μαχητών και χρηματικών πόρων προς τον Ισλαμικό Χαλιφάτο. Στο πλαίσιο αυτό, ο Πρόεδρος Ομπάμα δεν έχει εγκαταλείψει τη δέσμευσή του να απομακρύνει τον Πρόεδρο Μπασάρ αλΆσαντ από την εξουσία, αλλά απλώς αποφάσισε να αναβάλει προς το παρόν τον στόχο αυτό. Επιπλέον, απέρριψε κατηγορηματικά κάθε ενδεχόμενο να συνεργαστεί η αμερικανική κυβέρνηση με το συριακό στρατό, σε επιθέσεις κατά του ΙΣΙΣ, και ταυτόχρονα απέκλεισε την οποιαδήποτε συμμετοχή του Ιράν στον συνασπισμό. Περισσότερες από 50 χώρες – κυρίως δυτικές δυνάμεις και σύμμαχοι τους στη Μέση Ανατολή – έχουν αναλάβει τη δέσμευση, να σχηματίσουν ένα προπύργιο ενάντια στο Ισλαμικό Χαλιφάτο1. Το στρατηγικό σχέδιο του Ομπάμα, 1 ”Washington’s High-Risk Plan to Defeat the Islamic State”, Middle East Briefing, 21 September 2014, http://mebriefing. com/?p=1090

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ωστόσο, εμπεριέχει μια σειρά από αδυναμίες. Κατ’ αρχήν, αυτό δεν προβλέπει συμμαχικές στρατιωτικές δυνάμεις στο έδαφος, έτοιμες να προελάσουν και να αναλάβουν τον έλεγχο των περιοχών από τις οποίες υποχώρησαν οι τζιχαντιστές, κάτω από αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Αυτό σημαίνει ότι οι στρατιωτικές μονάδες του Πρόεδρου Άσαντ, θα επωφεληθούν από τις αεροπορικές επιδρομές και θα ανακτήσουν το έδαφος που βρίσκεται σήμερα υπό τον έλεγχο της συριακής αντιπολίτευσης. Για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα αυτό, η στρατηγική του Ομπάμα προβλέπει την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό των δυνάμεων της συριακής αντιπολίτευσης. Η εκπαίδευση αυτή, ωστόσο, θα εφαρμοστεί σε δύο στάδια. Το πρώτο περιλαμβάνει τον εξονυχιστικό έλεγχο των πιθανών υποψηφίων στη Συρία για να εξακριβωθεί η ικανότητα και η αφοσίωση τους. Αρχικά, οι υποψήφιοι αυτοί θα εφοδιαστούν με μικρά όπλα και άλλο ελαφρύ οπλισμό, και αφού επαληθευθεί η αφοσίωση τους τότε μπορούν να παραλάβουν πιο εξελιγμένα όπλα. Αυτό σημαίνει ότι θα χρειαστεί να περάσει τουλάχιστον ένα έτος πριν οι δυνάμεις της συριακής αντιπολίτευσης καταστούν έτοιμες για δράση εναντίον των μαχητών του Ισλαμικού Κράτους. Ακόμα και τότε, ο Ομπάμα δεν μπορεί να είναι σίγουρος ότι αυτές οι δυνάμεις δεν θα χρησιμοποιήσουν τα όπλα τους για να ενισχύσουν την προσπάθεια τους να ανατρέψουν τον Πρόεδρο Άσαντ, αντί να καταπολεμήσουν τους τζιχαντιστές. Δεύτερον, η απόφαση της Ουάσινγκτον να εντάξει αραβικά κράτη στο «Συνασπισμό των Προθύμων», παρουσιάζει ένα πολιτικό πρόβλημα για τις ΗΠΑ. Η απόφαση αυτή θα μπορούσε να εκληφθεί ως επιδοκιμασία των αυ-

ταρχικών καθεστώτων, όπως εκείνα της Σαουδικής Αραβίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Αιγύπτου, τα οποία θεωρούνται οπισθοδρομικά ή υπέρμαχοι ιδεολογιών παρόμοιων με αυτή του Ισλαμικού Κράτους, υποστηρικτές του σεχταρισμού και παραβάτες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Με δεδομένα τα πρόσφατα μέτρα καταστολής που έχουν λάβει τα κράτη αυτά εναντίον μη βίαιων πολιτικών ομάδων, όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα, η αμερικανική συμμαχία με τα κράτη αυτά ενέχει τον κίνδυνο να ταυτίσει την Ουάσιγκτον με τις προσπάθειές τους να καταπολεμήσουν το πολιτικό Ισλάμ καθ’ αυτό. Η συμμαχία αυτή αποτρέπει τις ΗΠΑ από το να υιοθετήσουν μια πολιτική που από τη μια πλευρά θα αναχαιτίσει στρατιωτικά το Ισλαμικό Κράτος, και από την άλλη θα προωθήσει μέτρα που στοχεύουν στην άρση των αδικιών που το τροφοδοτούν.

Η διαφορά του ΙΣΙΣ από την αλ-Κάιντα

ια να κατανοήσουμε τη φύση της απειλής που προβάλει το ΙΣΙΣ, θα πρέπει να το συγκρίνουμε με την Αλ-Κάιντα. Δύο κύριες διαφορές ξεχωρίζουν. Πρώτον, το ΙΣΙΣ είναι μια πολύ μεγαλύτερη απειλή σήμερα από ότι ήταν η αλ-Κάιντα το 2001. Είναι πλουσιότερο, λειτουργεί ένα σύγχρονο, αποτελεσματικό μηχανισμό μέσων ενημέρωσης και κατέχει πολύ περισσότερο

έδαφος από ότι είχε ποτέ η ΑλΚάιντα. Ελέγχει πηγές πετρελαίου, σταθμούς παραγωγής ενέργειας, φράγματα και εργοστάσια στο Ιράκ και τη Συρία. Έχει ένα εισόδημα που αγγίζει περίπου τα 3.000.000 δολάρια την ημέρα μόνο από την λαθραία πώληση πετρελαίου2. Στον στρατιωτικό τομέα, το ΙΣΙΣ έχει κατασχέσει από τις ιρακινές και συριακές δυνάμεις, μεγάλες ποσότητες βαρύ οπλισμού, συμπεριλαμβανομένων των τεθωρακισμένων, βλήματα πυροβολικού και πυραύλους εδάφους-εδάφους3. Η ηγεσία του είναι πολύ έξυπνη και έχει πιθανώς διαβάσει κάθε εγχειρίδιο που οι ΗΠΑ έχουν δημοσιεύσει πάνω στο δόγμα των αεροπορικών επιθέσεων και εκείνο των ειδικών επιχειρήσεων, έτσι ώστε να γνωρίζει τι να περιμένει. Έχει μια κρίσιμη ικανότητα να σχεδιάζει στρατιωτικές εκστρατείες που υπερκεράζουν αυτές των αντίπαλων στρατών στο Ιράκ και τη Συρία4. Και ενώ η Αλ-Κάιντα λειτουργεί με βάση ένα χαλαρό δίκτυο διάφορων πυρήνων σε διαφορετικές χώρες, το ΙΣΙΣ έχει μια πολύ συγκεντρωτική 2 Ken Dilanian, “Islamic State group’s war chest is growing daily”, Associated Press, 15 September 2014, nhttp://hosted. ap.org/dynamic/stories/U/US_ISLAMIC_ STATE_FUNDING?SITE=AP&SECTION=HO ME&TEMPLATE=DEFAULT. 3 Adam schrech and Zeina Karam, “A look at dangers posed by the Islamic State group”, Associated Press, 2 September 2014, http:// news.yahoo.com/look-dangers-posedislamic-state-group-175720845.html. 4 Zeina Karam and Vivian Salama, “Islamic State group not an unstoppable juggernaut”, Associated Press, 10 September 2014, http://hosted.ap.org/ dynamic/stories/M/ML_ISLAMIC_STATE_ HOW_STRONG?SITE=AP&SECTION=HOM E&TEMPLATE=DEFAULT.

διοίκηση και διοικητική δομή που του επιτρέπει να λειτουργεί συνεκτικά και αποτελεσματικά. Δεύτερον, σε αντίθεση με την αλΚαϊντα, οι επιδιώξεις του ΙΣΙΣ είναι κυρίως περιφερειακές. Η αλ-Κάιντα είχε θέσει ως προτεραιότητα της την εξαπόλυση τρομοκρατικών επιθέσεων κατά των ΗΠΑ, ενώ το ΙΣΙΣ μέχρι στιγμής δεν έχει δείξει να διαθέτει την επιθυμία, πόσο μάλλον τη δυνατότητα, να προβεί σε εκτενείς θεαματικές τρομοκρατικές επιθέσεις κατα της Δύσης. Αλλά αυτό θα μπορούσε να αλλάξει και να υπάρξουν μεμονωμένες τρομοκρατικές ενέργειες, εάν αποξενωμένοι νέοι μουσουλμάνοι που ζουν σε δυτικές χώρες εμπνευστούν από την ιδεολογία του. Υπό αυτές τις συνθήκες, το ΙΣΙΣ αποτελεί απειλή προτίστως για τις Αραβικές και Μουσουλμανικές χώρες και μόνο έμμεσα για τις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

Ιδεολογική Πρόκληση

δράση του ΙΣΙΣ στο Ιράκ και τη Συρία μέχρι σήμερα, είναι ήδη γνωστή. Εν συντομία, αυτό εξελίχθηκε από το παρακλάδι της Αλ Κάιντα στο Ιράκ, δραστηριοποιήθηκε στη Συρία συμμετέχοντας στην εξέγερση κατά του καθεστώτος Άσαντ και επέστρεψε στο Ιράκ για να πολεμήσει την σιιτική κυβέρνηση της Βαγδάτης. Στην εκστρατεία του, υποστηρίχθηκε από αποξενωμένες σουνίτικες φυλές και πρώην στρατιωτικές μονάδες του καθεστώτος Σαντάμ Χουσεΐν, και οι επιτυχίες του επέβαλαν αλλαγή της κυβέρνησης στη Βαγδάτη, μια αλλαγή που προβλέπει την ουσιαστική συμμετοχή της σουνιτικής μειονότητας και των Κούρδων στην πολιτική διεργασία της χώρας. Πίσω από αυτή τη στρατιωτική εκστρατεία, ωστόσο, υπάρχει ουσιαστικά μια ιδεολογική πρόκληση. Η ιδεολογία του ΙΣΙΣ πηγάζει από τη φιλοσοφία του πολεμιστή-νομομαθή του 18ου αιώνα, ο Μουχάμαντ Ιμπν Αμπντούλ Ουαχάμπ, ιδρυτή του κινήματος των Ουχαμπιστών στη Σαουδική Αραβία. Ο Αμπντούλ Ουαχάμπ, πίστευε ότι η περί-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

37 οδος κατά την οποία τελούν πρόκληση ο Προφήτης Μωάμεθ κατά των δογμάτων κυβερνούσε στη Μετου Ουαχαμπισμού, δίνα, ήταν το ιδεώδες ή τουλάχιστον, άλλη της μουσουλμανικής μία ένδειξη εκδυτικοινωνίας και ότι όλοι κοποίησης στην οι μουσουλμάνοι θα οποία αντιστέκοπρέπει να επιδιώξουν νται7. την επαναφορά αυτού του προτύπου. Αυτό, έσα σε αυτό το πλαίσιο, ουσιαστικά, είναι ο οι αποκεΣαλαφισμός. ΕπιπλέΤουρκοσυριακά σύνορα - Αεροφωτογραφία της πόλεως Κομπάνι. ον, ο Αμπντούλ Ουαφαλισμοί, οι εκτελέχάμπ υποστήριξε, ότι όλοι οι μουσουλ- τοί χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Η σεις, η αυστηρότητα της «δικαιοσύνης», μάνοι πρέπει ατομικά να δηλώσουν πρώτη περιλαμβάνει τους «καθησυχα- η κατάληψη των πόλεων και η έλξη νεαφοσίωση και υποταγή σε ένα μοναδι- στείς», οι οποίοι φοβούνται ότι το ΙΣΙΣ αρών μουσουλμάνων, δεν αποτελούν κό μουσουλμάνο ηγέτη (ένα Χαλίφη, αν θα υπονομεύσει την κυριαρχία της Σα- την καταστρεπτική δύναμη του ΙΣΙΣ. Η υπάρχει) και εκείνοι που δεν θα ασπα- ουδικής δυναστείας, με την ανατροπή πραγματική δυνατότητα του για κατασθούν την άποψη αυτή θα πρέπει να της παραδοσιακής σύμπραξης μεταξύ στροφή, έγκειται στην ηθελημένη και θανατώνονται και τα υπάρχοντά τους της δυναστείας και του Ουαχαμπισμού, σκόπιμη χρήση του δόγματος του Ουνα κατάσχονται. Δεν υπάρχει τίποτα και την αντικατάσταση της με ένα άλλο αχαμπισμού, προκειμένου να προκαεδώ που ξεχωρίζει τον Ουαχαμπισμό αυταρχικό καθεστώς που απορρίπτει λέσει την κατάρρευση της Σαουδικής από το ΙΣΙΣ. Η ρήξη μεταξύ των δύο κάθε έννοια των φιλελεύθερων δικαιω- Αραβίας ως έναν από τους θεμέλιους δημιουργήθηκε όταν το ΙΣΙΣ απέρριψε μάτων. Η δεύτερη κατηγορία επικριτών λίθους της σύγχρονης Μέσης Ανατοτην πολιτική θεσμοποίηση του δόγμα- περιλαμβάνει τους «μεταρρυθμιστές», λής. Μια τέτοια εξέλιξη θα έχει τεράτος του Αμπντουλ Ουαχάμπ από τη δυ- οι οποίοι απορρίπτουν τον ολοκληρω- στιες επιπτώσεις στο αραβικό κρατικό ναστεία των Σαούντ, και ως εκ τούτου τισμό του ΙΣΙΣ, δεδομένου ότι έρχεται σύστημα και την ισορροπία δυνάμεων να αμφισβητήσει τη νομιμότητα της σε αντίθεση με τη σαλαφιστική παρά- στη Μέση Ανατολή. Αξίζει να σημειωθεί ότι το όραμα εξουσίας της. Το ΙΣΙΣ θεωρεί τη δρά- δοση που προωθεί την ελευθερία στην ση των δύο πρώτων χαλίφηδων, παρά έκφραση γνώμης και εγκρίνει την αντί- διακυβέρνησης που προωθεί το ΙΣΙΣ, εκείνη του προφήτη Μωάμεθ, ως πηγή σταση στην εξουσία6. στηρίζεται στις πρακτικές του ΠροφήΑυτή η συζήτηση επέτεινε το σχί- τη Μωάμεθ στη Μεδίνα και σε εκείνες εξομοίωσης.5 Η ιδεολογική πρόκληση του ΙΣΙΣ σμα που ήδη υπάρχει στη Σαουδική των δύο πρώτων χαλίφηδων που τον έχει προκαλέσει μια συζήτηση μετα- Αραβία μεταξύ του εκσυγχρονιστικού διαδέχθηκαν. Αυτό το όραμα, όμως, ξύ των πολιτικών και θρησκευτικών ρεύματος, στο οποίο ανήκει ο βασιλιάς είναι αναχρονιστικό, και συνεπάγεται ελίτ, καθώς και της Σαλαφιστικής βά- Αμπντάλα, και το συντηρητικό προσα- την αναβίωση πρακτικών οι οποίες θα σης, της Σαουδικής Αραβίας. Από τη νατολισμό στο οποίο ανήκουν ο Μπιν είναι ελάχιστα εφαρμόσιμες σήμερα, μία πλευρά, υπάρχουν εκείνοι που Λάντεν, οι υποστηρικτές του ΙΣΙΣ και ακόμη και εάν κατανοηθούν σωστά. υποστηρίζουν το ΙΣΙΣ, διότι αντιμάχε- το Σαουδικό θρησκευτικό κατεστη- Παραδόξως, πέρα από αυτή την υποται τους σιίτες, οι οποίοι θεωρούνται μένο. Ο Αμπντάλα υπήρξε εκσυγχρο- τυπώδη ουτοπία, το ΙΣΙΣ δεν προβάλως αιρετικοί από τους Ουαχαμπιστές νιστής. Έχει περιορίσει την επιρροή λει μια θεωρία του ισλαμικού κράτους, και τους σαλαφιστές, επανέρχεται στις των θρησκευτικών ιδρυμάτων και της που οι Μουσουλμάνοι μπορούν είτε να ρίζες της Σαλαφισμού, και θεωρεί τα θρησκευτικής αστυνομίας και ο ίδιος υποστηρίξουν είτε να απορρίψουν. Η υπάρχοντα καθεστώτα ως αποστάτες. επέτρεψε την χρήση των τεσσάρων μόνη θεωρία ισλαμικού κράτους που Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν εκεί- σουνιτικών σχολών νομολογίας. Οι ου- έχει αναπτυχθεί μέχρι σήμερα, είναι νοι που το επικρίνουν. Οι επικριτές αυ- λεμάδες της Σαουδικής Αραβίας θεω- εκείνη του σιιτικού Ιράν. ρούν ότι οι μεταρρυθμίσεις αυτές απο-

5 Alastair Crooke, “You Can’t Understand ISIS If You Don’t Know the History of Wahhabism in Saudi Arabia’, Huffington Post, 27 August 2014, http://www.huffingtonpost.com/ alastair-crooke/isis-wahhabism-saudiarabia_b_5717157.html.

6 James Dorsey, “Islamic State: Ideological Challenge to Saudi Arabia”, Huffington Post, 3 September 2014, http://www. huffingtonpost.com/james-dorsey/islamicstate-ideological_b_5757208.html.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

7 Alastair Crooke, “Middle East Time Bomb: The Real Aim of ISIS Is to Replace the Saud Family as the New Emirs of Arabia”, Huffington Post, 2 September 2014, http:// www.huffingtonpost.com/alastair-crooke/ isis-aim-saudi-arabia_b_5748744.html.

Μαχητές του ISIS.

Η Πρόκληση για το Ιράν

κτός από τη Σαουδική Αραβία, το ΙΣΙΣ αποτελεί σοβαρή πρόκληση για το Σιιτισμό και το Ιράν. Οι Σιίτες περιλαμβάνονται στον κατάλογο των αποστατών που ο Αμπντούλ Ουαχάμπ, όρισε ως άξιους θανάτου. Το 1801, οι Ουαχαμπιστές επιτέθηκαν στην σιιτική ιερή πόλη Κάρμπαλα στο Ιράκ. Έσφαξαν χιλιάδες σιίτες, μεταξύ των οποίων γυναίκες και παιδιά, και πολλοί ιεροί τόποι των Σιιτών καταστράφηκαν, συμπεριλαμβανομένου της λειψανοθήκης του ιμάμη Χουσεΐν, τον δολοφονημένο εγγονό του Προφήτη Μωάμεθ. Αυτό είναι κάτι που το σιιτικό Ιράν, δεν θέλει να ξανασυμβεί. Για το λόγο αυτό, έχει πρωτοστατήσει στην παροχή στρατιωτικής βοήθειας προς τον ιρακινό στρατό και τους Κούρδους Πεσμεργκά. Η Τεχεράνη χρησιμοποίησε επίσης την επιρροή της για να επιφέρει αλλαγή στο πολιτικό προσανατολισμό της κυβέρνησης στη Βαγδάτη, έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι θρησκευτικές συγκρούσεις πάνω στις οποίες το ΙΣΙΣ ευδοκιμεί. Ενώ υποστηρίζει τις αμερικανικές αεροπορικές επιδρομές εναντίον του ΙΣΙΣ, το Ιράν σαφώς αντιτίθεται τόσο στην παρουσία ξένων στρατευμάτων στο Ιράκ, όσο και σε αεροπορικές επιδρομές κατά του καθεστώτος Άσαντ της Συρίας. Πρόσφατα, έχει ξεκινήσει μια προσέγγιση με γειτο-

νικά αραβικά κράτη στον Κόλπο, σε μια προσπάθεια να αμβλύνει τις ανησυχίες τους και να προετοιμάσει το έδαφος για τη διευθέτηση του Συριακού προβλήματος, με τρόπο που θα διασφαλίζει τα δικά του στρατηγικά συμφέροντα.

Η Τουρκική Στρατηγική

δράση του ΙΣΙΣ στο Ιράκ και τη Συρία, προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία στη κυβέρνηση της Τουρκίας. Πέρα από την ιδεολογική διάσταση, υπάρχουν και στρατηγικά και οικονομικά συμφέροντα που διακυβεύονται. Η κατάσταση στο Κομπάνι, προσέφερε στην Τουρκία την ευκαιρία να συμμετέχει στον καθορισμό της πορείας των εξελίξεων. Το πρώτο πράγμα που η Άγκυρα έκανε, ήταν να αναβιώσει την ιδέα δημιουργίας μιας ζώνης ασφαλείας στη συριακή πλευρά των συνόρων, ιδέα που η Τουρκία προωθούσε κατά τη διάρκεια των πρώτων φάσεων του συριακού εμφυλίου πολέμου. Η ιδέα αυτή, ωστόσο, δεν υλοποιήθηκε λόγω νομικών, στρατιωτικών και οικονομικών περιορισμών, συμπεριλαμβανομένης της απροθυμίας της διεθνούς κοινότητας να συμβάλει στη χρηματοδότηση, την προστασία και τη συντήρηση της. Αυτά τα εμπόδια προφανώς επικρατούν ακόμη και σήμερα. Παρόλα αυτά, η Άγκυρα επιμέ-

νει ότι μια τέτοια ζώνη είναι απαραίτητη όχι μόνο για να εμποδίσει την ροή μαχητών του ΙΣΙΣ δια μέσου της Τουρκίας, αλλά και να παρέχει ένα ασφαλές καταφύγιο στους πάνω από 1,5 εκατομμύρια Σύριους πρόσφυγες που κατέφυγαν στη χώρα. Μια τέτοια ζώνη, ωστόσο, θα πρέπει να προστατεύεται στρατιωτικά. Η Άγκυρα σαφώς επιθυμεί πίσω από το θέμα αυτό να υπάρχει μια πολυμερή προσπάθεια, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο αν μπορεί να πετύχει σημαντική υποστήριξη από τη διεθνή κοινότητα. Το σύνορα της Τουρκίας με τη Συρία, μήκους περίπου 900 χιλιομέτρων, επιδεινώνουν το πρόβλημα, δεδομένου ότι η δημιουργία ζώνης ασφαλείας καθ’ όλο το μήκος αυτών των συνόρων θα είναι σχεδόν αδύνατη χωρίς τη μαζική στρατιωτική και οικονομική συμβολή της διεθνούς κοινότητας. Για το λόγο αυτό, η Άγκυρα δεν είναι πρόθυμη να δημιουργήσει μια τέτοια ζώνη σε μονομερή βάση, ακόμα και εάν έχει την υποστήριξη μιας μικρής ομάδας κρατών. Αυτό που επιζητεί η Άγκυρα είναι η δημιουργία της ζώνης αυτής να έχει διεθνή νομιμότητα με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, ώστε να εξουδετερώσει την κριτική περιφερειακών κρατών, ιδιαίτερα του Ιράν, το οποίο συνδέεται στενά με τον Πρόεδρο Άσαντ της Συρίας. Και με βάση τη νομιμότητα αυτή, η Άγκυρα θα μπορέσει να την αναβαθμίσετε σε ζώνη απαγόρευσης πτήσεων. Μέχρι στιγμής, όμως, οι δυτικές πρωτεύουσες έχουν βάλει την ιδέα αυτή στο συρτάρι, χωρίς να την απορρίψουν κατηγορηματικά ώστε να μην προσβάλλουν τους Τούρκους8. Είναι προφανές ότι η Άγκυρα εκμεταλλεύεται την κατάσταση στο Κομπάνι για να προωθήσει δύο βασικούς στόχους. Ο πρώτος είναι να απομακρύνει τον Άσαντ από την εξουσία και το δεύτερο είναι να φέρει τους Κούρδους 8 Semih Idiz, “Can Turkey set up buffer zone inside Syria?”, Al-Monitor, 19 September 2014, http://www.al-monitor.com/pulse/ originals/2014/09/turkey-syria-iraqunited-state-buffer-zone-refugee.html

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

39 της Συρίας υπό τον έλεγχό της. Υποστηρίζει ότι η διατήρηση του Άσαντ στην εξουσία ενισχύει το ΙΣΙΣ, και μόνο η απομάκρυνσή του θα δώσει τέλος στο συριακό εμφύλιο πόλεμο και έτσι να στερήσει στο ΙΣΙΣ τη στρατιωτική του υποστήριξη. Οι Κούρδοι της Συρίας, ιδιαίτερα το Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης (ΚΔΕ), αποτελούν ένα ιδιαίτερο πρόβλημα για την Τουρκία. Το ΚΔΕ έχει διατηρήσει μια στενή σχέση με το PKK και ο Άσαντ το έχει χρησιμοποιήσει στο παρελθόν στην αντιπαράθεση του με την Τουρκία. Μετά τη συριακή εξέγερση που ξεκίνησε το 2011, η Ουάσινγκτον και η Άγκυρα δημιούργησαν το Κουρδικό Εθνικό Συμβούλιο (ΚΕΣ), ένα συνασπισμό συριακών κουρδικών κομμάτων που υποστηρίζεται από τον ιρακινό Κούρδο ηγέτη Μασούντ Μπαρζανί, ο οποίος έχει αναπτύξει στενές σχέσεις με την Τουρκία. Τα τελευταία χρόνια, οι δυο πρωτεύουσες, σε συνεργασία με τον Μπαρζανί, προσπάθησαν να καταστήσουν το Κουρδικό Εθνικό Συμβούλιο ως αντίβαρο του Κόμματος Δημοκρατικής Ένωσης9. Παρά ταύτα, τον αγώνα κατά του ΙΣΙΣ έχει αναλάβει από τον Ιούλιο του 2013 ως επί το πλείστον το ΚΔΕ και είχε εκδιώξει τζιχαντιστές από πολλές κουρδικές περιοχές. Σε αντίποινα, το ΙΣΙΣ εξαπόλυσε επίθεση στην κουρδική περιοχή του Κομπάνι κοντά στα τουρκικά σύνορα. Όμως, σε αντίθεση με την περίπτωση των Κούρδων του Ιράκ, οι ΗΠΑ δεν απέστειλε οπλισμό στους Κούρδους της Συρίας, επειδή νομίζουν ότι το ΚΔΕ μάχεται στο πλευρό του Άσαντ. Οι εξελίξεις στο Κομπάνι προσφέρουν μια ευκαιρία για την αποδυνάμωση του. Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν προς το παρόν να επικεντρώνονται στην καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους, αλλά η Τουρκία κοιτάζει χρόνια μπροστά στο χάος που κατά πάσα 9 Bassem Mroue, “Militant gains illustrate plight of Syrian Kurds”, Associated Press, 18 September 2014, http://news.yahoo.com/ syrian-air-force-attacks-held-northerntown-084311802.html

Εκπαίδευση γυναικείας μονάδας Πεσμεργκά των Κούρδων.

πιθανότητα θα προκύψει από την περιπέτεια αυτή. Εδώ βρίσκεται και ο λόγος που η Τουρκία θέτει όρους για τη συμμετοχή της στον πόλεμο κατά του Ισλαμικού Κράτους. Προσπαθεί να πείσει τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους σουνίτες Άραβες εταίρους του συνασπισμού ότι αυτή θα είναι αναπόφευκτα η δύναμη που θα διαχειρίζεται την περιοχή αυτή. Ως εκ τούτου, η Άγκυρα θεωρεί ότι όλοι οι παίκτες θα πρέπει να συμφωνήσουν με τις προτεραιότητες της, αρχίζοντας με την αντικατάσταση της Αλαουίτικης κυβέρνησης της Συρίας, που υποστηρίζεται από το Ιράν, με μια σουνιτική διοίκηση, η οποία θα απευθύνεται πρώτα στην Άγκυρα για καθοδήγηση.

Συμπέρασμα

αραβικός κόσμος σήμερα είναι πιο βίαιος, ασταθής, διασπασμένος και οδηγείται από εξτρεμισμό, τόσο των κυβερνώντων όσο και της αντιπολίτευσης, μια κατάσταση όμοια της οποίας δεν υπήρχε από τότε που κατέρρευσε η Οθωμανική Αυτοκρατορία πριν από έναν αιώνα. Η υπόσχεση για πολιτική μεταρρύθμιση και αποκατάσταση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας που προανήγγειλαν οι αραβικές εξεγέρσεις στις αρχές της άνθισης τους έχει παραχωρήσει τη θέση της σε εμφύλιους

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

πολέμους, εθνοτικές, θρησκευτικές και περιφερειακές διαμάχες και επανεδραίωσε την απολυταρχική εξουσία, τόσο στη στρατιωτική όσο και στη πρωτογονική μορφή της. Με άλλα λόγια, οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους δεν εμφανίστηκαν από το πουθενά. Αναρριχήθηκαν από ένα άδειο πολιτικό σαπιοκάραβο – ό’τι έχει απομείνει από ένα φθαρμένο αραβικό κρατικό σύστημα. Η άνοδος του Ισλαμικού Κράτους αποτελεί σημαντική καμπή, μια κλήση αφύπνισης για πολλούς στον αραβικό και τον μουσουλμανικό κόσμο που επιζητεί απελπισμένα την αλλαγή. Έχει τροφοδοτήσει μια από καιρό αναμενόμενη συζήτηση μεταξύ των Αράβων και των μουσουλμάνων για το είδος του κόσμου στο οποίο θέλουν να ζουν. Είναι μια συζήτηση που βρίσκεται στον πυρήνα της αντιμετώπισης των βασικών αιτιών που θρέφουν το κίνημα των τζιχαντιστών. Θα είναι κρίμα αν αυτή η συζήτηση κατασταλεί από μια πολιτική που επικεντρώνεται σε στρατιωτικές και όχι πολιτικές λύσεις και η οποία στηρίζει καθεστώτα η απολυταρχία των οποίων καταπνίγουν ευκαιρίες για την έκφραση ευρείας λαϊκής δυσαρέσκειας και θυμό. Αν συμβεί αυτό, τότε η βία και ο εξτρεμισμός, θα είναι μία από τις λίγες, αν όχι η μόνη, επιλογή για να επιβληθεί η αλλαγή.

Ημερίδα της 8ης Δεκεμβρίου 2014

Μεταναστευτικά ρεύματα προς την Ευρώπη – Προκλήσεις και συνέπειες άμεσες και μελλοντικές για την Ευρώπη και την χώρα μας

Εξ αριστερών προς τα δεξιά οι κ.κ.: Κωνσταντίνος Φίλης (Δντής της Επιτροπής Μελετών του ΙΔΙΣ), Πάτροκλος Γεωργιάδης (Γ.Γ. του Υπουργείου Ανάπτυξης - Ανταγωνιστικότητας), Νίκος Χιδίρογλου, (Δημοσιογράφος) και Κωστής Θεόδωρος, (Ειδικός Επιστήμονας της ΣΣΕ).

Την Δευτέρα 08 Δεκεμβρίου 2014, ο Σύνδεσμός μας στο πλαίσιο των ενημερωτικών ομιλιών - συζητήσεων που έχει καθιερώσει, οργάνωσε Ημερίδα στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με θέμα: «Μεταναστευτικά ρεύματα προς την Ευρώπη – Προκλήσεις και συνέπειες άμεσες και μελλοντικές για την Ευρώπη και την χώρα μας» και ομιλητές τον κ. Πάτροκλο Γεωργιάδη, Γ.Γ. του Υπουργείου Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας, τον κ. Κωνσταντίνο Φίλη, Δρ Διεθνών Σχέσεων και Δντή Μελετών του ΙΔΙΣ, καθώς και τον κ. Θεόδωρο Κωστή Δρ Αμυντικών Τεχνολογι-

ών και Ειδικό Επιστήμονα της ΣΣΕ. Συντονιστής ο κ. Νίκος Χιδίρογλου, Δημοσιογράφος. Για την ενημέρωση των μελών και φίλων του Συνδέσμου μας, που για διαφόρους λόγους δεν μπόρεσαν να παραβρεθούν στην εκδήλωση, αλλά και για την ενημέρωση των λοιπών αποδεκτών των Εθνικών Επάλξεων, δημοσιεύονται στο ανά χείρας τεύχος, οι εισήγησεις των ομιλητών. * Η εισήγηση του κ.Φίλη θα δημοσιευθεί σε επόμενο τεύχος. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ κ. Λάμπρου Καζάκου, Αντιστρατήγου ε.α.

Κυρίες και Κύριοι,

κ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου σας καλωσορίζω και σας ευχαριστώ που ανταποκριθήκατε στην πρόσκλησή μας και τιμάτε με την παρουσία σας τη σημερινή μας ημερίδα, η οποία είναι και η τελευταία του τρέχοντος έτους. Εύχομαι σε όλους καλά Χριστούγεννα και ευτυχισμένο 2015. Κυρίες και Κύριοι,

ο θέμα της σημερινής ημερίδας είναι: «Μεταναστευτικά ρεύματα προς την ΕυρώπηΠροκλήσεις και συνέπειες άμεσες και μελλοντικές για την Ευρώπη και τη Χώρα μας». Οι Συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή που στην πραγματικότητα είναι συνεχείς στην περιοχή από την λήξη του Β’ ΠΠ, που κορυφώθηκαν τα τελευταία χρόνια με την την κατ’ όνομα Αραβική Άνοιξη και τώρα με τη δημιουργία του Ισλαμικού ISIS, αυτής της ομάδας των τζιχαντιστών που αυτοαποκαλείται Χαλιφάτο, είχαν και έχουν ως αποτέλεσμα τις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, που προκειμένου να σώσουν τις οικογένειες τους από τις σφαγές και την πείνα, αναζητώντας κάποιο καλύτερο μέλλον, κατευθύνονται προς την Ευρώπη. Ένα μεγάλο τμήμα αυτών των μεταναστών, συνήθως παράνομων, καταλήγει στην Ελλάδα που πλέον των δικών της οικονομικών προβλημάτων, έχει και τα καθημερινά προβλήματα της αντιμετώπισης αυτών των παράνομων μεταναστών. Βέβαια το φαινόμενο της μετανάστευσης και λαθρομετανάστευσης προς τη χώρα μας δεν είναι νέο, αφού υπήρχε από το σχετικά πρόσφατο παρελθόν, με τα κύματα που άρχισαν να ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

έρχονται με τη διάλυση της ΕΣΣΔ και της Γιουγκοσλαβίας, με μια όμως σημαντική διαφορά ότι τα σημερινά κύματα μεταναστών που έρχονται κυρίως από τις Αραβικές χώρες αλλά και Ασιατικές και Βαλκανικές, είναι Μουσουλμάνοι, μετριοπαθείς αλλά και πολλοί ακραίοι. Ο κίνδυνος της αλλοίωσης της πολιτιστικής και θρησκευτικής ταυτότητας της χώρα μας είναι πλέον υπαρκτός στο εγγύς μέλλον, με ολέθριες συνέπειες για τη συνεκτικότητά μας. Ας μη ξεχνάμε ότι πριν 2030 χρόνια η θρησκευτική σύνθεση του πληθυσμού μας ήταν πάνω από 95% χριστιανική και οι μετανάστες που αποκτούσαν την Ελληνική υπηκοότητα ήσαν περιορισμένοι αριθμητικά. Κυρίες και Κύριοι,

εν έχω σκοπό να σας κουράσω άλλο με απαισιόδοξες προσωπικές σκέψεις. Πάρα πολλά ερωτήματα που έχω και πιστεύω έχετε και εσείς, εκτιμώ ότι θα απαντηθούν σε ικανοποιητικό βαθμό από τους τρεις

εκλεκτούς ομιλητές μας, που κατά σειρά παρουσιάσεως τους είναι οι κύριοι: � Πάτροκλος Γεωργιάδης, Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας με επί μέρους θέμα: “ Μεταναστευτικές Ροές. Προβλήματα – Λύσεις – Διεθνείς Υποχρεώσεις”. � Κωνσταντίνος Φίλης, Δρ Διεθνών Σχέσεων, Δντής Τμήματος Μελετών Ερευνών του ΙΔΙΣ με θέμα: “Περιφερειακές Συγκρούσεις και Μεταναστευτικά Ρεύματα προς την Ευρώπη”. Θεόδωρος Κωστής, Δρ Αμυντικών Τεχνολογιών, Ειδικός Επιστήμων της ΣΣΕ με επί μέρους θέμα: “ Τεχνολογίες Συνοριακού Ελέγχου για την αντιμετώπιση της Παράτυπης Μετανάστευσης”. Τους καλωσορίζω και τους ευχαριστώ θερμά που αποδέχθηκαν την πρόσκληση μας να συμμετάσχουν στην σημερινή ημερίδα του Συνδέσμου. Για όσες απορίες σας δεν επιλυθούν, θα έχετε την ευκαιρία να απευθύνετε διευκρινιστικές ερωτήσεις μετά το τέλος των εισηγήσεων. Την συζήτηση θα συντονίσει ο κ. Νίκος Χιδίρογλου, Δημοσιογράφος, γνωστός στους περισσότερους από εμάς, τον οποίο και ευχαριστώ θερμά για την αποδοχή της πρότασης του Συνδέσμου να συντονίσει την σημερινή ημερίδα και τον παρακαλώ να λάβει το λόγο. Σας Ευχαριστώ

Πρόλογος Συντονιστού Υπό κ. Νικολάου Χιδίρογλου, Δημοσιογράφου

συντονιστής της ημερίδας δημοσιογράφος Νίκος Χιδίρογλου, ξεκίνησε αναφερόμενος στις παραμέτρους που καθιστούν τόσο «ευαίσθητο» το μεταναστευτικό ζήτημα: Ήτοι την εθνική ασφάλεια, τη δημόσια τάξη, το διεθνές δίκαιο και τα ανθρωπιστικά - θρησκευτικά θέματα. Αφού αναφέρθηκε στη γεωπολιτική θέση της χώρας μας, η οποία την καθιστά υποδοχέα κυμάτων λαθρομεταναστών, όπως και τις υπόλοιπες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, υπογράμμισε τις προκλήσεις που προκύπτουν από την έλευση μεγάλου αριθμού οικονομικών μεταναστών και προσφύγων. Επίσης, μίλησε για τα προβλήματα που δημιουργούνται λόγω της ετεροβαρούς για την Ελλάδα συνθήκης Δουβλίνο ΙΙΙ, που στην ουσία δένει τα χέρια της χώρας μας (όπως και το Δουβλίνο ΙΙ), με αποτέλεσμα η Ελλάδα να καλείται με ελλιπή χρηματοδότηση από την ΕΕ, να καλύψει τις σχετικές δαπάνες που προκύπτουν, από τη φιλοξενία όσων εισέρχονται παράνομα στο ελληνικό έδαφος.

ύμφωνα με τον συντονιστή της εκδήλωσης, το πόσο ευαίσθητο θέμα είναι η παράτυπη – παράνομη μετανάστευση, φαίνεται

από την «ιδεολογικοποιημένη» αντιπαράθεση γύρω από αυτό, όπως αποτυπώνεται εξ αρχής και στην διαμάχη για την ονομασία του φαινόμενου. Πχ: άλλοι χρησιμοποιούν τον όρο «λαθρομετανάστης», άλλοι τον απορρίπτουν λέγοντας πως «καμιά ζωή δεν είναι λαθραία», άλλοι μιλούν για παράνομους μετανάστες, ενώ τελευταία έχει επικρατήσει ο «πολιτικά ορθός» όρος «παράτυποι μετανάστες».

πίσης, ο δημοσιογράφος αναφέρθηκε στα προβλήματα που δημιουργούνται από την αδυναμία ενσωμάτωσης των μεταναστών στη χώρα, αναφερόμενος σε παραδείγματα από τη Βρετανία και τη Γερμανία. Τόνισε δε το ήδη γνωστό φαινόμενο, της άρνησης των μουσουλμάνων κυρίως μεταναστών, να ενσωματωθούν στον υπόλοιπο κοινωνικό ιστό, με αποτέλεσμα τη «γκετοποίησή» τους, ενώ επισήμανε πως ένας εκ των βομβιστών του μετρό του Λονδίνου, ο οποίος δολοφόνησε τον Ιούλιο του 2005 πενήντα δύο άτομα, ήταν μετανάστης δεύτερης γενιάς, με πτυχίο Ιατρικής! Εδώ, ο δημοσ ι ογρ ά φ ο ς α ναφέρθη κε ιδιαίτερα στο Ισλάμ και σε μια παράμετρο που οι θιασώτες της πολυπολιτισμικότητας παρακά-

μπτουν, με καταστροφικά πολλές φορές αποτελέσματα: την καταλυτική επίδραση που έχει η μουσουλμανική θρησκεία στη διαμόρφωση της ανθρώπινης προσωπικότητας.

γινε επίσης αναφορά από τον συντονιστή και στην κατάρρευση της δημόσιας τάξης που παρατηρείται σε σημεία όπου υπάρχει ανεξέλεγκτη ροή λαθρομεταναστών, ενώ υπογράμμισε ότι πρωταρχικό μέλημα της Πολιτείας πρέπει να είναι η ασφάλεια των πολιτών και πρόσθεσε ότι χωρίς ασφάλεια, δεν υπάρχει ευημερία. Τέλος, ο Νίκος Χιδίρογλου επισήμανε, ότι ο άνεμος εκκοσμίκευσης που πνέει στην Ευρώπη, έχει καταστήσει τους γηγενείς ευάλωτους στις μεθοδεύσεις εξτρεμιστικών ισλαμικών κύκλων, που εκμεταλλεύονται το σύστημά μας (στο οποίο δεν πιστεύουν και εν πολλοίς εχθρεύονται), για να προωθούν μαξιμαλιστικά αιτήματα και να δημιουργούν καταστάσεις, μέσω της επιθετικής προώθησης του Ισλάμ.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Μεταναστευτικές Ροές. Προβλήματα - Λύσεις - Διεθνείς Υποχρεώσεις Υπό κ. Πάτροκλου Γεωργιάδη, Γενικού Γραμματέα του Υπουργείου Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας

Κυρίες και κύριοι,

εν σας κρύβω ότι ο τίτλος της εισήγησής μου ιδίως σε ό,τι αφορά την πρόταση λύσεων αποτελεί περίπου προσπάθεια βαδίσματος σε «κινούμενη άμμο». Γιατί η μετανάστευση είναι ένα δυναμικό φαινόμενο, οπότε οι όποιες απόπειρες για πρόβλεψη των συνεπειών και πρόταση λύσεων εύκολα υπονομεύονται από τις εξελίξεις. Η προβλεψιμότητα είναι περιορισμένη. Η ένταση των μεταναστευτικών ροών, η διάρκειά τους και οι επιπτώσεις τους στις χώρες υποδοχής, όπως αποδεικνύει η συνεχιζόμενη κρίση στη Συρία, ή η εμφάνιση νέων «παικτών» στον διεθνή ορίζοντα όπως το αυτοαποκαλούμενο «Ισλαμικό κράτος» (ISIS), σχεδόν «αχρηστεύουν» τα εργαλεία γεωπολιτικών σχεδιασμών και συνεχώς ακυρώνουν εθνικές και υπερεθνικές στρατηγικές και προτεραιότητες.

δυναμική της μετανάστευσης συνδέεται άμεσα με την παγκοσμιοποίηση. Επηρεάζεται καίρια από τις διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης. Οι καταναλωτικές συνήθειες, η αντιμετώπιση της φτώχειας, οι παραγωγικές δομές και τα πολιτικά συστήματα των αναπτυσσόμενων χωρών, επηρεάζονται πολλαπλά από τα πολιτικοκοινωνικά δεδομένα των ανεπτυγμένων χωρών. Οι κάτοικοι των αναπτυσσόμενων χωρών, λαμβάνουν πλήθος πληροφοριών για τις προοπτικές που μπορεί να έχουν στις ανεπτυγμένες χώρες. Το σερφάρισμα στο

Διαδίκτυο, το ψηφιακό «ταξίδι», είναι, ίσως, το πρώτο-πρώτο βήμα πριν από την απόφαση για το πραγματικό ταξίδι. Οι αφηγήσεις μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα για συγγενείς και φίλους «που έφθασαν στην Ευρώπη και τώρα ζουν με ασφάλεια», αλλά και όλη η σχετική μυθολογία για μια «εύκολη και άνετη» ζωή, είναι άλλη μια ελπίδα. Μια ελπίδα που «φουσκώνει» με τις επικοινωνια κές τακτικές, που σίγουρα ασκούν με μεγάλη επιδεξιότητα τα παράνομα δίκτυα των διακινητών. Βέβαια, δεν σημαίνει ότι αυτές οι ελπίδες στερούνται τελείως ρεαλιστικής βάσης. Ένα «χειροπιαστό» στοιχείο: Παρά την υφιστάμενη σήμερα διεθνή οικονομική κρίση, τα εμβάσματα παραμένουν η δεύτερη σε μέγεθος οικονομική ροή προς τις αναπτυσσόμενες χώρες, μετά τις άμεσες ξένες επενδύσεις (στοιχεία IOM). Το κίνητρο για τον υποψήφιο μετανάστη είναι ισχυρό: θα καταφέρει να έρθει σε μια ανεπτυγμένη χώρα ώστε δουλεύοντας, έστω και σε συνθήκες μαύρης εργασίας, να μπορέσει να βοηθήσει οικονομικά τους δικούς του ανθρώπους στην πατρίδα; Θέλω να πω ότι το υπόβαθρο της μεταναστευτικής διαδικασίας είναι ισχυρό, άσχετα και από τη δεδομένη δύναμη της πληροφόρησης και της παραπληροφόρησης. Δεν αναλαμβάνει εύκολα ένας άνθρωπος το βαρύ κόστος και τους ανεξέλεγκτους κινδύνους της μετανάστευσης. Δεν εισέρχεται εύκολα στην παρανομία, που συνεπάγεται η μετακίνηση, σε μια περιπέτεια υψηλού ρίσκου, εγκαταλείποντας τον δικό του γνώριμο κόσμο. Σε κάθε περίπτωση, δεν ερμηνεύονται εύκολα οι αποφάσεις των ανθρώπων, ιδίως όταν διαβιούν σε συνθήκες μεγάλης φτώχειας. Τα προαναφερόμενα, αφορούν κυρίως την οικονομική παράμετρο της μετανάστευσης ή, σωστότερα, τη μετανάστευση με οικονομικά κίνητρα.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Μια άλλη παράμετρος, ωστόσο, φαίνεται να ισχυροποιείται όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια: Αυτή που δεν αφορά στη διεκδίκηση μιας καλύτερης ζωής, αλλά στην εξασφάλιση της ίδιας της ζωής, της ύπαρξης. Ο πόλεμος, οι συγκρούσεις με όποια μορφή και ένταση, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια επιλογών. Πολύ απλά όταν γύρω σου «σκάνε» βόμβες και ακούγονται ριπές πολυβόλων ή όταν παραστρατιω τικές ομάδες οπλισμένων φονταμενταλιστών απειλούν με θάνατο όποιον δεν έχει ταυτόσημα με αυτές «πιστεύω», τότε η μετανάστευση, με όλα τα ρίσκα της λαθραίας εισόδου σε άλλο κράτος, είναι σχεδόν η μοναδική διέξοδος. Οι στρατηγικές επιβίωσης ενεργοποιούνται τάχιστα και το ταξίδι αρχίζει.

ς δούμε από πού ξεκινά το ταξίδι και που καταλήγει, ή, για να γίνω πιο συγκεκριμένος, ας δούμε ορισμένα μεταναστευτικά ρεύματα προς την Ευρώπη σήμερα. Οι Αφγανοί παραμένουν ένας από τους μεγαλύτερους προσφυγικούς πληθυσμούς στον πλανήτη και αναπόφευκτα συνιστούν ένα από τα μεταναστευτικά ρεύματα προς την Ευρώπη. Οι νέες ομάδες είναι μεικτές, τόσο ως προς τις χώρες προέλευσης, όσο και ως προς τα κίνητρα. Περιλαμβάνουν τόσο Αφγανούς, που μεταναστεύουν για πρώτη φορά για λόγους προστασίας, ασφάλειας ή και για οικονομικούς λόγους από το Αφγανιστάν, καθώς και πρόσφυγες Αφγανούς από το Πακιστάν και το Ιράν, δεύτερης και τρίτης πλέον γενιάς, που είτε αδυνατούν να ενταχθούν πλήρως στις χώρες παραμονής, είτε δεν μπορούν ή και δεν επιθυμούν να επιστρέψουν στο Αφγανιστάν. Η ομάδα, που αντιμετωπίζει τη μετανάστευση ως ένα μέσο βελτίωσης συνθηκών ζωής, επαγ-

44 γελματικών ευκαιριών και κοινωνικής ενσωμάτωσης, είναι συνήθως μεταξύ 12 και 30 ετών, αποτελείται από ανύπανδρους άνδρες και ασυνόδευτους ανήλικους στην πλειοψηφία των φυλών Χαζάρα και Παστούν, που φεύγουν από το Ιράν και το Αφγανιστάν αντιστοίχως. Η Ελλάδα λειτουργεί περισσότερο ως χώρα διέλευσης για τους Αφγανούς, όπως και για τους περισσότερους μετανάστες. Προορισμοί τους είναι κυρίως η Γερμανία, η Ελβετία και η Σουηδία. Είναι ενήμεροι για τα συστήματα υποδοχής και για τις παροχές που μπορούν να έχουν στις χώρες αυτές.

Σύριοι

ε τον πόλεμο να συνεχίζεται, ένας αυξανόμενος αριθμός Σύρων αναζητά σήμερα ασφάλεια σε χώρες πέραν της εγγύτερης περιοχής. Πολλοί επιχειρούν μακριά και επικίνδυνα ταξίδια για να φτάσουν σε ασφαλείς προορισμούς όπως η Ευρώπη και, σε ορισμένες περιπτώσεις, για να επανενωθούν με μέλη των οικογενειών τους, που βρίσκονται ήδη σε ευρωπαϊκές χώρες. Από την αρχή των συγκρούσεων, το Μάρτιο του 2011, περίπου 123.600 Σύροι έχουν αναζητήσει άσυλο στην Ευρώπη, εκ των οποίων 112.170 στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τη Νορβηγία και την Ελβετία. Τα νούμερα αυτά παραμένουν χαμηλά, σε σύγκριση με τα 2,9 εκατομμύρια προσφύγων, που βρίσκονται στις χώρες που γειτνιά ζουν με τη Συρία. Από τότε που ξέσπασε ο πόλεμος, περίπου το 4% των Σύρων έχουν αναζητήσει άσυλο σε ευρωπαϊκές χώρες. Συγκεκριμένα, στην Ευρώπη, 6.400 Σύροι ζήτησαν άσυλο το 2011, 23.400 το 2012, 51.500 το 2013 και 30.700 από τον Ιανουάριο μέχρι το Μάιο της φετινής χρονιάς. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 70% των αιτημάτων ασύλου δέχθηκαν η Σουηδία, η Γερμανία, η Βουλγαρία, η Ελβετία και η Ολλανδία. Oι ευρωπαϊκές χώρες έχουν μέχρι στιγμής προσφέρει 31.817 θέσεις για μετεγκατάσταση και ανθρωπιστική ή άλλης μορφής είσοδο για τους πρόσφυγες από τη Συρία.

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο, που δεν αφορά άμεσα το θέμα μας, αλλά πρέπει να ληφθεί υπόψη στους σχεδιασμούς, είναι η περίπτωση του Λιβάνου που σήμερα φιλοξενεί 1,2 εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες, αριθμός που ισοδυναμεί με το 25% του πληθυσμού των κατοίκων της χώρας αυτής. Μπορεί εύκολα να σκεφθεί κανείς, ότι μια τέτοια πληθυσμιακή ανατροπή, σε μια τόσο «εύθραυστη» χώρα όπως ο Λίβανος, ενδέχεται να προκαλέσει ακόμη και εξάπλωση της γειτονικής πολεμικής φωτιάς.

Λιβύη

ύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, περίπου 1.700 διαφορετικές ομάδες αντιμάχονται για την εξουσία σε διάφορες επαρχίες της Λιβύης! Εν μέσω της αυξανόμενης ανομίας, οι διακινητές ευδοκιμούν και χιλιάδες απελπισμένοι άνθρωποι επιχειρούν το επικίνδυνο θαλάσσιο ταξίδι προς την Ευρώπη. Περίπου 77.000 άτομα, υπολογίζεται ότι έχουν φτάσει στην Ιταλία από τη Λιβύη μέσω θαλάσσης, από τις αρχές του 2014. Ο αριθμός είναι ήδη διπλάσιος σε σύγκριση με το 2013. Πρέπει να σημειωθεί, ότι η Λιβύη είναι κυρίως χώρα διέλευσης. Από εκεί διέρχονται κυρίως Σύριοι, Ερυθραίοι, Σομαλοί και Ιρακινοί.

Υποσαχάρια Αφρική

Αφρική είναι μια ήπειρος που πλήττεται ιδιαίτερα από τη μετανάστευση. Υπολογίζεται ότι περίπου 2 έως 4 εκατομμύρια άνθρωποι, μεταναστεύουν ετησίως νόμιμα ή παράνομα από την Υποσαχάρια Αφρική, με προορισμό χώρες εντός και εκτός της Αφρικής. Μεγάλο ποσοστό αυτών, κατευθύνονται σε ευρωπαϊκές χώρες. Οι ένοπλες συγκρούσεις που πλήττουν, άμεσα ή έμμεσα, αυτήν την περίοδο 24 χώρες της Αφρικής, καθώς και τα κλειστά σύνορα αρκετών αφρικανικών κρατών, συμβάλλουν στην αύξηση του αριθμού των μεταναστών. Ταυτόχρονα, συμβάλλουν στην περαιτέρω αύξηση αυτής της μετανάστευσης

η ελκυστικότητα της Δύσης, η ύπαρξη μεγάλης διασ ποράς σε μερικές χώρες, σε συνδυασμό με τη δυσκολία εύρεσης επαρκώς αμειβόμενης εργασίας και με την αίσθηση, ότι η Αφρική έχει εγκλωβιστεί σε μια ατέρμονη κρίση. Το Νότιο Σουδάν, π.χ., έχει βυθιστεί στην εμφύλια διαμάχη για περισσότερους από έξι μήνες, επιδεινώνοντας έτσι μια ήδη τραγική ανθρωπιστική κατάσταση. Αυτή την περίοδο, η Αιθιοπία φιλοξενεί τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων από το Νότιο Σουδάν, ο οποίος ανέρχεται σε 131.051 άτομα, κυρίως γυναίκες και παιδιά. Πολλοί επιχειρούν να ταξιδέψουν μέσα από επικίνδυνες διαδρομές, προκειμένου, τελικά, να φθάσουν στην Ευρώπη.

Ουκρανία

πό τον Ιανουάριο μέχρι τον Ιούνιο του 2014, σχεδόν 2.700 Ουκρανοί, έκαναν αίτηση για διεθνή προστασία σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όσο για τη Ρωσία, σύμφωνα με τις ρωσικές υπηρεσίες, σχεδόν 730.000 Ουκρανοί αφίχθησαν από τις αρχές της σύγκρουσης. Από αυτούς 168.677 υπέβαλαν αιτήσεις στην Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Μετανάστευσης της Ρωσίας, από την 1η Ιανουαρίου μέχρι την 1η Αυγούστου φέτος. Ολοένα περισσότεροι Ουκρανοί καταφθάνουν και παραμένουν στη Ρωσία, υπό το καθεστώς απαλλαγής θεώρησης. Το 80% παραμένουν σε συνοριακές περιοχές, ενώ οι υπόλοιποι μετακινούνται σε άλλα μέρη της χώρας, για να φιλοξενηθούν από φίλους ή συγγενείς.

Ας τολμήσουμε μια ανίχνευση συνεπειών της μετανάστευσης

μετανάστευση αποτελεί ένα περίπλοκο φαινόμενο που επηρεάζει όλες τις διαστάσεις της ζωής μας. Ιδιαίτερα σε περιόδους δημοσιονομικής - και όχι μόνο - κρίσης όπως αυτή που διανύουμε, η προσέγγιση του φαινομένου αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθώς η πολιτική της μετανάστευσης αποτελεί εκ των πραγμάτων μέρος της συνολικής

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

45 πολιτικής για την οικονομία και την κοινωνική συνοχή. Η μετανάστευση (νόμιμη και παράνομη), σκαρφαλώνει όλο και ψηλότερα στην πολιτική ατζέντα. Η δια χείριση του φαινομένου είναι μείζονος σημασίας όχι μόνο για τις συνέπειες θετικές ή αρνητικές στις χώρες υποδοχής και προέλευσης, αλλά επειδή κρίνεται η δυνατότητα συνύπαρξης διαφορετικών φυλετικών και εθνοτικών ομάδων. Η οικονομική ύφεση δοκιμάζει την κοινωνική συνοχή και τροφοδοτεί ρατσιστικές προσεγγίσεις και συμπεριφορές. Επιτρέψτε μου να επισημάνω ότι μιλάω πάντα για διαχείριση της μετανάστευσης, καθώς είναι εκτός ιστορικής πραγματικότητας κάθε αναφορά σε «λύση» του «προβλήματος της μετανάστευσης». Αναφορικά με τις δημογραφικές συνέπειες: Κατά την δεκαετία 2000-2010 η Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσίασε πληθυσμιακή αύξηση περίπου 2 εκατομμυρίων ατόμων ετησίως. Το 80% από την αύξηση αυτή, προήλθε από την διεθνή μετανάστευση. Σο γεγονός αυτό σηματοδότησε μια σημαντική αλλαγή, δεδομένου ότι ως τα μέσα της δεκαετίας του ‘80, η Ευρώπη παρουσίαζε μεγαλύτερο ποσοστό αποδημίας από ό,τι προσέλκυσης μεταναστών. Η μετανάστευση προς την Ελλάδα, ως προς την ιστορία του πράγματος, ξεκίνησε κατά την δεκαετία του ‘80, αλλά ήταν περιορισμένη ως προς τον όγκο των μεταναστών και νόμιμη ως προς την μορφή της. Η πλειοψηφία των εισερχομένων προέρχονταν από την Αφρική και την Ασία - κυρίως τις Φιλιππίνες. Κατά την δεκαετία του ‘90, μετά την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ, η Ελλάδα άρχισε να δέχεται πληθυσμούς μεταναστών προερχομένων από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Ακολούθησε μεγάλο κύμα μεταναστών από την Αλβανία. Η ροή αυτή κατέστησε την Ελλάδα την χώρα με το υψηλότερο ποσοστό μεταναστών, ως προς το εργατικό της δυναμικό στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς και την πρώτη χώρα ως προς την αύξηση του ποσοστού εισερχομένων σε όλη την Ευρώπη, με μεγάλο ποσοστό παρά-

νομα εισερχομένων. Για το 2008 το ποσοστό των ατόμων ξένης υπηκοότητας με μόνιμη διαμονή στην Ελλάδα ήταν 5,25%. Οι επικρατέστερες υπηκοότητες ήταν η Αλβανική,η Ουκρανική, η Γεωργιανή, η Πακιστανική, η Ρωσική, η Αιγυπτιακή, η Μολδαβική και η Ινδική. Οι λόγοι που έκαναν τη χώρα μας ελκυστική για μεγάλο αριθμό οικονομικών μεταναστών, συνδέονται με την γεωγραφική της θέση, το διάτρητο των συνόρων της και τη βελτίωση του βιοτικού της επιπέδου, ιδίως σε σχέση με τις όμορες της χώρες. Με τη μετατόπιση των διαδρομών μετανάστευσης προς την Ευρώπη και την προσαρμογή των επιχειρήσεων λαθραίας διακίνησης μεταναστών στις πολιτικές εξελίξεις, η Ελλάδα βρέθηκε να δέχεται αυξημένες εισροές κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 2000. Αρχικά από τα θαλάσσια σύνορα, κυρίως διαμέσου των νησιών του ανατολικού Αιγαίου και αργότερα από τα χερσαία ελληνοτουρκικά σύνορα στον Έβρο. Την περίοδο 2009-2010 έφτασε να συγκεντρώνει το μεγαλύτερο μέρος - εκτιμώμενο γύρω στο 80% - των συνολικών αφίξεων μεταναστών προς την Ε.Ε. Από το 2007 η Ελλάδα αναδεικνύεται και ως μια από τις πλέον σημαντικές χώρες προορισμού των αιτούντων πολιτικό άσυλο.

Τι κάνει η Ευρωπαϊκή Ένωση;

ελεύθερη κυκλοφορία εντός του κοινοτικού χώρου και οι αυξανόμενες πιέσεις των μεταναστευτικών ροών, έκαναν σαφή από νωρίς την ανάγκη για ευρωπαϊκή δράση. Ωστόσο, παρά την σημαντική της πρόοδο, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει κατορθώσει ακόμη να επιτύχει μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτι-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

κή καθώς αυτή προσκρούει στα εθνικά συμφέροντα των κρατών μελών. Οι αρχές που διέπουν τη σημερινή μεταναστευτική πολιτική της Ένωσης, περιλαμβάνονται στο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο που υιοθετήθηκε το 2009. Η λογική που διέπει το Σύμφωνο, βασίζεται στην άποψη ότι η διαχείριση των εισερχομένων μεταναστευτικών ροών, θα πρέπει να συνυπολογίζει την ικανότητα απορρόφησης τους από τα κράτη μέλη, σε όρους αγοράς εργασίας, στέγασης, υγείας, εκπαίδευσης και παροχής κοινωνικών υπηρεσιών, ώστε να αποτραπούν φαινόμενα εκμετάλλευσης και δημιουργίας εγκληματικών δικτύων. Δύο βασικές δεσμεύσεις που η Ένωση ανέλαβε στο πλαίσιο αυτό είναι οι εξής: Η ενεργοποίηση Ευρωπαϊκού Οργανισμού για τον συντονισμό και τη διαχείριση της επιχειρησιακής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα των κρατών μελών της, τα οποία αποτελούν σύνορα της Ε.Ε. Πρόκειται για τον Οργανισμό Frontex που έχει ως κύριο στόχο να διευκολύνει και να καθιστά αποτελεσματικότερη την εφαρμογή κοινοτικών μέτρων για τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων, ενώ η ευθύνη και ο έλεγχος για την επιτήρηση των εξωτερικών συνόρων παραμένει τα κράτη μέλη. Ο Οργανισμός αυτός επικουρεί τα κράτη μέλη που αντιμετωπίζουν καταστάσεις που απαιτούν αυξημένη τεχνική και επιχειρησιακή συνδρομή στα εξωτερικά τους σύνορα και δέχονται έντονες μεταναστευτικές πιέσεις. Το ευρωπαϊκό σύστημα επιτήρησης συνόρων (Eurosur), που έχει ως κύριο στόχο την αποτροπή της παράνομης διέλευσης των συνόρων, τη μείωση του αριθμού των παράνομων μεταναστών που χάνουν τις ζωές τους στη θάλασσα, καθώς και την αύξηση της εσωτερικής ασφάλειας της ΕΕ μέσω της πρόληψης του διασυνοριακού εγκλήματος. Προκειμένου για την προώθηση της συνεργασίας μεταξύ της ΕΕ και τρίτων

46 χωρών καταγωγής και διέλευσης, με σκοπό την καλύτερη οργάνωση της μετανάστευσης εντός της Ευρώπης, υιο θετήθηκε η «σφαιρική προσέγγιση της μετανάστευσης», η GAMM, η οποία παρέχει ένα γενικό πλαίσιο εξωτερικής πολιτικής στον τομέα της μετανάστευσης. Διαμορφώνει τον διάλογο και τη συνεργασία της ΕΕ με τρίτες χώρες στον τομέα της μετανάστευσης και του ασύλου, και ευθυγραμμίζεται με την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ανάπτυξης. Ουσιαστικά «δένει» τη μετανάστευση με άλλα κρίσιμα πεδία πολιτικής, στα οποία είναι περισσότερο ή λιγότερο εμφανείς οι επιπτώσεις της εισόδου και εγκατάστασης ανθρώπων από τρίτες χώρες. Η GAMM παρουσιάζει μια, στο εφικτό μέτρο ισορροπημένη, σειρά δράσεων συνεργασίας με σκοπό: την καλύτερη οργάνωση της νόμιμης μετανάστευσης και την προώθηση μιας σωστά οργανωμένης κινητικότητας. την πρόληψη και την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης και την εξάλειψη της εμπορίας ανθρώπων. τη μεγιστοποίηση των αναπτυξιακών πλεονεκτημάτων της μετανάστευσης και της κινητικότητας. την προώθηση της διεθνούς προστασίας και την ενίσχυση της εξωτερικής παραμέτρου του ασύλου. Σημειώνω ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών συνιστούν εγκάρσιο θέμα στους άξονες της GAMM. Η σφαιρική προσέγγιση επικεντρώνεται στον περιφερειακό και διμερή διάλογο, μεταξύ χωρών προέλευσης, διαμετακόμισης και προορισμού. Το βασικό μέσο της παγκόσμιας προσέγγισης είναι η δυνατότητα σύναψης «εταιρικών σχέσεων κινητικότητας» με τρίτες χώρες. Παρόμοιες εταιρικές σχέσεις περιλαμβάνουν όχι μόνο συμφωνίες επανεισδοχής, αλλά ένα ευρύτερο φάσμα μέτρων που κυμαίνονται από την αναπτυξιακή βοήθεια, έως τη χορήγησης προσωρινής θεώρησης, καθώς και μέτρα για την κυκλική μετανάστευση και την καταπολέμηση της

παράνομης μετανάστευσης. Η σφαιρική προσέγγιση της μετανάστευσης είναι, θα λέγαμε, το αντίδοτο σε μια εσωστρεφή φοβική τάση που επιμένει να αφήνει το θέμα εκτός των «τειχών». Από επίσημα χείλη Ευρω παίων αξιωματούχων έχει καταστεί σαφές, ότι η απάντηση στις μεταναστευτικές προκλήσεις δεν είναι σε καμία περίπτωση μια «Ευρώπη- φρούριο». Μια τέτοια επιλογή έχει ιστορικά αποδειχτεί αναποτελεσματική και βλαπτική. Αντιθέτως, όπως επεσήμανε πρόσφατα και ο Έλληνας Επίτροπος κ. Δ. Αβραμόπουλος, «η Ευρώπη μπορεί να ευημερήσει μόνον εφόσον διευκολύνει δυναμικά την κινητικότητα ιδεών, εμπορευμάτων και ανθρώπων» και ότι οι «πυλώνες του ευρωπαϊκού οικοδομήματος» είναι η ασφάλεια και το άνοιγμα στον κόσμο. Βεβαίως η Ελλάδα, ως κράτος – μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και με δεδομένο ότι από τα σύνορά της διέ ρχονται δυσανάλογοι προς τις δυνατότητές της μεταναστευτικοί πληθυσμοί, διεκδικεί μια πιο δυναμική εφαρμογή της αρχής της αλληλεγγύης με εμβάθυνση του Κανονισμού του Δουβλίνου. Η χώρα μας έχει καταστήσει σαφές στους εταίρους της, ότι επιδιώκει τη λήψη μέτρων για την προώθηση, στην πράξη, της δίκαιης κατανομής βαρών (burden sharing) μεταξύ των κρατών -μελών στον τομέα της μετανάστευσης και του ασύλου, με κριτήρια την έκταση, τον πληθυσμό, το ΑΕΠ, κ.ά. Ειδικότερα, υποστηρίζουμε τη δημιουργία δεσμευτικού συστήματος αναλογικής κατανομής προσφύγων, ευάλωτων ομάδων και παράνομων μεταναστών με βάση, όπως είπα, συγκεκριμένα κριτήρια. Θεωρούμε δε περιορισμένη την αποτελεσματικότητα του «μηχανισμού έγκαιρης προειδοποίησης», που περιλαμβάνεται στον αναθεωρημένο Κανονισμό «Δουβλίνο ΙΙ», διότι δεν αποτελεί ικανοποιητικό μέτρο αλληλεγγύης και εξομαλύνει σε μικρό μόνο βαθμό την ανισομερή κατανομή υποχρεώσεων. Για παράδειγμα θα πρέπει να καταστεί υποχρεωτική η εσωτερική μετεγκατάσταση

(relocation) των δικαιούχων διεθνούς προστασίας, ως επίδειξη αλληλεγγύης.

Φίλες και φίλοι, ς είμαστε ειλικρινείς και ρεαλιστές. Και στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχουν σοβαρές εκκρεμότητες, ελλείψεις και συγκρούσεις γύρω από το κρίσιμο θέμα της μετανάστευσης και ειδικότερα της παράνομης μετανάστευσης. Από την πολιτική ρητορεία και τις επίσημες διακηρύξεις μέχρι την τελική εφαρμογή, υπάρχει μια απόσταση. Για να καλυφθεί αυτή η απόσταση χρειάζεται ακόμη πολύς δρόμος και προσπάθεια από τη χώρα μας. Ωστόσο, με δεδομένο ότι η μετανάστευση θα αποτελεί βασικό πεδίο συζητήσεων και αντιπαραθέσεων στην ΕΕ για τα επόμενα χρόνια, θα πρέπει να επεξεργαστούμε περαιτέρω προτάσεις για να φθάσουμε σε μια ενιαία μακρόπνοη ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική, με τη σύγκλιση των διιστάμενων απόψεων και, προπαντός, με αποφυγή ρήξεων και συγκρούσεων στο εσωτερικό της Ένωσης. Κυρίες και κύριοι,

α περάσω σε πιο εξειδικευμένες πρωτοβουλίες αναφορικά με τη διαχείριση των μεικτών μεταναστευτικών ροών. Ο λόγος για τους βασικούς άξονες του αναθεωρημένου Εθνικού Σχεδίου Δράσης για το Άσυλο και τη Διαχείριση της Μετανάστευσης, που είναι οι εξής: Αποδοτική λειτουργία της Υπηρεσίας Πρώτης Υποδοχής, Αποδοτική λειτουργία της Υπηρεσίας Ασύλου, Συνολική διαχείριση των υποθέσεων ασύλου που εκκρεμούν – το λεγόμενο backlog. Ενισχυμένη και αποτελεσματική πολιτική επιστροφών με βάση τα εθελούσια προγράμματα επαναπατρισμού του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (Δ.Ο.Μ.), με μέτρα επανένταξης και αναγκαστικών επιστροφών, καθώς και την εφαρμογή των Συμφωνιών Επανεισδοχής με τρίτες χώρες. Αποτελεσματική και ολοκληρωμένη

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

47 διαχείριση των συνόρων σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα και στο πλαίσιο του κεκτημένου του Schengen με την ενίσχυση των εξωτερικών συνόρων της χώρας, τα οποία - μην το ξεχνάμε - αποτελούν τα νοτιο-ανατολικά εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης. Επιτρέψτε μου να κάνω μια μικρή αναφορά στον πρώτο άξονα, τουτέστιν στο έργο της Υπηρεσίας Πρώτης Υποδοχής, για να αναφερθώ σε μία από τις πολλές πτυχές της διαχείρισης των μικτών μεταναστευτικών ροών. Αυτή τη στιγμή η Υπηρεσία λειτουργεί το Κέντρο Πρώτης Υποδοχής στο Φυλάκιο του Έβρου, δύο κινητές μονάδες σε Σάμο και Λέσβο, ενώ στις αρχές του 2015 θα ξεκινήσει τη λειτουργία του νέου Κέντρου Πρώτης Υποδοχής στη Μόρια Λέσβου. Παράλληλα έχει δρομολογήσει τη δημιουργία δομών ανοιχτής φιλοξενίας σε διάφορα σημεία της χώρας, κυρίως για τη φιλοξενία ασυνόδευτων ανηλίκων, μονογονεΪκών οικογενειών με ανήλικα τέκνα, καθώς και αλλοδαπών που αναμένουν την ολοκλήρωση των διαδικασιών, για την εθελούσια επιστροφή τους. Μέσα από την εφαρμογή των διαδικασιών πρώτης υποδοχής, επιδιώκονται δύο βασικοί διαχωρισμοί: Α. Αυτών που επιθυμούν καθεστώς διεθνούς προστασίας, από αυτούς που έχουν μόνο οικονομικό κίνητρο, δηλαδή τους οικονομικούς μετανάστες. Β. Αυτών που ανήκουν σε μία ή και σε περισσότερες κατηγορίες ευάλωτων ομάδων, από αυτούς που δεν χαρακτηρίζονται από ευαλωτότητα. Πρέπει να σημειώσω ότι η Υπηρεσία Πρώτης Υποδοχής, παρέχει τη βασική ιατροφαρμακευτική περίθαλψη σε όλους ανεξαιρέτως τους παράνομα εισερχόμενους. Είτε είναι πρόσφυγες, είτε είναι οικονομικοί μετανάστες, ασυνόδευτοι ανήλικοι, έγκυες γυναίκες ή μονογονεϊκές οικογένειες, υπερήλικες και ακόμα πιο σοβαρές περιπτώσεις, όπως θύματα των κυκλωμάτων trafficking, θύματα βασανιστηρίων κ.α. Μέσα από την εμπειρία στο πεδίο

δράσης, από την άμεση επικοινωνία με τους αλλοδαπούς, συνειδητοποιεί κανείς σε μικρογραφία εν τω γίγνεσθαι, το φαινόμενο της μετανάστευσης. Αν θέλετε, γίνεται αντιληπτή με όλες μας τις αισθήσεις η ιστορικότητα των διαδραματιζομένων. Νομίζω ότι αυτή η παράμετρος αντανακλάται στο αποτέλεσμα της δουλειάς που γίνεται, αντανακλάται στα πρόσωπα αυτών των ανθρώπων. Η σκληρή και συστηματική δουλειά έχει την αναγνώρισή της: Όπως επισημαίνεται σε έκθεση αξιολόγησης της εφαρμογής της Συνθήκης Σένγκεν «η Ελλάδα όλο και περισσότερο παίρνει το προβάδισμα στη διαχείριση των συνόρων». Οι Ευρωπαίοι εμπειρογνώμονες διαπίστωσαν ότι «υπάρχει σαφής διαχωρισμός των καθηκόντων» ο οποίος διασφαλίζει ότι οι συλληφθέντες τυγχάνουν μιας αρμόζουσας με τις δεσμεύσεις της χώρας αντιμετώπισης. Ειδικότερα για το ΚΕΠΥ Φυλακίου Έβρου, η έκθεση επισημαίνει ότι εξυπηρετεί με πληρότητα όλες τις απαραίτητες λειτουργίες σε αγαστή συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους, όπως είναι η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης καθώς και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, οι οποίες παρέχουν υπό την εποπτεία της Υπηρεσίας, την ιατρική φροντίδα και την κοινωνικο-ψυχολογική υποστήριξη, καθώς και τη διαπολιτισμική πιστοποιημένη διερμηνεία. Η πρώην Επίτροπος για θέματα Εσωτερικών Υποθέσεων κα Cecilia Malmström, δήλωσε εντυπωσιασμένη από τη συνολική προσπάθεια επισημαίνοντας ότι «τίθενται τα θεμέλια μιας νέας νοοτροπίας, μιας νέας αντίληψης σε ό,τι αφορά της διαχείριση μικτών μετανα-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

στευτικών ροών, ενώ επιτελείται μια υποδειγματική προσπάθεια για συστηματοποίηση των δράσεων με όρους απόλυτου σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας». Υπογράμμισε επίσης ότι υπάρχει μια καθολική αναγνώριση της προσφοράς της ΥΠΥ και της «τεράστιας προόδου που έχει συντελεστεί μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, κάτι το οποίο είναι πολύ σημαντικό, αφού έτσι αποδεικνύεται ότι η συμβολή της Ε.Ε. έχει βρει εύφορο έδαφος». Κυρίες και κύριοι,

ροσπάθησα συνοπτικά να δώσω μια οπτική της μετανάστευσης και των συνεπειών της, καθώς και μια σύντομη περιγραφή του έργου που έχει ήδη επιτευχθεί. Η αναφορά μου αυτή έχει και έντονα προσωπικό χαρακτήρα, καθώς διετέλεσα Γενικός Γραμματέας Πολιτικής Προστασίας, έχοντας την ευθύνη και την αρμοδιότητα των υπηρεσιών που διαχειρίζονται τα θέματα μετανάστευσης στο Υπουργείο Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη, σε μία κρίσιμη περίοδο κατά την οποία έγιναν, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, βήματα που δεν είχαν γίνει για πολλά χρόνια στο παρελθόν. Σίγουρα το θέμα δεν κλείνει εδώ. Έχουν ειπωθεί και γραφεί πολλά και θα ειπωθούν στο μέλλον πολλά περισσότερα για τη μετανάστευση. Κλείνοντας, διάλεξα έναν απλό, εμπειρικό ορισμό του «τι σημαίνει μετανάστευση», από έναν μετανάστη που απάντησε σε σχετική καμπάνια του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης. «Migration means an endless exchange of inspiration» - Μια ατελείωτη ανταλλαγή εμπνεύσεων. Νομίζω ότι τελικά αυτό είναι το νόημα και η ουσία του μεταναστευτικού ζητήματος. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.

Τεχνολογίες Συνοριακού Έλεγχου για την Αντιμετώπιση της Παράτυπης Μετανάστευσης Υπό κ. Θεόδωρου Κωστή, Δρ Αμυντικών Τεχνολογιών - Ειδικού Επιστήμονος Ανώτατης Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων

α ήθελα να σας παρουσιάσω τις τεχνολογίες που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να ελέγξουμε φυσικά πρόσωπα καθώς προσπαθούν να εισέλθουν ή να εξέλθουν από τα σύνορα μιας χώρας. Επίσης τον ίδιο έλεγχο θα θέλαμε να κάνουμε και για τα ασυνόδευτα εμπορεύματα. Η παρουσίαση είναι χωρισμένη σε τέσσερα σημεία. Στην εισαγωγή, όπου θα δούμε γιατί η παράνομη μετανάστευση είναι μεγάλο πρόβλημα και τον λόγο που θα πρέπει να αντιμετωπιστεί. Στο πρώτο μέρος που είναι οι ροές εισόδου, δηλαδή με ποιο τρόπο τροφοδοτείται η συνεχής παρουσία του προβλήματος της παράνομης μετανάστευσης. Στο δεύτερο μέρος θα παρουσιαστούν οι τεχνολογίες ελέγχου, δηλαδή οι τρόποι που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις τηλεπικοινωνίες και την τηλεπισκόπηση, για αυτόν τον σκοπό. Και στο τέταρτο και τελευταίο μέρος, θα συζητήσουμε τα σχετικά συμπεράσματα. Σύνορο είναι ο καθορισμός σημείων έλεγχου για διερχόμενα φυσικά πρόσωπα και εμπορεύματα από μια χώρα. Κανονικά θα πρέπει να έχουμε επι* O κ. Θεόδωρος Γ. Κωστής είναι Ειδικός Επιστήμονας στην Ανώτατη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων στο μάθημα «Στρατιωτικά Ηλεκτρονικά και Τηλεπικοινωνίες» και Ωρομίσθιος Διδάσκων στην Στρατιωτική Σχολή Διαβιβάσεων στο μάθημα «Εισαγωγή στα Συστήματα Ραντάρ».

τήρηση και όλων των άλλων σημείων που ανήκουν στην εθνική κυριαρχία μιας χώρας. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούμε να ελέγχουμε συνεχώς αν η είσοδος και η έξοδος από τη χώρα είναι σε νόμιμα πλαίσια. Οι προϋποθέσεις της συνεχούς επιτήρησης προϋποθέτουν διαρκή καταστατική επίγνωση (situation awareness). Η καταστατική επίγνωση σημαίνει την παρακολούθηση ενός χώρου ευθύνης με κατάλληλους αισθητήρες για συνεχή χρονικό διάστημα και συγκεκριμένα: την μετάπτωση των δεδομένων από τους παραπάνω αισθητήρες σε πληροφορία, που οδηγεί στην κατανόηση της κατάστασης του χώρου ευθύνης για κάθε χρονικό διάστημα την ικανότητα πρόβλεψης μελλοντικών καταστάσεων από τα προηγούμενα στοιχεία.

πίσης θα πρέπει να έχουμε την δυνατότητα άμεσης επέμβασης. Δηλαδή δεν θα πρέπει μόνο οι Αρχές που είναι υπεύθυνες για τον έλεγχο των συνόρων να γνωρίζουν ότι γίνεται μια παραβίαση, άλλα να μπορούν να αποτρέπουν τους εισερχομένους εισβολείς, πολύ κοντά στο συνοριακό όριο. Σε νομικό πλαίσιο υπάρχει η συνθήκη του Schengen που επιτρέπει την ελεύθερη διακίνηση φυσικών προσώπων και εμπορευμάτων, από μια χώρα μέλος σε μια άλλη. Σε τεχνολογικό πλαίσιο υπάρχει το σύστημα EUROSUR, που έχει σχεδιαστεί για να βελτιώσει την διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η απαίτηση για διαρκή καταστατι-

κή επίγνωση και δυνατότητα άμεσης επέμβασης, προϋποθέτει ένα μεθοδολογικό πλαίσιο προστασίας που αποτελείται από:

1. Ανάλυση Περιοχής Ευθύνης Για παράδειγμα η Ελλάδα έχει χερσαία και θαλάσσια σύνορα, τα οποία έχουν την δική τους μορφολογική ιδιαιτερότητα και άρα ιδιαίτερες στρατηγικές απαιτήσεις.

2. Εκτίμηση Επικινδυνότητας και Ρίσκου Η ιδιότητα των φυσικών προσώπων και το είδος των εμπορευμάτων που προσπαθούν να διέλθουν την Ελλάδα, έχει μεγάλη σημασία.

3. Καθορισμός Μέτρων Ανάσχεσης Η άμεση επέμβαση για την αποτροπή της παράνομης εισόδου και εξόδου από τη χώρα, απαιτεί την κατάλληλη προμήθεια σχετικής υποδομής.

4. Κατάλληλη Τεχνολογία Επιτήρησης και Επέμβασης Η δυνατότητα επιτήρησης προϋποθέτει την δική της διακριτή υποδομή από κατάλληλους αισθητήρες, κέντρα έλεγχου και μονάδων κατανόησης της καταστατικής επίγνωσης.

παράνομη μετανάστευση έχει μεγάλες επιπτώσεις στους εξής τομείς:

1. Δημόσια Υγεία Για παράδειγμα έχουν επανεμφανιστεί λοιμώδεις ασθένειες που είχαν εξαφανιστεί από την Ελλάδα, λόγω της προηγούμενης γενικά καλής κατάστασης της υγείας των Ελλήνων.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ερνάμε στο πρώτο μέρος της ομιλίας που θα ασχοληθούμε με τους τύπους συνοριακού ελέγχου, που αποτελείται από δυο τύπους:

2. Δημόσια Τάξη και Ασφάλεια Για παράδειγμα υπάρχουν περιπτώσεις σύστασης στην Ελλάδα οργανωμένων εγκληματικών οργανώσεων, κατά πλειοψηφία από ομοεθνείς αλλοδαπούς νομικούς παραβάτες.

3. Εθνική Οικονομία Για παράδειγμα οι παράνομοι μετανάστες δεν μπορούν προφανώς να εργαστούν νόμιμα στην Ελλάδα, άρα δεν μπορούν να συνεισφέρουν στα σχετικά Ασφαλιστικά Ταμεία. Σε αρκετές περιπτώσεις ούτε επιθυμούν να καταβάλουν πληρωμές για ένσημα στο Ελληνικό Ασφαλιστικό Σύστημα. Αλλά προτιμούν να βγάλουν παράνομα τα χρήματα που έχουν κερδίσει στην Ελλάδα και να τα χρησιμοποιήσουν συνήθως στην χώρα προέλευσής τους ή και γενικά σε άλλες χώρες.

4. Εθνική Ασφάλεια Για παράδειγμα η σταθερά μεγάλη σε κλίμακα ανεξέλεγκτη παράνομη μετανάστευση, θα καθιερώσει την Ελλάδα ως ένα χώρο συνάθροισης αλλοδαπών πληθυσμών, που πεισματικά δεν επιθυμούν να ασπαστούν τον Ελληνικό τρόπο ζωής. Η πολιτισμική συνέχεια, μελλοντική προοπτική και διατήρηση των αξιών διαβίωσης των Ελλήνων, μπαίνει πια σε μια μεγάλη δοκιμασία. Μια μοντελοποίηση της παράτυπης μετανάστευσης μας δείχνει δυο κύριες οδούς εισόδου παράνομων μεταναστών, από τις ηπείρους της Αφρικής και της Ασίας προς την Ευρώπη. Η πρώτη οδός είναι μέσω του τόξου Ισπανίας, Μάλτας και Ιταλίας. Σε αυτή την οδό λόγω της μεγάλης θαλάσσιας έκτασης που χωρίζει τις εμπλεκόμενες ηπείρους, ο τύπος πλοίων που χρησιμοποιούνται είναι μεγαλύτερος σε όγκο και αξία. Άρα σε κάθε προσπάθεια παράνομης διέλευσης, θα πρέπει να μεταφέρει και ένα αρκετά μεγάλο πλήθος παράνομων μεταναστών. Η δεύτερη οδός που είναι μέσω της Ελληνικής ακτογραμμής και νήσων, εί-

1. Ελεγχόμενη Ροή ναι πιο οικονομική. Ο τύπος πλοίων μπορεί να είναι και απλές βάρκες, ακόμη και κατασκευασμένες από πλαστικό. Άρα η αξία των σκάφων που χρησιμοποιούνται σε αύτη την περίπτωση μπορεί να είναι και μηδαμινή. Επίσης το πλήθος των παράνομων μεταναστών σε κάθε προσπάθεια διέλευσης, είναι προφανώς πάλι μικρό. Δυστυχώς ο μέσος όρος παράνομης μετανάστευσης σε ένα χρονικό διάστημα δείχνει ένα μεγάλο αριθμό παράνομων μεταναστών που έχουν επιτυχώς εισέρθει στην Ελλάδα με αυτή τη μέθοδο. Λόγω ακριβώς του αξιώματος «διαίρει και βασίλευε» που συμβαίνει σε αυτή την περίπτωση. Επιπροσθέτως υπάρχει μεγαλύτερη δυσκολία ελέγχου των θαλασσίων συνόρων, από τα χερσαία. Γεγονός που μεγιστοποιεί την προσπάθεια για παράνομη μετανάστευση μέσω του πιο κοντινού θαλάσσιου δρόμου από την Ασία και Αφρική προς την Ευρώπη, εκεί δηλαδή που γεωστρατηγικά βρίσκεται η Ελλάδα.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Απαιτεί μεγάλης έκτασης κτιριακές και τεχνολογικές υποδομές, καθώς και αυξημένο αριθμό εξειδικευμένου προσωπικού. Το κυρίαρχο είδος ασφαλείας (δηλαδή της πιστοποίησης ταυτότητας) φυσικών προσώπων και εμπορευμάτων, είναι ένα αντικείμενο που φέρει ο κομιστής (διαβατήριο) ή συνοδεύει το εμπόρευμα (τιμολόγιοδελτίο αποστολής). Αυτά τα αντικείμενα θα πρέπει να φέρουν μεγάλη δυσκολία στην αντιγραφή ή παραποίηση από τρίτα μη εξουσιοδοτημένα μέρη. Χαρακτηριστικοί τύποι αποτροπής της παραποίησης, είναι η χρησιμοποίηση βιομετρικών στοιχείων, υδατογραφημένων και ολογραμμάτων.

2. Μη-Ελεγχομένη Ροή Στη μη ελεγχόμενη ροή, σημαντικό ρόλο έχει η τεχνολογία ως ανιχνευτής και συλλέκτης της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας σε όλο της το φάσμα. Στην ουσία γίνεται μια προσπάθεια ανίχνευσης εισβολέων στον Ελληνικό χώρο επιτήρησης βάσει των ηλεκτρο-

50 μαγνητικών χαρακτηριστικών τους. Για παράδειγμα το μέταλλο σε ένα πλοίο ή ένα αεροσκάφος ανιχνεύεται από τα ραντάρ, η θερμική ακτινοβολία από κάποιο παράνομο μετανάστη ανιχνεύεται με συστήματα εντοπισμού θερμικής ακτινοβολίας και ένα παράνομο φορτίο με πυρηνικά ή βιολογικά απόβλητα ανιχνεύεται με ειδικά συστήματα ελέγχου ραδιενέργειας και βιοκινδύνων (Chemical, Biological, Radiological & Nuclear Incidents & Defence).

το δεύτερο μέρος της ομιλίας θα αναφερθούμε στις τεχνολογίες ελέγχου για την παράνομη μετανάστευση. Θα μπορούσαμε να τις κατηγοριοποιήσουμε σε:

1. Τεχνολογίες Ελέγχου με Συνεργαζόμενα Μέρη Για παράδειγμα όταν το φυσικό πρόσωπο ή εμπόρευμα έχει κάποιο αναγνωριστικό που θα μπορούσε να ελέγχεται ακόμη και εξ αποστάσεως από τις Υπηρεσίες Ελέγχου, τότε αυτό χαρακτηρίζεται ως συνεργαζόμενο.

Δηλαδή επιδιώκει την ταυτοποίησή του ως νόμιμο φυσικό πρόσωπο ή εμπόρευμα, από την Υπηρεσία Ελέγχου. Βεβαίως υπάρχουν και εδώ περιπτώσεις προσπάθειας εισόδου με παραποιημένα έντυπα, αλλά και σήματα (spoofing).

2. Τεχνολογίες Ελέγχου με ΜηΣυνεργαζόμενα Μέρη Σε αυτή την περίπτωση το φυσικό πρόσωπο ή το συνοδευόμενο εμπόρευμα, προσπαθεί να εισέλθει ή εξέλθει χωρίς να γίνει αντιληπτό από την Υπηρεσία Ελέγχου. Δηλαδή είναι υποχρέωση της Υπηρεσίας Ελέγχου, να ανιχνεύσει οποιαδήποτε παράνομη δίοδο και να αρχίσει το συντομότερο δυνατόν, τις ενέργειες αναχαίτισης και αποτροπής της. Οι τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για αυτό τον σκοπό, είναι τα συστήματα ραντάρ, οι συσκευές ανί-

χνευσης θερμικής ακτινοβολίας, τα οπτικά συστήματα και τα σόναρ. Όλα αυτά θα πρέπει να συνεργάζονται με ένα κέντρο ελέγχου, όπως για παράδειγμα το ORASYS C2 που χρησιμοποιείται από το έργο ΑΚΡΙΤΑΣ (Προηγμένες Τεχνολογίες και Εφαρμογές Κέντρου Συντονισμού Πληροφοριών για την Ασφάλεια των Συνόρων). Συγκεκριμένα αυτό το έργο συνοριακού ελέγχου, χρησιμοποιεί αυτόνομες εναέριες πλατφόρμες, που είναι εξοπλισμένες με όλα τα προαναφερόμενα συστήματα. Περαιτέρω η επομένη ερευνητική πρόταση θα μπορούσε να περιλαμβάνει πλατφόρμες θαλάσσιας επιφανείας, που θα έχουν και χαμηλότερο κόστος παραμονής στην περιοχή ευθύνης. Άρα θα μπορούν να δίνουν στοιχεία επιτήρησης από κοντινότερες αποστάσεις από τα αντίστοιχα εναέρια μέσα και για περισσότερο χρονικό διάστημα. Επίσης δεν θα έχουν τα προβλήματα τηλεμετρίας και απομακρυσμένου ελέγχου, που έχουν τα εναέρια αυτόνομα συστήματα. Συμπερασματικά η ηλεκτρονική τεχνολογία στην ελεγχόμενη άλλα και στην μη ελεγχόμενη ροή, προσφέρει πλεονεκτήματα σε χρόνο επεξεργασίας, εμβέλεια επιτήρησης και απόκτησης ορθής καταστατικής επίγνωσης. Γιατί όμως αξίζει όλη η παραπάνω προσπάθεια; Στην ουσία κάθε έθνος βρίσκεται σε ένα γεωστρατηγικό σημείο αναφοράς. Αυτό το γεωστρατηγικό σημείο αναφοράς, περικλείει ζωτικούς πόρους. Το θέμα είναι ότι αυτοί οι ζωτικοί πόροι είναι περιορισμένοι. Η διαχείριση αυτών των πόρων αν γίνει σωστά, τότε προσφέρει ευημερία και καλή ποιότητα ζωής στο αντίστοιχο Έθνος. Καταλαβαίνουμε μεν την ανθρώπινη υπόσταση της παράνομης μετανάστευσης, αλλά από την άλλη μεριά δεν θα πρέπει να επιτρέψουμε την χειροτέρευση του τρόπου ζωής μας ως Έλληνες.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ΠOΛITIKO ΚΑΙ ΣTPATHΓIKO Π E P I Σ K O Π I O

Αντιθέσεις και Προβληματισμοί Υπό κ. Εμμανουήλ Καναβάκη, Αντγου εα, Μέλους Δ.Σ. ΣΕΕΘΑ

Αίσχιον δε έχοντας αφαιρεθήναι ή κτωμένους ατυχήσαι Είναι πολύ μεγαλύτερη η ντροπή να χάσεις κανείς κάτι που έχει, από το να αποτύχει να το αποκτήσει Θουκυδίδης (460-394 π.Χ., Αθηναίος ιστορικός)

ποτελεί επαίσχυντη και ατιμωτική πράξη, κατά τον Θουκυδίδη, η απώλεια της περιουσίας ή των κυριαρχικών δικαιωμάτων, παρά η αποτυχία απόκτησης αυτών. Αναζητείται απάντηση στις απειλές και τη βία της ισλαμικής τρομοκρατίας, που εκτοξεύει η ηγεσία του νεοσύστατου “Ισλαμικού Κράτους”. Αγώνας υπέρ “βωμών και εστιών” ή υποταγή και ταπείνωση; Ο “Ιερός Πόλεμος” (Τζιχάντ) των φανατικών ισλαμιστών, με επίκεντρο την Μέση Ανατολή έχει εξελιχθεί σε επικίνδυνη περιφερειακή σύγκρουση, με απρόβλεπτες διαστάσεις και συνέπειες. Επιπλέον η επιχειρούμενη “εξαγωγή” - επέκταση του πολέμου στα κράτη της Μέσης Ανατολής, της Αφρικής ή της Δύσης με οποιαδήποτε μορφή, δημιουργεί ανασφάλεια και υπονομεύει την σταθερότητα σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Η ανθρωπότητα για πρώτη φορά τους τελευταίους αιώνες, αντιμετωπίζει ένα αμιγώς θρησκευτικό πόλεμο, χωρίς σύνορα και κρατική υπόσταση. Η παρούσα κατάσταση συνοψίζεται στη διεξαγωγή συμβατικού πολέμου, με άρτια εξοπλισμένες και εκπαιδευμένες στρατιωτικές Μονάδες στη Μέση Ανατολή, αλλά και απειλές για εξεγέρσεις και επιθέσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, από ομάδες τρομοκρατικής - μυστικής δράσης. Ένας ασύμμετρος πόλεμος στο όνομα του ισλάμ διεκδικεί να ανατρέψει τη διεθνή νομιμότητα και να ακρω-

τηριάσει την ισχύ και τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών. Κύριος αντικειμενικός σκοπός (ΑΝΣΚ) του “Ιερού Πολέμου”, είναι η εξάπλωση του ισλάμ και η επιβολή του ισλαμικού ολοκληρωτισμού. Το πρότυπο “Ισλαμικό Κράτος” ή “Χαλιφάτο” ή ISIS, έχει ήδη δημιουργηθεί στην εδαφική επικράτεια της Συρίας και του Ιράκ, ενώ πρόσφατα η σημαία του “Χαλιφάτου” κυματίζει και στη Λιβύη, σε απόσταση 300 χιλιομέτρων από τα νότια σύνορα μας. Το παρόν και το μέλλον της ανθρωπότητας βρίσκονται έναντι μιας συγκλονιστικής πρόκλησης, χαώδους ανατροπής και εξωφρενικής οπισθοδρόμησης, με δραματικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη ύπαρξη και τη σύγχρονη κοινωνία. Είναι επίκαιρη και διδακτική η άποψη του Ισοκράτη (436338 ΠΧ) του Αθηναίου, διδασκάλου της ρητορικής, ο οποίος θεωρείται και πατέρας της ιδέας του Ελληνικού έθνους: “Η Δημοκρατία μας αυτοκαταστρέφεται διότι κατεχράσθη το δικαίωμα της ελευθερίας και της ισότητας, διότι έμαθε τους πο-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

λίτες να θεωρούν την αυθάδεια ως δικαίωμα, την παρανομία ως ελευθερία, την αναίδεια του λόγου ως ισότητα και την αναρχία ως ευδαιμονία”.

μπνευστές και πρωτεργάτες του “Ιερού Πολέμου”, είναι μια ομάδα φανατικών ισλαμιστών, η οποία οργάνωσε και διεξήγαγε τις αντικαθεστωτικές συγκρούσεις στη Συρία, με αρχηγό τον Αμπού Μπακρ Αλ Μπαγντάντι. Κυρίαρχη πρακτική και δόγ-

μα αυτού του πολέμου είναι, “Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα”. Ο μέχρι σήμερα απολογισμός συνοψίζεται σε αναρίθμητες ανθρώπινες απώλειες, ειδεχθή εγκλήματα πολέμου και ανυπολόγι-

στες υλικές καταστροφές στη Συρία και το Ιράκ. Ο Χριστιανισμός και ιδιαίτερα η Ορθοδοξία, είχε και πάλιν υψηλή προτεραιότητα στις επιθέσεις των φανατικών ισλαμιστών. Το τίμημα υπήρξε βαρύ σε ανθρώπινες απώλειες και υλικές καταστροφές εκκλησιών και μοναστηριών. Ο κλήρος, ο μοναχισμός, ακόμη και αρχιερείς του Ορθοδόξου Πατριαρχείου Αντιοχείας, υπήρξαν θύματα απαγωγών, βασανισμών και εκτελέσεων, διότι κατά το ισλάμ θεωρούνται άπιστοι. Ένα καταθλιπτικό νέφος δραματικών αντιθέσεων, πλανάται στον ορίζοντα των σύγχρονων κοινωνιών, που διευρύνει και επιδεινώνει την υφιστάμενη διεθνή οικονομική κρίση. Οι ισλαμιστές στην ειρήνη απαντούν με πόλεμο, στην ελευθερία με πολύμορφη δουλεία, στη φιλοξενία με μίσος, στο σεβασμό της ανθρώπινης ύπαρξης με ειδεχθή εγκλήματα και εκτελέσεις. Η συνεχής ροή εθελοντών μουσουλμάνων από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ προς τη Μέση Ανατολή, για την ενίσχυση του στρατού του “Χαλιφάτου”, είναι ένα κρίσιμο στοιχείο, που προκαλεί σοβαρούς προβληματισμούς. Το γεγονός αυτό αναμφίβολα αποτελεί πειστήριο αποτυχίας της προσπάθειας για αφομοίωση και ενσωμάτωση των μουσουλμανικών πληθυσμών - κοινοτήτων στις σύγχρονες κοινωνίες της Δύσης. Ο άνθρωπος, η κορωνίδα των δημιουργημάτων του ορατού σύμπαντος,

που δημιουργήθηκε “κατ’ είκόνα και ομοίωσιν” του Θεού, εξευτελίζεται και εξοντώνεται από τον ισλαμικό φανατισμό. Ο Χριστιανισμός πρεσβεύει, ότι η αγάπη του Θεού προς τον άνθρωπο, είναι θεμελιώδες και διαρκές στοιχείο της δημιουργίας του σύμπαντος. Ουδέποτε ο Θεός παραβιάζει την ελευθερία του ατόμου, αλλά αντιθέτως εμπνέει το συναίσθημα της ελευθερίας και όχι της δουλείας. Κατά συνέπεια είναι εξωπραγματική και ψευδεπίγραφη η διακήρυξη του “Χαλιφάτου”, ότι πόλεμος είναι ιερός και διεξάγεται στο όνομα του Θεού (Αλλάχ).

φιλοσοφία του ισλάμ και η ιδεολογική αντίληψη της ηγεσίας του “Ιερού Πολέμου”, αποτυπώνεται και προσδιορίζεται σαφώς, σε πρόσφατη συνέντευξη του ιδεολογικού καθοδηγητή του “Ισλαμικού Κράτους” Αμπού Σατάρ στο έγκυρο Γερμανικό περιοδικό “Σπήγκελ” (Spiegel). Ενδιαφέροντα αποσπάσματα της συνέντευξης, όπως παρακάτω: - “Τον μουσουλμάνο δεν τον ενδιαφέρει η γνώμη της πλειοψηφίας, της μειοψηφίας και της δημοκρατίας, αλλά τι προβλέπει το ισλάμ”. - “Ο μουσουλμάνος ακολουθεί τους νόμους του Αλλάχ, τη Σαρία”. - “Η δημοκρατία είναι για τους άπιστους και αποτελεί ηγεμονικό εργαλείο της Δύσης”.

ρίσιμη και καθοριστική είναι η παρούσα συγκυρία για το μέλλον της ανθρωπότητας. Η διεθνής κοινότητα εγκλωβισμένη στο πνεύμα της παγκοσμιοποίησης και τις αναθεωρημένες παραμέτρους της ανεκτικότητας, της συνύπαρξης και της αλληλεγγύης των λαών, προσπαθεί να συνειδητοποιήσει τη σοβαρότητα της κατάστασης και να ανιχνεύσει τα αίτια της δεινής πραγματικότητας. Η ευημερία των σύγχρονων κοινωνιών, καθώς και το κλίμα ειρήνης και συνεργασίας μεταξύ των κρατών, που επιτεύχθηκαν με κόπους και θυσίες, απειλούνται άμεσα και υπονομεύονται από ένα ακραίο θρησκευτικό και εθνικιστικό κίνημα. Έγκυροι στρατηγικοί αναλυτές εκφράζουν την άποψη, ότι η παρούσα οικονομική κρίση υποβάθμισε τραγικά το επίπεδο διαβίωσης των λαών σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά κυρίως στην Ασία και την Αφρική. Σε περιβάλλον λοιπόν ακραίας φτώχειας, έντονης δυσαρέσκειας και ζοφερής αβεβαιότητας, οι ισλαμιστές βρήκαν πρόσφορο έδαφος για να προωθήσουν και να επιβάλουν το όραμα του ισλαμικού ολοκληρωτισμού, υποσχόμενοι ένα καλύτερο μέλλον.

ο ισλάμ, σύμφωνα με ειδικούς επιστήμονες, εμπεριέχει αντιφάσεις, ευλογεί την εχθρότητα και υιοθετεί την βία, για την εξάπλωσή του. Η βία του πολέμου εξαγνίζεται με το επιχείρημα: “Οι μαχητές του ισλάμ μεταφέρουν το φως και το πνεύμα του κορανίου”. Το ισλάμ όχι μόνο δεν απαντά σε ερωτήματα για τη μεταφυσική κατάσταση της ψυχής, αλλά αντιθέτως διακηρύσσει ένα διαφορετικό παράδεισο, στον οποίο κυριαρχούν οι γνωστές υλικές απολαύσεις. Ποια πνευματικότητα έχει το ισλάμ, όταν προτρέπει τους πιστούς σε επιθέσεις αυτοκτονίας εναντίον απίστων, για να εισέλθουν στον «ισλαμικό» παράδεισο ως μάρτυρες; Το Εβραϊκό έθνος και το κράτος του Ισραήλ, σύμφωνα με το κοράνιο είναι εχθροί του ισλάμ, ενώ όσοι δεν είναι μουσουλμάνοι χαρακτηρίζονται άπιστοι. Ο πόλεμος του ισλάμ εναντίον της

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

53 δημοκρατίας και του Χριστιανισμού, είναι ανελέητος και διαρκής. Ως άνθρωποι οι μουσουλμάνοι είναι σεβαστοί, αλλά σε πνευματικό επίπεδο το χάσμα Ισλάμ-Χριστιανισμού είναι χαώδες και αγεφύρωτο. Κρίνεται σκόπιμο να διευκρινισθεί, ότι όλες οι μουσουλμανικές χώρες δεν υιοθετούν και δεν επιτρέπουν την επικράτηση του ισλαμικού φανατισμού. Ιδιαίτερα ορισμένες μουσουλμανικές χώρες (Αίγυπτος, Ιορδανία …..), αποτελούν πρότυπα σεβασμού των θρησκευτικών ελευθεριών των πολιτών, που ανήκουν σε άλλες θρησκείες και δόγματα.

Τουρκία στη δύνη των εξελίξεων διαδραματίζει ένα ρόλο αμφιλεγόμενο, άλλοτε με επιτήδεια ουδετερότητα και άλλοτε με κινήσεις εντυπωσιασμού, που αποκαλύπτουν την γνήσια ισλαμική της στρατηγική. Οι παρακάτω πρόσφατες δηλώσεις της ηγεσίας της Τουρκίας, σκιαγραφούν τους εθνικούς της προσανατολισμούς και επιβεβαιώνουν το χάσμα της ελληνο-τουρκικής προσέγγισης και συνεργασίας: - “ Οι γυναίκες δεν είναι ίσες με τους άνδρες” (Ομιλία Τούρκου Προέδρου 25/11/2014). - “Το τέμενος του Αλ Άκσα μια μέρα θα ελευθερωθεί. Οι Ισραηλινοί οφείλουν να γνωρίζουν, ότι οι καταπιεσμένοι Σύριοι έχουν προστάτη. Οι καταπιεσμένοι Παλαιστίνιοι έχουν προστάτη. Προστάτης τους είναι η Τουρκία” (Ομιλία Τούρκου πρωθυπουργού στην Προύσα 7/11/2014). - “Ο Αλλάχ έδωσε το δικαίωμα να κατακτήσουν τις χώρες των απίστων με τη δύναμη του σπαθιού” (Απόψεις Τούρκων ισλαμιστών).

τρατηγικοί αναλυτές διατυπώνουν την άποψη, ότι το ισλάμ ως θρησκεία, εφόσον δεν ελέγχεται επαρκώς, ευνοεί την ανάπτυξη του θρησκευτικού φανατισμού, που αναπόφευκτα οδηγεί στην ισλαμική τρομοκρατία. Από την αξιολόγηση των τρομοκρατικών επιθέσεων σε παγκόσμια κλίμακα προκύπτει, ότι οι

περισσότερες είναι έργο ισλαμιστών. Οι μουσουλμανικές κοινότητες, λόγω της θρησκευτικής αντίληψης και της έντονης εσωστρέφειας συνιστούν, υπό προϋποθέσεις, βραδυφλεγή βόμ-

την αβεβαιότητα και τη φτώχεια, τους καθιστά επιρρεπείς σε φιλοτουρκική συνεργασία και αντεθνική δράση στη χώρα μας. Κατά συνέπεια απαιτείται εθνική θωράκιση, προκειμένου να διασφαλισθεί η ευημερία και τα εθνικά μας συμφέροντα.

βα στο εσωτερικό των κρατών. Η αυξανόμενη είσοδος και παραμονή στη χώρα μας μουσουλμάνων και μη καταγεγραμμένων μεταναστών, δημιουργεί σοβαρό κίνδυνο εμφάνισης ισλαμικής βίας και τρομοκρατίας. Η ανθρωπιστική διάσταση του μεταναστευτικού προβλήματος είναι αποδεκτή υπό όρους και για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Τα περιστατικά παραβατικότητας και εγκληματικότητας των μουσουλμάνων μεταναστών, έχουν έντονα τα στοιχεία του ισλαμικού φανατισμού. Επιπλέον η θρησκευτική συγγένεια αυτών με την Τουρκία, σε συνδυασμό με

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

διεθνής κοινότητα και ιδιαίτερα η Δύση δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό και διστακτικότητα τις προκλή σεις και απειλές των ισλα μιστών. Ακόμη και οι πλέον καλοπροαίρετοι και μετριοπαθείς αναλυτές εκτιμούν, ότι το μέλλον διαγράφεται δυσοίωνο και αβέβαιο. Είναι δυνατόν να αγνοηθεί το γεγονός, ότι το «Χαλιφάτο» στρατολογεί και εκπαιδεύει στην επικράτεια του και σε ισλαμικά κέντρα εκπαιδεύσεως ανήλικα παιδιά των δύο φύλων ηλικίας κάτω των 15 ετών, προερχόμενα από χώρες του εξωτερικού. Εκπαίδευση σύνθετη στο κοράνιο και τα όπλα, στο φανατισμό και το μίσος εναντίον των «απίστων». Μοναδική λύση η επαγρύπνηση, η αποφασιστικότητα και η συστράτευση όλων των δημοκρατικών χωρών, για την αναχαίτιση της ισλαμικής απειλής.

Οι καιροί ου μενετοί Οι ευκαιρίες δεν περιμένουν Θουκυδίδης (460-394 π.Χ., Αθηναίος ιστορικός)

61η Ετήσια Σύνοδος Αποφοίτων Σχολής Αμύνης του ΝΑΤΟ (NDC) Υπό κ. Ζαφείρη Ταμπακίδη, Αντπτχου ε.α., Αντιπροέδρου ΣΕΕΘΑ

ΓΕΝΙΚΑ

πό 16-17 Οκτ. 2014, έλαβε χώρα η Σύνοδος θέματος στην Ρώμη, όπου και η έδρα της Σχολής. Τις εργασίες της Συνόδου παρακολούθησε ο Γραμματέας του Συλλόγου αποφοίτων του NDC και Αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του Συνδέσμου Επιτελών Εθνικής Αμύνης, Απτχος (Ι) ε.α. Ζαφείρης Ταμπακίδης. Συμμετείχαν 200 περίπου άτομα, μεταξύ των οποίων 110 απόφοιτοι της Σχολής, εκπρόσωποι Στρατηγείων της Συμμαχίας, προβεβλημένες προσωπικότητες διαφόρων χωρών και τέλος οι 68 φοιτούντες σπουδαστές. Η όλη εκδήλωση περιελάμβανε τις εξής δραστηριότητες: Επίσημη δεξίωση προς τιμήν των συμμετεχόντων. Σεμινάριο που παρακολούθησαν όλοι οι Σύνεδροι. Επίσημο γεύμα μετά το πέρας του σεμιναρίου, με συμμετοχή και των ομιλητών. Ιδιαίτερη συνάντηση των αντιπροσώπων των εθνικών συλλόγων, με αναφορά ενός εκάστου για τις δραστηριότητές του το προηγούμενο έτος. Τέλος, την γενική συνέλευση των αποφοίτων, με την ενεργή συμμετοχή της Διοίκησης της Σχολής.

Σεμινάριο

ο θέμα του εφετεινού σεμιναρίου είχε τίτλο: «NATO’s Strategic Direction after the Wales Summit», αποτελούσε δε μέρος του ακαδημαϊκού προγράμματος των

σπουδαστών. Ομιλητές ήσαν: Ο αμερικανός κ. Stephen COVINGTON, Σύμβουλος του SACEUR επί στρατηγικών και διεθνών θεμάτων Ο Βρετανός καθηγητής Julian LINDLEY-FRENCH, διευθυντής του Europa Analytica, Alphen Ο Γερμανός Αντιστράτηγος ε.α. Jurgen BORNEMAN, πρώην Γενικός Διευθυντής του NATO International Military Staff. Ο πρώτος ομιλητής έκανε την διαπίστωση ότι στην Σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ουαλία, ήταν η πρώτη φορά που δημιουργήθηκε συνασπισμός προθύμων για αντιμετώπιση του Ισλαμικού Κράτους κατά την διάρκεια της Συνόδου, χωρίς να έχει προηγηθεί ανάλογη προετοιμασία ή συζήτηση. Επίσης ανέφερε, ότι ο ίδιος ήταν παρών στις πρώτες συζητήσεις με τους Ρώσους, όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση και θυμάται ότι η τότε ηγεσία της Ρωσίας ζήτησε την βοήθεια του ΝΑΤΟ, για να προχωρήσει σε βαθιές θεσμικές αλλαγές, με σκοπό να γίνει μέλος της Συμμαχίας, αίτημα το οποίο υπεβλήθει το 1991. Διεπίστωσε τέλος ότι η Ρωσία και η Ευρώπη κινούνται σε αποκλίνουσες πορείες τον 21ον αιώνα, με επανάληψη του ανταγωνισμού του παρελθόντος. Γι’ αυτό και η Σύνοδος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το ΝΑΤΟ θα πρέπει να σχεδιάσει δύο παράλληλες στρατηγικές: Μία για την Ρωσία και μία για την Μ. Ανατολή. Ο δεύτερος ομιλητής εστίασε κυρίως στην υπάρχουσα κατάσταση μεταξύ των μελών της Συμμαχίας, θέμα

που ήταν ουσιαστικώς κυρίαρχο στις συζητήσεις της Συνόδου της Ουαλίας. Προχώρησε μάλιστα περισσότερο, θέτοντας το ερώτημα: Υπάρχει ισχυρή βούληση και στρατηγικό όραμα στα κράτη-μέλη, ώστε να θελήσουν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του σήμερα; Καυτηρίασε δε στην συνέχεια την υποκρισία πολλών κυβερνήσεων και εισηγήθηκε την συνύπαρξη ρεαλισμού και καλών προθέσεων. Επεσήμανε ότι οι εξοπλιστικές δαπάνες μειώνονται διαρκώς στα κράτη–μέλη του ΝΑΤΟ, αναφέροντας ως παράδειγμα ότι οι στρατιωτικές δαπάνες της Αγγλίας, Γαλλίας και Γερμανίας, αντιπροσωπεύουν το 88% των συνολικών δαπανών των Ευρωπαίων συμμάχων. Προς τούτο, αποφασίστηκε στην Σύνοδο της Ουαλίας η επίτευξη ή διατήρηση ποσοστού 2% επί του ΑΕΠ για αμυντικές δαπάνες, εντός 10ετίας. Τέλος, συντάχθηκε απόλυτα με αυτούς που πιστεύουν, ότι η διαπιστούμενη τα τελευταία χρόνια μεταφορά ισχύος προς Ασία (οικονομική, στρατιωτική και πολιτική), θα γείρει καταλυτικά την πλάστιγγα εις βάρος του Δυτικού κόσμου, μέχρι το 2050μ.Χ. Ο τρίτος ομιλητής, Γερμανός Αντιστράτηγος ε.α. Jurgen Borneman, αναρωτήθηκε αν η Συμμαχία είχε ποτέ τους κατάλληλους θεσμούς και μέσα, ώστε να επιλύονται οι όποιες αναφυόμενες κρίσεις εντός αυτής. Αν όμως δεν τους έχει μέχρι σήμερα, είναι εφικτή η δημιουργία τους τώρα; Επεσήμανε μάλιστα ότι στην υπόψη Σύνοδο τα Κράτη-Μέλη επαναβεβαίωσαν την δέσμευσή τους στις 3 βασικές Αρχές του ΝΑΤΟ, ήτοι στην Συλλογική άμυνα, στην Συνεργατική ασφάλεια

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

55 και στην Διαχείριση Κρίσεων. Ο ίδιος όμως αναρωτήθηκε αν αρκούν σήμερα όλα τα παραπάνω ή πρέπει να τα επανασταθμίσουμε και επαναδιατυπώσουμε, στοχεύοντας σε μία καλύτερη ισορροπία. Είπε ακόμη ότι μετά από 20 έτη εμπλοκών της Συμμαχίας σε χώρες πέραν των συνόρων των Μελών της, η κυριαρχούσα πλέον αντίληψη είναι της αποφυγής νέων ΕΜΠΛΟΚΩΝ. Τέλος, εστίασε στο γεγονός ότι επειδή οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι στο ΝΑΤΟ συνεισφέρουν μόνο το 23% των δαπανών του, σε σύγκριση με το 77% των Αμερικανών και Καναδών, εξέφρασε την απορία του μέχρι πότε αυτό θα γίνεται ανεκτό από τους υπερατλαντικούς συμμάχους. Σε περίπτωση μάλιστα που υπάρξουν πιέσεις για αύξηση των αμυντικών δαπανών των Ευρωπαίων, με ανάλογη μείωση των Αμερικανο-Καναδών, τότε δεν γνωρίζει ούτε έναν Γερμανό πολιτικό διατεθειμένο να συμφωνήσει. Συνεπώς πώς θα κλείσει η «ψαλίδα», ώστε να καταστούν οι Ευρωπαίοι περισσότερο αυτόνομοι στρατιωτικά;

Συνάντηση Αντιπροσώπων Εθνικών Συλλόγων

ραγματοποιήθηκε το πρωί της 17ης Οκτωβρίου, υπό την προεδρία της Σλοβένας κοσμήτορος της Σχολής, Dr. Daria DANIELS SKODNIK και στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι των εθνικών συλλόγων και αρμόδιοι επιτελείς του NDC. Εκεί έγινε αναφορά ενός εκάστου για τις ετήσιες δραστηριότητες του Συνδέσμου του, ο δε υπογράφων ενημέρωσε τους παρόντες για τις επιμέρους

εκδηλώσεις του αντίστοιχου ελληνικού, επισημαίνοντας παράλληλα τις αυτονόητες αντικειμενικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε τα τελευταία χρόνια, στην προσπάθεια προώθησης των Αρχών και προβληματισμών της Συμμαχίας. Τέλος, ο αρμόδιος επιτελής της Σχολής επί των οικονομικών, ανέλυσε στους παρισταμένους την τρέχουσα οικονομική κατάσταση του συνδέσμου των αποφοίτων του NDC.

Γενική Συνέλευση των Αποφοίτων

ετά την συνάντηση των Γραμματέων, συνήλθε η Γενική Συνέλευση των Αποφοίτων, κατά την οποία κάποιοι εκ των αποφοίτων έθεσαν ερωτήσεις προς τον νέο Πολωνό Διοικητή της Σχολής, Υποπτέραρχο Janusz BOJARSKI ή προς τους επιτελείς του, αναφορικά με το παρόν και μέλλον της NADEFCOL. Ο Διοικητής εξέφρασε τις ευχαριστίες του για την ζωντανή συμμετοχή των αποφοίτων, όπως και για την λίαν επιτυχημένη εφετεινή συνάντηση και σεμινάριο. Άκουσε μάλιστα με προσοχή όλες τις εισηγήσεις και προτάσεις που έγιναν από τους συνέδρους, υποσχόμενος ότι θα υλοποιήσει όσες είναι εφικτές.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Συμπεράσματα

ο ετήσιο αυτό σεμινάριο, καθώς και η ακολουθούσα σύνοδος των αποφοίτων της NADEFCOL, αποτελεί πράγματι μία διεθνή εκδήλωση υψηλού επιπέδου, όπου αναλύονται ή θίγονται επίκαιρα και ουσιαστικά θέματα, που ενδιαφέρουν άμεσα την Συμμαχία και τα Κράτη-Μέλη. Η συμμετοχή μάλιστα σπουδαστών από ισλαμικές χώρες (Αλγερία, Μαυριτανία, Μαρόκο, Κατάρ, Τυνησία, Αζερμπαϊτζάν και Πακιστάν), καθώς και από Μογγολία, Κιργιστάν και Αρμενία, προσδίδει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και καλλιεργεί προσδοκίες, δεδομένου ότι υπάρχει έτσι μια αλληλογνωριμία και συνύπαρξη τελείως διαφορετικών νοοτροπιών, γεγονός που συνεισφέρει δυνητικά στην ανοχή, κατανόηση, συμβιβασμό απαιτήσεων, αλλά και σε μία «καλή» γνωριμία μεταξύ των σπουδαστών, ικανής να συμβάλλει πιθανόν στην αποτόνωση κάποιας παρεξήγησης ή κρίσης, όταν οι εμπλεκόμενοι σ’ αυτή θα είναι ίσως σε θέσεις-κλειδιά στις χώρες τους. Για άλλη μία όμως χρονιά διαπιστώθηκε η παντελής απουσία Ελλήνων ομιλητών κάθε κατηγορίας, όταν πολίτες άλλων χωρών, του ιδίου ή και μικροτέρου της Ελλάδος μεγέθους, προσκαλούνται να ομιλήσουν σε τέτοιας σημασίας εκδηλώσεις, διαμορφώνοντας παράλληλα και θετικές για την χώρα τους εντυπώσεις. Δεδομένου μάλιστα ότι από το 2008 επισημαίνεται συνεχώς η συγκεκριμένη διαπίστωση, συμπεραίνεται ότι υπάρχει πλήρης έλλειψη αναγνωρισιμότητας των ημεδαπών δυνητικών ομιλητών (καθηγητές, αναλυτές, διεθνολόγοι, διπλωμάτες, στρατιωτικοί, οικονομολόγοι), καθώς και μη καλλιέργεια κατάλληλων επαφών με τους αρμόδιους στην πυραμίδα Διοίκησης της Σχολής, γεγονός δυσάρεστο για όλους.

ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΑΠΟΨΕΙΣ

Ανάλυση Κυρίων Γεγονότων (Επιμέλεια: Επιτροπή Μελετών Ερευνών ΣΕΕΘΑ)

1. Οι Εξελίξεις στην Μέση Ανατολή με το Βλέμμα στο Μέλλον Υπό Δρ κ. Αλεξάνδρου Κούτση, Ομοτίμου Καθηγητού Μεσανατολικών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου

Έναρξη στρατιωτικών επιχειρήσεων εναντίον των Τζιχαντιστών του Ισλαμικού Χαλιφάτου

ι ΗΠΑ κατάφεραν να συγκροτήσουν μια συμμαχία των προθύμων που περιλαμβάνει 50 περίπου κράτη, μεταξύ των οποίων και ισχυρά Αραβικά κράτη. Η Τουρκία, ωστόσο, διατήρησε επιφυλακτική στάση, προσπαθώντας να πιέσει τον Πρόεδρο Ομπάμα, να αποδεχθεί τους όρους της, δηλαδή την ανάπτυξη χερσαίων δυνάμεων στη Συρία, για την ανατροπή του Άσσαντ, την επιβολή ζώνης απαγόρευσης πτήσεων πάνω από συριακό έδαφος κοντά στα τουρκικά σύνορα, και τη δημιουργία μιας ζώνης ασφαλείας στο εσωτερικό της Συρίας. Η Ουάσινγκτον απέρριψε τις αξιώσεις της Άγκυρας και επικεντρώθηκε σε αεροπορικές επιθέσεις κατά των Τζιχαντιστών, τόσο στο Ιράκ όσο και στη Συρία. Τις επιθέσεις αυτές εκμεταλλεύτηκε ο Άσσαντ, για να ξαναρχίσει τις επιθέσεις του κατά των μετριοπαθών αντάρτικων δυνάμεων, πράγμα που προκάλεσε ανησυχία και δυσαρέσκεια στους Άραβες συμμάχους των ΗΠΑ. Σε απάντηση, η Ουάσινγκτον υποσχέθηκε να εκπαιδεύσει και να εξοπλίσει τη συριακή αντιπολίτευση. Στα πλαίσια αυτά, ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός, πήρε την πρωτοβουλία να συγκροτήσει ενιαίο στρατιωτικό μέτωπο με 65 ανταρτικές ομάδες, οι οποίες θα εκπαιδευτούν υπό την ομπρέλα των ΗΠΑ.

Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.

ι διαπραγματεύσεις που διεξάγονταν εδώ και ένα χρόνο, τελικά δεν κατέληξαν σε συμφωνία και προκειμένου να μη καταρρεύσουν τελείως, παρατάθηκαν μέχρι τον Ιούνιο 2015. Σε γενικές γραμμές, οι ΗΠΑ φαίνεται να είναι έτοιμες να αποδεχθούν το δικαίωμα του Ιράν, βάσει της Συνθήκης μη Διασποράς Πυρηνικών Όπλων, να εμπλουτίζει ουράνιο σε περιορισμένη πυκνότητα και ποσότητα για ειρηνικούς σκοπούς, αλλά η Τεχεράνη επιμένει να διατηρήσει 10.000 περίπου φυγοκεντρωτές για το σκοπό αυτό, ενώ οι ΗΠΑ θέτουν σαν όριο τους 4000. Η μελλοντική πορεία των διαπραγματεύσεων φαίνεται αβέβαιη, δεδομένου ότι το νέο Κογκρέσο ελέγχεται από τους Ρεπουμπλικανικούς οι οποίοι, μαζί με το Ισραήλ, αντιτίθενται σε μια συμβιβαστική λύση με την Τεχεράνη.

Πολιτική κρίση στο Ισραήλ

πόλεμος της Γάζας τον περασμένο Αύγουστο, καθώς και η εμμονή της κυβέρνησης Νετανιάχου να επεκτείνει την εγκατάσταση Εβραϊκών εποικισμών στα κατεχόμενα Παλαιστινιακά εδάφη, φαίνεται ότι έχουν απομονώσει μερικά το Ισραήλ στη διεθνή κοινότητα. Πέρα από τη κριτική πού άσκησαν οι ΗΠΑ, η ΕΕ προειδοποίησε το Τελ Αβίβ, ότι η υλοποίηση των σχεδίων του να επεκτείνει τους εποικισμούς στην Ανατολική Ιερουσαλήμ, θα επηρεάσει αρνητικά τις σχέσεις της με αυτό. Ακολούθησαν αποφάσεις των Κοινοβουλίων σημαντικών Ευρωπαϊ-

κών κρατών για αναγνώριση του κράτους της Παλαιστίνης. Ενθαρρυμένος από τις ενέργειες αυτές, ο Παλαιστίνιος πρόεδρος Μαχμούντ Αμπάς, προώθησε σχέδιο ψηφίσματος στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, που προβλέπει τον τερματισμό της ισραηλινής κατοχής μέχρι το Νοέμβριο 2016 και την ίδρυση ανεξάρτητου Παλαιστινιακού κράτους. Ταυτόχρονα εντός του Ισραήλ, ο Νετανιάχου προώθησε τροποποίηση του θεμελιώδους νόμου που ορίζει το Ισραήλ ως «Εβραϊκό και Δημοκρατικό Κράτος», αντιπροτείνοντας τον ορισμό «Εθνική Εστία του Εβραϊκού Λαού». Η ενέργεια αυτή, προκάλεσε ρήξη στον συνασπισμό που στηρίζει την κυβέρνησή του, με αποτέλεσμα να κηρυχθούν πρόωρες Κοινοβουλευτικές εκλογές για το Μάρτιο 2015.

Πετρελαϊκή κρίση

ροκειμένου να ανταγωνισθεί τη φθηνότερη παραγωγή πετρελαίου από τους σχιστόλιθους στις ΗΠΑ, η Σαουδική Αραβία ηγήθηκε των προσπαθειών μείωσης της παραγωγής, με εκκίνηση από την δική της μείωση του ύψους προσφοράς του μαύρου χρυσού στην παγκόσμια αγορά, προσπαθώντας έτσι να αποτρέψει την πτώση της τιμής του, αφού σε προηγηθείσα σύνοδο κορυφής οι χώρες μέλη του ΟΠΕΚ, τελικά δεν συμφώνησαν στην συνολική μείωση της παραγωγής του μαύρου χρυσού. Στόχος του Ριγιάντ δεν είναι μόνο οι ΗΠΑ, αλλά και η οικονομία του Ιράν, καθώς και της Ρωσίας, η οποία συνεχίζει να στηρίζει Άσσαντ.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

57 2. «Ο Επιτήδειος Ουδέτερος» υπό το Πρίσμα του Νεοθωμανισμού Υπό κ. Ευάγγελου Γεωργούση, Αντιπτεράρχου (Ι) ε.α Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ και Πρόεδρου του Συνδέσμου Αποφοίτων Σ.Ι.

ίναι βέβαιο ότι σ’ εμάς τους έλληνες δεν αρέσει ο Ταγίπ Ερντογάν. Είναι ένας πολιτικός αρχηγός μιας χώρας που μας απειλεί και παρουσιάζεται σκληρός, άκαμπτος και σταθερός στις διεκδικήσεις προς την δική μας χώρα. Τα ίδια όμως πολιτικά χαρακτηριστικά εμφανίζει ο συγκεκριμένος πολιτικός και έναντι άλλων χωρών και κυβερνήσεων, με τις οποίες τα συμφέροντα της Τουρκίας, όπως αυτός τα αντιλαμβάνεται και τα έχει σχεδιάσει, συγκρούονται. Είναι σαφές ότι στις πλείστες των περιπτώσεων η πρώτη ερμηνεία της πολιτικής του συμπεριφοράς, δείχνει ότι κάνει λάθος και ίσως ξενίζει η απολυτότητά του. Όμως, πέρα από τις εντυπώσεις που προκαλεί στο εσωτερικό της Τουρκίας ο ηγέτης της γείτονος, είναι σαφές ότι προσπαθεί να οδηγήσει τη χώρα του προς την δική του νοοτροπία διακυβέρνησης, η οποία δεν λαμβάνει υπόψη της το διεθνές δίκαιο σε αρκετές περιπτώσεις, αλλά στηρίζεται εν πολλοίς στον αποκαλούμενο «νεοθωμανισμό», αλλά και τα συμφέροντα της Τουρκίας. Παράλληλα, ο Ερντογάν προσπαθεί να καταγραφεί, ως νέος ηγέτης όλων των όλων των Μουσουλμάνων τουλάχιστον της Μέσης Ανατολής και όχι μόνο διαχειριστής της τρέχουσας πολιτικής κατάστασης, στη χώρα του. Το συγκεκριμένο γεγονός, είναι σαφές ότι τον οδηγεί σε συγκρουσιακή τροχιά με άλλες Αραβικές χώρες, όπως η Αίγυπτος, η οποία λόγω του μεγέθους της διεκδικεί το προνόμιο της ηγέτιδας Μουσουλμανικής χώρας στον Αραβικό τουλάχιστον χώρο. Έτσι αποκαλύπτεται ότι ο Ερντογάν είναι ο πολιτικός Ηγέτης που για περισσότερα από δέκα χρόνια, σχεδιάζει και υλοποιεί το δικό του καθαρά τρόπο φυσικής ηγεσίας της χώρας του, συμπεριλαμβανομένων και των επαφών όχι μόνο με τα γειτονικά κράτη, αλλά και την διεθνή κοινότητα. Φάρος και οδηγός του φαίνεται ότι είναι τα συμφέροντα,

ενός ιδιότυπου «Αυτοκρατορικού τύπου Οθωμανισμού», που δεν λαμβάνει υπόψη σε αρκετές των περιπτώσεων και την διεθνή διπλωματία. Προς τούτο, μάλλον έχει πείσει την πλειοψηφία του τουρκικού λαού, τουλάχιστον για τη παρούσα περίοδο. Φυσικά, έχει τις μεγαλομανίες της οθωμανικής μουσουλμανικής αυτοκρατορικής κουλτούρας, η οποία αγνοεί σε αρκετές φορές τις δυτικές δημοκρατικές αξίες, όπως απέδειξε η πρόσφατη στοχευμένη δίωξη ορισμένων «αντιφρονούντων» δημοσιογράφων, με τελικό ζητούμενο τον έμμεσο ή άμεσο έλεγχο, των μέσων πληροφόρησης της κοινής γνώμης…. Ο λόγος που με έκανε να σημειώσω αυτά τα λίγα βασικά χαρακτηριστικά, του συγκεκριμένου πολιτικού ηγέτη, είναι κάποιες νέες ειδήσεις που εμφανίστηκαν στον τύπο, περί νέου εκπαιδευτικού προγράμματος που θα επιβάλει για την τουρκική νεολαία και το οποίο θα περιλαμβάνει την διδασκαλία της οθωμανικής γλώσσας και το αραβικό αλφάβητο. Επίσης στο ίδιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα θα συμπεριλαμβάνονται νέες απόψεις και θέσεις στους τομείς της ιστορίας, της επιστήμης, της μουσικής και της πολιτικής. Επαναφέρει πολλά από όσα είχε καταργήσει ο Κεμάλ, ο αναμορφωτής της σύγχρονης Τουρκίας. Κατά την γνώμη μου ο τούρκος Ηγέτης επιχειρεί αλλαγή της ψυχής της τουρκικής κοινωνίας που είναι η νεολαία της, μέσω του κυρίαρχου εργαλείου, αυτού της βασικής εκπαίδευσης. Στρέφει την πορεία και το μέλλον της χώρας στην διαμόρφωση μιας νέας νεοοθωμανικής περιοχικής δύναμης, ηγέτιδας μεγάλου μέρους του μουσουλμανικού κόσμου. Βάζει τις βάσεις για την νέα τουρκική κοινωνία, που θα έχει τα χαρακτηριστικά και την πολιτισμική κουλτούρα που είχε επί οθωμανικής αυτοκρατορίας, δηλαδή τα δικά της, αντί της σημερινής δυτικότροπης επίκτητης, που της επιβλήθηκε

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

από τον αναμορφωτή Κεμάλ. Ο «Ηγέτης, Ταγίπ Ερντογάν», φαίνεται ότι κατεβάζει από το κάδρο τον ‘’Πατέρα’’ της σημερινής Τουρκίας και σταδιακά, με μέθοδο και σταθερά βήματα, ανεβάζει στη θέση του τον νέο ‘’Πατέρα’’ της νεοοθωμανικής μουσουλμανικής Τουρκίας του 21ου αιώνα. Τον εαυτό του. Το πείραμα είναι τεράστιο και φυσι-

Το πεδίο μάχης στην πόλη Χόμς της Συρίας

κά δύσκολο. Σύντομα δε θα φανεί, πόσο έτοιμη είναι η τουρκική κοινωνία να δεχθεί τόσο μεγάλες αλλαγές. Ένα πολύ μεγάλο μέρος αυτής της κοινωνίας έχει καθαρά δυτικότροπη ατομική, οικογενειακή και εθνική σκέψη ή συμπεριφορά. Η συμπεριφορά της απέναντι στις αλλαγές αυτές, θα είναι άξια παρατήρησης. Όμως αυτό που ο συγκεκριμένος Ηγέτης έχει στην πράξη αποδείξει, είναι ότι δεν εγκαταλείπει τους στόχους του, ενώ μπορεί να κάνει μικρούς πολιτικούς ελιγμούς, ή χρονικές αναβολές, όμως η εμμονή στον στρατηγικό στόχο τον χαρακτηρίζει. Αν το σχέδιό του πετύχει, σε μία εικοσαετία ο δυτικός κόσμος, η Ε.Ε, και κυρίως η χώρα μας, θα έχουν να συνδιαλέγονται με μία χώρα κοντά στα 100 εκατομμύρια με ισχυρή μουσουλμανική και οθωμανική κουλτούρα, αποκλίνουσα από τα δυτικά στάνταρς και εκπροσωπούσα, ίσως και αρκετά άλλα εκατομμύρια μουσουλμανικών πληθυσμών, της ευρύτερης περιοχής.

58 3. Τουρκία: Αναδιαμόρφωση του Πολιτικού Σκηνικού υπό τη Σκιά του «Δόγματος Erdogan» Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξίαρχου ε.α., Γεωστρατητικού Αναλυτή

πό τον προηγούμενο Σεπτέμβριο το κυβερνόν κόμμα ΑΚΡ, παρόλο που θεωρείται ως ο αδιαμφισβήτητος νικητής των εκλογών του Ιουνίου 2015, άρχισε την προεκλογική του εκστρατεία πραγματοποιώντας συνέδρια σε κάθε νομό, με σκοπό αφενός την ανανέωση των στελεχών του κομματικού μηχανισμού, αφετέρου την προσέλκυση νέων ψηφοφόρων. Από την άλλη πλευρά τα κόμματα της αντιπολίτευσης, ρεπουμπλικανικό CHP και εθνικιστικό MHP, όπως και στις προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις, αδυνατούν να παρουσιάσουν έναν καινοτόμο πολιτικό λόγο και να χαράξουν ένα νέο όραμα για το μέλλον, υιοθετώντας τακτικές του παρελθόντος που κατ’ επανάληψη είχαν αποδοκιμασθεί από την τουρκική κοινωνία. Αναφορικά δε με τους Κούρδους, είναι προφανής η επιδίωξή τους να ξεπεράσουν το εκλογικό όριο του 10% και να εισέλθουν στη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση, ως ένα ενιαίο κόμμα. Σε πε-

Abdullah Gül, δημιουργήθηκε μια ολιγομίλητη-αθόρυβη-συμβιβαστική αλυσίδα διοικήσεως στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις. Τούτο οφείλεται στο αρνητικό ψυχολογικό περιβάλλον που δημιουργήθηκε εξαιτίας της δίκης για την “Ergenekon” και τη «Βαριοπούλα». Επομένως, το γεγονός ότι ο στρατός δεν αντιδρά στην πολιτική εξουσία, δεν σημαίνει ότι εξαλείφθηκε και το στρατιωτικό πρόβλημα.» Συνεπώς, εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς, ότι τα ιδεολογικοπολιτικά στερεότυπα της Νέας Τουρκίας που έχουν δρομολογηθεί από τον Tayyip Erdoğan, θα αποτελέσουν την αιτία για τις ακόλουθες εξελίξεις το επόμενο χρονικό διάστημα στη γείτονα χώρα: α. Θα κλιμακωθεί η πολιτική πόλωση. β. Θα προβληθεί ιδιαίτερα η απειλή του κινήματος του Fethullah Gülen, προκειμένου να συσπειρωθεί το κόμμα ΑΚΡ, ειδικά σε ό,τι έχει να κάνει με τις ομαδοποιήσεις που υπάρχουν σε αυτό, γ. Ο επιδιωχθεί ο έλεγχος των αντιπολιτευόμενων ΜΜΕ και δημοσιογράφων, με εκφοβισμούς και δικαστικές διώξεις. δ. Η ενεργοποίηση των εθνικιστικών αντανακλαστικών των Τούρκων ψηφοφόρων για τα εθνικά τους θέματα θα έχει ως αποδέκτες την Ελλάδα, την Κύπρο, τη Συρία και το Ισραήλ.

ρίπτωση που αυτό δεν επιτευχθεί (σ.σ. είναι το πιο πιθανό), φαίνεται ότι θα αρκεσθούν στη διατήρηση των ποσοστών των προηγούμενων εκλογών, ώστε να εισέλθουν στην Εθνοσυνέλευση ως ανεξάρτητοι βουλευτές. Πέραν των παραπάνω, η υπογραφή του νόμου για το θεσμό της εξαγοράσιμης θητείας για όσους μέχρι την 31-12-2014 έχουν συμπληρώσει το 27ο έτος της ηλικίας τους, ενόχλησε τη στρατιωτική ηγεσία της χώρας, χωρίς όμως να υπάρξουν επίσημες ανακοινώσεις με άμεση αναφορά στο θέμα αυτό. Υπόψη ότι το μέτρο αυτό αφορά σε 700.000 άτομα περίπου και αποτελεί μια προεκλογική παροχή του Erdoğan προκειμένου το κυβερνόν κόμμα ΑΚΡ, να προσελκύσει νέους ψηφοφόρους. Επιπρόσθετα, αναφορικά με το «στρατιωτικό πρόβλημα» (σ.σ. στρατοκρατία), κρίνεται σκόπιμο να παρατεθεί ακολούθως η πρόσφατη άποψη του έγκριτου Τούρκου αρθρογράφου Hasan Cemal: «Το στρατιωτικό πρόβλημα εξακολουθεί να υπάρχει. Απέναντι στην εξουσία του Erdoğan, με τη συμβολή του

4. Ο «Πόλεμος των Ισοτιμιών» και οι Εξελίξεις στην Ανατολική Ευρώπη Υπό κ. Πόκα Χαραλάμπους, Αντγου ε.α., μέλους του ΣΕΕΘΑ

επιταχυνόμενη άνοδος της ισοτιμίας του δολαρίου έναντι όλων των άλλων νομισμάτων (αύξηση 20% σε σχέση μόνον με το ρούβλι), η αναμενόμενη άνοδος των επιτοκίων της FED, όπως επίσης και η φθηνή εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου με τη μέθοδο fracking, σε συνάρτηση με τη γενικότερη πολιτική κατάσταση χαλαρότητας των ΗΠΑ, προοιωνίζουν οικονομικές θύελλες και χρεωκοπίες κρατών. Το δολάριο ως γνωστό είναι το νόμισμα των ΗΠΑ, αλλά κυριαρχεί και στο 60% του παγκόσμιου εμπορίου, ενώ ταυτόχρονα μπορεί οποιαδήποτε στιγμή να αποτελέσει σοβαρό πρόβλημα για τα υπόλοιπα κράτη.

Στην Ουκρανία, παράλληλα, συνεχίζεται να διατηρείται η ανακωχή, με τους Ρωσόφωνους της χώρας αυτής, να έχουν κηρύξει αυτόνομες τις περιοχές Ντόνετσκ και Λούχανσκ, και το Κίεβο να ανεβάζει τον αμυντικό προϋπολογισμό του στα τρία δισ. ευρώ γι’ αγορά οπλικών συστημάτων με παράλληλη αύξηση της στρατιωτικής θητείας. Οι χώρες του ΝΑΤΟ, περιορίσθηκαν σε χορήγηση βοήθειας σε μη-φονικά όπλα, σε μια προσπάθεια να μη υπάρξει κλιμάκωση και ανταγωνισμός με τη Ρωσία με χορήγηση φορτίων βαρέως οπλισμού. Όσον αφορά τα εσωτερικά της Ρωσίας, η μείωση της τιμής του πετρελαίου γύρω στα 60$/βαρέλι, η ανάγκη στήριξης του εσωτερικού νομίσματος πρόσφατα, στην παγκόσμια τραπεζική αγορά με εβδομήντα δισ. δολάρια, και

η αύξηση του μέσου δείκτη επιτοκίων στα 10,50 %, σε συνδυασμό με τις οικονομικές κυρώσεις των δυτικών κρατών, οδηγούν σε αύξηση του πληθωρισμού, μείωση της οικονομικής ανάπτυξης και οικονομική αδυναμία ως αποτέλεσμα της πολιτικής της προσάρτησης της Κριμαίας και της γενικότερης πολιτικής Πούτιν. Τα γεγονότα αυτά, αν συνδυασθούν με την πρόσφατη υποτίμηση στο Ρούβλι, την 11η κατά σειρά το έτος 2014, με συνολικές απώλειες άνω των 55% έναντι του δολαρίου, αλλά και τη δραματική αύξηση των επιτοκίων στη Ρωσία κατά 6,5 μονάδες (από το 10,5% στο 17%), συμπεραίνεται ότι η κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου, ξεπερνά την προσπάθεια της Μόσχας να αντιμετωπίσει τη νομισματική κρίση. Η συνέχεια αναμένεται ενδιαφέρουσα…

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ΕΠΕΤΕΙΑΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

«Περί Στρατού»

Εορτασμός της Ημέρας των Ενόπλων Δυνάμεων Υπό κ. Ιωάννου Θ. Μάζη, Καθηγητού Τμήματος Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών, Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών*

το πεδίο τ ης α ν θρ ώπινης κοινωνίας «Ισχύς» σημαίνει, κατά την θρυλική ρήση του Max Weber, «κάθε δυνατότητα επιβολής, εντός μιας κοινωνικής σχέσεως, της ιδίας βουλήσεως εις βάρος μιας άλλης, ακόμη και παρά την εμφάνιση αντιστάσεως αλλά και ανεξαρτήτως του πόθεν απορρέει αυτή η δυνατότητα». Ο Bertrand Russell γράφει ότι «η σημασία της Ισχύος για την Πολιτική είναι αντίστοιχη της σημασίας της Ενεργείας για την Φυσική», ενώ ο Karl Deutsch συνέκρινε «τον ρόλο της Iσχύος στην Διεθνή Πολιτική με το ρόλο του Χρήματος στην Οικονομία». Mεταφερόμενοι στο πεδίο της Διεθνούς Πολιτικής, συναντούμε την περιγραφή – του φαινομένου της Ισχύος από τον πατέρα της Σχολής του Πολιτικού Ρεαλισμού Hans J. Morgenthau, ο οποίος περιέγραψετην Ισχύ ως την ικανότητα επιβολής μιας πολιτικής βουλήσεως. Ο Morgenthau αναγνωρίζει στην επιδίωξη της ισχύος ένα βασικό κίνητρο, το οποίο θεωρεί τυπικό, αλλά και ουσιαστικό, για την πολιτική δράση, όπως ακριβώς η επιδίωξη του κέρδους είναι τυπικό αλλά και ουσιαστι* Η ομιλία του καθηγητή Ιωάννη Μάζη κατά τον εορτασμό της Ημέρας των Ενόπλων Δυνάμεων, 21 Νοεμβρίου 2014

κό κίνητρο της οικονομικής δράσεως. Σημειωτέον ότι η διαδικασία της διεθνούς πολιτικής είναι μία κατάσταση πολλαπλώς δυναμική, μηδέποτε τετελεσμένη υπό την αυστηρή έννοια του όρου, αλλά διαρκώς χαρακτηριζόμενη από την διαπάλη και διαμάχη μεταξύ ανταγωνιζομένων συμφερόντων – και των βουλήσεων που υποκρύπτονται πίσω από τα συμφέροντα αυτά. Συνεπώς, συμφώνως προς τα ανωτέρω, η φύση και το περιεχόμενο της Διεθνούς Πολιτικής δεν είναι τίποτε άλλο, παρά μία συνεχής αναμέτρηση πολιτικών βουλήσεων: προτάσεων, υποδείξεων, αξιώσεων, αντιπροτάσεων, άρα βουλήσεων που ζητούν επιμόνως να επιβληθούν, διότι από την επιβολή της μιας ή της άλλης, εν όλω ή εν μέρει, εξαρτάται η εξυπηρέτηση συγκεκριμένων συμφερόντων. Η μία πολιτική βούληση στρεφόμενη εναντίον της άλλης: αυτή είναι η ουσία της Διεθνούς Πολιτικής, από την σκοπιά του Πολιτικού Ρεαλισμού, που έχει απόλυτη επίγνωση του άναρχου χαρακτήρα του διεθνούς συστήματος και της απουσίας μιας διεθνούς εννόμου τάξεως, και δεν αφήνεται να παρασυρθεί από ιδεαλιστικές, ανιστόρητες ή εξωπραγματικές προσεγγί-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

σεις περί δήθεν «διεθνούς κοινωνίας», «τέλους ιστορίας», «υπερβάσεως των εθνών-κρατών / υπερβάσεως των ανταγωνισμών ισχύος» κλπ. Παραμένει πάντοτε ισχυρή, 2.500 χρόνια μετέπειτα, η διαπίστωση του θείου Πλάτωνος: «Αυτό το οποίον οι περισσότεροι των ανθρώπων αποκαλούν ειρήνη, είναι μόνον κατ’ όνομα ειρήνη, εις την πραγματικότητα είναι διαρκής πόλεμος ακήρυκτος μεταξύ όλων των κρατών, συμφώνως άλλωστε προς τους νόμους της φύσεως.» Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι ο Mοργκεν τάου συνέδεσε ευθέως

την Ισχύ με το συμφέρον, και εν προκειμένω με το Εθνικό Συμφέρον ενός εκάστου Κράτους, δοθέντος ότι τα Κράτη αποτελούν τους βασικούς δρώντες του διεθνούς συστήματος, τουλάχιστον από του έτος 1648 και εντεύθεν, δηλαδή από την εποχή της συνομολογήσεως της Ειρήνης της Βεστφαλίας και του Οσναμπρύκ η οποία εθεωρήθη ως η απαρχή του συγχρόνου διεθνούς συστήματος.

α Εθνικά Κράτη αποτελούν επί τρεισήμισι αιώνες τις βασικές συνιστώσες, τους θεμελιώδεις παίκτες του διεθνούς συστήματος, παρ’ όλες τις διακρινόμενες τάσεις κατά την διάρκεια των τελευταίων, ιδίως, δύο δεκαετιών να αναθεωρηθεί και να απαξιωθεί αυτή η θεμελιώδης αρχή της Εθνικής Κυριαρχίας. Τάσεις, οι οποίες προδήλως εμφανίζονται, επί των ημερών μας, από την πλευρά των οιονεί Ηγεμονικών Παγκοσμίων Δυνάμεων – αλλά και από την πλευρά διαφόρων επιδόξων Περιφερειακών και δευτερευουσών Δυνάμεων του διεθνούς συστήματος. Έχει παρατηρηθεί ότι τα Κράτη κατά την διπλωματική τους συμπεριφορά τείνουν πάντοτε να επιδιώκουν, διά της ικανοποιήσεως των συγκεκριμένων συμφερόντων τους, την βελτίωση – ή, πάντως, τουλάχιστον την σταθεροποίηση – της θέσεως ισχύος τους, ενώ σε κάθε περίπτωση τείνουν να παρεμποδίζουν ή να αποτρέπουν την επιδείνωση της θέσεώς τους. Είναι αξίωμα ιερό και απαράβατο της Ιστορίας και της Διεθνούς Πολιτικής ότι εθελουσία, αυτόβουλη και άνευ ανταλλάγματος παραίτηση από την «ιδία ισχύ» αποτελεί για πολιτικούς εθνοκρατικούς δρώντες – πολιτικά υποκείμενα – του διεθνούς συστήματος συμπεριφορά τόσον ανορθολογική και μή τυπική, όσο και η εθελούσια, αυτόβουλη και άνευ ανταλλάγματος παραίτηση από το «ίδιον κέρδος» προκειμένου περί παικτών του χώρου της Οικονομίας. Προς αποφυγή παρερμηνειών πρέπει να διευκρινισθεί ότι ο σύγχρονος ρεαλιστής ερευνητής του διεθνούς γίγνεσθαι αντιλαμβάνεται, βεβαίως, την έννοια του Συμφέροντος, όπως και την έννοια της Ισχύος, κατά τρόπον πολυ-λειτουργικό, δηλαδή σε καμία περίπτωση δεν περιορίζει τις έννοιες αυτές στο στενά θεωρούμενο στρατιωτικό πεδίο αλλά, απ’ εναντίας, τις ερμηνεύει κατά τρόπον ώστε να συμπεριλαμβάνονται σε αυτές πολιτικοδιπλωματικές, οικονομικές, ανθρωπογεωγραφικές και πολιτισμικές παράμετροι.

σχύς, ως ικανότητα επιβολής της ιδίας βουλήσεως, του ιδίου συμφέροντος, εις βάρος άλλων, μπορεί να επιτευχθεί με διαφόρους τρόπους. Το φάσμα των σχετικών δυνατοτήτων είναι τεράστιο και εκτείνεται από την τεχνηέντως σχεδιασθείσα και εφαρμοσθείσα επικοινωνιακή/προπαγανδιστική επίθεση μέχρι τον ανηλεή Ψυχολογικό Πόλεμο, και από την διακριτική επίκληση ασκήσεως της υφισταμένης οικονομικής, διπλωματικής ή και στρατιωτικής Ισχύος μέχρι την πλήρη εξολόθρευση πάσης αντιστάσεως διά της χρήσεως στρατιωτικών μέσων. Έτσι φθάνουμε στο κρισιμώτερο σημείο, ήτοι εκείνο της χρήσεως βίας ή της απειλής χρήσεως βίας, άρα της Στρατιωτικής Ισχύος, υπό την σκληρή μάλιστα μορφή της. Είναι γεγονός ότι η επίκληση της Ισχύος ενός Κράτους εκ μέρους του ιδίου, και μάλιστα της στρατιωτικής ισχύος του, αποτελεί το ύστατο μέσο, την ultima racio, ασκήσεως της Ισχύος. Εν τούτοις, είναι αυτό ακριβώς το τελευταίο, το ύστατο μέσο, το οποίον έχει «εξαιρετική σημασία, ιδίως για την σφαίρα της Διεθνούς Πολιτικής και της Διπλωματίας, η οποία από νομικής/δικαϊκής απόψεως είναι, ως γνωστόν, ατελής. Διότι, όταν οξύνεται η διένεξη και ο ανταγωνισμός συμφερόντων μεταξύ δύο Κρατών / Πόλων Ισχύος του συστήματος, τότε η χρήση βίας, πραγματική η απειλουμένη, εκ μέρους ενός Κράτους εναντίον ενός άλλου, αποτελεί εκείνη την έσχατη ζώνη κλιμακώσεως, στην οποία πλέον διακυβεύονται όχι μόνον η ζωή και ο θάνατος των ανθρώπων, αλλά και αυτή ακόμη η ύπαρξη των πολιτικοκοινωνικών συστημάτων».

Συνεπώς, «οιαδήποτε ανάλυσις Συσχετισμού Ισχύος, και συνακολούθως, οιαδήποτε συμπεριφορά οιουδήποτε Κράτους / δρώντος του διεθνούς συστήματος, που δεν λαμβάνει επαρκώς υπ’ όψιν το σημείο αυτό και δεν πράττει αναλόγως, είναι μακροπροθέσμως καταδικασμένη σε σοβαρή μείωση της αξιοπιστίας του, και τελικώς σε ζημία των Εθνικών Συμφερόντων του». Εν εσχάτη αναλύσει, η Στρατιωτική Ισχύς είναι εκείνη η οποία εγγυάται την ειρήνη, όπως ακριβώς το έθεσε ο μέγας Θουκυδίδης: «Εκ πολέμου γαρ μάλλον η ειρήνη βεβαιούται». Εξ ου και κατά Πλάτωνα «καλώς διακυβερνωμένη πολιτεία» («ευ πολιτευομένη»), «είναι εκείνη η οποία έχει οργανωθεί κατά τρόπον ώστε να νικά εις τον πόλεμον («ώστε πολέμω νικάν»)». Το φαινόμενον του Πολέμου συνδέεται αρρήκτως με την εμφάνιση και ανάπτυξη του Πολιτισμού, και δη του Δυτικού Πολιτισμού, αρχής γενομένης από του Ελληνικού Πολιτισμού, όπως κατέδειξε και ο κορυφαίος Βρεττανός ιστορικός του 20ού αιώνος Michael Howard. Κατ’ ακολουθίαν, οι Ένοπλες Δυνάμεις, το εργαλείο διεξαγωγής του πολέμου, είναι κατ’ εξοχήν πολιτισμικό φαινόμενο. Η οντότητα των Ενόπλων Δυνάμεων βασίζεται επί οργανωτικών αρχών, τις οποίες μάλιστα απαρεγκλίτως τηρούν άπαντες οι Στρατοί, ασχέτως τόπου, χρόνου, εποχής, εθνικότητας, κρατούντος πολιτικού συστήματος κ.λ.π. και οι οποίες αρχές, καθ’ όσον αφορά στην δομή και οργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων, ισχύουν εξ ίσου και απολύτως τόσον για τον Στρατό των αρχαίων Αθηνών όσον και για τις Ένοπλες Δυνάμεις της συγχρόνου Ελβετίας, τόσον για τον Στρατό του Βασιλείου της Πρωσσίας ή την «Βέρμαχτ» του Γερμανικού Ράϊχ όσον και για τον «Ερυθρό Στρατό» της πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ ή τον «Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό» της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, τόσον για τις Ένοπλες Δυνάμεις των πάλαι ποτέ Δυτικών Αποικιοκρατικών Δυνάμεων όσον και για τις Ένοπλες

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

61 Δυνάμεις που συνεκρότησαν οι πρώην αποικιοκρατούμενοι Λαοί, ευθύς μετά την απόκτηση της ανεξαρτησίας των. Και η εκπλήσσουσα, τω όντι, ομοιότης δομών και οργανώσεως μεταξύ τόσον διαφορετικών Ενόπλων Δυνάμεων της ανθρώπινης Ιστορίας, οφείλεται σε μιαν απλή αλήθεια: Η πράξη απέδειξε ότι η Στρατιωτική Οργάνωση είναι ορθολογική. Περαιτέρω, η οντότητα των Ενόπλων Δυνάμεων εδράζεται και επί ηθικών αρχών, τις οποίες μάλιστα εθέσπισαν και εφήρμοσαν πρώτοι οι πρόγονοί μας. Σημειωτέον ότι οι Έλληνες υπήρξαν από αρχαιοτάτων χρόνων λαός πολεμικός. Είναι δε εξόχως ενδιαφέρον ότι ελάτρευαν τόσον τον θεό Άρη (θεόν του πολέμου γενικώς) όσον και την θεάν Αθηνά Παλλάδαν, ήγουν την ένοπλον Αθηνά (θεάν του δικαίου πολέμου). Εν προκειμένω δυνάμεθα να διακρίνομε τις απαρχές της μετέπειτα θέσεως του κορυφαίου θεολόγου της Μεσαιωνικής Δύσεως και Αγίου της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας Θωμά Ακινάτη περί «δικαίου πολέμου», η οποία επρόκειτο να καταστεί κτήμα κοινόν του Δυτικού Πολιτισμού, και όχι μόνον.

πί τη βάσει των ανωτέρω εκτεθέντων, καθίσταται ευχερώς αντιληπτό, ότι κρίσιμος συντελεστής – και συνάμα κριτήριο ισχύος – ενός Κράτους είναι: Η ποσότητα, η ποιότητα, η έκταση και η τρωτότητα των ιδίων στρατιωτικών μέσων. Εν προκειμένω, είναι αυτονόητο ότι έχει ιδιαίτερη σημασία το εάν και κατά πόσον υφίσταται ικανότητα/ δυνατότητα, από τεχνολογικής και οικονομικής επόψεως, προς αυτάρκεια / ιδίαν παραγωγή και συντήρηση οπλικών συστημάτων, δεδομένου ότι σε αντίθετη περίπτωση οδηγούμεθα σε καθεστώς εξαρτήσεως υπό τρίτων, γεγονός με ποικίλες στρατηγικές και πολιτικές συνέπειες και επιπτώσεις. Ο βαθμός συνοχής του στρατεύματος από πάσης απόψεως, πρωτίστως δε ανθρωπολογικής και ψυχικής. Ο βαθμός πρακτικής χρήσεως των

δυνητικώς υφισταμένων μέσων στρατιωτικής ισχύος του Κράτους προς επίτευξιν των ακολουθουμένων Εθνικών Συμφερόντων, κάτι το οποίο ευθέως εξαρτάται από την ηγεμονική ιδεολογία του συγκεκριμένου Κράτους. Ο βαθμός αξιοπιστίας ενός Κράτους στο πλαίσιο του διεθνούς συστήματος (κρισιμώτατη παράμετρος – σε ευθεία συνάρτηση προς το προηγούμενον). Η Ηγεσία, η προσωπική ικανότητα και το προσωπικό χάρισμα των συγκεκριμένων ατόμων που συναπαρτίζουν την στρατιωτική ελίτ ενός Κράτους. Τουτέστιν, του Σώματος των Αξιωματικών. Εξ άλλου, καλόν είναι να διασκεδάσουμε την σύγχυση, η οποία συχνότατα παρατηρείται μεταξύ επιδιωκομένων συμφερόντων, αφ’ ενός, και κανονιστικών/ αξιακών/ ιδεολογικών «ενδύσεων» αυτών των συμφερόντων, αφ’ ετέρου: Θα ώφειλε να είναι πασίδηλον ότι σε κάθε εποχή κάθε παίκτης του διακρατικού συστήματος, επιχειρεί να «ενδύσει» ιδεολογικώς τα υπηρετούμενα υπό του ιδίου συμφέροντα και να παράσχει στους επιδιωκομένους σκοπούς του την καταλληλότερη δυνατή ιδεολογική / κανονιστική / «ηθική», ούτως ειπείν, νομιμοποίηση. Τούτο, όμως, επ’ ουδενί επιτρέπεται να παραπλανά τον σοβαρό πολιτικό ιθύνοντα ή διπλωμάτη ή

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

πνευματικό ταγό ή στρατιωτικό ηγήτορα ως προς τα πραγματικά διακυβεύματα και τις κατά τον Θουκυδίδη «αληθέστατες αιτίες», που υποκρύπτονται πίσω από τις «ες το φανερόν λεγόμενες». Συναφώς, επικρατεί συχνά η πλάνη ότι αρκεί ή θα αρκούσε η εκ μέρους όλων των αντισυμβαλλομένων μερών του διεθνούς συστήματος διακήρυξη πίστεως στα αυτά ιδεώδη και στις αυτές αξίες ή η υιοθέτηση, εκ μέρους όλων, των ιδίων πολιτικοκοινωνικών προτύπων, ιδεολογικών προτιμήσεων κλπ, προκειμένου να παύσει, αίφνης, να υφίσταται οιοσδήποτε ανταγωνισμός συμφέροντος μεταξύ των! Και, συνεπώς, προς τί χρειαζόμαστε τις Ένοπλες Δυνάμεις; Βεβαίως, πρόκειται περί πλάνης, η οποία δεν αντέχει σε καμμία σοβαρή κριτική ούτε σε ιστορική εξέταση: Η ραγδαία εξάπλωση του Χριστιανισμού, φερ’ ειπείν, σε ένα ευρύτατο φάσμα χωρών, λαών και πολιτισμών ουδόλως επέφερε την διακηρυσσόμενη κατίσχυση «της αιωνίας ειρήνης, συναλληλίας και αγάπης μεταξύ των ανθρώπων», αλλά, απ’ εναντίας, παρέσχε πολλές φορές πρώτης τάξεως «νομιμοποιητικό» άλλοθι για αγριωτάτους πολέμους, απηνείς διώξεις αντιπάλων κ.ο.κ. Το αυτό συνέβη, εξ άλλου, τόσο στην περίπτωση του φαινομένου της Δημοκρατίας όσο και στην περίπτωση του Υπαρκτού Σοσιαλισμού. Η

62 επικράτηση δημοκρατικών ιδεωδών ουδόλως απέτρεψε κράτη τα οποία ώμνυαν στα ιδεώδη αυτά από το να διεξαγάγουν πολέμους, και μάλιστα με ιδιαίτερη ένταση και προθυμία. Και βεβαίως, το ίδιο συνέβη και προκειμένου περί άλλων ιδεολογιών ή πολιτικών συστημάτων. Η «Γαλλική Επανάσταση», ιδίως η δεύτερη, ριζοσπαστική, φάση της, η Τρομοκρατία, σημαδεύθηκε από μίαν ασύλληπτη -για τα δεδομένα της εποχής εκείνης- όξυνση του πολεμοχαρούς πνεύματος και μια εξαγωγή της Επαναστάσεως διά του πολέμου σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αντίστοιχα φαινόμενα συνόδευσαν, ως γνωστόν, και την «Οκτωβριανή Επανάσταση» του 1917 στην πάλαι ποτέ τσαρική Ρωσσία. Αξιοσημείωτο είναι δε, εν προκειμένω, ότι η πολιτικοϊδεολογική συγγένεια δεν κατέστη δυνατή ή έστω επαρκής για να αποτρέψει την εκδήλωση, και δη κατά τρόπον τραχύ και ασυνθηκολόγητο, του ανταγωνισμού συμφερόντων μεταξύ π.χ. της ΕΣΣΔ και της Κίνας, ή μεταξύ της πάλαι ποτέ Ο.Σ.Δ. της Γιουγκοσλαβίας και της Λ.Δ. της Αλβανίας. Αλλά και από την άλλην πλευρά, είναι γνωστό ότι η μεγάλη υπερατλαντική Δημοκρατία, με ηγεμονική θέση στο διεθνές σύστημα, δηλαδή οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, έχει στο ενεργητικό της περισσότερες από 235 πολεμικές επιχειρήσεις και εμπλοκές παντός είδους στο εγγύτερο και απώτερο στρατηγικό περιβάλλον της – καί όλα αυτά, ενώ μετρά μόλις 230 έτη ανεξάρτητης κρατικής υπάρξεως. Για τον λόγο αυτόν, άλλωστε, διακεκριμένοι Αμερικανοί συντηρητικοί-ρεαλιστές αναλυτές κάνουν λόγο περί του «Μύθου των φιλειρηνικών Δημοκρατιών».

έσω των ανωτέρω παρατηρήσεων προσεγγίσαμε την αδιάψευστη αλήθεια της Ιστορίας, ότι δηλαδή: οι επιμέρους εθνικο-κρατικοί δρώντες του διεθνούς συστήματος, ακολουθούν την επιδίωξη συγκεκριμένων συμφερόντων τους, υπακούοντας στις άτεγκτες επιταγές

της Γεωπολιτικής – ασχέτως ιδεολογικο-κανονιστικής ενδύσεως και δήθεν «νομιμοποιήσεως». Εξ αυτού του λόγου παρατηρούμε μία διαχρονικώς και διεποχικώς αναλλοίωτη - ή πάντως σταθερή – συμπεριφορά ορισμένων Κρατών ως προς την υπεράσπιση των Εθνικών Συμφερόντων τους, συμφώνως προς τα μακροδεδομένα της Γεωπολιτικής, παρά τις κατά καιρούς (ενίοτε θεαματικές) διαφοροποιήσεις ή μεταβολές καθ’ όσον αφορά στην πολιτική, την ιδεολογία, την κοινωνία κλπ. Και, προκειμένου να εξυπηρετούν τα εθνικά συμφέροντά των, τα Κράτη προβαίνουν στην σώρευση, βελτιστοποίηση και άσκηση Στρατιωτικής Ισχύος. Κατά τρόπο περίεργο, όμως, ένας πανάρχαιος θεσμός, όπως ο Στρατός, ο οποίος προσείλκυσε την προσοχή των κορυφαίων του Ευρωπαϊκού Πνεύματος –από τον Πλάτωνα, τον Αισχύλο, τον Ηρόδοτο, τον Θουκυδίδη και τον Ξενοφώντα μέχρι τον Μακιαβέλλι, τον Τολστόϊ, τον Κλάουζεβιτς και τον Παναγιώτη Κονδύλη – αποτελεί «περιθωριακή προσέγγιση» σε διαφόρους και διαφορετικούς κύκλους της σύγχρονης «κριτικής», λεγομένης «διανοήσεως». Ωστόσο, οι λιγοστοί επιστήμονες που επιμένουν να ασχολούνται και με ζητήματα Στρατιωτικής Ισχύος συχνότατα αντιμετωπίζονται, από ορισμένες πλευρές, ιδίως στην Ελληνική ακαδημαϊκή κοινότητα, ως «γραφικοί», όταν φυσικά δεν συναντούν απροκάλυπτη εχθρότητα οφειλομένη σε ένα μείγμα αγνοίας, αλαζονείας και ιδεοληψίας. Η απάντηση στο ερώτημα περί των αιτίων αυτής της στάσεως απαιτεί την συνεκτίμηση πλειάδος παραμέτρων. Μια πρώτη απόπειρα απαντήσεως εστιάζει, δικαίως, στην επικράτηση μιας τάσεως του συρμού, που συχνά – και μάλλον ελλιπώς και καταχρηστικώς – αυτοαποκαλείται, με επηρμένην αυταρέσκεια, «Νέα Ιστορία» και η οποία με δυσκολία κρύβει την δυσανεξία της τόσο προς την Έθνο-Κρατική οντολογική διάσταση και, κατ’ επέκταση, προς

αυτό που η ίδια μυκτηρίζει ως «εθνοκεντρική αφήγηση», όσο και προς όλα εκείνα τα αξιακά στοιχεία που παραδοσιακά απορρέουν και τονίζονται -και- μέσω της στρατιωτικής πραγματικότητος: 1) φιλοπατρία: δηλαδή φυσιολογική έκφραση του αισθήματος του αυτού συνανήκειν, του ομοιογενούς αυτοπροσδιορισμού και ετεροπροσδιορισμού των εθνικών κοινωνικών σχηματισμών στο αυτό σύνολο αντιλήψεως οφέλους και κινδύνου ή απειλών 2) συναλληλία και συντροφικότητα, 3) γενναιότητα, 4) άσκηση στην υπέρβαση του «εγώ» χάριν του «εμείς», κατά τον ημέτερο Μακρυγιάννη, αυταπάρνηση κ.ο.κ. – το «υπέρ πατρίδος μάχεσθαι και θνήσκειν».

την πραγματικότητα, οι εκπρόσωποι της αυτοαποκαλουμένης «Νέας Ιστορίας» αντιμετωπίζουν τον πολυσύνθετο, πολυ-αιτιακό, πολυσχιδή και, συνάμα, τραγικό (καθ’ ότι Σισύφειο) χαρακτήρα της Στρατιωτικής Ιστορίας, της Πολεμολογίας, της Στρατηγικής ου μην αλλά και της Γεωπολιτικής με έκδηλη αμηχανία, απορρέουσα από την ιδικήν των αδυναμίαν ερμηνείας φαινομένων που, κατά την πολιτικοθεολογική τους θεώρηση του κόσμου, απλώς …δεν θα έπρεπε να υπάρχουν! (Για τον όρο «Πολιτική Θεολογία» παραπέμπω στον Paul Gottfried). Φαίνεται ότι αδυνατούν να αντιληφθούν το βάσιμον της ρήσεως του Λεβ Νταβίντοβιτς Μπρόνστάϊν, κατά κόσμον Τρότσκυ: «Μπορεί εσύ να μην ενδιαφέρεσαι για τον πόλεμο, αλλά ο πόλεμος ενδιαφέρεται για σένα»! Και όμως! Στην «όμορφη και παράξενη Πατρίδα» μας, οι Ένοπλες Δυνάμεις – η Ιστορία τους, η Ηγεσία τους, το Ελληνικό Πολεμικό ήθος, η στρατιωτική τέχνη και τεχνολογία, η στρατηγική κουλτούρα, τα επιχειρησιακά δόγματα και οι τακτικές – πάντα ταύτα απουσιάζουν από σύστημα της εθνικής Παιδείας μας. Το πράγμα ασφαλώς ξενίζει, λαμβανομένου μάλιστα υπ’ όψιν ότι η οντολογία και η ανθρωπολογία του πολε-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

63 μικού φαινομένου απετέλεσε μόνιμο και σταθερό σημείο αναφοράς σχεδόν όλων των αρχαίων ελληνικών ιστορικών, φιλοσοφικών και λογοτεχνικών κειμένων. Προσέτι, οι σύγχρονοι εκφραστές της Αποδόμησης, και του Ιστορικού Αναθεωρητισμού δεν προβληματίζονται ιδιαιτέρως για το γεγονός ότι όλοι, ή σχεδόν όλοι, οι κορυφαίοι κλασσικοί Έλληνες συγγραφείς, στοχαστές, ιστορικοί, ποιητές, φιλόσοφοι ή πολιτικοί ταγοί είχαν διανύσει ικανό χρόνο της ζωής τους στην στρατιωτική προσφορά, είχαν υπηρετήσει στην φάλαγγα «κατά ξηράν» ή επί της τριήρους «κατά θάλατταν», είχαν δε συμμετάσχει σε εκστρατείες και πολέμους, τουλάχιστον δύο, ενίοτε και τρεις και τέσσερεις φορές διαρκούντος του βίου τους. Ο Σωκράτης επολέμησε σε τρείς εκστρατείες κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου ως απλός στρατιώτης: στην Ποτίδαια, το Δήλιον της Βοιωτίας και στην Αμφίπολη όπου έσωσε τη ζωή του Αλκιβιάδη και έδειξε απίστευτη αντοχή στις κακουχίες, όπως περιγράφει ο ίδιος ο Αλκιβιάδης στο πλατωνικό Συμπόσιο. Και ετραυματίσθηκε. Ο κορυφαίος τραγωδός Αισχύλος επολέμησε γενναία στο Μαραθώνα, στη Σαλαμίνα, στη ναυμαχία του Αρτεμισίου και στις Πλαταιές. Μάλιστα δε εις το επιτύμβιο του τάφου του, κατόπιν επιθυμίας του, δεν ανεγράφη «ποιητής» αλλά «Μαραθωνομάχος»! Ο πατέρας της Ιστορίας και της Γεωγρα-φίας Ηρόδοτος επολέμησε στην Αλικαρνασσό. Ο Θουκυδίδης συμμετέσχε εις τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, και μάλιστα ως Στρατηγός εις την ατυχή για τους Αθηναίους εκστρατεία της Αμφιπόλεως, η οποία και οδήγησε στον εξοστρακισμό του, συνεπεία του οποίου ο πρώτος και αξεπέραστος, μέχρι τις ημέρες μας, θεωρητικός της επιστήμης της Στρατηγικής της ανθρωπότητος αφιέρωσε το υπόλοιπο της ζωής του στην συγγραφή και την γεωπολιτική και γεωστρατηγική ανάλυση της Ιστορίας του Πελοποννη-

σιακού Πολέμου. Ο Ξενοφών πολέμησε, ως απλός στρατιώτης αρχικά και ως Ηγήτορας μετέπειτα, στην Μικρά Ασία (κατά την «Κύρου ανάβασιν»). Το Στρατιωτικό Ιδεώδες τιμήθηκε από τους Επτά Σοφούς, τέσσαρες των οποίων ήσαν πολεμιστές: Πιττακός, Βίας, Κλεόβουλος και Περίανδρος. Την Πολεμική Αρετή επαίνεσαν όλοι οι λαμπροί ποιητές και λογοτέχνες της αρχαίας Ελλάδος: ο Τυρταίος με τα φλογερά εμβατήριά του, ο Σιμωνίδης με τα μνημειώδη επιγράμματά του, ο Αλκαίος με τους υπέροχους ύμνους του και ο μέγας Πίνδαρος με τους συγκλονιστικούς παιάνες του. Η ιδιότης του Στρατιώτη ήτο όλως τιμητική για τον αρχαίο Έλληνα Άνθρωπο. Ο «φεύγων την στράτευσιν», «ο φυγόστρατος» εθεωρείτο «άτιμος» και εστερείτο των πολιτικών δικαιωμάτων του, υφίστατο δε την κοινή χλεύη και κατακραυγή. Η βαρυτέρα προσβολή για τον Έλληνα της αρχαιότητος ήτο η λεγομένη «γραφή αστρατείας», ήτοι η καταγγελία του φυγοστράτου εις τον δικαστή της εποχής. Ας σταθούμε άλλωστε, για μια στιγμή στις δύο λέξεις «Πολίτης και Οπλίτης»: η άρρηκτη εσώτερη σχέση τους υπερβαίνει κατά παρασάγγας αυτό που ηχεί ως απλός αναγραμματισμός. Η γένεση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας δεν νοείται χωρίς την εμφάνιση της Φάλαγγος των Οπλιτών, η οποία, πάλι, οφείλει ευθέως να συσχετισθεί με την Σεισάχθεια του Σόλωνος.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Όπως άλλωστε, κατά τους νεωτέρους χρόνους, από της Γαλλικής Επαναστάσεως και εντεύθεν, ιδίως δε από εποχής Ναπολέοντος, η γέννηση της Δημοκρατίας ευθέως συνεβάδισε προς την εμφάνιση ενός εντυπωσιακού Εθνικού Στρατού, συγκειμένου εξ οπλιτών-πολιτών. «Aux armes, citoyens, Formez vos bataillons!», προέτρεπε ο πολεμικός θούριος τον οποίον συνέθεσε ο Claude Joseph Rouget de Lisle, ένας ταπεινός μηχανικός εκ Μασσαλίας – η χιλιοτραγουδισμένη Μασσαλιώτιδα. Οι συμμαχικοί δυναστικοί στρατοί των ανακτοβουλίων της Ευρώπης αιφνιδιάσθηκαν οδυνηρά το έτος 1793, όταν βρέθηκαν ξαφνικά απέναντι σε μία εθνική πανστρατιά Γάλλων πολιτών-οπλιτών. Εξ ου και η θέσις περί «εκδημοκρατισμού του πολέμου» όπως διετυπώθη ως συνέχεια της σκέψεως του αείμνηστου ιστορικού και φιλοσόφου της Χαϊδελβέργης Παναγιώτη Κονδύλη περί «Μαζικής Δημοκρατίας» («Massendemokratie»).

ν τούτοις, πλείστα όσα ακαδημαϊκά curricula, παραδόσεις, πανεπιστημιακά συγγράμματα ου μην αλλά και σχολικά εγχειρίδια, ακόμη και όταν πραγματεύονται, υποτίθεται, τον αιώνα της Εθνικής Παλιγγενεσίας και αποκαταστάσεως (από την Μεγάλη Ελληνική Επανάσταση του 1821 μέχρι τους Βαλκανικούς Πολέμους και την Μικρασιατική Εκστρατεία, ή τον Δεύτε-

64 ρο Παγκόσμιο Πόλεμο, την Τριπλή Κατοχή της Πατρίδος και την Εθνική Αντίσταση), εστιάζουν σε – αναντιλέκτως, ενδιαφέροντα – ζητήματα Κοινωνικής Ιστορίας, Οικονομικής Ιστορίας κ.λ.π. – ή, τα τελευταία χρόνια, σε θέματα προσφιλή, όσο και αμφιλεγόμενα, της ούτω καλουμένης «Νέας Ιστορίας» (στις επιμέρους εθνικές, εθνοτικές και κοινωνικές «μειονότητες» και «διαφορετικότητες») παρά στον Στρατό, στην Στρατιωτική Ιστορία, την Στρατιωτική Οργάνωση, την Στρατηγική ή την Πολεμική Τέχνη. Ειρήσθω εν παρόδω ότι είναι διάχυτη εν προκειμένω η τάση υπερτονισμού των εμφυλίων πολέμων, ερίδων και ταραχών, παραλλήλως προς την πλήρη εξαφάνιση των εθνικών στρατιωτικών επιτευγμάτων και πολεμικών θριάμβων, στο πλαίσιο της αποδομήσεως του λεγομένου εθνικού φαντασιακού, της λεγομένης εθνικής αφήγησης και της (ούτως ή άλλως, θεωρουμένης ως κατασκευασμένης) εθνικής ταυτότητος – και της αντικαταστάσεώς των από άλλες αφηγήσεις και ταυτότητες. Σαφώς σοφώτερος ενίων συγχρόνων, ο διαπρεπής φιλόσοφος John Stuart Mill έγραψε κάποτε: «Ο Πόλεμος είναι άσχημο πράγμα, πλην όμως όχι το ασχημότερο των πραγμάτων. Το πεσμένο και παρηκμασμένο ηθικό, το συντετριμένο και εκφυλισμένο πατριωτικό συναίσθημα που μας κάνει να θαρρούμε ότι τίποτε δεν αξίζει τον πόλεμο, αυτό είναι πολύ χειρότερο.» Ακούγεται μάλλον βάσιμη η παρατήρησις του Χάνσον ότι «εθελοτυφλώντας ενώπιον του Πολέμου, η εποχή μας επιτρέπει στον εαυτό της να ερμηνεύει τον πόλεμο ως αποτυχία επικοινωνίας ή απουσία αυτής, απουσία διπλωματίας ή διαλόγου» – ωσάν οι κατά καιρούς επιτιθέμενοι να ήσαν «παρασυρθέντες έφηβοι» μη έχοντες επίγνωση των πράξεών τους. Φυσικά, όταν κανείς έχει παντελή άγνοια του στρατιωτικού φαινομένου, δύναται να διατηρεί την ψευδαίσθηση ότι τάχα διαφορές και προβλήμα-

τα μεταξύ κρατών ουδόλως διαφέρουν από εκείνα μεταξύ των ατόμων εντός μιας δικαιοκρατικής κοινωνίας και, άρα, δύνανται να επιλυθούν πάντοτε ειρηνικώς και κατά τρόπον πεπολιτισμένο. Ή, πάλι, ότι διαφορές γεωπολιτικού δυναμικού μεταξύ των εθνών είτε γεωπολιτισμικές αντιμαχίες, διαχρονικώς σταθερές, ανθεκτικές στον χρόνο και στις αλλεπάλληλες μεταβολές πολιτικών μορφωμάτων και στις μεταμφιέσεις μέσω ιδεολογικών ψιμυθίων, δύνανται να συρρικνωθούν ερμηνευτικώς. Να συρρικνωθούν και να αποδοθούν στην κυριαρχία εσφαλμένων, τάχα, στερεοτύπων περί του «Άλλου», του «Διαφορετικού» καθώς και σε έναν (γενικώς και αορίστως δαιμονοποιημένο) «πατριωτισμό».

ράττομαι της ευκαιρίας, για να διασκεδάσω και μιαν ακόμη παρεξήγηση, η οποία εμφιλοχωρεί στην παραφιλολογία και στην αστική μυθολογία των ημερών μας: Προδήλως, η έμφασις στην Στρατιωτική Ισχύ δεν σημαίνει ούτε συνεπάγεται τον μηδενισμό της σημασίας της Διπλωματίας και των αρχών του Διεθνούς Δικαίου. Αυτονοήτως, αποτελεί βαρύτατο σφάλμα για οιοδήποτε Κράτος να υποτιμά την αξίαν των τελευταίων αυτών. Υπ’ αυτήν την έννοια, η πολιτική ισχύς και επενέργεια των διπλωματικών Συνθηκών δεν είναι σταθερά, αλλ’ εξαρτάται από τον (μεταβλητό) βαθμό εντάσεως της περιφρουρήσεώς των, εκ μέρους των Κρατών που εξεπόνησαν και υπέγραψαν αυτά τα διπλωματικά Σύμφωνα. Εμείς οι Έλληνες διαθέτουμε, άλλωστε, πικράν ιδίαν πείραν: Αρκεί να αναλογισθούμε το πόσον ετίμησαν οι συνομολογήσαντες Σύμμαχοί μας την Συνθήκη των Σεβρών (1920), την οποίαν ουδέ καν εκύρωσαν εις τα Κοινοβούλιά τους – και η οποία έμελλε να αποδειχθεί, εντός βραχυτάτου μόνον χρονικού διαστήματος, περισσότερον εύθραυστη και από την περιλάλητη πορσελάνη του Παρισινού προαστίου, κατά την προφητικήν ρήσιν του Κλεμανσώ.

υρίες και κύριοι, στην περίπτωση του Ελληνικού Στρατού δεν πρόκειται «απλώς» περί ενός «εργαλείου πολιτικής». Δεν πρόκειται «απλώς» περί ενός Στρατού λειτουργούντος ως εκτελεστικού βραχίονος της νομίμου Αρχής εις τα πεδία της Εθνικής Αμύνης και Ασφαλείας. Ιδιαιτέρως ο Ελληνικός Στρατός υπήρξε ιστορικώς, ως εκ της φύσεως, προελεύσεως και συνθέσεώς του, ένας εκ των πλέον γνησίων εκπροσώπων του Έθνους. Η ιστορική, μοναδική και ανεκτίμητη προσφορά του Ελληνικού Στρατού δεν είναι «απλώς» ότι υπεράσπισε, οσάκις επέστη ανάγκη, την εθνική κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Πατρίδας ή, πολλώ μάλλον, την τιμή της Πατρίδας. Ούτε ότι υπερεδιπλασίασε την Πατρίδα εδαφικώς, όπως τον καιρόν των Βαλκανικών Πολέμων. Διότι την Ελλάδα δεν την εδιπλασίασε η «Διπλωματία» αλλά ο ένδοξος Στρατός της, υπό την εμπνευσμένη Ηγεσία του Στρατηλάτου Διαδόχου και μετέπειτα Βασιλέως Κωνσταντίνου και ενός αρίστου Σώματος Αξιωματικών, και διά της ισχύος των Ελληνικών Όπλων καθώς και διά της θυσίας ποταμών σεπτού Ελληνικού αίματος που έχυσε ο Ελληνικός Στρατός υπέρ Πίστεως και Πατρίδος. Αλλ’ η μεγίστη διαχρονικώς συμβολή του Ε.Σ. είναι ότι εξ αρχής υπήρξε και πάντοτε παραμένει η γνησιώτερη έκφραση της εθνικής κοινωνικής συνοχής – καταλύτης και θεματοφύλακάς της. Με τον εξόχως υψηλό βαθμό διαταξικής συνθέσεως και κοινωνικής κινητικότητος, που παρουσιάζει από της ιδρύσεώς του, ο Ε.Σ. υπήρξε και παραμένει ο πλέον αυθεντικός, κοινωνικά δημοκρατικός θεσμός της Ελλάδος, το ασφαλές θεμέλιον της αρχής της Λαϊκής Κυριαρχίας. Και τελειώνοντας να παραδεχθούμε ότι πράγματι, εάν «το Έθνος είναι ένα καθημερινόν δημοψήφισμα», κατά την περίφημον ρήσιν του Ερνέστου Ρενάν, τότε ο Στρατός είναι η καθημερινή πραγμάτωσις της Εθνικής Ενότητας.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Ο Λόχος των Ελλήνων Αμαζόνων. Οι πρώτες γυναίκες στο ρωσικό στράτευμα 1

Υπό κ. Π. Ν. Στάμου, PhD (Hist.)2, Δρ Ιστορίας

Εισαγωγή

ε τά τ η σύναψη της Συνθήκης Kutchuk Kainardji3 (1774), πρ α γ μ α τ ο π ο ι είται μια έντονη μετακίνηση Ελλήνων προς την περιοχή του Βόρειου Εύξεινου Πόντου, της Μαύρης Θάλασσας, και οι περισσότεροι εγκαθίστανται στην Κριμαία. Άλλωστε καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας παρατηρείται γενικότερα ένα μεταναστευτικό ρεύμα προς τη Ρωσία. Έλληνες μοναχοί, στρατιωτικοί και έμποροι μετοίκισαν στη Ρωσία, όπου ήσαν ευπρόσδεκτοι στη χώρα με το χριστιανικό Ομόδοξο, την ίδια θρησκεία4. Οι περισσότεροι Έλληνες που μετακινήθηκαν στη Ρωσία μετά το 1774 είχαν πολεμήσει ή είχαν με κάποιο τρόπο συμπράξει με τις Ρωσικές Δυνάμεις κατά την περίοδο του Α΄ Ρώσο-Τουρκικού πολέμου (1768-1774), την περίοδο που έμεινε στην ιστορία της Ελλάδας με την ονομασία «Τα Ορλωφικά», από το όνομα του αρχηγού των ρωσικών στρατευμάτων Α. Ορλώφ. Μετά την υπογραφή της ειρήνης πολλοί πολεμιστές παρακάλεσαν τον Α. Ορλώφ να τους φροντίσει να προστατευθούν από την εκδικητική πρόθεση των Τούρκων. Με τις οδηγίες της Αικατερίνης Π, ο Α. Ορλώφ, ανταμείβοντας τους μαχητές, προσκάλεσε με επιστολή5 του όσους Έλληνες το επιθυμούσαν να μετακινηθούν με ασφάλεια στη Ρωσία. Το μεταναστευτικό ρεύμα ήταν κατά την περίοδο εκείνη αρκετά μεγάλο και το αποτελούσαν, εκτός από τους στρατιωτικούς, ολόκληρες οικογένειες, κυρίως από τα νησιά του Αρχιπελάγους, αλλά και ένας σημαντικός αριθμός από τις ηπειρωτικές περιοχές της Ελλάδας. Η μετα-

νάστευση αυτή των Ελλήνων στη Ρωσία συνεχίστηκε μέχρι τα τέλη του 1780. Η μετανάστευση ξεκίνησε τον Μάρτιο του 1775 με τα δύο πρώτα πλοία Ταχυδρόμος και Αρχιπέλαγος, και από το Μάιο του ίδιου χρόνου άλλα 11 πλοία μετέφεραν στην Κριμαία πάνω από 2.000 άτομα6. Η Κριμαία, το κράτος των Τατάρων, διερχόταν τότε μια πολύ δύσκολη περίοδο αδύνατης οικονομίας, με κοινωνικό και πολιτικό σύστημα διεφθαρμένο, λόγω της μακρόχρονης αντιπαλότητας και πολέμων με τη Ρωσία και κατ’ αυτόν τον τρόπο, ειδικότερα στην Μπαλακλάβα πολύ κοντά στη Σεβαστούπολη, βρήκαν την ευκαιρία να εγκατασταθούν πολλοί Έλληνες. «… Την περίοδο αυτή δεν υπήρχε ούτε ένας κάτοικος στη Μπαλακλάβα…»7. Στην περιοχή της Μπαλακλάβας εγκαθίστανται οι Έλληνες μετά την προ-

σάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 1783. Ουσιαστικά όμως, ο εποικισμός άρχισε το 1784, ως μέρος ενός εθελοντικού Τάγματος, που το αποκαλούσαν «Ελληνικό στράτευμα του Ορλωφ»8, αποτελούμενο από άνδρες του Αρχιπελάγους, που στην πραγματικότητα όμως αποτελούνταν από πολλά Τάγματα Ελλήνων και άλλων μαχητών.

ετά την εγκατάσταση των Ελλήνων η Μπαλακλάβα έμοιαζε πόλη «εξ ολοκλήρου Ελληνική10».Τα Ελληνικά Τάγματα είχαν πρώτα εγκατασταθεί στο Κέρτς και στο Γενί-Καλέ. Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας και με εντολή του Πατιόμκιν, μεταφέρθηκαν αργότερα στην περιοχή της Γιάλτας. Κατά την περίοδο αυτή η Αυτοκράτειρα Αικατερίνη II χρησιμοποίησε τα εθελοντικά Ελληνικά τμήματα σαν φύλακες των Νοτίων συνό-

Χάρτης που εμφανίζει τη μετακίνηση Χριστιανών κατά την περίοδο 1778-1780 από τη Νότια Κριμαία προς τη Βόρειο Ανατολική με κατάληξη τη δημιουργηθείσα Μαριούπολη9.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

66 ρων της αυτοκρατορίας (από Σεβαστούπολη μέχρι Θεοδοσία), των προσαρτηθέντων δηλαδή εδαφών και «αφιέρωσε προς τούτοις 72.000 ρουβλίων11». Την ίδια περίοδο οργανώθηκε με την ενεργό βοήθεια της ηγετικής μορφής του Λάμπρου Κατσώνη το Ελληνικό Τάγμα της Μπαλακλάβας12, που εγκαταστάθηκε στη Μπαλακλάβα και στα περίχωρα Кальiковка (Καλίκαφκα), Комарьi (Καμάρι), και Алсу (Αλσού)13. Διατέθηκαν 9 χιλιάδες ντεσιατίνες14 και έτσι όλη η Μπαλακλάβα με τα γύρω χωριά μετατράπηκε σε ένα μεγάλο στρατόπεδο Ελλήνων. Η ιδέα της συγκροτήσεως του Ελληνικού Τάγματος της Μπαλακλάβα ήταν να αποτελέσει ένα αντίβαρο στην αντίσταση των Τατάρων, «…και να θριαμβεύσει ο χριστιανισμός απέναντι στον μωαμεθανισμό, τάση που ‘ξεχείλισε’ από την φοβερή και φρικαλέα συμπεριφορά των νέων Ελλήνων αποίκων προς τους Τατάρους. Ακόμα και σήμερα σώζονται παλιά τραγούδια των Τατάρων, που απεικονίζουν τη δύσκολη αυτή περίοδο και την πικρή ζωή τους…». Η επικράτηση των φυγάδων Ελλήνων στην νέα γη δημιούργησε εκ μέρους τους ίσως και υπερβολές, στα πλαίσια του αγώνα επιβίωσης στις νέες συνθήκες. Η πίεση των Ελλήνων στο ταταρικό στοιχείο προκάλεσαν την μαζική μεταφορά των Τατάρων στην Τουρκία15. Στις 3 Αυγούστου 1779 η Αικατερίνη ενέκρινε το σχέδιο του Αρχιστρατήγου Πρίγκιπα Πατιόμκιν του Ταυρικού16 για τη δημιουργία ενός Ελληνικού Συντάγματος Πεζικού από 1762 άνδρες, για να ανταμειφθούν οι Έλληνες που συμμετείχαν στο λεγόμενο «Αλβανικό Στράτευμα» της Κριμαίας και για «… εκείνους τους Έλληνες που στο Αρχιπέλαγος πολέμησαν για τη Ρωσία, για να τους παρέχει έτσι καταφύγιο…και δια μέσου αυτών να αυξήσει τον αριθμό των ωφελίμων εποίκων…»17. Στην Κριμαία ο Πατιόμκιν ιδρύει πόλεις στις ερημιές, χαράσσει δρόμους, ανοίγει λιμάνια, εγκαινιάζει ναυπηγεία, προσελκύει αποίκους και χρηματοδοτεί την εγκατάσταση τους18 και προσκαλεί την αυτοκράτειρα να της επιδείξει τα δημιουργήματα του. Η Αικατερίνη II οργανώνει και πραγματοποιεί το 1787 ένα μεγαλειώδες μακρύ και πολυδάπανο ταξίδι στην Κριμαία, μαζί με υψηλούς προσκεκλημένους της, διπλωμάτες και άλλους, για να επιθεωρήσει και επιβεβαιώσει την αξία των έργων του Πατιόμκιν.

Το ταξίδι της Αικατερίνης II στην Κριμαία

ην 7η Ιανουαρίου 1787 «… ένα εκπληκτικό καραβάνι εγκαταλείπει το Τσέρκοε Σελό και το χαιρετίζουν συνεχείς κανονιοβολισμοί. Δεκατέσσερα μεγάλα έλκυθρα -πραγματικά σπίτια- εκατόν είκοσι μικρότερα… και σαράντα βοηθητικά…»19 αναχωρεί για να πραγματοποιήσει το περίφημο ταξίδι της Αικατερίνης II. Για το ταξίδι αυτό ο Πατιόμκιν θέλοντας να εντυπωσιάσει την αυτοκράτειρα «… κατέστρεψε δεκάδες χωριά, και με την εργασία χιλιάδων αγροτών έχτισε κρεμαστές γέφυρες, αψίδες, δρόμους και πολυτελή παλάτια για τη βραχύβια ανάπαυση και τα όργια των υψηλών ταξιδιωτών... και στους ανθρώπους που έρχονταν σε επαφή με τους ταξιδιώτες αυτούς επέβαλαν «έτσι ώστε στα πρόσωπα τους να αντανακλάται η απέραντη ευδαιμονία και η ευτυχισμένη τρυφερή συγκίνηση, με την πιστή και σεβασμό ευθυμία…»20, κατά ορισμένους, αλλά για την αυτοκράτειρα και την ακολουθία της το έργο του Πατιόμκιν στην Κριμαία ήταν εντυπωσιακό και ουσιαστικό. Προς το τέλος του ταξιδιού (30 Απριλίου 1787) την Αικατερίνη συνοδεύει πλέον και ο αυτοκράτορας Ιωσήφ Β΄, που κρύπτεται κάτω από το όνομα Κόμης Φαλκενστάιν, ο οποίος συναντά τους ταξιδιώτες «…στο Καϊντάκ κοντά στο Κρεμεντσούκ…». Η Αικατερίνη II μαζί με τον Ιωσήφ Β΄ μεταβαίνουν (Μάιος 1787) στο Εκατερίνοσλάβ (‘Η Δόξα της Αικτερίνης’), όπου θαυμάζουν τα θεμέλια της πόλης που οικοδομεί για χάρη της ο Πατιόμκιν και στη συνέχεια πηγαίνουν στη Χερσώνα21. Στις 12 Μαΐου εισέρχονται στην Χερσώνα με ένα ιδιαίτερα τελετουργικό τρόπο. Η αυτοκρατορική πομπή εισέρχεται περνώντας κάτω από αψίδα που φέρει την επιγραφή «Η Οδός προς το Βυζάντιο»22, με την οποία ο Πατιόμκιν επισημαίνει στην Αικατερίνη II την ενεργό ακόμα ιδέα του περίφημου «Ελληνικού Σχεδίου23»! Μετά τη Χερσώνα οι δυό αυτοκράτορες με την ακολουθία τους κινήθηκαν μέσα από γυμνές στέπες προς την Κριμαία. Στην Κριμαία, όπου έφθασαν στις 15 Μαΐου, ο Πατιόμκιν έχει ετοιμάσει άλλη μια εντυπωσιακή υποδοχή. Με έναν αιφνιδιαστικό τρόπο «…η αυτοκρατορική άμαξα περικυκλώθηκε από 3.000 Κοζάκους του Ντον, σε πλήρη παρασημοφωρημένη εμφάνιση, οδηγούμενη από τον επικε-

φαλής Αταμάνο τους, σε διάταξη μονής γραμμής, έτοιμοι να πυροβολήσουν…»24, οι οποίοι πυροβόλησαν επανειλημμένα και ύστερα χωρισμένοι σε δυό γραμμές αναπαρέστησαν μάχη, καλοσωρίζοντας τους υψηλούς επισκέπτες! Έξω από το Μπαχτσίσαράι, την παλαιά πρωτεύουσα των Χάνων Γκιρέι, σχηματίζεται προσωπική φρουρά - πομπή της Αικατερίνης II, «… από Τατάρους ‘murzas’, που φορούν πράσινες στολές φορτωμένες με χρυσά σιρίτια και κορδόνια,… και με συνοδεία 12 αγοριών-υπηρέτες…», οι οποίοι μεταφέρουν την αυτοκράτειρα στο παλάτι του Χάνου, όπου θα διαμένει25. Κατά τη διάρκεια του δείπνου οι δύο αυτοκράτορες μπορούσαν να θαυμάζουν από τα υψώματα του Ινκερμαν, όπου ήταν το παλάτι, στο βάθος τη θάλασσα. Ήταν η Σεβαστούπολη, όπου ναυλοχούσαν τουλάχιστον 20 πολεμικά πλοία του Στόλου, που είχε σχηματίσει ο Πατιόμκιν τα δύο τελευταία χρόνια και τώρα χαιρετούσαν με κανιοβολισμούς την αυτοκράτειρα26! Οι δύο αυτοκράτορες θαυμάζοντας και όντας βαθειά εντυπωσιασμένοι από τα επιτεύγματα του Πρίγκιπα Πατιόμκιν του Ταυρικού, συνεχίζοντας το ταξίδι επάνω σε κωπήλατο πλοίο επιθεώρησαν το νέο Στόλο της Σεβαστούπολης, όπου «… περισσότερα από 150 πλοία ήσαν έτοιμα για κάθε γεγονός στη θάλασσα… Οι αυτοκράτορες σκεφτόντουσαν τον πόλεμο… Ή Αικατερίνη και ο Πατιόμκιν ένοιωθαν ότι μπορούν να ‘κτυπίσουν’ τους Τούρκους αμέσως…»27! Οι ιστορικοί της εποχής έγραψαν ότι ο Στόλος αυτός «…μπορούσε να φθάσει στην Κωνσταντινούπολη σε 30 ώρες…»28.

Ο Λόχος των Αμαζόνων

ργότερα, όταν η αυτοκρατορική πομπή έφθανε για επιθεώρηση την περιοχής της Μπαλακλάβα, μια άλλη μεγάλη έκπληξη περίμενε τους αυτοκράτορες και την ακολουθία τους. Τους υποδέχθηκε ένας Λόχος 100 περίπου έφιππων γυναικών, σε άψογη στρατιωτική τάξη, ένας «Λόχος Αμαζόνων29», που τους συνόδεψε αποδίδοντας τιμές στους δύο αυτοκράτορες και τους λοιπούς επισήμους!

ατά την Άνοιξη του 1787 στη διάρκεια του ταξιδιού της Αικατερίνης Π, σε συζήτηση με την αυτοκράτειρα ο Στρατάρχης Γκριγκόριι Πατιόμ-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

67 κιν, μεταξύ των άλλων είχε εκθειάσει31 τη γενναιότητα των Ελλήνων της Κριμαίας και την ισότητα των Ελλήνων και των συζύγων των, όπως και στην αρχαία Ελλάδα, τα οποία υποσχέθηκε να αποδείξει κατά την άφιξη της στην Κριμαία. Σύμφωνα με αρχειακή πηγή του 184432 «…Η συνάντηση με την αυτοκράτειρα είχε προγραμματιστεί στο ελληνικό χωριό Kadykovki, κοντά στην Μπαλακλάβα. Στην περιοχή της συνάντησης ο δρόμος είχε στρωθεί με δάφνες, ραντισμένες με πορτοκαλιές και λεμονιές,… στο τέλος της λεωφόρου, που εκτείνονταν σε έξι χιλιόμετρα, στήθηκε μια σκηνή, μέσα στην οποία υπήρχαν τοποθετημένα επάνω σε έναν πίνακα ευαγγέλιο, σταυρός, ψωμί και αλάτι…

Ο Θησέας και οι Αμαζόνες, παράσταση αρχαίας ελληνικής μυθολογίας.

ταν όλη η πομπή έφθασε στο κέντρο της Μπαλακλάβα, ο Πατιόμκιν που συνόδευε την Αικατερίνη II έδωσε την άδεια στην αρχηγό του Λόχου των Αμαζόνων, Ελένη Ιωάννη Σαραντάκη ή Σαράντη33 (Елене Ивановна Сардановой) να αποδώσουν τιμές στους φιλοξενούμενους με σειρά πυροβολισμών. Στη συνέχεια ο Πατιόμκιν πλησίασε την αρχηγό και «…ενώ εκείνη του έδινε το χέρι της, ο Πρίγκιπας Πατιόμκιν ο Ταυρικός της φίλησε το μέτωπο και χτυπώντας την στον ώμο της είπε ‘Συγχαρητήρια καπετάνιε των Αμαζόνων, ο Λόχος σας λειτουργεί αποτελεσματικά, σας εκφράζω την ικανοποίησή μου’…»34.

Αικατερίνη II εντυπωσιασμένη αναχώρησε για το Άκερμαν, όπου συνάντησε τον Αρχιερέα Ανανία. Την ημέρα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης παρακολούθησε τη θεία λειτουργία και έμεινε για δύο νύχτες στο κοντινό Μπαχτσίσαράι. Εκεί ζήτησε και συνάντησε πάλι την αρχηγό του Λόχου των Αμαζόνων Ελένη Σαραντάκη και εκφρά-

ζοντας την ευχαρίστηση της από την άψογη εμφάνιση των Ελληνίδων Αμαζόνων «…την χάιδεψε στην πλάτη…». Λίγο αργότερα από το Akmechet (μετά Συμφερούπολη) έστειλε στη Σαραντάκη ένα διαμαντένιο δαχτυλίδι και 1800 ασημένια ρούβλια για την ίδια και 10.000 για τις υπόλοιπες Αμαζόνες37. Οι Αμαζόνες συνόδευσαν την Αικατερίνη στο υπόλοιπο ταξίδι «…μαζί με την υπόλοιπη συνοδεία της από Κοζάκους, Τατάρους και Αλβανούς…»38. Η Ελένη Σαραντάκη περιέγραψε αργότερα τα γεγονότα με τον ακόλουθο τρόπο: «…Ο Λόχος των Αμαζόνων συγκροτήθηκε με Διάταγμα του Έκλαμπρου πρίγκηπα Πατιόμκιν Ταυρικού, υπαγόμενο στον διοικητή του συντάγματος της Μπαλακλάβα, Ταγματάρχη Τσαπώνη (Чапони) και αποτελούνταν από τις 100 συζύγους και κόρες των ευγενών Ελλήνων της Μπαλακλάβα, το Μάρτιο-Απρίλιο 1787… Γνωρίσαμε την αυτοκράτειρα κοντά στο χωριό της Μπαλακλάβα Kadykovka, καθώς ο Λόχος παρατάχθηκε υπό τις διαταγές μου στο τέλος της λεωφόρου, στρωμένης με πορτοκαλιές, λεμονιές και κλαδιά δάφνης. Πρώτος ήρθε ο αυτοκράτορας Ιωσήφ, που έριξε μια ματιά στον κόλπο της Μπαλακλάβα και στα ερείπια ενός αρχαίου φρουρίου. Βλέποντας τις Αμαζόνες, ήρθε σε μένα και με φίλησε στα χείλη, το οποίο προξένησε αναστάτωση και μεγάλη εξέγερση στις γυναίκες του Λόχου. Αλλά εγώ ηρέμησα τις υφισταμένες μου με τις λέξεις: “Προσοχή!” Γιατί είστε τόσο φοβισμένες; Έχετε δει τον αυτοκράτορα να μην ακουμπά τα χείλη μου και δεν τον άφησα… “Η λέξη «αυτοκράτορας» είχε την επίδραση της στις Αμαζόνες, που δεν ήξεραν ποιος ήταν και του επιτέθηκαν. Μετά την εξέταση του κόλπου και του περιβάλλοντος του, οι Αμαζόνες σύζυγοι επέστρεψαν στην αυτοκράτειρα, που στο μεταξύ έχει ήδη φτάσει στο Kadykovke, όπου τη συνόδευε ο Πρίγκιπας

Μάχη μεταξύ Ελλήνων και Αμαζόνων από ανάγλυφο σαρκοφάγου, 180 π.Χ., Λούβρος

Η αναχώρηση των Αμαζόνων, Claude Deruet, 1820

Πατιόμκιν. Στο Kadykovki η αυτοκράτειρα συναντήθηκε με τον αρχιερέα του Συντάγματος της Μπαλακλάβα Ανανία. Ο Πατιόμκιν με πλησίασε και όπως του ανέθεσε η αυτοκράτειρα να κάνει, μου έδωσε το χέρι του, φίλησε το μέτωπο μου και με χάιδεψε στον ώμο, ενώ καταδέχτηκε να πει: “Σας συγχαίρω, Αρχηγέ των Αμαζόνων!! Ο Λόχος σας λειτουργεί: Είμαι πολύ χαρούμενος με αυτό” 39…». Κατά το Σεπτέμβριο του 184840, ο πρώην κυβερνήτης του Καυκάσου, πρίγκιπας Μιχαήλ Βοροντσόβ, ενημέρωσε τον υπουργό της αυτοκρατορικής αυλής πρίγκιπα Βολκόνσκιι, ότι έλαβε μια επιστολή από την χήρα Ελένη Σηντιάνσκοη (Еленьі Шилянской), τιτουλάριο Σύμβουλο από τη Συμφερούπολη, στην οποία του εξηγεί, ότι κατά τη βασιλεία της Αικατερίνης II είχε δημιουργηθεί ένας Λόχος Αμαζόνων «… και ότι έχει την ευτυχία μιλώντας ως πρόσωπο, που εκπροσωπούσε τον Λόχο των Αμαζόνων της Αυτής ΜεγαλειόΟ Λόχος των Αμαζόνων συναντούν την Μεγάλη Αικατερίνη στη Μπατητας,.. που γεμάτη λακλάβα το 1787 (Παλαιά λιθογραφία 1835)

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

68 χαρές φθάνει τώρα στην ηλικία των 90 ετών…» και στην ειδική κατάσταση που βρίσκεται όντας φτωχή και άρρωστη, ικέτευε την αυτοκρατορική βοήθεια. Ο Πρίγκιπας Βοροντσόβ ανάφερε προς τον πρίγκιπα Βολκόνσκιι ότι «… σύμφωνα με μαρτυρίες των Ευγενών του Στρατάρχη του Ταυρικού, όλα τα πιο πάνω είναι αληθή και ότι το γήρας και η δυσχερής οικονομική θέση της χήρας Σηντιάνσκο αξίζει της προσοχής και της συγχωρητικής χάρης του αυτοκράτορα…» και ζήτησε από τον Βολκόνσκιι να μεσολαβήσει στη μεγαλειότητα του Αλέξανδρου II. Με αυτοκρατορική εντολή της 29ης Σεπτεμβρίου 1848, που κοινοποιήθηκε στον πρίγκιπα Βολκόνσκιι, διατάχθηκε να διατεθούν στην χήρα Ελένη, πρώην Σαραντάκη, από το ταμείο της Αυτού Μεγαλειότητας 300 ασημένια ρούβλια. Επί πλέον διατάχθηκε να αποσταλούν πληροφορίες για τον Λόχο των Αμαζόνων. Στα αρχεία του γραφείου του κυβερνήτη του Βλαντιμίρ της Ταυρίδας Πεστέλ βρέθηκε το 1848 το «Το πιο ευγενικό καλωσόρισμα της Σηντιάνσκο για τα 300 ρούβλια εφάπαξ ποσού…»41, που έλαβε στις 29 Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου.

ο Δεκέμβριο του 1848 ο Πρίγκιπας Βοροντσόβ υπέβαλε43 τις ζητηθείσες πληροφορίες σχετικά με το Λόχο των Αμαζόνων, όπως έχει αναφερθεί πιο πάνω. Όπως και η ίδια η Ελένη, πρώην Σαραντάκη ή Σαράντη και αργότερα χήρα Σηντιάνσκαγια περιέγραψε, σύμφωνα με τη Διαταγή του Πατιόμκιν να συγκροτηθεί ο Λόχος των Αμαζόνων και επειδή ο πρώτος σύζυγος της Ιωάννης Σαραντάκης ήταν ανώτερος αξιωματικός του Συντάγματος της Μπαλακλάβα, η ίδια εκλέχτηκε ομόφωνα αρχηγός του Λόχου των Αμαζόνων. Εξηγούσε επίσης ότι «…Οι Αμαζόνες της Κριμαίας διδάχθηκαν σκοποβολή, ξιφασκία, καθώς και την ικανότητα να μένουν επάνω στη σέλα του αλόγου…διδάχθηκαν κάθε όπλο…» Πρόσθεσε επίσης, ότι κατά την άφιξη της Αικατερίνης εφοδίασαν την κάθε μία ειδικά με 3 φυσίγγια μπαρουτιού για την απονομή τιμών. Ο Βοροντσόβ στις πιο πάνω επίσημες γραπτές πληροφορίες και σύμφωνα με τα αρχεία του Πεστέλ, περιγράφει επίσης την ενδυμασία των Αμαζόνων. Φορούσαν φούστα από βυσσινί βελού-

ρήθηκε από πολλούς αντιπάλους του και κυρίως διπλωμάτες, αλλά και από τον υπουργό εξωτερικών Α.Α. Μπεσμπορότκο και τον στρατηγό Π. Α. Ρουμιαντσέφ47, η Αικατερίνη II ασφαλώς μπόρεσε να διακρίνει πίσω από τις φιέστες μερικές λεπτομέρειες και να βγάλει πολύτιμα συμπεράσματα, που θα της επέτρεπαν να ενισχύσει την απόφαση της να ξεκινήσει τον Β’ Ρωσο-Τουρκικό πόλεμο (1788 - 1792). Η Αικατερίνη είδε τη Σεβαστούπολη ως μια πραγματικότητα, τη ΧερσώΈλενα Ιωάννη Σηντιάνσκαγια να που αναδυόταν από τη γη. Το Ρωσικό (Αρχηγός του Λόχου των Αμαζόνων, 1787)42 Στόλο να πλέει σε ετοιμότητα στη Μαύδο, διακοσμημένη με χρυσά σιρίτια. Τα ρη θάλασσα. Τίποτα από αυτά δεν υπήρ48 σακάκια τους ήσαν επίσης από βελούδο χε πριν δέκα χρόνια. Η Αικατερίνη η Μεγάλη, ασφαλώς με διακόσμηση επίσης χρυσών σιριτιών. Στα μαλλιά έφεραν λευκό τουρμπάνι με μπόρεσε να διακρίνει στην Κριμαία ορχρυσό διάκοσμο με παγιέτες και φτερά γανωμένα και πειθαρχημένα στρατεύματα, Κοζάκους επιδέξιους πολεμιστές, στρουθοκαμήλων44. Ο Βοροντσόβ επί πλέον εξη- στρατεύματα που σχηματίστηκαν από γεί ότι στην επιστολή της «…Η Έλενα μέτοικους, που οργανώθηκαν στρατιShidyanskaya υπέβαλε σχέδιο της ενδυ- ωτικά και πολεμώντας κράτησαν την μασίας των Αμαζόνων και το πορτρέτο Κριμαία στη ρωσική επικράτεια. Μετατης, που παρέμειναν στο Λόχο…» και ότι ξύ των πρωταγωνιστών στη φύλαξη των βρίσκονται στα αρχεία του αυτοκρατο- συνόρων της Νέας Ρωσίας και οι Έλληρικού υπουργικού συμβουλίου, και εδώ νες. παρουσιάζεται σε ακριβές αντίγραφο45. Με το στρατηγικό πνεύμα του Πατιόμκιν, τον ενθουσιασμό και την αφοσίετά από μικρό χρόνο ο Λόχος των ωση των Ελλήνων είδε η αυτοκράτειρα Αμαζόνων διαλύθηκε. να δημιουργείται στην Κριμαία ο ΛόΌταν ο σύζυγος της Ελένης χος των Ελληνίδων Αμαζόνων, «… από Ιωάννης Σαραντάκης ή Σαράντης πέθα- ευγενείς γυναίκες…», συζύγους και κόνε, εκείνη ξαναπαντρεύτηκε τον δημόσιο ρες των Ελλήνων του Συντάγματος της υπάλληλο Γαβριήλ ΣηντιάνΜπαλακλάβα, ό,τι εκλεκτό σκο από τη Συμφερόπολη. υπήρχε στην περιοχή της Μετά από μια ζωή φτωΜπαλακλάβα. Είδε δηλαδή χική και μετά από πολλές η Μεγάλη Αικατερίνη, να περιπέτειες πέθανε τυφλή. δημιουργείται το πρώτο Για πολλά χρόνια υπήρχε γυναικείο στρατιωτικό στο παλαιό νεκροταφείο της απόσπασμα στις ρωσικές Συμφερόπολης μνημείο με ένοπλες δυνάμεις! σταυρό από ψαμίτη, πάνω Αυτό το γεγονός δεν στον οποίο φαινόταν με ήταν μέρος θεατρικής πασκαλισμένα γράμματα η επιράστασης. Ο Λόχος των γραφή: «4 Σεπτεμβρίου 1849, Αμαζόνων, ανεξάρτητα από Η ενδυμασία των πέθανε η καπετάνισσα του Λότο γεγονός ότι διαλύθηκε Ελληνίδων Αμαζόνων χου των Αμαζόνων Έλενα Σημετά από μικρό χρονικό διντιάσκαγια, ετών 95». Ο τάφος άστημα, υπήρξε ιδιοφυής μαζί με όλο το νεκροταφείο καταστρά- στρατιωτική ιδέα και είχε όλα τα βασικά φηκε στα μέσα του περασμένου αιώνα46. χαρακτηριστικά στρατιωτικού τμήματος: - Σωστή στρατιωτική συγκρότηση, Επίλογος - Στρατιωτική εκπαίδευση, νεξάρτητα από το αν το θέαμα που - Διακεκριμένη στρατιωτική ενδυμαπαρουσίασε ο Πατιόμκιν καθ’ όλο σία, το ταξίδι στην Κριμαία ήταν θεα- Πειθαρχημένη, ενιαία και άψογη εμτρική παράσταση, ή όχι, όπως κατηγο- φάνιση σε στρατιωτική επίδειξη (και μά-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

69 λιστα εμπρός στη Ηγεσία της Ρωσίας και υψηλούς διπλωμάτες) - Χειρισμό όπλων, - Δεξιότητα έφιππων ελιγμών και κινήσεων ιππικού, - Αναγνώριση της στρατιωτικής ιδιότητας από την ρωσική ηγεσία49. Επομένως, στο τέλος του ταξιδιού της η Αικατερίνη στην Κριμαία, ίσως είχε καταλάβει ότι μπορεί να ξεκινήσει ένα νικηφόρο πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας!

Υποσημειώσεις: Στα ελληνικά ο σωστός όρος είναι «Λόχος», στα ρωσικά και αγγλικά συναντάται ως «εταιρία - company». 2 Ομιλία στο 3° Ελληνο-Ρωσικό Φόρουμ στην Αθήνα, Σεπτέμβριος 2013. 3 Kuchuk Kainarji σημερινή Kaynardzha, ΝΑ στη Βουλγαρία, περιοχή Dobruja, κοντά στο Δούναβη. 4 Γκριγκόρι Άρς Το Εταιρικό Ζήτημα στη Ρωσία, η Φιλική Εταιρεία, έκδοση Μόσχας 1970, υπό έκδοση στα Ελληνικά από το Κέντρο Ελληνο-Ρωσικών Ιστορικών Ερευνών (ΚΕΡΙΕ), σελ. 129. 5 Της 2 Σεπτεμβρίου 1774, με την οποία απευθυνόμενος προς τους Έλληνες μαχητές έγραφε: «… προς όλους τους ανδρείους και πιστούς ταγματάρχας, καπετάνους, αξιωματικούς και τα άλλα μέλη του αλβανικού στρατού η υμετέρα φιλία της οποίας τοσαύτα ελάβομεν τεκμήρια, ουδέποτε θέλει εξαλειφθή εκ της μνήμης μας. Όθεν θέλω φροντίση θερμότατα περί της ησυχίας και ασφαλείας σας…». Βλ. Π. Κοντογιάννη Οι Έλληνες κατά τον πρώτον επί Αικατερίνης Β’ Ρωσσο-Τουρκικόν πόλεμον (1768-1774), Εν Αθήναις 1903, σελ. 397-398. 6 Γ. Πριάχιν Οικισμοί των Ελλήνων του Αρχιπελάγους στο Κέρτς και Γενίκαλε (τέλη 18ου-μέσα 19ου αιώνα), Επετηρίς Ιδρύματος Ανδρέας Μπιλέφσκυ, Κίεβο 1997, σελ. 128. 7 Д.С. Шнaйдер «Балаклава», Производительньіе сильі курорт, история Крьімгосиздат, 1930 г. 8 Α. Ε. Βακαλόπουλος Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, ΗΡΟΔΟΤΟΣ, Τομ Δ’ σελ 423 9 ГРЕКИ НА УКРАИНСьКИХ ТЕРЕНАХ, Κίεβο 2000, σελ. 62. 10 Π. Κοντογιάννης ό.π. σελ. 400. 11 Π. Κοντογιάννης ό.π. ίδιο. Βλ. επίσης Γ. Πριάχιν όπως πάνω σημ. 6, σύμφωνα με τον οποίο η αποστολή της διαφύλαξης των νότιων συνόρων διήρκησε από 1784 μέχρι το 1859. 12 Οι περισσότεροι Έλληνες ιστοριογράφοι το αναφέρουν ως Τάγμα των Ελαφρών Κυνηγών της Μπαλακλάβα, στηριζόμενοι στο έγγραφο υπ’ αριθμ. 1561 της Εθνικής Βιβλιοθήκης Χειρόγραφη Βιογραφία του Λ. Κατσώνη. Η ονομασία αυτή δεν έχει επιβεβαιωθεί μέχρι σήμερα από τα ΡΚΙΑ. Βλ. επίσης Γκρ. Άρς, Η Φιλική Εταιρεία στη Ρωσία, Ελληνική έκδοση, σελ. 132. 13 Д.С. Шнайдер «Балаклава», … 14 1 ντεσιατίνα= 1,0925 εκτάρια= 10,925 στρέμματα. 15 Д.С. Шнайдер «Балаклава», … 16 Δηλαδή του Κράτους της Ταυρίδας (όπως ονόμασαν οι Ρώσοι την Κριμαία το Φεβρουάριο του 1784, 1

μετά την Συνθήκη του Αυναλή-Καβάκ και την επίσημη προσάρτηση της), διορισμένος από την Αικατερίνη II Κυβερνήτης της μεσημβρινής Ρωσίας «μετ’ απολύτου πληρεξουσιότητος αντιβασιλείας και με εξουσίαν αληθούς ηγεμόνος επεχείρησεν τον επικοισμόν των απέραντων και γονίμων επαρχιών… τον καθαρισμόν και την καλλιέργειαν των στεππών, μεταβληθεισών κατόπιν εις εξαίσιους σιτοφόρους αγρούς… μετετόπισεν λίαν επαισθητώς προς νότον το κέντρον της βαρύτητος του Ρωσικού κράτους…» αναφέρει ο Edouard Driaut στο Ιστορία του Ανατολικού Ζητήματος, Ελεύθερη Σκέψις 2005, ψηφιακή ανατύπωση εκδόσεως 1900, σελ. 88, 89. 17 Ρωσικά Κρατικά Ιστορικά Αρχεία (ΡΚΙΑ) τομ. 383, καταγραφή 29, Φ. 176, σελ. 84. Επίσης βλ. Ε. Πριάχιν Ο Λάμπρος Κατσώνης στην ιστορία της Ελλάδας και Ρωσίας», Ελληνική έκδοση, Επιμέλεια- Συμπλήρωμα Π. Στάμου, Αθήνα 2005, σελ. 35. 18 Η. Troyat, de Γ Academy Française, Catherine La grande,εΛληνική έκδοση, Ωκεανίδα 1999, σελ. 400. 19 Π. ΣτέγκνιιΧρονικά βρεμέν Εκατερίνυ II, Μόσχα 2001, σελ. 167. Βλ. επίσης Η. Troyat, ίδιο ό.π. σελ. 357358. 20 Д.С. Шнайдер στο ίδιο ό.π. 21 Η. Troyat, de Γ Academy Française, Catherine La grande…, σελ. 361. 22 H. Troyat, ίδιο, σελ. 361. Βλ. επίσης Edouard Driaut ίδιο ό.π., σελ. 89 και S.S. Montefiore Potemkin, London 2004, p. 408-410. 23 Κατά το «Ελληνικό Σχέδιο» των Πατιόμκιν-Αικατερίνης II θα ανασυσταθεί η ‘Βυζαντινή’ αυτοκρατορία και Αυτοκράτορας θα στεφθεί ο Κωνσταντίνος, εγγονός της Αικατερίνης Β’ και γιος του Παύλου Πέτροβιτς. Για το σχέδιο αυτό υπάρχει μεγάλη βιβλιογραφία που δεν θεωρείται σκόπιμο να αναφερθεί εδώ. Αξίζει όμως να αναφερθεί ότι τόσο έντονα το είχε υιοθετήσει η Αικατερίνη που το αναφέρει στις τελευταίες της επιθυμίες στα Απομνημονεύματά της: «…Είναι πρόθεσή μου να τοποθετήσω τον Κωνσταντίνο στο θρόνο της Ελληνικής Ανατολικής Αυτοκρατορίας…». Βλ. Memoirs of Catherine the Great of Russia, translated from German by K. Anthony, 1935, σελ. 327. 24 Memoirs of the Life of Prince Potemkin p. 118 και Segur, Me ‘moires, Paris 1824-6, vol 3 p. 220. Βλ. και S.S. Montefiore Potemkin…, σελ. 411. 25 Ίδιο. 26 Ίδιο, σελ. 415. 27 Ίδιο 28 H. Troyat, ίδιο ό.π., σελ. 362 και S.S. Montefiore Potemkin…, σελ. 415. 29 Κατά τη Μυθολογία, οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν τις Αμαζόνες ως πολύ όμορφες γυναίκες, που ζούσαν ως έθνος ομαδικά στην περιοχή της Αζοφικής. Ήσαν οργανωμένες σε αυστηρά στρατιωτικό σύστημα, εκπαιδεύονταν ως επιδέξιες ιππεύτριες και χειρίζονταν την πολεμική τέχνη ως ανδρείοι πολεμιστές. Βλ. και Амазонская рота // Энциклоледический словарь Ърокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). -СПб.: 1890 - 1907. 30 Κατά τη Μυθολογία, ο Θησέας έλαβε μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία, στον Πόντο, τη Μαύρη Θάλασσα, κοντά στην Αζοφική, καθώς επίσης και στην αποστολή του Ηρακλή να φέρει την ζώνη της Ιπ-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

πολύτης, της Βασίλισας των Αμαζόνων, στον Ευρυσθέα. Ο Θησέας ερωτεύθηκε την Αμαζόνα Αντιόπη, την οποία έφερε στην Ελλάδα και απέκτησε γιο μαζί της, τον Ιππόλυτο. Αργότερα οι Αμαζόνες ήλθαν στην Αθήνα για να εκδικηθούν τον Θησέα και να πάρουν πίσω την Αντιόπη. Στη μάχη που επακολούθησε στην Πνύκα, νικήθηκαν. Η Αντιόπη, που πολέμησε τις παλαιές συντρόφισσες της στο πλευρό του άνδρα της Θησέα, σκοτώθηκε. Οι Αμαζόνες έδειξαν ανδρεία και μοναδικό θάρρος με την απόφαση τους να εκστρατεύσουν στην Αθήνα. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι κατάφυγαν σε βορειότερες περιοχές (στο βόρειο Καύκασο) μετά την ήττα τους από τον Ηρακλή, βλ. και Herodotus, The Histories ρρ 306-8. 31 S.S. Montefiore Potemkin…, σελ. 418. 32 Записка об амазонской роте. Записал Г. ДУси // Москвитянин, 1844. - Ν° 1. - С. 266-268 (Σημειώσεις σχετικά με το Λόχο των Αμαζόνων. Χρονικό Γ. Dusi / Moskvityanin, 1844. - Ν° 1. -266-268). Επίσης Есипов Г. Амазонская рота при Екатерине ІІ // Исторический вестник, 886. T. 23. - N° 1. - C. 71-75. (Esipov Γ. Ο Λόχος των Αμαζόνων υπό την Αικατερίνη Β΄/ / Ιστορική Εφημερίδα, 1886. - Τ. 23. - Ν° 1. - Σ. 71-75). Βλ. επίσης Αρκάς Ζ.Α Otrivki iz zapishok sevastopolskavo starozila 1828, Moskoi Sbornik 8: 1 (1852), p. 34A7. 33 Ο Ιωάννης Σαράντης, ήταν πιστός φίλος του Πατιόμκιν και προστατευόμενος του. Διορίστηκε Σύμβουλος στην Αυλή της Κριμαίας, βλ. Kibovski Α. Amqjonskqja Rota, 1787 «Tcheingaouz 6:01 (Μόσχα 1997) σελ. 19. 34 Записка об амазонской роте… ίδιο. Επίσης βλ. Esipov Γ. Ο Λόχος των Αμαζόνων…, σελ. 73. 35 Esipov Γ. ίδιο, σελ. 74. 36 Esipov Γ. ίδιο, σελ. 75. 37 Записка об амазонской роте… Ίδιο και Esipov Ε. Ο Λόχος των Αμαζόνων…, σελ. 75. Βλ. επίσης Ligne, Letters (Stae.. l) ρ 64, Prince de Ligne to Coigny, Kaffa και S.S. Montefiore Potemkin…, σελ. 418419. 38 S. S. Montefiore Potemkin…, σελ. 419. 39 Ίδιο. Βλ. επίσης «Известия Таврической ученой архивной комиссии», 1889, Νο 7 («Πρακτικά Επιστημονικής Επιτροπής Ταυρικού Αρχείου», 1889, Ν° 7). Επίσης βλ. S.S. Montefiore Potemkin…, σελ. 418. 40 Esipov Γ. Ο Λόχος των Αμαζόνων…, σελ. 71 41 Ίδιο. 42 Esipov Γ. Ο Λόχος των Αμαζόνων…, σελ. 72. 43 Esipov Γ., ίδιο. 44 Esipov Γ. Ο Λόχος των Αμαζόνων…, σελ. 75. 45 Ίδιο σελ. 75. 46 Чудеса и приключения - ИД “Экономическая газета” στο http: //www, peterlife. ru/funoffice/ book/www/funnyj ournal -020. html 47 Pantshenko A.M. Potemkiskie dereven, I kak koultournii MIF (Moscow 2006). Βλ. Επίσης Amazon company, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, στο http://www.ehw.gr/blacksea/Forms/ fLemmaBody.aspx?lemmaid=11891 48 Η. Troyat Catherine La grande…, σελ. 363. 49 Που επισφραγίζεται με την αλληλογραφία Βοροντσόβ και την αποστολή των 300 ασημένιων ρουβλίων από τον αυτοκράτορα Αλέξανδρο II στην αρχηγό του Λόχου των Αμαζόνων!

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Βάσεις γενετικών δεδομένων (Βiobanks) στο σύγχρονο κόσμο: προοπτικές και βιοηθικά διλήμματα Υπό Δρ κ. Κ. Σιμιτοπούλου-Κοτζαμάνη, (Εργαστήριο Ανθρωπολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης)

ο 2003 ολοκληρώθηκε το Πρόγραμμα του ανθρώπινου γονιδιώματος, (Human Genome Project), μια φιλόδοξη συνεργασία προηγμένων ερευνητικών κέντρων της Δύσης, η οποία διήρκεσε 5 έτη και κόστισε περί τα 3 δισεκατομμύρια δολάρια, προκειμένου να καταγραφεί αδρά η πλήρης αλληλουχία των συστατικών (βάσεων) του DNA του ανθρώπου. Ήταν ή αφετηρία μιας επαναστατικής για τη γενετική εποχής, καθώς στα επόμενα χρόνια σημειώνεται μια εκρηκτική εξέλιξη στις τεχνολογίες εργαστηριακής ανάλυσης του γενετικού υλικού και τις μεθόδους στατιστικής επεξεργασίας των γενετικών δεδομένων, με παράλληλη κατακόρυφη μείωση κόστους, άμεση συνέπεια της οποίας ήταν η γενικευμένη εφαρμογή των μεθόδων και η γιγαντιαία συσσώρευση γενετικών πληροφοριών ανά τον κόσμο. (εικ. 1). Το 2008 ξεκίνησε με διεθνή και πάλι συνεργασία το πρόγραμμα των χιλίων γονιδιωμάτων (1000 Genomes Project), το οποίο σήμερα έχει ξεπεράσει τους αρχικούς του στόχους, έχοντας συγκεντρώσει δεδομένα πληροφοριακού φορτίου άνω των 200 terabyte1.

ην τελευταία δεκαετία αναπτύσσονται βάσεις δεδομένων ή/ και τράπεζες βιολογικού υλικού (biobanks) για πληθώρα εφαρμογών, σε βαθμό που ο σύγχρονος κόσμος 1 Ήδη εταιρείες παγκόσμιας εμβέλειας όπως η Google και Amazon έχουν αναμειχθεί ενεργά στη διαφύλαξη και διαχείριση των γενετικών δεδομένων

δεν νοείται άνευ τούτων. Ενδεικτικά έχουν υιοθετήσει το σύστημα CODIS εμφανίζεται (εικ. 2) η γεωγραφική κα- (Combined DNA Index System), μία τανομή των ερευνητικών μονάδων που δομή ομοιογενών δεδομένων και λοδιατηρούν βάσεις γενετικών δεδομέ- γισμικού επεξεργασίας των, που ανένων στον Ευρωπαϊκό χώρο, στα πλαί- πτυξε το FBI. Η διατήρηση και διαρκής σια μιας διευρωπαϊκής συνεργασίας διεύρυνση των βάσεων αυτών, αν και που άρχισε το 2008 και συμπεριελάμ- υπό κρατική εποπτεία, εγείρει νομικές βανε μέχρι το 2010: 325 τράπεζες γενε- και ηθικές επιφυλάξεις ως προς τη δυτικών δεδομένων, 43 δίκτυα, 55 ερευ- νάμει ενοχοποίηση υπόπτων–όχι απανητικά ινστιτούτα, άνω των διακοσίων ραιτήτως ενόχων-των οποίων το γενεσυνεργαζόμενους οργανισμούς σε 30 τικό υλικό έχει συλλεγεί στα πλαίσια χώρες. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση ερευνών, αλλά και ως προς τη εφιαλτιhttp://specimencentral.com/biobank- κή προοπτική αήθους χρησιμοποίησης directory.aspx μπορεί κανείς να πληρο- των αποθηκευμένων πληροφοριών για φορηθεί σχετικά με τις βάσεις γενετι- την εφαρμογή ευγονικών πρακτικών κών δεδομένων ανά τον κόσμο. Ενώ του παρελθόντος, ή για τη διεξαγωγή δε οι προσδοκίες για την χρησιμότη- «εθνικών» εκκαθαρίσεων, ιδιαίτερα σε τά τους ενισχύονται παράλληλα με τις ταραγμένες ιστορικά περιόδους επανέες ανακαλύψεις που πυροδοτεί η ναχάραξης συνόρων, όπου η γενετιαποκτώμενη γενετική πληροφορία, το κή ιδιοσυστασία των πληθυσμών δεν ίδιο γοργά αυξάνεται και η οικονομική σημασία τους. (εικ. 3). Οι βάσεις γενετικών δεδομένων, διαφέρουν δραματικά ανάλογα με τον αρχικό σχεδιασμό, το οικονομικό-ιδιοκτησιακό καθεστώς, τη δομή, το περιεχόμενο και τους στόχους τους: Οι εθνικές βάσεις δεδομένων (περισσότερες από 400 σήμερα σε διάφορες Εικ. 1. απεικονίζεται η εκθετική αύξηση των δεδομένων από χώρες), σχετίζονται με θέ- την εργαστηριακή ανάλυση των αλληλουχιών του πλήρους ματα ασφάλειας και ταυ- γονιδιώματος (μαύρη καμπύλη), σε σχέση με την πτωτική τοποίησης προσώπων. Σ’ τάση του κόστους ανάλυσης (κόκκινη γραμμή) και του κόστους των υπολογιστικών μεθόδων (κυανή γραμμή). Πηγή: αυτές θα κατατάσσαμε και Chris Semsarian 2012. “Whole genomes and personalized τις ειδικές κυρίως για ιατρο- medicine”, 17 June 2012, http://chrissemsarian.wordpress. δικαστική χρήση, οι οποίες com/category/genome). ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

71 συμπίπτει πάντα με τη διοικητινα, καθώς αυτά με διακρατικές κή χάραξη των εθνικών ορίων. και διεπιστημονικές συμφωνίες Από την άλλη μεριά αυτές οι βάείναι ελεύθερα διαθέσιμα στους σεις δεδομένων, συνιστούν ένα ενδιαφερόμενους. Οι εν λόγω ισχυρό όπλο για την πάταξη του τράπεζες βασίζονται κυρίως σε εγκλήματος, αλλά και για την δημόσιες επιχορηγήσεις εντός διοικητικών πλαισίων δημοσίων αναγνώριση ατόμων στη περίΕικ. 2. Biobanking and Biomolecular Resources Research πτωση φυσικών καταστροφών, οργανισμών (.org), ανωτάτων Infrastructure. Πηγή: http://www.meduni-graz.at δυστυχημάτων, ή και τρομοκραεκπαιδευτικών ιδρυμάτων (.edu) τικών επιθέσεων, όπως για παράδειγμα ναι α) η ελλιπής επίβλεψη από κάποιον και κυβερνητικών σωμάτων. (.gov). εκείνη της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. δημόσιο εποπτεύοντα φορέα2, και β) Θα πρέπει να σημειωθεί ωστόσο, Υπάρχουν, (και αναπτύσσονται δι- η πλημμελής διασφάλιση του απορ- ότι ανεξαρτήτως των διαφορών τους, αρκώς) βάσεις συνδεόμενες με γενεα- ρήτου των προσωπικών δεδομένων, λόγω της φύσης των γενετικών δεδολογίες και γεωγραφικές πληροφορίες παρά το γεγονός ότι στην (υποχρεωτι- μένων, αυτά θα μπορούσαν να αξιοπου εξυπηρετούν την έρευνα σχετικά κή) δήλωση συναίνεσης του δότη του ποιηθούν συνδυαστικά πολλαπλώς αν με την προέλευση και τα ιδιαίτερα γε- δείγματος οι εταιρείες φέρονται να εγ- υπήρχε ένα αξιόπιστο πλαίσιο ανταλνετικά χαρακτηριστικά πληθυσμών, ή γυώνται την ορθή διαχείριση των στοι- λαγής δεδομένων μεταξύ των ενδιαφετην ανασύσταση αρχαίων μεταναστευ- χείων3. ρομένων φορέων βασικής έρευνας και τικών ρευμάτων. Πολύ γνωστή είναι η Τέλος, σημαντικότατες παγκοσμί- εφαρμογών. βάση δεδομένων του genographic ως είναι βάσεις προοριζόμενες για Τα αδρά πλαίσια λειτουργίας project, με άνω των 700.000 εισηγ- ιατρικές έρευνες και εφαρμογές με των βάσεων γενετικών δεδομένων μένων στοιχείων σήμερα, μια πρωτο- απώτερο όραμα την επίτευξη της εξα- (biobanks), ορίζονται από διεθνείς βουλία του national geographic και τομικευμένης ιατρικής. (πρόγνωση, συμφωνίες, διαμορφωμένες μετά από της ΙΒΜ. Ανάλογου περιεχομένου βά- προγεννητική διάγνωση, προδιάθεση- εξαντλητικές διεπιστημονικές συζησεις αλλά με προσανατολισμό στην απόκριση σε φαρμακευτικό ή αγωγή, τήσεις και τελούν υπό την επίβλεψη αναζήτηση γενεαλογικών γραμμών ανάπτυξη νέων φαρμάκων, γενετικές διεθνών και εθνικών επιτροπών Βιοηκαι τον εντοπισμό γενετικών χαρα- θεραπείες κοκ). Ενδεικτικά αναφέρεται θικής, όπως π.χ. η Επιτροπή Βιοηθικής κτηριστικών τα οποία σηματοδοτούν η πασίγνωστη στους ερευνητές Gene της UNESCO. Ωστόσο, η συσσώρευπροδιάθεση σε νοσήματα, διατηρούν Bank, (NCBI), στην οποία κάθε ειδικός ση νέων δεδομένων με ρυθμούς κατά εταιρείες όπως οι genetic genealogy, επιστήμονας δύναται να υποβάλει κω- πολύ ταχύτερους από τη δυνατότηFamilyTreeDna, 23andme, κ.α., ως επί δικοποιημένα τα αποτελέσματατα της τα επεξεργασίας, παρακολούθησης ή το πλείστον εδρεύουσες στις ΗΠΑ, έρευνάς του, αλλά και να χρησιμοποι- εκτίμησής τους, εγείρει σοβαρά ζητήόπου άλλωστε βρίσκεται το μέτωπο ήσει ήδη υπάρχοντα γενετικά δεδομέ- ματα τα οποία απασχολούν τη διεθνή των εξελίξεων προς το παρόν. Η βιωεπιστημονική κοινότητα, αλλά και το σιμότητα των ανωτέρω επιχειρήσεων 2 Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της ευρύ (όταν είναι κατάλληλα πληροφοστηρίζεται σε ιδιωτικά κεφάλαια, αλλά εταιρείας 23andme (www.23andme.com). ρημένο) κοινό, καθώς διαμορφώνουν Η εταιρεία έρχισε να εμπορεύεται συσκευ- δυναμικά ένα πρωτοφανές επιστηκαι στη συμμετοχή του κοινού. Κάθε ασίες δειγματολειψίας DNA από την ίδρυενδιαφερόμενος καταναλωτής έχει τη μονικό τοπίο, χαρακτηριζόμενο από: σή της το 2006, ενώ μόλις το 2013 το FDA δυνατότητα να αγοράσει διαδικτυακά (Food and Drug Administration), ο αρμό- τον όγκο και την ιδιαιτερότητα αυτής μία συσκευασία με τα απαραίτητα για διος δηλαδή φορέας για τη σχετική αδει- καθ’ αυτής της φύσης των δεδομένων, οδότηση-επίβλεψη στις ΗΠΑ, διεπίστωσε την ανάγκη μακρόχρονης διατήρησής τη λήψη δείγματος σιέλου, το οποίο το παράτυπο της εμπορίας υλικού «ιατριτους σε απομακρυσμένα μέρη, την πίαποστέλλεται προς ανάλυση έναντι κής φύσης», όπως θεωρείται η συσκευτου ποσού των 100 δολαρίων περίασία αυτή. Η νομική αντιπαράθεση της εση ισχυρών οικονομικών συμφερόπου. Το αποτέλεσμα της ανάλυσης του 23andme με το FDA είναι υπό εξέλιξη, ενώ ντων, και συνακόλουθα το διαρκώς ήδη η εταιρεία διατηρεί στη βάση δεδομέ- εντεινόμενο ανταγωνισμό επιστημόDNA του γνωστοποιείται ταχυδρομικά, νων της εκατοντάδες χιλιάδες δειγμάτων με τη μορφή στατιστικής πιθανότητας νων και βιοτεχνολογικών-φαρμακευτιDNA ιδιωτών. το εν λόγω άτομο να εντάσσεται σε μία 3 Στις ΗΠΑ, σε κάποιες περιπτώσεις, γενετι- κών βιομηχανιών, τη χρονική υστέρησυγκεκριμένη γενεαλογική γραμμή, ή κά δεδομένα ατόμων έχουν περιέλθει πα- ση στη διαμόρφωση σαφών νομικών ρανόμως στα χέρια ασφαλιστικών εται- πλαισίων και κυρίως την - απρόβλενα φέρει προδιάθεση για κάποια από ρειών, οι οποίες αρνούνται την ασφάλιση τις ανιχνευόμενες στην εξέταση γενεπτων συνεπειών – δυνατότητα χρησιεργαζομένων ή διαμορφώνουν το ύψος τικές ασθένειες. Μείζονα ζητήματα για των ασφαλίστρων αναλόγως της προδιά- μοποίησης των αποθηκευμένων δεδοτην κατηγορία αυτή των biobanks είθεσης για γενετικά νοσήματα. μένων στο μέλλον, από μελλοντικούς ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

72 ερευνητές, οπουδήποτε στη γή, υπό συνθήκες προς το παρόν άγνωστες. Κάποια από τα ζητήματα αυτά είναι καθαρά τεχνικής φύσεως, όπως το διαφορετικό κατά περίπτωση περιεχόμενο, η κωδικοποίηση των δεδομένων, οι όροι εισόδου, αρχειοθέτησης, διαφύλαξής των, η δυνατότητα πρόσβασης των ερευνητών, ή ανταλλαγής και από κοινού επεξεργασίας, η εφαρμο-

ΗΠΑ (White House Office of Science and Technology Policy) να δεσμεύσει ένα ποσόν ύψους άνω των 200 εκατομμυρίων δολαρίων, για την ανάπτυξη τεχνολογιών απαραίτητων για τη διαχείριση και ανάλυση τεραστίων ποσοτήτων γενετικών δεδομένων. Η δεύτερη κατηγορία προβλημάτων αλληλένδετων με την ανάπτυξη της γενετικής και της βιοτεχνολογίας, αφορά την καθυστέρηση της θεσμοθέτησης σαφών νομικών πλαισίων ορθολογικού ελέγχου της νέας γνώσης. πχ. νομιμοποίηση κατοχύρωσης δικαιωμάτων (πατέντες) επί του γονιδιώματος, διαφύλαξη προσωπικών δεδομένων Εικ. 3. Ετήσια αύξηση της οικονομικής αξίας των βάσεων γενετικών δεκαι ανθρώπιδομένων σε εκατομμύρια δολάρια. Πηγή Christopher Thomas Scott et.al. Personal medicine—the new banking crisis, Nature Biotechnology 30, να δικαιώματα 141–147 (2012) σχετικά με τη γή διαφορετικών αλγορίθμων κατά τη χρήση του γενετικού υλικού, όροι διστατιστική επεξεργασία κτλ. Δεν είναι καστικής χρησιμοποίησης γενετικών ασφαλώς τυχαίο ότι κορυφαίες επιστη- δεδομένων, έλεγχος κερδοσκοπικών μονικές συναντήσεις λαμβάνουν χώρα συμπεριφορών κτλ. με τη συμμετοχή υψηλόβαθμων οικοΗ υστέρηση της κοινωνίας ως προς νομικών και πολιτικών παραγόντων, την εναρμόνιση με τα νέα επιστημονιπροκειμένου να εξευρεθούν κοινά κά και τεχνολογικά τεκταινόμενα, καθίαποδεκτές λύσεις στα προαναφερθέ- σταται κρισιμότερη εν όσω οι μέθοδοι ντα θέματα. Ενδεικτικά αναφέρονται υποκλοπής της πληροφορίας “hacking” το ετήσιο παγκόσμιο συνέδριο/έκθε- βελτιώνονται, καθώς πλέον η πληροση με τίτλο Bio-IT-World (το τελευταίο φορία καθ’αυτήν δε φυλάσσεται σε πραγματοποιήθηκε στη Βοστώνη το ασφαλή μεμονωμένα εργαστήρια, Μαϊο του 2014 με τη συμμετοχή πε- αλλά βρίσκεται διάχυτη στο πληροφορίπου 3000 φορέων), η συγκρότηση ριακό νέφος “cloud”, προστατευόμενη (το 2013) της επιστημονικής συνεργα- από πολύπλοκους, ωστόσο αμφιβόλου σίας/δικτύου 69 ινστιτούτων από 13 ασφαλείας, αλγορίθμους4. χώρες με τίτλο “Global Alliance” (Παγκόσμια συμμαχία για την ενθάρρυν- 4 Σε πρόσφατη έρευνά του, ο διακεκριμμένος ερευνητής του ΜΙΤ Yaniv Erlich, κατέση της αξιόπιστης διαχυσης γονιδιαδειξε ότι συνδυάζοντας ένα ανώνυμο γεκών και κλινικών δεδομένων με την νετικό προφίλ με διαθέσιμα δεδομένα ανάπτυξη διεθνών προτύπων), και η γενετικών δεικτών ευρισκομένων σε γενεαλογικές βάσεις δεδομένων, είναι πραπρωτοβουλία του Λευκού Οίκου των

Η σχετική νομολογία αναπτύσσεται διαρκώς, κυρίως στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, στα κέντρα δηλαδή της ερευνητικής και τεχνολογικής πρωτοπορίας, όπου και πρωτοεμφανίζονται οι προκλήσεις, όμως οι εθνικές νομοθεσίες υστερούν χρονικά. Σε γενικές γραμμές ωστόσο, η ανάπτυξη και η εφαρμογή θεσμικών πλαισίων βρίσκεται σταθερά κάποια βήματα πίσω από το ερευνητικό μέτωπο και τις καινοτομίες στο χώρο της γενετικής, ενώ ταυτοχρόνως γιγαντιαία οικονομικά συμφέροντα πιέζουν προς την έτι περαιτέρω επιτάχυνσή της. Το ευρύ κοινό, ακόμη και στο δυτικό «προηγμένο» κόσμο, είναι ελλειπέστατα πληροφορημένο για τις δυνατότητες, τις προοπτικές, τα ωφέλη αλλά και τους κινδύνους που διαγράφονται στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία της γενετικής πληροφορίας, όπως καταδεικνύει μία σχετικά πρόσφατη έρευνα του Ευρωβαρομέτρου (2010), σύμφωνα με την οποία μόνο το 2% κατά μέσο όρο των ευρωπαίων πολιτών έχουν επαρκή ενημέρωση σχετική με τις βάσεις των γενετικών δεδομένων. Τούτο διότι α) σε πολλές χώρες, όπως και στη δική μας, το εκπαιδευτικό σύστημα, μέχρι και την ολοκλήρωση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, δεν ευνοεί την καλλιέργεια της επιστημονικής σκέψης, παρά μόνο στις πανεπιστημιακές εξειδικευμένες σπουδές. β) οι δημοσιογράφοι οι επιφορτισμένοι με τη διάδοση της επιστημονικής γνώσης, συχνά στερούνται του κατάλληλου υποβάθρου, ενώ στην προσπάθεια εκλαϊκευσης των γνώσεων ή προσέλκυσης αναγνωστικού κοινού, διαχέουν επιστημονικές ανακρίβειες ή πομπώδεις αντιεπιστημονικές υπερβολές. γ) οι ερευνητές, απορροφημένοι στον ανταγωνισμό της επιστημονικής παραγωγής, σπάνια ενδιαφέρονται για τη βελτίωση της κατανόησης της επικτικά δυνατόν όχι μόνο να ταυτοποιηθεί το άτομο στο οποίο ανήκει το ανώνυμο γονιδίωμα, αλλά και να ανιχνευτούν γενετικά χαρακτηριστικά συγγενών του οι οποίοι ουδέποτε παραχώρησαν το δικό τους γενετικό υλικό!

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

73 στήμης από το ευρύ κοινό. δ) οι βιοτεχνολογικές εταιρείες οι οποίες παράγουν και εμπορεύονται προϊόντα της γενετικής γνώσης, ενδιαφέρονται πρωτίστως για τη διαφήμιση και το κέρδος τους και δευτερευόντως για τη σωστή ενημέρωση του καταναλωτή. Στη χώρα μας, μια περιφερειακή ευρωπαϊκή χώρα με πανθομολογουμένως ανεπαρκές εκπαιδευτικό σύστημα, η ανωτέρω περιγραφή της σύγχρονης εποχής της βιοτεχνολογίας, θεωρείται ίσως ως υπερβολή ή επιστημονική φαντασία. Η πραγματικότητα όμως είναι πολύ περισσότερο σύνθετη από όσο μπορεί να αναλυθεί στην έκταση ενός απλού άρθρου. Κατά τούτο κάθε πολίτης στην παγκοσμιοποιημένη τεχνολογική κοινωνία δε δικαιούται να αγνοεί τις εξελίζεις στον τομέα της γενετικής, καθώς είναι πολύ πιθανό να χρησιμοποιήσει ή να «υποστεί» τις καινοτομίες της. Είναι απαραίτητο για παράδειγμα να αξιολογεί τα όρια μιας εξέτασης του DNA του, καθώς ένα στατιστικό αποτέλεσμα σχετικό με την προδιάθεση για κάποιο γενετικά ελεγχόμενο νόσημα, εκφράζει απλώς μια πιθανότητα και όχι βεβαιότητα ότι θα νοσήσει, διότι πολλές γενετικές ασθένειες δεν είναι μονογονιδιακές, αλλά εξαρτώνται από περισότερους γονιδιακούς τόπους, από τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση και από σειρά ρυθμιστικών μηχανισμών του γονιδιώματος, οι οποίοι μόλις πρόσφατα άρχισαν να μελετώνται, καθώς και από περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως η διατροφή, η άσκηση, η έκθεση σε νοσογόνους παράγοντες κτλ. Είναι επίσης σημαντικό να έχει επίγνωση των όρων χρήσης του γενετικού υλικού του, όπως περιγράφονται στο σχετικό έντυπο συναίναισης (informed consent), το οποίο υπογράφει κατά την χορήγηση του γενετικού του δείγματος. (π.χ. ποιος και για πόσο χρονικό διάστημα θα έχει πρόσβαση στην προσωπική του γενετική πληροφορία, εάν αυτή είναι διαθέσιμη σε άλλους – π.χ. ασφαλιστικές εταιρείες, αν διασφαλίζεται η ανωνυμία της κοκ). Αλλά και πέρα από το προσωπικό ενδιαφέ-

ρον, ως ενεργός πολίτης, θα πρέπει να έχει λόγο στη χρησιμοποίηση της φορολογίας του για την ανάπτυξη ή μη συγκεκριμένων στρατηγικών της χώρας του στον τομέα της γενετικής/ βιοτεχνολογίας. Η άγνοια και η έλλειψη εγρήγορσης, οδηγεί σταδιακά στην απεμπόληση των δικαιωμάτων του, σε ένα τομέα που αγγίζει αυτή καθ’αυτή την ένοια της ζωής του ιδίου και της ανθρωπότητας ώς συνόλου. Είναι δε προφανές, ότι η μόνη υγειής απάντηση στα ζητήματα αυτά, είναι η συστηματική, διαρκώς επικαιροποιούμενη εκπαίδευση, όσον αφορά την κατανόηση της επιστήμης. Πρόκειται για ένα κρίσιμο κενό παιδείας ειδικά στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας, του οποίου η κάλυψη επείγει.

Σχετικές βιβλιογραφικές πηγές Annas G.2000. Rules for research on human genetic variation – Lessons from Iceland. New England Journal of Medicine. 342: 183033. Austin M.A. et al. 2003.Monitoring ethical, legal, and social issues in developing population genetic databases. Genet Med:5(6):451–457. Cambon-Thomsen A. et al. 2007.Trends in ethical and legal frameworks for the use of human biobanks ERJ vol. 30 no. 2 373-382 Cheftel Julia. 2008. Ethics of science & technology at UNESCO Design & Production. Compton, Mark, 2000. Interview with George Annas: Genetic Turf Wars: Whose DNA is it anyway? Geneforum, November 2000 (http://www.geneforum.org/node/32) Corbett Dooren Jennifer &Wilde Mathews Anna. 2010. DNA-Test Results Mislead Consumers, Investigators Say. The Wall Street Journal 23 July 2010. Fossella J. A.2006. Genetic structure in human populations and the personalized medicine value chain. Personalized Medicine 3(1) editorial Eurobarometer 341 (73.1).2010. Biotechnology report p. 137 European Commission Gaskell et al. 2010. Europeans and biotechnology in 2010. Winds of change?. A report to the European Commission’s Directorate-General for Research. EU Commission GeneWatch. 2006. The DNA expansion Programme: Reporting Real achievement? GeneWatch UK Briefing Gibbons, MCS. & Kaye J. 2 0 0 7 Governing Genetic Databases: Collection, Storage and Use. King’s Law Journal 18, 201– 208 Hansson M.G.2008. Ethics and biobanks. British Journal of Cancer 100, 8–12

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Hayden Erika Check. 2013. Geneticists push for global data-sharing. Nature news05 June 2013 Häyry, M. et al.2007. The Ethics and Governance of Human Genetic Databases: European Perspectives. Cambridge University Press International Human Genome Sequencing Consortium. 2001. Initial sequencing and analysis of the human genome. Nature 409, 860–921 International Human Genome Sequencing Consortium. 2004. Finishing the euchromatic sequence of the human genome. Nature 431, 931–945 Kaye Jane (rapporteur) et. al. 2012. Biobanks for Europe; a Challenge for Governance. EC Directorate-General for research and innovation, Publications Office of the European Union, Luxembourg ISBN 978-9279-22858-2 Knapton, Sarah. 2014. Hacking-may-revealpersonal-health-risks.The Telegraph, 23 Feb.2014, http.//www.telegraph.co.uk/ science/science-news/10656037.html Knoppers, Bartha Maria et al. 2011. Towards a data sharing Code of Conduct for international genomic research. Genome Medicine 3:46 Knoppers B.M. et al.2006. The emergence of an ethical duty to disclose genetic research results: international perspectives. European Journal of Human Genetics 14, 1170–1178 Majumder M.A.2005. Cyberbanks and Other Virtual Research Repositories. Journal of Law, Medicine and Ethics.33:31 Mascalzoni D. et al.2008. Informed Consent in the Genomics Era.PLoS Med 5(9): e192 Nuffield Council on Bioethics. 2006. Forensic Use of Bioinformation: Ethical Issues. Consultation Paper Nov 2006, p. 11 Palmour N. A Survey of the Variability of DNA Banks Worldwide;ibid. p. 123. Public Population Project in Genomics and Society. 2014. Spring Newsletter. (http:// www.p3g.org) Rosen C.2003. Liberty, Privacy, and DNA Databases. The New Atlantis, (1), 37-52. Seife, Charles. 2013. 23andMe is Terrifying, But Not for the Reasons the FDA Thinks http:// www.scientificamerican.com, Nov. 2013. The 1000 Genomes Consortium. 2012. An integrated map of genetic variation from 1,092 human genomes. Nature 491, 56–65 Thibedeau, Andrew D. 2011. National DNA Data bases2011. Council for Responsible Genetics Tutton R. & Corrigan O. 2004. Public Participation in Genetic Databases.In: Genetic Databases: Socio-Ethical Issues in the Collection and Use of DNA. London: Routledge; 2004 UNESCO. 2003. International Declaration on Human Genetic Data. (http://www.unesco. org/new/en/social-and-human-sciences/ themes/bioethics/human-genetic-data) Van Camp N. et al. 2007. National Forensic DNA Databases in the EU. European Ethical-Legal Papers N°9, Leuven Zika E. et al. 2010. Biobanks in Europe: Prospects for Harmonisation and Networking. JRC Sientific and Technical Reports EU

ΤΕΧΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Καταδρομείς του Διαστήματος Αστεροειδείς – Κομήτες – Μετεωρίτες Υπό κ. Ιωάννη Π. Οικονομόπουλου, Υποναυάρχου Π.Ν. ε.α. – Καθηγητή Σ.Ν.Δ.

το ηλιακό μας σύστημα, το οποίο εικονίζεται στο σχήμα 1, περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο οι Πλανήτες, μεταξύ αυτών και η Γη, με τους Δορυφόρους τους σε σαφώς προσδιορισμένες τροχιές.

είναι πολύ δύσκολο να εντοπισθούν λόγω πολύ μικρού μεγέθους και μεγάλης αποστάσεως. Tο μέγεθός τους ποικίλλει και εκτιμάται ότι όλοι μαζί έχουν βάρος λίγο μεγαλύτερο της Σελήνης. Aπό τους Πλανητοειδείς, μόνο η Eστία (Vesta) με διάμετρο 240 μί-

Σχήμα 1: Γενική Άποψη Ηλιακού Συστήματος

έσα σ’ αυτόν τον Διαπλανητικό χώρο περιφέρεται, σε διάφορες τροχιές και προς όλες τις κατευθύνσεις, και ένα τεράστιο πλήθος μικρότερων σωμάτων. Αυτά είναι οι Αστεροειδείς, οι Κομήτες και οι Μετεωρίτες, των οποίων η φύση εξετάζεται συνοπτικά στην συνέχεια. Ειδικότερα, κατά τους μήνες Αύγουστο και Νοέμβριο παρατηρείται από την Γη ένα πλήθος μετεωριτών να έρχονται από ορισμένες κατευθύνσεις του Διαστήματος, τους οποίους μπορούν να απολαύσουν οι αναγνώστες των «Επάλξεων».

Aστεροειδείς ή Πλανητοειδείς–Asteroids

ε μια απόσταση 2,8 Aστρονομικών Mονάδων από την Γη και μεταξύ των πλανητών Άρης-Δίας, περιφέρονται σε τροχιές πλανητικού τύπου, πολύ μικρά σώματα που ονομάζονται Aστεροειδείς ή Πλανητοειδείς. Aυτοί πιστεύεται ότι είναι υπολείμματα ενός ή περισσοτέρων Πλανητών που υπήρχαν σ’ αυτή την θέση αλλά καταστράφηκαν και διασκορπίσθηκαν, πιθανώς από σύγκρουση. Oι ανακαλυφθέντες Aστεροειδείς είναι περίπου 1.500 αν και ο συνολικός τους αριθμός είναι πιθανόν εκατονταπλάσιος, αλλά

Σχήμα 2: Ο Αστεροειδής Δήμητρα

λια είναι ορατή με γυμνόν οφθαλμόν, όταν είναι κοντά στην Γη. H Δήμητρα (Ceres) είναι ο μεγαλύτερος αστεροειδής με διάμετρο 500 μίλια ενώ υπάρ χουν πολλοί με διάμετρο μικρότερη από 1 μίλι. Οι περίοδοι περιφοράς των Aστεροειδών γύρω από τον Ήλιο κυμαίνο νται από 3,5 έως 7 έτη, αναλόγως των αποστάσεών τους απ’ αυτόν. Oι τρο χιές τους επηρεάζονται από τις έλξεις Hλίου και του Πλανήτου Δία, με αποτέ ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

75 λεσμα να ομαδοποιούνται με μεγάλα κενά μεταξύ τους. Πολλοί Aστεροειδείς περιφέρονται κοντά στην Γη και οι αποστάσεις τους μπορούν να μετρηθούν με ακρίβεια. Aυτές οι μετρήσεις αποτελούν ακριβή μέθοδο προσδιορισμού της Aστρονομικής Mονάδος. O Aστεροειδής Έρως, με διάμετρο μόνο 15 χιλ/τρα, πλησιάζει την Γη σε απόσταση μικρότερη από κάθε άλλον. Tο διαστημόπλοιο Near της NASA συναντήθηκε για πρώτη φορά με τον Έρωτα στις 6 Φεβρουαρίου 1999.

Παρατήρηση: Η Aστρονομική Mονάδα (A.M.)–

Astronomical Unit, είναι μικρή διαστημική μονάδα, σε σύγκριση με τις υπόλοιπες και χρησιμοποιείται για την μέτρηση των αποστάσεων στο Hλιακό μας Σύστημα, το οποίο είναι ελάχιστο τμήμα μέσα στο αχανές Διάστημα. H A.M. αντιστοιχεί στην μέση απόσταση Γης-Hλίου και ισούται με 92.900.000 στατικά μίλια, (1 στ. Μίλ.= 1609 μέτρα). Eπομένως, με την ταχύτητα του φωτός η A.M. διανύεται σε 8&1/3 λεπτά, χρόνος που απαιτείται για να φθάσει το φως του Hλίου στην Γη. Aπό τον χρόνο αυτόν, γίνεται σαφές πόσο κοντά στην Γη είναι ο Ήλιος, σε σύγκριση με τις ιλιγγιώδεις διαστάσεις του Σύμπαντος.

Hλίου και έτσι γίνονται ορατοί οι Kομήτες όταν πλησιάζουν στην Γη, ενώ στις μακρινές αποστάσεις του Hλιακού Συ σ τήματος, εν τοπίζον ται σαν μικρά φωτεινά νέφη. Καθώς πληΦωτό 3: Ο Kομήτης Halley κατά το 1986 σιάζουν την Γη, γκρατουμένων μεταξύ τους με αμοι φαίνονται η κεφαλή με πυρήνα φωτει βαία έλξη. νότερο πλαισιωμένο με κόμη και η Η φύση των κομητών δεν είναι ουρά η οποία απλώνεται στον ουρανό γνωστή με ακρίβεια. Σύμφωνα με την σε τεράστιες αποστάσεις, που μπορεί ευρέως αποδεκτή θεωρία του Aμερι- να καλύπτουν τομέα 60°. κανού F.L.Whipple, ο πυρήνας της κεΟ κομήτης Halley προσέγγισε την φαλής αυτών, που έχει διάμετρο 1 έως Γη το 1910. Eπειδή τότε δεν ήταν ακό2 μίλια, αποτελείται κυρίως από παγω- μη γνωστή με βεβαιότητα η φύση μένα στοιχεία όπως μεθάνιο, αμμωνία, των Kομητών, υπήρξε έντονη ανησυ νερό και αιωρούμενα μόρια ύλης. Kα- χία, αλλα η Γη πέρασε μέσα από την θώς ένας Kομήτης πλησιάζει τον Ήλιο, ουρά του Halley χωρίς να γίνει αισθη τα παγωμένα συστατικά του, αρχίζουν τό, λόγω της ελαχίστης πυκνότητος της να εξατμίζονται και σχηματίζουν αέ- ύλης αυτού. ρια τα οποία, ωθούμενα από την ηλιακή ακτινοβολία, διαχέονται μακριά, ταυτότης ενός επανεμφανιζόμενου Kομήτη διαπιστώνεται από σχηματίζοντας την ουρά του Kομήτη, η οποία εκτείνεται σε κατεύθυνση τα στοιχεία της τροχιάς του. Όταν αντίθετη του Hλίου. Tα αιωρούμενα ο Άγγλος αστρονόμος E. Halley παρασωματίδια διασκορπίζονται σταδι- τήρησε τον ομώνυμο Kομήτη το 1682, ακά και κατά το επίπεδο περιφοράς υπολόγισε την τροχιά του και σημείωτου Kομήτη, ο οποίος διαλύεται μετά σε την μεγάλη ομοιότητα με τροχιές πάρα πολλές προσεγγίσεις στον Ήλιο. του 1607 και 1531. Έτσι κατέληξε στο Tα σωματίδια αντανακλούν το φως του συμπέρασμα, ότι επρόκειτο για τον ίδιο

Kομήτες

αρ’ όλον ότι απλώνονται σε πολύ με γά λες αποστάσεις στο στερέωμα, οι Kομήτες έχουν μάζα-πυκ νότητα ελάχιστη και αποτελούνται από άπειρο πλήθ ος απειροελάχιστων μορίων ύλης, συΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Φωτό 4: Ο Kομήτης Hyakutake κατά το 1996

76 Kομήτη με περίοδο επανεμφανίσεως 76 έτη περίπου, του οποίου είχαν καταγραφεί 28 επάνοδοι από το έτος 240 π.X. Mετά το 1910 ο Halley επαναπροσέγγισε πράγματι την Γη το 1986. Kατ’ έτος παρατηρούνται 5 με 6 Koμήτες στο Hλιακό Σύστημα, εκ των οποίων τα 2/3 είναι πρωτοεμφανιζόμενοι και το 1/3 έχουν παρατηρηθεί σε παλαιότερα χρόνια. H περιοδικότης επανεμφανίσεως ποικίλλει από την μικρότερη παρατηρηθείσα 3,3 έτη μέχρι 1000άδες έτη. Το 1996 παρατηρήθηκε ο Κομήτης Hyakutake (φωτο 4), του οποίου η περιοδικότης υπολογίσθηκε σε 17.000 έτη. Eπίσης το 1997 ήταν πολύ καλά ορατός με γυμνόν οφθαλμό από την Eλλάδα, για ένα περίπου μήνα (Aπρίλιο), ο Kομήτης Hale-Bopp.

ι τροχιές των Kομητών έχουν μεγάλη εκκεντρότητα, διάφορα μεγέθη (περιόδους) και τυχαίες κατευθύνσεις. Άλλες έχουν φοράν από Aνατολάς προς Δυσμάς και άλλες αντιθέτως, ενώ τα επίπεδα περιφοράς τους έχουν διαφορετικές κλίσεις (γωνίες τομής), ως προς το επίπεδο της γήινης τροχιάς περί τον Ήλιο. Όταν η περιοδικότης είναι σχετικά μικρή π.χ. Halley, η τροχιά είναι ελλειπτική και κινείται μέσα στο Hλιακό Σύστημα. Όταν οι Kομήτες έχουν πολύ μεγάλη περιοδικότητα π.χ. Hyakutake, πιστεύεται ότι φεύγουν έξω από το διαπλανητικό μας χώρο, επιταχυνόμενοι από τις ελκτικές δυνάμεις του Δία και Kρόνου, οπότε οι τροχιές τους πρέπει να είναι παραβολοειδείς. Όταν μία τροχιά γίνει υπερβολοειδής, ο αντίστοιχος κομήτης ουδέποτε επανέρχεται, αφού τα σκέλη της τροχιάς του τείνουν να γίνουν ευθείες αποκλίνουσες. Σε κάθε περίπτωση, η τροχιά ενός κομήτη μπορεί να επηρεαστεί κατά την διέλευσή του κοντά από μεγάλο πλανήτη, από την έλξη αυτού. H σύγχρονη τάση της επιστήμης είναι να εμφυτευθεί δορυφόρος στην κεφαλή κομήτη για να μελετηθεί η ακριβής σύστασή τους.

Mετέωρα

ε αντίθεση με τους Kομήτες, τα Mετέωρα, είναι σώματα μικρών διαστάσεων αλλά με στερεά και συμπαγή μάζα, τα οποία γίνονται ορατά με γυμνόν οφθαλμόν, όταν εισέρχονται στην ατμόσφαιρα της Γης, λόγω πυρακτώσεως. H προέλευσή τους δεν είναι γνωστή. Mπορεί να αποτελούν υπολείμματα διαλυθέντων Πλανητών, που είναι πιθανό να υπήρχαν στην κενή θέση μεταξύ Άρη και Δία ή μπορεί να είναι μικροί Aστεροειδείς, αφού δεν υπάρχει σαφής διαχωρισμόςμεταξύ μικρών Aστεροειδών και μεγάλων Mετεώρων. Oι τροχιές των μετεώρων άρχισαν να μελετώνται συστηματικά από τον F.L.Whipple το 1936 και από τότε καταγράφηκαν χιλιάδες. Oι τροχιές αυτές είναι ελλειπτικές και θεωρείται ότι παραμένουν στο Hλιακό Σύστημα, δεδο μένου ότι οι μετρηθείσες ταχύτητές τους είναι μικρότερες από 26 μίλια/ δλ, που είναι η απαιτουμένη ταχύτης διαφυγής από την έλξη του Hλίου, στην περιοχή της τροχιάς της Γης. Kαθώς η τροχιά της Γης (γύρω από τον Ήλιο) διασχίζει περιοχές στις οποίες κινούνται Mετέωρα, δηλαδή συναντά τα Mετέωρα, όπως απεικονίζεται συμβατικά στο άνω σχήμα 5, αυτά εισέρχονται στην ατμόσφαιρά της, πυρακτώνονται με την τριβή και αφήνουν φωτεινά ίχνη τα οποία είναι ορατά με γυμνόν οφθαλμό και καλούνται διάττοντες αστέρες (shooting stars). Όταν τα Mετέωρα είναι ιδιαίτερα μεγάλα και λαμπρά, καλούνται βολίδες (fire balls), που συχνά εκρήγνυνται και δημιουργούν πλήθος διαττόντων. Στον διαπλανητικό μας χώρο, περιφέρεται ένα ανυπολόγιστο πλήθος Mετεώρων, από τα οποία εισέρχονται στην ατμόσφαιρα της Γης περίπου 1.000.000 ανά ώρα που έχουν μέγεθος ικανό για να εντοπισθούν, κατά την διαδικασία της εξαερώσεώς τους. Aναμφίβολα, ένας πολλαπλάσιος αριθμός μικροτέρων εισέρχονται και εξαερώνονται χωρίς να εντοπίζονται.

Σχήμα 5: Συνάντηση Γης με βροχή Mετεωριτών

Kατά τον Aύγουστο και Nοέμβριο η Γη περνά από περιοχές όπου υπάρχει γιγαντιαία ροή μετεώρων και τότε παρατηρείται βροχή μετεωριτών. Kατά τις περιόδους αυτές, τα πλήθη των μετεώρων φαίνονται, λόγω των τεραστίων αποστάσεων, να έρχονται προς την Γη με τροχιές παράλληλες μεταξύ τους, από την κατεύθυνση διαφόρων Aστερισμών, όπως φαίνεται στο κάτω σχήμα 5, των οποίων την ονομασία παίρνουν, π.χ. Περσίδες από τον Περσέα ή Ωριωνίδες από τον Ωρίωνα. Tον Aύγουστο

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

77 του 1993 και τον Nοέμβριο του 1999 παρατηρήθηκε πολύ έντονο το φαινόμενο αυτό και από την Eλλάδα. Μία χαρακτηριστική φωτογραφία αυτών των μετεωριτών φαίνεται στην φωτογραφία 6.

Φωτό 6. Βροχή Μετεωριτών

ξ’ άλλου, ορισμένες εποχές παρατηρείται, σε αρκετό ύψος πάνω από τον ορίζοντα, πριν την Aνατολή και μετά την Δύση του Hλίου, μια

Φωτό 7. Το Ζωδιακό Φως

αμυδρή λάμψη που απλώνεται κατά μήκος του Zωδιακού Kύκλου και καλείται Zωδιακό Φως (Zodiac Light). Tαυτόχρονα και σε θέση αντίθετη (κατά 180°), παρατηρείται η αντίλαμψη (counterglow) του φαινομένου. Tούτο αποδίδεται στην ανάκλαση του Hλιακού φωτός από τα Mετέωρα και φαίνεται στην φωτογραφία 7.

Ήλιο σε ένα έτος.

Eάν το Mετέωρο είναι αρκετά μεγάλο, τότε δεν προλαβαίνει να εξαερω θεί τελείως με την τριβή του στην ατμόσφαιρα και πέφτει στην Γη, χαρα κτηριζόμενο Mετεωρίτης (Meteorite). Φωτο 8: Ο Μετεωρίτης του Grootfontein Στην επιφάνεια της Γης υπάρχουν αρκετοί κρατήρες Γη προκαλώντας την καταστροφή της που δημιουργήθηκαν από την πτώση Mειοκαίνου γεωλογικής εποχής. μετεωριτών. Την 15η Φεβρουαρίου 2013 εισήλθε Ο μεγαλύτερος γνωστός μετεω- στην γήινη ατμόσφαιρα ένας Μετεωρίτης βάρους περίπου 66 τόνων βρί- ρίτης πάνω από τα Ουράλια Όρη, την σκεται κοντά στο Grootfontein της Δυτική Σιβηρία και εδάφη του ΚαζακNοτιοδυτικής Aφρικής. Oι Mετεωρίτες στάν, με κατεύθυνση από Νοτιοανατομπορεί να είναι πετρώδους συστά- λικά προς Βορειοδυτικά και ταχύτητα σεως καλούμενοι αερόλιθοι, ή να 15 εως 20 χιλιόμετρα ανά δευτερόαποτελούνται από μέταλλα, κυρί- λεπτο. Ο Μετεωρίτης εξερράγη πάνω ως σίδερο και νικέλιο οπότε χαρα- από την Γη σ’ ένα ύψος 30 έως 50 χιλιοκτηρίζονται σιδερίτες. μέτρων, όπως φαίνεται στην φωτογραΠριν 23 εκατομμύρια χρόνια φία 9, όπου και αναπτύχθηκαν θερμοένας αστεροειδής ή μεγάλο με- κρασίες μέχρι 2500 βαθμούς Κελσίου, τέωρο έπεσε στην περιοχή του ενώ όσα από τα θραύσματά του δεν Bορείου Πόλου της Γης, όπου σή- πρόλαβαν να εξαερωθούν έπεσαν μερα υπάρχουν τα υπολείμματα στις προαναφερθείσες περιοχές, προτου κρατήρος Haughton διαμέ- καλώντας τραυματισμούς ανθρώπων τρου (ό,τι έχει απομείνει) 10 μι- και ζημιές. λίων. Tο τεράστιο μέγεθος του Kατά την σύγχρονη διαστημική επομετεώρου αυτού δεν επέτρεψε σημαντική επιβράδυνση από την τριβή χή, τα Mετέωρα αποτελούν πραγμα στην ατμόσφαιρα και ασφαλώς θα τικό κίνδυνο για τα Διαστημόπλοια, ήταν τρομακτική η πρόσκρουση στην αλλά και για την Γη γενικότερα.

Σημείωση Ζωδιακός Κύκλος καλείται η ζώνη που εκτείνεται 8° εκατέρωθεν της περιφέρειας της Εκλειπτικής και υποδιαιρείται σε 12 ίσα τμήματα, τα γνωστά ζώδια. Εκλειπτική δε, είναι το επίπεδο της τροχιάς της Γης, γύρω από τον ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Φωτό 9: Η έκρηξη του Μετεωρίτη της 15ης Φεβρουαρίου 2013

Ο Έλληνας αξιωματικός σήμερα Υπό κ. Αθανάσιου Μπινιάρη, Σμηνάρχου (Ι), Τμηματάρχη Επιλογής Προσωπικού, Διοίκηση Αεροπορικής Εκπαίδευσης «Πρέπει να προτρέπουμε διαρκώς τους Αξιωματικούς, και ιδιαίτερα αυτούς που κατέχουν καίριες διοικητικές θέσεις, να διευρύνουν το φάσμα των γνώσεών τους. Τίποτα δεν έχει πιο καταστροφική επίδραση στην ποιότητα του Στρατεύματος από έναν πυρήνα στενόμυαλων και άκαμπτων Διοικητών. Οι μορφωμένοι και φωτισμένοι Διοικητές δημιουργούν στρατιώτες εξίσου, φωτισμένους και διψασμένους για γνώση, στρατιώτες που κατανοούν σε βάθος γιατί στρατολογ,ήθηκαν και για ποιο λόγο πρέπει να πολεμήσουν».

έσα από τις φιλόξενες σελίδες του περιοδικού «Εθνικές Επάλξεις», στο μέτρο που μου αναλογεί, ευγενώς φιλοδοξώ να μοιραστώ κάποιες σκέψεις μου με τους αξιότιμους αναγνώστες του εν λόγω έγκριτου και έγκυρου περιοδικού, σχετικά με το πώς πρέπει να είναι ο σημερινός Έλληνας Αξιωματικός. Το διερώτημα αυτό, θυμίζει την παιδική μου ηλικία, όταν ο πατέρας μου (Αξιωματικός εν ενεργεία τότε - Ιπτάμενος της Πολεμικής Αεροπορίας) κάθε λίγο και λιγάκι μου έλεγε ότι «πηγαίνω σε ένα Σχολείο και σύντομα θα επιστρέψω». Εγώ με τον μικρότερο αδερφό μου δικαιολογημένα αναρωτιόμασταν, εκείνη την εποχή, αν «οι μεγάλοι συνεχίζουν ακόμα να πηγαίνουν Σχολείο». Στην εύλογη αυτή απορία, ο πατέρας μας, διά του παραδείγματος, μας καταστούσε γνωστό ότι η επιμόρφωση στον επαγγελματικό τομέα και όχι μόνο, είναι μία ακολουθία χωρίς τέλος και συνάμα αποτελεί υποχρέωση και δικαίωμα κάθε Αξιωματικού. Την διά βίου αυτή επιμόρφωση, Αξιωματικός ων, άρχισα κι εγώ εν τοις πράγμασι να βιώνω, από την αποφοίτησή μου από τη Σχολή Ικάρων και εφεξής, ατενίζοντας με ευγενή φιλοδοξία να παρακολουθώ τις επαγγελματικές εξελίξεις και να είμαι πάντοτε ενήμερος για τα δρώμενα στο παγκόσμιο, ευρωπαϊκό και εγγύς περιβάλλον, έχοντας προς τούτοις αποφοιτήσει κατά καιρούς από ποικίλα επιμορφωτικά σχολεία, όπως ήταν και η πρόσφατη φοίτησή μου στο ανώτατο στρατιωτικό πνευματικό ίδρυμα της χώρας (ΣΕΘΑ / Σχολή Εθνικής Άμυνας), που σφραγίζουν ομού την ανάγκη

Ισραηλινός Στρατηγός Γιγκάλ Αλόν

συνεχούς αναβάθμισης και διεύρυνσης της ατομικής επιμόρφωσης. Ωστόσο, επειδή το όλο θέμα προβάλει πολύ ευρύ, γι’ αυτό και θα περιοριστώ να αναφερθώ, διττώς και εν συντομία, στον Αξιωματικό ως Επιστήμονα σήμερα, καθώς και στον Αξιωματικό ως Ηγέτη και Πολλαπλασιαστή Ισχύος των Ενόπλων Δυνάμεων. Ξεκινώντας από το πρώτο, δύναται να ειπωθεί ότι το απαιτούμενο γνωστικό υπόβαθρο του Αξιωματικού, ιδίως σήμερα, εκπορεύεται από βασικούς παράγοντες, όπως είναι οι σύγχρονες απειλές και νέες προκλήσεις, οι συνεχείς εξελίξεις των οπλικών μέσων και συστημάτων, οι αλλαγές στον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου, η εκτεταμένη χρήση της πληροφορικής στη σχεδίαση και την προπαρασκευή διεξαγωγής των πολεμικών επιχειρήσεων, καθώς και η συνεργασία - σύμπραξη των Ενόπλων Δυνάμεων με τα Πανεπιστήμια και τον Ιδιωτικό Τομέα, η οποία τελευταίως έχει συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη της στρατιωτικής επιστήμης και της στρατηγικής σκέψης, που συλλήβδην προσδίδουν μία πρόσθετη δυναμική στον κάθε Αξιωματικό. Έτσι προβάλει επιτακτική η ανάγκη ο σημερινός Αξιωματικός να διαθέτει σύγχρονες γνώσεις και δεξιότητες, προκειμένου να δύναται να ανταπεξέλθει στις νέες προκλήσεις της εποχής και στην αφομοίωση της τεχνολογίας που εξελίσσεται ραγδαία, ώστε να ολοκληρώσει επιτυχώς σύνθετες και ανόμοιες αποστολές, που παλιά δεν υπήρχαν. Ακολούθως δε, και με δεδομένο ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις αποτελούν τον κυριότερο παράγοντα ισχύος της χώρας, ο Αξιωματικός του σήμερα, συστρατεύοντας υψηλό βαθμό προσωπικής και συλλογικής δέσμευσης, ανθρωπισμό, ενθουσιασμό, ενσυνείδητη πειθαρχία, τόλμη, ακεραιότη-

τα χαρακτήρα, αυτοπεποίθηση, ανάληψη πρωτοβουλιών όπου απαιτείται, καθώς και ψυχικές και σωματικές δυνάμεις, θα αποτελέσει τον σύγχρονο Ηγέτη, άρα και Πολλαπλασιαστή Ισχύος του Στρατεύματος, τοποθετώντας τις ανάγκες του Έθνους πάνω από τις δικές του, για αυτό και ατενίζει ευγενώς από την Πολιτεία και την κοινωνία, ανάλογη μεταχείριση και τον πρέποντα σεβασμό.

έλος, μένοντας με την πεποίθηση ότι άγγιξα το όλο θέμα, συμπερασματικά επισημαίνεται η ανάγκη αναβάθμισης του ρόλου του σημερινού Έλληνα Αξιωματικού μέσα στον χώρο του και στην κοινωνία, καθώς και της υψηλής επαγγελματικής - επιμορφωτικής κατάρτισης και απόδοσής του, ιδίως σήμερα, αλλά και κατά την διάρκεια των επόμενων ετών, όπου προμηνύεται «σταθερή αστάθεια» στο περιφερειακό ρευστό περιβάλλον, κατέχοντας η χώρα μας μία δύσκολη γεωπολιτική θέση, περιστοιχιζόμενη από εστίες πολυειδών εντάσεων, συγκρούσεων, θρησκευτικών φανατισμών και ενεργειακών ανταγωνισμών. Επίσης, είναι έντονο και το αίσθημα ανησυχίας της διεθνούς κοινότητας ως προς τις ασύμμετρες απειλές, οι οποίες προέρχονται από μη οργανωμένους στρατούς και ευρίσκονται σε διαρκή μετεξέλιξη, χωρίς πάντα πρόβλεψη στον τρόπο εκδήλωσής τους (τρομοκρατικές ενέργειες κάθε τύπου, διασπορά όπλων μαζικής καταστροφής, διεθνικό οργανωμένο έγκλημα, λαθρομετανάστευση, κυβερνοεπιθέσεις - επιθέσεις πληροφοριακού πολέμου). Ωστόσο, η Ελλάδα, παρά την οικονομική ύφεση που διέρχεται, προβάλει ως μία «όαση ασφάλειας» στην ευρύτερη περιοχή και για να συνεχίζει να παραμένει έτσι, οφείλει να επαγρυπνεί με την αρωγή του υψηλού επιπέδου του αξιόμαχου όλων των στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

>> ΜΕ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ

Ο 28χρονος δράστης…

Υπό κ. Χρ. Μπολώση ΓΓ/ΣΕΕΘΑ, Υπτγου ε.α, ΓΓ/ΣΕΕΘΑ

ο 1980 η πάλαι ποτέ ΕΡΤ, πρόβαλε σε αυτοτελείς συνέχειες το θαυμάσιο βιβλίο του αείμνηστου Νίκου Τσιφόρου «Τα παλιόπαιδα τ’ Ατίθασα». Εκεί λοιπόν και στο επεισόδιο με τίτλο: «Ο μαγικός άνθρωπος», γίνεται μία εικονική δίκη μέσα στη φυλακή και ο «κ. πρόεδρας» καλεί τους μάρτυρες» με όλα τα ονόματα που χρησιμοποιούν, για να κυκλοφορούν στη πιάτσα. Η «δίκη» αυτή έβγαζε μία «απόφα» (απόφαση), η οποία πολύ λίγο απείχε από αυτήν που έβγαζε αργότερα το κανονικό δικαστήριο. Η πείρα βλέπετε…

Το 1964, παίχτηκε στους κινηματογράφους η ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη «Αλέξης Ζορμπάς», βασισμένο στο σχετικό βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη και η οποία αναφερόταν στον ομώνυμο «μποέμ» κρητικό. Όταν λοιπόν το περιστασιακό αφεντικό του (Άλαν Μπέϊτς), ρωτάει τον Ζορμπά (Άντονι Κουήν) πώς τον λένε, εισπράττει την εξής απάντηση: «Αλέξη Ζορμπά ή Μακαρόνι γιατί είμαι μακρύς, ή Καλιφόρνια γιατί έχω πάει εκεί, ή Επιδημία γιατί όπου ανακατεύομαι φέρνω την καταστροφή». Κατ’ αντιστοιχία βέβαια οι παλιότεροι θα θυμούνται τις ανακοινώσεις της Αστυνομίας, όταν έπεφταν στα δίχτυα της τα «παλιόπαιδα τ’ ατίθασα». Να τις θυμηθούμε: «Ανακοινούται ότι τας πρωινάς ώρας της χθες, συνελήφθη ο Νικόλαος Γαρδούμπας, ή Μακρυχέρης, ή Σουγιάς, ή Αρπάχτρας, ή Κουλοχέρης, ετών 28, διότι απεπειράθη να διαρρήξει περίπτερον εις την περιοχήν της Πλατείας Ομονοίας». Την άλλη ημέρα: «Συνελήφθη η αθιγγανίς Σουλτάνα Καρακώτσογλου, ή Ματιάστρα, ή Μάγισσα, ή Αγγαλίτσα, η οποία δια της μεθόδου της μαγγανείας και εκμεταλλευομένη τον συνωστισμόν αφήρεσε το πορτοφόλιον του κ. Γεωργίου Μπουσδούκου, εντός λεωφορείου της γραμμής Αθήναι – Περιστέρι». Εδώ να κάνουμε δύο παρατηρήσεις. Η ανακοίνωση δεν μιλάει για τον γνωστό συνωστισμό και επί πλέον ξεμπροστιάζει και τον αφηρημένο κ. Μουσδούκο… Όλα αυτά τα ωραία, συνέβαιναν μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’70. Ακολούθησαν σεισμικές αλλαγές στην κοινωνία μας, όχι βεβαίως κατ’ ανάγκην όλες προς το καλύτερο. Ανακαλύφθηκαν τα «προσωπικά δεδομένα» (μόνον του θύτου βεβαίως, αφού τις περισσότερες φορές το θύμα…τα θέλει και τα παθαίνει και δεν κάθεται στ’ αυγά του και καλά να πάθει). ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Μετά είχαμε τα «ανθρώπινα δικαιώματα», (του θύτου βεβαίως, αφού του θύματος, ό,τι δικαιώματα είχε, μόλις του τα είχε αφαιρέσει ο δράστης…). Τέλος, εμφανίστηκαν και οι ακτιβιστές, οι οποίοι μη μάθουν ότι κάποιος ερευνητής ταλαιπώρησε έναν ασβό στην έρημο Καλαχάρι και αμέσως σου σκαρώνουν μια διαδήλωση μέγκλα (το τι θα πει «μέγκλα» σε προσεχές σημείωμα) και σταματάνε κάθε κίνηση στο κέντρο για κάνα δυό ώρες. Όλα αυτά μαζί συμποσούμενα, συν μερικά ακόμα, μας έφτασαν στο σημείο να διαβάζουμε αστυνομικές ανακοινώσεις της μορφής: «Συνελήφθη 20χρονος εργάτης, ο οποίος επιχείρησε να διαρρήξει το περίπτερο του 45χρονου Ψ.Χ. σε περιοχή της Αθήνας. Ο 20χρονος δράστης ομολόγησε την συμμετοχή του σε άλλες 5 ληστείες, ενώ απεκάλυψε και τους συνεργούς του, οι οποίοι είναι ένας 23χρονος αλλοδαπός και ένας 24χρονος φοιτητής». Μέχρι τώρα ξέραμε ότι οι ποινές, συν τοις άλλοις, έχουν και κατασταλτικό χαρακτήρα για κάθε επίδοξο σχεδιαστή ατασθαλιών. Άλλο λοιπόν είναι να ακούσει ο εκκολαπτόμενος Αρσέν Λουπέν ότι «συνελήφθη ο Νικόλαος (ή Νίκος…) Μπεϊζάνης ετών 22 που εργάζεται στο εργοστάσιο ΤΙΠΟΤΕΞ, διότι διέρρηξε το ταμείο της εταιρίας» και άλλο αυτές τις απίστευτες αοριστολογίες. Πάντως εγώ τι να σας πω. Ζω για να ακούσω μία περιγραφή ποδοσφαιρικού αγώνα σαν αυτή: «Ο 24χρονος αμυντικός κόβει την μπάλα και πασάρει στον κίτρινο 28χρονο, ο οποίος με την σειρά του ντριμπλάρει τον κόκκινο 25χρονο, όμως ο 42χρονος διαιτητής τον έχει ήδη σφυρίξει οφσάϊντ…» Ο 70 χρονος

Το Βιβλίο ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΗΝΑΓΙΑ

Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις και Εξοπλισμοί Επιμέλεια: Συντακτική Επιτροπή Περιοδικού

σ τρα τιωτική ισχύς ε ί ναι γνωστό ότι αποτελεί τη φυσική ισχύ και το πιο δυναμικό στοιχείο ενός κράτους, προκειμέ νου να εφαρμοσθεί η εθνική πολιτική και να υλοποιηθούν οι εθνικοί στόχοι. Περιλαμβάνει τις ένοπλες δυνάμεις του κρατικού μηχανισμού και τις δομές ασφάλειας που τις υποστηρίζουν. Επί του συγκεκριμένου αντικειμένου, έχει ήδη κυκλοφορήσει ένα καθ’ όλα εξαιρετικό βιβλίο που εμπεριέχει αντίστοιχη μελέτη του Ταξχου ε.α. και Γε-

ωστρατηγικού Αναλυτή, κ. Χρήστου Μηνάγια, με θέμα «Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις και Εξοπλισμοί». Στο σύγγραμμα, γίνεται μια προσπάθεια να σκιαγραφηθεί η τουρκική αντίληψη και να διερευνηθεί ο τρόπος με τον οποίο η Άγκυρα αντιλαμβάνεται την έννοια της στρατιωτικής ισχύος, μέσω της οργάνωσης, της διάταξης των ενόπλων δυνάμεών της, αλλά και των εξοπλισμών. Στο βιβλίο αναλύονται διεξοδικά θέματα όπως οι αποστολές που αναλαμβάνουν οι ένοπλες δυνάμεις της Τουρκίας και αφορούν στην αποτροπή, στη διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος ασφάλειας και επιχειρήσεων, στην αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, στη συμβολή σε επιχειρήσεις υποστήριξης της ειρήνης, στην εσωτερική ασφάλεια, στην περιορισμένη χρησιμοποίηση δύναμης και σε συμμετοχή σε συμβατικό πόλεμο. Ας σημειωθεί ακόμη, ότι σύμφωνα με όσα εκθέτει ο συγγραφέας, το τουρκικό Γενικό Επιτελείο Ενόπλων Δυνάμεων, δίδει ιδιαίτερη βαρύτητα στην εκπαίδευση, η οποία, πέραν των ασκήσεων, προσαρμόζεται ανάλογα, συνδυάζοντας την αναβάθμιση του επιχειρησιακού

επιπέδου του προσωπικού όλων των κατηγοριών (αξιωματικοί, μόνιμοι υπαξιωματικοί, οπλίτες), με την επιστημονική και κοινωνική κατάρτιση του. Επίσης, στο πόνημα περιγράφεται η μέθοδος που ακολουθείται από το 2003, ώστε οι τουρκικές χερσαίες δυνάμεις που βρίσκονται υπό αναδιοργάνωση η οποία πρόκειται να ολοκληρωθεί μετά το 2023, να έχουν την δυνατότητα υλοποίησης των κύριων αξόνων της υπόψη ενέργειας, όπως η αντιμετώπιση των επιχειρησιακών αναγκών ενός σύγχρονου συμβατικού πολέμου και ασύμμετρων απειλών. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν θέματα γενικώτερης στρατηγικής των ΕΔ της γείτονος, όπως:

Η ανάπτυξη του τουρκικού ναυτικού, η οποία είναι ασύμμετρη σύμφωνα με τις απόψεις του Ahmet Davutoğlu, ο οποίος τονίζει ότι η Τουρκία προκειμένου να γίνει μια περιφερειακή δύναμη, επιβάλλεται να αυξήσει την πολιτική και οικονομική επιρροή της στις θαλάσσιες οδούς, οι οποίες επεκτείνονται ανα-

Οι συνδρομές και οι οικονομικές ενισχύσεις για τον Σύνδεσμο είναι δυνατόν να κατατίθενται στον τραπεζικό λογαριασμό

Eurobank 0026-0255-30-0101247138 ή στα Γραφεία του ΣΕΕΘΑ ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

81 τολικά μέχρι τον Περσικό Κόλπο και δυτικά και νότια, από το Αιγαίο μέχρι την Αδριατική και από το Σουέζ μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα.

Οι τουρκικές αεροπορικές δυνάμεις με τη διάταξη, το δυναμικό, την υποδομή και τα μέσα που διαθέτουν τώρα αλλά θα αποκτήσουν στο μέλλον, μπορούν να εκτελέσουν όλες τις αποστολές ενός σύγχρονου αεροπορικού πολέμου.

Η αριθμητική δύναμη της Γενικής Διοίκησης Στρατοχωροφυλακής και οι σχηματισμοί που διαθέτει, όπως των συνόρων, των καταδρομών και της εκπαιδεύσεως, έχουν καθαρά στρατιωτική δομή, ενώ το υλικό που οι συγκεκριμένες μονάδες διαθέτουν (εκατοντάδες τεθωρακισμένα οχήματα, ελικόπτερα και βαρύς οπλισμός), σε συνδυασμό με την πολεμική εμπειρία του προσωπικού, συνιστούν ένα σημαντικό παράγοντα στρατιωτικής ισχύος.

Ο Πρόεδρος και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του ΣΕΕΘΑ σας εύχονται

Χρόνια Πολλά και Καλή Χρονιά

Η τουρκική Διοίκηση Ασφαλείας Ακτών, με την αύξηση του προσωπικού της αλλά και με τον αριθμητικό και ποιοτικό εκσυγχρονισμό της σε ναυτικά και αεροπορικά μέσα, αποκτά συνεχώς πολύ σημαντικές δυνατότητες για διεξαγωγή επιχειρήσεων έρευνας-διάσωσης στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο μεγάλος αριθμός των Bordo Bereli, σε συνδυασμό με την εκπαίδευση, την πολεμική εμπειρία, το άριστο υλικό που διαθέτουν, αλλά και τις αποστολές ειδικών επιχειρήσεων και επιχειρήσεων ψυχολογικού πολέμου που τους έχουν ανατεθεί, απαιτούν την ύπαρξη ειδικού σχεδιασμού στην αντιμετώπισή τους. Η διαδικασία εξέλιξης και αναβάθμισης των οπλικών συστημάτων και των υπολοίπων στρατιωτικών μέσων με νέες τεχνολογίες, επανακαθορίζει τις δυνατότητες του

στρατιωτικού προσωπικού, με βάση μια σύγχρονη αντίληψη για το πεδίο της μάχης, η οποία έχει να κάνει αφενός με την αποτελεσματική ένταξη και επιχειρησιακή αξιοποίηση των εν λόγω συστημάτων, αφετέρου με την αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων και τον εκ νέου σχεδιασμό των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Μια απλή ματιά στην βιβλιογραφία και τις διάφορες πηγές του εν λόγω βιβλίου, αποκαλύπτει έναν τεράστιο πλούτο των τελευταίων, από τον οποίο ο συγγραφέας δεν άφησε καμία ανεκμετάλλευτη. Αυτό που έχει σημασία βέβαια, δεν είναι μόνο ο πλούτος των πηγών, αλλά η ικανότητα του μελετητού, να τις αξιολογήσει και να τις επεξεργαστεί. Προς τούτο είναι σαφές ότι ο συγγραφέας μέσα από το πρίσμα της πολύχρονης ενα-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

σχολήσεως και εμπειρίας του για το αντικείμενο της μελέτης του, κατατάσσεται στο πεδίο των εξειδικευμένων εμπειρογνωμόνων της περιόδου που διάγουμε, για θέματα Τουρκίας. Κατά την άποψή μας, η μελέτη του έργου του Χρήστου Μηνάγια, θα μπορούσε να είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στους ερευνητές και μελετητές ή απλούς ενδιαφερομένους επί του θέματος, αφού είναι σαφές ότι αποτελεί μια αξιόπιστη βάση (και όχι μόνο), για την μελέτη τους συγκεκριμένου αντικειμένου, το οποίο πραγματεύεται. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Κάδμος» (τηλ. 2310 252320, Ερμού 48 Θεσσαλονίκη, Τ.Κ. 54623), αλλά και τα κατά τόπους κεντρικά βιβλιοπωλεία της χώρας, από όπου δύνανται να το προμηθεύονται οι ενδιαφερόμενοι.

ΤΑ ΝΕΑ ΤOΥ ΣΥΝΔΕΣΜOΥ ΜΑΣ

Οκτώβριος- Δεκέμβριος 2014 – Επιμελείται η Γενική Γραμματεία του ΣΕΕΘΑ 1. Δραστηριότητες Ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. του Σ.Ε.ΕΘ.Α. παρέστησαν στις ακόλουθες ημερίδες: Την 13η Οκτ 2014, στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών όπου πραγματοποιήθηκε Ημερίδα του ΣΕΕΘΑ με θέμα: «Τουρκία και εξελίξεις στη Μ. Ανατολή. Επιπτώσεις για την Ευρώπη και τη χώρα μας». Την 08η Δεκ 2014, στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών όπου πραγματοποιήθηκε Ημερίδα του ΣΕΕΘΑ με θέμα: «Μεταναστευτικά ρεύματα προς την Ευρώπη – Προκλήσεις και συνέπειες άμεσες και μελλοντικές για την Ευρώπη και την χώρα μας». Α. ΗΜΕΡΙΔΕΣ

Κατόπιν προσκλήσεων ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. του Σ.Ε.ΕΘ.Α. παρέστησαν στις ακόλουθες εκδηλώσεις: Την 26η Οκτ 2014 σε επετειακή Ομιλία για την 28η Οκτ 1940, που πραγματοποιήθηκε από την ΕΑΑΣ στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών και το Δήμο Παπάγου-Χολαργού από την Π.Ε.Π. στο Αμφιθέατρο «Μίκης Θεοδωράκης» της περιοχής. Την 23η Νοε 2014, στην παρουσίαση βιβλίου Αξκού ε.α. στο Πολιτιστικό Κέντρο Παπάγου. Την 4η Δεκ 2014, στον εορτασμό της προστάτιδος Π.Β. Αγίας Βαρβάρας στην Σχολή ΠΒ (Μεγάλο Πεύκο Αττικής). Την 21η Δεκ 2014, στην εκδήλωση της Παμμακε Β. ΣυμμετοχH ΣΕ Εκδηλώσεις

δονικής Εστίας στην Παλαιά Βουλή, με θέμα την Μακεδονία. Την 22η Δεκ 2014, στην Ορκωμοσία των Πρωτοετών Ευελπίδων που πραγματοποιήθηκε στην ΣΣΕ (Βάρη Αττικής).

B. Εφημερίδες

2. Εκδόσεις

A. Περιοδικά

«Λιμενικά Χρονικά» τριμηνιαία έκδοση της Ένωσης Αποστράτων Αξκών Λιμενικού Σώματος. «Θαλασσινοί Απόηχοι». Διμηνιαία έκδοση της Ένωσης Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού. «Σπετσιώτικη Ηχώ». Τριμηνιαία έκδοση της Ένωσης Σπετσιωτών. «Ο Λόγιος ΠΑΝ». Τριμηνιαία έκδοση ποικίλης ύλης. Εκδότης Ιωάννης Χ. Σκούτας. «Το ΛΑΣΙΘΙ». Τριμηνιαία έκδοση των Λασιθιωτών. «Αεροπορική Επιθεώρηση», τετραμηνιαία έκδοση του ΓΕΑ. «Ναυτική Ελλάς». Μηνιαία έκδοση της Ελληνικής Θαλάσσιας Ένωσης. «Διακλαδική Επιθεώρηση». Μηνιαία έκδοση της Ανωτάτης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου.

«Νέα του Σ.Α.Σ.». Διμηνιαία έκδοση συλλόγου αποφοίτων Σ.Τ.Υ.Α.. «Σέριφος». Διμηνιαία έκδοση του Συνδέσμου Σεριφίων. «Καστέλλα» μηνιαία έκδοση του εξωραϊστικού Συλλόγου Καστέλλας Πειραιά. «Φλόγα της Μακεδονίας, Τριμηνιαία έκδοση. «Ελεύθερη Εθνική Ορεινή Ελλάς». Τριμηνιαία έκδοση των Αγωνιστών των ΠΟΕΑ - ΕΔΕΣ Ν. Ζέρβα. «Σερραϊκόν Θάρρος»

Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ

Τα κάτωθι Μέλη του Συνδέσμου, πλέον της ετήσιας συνδρομής τους, προσέφεραν και τα αναγραφόμενα χρηματικά ποσά προς ενίσχυση της εκδόσεως των «Εθνικών Επάλξεων»: Καρτσακλής Αλέξης...................10 ευρώ Γεωργόπουλος Κων/νος............. 5 ευρώ Τασιόπουλος Δημήτριος..........20 ευρώ Γερομήτσος Άδωνις...................30 ευρώ Καπώλης Περικλής.....................10 ευρώ (Πληρέστερος Πίνακας Οικονομικών Ενισχύσεων του παρελθόντος τριμήνου, θα δημοσιευθεί στο επόμενο τεύχος των Ε.Ε.).

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

LAVINIA CORP.

On time...

LASKARIDIS SHIPPING CO. LTD.

...cool and dry

A globally integrated shipping company

Transportation (reefer, wet, dry) Shipyards Ship agency Logistics Terminals Fuel Supplies at High Seas Fishing

Head Office Laskaridis Shipping Co.Ltd. 5, Xenias street & Ch. Trikoupi Athens, 14562 Greece Tel: +30.210.6284200 Fax: +30.210.8089710/11/12 Email: athens @ laskaridis.gr