Εθνικές Επάλξεις. Τεύχος 119 (Ιανουάριος-Μάρτιος 2017)

ΔΙΕΥΘ. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ • 113 62 AΘHNAI

Τ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Τ Ι Κ Η Ε Κ Δ Ο Σ Η • A P. T E Y X . 1 1 9 • Ι Α Ν Ο ΥΑ Ρ Ι Ο Σ - Μ Α Ρ Τ Ι Ο Σ 2 0 1 7

70 χρόνια Ελεύθερα Δωδεκάνησα

LAVINIA CORP.

On time...

LASKARIDIS SHIPPING CO. LTD.

...cool and dry

A globally integrated shipping company

Transportation (reefer, wet, dry) Shipyards Ship agency Logistics Terminals Fuel Supplies at High Seas Fishing

Head Office Laskaridis Shipping Co.Ltd. 5, Xenias street & Ch. Trikoupi Athens, 14562 Greece Tel: +30.210.6284200 Fax: +30.210.8089710/11/12 Email: athens @ laskaridis.gr

ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

ΤΡΙMHNIAIA ENHMEPΩTIKH EKΔOΣH ΣYNΔEΣMOY EΠITEΛΩN EΘNIKHΣ AMYNHΣ • ETOΣ 24 ο • AP. TEYX. 119 • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

>> KΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ

Έ

«Ἁπάντων τιμιώτερον ἐστὶ ἡ πατρὶς»

να από τα κύρια σημεία αναφοράς στην παιδαγωγική αναφορά των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων και συγγραφέων, όπως ο Θουκυδίδης, ο Πλάτων και ο Σωκράτης, είναι ασφαλώς η έννοια του σεβασμού προς την πατρίδα. Τούτο αποτυπώνεται εκ του ασφαλούς, καθ΄ όλη την διάρκεια της μακραίωνης Ιστορίας της χώρας μας και βρίσκεται σε αντιστοιχία με τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την μελέτη των ιστορικών γεγονότων, αλλά και κειμένων «παιδευτικού» χαρακτήρα, από την εποχή των ομηρικών επών, έως και την σύγχρονη εποχή μας.

Ο

φιλόσοφος Πλάτων για παράδειγμα, την χαρακτηρίζει ως πολύτιμο αγαθό, με την εγγενή ρήση του, ότι «…μητρός τε καὶ πατρὸς καὶ τῶν ἄλλων προγόνων ἁπάντων τιμιώτερον ἐστιν πατρὶς καὶ σεμνότερον καὶ ἁγιώτερον καὶ ἐν μείζονι μοίρᾳ καὶ παρὰ θεοῖς καὶ παρ᾽ ἀνθρώποις τοῖς νοῦν ἔχουσι». Προς τούτο είναι σαφές ότι η έννοια αυτή, ταυτίζεται απόλυτα με τα ιδανικά της ελευθερίας, της τιμής και της αξιοπρέπειας του κοινωνικού συνόλου. Οι συγκεκριμένες ανώτερες αξίες, ενέπνευσαν διαχρονικά και συνεχίζουν να εμπνέουν τον Ελληνισμό, στην υπέρβαση των κοσμικών παραμέτρων, με αποτέλεσμα να τον ωθούν σε πράξεις ηρωισμού και αυτοθυσίας, σε κρίσιμες στιγμές του ιστορικού μας βίου.

Ο

εφετινός εορτασμός της εθνικής επετείου της 25ης Μαρτίου 1821, είναι σαφές ότι επαναφέρει σημεία έντονου προβληματισμού, αφού οι συνεχιζόμενες δηλώσεις αξιωματούχων της γείτονος, άπτονται και αιτιάσεων αμφισβήτησης περιοχών της ελληνικής επικράτειας, ή τάσεων αναθεωρητικού χαρακτήρα. Οι θέσεις αυτές, εκτός από ανακριβείς και άσχετες προς τις υφιστάμενες Διεθνείς Συνθήκες και το Διεθνές Δίκαιο, αποκαλύπτουν και πιθανούς ευρύτερους σχεδιασμούς της γείτονος εκτός των ορίων της Ελληνικής επικράτειας, στοχοποιώντας παράλληλα Ευρωπαίους αξιωματούχους αλλά και Ευρωπαϊκές αξίες, που απετέλεσαν θεμέλιο λίθο του παγκόσμιου πολιτισμού, αλλά και του Ευρωπαϊκού κεκτημένου. Τούτο βέβαια συμβαίνει, πλέον της προσφιλούς και συνήθους πρακτικής των γειτόνων μας, που αναφέρεται σε σημειωθείσες αυθαίρετες τάσεις αναθεωρητισμού, στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.

Η

τρισχιλιετής όμως παρουσία του Ελληνισμού στην εσχατιά αυτή της Ευρώπης, επιτεύχθηκε με γνώμονα τον πολιτισμό που εδώ αναπτύχθηκε, σε συνδυασμό με σκληρούς αγώνες και αιματηρές θυσίες. Προς τούτο το Αιγαίο, ως χώρος εφαρμογής τάσεων αναθεωρητισμού της γείτονος, αντιτάσσει ιστορικές μνήμες, αφού είναι διαχρονικά καταγεγραμμένο ως ένα από τα λίκνα του Ελληνικού Έθνους, με την ναυτική του παράδοση για παράδειγμα, να έχει τις ρίζες της σε

θεμελιώδεις αρχές ή αξίες, που αναπτύχθηκαν πρώτα στη χώρα μας, όπως ο Μινωϊκός αλλά και ο Κυκλαδικός Πολιτισμός. Ο ανερμάτιστος εθνικισμός του εξ ανατολών γείτονα, που οραματίζεται την αναβίωση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, πυροδοτείται πιθανώς και από ένα ισχυρό ρεύμα ισλαμικού φονταμενταλισμού. Κατά συνέπεια, δεν είναι μέγεθος μονοδιάστατο και μονοσήμαντο, αλλά φαίνεται να ενισχύεται και από ακραίες θρησκευτικές ή εθνικιστικές παραμέτρους. Η αναθεωρητική αυτή πολιτική, σύμφωνα με διεθνείς αναλυτές, ενσωματώνει αρκετές θρησκευτικές δοξασίες φονταμενταλιστικού χαρακτήρα, ενάντια σε κάθε τάση για θρησκευτική καταλλαγή των παθών.

Ο

Ελληνισμός εντός και εκτός συνόρων, για άλλη μια φορά καλείται να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις των καιρών, με γνώμονα το ιστορικό του παρελθόν, αλλά και τις παρακαταθήκες των προγόνων του. Τα κυριαρχικά μας δικαιώματα είναι αδιαπραγμάτευτα έναντι οποιουδήποτε τιμήματος ή ανταλλάγματος. Η μέγιστη και πρωταρχική αξία του σύγχρονου Ελληνισμού έχει τις βάσεις της σε διαχρονικές ρήσεις, όπως εκείνης που αναφέρεται στον όρκο του αρχαίου Αθηναίου Οπλίτη: «Τὴν πατρίδα δὲ οὐκ ἐλάσσω παραδώσω». «Βαριά» και επίπονη η ελληνική κληρονομιά. Είναι όμως επίσης γνωστό, ότι «Χωρὶς ἀρετὴ καὶ πόνο εἰς τὴν πατρίδα καὶ πίστη εἰς τὴ θρησκεία, ἔθνη δὲν ὑπάρχουν» (Στρατηγός Μακρυγιάννης).

Τ

ο νόημα του θαύματος του 1821, που αποτελεί κορυφαίο σταθμό της εθνικής μας Ιστορίας, έχει ως βασικό σημείο αναφοράς το σύνθημα της «Ελευθερία ή Θάνατος» και είναι μοναδικό στην παγκόσμια ιστοριογραφία, επειδή μια χούφτα Έλληνες μετα από τέσσερις αιώνες δουλείας, κατάφεραν να κατισχύσουν, έναντι μιας παντοδύναμης αυτοκρατορίας. Ταυτόχρονα, αποτελεί το διαχρονικό ορόσημο του έθνους μας, που προσδιορίζει το εθνικό χρέος για τη διασφάλιση των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων. Η Ιστορία και η γλώσσα συνιστούν βασικούς παράγοντες στην επιβίωση του έθνους. Συνεπώς είναι επίκαιρα τα λόγια και ο στοχασμός του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού (1714-1779), του ιεραπόστολου του υπόδουλου τότε έθνους μας : «Ὁ ζυγὸς φέρνει πρῶτα πνευματικὴ καὶ μετέπειτα ὑλικὴ ἐξαθλίωση».

Σ

την σημερινή πραγματικότητα, αναγνωρίζουμε ότι το ωραιότερο ιδανικό, το ιδανικό της ελευθερίας, δεν μας το χάρισαν, αλλά το κατακτήσαμε με αγώνες και αίμα. Στρέφοντας ευλαβικά την σκέψη μας σε όλους εκείνους τους επιφανείς αλλά και αφανείς ήρωες του ιστορικού μας βίου, επιβεβαιώνουμε και αποδεχόμαστε ως οδηγό για το μέλλον της ζωής της χώρας μας, το γεγονός ότι μας έδωσαν μαζί με την ελευθερία και την ευτυχία μιας περήφανης ζωής.

Το Διοικητικό Συμβούλιο

Στη διεύθυνση www.seetha.org.com υπάρχει ανανεωμένος ιστότοπος του Συνδέσμου στον οποίο έχουν αναρτηθεί παλαιότερα τεύχη των Εθνικών Επάλξεων σε μορφή PDF ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

4

>> ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΚΔΟΤΗ ΤΟ ΠΑΡΌΝ ΤΕΎΧΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΎ ΜΑΣ, είναι αφιερωμένο στα Δωδεκάνησα, με ιδιαίτερη αναφορά στην συμπλήρωση 70 χρόνων από την ημερομηνία ενσωμάτωσής τους στην μητέρα πατρίδα. Εκτιμούμε ότι τα άρθρα των εξαιρέτων αρθρογράφων μας, σε συνδυασμό, με το παλαιότερο αφιέρωμά μας στο Αιγαίο (τ. 107), θα αποτελέσουν σημεία αναφοράς στις αναθεωρητικού χαρακτήρα τάσεις της γείτονος για την περιοχή μας, οι οποίες έχουν ενταθεί το τελευταίο χρονικό διάστημα. Στο ειδικό αφιέρωμα του ανά χείρας τεύχους μας, δημοσιεύονται τα σημεία αντιφώνησης της Α.Ε. του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Προκοπίου Παυλόπουλου, κατά την ανακήρυξή του σε Επίτιμο Δημότη του Δήμου Ρόδου την 6η Μαρτίου 2017, με την ευκαιρία συμπλήρωσης 70 ετών, από την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων. Πρόκειται για ουσιαστική και με βάση τις ισχύουσες Συνθήκες αλλά και το Διεθνές Δίκαιο ιστορικογεωπολιτική αναδίφηση των πραγμάτων που αφορούν το Αιγαίο, από την Ανώτατη Πολιτειακή Ηγεσία της χώρας μας, στις αιτιάσεις αναθεωρητισμού της γείτονος. Προς τούτο αποτελεί ιδιαίτερη τιμή και χαρά για το περιοδικό μας, η έγκριση φιλοξενίας αλλά και αναδημοσίευσης του συγκεκριμένου άρθρου, για την οποία εκφράζουμε τις θερμότατες ευχαριστίες μας. Στο ίδιο μήκος κύματος, βρίσκεται και το δημοσιευόμενο στη συνέχεια άρθρο του κ. Δημητρίου Σκαρβέλη, Στρατηγού – Ακαδημαϊκού, με τίτλο, «Η Δωδεκάνησος μας. Νησαία εδάφη των Νοτιοανατολικών Σποράδων», στο οποίο παρουσιάζεται διαχρονικά η ιστορική και γεωστρατηγική χροιά του θέματος, με ιδιαίτερη έμφαση στην αξία και τις υφιστάμενες αρχές του Διεθνούς Δικαίου. Επί του αυτού θέματος, δίδονται τεκμηριωμένες απαντήσεις, για την διαχρονικότητα της ύπαρξης του Ελληνισμού στην περιοχή, από τον κ. Κωνσταντίνο Λαγό, Δρ της

Αρχαίας Ιστορίας και Καθηγητή της Σχολής Ικάρων, μέσω του άρθρου του με τίτλο, «Τα Δωδεκάνησα στη διάρκεια της Αρχαιότητας». Στο διπλωματικό περισκόπιο, δημοσιεύεται άρθρο του πρέσβυ ε.τ. Μάνου Μεγαλοκονόμου με τον επίκαιρο τίτλο «Ενδοσκοπικά: Μήπως Επίκειται μια Ευρωπαϊκή Άνοιξη;», ενώ στο πολιτικό και στρατηγικό περισκόπιο το δεύτερο και τελευταίο μέρος του άρθρου του κ. Νικολάου Διακίδη, Διεθνολόγου και Στρατηγικού Αναλυτή, με τίτλο «Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016 και οι εξελίξεις στην Τουρκία». Σημεία ιδιαίτερης προσοχής εκτιμάται ότι θα πρέπει να λογισθούν και οι εισηγήσεις των ομιλητών της επετειακής εκδήλωσης του ΣΕΕΘΑ, σε συνεργασία με το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος και την Πολιτιστική Ομάδα «Αρχιπέλαγος», την Δευτέρα 13 Μαρτίου, με τον γενικό τίτλο «70 Χρόνια Ελεύθερα Δωδεκάνησα». Οι ομιλητές και τα αντίστοιχα θέματα που ανέπτυξαν, ήταν ο Δρ Ριζάς Σωτήριος, Διευθυντής ερευνών, στο Κέντρο Έρευνας Ιστορίας Νεώτερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών, με τίτλο «Η ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα. Ιστορική και πολιτική διάσταση» και ο Αντιναύαρχος ε.α. κ.. Παλούμπης Ιωάννης ΠΝ, με τίτλο «Δωδεκάνησα: Η γεωστρατηγική αξία της περιοχής και η σύγκρουση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου». Στην ενότητα του περιοδικού, με τον γενικό τίτλο «Ανάλυση Κυρίων Γεγονότων», περιλαμβάνονται μικρά ενημερωτικά άρθρα γνωστών αναλυτών, συνεργατών του περιοδικού. Στο παρόν τεύχος γράφουν κατά σειρά οι Δρ Αλέξανδρος Κούτσης, Ομότιμος Καθηγητής Μεσανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου με τίτλο, «Το Ιράν και το Παλαιστινιακό, στην Διπλωματική Ατζέντα του Προέδρου Τράμπ», ο κ. Χρήστος Μηνάγιας, Ταξχος ε.α. με τίτλο «Τουρκία: Οδεύοντας προς το

δημοψήφισμα», ο κ. Χριστόδουλος Γιαλλουρίδης Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής και Διευθυντής Κέντρου Ανατολικών Σπουδών για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, με τίτλο «Εσωτερική εξισορρόπηση διά της προβολής εξωτερικού εχθρού», ο Δρ Κωνσταντίνος Φίλης, Διευθυντής Ερευνών του ΙΔΙΣ, με τίτλο «Η τουρκική προκλητικότητα σε φάση όξυνσης», ο κ. Πόκας Χαράλαμπος Αντγος ε.α. μέλος του ΔΣ ΣΕΕΘΑ με τίτλο, «Ουκρανία: H μη-ειρήνη των Συνθηκών Ειρήνευσης Μινσκ Ι και ΙΙ», ο κ. Ζαχαρίας Βερίγος, Αντγος ε.α. με τίτλο, «Βαλκάνια: Η επόμενη μέρα;» και ο κ. Νικόλαος Διακίδης, Διεθνολόγος, με τίτλο, «Το θρησκευτικό κίνημα χιζμέτ του ιμάμη Φετουλλά Γκυλέν». Στα θέματα γενικότερου γεωστρατηγικού και γεωπολιτικού ενδιαφέροντος, περιλαμβάνονται τα εξαιρετικά ενδιαφέροντα και αξιόλογα άρθρα των εν ενεργεία συναδέλφων κ. Μιχαήλ Πλουμή, Σχη (ΠΖ) της ΣΕΘΑ, με τίτλο «Η Στρατιωτική Προετοιμασία και η Θητεία, στην Εποχή της Οικονομικής Κρίσης» και κ. Γεωργίου Σκαλτσογιάννη, Σχου (ΠΒ) και ιστορικού, με τίτλο «Η νέα διεθνής τάξη και η γεωστρατηγική θέση της Ελλάδας στο Αιγαίο». Στα Οικονομικά θέματα συνιστάται το άρθρο του κ. Κωνσταντίνου Μελά, Καθηγητού Παντείου Πανεπιστημίου στον τομέα Διεθνούς Χρηματοοικονομικής και Τραπεζικής, με τίτλο «Ευρωπαϊκή Ένωση: Η αδήριτη πραγματικότητα, επιβάλλει την ανάγκη αναστοχασμού των βασικών θεωρητικών προκειμένων, πάνω στις οποίες επιχειρείται η οικοδόμηση». Το επόμενο τεύχος των «Εθνικών Επάλξεων» με αριθμό 120, θα κυκλοφορήσει στο τέλος Ιουνίου 2017. Ευχόμαστε στα Μέλη, τους Φίλους αλλά και όλους τους Αναγνώστες του Περιοδικού, με την ευκαιρία του επερχομένου Θείου Δράματος και της ακολουθούσας Αναστάσεως του Κυρίου, Καλό Πάσχα και Χρόνια Πολλά.

ΟΡΟΙ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ» 1. Το κείμενο ή άρθρο να αναφέρεται σε θέματα που καθορίζονται από την φύση και τον σκοπό έκδοσης του περιοδικού, να έχει περιορισμένη έκταση κειμένη μεταξύ 1.000 και 3.000 λέξεων (γραμματοσειρά Arial 12 του Η/Υ - Επιδίωξη άρθρα μέχρι 2.500 λέξεις).

2. Δημοσιεύονται κυρίως επιστημονικές εργασίες και διαλέξεις σπουδαστών, των στελεχών των Ε.Δ. και Σ.Α., καθηγητών- Πανεπιστημίων, εμπειρογνωμόνων και ειδικών, καθώς γενικά διαλέξεις της Πολιτικής και Στρατιωτικής Ηγεσίας του ΥΕΘΑ, για θέματα που αφορούν σε Άμυνα, Ασφάλεια, Οικονομία, την Ιστορία, την διπλωματία και λοιπούς τομείς της Γεωπολιτικής, άμεσου εθνικού ενδιαφέροντος. Δεν δημοσιεύονται κείμενα που περιέχουν διαβαθμισμένες πληροφορίες, ή δεν τεκμηριώνεται το περιεχόμενό τους

και γενικώς άρθρα που περιέχουν εκφράσεις, οι οποίες δεν συνάδουν με στο ήθος και το πνεύμα του καταστατικού του ΣΕΕΘΑ.

3. Η δημοσίευση εργασίας δεν σημαίνει και αποδοχή από τον ΣΕΕΘΑ των απόψεων του συντάκτη. Το περιεχόμενο εκάστου άρθρου απηχεί τις προσωπικές απόψεις του υπογράφοντος.

4. Τα κείμενα των εργασιών-άρθρων, θα συγκεντρώνονται, θα καταχωρούνται σε ειδικό φάκελο, θα εξετάζονται και θα αξιολογούνται από συντακτική επιτροπή του ΣΕΕΘΑ. Ανεξάρτητα από τη δημοσίευση η μη των άρθρων τα κείμενα δεν επιστρέφονται.

5. Τα κείμενα πρέπει να περιλαμβάνουν πλήρη επιστημονική τεκμηρίωση-βιβλιογραφία (υποσέλιδο αναφορά στην πηγή – τεκμηρίωση με βιβλιογραφία στο τέλος του άρθρου).

7. Οι βιβλιογραφικές σημειώσεις πρέπει να έχουν ενιαία αρίθμηση, να ευρίσκονται στο τέλος του άρθρου καθώς και στο κάτω μέρος της σελίδας του κειμένου στο οποίο αναφέρεται η παραπομπή και να δίνονται ως εξής: α. Για βιβλία-μονογραφίες: Βιβλιογραφία: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος βιβλίου και υπότιτλος, πόλη έκδοσης, εκδοτικός οίκος, έτος έκδοσης, σελίδες. π.χ.: John Keegan, Η Ιστορία του Πολέμου, Αθήνα, Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη- Νέα Σύνορα, 1997. Παραπομπή: John Keegan, Η Ιστορία του Πολέμου, σελ. 3-12. β. Για άρθρα-μελέτες: Βιβλιογραφία: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος άρθρου εντός εισαγωγικών, περιοδικό, αριθμός τεύχους, χρονολογία, σελίδες, π.χ.: Ελευθερία Μαντά, “Η νέα ιταλική Ostpolitik και η στρατηγική θέση της Αλβανίας”,

Παραπομπή: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος άρθρου εντός εισαγωγικών Γεωπολιτική, τ. 11, Οκτώβριος 2000, σελ. 35-42.

8. Οι μελέτες στρατηγικού και γεωπολιτικού περιεχομένου πρέπει να συνοδεύονται από σχετικούς χάρτες και σχεδιαγράμματα, μαζί με τους σχετικούς υπότιτλους. Φωτογραφίες δημοσιεύονται μόνο εάν το περιεχόμενό τους κρίνεται αναγκαίο, και για την πληρέστερη ενημέρωση του αναγνώστη.

9. Η οποιαδήποτε συνεργασία πρέπει να παραδίδεται και σε ηλεκτρονική μορφή (CD κλπ), καθώς και σε δύο τυπωμένα αντίγραφα ένα τουλάχιστον μήνα πριν την έκδοση του περιοδικού (πχ μέχρι τέλος των μηνών Φεβ-Μαϊ - Αυγ - Νοε). * e-mail: seethaee@gmail.com (Περιοδικό «Εθνικές Επάλξεις»).

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

6 ΓPAΦEIA: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ 113 62 AΘHNAI THΛ./FAX: 210-88.11.853 E-mail: seethaee@gmail.com http://www.seetha.org.com IΔIOKTHTHΣ: Σ.E.EΘ.A. Εκδότης: Σπύρος Μπελεγράτης,

Αντιστράτηγος ε.α. Πρόεδρος Δ.Σ. Συνδέσμου

Πρόεδρος της Συντακτικής Eπιτροπής: Εμμανουήλ Καναβάκης,

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ:

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

«... Η Ιστορία της Καρδιάς μας...»...

«... Στρέφοντας ευλαβικά την σκέψη μας σε όλους εκείνους τους επιφανείς αλλά και αφανείς ήρωες του ιστορικού μας βίου, επιβεβαιώνουμε και αποδεχόμαστε ως οδηγό για το μέλλον της ζωής της χώρας μας, το γεγονός ότι μας έδωσαν μαζί με την ελευθερία και την ευτυχία μιας περήφανης ζωής...»

Σημείωμα εκδότη............................................

Αντιστράτηγος ε.α.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 70 ΧΡΌΝΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΔΩΔΕΚΆΝΗΣΑ

Διευθυντής Σύνταξης: Σπύρος Μπελεγράτης

Επέτειος 70 ετών από την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων................................................

Αντιστράτηγος ε.α.

Mέλη της Συντακτικής Eπιτροπής:

ση της κυριαρχίας της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης επί των Δωδεκανήσων. Ειδικότερα: 1. Η κυριαρχία αυτή είναι «πλήρης», πράγμα το οποίο σημαίνει ότι ουδένα περιορισμό επιδέχεται κατά την άσκησή της...»

Ιωάννης Καρμίρης Υποστράτηγος ε.α.

Ζαχαρίας Βερίγος Αντιστράτηγος ε.α.

Χαράλαμπος Πόκας Αντιστράτηγος ε.α.

Μιχαήλ Κωνσταντινίδης

Η Δωδεκάνησος μας Νησαία εδάφη των Νοτιοανατολικών Σποράδων..................

Συνδρομές: Προαιρετικές προς τον Σ.E.EΘ.A. για τις «ΕΘΝΙΚΕΣ EΠAΛΞEIΣ»

Υπό κ. Δημητρίου Σκαρβέλη, Στρατηγού - Ακαδημαϊκού

Εκτύπωση: Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού

8

«…ως προς την ουσία και την έκτα-

Αντιστράτηγος ε.α.

Eπιμέλεια: «Ηλιαία» Yψηλάντου 25 - 106 75 Aθήνα Τηλ./Fax.: 210-72.18.223 E-mail: iliea@otenet.gr

4

Αντιφώνηση της Α.Ε. του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Προκοπίου Παυλόπουλου,

Δημήτριος Φράγκου

Σύμβουλος επικοινωνίας Γ.Γ.Ε.Ε.

3

Black Sea Constantinople

11

«…η Τουρκία δεν είναι συμβαλλόμενο

μέρος σ’αυτή τη Συνθήκη και δεν έχει λόγο, να επικαλείται το περιεχόμενο της, πολύ περισσότερο δε να δίνει και δικές της ερμηνείες γι’αυτό, το άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτου των Ηνωμένων Εθνών κατοχυρώνει ως υπέρτερο τo «φυσικό δικαίωμα νομίμου αμύνης»…» .—■■•,.. ..

■ -—■—■ •- - ■

Τα Δωδεκάνησα στη διάρκεια της Αρχαιότητας.....

15

Tο δημοσιευόμενα κείμενα εκφράζουν απόψεις των συγγραφέων. H χρησιμοποιούμενη γλώσσα είναι της επιλογής των συγγραφέων, ενώ η εν γένει εικονογράφηση γίνεται με μέριμνα του περιοδικού.

Υπό κ. Κωνσταντίνου Λαγού, Ιστορικού, Δρ της Αρχαίας Ιστορίας και Καθηγητού της Σχολής Ικάρων

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση άρθρων των «Εθνικών Επάλξεων» με την προϋπόθεση αναγραφής της πηγής

πληροφορίες για τα Δωδεκάνησα την εποχή του Ομήρου. Έτσι, ο Τληπόλεμος είχε εννέα πλοία από τις τρεις πόλεις της Ρόδου, την Ιαλυσό, τη Λίνδο και την Κάμειρο. Οι τρεις πόλεις ήταν ανεξάρτητες, αλλά διατηρούσαν αρμονικές σχέσεις μεταξύ τους…»

Στο εξώφυλλο: 31 Μαρ. 1947: Ο λαός της Δωδεκανήσου, με επικεφαλής το Δήμαρχο Ρόδου, γονυπετής παρακολουθεί την πρώτη έπαρση της κυανολεύκου μετά από 630 χρόνια σκλαβιάς.

«…Η Ιλιάδα παρέχει και άλλες

Ενδοσκοπικά. Μήπως Επίκειται μια Ευρωπαϊκή Άνοιξη;...............................

24

Υπό κ. Μάνου Μεγαλοκονόμου, πρέσβεως ε.τ. «…η χώρα μας

πρέπει να είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει νέες καταστάσεις στο άμεσο μέλλον. Καταστάσεις που δεν πρέπει να την αφήσουν ούτε έξω από τις πιθανότητες που μπορεί να έχει κάποια χρονική στιγμή, σύντομα ελπίζεται, να αναπτύξει πάλι την οικονομία της, ούτε αν επέλθουν αλλαγές στη Συμμαχία να παραμείνει έκθετη σε εξωτερικές απειλές...» ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

27 Η.Δ. Παραδίδοντος Δκτού ΣΕΘΑ Αντρχου ΠΝ Ν. Τσούνη.............. 27

Παράδοση – Παραλαβή Διοικήσεως.............

«… και σας αποχαιρετώ όπως και το υπόλοιπο πλήρωμα της Σχολής με την προτροπή του Μενάνδρου “ πράττων τα σαυτού, μη τα των άλλων σκόπει” δηλαδή “ κάνοντας αυτά που έχεις να κάνεις, μη κοιτάς τι κάνουν οι άλλοι...». Η.Δ. Παραλαμβάνοντος Δκτού ΣΕΘΑ Αντρχου Α. Διακόπουλου ............ «… Στο περιβάλλον αυτό, για να ανταπεξέλθουμε, χρειαζόμαστε στελέχη μορφωμένα, με ικανότητα κρίσης και αντίληψης, με σε βάθος γνώση των εθνικών θεμάτων, στρατηγική σκέψη και κατανόηση του Διεθνούς συστήματος και της γεωστρατηγικής κατάστασης...».

29

ΗΜΕΡΊΔΑ ΤΗΣ 13ΗΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 2017

70 Χρόνια Ελεύθερα Δωδεκάνησα..

30

Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ.......................................

31

κ. Σπύρου Μπελεγράτη, Αντιστρατήγου ε.α.

Χαιρετισμός Προέδρου Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος...................

32

κ. Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη Αναστασίας ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

7 Η ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα. Ιστορική και πολιτική διάσταση.........................................

33

Υπό Δρ Σωτήρη Ριζά, Διευθυντού ερευνών, στο Κέντρο Έρευνας Ιστορίας Νεώτερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών «…η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να αναμένεται ότι θα προσεγγίσει την Ελλάδα και ως ένα γεωπολιτικό πλεονέκτημα όχι μόνο ως δημοσιονομικό πρόβλημα εν όψει και της ιδιοσυγκρασιακής άσκησης της τουρκικής πολιτικής....»

Δωδεκάνησα: Η γεωστρατηγική αξία της περιοχής και η σύγκρουση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου................................

36

Υπό κ. Ιωάννη Παλούμπη, Αντιναυάρχου(εα) Π.Ν. «…στις 7 Μαΐου 1945, κατέπλευσαν στη Σύμη τα αντιτορπιλικά ΚΡΗΤΗ, με Κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Ιάσωνα Θεοφανίδη και HMS EXMORE. Οι δύο Κυβερνήτες εκ μέρους των Συμμάχων υπέγραψαν και αποδέχθηκαν την άνευ όρων παράδοση των γερμανικών δυνάμεων των Δωδεκανήσων...»

Το Ιραν και το Παλαιστινιακό στην Διπλωματική Ατζέντα του Προέδρου Τραμπ................

40

56

Υπό Δρ Αλέξανδρου Κούτση, Ομ. Καθ. Μεσανατολικών Σπουδών, Παντείου Πανμίου

Τουρκία: Οδεύοντας προς το δημοψήφισμα........................

59

Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξχου ε.α., Γεωστρατηγικού Αναλυτή- Συγγραφέα

Εσωτερική εξισορρόπηση διά της προβολής εξωτερικού εχθρού................................

62

Υπό κ. Χριστόδουλου Κ. Γιαλλουρίδη, Καθηγητού Διεθνούς Πολιτικής και Διευθυντού Κέντρου Ανατολικών Σπουδών για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Η τουρκική προκλητικότητα σε φάση όξυνσης....................

63

Υπό Δρ Κωνσταντίνου Φίλη, Διευθυντού Ερευνών του ΙΔΙΣ

Ουκρανία: H μη-ειρήνη των Συνθηκών Ειρήνευσης Μινσκ Ι και ΙΙ..................................................................... Υπό κ. Πόκα Χαραλάμπους, Αντγου ε.α., Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

ΠΟΛΙΤΙΚΟ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016 και οι εξελίξεις στην Τουρκία (Β’ ΜΈΡΟΣ)...............................

ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΑΠΟΨΕΙΣ

Βαλκάνια: Η επόμενη μέρα;...............................................

64 65

Υπό κ. Ζαχαρία Ι. Βερίγου, Αντγου ε.α., Μέλους ΣΕΕΘΑ και Επιτίμου Δκτού Β΄ΣΣ

71

Υπό κ. Νικολάου Διακίδη, Διεθνολόγου – Στρατηγικού Αναλυτή «…κυβερνών κόμμα έχει εδραιωθεί στην εξουσία και έχει επιβάλει την δική του ηγεμονία· ε) το δημοψήφισμα της 16ης/4/2017 ενδέχεται να αποτελέσει απαρχή γενέσεως μίας ερντογανικής Τουρκίας· στ) ο Ερντογάν αποβλέπει στην περαίωση της ομογενοποιήσεως του τουρκικού έθνους...».

Το θρησκευτικό κίνημα χιζμέτ του ιμάμη Φετουλλά Γκυλέν....

Η νέα διεθνής τάξη και η γεωστρατηγική θέση της Ελλάδας στο Αιγαίο...................................................

Υπό Δρ Κωνσταντίνου Μελά, Καθηγητού του Παντείου Πανεπιστημίου στον Τομέα Διεθνούς Χρηματοοικονομικής και Τραπεζικής

45

Υπό κ. Γεωργίου Σκαλτσογιάννη, Συνταγματάρχου (ΠΒ), Iστορικού

«…Σημειώνεται ότι το δικαίωμα επεκτάσεως

των χωρικών υδάτων μέχρι τα 12 ν.μ. έχει ασκηθεί ήδη από πολλά κράτη συμπεριλαμβανομένης και της Τουρκίας, η οποία από το 1964 έχει επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στον Εύξεινο Πόντο και τη Μεσόγειο στα 12 ν.μ....».

Η Στρατιωτική Προετοιμασία και η Θητεία, στην Εποχή της Οικονομικής Κρίσης...................................

ΤΕΧΝΙΚΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Ευρωπαϊκή Ένωση: Η αδήριτη πραγματικότητα επιβάλλει την ανάγκη αναστοχασμού των βασικών θεωρητικών προκειμένων πάνω στις οποίες επιχειρείται η οικοδόμηση........

51

«… Η ποιοτική θητεία σε γενικές γραμμές αυξάνει το ηθικό και αποτελεί αφετηρία και παρακαταθήκη για την ενήλικη ζωή. Το ηθικό, οι παραστάσεις, ο επαγγελματισμός και η αίσθηση περί του δικαίου που βιώνουν οι Έλληνες κατά τη θητεία τους, επηρεάζουν την μετέπειτα ζωή τους...».

75

«…πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν πως το πρωταρχικό κίνητρο της ευρωπαϊκής ενοποίησης ήταν εξαρχής η απόρριψη του πολέμου ως εργαλείου άσκησης της κρατικής πολιτικής και μια ανάγνωση της πρόσφατης Ευρωπαϊκής ιστορίας ως ανώφελη εμφύλια σφαγή που εξαπολύθηκε από τις τυφλές δυνάμεις του αχαλίνωτου εθνικισμού, με αποκορύφωμα το ναζιστικό Ολοκαύτωμα...». ΜΕ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ

Ψηλά το κεφάλι.............................................................

Υπό κ. Μιχαήλ Πλουμή, Σχη (ΠΖ) της ΣΕΘΑ

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

Υπό κ. Νικολάου Διακίδη, Διεθνολόγου – Στρατηγικού Αναλυτή

Υπό κ. Χρήστου Μπολώση, Υπτγου ε.α. – ΓΓ/ΣΕΕΘΑ

80

ΤΟ ΒΙΒΛΊΟ

Σαράντου Καργάκου Η Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο. Ιδεολογικές όψεις εξωτερικής πολιτικής .....

81

Παρουσίαση υπό κ. Χαραλάμπους Πόκα, Αντγου ε.α., Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

Τα Νέα του ΣΕΕΘΑ..........................................................

82

70 ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ

Επέτειος 70 ετών από την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Σημεία Αντιφώνησης της Α.Ε. του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Προκοπίου Παυλόπουλου κατά την Ανακήρυξή του σε Επίτιμο Δημότη του Δήμου Ρόδου Κύριε Δήμαρχε,

Σ

ας ευχαριστώ θερμώς για την τιμή που μου περιποιείτε, ανακηρύσσοντάς με Επίτιμο Δημότη σας. Έχοντας πλήρη επίγνωση του ότι, όπως επανειλημμένως έχω τονίσει σε ανάλογες περιστάσεις, η τιμή αυτή δεν αφορά το πρόσωπό μου αλλά τον θεσμό του Προέδρου της Δημοκρατίας, θέλω να σας διαβεβαιώσω πως έχω επίσης πλήρη επίγνωση του ότι η ανακήρυξή μου ως Επίτιμου Δημότη του Δήμου Ρόδου μου επιβάλλει, μεταξύ άλλων, και το αντίστοιχο χρέος υπεράσπισης της Ιστορίας της Ρόδου. Μιας ένδοξης Ιστορίας χιλιετιών, την οποία λαμπρύνει επιπροσθέτως το απαράμιλλο κάλλος της Ρόδου, κάλλος που της έχει δώσει την θέση η οποία της ανήκει παγκοσμίως.

I.

Με βάση τα όσα προανέφερα, και τιμώντας εμπράκτως την σημερινή μεγάλη επέτειο, επιτρέψατέ μου να σας εκθέσω τα όσα συνάγονται, με βάση το σύνολο του διεθνούς δικαίου, από τις διατάξεις περί παραχώρησης των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Και εδώ θέλω να κάνω τις εξής δύο διευκρινίσεις: Α. Πρώτον, ότι τα συμπεράσματα αυτά δεν αφορούν μόνο την υπεράσπιση των συνόρων, της εδαφικής ακεραιότητας και της κυριαρχίας της Χώρας μας αλλά και την συνακόλουθη υπεράσπιση των συνόρων, της εδαφικής ακεραιότητας και της κυριαρχίας της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δοθέντος ότι η Ελλάδα ήταν, είναι και θα παραμείνει αναπόσπαστο και θεμελιώδες μέρος του Ευρωπαϊκού Οικοδομήματος. Β. Δεύτερον, τα ίδια συμπεράσματα απευθύνονται, στηριζόμενα στο με το αμάχητο τεκμήριο της συμφωνίας τους με το διεθνές και το ευρωπαϊκό δίκαιο στο σύνολό τους, προς κάθε κατεύθυνση. Πρωτίστως δε προς εκείνους οι 8

οποίοι είτε επινοούν δήθεν «γκρίζες ζώνες» στο Αιγαίο, είτε διεκδικούν εδάφη που δεν τους ανήκουν είτε, τέλος, αμφισβητούν την πλήρη κυριαρχία της Ελλάδας επί των Δωδεκανήσων. Βεβαίως με έμφαση στο αυτονόητο δικαίωμα της Ελλάδας να τα θωρακίζει αμυντικά εναντίον κάθε επιβουλής, με όλα τα διαθέσιμα μέσα.

II.

Το καθεστώς της τελικής παραχώρησης των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα διέπεται από τις διατάξεις της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων (Απρίλιος του 1947) μεταξύ των Συμμάχων, νικητών του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, και της Ιταλίας. Ιδιαίτερη σημασία, εντός αυτού του θεσμικού πλαισίου, έχουν οι διατάξεις του άρθρου 14 της ως άνω Συνθήκης, σύμφωνα με τις οποίες: «1. Η Ιταλία εκχωρεί εις την Ελλάδα εν πλήρει κυριαρχία τας νήσους της Δωδεκανήσου τας κατωτέρω απαριθμουμένας, ήτοι: Αστυπάλαιαν, Ρόδον, Χάλκην, Κάρπαθον, Κάσον, Τήλον, Νίσυρον, Κάλυμνον, Λέρον, Πάτμον, Λιψόν, Σύμην, Κω και Καστελλόριζον ως και τας παρακειμένας νησίδας. 2. Αι ανωτέρω νήσοι θα αποστρατιωτικοποιηθώσι και θα παραμείνουν αποστρατιωτικοποιημέναι». Από τις διατάξεις αυτές, ερμηνευόμενες με βάση το σύνολο, όπως ήδη τόνισα, του διεθνούς δικαίου -άρα και με βάση τις γενικές αρχές που διέπουν την ερμηνεία του διεθνούς και του ευρωπαϊκού δικαίου- συνάγονται και τα ακόλουθα ως προς το σημερινό καθεστώς των Δωδεκανήσων. Α. Η διατύπωση της παραγράφου 1 του άρθρου 14 της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων είναι τόσο σαφής, ώστε δεν αφήνει περιθώριο αμφιβολίας ως προς την ουσία και την έκταση της κυριαρχίας της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης επί των Δωδεκανήσων. Ειδικότερα: 1. Η κυριαρχία αυτή είναι «πλήρης», πράγμα το οποίο σημαίνει ότι ουδένα περιορισμό επιδέχεται κατά την άσκησή ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

της. Το δε περιεχόμενο της «πλήρους» κυριαρχίας προσδιορίζεται, ως προς τα Δωδεκάνησα, με βάση τους κανόνες του ισχύοντος Ελληνικού Συντάγματος περί κυριαρχίας καθώς και με βάση τις περί κυριαρχίας των κρατών-μελών διατάξεις ιδίως του άρθρου 4 παρ. 2 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣυνθΕΕ), δοθέντος ότι η Ελλάδα είναι κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οιαδήποτε λοιπόν αμφισβήτηση της ερμηνείας των διατάξεων της παραγράφου 1 του άρθρου 14 της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων συνιστά, αυτοθρόως, παραβίαση του διεθνούς και του ευρωπαϊκού δικαίου.

2. Η κυριαρχία της Ελλάδας, με την ως άνω έννοια, εκτείνεται όχι μόνον εφ’ όλων των νήσων που αναφέρονται ρητώς στην παράγραφο 1 του άρθρου 14 της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων αλλά, κατά την κατηγορηματική διατύπωση της κατά τα ανωτέρω παραγράφου, και επί των «παρακειμένων νησίδων» στο σύνολό τους. Επειδή δε οι διατάξεις αυτές ουδεμία διάκριση κάνουν εν προκειμένω, η διατύπωσή τους καταλαμβάνει τις κάθε είδους «παρακείμενες νησίδες», ανεξαρτήτως μεγέθους τους ή άλλου χαρακτηριστικού τους (π.χ. κατοικημένες ή μη). Υπό το πρίσμα δε αυτό είναι προφανές πως και στην περιοχή των Δωδεκανήσων δεν είναι νοητές, από πλευράς διεθνούς δικαίου, «γκρίζες ζώνες» αναφορικά με την έκταση και το περιεχόμενο της Ελληνικής και Ευρωπαϊκής κυριαρχίας στην ως άνω περιοχή. Β. Ως προς την αποστρατιωτικοποίηση των Δωδεκανήσων, την οποία προβλέπουν οι διατάξεις του άρθρου 14 παρ. 2 της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων, με βάση τους κανόνες του διεθνούς δικαίου ισχύουν τα εξής: 1. Τα περί αποστρατιωτικοποίησης των Δωδεκανήσων, κατά τις διατάξεις του άρθρου 14 παρ. 2 της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων, πρέπει να ερμηνεύεται και υπό το φως της εκ μέρους της Ελλάδας άσκησης, έναντι της Τουρκίας, του δικαιώματος προληπτικής άμυνας («anticipatory selfdefence»), ιδίως μετά το 1974 και κατ’ ακολουθία της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο και της εντεύθεν ραγδαίας και απροκάλυπτης αύξησης της επιθετικότητας της Τουρκίας εις βάρος της Χώρας μας. α) Το δικαίωμα προληπτικής άμυνας θεμελιώνεται στις διατάξεις του άρθρου 51 του Χάρτη του ΟΗΕ, οι οποίες καθιερώνουν –και μάλιστα ως jus cogens- το φυσικό δικαίωμα ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

της «ατομικής ή συλλογικής νόμιμης άμυνας» κράτους-μέλους του ΟΗΕ. Παρά δε την διατύπωση των ως άνω διατάξεων που, prima faciae, φαίνεται να θέτουν ως προϋπόθεση της προληπτικής άμυνας την εκδηλωμένη ένοπλη επίθεση, η μεγάλη πλειοψηφία των διεθνολόγων αλλά και η ίδια η διεθνής πρακτική δέχονται ότι για την άσκηση του δικαιώματος προληπτικής άμυνας αρκεί και η επικείμενη απειλή, πολλώ μάλλον η απειλή χρήσης βίας, η οποία και συνιστά ευθεία παραβίαση των διατάξεων του άρθρου 2 παρ. 4 του Χάρτη του ΟΗΕ. Έτσι π.χ. οι ΗΠΑ, μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, προσέφυγαν στην άσκηση του δικαιώματος προληπτικής άμυνας –και μάλιστα χωρίς χρονικό περιορισμό, αφού η απειλή εμφανίζεται επικείμενη επ’ αόριστο- ως νόμιμης προληπτικής δράσης λόγω επικείμενης απειλής και, κατ’ ακολουθία, επικείμενης επίθεσης. Την άποψη αυτή υιοθέτησε πλήρως ο ίδιος ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, δηλώνοντας –στις 21 Μαρτίου 2005- μεταξύ άλλων και ότι: «Επικείμενες απειλές καλύπτονται πλήρως από το άρθρο 51, το οποίο διασφαλίζει το φυσικό δικαίωμα των κυρίαρχων κρατών να αμυνθούν εναντίον ένοπλης επίθεσης». β) Ενόψει των προεκτεθέντων, a fortiori η Ελλάδα νομιμοποιείται, όταν και εφόσον το κρίνει σκόπιμο για την άμυνά της, να κάνει χρήση και ως προς τα Δωδεκάνησα του κατά τις διατάξεις του άρθρου 51 του Χάρτη του ΟΗΕ δικαιώματος προληπτικής άμυνας έναντι της Τουρκίας, δίχως μάλιστα χρονικό περιορισμό. Και τούτο διότι, ιδίως μετά το 1974 κατά τ’ ανωτέρω, η απειλή χρήσης βίας εκ μέρους της Τουρκίας –άρα η συνακόλουθη επικείμενη απειλή, όπως προεκτέθηκε- είναι αφενός κάτι παραπάνω από προφανής, και δη με επανειλημμένες και διαφόρων μορφών προκλήσεις και, αφετέρου, διαρκής όπως καταδεικνύει ακόμη και η σημερινή τουρκική συμπεριφορά στο Αιγαίο. Πρόσθετη απόδειξη συνιστά και το γεγονός του, εντελώς αντίθετου με κάθε έννοια του διεθνούς δικαίου, «casus belli» της Τουρκίας ως προς την επέκταση των χωρικών υδάτων της Ελλάδας.

2. Πέραν όμως της ως άνω επιχειρηματολογίας η Τουρκία δεν έχει, εν πάση περιπτώσει, δικαίωμα να επικαλείται την Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων του 1947. Και τούτο διότι: α) Οι διατάξεις των άρθρων 34, 35 και 36 της προαναφε9

70 ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ ρόμενης Συνθήκης της Βιέννης περί του Δικαίου των Διε- λειά της. Επιπλέον, ουδείς μπορεί να ισχυρισθεί, ακόμη και θνών Συνθηκών (1969) ορίζουν, μεταξύ άλλων, και ότι: με εντελώς υποτυπώδη επιχειρήματα, ότι τα Δωδεκάνησα α1) Κάθε συνθήκη ισχύει –επέκεινα δε δημιουργεί δι- συνιστούν, έστω και καθ’ υποφοράν, απειλή για την Τουρκία καιώματα και υποχρεώσεις- μόνον μεταξύ των συμβαλλό- των 79 και πλέον εκατομμυρίων κατοίκων και των απέναντι μενων μερών. Έναντι, λοιπόν, τρίτων κρατών η συνθήκη συ- των Δωδεκανήσων ακτών της. νιστά «res inter alios acta». β2) Τα ανωτέρω ενισχύονται και από το ότι ουδέποτε ζηα2) Εξ αυτού του λόγου μια συνθήκη δημιουργεί υπο- τήθηκε συγκατάθεση της Τουρκίας για εκχώρηση τέτοιου διχρέωση για τρίτο κράτος μόνο υπό την διπλή προϋπόθεση καιώματος και ουδέποτε, κατά συνέπεια, υπήρξε εκ μέρους ότι από τη μια πλευρά αυτή της τέτοια συγκατάθεση. Την είναι η πρόθεση των συμακρίβεια του επιχειρήματος βαλλόμενων μερών και, από αυτού τεκμηριώνει, και δη την άλλη πλευρά, το τρίτο αμαχήτως, η ίδια η συμπεριφορά της Τουρκίας. Πραγκράτος έχει αποδεχθεί την ματικά, π.χ. το 1975 η Τουρυποχρέωση ρητώς και εγκία είχε απευθυνθεί –βλ. το γράφως. α3) Κατά λογική νομική τουρκικό Aide Memoire της ακολουθία, μια συνθήκη δη3ης Απριλίου 1975– στα συμμιουργεί δικαίωμα για τρίτο βαλλόμενα μέρη της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων κράτος μόνον υπό την, επίσης διπλή, προϋπόθεση ότι καταγγέλλοντας δήθεν πατα συμβαλλόμενα μέρη επιραβιάσεις της, εκ μέρους της διώκουν δια της συνθήκης Ελλάδας, στην ευρύτερη περιεκχώρηση δικαιώματος στο οχή των Δωδεκανήσων. Η κατρίτο κράτος και, από την ταγγελία της αυτή κατέληγε με το εξής: «Εναπόκειται στις άλλη πλευρά, το τελευταίο συγκατατίθεται προς τούτο. κυβερνήσεις των συμβαλλοβ) Η Τουρκία δεν είναι, μένων χωρών… να απαιτήσουν από την Ελληνική Κυυφ’ οιανδήποτε νομικώς παβέρνηση να συμμορφωθεί ραδεκτή έννοια, συμβαλλόμενο μέρος στην Συνθήκη στο πνεύμα και στο γράμμα» της Συνθήκης Ειρήνης των Ειρήνης των Παρισίων του Από την ανακήρυξη της Α.Ε. του Προέδρου Παρισίων. Και μόνο από την 1947. Άρα η συνθήκη αυτή, της Ελληνικής Δημοκρατίας σε επίτιμο Δημότη Ρόδου (06 Μαρ 2017) διατύπωση αυτή προκύπτει ως προς την οποία η Τουρκία είναι τρίτο κράτος, δεν αβιάστως πως ούτε η ίδια η δημιουργεί δικαιώματα ή υποχρεώσεις υπέρ η εις βάρος Τουρκία ισχυρίσθηκε ότι αντλεί δικαίωμα προερχόμενο εκ της της αντιστοίχως. Επιπλέον: Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων ως προς το καθεστώς των β1) Ουδεμία διάταξη της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισί- Δωδεκανήσων. Η δε «εκκωφαντική» σιωπή των συμβαλλόμεων -όπως άλλωστε αποδεικνύει η ως τώρα εφαρμογή της- νων μερών της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων σ’ αυτή την τεκμηριώνει, έστω και καθ’ υποφοράν, ότι τα συμβαλλόμενα «καταγγελία» της Τουρκίας, βεβαιώνει του λόγου το ασφαλές. μέρη επιδίωξαν δι’ αυτής να εκχωρήσουν οιοδήποτε δικαίωμα στην Τουρκία, πολλώ δε μάλλον δικαίωμα σχετικό με την Κύριε Δήμαρχε, αποστρατιωτικοποίηση των Δωδεκανήσων. Πραγματικά, ε τις σκέψεις αυτές, και αφού σας ευχαριστήσω εκ όπως ανενδοιάστως προκύπτει από τις περιστάσεις, υπό τις νέου για την μεγάλη τιμή που μου επιδαψιλεύετε οποίες είχε συναφθεί η Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων το ανακηρύσσοντάς με Επίτιμο Δημότη σας, επιτρέ1947, η αποστρατιωτικοποίηση των Δωδεκανήσων αποφα- ψατέ μου να καταλήξω παρέχοντάς σας την ακόλουθη δισίσθηκε ύστερα από πρόταση της τότε Σοβιετικής Ένωσης, αβεβαίωση: Καθ’ όλη την διάρκεια της θητείας μου, και όχι προκειμένου αυτή να δεχθεί την παραχώρησή τους στην μόνο, θα πράξω ό,τι μου αναλογεί προκειμένου να υπεραΕλλάδα, λόγω των τότε επιφυλάξεων της σοβιετικής πλευ- σπισθώ αφενός την μακραίωνη Ιστορία της μαγευτικής Ρόράς αναφορικά με την χρησιμοποίησή τους για στρατιωτι- δου και τα διδάγματα που αυτή μας κληροδοτεί. Και, αφετέκούς λόγους από χώρα του δυτικού μπλοκ, όπως η Ελλάδα. ρου και σύμφωνα με όσα εξέθεσα, τα σύνορα, την εδαφική Ουδεμία δηλαδή σχέση είχε η πρόβλεψη της αποστρατιωτι- ακεραιότητα και την κυριαρχία της Χώρας μας και της Ευκοποίησης των Δωδεκανήσων με την Τουρκία και την ασφά- ρωπαϊκής Ένωσης εν γένει.

Μ

10

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

Η Δωδεκάνησος μας Νησαία εδάφη των Νοτιοανατολικών Σποράδων Υπό κ. Δημητρίου Σκαρβέλη, Στρατηγού - Ακαδημαϊκού

Τ

ο νησιωτικό αυτό κομμάτι της ελληνικής γής εκατοι- κυριαρχία των νήσων του δωδεκανησιακού συμπλέγματος, κείτο από τους αρχαίους χρόνους από έλληνες, ακό- εκτός της Ρόδου, η οποία θα διατηρούσε την αυτονομία της. μα από την Μινωική και Μυκηναϊκή εποχή. Ήταν ανα- Το ατελέσφορον της Συνθήκης των Σεβρών, κατέστησε ανεπόσπαστο μέρος του αρχαίου ελληνικού κόσμου και κτέλεστη τη διμερή συμφωνία. ποτέ δεν έχασε την ελληνική του ταυτότητα, στο πέρασμα Ο Β’ΠΠ βρήκε τη Δωδεκάνησο υπό ιταλική κατοχή και του χρόνου. Οι κατά καιρούς κατακτητές του, Πέρσες, Ρω- αξίζει να σημειωθεί ότι, το ιταλικό υποβρύχιο που κατά δόλιμαίοι, Βυζαντινοί, Ιπποτικές Δυνάμεις του Μεσαίωνα, Οθω- ον τρόπο ετορπίλισε την «ΕΛΛΗ» κατά τον εορτασμό της Παμανοί, Ιταλοί, αλλά και οι πολλοί επιδρομείς (Άραβες, Σα- ναγίας της Τήνου, είχε αποπλεύσει από την Ρόδο. Αξίζει επίρακηνοί, Βενετσιάνοι, Γενοβέζοι κλπ), δεν μπόρεσαν να σης να σημειωθεί ότι, ο Ι.Μεταξάς προ­βαίνοντας την τρίτη αλλοιώσουν την ταυτότητα των κατοίκων, που στηρίχτηκε ημέρα του πολέμου με την Ιταλία, δηλ. την 30ή Οκτ. 1940, σε στη γλώσσα, στη θρησκεία και στις παραδοσιακές κοινω- μία ενη­μέρωση των αρχισυντακτών του αθηναϊκού τύπου, νικές δομές. Το 1309 οι Ιωπροέβλεψε ότι η Ελλάδα αννίτες ιππότες κατέλαβαν θα εξερχόταν από τον πότα Δωδεκάνησα και παρέλεμο....«όχι μόνον ένδοξος, μειναν εκεί έως το 1522, αλλά και μεγαλυτέρα», υποοπότε τα νησιά περιήλθαν νοώντας την προσάρτη­ση στην κατοχή της Οθωμανιτης Δωδεκανήσου. Η πρόβλεψη αυτή επαληθεύτηκής Αυτοκρατορίας. Στατιστικές ιταλικής προέλευκε. Η Επιτροπή Πολιτικών σης δηλώνουν ότι, στην και Εδαφι­κών Ζητημάτων της Συνδιάσκεψης Ειρήνης εποχή της Συνθήκης της που συνήλθε στο Παρίσι το Λωζάνης (1923), το 87% 1946, υιοθέτησε ομόφωνα του πληθυσμού εδήλωνε το αίτημα της Ελλάδος για την ελληνική του ταυτότητα και την επιθυμία του την παραχώρηση της Δωγια ένωση με την Ελλάδα. δεκανήσου από την Ιταλία. Η Δωδεκάνησος περιΤο άρθρο 14 της τελικής ήλθε στην Ιταλία το 1912, πράξης καθορίζει ότι...«η με την κατάληψή της από Ιταλία εκχωρεί εις την Ελλάτον ιταλικό στόλο, σαν δα εν πλήρει κυριαρχία τας νήσους της Δωδεκανήσου, ενέργεια αντιπερισπαΓιαλό γιαλόν Ανατολή στην άκρη του Αιγαίου σμού προς την Πύλη, στα τας κατωτέρω αριθμουαράδα δώδεκα νησιά λαμπρά μαργαριτάρια μένας, ήτοι, Αστυπάλαιαν, πλαίσια του Ιταλοτουρκιηλιοφεγγίζουν στο λαιμό της μάνας τους στολίδι κού πολέμου. Η ΣυνθήΡόδον, Χάλκην, Κάρπαθον, κη Ειρήνης του Ουσύ, του Κάσον, Τήλον, Νίσυρον, κι απλώνουν μες στη θάλασσα δαντέλες τ’ ακρογιάλια. Οκτ. 1912, ανεγνώρισε την Κάλυμνον, Λέρον, Πάτμον, Ήταν Ελλάδα μια φορά και θάναι αιώνια Ελλάδα! ιταλική κατοχή, η πλήρης Λιψόν, Σύμην, Κώ και ΚαΦώτης Βαρέλης στελόριζον, ως και τας παόμως κυριαρχία των Ιταλών κατοχυρώθηκε με την ρακειμένους νησίδας».Η ελπροαναφερθείσα Συνθήκη ληνική πλευρά διευκρίνησε της Λωζάνης, το 1923, της Τουρκίας παραιτηθείσης παντός με δήλωσή της ότι, με τον όρο «παρακείμενες», νοούνται οι δικαιώματός της επί των νήσων. Πριν από την κατοχύρωση νησίδες που ήσαν υπό ιταλική κυριαρχία κατά την είσοδο αυτή, η Ελλάδα και η Ιταλία στα πλαίσια της Συνθήκης των της Ιταλίας στον πόλεμο. Σεβρών (1919-1920) είχαν έλθει σε μία διμερή συμφωνία, Οι τίτλοι της χώρας μας που απεκτήθησαν κατά τη διμε την δεύτερη να παραιτείται υπέρ της πρώτης από την άρκεια του μεγάλου πολέμου, η επιθυμία των κατοίκων για ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

11

70 ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ του Πολεμικού Ναυτικού, η χώρα μας διαθέτει 9.835 θαλάσσια νησιωτικά εδάφη και ολίγα λιμναία και ποτάμια. Επανερχόμενοι στο θέμα της ονομασίας, η χρήση της λέξης «Δωδεκάνησος» δεν ανταποκρί­νεται στην πραγματικότητα των υπερτετρακοσίων άνω του ενός στρέμματος και πολύ πε­ρισσότερο των 1090 νησαίων εδαφών. Είναι υποβαθμιστική και υποτονική, αν αναλογισθεί κανείς τη θαλάσσια έκταση που καλύπτουν όλα αυτά τα νησιά, την περίμετρο ακτογραμμής και τη συνολική εθνική έκταση που καλύπτουν, αν προστεθούν η αιγιαλίτιδα ζώνη, η υφαλοκρηπίδα και η αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ). Να μη μας διαφεύγει ότι, κατά το Διεθ­νές Δίκαιον και ο «βράχος» είναι νησί και έστω και ακατοίκητος και χωρίς οικονομική ζωή, κατά το άρθρο 121 της Σύμβασης για το Δίκαιο της θάλασσας του MONTEGO BAY, του 1982, δικαιούται και αυτός αιγιαλίτιδος ζώο νησιωτικό αυτό νης (δηλ. χωρικών υδάσύμπλεγμα εκτείτων) και συνορεύουσας νεται προς νότον ζώνης. Η εδαφική έκτααπό τη Σάμο και ακοση του νησιωτικού συλουθώντας τη μικραμπλέγματος στο οποίο σιατική ακτή στρέφει αναφερόμεθα (2.705 προς νοτιοανατολάς, τ.χλμ.), είναι μεγαλύτερη πολλών ανεξάρφθάνοντας έως το συτητων κρατών, όπως γκρότημα του Καστελορίζου ή Μεγίστης, του Λουξεμβούργου, Η Ελλάδα μετά την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων. το οποίο από μόνο του της Μάλτας, του Μπαδημιουργεί ένα «αρχιπέλαγος», με τα δύο «πολύνησα», αυτό χρέϊν, της Σιγκαπούρης και άλλων, ενώ αν υπολογισθεί ως της Ρω με τα επτά μικρονήσια και το άλλο της Μεγίστης με θαλασσία έκταση (δηλ. με την προσθήκη της αιγιαλίτιδος τα έντεκα μικρονήσια, κατά τον νησιολόγο Γ. Γιαγκάκη. Το ζώνης, που λογίζεται εθνικός χώρος), εγγίζει την εδαφική ερώτημα πόσα είναι τελικά τα νησιά η νησαία εδάφη της έκταση της Πελοποννήσου. Και η χρήση των όρων «βράχος» Δωδεκανήσου, έχει την απάντηση του. Αυτή υπάρχει στην ή «βραχονησίδα» είναι απαξιωτική και ένας «λεκτικός υποεργασία του Μ. Σκανδαλίδη (Νισύριος εκπαιδευτικός, συγ- βιβασμός» που έχει αναμφίβολα τις συνέπειές του. Θα ήταν γραφέας και λαογράφος), με τίτλο «Ο νησιωτικός μικρόκο- προτιμότερο να θέσουμε σε χρήση τις ονομασίες «Νοτιοασμος του Δωδεκανησιακού Αρχιπελάγους» και είναι τα 393 νατολικές Σποράδες» και «νήσος ή νησαίο έδαφος». Τέλος, νησαία εδάφη, με έκταση άνω του ενός στρέμματος (1.000 υποβάθμιση συνιστά και η ανωνυμία εξαιρετικά μεγάλου τ.μ.), πλέον των κατοικουμένων γνωστών, με βάση τα στοι- αριθμού νησαίων εδαφών μας. χεία της Εφορίας Δημοσίων Κτημάτων Δωδεκανήσου. Αν Οι αμφισβητήσεις της γειτονικής Τουρκίας στο χώρο του προστεθούν και τα είκοσι ένα κατοικούμενα νησαία εδάφη Αιγαίου και οι προκλητικές ενέρ­γειές της, πρόσφατα μάλι(με στοιχεία του 1991), τότε έχομε ένα σύνολο άνω των 400 στα στην περιοχή των Ιμίων, επιβάλλουν να αναφερθούμε νησιών. Εντούτοις, το γενικό σύνολο των νησαίων εδαφών σε δύο θέματα σχετικά, όπως είναι αυτό της ορίου γραμμής της Δωδεκανήσου, ανεξαρτήτως εδαφικής εκτάσεως η πε- μεταξύ Δωδεκανήσου και Τουρκίας και το θέμα του (κατά ριμέτρου ακτών, ανέρχεται σε 1090 κατά τον προμνησθέντα την τουρκική ερμηνεία), καθεστώτος αποστρατικοποίησης νησιολόγο Γ. Γιαγκάκη. Με την ευκαιρία αξίζει να αναφερθεί των νήσων του εξεταζομένου συμπλέγματος. ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Υδρογραφικής Υπηρεσίας Όσον αφορά στο θέμα της «αποστρατικοποίησης»,

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ένωση με την Ελλάδα, οι κανόνες αυτοδιάθεσης των λαών που είχαν κάνει την εμφάνισή τους, η αδυναμία της Ιταλίας, ως ετέρου του Άξονα, να υπερα­σπιστεί, πολύ περισσότερο να διεκδικήσει, όλα αυτά συνετέλεσαν στο ποθούμενο. Βέβαια, δεν είχε την ίδια τύχη η Βόρεια Ήπειρος, η οποία ας σημειωθεί ότι, τρεις φορές μέσα στο πρώτο ήμισυ του προηγουμένου αιώνα είχε απελευθερωθεί από τον ελληνικό στρατό (1913,1914,1940-41). Ας αναφερθούμε τώρα στη γεωγραφική πλευρά της Δωδεκανήσου και ας αρχίσουμε με την ονομασία, η οποία υπονοεί δώδεκα τον αριθμό νησιά. Είναι λανθασμένη, διότι τα νησιά εί­ναι πολύ περισσότερα. Παλαιότερα η ονομασία τους ήταν «Νοτιοανατολικές Σποράδες» και τα μεγαλύτερα από τα νησιά είναι τουλάχιστον δέκα οκτώ, κατά την Εγκυκλοπαίδεια «Δομή».

Τ

12

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

ορθόν είναι να ανατρέξουμε στη σχετική παράγραφο. Είναι η δεύτερη παρ. του προμνησθέντος άρθρου 14 της Συνθήκης Ειρήνης και αναγράφει ότι....« αι ανωτέρω νήσοι θα αποστρατικοποιηθώσι και θα παραμείνωσιν αποστρατικοποιημένοι, εξαιρουμένου μόνον του προσωπικού ασφαλείας, σε περιωρισμένο και αυτό αριθμό και εφοδιασμένο με φορητά όπλα ατομικής χρήσης». Πέραν του γεγονό­τος ότι η Τουρκία δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος σ’αυτή τη Συνθήκη και δεν έχει λόγο, να επικαλείται το περιεχόμενο της, πολύ περισσότερο δε να δίνει και δικές της ερμηνείες γι’αυτό, το άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτου των Ηνωμένων Εθνών κατοχυρώνει ως υπέρτερο τo «φυσικό δικαίωμα νομίμου αμύνης», σε περίπτωση απειλής. Η σαφής αυτή θέση των Η.Ε. προσφέρεται ως στήριγμα της ελληνικής θέσης, για τον εξοπλισμό της Δωδε­κανήσου, λόγω της προκλητικής και επιθετικής στάσης της Τουρκίας, καθώς και των λοι­ πών νήσων του ανατολικού Αιγαίου. Βεβαίως το άρθρο αναγράφει ότι το δικαίωμα ασκή­σεως νομίμου αμύνης ισχύει στην περίπτωση «ενόπλου επίθεσης», αλλά θα ήτο αφελές και λίαν επικίνδυνο, να μη...προετοιμαζόμεθα αμυντικώς, αλλά να αναμένουμε πρώτα την εκδήλωση επίθεσης. Τουναντίον η προετοιμασία συμβάλλει τα μέγιστα στην αποτροπή και αναφέρεται σε διεθνή κείμενα ως «προληπτική άμυνα».

Ρόδος, 31 Μαρτίου 1947: Από την υπογραφή της παράδοσης των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα μεταξύ του Αντιναυάρχου Περικλή Ιωαννίδη και εκπροσώπου των βρετανικών αρχών.

Δ

εν είναι μόνο ο Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ που κατοχυρώνει το δικαίωμα της νομίμου αμύνης. Από το 1928, στη Διεθνή Κοινότητα, είχε γίνει αποδεκτό το ονομασθέν Σύμφωνο Μπριάν-Κέλλογκ (υπεγράφη στο Παρίσι την 27/8/1928), του οποίου οι διατυπούμενες αρχές απετέλεσαν έκτοτε κανόνα διεθνούς δικαίου.Το κείμενο του Κέλλογκ (Υπουργού Εξω­τερικών των ΗΠΑ), έχει ως εξής..« Το δικαίωμα της νομίμου αμύνης είναι αναπόσπαστον από την κυριαρχίαν όλων των κρατών, περιέχεται δε, σιωπηρώς, εις όλες τις Συνθήκες. Κάθε Έθνος είναι ελεύθερον, σε κάθε στιγμή και αδιαφόρως διατάξεων περιεχομένων σε Συν­θήκες, να αμυνθεί του εδάφους του κατά επιθέσεως η εισβολής και αυτό το ίδιο έχει την αρμοδιότητα να αποφασίζει, αν οι περιστάσεις απαιτούν την προσφυγήν εις πόλεμον νομί­μου αμύνης». Πιό πρόσφατα, με τη Συνθήκη του 1990, τη γνωστή CFE (Conventional Forces Europe), μεταξύ Κρατών μελών του NATO και του Σ.Β. (Συμφώνου Βαρσοβίας), έχουμε μίαν αναγνώριση του δικαιώματος διατηρήσεως στρατιωτικών δυνάμεων στα νησιά του Αιγαίου. Η νήσος Παντελάρια της Ιταλίας, αποστρατικοποιημένη από την Συνθήκη Ειρήνης των Πα­ρισίων ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

Άποψη της παρέλασης της 7ης Μαρτίου 1948 (Ρόδος)

Εκκίνηση από το Δημαρχείο Ρόδου για την πρώτη έπαρση της ελληνικής σημαίας. (Μαρ. 1947)

13

70 ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ του 1947, επαναστρατικοποιήθηκε τέσσερα χρόνια αργότε- ματα σήμερα, η υπογεννητικότητα αφ’ενός και αφ’ ετέρου η ρα, το 1951, με την είσο­δο της χώρας αυτής στο ΝΑΤΟ. Θα γήρανση (γηρασμένη κοινωνία), υποσκάπτουν την ανθρώμπορούσε να συμβεί το ίδιο με τη Δωδεκάνησο ένα χρό­νο πινη παρουσία στα νησιά (ποσοτικά και ποιοτικά). Αν το 1951 εκατοικούντο 31 νησιά στο Δωδεκανησιακό πλέγμα, αργότερα, το 1952, όταν αυτή έγινε νατοϊκό έδαφος. Το άλλο θέμα, αυτό της ορίου (συνοριακής) γραμμής με- το 1991 εκατοικούντο μόνο 21. Και επειδή ο λόγος γίνεται ταξύ Νήσων Δωδεκανήσου και της Τουρκίας, δεν έπρεπε να για τα ανατολικά νησιά μας, η Σάμος, η Χίος και άλλα νησιά υπάρχει ως θέμα, αλλά ατυχώς γειτονεύουμε με κακόπιστο έχουν δει τον πληθυσμό τους να έχει μειωθεί εις το ήμισυ γείτονα. Η οριοθέτηση στην περιοχή της Δωδεκανήσου (συ- από αυτόν της δεκαετίας του 1950. Απαιτείται άμεσα να υινοριακή γραμμή μεταξύ Ελλάδος-Τουρκίας), προκύπτει από οθετηθεί και εφαρμοσθεί μία εθνική πολιτική για το Δημοτη Συμφωνία και το σχετικό Πρωτόκολλο του 1932 μεταξύ γραφικό μας πρόβλημα, με έμφαση στα ανατολικά νησιά Ιταλίας και Τουρκίας. Η Ελλάδα προκύπτει ως διάδοχο κρά- μας, διότι ο χρόνος λειτουργεί εις βάρος μας. τος με τη Συνθήκη Παρισίων του Τέλος, ας έχουμε υπόψη 1947, με την οποία παραχωρήμας ότι, η τουρκική προκληθηκε η Δωδεκάνησος σ’αυτήν. τικότητα και επιθετικότητα, Με άλλα λόγια έχουμε κληρονομε στόχο την αλλαγή του μήσει την όριο γραμμη, με σαφή status quo στο χώρο του Αιχάραξη, συμφωνημένη μεταξύ γαίου, δεν πρόκειται να παύΙταλών και Τούρκων. «Έπραξαν σει, όσο και αν επικαλούμεοι Ιταλοί, ότι δεν έχουμε πράθα τις σχετικές Συνθήκες και ξει εμείς για το υπόλοιπο του Συμφωνίες, το Διεθνές Δίκαιο Αιγαίου και το χερσαίο έδαφος και προβάλλουμε σοβαρά της περιοχής του Έβρου. Οι ερεπιχειρήματα. Η συμπεριγασίες για τη χάραξη είχαν αρχίφορά της χώρας αυτής είναι σει ενωρίς τη δεκαετία του 1950, αποτέλεσμα μιας πολιτικής όμως το Κυ­πριακό θέμα και οι προς τα μέσα και τα έξω, που αποβλέπει στην έξαρση και διώξεις του Ελληνικού στοιχείΗ εφημερίδα «Τα Νέα» στο πανηγυρικό κλίμα των ημερών ου στην Κωνσταντινούπολη το έξαψη του εθνικισμού του (31 Μαρ. 1947) 1955 και μετέπειτα, έδοσαν τέτουρ­κικού λαού, ως μοχλού λος σ’ αυτές. για την επικράτηση σήμερα του Ερντογάν και αύριο του Η Βουλή των Ελλήνων το 1948, ένα έτος μετά την ενσω- επόμενου Ερντογάν. Πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτή μάτηση της Δ., εψήφισε Νόμο, τον υπ’αρ. 518 (ΦΕΚ 7/ 9-1- την κατάσταση και παράλληλα με τις αντιδράσεις μας σε 1948), με τον οποίο προσδιορίζει σαφώς την όριο γραμμή διπλωματικό επίπεδο και στους Διεθνείς Οργανισμούς, να με 51 αριθμημένα σημεία, τα οποία δεν επιδέχονται αμφι- οικοδομούμε συνεχώς και αδιαλείπτως μία αποτρεπτική σβήτησης και είναι αποτυπωμένα πάνω σε χάρτες υδρογρα- αμυντική ικανότητα (προληπτική άμυνα), με σοβαρότητα φικούς του British Admiralty, με αριθμούς 236,872 και 1546. και επαγγελματισμό, όχι για δημοσιότητα και εντυπώσεις. Προσφάτως είδαν το φως της δημοσιότητος (εφημ. Η ΚΑ- Αυτή και μόνον αυτή θα συγκρατεί την άλλη πλευρά, υπολοΘΗΜΕΡΙΝΗ) χάρτες τουρκικοί με τα Ίμια με το ελληνικό τους γίζοντας το κόστος που θα έχει γι’αυτήν (την άλλη πλευρά), όνομα και εντός των ελληνικών υδάτων. Υπάρχουν και άλλα μία επιθετική ενέργεια της. αποδεικτικά στοιχεία ως προς την εγκυρότητα της ορίου Βιβλιογραφία γραμμής μεταξύ της Δωδεκανή­σου και της Τουρκίας και μάλιστα τουρκικά, αρκεί να επεκτείνει κανείς την έρευνά του. Κ. Σβολοπούλου, The Dodecanese Question during the Second War, Greece-Turkey and the Allies, Ακαδημίας Αθηνών, 2013 Η Δωδεκάνησος, καθώς και τα λοιπά νησιά του Ανατολ. Χαρ.Νικολάου, To Νομικόν Καθεστώς του Αιγαίου και η ΕλληνοΑιγαίου, αντιμετωπίζουν σήμερα πολλά προβλήματα, συτουρκική Διένεξις, Ελεύθερη Σκέψις, 1992 γκοινωνιακά, ανεφοδιαστικά, υγεινομικής περίθαλψης και Γ. Γιαγκάκη, Νησιολόγιο των κατοικουμένων Ελληνικών 1940-91 πρωτί­στως οικονομικά, λόγω της κρίσης που μαστίζει όλη νησιών, 1995 τη χώρα. Σ’αυτό το άρθρο θα αναφερ­θούμε με συντομία Γ. Γιαγκάκη, Αναλυτικό Νησιολόγιο των Νοτιοανατολικών Σποράδων (Δωδεκανήσου), Αεροπός, 1997 μόνο σε ένα, το οποίο κατά την γνώμη μας έχει μεγάλη σηΓ. Γιαγκάκη, Το Ανατολικότερο Ελληνικό Έδαφος-Η νήσος Στραγμασία για το μέλλον των νησιών μας. Είναι το δημογραφικό γυλή, 1994 ζήτημα, που βέβαια αφορά όλη τη χώρα και όχι μόνο τα Institute for Political Studies, The Status Quo in the Aegean, νησιά. Αυτά είναι όμως που απειλούνται και σ’αυτά πρέπει Hellenic Institute for Defense and Foreign Policy, Greek-Turkish να εξασφαλί­σουμε ανθρώπινη ευρωστία. Ως έχουν τα πράγRelations, 1987 14

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

Τα Δωδεκάνησα στη διάρκεια της Αρχαιότητας Υπό κ. Κωνσταντίνου Λαγού, Ιστορικού, Δρ της Αρχαίας Ιστορίας και Καθηγητού της Σχολής Ικάρων

στοιχεία για την ελληνικότητα των Δωδεκανήσων από την πρώιμη αρχαιότητα. Ο Όμηρος αναφέρει στην Ιλιάδα ότι οι Ρόδιοι και οι Κώιοι πήραν μέρος με τους άλλους Έλληα Δωδεκάνησα, και κυρίως η Ρόδος και η Κως, υπήρ- νες στην Τρωϊκή εκστρατεία. Ο ποιητής μιλά, επιπλέον, και ξαν από τα σπουδαιότερα κέντρα του ελληνικού πολι- για την αποίκιση των νήσων από τους Δωριείς. Έτσι, ο Τλητισμού σ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας. Επιπλέον, πόλεμος, βασιλιάς της Ρόδου που εξεστράτευσε εναντίον τα νησιά αυτά αποτελούν μία από τις παλαιότερες κοιτίδες της Τροίας, ήταν γιος του Ηρακλή, και είχε εγκατασταθεί του ελληνισμού, όπως αποδεικνύουν οι αρχαιολογικές ανα- στο νησί με τους ακολούθους του από το Άργος.4 Επίσης, οι καλύψεις μυκηναϊκών καταλοίπων στη Ρόδο, την Κω, την επικεφαλής των Κώων στην ίδια εκστρατεία, Φείδιππος και Αστυπάλαια, και την Κάλυμνο, δηλαδή τεκμηρίων των πρώ- Άντιφος, ήταν εγγόνια του Ηρακλή, αφού ο πατέρας τους, των Ελλήνων.1 Σε επίσημα έγγραφα του 13ου αι. π.Χ., της Θεσσαλός, ήταν γιος του ημίθεου με την κόρη του βασιλιά της Κω. Η δωριΧεττιτικής αυτοκρατορίας κή αποίκιση των Δωδεκανήσων στη Μικρά Ασία, 2 που έχουν χρονολογείται διασωθεί σε πήμετά την κατάρλινες πινακίδες, ρευση του μυκηναϊκού κόα ν α φ έ ρ ο ν τα ι σμου, αλλά είναι οι «Ahhiyawa», μια από τις παδηλαδή οι Μυκηναίοι («Αχαιραμέτρους της οί»), και «τα νηεποχής του που σιά τους». Τα ο Όμηρος (περίπου 800 π.Χ.) εν λόγω νησιά συνδέονται στα ανάγει σε παλαιέγγραφα των ότερα χρόνια.5 Χετταίων με τη Οι Δωδεκανήσιοι ήταν πολύ νοτιοανατολική Μικρά Ασία, υπερήφανοι για και είναι σίγουτην καταγωγή Πήλινη πινακίδα της Χεττιτικής αυτοκρατορίας. Οι πινακίδες αυτές διασώζουν επίσημα έγγραφα των ρο ότι πρόκει- Χετταίων βασιλέων και υπάρχουν αναφορές στα Δωδεκάνησα ως περιοχή των Μυκηναίων (Ahhiyawa). τους και από ται για τα Δωδετους τελευταίκάνησα. Οι Χετταίοι επισημαίνουν ότι στα νησιά αυτά είχαν ους Έλληνες -μαζί με τους Σπαρτιάτες- που χρησιμοποιούβρει καταφύγιο άτομα που διώκονταν από τον βασιλιά τους, σαν τη δωρική διάλεκτο. Ο Ηρόδοτος (5ος αι. π.Χ.) αναφέρει και έτσι οι «Ahhiyawa» τούς βοηθούσαν να αποφύγουν τη τη «Δωρική Εξάπολις», πολιτική ένωση των τριών πόλεων «δίκαιη τιμωρία τους».3 της Ρόδου, της Κω, αλλά και της Κνίδου και της ΑλικαρνασΕκτός από την αρχαιολογία, και η μυθολογία μάς δίνει σού, ελληνικών πόλεων στην ακτή της Καρίας.6

Τα Δωδεκάνησα από την προϊστορία μέχρι και το τέλος της αρχαϊκής εποχής

Τ

1 Βλ. Melas, 283-311. Η ελληνικότητα των Μυκηναίων αποδείχθηκε με την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β΄, που κατέδειξε ότι η μυκηναϊκή γλώσσα ήταν ελληνική, βλ. Chadwick, 1976.

2 Οι Χετταίοι είχαν ιδρύσει την παλαιότερη αυτοκρατορία στη Μικρά Ασία, με πρωτεύουσα την Χαττούσα. Τα κατάλοιπά της βρίσκονται περίπου 150 χλμ από την Άγκυρα, και εκεί ανασκάφηκε το αρχείο της Χετταίων βασιλεών, αποτελούμενο από 10.000 πινακίδες με σφηνοειδή γραφή.

3 Βλ. Simpson, 203-237. Τα γεγονότα που αναφέρουν τα έγγραφα των Χετταίων απέχουν από μας πάνω από 3.200 χρόνια, αλλά μοιάζουν σαν να έχουν αντληθεί από την επικαιρότητα του 2017! ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

4 Ιλιάδα, 2. 653-670. Ο Τληπόλεμος σκοτώθηκε στην Τροία στη διάρκεια μονομαχίας με τον Σαρπηδόνα, βασιλιά της Λυκίας και σύμμαχο των Τρώων, τον οποίο τραυμάτισε σοβαρά.

5 Εκτός από τη Ρόδο και την Κω, οι Δωριείς εγκαταστάθηκαν στην Κάρπαθο, τη Σύμη, την Κάλυμνο, και τη Νίσυρο, βλ. Παπαϊωάννου, 608.

6 Ηρόδοτος, 1.104. Η «Δωρική Εξάπολις» δεν αφορούσε αποκλειστικά τις πόλεις της Ρόδου (Ιαλυσός, Κάμειρος, Λίνδος) ή των Δωδεκανήσων, αλλά γενικότερα την ευρύτερη περιοχή όπου υπήρχαν πόλεις που ήταν αποικίες των Δωριέων. Γι’ αυτό μέλη της εξάπολης ήταν και οι δωρικές πόλεις Κνίδος και Αλικαρνασσός στη νο-

15

70 ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ Η Ιλιάδα παρέχει και άλλες πληροφορίες για τα Δωδεκάνησα την εποχή του Ομήρου. Έτσι, ο Τληπόλεμος είχε εννέα πλοία από τις τρεις πόλεις της Ρόδου, την Ιαλυσό, τη Λίνδο και την Κάμειρο. Οι τρεις πόλεις ήταν ανεξάρτητες, αλλά διατηρούσαν αρμονικές σχέσεις μεταξύ τους. Ίσως η Ιαλυσός να ήταν η παλαιότερη πόλη στην Ρόδο, αφού από εκεί προέρχονται τα περισσότερα μυκηναϊκά ευρήματα στα Δωδεκάνησα. Ο στόλος των Κώων στην Τρωϊκή εκστρατεία συμπεριλάμβανε πλοία και από τη Νίσυρο, την Κάσο, την Κάρπαθο, και την Κάλυμνο (Κάλυνδα). Έχουμε μία πρώτη ένδειξη της κυριαρχίας της Κω στα νησιά αυτά, που θα συνεχιστεί και αργότερα στην αρχαιότητα. Όπως ο Όμηρος ξεχώρισε τη Ρόδο και την Κω από τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, έτσι σ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας αυτά ήταν τα κυρίαρχα, με πιο σημαντική τη Ρόδο.7 Τα στοιχεία που διαθέτουμε για την αρχαία ιστορία των άλλων νησιών είναι από ελάχιστα μέχρι και ανύπαρκτα.8 Ο αρχαίος γεωγράφος Στράβων αναφέρει ότι οι Ρόδιοι είχαν αναπτύξει τη ναυτιλία από παλαιοτάτων χρόνων.9 Αρχαιολογικά ευρήματα αποκαλύπτουν ότι οι πόλεις της Ρόδου και η Κως είχαν εμπορικές σχέσεις με διάφορα σημαντικά οικονομικά κέντρα της ανατολικής Μεσογείου, ήδη από τα πρώϊμα αρχαϊκά χρόνια (7ος αι. π.Χ.). Οι Ρόδιοι ήταν ανάμεσα στους Έλληνες που κατοίκησαν στη Ναύκρατη της Αιγύπτου και ίδρυσαν το «Πανελλήνιον» (ιερό των Ελλήνων) επί φαραώ Άμαση (αρχές-μέσα 6ου αιώνα π.Χ.).10 Μάλιστα, ο Άμασις θεωρούσε τόσο σημαντική τη σχέση του με τη Ρόδο, που έκανε πολύτιμα αφιερώματα στο ιερό της Λινδίας Αθηνάς. Οι Ρόδιοι ξεκίνησαν λοιπόν έντονη εμπορική δραστηριότητα με την Αίγυπτο, η οποία αργότερα θα αποτελέσει τον βασικό εμπορικό εταίρο τους. Επίσης, αρχαίες πηγές αναφέρουν ότι οι Ρόδιοι ίδρυσαν αποικίες στη Μικρά Ασία, τη Γέλα στη Σικελία,11 και αποικίες στη δυτική Μεσόγειο, ακόμη και στην Ιβηρική Χερσόνησο (τη Ρόδο).12 Από τα μέσα του 6ου αι. π.Χ. έχουμε περισσότερες ιστορικές πληροφορίες για τα Δωδεκάνησα, και δείχνουν ότι τα νησιά είχαν κοινή μοίρα. Οι Πέρσες τα κατέκτησαν στη διάρκεια της βασιλείας του Δαρείου τιοανατολική Μικρά Ασία (Καρία) απέναντι από τα Δωδεκάνησα. Η Αλικαρνασσός, πατρίδα του αρχαίου ιστορικού, εξεδιώχθη κάποια στιγμή από την ένωση των Δωρικών πόλεων της περιοχής εξαιτίας παραπτώματος ενός πολίτη της, με αποτέλεσμα η «Εξάπολις» να γίνει «Πεντάπολις».

7 Έτσι για παράδειγμα, εκτός από την Ρόδο και την Κω, καμία πόλη άλλου νησιού των Δωδεκανήσων δεν ήταν μέλος της «Εξάπολις», κάτι που δείχνει ότι αυτές ήταν ασήμαντες στην αρχαιότητα.

8 Για την Κάλυμνο γνωρίζουμε ότι υπήρχε εκεί ναός του Κανδέου Απόλλωνα. Στη Λέρο και την Πάτμο (Πάτινος) λατρευόταν η Άρτεμις. Η Μεγίστη (το Καστελόριζο) ανήκε στη Ρόδο και την εξουσία ασκούσε εκεί ένας «Επιστάτης». Στην Αστυπάλαια, κοντά στον αρχαίο οικισμό του νησιού, έχει βρεθεί το μεγαλύτερο νεκροταφείο νεογνών και βρεφών της αρχαιότητας, περίπου 2.700 ταφές που χρονολογούνται μεταξύ 750 π.Χ. και της ρωμαϊκής εποχής.

9 Στράβων, 14.2.

10 Ηρόδοτος, 2. 178-182 11 Θουκυδίδης, 7. 57.

12 Στράβων, 14.2.

16

Α΄ (521/486 π.Χ.), ίσως λίγους μήνες πριν από τη μάχη του Μαραθώνα, το 490 π.Χ.13 Ο Αισχύλος καταγράφει τη Ρόδο ως μία από τις κτήσεις του Δαρείου,14 δίχως όμως να διευκρινίζει πότε την κατέκτησε.15

Τα Δωδεκάνησα στην Κλασική εποχή

Μ

ετά τις ήττες των Περσών στους Μηδικούς Πολέμους, οι Αθηναίοι ίδρυσαν το 478 π.Χ. τη «Δηλιακή Συμμαχία» (Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία) στην οποία οι Δωδεκανήσιοι έγιναν από τα πρώτα μέλη.16 Μέσα σε λίγα χρόνια, η Συμμαχία είχε μετατραπεί σε αθηναϊκή ηγεμονία και οι Δωδεκανήσιοι, όπως όλοι οι άλλοι «σύμμαχοι», πλήρωναν ετήσιο φόρο στους Αθηναίους. Την εποχή εκείνη οι πόλεις της Ρόδου και η Κως ήταν δημοκρατίες. Στη μεγαλύτερη διάρκεια τον Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.Χ.) οι Ρόδιοι και οι Κώοι ήταν πιστοί σύμμαχοι της Αθήνας και μάλιστα οι πρώτοι συνεισέφεραν δύο πεντηκοντόρους και στρατιώτες στην εκστρατεία της στη Σικελία.17 Δεν γνωρίζουμε τίποτα για τη στάση που τήρησαν τα μικρότερα νησιά, αλλά δεν θα πρέπει να διέφερε από εκείνη της Ρόδου και της Κω. Όμως, δύο χρόνια μετά την Σικελική Καταστροφή, το 411 π.Χ., οι ολιγαρχικοί της Ρόδου κάλεσαν κρυφά τον σπαρτιατικό στόλο στο νησί τους. Οι Ρόδιοι πείστηκαν να συμμαχήσουν με τη Σπάρτη εναντίον της Αθήνας.18 Ένας από τους αρχηγούς των ολιγαρχικών Ροδίων ήταν ο Δωριέας, ξακουστός Ρόδιος Ολυμπιονίκης, που σύμφωνα με τον Παυσανία ήταν γιος του Διαγόρα, ενός ακόμη πιο διάσημου Ροδίου Ολυμπιονίκη.19 Ο Δωριέας είχε αυτοεξοριστεί στους Θουρίους της Ιταλίας, και επιστρέφοντας στη Ρόδο μίσθωσε δικά του πλοία για να ενισχύσει τις σπαρτιατικές επιχειρή13 Σύμφωνα με τα «Χρονικά της Λίνδου» -έργο που αποδίδεται στον Ρόδιο ιστορικό Εύδημο και όλα σχεδόν τα αποσπάσματά του, που γνωρίζουμε, έχουν σωθεί σε μια επιγραφή που χρονολογείται το 99 π.Χμια «ισχυρή δύναμη του Δαρείου με επικεφαλής τον Δάτη», η οποία είχε ως αποστολή να υποτάξει την Ελλάδα επιτέθηκε πρώτα στη Ρόδο και πολιόρκησε τη Λίνδο, η οποία υπέγραψε συνθήκη με τον Δάτη. Εφόσον οι Πέρσες επιτέθηκαν το 490 π.Χ. κατά της Ρόδου, ίσως ο Δαρείος να χρησιμοποίησε την εκστρατεία του Δάτη για να θέσει υπό τον έλεγχό του και τα Δωδεκάνησα, κάτι το οποίο οι γνωστές αρχαίες πηγές αποσιωπούν, βλ. Λαγός και Καρυανός, 24.

14 Πέρσαι, στίχος 891 15 Η περσική κατάκτηση των Δωδεκανήσων στη διάρκεια της βασιλείας του Δαρείου Α΄ αποτελεί ένα άγνωστο κομμάτι της ιστορίας που αξίζει να διερευνηθεί προσεκτικά στο μέλλον.

16 Στη «Δηλιακή Συμμαχία» συμμετείχαν οι τρεις πόλεις της Ρόδου, η Αστυπάλαια, η Κάρπαθος, η Κάλυμνος, η Τήλος, η Σύμη, η Λέρος, η Κως, και η Νίσυρος.

17 Θουκυδίδης, 6. 42-43 και 7. 57 18 Θουκυδίδης, 8. 35-44. Το ίδιο συνέβη στην Κω και προφανώς και στα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, αλλά ο αρχαίος ιστορικός δεν αναφέρει κάτι σχετικό.

19 Τον 5ο αι. π.Χ. η Ρόδος ήταν κυρίως γνωστή ως πατρίδα του πυγμάχου Διαγόρα, των γιων και των εγγονών του. Ο Διαγόρας τιμήθηκε από τον Πίνδαρο στην ωδή του, Ζ΄ Ολυμπιονικών. Για τον ισχυρισμό του Παυσανία ότι ο Δωριέας ήταν ένας από τους γιους του Διαγόρα, βλ. Ηλιακά Β΄, 6.7. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

σεις στον Ελλήσποντο. Όμως, οι Αθηναίοι αιχμαλώτισαν τον Δωριέα και τον μετέφεραν στην Αθήνα. Εκεί είχε καταδικαστεί ερήμην σε θάνατο για προδοσία, και προφανώς θα εκτελείτο. Ωστόσο, η Εκκλησία του Δήμου αποφάσισε τελικά να τον απελευθερώσει, δίχως μάλιστα να ζητήσει λύτρα, εκτιμώντας τη φήμη και την καταγωγή του.20 Πρόκειται για μία σπάνια επίδειξη ανθρωπισμού, στα τελευταία σκοτεινά χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου, που δείχνει το βαθύ σεβασμό που είχαν οι Έλληνες για τους Ολυμπιονίκες, και ειδικά για εκείνους της οικογένειας του Διαγόρα.21 Την ίδια εποχή, η γειτονική Κως ήταν περίφημη για Άποψη του Ασκληπείου της Κω, όπως είναι σήμερα. Στην αρχαιότητα ήταν ένα από τα σηματους αρίστους γιατρούς της, με πιο γνωστό τον Ιππο- ντικότερα ιερά του Ασκληπείου, δηλαδή θεραπευτικό κέντρο, στον ελληνικό κόσμο. κράτη, πατέρα της ιατρικής επιστήμης. Η ανάπτυξη της ιατρικής στην Κω συνδεόταν άμεσα με το τοπικό Μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, ο Ξενοφών25 επισημαίνει ότι οι Ρόδιοι ήταν εξαιρετικοί σφενδονιστές και το 401 Ασκληπιείο.22 Το 408 π.Χ., και ενώ ο Πελοποννησιακός Πόλεμος ακόμη π.Χ. πολλοί ήταν μισθοφόροι του Κύρου, διεκδικητή του περμαινόταν, έγινε ο «συνοικισμός» των Ροδίων με την ίδρυση σικού θρόνου. Το 396 π.Χ. με αφορμή έναν ακόμη ελληνικό μιας νέας πόλης στο βορειοανατολικό άκρο του νησιού τους. εμφύλιο πόλεμο, οι Ρόδιοι εγκατέλειψαν τη συμμαχία τους Η πόλη αυτή πήρε το όνομα «Ρόδος», και δημιουργήθηκε με τη Σπάρτη και υποστήριξαν και πάλι τους Αθηναίους. Στο από πολίτες των τριών παλαιών ροδιακών πόλεων. Σύντομα πλαίσιο αυτό κατέλυσαν την ολιγαρχία στο νησί τους και επαη πόλη της Ρόδου έγινε η σπουδαιότερη του νησιού, αλλά νέφεραν το δημοκρατικό πολίτευμα. Οι Ρόδιοι επιβεβαίωσαν και γενικότερα των Δωδεκανήσων. Χτίστηκε με το Ιπποδά- τη νέα συμμαχία τους με την Αθήνα όταν το 378 π.Χ. έγιμειο σύστημα και διέθετε το καλύτερο ρυμοτομικό σχέδιο ναν μέλη της Β΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας. Το 357 π.Χ, οι Ρόδιοι ελληνικής πόλης. Την ομορφιά, τον πλούτο και το μεγαλείο αποφάσισαν για άλλη μία φορά να αποστατήσουν κατά της της πόλης της Ρόδου παινέσαν πολλοί αρχαίοι συγγραφείς.23 Αθήνας, μαζί με τη Χίο και το Βυζάντιο. Ίσως και η Κως να Μερικές δεκαετίες αργότερα, το 366 π.Χ., και οι Κώοι -αντι- συμμετείχε σ’ αυτή την κίνηση. Τότε ξεκίνησε ο «Συμμαχικός γράφοντας μάλλον τους Ροδίους- έκτισαν και εκείνοι μία νέα Πόλεμος» που έβαλε τέρμα στην προσπάθεια της Αθήνας να πόλη, την Κω, ενώ στο νησί τους υπήρχαν ήδη πέντε δήμοι.24 κυριαρχήσει στο Αιγαίο. Η Αθήνα αναγνώρισε την ανεξαρτησία της Ρόδου το 355 π.Χ. Όμως, ο σατράπης Μαύσωλος 20 Βλ. Ξενοφών Ελληνικά, 1.5. 18-19 και Παυσανίας, Ηλιακά Β΄, 6.7. της Αλικαρνασσού εκμεταλλευόμενος την εκμηδένιση της 21 Ο Παυσανίας, Ηλιακά Α΄, 5.6.7 και Ηλιακά Β΄, 6.7, καταγράφει ένα πα- αθηναϊκής δύναμης στα Δωδεκάνησα, σύντομα ανέτρεψε ρόμοιο περιστατικό με πρωταγωνίστρια την Καλλιπάτειρα (ή Φερενίκη), κόρη του Διαγόρα, άρα αδελφή του Δωριέα. Και εκείνη γλύτω- τη δημοκρατία στη Ρόδο και την Κω, επέβαλε ολιγαρχίες και 26 σε από βέβαια θανατική καταδίκη –θα την γκρέμιζαν από το Τυπαίον ουσιαστικά υπέταξε τα νησιά. Τον Μαύσωλο διαδέχθηκε το όρος- χάρη στη φήμη της οικογενείας της, αφού συνελήφθη στην 353 π.Χ. η αδελφή και γυναίκα του, Αρτεμισία.27 Μόνο με την Ολυμπία όπου παραβίασε τον νόμο που απαγόρευε σε γυναίκες να εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου απηλλάγησαν τελικά είναι θεατές των Ολυμπιακών Αγώνων. Η Καλλιπάτειρα είχε μεταμφιεστεί σε άνδρα για να παρακολουθήσει τους γιους της που αγω- οι Δωδεκανήσιοι από την εξουσία της Αρτεμισίας. Το 333 π.Χ. νίζονταν εκεί. Στην οικογένειά της υπήρχαν ήδη πέντε Ολυμπιονί- η Ρόδος προσχώρησε στο στρατόπεδο του Αλέξανδρου, ενώ κες, και αυτός ήταν και ο λόγος γιατί δεν τιμωρήθηκε και αφέθηκε η Κως κατακτήθηκε από τους Μακεδόνες.28 Οι Ρόδιοι ενίσχυελεύθερη. σαν την εκστρατεία του Αλέξανδρου εναντίον της περσικής 22 Εκτός από τους γιατρούς της, η Κως την κλασική εποχή ήταν πατρίδα και διάσημων συγγραφέων, ποιητών κ.ά., όπως, ο κωμωδιογρά- αυτοκρατορίας, με την αποστολή εννέα πολεμικών πλοίων φος Επίχαρμος και οι ποιητές Ήρωνδας και Ερμησίνακτος.

23 Στα τέλη του 1ου αι. π.Χ. ο Στράβων, 14. 2, έδωσε την ωραιότερη περιγραφή της πόλης της Ρόδου: «Η πόλη των Ροδίων βρίσκεται στο ανατολικό ακρωτήρι (της Ρόδου), και τόσο πολύ υπερέχει από τις άλλες πόλεις για τα λιμάνια της, τους δρόμους και τα τείχη και τα άλλα κτίσματα, ώστε δεν μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει άλλη σαν αυτήν και, φυσικά, ούτε καλύτερη από αυτήν εδώ την πόλη. Είναι δε αξιοθαύμαστη και η ευνομία και η φροντισμένη διακυβέρνηση γενικά, και ειδικότερα σε ό, τι αφορά τη ναυτιλία, αφότου κυριάρχησε στη θάλασσα για πολύ καιρό κι εξάλειψε την πειρατεία….στολίστηκε με πολλά αγάλματα τα περισσότερα από τα οποία είναι στημένα στο Διονύσιο και στο γυμναστήριο, άλλα δε σε άλλους χώρους.». Για την απόδοση στη νεοελληνική, βλ. Παπαϊωάννου, 171.

24 Ο Διόδωρος, 15.760 σημειώνει χαρακτηριστικά για την πόλη της Κω: «Πλήθος τε γαρ ανδρών εις ταύτην ηθροίσθη και τείχη πολυτελή κατεσκευάσθη και λιμήν αξιόλογος. Από δε τούτων των χρόνων αεί μάλλον ηυξύθη προσόδοις τε δημοσίαις και τοις των ιδιωτών πλούτοις και το ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

σύνολον εφάμιλλον εγένετο ταις πρωτευούσαις πόλεσιν».

25 Κύρου Ανάβασις, 3.3.16-17. 3.4.14-17.

26 Βλ. Δημοσθένης, Περί Ειρήνης και Υπέρ της των Ροδίων Ελευθερίας. Στη δεύτερη ομιλία του, ο Δημοσθένης ζήτησε από τους Αθηναίους να βοηθήσουν τους Ροδίους να απαλλαγούν από τη ξένη κατοχή. Όμως, οι Αθηναίοι δεν συγκινήθηκαν με την έκκληση του Δημοσθένη, αφού οι Ρόδιοι μέσα σε λίγες δεκαετίες τούς είχαν προδώσει δύο φορές.

27 Όταν πέθανε ο Μαύσωλος, η Αρτεμισία ανήγειρε ένα μεγαλοπρεπή μνημείο στον τάφο του, που προς τιμήν του ονομάστηκε «Μαυσωλείο», και ήταν ένα από τα Επτά Θαύματα της αρχαιότητας. Η λέξη χρησιμοποιείται και σήμερα για τους υπερπολυτελείς τάφους. Η Αρτεμισία ήταν απόγονος της περίφημης συνονόματής της βασίλισσας της Αλικαρνασσού, που το 480 π.Χ. πολέμησε για τον Ξέρξη στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, όπου και διακρίθηκε.

28 Κόιντος Κούρτιος, 4.5.9.

17

70 ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ στον στόλο του Μακεδόνα στρατηλάτη ενώ πολιορκούσε την του εμπορίου της με την Αίγυπτο. Η προσέγγιση της Ρόδου Τύρο.29 Την ίδια εποχή (330 π.Χ.), ο φιλομακεδόνας Αθηναί- με τον Πτολεμαίο Α΄ απειλούσε τα συμφέροντα του Αντιγόος ρήτορας Αισχίνης, αφού αυτοεξορίστηκε για πάντα από νου, του ισχυρότερου από τους Διαδόχους, στο νοτιοανατοτην Αθήνα, εγκαταστάθηκε στη Ρόδο, όπου ίδρυσε ρητορι- λικό Αιγαίο. Έτσι έστειλε τον γιο του, Δημήτριο, με μια μεγάλη κή σχολή. Είναι η πρώτη γνωστή περίπτωση διδασκαλίας στρατιωτική δύναμη να καταλάβει τη Ρόδο. Οι Ρόδιοι κλείτης ρητορικής στο νησί, κάτι που θα είναι βασικό γνώρισμα στηκαν στα τείχη της πόλης τους και ο Δημήτριος τούς ποτης Ρόδου μέχρι λιόρκησε για ένα και τη ρωμαϊχρόνο (305/304 κή εποχή. Παρά π.Χ.). Πρόκειται για ταύτα, υπήρμία από τις πιο διξαν και Ρόδιοι άσημες πολιορκίες που πολέμησαν πόλης στην αρχαιτον Αλέξανδρο ότητα και το σημαντικότερο γεγονός ως μισθοφόροι στην ιστορία της των Περσών. αρχαίας Ρόδου. Μάλιστα, ο συμπολίτης τους ο Εξαιτίας των καλοΜέμνων («ο Ρόχτισμένων τειχών διος») ήταν από της πόλης και της σθεναρής αντίστατους ικανότερους διοικητές σης των κατοίκων του Δαρείου Γ΄ της, ο Δημήτριος και ο θάνατός προσέλαβε τους του το 333 π.Χ. καλύτερους μηχανικούς της εποαπάλλαξε τον Ανάγλυφο τριήρης στην Ακρόπολη της Λίνδου. Έργο του γλύπτη Πυθόκριτου, περίπου 180 π.Χ. Αλέξανδρο από χής του, οι οποίοι Την περίοδο που σμιλεύτηκε το έργο αυτό, οι Ρόδιοι διέθεταν, εκτός από πολλά εμπορικά πλοία, έναν επικίνδυνο και κατασκεύασαν και έναν από τους ισχυρότερους πολεμικούς στόλους της Μεσογείου. πρωτοποριακές αντίπαλο.30 πολιορκητικές μηχανές. Αξίζει να επισημάνουμε ότι μέχρι Η μεγάλη ακμή της Ρόδου στην Ελληνιστική Εποχή. και την εφεύρεση του πυροβόλου –περίπου 1.600 χρόνια ετά τον θάνατο του Αλέξανδρου, το 323 π.Χ., η αυτο- αργότερα-, οι πολιορκητικές μηχανές βασίζονταν στα πρόκρατορία του διαμοιράστηκε μεταξύ των διαδόχων τυπα που χρησιμοποίησε πρώτος ο Δημήτριος κατά της Ρότου που ίδρυσαν τα μεγάλα ελληνιστικά βασίλεια. Οι δου.32 Μάλιστα, και ο ίδιος συμμετείχε στο σχεδιασμό τους, Ρόδιοι εκμεταλλεύτηκαν τη ρευστή πολιτική κατάσταση για και γι’ αυτό έμεινε στην ιστορία ως ο «Πολιορκητής». Όμως, να αποκαταστήσουν την ανεξαρτησία τους. Αρχικά έδιωξαν παρά την τεχνολογία, το χρήμα και τις ισχυρές δυνάμεις του, τη φρουρά των Μακεδόνων από το νησί τους, και στη συνέ- ο Δημήτριος απέτυχε να καταλάβει τη Ρόδο και αναγκάστηχεια προσπάθησαν να αποκτήσουν φιλικές σχέσεις με τους κε να λύσει την πολιορκία. Οι Ρόδιοι κατέδειξαν ότι οι μεγάπρώην στρατηγούς του Αλέξανδρου που εξουσίαζαν τμήμα- λες ελληνιστικές δυνάμεις δεν ήταν αήττητες, και ότι ακόμη τα της αυτοκρατορίας κοντά στην Ρόδο, δηλαδή τον Σέλευ- και μία ελληνική πόλη-κράτος μπορούσε να τούς αντισταθεί κο Α΄ (Συρία), τον Αντίγονο τον Μονόφθαλμο (Μικρά Ασία), με επιτυχία. Το γεγονός αυτό τούς έδωσε μεγάλη αυτοπεποίκαι τον Πτολεμαίο Α΄ (Αίγυπτος).31 Όμως, ήταν με τον τελευ- θηση και σηματοδοτεί την αρχή της μεγάλης ακμής τους. Το ταίο ηγεμόνα που η Ρόδος ανέπτυξε μία στενή σχέση, λόγω πρώτο που έκαναν οι Ρόδιοι μετά το τέλος της πολιορκίας ήταν να εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους στον Ήλιο, τον 29 Αρριανός, 2.20. Στην ελληνιστική εποχή υπήρχε μία φήμη ότι ο Αλέ- θεό προστάτη τους,33 παραγγέλοντας στον γλύπτη Λάχη την

Μ

ξανδρος είχε αναπτύξει στενή σχέση με τους Ροδίους, και ότι τούς εμπιστεύθηκε τη διαθήκη του, βλ. Διόδωρος, 20.81.3. Όμως αυτό είναι αναληθές και φαίνεται ότι ίδιοι οι Ρόδιοι, ή οι σύμμαχοί τους, Πτολεμαίοι, δημιούργησαν αυτή τη φήμη για πολιτικούς λόγους, βλ. Παπαχριστοδούλου, 92. Frazer, 212-214.

30 Επίσης, ο Μακεδόνας στρατηλάτης μετά τον θάνατο του Μέμνονα, έκανε ερωμένη του τη χήρα του, την Περσίδα πριγκίπισσα Βαρσίνη. Με αυτήν ο Αλέξανδρος απέκτησε το 327 π.Χ το πρώτο –νόθο- παιδί του, τον Ηρακλή.

31 Sartre, 56, 65, 104.

18

32 Για την πολιορκία της Ρόδου από τον Δημήτριο και τις πολιορκητικές του μηχανές, βλ. Πλούταρχος, Δημήτριος, 20-22. Διόδωρος, 20.81100. Η πιο σημαντική από τις μηχανές του ήταν ένας τεράστιος φορητός πύργος, η «Ελέπολη», που σερνόταν μέχρι τα τείχη της Ρόδου και από εκεί οι στρατιώτες του Δημητρίου πηδούσαν στις επάλξεις και πολεμούσαν τους Ροδίους.

33 Πολλοί μύθοι συνδέουν τον θεό Ήλιο με τη Ρόδο, με πιο γνωστό αυτόν που αναφέρει και ο Πίνδαρος (Ζ΄ Ολυμπιονικών) για τη συνεύρεση του Ήλιου με τη νύμφη Ρόδο από την οποία προήλθαν επτά ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

κατασκευή ενός τεράστιου χάλκιστην ιστορία, υπέρ της ανοικονου αγάλματος από το μέταλλο δόμησης της Ρόδου. Στον έρανο των πολιορκητικών μηχανών και αυτό συνεισέφεραν όλοι οι ελτων όπλων που άφησε πίσω του ο ληνιστικοί μονάρχες της εποχής, Δημήτριος. Το άγαλμα αυτό ήταν κάτι που δείχνει τη σημασία που το μεγαλύτερο στην αρχαιότητα – είχε η Ρόδος για τον ελληνισμό εξ’ ου και Κολοσσός της Ρόδου– και γενικότερα.39 Εκτός από τις φιένα από τα Επτά Θαύματα της αρλολογικές πηγές, και τα αρχαιοχαιότητας. Απεικόνιζε τον Ήλιο με λογικά ευρήματα πιστοποιούν ακτινωτό στεφάνι στο κεφάλι να τη μεγάλη οικονομική ισχύ της κρατά πυρσό και είχε στηθεί στο Ρόδου εκείνη την εποχή. Κυρίκυρίως λιμάνι της Ρόδου.34 Οι συως είναι οι αμφορείς της Ρόδου νεχείς πόλεμοι μεταξύ των ελλη–και δευτερευόντως της Κωνιστικών βασιλείων βοηθούσαν που μετέφεραν κρασί και λάδι τη Ρόδο να παραμένει ανεξάρτηκαι έχουν βρεθεί σε τεράστιες τη, κυρίως μέσω των επιτυχημέποσότητες σε πολλά σημεία της νων διπλωματικών ελιγμών και Μεσογείου.40 Επίσης, τα αργυρά της οικονομικής της ευρωστίας.35 Η «Αφροδίτη της Ρόδου». Άγαλμα της Αφροδίτης ενώ κάνει το νομίσματα της Ρόδου στην ελληου Στην ελληνιστική εποχή, ο πλού- λουτρό της. Έργο του 1 αι. π.Χ., που αντιγράφει πρωτότυπο νιστική εποχή ήταν τόσο κοινά, της ελληνιστικής εποχής. Στην αρχαία Ρόδο οι τέχνες, και ιδιτος του νησιού προερχόταν από που κυκλοφορούσαν μαζί με τις αίτερα η γλυπτική, γνώρισαν μεγάλη άνθηση. Αρχαιολογικό Μουσείο της Ρόδου. κοπές των μεγάλων βασιλείων. τον εμπορικό του στόλο, τον μεγαλύτερο στην ανατολική ΜεσόΟι περισσότερες ιστορικές προγειο. Οι Ρόδιοι απέκτησαν αυτό τον στόλο εκμεταλλευόμενοι σωπικότητες της Ρόδου ανήκουν σ’ αυτή την εποχή, και συτη στρατηγική τους θέση μεταξύ Ευρώπης, Ασίας, και Αφρι- μπεριλαμβάνουν διάσημους στρατηγούς, φιλοσόφους, επικής.36 Εκτός από εμπορικά πλοία, διέθεταν και υπολογίσιμη στήμονες και καλλιτέχνες, είτε αυτοί ήταν ντόπιοι είτε ξένοι στρατιωτική δύναμη μέσω του ισχυρού πολεμικού τους στό- που εγκαταστάθηκαν στο νησί.41 Στην Ρόδο, οι τέχνες γνώλου. Ως καλοί έμποροι, όμως, οι Ρόδιοι χρησιμοποιούσαν ως ρισαν μεγάλη άνθηση στην ελληνιστική εποχή, ιδιαίτερα η έσχατη λύση τα πολεμικά μέσα.37 γλυπτική και η ζωγραφική. Αυτή η ακμή της τέχνης συνεχίος Ο 3 αι. π.Χ. σηματοδοτεί την περίοδο της μεγάλης ακ- στηκε και αργότερα, στη διάρκεια των ρωμαϊκών χρόνων. μής της Ρόδου. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν το 227 π.Χ. Τα Δωδεκάνησα υπό των Ρωμαίων η πόλη καταστράφηκε από σεισμό, ανοικοδομήθηκε σε σύτο τέλος του 3ου αι. π.Χ. ο Φίλιππος Ε΄, βασιλιάς της Μαντομο χρονικό διάστημα, και μάλιστα πιο επιβλητική απ’ ό,τι 38 ήταν πριν. Τότε έγινε και ο πρώτος πανελλήνιος έρανος κεδονίας, προσπάθησε να θέσει υπό τον έλεγχό του την ηπειρωτική Ελλάδα και το Αιγαίο. Η τακτική του απειγιοί. Τα παιδιά του ενός υπήρξαν οι ήρωες-κτίστες των τριών πόλε- λούσε άμεσα τα συμφέροντα της Ρόδου, της Αιγύπτου και ων του νησιού. της Περγάμου. Προκειμένου να τον σταματήσουν, τα σημα34 Το άγαλμα είναι σήμερα χαμένο, αλλά περιγραφές του σε αρχαίες ντικά αυτά ελληνικά κράτη κάλεσαν σε βοήθεια τη Ρώμη, πηγές ενέπνευσαν το σχέδιο για το άγαλμα της Ελευθερίας στη Νέα Υόρκη. Ακόμη και η τοποθέτηση του τελευταίου αγάλματος, μπρο- τη νέα ισχυρή δύναμη στη Δύση. Οι Ρωμαίοι που είχαν μόλις στά στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, αντιγράφει το αντίστοιχο παράδειγ- νικήσει οριστικά τον Αννίβα, εκμεταλλεύθηκαν αμέσως την

Σ

μα της Ρόδου.

35 Η Ρόδος ήταν μία από τις δύο ελληνικές πόλεις –η άλλη ήταν η Ηράκλεια Ποντική- που δεν έχασαν ποτέ την ανεξαρτησία τους στη διάρκεια της ελληνιστικής εποχής Βλ. Berthold, 1984.

36 Παπαϊωάννου, 10.

37 Έτσι για παράδειγμα, οι Ρόδιοι κήρυξαν τον πόλεμο στο Βυζάντιο, όταν επέβαλε δασμούς στα προϊόντα της Μαύρης Θάλασσας. Οι Ρόδιοι κυρίως έκαναν εμπόριο στην περιοχή, και οι δασμοί των Βυζαντινών έπλητταν σοβαρά τα συμφέροντά τους. Όμως, ακόμη και αυτός ο πόλεμος ήταν πολύ σύντομος. Βλ. Πολύβιος, 4.37-38 και 47-53. Οι Ρόδιοι πολεμούσαν συνέχεια τους πειρατές, οι οποίοι δεν είχαν ιδιαίτερη σχέση με τη διπλωματία. Επίσης, το κύρος της Ρόδου στην ελληνιστική εποχή είχε σαν αποτέλεσμα να διαιτητεύσει σε πολλές διενέξεις μεταξύ ελληνικών πόλεων.

38 Ο σεισμός αυτός έσπασε και τα γόνατα του Κολοσσού και τον έριξε κατά γης. Ένας χρησμός του Μαντείου των Δελφών απαγόρευΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

σε στους Ροδίους να τον στήσουν ξανά και έτσι παρέμεινε πεσμένος στο λιμάνι, όπου αποτελούσε ένα από τα αξιοθέατα της Ρόδου. Βλ. Στράβων, 14.2.

39 Πολύβιος, 5, 88-90. Για το σεισμό στη Ρόδο και τη συνεισφορά των ελληνιστικών βασιλέων στην ανοικοδόμηση της πόλης, βλ. Παπαχριστοδούλου, 108-109.

40 Φαίνεται ότι οι ροδιακοί αμφορείς ήταν οι πιο κοινοί απ’ όλους τους ελληνικούς αμφορείς, βλ. Sartre, 250-251. Αμφορείς της Κω έχουν βρεθεί επίσης σε διάφορα σημεία της ανατολικής Μεσογείου.

41 Ενδεικτικά αναφέρουμε, τον Παναίτιο, τον Στρατοκλή, τον Ανδρόνικο τον Περιπατητικό, τον Λεωνίδα τον Στωϊκό, τον Πραξιφάνη, τον Ιερόνυμο, τον Εύδημο. Τον φιλόσοφο, –και επιστήμονα- Ποσειδώνιο, τον ρήτορα Απολλώνιο του Μόλωνα. Τον ποιητή Πείσανδρο, τον γραμματικό Σιμμία και τον Απολλώνιο τον Ρόδιο που έγραψε τα Αργοναυτικά, βλ. επίσης Στράβων, 14.2.

19

70 ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ ευκαιρία και απέστειλαν τα στρατεύματά τους στην Ελλάδα. τίναξαν στον αέρα τη ροδιακή οικονομία. Έκαναν τη Δήλο Οι Ρωμαίοι με τους Έλληνες συμμάχους τους –ανάμεσά τους «ατελές» λιμάνι και έτσι το κέντρο εμπορίου της ανατολικής και τους Ροδίους- νίκησαν τον Φίλιππο στη διάρκεια του Β΄ Μεσογείου μεταφέρθηκε αυτόματα από τη Ρόδο στη Δήλο. Μακεδονικού Πολέμου (200/197 π.Χ.). Το 196 π.Χ., ένα χρόνο Μέσα σ’ ένα χρόνο οι Ρόδιοι είδαν τα έσοδά τους από τους μετά τη νίκη τους στη μάχη των Κυνοσκεφαλών, οι Ρωμαίοι τελωνειακούς δασμούς να κατρακυλούν από ένα εκατομ«απελευθέρωσαν» όλες τις ελληνικές πόλεις και έτσι άρχισαν μύριο δραχμές σε 150.000 δραχμές.43 Η Ρόδος βρέθηκε στη να παρεμβαίνουν ανοιχτά στα ελληνικά πολιτικά πράγματα. δίνη μιας οξείας οικονομικής κρίσης και σύντομα ξεκίνησε η Οι Ρόδιοι και οι άλλοι Έλληνες είχαν κάνει ένα σοβαρό λά- παρακμή της. Αντίθετα, από την απόφαση της Ρώμης, επωθος να συμμαχήσουν με τη Ρώμη, αφού αυτή είχε μόνο κατ’ φελήθηκαν κυρίως οι δικοί της έμποροι που είχαν αρχίσει να όνομα «συμμάχους» που στην πραγματικότητα ήταν υπο- κατακλύζουν την Ελλάδα. τελείς της. Όμως, οι Ρόδιοι εθελοτυφλούσαν, συνεχίζοντας Στα χρόνια αμέσως μετά το 167 π.Χ., η Ρόδος συνέχισε τα αμέσως επόμενα χρόνια τη φιλορωμαϊκή πολιτική τους, να είναι τυπικά «ελεύθερη πόλη» και «σύμμαχος» των Ρωκαι υποστηρίζοντας τους Ρωμαίους εναντίον του Σελευκί- μαίων, όμως η πολιτική και οικονομική δύναμή της είχε πεδη βασιλιά της Συρίριοριστεί σημαντικά. ας, Αντίοχο Γ΄ Μέγα Την εποχή εκείνη, η (192/188 π.Χ.). Οι ΡωΡώμη επέβαλλε την μαίοι έκαναν τότε κυριαρχία της στους άλλη μια επίδειξη Έλληνες με μεγάλη της τεράστιας στραταχύτητα.44 Στο πλαίτιωτικής τους δύνασιο αυτό, η πορεία της μης, νικώντας κατά Ρόδου -και των άλλων Δωδεκανήσων- προς κράτος και τον τελευταίο αυτό ισχυτην πλήρη υποταγή ρό ελληνιστικό μοστη Ρώμη φαινόταν νάρχη. Η συνθήκη προδιαγεγραμμένη της Απάμειας, το 188 και αναπόφευκτη. Την π.Χ., τερμάτισε τον ίδια περίοδο, οι Ρόδιοι έκαναν φιλότιμες Αντιοχικό Πόλεμο Άποψη της ανασκαφής του νεκροταφείου νεογνών και βρεφών στην Αστυπάλαια. Ήταν και η Ρόδος επωφεπροσπάθειες να διαλήθηκε τα μέγιστα το μεγαλύτερο στον αρχαίο κόσμο, και η παρουσία του στο μικρό νησί των Δωδεκανήσων τηρήσουν τις εμποαποτελεί μυστήριο. από τους όρους που ρικές τους σχέσεις με επέβαλλαν οι Ρωμαίοι στον Αντίοχο, αφού προσάρτησε το κάποιες από τις μεγάλες πόλεις της ανατολικής Μεσογείου μεγαλύτερο τμήμα της Λυκίας και της Καρίας, αποκτώντας -για παράδειγμα, την Αλεξάνδρεια- όπως δείχνουν τα ευρήσημαντική ενδοχώρα στη Μικρά Ασία. Όμως, οι Ρόδιοι προ- ματα των ροδιακών αμφορέων του δεύτερου μισού του 2ου κειμένου να απαλλαγούν από Έλληνες μονάρχες (Φίλιππος αι. π.Χ. Όμως, στα τέλη του αιώνα, και άλλα εμπορικά κέντρα, Ε΄ και Αντίοχος Γ΄) άνοιξαν τον δρόμο στους Ρωμαίους να κυ- εκτός από τη Δήλο, συναγωνίζονταν με τη Ρόδο. Αξίζει να ριαρχήσουν στους Έλληνες, ακόμη και όταν δεν είχαν ούτε επισημανθεί ότι ένα μοναδικό εύρημα ίσως ρίχνει φως στην μία επαρχία στην Ελλάδα. κατακόρυφη πτώση της ροδιακής δύναμης εκείνη την εποΤο 178 π.Χ. οι Ρόδιοι πήραν το πρώτο μήνυμα για το πόσο χή. Μια επιγραφή που βρέθηκε στην Αστυπάλαια (ΙGXII, 3. λίγο τους υπολόγιζαν οι Ρωμαίοι: η ρωμαϊκή Σύγκλητος απο- 173) καταγράφει ότι το 105 π.Χ. η Ρώμη και οι Αστυπάλαιοι φάσισε αυθαίρετα ότι οι πόλεις της Λυκίας και της Καρίας υπέγραψαν συνθήκη συμμαχίας. Αυτό δείχνει ότι το μικρό δεν έπρεπε να καταβάλλουν φόρους στους Ροδίους, αν και νησί των Δωδεκανήσων ήταν ανεξάρτητο, και ότι η Ρόδος ήταν υποτελείς τους.42 Έτσι, όταν ξεκίνησε ο Γ΄ Μακεδονικός είχε χάσει την επιρροή της ακόμη και στα γειτονικά της νηΠόλεμος (171/167 π.Χ.) μεταξύ των Ρωμαίων και του Περ- σιά. Τελικά, ήταν η ραγδαία ανάπτυξη της πειρατείας και οι σέα, του τελευταίου βασιλιά της Μακεδονίας, η Ρόδος τή- συνεχείς πόλεμοι στο Αιγαίο τον 1ο αι. π.Χ. που έδωσαν τη ρησε ουδέτερη στάση, προσπαθώντας να δείξει στη Ρώμη χαριστική βολή στο ροδιακό εμπόριο.45 Είναι χαρακτηριστιότι δεν ήταν –ακόμη- υποχείριο της. Οι Ρωμαίοι απάντησαν 43 Πολύβιος, 30, 31. στην πρόκληση της Ρόδου το 167 π.Χ., αμέσως μετά τη νίκη 44 Η Μακεδονία μετατράπηκε σε ρωμαϊκή επαρχία, το 146 π.Χ., και σε τους στην Πύδνα εναντίον του Περσέα και την κατάλυση του αυτή ενσωματώθηκε ένα μεγάλο μέρος της νότιας Ελλάδας. Το πρώην βασίλειο της Περγάμου έγινε το 129 π.Χ. η πρώτη ρωμαϊκή επαρβασιλείου της Μακεδονίας: με μια και μόνον απόφασή τους 42 Πολύβιος, 22.5.

20

χία της Ασίας.

45 Πόλεμοι του 1ου αι. π.Χ. που επηρέασαν τη Ρόδο: Α΄ Μιθριδατικός ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

κό, ότι αυτό δεν επανέκαμψε ούτε και μετά το 27 π.Χ., όταν ο Οκταβιανός έγινε και τυπικά ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας, αποδεχόμενος τον τίτλο του Αυγούστου, γεγονός που σηματοδοτεί την απαρχή της Pax Romana και στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία υπήρξε μια γενικότερη άνθηση του εμπορίου και της οικονομίας.46 Την ίδια περίοδο, οι Ρόδιοι ενεργούσαν προσεκτικά να διατηρήσουν όσο μπορούσαν μεγαλύτερο βαθμό ελευθερίας μέσα στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, δίχως να προκαλέσουν τη Ρώμη.47 Από τη στιγμή που είχαν απωλέσει την πολιτικοοικονομική Ο Διαγόρας, ο σημαντικότερος Ρόδιος Ολυμπιονίτους ισχύ, πρότασσαν στους Ρωμαίους κης, σε προχωρημένη ηλικία πήγε στην Ολυμπία να παρακολουθήσει τους γιους και τα εγγόνια του να επικυρίαρχους το υψηλό πολιτιστικό αγωνίζονται στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Τότε δύο επίπεδο και παιδεία τους.48 Χαρακτη- γιοι του –και εκείνοι Ολυμπιονίκες- τον περιέφεραν ριστικές είναι οι δημηγορίες που έδι- θριαμβευτικά πάνω στους ώμους τους μέσα στο στάδιο της Ολυμπίας. Σύγχρονο γλυπτό στην πόλη ναν Ρόδιοι πρεσβευτές μέσα στη ρω- της Ρόδου. μαϊκή σύγκλητο για να υποστηρίξουν τα συμφέροντα της πόλης τους, και που εντυπωσίαζαν τους συγκλητικούς.49 Έτσι, η Ρόδος έγινε γνωστή στους Ρωμαίους ως ένα από τα σημαντικότερα πνευματικά κέντρα του ελληνισμού, μαζί με την Αθήνα. Πολλοί Ρωμαίοι αριστοκράτες άρχισαν να εκπαιδεύονται σε σχολές ρητορικής και φιλοσοφίας της Ρόδου, όπως για παράδειγμα, ο Κικέρωνας και ο Ιούλιος Καίσαρας. Στις αρχές του 1ου αι. π.Χ., οι δύο αυτοί διάσημοι Ρωμαίοι παρακολούθησαν στη Ρόδο διάφορα μαθήματα, ανάμεσα στα οποία ήταν και του Απολλώνιου του Μόλωνα, φημισμένου δασκάλου της ρητορικής.50 Ο Κικέρων Πόλεμος (88-86 π.Χ.). Πειρατικός Πόλεμος (74-67 π.Χ.). Πόλεμος Πομπήιου και Καίσαρα (49-48 π.Χ.). Πόλεμος Καισαρικών και ΒρούτουΚάσσιου (43-42 π.Χ.). Πόλεμος Οκταβιανού και Αντώνιου-Κλεοπάτρας (32-30 π.Χ.). Η Ρόδος και τα άλλα Δωδεκάνησα υποχρεώθηκαν να καταβάλλουν ληστρικές εισφορές στον Κάσσιο το 42 π.Χ., στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου των δολοφόνων του Καίσαρα με τους Καισαρικούς.

46 Η Pax Romana συνιστά μία από τις σπάνιες περιπτώσεις στην ιστορία που για πολλά χρόνια επικρατούσε ειρήνη σ’ όλη τη Μεσόγειο. Στις αρχές του 2ου αι. μ. Χ., ο ρήτορας Δίων ο Χρυσόστομος, στο λόγο του, Ροδιακός, 103-104, ίσως με κάποια δόση υπερβολής, δήλωνε ότι οι Ρόδιοι είχαν μόλις 1-2 πλοία, ενώ κάποτε είχαν εκατό.

47 Έτσι, όταν το 88 π.Χ. ο Μιθριδάτης ΣΤ΄, βασιλιάς του Πόντου, κήρυξε τον πόλεμο στους Ρωμαίους, οι Ρόδιοι ήταν από τους λίγους Έλληνες που υποστήριξαν τη Ρώμη. Έτσι, μετά τη ρωμαϊκή νίκη διατήρησαν το καθεστώς του «συμμάχου» και της «ελεύθερης πόλης», όταν πολλές άλλες ελληνικές πόλεις το απώλεσαν.

48 Την ίδια τακτική είχαν υιοθετήσει στις επαφές τους με τους Ρωμαίους και άλλες ελληνικές πόλεις με υψηλό πνευματικό υπόβαθρο, με κορυφαίο παράδειγμα την Αθήνα.

49 Για παράδειγμα, η δημηγορία του Αστυμήδη στη ρωμαϊκή Σύγκλητο που διέσωσε ο Πολύβιος, 30.31.

50 Πλούταρχος, Κικέρων, 4. Του ιδίου, Γάϊος Ιούλιος Καίσαρ, 3. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

στη Ρόδο το 78 π.Χ. διδάχτηκε φιλοσοφία από τον Ποσειδώνιο.51 Εκτός, όμως, από φιλοσοφία ο Ποσειδώνιος έχει να παρουσιάσει έργο και σε πολλές επιστήμες -ακολουθώντας το παράδειγμα του Αριστοτέλη- όπως, ιστορία, γεωγραφία, ζωολογία, γεωλογία, σεισμολογία, μαθηματικά, κ.ά.52 Μάλιστα, κάποιοι ειδικοί εκτιμούν ότι ίσως σχεδίασε στη Ρόδο τον περίφημο μηχανισμό των Αντικυθήρων. Όμως, εκτός από την παρακολούθηση μαθημάτων, η Ρόδος είλκυε τους Ρωμαίους αριστοκράτες και για τη φυσική της ομορφιά, το ήπιο κλίμα, και την ιστορία της. Έτσι ο Τιβέριος, ο μετέπειτα δεύτερος Ρωμαίος αυτοκράτορας, όταν αποφάσισε το 6 π.Χ. να αυτοεξοριστεί από τη Ρώμη, διάλεξε ως τόπο διαμονής του τη

Αργυρό δίδραχμο της Ρόδου, 3ος αι. π.Χ. Στη μία όψη φέρει την προτομή του θεού Ήλιου και στην άλλη ένα ρόδο, σύμβολο της αρχαίας Ρόδου. Στον Μεσαίωνα υπήρχε μία γενική παραδοχή ότι το κεφάλι του Ήλιου με το ακτινωτό στεφάνι στα νομίσματα αυτά ήταν ο Εσταυρωμένος Χριστός με το αγκαθωτό στεφάνι. Πολλοί σταυροφόροι τα αγόραζαν πανάκριβα, θεωρώντας ότι ήταν τα τριάκοντα αργύρια του Ιούδα και τα δώριζαν στους καθεδρικούς ναούς των πατρίδων τους ως πολύτιμα χριστιανικά κειμήλια.

Ρόδο. Εκεί έμεινε για οκτώ χρόνια, παρακολουθώντας μαθήματα από σπουδαίους δασκάλους της ρητορικής και της φιλοσοφίας. Σ’ όλη την υπόλοιπη ζωή του ο Τιβέριος διατήρησε σχέσεις με τη Ρόδο και στο μικρό κύκλο των φίλων του υπήρχαν Ρόδιοι ή άτομα που είχε γνωρίσει στη Ρόδο.53 Όμως, η σχέση του με το νησί άφησε και ένα διαχρονικό αποτύπωμα: μετά 51 Πλούταρχος, Κικέρων, 4.

52 Barnes, 385.

53 Ένας από αυτούς ήταν και ο αστρολόγος του, Θράσυλλος, ίσως ο πιο έμπιστος φίλος και σύμβουλος του Τιβέριου. Επίσης, στη βίλα του στο Κάπρι, όπου ο Τιβέριος πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, Ρόδιοι καλλιτέχνες είχαν διακοσμήσει τους κήπους του με αγάλματα, όπως ήταν η συνήθεια στους κήπους της Ρόδου, βλ. Ling, 733.

21

70 ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ το 14 μ.Χ. όταν ο Τιβέριος διαδέχθηκε τον Αύγουστο ως αυτο- κάτι το ιδιαίτερο για να υπερηφανευτούν.58 κράτορας, ενσωμάτωσε στη ρωμαϊκή νομοθεσία το «Ναυτικό Το 155 μ.Χ. ένας μεγάλος σεισμός κατέστρεψε σχεδόν συ54 Κώδικα των Ροδίων». Το διάταγμα αυτό του Τιβερίου επικυρώ- θέμελα την πόλη της Ρόδου, και η φυσική αυτή καταστροφή θηκε από μεταγενέστερους Ρωμαίους αυτοκράτορες και συ- σήμανε την αρχή του τέλους για την αρχαία Ρόδο.59 Η ραμπεριελήφθη στην Ιουστινιάνεια Νομοθεσία. Έτσι πέρασε στο γδαία παρακμή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας κατά τον 3ο αι. ρωμαϊκό δίκαιο μέχρι και τη σύγχρονη εποχή. Είναι χαρακτη- μ.Χ., και οι μεγάλες επιδρομές βαρβαρικών φύλων στο Αιγαίο ριστικό ότι ακόμη και σή(Ερούλοι και Γότθοι), είχαν σαν μερα, ορισμένοι νόμοι που αποτέλεσμα όταν η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας μεαφορούν τη ναυτιλία έχουν τη βάση τους στο «Ναυτικό ταφέρθηκε από τη Ρώμη στην Κώδικα των Ροδίων».55 Πανεοϊδρυθείσα Κωνσταντινούράλληλα με τη Ρόδο, και η πολη, το 324 μ.Χ., η Ρόδος και η Κως ήταν πια δύο από τις Κως επιλέχθηκε ως τόπος εκατοντάδες άσημες πόλεις εγκατάστασης πλούσιων της αυτοκρατορίας που ξεΡωμαίων, κυρίως μεγαλεμπόρων, εξαιτίας του κλίμαχώριζαν μόνο για τα εντυπωτος και του περιβάλλοντός σιακά ερείπια, σημάδια ενός ένδοξου παρελθόντος. Ο πετης. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Κω βρίσκεται η πιο σμένος Κολοσσός του Ήλιου καλά διατηρημένη βίλα των συνέχιζε να μαγεύει τους λίρωμαϊκών χρόνων στην Ελ- Φανταστική απεικόνιση του Κολοσσού της Ρόδου σε λιθογραφία του γους ταξιδιώτες που κατέφθαλάδα (Casa Romana). Μά- 16ου αι. Μέχρι και σήμερα, το τεράστιο αυτό αρχαίο άγαλμα εξάπτει τη ναν στη Ρόδο μέχρι και το 653 λιστα, τον 1ο αι. μ.Χ. υπήρ- φαντασία των ανθρώπων. μ.Χ. Τότε το νησί κατέλαβε ο ξε ένα μεγάλο οικοδομικό Άραβας Μωαβίας, ο οποίος πρόγραμμα στο ιερό του Ασκληπιού και την αγορά της Κω. πούλησε τα τμήματα του αγάλματος σ’ ένα Εβραίο έμπορο Η –περιορισμένη- ευημερία της Ρόδου και της Κω, στη της Εδέσσας στη Συρία. Αυτός χρειάστηκε 900 καμήλες για διάρκεια της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής εποχής συνεχίστηκε να φορτώσει το χαλκό από τον Κολοσσό.60 και τον 2ο αι. μ.Χ., παρά το γεγονός ότι το 70 μ.Χ. ο αυτοκράΒιβλιογραφία τορας Βεσπασιανός κατέλυσε και το τελευταίο ίχνος ελευθερίας των Ροδίων.56 Έτσι μαθαίνουμε από τον ρήτορα Δίωνα Αποστόλου Ε.: «Ελληνιστική Ρόδος. Η οικονομική της ιστορία μέσα από τη μελέτη των νομισμάτων», Οβολός 6, Αθήνα, 2003. Χρυσόστομο ότι η Ρόδος στις αρχές του 2ου αι. μ.Χ. διέθετε Barnes J., “Hellenistic Philosophy and Science”, 365-385, The Oxford History of κτηματολόγιο (!) και προκειμένου οι μεταβιβάσεις ακινήτων the Classical World, επιμέλεια J. Boardman, J. Griffin, O. Murray, Oxford, 1986. να έχουν νομική προστασία έπρεπε να υπάρχει συμβολαι- Berthold R.M., Rhodes in the Hellenistic Age, Berkeley, 1984.

Chadwick J., The Mycenaean World, Cambridge, 1976. ογραφική πράξη. Επίσης, δημόσιοι λειτουργοί επέβλεπαν Frazer P.M., Cities of Alexander the Great, Oxford, 1996 όλες τις κρατικές αγορές και τις προμήθειες.57 Σύμφωνα με Λαγός Κ. και Καρυανός Φ., Η Μάχη του Μαραθώνα η Ανατροπή, Εκδόσεις Μένανδρος, Αθήνα 2015. τον Αίλιο Αριστείδη, η Ρόδος τον 2ο αι. μ.Χ. εισέπραττε φόρο Ling R., “The Arts of Living”, 718-747, The Oxford History of the Classical World, από την Κάσο και την Κάρπαθο και άλλα νησιά που δεν τα επιμέλεια J. Boardman, J. Griffin, O. Murray, Oxford, 1986. κατονομάζει, αλλά οι Ρόδιοι θεωρούσαν τα ποσά ασήμαντα. Melas M., “Exploration in the Dodecanese: New Prehistoric and Mycenaean finds”, The Annual of the British School at Athens, 83 (1988), 283-311. Επιπλέον, ο ρήτορας ισχυρίζεται ότι τα νησιά αυτά δεν είχαν 54 Για τον «Ναυτικό Κώδικα των Ροδίων», βλ. Παπαϊωάννου, 509-519.

55 Για παράδειγμα, αν κάποιος επιβάτης πλοίου είχε μαζί του αντικείμενα από χρυσό ή ασήμι θα έπρεπε να τα παραδώσει στον πλοίαρχο προς φύλαξη στη διάρκεια του ταξιδιού. Αν δεν το έκανε, και ισχυριζόταν ότι τα είχε χάσει στη διάρκεια του ταξιδιού, το πλήρωμα δεν έφερε καμία ευθύνη. Ο κάθε επιβάτης είχε συγκεκριμένο χώρο, τα μικρά παιδιά το μισό από εκείνο μιας γυναίκας. Απαγορευόταν στους επιβάτες να τηγανίζουν ψάρια (!) στο πλοίο ή να κόβουν ξύλα.

56 Στη διάρκεια της βασιλείας του γιου του Βεσπασιανού, Δομιτιανού (81-96 μ.Χ.), έχουμε την πρώτη ιστορική πληροφορία για την Πάτμο, ότι χρησιμοποιούταν ως τόπος εξορίας. Ο πιο γνωστός εξόριστος εκεί ήταν ο Απόστολος και Ευαγγελιστής Ιωάννης, που στα τέλη του 1ου αι. μ.Χ. έγραψε στο νησί την Αποκάλυψη.

57 Δίων ο Χρυσόστομος, Ροδιακός. Βλ. τον πρόλογο του Αχιλλέα Κωνσταντινίδη στον Παπαϊώαννου, 5-6.

22

Παπαϊωάννου Μ.Δ., Ρόδος και Αρχαία Κείμενα, Εκδόσεις Δωδώνη, Δεύτερη Έκδοση, Αθήνα-Γιάννινα, 1995, σελ. 5-6. Παπαχριστοδούλου Χ., Η Ιστορία της Ρόδου, Από τους Προϊστορικούς Χρόνους έως την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου, Αθήναι, 1972.

Sartre M., Ελληνιστική Μικρασία, από το Αιγαίο ως τον Καύκασο (334-31 π.Χ.), μετάφραση Δ. Παλαιοθόδωρος, επιμέλεια Μ. Κοκολάκης, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2006.

Simpson R.H., “The Dodecanese and the Ahhiyawa Question”, The Annual of the British School at Athens, 98 (2003), 303-237.

58 Αίλιος Αριστείδης, Ροδιακός, 31.

59 Για μια δραματική περιγραφή του σεισμού του 155 μ.Χ. στη Ρόδο και των συνεπειών του, βλ. Αίλιος Αριστείδης, Ροδιακός, και του ιδίου, Ροδίοις περί Ομονοίας.

60 Θεοφάνης, Χρονογραφία. Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί Βασιλείου Τάξεως, 20. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

KATRADIS GLOBAL NETWORK Africa: Egypt (Alexandria, Port Said, Suez) • South Africa (Durban, Cape Town) • Asia: Singapore (Singapore) | Korea (Pusan) | China (Hong Kong, Shanghai, Qingdao, Zhenjiang & other ports) • Europe: Belgium (Antwerp, Zeebrugee) | Germany (Hamburg) | Netherlands (Rotterdam, Amsterdam) | Spain (Algeciras, Cadiz, Las Palmas) |Turkey (Istanbul) | Bulgaria (Varna) | Cyprus (all ports) • Middle East: U.A.E. (Fujairah, Dubai) • North America: Canada (Montreal) | USA (Houston, New Orleans, New York) • Central America: Panama (Panama)

UHMWPE, Aramid & Μixed Ropes for LNGs/LPGs and Tankers - Steel Wire Ropes - Sacrificial Anodes Anchors & Anchor Chains - Port Development Equipment - Vessel Deck Equipment

24

>> ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Ενδοσκοπικά Μήπως Επίκειται μια Ευρωπαϊκή Άνοιξη; Υπό κ. Μάνου Μεγαλοκονόμου, πρέσβεως ε.τ.

Ο

ελληνικός λαός έχει ζήσει τις τελευταίες τέσσερεις χιλιάδες χρόνια, έχει δημιουργήσει εποχές εντυπωσιακής προόδου και έχει επιζήσει από πολλές καταστροφές. Έχει κυριολεκτικά φτάσει άλλοτε στο απόγειο της δόξας και άλλοτε στο χείλος της καταστροφής. Η εποχή που ζούμε σήμερα, εβδομήντα χρόνια μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο είναι και πάλι ιδιαίτερα κρίσιμη. Κίνδυνοι, εξωτερικοί και εσωτερικοί απειλούν και πάλι τον Ελληνισμό. Τι να πρωτοαναφέρει κανείς. Την λιτότητα των τελευταίων ετών με τις παράπλευρες συνέπειές της, την μαζική φυγή των νέων στο εξωτερικό, το δημογραφικό, το προσφυγικό, την εκπαίδευση, τα γεωπολιτικά ζητήματα (κυπριακό, σκοπιανό), την μόνιμη απειλητική συμπεριφορά της Τουρκίας. Όλα αποτελούν σοβαρούς κινδύνους για τον Ελληνισμό και κρατούν σε αγωνία για το μέλλον του, πιστεύουμε, την πλειονότητα των σκεπτομένων ελλήνων. Για να προβεί όμως κάποιος σε μια καθαρή διάγνωση του φαινομένου πρέπει να μεταφερθεί σε αρκετό βάθος χρόνου αλλά και χώρου. Να μη περιορισθεί δηλαδή ούτε σε όσα έχουν συμβεί μόνο στην Ελλάδα, ούτε στα τελευταία μόνο χρόνια. Η αρχή έγινε με την πτώση του ανατολικού μπλοκ και το ξεκίνημα της παγκοσμιοποίησης. Είχαν τότε γραφτεί πολλά για την προσοχή με την οποία έπρεπε ο δυτικός κόσμος να την μεθοδεύσει. Το επιχείρημα ότι μπορεί να αναμένεται βελτίωση του κλίματος με κάποια άνοδο της ευρω-περιφερειακής ανταγωνιστικότητας σε σχέση με εκείνη της Ασίας είναι τουλάχιστον ατυχές. Θα μπορούσε να αναμένεται κάτι τέτοιο έστω και με σοβαρές κοινωνικές θυσίες των λαών της Ευρώπης αν υπήρχε κάποια αναλογία στους αριθμούς των πληθυσμών Ευρώπης και Ασίας αντίστοιχα. Όμως με τον ρυθμό της ανόδου του βιοτικού επιπέδου των λαών της Ασίας – που κατά τους πιό αισιόδοξους υπολογισμούς αντιστοιχούν σε περίπου εκατό εκατομμύρια για κάθε δεκαετία – η επιδιωκόμενη ισορροπία δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί παρά μετά ενάμιση περίπου αιώνα. Τα σημερινά οικονομικά αδιέξοδα όμως ξεκίνησαν από ιδιοτελείς πρωτο-

βουλίες των μεγάλων δυτικών οικονομικών συμφερόντων. Η ανεξέλεγκτη παγκοσμιοποίηση προκάλεσε μεσοπρόθεσμα δύο μεγάλες και κοσμοϊστορικές αλλαγές: Τραγική μείωση του βιοτικού επιπέδου στην –νότια κυρίως - Ευρώπη και αύξηση των κερδών του μεγάλου κεφαλαίου. Οι δράσεις αυτές κατέστρεψαν μακροχρονίως κάθε δυνατότητα ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης έναντι της Ασίας. Η Ελλάδα βαρυνόταν βέβαια εξ αρχής από τα λάθη του παρελθόντος, με τα δάνεια που δεν δημιούργησαν ανάπτυξη, με τις σπατάλες με την γιγάντωση του δημόσιου τομέα, με την γραφειοκρατία και άλλα που δεν έχουν τέλος. Όμως όταν ξεκίνησε η μεγάλη κρίση οι προσπάθειες περιορίσθηκαν απλώς σε μέτρα μισθολογικών περικοπών και αύξησης της

φορολογίας. Αυτά θα είχαν στοιχεία ελαφρότητας αν δεν οδηγούσαν κατευθείαν σε οικονομική εξαθλίωση και σοβαρό κίνδυνο κοινωνικής έκρηξης. Με πρόσθετο επιβαρυντικό στοιχείο ότι δεν έγινε σύγχρονη προσπάθεια περιορισμού των περιττών κρατικών δαπανών. Το αναπόφευκτο συμπέρασμα είναι ότι για να επιτευχθεί μια κάποια βελτίωση της σημερινής κατάστασης χρειάζεται αυτό που είχε προκρίνει πριν πολλά χρόνια ο γάλλος νομπελίστας οικονομολόγος Maurice Allais: Άμεση αναδιαπραγμάτευση των βασικών θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ιδίως των κανόνων που επέτρεψαν πριν δυόμιση δεκαετίες την ανεξέλεγκτη ελευθερία κινήσεως διεθνώς κεφαλαίων και τεχνολογίας καθώς και αποφασιστική ενίσχυση του κανόνα της «κοινοτικής προτιμήσεως». Έλεγε συγκεκριμένα ο γάλλος νομπελίστας ότι «η πλήρης φιλελευθεροποίηση των ανταλλαγών και των κινήσεων των κεφαλαίων δεν είναι δυνατή και ευκταία παρά μόνο στο πλαίσιο περιφερειακών συνόλων που συσπειρώνουν χώρες που είναι ενωμένες οικονομικά και πολιτικά και που έχουν συγκριτικά παρόμοιο οικονομικό και πολιτικό επίπεδο. Είναι αναγκαία η αναθεώρηση χωρίς καθυστέρηση των ιδρυτικών συνθηκών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ιδιαίτερα σε ότι αφορά την απαραίτητη θέσπιση της αρχής της κοινοτικής προτιμήσεως. Θα πρέπει κατεπειγόντως να επαναθέσουμε επί τάπητος και να ξανασκεφτούμε τις αρχές των πολιτικών της παγκοσμιοποίησης που ετέθησαν σε ισχύ από τους διεθνείς οργανισμούς και όλως ιδιαιτέρως ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

25 από τον Διεθνή Οργανισμό Εμπορίου». Χωρίς αυτές τις απαραίτητες προφυλάξεις προβλεπόταν, σωστά όπως αποδείχθηκε, μια συγκλονιστική κρίση που θα έπληττε τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου. Μάλιστα ο γράφων είχε βρεθεί μαζί με τους λοιπούς, ένδεκα τότε, ευρωπαίους Πρέσβεις στο Πεκίνο από όπου είχαμε υποβάλει όμοιες αναφορές στις αντίστοιχες κυβερνήσεις μας. (Με την ευκαιρία, είχα δημοσιεύσει προ είκοσι περίπου ετών και άρθρο με το προσαρτώμενο πρωτόγονο μεν αλλά χαρακτηριστικό γραφικό σχέδιο των διεθνών οικονομικών εξελίξεων). Τα συμφέροντα όμως του μεγάλου κεφαλαίου είχαν τότε επικρατήσει και άνοιξαν χωρίς περιορισμούς οι δρόμοι για τις διηπειρωτικές επενδύσεις, για την κίνηση των προσώπων και για την μεταφορά της τεχνολογίας χωρίς περιορισμούς κυρίως από την δύση στην ανατολική Ασία. Δεν άργησαν να ακολουθήσουν τα φαινόμενα της κρίσης. Πόλεμοι, εξωτερικές επεμβάσεις, ανεξέλεγκτες μετακινήσεις προσφύγων, ανέγερση τειχών σε χώρες που κατελήφθησαν από πανικό και εκδηλώσεις ακραίων τάσεων τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ. Έχουν πει διάφοροι μελετητές του φαινομένου ότι η τάση προς τους ακραίους κύκλους δημιουργείται από εχθρούς του πνεύματος και οφείλεται, πολύ σωστά, στον φανατισμό και στην άγνοια. Ξέχασαν όμως και μια ακόμη αφορμή για το φαινόμενο, την σκληρή και απρόοπτη ένδεια.

Ν

α δούμε τώρα τι έκανε η ΕΕ όλο αυτό το διάστημα που έβγαιναν σωστές οι προβλέψεις του αναφερθέντος γάλλου οικονομολόγου και πλήθους άλλων. ¨Όχι μόνο δεν έκανε ούτε ένα βήμα για την ολοκλήρωση της ενότητας της Ευρώπης αλλά ευΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

νόησε ό,τι ήταν δυνατόν για να δημιουργηθεί χάσμα μεταξύ των «εχόντων» και των μη εχόντων, μεταξύ των χωρών που άντεχε η οικονομία τους το ισχυρό Ευρώ που επέλεξαν και εκείνων που είδαν την οικονομία τους να καταρρέει εξαιτίας του και εξ αιτίας της απώλειας κάθε ελπίδας για νέες επενδύσεις. Αν είχε επιτευχθεί η ομοσπονδοποίηση της Ευρώπης, θα υπήρχε μια κεντρική κυβέρνηση και διαφορετικά θα εξελισσόταν το ενδιαφέρον για τον Νότο, θα διατηρούσε την ισχύ της η αρχή της αλληλεγγύης μεταξύ των περιοχών του ίδιου κράτους. Αντί αυτού επιβλήθηκε ακραία αυστηρότητα στην εκπλήρωση των υποχρεώσεων των φτωχότερων χωρών αλλά και στυγνή άρνηση εκπλήρωσης της μιας αλλά απαράγραπτης υποχρέωσης του πιο ευνοημένου από τις εξελίξεις πλούσιου κράτους, της Γερμανίας να αποπληρώσει το κατοχικό δάνειο μετά την ενοποίηση της χώρας, όπως είχε δεσμευθεί. Ήδη οι ηγέτες της ΕΕ ετοιμάζονται, από ό,τι φαίνεται, για μια νέα εξέλιξη. Την ονομάζουν Ευρώπη των δύο, ή περισσοτέρων ίσως, ταχυτήτων. Η χώρα μας έχει βρεθεί σε αυτή την συγκυρία με δύο βασικές ιδιότητες. Εκείνη του μέλους της ΕΕ και εκείνη του μέλους του ΝΑΤΟ. Α/ Υπό την πρώτη ιδιότητα υπέστη και υφίσταται την σκληρή καταπίεση των πιστωτών της, ενώ συγχρόνως προσπαθεί να αντεπεξέλθει στην τρο-

μερή ανεργία που προκάλεσε την μετανάστευση των νέων επιστημόνων και που έχει φτάσει σε σημεία τόσο ανησυχητικά, ώστε να διαφαίνεται ήδη η πλήρης αδυναμία της οικονομίας να ανακάμψει στο προβλέψιμο μέλλον. Είχαν γίνει και στο παρελθόν 1903 με 1917 και 1960 με 1972 μαζικές μεταναστεύσεις, αλλά εκείνες αφορούσαν κυρίως την εργατική τάξη. Σήμερα, όπως προκύπτει από τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, το τεράστιο κύμα μετανάστευσης αφορά στη διαρροή των νέων επιστημόνων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΤτΕ που δημοσίευσε η «Καθημερινή», από το 2008 έως σήμερα έφυγαν από τη χώρα 427.000 Έλληνες, ηλικίας 15-46 ετών. Η συγγραφέας μιας σχετικής έρευνας, Σ. Λαζαρέτου, δήλωσε στην Καθημερινή ότι «η μετανάστευση και η φτώχεια είναι αδιαμφισβήτητα οι δύο πιο επώδυνες συνέπειες που βιώνει μια κοινωνία σε συνθήκες παρατεταμένης κρίσης» και συμπληρώνει: «Το 2013, παρατηρούμε τριπλασιασμό του μέσου όρου από το 2008 και οι μετανάστες ξεπερνούν τις 100.000 άτομα, ενώ σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις το φαινόμενο συνεχίζεται με αδιάπτωτη ένταση το 2014 και οξύνεται περαιτέρω το πρώτο εξάμηνο του 2015». Η διαδικασία εξόδου Ελλήνων για αναζήτηση εργασίας στο εξωτερικό, όπως σημειώνει η ίδια, είναι ακόμη σε εξέλιξη και δεν φαίνεται πότε θα τερματιστεί. Η παρούσα μαζική μετανάστευση, έχει χαρακτηριστικά ως

26 προς τον προορισμό την Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα κ.α. Ως προς το Μορφωτικό επίπεδο, είναι όλοι νέοι μορφωμένοι και συχνά με επαγγελματική εμπειρία.

Ε

μφανίζεται επί πλέον το φαινόμενο να μειώνεται ραγδαίως ο φυσικός πληθυσμός της πατρίδος μας όπως προκύπτει από τα στατιστικά στοιχεία των ληξιαρχικών πράξεων μέχρι την 21η Δεκεμβρίου 2015 που κατεγράφησαν 117.829 θάνατοι και μόλις 89.881 γεννήσεις παιδιών! Πώς όμως να λυθεί το πρόβλημα της υπογεννητικότητας, όταν στην χρόνια απουσία δημογραφικής πολιτικής ήρθε να δώσει το τελειωτικό χτύπημα, η «οικονομική κρίση» και τα μνημόνια, αλλά και όταν πολλοί γνωστοί ως «οικονομολόγοι», θεωρούν οικονομικό τεκμήριο το παιδί; Οι New York Times ανέφεραν σε ένα φύλλο του 2013 πως: «Οι θάνατοι είναι περισσότεροι από τις γεννήσεις, αρκετοί άνθρωποι φεύγουν από την χώρα και ο πληθυσμός γερνάει τόσο γρήγορα, κάτι που σημαίνει πως σε μερικές δεκαετίες η Ελλάδα μπορεί να μην μπορεί να παραγάγει αρκετό πλούτο για να φροντίσει τους ανθρώπους της και μπορεί να πάψει να είναι ένα βιώσιμο έθνος – κράτος. Πέρα απ’ αυτό, η κρίση έχει αυξήσει και την θνησιμότητα στη χώρα, καθώς και τις αυτοκτονίες, γεγονός το οποίο επισημαίνουν επιφανείς Έλληνες Ιατροί και επιβεβαιώνεται από τα στατιστικά στοιχεία και τις μελέτες των Πανεπιστημίων Αθηνών και Κέιμπριτζ, τα οποία προειδοποιούν, ότι η υγεία των Ελλήνων βρίσκεται σε σοβαρό κίνδυνο». Από τότε όμως, το 2013, δυστυχώς, τα πράγματα χειροτέρεψαν περισσότερο. Τραγικά είναι τα συμπεράσματα της Σχολής Διοίκησης και Οικονομίας του ΤΕΙ Πειραιά για το 2014, με τίτλο: «Το ελληνικό δημο-

γραφικό πρόβλημα»: «Η μετανάστευση των νέων Ελλήνων στο εξωτερικό, μειώνει τον αριθμό των νέων ζευγαριών που ζουν εντός των συνόρων, με αποτέλεσμα η φυγή αυτή των χιλιάδων Ελλήνων να έχει ως επακόλουθο τη μείωση των οικογενειών και άρα την ακόμη μεγαλύτερη συρρίκνωση του αριθμού των γεννήσεων. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα, είναι πολύ επικίνδυνο….». Ένα πρόσθετο κίνδυνο αποτελούν και οι χαρακτηριζόμενοι ως ειδικοί, που ισχυρίζονται ότι η μετανάστευση των νέων, αποτελεί «διέξοδο» για την ανεργία … Β/ Υπό την δεύτερη ιδιότητα, δηλαδή του μέλους του ΝΑΤΟ, η χώρα μας υποτίθεται ότι έχει τουλάχιστον κάποια εχέγγυα ασφάλειας. Όμως αν εξετάσουμε τα γεγονότα, βλέπουμε ότι ο μόνος κίνδυνος για την ασφάλεια της χώρας προέρχεται από ένα γείτονα «σύμμαχο» και από κανένα άλλον. Δεν είναι βέβαια αυτό κάτι καινοφανές, αφού η ιστορία μας έχει τοποθετήσει σε μια παγκόσμια γεωγραφική θέση πολιτικής και πολιτιστικής Μεθορίου. Όμως η περίεργη αυτή «Συμμαχία» έχει και αυτή συμβάλει στο να καταρρέει η χώρα οικονομικά, αφού για να αντιμετωπίσουμε τον συγκεκριμένο «σύμμαχο» είμαστε υποχρεωμένοι να δαπανούμε περισσότερα ακόμη και από όσα προβλέπουν οι κανόνες του ΝΑΤΟ για τα μέλη του. Χωρίς να ξεχνούμε και το γεγονός ότι από αυτή την τεχνητή, αν μη και παρανοϊκή αντιπαράθεση, επωφελούνται οικονομικώς οι άλλοι σύμμαχοι από τους οποίους προμηθευόμαστε τα απαραίτητα για την επιβίωση μας, μέσα στον χώρο της «Συμμαχίας». Μετά τις εξελίξεις στην ανατολική Ευρώπη και την διάλυση του πρώην Σοβιετικού μπλοκ, αναρωτιέται κανείς ποιες θα είναι οι συνέπειες για το μέλλον τόσο της Ε.Ε. όσο και του ΝΑΤΟ. Γιατί εί-

Εχθίστη δε οδύνη εστί των εν ανθρώποισι αύτη, πολλά φρονέοντα μηδενός κρατέειν..

μτφρ: η χειρότερη οδύνη για τους ανθρώπους είναι να ξέρεις πολλά και να μην έχει καμία δύναμη

Ηρόδοτος, 480-420 π.Χ., Αρχαίος Έλληνας ιστοριογράφος

ναι φανερό πλέον ότι επίκεινται μεγάλες αλλαγές στο καθεστώς της ΕΕ, η οποία δεν μπόρεσε τόσα χρόνια να κάνει το επόμενο βήμα της πλήρους ομοσπονδοποίησης, χάνοντας μάλιστα και ένα βασικό εταίρο, το Ηνωμένο Βασίλειο. Αλλαγές όμως ενδέχεται να γίνουν και στο καθεστώς του ΝΑΤΟ, αν λάβει κανείς υπ’ όψιν τις ακόμη όχι τόσο γνωστές απόψεις του νέου πλανητάρχη τόσο για την Συμμαχία, όσο και κυρίως για την Ευρώπη. Είναι χαρακτηριστικό ότι ήδη η γερμανική κυβέρνηση δεσμεύτηκε να προστατεύσει το διεθνές εμπόριο, αφού ο Πρόεδρος Τραμπ απείλησε να επιβάλει μέτρα προστατευτισμού. Συνοπτικά, ο κ. Τράμπ εκτός του ότι ενθάρρυνε την κίνηση του Ηνωμένου Βασιλείου να αποσχισθεί, ισχυρίσθηκε ακόμη ότι η ΕΕ είναι το «μέσον για την επίτευξη του στόχου της Γερμανίας».

Τ

α συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν από τις παραπάνω - αναγκαστικά συνοπτικές – σκέψεις, είναι ότι η χώρα μας πρέπει να είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει νέες καταστάσεις στο άμεσο μέλλον. Καταστάσεις που δεν πρέπει να την αφήσουν ούτε έξω από τις πιθανότητες που μπορεί να έχει κάποια χρονική στιγμή, σύντομα ελπίζεται, να αναπτύξει πάλι την οικονομία της, ούτε αν επέλθουν αλλαγές στη Συμμαχία να παραμείνει έκθετη σε εξωτερικές απειλές. Να θυμίσουμε εδώ ότι οι δυτικοί με κάποια δύσκολα αποκρυπτόμενη ειρωνεία, «βάφτισαν» προ ολίγων μόλις ετών την καταστροφή αρκετών αραβικών κρατών «Αραβική Άνοιξη». Ας ελπίσουμε ότι δεν θα έλθει τώρα η ώρα της «Ευρωπαϊκής Άνοιξης». Ελπίζοντας όμως για το καλύτερο, δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να προετοιμαζόμαστε προσεκτικά, χωρίς προκαταλήψεις, χωρίς αφελείς υπερηφάνειες, χωρίς επιπόλαιες ιδεοληψίες, έχοντας μόνο ακλόνητο στόχο την επιβίωση του έθνους, που έχει πλουτίσει τον κόσμο επί χιλιάδες χρόνια με ασύγκριτο πολιτιστικό πλούτο και μπορεί στο μέλλον να δώσει ακόμη άλλο τόσο. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

27

Σχολή Εθνικής Άμυνας

Παράδοση – Παραλαβή Διοικήσεως Την Τετάρτη 08 Μαρτίου 2017, στο Διοικητήριο της Σχολής Εθνικής Άμυνας (ΣΕΘΑ), πραγματοποιήθηκε η παράδοση και παραλαβή των καθηκόντων της Διοικήσεως της Σχολής, από τον Αντιναύαρχο κ. Νικόλαο Τσούνη ΠΝ στον Αντιναύαρχο κ. Αλέξανδρο Διακόπουλο ΠΝ. Στην τελετή παρέστησαν ο κ. Αρχηγός ΓΕΕΘΑ Ναύαρχος Ευάγγελος Αποστολάκης, εκπρόσωποι όλων των κλάδων των ΕΔ και Σωμάτων Ασφαλείας, οι καθηγητές και οι σπουδαστές της Σχολής, εκπρόσωποι ξένων Πρεσβειών και ΑΚΑΜ, Αξκοί της Σχολής, ο Πρόεδρος και μέλη του ΔΣ του ΣΕΕΘΑ και άλλοι προσκεκλημένοι. Οι «Εθνικές Επάλξεις» δημοσιεύουν την Ημερήσια διαταγή του παραδίδοντος και παραλαμβάνοντος Διοικητού της Σχολής.

Ημερησία Διαταγή Παραδίδοντος Διοικητού Σχολής Εθνικής Άμυνας Αντιναυάρχου ΠΝ κ. Νικολάου Τσούνη

Σ

ε εκτέλεση σχετικής αποφάσεως ΚΥΣΕΑ, παραδίδω σήμερα καθήκοντα Διοικητού της Σχολής Εθνικής Αμύνης στον καταξιομένο συνάδελφο Αντιναύαρχο Αλέξανδρο Διακόπουλο ΠΝ. Αποχωρώντας από τη Σχολή έχω την πεποίθηση ότι με τη συνδρομή του συνόλου του προσωπικού, καθώς και υπό την καθοδήγηση και ενθάρρυνση της Ηγεσίας, δρομολογήσαμε σημαντικές και ουσιαστικές διαδικασίες για την αναβάθμιση της παρεΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

χομένης εκπαίδευσης, ώστε να αποδώσουμε στην πατρίδα καταρτισμένους επιτελείς εθνικής άμυνας, ικανούς να υπερασπισθούν τα εθνικά συμφέροντα. Οι κυριότερες παρεμβάσεις μας ήταν: Η εκπόνηση σχεδίου νόμου για αντικατάσταση του Νομοθετικού Διατάγματος 91/73 που διέπει τη λειτουργία της Σχολής Η υποβολή νέου Οργανισμού λειτουργίας της Σχολής Η έναρξη της διαδικασίας για ένταξη της

28 Η βελτίωση της συνεργασίας με τη Διπλωματική Ακαδημία του Υπουργείου Εξωτερικών και η εξ αυτής συμμετοχή, για πρώτη φορά, των σπουδαστών της στην άσκηση χειρισμού κρίσεων «Αθηνά». Η εξασφάλιση της δυνατότητας πρόσβασης των σπουδαστών της Σχολής στις βιβλιοθήκες των ΑΕΙ.

Σχολής και των Σχολείων αυτής στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του ΝΑΤΟ Η επικαιροποίηση του προγράμματος εκπαίδευσης και η ένταξη του στην προκήρυξη πρόσληψης διδακτικού προσωπικού, ώστε να εξασφαλιστεί η συνέχεια της διδασκαλίας ανά αντικείμενο και η κατάλληλη προετοιμασία διδασκόντων και διδασκομένων. Η επιμελημένη προκήρυξη πρόσληψης διδακτικού προσωπικού, που ολοκληρώθηκε χωρίς ουδεμία ένσταση. Η συνέχιση και εμβάθυνση της συ-

νεργασίας της Σχολής με το Πάντειο Πανεπιστήμιο, καθώς και το Πανεπιστήμιο του Plymouth για την απόκτηση μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών από τους σπουδαστές μας Η συνδιοργάνωση με το Πανεπιστήμιο του Plymouth διεθνούς ημερίδας, με θέμα την ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο Η επανασχεδίαση και ανάπτυξη της διαδικτυακής πλατφόρμας για εξ αποστάσεως διδασκαλία και η παράδοση της για χρήση και από τις άλλες Σχολές των ΕΔ

Όλα τα παραπάνω αποτελούν μέρος του συνολικού έργου για το οποίο απαιτήθηκε συλλογική προσπάθεια και συνεισφορά από το σύνολο του στρατιωτικού και πολιτικού προσωπικού της Σχολής. Για το έργο αυτό συγχαίρω και ευχαριστώ άπαντες, από τους υποδιοικητές μου Αρχιπλοίαρχο Γεώργιο Μπαμπλένη ΠΝ, Αντιστράτηγο Δημήτριο Διαμαντάκη και Αντιστράτηγο Σταύρο Παναγιωτάκη έως και τον τελευταίο στρατεύσιμο οπλίτη θητείας. Επίσης οφείλω να ευχαριστήσω το διδακτικό προσωπικό της Σχολής για την άριστη συνεργασία που είχαμε, τη συνεισφορά του στη εκπαιδευτική διαδικασία καθώς και τις γόνιμες προτάσεις βελτίωσης του επιπέδου σπουδών Απευθυνόμενος στους σπουδαστές σας ευχαριστώ και σας συγχαίρω για την απόδοση και τη συμπεριφορά σας και σας αποχαιρετώ όπως και το υπόλοιπο πλήρωμα της Σχολής με την προτροπή του Μενάνδρου “πράττων τα σαυτού, μη τα των άλλων σκόπει” δηλαδή “κάνοντας αυτά που έχεις να κάνεις, μη κοιτάς τι κάνουν οι άλλοι”. Στο νέο Διοικητή της Σχολής Αντιναύαρχο Αλέξανδρο Διακόπουλο ΠΝ, εύχομαι ολόψυχα καλή επιτυχία στα νέα του καθήκοντα.  Σας ευχαριστώ

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

29

Ημερησία Διαταγή Παραλαμβάνοντος Διοικητού ΣΕΘΑ Αντιναυάρχου κ. Αλέξανδρου Διακόπουλου Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί, Στρατεύσιμοι. Εκπαιδευτικό και Πολιτικό Προσωπικό της Σχολής Εθνικής Άμυνας.

Σ

ύμφωνα με απόφαση του ΚΥΣΕΑ, αναλαμβάνω σήμερα τα καθήκοντα του Διοικητού της Σχολής. Διακατέχομαι πλήρως από συναίσθημα ευθύνης τόσο για την υψηλή τιμή που μου γίνεται, όσο και για το έργο που καλούμαι να επιτελέσω ως Διοικητής του Ανωτάτου αυτού Στρατιωτικού Ακαδημαϊκού Ιδρύματος, με σεβασμό στη μακροχρόνια του ιστορία και παράδοση. Η ΣΕΘΑ ως εκ της αποστολής της, αποτελεί το τελευταίο και υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης για τα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων, των Σωμάτων Ασφαλείας και της ευρύτερης Δημόσιας Διοίκησης, σε θέματα Αμυντικής Πολιτικής και Εθνικής Στρατηγικής. Θεωρώ ότι η υψηλού επιπέδου εκπαίδευση αποτελεί κομβικό τομέα για ένα σύγχρονο και αξιόμαχο στράτευμα. Γνωρίζω την σημασία που αποδίδει η Πολιτική και Στρατιωτική Ηγεσία στον τομέα αυτό και δεσμεύομαι να καταβάλλω κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου η ΣΕΘΑ να καταστεί μοχλός εκσυχρονισμού και δεξαμενή παραγωγής στρατηγικής σκέψης, ώστε να επιτελέσει με επιτυχία την αποστολή της. Προς τούτο σας καλώ όλους να καταβάλλουμε από κοινού την προσπάθεια υπό πνεύμα, ευθύνης, εξωστρέφειας, καινοτομίας και επαγγελματικής ευσυνειδησίας, προκειμένου να συνεχίσουμε το εξαίρετο έργο των προκατόχων μου, να καλλιεργήσουμε στους σπουδαστές στρατηγική σκέψη, σύγχρονη στρατιωτική αντίληψη και διακλαδική νοοτροπία. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σήμερα διανύουμε μια δύσκολη περίοδο δημοσιονομικής στενότητας, γεωπολιτικών ανακατατάξεων, ενδεχόμενων ευκαιριών, αλλά και κινδύνων. Από πλευράς ασφάλειας περιβαλλόμαστε από ένα τόξο αστάθειας και αντιμετωπίζουμε συνεχείς και ιταμές προκλήσεις στον ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

χώρο του Αιγαίου και όχι μόνο. Στο περιβάλλον αυτό, για να ανταπεξέλθουμε, χρειαζόμαστε στελέχη μορφωμένα, με ικανότητα κρίσης και αντίληψης, με σε βάθος γνώση των εθνικών θεμάτων, στρατηγική σκέψη και κατανόηση του Διεθνούς συστήματος και της γεωστρατηγικής κατάστασης. Έχοντας τα παραπάνω ως γνώμονα, στην ΣΕΘΑ πέφτει σημαντικό μέρος του φορτίου της διαμόρφωσης των ανωτέρων αξιωματικών και στελεχών αυτών, που θα κληθούν να στε-

λεχώσουν θέσεις ευθύνης και ηγεσίας στις Ένοπλες Δυνάμεις και τη Δημόσια Διοίκηση. Πρέπει λοιπόν όλοι μας, η Διοίκηση και το επιτελείο της Σχολής, οι Καθηγητές και οι Σπουδαστές να δουλέψουμε έχοντας ξεκάθαρο τον στόχο μας και εμμονή στον σκοπό μας και σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του Κου ΑΓΕΕΘΑ. Στον απερχόμενο Δκτή, Αντιναύαρχο Νικόλαο Τσούνη ΠΝ, θα ήθελα να εκφράσω προσωπικά αλλά και εκ μέρους του Επιτελείου και των μαθητών ένα μεγάλο ευχαριστώ για το έργο που επιτέλεσε ως Διοικητής της Σχολής, και να του ευχηθώ καλή επιτυχία στην δύσκολη, απαιτητική και εθνικά σημαντική αποστολή του ως Αρχηγός του Ναυτικού. Κλείνοντας θέλω να υπενθυμίσω την ρήση του Αριστοτέλη που κατά την γνώμη μου συνοψίζει περίφημα τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να λειτουργεί η ΣΕθΑ, και ο καθένας μας προσωπικά: «Είμαστε αυτό που επανειλημμένα κάνουμε. Ως εκ τούτου, η Αριστεία δεν είναι πράξη, αλλά συνήθεια». Η αριστεία λοιπόν για μας, συμπληρώνω, δεν είναι στόχος, αλλά τρόπος. Τρόπος ζωής και λειτουργίας. 

30

Ημερίδα της 13ης Μαρτίου 2017

70 Χρόνια Ελεύθερα Δωδεκάνησα

Εξ αριστερών προς τα δεξιά ομιλητής ο Πρόεδρος του ΣΕΕΘΑ και στη συνέχεια η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος κ. Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Αναστασία, ο Δρ Ριζάς Σωτήριος και ο Αντιναύαρχος (ε.α.) Παλούμπης Ιωάννης Π.Ν.

Τ

ην Δευτέρα 13 Μαρτίου 2017, ο Σύνδεσμός μας στο πλαίσιο των ενημερωτικών ομιλιών - συζητήσεων που έχει καθιερώσει, οργάνωσε Ημερίδα στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με θέμα: «70 Χρόνια Ελεύθερα Δωδεκάνησα». Εισηγητές κατά σειρά ήταν ο Δρ Ριζάς Σωτήριος, Διευθυντής Ερευνών Κέντρου Έρευνας της Ιστορίας Νεωτέρου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών, με θέμα: «Η Ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα. Ιστορική και Πολιτική διάσταση» και ο Αντιναύαρχος ε.α. κ. Παλούμπης Ιωάννης ΠΝ, με θέμα «Δωδεκάνησα. Η Γεωστρατηγική Αξία της Περιοχής και η Σύγκρουση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου». Κατά τη διάρκεια της Ημερίδας προβλήθηκε επετειακό ντο-

κυμαντέρ από την Πολιτιστική Ομάδα «Αρχιπέλαγος» με τίτλο «Το Χρονικό της Ενσωμάτωσης». Η εκδήλωση περατώθηκε με την ανάκρουση του ύμνου της Δωδεκανήσου ο οποίος ακούστηκε για πρώτη φορά ενορχηστρωμένος από την μπάντα του Πολεμικού Ναυτικού, 70 χρόνια μετά από την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου. Για την ενημέρωση των μελών και φίλων του Συνδέσμου μας, που για διαφόρους λόγους δεν μπόρεσαν να παραβρεθούν στην εκδήλωση, αλλά και για την ενημέρωση των λοιπών αποδεκτών των Εθνικών Επάλξεων, δημοσιεύονται στο ανά χείρας τεύχος, οι εισηγήσεις των ομιλητών. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

31

Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ κ. Σπύρου Μπελεγράτη, Αντιστρατήγου ε.α. Κυρίες και Κύριοι

Ε

κ μέρους τ ο υ νέου Διοικητικού Συμβουλίου του ΣΕΕΘΑ, αλλά και των μελών του, σας καλωσορίζω και σας ευχαριστώ που ανταποκριθήκατε στην πρόσκλησή μας και τιμάτε με την παρουσία σας τη σημερινή μας ημερίδα, η οποία είναι και η πρώτη του τρέχοντος έτους. Όπως σας είναι ήδη γνωστό, η σημερινή εκδήλωση συνδιοργανώνεται με το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος και την Πολιτιστική Ομάδα του «Αρχιπελάγους», φέρει δε τον τίτλο «70 Χρόνια Ελεύθερα Δωδεκάνησα». Ένα θέμα που ασφαλώς δεν επελέγη τυχαία, αφού οι λόγοι είναι προφανείς, επίκαιροι και ιστορικοί. Στον συγκεκριμένο κανόνα πλέον της ιστορικογεωπολιτικής διάστασης, εντάσσονται για παράδειγμα, οι συνεχιζόμενες λεκτικές προκλήσεις του Προέδρου ή αξιωματούχων της γείτονος, αναμεμιγμένες με τάσεις αναθεωρητικού χαρακτήρα που είδαν πρόσφατα το φώς της δημοσιότητας και η προσπάθεια γκριζοποίησης ή αμφισβήτησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων σε νησιωτικές ή θαλάσσιες περιοχές του Αιγαίου, πού δεν αφήνουν περιθώρια για εικασίες στις προθέσεις της. Μια προσπάθεια που βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με κάθε έννοια του Διεθνούς Δικαίου ή των προβλέψεων υφισταμένων Συνθηκών, του γνωστού «επιτήδειου ουδέτερου», ώστε να αποκομίσει τα μέγιστα δυνατά οφέλη εις βάρος γειτονικών κρατών, εφαρμόζοντας μια διαφοροποιημένη πρόσφατα υψηλή στρατηγική. Στον αντίποδα βέβαια υφίσταται η μέχρι τώρα αναπάντητη ρητορική ερώΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

τηση, για το αν οι αιτιάσεις της Τουρκικής Διπλωματίας στηρίζονται σε τεκμηριωμένα ιστορικά κείμενα ή το διεθνές δίκαιο. Σέβεται για παράδειγμα την ισχύουσα σήμερα συνθήκη για το Δίκαιο των Θαλασσών (Montego bay 1982), την οποία η Τουρκία έντεχνα επικαλείται, αλλά ουδέποτε υπέγραψε; Τι ακριβώς δύναται να λεχθεί για την συνθήκη των Παρισίων του 1947, στην οποία δεν ήταν συμμετέχον μέλος κατά την υπογραφή της; Με τη σημερινή μας παρουσία εδώ στον φιλόξενο χώρο του Πολεμικού Μουσείου Αθηνών, εκθέτουμε στο ευρύ κοινό ένα κομμάτι από την ψυχή του Δικαίου και της Ιστορίας του Έθνους μας όπως προέκυψε διαχρονικά, με έμφαση στα Δωδεκάνησα. Σήμερα αντιπαραθέτουμε στην δύναμη των αριθμών και των λεκτικών αντιπερισπασμών, το ανεξάντλητο τείχος της ιστορίας της καρδιάς μας, αφού είναι γνωστό ότι ανεξάντλητες είναι διαχρονικά και οι πηγές της «ήπιας ονομαζομένης ισχύος» της χώρας μας. Σήμερα στρέφουμε ευλαβικά έστω και νοητά τη σκέψη μας εκεί στις ακριτικές γωνιές της πατρίδας μας όπως τα στα Δωδεκάνησα, υλοποιώντας μια πάγια θέση μας να είμαστε πάντα δίπλα σε όσους βρίσκονται στις Θερμοπύλες του Έθνους μας, όπως για παράδειγμα το προσωπικό των Ε.Δ. ή εκείνα τα αγνά παιδικά βλέμματα των μαθητών του Αγαθονησίου, που επισκεφθήκαμε σχετικά πρόσφατα μαζί με το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος. Σήμερα δίδουμε μία μόνο από τις πολλές απαντήσεις πού ασφαλώς προκύπτουν στις έντεχνες αιτιάσεις της γείτονος. Πρόκειται για την ιστορικογεωπολιτική διάσταση όσων αναφέρονται στην ένσωμάτωση 70 χρόνια πριν των Δωδεκανήσων στη χώρα μας, εκπεφρασμένη από ειδικούς που έχουν ασχοληθεί με το θέμα, όπως η Ακαδημία Αθηνών και έγκριτοι ομιλητές

Κυρίες και Κύριοι,

Έ

χοντας ως κεντρικό οδηγό τον τίτλο της ημερίδας, οι δύο εκλεκτοί ομιλητές μας θα αναπτύξουν περαιτέρω το θέμα με επί μέρους εισηγήσεις, οι οποίες κατά σειρά παρουσιάσεώς τους από τους εισηγητές, έχουν ως εξής: - Ο Δρ Ριζάς Σωτήριος Διευθυντής ερευνών του κέντρου έρευνας Ιστορίας Νεωτέρου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών, με θέμα εισήγησης: «Η Ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα. Ιστορική και Πολιτική Διάσταση».

- Ο Αντιναύαρχος ε.α. Παλούμπης Ιωάννης ΠΝ, με θέμα εισήγησης: «Η Γεωστρατηγική Αξία της Περιοχής και η Σύγκρουση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου». Στην εκδήλωση εντάσσεται και η προβολή επίκαιρου επετειακού ντοκυμαντέρ από την Πολιτιστική Ομάδα «Αρχιπέλαγος», με θέμα: «Το Χρονικό της Ενσωμάτωσης των Δωδεκανήσων». Μεγάλο μέρος του συγκεκριμένου οπτικοακουστικού υλικού, αποτελεί προϊόν έρευνας και θα παρουσιασθεί για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό. Η αποψινή εσπερίδα θα περατωθεί με μουσικό μέρος από την μπάντα του Πολεμικού Ναυτικού μας, το οποίο επίσης θα ακουσθεί για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό, όπως θα ενημερωθείτε στη συνέχεια. Επιτρέψτε μου πριν τελειώσω, να απευθύνω ένα θερμό χαιρετισμό στους σπουδαστές των Παραγωγικών Σχολών των ΕΔ και Σωμάτων Ασφαλείας, που κοσμούν με την παρουσία τους τις εκδηλώσεις μας για μία ακόμη φορά. Παράλληλα θα ήθελα να απευθύνω τις θερμότατες ευχαριστίες μας προς τους άλλους δύο συνδιοργανωτές της σημερινής εκδήλωσης, αλλά και την Μπάντα του Πολεμικού μας Ναυτικού, χωρίς την ενεργό συνεισφορά και την αγαστή συνεργασία των οποίων, θα ήταν μάλλον ελλιπής η πραγματοποίησή της. Για την συνέχεια και πριν αρχίσουμε θα ήθελα να καλέσω στο βήμα την Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος και μέλος ΔΣ ΣΕΕΘΑ, την κυρία Αναγνωστοπούλου – Παλούμπη Αναστασία για ένα σύντομο χαιρετισμό.

32

Χαιρετισμός Προέδρου του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος κ. Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη Αναστασίας

Η

Κυρίες και κύριοι.

αναδίφηση και η ενασχόληση με ιστορικά ζητήματα που σχετίζονται με τη θάλασσα, τον νησιωτικό χώρο ή και την παράλια ζώνη της πατρίδας μας αποτελούν αντικείμενα ενδιαφέροντος και έρευνας για το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, όπως άλλωστε προβλέπεται και από το Καταστατικό του. Έτσι έχοντας συζητήσει με την πολιτιστική ομάδα «Αρχιπέλαγος» και έχοντας παρακολουθήσει το επετειακό ντοκιμαντέρ που θα προβληθεί και σήμερα, προτείναμε στον Σύνδεσμο Επιτελών Εθνικής Αμύνης τη συνδιοργάνωση μιας επετειακής εκδήλωσης για τα 70 χρόνια από την απελευθέρωση των Δωδεκανήσων και την ενσωμάτωσή τους στον γεωγραφικό κορμό της χώρας μας. Πολλώ μάλλον διότι η περιοχή ολόκληρη των Δωδεκανήσων, η νοτιοανατολική εσχατιά του Αιγαίου Πελάγους, ύστερα από πολλές περιπέτειες από την αρχαιότητα μέχρι τις ημέρες μας, αποτέλεσε το επίκεντρο μιας από τις σκληρότερες μάχες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στην οποία μάχη χάθηκαν σημαντικές ναυτικές μονάδες Ελληνικές και Βρετανικές και απωλέσθηκαν πολλές ζωές Βρετανών και Ελλήνων. Οι απώλειες ζωής των συμμάχων μαχητών στην ξηρά και στη θάλασσα, παρέμειναν ως παρακαταθήκη και προσδιόρισαν σε μεγάλο βαθμό την μεταπολεμική τύχη της περιοχής και των νησιών της, την προσάρτηση δηλαδή στη μητέρα Ελλάδα και έκτοτε αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της ελληνικής επικράτειας. Η προσάρτηση αυτή, συμπλήρωσε την

εδαφική επέκταση της χώρας που άρχισε το 1821 και ο στόχος ήταν να αγκαλιάσει όλα τα τμήματα του Ελληνισμού που βρίσκονταν έξω από τα στενά γεωγραφικά όρια του νέου ελληνικού κράτους. Η φύση του αγώνα που διεξήχθη το 1943 στον οποίο πρωταγωνιστικό ρόλο είχε το Βρετανικό και Ελληνικό Ναυτικό, οι αποβατικές επιχειρήσεις συμμαχικές και ναζιστικές στα νησιά και νησάκια του συμπλέγματος, οι άγριες μάχες στις οποίες συμμετείχε εκ μέρους του ελληνικού Στρατού ο Ιερός Λόχος, οι ναυμαχίες, οι αεροναυτικές επιχειρήσεις και τα διασταυρούμενα και συγκρουόμενα συμφέροντα με τις στρατηγικές επιπτώσεις από την κατάληψη της περιοχής μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, δεν θα ήταν δυνατόν να μην ενδιέφεραν το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος.

Σ

τον σύντομο χαιρετισμό μου θα επιθυμούσα να εκφράσω τις ευχαριστίες του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Προς τον συνδιοργανωτή φορέα, τον Σύνδεσμο Επιτελών Εθνικής Αμύνης για την άψογη και απροβλημάτιστη όπως πάντα συνεργασία. Προς την πολιτιστική ομάδα «Αρχιπέλαγος» για τη διάθεση και παρουσίαση του επίκαιρου επετειακού ντοκιμαντέρ, με τίτλο «Το χρονικό της ενσωμάτωσης των Δωδεκανήσων», το οποίο θα προβληθεί στη συνέχεια. Προς την Φιλαρμονική του Πολεμικού μας Ναυτικού για τη συμμετοχή της στη σημερινή εκδήλωση. Τέλος προς τους δύο κυρίους εισηγητές, για την πρόθυμη αποδοχή της συμμετοχής τους.

Κ

υρίες και κύριοι το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος στο πλαίσιο της αποστολής του ταξιδεύει προβάλλοντας την ελληνική Ιστορία σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτή τη φορά ταξιδεύει στην Αυστραλία με αποστολή του σημαντικού του εκθέματος του μοντέλου της Τριήρους «Ολυμπιάς» σε ανάλογη έκθεση του Εθνικού Ναυτικού Μουσείου της Αυστραλίας στο Σύδνεϋ, εκεί που διαβιούν περισσότεροι από 1.500.000 Έλληνες, θεωρώντας ότι έχει χρέος να ανοίγει παράθυρα στα δοξασμένα τοπία της Ιστορίας μας. Τέλος, η σημερινή μας εκδήλωση, ελπίζουμε και ευχόμαστε να θυμίσει τους αγώνες των πατέρων μας για τα απαράγραπτα δίκαια του Ελληνισμού, να λειτουργήσει ως ενισχυτικό του ηθικού μας και να ατσαλώσει τις ψυχές μας, για την απευκταία περίπτωση, που θα χρειαζόταν και πάλι να υπερασπιστούμε ό,τι μας κληροδότησε η ιστορία μας. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

33

Η ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα Ιστορική και πολιτική διάσταση Υπό Δρ Σωτήρη Ριζά, Διευθυντού ερευνών, στο Κέντρο Έρευνας Ιστορίας Νεώτερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών

Η

ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα της οποίας γιορτάζουμε την 70ή επέτειο εντάσσεται στη μακρά προοπτική της εθνικής ολοκλήρωσης, της περιέλευσης του συνόλου των ελληνικών πληθυσμών εντός των ορίων του ελληνικού κράτους. Όπως είναι γνωστό το πρώτο ελληνικό κράτος, το 1832, συνίστατο από μια πολύ περιορισμένη επικράτεια και η πλειοψηφία των Ελλήνων παρέμενε εκτός των ορίων του. Ειδικά ως προς το Αιγαίο μόνο η Εύβοια, οι Κυκλάδες και οι Βόρειες Σποράδες συνιστούσαν μέρος του Βασιλείου. Η επέκταση των ελληνικών ορίων στο Ανατολικό Αιγαίο πραγματοποιήθηκε αρχικά ως συνέπεια των Βαλκανικών πολέμων το 1912-13. H Οθωμανική Αυτοκρατορία αντιστάθηκε πεισματικά στην παραχώρηση των νησιών, της Σάμου, της Ικαρίας, της Λέσβου και της Χίου στην Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι οι ελληνικές ναυτικές δυνάμεις είχαν επικρατήσει πλήρως στο Αιγαίο και ο ελληνικός στρατός κατείχε τα νησιά. Επικαλείτο η Οθωμανική Αυτοκρατορία λόγους ασφαλείας, ότι η εγγύτητα των νησιών στη Μικρά Ασία τα καθιστούσε ορμητήρια για εισβολή, επιχείρημα αστήρικτο από στρατιωτική άποψη. Η εξέλιξη της Μικρασιατικής εκστρατείας απέδειξε ότι τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου ως εκ της εκτάσεώς τους και μόνο, δεν ήταν κατάλληλα για μεγάλη συγκέντρωση δυνάμεων. Η παραχώρηση των νησιών πραγματοποιήθηκε τελικά το Φεβρουάριο του 1914, από την πρεσβευτική συνδιάσκεψη των Μεγάλων Δυνάμεων. Η απόφασή τους βασιζόταν τόσο στο πραγματικό γεγονός της κατοχής αλλά και στην εθνική αρχή, η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων τους ήταν Έλληνες. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

Αυτό το κριτήριο ήταν στη στάθμιση του θέματος υπέρτερο από την επίκληση λόγων ασφαλείας.1 Η Δωδεκάνησος παρέμεινε εκτός της ελληνικής επικράτειας καθώς είχε καταληφθεί ήδη από την Ιταλία με τον Ιταλο-τουρκικό πόλεμο του 1911-12 που είχε προηγηθεί των Βαλκανικών. Η Ιταλία θεωρείται ως μια Μεγάλη Δύναμη εκείνη την εποχή και η αρχή των εθνοτήτων κάμπτεται, όπως συχνά συνέβαινε σε τελική ανάλυση, ενώπιοn της realpolitik. Αυτή η κατάσταση αποτυπώθηκε με τη συνθήκη της Λωζάννης, η οποία ρύθμισε συνολικά το Ανατολικό ζήτημα το 1923 μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Η Δωδεκάνησος επρόκειτο να παραχωρηθεί στην Ελλάδα με τη συνθήκη ειρήνης των Παρισίων το Φεβρουαρίου του 1947, ως η μόνη ανταμοιβή μιας χώρας που είχε αντισταθεί στον Άξονα, ειδικότερα μάλιστα στην Ιταλία, σε μια στιγμή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου κατά την οποία, τίποτε δεν προδίκαζε τη νίκη των Συμ1 Ριζάς Σωτήριος, Οι Ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Αιγαίο 1973-1976, Σιδέρης, Αθήνα 2006, σ. 17-19

μάχων. Και στη περίπτωση αυτή το εθνικό κριτήριο ήταν αναμφισβήτητο υπέρ της Ελλάδας. Υπέρ της εξάλλου είχε συνεργήσει η τουρκική ουδετερότητα. Η Άγκυρα κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία μόλις το Φεβρουάριο του 1945. Συνεπώς οι πυλώνες του υφισταμένου εδαφικού καθεστώτος του Αιγαίου είναι οι συνθήκες της Λωζάννης του 1923 και των Παρισίων του 1947. Υπάρχουν προφανείς λόγοι ώστε οι δύο συνθήκες να προσεγγίζονται συνδυαστικά. Κατ’ αρχάς πρέπει να σημειωθεί ότι και στις δύο συνδιασκέψεις, και στη Λωζάννη και στο Παρίσι, έγιναν εν μέρει δεκτές οι ανησυχίες που πρόβαλλε η Άγκυρα σχετικά με την ασφάλεια της Μικράς Ασίας. Στο πλαίσιο αυτό απετέλεσαν μέρος των συνθηκών οι ρήτρες αποστρατικοποίησης των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου στη συνθήκη της Λωζάννης και της Δωδεκανήσου στο Παρίσι. Το ζήτημα αυτό αποκτά σημασία ήδη από τη δεκαετία του 1960, μετά την υποτροπή του Κυπριακού το 1963 και τις διαδοχικές κρίσεις του 1963-64, του 1967 και βέβαια του 1974. Όπως είναι γνωστό, η Ελλάδα ενίσχυσε τις οχυρώσεις και τις φρουρές το 1964 και μετά το 1974 εγκατέστησε πρόσθετες μονάδες στο Ανατολικό Αιγαίο και τη Δωδεκάνησο. Αυτό προκαλούσε τις καταγγελίες της Άγκυρας για παραβίαση των συνθηκών. Έναντι αυτών εύλογα προβάλλεται το επιχείρημα της αυτοάμυνας, είτε το συλλαμβάνει κανείς πρωτογενώς, δηλαδή ως ένα φυσικό δικαίωμα αυτοάμυνας συνυφασμένο με την κρατική κυριαρχία, είτε επικαλείται τον Καταστατικό Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, όπου αναγνωρίζεται σχετικό δικαίωμα. Αρκετά προσεκτικά ήδη από τη δεκαετία του 1940 και, αργότερα, του 1960

34

οι ενδιαφερόμενες για την περιοχή μεγάλες Δυτικές δυνάμεις, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Βρετανία, κατανοούσαν ότι επιχειρησιακές ανάγκες καθιστούσαν ελαστική την εφαρμογή των ρητρών αποστρατικοποίησης, οι οποίες δεν αναιρούσαν το δικαίωμα άμυνας.2

Γ

ια την περίπτωση της Δωδεκανήσου η συνθήκη της Λωζάννης δεν είναι αδιάφορη, όπως θα μπορούσε να υποτεθεί, αφού η ένωση με την Ελλάδα πραγματοποιήθηκε με τη συνθήκη των Παρισίων. Η σημασία της συνίσταται στο γεγονός, πραγματικό, νομικό και πολιτικό ότι η Ελλάδα διαδέχθηκε πλήρως την Ιταλία, άσκησε τα κυριαρχικά δικαιώματα και εφάρμοσε πρακτικές όπως είχαν ασκηθεί αδιαλείπτως από το 1912 και με βάση τη συνθήκη της Λωζάννης από το 1923 και μετά από το Ιταλικό κράτος. Επ’ αυτής της βάσεως θα ασκούσαν και εν συνεχεία εξουσία τόσο οι Γερμανικές αρχές που διαδέχθηκαν την Ιταλία, μετά τη συνθηκολόγηση της τελευταίας το Σεπτέμβριο του 1943, όσο και η Βρετανική διοίκηση από το Μάιο του 1945. Από αυτή την τελευταία παρέλαβε η Ελληνική διοίκηση τη Δωδεκάνησο το 1947. Το σκεπτικό αυτό, αφορά την τουρκική αξίωση επί των Ιμίων και άλλων νησίδων του συμπλέγματος της Δωδεκανήσου, επί των οποίων η Τουρκία ήγειρε 2 Ριζάς Σωτήριος, Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Αιγαίο, σ. 25-26

για πρώτη φορά αξιώσεις το Δεκέμβριο του 1995 και τον Ιανουάριο του 1996. Η τουρκική επιχειρηματολογία επικαλείτο τη μη ονομαστική αναφορά νησίδων στα κείμενα των συνθηκών, τη μη επικύρωση από την Τουρκική Εθνοσυνέλευση και την μη πρωτοκόλληση από τη Γραμματεία της Κοινωνίας των Εθνών του σχετικού Ιταλο-τουρκικού πρωτοκόλλου του Δεκεμβρίου του 1932, με το οποίο αναγνωριζόταν η Ιταλική κυριαρχία τότε επί των νησίδων αυτών, καθώς και μεταβολή των συνθηκών. Η τουρκική επιχειρηματολογία είναι αβάσιμη. Με το άρθρο 12 της συνθήκης της Λωζάννης η Τουρκία, με τη ρητή εξαίρεση της Ίμβρου και της Τενέδου, δεν είχε καμία εδαφική αξίωση ή δικαίωμα παρά μόνο σε νησίδες κείμενες έως και τρία μίλια από την ασιατική ακτή.3 Ειδικά οι νησίδες Ίμια που απετέλεσαν το σκηνικό της κρίσης του Ιανουαρίου του 1996, βρίσκονται 3,5 ναυτικά μίλια από την ακτή της Μικράς Ασίας.4 Πέραν αυτών, η Ιταλική διοίκηση, στη συλλογή φόρων, στην εκπαίδευση, στην παραχώρηση δικαιωμάτων επί διαφόρων όψεων της οικονομικής δραστηριότητας ασκήθηκε 3 Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Το καθεστώς των νησίδων στο Νοτιοανατολικό Αιγαίο. Η μαρτυρία των πηγών, Υπουργείο Αιγαίου/Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα 2002, σ. 13-29 4 Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, Υπόμνημα περί των νησίδων «Λιμνιά-Ίμια», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών/Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, Αθήνα Φεβρουάριος 1996, σ. 2

κατά πλήρη κυριαρχία και ανεμπόδιστα. Η τουρκική αμφισβήτηση του καθεστώτος ορισμένων νησίδων έληξε με τη συμφωνία μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας του Ιανουαρίου του 1932 και το πρωτόκολλο του Δεκεμβρίου του 1932 τα οποίο, ανεξάρτητα από το θέμα της μη πρωτοκόλλησης, ίσχυσε για δεκαετίες και πολύ αργότερα αμφισβητήθηκε. Αυτό επιβεβαιώθηκε άλλωστε και είκοσι χρόνια μετά, το 1952-53, σε άλλο πλαίσιο, αυτό της Ατλαντικής Συμμαχίας. Τότε, σε σχετικό ερώτημα της Βρετανικής πλευράς, η οποία ενδιαφερόταν για την πλήρη αποσαφήνιση τυχόν εκκρεμοτήτων εν όψει του καθορισμού των ζωνών επιχειρησιακής ευθύνης, δόθηκε απάντηση από την Άγκυρα σχετικά με την οριοθέτηση των χωρικών υδάτων η οποία ήταν ταυτόσημη με την ελληνική.5 Η έλλειψη αμφισβήτησης προκύπτει άλλωστε και από την ύπαρξη χαρτών, των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων ακόμα και τουρκικών.6 Τουρκικός χάρτης άλλωστε ήταν αυτός που επιδείχθηκε από το Τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών στη Βρετανική πρεσβεία το 1953 στο πλαίσιο των αγγλο-τουρκικών ανταλλαγών που προαναφέρθηκαν. Η τρίτη περιοχή θεμάτων που σχετίζεται με τα νησιά του Αιγαίου αλλά αφορά ιδίως τη Δωδεκάνησο την τελευταία επταετία είναι τα σχετικά δικαιώματα επέκτασης χωρικών υδάτων και εκμετάλλευσης θαλάσσιου πλούτου, όλα αυτά δηλαδή που προκύπτουν από την εξέλιξη του Δικαίου της Θάλασσας. Όπως είναι γνωστό η Άγκυρα επικαλούμενη «ειδικές περιστάσεις» μιας σχεδόν περίκλειστης θάλασσας κατάσπαρτης από νησιά όπως το Αιγαίο πέλαγος, θεωρεί αιτία πολέμου (“casus belli”) την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων σε 12 ναυτικά μίλια. Κάτι τέτοιο ισχυρίζεται θα είχε ως αποτέλεσμα τον αποκλεισμό της από το Αιγαίο. Στο ζήτημα αυτό η Άγκυρα είχε την κατανό5 Σβολόπουλος, Το καθεστώς των νησίδων στο Νοτιοανατολικό Αιγαίο, σ. 31-33 6 Καλλιβρετάκης, Υπόμνημα περί των νησίδων «Λιμνιά-Ίμια», σ. 6 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

35 ηση και των Υπερδυνάμεων, που δε θα ήθελαν να δουν να περιορίζεται η δυνατότητα κινήσεων των ναυτικών και αεροπορικών τους δυνάμεων στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Επίσης η Άγκυρα δεν αναγνώριζε δικαίωμα των νησιών στην υφαλοκρηπίδα, δηλαδή στο θαλάσσιο βυθό πέραν των χωρικών υδάτων, καθώς ισχυριζόταν ότι αυτό θα είχε ως συνέπεια τον αποκλεισμό της από την εκμετάλλευση του θαλάσσιου και υποθαλάσσιου πλούτου. Αυτός έπρεπε, κατά τις τουρκικές αντιλήψεις, να κατανεμηθεί κατά τρόπο «ευθύδικο» και όχι με εφαρμογή των ειδικών διατάξεων των συμβάσεων του Δικαίου της Θάλασσας. Εξάλλου, υποστήριζε η Άγκυρα, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου συνιστούσαν προέκταση της Μικράς Ασίας.7

Π

ροέκταση αυτής της λογικής συνιστά η τουρκική πολιτική στα ζητήματα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης και η άρνηση της τουρκικής πλευράς να αναγνωρίσει ότι το Καστελόριζο επηρέαζε την οριοθέτηση της ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο.8 Υπάρχει όμως μία διάσταση στην υπόθεση, η οποία μεταβάλει κατά κάποιο τρόπο τις πολιτικές παραμέτρους των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Η ύπαρξη κοιτασμάτων φυσικού αερίου και πετρελαίου στην Ανατολική Μεσόγειο καθιστούσε επιτακτική και για άλλους ενδιαφερομένους την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών. Αυτό σημαίνει, ότι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, παύουν να είναι διμερείς διαφορές στις οποίες επιδεικνύουν ειδικό ενδιαφέρον οι Ηνωμένες Πολιτείες ως η ηγέτιδα δύναμη της Ατλαντικής Συμμαχίας, χάριν της διαφύλαξης της συνοχής της τελευταίας. Οι νέες εξελίξεις σήμαιναν την αλλαγή του πολιτικού περιβάλλοντος, με την υποβάθμιση των σχέσεων της Τουρκίας με το Ισραήλ και την 7 Ριζάς Σωτήριος, Οι Ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Αιγαίο, σ. 27-41 8 Άγγελος Συρίγος, Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Πατάκης, Αθήνα 2015 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

αναβάθμιση των επαφών της Ελλάδας με το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Αν και τα προβλήματα δεν λύθηκαν, το περιφερειακό σύστημα δεν ήταν πλέον αρνητικό για την Αθήνα. Τέλος, η όξυνση μιας αλυσίδας κρίσεων στη Μέση Ανατολή, η κατάρρευση των κρατικών δομών σε μεγάλα τμήματα του Αφγανιστάν, του Ιράκ, της Συρίας αλλά και η δοκιμασία της δομής της εξουσίας στην Τουρκία ανέδειξαν τη σημασία και την ευπάθεια των ελληνικών θαλασσίων συνόρων, κατά τρόπο που δε μπορεί να αφήσει αδιάφορη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό αφορά μεταξύ άλλων την τροπή της Άγκυρας, από το Σεπτέμβριο του 2016, σε μια πολιτική συμπεριφορά συχνά ακατανόητη. Αξιοσημείωτη εδώ είναι η επανειλημμένη αρνητική αναφορά της ηγεσίας του πολιτικού Ισλάμ στη συνθήκη της Λωζάννης, δηλαδή στο θεμέλιο του εδαφικού καθεστώτος της περιοχής, ως παράδειγμα ανεπιτυχούς υπεράσπισης των τουρκικών εθνικών συμφερόντων, από ένα κοσμικό κατεστημένο το οποίο έχει περιθωριοποιηθεί.

Τ

ι σημαίνουν όλα αυτά για το μέλλον, τι προοπτικές δημιουργούν; Η προσθήκη στις παλαιές βλέψεις επί κυριαρχικών δικαιωμάτων και καθαρώς εδαφικών αξιώσεων από την Τουρκία μετά το 1996, έχει δυσχεράνει την προοπτική επίλυσης των προβλημάτων μέσω προσφυγής στο Δι-

εθνές Δικαστήριο της Χάγης, μέθοδο επιθυμητή από την Ελλάδα, ως συνάδουσα με το Διεθνές Δίκαιο. Η Ελλάδα εν τούτοις, παρά τη μακρά οικονομική της κρίση δεν είναι τόσο ασθενής κρίκος όσο θα πίστευαν ενδεχομένως επιφανειακοί παρατηρητές ή αναλυτές. Το έμψυχο δυναμικό των ενόπλων δυνάμεών της, παραμένει εξαιρετικό και το τεχνολογικό τους επίπεδο σε σχέση με τις τουρκικές συγκρίσιμο. Παρά τον κάποιο μεταβατικό χαρακτήρα στις σχέσεις της νέας Αμερικανικής διοίκησης με τους Ευρωπαίους συμμάχους του ΝΑΤΟ, η πιο πιθανή εξέλιξη είναι ότι το ενδιαφέρον της Ουάσιγκτον για τα συμφέροντά της στην περιοχή, θα παραμείνει ενεργό. Τέλος, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να αναμένεται ότι θα προσεγγίσει την Ελλάδα και ως ένα γεωπολιτικό πλεονέκτημα, όχι μόνο ως δημοσιονομικό πρόβλημα εν όψει και της ιδιοσυγκρασιακής άσκησης της τουρκικής πολιτικής. Μια ενεργός ελληνική διπλωματία και ψύχραιμη αντιμετώπιση της όξυνσης της πολιτικής της Άγκυρας, θα συμβάλουν ασφαλώς στο να κερδηθεί χρόνος. Έως ότου δηλαδή αρχίσει να γίνεται αντιληπτό από την τουρκική ηγεσία, ότι οξείς γεωπολιτικοί κίνδυνοι και οικονομικά προβλήματα που ανακύπτουν στο περιβάλλον της, θα αντιμετωπιστούν επιτυχώς σε συνεργασία με τους παραδοσιακούς συμμάχους και εταίρους της Τουρκίας και όχι σε αντιδικία με αυτούς.

36

Δωδεκάνησα: Η γεωστρατηγική αξία της περιοχής και η σύγκρουση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου Υπό κ. Ιωάννη Παλούμπη, Αντιναυάρχου(εα) Π.Ν., Επιτίμου Υπαρχηγού ΓΕΕΘΑ

Ό

Κυρίες και κύριοι, πως φαίνεται στον γενικό τίτλο της εκδήλωσης, φέτος γιορτάζουμε τα 70 χρόνια ελευθερίας της Δωδεκανήσου, υπονοώντας ότι η Συνθήκη μεταξύ Ελλάδος και Ιταλίας που υπογράφηκε στο Παρίσι στις 10 Φεβρουαρίου 1947 είναι το σχετικό ορόσημο. Υπάρχουν βέβαια δύο ακόμα ημερομηνίες που θα μπορούσαν να εκληφθούν ως ορόσημα απαρχής της ελευθερίας των Δωδεκανήσων και αυτές είναι η 27η Ιουνίου 1946, όταν στη διάσκεψη των τεσσάρων Υπουργών Εξωτερικών των νικητριών χωρών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τα Δωδεκάνησα κατακυρώθηκαν στην Ελλάδα και η 7η Μαρτίου 1948, όταν έγινε η επίσημη τελετή ενσωμάτωσης των Δωδεκανήσων στη χώρα, παρουσία των Πολιτειακών και Πολιτικών Αρχών της εποχής. Τα Δωδεκάνησα, που δεν λέγονταν πάντοτε έτσι, είναι ένα σύμπλεγμα 26, κατοικημένων, τώρα ή στο παρελθόν, νησιών, στο Νοτιοανατολικό άκρο του Αιγαίου και άλλων 80 μικρότερων νησίδων και βραχονησίδων. Δωδεκάνησα ονομάσθηκαν το 1908, όταν το κίνημα των Νεότουρκων, που είχε επικρατήσει στην Τουρκία, θέλησε να αφαιρέσει τα προνόμια, που τους είχε παραχωρήσει ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής, ιδίως στα δύο κυριότερα από αυτά, τη Ρόδο και την Κω. Ιστορικά είναι συνυφασμένα με την Ελληνική μυθολογία, προϊστορία και ιστορία. Ο Όμηρος αναφέρει τη συμμετοχή τους στην εκστρατεία της Τροίας και τα συμπεριλαμβάνει στις περιοχές του Ελληνικού χώρου, που συνεισέφε-

ραν πλοία για την εκστρατεία και αναφέρονται στον «Νηών κατάλογο». Η άλωση της Τροίας είχε ως συνέπεια τη ναυτική επικράτηση της Ρόδου και άλλων νησιών και τον εμπορικό μαρασμό των αντιπάλων τους Λυκίων, κατοίκων της απέναντι Μικρασιατικής ακτής. Κατά τη διάρκεια της Αθηναϊκής θαλασσοκρατορίας εντάχθηκαν στη Δηλιακή συμμαχία, ενώ στην εποχή των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι Ρόδιοι παρέμειναν ουδέτεροι στον πόλεμο του Αντιγόνου εναντίον της Αιγύπτου, με την οποία είχαν αναπτύξει σημαντικές εμπορικές και φιλικές σχέσεις. Αυτή η στάση προκάλεσε την πολιορκία της πόλης της Ρόδου από τον γιο του Αντιγόνου, Δημήτριο τον Πολιορκητή. Η πολιορκία διήρκεσε ένα χρόνο 305 – 304 π. Χ. και λύθηκε ευνοϊκά για τους Ρόδιους. Σε ανάμνηση αυτής της αίσιας κατάληξης οι Ρόδιοι έστησαν τον περίφημο Κολοσσό, που συγκαταλέχθηκε στα επτά θαύματα του κόσμου.

Στη Ρωμαϊκή εποχή αποτέλεσαν επαρχία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μετά τον θάνατό του Αυτοκράτορα Θεοδοσίου, το 395 μ. Χ. όταν το Ρωμαϊκό κράτος χωρίσθηκε σε Ανατολικό και Δυτικό, τα Δωδεκάνησα περιήλθαν στο Ανατολικό. Λόγω της στρατηγικής τους θέσης δέχθηκαν πολλές επιθέσεις από Πέρσες, Σαρακηνούς, Βενετούς, Γενουάτες, Σταυροφόρους, Άραβες και Σελτζούκους Τούρκους. Το 1309 κατελήφθησαν από το Τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη και παρέμειναν υπό την κυριαρχία τους μέχρι το 1522, οπότε ο Σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής εξεδίωξε τους Ιππότες και τα προσάρτησε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το 1821 έσπευσαν πρόθυμα να ενταχθούν στον Αγώνα και να συνεισφέρουν σε πλοία και άνδρες. Μάλιστα η Κάσος αποτελούσε την τέταρτη ναυτική δύναμη του ελληνικού στόλου. Αυτοανακηρύχθηκαν ως γεωγραφικό διαμέρισμα της απελευθερωμένης Ελληνικής Πολιτείας, αλλά το 1830 επεστράφησαν μαζί με τη Σάμο στην Τουρκία, με αντάλλαγμα την Εύβοια, η οποία εντάχθηκε στο νέο ελληνικό κράτος. Το 1911 έλαβε χώρα ο Ιταλο-τουρκικός πόλεμος και το 1912 κατελήφθησαν από τους Ιταλούς. Η Συνθήκη των Σεβρών, που υπογράφηκε στις 10 Αυγούστου 1920, μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα παραχώρησε στην Ελλάδα. Η κακή έκβαση της Μικρασιατικής εκστρατείας έδωσε την αφορμή στην Ιταλία να καταγγείλει την Συνθήκη, ως προς το συγκεκριμένο εδάφιο. Μετά το 1922 το φασιστικό καθεστώς της Ιταλίας κατέβαλε προσπάθειες να αφομοιώσει τον πληθυσμό των νησιών. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

37 Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι τέσσαρες νικήτριες μεγάλες χώρες αποφάσισαν να παραχωρήσουν την περιοχή στην Ελλάδα. Η επίσημη ένταξη έγινε τον Μάρτιο του 1948. Σε όλο το διάστημα από την αρχαιότητα μέχρι την ενσωμάτωση η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού των Δωδεκανήσων ήταν ελληνική, έχοντας συνείδηση της καταγωγής και της ιστορίας της. Η σύντομη ιστορική διαδρομή και οι συγκρούσεις των διαδοχικών κατακτητών φανερώνουν τη μεγάλη αξία της περιοχής, που κρατά το κλειδί της μιας εισόδου του Αιγαίου και κατ’ επέκταση του Ευξείνου Πόντου. Παράλληλα η σχετική γειτνίαση με όλη τη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου καθιστούν τα Δωδεκάνησα, μαζί με την Κρήτη, σημαντικό γεωστρατηγικό κόμβο ελέγχου όλων των ναυτικών δρομολογίων από τον Εύξεινο προς τη Διώρυγα του Σουέζ και αντίστροφα.

Η

έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου δεν άλλαξε την κατάσταση των Δωδεκανήσων, καθώς παρέμειναν υπό Ιταλική κατοχή και από την περιοχή τους προερχόταν πάντοτε μια απειλή κατά της Ελλάδος και των θαλασσίων επικοινωνιών του Αιγαίου. Η απειλή θα μπορούσε να καταστεί πολύ κρίσιμη, είτε με αεροπορικές επιδρομές, από τα αεροδρόμια της Ρόδου και της Κω, είτε με ναυτικές μονάδες, που ναυλοχούσαν στα μεγάλα νησιά και ιδιαίτερα στη Λέρο, τορπιλακάτους και υποβρύχια. Άλλωστε το υποβρύχιο DELFINO που τορπίλισε και βύθισε την ΕΛΛΗ στις 15 Αυγούστου 1940 στην Τήνο, προερχόταν από τη Λέρο. Το 1943 φαινόταν αρκετά πιθανή η συνθηκολόγηση της Ιταλίας και η απόσυρσή της από τον πόλεμο. Η πιθανότητα αυτή αναζωπύρωσε την υποβόσκουΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

σα επιθυμία του Τσώρτσιλ να ξεκινήσει επιθετικές επιχειρήσεις στο Αιγαίο, με απώτερο στόχο τη δημιουργία ενός «Βαλκανικού Μετώπου», κατά το πρότυπο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα βιώματα του προηγουμένου «Μεγάλου Πολέμου», δεν τον είχαν ποτέ εγκαταλείψει και παράλληλα διατηρούσε την κρυφή ελπίδα ότι με τέτοιες επιχειρήσεις θα παρέσυρε και την Τουρκία και θα ενέτασσε τον πολυάριθμο και συμπαγή στρατό της στο πλευρό των συμμάχων. Η προσέλκυση της Τουρκίας θα άνοιγε τον δρόμο των Δαρδανελίων, από όπου θα μπορούσε να διέρχεται ο ανεφοδιασμός της Ρωσίας και να σταματήσουν οι επίπονες και επικίνδυνες αρκτικές νηοπομπές προς το Μούρμανσκ και τον Αρχάγγελο. Τις επιδιώξεις του Τσώρτσιλ δεν συμμερίζονταν οι δύο μεγάλοι του σύμμαχοι, για τους δικούς τους λόγους ο καθένας. Ο Ρούζβελτ, Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, υποπτευόταν ότι ο Τσώρτσιλ σχεδίαζε τις πολεμικές επιχειρήσεις στο πλαίσιο του αδιόρθωτου Βρετανικού ιμπεριαλισμού και όχι για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του πολέμου. Ο Ρούζβελτ επίσης δεν αποδεχόταν την προνοητικότητα του Τσώρτσιλ για αναχαίτιση της ενδεχόμενης επέκτασης του κομμουνισμού προς Νότο μετά τον πόλεμο. Έτσι ο Αμερικανός Πρόεδρος δεν ευνοούσε την ανάπτυξη δευτερευουσών επιχειρήσεων στη Μεσόγειο και υποστήριζε ότι

όλες οι διαθέσιμες δυνάμεις έπρεπε να διατεθούν για την κυρία επιχείρηση που σχεδιαζόταν, την εισβολή στη Γαλλία. Από την άλλη πλευρά ο Στάλιν έχοντας ήδη ισορροπήσει, αν όχι απόλυτα κερδίσει, το πόλεμο στη χώρα του, όπου ήδη από το καλοκαίρι του 1943 είχε αρχίσει η γερμανική υποχώρηση, δεν θεωρούσε απαραίτητο το άνοιγμα των Δαρδανελίων καθώς δεν του ήταν καθόλου ευχάριστη η σκέψη της άμεσης επαφής των πληθυσμών της Σοβιετικής Ένωσης με τη Δύση, που μοιραία θα συνεπέφερε αθέλητες συγκρίσεις και ανεπιθύμητους συνειρμούς. Εκτός τούτου βέβαια, ο Στάλιν είχε τα δικά του σχέδια για τα Βαλκάνια και με κανένα τρόπο δεν επιθυμούσε το άνοιγμα από τους Δυτικούς ενός Βαλκανικού μετώπου. Έτσι παρουσιαζόταν αλληλέγγυος με τον Ρούζβελτ και ζητούσε με επιμονή την επίσπευση της εισβολής στη Γαλλία για να αποσπασθούν γερμανικές δυνάμεις από το Ανατολικό Μέτωπο.

Θ

α πρέπει κανένας να παραδεχθεί ότι η άποψη των συμμάχων του Τσώρτσιλ για την άρνηση έναρξης καινούργιου θεάτρου επιχειρήσεων στη βαλκανική, ταιριάζει απόλυτα και με το στρατιωτικό δόγμα της συγκέντρωσης δυνάμεων και της εμμονής σε ένα αντικειμενικό σκοπό, εκτός βέβαια εάν ανασχεδιάζονταν οι επιχειρήσεις και άλλαζε ο αντικειμενικός σκοπός, που μέχρι τότε, ήταν η εισβολή στη Γαλλία.

38 Με δεδομένη τη διάσταση απόψεων των ηγετών της συμμαχίας, ήταν φανερό γιατί το σχέδιο “Accolade” (χειροτονία Ιππότου) για την κατάληψη της Ρόδου δεν μπόρεσε ποτέ να εξασφαλίσει τις απαραίτητες δυνάμεις για την υλοποίησή του. Η 8η Ινδική Μεραρχία που προοριζόταν για την επιχείρηση στάλθηκε στο Μέτωπο της Ιταλίας πριν δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την εφαρμογή του σχεδίου.

Σ

τις 8 Σεπτεμβρίου 1943 ανακοινώθηκε η Συνθηκολόγηση της Ιταλίας η οποία είχε συμφωνηθεί από τις 3 Σεπτεμβρίου. Παρά τις ευνοϊκές πλέον συνθήκες που δημιουργούνταν για την ανάληψη επιθετικών επιχειρήσεων στα Δωδεκάνησα, ο Στρατηγός Eisenhower, Ανώτατος Στρατιωτικός Διοικητής των Συμμάχων στην Ευρώπη, αρνήθηκε να αποσπάσει δυνάμεις από το Ιταλικό μέτωπο για την εφαρμογή του σχεδίου. Για μια αποβατική επιχείρηση στη Ρόδο, που να συγκέντρωνε πιθανότητες επιτυχίας, εκτός από τα στρατεύματα, απαιτούνταν καταδιωκτικά και μεταφορικά αεροσκάφη μακράς ακτίνας δράσης για τους αλεξιπτωτιστές και ειδικά αποβατικά σκάφη. Τίποτε από όλα αυτά δεν διετέθη. Έτσι ο Βρετανός Στρατηγός Wilson (Commander in Chief Middle East) βρέθηκε να έχει στη διάθεσή του μόνο μία Ταξιαρχία, για την εκτέλεση του φιλόδοξου σχεδίου. Ο Τσώρτσιλ δέχθηκε με δυσφορία την πραγματικότητα και τηλεγράφησε στον Στρατηγό Wilson «Τώρα είναι η

ώρα για το μεγάλο παιχνίδι. Αυτοσχεδιάστε και τολμήστε». Υπ’ αυτές τις προϋποθέσεις άρχισαν οι συμμαχικές επιχειρήσεις στο Αιγαίο οι οποίες ευθύς εξ αρχής συγκέντρωναν πολύ λίγες πιθανότητες επιτυχίας. Η κύρια προσπάθεια των επιχειρήσεων θα στόχευε στην κατάληψη της Ρόδου και της Κω. Η Ρόδος αποτελούσε το Διοικητικό κέντρο των Δωδεκανήσων και διέθετε τρία στρατιωτικά αεροδρόμια, γι αυτό άλλωστε αποτελούσε τον κύριο στόχο, τόσο των Συμμάχων, όσο και των Γερμανών. Η Κως διέθετε επίσης ένα αεροδρόμιο. Η σημαντικότερη γερμανική δύναμη στα Δωδεκάνησα ήταν η Μεραρχία εφόδου με 7.500 άνδρες, που συγκροτήθηκε στη Ρόδο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 1943, εν όψει και των υπονοιών περί Συνθηκολόγησης της Ιταλίας. Από πλευράς Συμμάχων η διαθεσιμότητα μιας μόνο Ταξιαρχίας, καθιστούσε αδύνατη την κατάληψη της Ρόδου εξ εφόδου, γι αυτό βασίσθηκαν περισσότερο στις μεγαλόστομες ιταλικές διαβεβαιώσεις, ότι οι δυνάμεις τους θα πολεμήσουν τους ναζί στο πλευρό των συμμάχων και στις διαπραγματεύσεις που είχε κάνει ο Ταγματάρχης Λόρδος Τζέλικο, πέφτοντας στη Ρόδο με αλεξίπτωτο, με τον Ιταλό Στρατιωτικό Διοικητή της Ρόδου Ναύαρχο Cαmpione. Η αναποφασιστικότητα όμως του Ναυάρχου και η έλλειψη πολεμικού πνεύματος εκ μέρους της ιταλικής φρουράς κατέληξε στο απροσδόκητο αποτέλεσμα, 7.500 Γερμανοί να εξουδετερώσουν με κεραυνοβόλο ενέργεια την ιταλική φρουρά των 40.000 ανδρών. Χωρίς να περιμένουν τους Ιταλούς να αποφασίσουν, επιτέθηκαν στην ιταλική φρουρά στις 9 Σεπτεμβρίου και την ανάγκασαν να παραδοθεί στις 11 Σεπτεμβρίου. Η απώλεια της Ρόδου επέφερε ένα βαρύ και κρίσιμο πλήγμα στις συμμαχικές ελπίδες. Παρά την δυσάρεστη εξέλιξη της Ρόδου, η Βρετανική Ανωτάτη Διοίκηση επέμεινε στην κατάληψη των υπολοίπων νησιών, ιδιαίτερα των τριών μεγαλυτέρων Κω, Λέρου και Σάμου. Η

Σάμος συμπεριελήφθη λόγω του νμεγέθους και της θέσης του νησιού καίτοι γεωγραφικά δεν περιλαμβάνεται στα Δωδεκάνησα. Για τον σκοπό αυτό κινητοποιήθηκαν ναυτικές δυνάμεις και ήλπιζαν ότι η αεροπορική κάλυψη, που θα παρείχαν δύο Μοίρες Spitfire από το αεροδρόμιο της Κω, θα ήταν επαρκής. Έτσι από τις 10 έως τις 17 Σεπτεμβρίου οι Βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις μαζί με αποσπάσματα του Ελληνικού Ιερού Λόχου κατέλαβαν τα νησιά Κω, Κάλυμνο, Σάμο, Λέρο Σύμη και Αστυπάλαια. Στις 13 Σεπτεμβρίου το ελληνικό Αντιτορπιλικό ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ (Κυβερνήτης Αντιπλοίαρχος Ευάγγελος Μπαλτατζής) εισέπλευσε στο λιμάνι του Καστελόριζου, ύψωσε την Ελληνική Σημαία και αποβίβασε Βρετανικό απόσπασμα. Η γερμανική αντίδραση ήταν άμεση. Στις 19 Σεπτεμβρίου η Κάρπαθος, η Κάσος και τα ιταλοκρατούμενα νησιά των Σποράδων και των Κυκλάδων περιήλθαν σε γερμανικά χέρια. Στις 23 Σεπτεμβρίου ο Γερμανός Στρατιωτικός Διοικητής της Κρήτης Friedrich Wilhelm Muller, έλαβε εντολή να καταλάβει την Κω και Λέρο. Αναγνωρίζοντας τον ζωτικό ρόλο του μοναδικού αεροδρομίου των Συμμάχων στην Κω, ήδη από την 18 Σεπτεμβρίου η γερμανική αεροπορική δύναμη πραγματοποιούσε βομβαρδισμούς τόσο στο αεροδρόμιο όσο και στις θέσεις των Συμμάχων στο νησί. Παράλληλα η γερμανική αεροπορία στην περιοχή του Αιγαίου ενισχύθηκε και έφτασε τα 362 επιχειρησιακά αεροσκάφη. Στην Κω υπήρχαν 1.500 Βρετανοί και 3.500 Ιταλοί. Στις 3 Οκτωβρίου οι Γερμανοί ξεκίνησαν ρίψεις αλεξιπτωτιστών και αμφίβιες αποβάσεις. Την ίδια μέρα έφτασαν στις παρυφές της πρωτεύουσας. Οι Βρετανοί υποχώρησαν και την άλλη μέρα παραδόθηκαν μαζί με τους Ιταλούς. Η πτώση της Κω εξανέμισε τις όποιες ελάχιστες ελπίδες επιτυχίας διατηρούσαν οι Βρετανοί. Μετά την πτώση της Κω, η ιταλική φρουρά της Καλύμνου παραδόθηκε και έδωσε στους Γερμανούς ένα σημαντικό ενδιάμεσο σταθμό για την μετέπειΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

39 τα επιχείρηση εναντίον της Λέρου, η οποία ανακαταλήφθηκε στις 12 Νοεμβρίου. Η γερμανική δύναμη εισβολής χωρισμένη σε δύο ομάδες προσέγγισε το νησί από ανατολικά και δυτικά ταυτόχρονα, ενώ αερομεταφερόμενες δυνάμεις προσγειώνονταν στο μέσον του νησιού, κόβοντάς το ουσιαστικά στα δύο. Στις 16 Νοεμβρίου οι Σύμμαχοι παραδόθηκαν. Αιχμαλωτίσθηκαν 3.200 Βρετανοί και 5.350 Ιταλοί στρατιώτες. Μετά την κατάληψη της Λέρου οι Σύμμαχοι εκκένωσαν τη Σάμο και τα άλλα μικρότερα νησιά. Στις 18 Νοεμβρίου οι Γερμανοί κατέλαβαν την Πάτμο, Ικαρία, Φούρνους και έτσι ολοκλήρωσαν την κατάκτηση των Δωδεκανήσων που τα διετήρησαν μέχρι το τέλος του πολέμου. Στις 22 Νοεμβρίου, ύστερα από ανηλεή αεροπορικό βομβαρδισμό, οι Γερμανοί ανάγκασαν την ιταλική φρουρά της Σάμου αποτελούμενη από 2.500 άνδρες να παραδοθεί. Έτσι έληξε η μάχη των Δωδεκανήσων μία από τις τελευταίες γερμανικές νίκες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου εναντίον των Βρετανών και των Συμμάχων, που επιτεύχθηκε από την ασφυκτική αεροπορική τους υπεροχή, υπό τη σκέπη της οποίας ανεφοδίαζαν άνετα τις στρατιωτικές τους μονάδες στα νησιά και χτυπούσαν τις αντίστοιχες Συμμαχικές. Έως τις 28 Νοεμβρίου που τελείωσε ο αγώνας οι συμμαχικές ναυτικές δυνάμεις που έδρασαν στο Αιγαίο ήταν, 6 Καταδρομικά, 10 Αντιτορπιλικά Στόλου, 21 Αντιτορπιλικά τύπου HUNT, 6 Υποβρύχια και περίπου 45 μικρότερα σκάφη. Είναι ευνόητο ότι οι ελληνικές μονάδες του Στρατού και του Ναυτικού που ενεπλάκησαν στη μάχη των Δωδεκανήσων επέδειξαν ιδιαίτερο ενθουσιασμό λόγω των συναισθηματικών φορτίσεων που δημιουργούσε η ιδέα της απελευθέρωσης ελληνικών εδαφών και των συνειρμών για την πλήρη απελευθέρωση της πατρίδας. Από μέρους ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

του Στρατού Ξηράς πολέμησαν τμήματα του Ιερού Λόχου στην κατάληψη της Σάμου. Από το Πολεμικό Ναυτικό έλαβαν μέρος τα Αντιτορπιλικά Βασίλισσα Όλγα με Κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Γεώργιο Μπλέσσα, Αδρίας με Κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Ιωάννη Τούμπα, Κουντουριώτης με Κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Ευάγγελο Μπαλτατζή, Μιαούλης με Κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Κωνσταντίνο Νικητιάδη, Πίνδος με Κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Δημήτριο Φοίφα και Θεμιστοκλής με Κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Νικόλαο Σαρρή. Όλα τα ελληνικά αντιτορπιλικά ήταν εντεταγμένα σε ναυτικές επιχειρησιακές μονάδες μαζί με αντίστοιχες βρετανικές ναυτικές μονάδες. Ο απολογισμός των απωλειών για τους συμμάχους ήταν οδυνηρός. Οι Βρετανοί έχασαν πέντε Αντιτορπιλικά, ένα Υποβρύχιο, και δέκα μικρότερα ναρκαλιευτικά και περιπολικά. Το Καταδρομικό CARLISLE αχρηστεύτηκε οριστικά και 4 Καταδρομικά έφυγαν από το Αιγαίο με αρκετά σοβαρές ζημιές. Ο Βρετανικός στρατός έχασε 4.800 άνδρες, οι περισσότεροι των οποίων πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Η R.A.F. έχασε 115 αεροσκάφη διαφόρων τύπων Το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό θρήνησε πολλές και δυσαναπλήρωτες απώλειες. Η αρχή έγινε την 14η Σεπτεμβρίου με τη βύθιση του υποβρυχίου Κατσώνης και τον ηρωικό θάνατο 32 μελών του πληρώματος, συμπεριλαμβανομένου του Κυβερνήτου Αντιπλοιάρχου Βασίλη Λάσκου, ο οποίος έπεσε ηρωικά μαχόμενος, ως γεμιστής του πρωραίου πυροβόλου του υποβρυχίου του. Το επεισόδιο αναφέρεται λόγω της χρονικής σύμπτωσης παρόλον ότι δεν σχετίζεται άμεσα με τη μάχη των

Δωδεκανήσων. Ακολούθησε στις 26 Σεπτεμβρίου η βύθιση του Αντιτορπιλικού Βασίλισσα Όλγα στο Λακκί της Λέρου με 71 νεκρούς συμπεριλαμβανομένου του Κυβερνήτου Πλωτάρχου Γεωργίου Μπλέσσα. Στις 22 Οκτωβρίου το Αντιτορπιλικό Αδρίας ευρισκόμενο σε αποστολή ανατολικά των νήσων Λέρου – Καλύμνου, χτύπησε σε νάρκη και έχασε τελείως το πρωραίο τμήμα του πλοίου, που αποκόπηκε από το ύψος της γεφύρας. Νεκροί 18, αγνοούμενοι 3, τραυματίες 24, μεταξύ των τελευταίων και ο Κυβερνήτης Αντιπλοίαρχος Ιωάννης Τούμπας. Παρά τη ζημιά ο Αδρίας έπλευσε στην παρακείμενη τουρκική ακτή Γκιουμουσλούκ, από όπου, αφού εξετέλεσε ελαφρές επισκευές με τα μέσα του πλοίου, απέπλευσε και επανήλθε στην Αλεξάνδρεια με μισό καράβι, διαφεύγοντας από τα γερμανοκρατούμενα Δωδεκάνησα και αφήνοντας άφωνη τη ναυτική κοινότητα με τον πρωτοφανή, στα παγκόσμια χρονικά, άθλο του. Με την ευκαιρία θα ήθελα να αναφέρω ότι η πρωτοφανής περιπέτεια του Αδρία έλαβε χώρα στην περιοχή των Ιμίων, αν αυτό έχει κάποια σημασία για τη σημερινή πραγματικότητα.

Ω

ς επίλογο μπορούμε να αναφέρουμε ότι στις 7 Μαΐου 1945, κατέπλευσαν στη Σύμη τα αντιτορπιλικά ΚΡΗΤΗ, με Κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Ιάσωνα Θεοφανίδη και HMS EXMORE. Οι δύο Κυβερνήτες εκ μέρους των Συμμάχων υπέγραψαν και αποδέχθηκαν την άνευ όρων παράδοση των γερμανικών δυνάμεων των Δωδεκανήσων, την οποία εκ μέρους των Γερμανών υπέγραψε ο Στρατηγός Wagner.

40

ΠOΛITIKO ΚΑΙ ΣTPATHΓIKO Π E P I Σ K O Π I O

Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016 και οι εξελίξεις στην Τουρκία (Βã ΜΈΡΟΣ) Υπό κ. Νικολάου Διακίδη, Διεθνολόγου – Στρατηγικού Αναλυτή

3. Κοινωνικές διεργασίες και πολιτικές εξελίξεις

Η

άνοδος του AKP στην εξουσία προέκυψε ως καταστάλαγμα πολυετών κοινωνικο-πολιτικών διεργασιών· ο Ταγίπ Ερντογάν επιδιώκει να ενισχύσει και να παγιώσει τις διεργασίες που τον ανέδειξαν και τον έχουν διατηρήσει στην εξουσία: ήτοι, α) την σημασία του σουνιτικού ισλάμ στον τουρκικό δημόσιο και ιδιωτικό βίο· β) την εγκαθίδρυση μίας ανταγωνιστικής φιλελεύθερης οικονομίας, με περιστολή της γραφειοκρατίας και αναδιοργάνωση της δημοσίας διοικήσεως· γ) την βιομηχανική ανάπτυξη, με γεφύρωση του οικονομικού χάσματος μεταξύ μικρασιατικών παραλίων και ενδοχώρας· δ) την πολιτισμική και θρησκευτική ομογενοποίηση, με άμβλυνση των αντιθέσεων και της ιδιοπροσωπίας των μειονοτήτων. Από την εποχή των πραξικοπημάτων του Μαρτίου 1971 και, κυρίως, του Σεπτεμβρίου 1980, οι τουρκικές αρχές ενεθάρρυναν την παρουσία του ισλαμικού στοιχείου στα τουρκικά κοινωνικο-πολιτικά δρώμενα ως αντίβαρο στην δράση μαρξιστικογενών οργανώσεων και στην επικρατούσα αναρχία (καταλήψεις εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, συνδικαλιστικές κινητοποιήσεις και οικονομική δυσπραγία, βομβιστικές επιθέσεις και απαγωγές αλλοδαπών αξιωματούχων1, κ.λπ.).

1 Επρόκειτο για τις απαγωγές: α) τεσσάρων υπαξιωματικών της αμερικανικής

Στο διάβα των ετών, το ισλάμ άρχισε να χαίρει της ημιεπισήμου προστασίας θυλάκων του κρατικού μηχανισμού και, επί διακυβερνήσεως AΚP, κατέστη η πλέον υπολογίσιμη δύναμη στο πεδίο της κοινωνικής και πολιτισμικής επιρροής. Σταδιακώς, τις τέσσερις τελευταίες δεκαετίες, συνετελέσθη μία συντηρητικοποίηση της τουρκικής κοινωνίας, η οποία συνίστατο, κατά κύριο λόγο, σε στροφή προς την ισλαμική θρησκεία και παράδοση. Η, αρχής γενομένης το 2002, επικράτηση του κυβερνώντος κόμματος Δικαιοσύνης και Αναπτύξεως σε όλες ανεξαιρέτως τις διεξαχθείπολεμικής αεροπορίας στα περίχωρα της Αγκύρας (4/3/1971)· β) του εν Κωνσταντινουπόλει γενικού προξένου του Ισραήλ (17/5/1971)· γ) δύο Βρετανών και ενός Καναδού τεχνικών (πολιτικών υπαλλήλων) του Ν.Α.Τ.Ο. στα περίχωρα της Οινόης (26/3/1972). Οι απαγωγές (διενεργηθείσες από στελέχη των οργανώσεων T.H.K.O. και D.H.K.P.-C.) έλαβαν χώρα τόσο πριν όσο και μετά την εκδήλωση του στρατιωτικού πραξικοπήματος της 12ης Μαρτίου 1971. Μόνον η περιπέτεια των τεσσάρων Αμερικανών είχε αισία έκβαση· οι υπόλοιποι απαχθέντες δολοφονήθηκαν. Για μία κατατοπιστικότατη και αξιόπιστη παρουσίαση των συμβάντων, βλ. Margaret Krahenbuhl, Political kidnappings in Turkey, 1971-1972, RAND Corporation, R-2105-005/ARPA, Santa Monica, CA, July 1977. Στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία, τα προειρημένα περιστατικά έχουν καταγραφεί με λάθη [για μία εσφαλμένη -βρίθουσα ανακριβειών- παρουσίαση, βλ. Γεώργιος Β. Μιχαλακόπουλος, Κάτω από την ίσαλο γραμμή: Προσεγγίζοντας την Τουρκία που αγνοούμε, Εκδόσεις Οσελότος, Αθήνα, Σεπτέμβριος 2012, σ. 94].

σες εκλογικές αναμετρήσεις (5 βουλευτικές εκλογές, 1 προεδρική εκλογή, 2 συνταγματικά δημοψηφίσματα, 3 αυτοδιοικητικές εκλογές) ευρίσκεται σε αιτιώδη συνάφεια με την προϊούσα ισλαμοποίηση της τουρκικής κοινωνίας. Ο Ερντογάν ανήλθε στην εξουσία αξιοποιώντας προς όφελός του την σιωπηρή (διαβιούσα εν ηρεμία και νάρκη) συντηρητική κρίσιμη μάζα του τουρκικού εκλογικού σώματος· ενέτεινε (μέσω απτών νομοθετικών πρωτοβουλιών) την επιρροή του σουνιτικού ισλάμ στην τουρκική κοινωνία· και, ανεμόρφωσε την οικονομία της χώρας, δίδοντας έμφαση στην βιομηχανική ανάπτυξη και στην προσέλκυση ξένων αμέσων επενδύσεων σε κρισίμους παραγωγικούς τομείς. Το β΄ ήμισυ της δεκαετίας του 1990 είχε στιγματισθεί από σωρεία σκανδάλων, δημοσιονομικά ελλείμματα, περιορισμένη κεφαλαιακή επάρκεια των πιστωτικών ιδρυμάτων, δυσθεώρητο πληθωρισμό (64,87% το 1999!), υψηλή ανεργία, συσσωρευμένα χρέη προς το Δ.Ν.Τ. (συνολικού ύψους 23,5 δισ. δολαρίων το 2002), και βεβιασμένες απόπειρες ιδιωτικοποιήσεως μεγάλων κρατικών εταιρειών. Όπως το σουλτανικό καθεστώς στις αρχές του 20ου αι. είχε παύσει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και στις προσδοκίες των πολιτών, έτσι και το κεμαλικό καθεστώς στο λυκαυγές του 21ου αι. ευρίσκετο αντιμέτωπο με το φάσμα της παρακμής και της απαξιώσεως. Όπως ο θεσμός του χαλιφάτου και εν γένει το εγκαθιδρυθέν υπό των ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

41 οσμανλιδών σουλτάνων σύστημα διακυβερνήσεως είχε ολοκληρώσει τον ιστορικό του κύκλο, έτσι και η κεμαλική ιδεολογία και οι ρεπουμπλικανικές νόρμες είχαν παύσει να εκφράζουν και να εμπνέουν τον λαό. Η ανάρρηση στην εξουσία του κόμματος Ένωση και Πρόοδος (İttihat ve Terakki) συνέβη διότι εξέφραζε μία ζώσα και υπαρκτή κοινωνικο-πολιτική δυναμική, η οποία ασφυκτιούσε υπό τον καθεστωτικό ζυγό· το αυτό ίσχυσε και στην περίπτωση του AKP. Νεότουρκοι και AKP ενσάρκωσαν τις πλειοψηφικές τάσεις του λαού· δεν επρόκειτο για απλές εκλογικές νίκες, αλλά για αποτύπωση κοινωνικο-πολιτικών διεργασιών, οι οποίες είχαν ωριμάσει και εξεφράσθησαν μέσω της κατισχύσεως των εν λόγω σχηματισμών. Η γενικευμένη διαφθορά, η διαπλοκή, και η οικονομική ύφεση συνέβαλαν στην απονομιμοποίηση των κοσμικών ελίτ· η δυσανασχέτηση του εκλογικού σώματος έναντι του κεμαλικού κατεστημένου σε συνδυασμό με την θρησκευτική συντηρητικοποίηση ευρέων κοινωνικών στρωμάτων, έφεραν στην εξουσία το AKP με ποσοστό 34,28% και κοινοβουλευτική αυτοδυναμία τον Νοέμβριο του 2002 (η πρώτη μονοκομματική κυβέρνηση από το 1987). Από τότε μέχρι και σήμερα, μόνον μία φορά (στις αυτοδιοικητικές εκλογές του Μαρτίου 2009) το ποσοστό του AKP υπεχώρησε κάτω από το 40%. Με ετησίους ρυθμούς αναπτύξεως της τάξεως του 5,3%, η τουρκική κοινωνία γνώρισε πρωτοφανή οικονομική άνθηση· για πρώτη φορά στην ιστορία του συγχρόνου τουρκικού κράτους, η Τουρκία από χώρα εξαγωγής εργατικού δυναμικού κατέστη χώρα υποδοχής και πόλος έλξεως ξένου εργατικού δυναμικού. Η μακροημέρευση στην πρωθυπουργία (2003-2014) του Ερντογάν προϋπέθετε την σύναψη ευρυτέρων συμμαχιών και προσεκτικούς χειρισμούς. Το κεμαλικό κατεστημένο ναι μεν είχε απονομιμοποιηθεί και αποδυναμωθεί, αλλά δεν είχε αδρανοποιΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

Γράφημα, στο οποίο αποτυπώνονται τα ποσοστά των AKP, CHP, MHP, HDP/BDP/DEHAP κατά τις τελευταίες εννέα εκλογικές αναμετρήσεις. Πηγή: Ali Çarkoğlu and Kerem Yıldırım, «Election storm in Turkey: What do the results of June and November 2015 elections tell us?», Insight Turkey, Vol. 17, No. 4, Fall 2015, p. 59.

ηθεί· αρκεί να θυμηθούμε ότι ο Ερντογάν κατόρθωσε να αναρριχηθεί στον πρωθυπουργικό θώκο ύστερα από αμφίρροπες διαβουλεύσεις με το αντιπολιτευόμενο CHP, εσπευσμένη αναθεώρηση συνταγματικών διατάξεων, ακύρωση του εκλογικού αποτελέσματος στο Σιίρτ, και προκήρυξη επαναληπτικών εκλογών (9/3/2003) στην προειρημένη περιφέρεια, ώστε (βάσει του νέου συνταγματικού πλαισίου) να αποκτήσει το δικαίωμα του εκλέγεσθαι. Μέχρι τότε, δεν δικαιούτο να είναι υποψήφιος, εξαιτίας της επιβληθείσης στερήσεως των πολιτικών του δικαιωμάτων, ύστερα από δικαστική απόφαση, η οποία είχε συνεπιφέρει και την τετράμηνη (3-7/1999) φυλάκισή του. Πέντε έτη αργότερα (18/3/2008), ο εισαγγελεύς του ανωτάτου ακυρωτικού δικαστηρίου υπέβαλε στο συνταγματικό δικαστήριο αίτημα απαγορεύσεως λειτουργίας του AKP και στερήσεως (για μία πενταετία) των πολιτικών δικαιωμάτων 71 σημαινόντων στελεχών του κόμματος (περιλαμβανομένων των Ερντογάν -εν ενεργεία πρωθυπουργός-, Γκυλ -εν ενεργεία ΠτΔ-, Αρίντς -τέως ΠτΒ-). Με ψήφους 6 έναντι 5, το συνταγματικό δικαστήριο απεφάνθη υπέρ της παύσεως λειτουργίας του AKP και της στερήσεως πολι-

τικών δικαιωμάτων των 71 παραπεμφθέντων· η απόφαση, όμως, στερείτο εκτελεστότητος, διότι απαιτούντο τουλάχιστον 7 ψήφοι υπέρ. Παρ’ όλα αυτά, το δικαστήριο απεφάσισε (με συντριπτική πλειοψηφία, 10-1) την περιστολή της κρατικής επιχορηγήσεως προς το AKP κατά το ήμισυ, απόφαση η οποία είχε εκτελεστό χαρακτήρα. Κατά την εννεαετία 2002-2011, το AKP ίστατο, στην κυριολεξία, επί ξυρού ακμής. Για να κατορθώσει να διατηρηθεί στην εξουσία, η ηγετική ομάδα του κόμματος ακολούθησε μία στρατηγική προσέγγιση εμπνευσθείσα από την πολιτική των Νεοτούρκων (Jön Türkler). Τόσο οι Νεότουρκοι όσο και ο Ερντογάν γνώριζαν ότι το παλαιό κατεστημένο δεν θα παρέδιδε αμαχητί την εξουσία. Ως εκ τούτου, η σύμπηξη ευρυτέρων συμμαχιών ήταν απαραίτητη («ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου»). Για να εξουδετερώσουν το σουλτανικό κατεστημένο, οι Νεότουρκοι συμμάχησαν με τις απειράριθμες μειονότητες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας διακηρύσσοντας την ισονομία και ισοπολιτεία όλων των Οθωμανών υπηκόων. Κάτι αντίστοιχο έπραξε και ο Ερντογάν: για να εξουδετερώσει το κεμαλικό κατεστημένο είχε ανάγκη όλους τους συμμάχους που

42 μπορούσε να προσεταιρισθεί· σε αυτό το πλαίσιο, ανέπτυξε διαύλους επικοινωνίας με το αλεβηδικό2 στοιχείο, με το κουρδικό στοιχείο, με τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα (στο πλαίσιο των ενταξιακών διαπραγματεύσεων), και με το κίνημα χιζμέτ του ιμάμη Φ. Γκυλέν. Άμα τη αναλήψει της εξουσίας: αφ’ ενός, εδόθη έμφαση στην αναγέννηση της τουρκικής οικονομίας (σε συνεργασία με το επιχειρηματικό κεφάλαιο της Ανατολίας3) και στην, βήμα-βήμα, ενίσχυση του σουνιτικού ισλάμ· αφ’ ετέρου, υλοποιήθηκαν δημοκρατικά «ανοίγματα» προς εθνοτικές/θρησκευτικές/κοινωνικές μειοψηφούσες συλλογικότητες. Μία σιωπηρή επανάσταση (sessiz devrim) έλαβε χώρα κατά την διάρκεια των ετών 2002-2013: α) εισήχθη στην δημόσια εκπαίδευση ως μάθημα επιλογής η διδασκαλία των κουρδικών, γεωργιανών, λαζικών, ζαζά, τσερκεζικών/κιρκασσιανών, αμπχαζικών γλωσσών4· β) ξεκίνησε (6/2004) η μετάδοση, από κρατικούς τηλεοπτικούς σταθμούς (TRT 3), μεμονωμένων εκπομπών στα αραβικά, βοσνιακά, κιρκασσιανά, κουρδικά, ζαζά· γ) άρχισε (1/2009) να εκπέμπει το TRT 6/Kurdî5 με 24ωρο 2 Στο α΄ μέρος του παρόντος άρθρου, εξήγησα ότι ο Ερντογάν απολαύει υποστηρίξεως και από μέλη θρησκευτικών μειονοτήτων. Το αλεβηδικό στοιχείο, παραδοσιακώς, ψηφίζει υπέρ του CHP. Αυτό το γεγονός, όμως, δεν συνεπάγεται ότι ο Τούρκος πρόεδρος δεν χαίρει δημοφιλίας και μεταξύ των Αλεβήδων· η προεδρική εκλογή της 10ης Αυγούστου 2014, νομίζω, ότι συντελεί προς επίρρωσιν αυτού του ισχυρισμού (λ.χ. στην Σεβάστεια, όπου το αλεβηδικό στοιχείο έχει αισθητή παρουσία και όπου είχαν λάβει χώρα τα πολύνεκρα έκτροπα της 2ας Ιουλίου 1993, ο Ερντογάν έλαβε 69,99%).

3 Reuben Silverman, «Dogan versus Erdogan: Business and politics in AKP-era Turkey», Mediterranean Quarterly, Vol. 25, No. 2, Spring 2014, pp. 131-151.

4 Για τις εν Τουρκία ομιλούμενες μειονοτικές γλώσσες, βλ. Fuat Dündar, Οι μειονότητες στην Τουρκία, Εκδόσεις Ινφογνώμων, Αθήνα, 2016, σσ. 61-111.

5 Αυτή καθ’ εαυτή, η λειτουργία ενός καινούριου τηλεοπτικού σταθμού δεν σημαίνει κάτι· νόημα έχει, πρωτίστως, τι ιδέ-

πρόγραμμα εξ ολοκλήρου στην κουρδική γλώσσα (κουρμαντζί και σορανί)· δ) επετράπη μεγαλύτερη ελευθερία στην λειτουργία και στις δραστηριότητες μειονοτικών σωματείων· ε) επεστράφησαν σε μειονοτικά ιδρύματα ακίνητα, που είχαν δημευθεί ή απαλλοτριωθεί από το τουρκικό δημόσιο· στ) εξελέγησαν με τα ψηφοδέλτια του AKP Κούρδοι (συντηρητικοί θρησκευόμενοι σουνίτες) βουλευτές. Η μέλαινα επανάσταση (kara devrim) απετέλεσε την πλέον συμβολική έκφανση της σιωπηρής επαναστάσεως: επρόκειτο για την νομοθετική κατοχύρωση (2/2008, 10/2013, 8/2016, 2/2017) του δικαιώματος των γυναικών (συμπεριλαμβανομένων και των υπηρετουσών στις ένοπλες δυνάμεις και στα σώματα ασφαλείας) να φορούν την μανδήλα παντού και πάντοτε· η συγκεκριμένη πρωτοβουλία είχε αντίκτυπο στο 63,5% του γυναικείου πληθυσμού. Ο κατάλογος των μεταρρυθμίσεων του AKP είναι μακροσκελέστατος· θα περιορισθώ να σημειώσω την εισαγωγή (3/2012, διά της μεταρρυθμίσεως 4+4+4) στο εκπαιδευτικό σύστημα των θρησκευτικών ως υποχρεωτικού μαθήματος και δύο εξειδικευμένων μαθημάτων για το κοράνιο και την ζωή του Μωάμεθ ως μαθημάτων επιλογής, τον πολλαπλασιασμό των σουνιτικών ιεροσπουδαστηρίων/ισλαμικών γυμνασίων και λυκείων (με την μετατροπή ορισμένων κοσμικών σχολείων σε ισλαμικά6), καθώς και την αναβάθμιση της Διευθύνσεως Θρησκευτικών Υποθέσεων (D.İ.B.). Από τις κοινωνικο-πολιτικές μεταρρυθμίσεις του AKP, μόνον το ισλαμικό-σουνιτικό σκέλος εξέφραζε τις αληθείς επιδιώξεις του Ερντογάν. Σε συνέντευξη δημοσιευθείσα στην εφηες εκφέρεις και, δευτερευόντως, σε ποια γλώσσα τις προπαγανδίζεις. H εκπομπή ενός τουρκικού κρατικού μ.μ.ε. στην κουρδική γλώσσα δεν αποτελεί, κατ’ ανάγκην, δημοκρατική εξέλιξη· μάλλον, περί δουρείου ίππου πρόκειται.

6 Ώστε να διαμορφωθεί μία θεοσεβούμενη «πράσινη γενεά» (yeşil kuşak).

μερίδα Μιλλιέτ, ο Ερντογάν είχε δηλώσει: «Η δημοκρατία δεν είναι σκοπός, αλλά μέσο»7. Οι συμπλεύσεις με τις μειονότητες (όπως είχε συμβεί και στην περίπτωση των Νεοτούρκων) είχαν πρόσκαιρο, προσχηματικό, και ευκαιριακό χαρακτήρα (ad hoc συμμαχίες με ημερομηνία λήξεως) και αποσκοπούσαν στο να παγιωθεί η εξουσία του AKP και να εξαρθρωθεί το κεμαλικό καθεστώς (δηλαδή, έβριθαν απωτέρας σκοπιμότητος) ή, ακόμη χειρότερα, επρόκειτο για τον ιστό της αράχνης εντός του οποίου εισήλθαν και παγιδεύθηκαν οι μειονότητες (όπως συνέβη με την ανάδειξη άκρως συντηρητικών Κούρδων βουλευτών του AKP). Όταν οι Νεότουρκοι εξασφάλισαν την πρωτοκαθεδρία στο οθωμανικό πολιτικό στερέωμα, έπαυσαν να έχουν την ανάγκη των αναλωσίμων συμμάχων τους και ανέκρουσαν πρύμναν διαγράφοντας μονομιάς τα συνθήματα για ισότητα, εκδημοκρατισμό, αντιπροσώπευση των μειονοτήτων στα υψηλά κλιμάκια της εξουσίας, ευνομούμενο κράτος δικαίου, κ.ο.κ. Κάτι αντίστοιχο, ισχύει και για τον Ερντογάν: την επαύριον του ανεπιτυχούς πραξι7 Η Ε. Ουσάκλιγκιλ [Emine Uşaklıgil, Bir şehri yok etmek: İstanbul’da kazanmak ya da kaybetmek, Can Sanat Yayınları, İstanbul, Mart 2014, s. 76 -αρ. σ. ψηφ. εκδ.-] διατείνεται, εσφαλμένως, ότι ο Ερντογάν δήλωσε στην Μιλλιέτ πως «Η δημοκρατία είναι ένα τραμ: πηγαίνει μέχρι εκεί που πηγαίνουμε [δηλ. μέχρι εκεί που θέλουμε να φθάσουμε]· μετά, κατεβαίνουμε. Η δημοκρατία δεν είναι σκοπός, αλλά μέσο» («Demokrasi bir tramvaydır, gittiğimiz yere kadar gider, orada ineriz. Demokrasi amaç değil araçtır»). Στην πραγματικότητα, μόνον το δεύτερο σκέλος ειπώθηκε («–Hakka kul da, demokrasiye bağlılığı ne olacak? –Dört dörtlük. Ama demokrasi amaç mı, araç mı?

Haa burada bizim bir ayrılığımız var. Biz diyoruz ki, demokrasi amaç değil, araçtır»)· το πρώτο σκέλος (η περί δημοκρατίαςτραμ μεταφορά) είναι μύθευμα, το οποίο ουδέποτε ελέχθη από τον Ερντογάν στην συνέντευξη που παρεχώρησε στην δημοσιογράφο Ν. Τζερράχογλου της Μιλλιέτ [Nilgün Cerrahoğlu, «‘Veliaht’ Tayyip Erdoğan’a göre RP hepimizin partisi: ‘Demokrasi bizim için araçtır’», Milliyet, 14/7/1996, s. 20]. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

43 κοπήματος, έχοντας αλώσει τον κρατικό μηχανισμό και έχοντας προβεί σε εκτεταμένες εκκαθαρίσεις, εμφανίζει την αληθινή του ατζέντα και θέτει στο περιθώριο τους χθεσινούς του συμμάχους (τον Γκυλέν ήδη από τον Ιούνιο 2013· τους Κούρδους από τον Οκτώβριο 2014). Επί της ουσίας, όπως οι Νεότουρκοι, έτσι και ο Ερντογάν είναι ρεαλιστής και επιθυμεί την αύξηση της ισχύος του τουρκικού κράτους. Προαπαιτούμενο για μία τέτοια εξέλιξη αποτελεί η συνέχιση του έργου, που ο Κεμάλ άφησε ημιτελές· δηλαδή, η ολοκλήρωση της ομογενοποιήσεως του τουρκικού πληθυσμού. Το αποτυχόν πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016 απετέλεσε τον επιθανάτιο ρόγχο της Τουρκίας που οικοδόμησε ο Κεμάλ Ατατούρκ· το συνταγματικό δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου 2017 ενδέχεται να αποτελέσει ορόσημο για την απαρχή μίας νέας εποχής. Ο Κεμάλ εστίασε στην καλλιέργεια εθνικής-κοσμικής τουρκικής συνειδήσεως· ο Ερντογάν αναμένεται να εστιάσει στην οικοδόμηση ισλαμικής-θρησκευτικής/πολιτισμικής συνειδήσεως. Ο Κεμάλ προσπάθησε να δημιουργήσει το τουρκικό έθνος· ο Ερντογάν, κατά το εικός, θα επιχειρήσει να ολοκληρώσει το έργο του Κεμάλ προωθώντας την θρησκευτική και πολιτισμική συνοχή του τουρκικού έθνους, με αιχμή του δόρατος το χαναφικό σουνιτικό ισλάμ. Άδηλον είναι εάν αυτό το εγχείρημα θα τελεσφορήσει, σε τι βαθμό θα τελεσφορήσει, και τι αντιδράσεις θα εκδηλωθούν· το ιστορικό momentum, πάντως, φαίνεται να ευνοεί τους σχεδιασμούς του Τούρκου προέδρου. Στην εκκολαπτόμενη νέα Τουρκία, ισλαμισμός θα σημαίνει τουρκισμός, και τουρκισμός θα σημαίνει ισλαμισμός8.

8 Αχμέντ Ασκάρ, «Οι Άραβες της Αλεξανδρέττας και της Κιλικίας: Η αφύπνιση των λαών της Μικράς Ασίας», στο Κ. Γεώρμας, Γ. Καραμπελιάς, επιμ., Τουρκία: Ισλάμ και κρίση του κεμαλισμού, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα, Δεκέμβριος 2001, σ. 173. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

Ο επιχειρούμενος εκσουνιτισμός της τουρκικής κοινωνίας δεν θα είναι ανέφελος και είναι δεδομένο ότι πέραν της υιοθετήσεως του προεδρικού συστήματος θα απαιτηθούν και άλλες θεσμικές τομές, οι οποίες θα κινούνται προς μία λιγότερο αντιπροσωπευτική (περισσότερο συγκεντρωτική, κατασταλτική, και αυταρχική) λογική. Η, τεθείσα προς δημοψήφισμα, πρόταση συνταγματικής αναθεωρήσεως αποτελεί το πρώτο (καθοριστικής σημασίας) βήμα αυτής της διαγραφομένης πορείας· τα περί sessiz devrim αποτελούν ανάμνηση (έχουν μείνει στον ιστότοπο του AKP ως ενθυμήματα παρελθούσης εποχής). Στο ισλάμ, ο εθνικισμός θεωρείται πλάνη, η οποία διασπά την ενότητα της ούμμα· εντούτοις, «η πρόσβαση σε κάθε είδους αληθινή [ισλαμική] παράδοση έχει καταστεί αδύνατη μετά την συνάντηση του Άλλου με την Δύση»9. Η επιστροφή, λοιπόν, στην ούμμα του Μωάμεθ και των πρώτων διαδόχων του συνιστά ουτοπία (εξάλλου, και εκείνη η ούμμα διηρέθη, ένεκα του περί διαδοχής σχίσματος)· η κατάτμηση της ούμμα και ο εθνικισμός αποτελούν δύο πραγματικότητες, οι οποίες ναι μεν σε θεολογικό επίπεδο στηλιτεύονται, σε κοινωνικο-πολιτικό επίπεδο, όμως, αποτελούν αναπόδραστο γεγονός. Κατά συνέπεια, ο επιχειρούμενος εκσουνιτισμός της Τουρκίας 9 Γεράσιμος Μακρής, Ισλάμ: Πεποιθήσεις, πρακτικές και τάσεις, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, Νοέμβριος 2014, σ. 435.

έχει περισσότερο κοινωνικο-πολιτικό και πολιτισμικό χαρακτήρα παρά θεολογικό· κατά τούτο, δύναται να συμπορευθεί με τον εθνικισμό10 (türk-islam sentezi), εντός ενός κυβερνητικού ιδεολογικού πλαισίου ρέποντος προς τον (ισλαμο)φασισμό, με το ισλάμ να τίθεται υπό τον έλεγχο της κρατικής εξουσίας (ώστε, διά του σουνιτικού εθνικισμού, να επιτευχθεί, μεταξύ άλλων, και κοινωνικός έλεγχος). Ο Δ. Κιτσίκης έχει εισηγηθεί μία κλίμακα 13 σημείων για την κατάταξη του πολιτικού καθεστώτος μίας χώρας σε φασιστικό, ή κομμουνιστικό, ή φιλελεύθερο.11 Βάσει της συγκεκριμένης κλίμακος, το καθεστώς της Τουρκίας εν έτει 2017 συγκεντρώνει βαθμολογία 9,5/13 και ποσοστό φασιστικοποιήσεως 73%12· δύναται, λοιπόν, να κατηγοριοποιηθεί ως ημιολοκληρωτικό (όχι δικτατορικό13) εμπνεόμενο από 10 Δεν είναι τυχαίο ότι, επισήμως, το εθνικιστικό κόμμα MHP (πλην της αποσκιρτησάσης εσωκομματικής αντιπολιτεύσεως) του Ντ. Μπαχτσελί τάσσεται υπέρ των συνταγματικών μεταρρυθμίσεων που έχει εισηγηθεί ο Τ. Ερντογάν.

11 Δημήτρης Κιτσίκης, Ἡ τρίτη ἰδεολογία καὶ ἡ ὀρθοδοξία, Βιβλιοπωλεῖον τῆς Ἑστίας, Ἀθήνα, 1998, σσ. 233-253.

12 Η ποσοτικοποίηση, διά της στατιστικοποιήσεως, των πολιτικών ιδεολογιών καλό είναι να χρησιμοποιείται μετά φειδούς και περισκέψεως, διότι οι πολιτικές ιδεολογίες δεν αποτελούν μετρήσιμα μεγέθη. Προσωπικώς, τηρώ κριτική στάση και δεν συμμερίζομαι την αριθμητική αποτύπωση των πολιτικών ιδεολογιών και την, εν γένει, μαθηματικοποίηση των πολιτικών επιστημών.

13 Ενώ ο ολοκληρωτισμός είναι επαναστατι-

44 την τριτοκοσμική14 φασιστική ιδεολογία. Το καθεστώς του AKP παρουσιάζει υψηλή εναρμόνιση με την φασιστική ιδεολογία στα εξής σημεία: α) στην πρόσληψη της εννοίας των κοινωνικών τάξεων και στην σημασία του αγροτικού πληθυσμού· β) στο έθνος ως υπέρτατη αντικειμενική και αιώνια πραγματικότητα, διαφορετική από το κράτος [η πεμπτουσία του φασισμού είναι ο εθνικισμός]· γ) στην σημασία του πολιτικού ήρωος, δηλαδή του χαρισματικού ηγέτη· δ) στον υλικοτεχνικό μοντερνισμό, που, όμως, εδράζεται επί της παραδόσεως [διαλεκτική αντίφαση ενθουσιασμού για τα επιτεύγματα της τεχνολογίας και αφορήτου νοσταλγίας για τον χαμένο παράδεισο της Γενέσεως15]· ε) στην αποδοκιμασία του ορθολογισμού και στο εγκώμιο της βουλησιαρχίας [η, κατά Χ. Ράουσνινγκ, επανάσταση του μηδενικός, η δικτατορία είναι συντηρητική, διότι προσπαθεί να διατηρήσει ένα απειλούμενο status quo [Δημήτρης Κιτσίκης, Ἡ τρίτη ἰδεολογία καὶ ἡ ὀρθοδοξία, Βιβλιοπωλεῖον τῆς Ἑστίας, Ἀθήνα, 1998, σ. 234]. Υπ’ αυτήν την έννοια, εάν είχε ευοδωθεί το στασιαστικό κίνημα της 15ης Ιουλίου, στην Τουρκία θα είχε επιβληθεί δικτατορικό (όχι ολοκληρωτικό) καθεστώς.

14 «Τριτοκοσμική» όχι ως υποτιμητικός επιθετικός προσδιορισμός συνηρτημένος με την οικονομική ένδεια, αλλά ως αξιολογικώς ουδέτερος όρος, ο οποίος δηλώνει κάθε κοινωνία του Τρίτου Κόσμου (δηλαδή, της Ανατολής ως ετερογενούς και πολυμόρφου πολιτισμικού συνόλου) που υπέστη βαθμιαία δυτικοποίηση μέσω της σταδιακής εισαγωγής των πολιτισμικών αξιών της δυτικής αναγεννήσεως και του διαφωτισμού, σε μία διαδικασία βαθμιαίας εξομοιώσεως της περιφερείας με το δυτικό πρότυπο (διαδικασία, η οποία συμπορεύεται με την ευρεία εισαγωγή υλικών αγαθών, παραγωγικών μεθόδων, διοικητικών, νομικών, και πολιτικών θεσμών). Δημήτρης Κιτσίκης, Ἡ τρίτη ἰδεολογία καὶ ἡ ὀρθοδοξία, Βιβλιοπωλεῖον τῆς Ἑστίας, Ἀθήνα, 1998, σσ. 33-34, 177. Παναγιώτης Κονδύλης, Οἱ αἰτίες τῆς παρακμῆς τῆς σύγχρονης Ἑλλάδας: Ἡ καχεξία τοῦ ἀστικοῦ στοιχείου στὴ νεοελληνικὴ κοινωνία καὶ ἰδεολογία, Θεμέλιο, Ἀθήνα, Ἀπρίλιος 2011, σσ.

15, 16.

15 Δημήτρης Κιτσίκης, Ἐθνικομπολσεβικισμός: Πέραν τοῦ φασισμοῦ καὶ τοῦ κομμουνισμοῦ, Ἑλληνικὴ Ἄνοδος, Ἀθήνα, 2010, σ. 77.

σμού;]· στ) στην πρόσληψη της εννοίας του Τρίτου Κόσμου ως αντι-Δύση με σαφή πολιτική και πολιτισμική (όχι οικονομοτεχνική) διαφοροποίηση. Εν έτει 2017, δεν υφίσταται κανένα αμιγώς φασιστικό ή κομμουνιστικό καθεστώς με τις κλασικές των όρων έννοιες· αυτήν την στιγμή, υπάρχουν φιλελεύθερα καθεστώτα και απολυταρχικά/δικτατορικά16 καθεστώτα διαφόρων αποχρώσεων (λ.χ. ορισμένες εκ των αραβικών μοναρχιών του Περσικού Κόλπου, η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, η Κούβα). Δηλαδή, ναι μεν το διαμορφωθέν υπό του Ερντογάν πολιτικό καθεστώς εμφανίζει ένα διόλου αμελητέο ποσοστό φασιστικοποιήσεως, αλλά πόρρω απέχει από τα αρχετυπικά φασιστικά καθεστώτα (τύπου Ιταλίας του Μουσολίνι) ή τα ψυχροπολεμικά τριτοκοσμικά φασιστικά καθεστώτα (τύπου Λιβύης του Καντάφι). Πολυκομματικός κοινοβουλευτισμός και φασισμός ή κομμουνισμός είναι έννοιες ασύμβατες. Όσο στην Τουρκία παραμένει σε ισχύ η αντιπροσωπευτική δημοκρατία και διεξάγονται αδιάβλητες πλουραλιστικές εκλογικές αναμετρήσεις σε συνταγματικώς προκαθορισμένα χρονικά διαστήματα, δεν νοείται να κατατάσσουμε ή να χαρακτηρίζουμε το καθεστώς της γείτονος ως φασιστικό. Νοείται, όμως, εφόσον πληρούνται οι σχετικές προϋποθέσεις, 16 Δεν έχω αποκρυσταλλωμένη εικόνα για το εάν το καθεστώς της Πιονγκγιάνγκ δύναται να ορισθεί ως εθνικομπολσεβικικό (τουτέστιν, φασιστικό) ή απολυταρχικό/ δικτατορικό. Η κληρονομική διαδοχή της δυναστείας των Κιμ θέτει εν αμφιβόλω τον φασιστικό και ολοκληρωτικό (ήτοι, επαναστατικό) χαρακτήρα του καθεστώτος (το φασιστικό εγκώμιο του ηρωικού πεπρωμένου δεν συνεπάγεται αυτομάτως κληρονομική διαδοχή)· από την άλλη πλευρά, όμως, το βορειοκορεατικό καθεστώς είναι ιδεολογικοποιημένο σε υψηλό βαθμό και παρουσιάζει συμμόρφωση τόσο με το φασιστικό (πρωτίστως) όσο και με το κομμουνιστικό (δευτερευόντως) μοντέλο. Τείνω προς την γνώμη ότι ίσως πρόκειται για sui generis δυναστικό/μοναρχικό εθνικομπολσεβικισμό (δηλαδή, φασισμό) επηρεασμένο από την επιχωριάζουσα κομφουκιανή παράδοση του χεονδοϊσμού.

να ομιλούμε για ατελή ή πειθαρχημένη17 δημοκρατία και ημιολοκληρωτικό καθεστώς (η παρατεινόμενη αναστολή ισχύος της Ε.Σ.Δ.Α. αποτελεί παράδειγμα προς επίρρωσιν αυτού του ισχυρισμού), με φασίζουσα ροπή και επιμέρους φασίζουσες τάσεις, ευρισκόμενο εντός του φάσματος του κεφαλαιοκρατικού φιλελευθερισμού (κατά τούτο, εμπνεόμενο, ως επί το πλείστον στον τομέα της οικονομίας, και από φιλελεύθερες ιδέες). Συνοψίζοντας: α) η στάση της 15ης Ιουλίου είναι πιθανόν να οργανώθηκε από μία ετερόκλητη συμμαχία μελών του χιζμέτ, κεμαλικών, και μεμονωμένων δυσαρεστημένων (άνευ ιδεολογικών κινήτρων) στελεχών· β) η πάνδημος υποστήριξη υπέρ του Ερντογάν ήταν αναμενόμενη· γ) η κατασταλείσα απόπειρα πραξικοπήματος απετέλεσε θρυαλλίδα εξελίξεων και επέτρεψε στον Ερντογάν να αλώσει και να εκκαθαρίσει τον κρατικό μηχανισμό· δ) η πολιτική της συνδιαλλαγής και του αρμονικού διαλόγου με τις μειονότητες αποτελεί παρελθόν, διότι το κυβερνών κόμμα έχει εδραιωθεί στην εξουσία και έχει επιβάλει την δική του ηγεμονία· ε) το δημοψήφισμα της 16ης/4/2017 ενδέχεται να αποτελέσει απαρχή γενέσεως μίας ερντογανικής Τουρκίας· στ) ο Ερντογάν αποβλέπει στην περαίωση της ομογενοποιήσεως του τουρκικού έθνους, επιτυγχάνοντας εκεί όπου απέτυχε ο Κεμάλ· ζ) εάν ο Ερντογάν προχωρήσει στην υλοποίηση των σχεδιασμών του δίχως ανυπέρβλητες αντιξοότητες, τότε σε βάθος χρόνου θα βρεθούμε ενώπιον μίας πιο ισχυρής και ομοιογενούς Τουρκίας (σύμφυρση σουνιτικού ισλάμ και τουρκικού εθνικισμού), με πιο σταθερό, συγκεντρωτικό και απολυταρχικό σύστημα διακυβερνήσεως, με μία ακμάζουσα ανταγωνιστική οικονομία.

17 Χρήστος Μηνάγιας, Αποκαλύπτοντας τον τουρκικό λαβύρινθο: Ισλάμ και πολιτική στην Τουρκία, Εκδόσεις Κάδμος, Θεσσαλονίκη, 2014, σ. 135. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

45

Η νέα διεθνής τάξη και η γεωστρατηγική θέση της Ελλάδας στο Αιγαίο

Μ

Υπό κ. Γεωργίου Σκαλτσογιάννη, Συνταγματάρχου (ΠΒ), Iστορικού

ετά την κατάρρευση του διπολικού συστήματος και τη θεαματική βελτίωση στις σχέσεις των υπερδυνάμεων, μια σειρά τοπικών και περιφερειακών εντάσεων και συγκρούσεων έκαναν την επανεμφάνισή τους, τις οποίες η λογική του διπολικού συστήματος είχε καταφέρει να θέσει υπό έλεγχο ή και να «παγώσει». Αν και η κύρια απειλή διεξαγωγής παγκοσμίου πολέμου έχει υποχωρήσει σημαντικά, το στρατηγικό περιβάλλον, σήμερα, εξακολουθεί να παραμένει πολύπλοκο και ενδεχομένως επικίνδυνο με τις περιφερειακές συγκρούσεις, τη διασπορά των όπλων μαζικής καταστροφής και έναν αριθμό μη παραδοσιακών, υπερεθνικών και απρόβλεπτων προκλήσεων ή κινδύνων να παραμένουν οι κύριες απειλές για την ασφάλεια των κρατών. Η ιδιόμορφη γεωγραφική σύνθεση του ελληνικού χώρου προσδίδει στην Ελλάδα ιδιάζοντα γεωστρατηγικό χαρακτήρα. Σ’ ένα σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης, Βορρά και Νότου και σε μια θαλάσσια περιοχή –την Ανατολική Μεσόγειο– με τεράστια γεωπολιτική σημασία, η Ελλάδα, το μόνο κράτος – μέλος της Ε.Ε., του Ν.Α.Τ.Ο. και της Δ.Ε.Ε στην περιοχή των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου, κατέχει μια ευαίσθητη γεωγραφική θέση περιστοιχιζόμενη από εστίες έντασης και συγκρούσεων. Από γεωστρατηγική άποψη, το Αιγαίο Πέλαγος με το ελληνικό νησιωτικό του σύμπλεγμα, σε συνδυασμό με την ηπειρωτική Ελλάδα, αποτελεί έναν ενιαίο και μη μεριζόμενο αμυντικό χώρο, κατατασσόμενο στις στρατηγικές περιοχές παγκόσμιας αξίας και ενδιαφέροντος. Από άποψη εθνικής ασφαλείας, ο ενιαίος αυτός αμυντικός χώρος προσδίδει, ανάλογα με την κατεύθυνση της ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

απειλής, το απαιτούμενο στρατηγικό βάθος στην εξυπηρέτηση των αναγκών ασφαλείας της Ελλάδας. Η ύπαρξη διεθνών υδάτων στο Αιγαίο Πέλαγος δημιουργεί ειδικότερες ανάγκες ασφαλείας για την άμυνα της νησιωτικής Ελλάδας και καθιστά ζωτικά σημαντική την εξασφάλιση της απρόσκοπτης εναέριας και θαλάσσιας επικοινωνίας μεταξύ του ηπειρωτικού και νησιωτικού χώρου. Η Ελλάδα έχει την ιδιαιτερότητα να

κοινότητα ότι υφίστανται σοβαρές διαφορές μεταξύ των δύο χωρών, με απώτερο στόχο την αλλαγή, μέσω διαπραγματεύσεων, του status quo στην περιοχή σε βάρος της Ελλάδας. Μεταξύ των επιδιώξεων της Τουρκίας είναι η επέκταση των ορίων επιχειρησιακής ευθύνης της στο Αιγαίο στα πλαίσια του Ν.Α.Τ.Ο., η επέκταση των ορίων του F.I.R. της προς τα δυτικά, η επέκταση των ορίων έρευνας και διάσωσης, η αλλαγή του εδαφικού καθεστώτος σε

Η Ελληνική ΑΟΖ

αντιμετωπίζει τις προκλήσεις ενός μεταβαλλόμενου διεθνούς περιβάλλοντος με ταυτόχρονη αντιμετώπιση της αναθεωρητικής πολιτικής της Τουρκίας απέναντι στη χώρα μας και την Κύπρο. Με την αμφισβήτηση και συστηματική υπονόμευση των νομίμων κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας, με τις καθημερινές σχεδόν παραβιάσεις του εθνικού μας χώρου και τη διαστρέβλωση των αρχών του διεθνούς δικαίου, η Τουρκία επιδιώκει να πείσει τη διεθνή

περιοχές του Αιγαίου (με πρώτο βήμα την προσπάθεια δημιουργίας «γκρίζων» περιοχών) και η συνεκμετάλλευση του υποθαλάσσιου πλούτου της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Παράλληλα, απειλεί ευθέως τη χώρα μας με πόλεμο σε περίπτωση που η Ελλάδα αποφασίσει να ασκήσει νόμιμο δικαίωμά της, επεκτείνοντας τα χωρικά της ύδατα από 6 σε 12 ναυτικά μίλια. Η Τουρκία κλιμακώνει σαφώς τη στρατηγική της έντασης, όπως δείχνουν οι προκλήσεις

46 και διεκδικήσεις της σχετικά με τις βραχονησίδες Ίμια, που έφεραν τις δύο χώρες στα πρόθυρα πολεμικής σύγκρουσης, η πρωτοφανής αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας της Γαύδου (την οποία υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει λόγω των ελληνικών και διεθνών αντιδράσεων) και άλλων νησίδων και βραχονησίδων στο Αιγαίο και οι εν ψυχρώ δολοφονίες αμάχων στην Κύπρο.

παραιτήθηκε από όλα τα κέρδη της συμφωνίας των Σεβρών. Εντούτοις, η χώρα μας σεβάστηκε πάντοτε το εδαφικό καθεστώς που προέκυψε από τη συνθήκη της Λωζάνης, παρά το γεγονός ότι άφηνε έξω από τα σύνορά της περιοχές που εθνολογικά και ιστορικά της ανήκαν. Δεν πρόβαλε ποτέ βλέψεις σε βάρος της Τουρκίας. Δεν απείλησε ποτέ την εδαφική της ακεραιότητα.

Η ελληνική κυβέρνηση ενεργεί με υπευθυνότητα και με συνέπεια, ώστε να βάλει τέλος στις επιδιώξεις της Τουρκίας για υπονόμευση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας και επιβολή, μέσω απειλής χρήσης βίας, τετελεσμένων στο Αιγαίο.

Δεν της δημιούργησε ποτέ πρόβλημα. Αλλά και η Τουρκία για 50 ολόκληρα χρόνια δεν έθεσε ζήτημα μεταβολής του. Το είχε αποδεχθεί χωρίς αντιρρήσεις. Όμως, από το 1973, η στάση της άλλαξε ριζικά. Για πρώτη φορά εκδήλωσε επίσημα και απροκάλυπτα τάσεις επεκτατικές σε βάρος του ελληνικού χώρου. Δημιούργησε ζητήματα σχετικά με τα ακριτικά νησιά μας, την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου, τον εναέριο χώρο και την αιγιαλίτιδα ζώνη μας. Μια πρώτη παρατήρηση που θα μπορούσε να διατυπωθεί είναι ότι η Άγκυρα τοποθετεί σε εσφαλμένη βάση το θέμα. Πέρα από τα χωρικά ύδατα των παράκτιων χωρών, το Αιγαίο είναι μια θάλασσα ελεύθερη, που διέπεται από το διεθνές καθεστώς της ανοικτής θάλασσας. Είναι ανυπόστατος, επομένως, ο τουρκικός ισχυρισμός ότι η Ελλάδα έχει μεταβάλει ή επιχειρεί να μεταβάλει το Αιγαίο Πέλαγος σε δική της λίμνη. Αφού όμως δεν μπορούμε να μοιράσουμε το Αιγαίο, τι είναι αυτό που ζητάει η Τουρκία να μοιράσουμε; Δε μένει τίποτε άλλο από τα κυριαρχικά μας δικαιώματα. Κι αυτά είναι ακριβώς που αμφισβητεί και επιβουλεύεται.

Εδαφικό καθεστώς Αιγαίου

Τ

ο εδαφικό καθεστώς του Αιγαίου διαμορφώθηκε πριν 94 χρόνια με την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης από τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ιαπωνία, τη Ρουμανία, το Βασίλειο των Κροατών, Σέρβων και Σλοβένων, την Ελλάδα και την Τουρκία. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο άλλαξε μόνο ως προς την κυριαρχία των Δωδεκανήσων. Τα νησιά αυτά αποδόθηκαν στην Ελλάδα με τη συνθήκη ειρήνης με την Ιταλία που υπογράφηκε στο Παρίσι το 1947. Στη Λωζάνη η χώρα μας είχε προσέλθει σαν ηττημένη, μετά τη στρατιωτική καταστροφή του 1922. Έτσι η συνθήκη που υπογράφηκε εκεί αντιπροσώπευε το μέγιστο των απαιτήσεων της Τουρκίας και το ελάχιστο των δικαιωμάτων της Ελλάδας που

Oι νήσοι του Αιγαίου και οι καινοφανείς τουρκικές θεωρίες

Τ

ο Αιγαίο, ή Ελληνικό Αρχιπέλαγος, όπως ήταν περισσότερο γνωστό παλαιότερα, υπήρξε το λίκνο του Ελληνικού και Δυτικού πολιτισμού, γεμάτο θρύλους, παραδόσεις και ιστορία της Ελλάδας. Σήμερα, το Αιγαίο είναι ζωτικής σημασίας τμήμα του ελληνικού χώρου με μεγάλη οικονομική σπουδαιότητα για τη χώρα μας, ενώ αποτελεί ισχυρό μαγνήτη του τουρισμού της. Ο πληθυσμός των νησιών υπερβαίνει το ένα εκατομμύριο κατοίκους ενώ η έκτασή τους καλύπτει το ένα πέμπτο της ελληνικής επικράτειας. Το συνολικό μήκος των ελληνικών ακτών είναι 15.020,8 χιλιόμετρα με τις ακτές του Αιγαίου να καλύπτουν το 72,8 αυτού, δηλαδή 10.942,8 χιλιόμετρα. Πέρα όμως από αυτά τα ενδεικτικά στοιχεία για τη ζωτικότητα του Αιγαίου, τα νησιά της περιοχής (2.463 στο σύνολο των 3.100 νησιών της χώρας), αποτελούν σπουδαία πηγή πλούτου για την Ελλάδα, με την αλιεία, τη γεωργία και τη λαϊκή τους τέχνη, που ευδοκιμούσε πάντοτε στους νησιωτικούς μας πληθυσμούς. Δεδομένου του ότι η αμφισβήτηση της ελληνικότητας του Αιγαίου αποτελεί μια πολύ σαθρή βάση για τη θεμελίωση των τουρκικών εδαφικών διεκδικήσεων στην περιοχή, η προσπάθεια ενίσχυσης του επηρεασμού της διεθνούς γνώμης πραγματοποιείται και μέσω διαφόρων καινοφανών θεωριών στερουμένων κάθε σοβαρότητας, οι οποίες αν υιοθετούνταν διεθνώς θα οδηγούσαν σε εξωφρενικές καταστάσεις. Συνοπτικά, μέσω των κατά καιρούς δηλωθέντων τουρκικών θέσεων παρουσιάζονται τα παρακάτω αιτήματα: α. Δεν μπορεί η Ελλάδα να είναι απλωμένη σ’ ολόκληρο το Αιγαίο και η Τουρκία να είναι στριμωγμένη σε μια στενή λουρίδα θάλασσας, πλάτους τριών μόλις μιλίων από τις ακτές της. β. Είναι άδικο να έχει η Ελλάδα τα 3.000 περίπου νησιά του Αιγαίου και ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

47 η Τουρκία να έχει μόνο δύο (Ίμβρο – Τένεδο). γ. Αφού το Αιγαίο βρίσκεται ανάμεσα σε δύο χερσονήσους, την ελληνική και την τουρκική, πρέπει να χωριστεί στη μέση και να δοθεί το ένα μέρος στην Ελλάδα και το άλλο στην Τουρκία. δ. Τα νησιά που βρίσκονται κοντά στις τουρκικές ακτές και μακριά από την Ελλάδα πρέπει να δοθούν στην Τουρκία. ε. Επειδή το σύνολο του πληθυσμού των νησιών είναι πολύ μικρότερο από τον πληθυσμό των παράκτιων περιοχών της Τουρκίας, δημιουργείται πρόβλημα δημογραφικό που δεν μπορεί να αγνοηθεί. Πέραν αυτών, την, επίσης καινοφανή, θεωρία περί «γκρίζων ζωνών» ανέπτυξαν Τούρκοι αξιωματούχοι από τα μέσα της δεκαετίας του ‘90. Η θεωρία αυτή «επανερμηνείας» των διεθνών Συνθηκών συνίσταται στην αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας σε μία σειρά νήσων, νησίδων και βραχονησίδων στο Αιγαίο. Ειδικότερα, η Τουρκία ισχυρίζεται ότι η ελληνική κυριαρχία εκτείνεται μόνο σε εκείνα τα νησιά του Αιγαίου τα οποία αναφέρονται ονομαστικά στα κείμενα των Συνθηκών, με τις οποίες αυτά τα νησιά παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα. Το διεθνές νομικό πλαίσιο, ωστόσο, με το οποίο ρυθμίστηκαν τα θέματα κυριαρχίας στην περιοχή μετά τους Παγκοσμίους Πολέμους (Συνθήκες Λωζάνης 1923 και Παρισίων 1947) είναι απολύτως σαφές και αδιαμφισβήτητο.

Αιγιαλίτιδα Ζώνη - Υφαλοκρηπίδα Ορισμοί

Α

ιγιαλίτιδα Ζώνη ή Χωρικά Ύδατα είναι το θαλάσσιο τμήμα που βρίσκεται μεταξύ της χερσαίας περιοχής του Κράτους, συμπεριλαμβανομένων και των εσωτερικών του υδάτων, και της ανοικτής θάλασσας. Η ζώνη αυτή, εκτός από την υδάτινη μάζα, περιλαμβάνει τον αντίστοιχο βυθό και το υπέδαφός του, καθώς και τον υπερκείμενο εναέριο χώρο. Η Αιγιαλίτιδα ζώνη θεωρείται επέΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

κταση του εθνικού εδάφους και η κυριαρχία του παράκτιου κράτους εκδηλώνεται ειδικότερα στα θέματα της ναυσιπλοΐας, της ακτοπλοΐας, της αλιείας, της αστικής και ποινική δικαιοδοσίας, της τελωνειακής εποπτείας, της προστασίας του περιβάλλοντος, της προστασίας και διατήρησης του θαλάσσιου πλούτου κ.λπ. Η υφαλοκρηπίδα αποτελεί θέμα το οποίο προέκυψε κατά τα τελευταία χρόνια, όπου η επιστημονική και η επιχειρησιακή δραστηριότητα για την έρευνα και εκμετάλλευση του βυθού των θαλασσών έχουν προχωρήσει αλματωδώς και ανακύπτουν οικονομικά συμφέροντα. Σε γενικές γραμμές, ο όρος της υφαλοκρηπίδας χρησιμοποιείται με διαφορετική έννοια από τους νομικούς και τους γεωλόγους. Η γεωλογία ορίζει ως υφαλοκρηπίδα τον βυθό της θάλασσας και το υπέδαφος των υποθαλάσσιων περιοχών, οι οποίες αρχίζουν από τις ακτές και τελειώνουν στο σημείο όπου το βάθος των υπερκείμενων υδάτων φθάνει τα 200 μέτρα. Αντίθετα, το Διεθνές Δίκαιο ορίζει ως υφαλοκρηπίδα το βυθό της θάλασσας και το υπέδαφος των υποθαλάσσιων περιοχών, οι οποίες αρχίζουν από τα εξωτερικά όρια της αιγιαλίτιδας ζώνης και φθάνουν μέχρι του βάθους των 200 μέτρων ή και πέραν του ορίου αυτού, μέχρι του σημείου όπου το βάθος των υπερκείμενων υδάτων επι-

τρέπει την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Η Ελλάδα θεωρεί την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας ως τη μόνη διαφορά, και πάντως νομικής φύσεως, μεταξύ των δύο χωρών και συνεπώς προκρίνει τη δικαστική διευθέτησή της. Αντιθέτως, η Τουρκία αποβλέπει στην απόκτηση δικαιωμάτων υφαλοκρηπίδας δυτικά των ελληνικών νήσων του Ανατολικού Αιγαίου και κατά συνέπεια στον εγκλωβισμό αυτών σε μία ζώνη τουρκικής δικαιοδοσίας και αποκαλύπτει την επιδίωξή της να αναγάγει μια διαφορά νομικής φύσεως, σε πολιτική.

Ιστορικό του θέματος

Η

ελληνοτουρκική διαφορά για την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου χρονολογείται από τον Νοέμβριο 1973, όταν δημοσιεύθηκε στην Τουρκική Εφημερίδα της Κυβέρνησης απόφαση παραχώρησης στην κρατική τουρκική εταιρεία πετρελαίων αδειών διεξαγωγής ερευνών σε υποθαλάσσιες περιοχές πλησίον ελληνικών νήσων. Σε αντίστοιχη πράξη προχώρησε η Τουρκική Κυβέρνηση και το 1974, επεκτείνοντας τις ήδη εκχωρηθείσες περιοχές. Επιπλέον, το 1974 και το 1976 πραγματοποιήθηκαν έρευνες στο Αιγαίο από τουρκικά ωκεανογραφικά σκάφη (Τσανταρλί και Χόρα). Η κρίση εκτονώθηκε με την ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ των δύο Πρω-

48

Το FIR Αθηνών

θυπουργών, οπότε και δόθηκε η ευκαιρία στην Ελλάδα να επαναδιατυπώσει τις πάγιες θέσεις της για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, στην οποία εμμένει μέχρι σήμερα.

Το αντικείμενο και η φύση της διαφοράς

Τ

ο ζήτημα έγκειται στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας σε δύο συγκεκριμένα σημεία, δηλαδή αφενός στη θαλάσσια προέκταση της συνοριακής γραμμής στη Θράκη και αφετέρου στα πλησίον της Τουρκικής ακτής ευρισκόμενα νησιά του Βορείου και Ανατολικού Αιγαίου και στη Δωδεκάνησο. Επιπλέον, όπως σαφώς προβλέπεται από το Διεθνές Δίκαιο και τη σχετική νομολογία, τα νησιά έχουν πλήρη δικαιώματα υφαλοκρηπίδας παρά τους περί του αντιθέτου αβάσιμους νομικά ισχυρισμούς της Τουρκίας. Ως προς την επίλυση της διαφοράς, η Τουρκία επικαλείται την αρχή της ευθυδικίας (equity), χωρίς να μπορεί να τη στηρίξει σε κριτήρια ασφαλή και συγκεκριμένα. Σύμφωνα με τις ελληνικές θέσεις για την οριοθέτηση της υφα-

λοκρηπίδας εφαρμόζεται το Διεθνές Δίκαιο (συμβατικό και εθιμικό), στο πλαίσιο του οποίου ο κανόνας της μέσης γραμμής αποτελεί την επικρατούσα αρχή του Δικαίου της οριοθέτησης. Αυτό άλλωστε βεβαιώνεται και από τη διεθνή πρακτική.

Χωρικά υδατα - Εναέριος χώρος

Τ

α χωρικά ύδατα της Ελλάδας εκτείνονται στα 6 ν.μ. από τη φυσική ακτογραμμή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το εύρος αυτό μπορεί να είναι μικρότερο από 6 ν.μ. σύμφωνα με την εφαρμογή του κανόνα της μέσης γραμμής ή συναφείς συμβατικές ρυθμίσεις. Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, εθιμικό και συμβατικό, η Ελλάδα έχει το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ. Κατά την επικύρωση της Σύμβασης των Η.Ε. για το Δίκαιο της Θάλασσας, η χώρα μας προέβη στη δήλωση ότι «ο χρόνος και ο τόπος άσκησης των εν λόγω δικαιωμάτων, χωρίς τούτο να σημαίνει ούτε κατ’ ελάχιστο απεμπόληση εκ μέρους της των εν λόγω δικαιωμάτων, είναι ένα ζήτημα που απορρέει από την εθνική της στρατηγική». Σημειώνεται ότι το δικαίωμα επε-

κτάσεως των χωρικών υδάτων μέχρι τα 12 ν.μ. έχει ασκηθεί ήδη από πολλά κράτη συμπεριλαμβανομένης και της Τουρκίας, η οποία από το 1964 έχει επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στον Εύξεινο Πόντο και τη Μεσόγειο στα 12 ν.μ. Η Τουρκία, με αφορμή τη θέση σε ισχύ της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας, απείλησε ότι θεωρεί ως casus belli την ενδεχόμενη επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων. Πέραν της ως άνω ανορθόδοξης στάσης της Τουρκίας έναντι των κανόνων διεθνούς δικαίου, η απειλή χρήσης βίας (casus belli) παραβιάζει το άρθρο 2 παρ. 4 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών που απαγορεύει στα κράτη μέλη την απειλή ή τη χρήση βίας στις διεθνείς σχέσεις. Εξάλλου, η επέκταση των χωρικών υδάτων οποιασδήποτε χώρας στα 12 ν.μ. είναι απόλυτο και αναφαίρετο δικαίωμα, σύμφωνα με τη Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας η οποία εν προκειμένω κωδικοποιεί προϋπάρχον εθιμικό δίκαιο. Η Ελλάδα έχει επίσης αιγιαλίτιδα ζώνη, για τις ανάγκες αεροπλοΐας και αστυνομίας της, πλάτους 10 ν.μ. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Τουρκία ενώ μέχρι το 1975 και για 44 συνεχή έτη ανεγνώριζε και σεβόταν τη ρύθμιση αυτή των 10 ν.μ., έκτοτε προβάλλει αμφισβητήσεις της, προβαίνοντας σε συνεχείς παραβιάσεις του Ελληνικού Εναέριου Χώρου. Μάλιστα, σχηματισμοί Τουρκικών μαχητικών, συχνότατα οπλισμένων, όχι μόνο παραβιάζουν το αμφισβητούμενο πλέον από την Τουρκία τμήμα του ελληνικού εναερίου χώρου μεταξύ 10 και 6 ν.μ., αλλά διεισδύουν σε μεγάλο βάθος, και πέραν των 6 ν.μ.,εντός δηλαδή του τμήματος του ελληνικού εναερίου χώρου που η Τουρκία αναγνωρίζει, ενώ συχνά σημειώνονται υπερπτήσεις του εδάφους των ελληνικών νήσων. Είναι προφανές ότι η όψιμη αυτή αμφισβήτηση εκ μέρους της Τουρκίας του εύρους του ελληνικού εναερίου χώρου, αποτελεί μέρος της γενικότερης επιδίωξης της τουρκικής πολιτικής για αναθεώρηση του status quo στο Αιγαίο. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

49 FIR

Τ

ην 7η Δεκεμβρίου 1944 υπογράφηκε στο Σικάγο η Σύμβαση περί Διεθνούς Πολιτικής Αεροπορίας, που προέβλεπε την ίδρυση ενός Διεθνούς Οργανισμού Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO). O ICAO οριοθέτησε τα όρια των περιοχών ευθύνης για τον έλεγχο του εναερίου χώρου στις χώρες μέλη του (Flight Information Region-FIR). Το FIR Αθηνών οριοθετήθηκε στο πλαίσιο των περιοχικών συνδιασκέψεων αεροναυτιλίας Ευρώπης των ετών 1950, 1952 και 1958. Η Τουρκία ήταν παρούσα και αποδέχθηκε τον καθορισμό του εναέριου χώρου για τον οποίο υπεύθυνη ορίστηκε η Ελλάδα. Το FIR Αθηνών καλύπτει ολόκληρο τον ελληνικό εθνικό εναέριο χώρο και επιπλέον διάσπαρτα τμήματα του διεθνούς εναερίου χώρου. Σύμφωνα με τους κανόνες του ICAO και τη διεθνή πρακτική η Ελλάδα απαιτεί, για λόγους ασφάλειας των πολιτικών πτήσεων, όπως όλα τα αεροσκάφη, πολιτικά και στρατιωτικά, υποβάλουν σχέδια πτήσεως πριν από την είσοδό τους στο FIR Αθηνών. Παρά ταύτα από τη δεκαετία του ‘80 η Τουρκία, αυθαίρετα, σταμάτησε να υποβάλει σχέδια πτήσεως για τα στρατιωτικά της αεροσκάφη, με το επιχείρημα ότι η Σύμβαση του Σικάγου δεν αφορά σε αυτά, διαπράττοντας, έτσι, πολυάριθμες παραβάσεις των κανόνων Εναέριας Κυκλοφορίας και υποχρεώνοντας, συνακόλουθα, την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας (και την ελληνική Πολεμική Αεροπορία) σε έκτακτες ενέργειες και στη δαπάνη σημαντικών κονδυλίων προκειμένου να διασφαλισθεί η ομαλή διεξαγωγή της εναέριας κυκλοφορίας στον εναέριο χώρο του Αιγαίου. Η Τουρκία, στις μόνες περιπτώσεις που υποβάλλει σχέδια πτήσεων, πέραν βεβαίως των πτήσεων των πολιτικών αεροσκαφών της, είναι όταν ζητά διπλωματική άδεια υπέρπτησης για κρατικά αεροσκάφη της τα οποία πρόκειται να διασχίσουν την ελληνική επικράτεια προς άλλη χώρα, και ουδέΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

ποτε για τις πτήσεις των στρατιωτικών της αεροσκαφών στο διεθνή εναέριο χώρο του Αιγαίου.

Στρατιωτικό καθεστώς νησιών Αιγαίου

Έρευνα και Διάσωση

ο στρατιωτικό καθεστώς των ελληνικών νησιών του Αν. Αιγαίου δεν είναι ενιαίο και διέπεται από διαφορετικές Διεθνείς Συμφωνίες. Η Τουρκία είναι η μόνη χώρα που ζητεί την αποστρατικοποίηση των “νήσων του Ανατολικού Αιγαίου”, χωρίς καμία διάκριση, παραβλέποντας σκοπίμως ότι τα ελληνικά αυτά νησιά διέπονται από διαφορετικά καθεστώτα όσον αφορά στους εξοπλισμούς.

Η

έρευνα και διάσωση για αεροπορικά ατυχήματα διέπεται από τη Σύμβαση του Σικάγου και τους Κανονισμούς του ICAO. H ελληνική περιοχή έρευνας και διάσωσης σε περίπτωση αεροπορικού ατυχήματος, έχει καθορισθεί κατόπιν περιοχικής συμφωνίας στο πλαίσιο του ICAO (1952) και συμπίπτει με το FIR Αθηνών. Τα θέματα της ναυτικής έρευνας και διάσωσης καθορίζονται από τη Σύμβαση του Αμβούργου του 1979 που υιοθετήθηκε στο πλαίσιο του Διεθνούς Οργανισμού Ναυτιλίας (International Maritime Organization-IMO) και τέθηκε σε ισχύ το 1985. Τρία χρόνια αργότερα η Τουρκία με τον Κανονισμό 88/1988 οριοθέτησε περιοχή ευθύνης της για παροχή υπηρεσιών έρευνας και διάσωσης σε κινδυνεύοντα «αεροπορικά και θαλάσσια μέσα», η οποία περιλαμβάνει τμήμα του FIR Αθηνών μέχρι το μέσο περίπου του Αιγαίου, εγκλωβίζοντας μεγάλο τμήμα της ελληνικής επικράτειας εντός της τουρκικής περιοχής έρευνας και διάσωσης και αγνοώντας ότι οι περιοχές αεροπορικής έρευνας και διάσωσης απαιτούν απόφαση των αρμοδίων οργάνων του ICAO.

Τ

Ειδικότερα: 1. Λήμνος και Σαμοθράκη: Η αποστρατικοποίηση των ελληνικών νησιών Λήμνου και Σαμοθράκης- η οποία μαζί με την αποστρατικοποίηση των Δαρδανελλίων, της Θάλασσας του Μαρμαρά και του Βοσπόρου, καθώς επίσης και των τουρκικών νησιών Ίμβρου (Gokceada), Τενέδου (Bozcaada) και Λαγουσών (Tavcan), αρχικώς προβλεπόταν από τη Σύμβαση της Λωζάννης για τα Στενά του 1923- καταργήθηκε από τη Σύμβαση του Montreux του 1936- η οποία, όπως ρητώς μνημονεύεται στο προοίμιό της αντικατέστησε όσα αναφέρει για το συγκεκριμένο θέμα η Σύμβαση της Λωζάννης. Το προβλεπόμενο αυτό δικαίωμα της Ελλάδας να εξοπλίσει τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη έχει αναγνωρισθεί από την Τουρκία πολλές φορές μέχρι

50 σήμερα και προς τις Κυβερνήσεις τρίτων ενδιαφερομένων χωρών.

2. Το καθεστώς των νησιών Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου και Ικαρίας Όσον αφορά στα προαναφερόμενα νησιά, πουθενά στη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης δεν προβλέπεται ότι αυτά θα τελούν υπό καθεστώς αποστρατικοποιήσεως. Η Ελληνική Κυβέρνηση αναλαμβάνει μόνον την υποχρέωση, σύμφωνα με το Άρθρο 13 της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάννης, να μην εγκαταστήσει εκεί ναυτικές βάσεις ή οχυρωματικά έργα. Ενώ η Ελλάδα έχει μέχρι σήμερα εφαρμόσει με συνέπεια τις παραπάνω διατάξεις, η Τουρκία, παρά το γεγονός ότι υποχρεούται σύμφωνα με το ίδιο άρθρο να μην επιτρέπει στα στρατιωτικά της αεροσκάφη να υπερίπτανται του εναερίου χώρου των εν λόγω ελληνικών νησιών, έχει επανειλημμένως παραβιάσει και συνεχίζει να παραβιάζει τις σχετικές νομικές της υποχρεώσεις. Από την άλλη πλευρά, το ίδιο άρθρο επιτρέπει στην Ελλάδα να διατηρεί συνήθη αριθμό καλουμένων για τη στρατιωτική θητεία στρατιωτών, οι οποίοι δύνανται να εκπαιδεύονται επί τόπου, καθώς επίσης και δυνάμεων Χωροφυλακής και Αστυνομίας.

3. Το καθεστώς των Νήσων του Ν.Α. Αιγαίου (Δωδεκάνησα) Τα Δωδεκάνησα παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα «κατά πλήρη κυριαρχία» από τη Σύμβαση Ειρήνης των Παρισίων, μεταξύ Ιταλίας και Συμμάχων, τον Απρίλιο του 1947. Περαιτέρω, οι διατάξεις της εν λόγω Συνθήκης προβλέπουν την αποστρατικοποίηση των νήσων αυτών: «Αι ανωτέρω νήσοι θα αποστρατιωτικοποιηθώσι και θα παραμείνωσιν αποστρατιωτικοποιημέναι». Στα Δωδεκάνησα υφίστανται ορισμένες δυνάμεις εθνοφυλακής, οι οποίες έχουν δηλωθεί σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από τις διατάξεις της CFE. Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι η Ελλάδα παραβιάζει τις προβλέψεις της Συνθήκης των Παρισίων. Τρεις σημαντικοί

παράμετροι θα πρέπει, εν τούτοις, να ληφθούν υπόψη σχετικώς: Το γεγονός ότι η Τουρκία δεν αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος σε αυτήν τη Συνθήκη, η οποία, επομένως, αποτελεί «res inter alios acta» γι’ αυτήν, δηλαδή ζήτημα που αφορά άλλον. Το γεγονός ότι η επιβολή του καθεστώτος αποστρατικοποίησης στα Δωδεκάνησα έγινε μετά από αποφασιστική παρέμβαση της Σοβιετικής Ένωσης και απηχεί τις πολιτικές σκοπιμότητες της Μόσχας εκείνη τη χρονική περίοδο. Όσα έχουν προαναφερθεί σε σχέση με το δικαίωμα της Ελλάδας για νόμιμη άμυνα είναι εφαρμοστέα και σε αυτήν την περίπτωση.

Περίπτωση Ιμίων

Τ

ο Τουρκικό ΥΠΕΞ με ρηματικές διακοινώσεις του τονίζει την τουρκική κυριαρχία επί των Ιμίων και ζητεί -στο πλαίσιο έμπρακτης εφαρμογής της «θεωρίας των γκρίζων ζωνών»συνολική διαπραγμάτευση για νήσους, νησίδες και βραχονησίδες στο Αιγαίο, το καθεστώς των οποίων είναι δήθεν αδιευκρίνιστο από νομικής απόψεως. Ωστόσο, το νομικό καθεστώς των νήσων και νησίδων του Αιγαίου είναι ξεκάθαρο. Η ελληνική κυριαρχία επί των Ιμίων προκύπτει σαφώς από διεθνή συμβατικά κείμενα, δηλαδή τη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923, τη Συνθήκη των Παρισίων του 1947 και τις Ιταλοτουρκικές Συμφωνίες του 1932. Την προαναφερθείσα νομική τεκμηρίωση συμπληρώνει η έμπρακτη, ειρηνική και συνεχής άσκηση κυριαρχίας επί των Ιμίων από την Ελλάδα, αδιαλείπτως από το 1947, χωρίς η Τουρκία να την αμφισβητήσει ποτέ μέχρι την κρίση 1995-96.

Η τουρκική απειλή

Σ

υνοψίζοντας μπορούμε να πούμε ότι, από τη δεκαετία του 1970 ξεκινά μία παρατεταμένη περίοδος εντάσεων στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, με την αμφισβήτηση της διεθνούς νομιμότητας από την Τουρκία σε δύο επίπεδα. Ήδη από το 1973 εκδηλώνεται

σειρά μονομερών ενεργειών αναθεώρησης του διεθνούς νομικού καθεστώτος του Αιγαίου και ακολουθεί το 1974 η προσπάθεια κατάλυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας με την εισβολή και τη μέχρι σήμερα κατοχή του βορείου τμήματος της Κύπρου. Η ένταση μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας κορυφώθηκε κατά την επόμενη δεκαετία. Οι δύο χώρες έφθασαν στα όρια ένοπλης αντιπαράθεσης το Μάρτιο του 1987 λόγω της απόπειρας τουρκικών ερευνών σε υποθαλάσσια περιοχή του Αιγαίου επί της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Η κρίση σταδιακά εκτονώθηκε χωρίς ωστόσο οι διμερείς σχέσεις να απαλλαγούν από το βάρος των τουρκικών διεκδικήσεων. Πράγματι, από τη δεκαετία του 1990 η Τουρκία απειλεί με πόλεμο στην περίπτωση που η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα. Επιπρόσθετα, θέτει θέμα κυριαρχίας της σε τμήμα της ελληνικής επικράτειας (Ίμια), με την οργάνωση του τουρκικού στρατού να αποτελεί τεκμηριωμένο δείγμα των γενικότερων διαθέσεών της. Η χώρα μας, συνεκτιμώντας τα χρονίζοντα προβλήματα έχει υιοθετήσει μια τολμηρή προσέγγιση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, στοχεύοντας στη δρομολόγησή τους σε ένα πλαίσιο καλής γειτονίας, το οποίο διέπεται από διεθνώς ισχύοντες κανόνες Δικαίου.

Γεώργιος Σκαλτσογιάννης Ο Γεώργιος Σκαλτσογιάννης υπηρετεί ως Έφορος του Πολεμικού Μουσείου Αθηνών. Αποφοίτησε από τη Στρατιωτική Σχολή των Ευελπίδων το έτος 1988 και το 2001 καθίσταται αριστούχος απόφοιτος του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει διατελέσει επιστημονικός συνεργάτης της Ελληνικής Επιτροπής Στρατιωτικής Ιστορίας και υπήρξε, επί σειρά ετών, υπεύθυνος των διμερών σχέσεων της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού και Διευθυντής της Υπηρεσίας Εκδόσεων. Έχει συμμετάσχει σε συνέδρια και ημερίδες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και έχει εκδώσει έναν μεγάλο αριθμών άρθρων και βιβλίων. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

51

Η Στρατιωτική Προετοιμασία και η Θητεία, στην Εποχή της Οικονομικής Κρίσης Υπό κ. Μιχαήλ Πλουμή, Σχη (ΠΖ) της ΣΕΘΑ*

Εισαγωγή

Α

πό το 2009, η οικονομική κρίση έχει συμπιέσει την Ελληνική οικονομία και έχει αυξήσει την ανεργία σε ποσοστό άνω του 20% (ΕΛΣΤΑΤ 2016; Ιωάννου 2013, 53). Το διάστημα 2008-2015, ένα σύνολο 379.052 αρρένων Ελλήνων, ηλικίας 15-54 ετών, μετανάστευσαν στο εξωτερικό (ΕΛΣΤΑΤ 2015), ενώ το 2008-2013, εκ των εξερχομένων Ελλήνων και Ελληνίδων 25-39 ετών, οι 223.000 έφυγαν μόνιμα από την χώρα (ΤτΕ 2016, 73). Η μετανάστευση είναι εμφανής, ιδίως στην παραμεθόριο χώρα. Για παράδειγμα, μεταξύ 2009-2014, πάνω από 6.000 Καλύμνιοι εξήλθαν από την Κάλυμνο, εις βάρος του δυναμισμού της νήσου τους (Φωτιάδης 2014). Παράλληλα, παρατηρήθηκε μια αξιοσημείωτη υποβάθμιση, δυο και πλέον μονάδων, των ήδη χαμηλών δεικτών γεννήσεων με μείωση των γεννήσεων ανά 1.000 κατοίκους, από 10,53 το 2009, στις 8,48 το 2015 (ΕΛΣΤΑΤ 2015β). Κατά την γνώμη του συγγραφέα, τα επόμενα χρόνια η μετανάστευση και η υπογεννητικότητα είναι δυνατόν να δυσχεράνουν δραματικά τη μετάπτωση των Ενόπλων Δυνάμεων (ΕΔ) από την ειρηνική στην πολεμική τους σύνθεση. Με βάση αυτή την εκτίμηση, η παρούσα εργασία θα επιχειρήσει να αναδείξει την αύξηση του χρόνου της στρατιωτικής θητείας ως άμεση αναγκαιότητα για την στρατιωτική προετοιμασία της χώρας.

2016, 5). Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, αρΗ Στρατιωτική Θητεία ως Θεσμός κετά δυτικά κράτη συρρίκνωσαν τους υποχρεωτική στράτευση έλαβε στρατούς τους σε επαγγελματική ή την σύγχρονη μορφή της στην ημιεπαγγελματική βάση, με πλήρη ή Γαλλική Επανάσταση, προκειμέ- μερική κατάργηση της θητείας, λόγω νου να αντιμετωπισθούν με οικονομικό της επιταγής μείωσης των αμυντικών τρόπο οι αντίπαλοι της Γαλλίας (Καφ- δαπανών τους αλλά και της αύξησης φές 2005, 63; Dawson 1982, 7). Όπως των επιχειρήσεων στην αλλοδαπή, αναφέρει ο Clausewitz (1976, 591), μετά που επέβαλε τη μείωση του πολιτικοτη Γαλλική Επανάσταση “… ο λαός έγι- κοινωνικού κόστους αποστολής στρανε συμμέτοχος στον πόλεμο και ενώ μέ- τευσίμων (Williams 2006, 8). Σήμερα, χρι τότε οι κυβερνήσεις ελάμβαναν το λόγω της ρευστής διεθνούς κατάσταόλο βάρος των επιχειρήσεων, μετά τη σης ασφάλειας παρατηρείται μια τάση συμμετοχή του λαού υπήρξε μια εξισορ- επανεισαγωγής και ενδυνάμωσης του ρόπηση … η οποία βελτίωσε δραματικά θεσμού της υποχρεωτικής στράτευσης τη δυναμική του διεξαγόμενου πολέμου σε αρκετά κράτη, όπως επί παραδείγαπό το έθνος και συνεπώς οι αντίπαλοι ματι στις χώρες της Βαλτικής και στην της Γαλλίας αντιμετώπισαν τον υψηλότε- Σουηδία (Reuters 2017). ρο κίνδυνο καταστροφής…” Η Ελλάδα εισήγαγε τη στρατολογία Μέχρι τα τέλη του 20ου αιώνα, το των Ελλήνων την εποχή του ΤρικούΓαλλικό παράδειγμα ακολούθησαν πη (Ε.Α.Α.Σ.). Έκτοτε, συγκροτήθηκαν πολλά κράτη, για να συντηρήσουν με στρατοί με βάση τους στρατευσίμους. οικονομικό τρόπο τις ΕΔ τους (Karus Αυτοί οι στρατοί, με το ηθικό τους στον

Η

πόλεμο ή στην ειρήνη μετά την απόλυση τους (Strauss 2003, 66), καθόρισαν την πορεία της χώρας τον 20ο αιώνα. Τη δεκαετία του 1990, η χώρα ακολούθησε την Ευρωπαϊκή τάση και αύξησε τη συμμετοχή των επαγγελματιών στις ΕΔ, με παράλληλη μείωση των στρατευσίμων, μέσω του περιορισμού της θητείας. Σήμερα, η θητεία ρυθμίζεται ως υποχρέωση στο άρθρο 4§6 του Συντάγματος (Σ) και είναι από το νόμο γενικά 9μηνη.1 Η θητεία εντάσσεται στα χρέη κοινωνικής και εθνικής αλληλεγγύης, τα οποία το Κράτος δικαιούται να αξιώνει από όλους τους πολίτες (25§4 Σ). Οι Αξιωματικοί και οπλίτες θητείας συμμετέχουν στην οργάνωση των ΕΔ. Οι στρατεύσιμοι που υπηρετούν στον ενεργό στρατό είναι περίπου 45.000, οι έφεδροι 170.000 και οι εθνοφύλακες 30.000 (EDA 2014; Armed Forces 2010). Σήμερα δεν συζητείται η αύξηση της θητείας, παρά τη δυναμική που είχε η τάση αυτή στο παρελθόν (Ε.Α.Α.Σ.; Τελλίδης 2015). Κατά την εκτίμηση του συγγραφέα επιβάλλεται η αύξηση της, για να αντιμετωπιστούν οι απειλές ασφαλείας της χώρας, τον 21ο αιώνα.

Οικονομική Κρίση και Περιβάλλον Ασφαλείας

Η

βασική συνέπεια της κρίσης της περιόδου 2009-2016 στις ΕΔ αφορά στην έλλειψη ικανών πόρων για την χρηματοδότηση του εκσυγχρονισμού τους (Πλουμής 2016, 49). Επίσης, στη μείωση της δεξαμενής για την στελέχωση των ΕΔ, σε περιόδους έντασης/κρίσης ή πολέμου, λόγω της μετανάστευσης και της υπογεννητικότητας. Την ίδια περίοδο, η Μέση Ανατολή

* Ο Σχης (ΠΖ) Μιχαήλ Πλουμής (LL.M, ΙΔΕ/ΓΕΕΘΑ, M.S.S., PhD (C) Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου) ανήκει στο εκπαιδευτικό προσωπικό της ΣΕΘΑ. mikeploumis@uop.gr. Η έκφραση γνώμης σε αυτό το άρθρο δεν αντανακλά θέσεις του ΕΣ, ή της ΣΕΘΑ. Ο συγγραφέας ευχαριστεί τους κ. Σπύρο Μπελεγράτη, Αντιστράτηγο ε.α. (Πρόεδρο ΣΕΕΘΑ), Άνχη Κυριάκο Κυριάκου (ΓΕΕΦ) και Ανθλγό Ευάγγελο Θωμά (ΣΕΘΑ), για την κριτική αξιολόγηση της εργασίας. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

52 Η Στρατιωτική Προετοιμασία

και η Αφρική πως αναφέρει ο Collins αλλάζουν δραματικά, λόγω (1994), η στρατιωτική των συνεχιζόπροετοιμασία απαιτεί μενων πολεμιπροσωπικό, όπλα, εξοπλισμό και εφόδια σε επαρκείς ποσότηκών συγκρούτες και σε ικανοποιητική ποιόσεων και της τητα σε ένα κατάλληλο μείγμα, κλιματικής αλγια να μπορέσει ένας στρατός λαγής. Το αποτέλεσμα των ΤΑΜΣ Άγιος Φωκας/2013. Λόχος Καταδρομών στην ανακατάληψη βραχονησίδας. να εκτελέσει τις ανατεθείσες αλλαγών είναι αποστολές, όπου και οποτεδήτα μεγάλα προσφυγικά και μεταναστευ- στημα, η υποχώρηση αυτή θα έθετε ποτε διαταχθεί. Η προετοιμασία λαμτικά ρεύματα που αφικνούνται στην Ελ- σε δίλημμα την Τουρκική ηγεσία.4 Το βάνει υπόψη τις τρέχουσες και μελλολάδα προσδοκώντας μόνιμη εγκατά- δίλημμα θα αφορούσε είτε την πλήρη ντικές απαιτήσεις. Οι απειλές, το δόγμα, σταση στη Δύση (Ploumis & Pilalis 2016, ένταξη στην Ευρώπη, είτε την εξισορ- τα σχέδια, τα προγράμματα, οι στρατι89). Στο μεταξύ, τα Βαλκάνια φαίνεται ρόπηση προς τα δυτικά, εις βάρος της ωτικές εγκαταστάσεις, η αμυντική βιονα πλήττονται από τoν Αλβανικό ανα- Κύπρου, της Βουλγαρίας και της Ελλά- μηχανική βάση και οι προϋπολογισμοί θεωρητισμό και το εξτρεμιστικό Ισλάμ δας, με αφορμή τα “σύνορα της καρ- επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα.

(Deliso 2007, 153). διάς” (ΣΕΕΘΑ 2016, 3) και την προσχη- Τα προβλήματα ανακύπτουν οποτεδήΠαράλληλα, η αυξανόμενη αμφι- ματική προστασία, των υπό Τουρκική ποτε κάποια από τα ανωτέρω στοιχεία σβήτηση των Ελληνικών συμφερό- μόχλευση, Μουσουλμανικών μειονο- είναι ανεπαρκή. Τα βασικά ερωτήματα ντων ασφαλείας από την Τουρκία και τήτων (Columbis & Dokos 1994, 282). που υφίστανται, όσον αφορά τη προεΙστορικά, οποτεδήποτε ένα κράτος τοιμασία ενός στρατού (Galvin 2014), είτο απρόβλεπτο και ριψοκίνδυνο της πολιτικής της, προκαλούν ανησυχία υφίστατο μια γεωστρατηγική υποχώ- ναι δυο: Το πρώτο αφορά στην επιχειρησιπολέμου στους Έλληνες. Από την πα- ρηση αλλά διατηρούσε το στρατό του ράνομη Τουρκική εισβολή και κατοχή ανέπαφο, στη συνέχεια προσπαθούσε ακή ετοιμότητά του και τίθεται ως εξής: του 40% περίπου της Κύπρου το 1974 να εξισορροπήσει τα συμφέροντα του “Είναι ο στρατός, με το προσωπικό και τα και μετά, η πολιτική της Τουρκίας ένα- κάπου αλλού με κατάληψη εδαφών και υλικά που έχει, έτοιμος να αντιμετωπίσει ντι της Ελλάδας και της Κυπριακής Δη- δημιουργία τετελεσμένων, εν όψει των τις απειλές;” Το ερώτημα αυτό τίθεται μοκρατίας περιέχει στοιχεία βαθμιαίου συνδιασκέψεων ειρήνης που ακολου- σε πραγματικό χρόνο και υποδιαιρείται καταναγκασμού (coercive gradualism) θούσαν. Παράδειγμα αποτελεί ο Α΄ ΠΠ σε επιμέρους ερωτήματα για το ισχύον (Ploumis 2016, 34). Βαθμιαίος κατανα- και η Μικρασιατική Καταστροφή, που δόγμα, δομή/διάταξη των δυνάμεων, γκασμός υφίσταται όταν μια χώρα προ- μετά από 95 έτη, είναι νωπή στις μνήμες τους υπάρχοντες εξοπλισμούς και την άγει σε βάθος χρόνου βήμα – βήμα τα των Ελλήνων. Η ιστορική αυτή εμπειρία εκπαίδευση του προσωπικού. συμφέροντά της έναντι μιας άλλης, έχει καταγραφεί από τη θεωρία. Όπως Το δεύτερο ερώτημα αφορά στη μαμέσω απειλών και εκφοβισμού (Pierce διαπιστώνει ο Robert Gilpin (2007, 32), χητική ικανότητα του και τίθεται ως εξής: et. al. 2015, 51). Για παράδειγμα την τρέ- “η εθνική ασφάλεια είναι και θα είναι πά- “Είναι ο στρατός (προσωπικό και υλικό) ικαχουσα περίοδο, οι υπάρχουσες συμμε- ντα το βασικότερο μέλημα των κρατών. νός να αντιμετωπίσει τις τρέχουσες και μελτρικές Τουρκικές απειλές είναι δυνατόν Σε ένα διεθνές σύστημα ‘αυτοβοήθειας,’ λοντικές απειλές; Δηλαδή, έχει και θα έχει να συνδυαστούν με ασύμμετρες και τα κράτη πρέπει διαρκώς να προφυλάσ- σε ποσότητα και ποιότητα, το προσωπικό, υβριδικές απειλές, λόγω της εκ Τουρκί- σονται από πραγματικές ή πιθανές απει- το υλικό, τις ικανότητες, δεξιότητες και προας ρυθμιζόμενης ροής των μεταναστευ- λές… το ενδιαφέρον για την ασφάλεια σόντα που απαιτούνται;” Το ερώτημα αυτό τικών και προσφυγικών κυμάτων.2 σημαίνει ότι η ισχύς –στρατιωτική, οικο- θέτει με επίταση την ανάγκη εκσυγχρονιΕπιπλέον, είναι ενδεχόμενη μια γε- νομική …θα είναι ζωτικής σημασίας…” σμού. Για το προσωπικό, εκσυγχρονισμός ωστρατηγική υποχώρηση της Τουρκί- 5 Συνεπώς, τα κράτη πρέπει να προ- είναι η εξοικείωση στα νέα δόγματα, στις ας από τα ανατολικά της σύνορα λόγω ετοιμάζονται στρατιωτικά, ιδιαίτερα τακτικές και στην τεχνολογία. Για το υλιτης εξαναγκαστικής Κουρδικής βίας, με δε, όταν οι απειλές που έχουν να αντι- κό, η ύπαρξη τεχνολογικά ανώτερου και πλήρη διατήρηση όμως του στρατού μετωπίσουν είναι υπαρκτές. Στην κρα- “εξυπνότερου” αμυντικού υλικού, από της (Ploumis 2016, 32; The Economist τική προσπάθεια, ο λαός δίνει το χρή- αυτό του αντιπάλου.

2016).3 Καθόσον η περιοχή της Μέσης μα, τους γιούς και τις κόρες του (Powell Τα ανωτέρω ερωτήματα καταδειανατολής και των Βαλκανίων είναι ένα 1995, 208), για να εξασφαλίσει τη συνέ- κνύουν την ανάγκη εξισορρόπησης της πολυσύνθετο και προσαρμοστικό σύ- χεια της ύπαρξης του. ετοιμότητας και της ικανότητας. Η ισορ-

Ό

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

53 ροπία είναι αναγκαία, καθόσον και στην περίπτωση που το υπάρχον προσωπικό και υλικό είναι έτοιμο, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι και ικανό να αντιμετωπίσει εξειδικευμένες απειλές. Γενικά, η ύπαρξη ανισορροπίας δημιουργεί στρατηγικό ρίσκο, που εκπορεύεται κυρίως από μία κακώς υπολογισμένη σχέση των τεθέντων στόχων, μέσων και τρόπων κατά την εφαρμογή μιας στρατηγικής (Hornick et.al. 2016, 42). Υψηλό ρίσκο υπάρχει όταν ένας οργανισμός αδυνατεί να φέρει εις πέρας τις ανατεθείσες αποστολές στο διατιθέμενο χρόνο, με αποδεκτό κόστος. Για ένα στρατό το κόστος μετριέται κυρίως σε απώλειες ζωών και εδαφών. Μικρότεροι στρατοί αυξάνουν τις πιθανότητες απωλειών, καθόσον συνήθως το μέγεθος ενός στρατού είναι αντιστρόφως ανάλογο του ρίσκου (Holcomb 2010, 73).

Η Αύξηση της Θητείας ως Επιλογή για Στρατιωτική Προετοιμασία

Η

εξισορρόπηση της ετοιμότητας και της ικανότητας στις Ελληνικές ΕΔ, στην εποχή της οικονομικής κρίσης, αναδεικνύει την αύξηση της θητείας ως μια βασική στρατηγική επιλογή. Η επιλογή αυτή, θα συνέβαλλε στη δραματική μείωση του ρίσκου στην εκτέλεση της αποστολής των ΕΔ, για τους εξής λόγους: Όσον αφορά την επιχειρησιακή ετοιμότητα: Πρώτον, θα σήμαινε υψηλότερα ποσοστά στελέχωσης των ενεργών μονάδων (παρούσα δύναμη), σε μια περίοδο που η μετανάστευση και η υπογεννητικότητα έχουν ως συνέπεια την στράτευση όλο και λιγότερων Ελλήνων. Αυτό ουσιαστικά σημαίνει ετοιμότητα για εκτέλεση αποστολής σε πρώτη ζήτηση, δηλαδή εντός του διατιθέμενου χρόνου και ως εκ τούτου αυξημένα ποσοστά επιτυχίας των τεθέντων στόχων με καθόλου ή λιγότερες απώλειες μάχης. Οι καθόλου απώλειες ισοδυναμούν με την αποτελεσματικότητα της αποτροπής (Fearon 2002, 6). Δεύτερον, σε πραγματικό χρόνο, θα αποσύνδεε σε μεγάλο βαθμό την ετοιΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

μότητα των μονάδων από την επιτυχή διεξαγωγή της χρονοβόρας επιστράτευσης, αφού οι μονάδες θα ευρίσκονταν ήδη με υψηλά ποσοστά στελέχωσης, σε περιόδους έντασης/κρίσης. Όσον αφορά τη μαχητική ικανότητα: Πρώτον, θα μείωνε τα έξοδα του προσωπικού και θα αποδέσμευε πόρους για την προμήθεια αμυντικού υλικού. Αύξηση της θητείας σημαίνει λιγότερες ή καθόλου προσλήψεις επαγγελματιών και κατά συνέπεια λιγότερες αμοιβές. Παρά την οικονομική κρίση, η Ελλάδα διαθέτει πάνω από το 2% του Α.Ε.Π. στην άμυνα συμπλέοντας με τις νατοϊκές επιταγές (Stoltenberg 2016; Cooper 2017). Ωστόσο, η μέγιστη κατανομή πόρων αφορά σε αμοιβές, ενώ οι προμήθειες αμυντικού υλικού είναι κάτω, από το καθορισθέν από τη συμμαχία, 20% επί του συνόλου των δαπανών (ΝΑΤΟ 2016).

μων σε περισσότερα προγράμματα επιχειρησιακής εκπαίδευσης. Το γεγονός αυτό θα είχε ευεργετικά αποτελέσματα καθόσον: α. Η πολεμική σύνθεση των μονάδων θα διέθετε σε μεγαλύτερο βαθμό τις απαιτούμενες μαχητικές ικανότητες. Ως ιστορικό παράδειγμα αναφέρεται η στελέχωση του Ισραηλινού στρατού στον Πόλεμο των Έξι Ημερών (1967). Από ιδρύσεως του, το Ισραήλ έχει μακρά θητεία ανδρών και γυναικών. Όπως αναφέρει ο Randolph Churchill (2009, 75) οι ΕΔ που τέθηκαν σε ετοιμότητα λίγο πριν τον πόλεμο, “….ήταν μια αξιοπερίεργη και μοναδική στρατιωτική μηχανή. Τη συγκροτούσαν αγρότες, οπωροπώλες, ταξιτζήδες, και επιχειρηματίες, οι τέσσερις στους πέντε ήταν πολίτες. Παρ’ όλα αυτά, για την υπεράσπιση της πατρίδας τους, συγκροτούσαν έναν από τους πλέον άρτιους στρατούς, που είχε δει ποτέ ο κόσμος… ” β. Η εκπαιδευμένη εφεΕλληνικές Αμυντικές Δαπάνες δρεία θα ήταν η αφετηρία για 2009-2016 (τρέχ. τιμές) την αναθεώρηση της δομής δυΚατανομή Δαπανών νάμεων με ευρεία συμμετοχή Συνολικές κατά Κατηγορία (%) εφέδρων, στην ήδη υπάρχουσα βάση της παλλαϊκής άμυνας Δαπάνες Αμυντικό Αμοιβές Υποδομές Λοιπά (€ δισ.) Υλικό (ν. 2641/1998). Ήδη, η ανακήρυξη από το ΥΠΕΘΑ του 2017, 2009 7.31 27,7 56,5 0,84 14,8 ως έτους εθνοφυλάκων και εφέ2010 5.96 17,9 65,0 0,76 16,1 δρων (ΕΡΤ 2017), έχει δημιουρ2011 4.93 5,8 76,0 1,26 16,8 γήσει μια τέτοια προσδοκία στα 2012 4.38 7,4 73,1 0,79 18,5 μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σε 2013 3.99 12,0 74,5 0,63 12,7 μια τέτοια αναθεωρημένη δομή δυνάμεων, τα Κέντρα Εκπαίδευ2014 3.93 8,1 77,1 1,10 13,5 σης Νεοσυλλέκτων και οι δομές 2015 4.19 12,7 70,0 0,77 16,4 της ηπειρωτικής χώρας θα είχαν 2016 4.15 14,9 69,9 0,49 14,6 σημαντικό ρόλο. Πηγή: ΝΑΤΟ (2016) Στον τόπο μας, η ενεργητική Επαγωγικά, η μείωση των επαγγελ- συμμετοχή του λαού σε μάχες έχει καματιών (π.χ., μη διεξαγωγή προσλήψε- ταγραφεί ιστορικά. Η νίκη του Βελισάων, μετατάξεις) και η κάλυψη των θέ- ριου κατά των Βουλγάρων Κουτριγούσεων τους από στρατεύσιμους, όπου ρων στην Θράκη το 559 μ.χ. (Graves αυτό είναι δυνατόν μέσω της αύξησης 1958, 455) και το Έπος του 1940 είναι της θητείας, θα αποδέσμευε πόρους δυο μόνο παραδείγματα. Από τους πρόγια την προμήθεια αμυντικού υλικού σφατους πολέμους μπορούν να αντλη(Ploumis 2016, 36). θούν διδάγματα. Για παράδειγμα, στον Δεύτερον, θα απέδιδε στην εφε- Πόλεμο του Λιβάνου το 2006, ευέλικτοι δρεία ποιο αξιόμαχο προσωπικό, αφού σχηματισμοί της Χεζμπολά, δηλαδή χωη επιμήκυνση του χρόνου θητείας τεκ- ρικοί και μόνιμα μέλη του στρατιωτικού μαίρει την συμμετοχή των στρατευσί- κλάδου της οργάνωσης, κατάφεραν με

54 αποκεντρωμένη διοίκηση να πλήξουν ασύμμετρα τις Ισραηλινές ΕΔ, που απολάμβαναν C4I και αεροπορική κυριαρχία (Cordesman et.al. 2007, 80; Harel & Issacharoff 2008).

Οι Διαφορετικές Προσεγγίσεις

Μ

έχρι τώρα, η εργασία αυτή ανέφερε τα οφέλη από την αύξηση της θητείας. Ωστόσο, υπάρχουν γνωστές αντίθετες απόψεις αλλά και εναλλακτικές προτάσεις για την εξισορρόπηση του συστήματος. Η άποψη για μείωση του στρατού σε βάση επαγγελματική δεν συνάδει με τις απειλές ασφαλείας της χώρας. Η άποψη ότι, απαιτούνται επαγγελματίες για τον χειρισμό των όπλων έχει λογική αλλά μπορεί να ευρεθεί μια μέση λύση. Π.χ., μόνο τα πολύπλοκα συστήματα να υπηρετούνταν από επαγγελματίες, ενώ τα λοιπά, από εκπαιδευμένους στρατεύσιμους στο χρόνο της αυξημένης θητείας. Η λύση αυτή έχει αποδώσει στο παρελθόν. Εναλλακτικές προτάσεις, όπως η εθελοντική στράτευση των Ελληνίδων ή η στράτευση των Ελλήνων στα 18 τους, θα πρέπει να τύχουν μελέτης, για να ανιχνευθεί η ισοδυναμία άμεσου αποτελέσματος τους με την αύξηση της θητείας. Το ισοζύγιο κόστους – οφέλους για τις ΕΔ, οι επιπτώσεις των μέτρων στην κοινωνία και η εμπειρία άλλων κρατών που εφαρμόζουν τέτοια μοντέλα στράτευσης (π.χ. του Ισραήλ ή της Κυπριακής Δημοκρατίας), αποτελούν θέματα προς εξέταση. Κατά τη γνώμη του συγγραφέα, την τρέχουσα συγκυρία, η άμεση εμπλοκή των ΕΔ σε μια διαδικασία ενσωμάτωσης πολύπλοκων στην εφαρμογή τους μέτρων, δόκιμων για άλλη περίοδο, θα αποστερούσε πολύτιμη προσπάθεια από αλλού. Με στόχο την εφαρμογή μιας στρατηγικής μεσοπρόθεσμα, με μίξη όλων των εναλλακτικών προτάσεων με την αύξηση της θητείας, εκτιμάται ότι, απαιτείται μια διυπηρεσιακή προσέγγιση σε θέματα όπως, το σύστημα εισαγωγής στα Πανεπιστήμια, η μοριόδότηση των προσλήψεων στο Δημόσιο,

η αναγνώριση της θητείας ως συντάξιμης υπηρεσίας, όπως επίσης και η επιμόρφωση αλλά και τα επαγγελματικά δικαιώματα των απολυομένων.

Μια Πρόταση για τη Θητεία

Κ

ατά την άποψη του συγγραφέα, υπάρχει άμεση ανάγκη αύξησης του χρόνου της στρατιωτικής θητείας των Ελλήνων. Η ενέργεια αυτή είναι ένα θέμα στρατηγικής σημασίας, διότι ο επιπλέον χρόνος, θα βελτίωνε άμεσα την αποτρεπτική ικανότητα των ΕΔ, σε μια δύσκολη περίοδο. Η θέσπιση ενός τέτοιου μέτρου θα επηρέαζε την κοινωνία και τις πολιτικοστρατιωτικές σχέσεις και ως εκ τούτου θα απαιτούσε ικανή θεμελίωση και προβολή στο πλαίσιο μιας ολιστικής προσέγγισης. Επίσης, την εφαρμογή μιας στρατηγικής, η οποία, μεταξύ άλλων, θα επικοινωνούσε επαρκώς την αλλαγή (Jackson 2013; Gerras 2010). Ένα ερώτημα που τίθεται είναι, το κατά πόσο θα πρέπει να αυξηθεί η θητεία. Εμπειρικά, η εργασία αυτή εκτιμά ότι, η θητεία θα πρέπει να φθάσει γενικά μέχρι τους 17 μήνες, σε αναλογία με την εξέλιξη της Τουρκικής απειλής. Ο χρόνος αυτός θα επέτρεπε υψηλή στελέχωση των μονάδων και απόδοση εκπαιδευμένης εφεδρείας. Το ζητούμενο σε αυτό το σημείο είναι, το πως θα θεσμοθετούνταν η αλλαγή. Η αλλαγή σε περιόδους ομαλότητας και σε ώριμους οργανισμούς είναι ένα δύσκολο και χρονοβόρο εγχείρημα. Αφενός, θα πρέπει να διατηρηθούν όλα εκείνα τα θετικά στοιχεία που ενδυναμώνουν έναν οργανισμό (π.χ., η στελέχωση πολύπλοκων συστημάτων με επαγγελματίες) και αφετέρου θα πρέπει να αδρανήσουν όλα εκείνα, τα οποία δεν επιφέρουν ωφέλειες (Gates 2008). Η παρούσα εργασία προτείνει την εφαρμογή μιας στρατηγικής σύμφωνη με τη θεωρία των οργανωτικών αλλαγών (Lewin 1947; Bruke 2002), ήτοι τη βήμα προς βήμα προσέγγιση της αλλαγής (Kotter 1996, 122). Συνεπώς, μια επιλογή θα ήταν η σταδιακή μετάβαση προς την 17μηνη θητεία σε βάθος 6ετί-

ας, και ανάλογα με την εξέλιξη της Τουρκικής απειλής, με 45 ημέρες αύξηση της κατά έτος, μετά από ένα έτος από τη θέσπιση της. Δηλαδή, εάν μια τέτοια αλλαγή νομοθετούνταν το 2017, το 2023 θα ήταν το έτος που θα εφαρμόζονταν πλήρως 17μηνη θητεία. Μια τέτοια σταδιακή εφαρμογή, ή άλλη παρόμοια, θα αύξανε την προσέλευση για στράτευση, καθόσον θα δημιουργούσε άμεσο κίνητρο κατάταξης στο έτος με την λιγότερη θητεία, αλλά και θα έδινε χρόνο στη κοινωνία και στις ΕΔ να αφομοιώσουν την αλλαγή. Ειδικότερα, οι ΕΔ θα είχαν την ευχέρεια να αυξήσουν την ποιότητα της θητείας αδρανοποιώντας τα τρωτά της σημεία (Πορτόλας 2009, 46), με την θεσμοθέτηση προγραμμάτων επιχειρησιακής εκπαίδευσης υψηλότερων προδιαγραφών. Επίσης, να τη συνδέσουν με την επαγγελματική αποκατάσταση των απολυομένων. Όπως για παράδειγμα, με την απονομή πτυχίου με κατοχυρωμένα επαγγελματικά δικαιώματα σε μια σειρά από κρίσιμες ειδικότητες όπως, δύτες, οδηγοί, αρτοποιοί, μάγειρες, κουρείς, τεχνίτες, νοσοκόμοι, οπλουργοί, κυβερνήτες Τ/Χ σκαφών κ.λπ. Ή με τη βεβαίωση προσμετρήσιμης μισθολογικά εμπειρίας, όχι μόνο σε αυτούς που ασκούν τις ανωτέρω ειδικότητες αλλά και σε εκείνους που έχουν ήδη πτυχίο και απασχολούνται στο αντικείμενο τους (π.χ. μηχανικοί, ιατροί, νοσηλευτές κ.λπ.).

Επίλογος

Η

ποιοτική θητεία σε γενικές γραμμές αυξάνει το ηθικό και αποτελεί αφετηρία και παρακαταθήκη για την ενήλικη ζωή. Το ηθικό, οι παραστάσεις, ο επαγγελματισμός και η αίσθηση περί του δικαίου που βιώνουν οι Έλληνες κατά τη θητεία τους, επηρεάζουν την μετέπειτα ζωή τους και διαμορφώνουν δραματικά την στάση τους απέναντι στο κράτος. Στην δύσκολη οικονομική συγκυρία της χώρας, με την αύξηση της εξωτερικής μετανάστευσης και την υπογεννητικότητα, η αύξηση της θητείας, σε αρμονία με την διεθνή πρακτική της ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

55 ενδυνάμωσης του θεσμού της υποχρεωτικής στράτευσης, θα συνέβαλλε στην άμεση εξισορρόπηση του αμυντικού συστήματος και στην ενίσχυση της επιχειρησιακής ετοιμότητας και της μαχητικής ικανότητας των ΕΔ. Η υψηλή επάνδρωση των μονάδων σε πραγματικό χρόνο, η απόδοση εκπαιδευμένης εφεδρείας στο σύστημα επιστράτευσης και η απελευθέρωση πόρων από τις αμοιβές του προσωπικού, προκειμένου να κατανεμηθούν στην προμήθεια αμυντικού υλικού, θα ήταν οι σημαντικότερες άμεσες ωφέλειες από τη θέσπιση ενός τέτοιου μέτρου. Η σταδιακή εφαρμογή αυξημένης θητείας σε βάθος χρόνου θα βοηθούσε την κοινωνία και τις ΕΔ να αφομοιώσουν την αλλαγή προς όφελος της ασφάλειας της χώρας και της ευημερίας των πολιτών της, τον 21ο αιώνα.

Υποσημειώσεις 1 Ο Στρατός Ξηράς έχει 9άμηνη θητεία, ενώ το Πολεμικό Ναυτικό και η Πολεμική Αεροπορία 12 μήνες.

2 Η συμμετρική και η ασύμμετρη απειλή έχει σχέση με το μέγεθος της δύναμης που την προβάλλει. Επίσης, “ασύμμετρη χαρακτηρίζεται η χρήση μεθόδων που στοχεύουν όχι στις ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις του αντιπάλου, αλλά στα ‘μαλακά’ και τρωτά σημεία, όπως οι κοινωνικές και οικονομικές δομές,” (π.χ. η ανέλεγκτη μαζική μετανάστευση) (Ντόκος 2008, 361). Οι υβριδικές απειλές είναι ένας δυναμικός συνδυασμός τακτικών και μη τακτικών δυνάμεων, τρομοκρατών, εγκληματικών οργανώσεων, ο οποίος συνέρχεται σε ενότητα για να επιτύχει αμοιβαία ωφέλιμα αποτελέσματα (ADRP 3-0 2012).

3 Η εξαναγκαστική βία με στόχο την πρόκληση πόνου στον πληθυσμό για επίτευξη στρατηγικών στόχων είναι μια πραγματικότητα στις μοντέρνες εχθροπραξίες. (Schelling 1966, 6). “Για να εξαναγκασθεί ο εχθρός πρέπει να τον φέρεις σε μια κατάσταση που είναι ακόμη πιο δυσάρεστη από τις θυσίες που του ζητάς να υποστεί,” (Clausewitz 1976, 77).

4 Στα συστήματα αυτά (complex adaptive system-CAS) κρατικές και μη οντότητες ομαδοποιούνται συνεκτικά μέσω αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης αποτελώντας ένα ενιαίο όλον (Ηράκλειτος 1999, 254; Gladwell 2001, 42).

5 Στο σύστημα “αυτοβοήθειας” ένα κράτος θα πρέπει να στηρίζεται στον εαυτό του για να φέρει εις πέρας τους στόχους της εξωτερικής πολιτικής του. Διαφορετικά θα υποβάλλεται στον κίνδυνο της χειραγώγησης ή και της προδοσίας από ένα άλλο κράτος ή κράτη (Hastedt 2014, 35). ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

Βιβλιογραφία ADRP 3-0. 2012. U.S. Department of the Army, Unified Land Operations, Washington, 1-3.

Armed Forces. 2010. Greece:http://www. armedforces.co.uk/Europeandefence/ edcountries/countrygreece.htm.

Burke, Warner, 2002. Organization Change: Theory and Practice. ThousandOaks.

Churchill, Randolph. 2009. Ο Πόλεμος των Έξι Ημερών. Εκδόσεις Γκοβόστη.

Clausewitz, Carl. 1976. On War, Howard-Paret, Princeton.

Collins, John. 1994. “Military Preparedness: Principles Compared with U.S. Practices,” Report no. 94-48S, CRS, 21/1/1994, 41-49.

Cooper, Helene.Defense Secretary Mattis Tells NATO Allies to Spend More, or Else, NY Times, 15 Feb 2017, στο, https://www.nytimes. com/2017/02/15/world/europe/jim-mattisnato-trump.html Cordesman et.al. 2007. Lessons of the 2006 IsraeliHezbollah War, CSIS. Dawson, David. 1982. The Military Draft: Selected Readings on Conscription, ed. Anderson.

Stanford, HIP. Deliso, Christopher. 2007. The Coming Balkan Caliphate, PSI. Ε.Α.Α.Σ. “Η Στρατιωτική Θητεία κατά τον Ρου της Ιστορίας,” http://www.eaas.gr/. ΕΡΤ. 2017. “Έτος Εθνοφυλάκων και Εφέδρων το 2017,” http://www.ert.gr/etos-ethnofylakonke-efedron-anakirychthike-2017/ EDA. 2014. “Defence Data 2014.” https://www. eda.europa.eu/info-hub/defence-data-portal/ Greece/year/2014#1. ΕΛΣΤΑΤ. 2016. “Δελτίο Τύπου, Έρευνα Εργατικού Δυναμικού: Γ΄ Τρίμηνο 2016,”15/12/2016. ΕΛΣΤΑΤ. 2015. “Μεταναστευτική Κίνηση 2015: Εκτίμηση Εξερχομένων Μεταναστών ανά Φύλλο και Ομάδες Ηλικιών.” ΕΛΣΤΑΤ. 2015β. “Φυσική Κίνηση Πληθυσμού, Γεννήσεις – Απόλυτοι Αριθμοί και Ποσοστά 1932-2015.”

Fearon, James. 2002. “Selection Effects and Deterrence,” International Interactions 28, no. 1.

Galvin, Thomas. 2014. “Military Preparedness,” FP, USAWC/DCLM, 3.

Gates, Robert, 2008. Remarks to Air War College Speech April 21, 2008. AWC. Gerras, Stephen, 2010b. Communication with External Audiences–A Stakeholder Management Approach. FP, USAWC. Gilpin, Robert. 2007. Παγκόσμια Πολιτική Οικονομία: Η Διεθνής Οικονομική Τάξη. Ποιότητα.

Graves, Robert. 1958. “Τριακόσιοι Παλαίμαχοι,” στο Βελισάριος. Τζηρίτα.

Gladwell, Malcolm. 2001. “The Mosquito Killer,” New Yorker, July 2, 2001.

Harel, Amos & Issacharoff, Avi. 2008. 34 Days.

PalgraveMacmillan.

Hastedt, Glenn.2014. American Foreign Policy.

Rowman&Littlefield.

Holcomb, James. 2010. “Managing Strategic Risk,” in USAWC Guide to NSPS, ed. Bartholomees.

Hornic et. al. 2016. “Rightsizing the Army in Austere Times,” Parameters vol. 46, No 3.

Jackson, Lisa. 2013. “The Real Secret of Google’s Corporate Culture, Corporate Culture Pros,” 23/7/13. Ηράκλειτος. 1999. “Αλλαγή και Σταθερότητα,” στο

Ηράκλειτος Άπαντα, Φάλκος. Ζήτρος. Ιωάννου, Χρήστος. 2013. “Το Ανθρώπινο Κεφάλαιο,” Εθνικές Επάλξεις, τ.112. Καφφές, Γεώργιος. 2005. Εισαγωγή στη Στρατιωτική Κοινωνιολογία. Παπαζήση.

Karus, Vahur. 2016. “Civil Conscription-Way and Means to Counter Hybrid Threats?”SRP/USAWC. Kotter, John, 1996. Leading Change, Boston, HBRP. Lewin, Kurt, 1947. “Frontiers of Group Dynamics,” Human Relations, v.1, 5.

NATO. 2016. PR 116: Defense Expenditure of NATO Countries (2009-2016), 4/7/2016.http://www. nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/ pdf_2016_07/20160704_160704-pr2016-116.pdf. Ντόκος, Θάνος. 2008. “Ασύμμετρες Απειλές και Διεθνής Ασφάλεια,” στο Διεθνείς Σχέσεις. Παπαζήση. Πορτόλας, Νικόλαος. 2009. “Λούφα και Ευθυνοφοβία: Στάσεις και Αναπαραστάσεις του Έλληνα Στρατευσίμου.” PhD Πάντειο/Ψυχολογίας, http://pandemos.panteion.gr/index.php?op= record&lang=el&pid=iid:3766. Πλουμής, Μιχαήλ. 2016. “Τα ΑΠΒΣΣ στην Ελλάδα, στην Εποχή της Οικονομικής Κρίσης,” Εθνικές Επάλξεις, τ.118.

Pierce, Douds & Marra. 2015. “Countering GrayZone Wars: Understanding Coercive Gradualism,” Parameters, 45, no. 3.

Ploumis, Michail, 2016. “Hellenic National Security: The Turkish Challenge,”Army War College Review, vol. 2, No. 3, Aug. 2016, 21.

Ploumis, Michail & Pilalis, Labros. 2016. “A New Deal for the Middle East and North Africa, Mediterranean Quarterly 27:2, June 2016.

Powell, Collin. 1995. My American Journey.

Random House.

Reuters. 2017. Sweden returns draft amid security worries and soldier shortage, http:// www.reuters.com/article/us-sweden-militaryidUSKBN1690ND Τελλίδης, Βασίλειος. 2015. “Υπάρχει Σκέψη για Αύξηση της Στρατιωτικής Θητείας,” 22/1015. http:// www.iefimerida.gr/news/232160/yparheiskepsi-sto-pentagono-gia-mikri-ayxisi-tisstratiotikis-thiteias. ΤτΕ. 2016. Έκθεση το Διοικητή για το Έτος 2015, 2/2016.

The Economist. 2016. “Turkey’s War on the Kurds,” v. 418, no. 8973, (January 23, 2016), 10, 45-46. ΣΕΕΘΑ. 2016. “…Η Ιστορία της Καρδιάς μας…” Εθνικές Επάλξεις, τ.118, Δεκ 2016.

Schelling, Thomas. 1966. Arms and Influence, NH, YUP. Stoltenberg. 2016. “Remarks by NATO SG at the European Parliament Committee on FASD,” 23/2/2016.

Strauss, Barry. Reflections on the Citizen-Soldier, Parameters, Summer 2003.

Williams, Cindy. 2006. Service to Country: Personnel Policy and the Transformation of Western Militaries, eds Gilroy, Curtis and Williams, Cindy, Cambridge, The MIT Press. Φωτιάδη, Ιωάννα. 2014. “Η Δεύτερη ‘Έξοδος’ των Καλύμνιων,” 26/10/2014, http://www. kathimerini.gr/789549/article/epikairothta/ ellada/h-deyterh-megalh-e3odos-twnkalymniwn

56

ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΑΠΟΨΕΙΣ

Ανάλυση Κυρίων Γεγονότων (Επιμέλεια: Επιτροπή Μελετών Ερευνών ΣΕΕΘΑ)

Το Ιραν και το Παλαιστινιακό στην Διπλωματική Ατζέντα του Προέδρου Τραμπ Υπό Δρ Αλέξανδρου Κούτση, Ομότιμου Καθηγητή Μεσανατολικών Σπουδών, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Δ

υο κύριοι στόχοι βρίσκονται στην κορυφή της ατζέντας της εξωτερικής πολιτικής του Τραμπ: H υιοθέτηση μιας πιο σκληρής στάσης έναντι του Ιράν και η παράλληλη προώθηση μιας συμμαχίας με τη Ρωσία ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του είχε δηλώσει ότι θα ακυρώσει την συμφωνία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα εφόσον εκλεγεί, διότι στρέφεται κατά της εθνικής ασφάλειας των Η.Π.Α. και επιτρέπει στο Ιράν να δρα επιθετικά στην περιοχή. Ωστόσο, δεδομένης της διαφορετικής στάσης στο θέμα, από την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλων σημαντικών εταίρων, ο ίδιος δεν προχώρησε αμέσως στην πραγματοποίηση της απειλής αυτής. Αντί αυτού, επέλεξε να ακολουθήσει μια πολιτική που θα απομονώσει το Ιράν, ώστε να διευκολυνθεί μια αναδιαπραγμάτευση της συμφωνίας αυτής που θα περιορίσει την ανάμειξη της Τεχεράνης στα γειτονικά κράτη, συμβάλλοντας έτσι στη σταθερότητα και ασφάλεια της περιοχής. Το κλειδί στην πολιτική αυτή είναι η βελτίωση των σχέσεων της Ουάσινγκτον με τη Μόσχα. Αξιωματούχοι του Λευκού Οίκου πιστεύουν, ότι υπάρχουν αρκετά σημεία ανταγωνισμού μεταξύ της Ρωσίας και του Ιράν τα οποία θα μπορέσει ο Τραμπ να εκμεταλλευτεί, ώστε να αποδυναμώσει τη συνεργασία τους ακόμα και να στρέψει τη Μόσχα εναντίον της Τεχεράνης. Πρώτον, η Ρωσία αγωνίζεται να παρεμποδίσει τη διεύρυνση της επιρροής του Ιράν στην περιοχή της Κασπίας. Δεύτερον,

η Ρωσία και το Ιράν είναι στρατηγικοί ανταγωνιστές στο θέμα της ενέργειας, ιδίως σε ότι αφορά την προμήθεια φυσικού αερίου στις ευρωπαϊκές αγορές, Τρίτον, η ανάπτυξη ρωσικής στρατιωτικής παρουσίας στη Συρία, ανέτρεψε τη δεσπόζουσα θέση που κατείχε το Ιράν εκεί. Τέταρτον, η Μόσχα εκμεταλλεύτηκε το κενό που δημιουργήθηκε με την πολιτική του πρόεδρου Ομπάμα, για να εμβαθύνει τους δεσμούς της με αρκετούς συμμάχους των ΗΠΑ στην περιοχή, όπως τη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ, που είναι οι κύριοι αντίπαλοι του Ιράν. Όμως, οι πιθανότητες επιτυχίας της προσέγγισης αυτής είναι ελάχιστες. Πρώτον, ο περιορισμός της ισχύος και επιρροής των ΗΠΑ αποτελεί σταθερό ιδεολογικό θεμέλιο της στρατηγικής συνεργασίας μεταξύ της Ρωσίας και του Ιράν. Δεύτερον, η συνεργασία αυτή βασίζεται επίσης στην αντιμετώπιση από κοινού της απειλής των Σουνιτών Τζιχαντιστών. Τρίτον, όπως έχουν τα πράγματα, τόσο η Ρωσία όσο και το Ιράν χρειάζονται ο ένας τον άλλο, για να εξασφαλίσουν τα θεμελιώδη συμφέροντά τους στη Συρία. Τέταρτον, η Μόσχα και η Τεχεράνη γνωρίζουν πολύ καλά τις διαφορές τους και έχουν μάθει να τις διαχειρίζονται με τρόπο που δεν θα βλάψει τα ζωτικά συμφέροντα κανενός. Πέμπτον, η ιρανική συνεργασία είναι απαραίτητη για τη βιωσιμότητα της νέας πολιτικής της Μόσχας για τη βορειοδυτική Μεσόγειο. Η πολιτική αυτή έγινε περισσότερο προφανής το τελευταίο έτος με την αποκατάσταση των σχέσεων με την Άγκυρα, μετά την

κατάρριψη του ρωσικού πολεμικού αεροπλάνου, την ενίσχυση των σχέσεων της με τον Ερντογάν με τη στάση που κράτησε κατά του αποτυχημένου πραξικοπήματος του 2016 και με τη διοργάνωση διάσκεψης στην Αστάνα για την επίλυση του συριακού ζητήματος, στην οποία συμμετείχαν όλα τα γειτονικά κράτη (πλην του Ισραήλ), καθώς και οργανώσεις της συριακής αντιπολίτευσης. Τέλος, ο Πούτιν δεν βλέπει να εισπράττει κανένα όφελος ως αντάλλαγμα, για την εγκατάλειψη της συνεργασίας του με το Ιράν. Όταν ο Τραμπ εξελέγη πρόεδρος, ο Πούτιν ήλπιζε ότι η Ουάσινγκτον θα ελαφρύνει το καθεστώς των κυρώσεων κατά της Ρωσίας, καθώς αναμένονταν ίσως ή διευθέτηση με τη Μόσχα του θέματος της Κριμαίας και της Ουκρανίας. Μέχρι στιγμής, όμως, κανένα από τα οφέλη αυτά δεν έχει υλοποιηθεί. Επιπλέον, οι αυξανόμενες ανησυχίες σχετικά με τις διασυνδέσεις της εκλογικής εκστρατείας του Τραμπ με τη Ρωσία, έχουν καταστήσει εξαιρετικά δύσκολη για τον αμερικανό Πρόεδρο την δυνατότητα να προβεί σε οποιαδήποτε ενέργεια που ευνοεί τη Ρωσία. Την πολιτική Τραμπ για την απομόνωση του Ιράν, ήρθε να υποστηρίξει ο ισραηλινός Πρωθυπουργός Βενιαμίν Νετανιάχου, συνδέοντας την με την επίλυση του Παλαιστινιακού προβλήματος. Μετά τις εκλογές, αρκετές κινήσεις του Τράμπ υποδήλωσαν ότι θα εγκατέλειπε την παραδοσιακή δέσμευση των ΗΠΑ για την ίδρυση ανεξάρτητου Παλαιστινιακού κράτους. Πρώτον, επέλεξε τον σκληροπυρηνιΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

57 κό φίλο-ισραηλινό Ντέϊβιντ Φρήντμαν ως πρέσβη στο Ισραήλ. Τόσο ο Φρήντμαν όσο και ο γαμπρός του Τράμπ, Τζάρεντ Κούσχνερ, συμμετέχουν σε οργανώσεις που χρηματοδοτούν την επέκταση των εποικισμών στα κατεχόμενα. Μάλιστα ο Φρήντμαν χρηματοδότησε την εγκατάσταση εβραίων έποικων στο μουσουλμανικό τομέα της Ιερουσαλήμ. Δεύτερον, η ομάδα συμβούλων του Τράμπ ζήτησε από το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, να διερευνήσει τρόπους μεταφοράς της αμερικανικής πρεσβείας από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ, υπογραμμίζοντας έτσι τη δέσμευση του να υποστηρίξει το Ισραήλ με τρόπους που κανένας άλλος Αμερικανός πρόεδρος δεν είχε κάνει στο παρελθόν. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, ο Νετανιάχου εξέλαβε την εκλογή Τραμπ ως μια μοναδική ευκαιρία να προωθήσει τα δικά του σχέδια για την επίλυση του Μεσανατολικού. Στη συνάντηση που είχε με το νέο πρόεδρο στο Λευκό Οίκο στα μέσα Φεβρουαρίου, υποστήριξε ότι πολλές από τις αραβικές χώρες δεν θεωρούν πια το Ισραήλ ως εχθρό τους, αλλά ως σύμμαχο στην αντιμετώπιση της μεγάλης απειλής που προβάλει η Τεχεράνη και πρότεινε τη συγκρότηση μιας στρατηγικής συνεργασίας μεταξύ του εβραϊκού κράτους και των σουνιτικών δυνάμεων εναντίον του σιϊτικού Ιράν. Η συμμαχία αυτή θα περιλαμβάνει την Αίγυπτο και την Ιορδανία, δύο κράτη που έχουν ήδη συνάψει συνθήκες ειρήνης με το Ισραήλ, καθώς και τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Την στιγμή εκείνη, ο Τραμπ ήδη επεξεργαζόταν σχέδιο που προωθούσαν φιλο-ισραηλινά κέντρα στην Ουάσινγκτον και που προέβλεπε την επιστράτευση αραβικών κρατών για την επίλυση του Παλαιστινιακού. Ο Τραμπ ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

συνέδεσε τα δύο αυτά σκέλη και κατά την κοινή συνέντευξη που έδωσε με τον Νατανιάχου ανακοίνωσε την πολιτική του για το Μεσανατολικό. Εις το εξής, η κυβέρνησή του δεν θα επιδιώξει να υπαγορεύσει τους όρους της όποιας ενδεχόμενης συμφωνίας ειρήνης, αλλά θα στηρίξει αυτή που οι δυο πλευρές θα συνάψουν. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, ο Τράμπ απέφυγε ξεκάθαρα να ταχθεί υπέρ της ανεξαρτησίας της Παλαιστίνης και δήλωσε ότι θα μπορούσε να υποστηρίξει μια λύση του ενός κράτους. Επιπλέον, ισχυρίστηκε ότι δεν θεωρεί την ύπαρξη των εποικισμών στα κατεχόμενα ως εμπόδιο για την επίτευξη λύσης στο Παλαιστινιακό, υπονοώντας έτσι ότι μελλοντικές ανακοινώσεις της ισραηλινή κυβέρνησης για επέκταση των εποικισμών όχι μόνο θα είναι ανεκτές, αλλά και θα εγκρίνονται από αυτόν αρκεί να συντονίζονται με τον Λευκό Οίκο. Η αντίδραση των αραβικών κρατών στις δηλώσεις του Τραμπ ήταν ενιαία και κατηγορηματική. Ο Αραβικός Σύνδεσμος, μαζί με τα κύρια αραβικά κράτη όπως η Αίγυπτος, η Ιορδανία και η Σαουδική Αραβία, αποστασιοποιήθηκαν από τις δηλώσεις αυτές και επιβεβαίωσαν ότι η λύση των δύο κρατών παραμένει ο μόνος τρόπος για τον τερματισμό της ισραηλινό-παλαιστινιακής σύγκρουσης. Παλαιστίνιοι αξιωματούχοι, ειδικά, τόνισαν ότι η απόρριψη της

λύσης των δύο κρατών θα σηματοδοτήσει το ολοκληρωτικό τέλος της ειρηνευτικής διαδικασίας και θα οδηγήσει σε επώδυνη αιματοχυσία. Με τον ίδιο κατηγορηματικό τρόπο τα αραβικά κράτη απέρριψαν την προοπτική της μεταφοράς της αμερικανικής πρεσβείας από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ. Μια τέτοια κίνηση θα ισοδυναμούσε με αμερικανική αναγνώριση της ισραηλινής προσάρτησης και κυριαρχίας στην Ανατολική Ιερουσαλήμ, κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου και του ψηφίσματος 478 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, με το οποίο απορρίφθηκε δήλωση του Ισραήλ ότι η «ενωμένη» Ιερουσαλήμ, είναι η πρωτεύουσα του. Η Ιορδανία μάλιστα προειδοποίησε ότι μια τέτοια κίνηση θα σήμαινε όχι μόνο την παραβίαση της ειρηνευτικής συμφωνίας του 1994 με το Ισραήλ, αλλά και την πιθανότητα να ξεσπάσουν εξεγέρσεις που θα επηρεάσουν άμεσα την ασφάλεια του βασιλείου. Οι Παλαιστίνιοι πήγαν ένα βήμα παραπέρα, απειλώντας να ανακαλέσουν την αναγνώριση του Ισραήλ και να επιστρέψουν στους Ισραηλινούς την εξουσία και τη διοίκηση των κατεχόμενων εδαφών. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια είναι αυτονόητο ότι τα αμερικανικά στρατηγικά συμφέροντα θα υποστούν τόσο μεγάλη ζημιά, που θα καταστεί αδύνατη η επανεκκίνηση της μπλοκαρισμένης ειρηνευτικής διαδικασίας στη Μέση Ανατολή. Γι’ αυτόν το λόγο ακριβώς η διεθνής κοινότητα, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τάχθηκαν κατηγορηματικά εναντίον της θέσης του Τραμπ για τη λύση των δύο κρατών.

58 Για το Ισραήλ όμως, οι δηλώσεις του Τραμπ προκάλεσαν μεγάλη ικανοποίηση. Για περισσότερα από 15 χρόνια, η ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή που ξεκίνησε με τη συμφωνία του Όσλο βρισκόταν σε μηχανική υποστήριξη ζωής. Με τις παραπάνω δηλώσεις του, ο Τραμπ τράβηξε το βύσμα. Δεδομένης της τεράστιας ασυμμετρίας ισχύος, το Ισραήλ είναι τώρα ελεύθερο να επιβάλλει τη δική του έκδοση για την λύση του ενός κράτους. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, ισραηλινοί υποστηρικτές της επέκτασης των εποικισμών στα κατεχόμενα χαιρέτισαν την αυγή μιας νέας εποχής. Μερικοί κυκλοφορούσαν προτάσεις για την προσάρτηση τμημάτων της Δυτικής Όχθης. Άλλοι προανήγγειλαν το τέλος της εποχής της λύσης των δύο κρατών. Πολλοί υποστήριξαν ότι η νέα αμερικανική κυβέρνηση δεν θα ασκούσε κριτική εναντίον της ισραηλινής εποικιστικής δραστηριότητας, όπως συνήθιζε να κάνει ο Ομπάμα. Μάλιστα το ισραηλινό κοινοβούλιο ψήφισε νόμο νομιμοποιώντας αναδρομικά τους εβραϊκούς εποικισμούς που χτίστηκαν παράνομα σε ιδιόκτητα παλαιστινιακά εδάφη. Ακόμα και ο Νετανιάχου εξέλαβε την εκλογή του Τραμπ ως δώρο που δυνητικά εξάλειφε κάθε διεθνή περιορισμό σχετικά με το τι μπορεί να κάνει το Ισραήλ με τους Παλαιστινίους στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας. Λίγες μέρες μετά την ορκωμοσία του Τραμπ, η ισραηλινή κυβέρνηση απέρριψε τις διεθνείς επικρίσεις και ενέκρινε την κατασκευή χιλιάδων νέων οικισμών εποίκων στην Δυτική Όχθη και την Ανατολική Ιερουσαλήμ. Για δεκαετίες τώρα, το σχέδιο των δύο κρατών αποτέλεσε απλώς αντικείμενο κυνικής εκμετάλλευσης από νεότερους ισραηλινούς ηγέτες, ιδιαίτερα από τον Νετανιάχου. Στόχος του, όπως αυτός του Σιωνιστικού κινήματος, είναι η τελική προσάρτηση από το Ισραήλ του συνόλου της Παλαιστίνης. Το Ισραήλ εκτείνει καθημερινά τον έλεγχό – και μάλιστα την ιδιοκτησία – των παλαιστινιακών εδαφών μέσω της

επέκτασης των παράνομων εβραϊκών εποικισμών, με αποτέλεσμα να διασώζεται λίγη μόνο παλαιστινιακή γη στην οποία να στηριχθεί η λύση των δύο κρατών. Ταυτόχρονα, το Ισραήλ ισχυρίζεται σε ξένους διπλωμάτες ότι ασπάζεται τη λύση αυτή, ώστε να αμβλύνει την ένταση των διεθνών πιέσεων και να κερδίσει χρόνο, καθώς δημιουργεί μη αναστρέψιμα τετελεσμένα που αποκλείουν κάθε πιθανότητα βιώσιμου παλαιστινιακού κράτους. Κατά την πορεία αυτή, η ζωή για τους Παλαιστίνιους θα γίνει πιο σκληρή έτσι ώστε, απογοητευμένοι και εξαντλημένοι, να αναγκαστούν να φύγουν, αφήνοντας πίσω όλη τη γη στους έποικους. Η ιδέα του ενός κράτους που ο Τραμπ φαίνεται διατεθειμένος να εγκρίνει δεν είναι καινούργια. Τον Ιούνιο 1947, πέντε μήνες πριν την απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για τη διχοτόμηση της Παλαιστίνης, κυκλοφόρησε ένα μνημόνιο στο Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, το οποίο συνέστησε ότι «η Παλαιστίνη δεν θα πρέπει να γίνει ούτε ένα αραβικό κράτος ούτε ένα εβραϊκό κράτος, αλλά μια ενιαία ανεξάρτητη Παλαιστίνη στην οποία όλοι οι άνθρωποι της, ανεξαρτήτως θρησκείας ή αίματος, θα

μπορούν να κατοικήσουν μαζί με ομόνοια.» Υποστήριξε επίσης ότι «όλοι οι κάτοικοι της Παλαιστίνης θα πρέπει να αποδεχθούν τις ευθύνες και να μοιραστούν τα δικαιώματα και τα προνόμια μιας κοινής παλαιστινιακής υπηκοότητας». Παράλληλα επέμενε ότι «η κυβέρνηση της Παλαιστίνης θα πρέπει να αντιπροσωπεύει όλους τους Παλαιστίνιους πολίτες, ενώ πρέπει να προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες.» Αυτή ήταν η θέση που τα αραβικά κράτη και οι Παλαιστίνιοι είχαν υιοθετήσει μέχρι τη δεκαετία του 1980. Τότε, ο Πρόεδρος Ρόναλντ Ρήγκαν πίεσε τους Παλαιστίνιους να εγκαταλείψουν τη θέση αυτή υπέρ της λύσης των δύο κρατών. Το 1987, λοιπόν, ο Αραφάτ έκανε τη διάσημη δήλωσή του στο Αλγέρι και με τη συμφωνία του Όσλο το 1993, οι Παλαιστίνιοι αναγνώρισαν το κράτος του Ισραήλ. Το 2009, υπό την πίεση του Πρόεδρου Ομπάμα, ο Νετανιάχου ανακοίνωσε την υποστήριξή του για το σχέδιο αυτό, αλλά πρόσθεσε ορισμένους όρους, οι οποίοι κατέστησαν αδύνατο να υιοθετήσουν οι Παλαιστίνιοι τη δική του εκδοχή των δύο κρατών, ως βάση για τις διαπραγματεύσεις. Όσον αφορούσε τον ίδιο, το σχέδιο των δύο κρατών του προσέφερε την τέλεια διατύπωση για να αποδεικνύει τις καλές προθέσεις του στη διεθνή κοινότητα, ενώ παράλληλα να παρουσιάζει τον παλαιστίνιο πρόεδρο Μαχμούντ Αμπάς, ως αυτόν που αποκλείει όλες τις προσπάθειες για την επίτευξη μιας ειρηνευτικής συμφωνίας. Τώρα, με τον Τραμπ να παγώνει τη λύση των δύο κρατών, η ιδέα του ενός κράτους αναβιώνει. Αλλά τελικά τι μορφή θα μπορούσε να έχει ένα τέτοιο κράτος; Από τότε που ο Τραμπ αποδέχθηκε την ιδέα του ενός κράτους, ισραηλινές πολιτικές προσωπικότητες έχουν προτείνει μια σειρά από σχετικά μοντέλα. Το πρώτο αφορά τη δημιουργία ενός ενιαίου κράτους με την προσάρτηση όλων των παλαιστινιακών εδαφών και την αντιμετώπιση των Παλαιστινίων ως κάτοιΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

59 κων χωρίς πολιτικά δικαιώματα για να εκλέγουν εκπροσώπους στο Κοινοβούλιο. Το δεύτερο προτείνει αυτό το ενιαίο κράτος να διαιρεθεί σε τριάντα ομοσπονδιακά καντόνια, με το καθένα να απολαμβάνει περιφερειακή ανεξαρτησία. Αυτό θα παράσχει στο Ισραήλ για πρώτη φορά, τη νομιμότητα να επιλύσει τη σύγκρουση με τους Παλαιστίνιους, χωρίς τη συμμετοχή της διεθνούς κοινότητας. Το τρίτο μοντέλο προτείνει ένα διζωνικό ομοσπονδιακό κράτος με βάση τα σύνορα του 1967, με κάθε ζώνη να απολαμβάνει αυτονομία. Το τέταρτο τάσσεται υπέρ ενός ενιαίου κράτους όπου όλοι οι πολίτες απολαμβάνουν ίσα δικαιώματα. Όλα αυτά τα μοντέλα έχουν ένα κοινό πρόβλημα: Σε λίγα χρόνια οι Παλαιστίνιοι θα αποτελούν την πλειοψηφία του

πληθυσμού με αποτέλεσμα το Ισραήλ να αντιμετωπίσει δυσχέρειες στην χάραξη της στρατηγικής του. Στην πραγματικότητα, σήμερα υπάρχει ένα γιγαντιαίο κράτος που κυβερνάται από το Ισραήλ τα τελευταία 50 χρόνια, ή τουλάχιστον δύο κράτη με το παλαιστινιακό τμήμα να περιβάλλεται εξ ολοκλήρου από τους ισραηλινούς. Ωστόσο, η παρούσα κατάσταση είναι έτσι σχεδιασμένη ώστε να διατηρείται η εβραϊκή υπεροχή σε όλη τη χώρα, ενώ οι Παλαιστίνιοι στις διάφορες περιοχές ζουν κάτω από διαφορετικά καθεστώτα (εντός του Ισραήλ, στην Ανατολική Ιερουσαλήμ, στη Δυτική Όχθη και στη Γάζα), χωρίς να επιτρέπεται σε αυτούς να έχουν μερίδιο στο να καθορίζουν τη δική τους μοίρα. Ουσιαστικά, ο σημερινός ισραη-

λινός πολιτικός διάλογος έχει έναν κοινό παρονομαστή. Στη μια πλευρά βρίσκονται οι απόστρατοι στρατηγοί οι οποίοι συνηγορούν υπέρ ενός μονομερούς «διαχωρισμού» από τους Παλαιστινίους – δηλαδή ένα κράτος με δύο διαφορετικά πολιτικά συστήματα. Στην άλλη πλευρά υπάρχουν ακραία κόμματα τα οποία προωθούν διάφορα σχέδια μονομερούς προσάρτησης. Ο Νετανιάχου θέλει απλώς να διατηρήσει την υπάρχουσα μονόπλευρη κατάσταση. Όλα αυτά έχουν ένα κοινό σημείο εκκίνησης: Τη διατήρηση της εβραϊκής κυριαρχίας στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη αλλά, και πιο σημαντικό, τη διασφάλιση του αποκλειστικού δικαιώματος του Ισραήλ να αποφασίζει και να ορίζει την επίλυση της παλαιστινιακής σύγκρουσης.

Τουρκία: Οδεύοντας προς το δημοψήφισμα Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξχου ε.α., Γεωστρατηγικού Αναλυτή- Συγγραφέα

Σ

τις 16 Απριλίου 2017, θα διεξαχθεί δημοψήφισμα στη Τουρκία για την αλλαγή του Συντάγματος και του πολιτεύματος της χώρας από προεδρευόμενη, σε προεδρική Δημοκρατία. Ειδικότερα, οι κύριες αλλαγές του Συντάγματος θα αφορούν στα εξής: πρώτον, θα αυξηθεί ο αριθμός των βουλευτών από 550 σε 600. Δεύτερον, η ηλικία των βουλευτών θα μειωθεί από το 25ο στο 18ο έτος. Τρίτον, η εκλογή του προέδρου Δημοκρατίας και των βουλευτών, θα πραγματοποιείται κάθε πέντε έτη. Σημειωτέον ότι, οι επόμενες εκλογές θα διεξαχθούν στις 3-11-2019, εφόσον υπερισχύσει το ΝΑΙ στο δημοψήφισμα. Τέταρτον, ο πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν θα αποκόπτει τους δεσμούς με το κόμμα του και θα έχει θητεία για δύο περιόδους. Πέμπτον, ο πρόεδρος της Δημοκρατίας θα εκλέγεται με απόλυτη πλειοψηφία. Έκτον, η εκτελεστική εξουσία της χώρας θα μεταφερθεί στον πρόεδρο της ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

Δημοκρατίας. Έβδομον, καταργείται το υπουργικό συμβούλιο. Και όγδοο, ο πρόεδρος της Δημοκρατίας θα διορίζει και θα παύει από τα καθήκοντα τους, τους αντιπροέδρους και τους υπουργούς. Στο πλαίσιο αυτό, παρατηρείται αύξηση της συσπείρωσης των Τούρκων, κάτω από τη σκέπη της τουρκικής ταυτότητας, του Ισλάμ και του εθνικισμού, ενώ η εκλογική πρόθεση των ψηφοφόρων αναλύεται ως ακολούθως: Οι λόγοι που οι Τούρκοι επιθυμούν το προεδρικό σύστημα, κατά σειρά προτεραιότητας, έχουν κάνουν με τα εξής: α. Θα αρθούν τα εμπόδια στη δι-

ακυβέρνηση της χώρας. β. Επειδή υποστηρίζουν τον Ερντογάν. γ. Θα περιορισθούν οι πολιτικές αντιπαραθέσεις. Και τέλος αυτό θα συμβάλει στην ανάπτυξη της χώρας. Οι λόγοι που οι Τούρκοι δεν επιθυμούν το προεδρικό σύστημα, κατά σειρά προτεραιότητας, έχουν να κάνουν με τα εξής: α. Θα κλιμακωθεί η πόλωση στην κοινωνία. β. Η δημοκρατία θα υποστεί πλήγμα. γ. Θα υπάρξει μια μονοπρόσωπη διακυβέρνηση της χώρας. δ. Το σύστημα αυτό δεν συνάδει με την Τουρκία. Και τέλος επειδή εναντιώνονται με τον Ταγίπ Ερντογάν. Οι μέχρι τώρα δημοσκοπήσεις δείχνουν υπερίσχυση του ΝΑΙ, ωστόσο, είναι νωρίς ακόμη για να βγουν ασφαλή συμπεράσματα. Πάντως το μόνο σίγουρο είναι ότι, η στρατηγική που θα εφαρμόσει ο Ταγίπ Ερντογάν εστιάζεται σε δύο άξονες, οι οποίοι τον δικαίωσαν στις εκλογικές αναμετρήσεις του παρελθόντος. Ο πρώτος παραπέμπει στο «one man

60 show» και ο δεύτερος στη φράση «κερδίζω, πολλαπλασιάζοντας την ένταση και τις συγκρούσεις». Σε ό,τι έχει να κάνει με την τουρκική εξωτερική πολιτική, κρίνεται σκόπιμο να επισημανθούν τα εξής: α. Οι χώρες που θεωρούνται από την τουρκική κοινωνία ότι αποτελούν απειλή για τη χώρα τους, κατά σειρά προτεραιότητας είναι το Ισραήλ, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Συρία, το Ιράκ, η Αρμενία, το Ιράν, η Ρωσία και η Ελλάδα. Επισημαίνεται ότι, το 2016 η αντίληψη της τουρκικής κοινωνίας για ύπαρξη απειλής από την Ελλάδα, σχεδόν διπλασιάσθηκε σε σχέση με το 2015. β. Αναφορικά με το θέμα της συνεργασίας με άλλες χώρες, παρατηρείται ένας ευρασιατικός προσανατολισμός, ενώ η αντίληψη συνεργασίας της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει περιορισθεί στο ελάχιστο. Υπόψη ότι η άποψη αυτή τυγχάνει κοινής αποδοχής, όχι μόνο από την πολιτική και τη στρατιωτική ηγεσία της Τουρκίας, αλλά και από την τουρκική κοινωνία. γ. Οι εξελίξεις των τελευταίων ετών στη Μέση Ανατολή, έπληξαν τον αλαζονικό μεγαλοϊδεατισμό που προέβαλε το δίδυμο Ερντογάν-Νταβούτογλου, με αποτέλεσμα η τουρκική κοινωνία να αρχίζει πλέον να αναθεωρεί τις απόψεις της αναφορικά με την ιδέα της ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής. δ. Η ισλαμοφοβία και η τουρκοφοβία, εντάσσονται σε μια ευρύτερη στρατηγική της Άγκυρας, η οποία σε συνδυασμό με τον πολυπολιτισμό, προσβλέπει σε μια επεμβατική πολιτική πέραν των συνόρων, κατά βάση προς δυσμάς. Μάλιστα αυτό που προκαλεί έντονη ανησυχία, έχει να κάνει με το γεγονός ότι το ερντογανικό κατεστημένο προχώρησε ένα βήμα περαιτέρω, επιδιώκοντας να μεταπλάσει την ισλαμοφοβία και την τουρκοφοβία, σε ισλαμοφασισμό και τουρκοφασισμό αντίστοιχα. Ας σημειωθεί ακόμη ότι, σε πρόσφατη προεκλογική συγκέντρωση στο Εσκισεχίρ, ο Ερντογάν απευθυνόμενος στους Τούρκους που διαμένουν στο εξωτερικό, είπε τα εξής: «Η απάντηση σας στην Ευρώπη για τις αδικίες που υφίστασθε,

είναι μια. Αντί για τρία παιδιά να αποκτήσετε πέντε παιδιά». Διαπιστώνεται λοιπόν ότι, η τουρκική επεμβατική πολιτική πέραν των συνόρων αποκτά ακόμη μια διάσταση, τη δημογραφική. Φυσικά, αν αυτή συνδυασθεί με τη γήρανση του πληθυσμού των ευρωπαϊκών χωρών, καθώς επίσης με την ίδρυση πολιτικών φορέων ελεγχομένων πλήρως από την Άγκυρα στις εν λόγω χώρες, καθίσταται σαφής η απειλή που δημιουργείται, της οποίας τα ποιοτικά χαρακτηριστικά την καθιστούν ασύμμετρη. ε. Με δεδομένο ότι, το βόρειο Ιράκ, η Συρία και η Ανατολική Μεσόγειος-Αιγαίο θεωρούνται από την Άγκυρα ως ασύμμετρα Θέατρα Επιχειρήσεων, είναι προφανές ότι η εξωτερική της πολιτική είναι και θα συνεχίσει να είναι ασύμμετρη, στηριζόμενη σε μια ασύμμετρη στρατηγική. Αναφορικά με το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016 στην Τουρκία, ένα από τα μεγαλύτερα πλήγματα που αυτό επέφερε, πέραν των 248 νεκρών και 2.193 τραυματιών, ήταν η θεσμική αλλοίωση των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων αναφορικά με τη βούληση και το δυναμισμό τους, τα οποία σταδιακά αποκαθίστανται. Συγχρόνως όμως θα ήταν λάθος να μην επισημανθεί ο ηρωισμός χαμηλόβαθμων στελεχών εναντίον των πραξικοπηματιών από τη μια πλευρά, οι οποίοι εκτελώντας πιστά τις διαταγές των προϊσταμένων τους έχασαν τη ζωή τους, καθώς επίσης οι πρωτοβουλίες συγκεκριμένων ανωτάτων αξιωματικών από την άλλη, οι οποίοι προκάλεσαν ένα σημαντικότατο ρήγμα στο σύστημα ελέγχου και διοίκησης του πραξικοπηματικού μηχανισμού, που είχε ως συνέπεια την πλήρη κατάρρευση του. Επιπρόσθετα, στο πλαίσιο «ποινικοποίησης» των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων προκειμένου να αποτραπεί το ενδεχόμενο ενός νέου πραξικοπήματος, αποφασίσθηκε η έτι περαιτέρω αποδυνάμωση του παρεμβατικού τους ρόλου ως μια τέταρτη εξουσία, αφού: α. Έκλεισαν στρατόπεδα και μεταστάθμευσαν σχηματισμοί που μετείχαν στο πραξικόπημα. β. Στις ένοπλες δυνάμεις

ανατέθηκαν τα καθήκοντα της άμυνας της χώρας από εξωτερικές απειλές, ενώ η εσωτερική ασφάλεια θα αποτελεί πλέον ευθύνη της αστυνομίας και της στρατοχωροφυλακής. γ. Ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων υπάγεται απευθείας στον πρωθυπουργό, ενώ οι αρχηγοί των Γενικών Επιτελείων Στρατού Ξηράς, Πολεμικού Ναυτικού και Πολεμικής Αεροπορίας στον υπουργό Εθνικής Άμυνας. δ. Άλλαξε η σύνθεση του Ανωτάτου Στρατιωτικού Συμβουλίου, το οποίο θα αποτελείται από τον πρωθυπουργό, τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων, τους αντιπροέδρους της κυβέρνησης, τους υπουργούς Δικαιοσύνης, Εξωτερικών, Εσωτερικών και Εθνικής Άμυνας, καθώς επίσης τους αρχηγούς των Γενικών Επιτελείων Στρατού Ξηράς, Πολεμικού Ναυτικού και Πολεμικής Αεροπορίας. Σημειωτέον ότι, το Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο καθορίζει το στρατιωτικό δόγμα και τους κύριους στόχους των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, ενώ αποφασίζει για τις προαγωγές-αποστρατείες-τοποθετήσεις των ανωτάτων αξιωματικών των ενόπλων δυνάμεων, καθώς επίσης λαμβάνει αποφάσεις για θέματα που άπτονται της στρατιωτικής νομοθεσίας και των στρατιωτικών κανονισμών. Επίσης, πριν το πραξικόπημα η σύνθεση του περιελάμβανε τον πρωθυπουργό ως πρόεδρο και μέλη τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων, τον υπουργό Εθνικής Άμυνας, τους αρχηγούς των γενικών επιτελείων και της στρατοχωροφυλακής, καθώς επίσης όλους τους ανώτατους αξιωματικούς που φέρουν το βαθμό του στρατηγού, ναυάρχου και πτεράρχου. Ας σημειωθεί ακόμη ότι, ως επί το πλείστον, η συγκρότηση, η διάταξη, ο επιχειρησιακός σχεδιασμός και τα εξοπλιστικά προγράμματα των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων που βρίσκονται σε εξέλιξη, δεν έχουν επηρεασθεί από το πραξικόπημα. Παρόλα αυτά, η αποκατάσταση του πλήγματος που αυτές υπέστησαν απαιτεί μεγάλο χρονικό διάστημα (τουλάχιστον 2-3 χρόνια). ΦυΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

61 σικά, η εκτίμηση αυτή δεν αφορά στη δυνατότητα των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων να πραγματοποιήσουν μια επιχείρηση σε περιορισμένο τόπο και χρόνο, αλλά στη δυνατότητα τους να εφαρμόσουν στο σύνολο του το Δόγμα της Εθνικής Στρατιωτικής Στρατηγικής τους και συγκεκριμένα το δόγμα των 2,5 πολέμων (Ελλάδα, Συρία και ΡΚΚ). Συνεπώς, θα ήταν λάθος αν θεωρηθεί ότι ο τουρκικός επιχειρησιακός σχεδιασμός στο Θέατρο Επιχειρήσεων του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου, έχει επηρεασθεί από το πραξικόπημα. Στο πλαίσιο αυτό, οι διαδικασίες που προσδίδουν σημαντική πολλαπλασιαστική ισχύ στους τουρκικούς σχεδιασμούς, εστιάζονται στα εξής: πρώτον, στην επαγγελματοποίηση, ολικώς ή μερικώς, των ενόπλων δυνάμεων. Σημειωτέον, ότι το υφιστάμενο ποσοστό επαγγελματοποίησης είναι 41,60%. Δεύτερον, στην επαύξηση των χερσαίων, ναυτικών και αεροπορικών επιχειρησιακών δυνατοτήτων με την απόκτηση αντίστοιχων μέσων και οπλικών συστημάτων μεγάλου βεληνεκούς. Τρίτον, στην αναβάθμιση της παραγωγής στρατιωτικών πληροφοριών μεγάλου βάθους, αναγνώρισης και επιτήρησης του πεδίου μάχης. Τέταρτον, στην αναβάθμιση των δυνατοτήτων ταχείας μεταφοράς δυνάμεων και στρατηγικών ενισχύσεων σε περιοχές κρίσεως. Πέμπτον, στην χρησιμοποίηση του διαστημικού περιβάλλοντος ως παράγοντα στρατιωτικής ισχύος, καθώς επίσης στην επαύξηση των δυνατοτήτων σε ό,τι έχει να κάνει με τις επικοινωνίες, τον ηλεκτρονικό πόλεμο και τον κυβερνοπόλεμο. Έκτον, στην απόκτηση δυνατοτήτων διεξαγωγής επιχειρήσεων ημέρα και νύκτα, ολοκλήρωσης μιας στρατιωτικής επιχείρησης σε σύντομο χρονικό διάστημα και εφόσον απαιτηθεί εξασφάλιση της συνέχισης αυτής και υποστήριξή της για μεγάλο χρονικό διάστημα. Υπόψη ότι, η επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη» στη βόρεια Συρία, συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι η Τουρκία έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιεί στρατιωτικές επιχειρήσεις πέραν των ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

συνόρων και για μεγάλο χρονικό διάστημα. Έβδομον, στην αποδέσμευση των εξοπλιστικών προγραμμάτων από την εκάστοτε οικονομική κατάσταση (σ.σ. συμβαίνουν μετακυλήσεις, όχι όμως ακυρώσεις). Και όγδοο, στην απεξάρτηση των εξοπλιστικών αναγκών της χώρας από το εξωτερικό. Σημειωτέον ότι, η εν λόγω εξάρτηση πριν από 15 χρόνια ανερχόταν στο 80%, το 2016 αυτή μειώθηκε στο 40% και ως επόμενος στόχος ετέθη η περαιτέρω μείωση της στο 20%. Τέλος, μια ορθή στρατηγική εκτίμηση, μεταξύ άλλων προϋποθέτει το εξής: «Αντί να επικεντρωνόμαστε μόνο σε άτομα και εν προκειμένω για την Τουρκία στον πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν, κρίνεται σκόπιμο να επικεντρωνόμαστε στην κοινωνία, στο σύνολο του κρατικού μηχανισμού και στο έθνος.». Συνεπώς, εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι, η πολιτική σοφία για την αντιμετώπιση της ασύμμετρης πλέον τουρκικής επεμβατικής πολιτικής πέραν των συνόρων της, θα πρέπει να εστιασθεί σε μια αρχή [στρατηγική με τακτικούς ελιγμούς είναι ο πιο σίγουρος δρόμος για τη νίκη, ενώ τακτικοί ελιγμοί χωρίς στρατηγική είναι ο θόρυβος πριν την ήττα (Σουν Τζου)] και σε έξι άξονες: τον πολιτικό, τον διπλωματικό, τον οικονομικό, τον κοινωνικο-πολιτιστικό, καθώς επίσης τους άξονες άμυνας και ασφάλειας. Υπό αυτήν την έννοια θα ήταν χρήσιμο να έχουμε υπόψη μας τις ακόλουθες φράσεις, που χρησιμοποίησαν κατά διαστήματα Τούρκοι αρχηγοί γενικών επιτελείων, σε ομιλίες που πραγματοποίησαν σε στρατιωτικές σχολές της

χώρας τους: Μη λησμονείτε ότι η παράδοση μας στηρίζεται στο μυαλό των νεκρών και όχι στο νεκρό μυαλό. Άλλωστε ο αριθμός των νεκρών είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό των ζωντανών. Οι κοινωνίες, που ζουν από τύχη και οι οποίες δεν αντιλαμβάνονται πόσο σημαντικό είναι να βασίζονται σε στέρεα στηρίγματα για να φθάσουν στους εθνικούς τους στόχους στο μέλλον, δεν θα μπορέσουν να περπατήσουν με σίγουρα βήματα στο μέλλον. Δεν θα μπορέσετε να πλάσετε το μέλλον με το να βλέπετε μόνο όνειρα. Οι αλήθειες του παρελθόντος είναι οι πραγματικότητες του σήμερα και οι προβλέψεις του μέλλοντος. Πρέπει να δεχθούμε πως αρκετά προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζουμε σήμερα, είναι λανθασμένες λύσεις του παρελθόντος. Το ρητό: «Η σημερινή κατάσταση είναι αποτέλεσμα του χθες και η αυριανή κατάσταση θα είναι αποτέλεσμα του σήμερα», αποτελεί τις βάσεις της γραμμικής σκέψης ή της αιτιοκρατίας στην επιστημονική ορολογία. Σ΄ αυτήν την πορεία και σ’ αυτήν τη ζωή θα μάθουμε πολλά νέα πράγματα, αλλά δυστυχώς ως επί το πλείστον θα τα μάθουμε χάνοντας. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνούμε. Αυτό που είναι σημαντικό δεν είναι να μαθαίνεις χάνοντας, αλλά να μαθαίνεις κερδίζοντας. Ένας έξυπνος εχθρός, είναι προτιμότερος από έναν ανεγκέφαλο και ανόητο φίλο.

62 Εσωτερική εξισορρόπηση διά της προβολής εξωτερικού εχθρού Υπό του κ. Χριστόδουλου Κ. Γιαλλουρίδη, Καθηγητού Διεθνούς Πολιτικής και Διευθυντού Κέντρου Ανατολικών Σπουδών για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Τ

ις τελευταίες ημέρες παρατηρείται μια έκρηξη επιθετικότητας του Τούρκου Προέδρου εναντίον δυτικών χωρών, ιδιαιτέρως της Ολλανδίας και της Γερμανίας, γεγονός που οδηγεί τις εν λόγω χώρες σε πράξεις αντιποίνων έναντι της Άγκυρας και την Τουρκία σε κατάσταση απομόνωσης από την Ευρώπη και τον ευρύτερο διεθνή παράγοντα, αφού και με τις ΗΠΑ οι σχέσεις χειροτερεύουν συνεχώς. Η Τουρκία βρίσκεται, εδώ και εβδομάδες, στην μέγγενη της εσωτερικής πίεσης μεταξύ ισλαμικής απειλής και εσωτερικής ευρύτερης αμφισβήτησης της κυβέρνησης Ερντογάν. Η χώρα σε μια στιγμή που εκδηλώνει ενεργό επιθετική στάση έναντι της Ελλάδος, εμφανίζει εσωτερικό πρόβλημα ισχυρής ισλαμικής πίεσης και σοβαρού ελλείματος εξουσίας που προέρχεται από το κενό που δημιούργησε ο αποκεφαλισμός του στρατεύματος, που αποτελούσε τον συνεκτικό ιστό του πολιτικού συστήματος της χώρας. Η κατάσταση αυτή προκαλεί ένα κενό δυσαναπλήρωτης πολιτειακής δομής, με ορατά τα ενδεχόμενα των συνεπείων της κρίσης, ως προς την δομή του πολιτικού συστήματος της χώρας. Ο Τούρκος Πρόεδρος Ερντογάν, μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα εις βάρος του, το οποίο ορισμένοι θεωρούν σκηνοθετημένο, έτσι ώστε να μπορέσει να δράσει, όπως έδρασε εν συνεχεία κατά πάντων, ενώ εμφανίζεται προς στιγμήν παντοδύναμος, στην πραγματικότητα είναι μόνος και απειλούμενος πανταχόθεν. Αυτή τη στιγμή η Τουρκία έχει ίσως για πρώτη φορά στην ιστορία της, ένα πρόβλημα εμ-

φανών κενών στην δομή του πολιτικού συστήματος, στο βαθμό που η χώρα μοιάζει προς στιγμήν, μετέωρη με πρόδηλες τις δομικές της αδυναμίες σε επίπεδο κρατικής δομής και κυρίως δομών εξουσίας με έμφαση στην συνοχή, εν γένει, του πολιτικού της συστήματος. Η εσωτερική απειλή του Ισλάμ είναι απολύτως ορατή και ισχυρότατη, ενώ η κυβέρνηση Ερντογάν δεν έχει την απαιτούμενη νομιμοποίηση και αξιοπιστία που της είναι απα-

ραίτητη για να αντιμετωπίσει το εσωτερικό πρόβλημα απειλής της κρατικής δομής και πολιτικής εξούσιας της χώρας, που προέρχεται από την εσωτερική αμφισβήτηση πολιτικών δυνάμεων της κοσμικής εξουσίας από το Ισλάμ. Ο Ερντογάν επιχειρεί την εξωτερίκευση του εσωτερικού προβλήματος, επιτιθέμενος κατά της Ελλάδος, αφού απέτυχε η απόπειρα επέμβασής του στην Μεση Ανατολή. Πρόκειται για μια ενεργό επιθετική πολιτική της Άγκυρας απέναντι στην Ελλάδα, η οποία προέρχεται αναμφίβολα, πρωτίστως από εσωτερικούς παράγοντες νομιμοποίησης του καθεστώτος μέσα από την κατασκευή και ενεργοποίηση παράστασης εξωτερικής απειλής και διοχέτευσής της σε πολιτικές επεκτατισμού προς το Αιγαίο. Η Τουρκία συνήθως επηρεάζεται και από εσωτερικούς λό-

γους στην εξωτερική της πολιτική απέναντι στην Ελλάδα και όχι μόνον. Κατά βάση η τουρκική πολιτική ακολουθεί μια στρατηγική, η οποία αποτελεί προϊόν της τουρκικής κρατικής πολιτικής που υπερβαίνει κυβερνήσεις και πρόσωπα και εντάσσεται στον σχεδιασμό των εκάστοτε κυβερνήσεων να ικανοποιήσουν το εθνικό συμφέρον της χώρας. Αυτή τη φορά, όμως, η απόφαση Ερντογάν μπορεί να ικανοποιήσει το τουρκικό συμφέρον, αλλά είναι αποφασιστικά συγκυριακή στο βαθμό που ο Τούρκος Πρόεδρος θέλει να δημιουργήσει μια εθνική πολιτική συσπείρωσης γύρω από τον ίδιο και την πολιτική του με ταυτόγχρονη υπέρβαση των συνθηκών ενεργού αμφισβήτησής του. Αυτό σημαίνει πως η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να αντιμετωπίσει μια σειρά απρόβλεπτων εξελίξεων επιθετικής πολιτικής της Άγκυρας απέναντί της, η οποία τείνει να λάβει διαστάσεις μη αναμενόμενης και εν προκειμένω κλιμακούμενης επιθετικότητας. Η Αθήνα είναι υποχρεωμένη να αντιδράσει, όχι μόνο με την έννοια της στρατιωτικής κινητοποίησης, αλλά προπάντων με την διεθνή κινητοποίηση και ενημέρωση ως προς την τουρκική απειλή που είναι ενεργός και άμεση. Η δυνατότητα της Ελλάδος να προβάλλει αποτρεπτική ισχύ, σημαίνει ισχυροποίηση της άμυνας στο Αιγαίο, ούτως ώστε το κόστος οποιασδήποτε επιθετικής ενέργειας να είναι μεγαλύτερο από το όφελος του επιτιθέμενου. Ταυτόχρονα, η Αθήνα θα πρέπει να προβεί σε δυναμική ενημέρωση της κοινής γνώμης διεθνώς και του παγκόσμιου παράγοντα, δηλαδή των διεθνων οργανισμών και των κραΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

63 τών των Ηνωμένων Πολιτειών, της Ρωσίας, της Ευρώπης και του παγκόσμιου συστήματος, για το τι συμβαίνει σε ετούτη την περιοχή της νοτιανατολικής Μεσογείου ως προς την τουρκική επιθετικότητα απέναντι στη Ελλάδα. Η επιθετικότητα δεν είναι απλά υπαρκτή, αλλά είναι ενεργά απειλητική και κρίσιμη για την ειρήνη και την ασφάλεια στη Μεσόγειο. Η Ελλάδα βρίσκεται υπό τουρκική απειλή, η οποία δεν οφείλεται, όπως αναφέραμε, στις τουρκικές παραδοσιακές διεκδικήσεις και μόνον, αλλά διενεργούνται για να καταγραφούν

ότι υφίστανται διεθνώς και κυρίως για να εκτονωθεί το εσωτερικό κλίμα πολιτικής της Τουρκίας προς τον Τούρκο Πρόεδρο, ο οποίος επιθυμεί να μεταφέρει το εσωτερικό πρόβλημα προς τα έξω, ούτως ώστε να υπάρξει εσωτερική εξισορρόπηση μέσα από την δημιουργία εξωτερικού εχθρού. Γι αυτό και κίνδυνοι μια ενεργότερης ανάφλεξης δεν πρέπει να αποκλειστούν, στον βαθμό που ο Τούρκος Προέδρος μεταφέρει το πλαίσιο εσωτερικής πολιτικής νομιμοποίησης του καθεστώτος του στην αντιπαλότητα της χώρας του προς την Ελλάδα. Αυτό που μπορεί να διαφυλά-

ξει την ειρήνη εν όψει της επιθετικής πολιτικής του καθεστώτος της Αγκυρας απέναντι στην Ελλάδα θα ήταν δύο πράγματα. Πρώτον, η ενεργοποίηση των συμμαχιών στην αμυντική γραμμή της χώρας, όπου θα μπορούσε να συμπράξει αμυντικά ο άξονας Αθηνών, Τελ Αβίβ, Καΐρου, Λευκωσίας, κατά το αντίστοιχο του 1987 Αθήνα, Σόφια, Δαμασκός. Η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να οργανώσει την άμυνά της σε επίπεδο κοινών πολιτικών άμυνας, συμμαχιών στο Αιγαίο, συνεργαζόμενη με την Αίγυπτο, την Κύπρο και το Ισραήλ και σε αμυντικό επίπεδο.

Η τουρκική προκλητικότητα σε φάση όξυνσης Υπό Δρ Κωνσταντίνου Φίλη, Διευθυντού Ερευνών του ΙΔΙΣ*

Η

Τουρκία βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή. Οι ακροβατισμοί Ερντογάν του προηγούμενου διαστήματος έρχονται πλέον αντιμέτωποι με την πραγματικότητα. Στις σχέσεις με τη Δύση, παρά τους λεονταρισμούς, το κυριότερο πλεονέκτημα της Τουρκίας εντοπίζεται στο μέγεθος, τη γεωγραφική θέση, καθώς επίσης και την ανησυχία για τυχόν αποσταθεροποίηση της. Η εμπιστοσύνη στον Ερντογάν έχει κλονιστεί, η καχυποψία είναι διάχυτη, ενώ όλο και περισσότεροι θεωρούν την παρουσία του ζημιογόνα. Η Άγκυρα απομακρύνεται από τον δυτικό άξονα. Μάλιστα, οι τακτικισμοί του προέδρου της δημιουργούν στους πιστούς οπαδούς του μία αντιπάθεια/εχθρότητα για τον δυτικό κόσμο/πολιτισμό, με αθεμελίωτες κατηγορίες να αποδίδονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα στις «κακές» προθέσεις πολλών δυτικών κρατών έναντι της Τουρκίας. Το σχήμα Ερντογάν έχει ως εξής: όσες ηγεσίες του ασκούν κριτική για τη διολίσθηση του στον αυταρχισμό, εν αρχή τους χρεώνονται κάποια απροσδιόριστη σχέση με τους εχθρούς του και κατ’ επέκταση του έθνους και εν συνεχεία καλούνται να συμπαραταχθούν μαζί

του (αποδεχόμενοι a priori τις απόψεις του), ειδάλλως κινδυνεύουν να τεθούν στην άμεση στόχευση της πολιτικής του κατά των «εχθρών του τουρκικού έθνους», με ότι αυτό συνεπάγεται και έχει γίνει γνωστό μέχρι σήμερα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Τουρκία στρέφεται στο -κατά αυτήν- ευκολότερο πεδίο προβολής των αναθεωρητικών της βλέψεων, της Ελλάδας και του Αιγαίου. Όχι για στρατιωτικούς λόγους, αλλά επειδή η ψυχραιμία και η σύνεση που επιδεικνύει η Αθήνα τις προσφέρουν την ευκαιρία για φθηνούς εντυπωσιασμούς αλλά και εγγυώνται τρόπον τινά πως εκτός απροόπτου δεν

* Το βιβλίο του «Ευρώπη, Πρόσφυγες, Ανασφάλεια» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις “Παπαδόπουλος”. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

θα προκύψει μία «θερμή» κατάσταση, η έκβαση της οποίας μόνο βέβαια δεν είναι για την Άγκυρα. Μάλιστα, το γεγονός ότι υπάρχει ομοθυμία μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων διευκολύνει την κυβέρνηση, εφόσον της παρέχει τη δυνατότητα –δήθεν πιεζόμενη- να αποσαφηνίζει τις γκρίζες ζώνες, δηλώνοντας πως τις ανήκουν. Εσχάτως, μάλιστα, αναβαθμίζει ποιοτικά και μεθοδικά την προκλητικότητά της. Συνάμα, εφόσον το «άνοιγμα της στρόφιγγας» των προσφυγομεταναστευτικών ροών συνεπάγεται σοβαρή ζημία και για την Άγκυρα, το κλιμακούμενο πρέσινγκ προς ένα κράτος-μέλος σε φάση αδυναμίας, εν-

64 δέχεται να αποδώσει καλύτερα ως μοχλός πίεσης έναντι των Βρυξελλών. Επιπρόσθετοι λόγοι της τουρκικής προκλητικότητας εντοπίζονται στο μεταβατικό στάδιο που βρίσκονται ΗΠΑ (ευκαιρία να τεθεί μία νέα, «διανθισμένη» ατζέντα ενώπιον της νέας ηγεσίας)

και μάλιστα ενώ φαίνεται -παρά τις διαφωνίες γύρω από τη στήριξη στην κουρδική πολιτοφυλακή YPG- πως η Ουάσιγκτον της αποδίδει ιδιαίτερη αξία, στην κρίσιμη καμπή που βρίσκεται το Κυπριακό και βέβαια στην έκφραση δυσαρέσκειας για τη μη έκ-

δοση των οκτώ στρατιωτικών. Η Άγκυρα αρέσκεται, επίσης, στο τεστάρισμα αντιδράσεων, διαπιστώνοντας τη διστακτικότητα των «νέων» περιφερειακών μας συμμάχων (Ισραήλ, Αίγυπτος) να υιοθετήσουν θέσεις ενοχλητικές για αυτή.

Ουκρανία: H μη-ειρήνη των Συνθηκών Ειρήνευσης Μινσκ Ι και ΙΙ Υπό κ. Πόκα Χαραλάμπους, Αντγου ε.α. Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

Η

Συνθήκη Ειρήνης Μινσκ ΙΙ υπογράφηκε πριν από δύο χρόνια. Εν τούτοις, ακόμη και τώρα, τα όπλα στην Ανατολική Ουκρανία δεν έχουν σιγήσει. Οι αιτίες εντοπίζονται σε αυτή την ίδια την Συνθήκη Ειρήνης. Έχουν περάσει ήδη δύο χρόνια από τότε που οι εκπρόσωποι της Ουκρανίας και εκπρόσωποι των αποσχιστών -που υποστηρίζονται από τη Ρωσία- υπέγραψαν στο Μινσκ μια δεύτερη στη σειρά Συνθήκη Ειρήνης. Το διάτρητο κείμενο από μόνο του δεν αφήνει καμία ακτίνα ελπίδας ότι θα επιστρέψει σύντομα η ειρηνική ζωή στο Ντονμπάς ((Donbass). Η Γαλλία και η Γερμανία πίεσαν το Κίεβο να υπογράψει έναν μη βιώσιμο συμβιβασμό. Τη χαριστική βολή όμως στη Συνθήκη Ειρήνης, την έδωσαν οι αποσχιστικές δυνάμεις. Αμέσως μετά την υπογραφή της Ειρήνης στις 12 Φεβρουαρίου 2015 κατέλαβαν με τη βοήθεια ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων το σημαντικό επικοινωνιακό κόμβο του Ντεμπάλτζεβε (Debalzewe).

Ελλιπής Οριοθέτηση

Α

ρκετοί αναλυτές είναι της γνώμης ότι το κείμενο που υπογράφηκε στο Μινσκ δεν είναι μια πραγματική Συνθήκη Ειρήνης. Ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα είναι η έλλειψη γραμμής διαχωρισμού και συνόρων μεταξύ των αντιμαχομένων. Ήδη από την πρώτη Συνθήκη Ειρήνης του Μινσκ το Σεπτέμβριο του 2014, καθορίσθηκαν με γεωγραφικές συντεταγμένες κάποια μεμονωμένα συνορια-

κά σημεία. Όμως, τα σημεία αυτά δεν συνδέθηκαν ποτέ μεταξύ του με κάποιου είδους γραμμή. Γι αυτό το λόγο δεν υπάρχει σαφώς καταγεγραμμένη επάνω στον χάρτη μια ξεκάθαρη γραμμή αντιπαράθεσης. Επιπλέον, τα σημεία που καθορίστηκαν στη Συνθήκη Μινσκ Ι δεν δημοσιοποιήθηκαν ποτέ επισήμως. Στη διπλωματική γλώσσα άρχισε τότε να χρησιμοποιείται ο ασαφής όρος «Γραμμή Επαφής». Εξ αιτίας αυτής της παντελούς έλλειψης ξεκάθαρης διατύπωσης, ο πόλεμος φαίνεται αναπόφευκτος. Σε όλα αυτά, προστίθεται και η κατάληψη από τις αποσχιστικές δυνάμεις από το Σεπτέμβριο του 2014 μέχρι το Φεβρουάριο του 2015 κι άλλων στρατηγικής σημασίας εδαφών. Σχετικά με αυτή την «επέκταση», οι αποσχιστές ήσαν υποχρεωμένοι, σύμφωνα με την δεύτερη Συνθήκη Ειρήνης του Μινσκ, να αποσύρουν τα βαρέα όπλα τους πίσω από τη γραμμή του μετώπου, όπως αυτή είχε διαμορφωθεί το 2014. Σύμφωνα με την ουκρανική πλευρά, οι αποσχιστικές δυνάμεις ελέγχουν στην παρούσα φάση περιοχές από τις οποίες, σύμφωνα με τα συμφωνηθέντα, θα έπρεπε να είχαν

αποσυρθεί. Επειδή κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, αμφότερες οι αντιμαχόμενες πλευρές συνεχίζουν να μετακινούνται μαζί με τα βαρέα όπλα τους, αυξάνοντας τον κίνδυνο της ανάφλεξης στην περιοχή. Εκτός αυτού, υπάρχουν και γκρι ζώνες όπως για παράδειγμα η βιομηχανική περιοχή της πόλης Αουντιούβκα (Awdijiwka). Σύμφωνα με τη Συνθήκη του Μινσκ, θα πρέπει να ευρίσκεται υπό ουκρανική διοίκηση, αλλά η φυσική άμυνα της περιοχής είναι εξαιρετικά δύσκολη. Σε περίπτωση που το Κίεβο κατείχε σταθερά τη βιομηχανική περιοχή, θα έθετε υπό άμεσα πυρά μια σημαντική οδό επικοινωνίας μεταξύ των αποσχιστικών περιοχών. Γι αυτό το λόγο, στα τέλη Ιανουαρίου ξέσπασαν φονικές μάχες στην Αουντιούβκα, κατά την διάρκεια των οποίων οι αποσχιστές δέχθηκαν ισχυρά πυρά πυροβολικού, ενώ οι γενικές εκτιμήσεις είναι ότι έχουν έλλειψη προσωπικού και συγκεκριμένων ειδικοτήτων, ενώ εφόσον επιθυμούν τη συνέχιση κατάκτησης νέων εδαφών εξαρτώνται απόλυτα από τη βοήθεια των ρωσικών δυνάμεων.

Ουκρανία Αυτοδύναμη

Ε

ν τω μεταξύ, οι διαπραγματεύσεις για την υλοποίηση της Συνθήκης Ειρήνης έχουν φθάσει σε αδιέξοδο. Εάν η Ουκρανία δεν επιθυμεί να γίνει όμηρος της Ρωσίας, θα πρέπει, πριν από τις τοπικές εκλογές του Ντονμπάς, να ανακτήσει πλήρως τον έλεγχο των συνόρων της με την ΡωΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

65 σία. Αυτό ακριβώς όμως είναι αυτό που θέλει να παρεμποδίσει η Μόσχα, αλλά η Δύση δεν επιθυμεί να ασκήσει πίεση. Ο Γερμανός πρεσβευτής στο Κίεβο δήλωσε πρόσφατα ότι: «Οι εκλογές στο Ντονμπάς δεν είναι απαραίτητο να διεξαχθούν μόνον όταν δεν υπάρχουν εκεί ρωσικά στρατεύματα». Η Δύση, από άγχος για μια σοβαρή στρατιωτική εμπλοκή με τη Μό-

σχα, ελπίζει ότι θα μπορέσει να πιέσει την Ουκρανία να συμφωνήσει σε έναν ακόμη λανθασμένο συμβιβασμό με την Ρωσία. Το Κίεβο όμως έχει ήδη χει-

ραφετηθεί και δεν θέλει να παραμείνει ο μικρός που πάντα υποκύπτει. Όσο περισσότερο διαρκούν οι διπλωματικές προσπάθειες χωρίς να φέρνουν κάποια χειροπιαστά αποτελέσματα, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος τα αντιμαχόμενα μέρη να χάσουν την υπομονή τους και να χρησιμοποιήσουν ευρέως στρατιωτικά μέσα αντιπαράθεσης.

Βαλκάνια: Η επόμενη μέρα; Υπό κ. Ζαχαρία Ι. Βερίγου, Αντγου ε.α., Μέλους ΣΕΕΘΑ και Επιτίμου Δκτού Β΄ΣΣ

Εισαγωγή

Ό

ταν η Γιουγκοσλαβία κατέρρευσε, στη δεκαετία του 1990, δεν υπήρχε τίποτα προκαθορισμένο, τουλάχιστον εμφανώς, για τις εξελίξεις τις επόμενης μέρας. Η πολυεθνικότητα, η διαφορετικότητα στη θρησκευτική πίστη, η πολυπολιτισμικότητα, οι διαφορετικές γλώσσες, αλλά και τα πάθη και μίση, που καλλιέργησαν οι πολεμικές συγκρούσεις, δεν ελήφθησαν υπόψη, ή δεν θεωρήθηκαν σημαντικοί παράγοντες αστάθειας, κατά τη χάραξη των συνόρων των νέων κρατών, θεορώντας ότι οι μειονότητες θα έδιδαν μεγαλύτερη προτεραιότητα στις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, απ’ ότι στις εδαφικές διεκδικήσεις και στην ασφάλεια. Έτσι, τα σύνορα των νέων κρατών ορίσθηκαν με βάση τα υφιστάμενα των παλαιών Γιουγκοσλαβικών δημοκρατιών. Στη πορεία, η εκτίμηση αυτή αποδείχθηκε εσφαλμένη. Οι διάφορες μειονότητες, εθνικές και θρησκευτικές, κυρίως, θεωρώντας ότι καταπιέζονται από τις αντίστοιχες πλειοψηφίες, αντιδρούν δυναμικά, υποκινούμενες και υποστηριζόμενες από γειτονικές, αλλά και τρίτες χώρες, με σκοπό, είτε να αποκτήσουν έναν επίσημο διαχωρισμό σε ανεξάρτητες οντότητες (ομόσπονδα κράτη) είτε να ενσωματωθούν σε ομοΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

εθνή γειτονικά κράτη, είτε να ανεξαρτητοποιηθούν πλήρως. Την κατάσταση επηρεάζουν και επιδεινώνουν οι προσπάθειες της ΕΕ, των ΗΠΑ, της Ρωσίας και του ΝΑΤΟ, για ένταξη των χωρών στη δική τους σφαίρα επιρροής, της Τουρκίας για έλεγχο των τουρκογενών και μουσουλμανικών πληθυσμών, Αραβικών χωρών για ενδυνάμωση του θρησκευτικού αισθήματος των μουσουλμάνων, των ιδρυμάτων του Φετουλάχ Γκιουλέν για τον επηρεασμό της παρεχόμενης θρησκευτικής εκπαίδευσης και των χρηματοδοτούμενων, ιδιαίτερα από το δισεκατομμυριούχο Τζωρτζ Σόρος, ΜΚΟ, με μη ευκρινείς και, κατά πολλούς, ύποπτους σκοπούς (ήδη Ουγγαρία, ΠΓΔΜ, Σερβία, Κροατία, Ρουμανία και Βουλγαρία ερευνούν ή καταγγέλλουν αυτές τις ΜΚΟ και εξετάζουν τρόπους, είτε να σταματήσουν τη δράση τους, είτε να τις φορολογήσουν), ενώ δυναμικά εισέρχεται στην περιοχή και η Κίνα, με επενδύσεις στις υποδομές. 1 1 www.balkaninsight.com/en/article/ russia-seeking-balkan-chaos-us-expertsays-01-26-2017#sthash.NP7seoPL.dpu., άρθρο «Russia Seeking Balkan Chaos, US Expert says», www.balkaninsight.com/en/ article/russia-aims-to-disrupt-balkans-usexpert-says-02-02-2017#sthash.jJldV5xH. dpuf, άρθρο «Turmoils in EU, US Boost Russia Influence in Balkans¨της Natalia Zaba, foreignaffairs.gr/articles/71148/ alexander-j-motyl/i-theoria-paignion-

Παρούσα Κατάσταση

Σ

την ετήσια έκθεση, του έτους 2016, για τις υπό ένταξη στην ΕΕ χώρες των Βαλκανίων, η αρμόδια επιτροπή της Ένωσης διαπίστωσε μεγάλες ελλείψεις, σε όλες τις χώρες, σε θέματα μεταρρυθμίσεων της δημόσιας διοίκησης και του δικαστικού συστήματος, καταπολέμησης της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος,2 προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ατομικών περιουσιών, αντιμετώπισης της παραοικονομίας, της ελευθερίας του τύπου, των σχέσεων καλής γειτονίας και των αρχών της δημοκρατίας.3 Επίσης, η αρμόδια επιton-trump-kai-poytin, άρθρο «Η θεωρία παιγνίων των Trump και Πούτιν. Γιατί η συνεργασία δεν θα διαρκέσει», του Alexander J. Motyl, www. balkaninsight. com/en/ar ticle/soros-foundationrebuffs-balkan-governmentsattacks-02-09-2017, άρθρο «Soros Foundation Blames Attacks on ‘Illiberal Governments’»,www.balkaninsight.com/ en/article/russia-never-went-away-fromthe-balkans-01-18-2017, άρθρο «Russia Never Went Away from the Balkans», του Marcus Tanner.

2 ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, Ο ΟΠΟΙΟΣ ΚΑΤΑΔΕΙΚΝΥΕΙ ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΟ (ΚΙΤΡΙΝΟ) ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΥΨΗΛΟΤΕΡΟ (ΒΑΘΥ ΚΟΚΚΙΝΟ).

3 w w w . b a l k a n i n s i g h t . c o m / e n / a r t i c l e / d e m o c rat i c - s t a n d a rd s - i n balk ans-replaced-by-a-toxic-mixof-nationalism-02-01-2017, άρθρο

66 τροπή της ΕΕ διαπίστωσε ελλείψεις στη λειτουργία του δικαστικού συστήματος και στη καταπολέμηση της διαφθοράς στη Βουλγαρία και στη Ρουμανία4. Στην Αλβανία, η καλλιέργεια και η διακίνηση ναρκωτικών έχει λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Η Αλβανία χαρακτηρίζεται ως η Κολομβία της Ευρώπης, αφού, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, για το 2015, βρίσκεται στη 5η θέση στον κόσμο στη καλλιέργεια και στο εμπόριο ναρκωτικών. Πρόσφατα δημοσιεύματα αναφέρουν ότι, ο ΙSIS ελέγχει τη καλλιέργεια και διακίνηση, μέσω της Αλβανίας, ναρκωτικών αξίας άνω των 5,7 δις. δολαρίων.5 Με πρόσχημα τη διαφθορά και την υποστήριξη της αλβανικής κυβέρνησης στο «καρτέλ» ναρκωτικών και στο οργανωμένο έγκλημα, η αντιπολίτευση δε συμμετέχει στις συνεδριάσεις του κοινοβουλίου, οργανώνει διαδηλώσεις, και ζητά το διορισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης, η οποία θα οδηγήσει τη χώρα στις εκλογές της 18ης Ιουνίου 2017. Την ίδια περίοδο, ο πρωθυπουργός, Έντι Ράμα, συμμετέχει σε αμφιλεγόμενη ημερίδα του κόμματος της Ελληνικής Εθνικής μειονότητας, EEMM-MEGA, εξυμνώντας την συμβολή των μειονοτήτων στην ανάπτυξη της χώρας και τείνοντας χέρι συνεργασίας στην Ελλάδα, ενώ μία μέρα νωρίτερα, στις 22 Φεβρουαρίου, είχε υπογράψει την άμεση απαλλοτρίωση της ακίνητης περιουσίας των κατοίκων στο κέντρο της Χειμάρας. Παράλληλα, ενώ ο ίδιος επεμβαίνει στις σχέσεις Σερβίας- Κοσσυφοπεδίου και στα εσωτερικά της πΓΔΜ, ζητά από «Freedom House Highlights Threats to Balkan Democracies» της Maja Zivanovic. Σύμφωνα με την έκθεση του « Freedom House», οι Βουλγαρία, Κροατία, Ρουμανία και Σερβία χαρακτηρίσθηκαν ως ελεύθερες χώρες, αλλά οι Αλβανία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Κοσσυφοπέδιο, πΓΔΜ και Μαυροβούνιο, μόνο «εν μέρει ελεύθερες».

4 www.europarl.europe.eu/sides/getDoc. do και www.europarl.europe.eu/sides/flu/ pdf/el/FtU, «Έκθεση ΚΕΠΠΑ – Οι προτεραιότητές μας το 2016», όπως εγκρίθηκε από το Συμβούλιο στις 17 Οκτωβρίου 2016.

5 http://www.albawabaeg.com/75589,άρθρο «ISIS money grows on Albanian mafia marijuana trees».

την ΕΕ, τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ να περιορίσουν τη Ρωσική επιρροή στα Βαλκάνια. Επίσης, ο Έντι Ράμα συνεργάζεται στενά με την Τουρκία, η οποία θα αναβαθμίσει το αεροδρόμιο στην περιοχή των Αγίων Σαράντα, ενώ, όπως κατηγορήθηκε από τον πρώην πρωθυπουργό Σαλί Μπερίσα, είναι αυτός, που, με υπόδειξη της Άγκυρας, οδήγησε στην καταγγελία της σύμβασης με την Ελλάδα για τις θαλάσσιες οικονομικές ζώνες. Στο Μαυροβούνιο, η κυβέρνηση βρίσκεται σε σφοδρή αντιπαράθεση με την αντιπολίτευση, την οποία κατηγορεί ότι συνεργάσθηκε με τη Ρωσία και τη Σερβία για την οργάνωση πραξικοπήματος, τη νύκτα 15/16 Οκτωβρίου 2016, παραμονή των εκλογών, με σκοπό τη δολοφονία του πρώην πρωθυπουργού Μίλο Τζουκάνοβιτς και την ακύρωση της διαδικασίας ένταξης της χώρας στο ΝΑΤΟ. Υπόψη ότι, για την απόπειρα, κατηγορούνται ή έχουν συλληφθεί περίπου 20 άτομα, μεταξύ των οποίων 2 Ρώσοι, αριθμός Σέρβων και δύο βουλευτές της αντιπολίτευσης. Η Ρωσία αρνείται οποιαδήποτε εμπλοκή, αν και, σύμφωνα με αγγλικά ΜΜΕ, οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες βεβαιώνουν την εμπλοκή της.6 Σημειώνεται ότι, η ένταξη του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ, ως το 29ο μέλος, αποφασίσθηκε κατά τη Σύνοδο Κορυφής της 19ης Μαΐου 2016. Μέχρι σήμερα (27 Μαρ 2017), δεν έχουν επικυρώσει την ένταξη η Ισπανία και οι ΗΠΑ. Η Γερουσία των ΗΠΑ ανέβαλε συνεχώς την επικύρωση, πυροδοτώντας διάφορα σενάρια, ιδιαίτερα μετά τις απόψεις διαφόρων αμερικανικών γερουσιαστών και αναλυτών, σύμφωνα με τις οποίες η ένταξη του Μαυροβουνίου δεν προσφέρει τίποτα στη Συμμαχία και στην άμυνα των ΗΠΑ, καθώς και τις φήμες για προσέγγιση των ΗΠΑ με τη Ρωσία, η οποία αντιδρά έντονα στην ένταξη του Μαυροβουνίου.7 Εκτιμάται 6 http://www.balkaninsight.com/en/article/ uk-paper-kremlin-plotted-montenegropm-s-death--02-19-2017-1#sthash. f0Fa6luh.dpuf, άρθρο «UK Paper: ‘Kremlin Plotted Montenegro PM’s Death’» 7 www.forbes.com/sites/dougbandow

ότι, ύστερα απο πιέσεις του νέου αμερικανού υπουργού εξωτερικών, και την υπερψήφιψη της πρότασης απο την αρμόδια επιτροπη της Γερουσίας (97 υπέρ έναντι 2 κατά), ο Αμερικανός Πρόεδρος θα επικυρώσει την ένταξη, προκειμένου το Μαυροβούνιο να μετέχει στη σύνοδο κορυφής του Μαΐου, ως πλήρες μέλος, αλλά και «να αποσταλεί ένα ισχυρό μήνυμα της διατλαντικής ενότητας και ότι δεν έχουν δικαίωμα τρίτα μέρη να ασκούν βέτο επί των αποφάσεων του ΝΑΤΟ». Η απόφαση των Σέρβων να αποστείλουν, στις 14 Ιαν 2017, μετά από 18 χρόνια, στη Μιτρόβιτσα, ένα τρένο, βαμμένο με τα εθνικά χρώματα της Σερβίας και τη φράση «Το Κοσσυφοπέδιο είναι Σερβικό», σε 21 γλώσσες, πυροδότησε νέα ένταση στις ήδη τεταμένες σχέσεις των δύο χωρών, με ανταλλαγή σκληρών δηλώσεων και απειλών χρήσης βίας. Το τρένο σταμάτησε, τελικά, στη συνοριακή πόλη Ράσκα, λόγω απειλής ανατίναξης της σιδηροδρομικής γραμ/2017/01/16/will-senate-sacrifice-u-ssecurity-for-benefit-of-balkan-mousemontenegro-doesnt-belong-in-nato/, άρθρο «Don’t Add Montenegro To ‘Obsolete’ NATO: Senate Shouldn’t Sacrifice U.S. Security For Balkan Mouse», του Doug Bandow, www. nationalinterest.org/feature/does-natoneed-montenegro-18533, άρθρο «Does NATO Need Montenegro?Montenegro isn’t a vital component of either European or U.S. security» του Charles V. Peña, www.politico.eu/article/michael-flynnto-recommend-donald-trump-natomembership-montenegro/, άρθρο «Flynn to recommend Trump back NATO membership for Montenegro» του Andrew Hanna, http://thehill.com/blogs/congressblog/foreign-policy/317247-the-unitesstates-must-ratify-montenegros-natomembership, άρθρο «The United States must ratify Montenegro’s NATO membership» του Michael Carpenter www.dailyastorian.com/montenegrosbid-to-join-nato-faces-us-senate-test-daap-webfeeds-news-nation-world127970, Άρθρο «Montenegro’s bid to join NATO faces US Senate test», http://www.reuters. com/article/us-usa-nato-montenegroidUSKBN16Y2QF?, Άρθρο «Montenegro NATO accession clears hurdle in U.S. Senate», της Patricia Zengerle ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

67 μής από Κοσσοβάρους, ση, αλλά η ένταση εξακολουθεί τους οποίους έσπευσε να υποβόσκει. να υποστηρίξει, άμεσα, Η ένταση και οι η Αλβανία, προκαλώντας την άμεση αντίδραδιαφωνίες δεν ση της Σερβίας, ενώ ΕΕ, επιτρέπουν την ΝΑΤΟ και ΗΠΑ κάλεσαν από κοινού συμπλήρωση του τις δύο πλευρές να δείΧΑΡΤΗΣ ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ. ξουν αυτοσυγκράτηση, ερωτηματολοΜια νέα έκθεση από το Freedom House προειδοποίησε ότι η επιδείνωση του κράτους διοι δε Ρώσοι ζήτησαν από γίου της ΕΕ, το καίου, η αύξηση του εθνικισμού και η διαφθορά, επιδεινώνουν την δημοκρατική προοπτιτους Αλβανούς να αποοποίο είναι ζήκή σε ορισμένες χώρες των Βαλκανίων χωρήσουν από το Β. Κοστημα ζωτικής συφοπέδιο, με την απειλή ότι θα επέμ- ρα με το Μαυροβούνιο, το γκρέμισμα σημασίας για την πρόοδο της διαδικαβουν, ως ειρηνευτική δύναμη, σύμφωνα του τείχους στη Μιτρόβιτσα, η εμπλοκή σίας ένταξης στην Ένωση.11 με τα καθοριζόμενα στο ψήφισμα 1244 στα εσωτερικά της πΓΔΜ, είναι θέματα Στη πΓΔΜ, η κατάσταση έχει πλήτου ΟΗΕ. Οι συνομιλίες μεταξύ Σέρβων που συνθέτουν εκρηκτική κατάσταση ρως εκτραχυνθεί, λόγω της παρατετακαι Κοσσοβάρων στις Βρυξέλλες, υπό στη καρδιά των Βαλκανίων. Η πρόταση μένης ακυβερνησίας. Μετά τις εκλογές την αιγίδα της ΕΕ, απλά επιβεβαίωσαν του Θάτσι για συγκρότηση «Επιτροπής της 11ης Δεκεμβρίου 2016, στις οποίες τις διαφωνίες. Την ένταση αυξάνουν οι Αλήθειας και Συμφιλίωσης», θεωρείται οδηγήθηκε η χώρα λόγω πιέσεων, τόσο ενέργειες για παραπομπή στο Διεθνές ανεφάρμοστη και αντιπερισπασμός, εν της ΕΕ, του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ, όσο και Δικαστήριο μελών του «Απελευθερω- όψει της πιθανής παραπομπής του στο της αντιπολίτευσης, με αιτιολογία την τικού Στρατού του Κοσσυφοπεδίου», Διεθνές Δικαστήριο.10 αποτυχία συμφωνίας με την Ελλάδα στο μεταξύ των οποίων και του Χασίμ ΘάΣτη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η αντιπα- θέμα του ονόματος, της προσέγγισης με τσι, η σύλληψη στη Γαλλία του πρώην λότητα μεταξύ Σέρβων και Βοσνίων τη Ρωσία, της αδράνειας σε ότι αφορά προέδρου Χαραντινάι, ύστερα από δι- είναι διαρκής, ενώ οι Κροάτες τηρούν τις διαδικασίες ένταξης στην ΕΕ και το εθνές ένταλμα της Σερβίας, η απόφαση στάση αναμονής. Το δημοψήφισμα του ΝΑΤΟ, καθώς και άλλα εσωτερικά προδημιουργίας εθνικού στρατού, με αλλα- Σεπτεμβρίου 2016 στη Σερβική Δημο- βλήματα, όπως τα αφορώντα την αλβαγή του ρόλου των δυνάμεων ασφαλεί- κρατία, για τον εορτασμό της εθνικής νική μειονότητα, τη μη εφαρμογή της ας, καίτοι αυτό, κατά την άποψη της της εορτής την 9 Ιανουαρίου, παρά την συμφωνίας της Οχρίδας, τη διαφθορά, Σερβίας και της Ρωσίας, αντίκειται στο απαγόρευση του από το Συνταγματικό την εγκληματικότητα, τις υποκλοπές προαναφερθέν ψήφισμα του ΟΗΕ, γε- Δικαστήριο, κατέδειξε ότι οι δύο κοι- τηλεφωνικών διαλέξεων στελεχών της γονός που προκάλεσε και τις αρνητικές νότητες δεν επιθυμούν ή δεν δύνανται αντιπολίτευσης, και τη δίωξη του τύαντιδράσεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ.8 να αποφασίσουν από κοινού. Επιπρό- που, κανένα κόμμα δεν απόκτησε αυΠαράλληλα, η έκδοση διεθνούς εντάλ- σθετα, η Βοσνιακή πλευρά οξύνει τη τοδυναμία για το σχηματισμό κυβέρνηματος εναντίον 57 Σέρβων για εγκλή- κατάσταση, υποβάλλοντας έφεση στο σης. (VMRO-DRMNE:51 έδρες, SDSM:49 ματα πολέμου, με την εμπλοκή, ενδεχο- Διεθνές Δικαστήριο κατά της απόφα- έδρες, αλβανικά κόμματα:20 έδρες). μένως, και της EULEX,9 οι πληροφορίες σης του έτους 2007, με την οποία είχε Έτσι, τα 4 αλβανικά κόμματα έχουν αναεξοπλισμού του Κοσσυφοπεδίου από απαλλαγεί η Σερβία από την κατηγο- δειχθεί ρυθμιστές της καταστάσεως, τη Τουρκία, μετά και τη συνάντηση Θά- ρία της γενοκτονίας στη Βοσνία, κατά καίτοι συγκέντρωσαν 7 έδρες λιγότετσι-Ερντογάν, κατά την οποία «επιβε- τη διάρκεια του πολέμου 1992-1995. Οι ρες από τις προηγούμενες εκλογές. Στο βαιώθηκαν οι άρρηκτοι δεσμοί Τουρ- Σερβοβόσνιοι πολιτικοί αντιτάχθηκαν 11 http://www.balkaninsight.com/en/article/ κίας-Κοσσυφοπεδίου», η εκκρεμότητα σθεναρά, υποστηρίζοντας ότι η προserb-member-of-bosnian-presidencyψήφισης της συμφωνίας για τα σύνο- σφυγή είναι αντισυνταγματική, άποto-write-to-the-hague-02-24-2017, άρψη την οποία επικροτεί η Ρωσία, ενώ θρο «Bosnian Serb Official Challenges 8 www.balkaninsight.com/en/article/ η διεθνής αντιπροσωπεία για την παLegality of Genocide Appeal» της Eleanor kosovo -army-bill-angers-nato -usRose, www.balkaninsight.com/en/article/ ρακολούθηση της ειρηνευτικής διαδιserbia-03-08-2017, άρθρο «NATO Chief political-quarrels-again-block-bosniaRebukes Thaci Over Kosovo Army Plan», κασίας δεν έχει λάβει θέση. Τελικά, το s-eu-path-02-27-2017, άρθρο «Political Διεθνές Δικαστήριο απέρριψε την έφετου Perparim Isufi.

Quarrels Again Block Bosnia’s EU Path» 9 www. balkaninsight.com / en / article / hiding-in-plain-sight-kossovo-sprotected-witnesses-02.13.2017, άρθρο «Hiding in Plain Sight - Kosovo’s Protected Witnesses».

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

10 http://www.balk aninsight.com/en/ article/kosovo-trapped-by-the-pastthaci-03-01-2017, αρθρο «Kosovo ‘Trapped by the Past’: Thaci» της Kaltrina Rexhepi.

των Srecko Latal, Danijel Kovacevic, http:// www.balkaninsight.com/en/article/rson-icj-02-27-2017, άρθρο «Bosnian Serb Lawmakers Slam Genocide Lawsuit» του Danijel Kovacevic.

68 πλαίσιο αυτό υπέγραψαν κοινή «Εθνική Πλατφόρμα», στο γραφείο και υπό τη καθοδήγηση του Αλβανού πρωθυπουργού και με τη συμμετοχή του Κοσσοβάρου Προέδρου Χασίμ Θάτσι, η οποία απαιτεί την συνταγματική αναγνώριση της αλβανικής ως δεύτερης επίσημης γλώσσας, την έγκριση ψηφίσματος από το Κοινοβούλιο, το οποίο να καταδικάζει τη γενοκτονία των Αλβανών κατά τη περίοδο 1912-1956, την οικονομική και κοινωνική ισοτιμία σε όλες τις περιοχές της πΓΔΜ, τη δημιουργία υπουργείου εποπτείας της εφαρμογής του νόμου προστασίας της ισονομίας και των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, την συγκρότηση ανεξάρτητων διεθνών ανακριτικών επιτροπών για υποθέσεις στις οποίες εμπλέκονται Αλβανοί, την επιτάχυνση των διαδικασιών ένταξης σε ΕΕ και ΝΑΤΟ και τη λύση του ακανθώδους ζητήματος του ονόματος, σε συνεργασία με την Ελλάδα, καθώς και την ανάπτυξη σχέσεων καλής γειτονίας με όλους τους γείτονες. Μετά την αποτυχία σχηματισμού κυβέρνησης από το Νικόλα Γκρουέφσκι, ο πρόεδρος Γκεόργκε Ιβανόφ, προερχόμενος από το VMRODRMNE, αρνήθηκε να παραδώσει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον αρχηγό του δευτέρου κόμματος, SDSM, Ζόραν Ζάεφ, ο οποίος εξασφάλισε την υποστήριξη των αλβανικών κομμάτων, παρά τις πιέσεις της ΕΕ, των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ και της Γερμανίας, με την αιτιολογία ότι παραβιάζονται το σύνταγμα και η συμφωνία της Οχρίδας, και οδηγείται η χώρα σε ομοσπονδοποίηση και τελικά σε διάλυση. Εμπειρογνώμονες, στα Σκόπια, καλούν τους βουλευτές να ενεργήσουν αυτόνομα για το σχηματισμό κυβέρνησης, χωρίς την εντολή του προέδρου, με την αιτιολογία ότι η χώρα είναι προεδρευομένη και όχι προεδρική δημοκρατία. Την ώρα που γράφεται τον παρόν άρθρο, ασκούνται έντονες πιέσεις, από δυτικές χώρες και συνασπισμούς, στον σκοπιανό πρόεδρο, προκειμένου να ανακαλέσει την απόφασή του, σε αντίθεση με τη Ρωσία, η οποία υποστηρίζει την απόφαση του Ιβανώφ και καλεί τη «Δύση» να μην επεμβαίνει

στα εσωτερικά της ΠΓΔΜ και να σεβαστεί τα δημοκρατικά δικαιώματα των πολιτών της. Η κατάσταση αναμένεται να επιδεινωθεί ακόμη περισσότερο, αφού η μη λειτουργία του κοινοβουλίου και το προεδρικό βέτο σχετικά με το σχηματισμό της νέας κυβέρνησης, μπορεί, επίσης, να μην επιτρέψει την έγκαιρη προκήρυξη εκλογών για την τοπική αυτοδιοίκηση που είναι προγραμματισμένες 22 Μαΐου. 12 Συμπερασματικά, η χώρα διανύει περίοδο έντονης αστάθειας και δεν είναι σαφές πως μπορεί να εξελιχτεί. Είναι βέβαιο ότι οι εντάσεις μεταξύ Αλβανών και Σλάβων, αλλά και μεταξύ των ιδίων των Σλάβων πολιτών της χώρας θα ενταθούν, ακόμη και στη περίπτωση σχηματισμού κυβέρνησης, με μεγάλη πιθανότητα να οδηγηθεί η κατάσταση εκτός ελέγχου, με απρόβλεπτες συνέπειες (διάφορα δημοσιεύματα αναφέρουν ότι έχουν ήδη συγκροτηθεί παραστρατιωτικά τμήματα, τόσο Αλβανών, όσο και οπαδών του Γκρουέφσκι). Η Σερβία, η οποία, όπως προαναφέρθηκε, αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα με τις γειτονικές χώρες, είναι διχασμένη ως προς το γεωπολιτικό προσανατολισμό της. Σύμφωνα με έρευνα (δημοσιεύθηκε 6 Φεβ 2017), το 47% των πολιτών τάσσεται υπέρ της ένταξης στην ΕΕ, το 29% κατά, και το 24%, είτε δηλώνει ότι δεν θα ψηφίσει, είτε δεν απαντά. Η δημοσκόπηση επιβεβαιώνει τη συνεχή πτώση των επιθυμούντων την ένταξη τα τελευταία 5 χρόνια.13 Αντίστοιχα, σύμφωνα με τηλεφωνική έρευνα της Gallup, το 2016, το 64% των Σέρβων θεωρεί το ΝΑΤΟ απειλή και μόνο το 9% το θεωρεί χρήσιμο για την άμυνα.14 Αντίθε12 www.balkaninsight.com/en/article/ macedonia-s-crisis-may-cripple municipalities-03-07-2017#sthash. xjXKKORD.dpuf, Άρθρο «Macedonia’s Crisis Could Cripple Local Councils» της Sinisa Jakov Marusic.

13 www.balkaninsight.com/en/article/ governments-anti-eu-rhetoric-affectsserbian-citizens-02-07-2017, άρθρο «AntiEU Tide is Rising in Serbia, NGO Warns» της Maja Zivanovic 14 https://regnum.ru/, http://www.echedoros-a. gr/2017/02/70.html, άρθρο «το 70% των Ρώσων βλέπει το ΝΑΤΟ ως απειλή».

τα, οι Σέρβοι, παραδοσιακά, θεωρούν τους Ρώσους ως το μεγαλύτερο σύμμαχό τους, ιδιαίτερα στη προσπάθεια αποτροπής της διεθνούς αναγνώρισης του Κοσσυφοπεδίου, ενώ ο Ρώσος πρόεδρος Βλαδιμήρ Πούτιν είναι εξαιρετικά δημοφιλής και έχει ανακηρυχτεί επίτιμος δημότης σε μεγάλο αριθμό σερβικών πόλεων. 15 Στο πλαίσιο της άριστης συνεργασίας με τη Ρωσία, οι Σέρβοι θα παραλάβουν, από τη Λευκορωσία, «ως δώρο», 8 μαχητικά αεροσκάφη τύπου MIG 29 και δύο αντιπυραυλικά συστήματα BUKE, ενώ, σύμφωνα με ανεπίσημες πηγές, η Ρωσία προτίθεται να ενισχύσει τη Σερβία με επιπλέον αντιπυραυλικά συστήματα και πυραύλους S 300. Η Βουλγαρία, ιδιαίτερα μετά την εκλογή του σοσιαλιστή Ρούμεν Ράντεφ στην προεδρία της χώρας, και τη παραίτηση του πρωθυπουργού Μπόικο Μπορίσοφ, ηγέτη του κεντροδεξιού συνασπισμού (GERB) , προχώρησε σταδιακά στην αναβάθμιση των σχέσεων της με την Ρωσία. Στο πλαίσιο αυτό, ο Βούλγαρος πρόεδρος έχει, επανειλημμένα, απευθύνει έκκληση στη ΕΕ για άρση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας και δηλώνει ανήσυχος για την αύξηση των δραστηριοτήτων του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα. Παράλληλα, μετά το ναυάγιο του αγωγού South Stream, η Βουλγαρία έθεσε στόχο να αναδειχθεί σε ενεργειακό κόμβο στη περιοχή. Ταυτόχρονα, παρακολουθεί τις εξελίξεις στη γειτονική πΓΔΜ, χορηγεί βουλγαρικά διαβατήρια σε χιλιάδες πολίτες της(υπολογίζεται ότι 100.000 έχουν λάβει βουλγαρικό διαβατήριο) και δηλώνει ότι υποστηρίζει την ένταξη της σλαβικής χώρας στην ΕΕ, με την προϋπόθεση ότι θα αποκηρύξει το «Μακεδονισμό». Την ίδια περίοδο, πέτυχε την αναγνώριση, από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, βουλγαρικής μειονότητας στην Αλβανία, η οποία αριθμεί 50-100.000, παρά τις αντιδράσεις των Σλάβων ευρωβουλευτών, οι οποίοι θεωρούν τη 15 www.balkaninsight.com/en/article/putinhonorary-citizen-in-a-dozen-serbiancities-02-22-2017, άρθρο «Serbian Towns Queue to Make Putin Honorary Citizen». ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

69 μειονότητα σλαβική. Ο Τίμοθυ Λεςς, Σοβαρή ανησυχία προπρώην πρεσβευτής της Βρετανίας καλούν η τεράστια υπογεννητικότητα και η διστη Μπάνια Λούκα, σε άρθρο του, αρκής μετανάστευση, γεγονότα τα οποία οδηαφού σημειώνει τα γούν τη χώρα σε μαραπροβλήματα και τη σμό. Στις εκλογές της 26 «δυσλειτουργία των ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΚΑΤΑΔΕΙΚΝΥΕΙ ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ Μαρ 2017, πρώτο κόμμα Βαλκανίων», προτείΑΠΟ ΤΟ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΟ (ΚΙΤΡΙΝΟ) ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΥΨΗΛΟΤΕΡΟ (ΒΑΘΥ ΚΟΚΚΙΝΟ). αναδείχθηκε το φιλοευ- Ο Δείκτης Αντίληψης της Διαφθοράς κυμαίνεται από το 0 (θεωρείται ότι είναι εξαιρε- νει μια νέα «ριζοσπαρωπαϊκό GERB (32,65 %) τικά διεφθαρμένη χώρα) έως το 100 (θεωρείται ότι είναι η λιγότερο διεφθαρμένη), και στική προσέγγιση, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των εμπειρογνωμόνων και τις δημοσκοπήσεις. του πρώην πρωθυπουρ- προκύπτει που να σφυρηλατεί Για συγκριτικά συμπεράσματα, αναφέρεται ότι, σε παγκόσμιο επίπεδο, τα κράτη με γού Μπόικο Μπορίσοφ, το μικρότερο Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς είναι η Δανία και η Νέα Ζηλανδία με 90 μια διαρκή ειρήνη, με δεύτερο το σοσιαλι- βαθμούς, ακολουθούμενες από τη Φινλανδία με 89, ενώ στον αντίποδα βρίσκονται οι με το να αντιμετωπίμε δέκα βαθμούς, το Νότιο Σουδάν με 11 και τη Βόρεια Κορέα με 12 βαθμούς. ζει την υποκείμενη στικό BSP (27,20 %) το Σομαλία ΠΗΓΗ: www.balkaninsight.com/en/article/balkans-seen-as-corrupt-transparencyπηγή αστάθειας στα οποίο υποστηρίζει την international-reports-01-24-2017#sthash.kerscKiv.dpuf Βαλκάνια: την αναντιπροσέγγιση με την Ρωσία, ενώ άλλα τρία κόμματα εισέρχο- πλην όμως ανησυχεί για την αυξανόμε- στοιχία πολιτικών συνόρων… Στη τελινται στη Βουλγαρική βουλή [Ηνωμέ- νη ρωσική επιρροή στα σύνορά της, τη κή φάση, τα εδάφη θα μπορούσαν να νοι πατριώτες (9,07%), Κίνημα για τα διαφθορά και τις δύσκολες οικονομικές διαχωριστούν από τα υπάρχοντα κράΔικαιώματα και τις Ελευθερίες (MRF) συνθήκες, τα οποία αποτελούν τις κύ- τη τους και να ενωθούν με την μητριτης μουσουλμανικής, κυρίως τουρκι- ριες προκλήσεις της χώρας κατά τους κή τους χώρα. Μια οντότητα Κροατών κής, μειονότητας (8,99%) και το Βόλια προσεχείς μήνες.17 Ανησυχία, επίσης, στην Βοσνία να συγχωνευθεί με την (Volya) (4,15%)]. Εντύπωση προκάλε- προκαλεί η στάση της Μολδαβίας, μετά Κροατία, η Σερβική Δημοκρατία και το σε το γεγονός, ότι το φιλοτουρκικό την εκλογή του προέδρου Ιγκόρ Ντο- βόρειο τμήμα του Κοσσυφοπεδίου με κόμμα «DOST», το οποίο υποστήριξε ντόν, ο οποίος δήλωσε ότι θα προσπα- την Σερβία και η Κοιλάδα του Πρέσεβο, απροκάλυπτα η Τουρκία, δημιουργώ- θήσει να απεμπλέξει τη χώρα από τη η δυτική πΓΔΜ και το περισσότερο από ντας ένταση στις σχέσεις των δύο χω- συμφωνία ένταξης στην ΕΕ και ότι δεν το Κοσσυφοπέδιο με την Αλβανία. Εν ρών, συγκέντρωσε μόνο το 2.86% των είναι αναγκαία η λειτουργία γραφείου τω μεταξύ, το Μαυροβούνιο, το οποίο ψήφων και δεν εισέρχεται στη βουλή. του ΝΑΤΟ στο Κισινάου, με σκοπό, όπως μπορεί να χάσει τους μικρούς αλβανιΣύμφωνα με Βούλγαρους αναλυτές, εκτιμάται, να προσεγγίσει τη Ρωσία. Την κούς θύλακές του, θα μπορούσε, είτε να ο Μπόικο Μπορίσοφ θα μπορέσει να ίδια περίοδο, η Ρουμανία ψήφισε νομο- παραμείνει ανεξάρτητο, είτε να συγχωσχηματίσει κυβέρνηση, η οποία όμως σχέδιο, το οποίο προβλέπει βαριές ποι- νευτεί με μια διευρυμένη Σερβία. Στην θα χαρακτηρίζεται από αστάθεια, με νές φυλάκισης σε όσους στοχεύουν την πραγματικότητα, αυτό θα ήταν απλά η τη συνεργασία της εθνικιστικής συμ- αλλαγή της συνταγματικής τάξης, στο- επισημοποίηση της υπάρχουσας πραγμαχίας «Ενωμένοι Πατριώτες», η οποία χεύοντας, όπως φαίνεται, τους αυτονο- ματικότητας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι εχθρική προς τους πρόσφυγες και μιστές της ουγγρικής μειονότητας. και η Ευρώπη θα πρέπει να κάνουν πιο μετανάστες, τους μουσουλμάνους, και Η Κροατία και, ιδιαίτερα, η Σλοβενία ομαλή την μετάβαση, επενδύοντας σητους ρομά και το λαϊκιστικό κόμμα χαρακτηρίζονται από σταθερότητα και μαντικά στην οικονομική τους ανάπτυ«Volya», ενώ δεν επιθυμεί να συμπρά- υψηλό ρυθμό ανάπτυξης και θεωρούν ξη και εμπλέκοντας μια σειρά διεθνών ξει με το «MRF», ωστόσο δεν αποκλείει ότι ανήκουν στις αναπτυγμένες χώρες. εταίρων- συμπεριλαμβανομένων της «ad hoc» κοινοβουλευτική υποστήριΤην επικρατούσα αστάθεια και αβε- Τουρκίας, της Ρωσίας, καθώς και των ξη. Αν και η θέση του είναι «ρεαλιστι- βαιότητα, για το μέλλον των Βαλκανίων, κρατών-κλειδιών της περιοχής, (Αλβακές σχέσεις» με τη Μόσχα, ο Μπόικο ενισχύουν ενέργειες, δηλώσεις, ανακοι- νία, Κροατία και Σερβία) να δεσμευτούν Μπορίσοφ υποστηρίζει τις θέσεις της νώσεις, εκθέσεις και προτάσεις ξένων για την ασφάλειά τους…». Σύμφωνα με Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ.16 πολιτικών, πρώην πρέσβεων, αναλυτών, τον συγγραφέα: «αυτό θα είναι απλά Η Ρουμανία χαίρεται τον αναβαθμι- «δεξαμενών σκέψης» (think tanks), και μια επισημοποίηση της υπάρχουσας σμένο της ρόλο στα πλαίσια του ΝΑΤΟ, εμπειρογνωμόνων. πραγματικότητας».18 16 http://www.bta.bg/en/c/DF/id/1546584, Άρθρο «Final Results of Parliamentary Eelections Show Gerb as Winner with 32.65% of the Votes» ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

17 www.balkaninsight.com/en/article/ romania-2017-russian-shadow-falls-onwest-s-staunch-ally-01-05-2017#sthash.

IEhlkCNA.dpuf, άρθρο της Marian Chiriac.

18 https://www.foreignaffairs.com/articles/ bosnia-herzegovina/2016-12-20/ dysfunction-balkans, άρθρο: «Dysfunction in the Balkans. Can the Post-Yugoslav

70 Ο σερ Άιβορ Ρομπερτς, πρώην πρεσβευτής της Βρετανίας στο Βελιγράδι, κατά τη παρουσίαση του βιβλίου του ¨Συνομιλίες με το Μιλόσεβιτς», στο Λονδίνο, παρουσία του Σέρβου πρέσβη, δήλωσε: «Η Σερβία και το Κοσσυφοπέδιο πρέπει να ανταλλάξουν εδάφη, και συγκεκριμένα, η Σερβία να παραδώσει τη κοιλάδα του Πρέσεβο στο Κοσσυφοπέδιο και το Κοσσυφοπέδιο τη περιοχή βόρεια του ποταμού Ιμπάρ στη Σερβία, προκειμένου να επιτευχθεί ειρήνη». Σε ότι αφορά κάτι αντίστοιχο με τη Βοσνία, σερ Άιβορ απάντησε ότι: «αυτό δεν φαίνεται εφικτό, εξ αιτίας της αμφιθυμίας της Σερβίας και τις αντιθέσεις των Βοσνίων».19 Ο αμερικάνος ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Ντέινα Ρορομπάκερ δήλωσε στην αλβανική τηλεόραση “Vision Plus”, λίγες ημέρες μετά την αποστολή επιστολής στο σέρβο πρόεδρο Τόμισλαβ Νίκολιτς, με την οποία προτείνει να εξετάσει την ανταλλαγή του μικρού τμήματος της κάποιας επαρχίας νότιας Σερβίας με μεγάλο αριθμό αλβανοφώνων με αντίστοιχο σερβικό τμήμα του βόρειου Κοσσυφοπεδίου, ότι: η «ΠΓΔΜ» δεν είναι κράτος και το έδαφός της θα πρέπει να κατανεμηθεί μεταξύ του Κοσσυφοπεδίου, της Βουλγαρίας και οποιασδήποτε άλλης χώρας που έχει σχετικό συμφέρον. Σημειώνεται ότι ο σέρβος πρόεδρος αρνήθηκε ότι έλαβε τη σχετική επιστολή, ενώ ο αμερικάνος γερουσιαστής θεωρείται αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Σε κάθε περίπτωση, οι δηλώσεις του προκάλεσαν αρνητικές αντιδράσεις από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, πλην Αλβανίας.20 Settlement Survive?», του Timothy Less 19 www.balkaninsight.com/en/article/serbiakosovo-should-swap-land-ivor-robertssays-02-08-2017#sthash.c8OeT0T7.dpuf, άρθρο «Serbia, Kosovo Should Swap Land, Ivor Roberts Says», του Marcus Tanner.

20 www.balkaninsight.com/en/article/ balk ans-politicians- dismissing-uscongressman-proposals-02-08-2017, άρθρο «US Congressman Slammed for Proposing New Balkan Borders», http:// www.politico.com/story/2016/11/putin-

Αντί Επιλόγου

Η

κατάσταση στα Βαλκάνια, όπως συνοπτικά περιγράφηκε παραπάνω, οδηγεί αβίαστα στο συμπέρασμα ότι η αστάθεια και η αβεβαιότητα στη περιοχή θα συνεχισθούν και θα ενταθούν, με αυξημένες πιθανότητες αναζωπύρωσης συγκρούσεων, μικρής ή μεγαλύτερης έντασης. Η ΕΕ φαίνεται αδύναμη να διαχειρισθεί τη κατάσταση, καθώς οι προσπάθειες άμβλυνσης των διαφορών, είτε με οικονομικές ενισχύσεις, είτε με συνδρομή στη πραγματοποίηση διοικητικών μεταρρυθμίσεων, στην εξυγίανση του δικαστικού συστήματος, στη καταπολέμηση της διαφθοράς και της εγκληματικότητας, στη προστασία της ελευθερίας του τύπου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κ.λπ., είτε με αποστολή στη περιοχή του Επιτρόπου για την ευρωπαϊκή πολιτική γειτονίας και διεύρυνσης, Γιοχάνες Χαν και της Ύπατης Αντιπροσώπου Εξωτερικής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας, Φεντερίκα Μονγκερίνι, δεν είχαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Την αδυναμία της ΕΕ ενισχύουν το επικείμενο «BREXIT», οι διαφωνίες των κρατών- μελών σε θέματα διεύρυνσης της Ένωσης, η αύξηση του εθνικισμού, η αποσπασματική και μη ενιαία αντιμετώπιση του προσφυγικού-μεταναστευτικού προβλήματος, η οικονομική ύφεση, οι διαφορές Βορά – Νότου, καθώς και οι πρόσφατες δηλώσεις των ισχυρών της Ευρώπης για «ΕΕ δύο ταχυτήτων». Η αβεβαιότητα για την επόμενη μέρα του ΝΑΤΟ, μετά τις επικρίσεις του νέου αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ για τη Συμμαχία, εντείνουν την ανησυχία στην Ευρώπη, παρά τη προσπάθεια του αμερικανού αντιπροέδρου Μάικ Πενς να «ρίξει τους τόνους», στο συνέδριο για την ασφάλεια του Μονάχου. Τα παραπάνω παρέχουν γόνιμο έδαφος στη Ρωσία και στη Τουρκία να διεισδύσουν και να επηρεάσουν τις εξελίξεις στα Βαλκάνια, για τους δικούς congress-rohrabacher-trump-231775, άρθρο «Putin’s favorite congressman», από το προσωπικό του POLITICO

τους λόγους η κάθε μία. Τα προαναφερθέντα ενισχύει η τοποθέτηση του ρώσου υπουργού εξωτερικών Σεργκέι Λαβρώφ στο συνέδριο για την ασφάλεια του Μονάχου, ο οποίος μίλησε για μεταδυτική εποχή και για «ανάγκη να περάσουμε σε ένα διεθνές σύστημα που θα βάζει τέλος στο πλαίσιο που διαμορφώθηκε μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου και την ήττα της Σοβιετικής Ένωσης», προειδοποιώντας ταυτόχρονα ότι, η ανάπτυξη του ΝΑΤΟ στα σύνορα με τη Ρωσία είναι πρόκληση, στην οποία η Μόσχα θα απαντήσει, και το έχει ήδη κάνει. Για τις σχέσεις με τις ΗΠΑ, ο κ. Λαβρώφ ζήτησε νέο πλαίσιο με βάση τον αλληλοσεβασμό, δηλαδή την αποδοχή της Ρωσίας ως ισότιμης υπερδύναμης.21 Στο περιβάλλον αυτό, η Ελλάδα καλείται να διαχειριστεί την κατάσταση που διαμορφώνεται στη γειτονιά της. Αποδεικνύεται ότι, παρά την οικονομική κρίση την οποία διέρχεται, είναι η ισχυρότερη χώρα της περιοχής και παράγοντας σταθερότητας και ασφάλειας σε όλα τα επίπεδα (πολιτικά, κοινωνικά, στρατιωτικά, ακόμη και οικονομικά). Η συμμετοχή της σε όλους τους διεθνείς Οργανισμούς (ΟΗΕ, ΝΑΤΟ, ΕΕ, ΟΑΣΕ) ως πλήρες μέλος, ενισχύει τη θέση της και της παρέχει τη δυνατότητα να διαδραματίσει βασικό, ίσως και το κύριο, ρόλο στις εξελίξεις. Για το σκοπό αυτό απαιτείται σταθερή, αποφασιστική και μακροπρόθεσμη εθνική στρατηγική, τόσο έναντι των Βαλκανικών χωρών, όσο και έναντι των λοιπών χωρών και Οργανισμών, που διεκδικούν ρόλο στη περιοχή. Στο πλαίσιο αυτό δεν επιτρέπονται υποχωρήσεις σε ζωτικά εθνικά συμφέροντα. Το αντίθετο, οι συνθήκες ευνοούν την εξυπηρέτηση των εθνικών μας στόχων.

21 www.mignatiou.com/2017/02/ti-simvenistin-geopolitiki-skakiera-se-diethnesepipedo-ti-simfonisan-sto-monacho/. Άρθρο «Τι συμβαίνει στην γεωπολιτική σκακιέρα σε διεθνές επίπεδο: Τι συμφώνησαν στο Μόναχο»του Δημήτρη Γ. Απόκη, www.aljazeera.com/news/2017/02/ sergey-lavrov-hope-world-chooses-postwest-order-170218134909381.html, άρθρο «Sergey Lavrov: I hope world chooses post-West order». ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

71 Το θρησκευτικό κίνημα χιζμέτ του ιμάμη Φετουλλά Γκυλέν Υπό κ. Νικολάου Διακίδη, Διεθνολόγου – Στρατηγικού Αναλυτή

Τ

ο χιζμέτ (=υπηρεσία) είναι μία νεωτερική σουφική αδελφότητα, ιδρυθείσα υπό του χοτζαεφέντη Φ. Γκυλέν εν έτεσι 1966-19691, με πολυσχιδέστατο εκπαιδευτικό έργο2, σύντονη επιχειρηματική δραστηριότητα, φιλανθρωπικό ακτιβισμό, σχέδιο για αναμόρφωση της τουρκικής κοινωνίας (διά της εκπαιδεύσεως), και φιλοδοξίες για πολιτική κυριαρχία. Το χιζμέτ εντάσσεται στην μικρασιατική παράδοση του σουφισμού, έχοντας, όμως, ενσωματώσει νεωτερικά στοιχεία της συγχρόνου εποχής (εντός μίας πολυσυλλεκτικής, συγκρητιστικής, οικουμενιστικής προσεγγίσεως) και ένα δαιδαλώδες, αυστηρώς ιεραρχημένο, οργανωτικό μοντέλο (το οποίο, εμμέσως, παραπέμπει στις μυστικές συνωμοτικές εταιρείες του 19ου αι. και στον τεκτονισμό). Σουφισμός, μυστικισμός, και αποκρυφισμός· μεσσιανισμός3 και προσωπολατρία του ιδίου του Γκυλέν (ο οποίος υποτίθεται ότι είχε αποστηθίσει ολόκληρο το κοράνιο στην ηλικία των τεσσάρων ετών και σε ηλικία εννέα ετών είχε καταστεί σούφι διδάσκαλος!4)· εκπαιδευτικές και οικονομικές/επιχειρηματικές δραστηριότητες, αποτελούν το τρίπτυχο του χιζμέτ. Χαρισματικός ηγέτης και ανηλεής αριβίστας, ο Γκυλέν ανήγειρε ένα πολυεθνικό επιχει1 Λίγα έτη μετά την εκδημία (1960) του Σαΐντ Νούρσι.

2 Τρεις χιλιάδες εκπαιδευτικά ιδρύματα σε 170 κράτη [Çağıl Kasapoğlu, «Bazı ülkeler Gülen okullarını kapatmaya neden direniyor?», B.B.C. Türkçe, 2/8/2016, goo.gl/ lLRoCo], με αποστολή την ανατροφή μίας «χρυσής γενεάς» (αλτίν νεσίλ).

3 Mustafa Akyol, «Who was behind the coup attempt in Turkey?», The New York Times, 22/7/2016, goo.gl/44RSo5.

4 Ο Γκυλέν έχει, τεχνηέντως, διασπείρει μύθους και θρύλους γύρω από το πρόσωπό του. Οι ηλικίες του πότε ακριβώς απεστήθισε το κοράνιο και πότε κατέστη σούφι διδάσκαλος ποικίλλουν από βιβλίο σε βιβλίο. Ακόμη και η χρονολογία γεννήσεώς του παραμένει ομιχλώδης. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

ρηματικό κολοσσό (εκτιμωμένης αξίας μερικών δεκάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων5) χρησιμοποιώντας προς ίδιον όφελος6 τον σουφισμό. Οι σουφικές αδελφότητες βασίζονται στην προσωπική σχέση διδασκάλου/πνευματικού πατρός (σαΐχ, μουρσίντ, πιρ) και μαθητού/κατηχουμένου (μουρίντ)· ο μαθητής οφείλει να υποτάσσεται και να υπακούει τον πνευματικό του, ακολουθώντας απαρεγκλίτως τις υποδείξεις του σε ο,τιδήποτε (κυριολεκτικώς, ο,τιδήποτε7) αφορά την ζωή του. Ο πνευματικός πατήρ μεταδίδει στον κατηχούμενο το εξωτερικό και το εσωτερικό8 νόημα της 5 25 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2006 [Margaret Coffey, «Fethullah Gulen», A.B.C. Radio National, 7/10/2007, goo.gl/aqBxiP]. Τα χρόνια περνούν, αλλά στην βιβλιογραφία όλοι εξακολουθούν να αναπαράγουν τα στοιχεία του 2006, ελέω της αβεβαιότητος που επικρατεί σχετικώς με τον σωρευμένο πλούτο του Γκυλέν.

6 «Gulen, it turned out, was really not the ascetic Sufi we were told about, but a micromanager of a global organization based on secrecy and hierarchy. […] There is a sacred cause, a single leader with supra-human wisdom and a cadre of devotees who sacrifice their lives and individual minds for the utopia». Mustafa Akyol, «Cause or cult? What it means to be a Gulenist», AlMonitor, 2/8/2016, goo.gl/6GH8oD. 7 Ο Σ. Λίβας γράφει ότι «τα μέλη της οργάνωσης δέχονται υποδείξεις για όλα τα ζητήματα που τα αφορούν, από τον γάμο τους μέχρι την ψήφο τους στις εκλογές». Σωτήριος Σ. Λίβας, Παγκοσμιοποίηση, εθνικισμός και ισλάμ: Ο λόγος και το έργο του Φετχουλλάχ Γκιουλέν στην Τουρκία και στον κόσμο, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2009, σσ. 52, 76.

8 Η ιδέα ότι υφίστανται πολλαπλές ερμηνείες του κορανίου (αναλόγως του επιπέδου μυήσεως εκάστου ακροατού) και κάθε μελετητής των γραφών δύναται να καταλήγει σε διαφορετικά νοήματα και εξηγήσεις αναλόγως της αναζητήσεώς του για κρυφή εσωτερική/μυστική εμπειρία ανάγεται στον έκτο ιμάμη, Τζαφάρ ιμπν Μουχάμμαντ αλ-Σάντικ (702-765). Carl W. Ernst, Σουφισμός: Η φιλοσοφία και η πρακτική της μυστικής παράδοσης του ισλάμ, Εκδόσεις Αρχέτυπο, Θεσσαλονίκη, 2001, σ. 64.

ισλαμικής παραδόσεως και τον ασκεί στην οδό της πνευματικής και σωματικής (π.χ. νηστεία, αγρυπνία, αποχή από σαρκικές απολαύσεις) αθλήσεως, με σκοπό την ανέλιξη του κατηχουμένου σε όλο και υψηλότερες βαθμίδες πνευματικής τελειώσεως9, ώστε να επιτύχει την θέωση βαδίζοντας στο «μονοπάτι της αληθείας» (σαλίκ).10 Λέγεται, μάλιστα, ότι «ο μαθητής αφήνεται στα χέρια του πνευματικού του, όπως το νεκρό σώμα στα χέρια εκείνου που αναλαμβάνει να το νίψει προ του ενταφιασμού»11 και, εν τέλει, ο ασκούμενος 9 Ο διδάσκαλος, ως αλάθητος μέντωρ, κατευθύνει τον μαθητή στην οδό της «εσωτερικής αυτο-μεταρρυθμίσεως». Σεντζέρ Αγιάτα, «Η πολιτικοποίηση του ισλάμ στην Τουρκία», στο Κ. Γεώρμας, Γ. Καραμπελιάς, επιμ., Τουρκία: Ισλάμ και κρίση του κεμαλισμού, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα, Δεκέμβριος 2001, σ. 103.

10 Ο ίδιος ο Γκυλέν, γράφει ότι η διαδικασία της ασκήσεως αποσκοπεί στο «να απαλλαγούν [οι κατηχούμενοι/μαθητές] από τις ανθρώπινες διαστροφές [sic] και αδυναμίες με σκοπό να αποκτήσουν αγγελικές αρετές […] και να χτυπήσουν τα φτερά τους προς τους τόπους των αγγέλων, όπου συναντώνται οι άγγελοι με τα πνεύματα». Φετουλλάχ Γκιουλέν, «Ο σουφισμός και οι ρίζες του», Ιστότοπος Φ. Γκυλέν, 6/12/2013, goo.gl/eo6LlD. Φετουλλάχ Γκιουλέν, «Πίστη: Μια ιδιαίτερη οπτική», Ιστότοπος Φ. Γκυλέν, 22/11/2013, goo.gl/AwwxNN. 11 Τα στάδια από τα οποία διέρχεται ο κατηχούμενος διαφέρουν από αδελφότητα σε αδελφότητα. Σε γενικές γραμμές, στις παραδοσιοκρατικές (μη εκμοντερνισθείσες) αδελφότητες, πρόκειται για τα ακόλουθα: α) μουρίντ· β) κουτμπ· γ) αλ-γουάσιλ· δ) αλ-μαντάντ [Γεράσιμος Μακρής, Ισλάμ: Πεποιθήσεις, πρακτικές και τάσεις, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, Νοέμβριος 2014, σσ. 329330]. Για την καθετοποιημένη ιεραρχική/ διοικητική δομή του χιζμέτ, βλ. Χρήστος Μηνάγιας, Αποκαλύπτοντας τον τουρκικό λαβύρινθο: Ισλάμ και πολιτική στην Τουρκία,

72 οδηγείται στην γνώση του ιδίου του Αλλάχ.12

Σ

τις αποκρυφιστικές εμπειρίες εντάσσεται η υποτιθέμενη ικανότητα του σούφι διδασκάλου να επιτελεί θαύματα (καραμάτ) και η υποτιθέμενη ικανότητά του να μεταδίδει την πνευματική του ισχύ με την μορφή γενικευμένης ευλογίας (μπαράκα13). Η δήθεν επιτέλεση θαυμάτων αποσκοπεί αφ’ ενός στο να πείθονται οι αμφισβητίες14 και αφ’ ετέρου στην απόδειξη της αυθεντικότητος της σιλσίλα (δηλαδή, της αλυσωτής διαδοχής, που συνιστά τον πυρήνα του σουφικού οργανωτικού πλαισίου, με πρωταρχικό κρίκο τον προφήτη Μωάμεθ)· ο εν ζωή διδάσκαλος και οι τεθνεώτες άγιοι διαμεσολαβούν μεταξύ Αλλάχ και πιστών για την βελτίωση της καθημερινότητος των ανθρώπων. Ο ακριβής αριθμός των οπαδών του χιζμέτ (φετουλλατσιλάρ) είναι απροσδιόριστος: ο Π. Κλαρκ παραπέμπει σε μία τάξη μεγέθους μεταξύ των 250.000 και των τεσσάρων εκαΕκδόσεις Κάδμος, Θεσσαλονίκη, 2014, σσ.

179-180.

12 Φετουλλάχ Γκιουλέν, «Ο σουφισμός και οι ρίζες του», Ιστότοπος Φ. Γκυλέν, 6/12/2013, goo.gl/eo6LlD. 13 Η μπαράκα πηγάζει από τον αρχικό ιδρυτή της σουφικής αδελφότητος, χάρη στην (αληθινή ή υποτιθέμενη) καταγωγή του από τους Κουραϊσίτες, την φυλή, δηλαδή, του προφήτη Μωάμεθ. Πέραν της γενεαλογικής μεταβιβάσεως, η μπαράκα μεταδίδεται με αμέτρητους διαφορετικούς τρόπους: μέσω της επιθέσεως των χειρών του διδασκάλου στις κεφαλές των μαθητών· μέσω απλού (μη τελετουργικού) αγγίγματος· μέσω της κατοχής κάποιου αντικειμένου που ανήκε σε κάποιον σούφι διδάσκαλο· μέσω του προσκυνήματος στον τάφο (κούμπα) ενός σούφι αγίου· μέσω ονείρων ή οραμάτων κατά τα οποία εμφανίζεται ο διδάσκαλος ή κάποιος (κεκοιμημένος) άγιος, κ.τ.τ.

14 «When one of us had doubts, they would be ready with some amazing story of a miracle performed by Gulen». Umar Farooq, «Inside the secretive religious movement that is being blamed for Turkey’s attempted coup», Los Angeles Times, 17/8/2016, goo. gl/fcdYvG. «Fethullah Gülen dosyası», Milli Çözüm Dergisi, 1/11/2004, goo.gl/QP0oFp.

τομμυρίων· ο Χ. Μηνάγιας μνημονεύει 1.124.835 Τούρκων ψηφοφόρων· ο Ντ. Περλμάττερ αναφέρεται σε δεκάδες εκατομμυρίων ακολούθων («followers»)· ο Τζ. Τζάγκερ κάνει λόγο για 16-22 εκατομμύρια εμπλεκομένων («involved») παγκοσμίως· η Ζ. Ζαμπούρ υπολογίζει τρία εκατομμύρια συμπαθούντων («sympathisants») επί τουρκικού εδάφους.15 Ο ίδιος ο Γκυλέν (γεννηθείς στις 27/4/1941 στην επαρχία Έρζερουμ της βορειο-ανατολικής Τουρκίας) είναι απόφοιτος δευτεροβαθμίου εκπαιδεύσεως και ουδέποτε έλαβε ανωτέρα ή ανωτάτη μόρφωση· είναι αυτοδίδακτος και υπερήφανος για αυτό το γεγονός, καθότι (όπως ο ίδιος διατείνεται) μπορεί να απευθύνεται στις καρδιές των ανθρώπων με ένα απλό και κατανοητό κήρυγμα, δίχως την αυστηρή θεολογική προσέγγιση των ουλεμάδων που έχουν φοιτήσει σε ισλαμικές σχολές.16

Σ

φόδρα αντικομμουνιστής, ένθερμος θιασώτης του κεφαλαιοκρατικού συστήματος και της οικονομίας της αγοράς, φίλα προσκείμενος στην χρήση νέων τεχνολογιών αλλά αντίθετος στην θεωρία της εξε15 Peter B. Clarke, New religions in global perspective: A study of religious change in the modern world, Routledge, Abingdon, 2006, p. 72. Χρήστος Μηνάγιας, Αποκαλύπτοντας τον τουρκικό λαβύρινθο: Ισλάμ και πολιτική στην Τουρκία, Εκδόσεις Κάδμος, Θεσσαλονίκη, 2014, σ. 177.

Natalia Mielczarek, David D. Perlmutter, «Big pictures and visual propaganda: The lessons of research on the ‘effects’ of photojournalistic icons», in Carol K. Winkler, Cori E. Dauber, eds., Visual propaganda and extremism in the online environment, Strategic Studies Institute, United States Army War College Press, Carlisle, PA, July 2014, p. 228. Jeff Jager, «Understanding the Gülen movement», Small Wars Journal, 5/8/2016, goo. gl/3Ljqpu. Jana J. Jabbour, La Turquie: L’invention d’une diplomatie émergente, C.N.R.S. éditions, Paris, 2017, p. 106.

16 Σωτήριος Σ. Λίβας, Παγκοσμιοποίηση, εθνικισμός και ισλάμ: Ο λόγος και το έργο του Φετχουλλάχ Γκιουλέν στην Τουρκία και στον κόσμο, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2009, σσ. 21-22, 32-33.

λίξεως των ειδών (η γκυλενική οπτική του «συντηρητικού μοντερνισμού» με, κατά το δοκούν, εφαρμογή των αρχών της ιζτιχάντ και της κιγιάς), φανατικός πολέμιος του κουρδικού αγώνος για αυτονομία ή ανεξαρτησία, υπέρμαχος της συγκεντρωτικής δομής και της εδαφικής ακεραιότητος του τουρκικού κράτους, υποστηρικτής της εντάξεως της Τουρκίας στην Ε.Ε., ζηλωτής του εθνικιστικού παντουρκισμού17 [έφθασε στο σημείο να οργανώσει ακόμη και «ολυμπιακούς αγώνες τουρκικής γλώσσας»], συνήγορος της τουρκο-ισραηλινής συνεργασίας18 σε διεθνοπολιτικό επίπεδο19, ο Φετουλλά Γκυλέν προωθεί την πολιτική ιδεολογία του ισλαμικού ρεπουμπλικανισμού (με την συνεπακόλουθη αντικατάσταση της κεμαλικής στρατο-γραφειοκρατικής ελίτ από μία σουφική ισλαμική ελίτ). Ο ισλαμικός ρεπουμπλικανισμός αποτελεί την κοινή ιδεολογία Γκυλέν και Ερντογάν20· η διαφορά έγκειται στο 17 «[…] the Gülen movement seeks the ‘islamization of Turkish identity’ at home and the ‘Turcification of islam abroad’ that would yield ‘an Islamic world shaped by enlightened Turkish culture’». Jeff Jager, «Understanding the Gülen movement», Small Wars Journal, 5/8/2016, goo. gl/3Ljqpu.

18 Η δημόσια απαρχή της ρήξεως Γκυλέν-Ερντογάν έλαβε χώρα τον Μάιο 2010 με τα γεγονότα του στολίσκου που κατηυθύνετο προς την Γάζα (και τους δέκα νεκρούς του πλοίου Μαβί Μαρμαρά). Jana J. Jabbour, La Turquie: L’invention d’une diplomatie émergente, C.N.R.S. éditions, Paris, 2017, p. 288.

19 Σε αμιγώς διεθνοπολιτικό επίπεδο, διότι σε εθνολογικό, ιστορικό, και θρησκευτικό επίπεδο διολισθαίνει, ενίοτε, σε αντισημιτισμό. Pınar Doğan ve Dani Rodrik, «Fethullah Gülen, the Jews, and hypocrisy», Ιστολόγιο Balyozdavasivegercekler.com, 5/11/2012, goo.gl/EIG5YF. 20 «[…] it appears Gülen is not fighting for more individual freedoms but to free islam from the confines of the mosque and the private domain of individuals and to bring it to the public arena, to govern every aspect of life in the country. AKP leaders, including Gül and Erdoğan, have repeatedly expressed their opposition to the ‘imprisonment of islam in the mosque’, demanding that it be present everywhere as a lifestyle». Rachel Sharon-Krespin, «Fethullah Gülen’s grand ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

73 γεγονός ότι ο Γκυλέν κηρύττει μία επικαιροποιημένη συγκρητιστική εκδοχή του μικρασιατικού σουφισμού, ενώ ο Ερντογάν προωθεί μία εκδοχή (με τουρκικό πρόσημο -η παράδοση του ερμπακανικού μιλλί γκιορύς και του νιζάμ-ι αλέμ-) του σουνιτικού ισλάμ. Τουτέστιν, η αντικατάσταση της κοσμικής ταυτότητος του τουρκικού κράτους από μία ισλαμική ταυτότητα αποτελεί ταυτόσημο επιδίωξη Γκυλέν και Ερντογάν. Η διαφορά έγκειται στην ουσία της ισλαμικής ταυτότητος, με τον Γκυλέν να εισηγείται μία νεωτερική εκδοχή του σουφισμού και τον Ερντογάν να αντιπροτείνει μία συντηρητική εκδοχή (με τουρκικά χαρακτηριστικά) του χαναφικού σουνιτικού ισλάμ.

Ε

κτίμησή μου είναι ότι στο bras de fer Γκυλέν-Ερντογάν φαβορί είναι ο δεύτερος, διότι το όλο οικοδόμημα του Γκυλέν δεν μπορεί να σταθεί σε βάθος χρόνου ούτε να εμπνεύσει τον λαό.21 Η αλχημιστική σύνθεση των αντιθέτων, η απουσία συγκροτημένης ισλαμικής θεολογικής τεκμηριώσεως, και τα ανέξοδα ευχολόγια είναι πανταχού παρούσα στα συγγράμματα και στα κηρύγματα του Γκυλέν, σε σημείο που να γίνεται λόγος για «μυστικισμό χωρίς [ισλαμική] θρησκεία»22. Η ambition: Turkey’s islamist danger», Middle East Quarterly, Vol. 16, No. 1, Winter 2009, goo.gl/BkvH. 21 Αδρό περίγραμμα της διδασκαλίας του Γκυλέν είναι προσβάσιμο στον ιστότοπό του, ο οποίος διαθέτει και ελληνόγλωσση έκδοση: ευφυολογήματα, παραβολές, ποιητικές αοριστολογίες για «κύκλους, οι οποίοι τροφοδοτούνται από την αισθαντικότητα της καρδιάς», και τσιτάτα του «σοφού» χοτζαεφέντη (του τύπου «εάν το σπίτι σου είναι από κρύσταλλο, ούτε στο κοτέτσι του αλλουνού [sic] να μη ρίχνεις πέτρα. Όποιος ασχολείται με τα ελαττώματα των άλλων, σφάλλει και ζει ζωή ντροπής εφ’ όρου ζωής»· Φετουλλάχ Γκιουλέν, «Αμαρτία και εξαγνισμός», Ιστότοπος Φ. Γκυλέν, 12/12/2013, goo.gl/lVST9d)· από ουσία, όμως, μάλλον τίποτε…

22 Σωτήριος Σ. Λίβας, Παγκοσμιοποίηση, εθνικισμός και ισλάμ: Ο λόγος και το έργο του Φετχουλλάχ Γκιουλέν στην Τουρκία και στον κόσμο, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2009, σ. 39. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

περίοδος των μιλλετίων παρήλθε και μαζί με την εποχή των μιλλετίων πνέει τα λοίσθια και ο μικρασιατικός σουφισμός. Ο σουφισμός ευδοκιμεί και ανθεί εντός ενός πολυπολιτισμικού περιβάλλοντος, όπου συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν διάφορα θρησκεύματα. Υπό μία έννοια, θα μπορούσε ίσως να ειπωθεί ότι: το παρελθόν της οθωμανικής Τουρκίας είναι το αλεβηδικό και το σουφικό ισλάμ· το μέλλον της Τουρκίας ως εθνικής-κρατικής οντότητος είναι το σουνιτικό ισλάμ. Ιδωμένο υπό το πρίσμα του ορθοδόξου σουνιτικού ισλάμ, το χιζμέτ αποτελεί αίρεση παραχαράττουσα το γράμμα και το πνεύμα του λόγου του Αλλάχ (όπως αυτός παρεδόθη στους πιστούς διά του προφήτου Μωάμεθ).23 Αυτό συμβαίνει, διότι ο Γκυλέν: α) αποπειράται την πολιτικοποίηση και κομματικοποίηση (χεζμπίγια) της θρησκείας [το ίδιο πράττει και ο Ερντογάν, ο οποίος ξεκινά τις ομιλίες του απαγγέλλοντας κορανικά εδάφια]· β) εισάγει δυτικές ουμανιστικές αντιλήψεις, δέχεται ως μέλη στην αδελφότητά του και ετεροδόξους (αρκεί να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους ή να εισφέρουν τον οβολόν τους εις τον τζεμαατικόν κορβανάν), και ερμηνεύει θεολογικά ζητήματα υιοθετώντας μία οριενταλιστική ανθρωπολογική προσέγγιση· γ) αποπειράται την 23 Η συγκεκριμένη εκτίμηση (δηλαδή, ότι πρόκειται για αίρεση) έτυχε επαληθεύσεως κατά την διάρκεια διεξοδικής συζητήσεως (25/2/2017), που είχα στο τέμενος Σάλαφ ους Σαάλιχ με τον κ. Άχμαντ Μόχι Ελντίν, διπλωματούχο ισλαμικής θεολογίας. Καίτοι επικοινώνησα εγγράφως με το κίνημα χιζμέτ, διατυπώνοντας απορίες και ζητώντας ακρόαση από κάποιο μέλος της αδελφότητος, δεν υπήρξε απόκριση· γεγονός δηλωτικό του ερμητικού χαρακτήρος της συγκεκριμένης οργανώσεως και της μυστικοπάθειας (διαστρέβλωση της χαμαιλεοντείου τακίγια;) που διακατέχει τα μέλη της.

ανατροπή της παραδόσεως, επινοώντας και εισηγούμενος υποκειμενικές ερμηνείες και καινές πρακτικές σε θρησκευτικά ζητήματα24, αρνούμενος να ερμηνεύσει τις ρήσεις (χαντίθ) του Μωάμεθ σύμφωνα με την παραδεδομένη ερμηνεία των ιδίων των μαθητών/ακολούθων (σαχάμπα) του προφήτου (αντιπροτείνοντας παρετυμολογικές ερμηνείες)· δ) χρησιμοποιεί την θρησκεία για να διάγει ο ίδιος βίο ζάπλουτου δισεκατομμυριούχου (στην 113 στρεμμάτων έπαυλή του), εκμεταλλευόμενος την ευπιστία και την τυφλή υποταγή25 των μελών του χιζμέτ.

24 Παραδείγματα: α) ο Γκυλέν δεν αποδέχεται την καθορισμένη διαδικασία διεξαγωγής της προσευχής (σαλάτ) και εισηγείται ένα τυπικό, το οποίο περιλαμβάνει την αδιάλειπτη νήψη των πιστών, την αδιάκοπη επανάληψη διαφόρων φράσεων και του ονόματος του Αλλάχ (ντικρ), και το ξέσπασμα σε λυγμούς και γοερά κλάματα άμα τη συνειδητοποιήσει της αμαρτωλότητος της ανθρωπίνης φύσεως [για την πρακτική του ντικρ στις σουφικές αδελφότητες της Ινγκουσετίας, βλ. Макка Албогачиева, «Этнографические аспекты мужской ритуальной практики громкого зикра в ингушском обществе», Кавказ и Глобализация, Том 8, Выпуск 3-4, 2014, стр. 73-85]· β) ο Γκυλέν δεν αποδέχεται την καθορισμένη διαδικασία υλοποιήσεως της ελεημοσύνης (ζακάτ) και αντί της χαντιθικής εισφοράς του 2,5% από τις συγκεντρωτικές αποταμιεύσεις ενός έτους (οι οποίες θα πρέπει να υπερβαίνουν ένα κατώτατο όριο, το οποίο καλείται νισάμπ -ειδάλλως, ο πιστός απαλλάσσεται από την συγκεκριμένη υποχρέωση-), πείθει ορισμένους οπαδούς του να εγκαταβιούν ως αφιερωμένοι άγαμοι ακτήμονες σε κοινόβια, καταθέτοντας υπέρ της αδελφότητος ολόκληρο τον μισθό και τις λοιπές προσόδους τους.

25 Οι διαταγές εκτελούνται δίχως ερωτήσεις και επικρατεί στρατιωτική πειθαρχία· οι αντιρρησίες καθίστανται αυθωρεί και παραχρήμα αποσυνάγωγοι και αποπέμπονται κακήν κακώς από το χιζμέτ. Δυτικοί μελετητές εντάσσουν το χιζμέτ στην ίδια συνομοταξία με διάφορες περιθωριακές σέχτες, όπως η ιαπωνική αούμ σινρίκυο, η κινεζική φαλούν γκονγκ, η αμερικανική σαηεντολογία. Markus Bernath, «Die abgefallenen kinder des herrn Gülen», Der Standard, 9/4/2011, goo.gl/wsZWq. Maximilian Popp, «Altruistic society or sect? The shadowy world of the Islamic

74 Στο ορθοτομούν σουνιτικό ισλάμ, η λατρεία ασκείται με γνώμονα την πιστή (γράμμα προς γράμμα) εφαρμογή του κορανίου και της σούννα (δηλαδή, της βιοτής του Μωάμεθ, όπως διεσώθη μέσω των χαντίθ)· οποιαδήποτε διολίσθηση σε φιλοσοφικές θεωρίες ή ενστερνισμός τάσεων του συρμού (οι οποίες μεταβάλλονται από εποχή σε εποχή) συνιστά καταδικαστέα βλασφημία. Δεδομένου ότι οι σαχάμπα αποτελούν την κλείδα της ερμηνείας και κατανοήσεως του σουνιτικού ισλάμ, οι καινοτομίες (νεωτερική μεθερμηνεία του μυστικιστικού και αποκρυφιστικού μικρασιατικού σουφισμού) του Γκυλέν συνιστούν «ανάθεμα» για τους ορθογνώμονες σουνίτες μουσουλμάνους.

Κ

ατακλείοντας το παρόν σημείωμα, δεν γνωρίζω εάν παρασκηνιακός υποκινητής της στρατιωτικής στάσεως της 15ης Ιουλίου 2016 ήταν, όντως, ο Γκυλέν. Η ενεργός ανάμειξη μελών της αδελφότητος χιζμέτ στο αποτυχόν πραξικόπημα θεωρείται βεβαία· αγνοώ κατά ποσόν ο ίδιος ο Γκυλέν ήταν ο ενορχηστρωτής και ο ιθύνων νους του πραξικοπήματος και δεν είμαι βέβαιος για την πραγματική (μη πληθωριστική) ισχύ του παραλέλ ντεβλέτ και της Φε.Τ.Ε. Διόλου απίθανο ο Γκυλέν να υπήρξε ο πνευματικός/ιδεολογικός καθοδηγητής και εις εκ των υποκινητών του στρατιωτικού πραξικοπήματος. Σε κάθε περίπτωση, αξίζει να έχουμε υπ’ όψιν ότι ο Γκυλέν είναι μία αδίστακτος26 Gülen movement», Der Spiegel, 8/8/2012, goo.gl/4OQc7. Safure Cantürk, «Gülen dorms criticized», Daily Sabah, 13/3/2014, goo.gl/AZQiGU. «Life in a Gulen dormitory in Turkey», Turkish Invitations, sine anno et die, goo.gl/Th9bPY. Eileen Barker, «The not-so-new religious movements: Changes in ‘the cult scene’ over the past forty years», Temenos, Vol. 50, No. 2, 2014, pp. 235-256. Adam McConnel, «My personal knowledge of Fethullah Gülen’s cult (3)», Serbestiyet, 24/10/2016, goo.gl/ mQ1H56.

26 Παράδειγμα: η φυλάκιση (1/2010) 132 μελών της αδελφότητος Ταχσίγε, περι-

και δολοπλόκος 27 προσωπικότητα, η οποία συνέπραξε με το τουρκικό βαθύ κράτος για την εξάπλωση του παντουρκισμού τόσο στην κεντρική Ασία όσο και στην δυτική Θράκη (με τα φροντιστήρια -ντερσανέ- «Ελίτ» και «Ανάλυση» καθώς και με οικοτροφεία -ισίκ εβλερί- αρρένων και θηλέων σε Ξάνθη και Ροδόπη28). Οι Ηνωμένες Πολιτείες29 έθεσαν υπό την αιγίδα τους τον λαμβανομένου του Μ. Ντογάν, ως δήθεν υποστηρικτών της αλ-Κάιντα. Yıldıray Oğur, «Adına da Tahşiye derler…», Türkiye, 27/9/2015, goo.gl/hGrSlF. 27 Παράδειγμα: ο ροζ εκβιασμός (5/2010) εις βάρος του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολιτεύσεως, Ντ. Μπαϋκάλ. Osman Özgan, «Gülen’in röntgencileri», Yeni Şafak, 3/8/2016, goo.gl/ehM028.

28 Σύμφωνα με δημοσιεύματα του θρακικού τύπου, πυρήνες υποστηρικτών του Γκυλέν υφίσταντο στις Σάπες, στα Αρριανά, στον Εχίνο, στο Δημάριο, στον Κέχρο, στα Αρχοντικά, στο Λύκειο, στις Άνω Θέρμες, στον αθιγγανικό οικισμό του Δροσερού. Μετά την στάση της 15ης Ιουλίου, οι υποστηρικτές του Γκυλέν έχουν περιθωριοποιηθεί· μάλιστα, ο ιμάμης του Λυκείου (με καταγωγή από την Οργάνη) φέρεται να μετανάστευσε στην Γαλλία. Εκτιμώ ότι η μεταβίβαση των εγκαθιδρυθεισών (γκυλενικών) δομών του χιζμέτ στον έλεγχο του τουρκικού (ερντογανικού) κράτους θα είναι απλή υπόθεση, διότι ο τουρκικός εθνικισμός αποτελεί το ομόρροπο διάνυσμα στους σχεδιασμούς τόσο του Γκυλέν όσο και του Ερντογάν. Ιμάμ Αχμέτ, «Διώξεις των υποστηρικτών του Φετουλλάχ Γκιουλέν», Ζαγάλισα, τ. 85-86, Ιούνιος-Σεπτέμβριος 2016, goo.gl/LP8dVW. Παναγιώτης Σαββίδης, «Εμφύλιος ερντογανικών-γκιουλενικών με ‘αλληλοκαρφώματα’ στην Θράκη», Φωνή της Ροδόπης [*αναδημοσίευση Π.Θ.], 3/9/2016, goo.gl/aYP6mN. 29 Στις Η.Π.Α. δεν υφίσταται ομοφωνία για το κατά πόσον πρέπει να στηριχθεί επί μακρόν ο Γκυλέν ή όχι. Η αρχική (2005) αίτησή του για χορήγηση μονίμου αδείας παραμονής είχε απορριφθεί και, τελικά, έγινε δεκτή σε β΄ βαθμό, αφού υπέβαλαν γραπτά υπομνήματα υπέρ του Γκυλέν δύο ανώτατα στελέχη της C.I.A. και ένας τέως πρέσβης των Η.Π.Α. στην Άγκυρα. Στις αμερικανικές πηγές, απαντώνται άρθρα αποστράτων ανωτάτων αξιωματικών που καταφέρονται εναντίον του Γκυλέν (π.χ. ο τέως Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του προέδρου Ντ. Τραμπ, αντ/γος Μ. Φλυν) αλλά και δημοσιεύματα εν ενεργεία ανωτέρων αξιωματικών που υποστηρίζουν τον Γκυλέν (π.χ. ο ταγματάρχης Τζ. Τζάγκερ).

Γκυλέν ήδη από την εποχή του ψυχρού πολέμου (από την δεκαετία του 1970) για τρεις λόγους: α) διότι η γκυλενική σουφική εκδοχή του ισλάμ είναι περισσότερο συμβατή με τον δυτικό φιλελευθερισμό απ’ ό,τι το αραβικό σουνιτικό ή το περσικό σιιτικό ισλάμ και στελέχη του χιζμέτ λαμβάνουν μέρος σε διαθρησκειακούς διαλόγους και οικουμενιστικές ζυμώσεις (υποτίθεται κατ’ εφαρμογήν διατάξεων της σαχίφα αλ-Μαντίνα του 622 μ.Χ.)· β) διότι, μέσω του Γκυλέν, οι Η.Π.Α. κατόρθωσαν να ελέγξουν το τουρκογενές σουφικό ισλάμ και διά μέσου της αδελφότητος Νουρτζουλάρ30 και του τάγματος Νακσιμπαντί (εδώ, εμπλέκονται οι Ερμπακάν και Ερντογάν) απεπειράθη (και, εν μέρει, κατέστη εφικτή διά του Ρ. Ναζάρ31 και του περί «green belt» σχεδιασμού) η ανάσχεση και υπονόμευση της σλαβικής επιρροής στην περιοχή της κεντρικής Ασίας (τόσο επί Ε.Σ.Σ.Δ. όσο και επί Ρωσικής Ομοσπονδίας -δεν είναι τυχαίο ότι οι ρωσικές αρχές έχουν αναστείλει την λειτουργία όλων των γκυλενικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων-)32· γ) διότι ο Γκυλέν (σε αντίθεση με τον Ερντογάν) επιδιώκει αληθώς την ευρωπαϊκή ένταξη της Τουρκίας (πάγιος στόχος της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής) και τάσσεται υπέρ της στενής συνεργασίας Τουρκίας-Ισραήλ-Ιράν, ώστε να ανασχεθεί η εξάπλωση του σουνιτικού σαλαφικού/ουαχαμπικού ισλάμ στην Μικρά Ασία και στην χερσόνησο του Αίμου.

30 Василий Иванов, «Турки-месхетинцы в странах СНГ на современном этапе: Фактор исламизма», Новоросс.info, 13/4/2012, goo.gl/R0snvf.

31 Yıldıray Oğur, «Yirminci yüzyılın 98 yılının hikâyesi…», Türkiye, 3/5/2015, goo.gl/ IckwyF. 32 Οι καθηγητές αγγλικής γλώσσης στα, λειτουργούντα εν Ουζμπεκιστάν και Κιργιστάν, σχολεία του κινήματος χιζμέτ φέρονται ότι ήταν, ως επί το πλείστον, πληροφοριοδότες της C.I.A.· το αυτό συνέβαινε και στα γκυλενικά σχολεία της αφρικανικής ηπείρου. Dexter Filkins, «Turkey’s thirty-year coup: Did an exiled cleric try to overthrow Erdoğan’s government?», The New Yorker, 17/10/2016, goo.gl/chmqVM. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

75

ΤΕΧΝΙΚΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Ευρωπαϊκή Ένωση: Η αδήριτη πραγματικότητα επιβάλλει την ανάγκη αναστοχασμού των βασικών θεωρητικών προκειμένων πάνω στις οποίες επιχειρείται η οικοδόμηση Υπό Δρ Κωνσταντίνου Μελά, Καθηγητού του Παντείου Πανεπιστημίου στον Τομέα Διεθνούς Χρηματοοικονομικής και Τραπεζικής

Η

ΕΕ βρίσκεται μπρ ο στά σε μια ακόμη δομική κρίση στην 60χρονη πορεία της. Τούτη τη φορά φαίνεται ότι πρόκειται για μια κρίση, βαθιά, έντονη, υπαρξιακή. Κανείς δεν γνωρίζει πως θα εξελιχθούν τα γεγονότα. Αντί να προσπαθούμε να καταλάβουμε τι σκέφτονται οι πολιτικές αρχηγεσίες της Γερμανίας και των άλλων «μεγάλων» Ευρωπαϊκών Χωρών για το μέλλον της ΕΕ, είναι θεμιτό να αναστοχαστούμε στα προβλήματα, στους τρόπους, και στα μέσα, που έχουν ακολουθήσει μέχρι σήμερα οι ενωσιακές διαδικασίες, μήπως και καταλάβουμε τι έχει πάει στραβά μέχρι σήμερα σε σχέση με τον σχεδιασμό και θέτει σε αμφιβόλω την ίδια την ύπαρξη του ευρωπαϊκού οράματος. Όμως πρώτα από όλα χρειάζεται να αναστοχαστούμε τους θεωρητικούς πυλώνες πάνω στους οποίους επιχειρήθηκε να οικοδομηθεί η ΕΕ λαμβάνοντας υπόψη μας την ιστορική εποχή κατά την οποία εκτυλίχθηκε (εκτυλίσσεται;) η όλη προσπάθεια. Αυτή δεν είναι άλλη από την εποχή της Μετανεωτερικότητας. Δεν είναι δυνατόν στο πλαίσιο αυτού του άρθρου να αναφερθούμε στα ειδικά χαρακτηριστικά αυτής της ιστορικής ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

περιόδου1. Όμως όλα όσα θα αναφερθούν στη συνέχεια «δείχνουν» βασικά χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης αντίληψης, τουλάχιστον στον τρόπο που αντιλαμβάνεται την έννοια του Πολιτικού. Οι υπέρμαχοι της ενοποίησης της ΕΕ,με τον τρόπο που αυτή δρομολογήθηκε, συγκεκριμένα μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, αναφέρονταν σε αυτή ως το κυριότερο επίτευγμα του «μετανεωτερικού κόσμου». Σύμφωνα με τις αντιλήψεις αυτές η ΕΕ διαφοροποιείται τόσο από τα συμβατικά κράτη του «νεωτερικού κόσμου» όσο και από τον «προνεωτερικό κόσμο», δηλαδή το χάος που προηγήθηκε του κράτους και έπεται των αυτοκρατοριών. Η μετανεωτερική ΕΕ προσφέρει το όραμα ενός μεταμοντέρνου «συνεργατικού διακυβερνητικού χώρου», με κοινό επίπεδο ελευθεριών και κοινή ασφάλεια, με μειωμένη εθνική κυριαρχία – στοιχείο που χαρακτήριζε όλες τις αυτοκρατορίες στην ιστορία. Μέσα από τις μακροχρόνιες διαδικασίες του ευρωπαϊκού state-building, η ΕΕ σχηματοποιείται σιγά-σιγά σε ένα «μεταμοντέρνο σύστημα», που έχει σαφή χαρακτηριστικά μεταεθνικής, μετακυριαρχικής ή μετακρατικής πολιτείας. Ένα τέτοιο μετανεωτερικό 1 Για το ζήτημα αυτό δες: Κ.Μελάς –Γ.Παπαμιχαήλ, Το Ανυπόφορο Βουητό του Κενού, Εκδόσεις Αγγελάκη 2017.

μόρφωμα καθοδηγούμενο από μεταμοντέρνες αντιλήψεις αλλά και από αντιλήψεις εκσυγχρονιστικού ορθολογισμού και τη θεωρία της νεωτερικότητας, αποτελεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο καμία χώρα δεν κυριαρχεί και το οποίο γεννά αρχές που δεν είναι εθνικές αλλά ηθικές και νομικοκανονιστικές2. Τα κράτη που συγκροτούν την ΕΕ επιχειρούν να διαμορφώσουν το πρώτο μεταεθνικό διακυβερνητικό μόρφωμα στην παγκόσμια ιστορία. Αυτό το μόρφωμα αποκτά μια διακριτότητα μέσα από τη χρήση πολλαπλών μέσων επηρεασμού του διεθνούς περιβάλλοντος, αποκλειόμενης της στρατιωτικής ισχύος. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένα 2 Δες: J. Habermas, α) Il discorso filosofico della modernita. Laterza 1988. β) Η ηθική της επικοινωνίας. Εναλλακτικές Εκδόσεις 1997. γ) Ο μεταεθνικός αστερισμός. Πόλις 2003. δ) Η διάσπαση της δύσης. Καστανιώτης 2007. Ο Habermas αναζητά την πολιτική δυνατότητα μιας μεταεθνικής δημοκρατίας, η οποία αποδίδει ειδική σημασία στην έννοια «λαός», απαλλαγμένη από κάθε μορφής υπαγωγή σε μια «προπολιτική κοινότητα πεπρωμένου και δημιουργίας δεσμών και προκαταβολικής εμπιστοσύνης». Δηλαδή ψάχνει να βρει μια άλλη μορφή συλλογικής ταυτότητας για να αντικαταστήσει τους φαντασιακούς δεσμούς του έθνους, ως συνεκτικούς και οργανικούς δεσμούς συγκρότησης της έννοιας του «λαού». Η συνεκτική αυτή ύλη, κατά τον Habermas πρέπει να αναζητηθεί στην αξιακή θεμελίωση του ευρωπαϊκού ηθικού και πολιτικού πολιτισμού.

76 ιδιαίτερο διακρατικό μόρφωμα που, μόνο ως τέτοιο3, θεωρεί ότι ο πόλεμος –η τραυματική ευρωπαϊκή εμπειρία των δύο παγκόσμιων πολέμων προβάλλεται ως βασικό επιχείρημα – αποτελεί αποτυχία της πολιτικής. Οι Ευρωπαίοι τείνουν να αντιλαμβάνονται το δικό τους μεταμοντέρνο σύστημα ως μέρος ενός γενικότερου συστήματος, στο οποίο η έννοια του συσχετισμού δυνάμεων πρέπει να αντικατασταθεί από έννοιες όπως η «απόρριψη της ισχύος» και η «αυτοεπιβαλλόμενη συμπεριφορά».Αυτό τους οδηγεί στην απόρριψη του κλασικού raisond’état από την εποχή του Μακιαβέλι, δηλαδή της αποτελεσματικότητας –άρα, εν πολλοίς, και της μη ηθικής– της λειτουργίας του κράτους, και στην αντικατάστασή του από μια συγχορδία, όσο και να φαντάζει αντιφατικό, οικουμενικής και σχετικιστικής ηθικής στις διεθνείς υποθέσεις.4 Ο αποκλεισμός της χρήσης στρατιωτικής ισχύος προσδίδει ιδιαίτερη βαρύτητα στην εκτεταμένη χρησιμοποίηση της διπλωματίας, όχι ενός οποιουδήποτε είδους διπλωματίας, αλλά συγκεκριμένα της «κοσμοπολίτικης διπλωματίας», η οποία προκύπτει από έναν νέο τρόπο «μετακρατικής5» συγκρότησης. Η «κοσμοπολίτικη διπλωματία»6 δεν 3 Η πρόσφατη ιστορική εμπειρία έδειξε ότι τα εθνικά κράτη που συμμετέχουν στο ιδιαίτερο αυτό μόρφωμα υπερασπίζονται τα «εθνικά τους συμφέροντα» μέσω πολέμων (περίπτωση νήσων Φώκλαντ) 4 Β. Χωραφάς- Κ.Μελάς: Ποια είναι τα όρια επέκτασης της ΕΕ και ποιες οι δυνάμεις που καθορίζουν αυτή τη διαδικασία; MonthlyReviewΝο 42. Ιούνιος 2008.

5 Ο προσδιορισμός «μετά» εδώ χρησιμοποιείται μόνον ως χρονικός προσδιορισμός και καθόλου δεν έχει αξιολογικό περιεχόμενο.

6 Ο σημαντικότερος εκφραστής του κοσμοπολιτισμού ως διεθνούς πολιτικής και ηθικής φιλοσοφίας είναι ο Καντ. Στο έργο του, Για την Αιώνια Ειρήνη, Αλεξάνδρεια 1992, ο Γερμανός φιλόσοφος και στοχαστής επιχειρεί να διατυπώσει μια ηθική διεθνή θεωρία γύρο από το βασικό, κυρίαρχο και ζωτικό ζήτημα του πολέμου. Μέσα από τη φιλοσοφική του θεώρηση και τη λογική ενός κώδικα συμπεριφοράς καταλήγει ότι υπάρχει ανάγκη δημιουργίας έννο-

προσπαθεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα στο επίπεδο της εμφάνισής τους (π.χ. τρομοκρατία), αλλά και στο επίπεδο της πρωταρχικής δημιουργίας τους. Δηλαδή επιχειρεί να τα απαλείψει στο επίπεδο παραγωγής τους. Αυτό πιστεύεται ότι μπορεί να επιτευχθεί με την πειθώ, τη συνεργασία, το διάλογο και την επικοινωνία μέσω της επίκλησης οικουμενικών αξιών και γενικών συμφερόντων. Οι προσπάθειες των οικουμενιστών κατατείνουν στην απόδειξη ύπαρξης πανανθρώπινων καταβολών ή νοητικών ικανοτήτων και προδιαθέσεων, πιστεύοντας ότι με τον τρόπο αυτό διαπιστώνονται κοινές αξίες, κοινοί τρόποι σκέψης και συνεπώς χώρος για καθολική συνεννόηση.7 Αν τα παγκόσμια προβλήματα είναι δυσεπίλυτα στο επίπεδο του εθνικού κράτους, η κοινή συμπόρευση κρατικών οντοτήτων πολλαπλασιάζει μων σχέσεων μεταξύ κυρίαρχων κρατών. Η πρότασή του συνίσταται στην ανάγκη ύπαρξης ενός «κοσμοπολιτικού δικαίου» (iuscosmopoliticum) ως μια νέα κατηγορία δικαίου (παράλληλα και πέρα από το συνταγματικό και το διεθνές δίκαιο) με βάση το οποίο οι λαοί και τα έχοντα συνταγματική τάξη κράτη να αναδείξουν το σύστημα της «κοσμοπολιτικής δικαιοσύνης». Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αυτό που επιδιώκει ο Καντ δεν είναι η δημιουργία ενός «παγκόσμιου – οικουμενικού – δημοκρατικού κράτους» αλλά το κτίσιμο ενός διεθνοδικαϊκού πλαισίου εντός του οποίου τα κράτη θα συμπεριφέρονται ηθικά, δεδομένου ότι η ηθική συμπεριφορά είναι απόρροια της υιοθέτησης ηθικών αρχών.Φυσικά οι πρώτοι που υποστήριξαν τον κοσμοπολιτισμό ήταν οι αρχαίοι στωικοί φιλόσοφοι. Ένας από τους πρώτους γνωστούς «κοσμοπολίτες» ήταν (ο ρωμαίος αυτοκράτορας) Μάρκος Αυρήλιος, Τα Εις Εαυτόν, Δαίδαλος, Αθήνα,, ο οποίος πίστευε ότι ο Κόσμος μοιάζει με μια μεγάλη πόλη-κράτος, μια κοινότητα στην οποία όλοι οι άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους με βάση την ισότητα.

7 Κύριος εκπρόσωπος, στην εποχή μας, αυτής της αντίληψης σε φιλοσοφικό επίπεδο είναι ο J. Habermas. Για μια καταλυτική κριτική αυτής της αντίληψης δες: Π. Κονδύλης,, Από τον 20ο στον 21ο αιώνα. Θεμέλιο 1998.. Α. Μεταξόπουλος, Αυτοσυντήρηση, Πόλεμος και Πολιτική. ΑΑ.Λιβάνης 2005. Κεφάλαιο ΙΙ. Επίσης: Β’ Μέρος, Κεφ.2-3. C. Preve, Καιροί Αναζήτησης. Στάχυ 1998.

και ανανεώνει τη δύναμη της πολιτικής να πείθει πολλαπλά ακροατήρια και να διαμορφώνει νέες διεθνείς καταστάσεις.8 Είτε στο επίπεδο των κρατών-μελών είτε στο επίπεδο της ΕΕ, η συναινετική πολιτική κάνει τη διάκριση μεταξύ «εχθρού» και «φίλου» εξαιρετικά δυσχερή.9 Σε γενικές γραμμές, η ΕΕ πιστεύει ότι διαμορφώνεται σε μια «δημοκρατική κοινότητα χωρίς εχθρούς».10 Ο μέχρι σήμερα «συναινετικός» τρόπος λήψης αποφάσεων11 στην ΕΕ παράγει διακριτά αποτελέσματα, που επηρεάζουν τις εθνικές ταυτότητες και ιδέες, κυρίως αν αυτές οι αποφάσεις σχετίζονται με την εξωτερική πολιτική και την πολιτική άμυνας και ασφάλειας. Πρόκειται για διαδικασίες διαμόρφωσης συλλογικής αντίληψης βασισμένες σε συμβολισμούς και ιδεολογίες που ενώ παρουσιάζονται ως νέοι είναι παλαιότατοι και επικεντρώνονται με το τι πρέπει να κάνει, από εδώ και εμπρός η Ευρώπη στον κόσμο. Το παρελθόν, 8 Η πολυμερής συνεργασία ισοδυνάμων δυνάμεων φαντάζει ως το ιδανικό σκηνικό μιας τέτοιας αντίληψης. Η ιστορική πραγματικότητα και στο σημείο αυτό παραβλέπεται και δεν λαμβάνεται υπόψη.

9 Για την αντίληψη αυτή δες: C.Schmitt, Η Έννοια του Πολιτικού. Κριτική 1988. Π. Κονδύλης, Ισχύς και Απόφαση. Στιγμή 1991. Α. Μεταξόπουλος, Αυτοσυντήρηση, Πόλεμος και Πολιτική. ΑΑ.Λιβάνης 2005.

10 Οι οπαδοί της θεωρίας για τη δημοκρατική ειρήνη εξακολουθούν να υποστηρίζουν ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο στο επίπεδο των εθνικών κρατών να κινητοποιηθεί ο λαϊκός παράγοντας υπέρ οποιασδήποτε πολεμικής λύσης. Αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο για τις ευρωπαϊκές «μεταεθνικές» κοινωνίες, που εμφανίζουν αποδυνάμωση της εθνικής τους ταυτότητας αλλά και ιδιαίτερη ευαισθησία στις αντιδράσεις της παγκόσμιας κοινής γνώμης.

11 Ο τρόπος λήψης των αποφάσεων θα μεταβληθεί μετά την επικύρωση της Συνθήκης της Λισσαβόνας και από ομόφωνος θα γίνει πλειοψηφικός. Θα διατηρηθεί η ομοφωνία μόνο στην περίπτωση περαιτέρω διεύρυνσης και εισδοχής νέων μελών. Όμως σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να συγχέουμε την ομοφωνία με τη συναίνεση. Η τελευταία μπορεί να επιτευχθεί άνετα μέσω της ισχύος του δυνατότερου και με την κατασκευή τυπικής ομοφωνίας. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

77 δηλαδή το τι έκανε στον κόσμο η Ευρώπη, χρησιμοποιείται μόνο σαν αφανές υπόβαθρο, σαν μια συνιστώσα της συλλογικής μνήμης που αδυνατίζει με το πέρασμα των χρόνων. Εδώ πρωταρχικό ρόλο κατέχει το επιχειρούμενο ξαναγράψιμο της ιστορίας από μια πλήρως αναθεωρητική οπτική η οποία κυρίως εξυπηρετεί αυτό το ιδεολογικό πρόταγμα που απορρέει από την κυρίαρχη αντίληψη των πολιτικών ευρωπαϊκών ελίτ. Σιγά -σιγά επιχειρείται η απαξίωση των εθνικών ταυτοτήτων.12 Οι εξελίξεις αυτές καθιστούν ιδιαίτερα δύσκολη για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις την πιθανότητα κινητοποίησης της κοινής γνώμης για στρατιωτικές επιχειρήσεις. Ακόμα περισσότερο στο βαθμό που οι τελευταίες ταυτίζονται με τη συνήθη και επαναλαμβανόμενη πρακτική των ΗΠΑ, η οποία σφραγίζει την ταυτότητά τους, κάτι που δεν ταιριάζει με την αναδυόμενη, οικουμενικά ηθική και μεταμοντέρνα σχετικιστική, ταυτότητα της ΕΕ. Το ευρωπαϊκό εγχείρημα εδράζεται σε μια νέα αρχή που προϋποθέτει ότι το μεγαλύτερο μέρος της κοινής ευρωπαϊκής άμυνας και ασφάλειας εξασφαλίζεται από τις ΗΠΑ. Με αυτά τα δεδομένα, η έννοια της αλληλεξάρτησης (δηλαδή οι δεσμοί δια των οποίων η Ευρώπη συνδέεται με τον γεωοικονομικό της περίγυρο μέσα από συμφωνίες, καθεστώτα εμπορικών προτιμήσεων και τη διαδικασία συμμετοχής στην ΕΕ) αποτελεί καθαυτή μια επεκτατική τάση, που σπρώχνει τα σύνορα της Ευ12 Στην πραγματικότητα πρόκειται για ψευδαίσθηση, στο βαθμό που εθνικές διαφοροποιήσεις στα κράτη-μέλη εξακολουθούν να υπάρχουν (π.χ. Βάσκοι, Ιρλανδοί κ.λπ.), ενώ δεν υφίσταται κανένας μηχανισμός που να μπορέσει να αποτρέψει αυτές τις αντιθέσεις από το να γίνουν ανταγωνιστικές. Πολύ περισσότερο, η κατάσταση στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Μεσόγειο παραμένει τεταμένη, εφόσον τα εθνικά προβλήματα μεταξύ των κρατών δεν μπορούν να διευθετηθούν. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

ρώπης προς την Ανατολή, τη Ρωσία, την Ουκρανία, τα Βαλκάνια και τις παρυφές της Ευρασίας. Σε κάθε περίπτωση η λογική που διέπει την ΕΕ ως μετανεωτερικό μόρφωμα με τον τρόπο που το ορίσαμε παραπάνω, εγείρει πλήθος ερωτημάτων τα οποία θα προσπαθήσουμε να θέσουμε και να απαντήσουμε στη συνέχεια του κειμένου.

Θ

α πρέπει να πούμε ότι πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν πως το πρωταρχικό κίνητρο της ευρωπαϊκής ενοποίησης ήταν εξαρχής η απόρριψη του πολέμου ως εργαλείου άσκησης της κρατικής πολιτικής και μια ανάγνωση της πρόσφατης Ευρωπαϊκής ιστορίας ως ανώφελη εμφύλια σφαγή που εξαπολύθηκε από τις τυφλές δυνάμεις του αχαλίνωτου εθνικισμού, με αποκορύφωμα το ναζιστικό Ολοκαύτωμα.13 Σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία η Ευρωπαϊκή Ένωση πρόκειται να αντιπροσωπεύσει το θρίαμβο 13 Είναι τεράστιος ο αριθμός των υποστηρικτών αυτής της αντίληψης. Αναφέρουμε ως απλό παράδειγμα την άποψη του Δ. Θ. Τσάτσου Η ‘Έννοια της Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία. Πόλις 2007. σελ.57. Γράφει «Μετά τη λήξη του Δευτέρου παγκοσμίου πολέμου η συνείδηση της ανάγκης της κατάργησης του πολέμου ως μέσου επίλυσης των διαφορών ήταν, μαζί με άλλους, πιο συγκεκριμένους στόχους (πχ συνδιαχείριση του άνθρακα και του χάλυβα), διάχυτη και οδήγησε στην άρθρωση της κοινής επιδίωξης για μια μορφή ευρωπαϊκής ενότητας». Τώρα γιατί ακριβώς μετά τη λήξη του Β’ παγκοσμίου πολέμου νομιμοποιείται να υποστηρίξει κανείς ότι επήλθε αυτή η συνειδητοποίηση και γιατί όχι στο τέλος του Α’ παγκοσμίου πολέμου ή οποιουδήποτε προηγουμένου πολέμου αφίεται στην κατανόηση των αναγνωστών.

του πολιτικού ορθολογισμού και του ειρηνόφιλου Λόγου επί των εθνικών παθών και των ιδιοτελών συμφερόντων. Όμως η ανάγνωση αυτή εκτός του ότι είναι θεωρητικά λανθασμένη, περικλείει σοβαρούς κινδύνους να βρεθεί η Ευρώπη εντελώς απροετοίμαστη απέναντι σε άσχημες εξελίξεις τόσο στο εσωτερικό της όσο και στο διεθνές περιβάλλον. Οι λόγοι οι οποίοι μας επιβάλλουν να προβούμε στην παραπάνω απόφανση παρατίθενται στη συνέχεια. Ανατρέχοντας στην ιστορική διαδρομή των ευρωπαϊκών δυνάμεων από τον 17ο αιώνα μέχρι και το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αντιλαμβανόμαστε ότι η ιστορική αυτή περίοδος χαρακτηρίζεται από ορισμένες σταθερές που για λόγους που θα επιχειρήσουμε να εξηγήσουμε στη συνέχεια εγκαταλείπονται (;) με την απόφαση του κτισίματος της ΕΕ. Η πρώτη σταθερά είναι οι συνεχείς και αιματηροί πόλεμοι καθ’ όλη την περίοδο από την μεταμεσαιωνική και αναγεννησιακή περίοδο, δηλαδή όλη την περίοδο που όλοι γνωρίζουν ως νεωτερικότητα μέχρι και πρόσφατα, τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις σε τακτά χρονικά διαστήματα εμπλέκονται σε πολέμους με αποτέλεσμα, ο πόλεμος να θεωρείται ως ο θεμελιώδης κοινωνιογενετικός παράγων της εργαλειακής ορθολογικότητας των Νέων Χρόνων14. Παρά τα αντιθέτως θρυλούμενα, ο βασικός συντελεστής της «τάξης», σε διεθνή κλίμακα, ήταν κατά τους Νέους Χρόνους ο πόλεμος, η πολεμική παρουσία των αντιπάλων, η απειλή για πόλεμο ή για κυριαρχία, εντέλει η υποταγή του Εχθρού. Ο αστικός πολιτισμός, ίσως το σημαντικότερο επίτευγμα της ανθρώπινης δράσης μέχρι σήμερα, αρδεύτηκε από τα νερά 14 R.Nisbet, Κοινωνική Αλλαγή και Ιστορία, Γνώση 1995.

78 του πολέμου και της στρατιωτικής πολεμικής μηχανής. Το οικονομικό το οποίο στον καπιταλιστικό κόσμο καταλαμβάνει την πρωτοκαθεδρία στις κοινωνικές στιγμές, σε όλες τις εκφάνσεις του ανεξαιρέτως, τράφηκε και ανδρώθηκε στη σκιά της πολεμικής μηχανής, αντιγράφοντας κατά γράμμα όλους τους οργανωτικούς μηχανισμούς και τις θεωρητικές της προσεγγίσεις15. Η παγκόσμια ηγεμονία της Ευρώπης δημιουργήθηκε από τη μοναδική ευρωπαϊκή συνεισφορά, δηλαδή το εθνικό κράτος (μικρό σε γεωγραφικό χώρο). Η διαφορετικότητα των μικρών ευρωπαϊκών προκαλούσε (ει) ανταγωνισμό. Η ισορροπία δυνάμεων υπήρξε η μοναδική διαφαινόμενη λύση, για την εξεύρεση ενός modus vivedi στην Ευρώπη. Παρότι το σύστημα αυτό κυριαρχούσε στην Ευρώπη, το παγκόσμιο σύστημα ήταν εκείνο των αυτοκρατοριών και του ιμπεριαλισμού. Η νεωτεριστική τάξη η οποία συν15 «Ο Φιλελευθερισμός, είτε ως πολιτικό κίνημα είτε ως κατεστημένη εξουσία, υπήρξε σε όλη τη διάρκεια των Νέων Χρόνων, από το 1650 και εντεύθεν, ο ιδεολογικός αρωγός συνεχών, αδιάλειπτων και σφαγιαστικών πολέμων. Ενώ παράλληλα επεδίωκε, με κάθε είδους θεωρητικές κατασκευές, και ιδιαίτερα εκείνη της ειρηνευτικής καταλλαγής, που απορρέει από την εμπέδωση της ελευθερίας του εμπορίου, να εξοβελίσει τον «αμιγή» πόλεμο από το φιλελεύθερο εννοιολογικό και ανθρωπολογικό πλαίσιο περιγράφοντάς τον, όπου έστω και μετριασμένος εκδηλώθηκε ως ιστορική διαστροφή της αυθεντικής ανθρώπινης φύσης, και εξορκίζοντάς τον με συναισθηματικής φύσεως εξάψεις για την οδύνη των καταστροφών και το αριθμό των πτωμάτων. Από τον Grotius ως τον Kant και από τον Mill ως τον Hayek η φιλελεύθερη σκέψη βρέθηκε πάντα αντιμέτωπη με το παράδοξο να υπερασπίζεται πολέμους, που ανελλιπώς διεξάγονταν στο όνομα της ειρήνης, να υπεραμύνεται της σκλαβιάς (π.χ αποικιοκρατία, δουλοκτητικό καθεστώς, που διατηρήθηκε αλώβητο μετά την Αμερικανική Επανάσταση του 1776) επ’ ονόματι της ελευθερίας.», όπως έξοχα σημειώνει ο Α. Μεταξόπουλος, Αυτοσυντήρηση, Πόλεμος και Πολιτική. ΑΑ.Λιβάνης 2005, σελίδα 82.

δέεται με τη μεγάλη μηχανή του εκσυγχρονισμού, το εθνικό κράτος, είναι η αναγνώριση της κυριαρχίας του κράτους και συνεπώς ο διαχωρισμός μεταξύ εσωτερικών και εξωτερικών θεμάτων όπου απαγορεύεται η έξωθεν επέμβαση στα εσωτερικά. Αυτός είναι ένας κόσμος όπου ο τελικός εγγυητής της ασφάλειας είναι η ισχύς, ένας κόσμος στον οποίο τουλάχιστον θεωρητικά, τα σύνορα μπορούν να αλλάξουν δια της βίας. Αυτό σημαίνει πως στη σύγχρονη τάξη η ισχύς επιβάλλει το δίκαιο. Στις διεθνείς σχέσεις αυτό αποτελεί ένα σύστημα υπολογισμού συμφερόντων και δυνάμεων, όπως περιγράφηκε από τον Μακιαβέλι και τον Κλαούσεβιτς. Η κλασική δήλωση του Πάλμεστρον πως η Βρετανία δεν έχει μόνιμους φίλους ή εχθρούς, αλλά τα συμφέροντά της είναι αιώνια αποδίδει την ουσία των διεθνών σχέσεων. Τα συμφέροντα» στα οποία αναφερόταν ο Πάλμεστρον ως αιώνια είναι αναγκαστικά συμφέροντα ασφαλείας. Ορίζονται έτσι σε ένα κόσμο αρπακτικών κρατών. Αποτελεί ουσιώδες καθήκον κάθε κράτους να προστατεύει τους πολίτες του από μια εισβολή: ως εκ τούτου, αυτή είναι η απόλυτη αν όχι αιώνια, φύση αυτών των συμφερόντων. Η ασφάλεια αποτελεί τελικά θέμα ζωής και θανάτου, γι’ αυτό αναφέρεται ως «ζωτικό συμφέρον»16. Η Ευρώπη μέχρι και το 1945 λειτούργησε πολιτικά με την εχθρότητα μεταξύ των κυρίαρχων κρατών της για τον πολύ απλό λόγο ότι οι ευρωπαϊκές δυνάμεις ήταν και παγκόσμιες δυνάμεις. Τα συμφέροντά τους ήταν παγκόσμια και ως εκ τούτου οι κινήσεις τους, οι ενέργειές τους, οι πόλεμοι στους οποί16 R. Cooper, Η Διάσπαση των Εθνών. Κέδρος 2005.

ους εμπλέκονταν είχαν επιπτώσεις σε ολόκληρη την υφήλιο. Αυτό που συνέβαινε στον ευρωπαϊκό χώρο αφορούσε ολόκληρη την υφήλιο. Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι ευρωπαϊκές δυνάμεις υποβιβάστηκαν σχεδόν σε δευτερευούσης σημασίας δυνάμεις. Η αδυναμία τους να διαδραματίσουν ρόλο παγκόσμιας δύναμης και η ανάδειξη των ΗΠΑ σε ηγεμονεύουσα δύναμη του δυτικού κόσμου τις οδήγησε να αποδεχθούν την ομπρέλα ασφαλείας που τους προσέφεραν οι ΗΠΑ να ενταχθούν στο άρμα τους να διαφοροποιήσουν και να μεταλλάξουν την έννοια του Πολιτικού αποδεχόμενες τις αρχές ενός ανιστόρητου Ηθικού Οικουμενισμού, μετατρέποντας τον Πολιτικό Εχθρό σε Πολιτικό Ανταγωνιστή και τον Πόλεμο μεταξύ των κρατών σε Συνεργασία και Οικονομική Αλληλεξάρτηση. Ουσιαστικά εγκατέλειψαν την Πολιτική και στράφηκαν στη διαχείριση της διαπραγμάτευσης και του συμβιβασμού. Το παζάρι μεταξύ «εταίρων» προήχθη σε βασική «πολιτική» πρακτική. Το Πολιτικό φαινομενικά αποπυκνώνεται και προβάλει παντοδύναμο το Οικονομικό. Η πολιτική αγορά γίνεται με αυτό τον τρόπο οικονομική αγορά. Ο Εχθρός μεταμορφώνεται σε οικονομικό ανταγωνιστή. Η ΕΕ λόγω της έλλειψης ισχύος αποποιείται τον ρόλο της κυρίαρχης δύναμης και την ανάγκη ποιούμενη φιλοτιμία, θεωρητικοποιεί την αδυναμία της προφασιζόμενη την εγγενή ειρηνικότητα της17, την απόφασή της να μην εμπλακεί ποτέ πλέον σε πόλεμο18, άλλωστε δεν αναγνωρίζει κανέναν ως Εχθρό, και την εμμονή της στον οικο17 Όπως σημειώνει εύστοχα ο Π.Κονδύλης: Από τον 20ο στον 21ο αιώνα. Θεμέλιο 1998. σελίδα 101 «..ο μύθος τούτος είναι αυτάρεσκος, γιατί προϋποθέτει την ικανότητα των δρώντων υποκειμένων (ή πάντως των ρητόρων) να διδάσκονται από το παρελθόν και να ενεργούν με βάση ηθικά και ορθολογικά κίνητρα» 18 Σύμφωνα με την υπόθεση της «Δημοκρατικής Ειρήνης» οι Δημοκρατίες δεν πολεμούν μεταξύ τους. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

79 νομικό ανταγωνισμό αλλά και τη συνεργασία συγχρόνως μεταξύ όλων των κρατών στο πεδίο του ελεύθερου εμπορίου και γενικά των αρχών της φιλελεύθερης οικονομίας και μιας πρόσφατα αναγεννημένης οικουμενιστικής ηθικής. Η τελευταία στηριζόμενη στον ηθικό σχετικισμό, αναλυτικό ή μεταμοντέρνο, προβάλλει ως νομιμοποιητική βάση την άποψη «..ότι μονάχα αν όλες οι πλευρές κατανοήσουν τη σχετικότητα και την προοπτική των απόψεων και των αξιών μπορεί να δημιουργηθεί το ιδεατό θεμέλιο της ανοχής και της ειρηνικής συμβίωσης..»19 ενώ παράλληλα προβάλλει ως αξιακή βάση εθνικών και διεθνών θεσμών, τουλάχιστον ονομαστικά, ηθικές αρχές με οικουμενική ισχύ. Όμως και αυτή η στενή αντίληψη που διακατέχει του ιθύνοντες της ΕΕ, σύμφωνα με όσα προηγουμένως υποστηρίξαμε αποτελεί μια τεράστια φενάκη δεδομένου ότι στηρίζεται σε μια ηθική φιλοσοφία που παραγνωρίζει τους εμπειρικούς παράγοντες, τόσο τους ανθρωπολογικούς όσο και τους ιστορικούς. Συρρικνώνει τους πρώτους στη ικανότητα του ανθρώπου να διαλέγεται ή να στοχάζεται έλλογα, δηλαδή θεοποιεί τη Λογικότητα. Υπ’ αυτήν την έννοια, όλοι οι άνθρωποι, ως όντα λογικά και μόνον λογικά, συμπεριφέρονται κατά τον ίδιο ή παρόμοιο (λογικό) τρόπο δεδομένου ότι όλοι είναι όμοιοι. Παράλληλα οι δεύτεροι παρουσιάζουν μια ανθρωπότητα χαμένη στην εμπειρία, σε μια συνεχή περιπλάνηση στην αναζήτηση κάποιου ηθικού σκοπού και πλήρως αδιάφορη για την πραγματική ιστορική εμπειρία. Το πρόβλημα είναι ότι σε αυτή 19 Π. Κονδύλης, Πλανητική Πολιτική μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Θεμέλιο 1992.σελίδα 118.

τη σύλληψη είναι ο Λόγος εκείνος από τον οποίο συνάγονται τα ηθικά αιτήματα με αποτέλεσμα ο Λόγος να μπορεί να θέτει τον εαυτό του ως κάτι ηθικά απόλυτο. «Η ανακήρυξη του Λόγου σε μόνη αποφασιστική ψυχοπνευματική δύναμη του ανθρώπου παραμερίζει όλους τους ουσιαστικούς δεσμούς (π.χ με την οικογένεια ή το έθνος) και επομένως όλους τους φραγμούς και τα όρια μεταξύ των ατόμων πάνω στον πλανήτη»20. Η σκέψη του γέρο Καντ είναι άμεσα αναγνωρίσιμη πίσω από όλα αυτά. Το νέο αυτό υποκείμενο, το οποίο, μπορεί και νομοθετεί επί της φύσης, μπορεί μέσω της ελευθερίας του να εγγυηθεί τον ηθικό νόμο και να διαμορφώνει αισθητικές κρίσεις τοποθετείται στο επίκεντρο της νεωτερικότητας αφού προηγουμένως ελέγχεται με τη βοήθεια τριών εγχειρημάτων:Την εκκένωση της εμπειρίας μέσα στα φαινόμενα, την απομείωση της γνώσης σε πνευματική διαμεσολάβηση και την εξουδετέρωση της ηθικής δράσης στο σχηματισμό της λογικής21. Συνεπώς το νεοσύστατο υποκείμενο γεννιέται ταυτόχρονα αποξενωμένο καθώς η δράση του πραγματοποιείται σε διαφορετικούς χώρους, σύμφωνα με τις επιταγές της αναστοχαστικής νόησης. Το ότι είναι αδύνατον να επανασυνδέσουμε το φαίνεσθαι του πράγματος με το πράγμα καθεαυτό είναι η κατάρα αυτού του κόσμου της οδύνης και της ανάγκης22. Στην ίδια την ιδέα του εντοπίζεται επομένως το σπέρμα της κρίσης της νεωτερικότητας.

20 Π. Κονδύλης, Πλανητική Πολιτική μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Θεμέλιο 1992.σελίδα 123.

21 M.Hardt-A.Negri, Η Αυτοκρατορία.

Scripta2002. σελ. 120.

22 A. Schopenhauer,The World as Will and Representation. Dover, N.York, 1966.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

Ετήσια Απονομή Βραβείων Παγκόσμιου Λογοτεχνικού Διαγωνισμού

Σ

ε μια ιδιαιτέρως συγκινητική τελετή, πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 12 Μαρτίου 2017 στην αίθουσα του Πολεμικού Μουσείου Αθηνών, η ετήσια απονομή βραβείων των διακριθέντων συγγραφέων και ποιητών, στον 7ο Παγκόσμιο Λογοτεχνικό Διαγωνισμό του Ελληνικού Πολιτιστικού Ομίλου Κυπρίων (ΕΠΟΚ). Στην συγκεκριμένη εκδήλωση, βραβεύθηκε με το πρώτο βραβείο του ΕΠΟΚ «το επίλεκτο περιοδικό “Εθνικές Επάλξεις” του Συνδέσμου Επιτελών Εθνικής Αμύνης, για την πολύπλευρη προσφορά του, στην Εθνική, Θρησκευτική, Κοινωνική, Δια­παιδαγωγική και Πνευματική προσφορά του στον Ελληνισμό και στην Κύπρο μας»1.

Σ

την ίδια εκδήλωση απενεμήθη επίσης το πρώτο βραβείο, στο βιβλίο του Υπτγου ε.α. Ιωάννη Μπακούρου με τίτλο «Ιχνηλατώντας το Χθες», αφού «δια την επιστημονική αυτού αρτιότητα και την επιμελημένη εμφάνισή του επιλέγεται ως Βιβλίο της χρονιάς 2017, τόσο δια την γλαφυρή εκφραστική ικανότητα του συγγραφέως, όσο και δια τα αισιόδοξα διαχρονικά και ιστορικά μηνύματά του»1. Το συγκεκριμένο βιβλίο εξεδόθη από τον ΣΕΕΘΑ το έτος 2010. Ο Πρόεδρος και τα Μέλη του ΔΣ ΣΕΕΘΑ αισθάνονται την ανάγκη να ευχαριστήσουν θερμότατα τα μέλη της οργανωτικής επιτροπής του διαγωνισμού και ιδιαίτερα τον πρόεδρο του ΕΠΟΚ Δρ Ηρακλή Ζαχαριάδη, για την βράβευση εκδόσεων του ΣΕΕΘΑ, αλλά και την τιμή που περιποιεί στον Σύνδεσμό μας, η συμμετοχή σε αναλόγου είδους εκδηλώσεις, ιδιαίτερα όταν προέρχονται από την Κύπρο μας.

1 Αντιγραφή εκ του επιδοθέντος βραβείου του ΕΠΟΚ

80

>> ΜΕ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ

Ψηλά το κεφάλι

Τ

Υπό κ. Χρ. Μπολώση, Υπτγου ε.α, ΓΓ/ΣΕΕΘΑ

α είχα βρει μια χαρά με τον εαυτό μου, αφού τον είχα πείσει ότι δεν γεράσαμε αλλά έτσι μας βλέπουν οι μικρότεροι και είναι φυσικό αυτό, ενώ δεν είμαστε δα και χούφταλα. Όμως φευ τα μηνύματα είχαν αρχίσει να έρχονται νωρίς-νωρίς. Πριν από 10-15 χρόνια, σε μια ταρζανιά που έκανα με το αυτοκίνητο, με έκραξε ένας νεαρός με το διόλου ενθαρρυντικό «πρόσεχε ρε πα….γερε». Έκανα πως δεν άκουσα (δεν χρειάζεται δα και μεγάλη προσπάθεια γι’ αυτό) και το άφησα να πάει στο καλό. Σε λίγο είδα ότι στο μετρό, οι προσφορές της θέσεως από νεαρούς ή λιγότερο νεαρούς, να γίνεται όλο και πιο συχνή. Ακόμη στο γήπεδο, ενώ όλους γύρω μου τους ψάχνανε μπας και μπάζανε μέσα τίποτις βαρελότα (δεν βρίσκανε τίποτα, αλλά όταν έβγαιναν οι ομάδες γινότανε ο κακός χαμός), εμένα όχι μόνον δε με ψάχνανε, αλλά μου έλεγαν και «περάστε κύριε» ό εστί μεθερμηνευόμενο «τι μπορείς να κάνεις εσύ ρε σαράβαλο;» ή κάτι τέτοιο τέλος πάντων. Όμως το μεγάλο χαστούκι ήρθε από την ίδια την Υπηρεσία. Μάλιστα κυρίες μου και κύριοι. Από την φιλτάτη υπηρεσία, την οποία ευόρκως υπηρέτησα επί 34 (χώρια τα πλασματικά) συναπτά έτη και ποτέ δεν περίμενα ότι θα μου συμπεριφερθεί ούτω πως. Και γι’ αυτό θα μαλώσω το ΓΕΕΘΑ, το ΓΕΣ με όλες τις Διευθύνσεις Όπλων, Σωμάτων και Υπηρεσιών πλην

της Θρησκευτικής, γιατί πρέπει να τάχουμε καλά με το Θείο. Εξηγούμαι. Πήγα στο 401 ΓΣΝΑ για να κάνω προεγχειρητικό έλεγχο προκειμένου να υποβληθώ σε εγχείρηση καταράκτου (θυμάστε, οι εξ’ υμών στρατιωτικοί, που όταν παραλαμβάναμε τους λόχους μέσα στα υλικά ήτανε και οι πρίονες καταράκται; Δεν θα εγχειριζόμουνα για τέτοιο πράγμα βέβαια, αλλά έτσι το θυμήθηκα). Πρώτα λοιπόν πήγα στο ΓΡΑΠΕΤ (Γραφείο Εξυπηρετήσεως Τρίτων) και μετά στο απέναντι γραφείο, που τακτοποίησε την εισαγωγή. Αυτή όμως δεν ήταν απλή εισαγωγή. Ήταν εισαγωγή μεν, αλλά εισαγωγή, με μακροβούτι μάλιστα, στην μαύρη απελπισία. Διαβάζω λοιπόν (τι τόθελα;) το χαρτί που μου έδωσαν και τι να δω; «Γεροντικός Καταρράκτης». Πάει, σκέφτομαι, αυτό ήταν το χαριστικό. Χίλιες φορές το «π….γερε» παρά αυτό. Διότι το «π….γερε» το φώναξε κάποιος, που μπορεί στο τέλος τέλος να μην είδε και καλά. Όσο νάναι ήτανε και μαύρη νύχτα, σκότος και έρεβος. Αυτό όμως έχει φίλε μου το «γεροντικός καταρράκτης» έχει τη σφραγίδα της επιστήμης και δεν το αμφισβητείς με τίποτα. Όμως εδώ θα μαλώσω και την Επιστήμη και την Υπηρεσία. Θα έπρεπε να βρουν έναν πιο ανώδυνο όρο. Πώς λέμε «δημιουργική ασάφεια»; Θα μπορούσαμε να το πούμε π.χ. «νεανική ωρίμανση» (θυμόσαστε πάλι οι εξ’

υμών στρατιωτικοί την επιτελική ωρίμανση;). Τώρα, για να ξανάρθουμε στο θέμα μας, θυμήθηκα κάποιον γνωστό μου ετών 90, ο οποίος έχει εφεύρει ένα, κατά την άποψή του, ευφυολόγημα. Λέει λοιπόν: «Δεν είμαι γέρος. Γερός είμαι» και, φυσικά, γελάει μόνος του… Αναρωτιέμαι όμως, η «νεανική ωρίμανση» δεν έχει τίποτα καλό; Λένε οι τροβαδούροι με πρώτον τον μακαρίτη Γιώργο Παπασιδέρη: «Αχ νάταν τα νιάτα, νάταν πουλί μου δυό φορές». Τραγουδάει και η επίσης μακαρίτισσα Αλίκη Βουγιουκλάκη: «Φεύγουν τα νιάτα, τα νιάτα και οι χαρές». Ε και λοιπόν; Άστους να λένε, που λέει και ο Κόκοτας. Δεν είναι όμορφα να ζεις ήσυχα ήσυχα χωρίς έννοιες; (εν τάξει εν τάξει τα μνημόνια υπάρχουν και μας ζορίζουν και για να το πούμε κομψά υπάρχει ένας «ατέρμονας τερματισμός τους», αμάν η γκρίνια σας). Αυτή η γλυκιά αγκαλιά της εγγονούλας, πληρώνεται με τίποτα; Εκείνη η ζωγραφική της με τις αστείες καρικατούρες, αλλάζουν με χίλιες Μόνα Λίζα; Εκείνο το παράφωνο τραγουδάκι της, αλλάζει με δέκα «Κάστα Ντίβα» της μεγάλης μας Κάλλας; Εκείνο το σκερτσάκι της, που της έμαθε «η κυρία» στο μπαλέτο, αλλάζει με χίλιες πιρουέτες της Γκαλίνα Ουλάνοβα; Εκείνο το πεταχτό φιλάκι που σου δίνει όταν φεύγει και η μικρή σφιχτή γεμάτη άδολη αγάπη αγκαλίτσα της μόλις σε βλέπει, δε σε κάνουν τόσο ευτυχισμένο, που σούρχεται να φιλήσεις τη Μέρκελ; Και μη ξεχνάτε αγαπητοί «π….γεροι»: Άσπρα μαλλιά στη κεφαλή, να χαίρεσαι την εγγονή. Τώρα εσείς άλλο σκεφτήκατε, διότι, προφανώς, κάνατε μία «αναμάρτητη αμαρτία», αλλά τέλος πάντων, σας συγχωρώ.

Ο Πρόεδρος και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του ΣΕΕΘΑ, με την ευκαιρία του επερχομένου Θείου Δράματος και της Αναστάσεως του Κυρίου, σας εύχονται:

Καλό Πάσχα και Χρόνια Πολλά

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

81

Το Βιβλίο ΣΑΡΆΝΤΟΥ Ι. ΚΑΡΓΆΚΟΥ

ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ

Ο βίος και η πολιτεία της μητέρας του Μ. Αλεξάνδρου Παρουσίαση υπό κ. Χαραλάμπους Πόκα, Αντγου ε.α. πολυγραφότατος Ιστορικός Συγγραφέας κ. Σαράντος Ι. Καργάκος στο πλαίσιο της συνεχούς προσπάθειάς του για αναβίωση της Ελληνικής Ιστορίας, εξέδωσε και την ιστορική μονογραφία «Ολυμπιάδα» ως φυσική συνέχεια της ενεργού ενασχόλησής του με την ελληνικότητα της Μακεδονίας μας και τους πρωταγωνιστές της. Με το δικό του γνωστό και μοναδικό ύφος, εξιστορεί αυτή τη φορά με εξαιρετική ενάργεια τον «βίο και την πολιτεία» μιας από τις ισχυρότερες και διασημότερες γυναικείες προσωπικότητες της Αρχαίας Ελλάδος, της Ολυμπιάδας, η οποία επηρέασε με τον τρόπο της αποφασιστικά τα γεγονότα και τις εξελίξεις όταν το Ελληνικό Πνεύμα και ο Ελληνικός Πολιτισμός εξαπλωνόταν σε όλη την τότε γνωστή Οικουμένη, μέσα από την εκστρατεία και τη νικηφόρα προέλαση του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η ίδια ως σύζυγος, μητέρα, αδελφή και συγγενής βασιλέων, στρατηγών, πολιτικών και γενικά ανθρώπων ισχυρής εξουσίας, ανέπτυξε μια φρενήρη σε ρυθμούς, ασύλληπτη ακόμη και για

Ο

τα σημερινά δεδομένα, πολυσχιδή και πολυδιάστατη δράση, αποδεικνύοντας αρκετές φορές ότι ο ανδροκρατούμενος τρόπος ζωής εκείνης της εποχής, επηρεαζόταν επί της ουσίας αποφασιστικά από μητριαρχικές επιρροές και καταβολές. Ο συγγραφέας, ανασύρει από το παρελθόν και παραθέτει συνεχώς στοιχεία και αδιαφιλονίκητες αποδείξεις από ένα ευρύ φάσμα ιστορικών πηγών, χωρίς όμως να κουράζει ή να υπερβάλλει, αναλύοντας και ερμηνεύοντας τα γεγονότα με έναν τέτοιο τρόπο ώστε ο αναγνώστης να αισθάνεται ότι συμμετέχει στα δρώμενα ως μέλος της Βασιλικής Μακεδονικής αυλής και δυναστείας. Με αυτόν τον τρόπο εκπληρώνεται απόλυτα ο σκοπός αυτού του τύπου των βιβλίων, να είναι δηλαδή σε θέση ο αναγνώστης μετά την ολοκλήρωση της μελέτης να γνωρίζει με λεπτομέρειες όλα σχεδόν τα ιστορικά στοιχεία, τον χαρακτήρα, τις ιδιαιτερότητες, και γιατί όχι και τα πάθη της κεντρικής ηρωίδας, και τελικά να έχει αναπτύξει και να νιώθει μια οικειότητα προς αυτήν. Και όλα αυτά επισυμβαίνουν με έναν τρόπο που αφήνει στο τέλος μια ευχάριστη διάθεση και μια γενικότερη αίσθηση φιλοσοφικής θεώρησης των πραγμάτων σχετικά με το αν η απληστία, το πάθος για εξουσία και άλλα πάθη της ανθρώπινης ψυχής, θα έπρεπε να παίζουν έναν τόσο σημαντικό ρόλο στην

ζωή μας και στο ιστορικό γίγνεσθαι, πάντοτε βέβαια υπό το πρίσμα της τελευταίας πράξης του δράματος. Πέρα και έξω από όλα αυτά, ο συγγραφέας καταφέρνει επιπλέον να συνδέσει το απώτερο παρελθόν με τον παρόν, αναφερόμενος εκτενώς και στις πρόσφατες αρχαιολογικές ανασκαφικές έρευνες στην Αμφίπολη, υποστηρίζοντας τεκμηριωμένα τις γνωστές θέσεις του για τη σημασία των πρόσφατων αρχαιολογικών ευρημάτων στο λόφο Καστά, τον οποίο έχει εξερευνήσει παλαιότερα και ο ίδιος προσωπικά. Ανεξάρτητα αν κανείς διαφωνεί ή συμφωνεί με τον συγγραφέα, το βιβλίο του «Ολυμπιάδα» διαβάζεται απνευστί, επειδή αναβιώνει και αναπαριστά με μεγάλη επιτυχία μια ενδιαφέρουσα εποχή και πραγματικά κοσμοϊστορικά γεγονότα που επηρέασαν σημαντικά τον παγκόσμιο ρουν της Ιστορίας (και που χρειάζονται σήμερα παγκόσμια προβολή), προκαλώντας ταυτόχρονα ευχάριστα συναισθήματα και σκέψεις σε ένα πλαίσιο ιστορικού προβληματισμού. Ένα βιβλίο που μπορεί άριστα να μας συνοδεύσει παντού! Οι επιθυμούντες μπορούν να προμηθευτούν το βιβλίο, από τις εκδόσεις «Ψυχογιός» (Οδός Εμμανουήλ Μπενάκη Αριθ. 13 – 15, Αθήνα, τηλ 210 36 18 254), αλλά και στα περισσότερα βιβλιοπωλεία της χώρας μας.

Οι συνδρομές και οι οικονομικές ενισχύσεις για τον Σύνδεσμο μπορούν να κατατίθενται στον τραπεζικό λογαριασμό

Eurobank 0026-0255-30-0101247138 ΙΒΑΝ: GR 4202602550000300101247138 ή στα Γραφεία του ΣΕΕΘΑ ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

82

ΤΑ ΝΕΑ ΤOΥ ΣΥΝΔΕΣΜOΥ ΜΑΣ Ιανουάριος - Μάρτιος 2017 – Επιμελείται η Γενική Γραμματεία του ΣΕΕΘΑ

1. Δραστηριότητες Α. ΤΕΛΕΤΕΣ – ΕΝΗΜΕΡΩΣΕΙΣ

Κατόπιν προσκλήσεων ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. Σ.Ε.ΕΘ.Α. παρέστησαν στις ακόλουθες τελετές:

Την 14η Ιαν σε εκδήλωση της Ακαδημίας Αθηνών, με τίτλο «Αριστοτέλης 2400 χρόνια» Την 22α Ιαν στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος για την κοπή της Πρωτοχρονιάτικης πίττας. Την 23η Ιαν στην παραλαβή και παράδοση καθηκόντων Α/ΓΕΣ και Α/ΓΕΝ και Α/ΓΕΑ. Την 23η Ιαν στην προγραμματισμένη Γενική Συνέλευση του ΣΕΕΘΑ και στις αρχαιρεσίες που διεξήχθησαν στη συνέχεια για την εκλογή του νέου Διοικητικού Συμβουλίου. Την 1η Φεβ και την 1η Μαρ σε εκδήλωσεις της Κυπριακής Πρεσβείας (Σπίτι της Κύπρου) και του ΕΠΟΚ (Ελληνικός Πολιτιστικός Όμιλος Κύπρου), σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κύπρου. Την 3η Φεβ σε εκδήλωση κοπής πίττας του ΣΕΕΘΑ στη ΛΑΕΔ. Την 6η Φεβ στη ΛΑΕΔ παρουσίαση βιβλίου του Υπτγου ε.α. Ιωάννη Παρίση με τίτλο «Αριστοτέλης και Αλέξανδρος συνάντηση δύο μεγαλοφυών». Την 1η Μαρ στην ειδική πανυγηρική συνεδρίαση της Βουλής των Ελλήνων, για την ανακήρυξη του έτους 2017 ως «έτους Δωδεκανήσου».

Tην 8η Μαρ στην τελετή παραλαβής παράδοσης της Δκσεως της ΣΕΘΑ, παρουσία του κ. Α/ΓΕΕΘΑ Ναυάρχου ΠΝ Ευάγγελου Αποστολάκη. Την 12η Μαρ σε εκδήλωση του ΕΠΟΚ στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, για την απονομή βραβείου στο Περιοδικό του ΣΕΕΘΑ «Εθνικές Επάλξεις» και το βιβλίο του Υπτγου ε.α. Ι. Μπακούρου «Ιχνηλατώντας το χθες».

Την 13η Μαρ στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, σε εκδήλωση του ΣΕΕΘΑ σε συνεργασία με το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος και την Πολιτιστική Ομάδα «Αρχιπέλαγος», με θέμα: «70 χρόνια ελεύθερα Δωδεκάνησα». Την 14η Μαρ στην παράδοση παραλαβή Διοικήσεως, της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων. Την 24η και 26η Μαρ σε ομιλίες με την ευκαιρία των εκδηλώσεων για την Εθνική Επέτειο της 25ης Μαρ 1821, που πραγματοποιήθηκαν αντίστοιχα από την ΕΑΑΣ στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών και την Πνευματική Εστία του Δήμου Παπάγου-Χολαργού (Αμφιθέατρο Μίκης Θεοδωράκης).

Β. ΗΜΕΡΊΔΕΣ – ΟΜΙΛΊΕΣ – ΕΠΙΣΚΈΨΕΙΣ – ΛΟΙΠΈΣ ΕΚΔΗΛΏΣΕΙΣ

Κατόπιν προσκλήσεων ή προγραμματισμού δραστηριοτήτων του ΣΕΕΘΑ, ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. Σ.Ε.ΕΘ.Α. παρέστησαν στις ακόλουθες εκδηλώσεις: Την 2α Φεβ σε ημερίδα που διεξήχθη στη Σχολή Πεζικού σε συνεργασία με το ΠΣΑΠ, με τίτλο «Περιφερειακή ασφάλεια και Εθνική Άμυνα» Την 8η Φεβ σε ημερίδα της Πνευματικής Εστίας Παπάγου Χολαργού με τίτλο «Ελληνοτουρκικές σχέσεις και το νέο διεθνές περιβάλλον».

2. Εκδόσεις ΠΕΡΙΟΔΙΚΆ – ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

Παρελήφθησαν από τον Σύνδεσμο τα παρακάτω περιοδικά, εφημερίδες ή άλλες παρόμοιες εκδόσεις, για τις οποίες ο ΣΕΕΘΑ εκφράζει ιδιαίτερες ευχαριστίες: «Λιμενικά Χρονικά», Εθνική Ηχώ, Καστέλλα, Συμιακόν Βήμα, Τα Νέα της Λέσχης καταδρομέων και Ιερολοχιτών, Σύνδεσμος η Αμάλθεια, Φλόγα της Μακεδονίας, Νέα του Σ.Α.Σ, Πυρο-

βολητής, Ωλενος, Προβληματισμοί, Βορειοηπειρωτικόν Βήμα, Ο Λόγιος ΠΑΝ, Ιππικό Τεθωρακισμένα, Στρατιωτική Επιθεώρηση, Αεροπορική Επιθεώρηση, Ναυτική Επιθεώρηση. Επίσης παρελήφθη και το υπ’ αριθμ. 177, πόνημα του κ. Ευθυμίου Παπαπαναγιώτου, που αναφέρεται στα «Εθνικά Θέματα της Ελλάδος».

3. Οικονομικές Ενισχύσεις Τα κάτωθι Μέλη και Φίλοι του Συνδέσμου, πλέον της ετήσιας συνδρομής τους, προσέφεραν και τα αναγραφόμενα χρηματικά ποσά, προς ενίσχυση της εκδόσεως των «Εθνικών Επάλξεων»: Αθανασάκης Αθανάσιος .............................. 20 € Αντωνογιαννάκης Μιχαήλ ........................... 10 € Αραμπος Γεώργιος ........................................ 5 € Βασιλαράκος Παναγιώτης ........................... 30 € Γεωργαντάς Κωνσταντίνος .......................... 20 € Δεπάστας Αιμίλιος ...................................... 30 € Ελευθεράκης Μιλτιάδης ............................. 30 € Καμπούκος Σταύρος.................................... 30 € Κατσούρας Ευθύμιος .................................... 5 € Καψάλης Νικόλαος ....................................... 5 € Κορκολής Μιχαήλ ......................................... 5 € Κωνσταντινίδης Μιχαήλ.............................. 50 € Λεμονής Κωνσταντίνος ................................. 5 € Νικολόπουλος Μαρίνης .............................. 20 € Ντούνης Ιωάννης ........................................ 10 € Παπαγεωργίου Ευάγγελος .......................... 10 € Πελεκανάκης Νικόλαος ............................... 30 € Σκανδαλάκης Κωνσταντίνος........................ 30 € Σταυρόπουλος Γαβριήλ ............................... 10 € Συγκελάκης Γεώργιος ................................... 5 € Τσιαλίκης Χρήστος........................................ 5 € Τσόλκας Ευάγγελος ..................................... 10 € Φώτης Κωνσταντίνος .................................. 10 € Χειλάκος Βασίλειος ..................................... 10 € Χοχόλης Παναγιώτης .................................. 10 €

Συνεργασία µε µοναδικά προνόµια για τα στελέχη των Ενόπλων ∆υνάµεων. Η Τράπεζα Πειραιώς και το Υπουργείο Εθνικής Άµυνας προσφέρουν αποκλειστικά σε εσάς, τα στελέχη των Ενόπλων ∆υνάµεων και τις οικογένειές σας, µια σειρά από προνόµια σε τραπεζικά προϊόντα και υπηρεσίες για να σχεδιάζετε το µέλλον σας µε αισιοδοξία. Επωφεληθείτε από προνοµιακή τιµολόγηση στη µισθοδοσία ή τη σύνταξή σας, σε προθεσµιακές καταθέσεις, δάνεια και στην πιστωτική σας κάρτα.

Tα προϊόντα και οι υπηρεσίες παρέχονται υπό τις ισχύουσες περιοριστικές διατάξεις στην κίνηση κεφαλαίων.

Μάθετε σήµερα περισσότερα στην Ειδική Γραµµή Τηλεφωνικής Εξυπηρέτησης Τ. 210 38 98 999 ή στο www.piraeusbank.gr/ypetha