Εθνικές Επάλξεις. Τεύχος 118 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2016) by Apostolos

ΔΙΕΥΘ. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ • 113 62 AΘHNAI

Τ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Τ Ι Κ Η Ε Κ Δ Ο Σ Η • A P. T E Y X . 1 1 8 • Ο Κ Τ Ω Β Ρ Ι Ο Σ - Δ Ε Κ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Σ 2 0 1 6

θΡΑΚΗ

Κοιτίδα της Ιστορίας

LAVINIA CORP.

On time...

LASKARIDIS SHIPPING CO. LTD.

...cool and dry

A globally integrated shipping company

Transportation (reefer, wet, dry) Shipyards Ship agency Logistics Terminals Fuel Supplies at High Seas Fishing

Head Office Laskaridis Shipping Co.Ltd. 5, Xenias street & Ch. Trikoupi Athens, 14562 Greece Tel: +30.210.6284200 Fax: +30.210.8089710/11/12 Email: athens @ laskaridis.gr

ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

ΤΡΙMHNIAIA ENHMEPΩTIKH EKΔOΣH ΣYNΔEΣMOY EΠITEΛΩN EΘNIKHΣ AMYNHΣ • ETOΣ 23 ο • AP. TEYX. 118 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

>> KΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ

«...Η Ιστορία της Καρδιάς μας...»

ι ΧΤΎΠΟΙ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΆΣ σύμφωνα με τις ιατρικές πραγματείες και επιστημονικές έρευνες ειδικών, είναι αλήθεια ότι συνέθεσαν από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, τους καταγωγικούς μύθους στην ιστορία των λαών, ενώ οι συμβολισμοί της στη διαδρομή του χρόνου, κόσμησαν τις σημαντικότερες σελίδες όχι μόνο της λογοτεχνίας, αλλά και των πολεμικών συγκρούσεων. Ρήσεις ή επιφωνήματα όπως «λεοντόκαρδος», χαρακτήριζαν εξαιρετικές μορφές της παγκόσμιας ιστορίας, αφού είναι κατανοητό, ότι κάθε λαός υπό την αρχηγία εύψυχων ηγετών, αντιμετωπίζει κατάλληλα απειλές για την ύπαρξη και την επιβίωσή του. Tαυτόχρονα όμως, είναι γνωστό ότι στον ιστορικό βίο της χώρας μας μέχρι τώρα, ουδέποτε οποιοσδήποτε αντίπαλος δεν αντιμετωπίσθηκε με την γλώσσα της αριθμητικής υπεροχής, ή των όποιων πραγματικών ή υποθετικών πολεμικών δυνατοτήτων του. Επί του θέματος δύναται να αναφερθούν ως παράδειγμα, τα διαμειφθέντα με τον Πέρση κήρυκα στα στενά των Θερμοπυλών πριν την ομώνυμη μάχη, αφού όπως ό ίδιος ανέφερε, αν τόξευαν ταυτόχρονα όλοι μαζί οι Πέρσες τοξότες, τα βέλη τους θα ήταν τόσα πολλά, ώστε θα έκρυβαν τις ακτίνες του ηλίου και προς τούτο ήταν καλύτερο οι Λακεδαιμόνιοι να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους, ή να συνεργασθούν με τον Πέρση Μέγα Βασιλέα... Η γνωστή λακωνική Σπαρτιατική φράση, έδωσε την κατάλληλη απάντηση στον Ξέρξη: «Υπό σκιή..» θα μαχόμεθα καλύτερα. Στην ίδια κατεύθυνση βρίσκεται και η ιστορική ρήση του Αλεξάνδρου, ότι «δεν θα κλέψει την νίκη από τους αντιπάλους», στην προτροπή του Παρμενίωνα να επιτεθεί νύκτα, επειδή οι συγκεντρωθέντες στα Γαυγάμηλα Πέρσες, ήσαν πολυπληθέστεροι των Ελλήνων. Ανάλογες απαντήσεις, έδωσαν κατά καιρούς όπως είναι γνωστό οι πρόγονοί μας, έως και την πρόσφατη ιστορική περίοδο του Β΄ ΠΠ, όπου ξεχωρίζει το «ΟΧΙ» των Ελλήνων στις ορδές του φασισμού, εν αντιθέσει με άλλους «επιτήδειους ουδέτερους». Με βάση αυτή τη διαδρομή της σκέψης, αναγνωρίζουμε ένα τουλάχιστον μοναδικό διαχρονικό χαρακτηριστικό του τρόπου αντίστασης και επιβίωσης του Έθνους μας. Ουδέποτε ήμασταν περισσότεροι των αντιπάλων που αντιμετωπίσαμε, αλλά και ουδέποτε τέθηκε σε αμφισβήτηση η εκπλήρωση του χρέους προς την Πατρίδα, έν σχέσει με το μέγεθος της απειλής και τα δυσοίωνα αριθμητικά στοιχεία. Λαμποκοπούσαν τα όπλα του εχθρού; Πιο ισχυρά ήταν τα βράχια της Ελληνικής γης και οι ψυχές εκείνων που την υπερασπίζονταν. Ευτυχώς, που το αίμα των Ελλήνων δεν παίρνει οδηγίες από το μυαλό σε τέτοιες στιγμές, ενώ η τελική απόφαση έχει να κάνει μονάχα με την καρδιά, γιατί ποιος ξέρει τι τσιγγουνιές μπορεί να προϋπέθετε εκείνο, στις κρίσιμες στιγμές του Έθνους… Ίσως βέβαια στο πέρασμα του χρόνου μέχρι σήμερα, κάποιοι να ξέχασαν ότι ο λαός αυτός, δεν μπορεί να βολευτεί σε λιγότερο ουρανό. Δεν νοείται αλλιώς η επιμονή σε αναθεωρητικού χαρακτήρα δηλώσεις και τάσεις του κ. Ερ-

ντογάν, με πρόταγμα τα «σύνορα της καρδιάς» των γειτόνων μας, παραπέμποντας ευθέως στην οθωμανική περίοδο. Πρόκειται βέβαια για αποσπασματική, γκαιμπελικού τύπου ανάγνωση της ιστορίας των λαών της περιοχής των Βαλκανίων, αλλά και της Μέσης Ανατολής, διότι αν γίνει ιστορική αναζήτηση των αναφερομένων από τον ηγέτη της γείτονος, είναι προφανές ότι δεν θα συμπέσει με τις ευκαιριακές και πρόσκαιρες επιδιώξεις του, όπως του υπενθύμισε και Τούρκος δημοσιογράφος πρόσφατα. Ταυτόχρονα όμως είναι σαφές, ότι στην εν γένει αναθεωρητική πραγματεία του, επιχείρησε να εμπλέξει λάθος ανθρώπινο όργανο, αφού η καρδιά είναι ένα από τα ισχυρότερα και διαχρονικότερα διαπολιτισμικά σύμβολα της ιστορίας της ανθρωπότητας και ιδιαίτερα της Ελληνικής. Είναι αυτή που κρατά τον βηματισμό της ζωής των Ελλήνων μέχρι σήμερα και κινούσε τις πράξεις αλλά και τα έργα τους, μέχρι τις απαρχές της ιστορίας. Γι’ αυτό δίκαια αποτελεί κεντρικό και κυρίαρχο πολιτισμικό σύμβολο, που ενώνει τους ανθρώπους οργανικά, αλλά και ψυχικά. Η καλή και σωστή λειτουργία και επίδρασή της, αποτελεί ηθικό και κυρίαρχο πλεονέκτημα, καθώς η έλλειψή της συνδέεται με την ανηθικότητα, τη σκληρότητα και γενικότερα με την απουσία όλων εκείνων των ευγενικών αντιλήψεων, πάνω στις οποίες το ανθρώπινο γένος θεμελίωσε τις βασικές ανθρωπιστικές αρχές, απαύγασμα των οποίων είναι ο Πολιτισμός που εδώ σ’ αυτόν το τόπο αναπτύχθηκε και απηχεί σήμερα παγκόσμιες εκφάνσεις. Έτσι, όταν λέμε μεγαλόκαρδος ή σκληρόκαρδος, αναφερόμενοι ίσως και σε Ευρωπαίους εταίρους μας ή αξιωματούχους της ΕΕ, η σημασία είναι εξίσου βαρύνουσα σε όλους τους πολιτισμούς, πράγμα φυσικά που δεν διαφοροποιείται από την ευαίσθητη ιστορική μνήμη του Έθνους μας.

ΤΗ ΔΙΑΔΡΟΜΉ αυτής της διαχρονικού χαρακτήρα σκέψης, δεν θα πρέπει παράλληλα να διαφεύγει της προσοχής μας, ότι: «…Η ιστορία της Ελληνικής καρδιάς μας φτάνει μέχρι την Ινδία, αλλά τα σύνορα της καρδιάς δεν είναι τα σύνορα του Διεθνούς Δικαίου», όπως δήλωσε πρόσφατα ο Έλληνας ΥΠΕΞ, απαντώντας διπλωματικά στις πρόσφατες προκλήσεις, ώστε να επαναφέρει στον ορθό δρόμο τους ταραξίες της ευρύτερης περιοχής. Στρέφοντας ευλαβικά το βλέμμα μας στους παγκόσμια αναγνωρισμένους διανοητές, όχι μόνο της ιστορίας αλλά και τις φιλοσοφίας που αναπτύχθηκε εδώ και στην ευρύτερη περιοχή, είναι αδύνατο να ταυτοποιήσουμε την άποψη του ηγέτη της γείτονος με την πραγματικότητα, εφόσον οι άμεσοι πρόγονοί του εμφανίσθηκαν στην Μικρά Ασία, μόλις στην πρόσφατη ιστορική περίοδο. Συμπερασματικά, η απάντηση στις προκλήσεις κρύβεται διαχρονικά «Στην Ιστορία της Καρδιάς» του Γένους μας, όχι όμως στην τεχνητή, ή την «φτιασιδωμένη» και παραπλανητική, αλλά στην πραγματική που είναι και η μόνη υπάρχουσα, η οποία αν χρειασθεί θα δώσει και πάλι τις εντολές που χρειάζονται, για την απρόσκοπτη συνέχιση και ευημερία του Ελληνικού Έθνους.

Το Διοικητικό Συμβούλιο

Στη διεύθυνση www.seetha.gr υπάρχει ανανεωμένος ιστότοπος του Συνδέσμου στον οποίο έχουν αναρτηθεί παλαιότερα τεύχη των Εθνικών Επάλξεων σε μορφή PDF ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

>> ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΚΔΟΤΗ ΤΟ ΠΑΡΌΝ ΤΕΎΧΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΎ ΜΑΣ είναι αφιερωμένο στην Θράκη, με ιδιαίτερη αναφορά στον Δημόκριτο. Για την Θράκη έχει γίνει αφιέρωμα και σε παλαιότερο τεύχος μας. Παρά ταύτα επανερχόμαστε και πάλι, θεωρώντας ότι πρέπει να τονίζουμε συνεχώς την Ελληνικότητα της περιοχής ειδικότερα την περίοδο που διανύουμε. Εκτιμούμε ότι με τα άρθρα των εξαίρετων αρθρογράφων μας και σε συνδυασμό και με το παλαιότερο αφιέρωμα θα τονισθούν ιδιαίτερα τα στοιχεία της Ελληνικότητας της Θράκης συνολικά. Στο άρθρο του κ. Ιωάννη Παπαφλωράτου, Νομικού Διεθνολόγου- Δρ Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) με τίτλο «Συνοπτική Νεότερη Ιστορία της Θράκης (1878-1923)» δίδεται συνοπτικά αλλά και περιεκτικά, με αρκετά άγνωστα στοιχεία η ιστορία της Θράκης την περίοδο 1878 – 1923 ενώ στο επόμενο άρθρο του αφιερώματος του κ. Λίνου Μπενάκη, Ιστορικού της Φιλοσοφίας - Καθηγητού του Πανεπιστημίου Αθηνών και Ερευνητού με τίτλο «O Δημόκριτος και οι Βυζαντινοί Φιλόσοφοι» αναπτύσσεται συνοπτικά ο επηρεασμός πολλών βυζαντινών φιλοσόφων από τις θεωρίες του Δημόκριτου. Tο τρίμηνο Οκτωβρίου – Νοεμβρίου –Δεκεμβρίου, όπως και τα αντίστοιχα άλλων ετών και ιδιαίτερα των τελευταίων, είναι πλήρες πολιτικών εξελίξεων και ατυχώς και οικονομικών επιβαρύνσεων. Την 28η Οκτωβρίου έγιναν όπως κάθε χρόνο οι προβλεπόμενες παρελάσεις ευτυχώς χωρίς τα επεισόδια των προηγουμένων ετών. Βέβαια είχαμε τον Νοέμβριο με τις ετήσιες εκδηλώσεις του Πολυτεχνείου και τα εθιμικώς καθιερωμένα πλέον επεισόδια, που συνεχίστηκαν και τον Δεκέμβριο. Το μεταναστευτικό συνεχίζει να παραμένει ένα σημαντικότατο πρόβλημα που συνεχώς διογκώνεται και δυστυχώς με αβέβαιη και σε κάθε περίπτωση όχι ευχάριστη για τη χώρα μας έκβαση. Εντύπωση προκαλούν οι δηλώσεις πολλών ότι και εμείς οι Έλληνες σε μεγάλο ποσοστό είμαστε πρόσφυγες. Πράγματι αυτό είναι γεγονός αναμφισβήτητο, με τη σημαντική διαφορά που ατυχώς δεν τονίζεται, ότι οι πρόσφυγες του παρελθόντος που ήρθαν στην Ελλάδα τόσο το 1917 όσο και το 1922 ήσαν Ελληνικής καταγωγής και ομόθρησκοι, ενώ όσοι έρχονται τα τελευταία χρόνια, σχεδόν στο σύνολό τους, είναι Μουσουλμάνοι και σαφώς δεν έχουν Ελληνική καταγωγή ή έστω Ελληνική παιδεία. Στο διπλωματικό περισκόπιο όπως πάντα, δημοσιεύεται άρθρο του μόνιμου συνεργάτη του περιοδικού μας κ. Γεωρ-

γίου Σέκερη, πρέσβυ ε.τ. με το επίκαιρο θέμα «Η Διεθνής Διάσταση της Προεδρίας Ντόναλντ Τραμπ», ενώ στο πολιτικό και στρατηγικό περισκόπιο το δεύτερο και τελευταίο μέρος του άρθρου του κ.Νίκου Χατζηϊωακείμ, Διαλέκτη στη ΣΔΕΠΝ με τίτλο «Αναφορά στο έργο του Sir Julian Corbett και σύντομος σχολιασμός του». Στο παρόν τεύχος περιλαμβάνονται και οι εισηγήσεις των ομιλητών της Ημερίδας- Ομιλίας του Συνδέσμου που διεξήχθη στο Πολεμικό Μουσείο την Δευτέρα 5 Δεκεμβρίου με τον γενικό τίτλο «Γεωπολιτικές Εξελίξεις στη Βαλκανική και Ανατολική Μεσόγειο και Τουρκικές Αναθεωρητικές Τάσεις» με ομιλητές και αντίστοιχα θέματα που ανέπτυξαν τους κ. Ιωάννη Κοραντή, Πρέσβυ ε.τ «Τουρκική πολιτική στα Βαλκάνια σε ένα μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον: συνέχεια ή αναθεώρηση;», κ. Διονύσιο Χιόνη, Καθηγητού Οικονομικών στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης «Η Οικονομική και Νομισματική Ανισορροπία Παράγοντας Αποσταθεροποίησης της Ευρωζώνης», κ. Χριστόδουλο Γιαλουρίδη, Καθηγητού Διεθνούς Πολιτικής και Διευθυντού του Κέντρου Ανατολικών Σπουδών για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία του Παντείου Πανεπιστημίου «Κύπρος και Τουρκικός Αναθεωρητισμός στην Ανατολική Μεσόγειο» και Δρ Κωνσταντίνο Φίλη, Διευθυντή των Ερευνητικών Προγραμμάτων του ΙΔΙΣ «Ο παράγων Τουρκία σε ένα ασταθές περιφερειακό περιβάλλον». Στην ενότητα του περιοδικού, με το γενικό τίτλο «Ανάλυση Κυρίων Γεγονότων» περιλαμβάνονται μικρά ενημερωτικά άρθρα γνωστών αναλυτών, συνεργατών του περιοδικού. Στο παρόν τεύχος γράφουν κατά σειρά οι Δρ κ. Αλέξανδρος Κούτσης, Ομότιμος Καθηγητής Μεσανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου με τίτλο «Ο αντίκτυπος της εκλογής Τραμπ στη Μέση Ανατολή», ο κ. Χρήστος Μηνάγιας, Ταξχος ε.α. με τίτλο «Τα γεωπολιτικά οράματα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής», ο κ. Ζαχαρίας Ι. Βερίγος, Αντγος ε.α., Επίτιμος Δκτής Β΄ΣΣ. με τίτλο «Βαλκάνια: Νέο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου Όπλων. Απειλές – Ηθικές – Νομικές Προεκτάσεις» και ο κ. Ευάγγελος Γεωργούσης, Αντιπτέραρχος (Ι) ε.α, Επίτιμος Διοικητής Δ.Α.Ε., μέλος του ΣΕΕΘΑ και Πρόεδρος Συνδέσμου Αποφοίτων Σ.Ι. με τίτλο «Οι καιροί ου μενετοί».

Στα θέματα γενικότερου στρατιωτικού ενδιαφέροντος έχουν συμπεριληφθεί τα αξιόλογα άρθρα των εν ενεργεία συναδέλφων κ. Μιχαήλ Πλουμή, Σχη (ΠΖ) της ΣΕΘΑ με τίτλο «Τα Αμερικανικά Προγράμματα Βοήθειας και Στρατιωτικής Συνεργασίας στην Ελλάδα, στην Εποχή της Οικονομικής Κρίσης», κ. Νικολάου Λεώνη, Σχου (ΔΒ) με τίτλο «Μοντέλο Σχεδίασης Υψηλής Στρατηγικής» και του κ. Αθανασίου Μπινιάρη, Σμηνάρχου (Ι) Επιτελούς Διεύθυνσης Σπουδών Σχολής Εθνικής Άμυνας με τίτλο «Ο ρόλος των γυναικών στις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις». Στα γενικά και επίκαιρα θέματα δημοσιεύεται το πρώτο μέρος άρθρου του κ. Νικολάου Διακίδη, Διεθνολόγου – Στρατηγικού Αναλυτή με τίτλο «Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016 και οι εξελίξεις στην Τουρκία». Στα τεχνικά θέματα συνιστάται το άρθρο του κ. Ιωάννου Π. Οικονομόπουλου, Υποναυάρχου ΠΝ ε.α. – Καθηγητού ΣΝΔ με τίτλο «Το Σύμπαν και η Προσομοίωσή του». Στην ύλη του περιοδικού περιλαμβάνονται επίσης η έκθεση του κ. Ζαφειρίου Ταμπακίδη, Αντπχου (Ι) ε.α. Αντιπροέδου ΣΕΕΘΑ και Γραμματέα Συλλόγου Ελλήνων Αποφοίτων NDC από τη συμμετοχή του στην 63η Ετήσια Σύνοδο Αποφοίτων Σχολής Αμύνης του ΝΑΤΟ (NDC) στη Ρώμη και η παρουσίαση του βιβλίου των Ζ. Τζιάρα -Ν. Μουδούρου «Η Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο. Ιδεολογικές όψεις εξωτερικής πολιτικής». Πριν κλείσω το σημείωμα για τα περιεχόμενα του τεύχους θα ήθελα να υπενθυμίσω στα μέλη του Συνδέσμου ότι στις 23 Ιανουαρίου 2017 ημέρα Δευτέρα και ώρα 18.00 στο αμφιθέατρο του Πολεμικού Μουσείου Αθηνών, θα διεξαχθεί γενική Συνέλευση και στη συνέχεια αρχαιρεσίες για την ανάδειξη του νέου ΔΣ του Συνδέσμου. Για το θέμα αυτό έχουν αποσταλεί σε όλα τα μέλη ατομικές επιστολές, υπάρχει ανακοίνωση στο παρόν τεύχος και θα γίνει σχετική δημοσίευση σε δύο εφημερίδες των Αθηνών. Η παρουσία όσο το δυνατόν περισσότερων μελών στην ψηφοφορία αλλά και στις υποψηφιότητες για το νέο ΔΣ θα είναι μια σημαντική ηθική βοήθεια για το νέο ΔΣ που θα εκλεγεί. Το επόμενο τεύχος των «Εθνικών Επάλξεων» με αριθμό 119, θα κυκλοφορήσει στο τέλος Μαρτίου 2017 με αρχές Απριλίου 2017. Εύχομαι στα Μέλη, τους Φίλους και όλους τους Αναγνώστες του Περιοδικού ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΚΑΙ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟ 2017.

ΟΡΟΙ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ» 1. Το κείμενο ή άρθρο να αναφέρεται σε θέματα που καθορίζονται από την φύση και τον σκοπό έκδοσης του περιοδικού, να έχει περιορισμένη έκταση κειμένη μεταξύ 1.000 και 3.000 λέξεων (γραμματοσειρά Arial 12 του Η/Υ - Επιδίωξη άρθρα μέχρι 2.500 λέξεις). 2. Δημοσιεύονται κυρίως επιστημονικές εργασίες και διαλέξεις σπουδαστών, των στελεχών των Ε.Δ. και Σ.Α., καθηγητών- Πανεπιστημίων, εμπειρογνωμόνων και ειδικών, καθώς γενικά διαλέξεις της Πολιτικής και Στρατιωτικής Ηγεσίας του ΥΕΘΑ, για θέματα που αφορούν σε Άμυνα, Ασφάλεια, Οικονομία, την Ιστορία, την διπλωματία και λοιπούς τομείς της Γεωπολιτικής, άμεσου εθνικού ενδιαφέροντος. Δεν δημοσιεύονται κείμενα που περιέχουν διαβαθμισμένες πληροφορίες, ή δεν τεκμηριώνεται το περιεχόμενό τους

και γενικώς άρθρα που περιέχουν εκφράσεις, οι οποίες δεν συνάδουν με στο ήθος και το πνεύμα του καταστατικού του ΣΕΕΘΑ. 3. Η δημοσίευση εργασίας δεν σημαίνει και αποδοχή από τον ΣΕΕΘΑ των απόψεων του συντάκτη. Το περιεχόμενο εκάστου άρθρου απηχεί τις προσωπικές απόψεις του υπογράφοντος. 4. Τα κείμενα των εργασιών-άρθρων, θα συγκεντρώνονται, θα καταχωρούνται σε ειδικό φάκελο, θα εξετάζονται και θα αξιολογούνται από συντακτική επιτροπή του ΣΕΕΘΑ. Ανεξάρτητα από τη δημοσίευση η μη των άρθρων τα κείμενα δεν επιστρέφονται. 5. Τα κείμενα πρέπει να περιλαμβάνουν πλήρη επιστημονική τεκμηρίωση-βιβλιογραφία (υποσέλιδο αναφορά στην πηγή – τεκμηρίωση με βιβλιογραφία στο τέλος του άρθρου).

7. Οι βιβλιογραφικές σημειώσεις πρέπει να έχουν ενιαία αρίθμηση, να ευρίσκονται στο τέλος του άρθρου καθώς και στο κάτω μέρος της σελίδας του κειμένου στο οποίο αναφέρεται η παραπομπή και να δίνονται ως εξής: α. Για βιβλία-μονογραφίες: Βιβλιογραφία: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος βιβλίου και υπότιτλος, πόλη έκδοσης, εκδοτικός οίκος, έτος έκδοσης, σελίδες. π.χ.: John Keegan, Η Ιστορία του Πολέμου, Αθήνα, Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη- Νέα Σύνορα, 1997. Παραπομπή: John Keegan, Η Ιστορία του Πολέμου, σελ. 3-12. β. Για άρθρα-μελέτες: Βιβλιογραφία: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος άρθρου εντός εισαγωγικών, περιοδικό, αριθμός τεύχους, χρονολογία, σελίδες, π.χ.: Ελευθερία Μαντά, “Η νέα ιταλική Ostpolitik και η στρατηγική θέση της Αλβανίας”,

Παραπομπή: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος άρθρου εντός εισαγωγικών Γεωπολιτική, τ. 11, Οκτώβριος 2000, σελ. 35-42. 8. Οι μελέτες στρατηγικού και γεωπολιτικού περιεχομένου πρέπει να συνοδεύονται από σχετικούς χάρτες και σχεδιαγράμματα, μαζί με τους σχετικούς υπότιτλους. Φωτογραφίες δημοσιεύονται μόνο εάν το περιεχόμενό τους κρίνεται αναγκαίο, και για την πληρέστερη ενημέρωση του αναγνώστη. 9. Η οποιαδήποτε συνεργασία πρέπει να παραδίδεται και σε ηλεκτρονική μορφή (CD κλπ), καθώς και σε δύο τυπωμένα αντίγραφα ένα τουλάχιστον μήνα πριν την έκδοση του περιοδικού (πχ μέχρι τέλος των μηνών Φεβ-Μαϊ - Αυγ - Νοε). * e-mail: seethaee@gmail.com (Περιοδικό «Εθνικές Επάλξεις»).

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

6 ΓPAΦEIA: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ 113 62 AΘHNAI THΛ./FAX: 210-88.11.853 E-mail: seethaee@gmail.com http://www.seetha.gr IΔIOKTHTHΣ: Σ.E.EΘ.A. Εκδότης: Λάμπρος Καζάκος, Αντιστράτηγος ε.α. Πρόεδρος Δ.Σ. του Συνδέσμου Πρόεδρος της Συντακτικής Eπιτροπής: Εμμανουήλ Καναβάκης, Αντιστράτηγος ε.α. Διευθυντής Σύνταξης: Σπύρος Μπελεγράτης Αντιστράτηγος ε.α. Mέλη της Συντακτικής Eπιτροπής: Δημήτριος Φράγκου Αντιστράτηγος ε.α. Ιωάννης Καρμίρης Υποστράτηγος ε.α. Ζαχαρίας Βερίγος Αντγος ε.α. Χαράλαμπος Πόκας Αντγος ε.α. Συνδρομές: Προαιρετικές προς τον Σ.E.EΘ.A. για τις «ΕΘΝΙΚΕΣ EΠAΛΞEIΣ» Eπιμέλεια: «Ηλιαία» Yψηλάντου 25 - 106 75 Aθήνα Τηλ./Fax.: 210-72.18.223 E-mail: iliea@otenet.gr Εκτύπωση: Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού Tο δημοσιευόμενα κείμενα εκφράζουν απόψεις των συγγραφέων. H χρησιμοποιούμενη γλώσσα είναι της επιλογής των συγγραφέων, ενώ η εν γένει εικονογράφηση γίνεται με μέριμνα του περιοδικού. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση άρθρων των «Εθνικών Επάλξεων» με την προϋπόθεση αναγραφής της πηγής

Στο εξώφυλλο: Σαμοθράκη, Ιερό των Μεγάλων Θεών και η προτομή του Αβδηρίτη Φιλοσόφου Δημοκρίτου.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ:

ΗΜΕΡΊΔΑ ΤΗΣ 5ΗΣ ΔΕΚΕΜΒΡΊΟΥ 2016

«... Η Ιστορία της Καρδιάς μας...»..

«... Η απάντηση στις προκλήσεις κρύβεται διαχρονικά “Στην Ιστορία της Καρδιάς” του Γένους μας, όχι όμως στην τεχνητή, ή την “φτιασιδωμένη” και παραπλανητική, αλλά στην πραγματική που είναι και η μόνη υπάρχουσα, η οποία αν χρειασθεί θα δώσει και πάλι τις εντολές που χρειάζονται, για την απρόσκοπτη συνέχιση και ευημερία του Ελληνικού Έθνους».

«Γεωπολιτικές Εξελίξεις στη Βαλκανική και Ανατολική Μεσόγειο και Τουρκικές Αναθεωρητικές Τάσεις»...........

23 Σημείωμα εκδότη............................................ 4 Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ.............. 24 ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΘΡΑΚΗ. ΚΟΙΤΊΔΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΊΑΣ

Συνοπτική Νεότερη Ιστορία της Θράκης (1878-1923)...

Υπό κ. Ιωάννη Παπαφλωράτου, Νομικού Διεθνολόγου Δρ Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ)

κ. Λάμπρου Καζάκου, Αντιστρατήγου ε.α.

Εισήγηση συντονιστού.................................

κ. Χαραλάμπους Πόκα, Αντγου ε.α. μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

Τουρκική πολιτική στα Βαλκάνια σε ένα τιστικές, ο αριθμός των Ελλήνων μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον: Κωνσταντινουπολιτών έφθανε τις συνέχεια ή αναθεώρηση;.............................. «…Σύμφωνα με βρεταννικές στα-

300.000 (το 1914) και ξεπερνούσε τις 400.000 (το 1922). Αντιθέτως, ο αριθμός των μουσουλμάνων της Θράκης ήταν κατά πολύ μικρότερος, ανερχόμενος σε 86.000 (που αυξήθηκαν σύντομα σε 106.000)...».

O Δημόκριτος και οι Βυζαντινοί Φιλόσοφοι....

Υπό κ. Λίνου Μπενάκη, Ιστορικού της Φιλοσοφίας - Καθηγητού του Πανεπιστημίου Αθηνών και Ερευνητού «…Διαπίστωση του Δημο-

κρίτου, του άνθρώπου με τα ξύσματα της σκόνης και των μερών που δεν μπορούν να διαιρεθούν. Λέει αυτός: η σύνθεση των σωμάτων έχει γίνει από την λεπτότατη σκόνη, που αιωρείται στον αέρα και είναι ορατή στις ηλιαχτίδες…» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Η Διεθνής Διάσταση της Προεδρίας Τραμπ.....

Υπό κ. Γεωργίου Ε. Σέκερη, πρέσβεως ε.τ. «…Ο πρόεδρος Τραμπ θα αναγκασθεί επο-

μένως να επιλέξει μεταξύ του απευκταίου αυτού και ενός – προσχηματικού, κατά πάσαν πιθανότητα – οικονομικού διακανονισμού με τους “ασυνεπείς” ή “δύστροπους” συμμάχους, προκειμένου να διατηρηθούν ανέπαφοι οι αμυντικοί δεσμοί. ...»

Υπό κ. Ιωάννη Κοραντή, Πρέσβεως ε.τ.

«…Διαχρονικά η Τουρκία συνεχίζει τις ενέργειες που

υλοποιούν την αναθεωρητική – ή ορθότερα, κατ’ εμέ, επεκτατική – πολιτική της: θα μπορούσα να αναφέρω τις πρώτες αμφισβητήσεις του εναερίου χώρου μας το 1973, την εισβολή στη Κύπρο το 1974...»

Η Οικονομική και Νομισματική Ανισορροπία Παράγοντας Αποσταθεροποίησης της Ευρωζώνης...

Υπό κ. Διονύση Χιόνη, Καθηγητού Οικονομικών στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης «…Η ανάγκη εξυπηρέτησης του χρέους και ο δανεισμός,

μεταφράζονται πάντα σε γεωπολιτικές ανακατατάξεις, για τον πολύ απλό λόγο, ότι κανένα έθνος για κανένα όφελος δεν μένει σε μια οικονομική ένωση που δεν μπορεί να δώσει λύση στα μεγάλα του θέματα. ....» Ο παράγων Τουρκία σε ένα ασταθές περιφερειακό περιβάλλον ................................... Υπό Δρ Κωνσταντίνου Φίλη, Διευθυντή των Ερευνητικών Προγραμμάτων ΙΔΙΣ

«…Έχουμε φτάσει σ’ ένα σημείο τέτοιο, ώστε η εμπλο-

κή της Ρωσίας να την έχει βοηθήσει πάρα πολύ, να της έχει προσφέρει ισχυρό πάτημα, ένα στρατηγικό πλεονέκτημα στη Συρία με αποτέλεσμα η Τουρκία προκειμένου να επιχειρεί, υποχρεώνεται να αναμένει το πράσινο φώς από τη Ρωσία...» ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

7 Κύπρος και Τουρκικός Αναθεωρητισμός στην Ανατολική Μεσόγειο.............................

ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΑΠΟΨΕΙΣ

Ο αντίκτυπος της εκλογής Τραμπ στη Μέση Ανατολή.............

Υπό κ. Χριστόδουλου Γιαλουρίδη, Καθηγητού Διεθνούς Πολιτικής και Διευθυντού Κέντρου Ανατολικών Σπουδών για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία του Παντείου Πανεπιστημίου «…Ως εκ τούτου, η Τουρκία θέτει εντέχνως και ενσυνειδήτως θέμα πα-

ρουσίας της με στρατιωτική βάση στην Κύπρο, στο πλαίσιο της επίλυσης του προβλήματος, για να αξιοποιήσει την επόμενη ευκαιρία να εκβιάσει, να απειλήσε...» ΠΟΛΙΤΙΚΟ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Αναφορά στο έργο του Sir Julian Corbett και σύντομος σχολιασμός του. (Βã ΜΈΡΟΣ)............................

Υπό Δρ Αλέξανδρου Κούτση, Ομ. Καθ. Μεσανατολικών Σπουδών, Παντείου Πανμίου

Τα γεωπολιτικά οράματα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής........................................................

«…Άλλη αξία του έργου του Corbett: λόγω συνάφειας με το θεμελιώδες έργο του πρώσου στοχαστή Clausewitz (το Περί Πολέμου), η μελέτη και οι επικαιροποιημένες επαναπροσεγγίσεις του κρίνεται ότι μπορούν να συνεισφέρουν σημαντικά στην επιτελική διακλαδικότητα ...».

Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξχου ε.α., Γεωστρατηγικού Αναλυτή- Συγγραφέα

Βαλκάνια: Νέο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου Όπλων. Απειλές – Ηθικές – Νομικές Προεκτάσεις............................. «Οι καιροί ου μενετοί»........................................................

Ο ρόλος των γυναικών στις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις.......

«…Η διατήρηση του αξιόμαχου των Ελληνικών ΕΔ με εξοπλισμό αιχμής θα λειτουργούσε σταθεροποιητικά στις περιοχές των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου, ένας στόχος ο οποίος είναι σύμφωνος επίσης με τα Αμερικανικά συμφέροντα ασφαλείας στις ευαίσθητες αυτές περιοχές ...».

500 0

19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 20 09 20 10 20 11 20 12 20 13

US A m . Dollars at c ons tant 1990 pric es

1000

IMPORTS

YEAR

Μοντέλο Σχεδίασης Υψηλής Στρατηγικής............................

Η 63η Ετήσια Σύνοδος Αποφοίτων Σχολής Αμύνης του ΝΑΤΟ (NDC)..................

ΤΕΧΝΙΚΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Το Σύμπαν και η Προσομοίωσή του.......................................

Υπό κ. Νικολάου Διακίδη, Διεθνολόγου – Στρατηγικού Αναλυτή

«…Η διαβρωτική κομματικοποίηση του στρατεύματος και η επίτευξη του άτυπου συμβιβασμού του Μαρτίου 2014 μεταξύ Ερντογάν και στρατιωτικής ηγεσίας έχει διασπάσει το στράτευμα σε αντιμαχόμενες φράξιες και έχει περιστείλει την ικανότητά του να προβαίνει σε επιτυχείς πραξικοπηματικές ενέργειες ...». ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Υπό κ. Ιωάννου Π. Οικονομόπουλου, Υποναυάρχου ΠΝ ε.α. – Καθηγητού ΣΝΔ «…Το Σύμπαν καμπυλώνεται στον Χώρο-

Χρόνο υπό την επίδραση της βαρύτητoς η οποία δημιουργεί βαρυτικά κύματα. Αυτά όμως ήταν πολύ δύσκολο να ανιχνευθούν διότι η βαρύτης είναι η ασθενέστερη από τις 4 θεμελιώδεις φυσικές δυνάμεις...».

Υπό κ. Νικολάου Λεώνη, Σχου (ΔΒ)

Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016 και οι εξελίξεις στην Τουρκία (Α’ ΜΈΡΟΣ)................................

Υπό κ. Ζαφειρίου Ταμπακίδη, Αντπχου (Ι) ε.α. Αντιπροέδου ΣΕΕΘΑ, Γραμματέα Συλλόγου Ελλήνων Αποφοίτων NDC

«…Η σχεδίαση της υψηλής στρατηγικής είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας ορθολογικού προγραμματισμού, όπου βασικός συντελεστής επιτυχίας είναι η αρμονική σύζευξη των προαναφερθέντων παραγόντων: σκοποί, μέσα, τρόποι για την αντιμετώπιση ενός πραγματικού ή δυνητικού αντιπάλου. ...».

Υπό κ. Αθανασίου Μπινιάρη, Σμηνάρχου (Ι) Επιτελούς Διεύθυνσης Σπουδών Σχολής Εθνικής Άμυνας

Υπό κ. Μιχαήλ Πλουμή, Σχη (ΠΖ) της ΣΕΘΑ GR E E C E 'S AR MS IMP OR T S 1998-2013

ΓΕΝΙΚΆ ΘΈΜΑΤΑ

1500

Υπό κ. Ευαγγέλου Γεωργούση, Αντι πτεράρχου (Ι) ε.α, Επιτίμου Διοικητού Δ.Α.Ε και Προέδρου Συνδέσμου Αποφοίτων Σ.Ι

Τα Αμερικανικά Προγράμματα Βοήθειας και Στρατιωτικής Συνεργασίας στην Ελλάδα, στην Εποχή της Οικονομικής Κρίσης......

2000

Υπό κ. Ζαχαρία Ι. Βερίγου, Αντγου ε.α., Επιτίμου Δκτού Β΄ΣΣ, Μέλους ΣΕΕΘΑ

Υπό κ. Νίκου Χατζηϊωακείμ, Διαλέκτη στη ΣΔΕΠΝ

2500

ΜΕ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ

Εορταστικόν….............................................................. Υπό κ. Χρήστου Μπολώση, Υπτγου ε.α. – ΓΓ/ΣΕΕΘΑ

ΤΟ ΒΙΒΛΊΟ

Ζήνωνα Τζιάρρα -Νίκου Μούδουρου Η Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο. Ιδεολογικές όψεις εξωτερικής πολιτικής ....

Παρουσίαση υπό κ. Εμμανουήλ Καναβάκη, Αντγου ε.α., Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

Τα Νέα του Συνδέσμου.....................................................

ΘΡΑΚΗ ΚΟΙΤΙΔΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Συνοπτική Νεότερη Ιστορία της Θράκης (1878-1923) Υπό κ. Ιωάννη Παπαφλωράτου, Νομικού Διεθνολόγου Δρ Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ)

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

πό τον 14ο αιώνα, η Θράκη περιήλθε σταδιακά υπό τον έλεγχο των Οθωμανών. Έκτοτε, οι κάτοικοί της είχαν την μοίρα των υπολοίπων υπόδουλων Ρωμηών της Αυτοκρατορίας του Σουλτάνου, με αποτέλεσμα την δημογραφική συρρίκνωση και την πολιτιστική αλλοίωση της περιοχής. Μολαταύτα, όσοι Έλληνες παρέμειναν στις εστίες τους άρχισαν να προκόβουν και να αποκτούν εκ νέου κυρίαρχο ρόλο στα δρώμενα της περιοχής. Κατά την δεκαετία του 1860, το προβάδισμα των Ελλήνων Θρακιωτών είχε γίνει αισθητό, προκαλώντας προβληματισμό στην Υψηλή Πύλη. Σημείο καμπής στην νεότερη ιστορία της Θράκης απετέλεσε η έκδοση του σουλτανικού φιρμανιού, με το οποίο αναγνωριζόταν η βουλγαρική «Εξαρχία», την 27η Φεβρουαρίου / 10η Μαρτίου 1870.1 Η γ΄ παράγραφος του άρθρου 10 του κειμένου αυτού, όριζε ότι μία περιοχή μπορούσε να υπαχθεί στην «Εξαρχία», όταν το επιθυμούσαν τα 2/3 των κατοίκων της. Έκτοτε, οι Βούλγαροι έθεσαν σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα για να «πείσουν» όσο το δυνατόν περισσοτέρους κατοίκους της ανατολικής Ρωμυλίας, της Θράκης και της Μακεδονίας να προσχωρήσουν στην «Εξαρχία». Τον Απρίλιο του 1877, ξέσπασε ο δωδέκατος κατά σειράν ρωσσοτουρκικός πόλεμος, ο οποίος έληξε με συντριπτική νίκη των στρατευμάτων του Τσάρου. Η ανακωχή υπεγράφη στην Αδριανούπολη, όπου εγκατεστάθησαν 12.000 Ρώσσοι αξιωματικοί και οπλίτες. Η ραγδαία επέκταση της ρωσσικής κατοχής στην περιοχή της Θράκης, κατέδειξε την πολιτική της Πετρουπόλεως. Στην Στενήμαχο, οι Έλληνες εξηναγκάσθησαν να υπογράψουν μία αναφορά προς τον Τσάρο, αγνοώντας το περιεχόμενό της. Στην Αλεξανδρούπολη, ο τοπικός Ρώσσος διοικητής ενίσχυε τους Βούλγαρους αντάρτες της περιοχής. Στο Ορτάκιοϊ και το Διδυμότειχο, οι ελληνικοί πληθυσμοί επιέζοντο από τις ρωσσικές Αρχές, για να προσχωρήσουν στην «Εξαρχία». Η νίκη των ρωσσικών στρατευμάτων επισφραγίστηκε με την υπογραφή της Συνθήκης του Αγ. Στεφάνου, την 19η Φεβρουαρίου / 3η Μαρτίου 1878. Οι όροι της εξεπλήρωναν αρκετούς από τους μείζονες στόχους της ρωσσικής διπλωματίας στην περιοχή. Ένας εξ αυτών προέβλεπε την δημιουργία της μεγάλης αυτόνομης ηγεμονίας της Βουλγαρίας, η οποία θα ήταν φόρου υποτελής στον Σουλτάνο. Η έκτασή της θα ανήρχετο σε 163.000 τ.χλμ και θα περιελάμβανε την περιοχή

1 Τ ο πλήρες κείμενο του κειμένου της 27η Φεβρουαρίου / 10η Μαρτίου 1870 παρατίθεται στο παράρτημα του βιβλίου υπό τον τίτλο «Η ιστορία του Ελληνικού Στρατού, 1833 – 1949», τ. Β΄, σ.σ. 661 – 663.

των ανατολικών Βαλκανίων από τον Δούναβη μέχρι το Αιγαίο. Το ενδεχόμενο αυτό προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις Αυστριακών, Βρεταννών και Ελλήνων. Τελικώς, απεφασίσθη η σύγκληση ενός νέου συνεδρίου στο Βερολίνο, για την διευθέτηση του ζητήματος Παρασκηνιακά, οι Ρώσσοι και οι Βρεταννοί ήρθαν σε συμφωνία προ της ενάρξεώς του, η οποία υπεγράφη την 30η Μαΐου 1878. Σύμφωνα με αυτήν, τροποποιείτο η οριοθέτηση της Βουλγαρίας με την διχοτόμησή της σε βόρειο τμήμα (μεταξύ της οροσειράς του Αίμου και του Δούναβη) και σε νότιο τμήμα (ανατολική Ρωμυλία). Το μεν βόρειο τμήμα θα είχε πλήρη πολιτική αυτονομία, αλλά θα ήταν φόρου υποτελές στον Σουλτάνο. Το δε νότιο θα είχε απλή διοικητική αυτονομία υπό χριστιανό διοικητή. Η Βουλγαρία απομακρυνόταν από το Αιγαίο, καθώς η δυτική Θράκη και η Μακεδονία περιήρχοντο εκ νέου υπό την εξουσία της Υψηλής Πύλης. Τα δυτικά σύνορα του βουλγαρικού κράτους θα καθορίζονταν στο τότε επικείμενο συνέδριο κατά τέτοιον τρόπο ώστε να μην συμπεριληφθούν εντός των ορίων του αλλοεθνείς πληθυσμοί. Οι όροι αυτοί επαναβεβαιώθηκαν στην Συνθήκη του Βερολίνου (άρθρα 13 – 21), η οποία υπεγράφη, την 13η Ιουλίου του ιδίου έτους. Δυστυχώς, όλες οι διακηρύξεις για την εγκαθίδρυση ισονομίας και ισοπολιτείας στην ανατ. Ρωμυλία απεδείχθησαν «κενό γράμμα», ενώ η περιοχή προσαρτήθηκε πραξικοπηματικά στην Βουλγαρία, τον Σεπτέμβριο του 1885. Η Αθήνα και το Βελιγράδι αντέδρασαν επί ματαίω, καθώς παρενέβησαν ορισμένες εκ των Μεγάλων Δυνάμεων. Κατ’ αυτόν τον αναίμακτο τρόπο, απωλέσθη για την Ελλάδα η ανατ. Ρωμυλία, στην οποία διαβιούσαν περίπου 110.000 ομοεθνείς της (το 1885). Στην υπόλοιπη Θράκη, διάφορες βουλγαρικές συμμορίες δραστηριοποιήθηκαν, προβαίνοντας σε πάσης φύσεως βιαιοπραγίες εις βάρος των Ελλήνων. Επίσης, οι Βούλγαροι συνέχισαν με εντονότερο ρυθμό την προσπάθεια να θέσουν υπό τον έλεγχό τους τα μεγάλα μοναστικά κέντρα της Θράκης, όπως και να καταστρέψουν ή να μεταφέρουν στο εσωτερικό της πατρίδος τους ελληνικές αρχαιότητες της κλασσικής και της βυζαντινής περιόδου. Οι βιαιότητες και οι αυθαιρεσίες των Βουλγάρων ατάκτων οδήγησαν στην έναρξη του Μακεδονικού αγώνα. Η κατάσταση στην Θράκη ήταν σαφώς πιο δύσκολη λόγω της εγγύτητός της με την Κωνσταντινούπολη και της παρουσίας ισχυρών τουρκικών στρατευμάτων. Οι ελληνικές κοινότητες στην Βάρνα, τον Πύργο, την Στενήμαχο και την Φιλιππούπολη δεινοπάθησαν, ενώ τα έκτροπα κορυφώθηκαν με την καταστροφή της Αγχιάλου. Μετά από τα προαναφερθέΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Αρχάς είναι των όλων ατόμους και κενόν, τα δ’ άλλα πάντα νενομίσθαι. μτφρ: τα άτομα και το κενό είναι η αρχή των πάντων και τα υπόλοιπα είναι κατασκευάσματα του νου Δημόκριτος ο Αβδηρίτης ( 470-370 π.Χ. , Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος)

ντα επεισόδια, περίπου 37.000 Έλληνες της περιοχής πέρασαν στην Ελλάδα. Κατά τα έτη 1907 – 1908, η ελληνική αντίσταση στην Θράκη άρχισε να οργανώνεται, καθώς ενεπλάκη ενεργά η Αθήνα. Αρωγός στην όλη προσπάθεια στάθηκε το Μακεδονικό Κομιτάτο και οι κατά τόπους πρόξενοι της Ελλάδος. Την 22α Σεπτεμβρίου 1908, ο Βασιλεύς Φερδινάνδος ανεκήρυξε επισήμως την ανεξαρτησία της Βουλγαρίας στο Τύρνοβο, γεγονός που προκάλεσε ανησυχία στους ελληνικούς και τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της Θράκης. Τον Οκτώβριο του 1912, ξεκίνησε ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος. Η Θράκη περιλαμβανόταν στους άμεσους στόχους της Σόφιας, η οποία κατηύθυνε τον κύριο όγκο των στρατευμάτων της προς την περιοχή. Αν και οι βουλγαρικές δυνάμεις κατέλαβαν εύκολα τις Σαράντα Εκκλησιές, δεν συνέβη το ίδιο και με την Αδριανούπολη, την οποία αναγκάστηκαν να πολιορκήσουν. Μία άλλη στρατιά εστράφη προς ΝΔ με τελικό προορισμό την Θεσσαλονίκη. Συν τω χρόνω, οι Βούλγαροι έθεσαν υπό τον έλεγχό τους την ανατ. Μακεδονία και την δυτ. Θράκη. Οι πρώτες ημέρες της βουλγαρικής κατοχής διήλθαν μέσα σε κλίμα ευθυμίας και γενικότερης αισιοδοξίας. Εντούτοις, πολύ σύντομα τα προσωπεία έπεσαν και φάνηκε το πραγματικό πρόσωπο των Βουλγάρων. Η Σόφια άρχιζε να χρησιμοποιεί κάθε μέσον για να «αποδείξει» ότι η πλειονότητα των κατοίκων της ανατ. Μακεδονίας και της δυτ. Θράκης ήταν βουλγαρικής καταγωγής. Εν τούτοις, οι Έλληνες κάτοικοί τους συνέχισαν να μιλούν την ελληνική γλώσσα, να τηρούν τα ήθη και τα έθιμά τους, να εκκλησιάζονται στους ελληνορθόδοξους ιερούς ναούς και να μην στέλνουν τα τέκνα τους στα βουλγαρικά σχολεία. Κατά τους επόμενους μήνες, διεξήχθη ένας ανελέητος αγώνας, εν πολλοίς άγνωστος στο ευρύ κοινό. Ενδεικτικώς θα αναφερθεί ότι στην Ξάνθη οι κομιτατζήδες επικέντρωσαν την προσοχή τους στους Πομάκους, τους οποίους επεχείρησαν δια της βίας να εκχριστιανίσουν, βαπτίζοντάς τους. Επίσης, διέταξαν το κλείσιμο των ελληνικών σχολείων για να τα χρησιμοποιήσουν προς στρατωνισμό των ανδρών τους, ενώ απηγόρευσαν την χρήση της ελληνικής γλώσσης. Επιπλέον, κήρυξαν τον στρατιωτικό νόμο, με αποτέλεσμα την απαγόρευση της κυκλοφορίας κάθε μη Βούλγαρου μετά την δύση του ηλίου. Συν τοις άλλοις, δεν επιτρεπόταν η μετακίνηση σε άλλο τόπο, δίχως την ύπαρξη σχετικών εγγράφων, ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

τα οποία εδίδοντο, όμως, μόνον σε Βουλγάρους. Σημειωτέον ότι οι βουλγαρικές Αρχές κατέγραψαν όλη την κινητή και την ακίνητη περιουσία των κατοίκων και τους επέβαλαν νέα, πολύ υψηλή φορολογία. Πέραν όλων των προαναφερθέντων, οι Βούλγαροι προσπάθησαν να στρατολογήσουν βίαια αλλοεθνείς, ενώ συχνές ήταν οι αγγαρείες, οι ομηρίες αλλά και οι παρενοχλήσεις εις βάρος των γυναικών. Η επίσημη βουλγαρική διοίκηση υπό τον Στρατηγό Βλαντιμίρ Βαζώφ (Vladimir Vazov) κατέβαλε μία εικονική προσπάθεια για να περιορίσει τα φαινόμενα αυτά, επιδιώκοντας, όμως, ταυτόχρονα τον αποκλεισμό των Ελλήνων της περιοχής, από κάθε δημόσια υπηρεσία. Οι Έλληνες Θρακιώτες αντιστέκονταν, αποφεύγοντας να εξωθήσουν τα πράγματα στα άκρα. Προς τούτο, υπάκουσαν στις εγκυκλίους των τοπικών Μητροπόλεων και κατήρτισαν καταλόγους όλων των ανδρών, ηλικίας 20 – 45 ετών. Οι κατάλογοι αυτοί χρησιμοποιήθηκαν για την στρατολόγηση Θρακιωτών στον στρατό του Φερδινάνδου. Οι τελευταίοι δεν μπορούσαν να λιποτακτήσουν, φοβούμενοι για την τύχη των οικείων τους. Οι Βούλγαροι εφήρμοσαν την ιδία πολιτική και στην περιοχή της Ροδόπης. Αρχικώς, εστράφησαν εναντίον των μουσουλμάνων και κατόπιν κατά των Ελλήνων. Επίσης, οι Βούλγαροι επεδόθησαν σε πολλές αναγκαστικές βαπτίσεις (ιδίως

Πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία/ Στρατόπεδο προσφύγων στην Θεσσαλονίκη κατά την περίοδο 1914 – 1918

ΘΡΑΚΗ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΚΟΙΤΙΔΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Πομάκων), μετονομασίες και μετατροπές τζαμιών σε «εξαρχικές» εκκλησίες. Ως προς τους Έλληνες, έδειξαν αυτοσυγκράτηση, αλλά μόνον για το διάστημα των πρώτων μηνών. Οι Βούλγαροι εστράφησαν με ιδιαίτερη μανία και κατά του ελληνικού στοιχείου στον Έβρο. Ολόκληρη η περιοχή του σημερινού νομού Έβρου ευρίσκετο βαθειά εντός της βουλγαρικής ζώνης κατοχής, με αποτέλεσμα να είναι πολύ δύσκολη η πρόσβαση σε εκπροσώπους του ξένου Τύπου. Ως εκ τούτου, οι Βούλγαροι ήταν ασύδοτοι και ελάχιστα έγιναν ευρέως γνωστά για την δράση τους στην συγκεκριμένη περιοχή. Σύντομα, οι βουλγαρικές Αρχές προχώρησαν στην επίταξη όλων των τροφίμων και των εμπορικών ειδών, καθώς και των ελληνικών οικιών. Τα σχολεία έκλεισαν και έγιναν στρατιωτικά νοσοκομεία και στρατώνες. Πολλοί Βούλγαροι αξιωματικοί και κρατικοί αξιωματούχοι εξύβριζαν φανερά τους «συμμάχους» τους Έλληνες. Επίσης, υπεχρέωσαν τον Μητροπολίτη και τους ελληνορθόδοξους ιερείς να συλλειτουργούν με τους «εξαρχικούς», ενώ απηγόρευσαν στον Μητροπολίτη να περιοδεύσει στην επαρχία και κατακρατούσαν την αλληλογραφία του. Ακόμη σκληρότερη στάση επέδειξαν οι Βούλγαροι στο Σουφλί. Αρχικώς, αξίωσαν από τους προκρίτους να τους παραδώσουν τα όπλα και τα χρήματά τους. Η άρνηση των τελευταίων συνοδεύτηκε από την σύλληψη και την φυλάκιση 30 εξ αυτών. Εν τω μεταξύ, οι βουλγαρικές Αρχές εξέδωσαν μία διαταγή, βάσει της οποίας απαγορευόταν στους Έλληνες να δηλώνουν την εθνικότητά τους. Εάν το έπρατταν, κινδύνευαν με φυλάκιση. Λίγο μετά, φυλάκισαν και άλλους 12 κατοίκους της πόλεως. Τον Ιούνιο του 1913, ξέσπασε ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος, κατά τον οποίο ένα μεγάλο τμήμα της δυτ. Θράκης απελευθερώθηκε από τις ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις. Παντού, τα στελέχη τους έγιναν δεκτά σαν ελευθερωτές, ενώ πλήθος περιπτώσεων δολοφονιών, βιαιοπραγιών, αρπαγών και λεηλασιών εις βάρος Ελλήνων αμάχων Θρακιωτών κατά την διάρκεια του πολέμου αυτού έρχονταν στο φως της δημοσιότητος. Ολόκληρες πόλεις (όπως π.χ. το Πόρτο-Λάγος), ήταν έρημες και λεηλατημένες. Πολλοί ιερείς είχαν κακοποιηθεί και υβριστεί, ενώ εκατοντάδες Έλληνες Θρακιώτες είχαν απαχθεί και εκτοπισθεί στο εσωτερικό της Βουλγαρίας. Η Ελλάδα, όμως, ουδένα διεθνώς κατοχυρωμένο τίτλο διέθετε για τα εδάφη, τα οποία διεκδικούσε (λόγω ελλείψεως μίας περί αυτών συμφωνίας), εκτός από την στρατιωτική κατοχή τους. Ο Ελ. Βενιζέλος αντιμετώπιζε τα συνεχή διαβήματα των Γάλλων και των Ρώσσων. Τελικώς, συναίνεσε στην παραχώρηση της δυτ. Θράκης στην Βουλγαρία, η οποία είχε ήδη επιλύσει όλες τις διαφορές της με το Μαυροβούνιο και την Σερβία. Στην Αθήνα, πολλοί (ιδίως στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων) δυσφόρησαν με τις εξελίξεις. Αυτοί πίστευαν ότι ο Βενιζέλος ώφειλε να επιβάλει πλήρως τους όρους του, εφ’ όσον οι ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις είχαν επιτύχει τέτοιας εκτάσεως νίκες στο πεδίο της μάχης. Θεωρούσαν δε αδιανόητο το γεγονός ότι η συντριβείσα εντός μόλις 29 ημερών Βουλγαρία κατοχύ10

ρωσε διπλωματικά την δυτ. Θράκη, με την Συνθήκη του Βουκουρεστίου. Οι Θρακιώτες συγκλονίστηκαν στο άκουσμα της ειδήσεως, ότι θα ετίθεντο εκ νέου υπό τον βουλγαρικό ζυγό. Πολλοί εξ αυτών (μαζί κατοίκους ορισμένων χωριών της ανατολικής Μακεδονίας, τα οποία περιήρχοντο υπό την κυριαρχία της Σόφιας), έσπευσαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους πανικόβλητοι. Κατά το διήμερο 7–9 Αυγούστου, έφθασαν μόνον στο χωριό Τοξότες 25.000 πρόσφυγες από την Κομοτηνή και την Ξάνθη. Λίγο μετά, οι περισσότεροι Θρακιώτες άρχισαν το μακρύ ταξίδι του ξεριζωμού. Όσοι παρέμειναν στις εστίες τους εξεγέρθησαν, σχηματίζοντας ένοπλα τμήματα, τα οποία ενώθηκαν με Αρμενίους, Εβραίους και μουσουλμάνους της περιοχής. Μάλιστα, πολλοί Έλληνες Θρακιώτες γύρισαν από το χωριό Τοξότες για να τους βοηθήσουν. Οι εξεγερμένοι είχαν την ανεπίσημη βοήθεια της τουρκικής κυβερνήσεως, η οποία δεν είχε ακόμη συνθηκολογήσει με την Βουλγαρία. Οι μουσουλμάνοι συγκρότησαν «κυβέρνηση» υπό τον καθηγητή Σαλήκ Χότζα και εξεδίωξαν όλους τους κομιτατζήδες από την δυτ. Θράκη. Λίγο μετά, κήρυξαν την αυτονομία της περιοχής με πρωτεύουσα την Κομοτηνή. Η αυτόνομη «κυβέρνηση» επεδίωξε να έρθει σε επαφή με την Αθήνα, αλλά ο Βενιζέλος επέμεινε στην χαραχθείσα πολιτική και την υπογραφή, την οποία είχε βάλει κάτω από το κείμενο της Συνθήκης του Βουκουρεστίου.2 Εν τω μεταξύ, είχαν ξεκινήσει διαπραγματεύσεις μεταξύ Βουλγάρων και Τούρκων στην Κωνσταντινούπολη. Οι Νεότουρκοι δημιούργησαν το «Τουρκικό Θρακικό Κομιτάτο» για πιέσουν τους Βουλγάρους, όπως παραχωρήσουν αυτονομία στην περιοχή. Τελικώς, η Σόφια υπεχώρησε αλλά το προαναφερθέν κομιτάτο συνέχισε την δράση του, ελπίζοντας ότι θα μπορούσε να επιτύχει ότι και οι Βούλγαροι το 1885 (με την προσάρτηση της ανατολικής Ρωμυλίας). Σημειωτέον ότι η βουλγαρική κυβέρνηση αρνήθηκε να παράσχει εγγυήσεις για τους χριστιανικούς πληθυσμούς (και δη για τους Έλληνες και τους Αρμενίους). Την 29η Σεπτεμβρίου, υπεγράφη η τουρκοβουλγαρική συμφωνία και τα στρατεύματα της Σόφιας κατέλαβαν την δυτ. Θράκη, έως την 30η Οκτωβρίου. Εξ αρχής, οι Βούλγαροι αξιωματούχοι δήλωσαν ότι απώτερος στόχος τους ήταν η εκβουλγαροποίηση της περιοχής, έδειξαν δε ανεκτικότητα προς τους μουσουλμάνους, ενώ αντιμετώπισαν με βιαιότητα τους Έλληνες. Οι τελευταίοι δεν εκάμφθησαν από τις απειλές, αν και αριθμητικά είχαν συρρικνωθεί. Τότε, οι Βούλγαροι κήρυξαν τον στρατιωτικό νόμο και απηγόρευσαν κάθε μετακίνηση των Ελλήνων. Επιπλέον, δεν επέτρεψαν σε όσους Έλληνες είχαν φύγει να επιστρέψουν. Τα λεηλατηθέντα ελληνικά καταστήματα παραχωρήθηκαν σε Βουλγάρους, που ήρθαν από άλλες περιοχές. Όλα τα ελληνικά σχολεία έκλεισαν και απηγορεύθη η χρήση της ελληνικής γλώσσης. Τα ελάχιστα εναπομείναντα ελληνόπαιδα όφειλαν να 2 Συμ. Σολταρίδης, «Η μειονότητα έκλινε προς την Ελλάδα», στο περ. ΙΣΤΟΡΙΚΑ, τ. 30, (11 Μαΐου 2000). σ.σ. 47 – 49 (σελ. 47). ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

φοιτούν σε βουλγαρικά σχολεία. Τέλος, όλοι οι ελληνικοί ιεροί ναοί εδόθησαν σε Βουλγάρους «εξαρχικούς», ενώ οι ελληνορθόδοξοι ιερείς τους (όπως και οι δάσκαλοι) απελάθησαν ομαδικά. Τα επόμενα έτη, η βουλγαρική διοίκηση εφήρμοσε μία σκληρή πολιτική, η οποία διέλυσε τον κοινωνικό ιστό και οδήγησε στην προσφυγιά χιλιάδες Θρακιώτες. Δυστυχώς, εξ ίσου μεγάλες δυσκολίες αντιμετώπισε και ο ελληνισμός της ανατ. Θράκης. Την 6η Απριλίου 1914, ξεκίνησαν οι διωγμοί των Ελλήνων της περιοχής. Πρόκειται για έναν άγνωστο στους πολλούς ξεριζωμό, που είχε αρχίσει άτυπα από τον προηγούμενο χρόΗ απελευθέρωση της Θράκης γιορτάζεται στην Αλεξανδρούπολη. (Μάϊος 1920). νο. Κατά τα έτη 1913 – 1917, 232.000 Έλληνες εγκατέλειψαν τις εστίες τους (στην Μακρά Γέφυρα, την Μάδυτο, τις Σαράντα Εκκλησιές, την Ραιδεστό κ.α.) δημιουργία ενός αυτόνομου κράτους, εντός των ορίων της και άλλοι 96.000 οδηγήθηκαν σε καταναγκαστικά έργα στη ελληνικής επικράτειας. Οι Αμερικανοί, όμως, απέρριψαν την Μ. Ασία. Από τους τελευταίους, περίπου οι μισοί (50.000) επέ- πρότασή τους. Τότε, οι Γάλλοι υπέδειξαν την ανάγκη ιδρύσεστρεψαν ρακένδυτοι και σε κακή κατάσταση στις εστίες τους, ως ενός «ελευθέρου κράτους» στην Αλεξανδρούπολη με την μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι οθωμανικές Αρ- ύπαρξη διαδρόμου κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής, χές είχαν εγκαταστήσει σε πολλές από αυτές μουσουλμάνους η οποία συνέδεε την προαναφερθείσα πόλη με την Αδριανούαπό την Βοσνία και άλλες περιοχές της Βαλκανικής. Υπάρχουν πολη. Αρχικώς, η πρόταση αυτή έγινε δεκτή, αν και εκφράδεκάδες περιπτώσεις διωγμών, δολοφονιών, απελάσεων, αρ- στηκαν επιφυλάξεις πρωτίστως από αμερικανικής πλευράς παγών, λεηλασιών και εμπρησμών Ελλήνων των περιοχών της και δευτερευόντως από τον Βενιζέλο. Ο Πρόεδρος Woodrow Ηράκλειας, των Μαλγάρων και της Κεσσάνης. Συνολικά, κατά Wilson αντιπρότεινε όπως συμπεριληφθούν σε αυτό το «ελεύτην διετία 1915 – 1916, εκτοπίσθηκαν 24.636 Έλληνες από την θερο κράτος» και οι περιοχές στις οποίες διαβιούσαν πολυεπαρχία Καλλιπόλεως, 2.210 από την περιφέρεια Μυριοφύτου, πληθείς βουλγαρικές μειονότητες. Λίγο μετά, όμως, μετέβα7.000 από τα περίχωρα της Κωνσταντινουπόλεως, 21.150 από λε στάση, υποστηρίζοντας την απόδοση στην Ελλάδα μόνον την επαρχία Σαράντα Εκκλησιών, 15.130 από τις επαρχίες Ου- της περιοχής Ξάνθης – Κομοτηνής. Η βορειοδυτική Θράκη θα ζούν Κιοπρού – Ραιδεστού και 5.566 από την τουρκοκρατού- ενσωματωνόταν στην Βουλγαρία, ενώ η νοτιοδυτική (μαζί με ολόκληρη την ανατολική Θράκη) θα αποτελούσε τμήμα του μενη επαρχία Διδυμοτείχου, έως τον Σεπτέμβριο του 1915. Ο Βενιζέλος συμπεριέλαβε την Θράκη στις μεταπολεμικές κράτους της Κωνσταντινουπόλεως. Αυτό θα τελούσε υπό την διεκδικήσεις της Ελλάδος, υποστηρίζοντας ότι 731.000 Έλλη- προστασία της Κοινωνίας των Εθνών, η οποία ενδεχομένως νες διαβιούσαν σε αυτήν και την ευρύτερη περιοχή της Κων- θα έδιδε σε μία εκ των Μεγάλων Δυνάμεων δικαίωμα εντολής σταντινουπόλεως. Τα συγκεκριμένα εδάφη ευρίσκοντο υπό επ’ αυτού. τον πλήρη έλεγχο των Αγγλογάλλων από το 1918. Μετά την Οι Αγγλογάλλοι απέρριψαν τις αμερικανικές προτάσεις. συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας, Συμμαχικά στρατεύματα Μάλιστα, συνετάχθη και ένα υπόμνημα, το οποίο υπεγράφη εγκατεστάθησαν εκεί, έχοντας λάβει θέσεις προκαλύψεως από από τους αντιπροσώπους της Γαλλίας, της Ιαπωνίας και της το Σουφλί μέχρι το Αχούρμπεη (σημερινό Χειμώνιο). Σκοπός Μεγ. Βρεταννίας. Στο κείμενο αυτό τονιζόταν ότι η Σόφια είχε τους ήταν η εξασφάλιση των συγκοινωνιών και η φρούρηση απωλέσει τα δικαιώματά της στην περιοχή εξαιτίας της πολιτιτης σιδηροδρομικής γραμμής Κουλελί Μπουργκάς (Πύθιο) - κής την οποία είχε εφαρμόσει.3 Επηκολούθησαν σχοινοτενείς Κωνσταντινουπόλεως αλλά και η διατήρηση της τάξεως στις διαπραγματεύσεις. Ο Wilson απεσύρθη εξ αυτών λόγω ασθεπόλεις και την ύπαιθρο. Στο Παρίσι, η αρχική τοποθέτηση των νείας, ενώ η ελληνική πλευρά κινητοποίησε τους ομογενείς Aγγλογάλλων ήταν υπέρ της αποδόσεως της Θράκης στην Ελ- στην Αμερική και ορισμένους φιλέλληνες γερουσιαστές. Τελιλάδα υπό τον όρο της παραχωρήσεως στην Βουλγαρία οικο- κώς, απεφασίσθη όπως η περιοχή αφαιρεθεί από την Βουλγανομικής διεξόδου στο Αιγαίο. Εντούτοις, διαφορετική άποψη ρία και τεθεί (σε πρώτη φάση) υπό διασυμμαχικό έλεγχο. Στο είχαν οι Αμερικανοί. Συνεστήθη μία επιτροπή, η οποία απε- πλαίσιο αυτό, η ΙΧ Μεραρχία (υπό τον Υποστράτηγο Γεωργ. φάνθη υπέρ των ελληνικών θέσεων επί του συγκεκριμένου ζητήματος. Αρχικώς, και οι εκπρόσωποι της Ουάσινγκτον ετά- 3 Κατά την διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων και του Α΄ Παγκοσμίχθησαν υπέρ της Ελλάδος, για να μεταβάλουν κατόπιν άποψη, ου Πολέμου, έχει υπολογισθεί ότι 242.969 Έλληνες είχαν εκπατρισθεί από την Θράκη, μετακινηθέντες προς τις ελεύθερες ελληνικές περιοενώ αντίθετοι ήταν οι Ιταλοί. Τον Μάρτιο, η Ρώμη εξέφρασε χές αλλά και προς την Βουλγαρία δια της βίας. Μάλιστα, στην Κομοτημε θέρμη την υποστήριξη της στην αξίωση της Σόφιας όπως νή είχαν παραμείνει μόλις δύο ελληνικές οικογένειες. Γ. Παπάζογλου, παραμείνει η περιοχή υπό την κυριαρχία της. «Θράκη: με σχέδιο “έσβηναν” τον ελληνισμό», στο περ. ΙΣΤΟΡΙΚΑ, τ. 30, Οι Βρεταννοί υπέβαλαν μία συμβιβαστική πρόταση για την (11 Μαΐου 2000), σ.σ. 6 – 11 (σελ. 9). ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ΘΡΑΚΗ ΚΟΙΤΙΔΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Λεοναρδόπουλο) εισήλθε στην Ξάνθη, την 5η / 18η Οκτωβρίου, ενώ άλλα Συμμαχικά στρατεύματα απελευθέρωσαν όλη την δυτική Θράκη από την κυριαρχία των Βουλγάρων. Οι Συμμαχικές δυνάμεις επέβαλαν στην περιοχή καθεστώς διασυμμαχικής κατοχής, ονομάζοντάς την «Η Διασυμμαχική Θράκη» (La Thrace Interallié). Από τις αρχές του 1920, παρατηρήθηκαν «περίεργες» κινήσεις των Γάλλων στην Θράκη. Στις κατώτερες θέσεις διετηρήθησαν αξιωματούχοι της προηγουμένης (βουλγαρικής) διοικήσεως. Ταυτόχρονα, στην περιοχή άρχισε να καλλιεργείται η ιδέα της αυτονομίας υπό την γαλλική διοίκηση. Στην κίνηση αυτή πρωτοστατούσε ο διοικητής του 1ου Σώματος Στρατού της Αδριανουπόλεως Τούρκος Στρατηγός Τζαφέρ Ταγιάρ. Η αυτονομιστική κίνηση διέθετε ερείσματα ανάμεσα σε κάποιους Αρμενίους, Βουλγάρους Εβραίους, μουσουλμάνους και Φραγκολεβαντίνους, οι περισσότεροι εκ των οποίων δεν επιθυμούσαν την απόδοση της περιοχής στην Ελλάδα. Τα ελληνικά συμφέροντα στην Θράκη εκπροσωπούσε ο νομικός Χαρις. Βαμβακάς, πρώην βουλευτής στο οθωμανικό Κοινοβούλιο. Ήταν φίλος του Βενιζέλου, είχε εγκατασταθεί στην Κομοτηνή και κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για την τόνωση του ελληνισμού. Επίσης, ζήτησε από την Αθήνα την αποστολή στην Θράκη των ικανότερων γαλλομαθών υπαλλήλων σε όλα τα υπουργεία. Πράγματι, αυτό συνέβη με αποτέλεσμα την σταδιακή αντικατάσταση των Βουλγάρων υπαλλήλων από Έλληνες. Πρώτιστο μέλημά του ήταν η προστασία του ελληνικού στοιχείου από τις βιαιοπραγίες διαφόρων ακραίων μουσουλμάνων, οι οποίοι προέβησαν σε δολοφονικές ενέργειες εις βάρος Ελλήνων Θρακιωτών. Επίσης, μερίμνησε για την επιβολή της τάξεως, την παράδοση στους δικαιούχους των ιερών ναών του Διδυμοτείχου, της Κομοτηνής και του Σουφλίου, καθώς και για την συστηματική επάνδρωση τους. Συν τοις άλλοις, προσεπάθησε να τορπιλλίσει τα σχέδια για κοινή δράση μεταξύ των Βουλγάρων και των μουσουλμάνων της περιοχής. Μάλιστα, τον Φεβρουάριο του 1920, έλαβε χώρα μία συνάντηση μεταξύ Βουλγάρων κομιτατζήδων και αντιπροσώπων του κεμαλικού κινήματος. Τον Μάρτιο, ο Βαμβακάς κατόρθωσε να εκλεγεί ο Εμμ. Δουλάς στη θέση του προέδρου του Ανωτάτου Συμβουλίου των αντιπροσώπων της περιοχής. Το γεγονός αυτό δίχασε την μουσουλμανική κοινότητα, καθώς 2 αντιπρόσωποί της ετάχθησαν υπέρ της υποψηφιότητος του Δουλά, ύστερα από παρασκηνιακές ενέργειες του Βαμβακά. Επόμενος σημαντικός σταθμός στην εξέλιξη του Θρακικού ζητήματος ήταν η Συνδιάσκεψη του Σαν Ρέμο, η οποία έλαβε χώρα από την 19η έως την 26η Απριλίου του 1920. Σε αυτήν, απεφασίσθη η αντικατάσταση των γαλλικών στρατευμάτων στην δυτική Θράκη από ελληνικά. Οι προαναφερθείσες αποφάσεις περιελήφθησαν σε ένα σχέδιο συνθήκης, το οποίο επεδόθη στη σουλτανική κυβέρνηση. Αμέσως, προεκλήθησαν έντονες αντιδράσεις του τουρκικού στοιχείου σε όλη την οθωμανική επικράτεια. Επίσης, αντέδρασαν και οι 12

Γάλλοι, ενώ στην ανατολική Θράκη ο προαναφερθείς Τζαφέρ Ταγιάρ (επικεφαλής 12.000 ανδρών), στασίασε εναντίον του σουλτανικού καθεστώτος, παραβιάζοντας τους όρους της ανακωχής του Μούδρου. Κήρυξε δε επιστράτευση με απώτερο σκοπό να ματαιώσει την απόδοση της περιοχής στην Ελλάδα. Την 14η Μαΐου, η ΙΧ Μεραρχία, ξεκίνησε για το Καραγάτς, όπου έφθασε την επομένη. Επίσης, η ευρισκομένη στην κοιλάδα του Νέστου ποταμού Μεραρχία Σερρών (υπό την διοίκηση του Επαμ. Ζυμβρακάκη) κατέλαβε τις διαβάσεις προς την Βουλγαρία και συγκεντρώθηκε στην Κομοτηνή, ενώ η Μεραρχία Ξάνθης (υπό τον Κων. Μαζαράκη–Αινιάν) απεβιβάσθη στην Αλεξανδρούπολη. Την 7η / 20η Ιουλίου, οι Μεραρχίες Σμύρνης και Ξάνθης καθώς και μία Ταξιαρχία Ιππικού επεβιβάσθησαν σε μεταγωγικά από τους όρμους Αρτάκης, Αρμενοχωρίου και Πανόρμου. Από εκεί, έφθασαν στην Ηράκλεια και την Ραιδεστό. Λίγο μετά, ο Ελληνικός Στρατός απελευθέρωσε την Αδριανούπολη. Οι χριστιανοί κάτοικοι της πόλεως υπεδέχθησαν τον Βας. Αλέξανδρο με ενθουσιασμό, ενώ στον μητροπολιτικό ναό εκτυλίχθηκαν συγκινητικές σκηνές με τον Μητροπολίτη να ψάλλει προ του Βασιλέως το «Ευλογημένος ο ερχόμενος». Σημειωτέον ότι ο Τζαφέρ Ταγιάρ συνελήφθη αιχμάλωτος και μετεφέρθη στην Αθήνα. Tα ελληνικά στρατεύματα προήλασαν προς ανατολάς, φθάνοντας σε απόσταση 40 χλμ από την Κωνσταντινούπολη. Οι κυβερνήσεις των κρατών της Συνεννοήσεως τους απηγόρευσαν ρητώς να προχωρήσουν παραπέρα. Τελικώς, δεκαεννέα μήνες μετά την υπογραφή της ανακωχής, συνήφθη η Συνθήκη των Σεβρών. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπεγράφησαν και άλλες τρεις συνθήκες: αυτή της Θράκης (η οποία ήταν απόρροια της Συνθήκης του Nεϊγύ), η ελληνοϊταλική Συνθήκη για τα Δωδεκάνησα και η Συνθήκη περί Μειονοτήτων. Την 10η Σεπτεμβρίου 1920, ψηφίσθηκε ο νόμος 2492, σύμφωνα με τον οποίον η Θράκη, η Ίμβρος και η Τένεδος ενσωματώνονταν στο ελληνικό βασίλειο. Επίσης, υπήρχε η πρόβλεψη ότι η διοίκηση της Θράκης θα οριζόταν προσωρινώς σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου ΔΡΛΔ΄ του 1913 «Περί διοικήσεως των στρατιωτικώς κατεχομένων χωρών». Δυστυχώς, το Παρίσι διέσπασε εκ νέου την διασυμμαχική ενότητα, αρνούμενο να επικυρώσει την προαναφερθείσα συνθήκη για την Θράκη της 10ης Αυγούστου 1920. Η γαλλική πολιτική ενεθάρρυνε την Σόφια, η οποία υπέγραψε μία μυστική στρατιωτική συμφωνία με τον Κεμάλ, την 10η Μαρτίου 1922. Σημαντική πτυχή της συμφωνίας αποτελούσε το μέλλον της Θράκης. Η Αθήνα ουδέποτε εδέχθη να θέσει υπό διαπραγμάτευση το μέλλον της περιοχής. Ακόμη και μετά την διάσπαση του μετώπου στη Μ. Ασία, σταθερή ήταν η βούληση της πολιτικοστρατιωτικής ηγεσίας της χώρας για την διατήρηση παντί τρόπω της Θράκης υπό την ελληνική κυριαρχία. Την 12η / 25η Σεπτεμβρίου 1922, ο Ιωαν. Μεταξάς έγινε δεκτός σε ακρόαση από τον Βασ. Κωνσταντίνο στα Ανάκτορα. Σε αυτήν, απεφασίσθη η μετάβαση του Βασιλέως στο μέτωΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

πο της Θράκης, παρ’ όλους καταρκτική συμφωνία. Αυτή τους κινδύνους τους οποίπροέβλεπε την χάραξη μίας ους αυτό εγκυμονούσε για γραμμής, πέραν της οποίας την εύθραυστη υγεία του, οι Τούρκοι δεν θα προωθούντο εν αναμονή της ικανοποικαι η από μέρους του ανάληψη της αρχιστρατηγίας. ήσεως των αξιώσεών τους. Ο Κατόπιν, θα σχηματιζόταν Κεμάλ απειλούσε με πόλεμο κυβέρνηση εθνικής σωτηρί(έχοντας θέσει ως όρο την προκαταβολική παραχώρηση στην ας υπό τον Μεταξά. Οι εξελίξεις πήραν άλλη Τουρκία της ανατολικής Θράτροπή μετά την έκρηξη ενός κης) αλλά επέδειξε διπλωματιστρατιωτικού κινήματος. κή ευστροφία προκειμένου να Ένα από τα αιτήματα των αραποκτήσει αναίμακτα όσα επιχηγών του συνίστατο στην θυμούσε. Οι Βρεταννοί εγγυήενίσχυση του Θρακικού μεθηκαν την απόσυρση του Ελτώπου. Ο Βασ. Κωνσταντίνος ληνικού Στρατού στον Έβρο. Η παραιτήθηκε του θρόνου, ανατ. Θράκη θα περνούσε υπό την 14η / 27η Σεπτεμβρίου. τον έλεγχο των Συμμάχων, οι Λίγο μετά, απηύθυνε ένα διοποίοι θα την απέδιδαν στον Η υποδοχή του Ελληνικού Στρατού στις Σαράντα Εκκλησιές τον άγγελμα προς τον ελληνικό Κεμάλ εν ευθέτω χρόνω. Ιούλιο του 1920. Είναι η Μεραρχία Ξάνθης με διοικητή τον στρατηγό λαό, ενώ έθεσε τον εαυτό Η επαναστατική κυβέρΚωνσταντίνο Μαζαράκη-Αινιάνα. του στην διάθεση των κινηνηση των Αθηνών εκτιμούσε ματιών, εκφράζοντας την επιθυμία να μεταβεί ο ίδιος προ- (εσφαλμένα όπως απεδείχθη) ότι στα Μουδανιά επρόκειτο σωπικά στην Θράκη προς ενίσχυση του μετώπου. Η πρότασή να συζητηθούν μόνον οι όροι της ανακωχής των εχθροπρατου, όμως, αγνοήθηκε. Οι κινηματίες σταθεροποιήθηκαν στην ξιών. Μάλιστα, το έγγραφο του διορισμού του Υποστρατήγου εξουσία. Είχαν, όμως, άγνοια της διπλωματίας και του αρνη- Αλεξ. Μαζαράκη-Αινιάν ως εκπροσώπου της Ελλάδος στην τικού κλίματος που έτεινε να διαμορφωθεί διεθνώς. Την 10η διάσκεψη ανέφερε ρητώς ότι απεκλείετο η ανάληψη οιασ/ 23η Σεπτεμβρίου, συνεφωνήθη να αποσταλεί στον Κεμάλ δήποτε δεσμεύσεως περί μη ενισχύσεως του στρατού στην μία κοινή διακοίνωση. Σε αυτήν, ο ηγέτης των Τούρκων εθνι- ανατολική Θράκη. Επίσης, αναγραφόταν ότι «πλήρης εκκένωκιστών παρεκαλείτο να αποστείλει αντιπροσώπους του στα σις της ανατολικής Θράκης μέχρι του ποταμού Έβρου αποΜουδανιά προς συνάντηση με τους πληρεξουσίους των Συμ- κλείεται απολύτως». Άλλωστε, στην περιοχή υπήρχαν 45.000 μάχων και της Ελλάδος. Απώτερος σκοπός της συναντήσεως περίπου άνδρες (πέντε μεραρχίες) και επαρκές πυροβολικό. αυτής θα ήταν η συμφωνία επί των όρων υπό τους οποίους Τέλος, εκεί είχε μεταβεί ο ίδιος ο Πλαστήρας και είχε διαβεβαιθα συνήρχετο η μελλοντική συνδιάσκεψη της ειρήνης. Επίσης, ώσει τους κατοίκους ότι η «Θράκη δια την Ελλάδα θεωρείται γινόταν λόγος για επιθυμία των τριών Μεγάλων Δυνάμεων η ζωή αυτής». όπως επιστραφεί στην Τουρκία η ανατολική Θράκη (συμπεΤην τρίτη ημέρα της διασκέψεως, η ελληνική αντιπροσωριλαμβανομένης της Αδριανουπόλεως), έναντι της φράσεως πεία ενημερώθηκε ότι υπήρχε ένα κείμενο, βάσει του οποίου «του μεγαλύτερου τμήματος της Θράκης», όπως επιθυμού- οι ελληνικές δυνάμεις ώφειλαν να εκκενώσουν αμέσως την σαν οι Βρεταννοί. Οι κυβερνήσεις των τριών Μεγάλων Δυνά- ανατολική Θράκη. Μόνον οι λεπτομέρειες της εκκενώσεως μεων θα ασκούσαν όλη την επιρροή τους στην Αθήνα προ- έμεναν προς συζήτηση. Φυσικά, τα μέλη της αντέδρασαν κειμένου οι ελληνικές δυνάμεις να αποσυρθούν από την ανατ. έντονα. Την 20η Σεπτεμβρίου / 3η Οκτωβρίου 1922, ξεκίνηΘράκη προ της ενάρξεως της συνδιασκέψεως. Αντιθέτως, τα σαν οι εργασίες της διασκέψεως των Μουδανιών, παρουσία Συμμαχικά στρατεύματα θα αναχωρούσαν από την Κωνστα- των επικεφαλής των στρατιωτικών δυνάμεων των τριών Μεντινούπολη, αμέσως μετά από την σύναψη της συνθήκης ει- γάλων Δυνάμεων στην περιοχή, καθώς και του Ισμέτ Πασά. ρήνης. Τέλος, υπεσχέθησαν στους Τούρκους την είσοδο της Ο τελευταίος εκπροσωπούσε τον Κεμάλ. Κατά το πρώτο διήχώρας τους στην Κοινωνία των Εθνών. μερο, έλαβαν χώρα συσκέψεις δίχως την παρουσία των αντιΣτην Αθήνα, ο Βρεταννός πρεσβευτής συνέστησε στην κυ- προσώπων της Ελλάδος, οι οποίοι έφθασαν το απόγευμα της βέρνηση Τριανταφυλλάκου να αποδεχθεί την πρόσκληση για 21ης Σεπτεμβρίου / 4ης Οκτωβρίου. Οι Τούρκοι και οι Έλληνες την υπογραφή ανακωχής, δίχως να προβεί σε κάποια στρατιω- εκαλούντο διαδοχικά και δεν συναντήθηκαν ποτέ. τική αντίδραση. Το ίδιο είπε και σε αντιπροσωπεία Θρακιωτών Την 25η Σεπτεμβρίου / 8η Οκτωβρίου, ο Βενιζέλος συμβουλευτών, που τον επεσκέφθησαν, αγωνιώντας για το μέλλον βούλεψε τους ηγέτες του κινήματος να δεχθούν τις αποτης ιδιαίτερης πατρίδος τους. Την επομένη, ξέσπασε το προ- φάσεις της Διασκέψεως, εφ’ όσον θα είχαν την έγκριση των αναφερθέν στασιαστικό κίνημα. Ένα από τα πρώτα μέτρα της Βρεταννών αντιπροσώπων. Mάλιστα, συνέστησε να ενημενέας κυβερνήσεως ήταν η ανάθεση της εκπροσωπήσεως της ρωθούν και οι εκπρόσωποι της Θράκης, με την εξής φράση: χώρας στον Βενιζέλο. Λίγες ημέρες μετά, υπεγράφη μία προ- «Ανακοινώσατε, παρακαλώ, τηλεγράφημα εις πληρεξουσίους ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ΘΡΑΚΗ ΚΟΙΤΙΔΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Θράκης, Ανατολική Θράκη απωλέσθη ατυχώς δι’ Ελλάδα και επανέρχεται εις άμεσον κυριαρχίαν Τουρκίας, αποκλειομένης πάσης διαμέσου λύσεως, οία υπονοούμενη εις τηλεγράφημά σας. Επί πλέον υποχρεούμεθα να εκκενώσωμεν από τούδε Θράκην». Την 28η Σεπτεμβρίου / 11η Οκτωβρίου, υπεγράφη η στρατιωτική σύμβαση μεταξύ των Συμμάχων και των Τούρκων, στην οποία οι Έλληνες αντιπρόσωποι αρνήθηκαν να συμμετάσχουν. Οι τελευταίοι είχαν λάβει σαφείς οδηγίες από την Αθήνα να δεχθούν μόνον την αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων από την ανατολική Θράκη. Οι υπάλληλοι της ελληνικής διοικήσεως και της Χωροφυλακής θα παρέμεναν. Αυτά είχε συστήσει ο Βενιζέλος, ο οποίος ήλπιζε πως η στάση των αντιπροσώπων του Κεμάλ του έδινε μία ευκαιρία για να σώσει την ανατολική Θράκη. Αργότερα, όμως, διεπίστωσε πως ούτε οι Αγγλογάλλοι ούτε οι Σέρβοι επρόκειτο να τον συνδράμουν στρατιωτικώς. Συμβούλεψε, λοιπόν, τους κινηματίες να εγκαταλείψουν κάθε σκέψη για την διεξαγωγή επιθέσεως στην ανατ. Θράκη. Τα μέλη της ελληνικής αντιπροσωπείας κατέφυγαν στην Ραιδεστό, απ’ όπου ανεχώρησαν για το Φάληρο. Αμέσως μετά την άφιξή τους στην πρωτεύουσα, συναντήθηκαν με τον πρωθυπουργό Σωτ. Κροκιδά και τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου. Αργότερα, η κυβέρνηση και τα μέλη της «Επαναστατικής Επιτροπής» απεφάσισαν την αποδοχή των τετελεσμένων στα Μουδανιά. Προς τούτο, εξουσιοδοτήθηκε ο Έλληνας Αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη να υπογράψει το πρωτόκολλο της εκκενώσεως της ανατολικής Θράκης. Η απόφαση αυτή προκάλεσε την έκπληξη ακόμη και του Ισμέτ Πασά, ο οποίος είπε στον Μουσταφά Κεμάλ: «Οι Γιουνάν μας χαρίζουνε την ανατολική Θράκη!». Κατά τον τρόπο αυτόν, απωλέσθη μία ακόμη καθαρώς ελληνική επαρχία, η οποία ευρίσκετο υπό τον πλήρη έλεγχο του Ελληνικού Στρατού. Την 2α / 15η Οκτωβρίου, ο Υποστράτηγος Γεωργ. Κατεχάκης αφίχθη στην Αδριανούπολη και ανέλαβε καθήκοντα γενικού διοικητού. Η κατάσταση ήταν τραγική, καθώς έφθαναν συνεχείς εκκλήσεις για την αποστολή πλοίων στην Μήδεια, όπου ήταν συγκεντρωμένοι 4.000 Έλληνες. Όσοι Θρακιώτες διαβιούσαν σε περιοχές πλησίον του Αιγαίου Πελάγους συγκεντρώθηκαν στον κόλπο του Ξηρού και στον όρμο της Αίνου. Παράλληλα, πολλοί κατευθύνθησαν οδικώς προς τις διαβάσεις του Έβρου. Την 24η Οκτωβρίου, η ελληνική διοίκηση των Σαράντα Εκκλησιών παρέδωσε την εξουσία στην διασυμμαχική επιτροπή. Στην πόλη παρέμειναν 150 οικογένειες, οι οποίες υπεχρεώθησαν να εκπατρισθούν, τον Μάρτιο του 1924. Το πρώτο δεκαπενθήμερο του Νοεμβρίου, ολοκληρώθηκε η παράδοση της Καλλιπόλεως στον διοικητή των γαλλικών στρατευμάτων. Το τελευταίο τμήμα του Ελληνικού Στρατού εγκατέλειψε την Αδριανούπολη, την 18η Οκτωβρίου. 14

Στην Αθήνα, οι ιθύνοντες είχαν παρασυρθεί από τα συνεχή τηλεγραφήματα του διοικητού της νεοσύστατης Στρατιάς Έβρου Θεοδ. Πάγκαλου και εύχονταν την αποτυχία της Συνδιασκέψεως στην Λωζάννη για να κινηθούν στρατιωτικά. Μάλιστα, οι αρχηγοί του Στρατού και του Στόλου εξέφραζαν την βεβαιότητα ότι η μεν Στρατιά του Έβρου ήταν εις θέσιν να καταλάβει την ανατολική Θράκη, το δε Βασιλικό Ναυτικό θα απέκλειε πλήρως τα Μικρασιατικά παράλια, εμποδίζοντας κάθε ενίσχυση των κεμαλικών. Ο επικεφαλής των ελληνικών δυνάμεων διετάχθη να είναι έτοιμος προς εξόρμηση την 27η Μαΐου. Τελικώς, όμως, ο Ισμέτ Πασάς υπεχώρησε απροσδόκητα και επήλθε συμφωνία στην Λωζάννη. Νωρίς το πρωΐ της 24ης Ιουλίου, ο Βενιζέλος τηλεγράφησε στους Γονατά και Πλαστήρα, αναγγέλλοντας τον επιτυχή τερματισμό των διαπραγματεύσεων. Το περιεχόμενο της ελληνοτουρκικής συνθήκης της Λωζάννης προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στην Αθήνα, οι οποίες προήρχοντο κυρίως από τους πρόσφυγες και τους ακραίους κινηματίες. Οι πρώτοι είχαν διατρανώσει την αντίθεσή τους στην υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών με το συλλαλητήριο, το οποίο είχαν διοργανώσει, την 9η / 22α Ιανουαρίου 1923. Η σύμβαση αυτή υπεγράφη, την 30η Ιανουαρίου 1923. Το άρθρο 2 προέβλεπε την εξαίρεση των Ελλήνων Κωνσταντινουπολιτών και των μουσουλμάνων της δυτικής Θράκης, χαρακτηρίζοντας τους πρώτους εθνική και τους δευτέρους θρησκευτική μειονότητα. Εντούτοις, υπήρχε μία προϋπόθεση: αυτοί έπρεπε να είχαν εγκατασταθεί στην Πόλη προ του Οκτωβρίου του 1918. Ο συγκεκριμένος όρος επέφερε την εκδίωξη 38.000 Ελλήνων από την Κωνσταντινούπολη. Σημειωτέον ότι σύμφωνα με βρεταννικές στατιστικές, ο αριθμός των Ελλήνων Κωνσταντινουπολιτών έφθανε τις 300.000 (το 1914) και ξεπερνούσε τις 400.000 (το 1922). Αντιθέτως, ο αριθμός των μουσουλμάνων της Θράκης ήταν κατά πολύ μικρότερος, ανερχόμενος σε 86.000 (που αυξήθηκαν σύντομα σε 106.000).4 Η Συνθήκη της Λωζάννης υπεγράφη την 24η Ιουλίου 1923. Οι όροι της προέβλεπαν ότι το Πατριαρχείο θα απογυμνωθεί από όλες τις μη θρησκευτικού χαρακτήρα αρμοδιότητες, ενώ εξέλειπε πλήρως το σύστημα των millet. Τα μειονοτικά δικαιώματα των Κωνσταντινουπολιτών κατοχυρώνονταν από τα άρθρα 37, 38, 39, 41, 42, 43, 44 και 45. Από την επομένη της υπογραφής της Συνθήκης, η Άγκυρα άρχισε να περιορίζει τα δικαιώματα που το κείμενο παρείχε στους Έλληνες. Παραβιάζει με απροκάλυπτο τρόπο τα άρθρα της, ασκώντας παντοιοτρόπως ποικίλες πιέσεις στα μέλη της ομογένειας και το Πατριαρχείο. Τα προαναφερθέντα συμβαίνουν δίχως να εκδηλωθεί επισήμως κάποια αντίδραση (πλην ελαχίστων περιπτώσεων) από μέρους των Αθηνών, έως σήμερα… 4 Αιμ. Λαδοπούλου, Θράκη, προβληματισμοί πολλαπλών εξελίξεων. Αθήνα: χ.ε., 2010, σελ. 3. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Τα Άβδηρα υπήρξαν η πατρίδα μιας σειράς φιλοσόφων, μεταξύ των οποίων ο Δημόκριτος, ο Πρωταγόρας και ο Λεύκιππος.

O ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ* Υπό κ. Λίνου Μπενάκη, Ιστορικού της Φιλοσοφίας - τ. Δντού του Κέντρου Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Αθηνών

καιριωτάτων καὶ οἰκείων τὸν νοῦν ἀποσπῶσαν, ἀποτυφλῶσαι τοὺς ὀφθαλμοὺς προείλετο εἰς πεπυρωμένον τι κάτοπτρον ἀνατείνας αὐτοὺς ἐπὶ πλεῖστον καὶ ταῖς ἐκεῖθεν ἀγρίαις καὶ δριμυτάταις ἐμπτώσεσι διαφθείρας4. Μία δεύτερη αναφορά στον Δημόκριτο συναντούμε στο 23ο κεφάλαιο των Υπομνηματισμών του Μετοχίτου, που έχει τον τίτλο Περὶ τοῦ ἐν τῇ φυσικῇ θεωρίᾳ ἀβεβαίου (163-166 Kiessling). Εδώ πρόκειται για την γενική διαπίστωση ότι: πολλὴ προδήλως περὶ τῆς φυσικῆς θεωρίας τοῖς φιλοσόφοις ἡ μάχη καὶ διάφοροι πρὸς ἀλλήλας αἱ δόξαι μετ’ ἐναντίων ἐνστάσεων. Η αιτία κατά τον Μετοχίτη πρέπει να ζητηθεί στο ότι: τὸ τῆς σπουδῆς ὑποκείμενον σφίσιν ἀβέβαιον τὴν οὐσίαν καὶ ῥεῖ μεταβάλλον ἀεὶ καὶ οὐ συνέχεται καθάπαξ ἀσείστοις αἰτιολογίαις... τὸ γὰρ μὴ μένον ἐν ταυτότητι πῶς ἄν τις λόγοις ὡς ἑνοειδὲς ὁρίσαιτο, καὶ τὸ μυρίαν ὑφιστάμενον τὴν μεταβολὴν πῶς ἐστιν ἁπλότητι συσχεῖν καταλήψεως; καὶ τὸ πάσαις τροπαῖς ἀλλάττον ὑποκειμένον πῶς οὐκ αἴτιον αὐτὸ πλείστας τε καὶ διαφόρους καὶ τὰς ἐναντίας περὶ αὐτοῦ πεπλάττεσθαι δόξας τῶν ἐποπτευόντων… καὶ πείθειν ἀξιούντων τοὺς ἐπιμελές ποιουμένους τὴν περὶ αὐτῶν ἀλήθειαν; Στο σημείο αυτό ο Βυζαντινός σοφός μνημονεύει τους αρχαίους φιλοσόφους που ασχολήθηκαν με την περί φύσεως θεωρίαν. Γενική είναι η αναγνώριση της προσφοράς τους με την εξής σειρά αναφοράς: Ταῦτ’ ἄρα καὶ Παρμενίδαι καὶ Ζήνωνες καὶ Εμπεδοκλέες τε καὶ Δημόκριτοι, καὶ Ἀναξαγόραι καὶ Ἀναξιμένεις καὶ Ἀναξίμανδροι καὶ Λεύκιπποι καὶ Ἡράκλειτοι καὶ Χρύσιπποι καὶ Θεόφραστοι, καὶ οἱ κορυφαίοι τὴν σοφίαν ἅπασαν Ἀριστοτέλεις καὶ Πλάτωνες, εἰς πολλὰς τὴν περὶ φύσεως θεωρίαν * Πρακτικά του Α΄ Διεθνούς Συνεδρίου για τον Δημόκριτο (Ξάνθη 1983), κατατεμόντες αἱρέσεις καὶ διάφορα δόγματα, πάντες μὲν τόμ. Β΄, Ξάνθη 1984, 267-276.

Θεόδωρος Μετοχίτης, Μέγας Λογοθέτης υπό τον Ανδρόνικο Β’ και πανεπιστήμων (1270-1332)1, σε δυο κείμενα της Συλλογής Ὑπομνηματισμοὶ καὶ Σημειώσεις Γνωμικαὶ (Miscellanea Philosophica et Historica)2 προσφέρει δοξογραφικό υλικό για τον Δημόκριτο. Στο κεφάλαιο Θεωρία ἐξ ὑποδειγμάτων περὶ τοῦ νοὸς καὶ τῆς τῶν αἰσθήσεων χρήσεως (599-603 Kiessling) έχουμε σαφή απήχηση του αποσπάσματος Α27 DK (XLVLuria) που οφείλεται στον Πλούταρχο (Περί παραδόξων 521D) και σύμφωνα με το οποίο: … ψεῦδος ἐστι τὸ Δημόκριτον ἑκουσίως σβέσαι τὰς ὄψεις ἀπερεισάμενον εἰς ἔσοπτρα πυρωθέντα καὶ τὴν ἀπ’αὐτῶν ἀνάκλασιν δεξάμενον, ὅπως μὴ παρέχωσιν θόρυβον τὴν διάνοιαν ἔξω καλοῦσαι πολλάκις, ἀλλ’ ἐῶσιν ἔνδον οἰκουρεῖν καὶ διατρίβειν πρὸς τοῖς νοητοῖς ὥσπερ παρόδιοι θυρίδες ἐμφραγεῖσαι (πρβλ. Το αποσπ. Α25 DK: ἑκῶν ἐνόσει σῶμα Δημόκριτος, ἵνα ὑγιαίνῃ τὰ κρείττονα)3. Ο βυζαντινός φιλόσοφος του 14ου αιώνα προβάλλει στο κείμενό του τὸ ἡγεμονικὸν τοῦ νοὸς καὶ τὸ ὀλισθηρὸν τῶν αἰσθήσεων, δεν δέχεται όμως τὴν τελείαν ἀταραξίαν τῶν αἰσθήσεων, γι’αυτό και υιοθετεί την απόρριψη από τον Πλούταρχο (ψεῦδός ἐστι) του θρύλου για την εκούσια τύφλωση του Δημοκρίτου χάριν της προστασίας της διανοίας του. Ο Μετοχίτης γράφει: Μυθῶδες μέν ἐστίν ἴσως καὶ ἀπαράδεκτον ὥστε πείθειν, ὅ περὶ Δημοκρίτου τοῦ φιλοσόφου τισὶν ἱστόρηται, ὡς ἄρα φεύγων ἐκεῖνος τὴν αἰσθητικὴν περιπλάνησιν καὶ τοὺς ἐντεῦθεν ἀμέλει τῷ νῷ κινδύνους καὶ ἐπιβουλάς, ὡς ἔφην, καὶ τὴν ἐν τοῖς τοιούτοις διατέμνων καθάπαξ ἀσχολίαν, ὡς ἄν ἀπὸ τῶν

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ΘΡΑΚΗ ΚΟΙΤΙΔΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ἔχουσιν οὐκ ἀκαίρως, ὡς ἔφην, λέγειν καὶ διατρίβειν ἐνταῦθα, πάντες δὲ καὶ ὑπ’ ἀλλήλων ἐλέγχονταί τε καὶ περιτρέπονται καὶ τοῦτ’ οὐκ ἀκαίρως, ἀλλ’ὡς εὐλόγους ἀντιλήψεις καὶ ἀντιθέσεων ἀφορμάς ἀλλήλοις παρεχόμενοι, εἰ καὶ μᾶλλον ἄλλων ἄλλοι τῶν εἰκότων τυγχάνουσι, καὶ ἴσως οὐδὲ παντάπασιν ἔξω τἄληθοῦς. (165-166 Κiessling) Στα Σχόλια του Μιχαήλ Ψελλού (1018-1096) στην Φυσική του Αριστοτέλους 5 και με αφορμή τη διαπίστωση του Σταγιρίτη στο Α5, 188a 19 επ., ότι όλοι οι παλαιοί φιλόσοφοι θεωρούν τα εναντία ως αρχές, πράγμα που προετοιμάζει την δική του διδασκαλία για την ύλη και το είδος καθώς και την μορφή και την στέρηση, συναντούμε την ακόλουθη αναφορά του Βυζαντινού φιλοσόφου στην διδασκαλία του Δημοκρίτου για το κενόν και το πλήρες: Ἀλλὰ καὶ Δημόκριτος κενὸν καὶ πλῆρες λέγων, ἐναντία ταῦτα τίθησιν, ἔτι δὲ καὶ διαφορὰς τῶν ἀτόμων προσθείς, ἅς τοῖς ἔν τῷ ἡλίῳ διὰ τῆς ὀπῆς διερχομένῳ ξύσμασι παρείκαζεν. Εἰ καὶ αὐτὸς ταῦτα ἔλεγεν, ὡς ἔν τῷ Περὶ ψυχῆς μεμαθήκαμεν, ἤ γοῦν ἀληθῶς ἤ κατά τινα περισυρμὸν λέγουσιν τοῦτο, οὐκ οἷδα, τέως ὅμως τοιαῦτα τινα λέγων τὰς ἀρχὰς ὁ Ἀβδηρίτης Δημόκριτος, προσθεὶς δὲ καὶ τὰς διαφορὰς αύτῶν, τὴν θέσιν, τὸ σχῆμα, τὴν τάξιν – ἅ δὴ καὶ ἀβδηριτικῶς φησι τροπήν, ῥυσμὸν καὶ διαθιγή, τροπὴν λέγων τὴν θέσιν ἄνω κάτω, δεξιὰ ἀριστερά, ἔμπροσθεν ὄπισθεν (εἰς ταῦτα γὰρ τρέπεται πᾶν τὸ κινούμενον), ῥυσμὸν τὸ σχῆμα ἐκ τοῦ ῥύεσθαι (ἐκ γὰρ στιγμῆς ῥυϊσκομένης γραμμαί, ἐξ ὧν τὰ σχήματα), διαθιγὴν τὴν τάξιν (ἡ γὰρ τάξις ποιεῖ τὸ οὕτως ἤ οὕτως θίγειν ἀλλήλων) – ταῦτα λέγων τ’ ἀναντία καὶ αὐτὸς παρεισάγει ὡς άρχάς τινας.

Το Αρχαίο Θέατρο της Μαρώνειας

Η αριστοτελική μαρτυρία στο Περὶ ψυχῆς Α2, 404a 3 για την παρομοίωση των (σφαιροειδών) ατόμων της ψυχής από τον Δημόκριτο με τα ξύσματα, που διακρίνονται μόνο στην δέσμη του ηλιακού φωτός, όταν αυτή διαπερνά μια χαραμάδα, αποτελεί το απόσπασμα Α 28 DK του Δημοκρίτου6. Ο Μιχαήλ Ψέλλος στο σχόλιο της Φυσικής Α, 188a 19 επ., ακολουθεί βασικά τον Σιμπλίκιο στο αντίστοιχο σχόλιο (CAGIX, 180, 18-24), αν και η ερμηνεία των αβδηριτικών όρων τροπή, ῥυσμός, διαθιγή, είναι πρωτότυπη. Αυτό που αποτελεί ενδιαφέρουσα ιδιαιτερότητα σε σχέση με την μαρτυρία του Περὶ ψυχῆς και σε σύγκριση με όλους τους Αλεξανδρινούς σχολιαστές των δύο Αριστοτελικών έργων είναι η επιφύλαξη του Βυζαντινού φιλοσόφου του 11ου αι. για την αυθεντικότητα της παρομοίωσης των ατόμων με τα λεπτότατα σωματίδια, που αιωρούνται στον αέρα και που μπορούμε να τα διακρίνουμε όταν μια δέσμη ηλιακού φωτός περνά από μια στενή χαραμάδα, παρομοίωση που σε σχέση με τη σύσταση της ψυχής ο Αριστοτέλης αποδίδει στον Δημόκριτο. «Δεν γνωρίζω», λέει ο Ψέλλος, «αν πραγματικά ο Δημόκριτος δίδαξε κάτι τέτοιο ή αν δεν πρόκειται για σκωπτικό εύρημα των μεταγενέστερων»: Εἰ καὶ αὐτὸς ταῦτα ἔλεγεν, ὡς ἐν τῳ Περὶ ψυχῆς μεμαθήκαμεν ἤ γοῦν ἀληθῶς ἤ κατά τινα περισυρμὸν λέγουσι τοῦτο, οὐκ οἶδα.

χετικά με το επιμέρους αυτό θέμα και σημαντικό για την έρευνά μας είναι το γεγονός ότι στα νεώτερα χρόνια ο Hermann Diels στην μνημειώδη έκδοση των Αποσπασμάτων των Προσωκρατικών (II 78, 17-19) αθετεί από το Περὶ ψυχῆς 404a 2-4 και επομένως και από το απόσπ. Α 28 Δημοκρίτου το τμήμα [τὰ σφαιροειδῆ πῦρ καὶ ψυχὴν λέγει, οἷον ἐν τῷ ἀέρι τὰ καλούμενα ξύσματα ἅ φαίνεται ἐν ταῖς διὰ τῶν θυρίδων ἀκτῖσιν, ὧν], το οποίο θεωρείται «γλώσσημα» με βάση το χωρίο του Περὶ ψυχῆς 404a 16, δηλαδή την διδασκαλία των Πυθαγορείων7. Την άποψη του Diels υιοθέτησε ο A. Busse (1922), αντέκρουσαν όμως οι H. Langerbeck, Δόξις ἐπιρυσμίη. Studien zu Demokritis Ethik und Erkenntnislehre, Berlin 1935 (ανατύπ. 1967), 78 επ. και W. Theiler, Über die Seele, Berlin (Aristoteles’ Werke in deutscher Übersetzung 13) 1959, 92 (Σημ. στο 8, 30). Ο πρώτος δεν βρίσκει ότι οι διδασκαλίες των Πυθαγορείων και του Δημοκρίτου επικαλύπτονται. Οι Πυθαγόρειοι χαρακτηρίζουν τα ξύσματα ως ψυχή, μόνο και μόνο γιατί κινούνται, όπως φαίνεται, από μόνα ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

τους, ενώ ο Δημόκριτος με τα ξύσματα θέλει να δώσει απλώς μια εικόνα (παρομοίωση) για τα άτομα. Και ο Theiler θεωρεί την παρομοίωση με τα σωματίδια, που φαίνονται μόνο μέσα στις ηλιακές ακτίνες, ως ένα καλό παράδειγμα γιά την διείσδυση παντού των ατόμων της ψυχής. Ωστόσο και ο Langerbeck δέχεται ότι η πρόταση, που εισάγεται με το οἷον (404a 3-4), μαρτυρεί ότι ο Αριστοτέλης δεν αντλεί εδώ από άμεση γνώση κειμένων του Δημοκρίτου, αλλά χρησιμοποιεί ενα προσωπικό του τρόπο για να αποδώσει συνοπτικά την βασική σύλληψη της ατομικής διδασκαλίας και τήν θεμελίωση της. Από την ερμηνεία αυτή φρονώ ότι δεν απέχει πολύ η στάση του Βυζαντινού σοφού του 11ου αι. απέναντι στο συγκεκριμένο χωρίο, η επιφύλαξή του δηλαδή για την αυθεντικότητα του παραδείγματος που παραθέτει ο Αριστοτέλης. Και είναι εντυπωσιακό το γεγονός, ότι μιά κριτική θέση σύγχρονου ιστορικού της Φιλοσοφίας βρίσκει μεταγενέστερη στήριξη σε κείμενο μιας εποχής, της βυζαντινής, που κι αυτή δεν βρίσκεται πιά τόσο κοντά στα αρχαία φιλοσοφήματα. Μια απροσδόκητη στήριξη της παρομοίωσης των ατόμων με τα ξύσματα, που είναι ορατά στις ηλιαχτίδες, προσφέρει τώρα ένα νέο «απόσπασμα» Δημοκρίτειας διδασκαλίας, που εντόπισε ο G. Strohmaier σε αραβικό κείμενο του 12oυ αι. (βλ. το άρθρο του Demokrit über die Sonnenstäubchen. Ein neues Fragment in arabischer Überlieferung, «Philologus» 112/1968, 1-19). Πρόκειται για ενα χωρίο από το έργο του Ibn Al- Matran (1191) «Κήπος τών ιατρών...», που πηγή του έχει το χαμένο ελληνικά (και αραβικά) έργο του Γαληνού Περί ἀποδείξεως, και που σε ελληνική απόδοσή μου (από την γερμανική μετάφραση του Strohmaier) έχει ως έξης: «Διαπίστωση του Δημοκρίτου, του ανθρώπου με τα ξύσματα της σκόνης και των μερών που δεν μπορούν να διαιρεθούν. Λέει αυτός: η σύνθεση των σωμάτων έχει γίνει από την λεπτότατη σκόνη, που αιωρείται στον αέρα και είναι ορατή στις ηλιαχτίδες. Μια απόδειξη γι’αυτό είναι ότι, όταν σταθούμε μέσα στην φωτεινή δέσμη του ηλιακού φωτος και ξύσουμε το σώμα μας, ανυψώνεται από αυτό τέτοια ακριβώς σκόνη, που προέρχεται από το δέρμα μας, έτσι που να ξεφλουδίζεται το δέρμα όσο διαρκεί το ξύσιμο. Και λέει ακόμα, ότι το ξεφλούδισμα αυτό οφείλεται στη μείωση αυτού, που καταστρέφεται από την σύσταση του σώματος από τα μέρη εκείνα, που είναι αδιαίρετα». Ο Strohmaier γνωρίζει όλη την προβληματική των ξυσμάτων (απόσπ. Α 28 Δημοκρίτου) και παραθέτει τις μαρτυρίες των μεταγενέστερων συγγραφέων (Ιάμβλιχος, Lactantius) και των Σχολιαστών του Αριστοτέλους, που όλοι αντιλαμβάνονται τα ορατά μόνο στις ακτίνες του ηλίου ξύσματα ως παρομοίωση των αοράτων πάντα ατόμων. Κάποια τάση ταυτίσεως των ατόμων με τα ξύσματα διαπιστώνει ο ερευνητής σε μεταγενέστερους συγγραφείς (π.χ. τον Θεοδώρητο Κύρου), ενώ το νέο απόσπασμα από ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Μωσαϊκό: Άγιος Χαράλαμπος Μαρώνεια

την αραβική παράδοση ανήκει σαφώς σ’ αύτη την ερμηνευτική γραμμή. Ο Strohmaier υπόσχεται εξαντλητικότερη μελέτη του θέματος, που πρέπει να περιμένουμε με μεγάλο ενδιαφέρον, γιατί το άρθρο του περιέχει ήδη πλούσια στοιχεία και αναφορές σε συσχετικά προβλήματα (όπως η σχέση της ατομικής διδασκαλίας με τα λεγόμενα είδωλα και το θέμα της εμπειρικής παρατήρησης). Αναφορά στο πρόβλημα των ξυσμάτων στην αραβική παράδοση βλέπε τώρα στην Ανακοίνωση του H. Daiber, Democritus in Arabic and Syriac Tradition, που δημοσιεύεται αμέσως παραπάνω στον παρόντα τόμο, σελ. 251 έκ. Εκεί και η πληροφορία για ακόμα παλαιότερη αραβική μαρτυρία του Σύρου επισκόπου Mose Bar Kepha (903) για την Δημοκρίτειο διδασκαλία, ότι η σύσταση της ψυχής είναι ελάχιστες σε μέγεθος ουσίες, που αιωρούνται στον αέρα. Μια δεύτερη χαρακτηριστική περίπτωση κριτικής μεταχείρισης της διδασκαλίας του Δημοκρίτου στο Βυζάντιο προσφέρει ο μαθητής του Μετοχίτη Νικηφόρος Γρηγοράς (1295-1359)8 στον καλύτερο από τους διάλογους του, που έχει τον τίτλο Φλωρέντιος ἤ περὶ σοφίας9. Στο έργο αυτό, γραμμένο γύρω στο 1337, που «αποτελεί λιγότερο κριτική του Βαρλαάμ και περισσότερο του Αριστοτέλη και μέσω αυτού των λατίνων σχολαστικών, κι ακόμη παραπέρα της ίδιας της φύσης της ανθρώπινης επιστήμης»10, ο Γρηγοράς τοποθετεί στο στόμα των συζητητών Νικαγόρα και Ξενοκράτη την αντίθεση του Αριστοτέλους στη διδασκαλία του Δημοκρίτου περί κενού και των συναφών θεμάτων: τόπου, κινήσεως ουρανού και γης κλπ. Ο Νικαγόρας, που είναι φανερό ότι εκπροσωπεί τον συγγραφέα και τις φιλοσοφικές προτιμήσεις του, είναι ο επικριτής του Αριστοτέλους για την εναντίωσή του γενικά προς τους Προσωκρατικούς: πολλῷ γὰρ ἧν αὐτῷ βέλτιον ἀκολουθῆσαι τοῖς πάλαι σοφοῖς, Ἀναξαγόρᾳ καὶ Δημοκρίτῳ καὶ Ἀναξιμάνδρῳ, πέρας παντὸς σώματος εἶναι τὸν τόπον 17

ΘΡΑΚΗ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΚΟΙΤΙΔΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ὁρισαμένοις... (1370-72). Ο Ξενοκράτης δεν αμφισβητεί την εναντίωση του Αριστοτέλους στις διδασκαλίες των παλαιότερών του φιλοσόφων, την θεωρεί όμως αναγκαία, αφού ο Σταγιρίτης αποδεικνύει την ορθότητα της δικής του διδασκαλίας: Θαυμάσιόν τι λέγειν δοκεῖς, ὦ Νικαγόρα, καὶ ἐπιεικῶς ἀδύνατον˙πῶς γὰρ ἄν καὶ πείθεσθαι ἤμελλεν οἷς ἐναντιοῦσθαι διὰ πάσης ἐποιεῖτο σπουδῆς καὶ φροντίδος, ἵνα γὰρ τ’ἄλλα παραδραμὼν ἑνός που ἤ καὶ δυοῖν μνησθῶ, Ἀναξαγόρας μὲν καὶ Ἐμπεδοκλῆς καὶ Δημόκριτος καὶ Ἀναξίμανδρος καὶ οἱ τῆς Πυθαγορικῆς αἱρέσεως ἅπαντες ἐξ ἀνάγκης ἵστασθαι μέσον τὴν γῆν ἔφασαν συνεχομένην ὑπὸ τῆς οὐρανίου περιφορᾶς καὶ μὴ συγχωρουμένην κινεῖσθαι τῇδε ἤ τῇδε, κἀντεῦθεν καὶ τὸν οὐρανὸν ὑπὸ τῆς γῆς ἐξ ἀνάγκης κρατεῖσθαι καὶ περὶ αὐτὴν ἀεὶ στρέφεσθαι, μὴ τῇδε ἤ τῇδε κατὰ τὸ ἐκτὸς τοῦ κόσμου κενὸν ἔχοντα παρεγκλίνεσθαι11, ὁ δ’ Ἀριστοτέλης ἐναντιούμενος ἅπασι τούτοις πρῶτον μὲν ἀποδείκνυσι μὴ εἶναι κενὸν ἔξω τοῦ κόσμου12 καὶ διὰ τοῦτο μὴ ἔχοντα φησι τὸν οὐρανὸν ὅπῃ μεταβήσεται, στρέφεσθαι περὶ ταὐτὸ ἀμεταβάτως ἀεὶ ἐξ ἀνάγκης, δεύτερον δὲ μήτε τῇ στάσει φησὶ τῆς γῆς χρείαν εἶναι τῆς τοῦ οὐρανοῦ κυκλοφορίας μήτ’ αὖ τῇ τοῦ οὐρανοῦ κυκλοφορίᾳ τῆς ἠρεμίας τῆς γῆς˙ οὐ γὰρ ἄν τὴν ἀϊδιότητα εἶχεν, εἴπερ ἠναγκασμένα ἐτύγχανεν, ἐπεὶ οὐδὲ τὸ βίαιον εἶναι ἀΐδιον ἔφασκεν. (1374-92 Leone). Η ανταπάντηση του Νικαγόρα (1393 έπ.) αποβλέπει στο να δείξει ότι κατά βάθος και σε συγκεκριμένα θέματα, όπως η κίνηση του ουρανού και η στάση της γης13, ο Αριστοτέλης συμφωνεί με τους Προσωκρατικούς, των οποίων μάλιστα — αναφέρονται ονομαστικά ο Πυθαγόρας και ο Δημόκριτος — αἰ ἀποφάνσεις βελτίους πολλῷ εἰσὶν ἤ τοῦ Ἀριστοτέλους. Εξ άλλου για τον Νικαγόρα έχει μεγάλη αξία και το επιχείρημα, ότι εκείνοι (οι Προσωκρατικοί) είναι και αριθμητικά περισσότεροι σοφοί από τον ένα σοφό Αριστοτέλη (1410 έπ.). Τέλος ο Νικαγόρας ρίχνει το βάρος της αντιπαράθεσης Αριστοτέλους - Προσωκρατικών στην ορθότητα τῆς δόξης τῶν παλαιοτέρων ἐκείνων καὶ πλειόνων σοφῶν περὶ κενοῦ, όπου τον κύριο λόγο έχει η διδασκαλία των Ατομικών: Οὐ μόνον γὰρ βεβαιοῦσιν ἔξω τοῦ κόσμου κενὸν εἶναι, ἀλλὰ καὶ τοῦ κόσμου ἐντός, εἰ γὰρ ἔστι, φασί, μανότης καὶ πυκνότης ἐν τοῖς οὖσιν, ἔστιν ἐξ ἀνάγκης καὶ κενόν˙ ὁρῶμεν γὰρ πολλὰ συνιόντα καὶ πιλούμενα εἰς ἐλάττονα ὄγκον καὶ πάλιν ζῷα καὶ δένδρα γεννώμενα καὶ αὐξόμενα καὶ πλείονα τόπον ἐπιλαμβάνοντα, ὥσπερ καὶ τὰ ἐκθυμιώμενα καὶ εἰς ἀτμὸν ἀναλυόμενα˙ διὰ γὰρ μεταξύ γινομένου καὶ ὄντος χωροῦσι κενοῦ καὶ οὐ διὰ πλήρους τινὸς σώματος˙ δύο γὰρ σώματα ἅμα διὰ θατέρου θάτερον χωρῆσαι ἀδύνατον, συνεχὲς μὲν γὰρ μὴ εἶναι κενόν, κατὰ δὲ μικρὰ παρεσπαρμένον μόρια ὕδατί τε καὶ ἀέρι καὶ τοῖς ἄλλοις σώμασι, καὶ ἡ αἴσθησις ἅμα τοῖς τῶν σοφῶν βελτίοσι μαρτυρεῖ˙ εἶναι γὰρ καὶ τῶν τοιούτων στοιχείων ἕκαστον ἐκ μικρῶν καὶ λεπτομερῶν σωμάτων συνεστώς. (1417-30 Leone). 18

Υποσημειώσεις: 1. Βλ. κυρίως Β. Ν. Τατάκης, Η Βυζαντινή Φιλοσοφία, Μετάφρ. από την γαλλική έκδοση (1949) Ε. Καλπουρτζή, Αθήνα 1977, 231-38 – H.G. Beck, Theodoros Metochites, Die Krise des byzantinischen Weltbildes im 14. Jahrhundert, Munchen 1952, 149 σελ – I. Sevcenko, Etudes sur la polemique entre Theodore Metochite et Nicephore Choumnos, Bruxelles 1962, 330 σελ. 2. Έκδοση Th. Kiessling, Lipsiae 1821, ανατύπ. Amsterdam 1966, 838 σελ. 3. DKII, 89 4. Μετά την απόρριψη του θρύλου για την εκούσια τύφλωση του Δημοκρίτου, με το πρόσθετο επιχείρημα, ότι κάτι τέτοιο θα αποτελούσε μερική μόνο αχρήστευση των αισθήσεων (τι μήδε πάσης της αισθητικής ην τούτο χρήσεως εκκοπή, αλλ’η της οπτικής μόνον), ακολουθεί η θέση του Θεόδωρου Μετοχίτου: Βέλτιον δ’αν ως αληθώς είη, όστις άρα λογισμώ και κρίσει φιλανθρωπότερον ευστοχούση περί την χρειάν, και το κατά σκοπόν λυσιτελούν τας αισθήσεις, ώσπερ τινά θυρίδια δύσχρηστα, και οίκοι παραπέμποντα δυσχερείαν ανέμων και χειμώνων αγωγά, και όχλων ανιαρών τοις χρωμένοις, απογράφας επίτηδες εν’ εκείνοις, εν οις αν όντα τοις τόποις εργώδη την χρήσιν εδίδου και μεταθέμενος εν άλλοις καιρώτατ’εκλεξάμενος, όθεν ουκ αν έπειτα λυμαίνοιντο καθ’ οτιούν, του λοιπού καλώς εκείθεν και ανόσως οίκοι χαίρει βιούς καθ’αίρεσιν, ούτε στερούμενος της δι’αυτών εποπτείας, και χρήσεως εστιν ότε δεήσαν, οπυτ’εντεύθεν αλγεινών τινών πείραν λαμβάνων, και αηδών τε και νοσερών χρήσθαι. Ου γαρ αναιρείν αμέλει δοκιμαστέον, ουδέ καιρόν αν έχοι τοις γενούν έχουσι το συνεζευγμένον τούτο της γνωστικής αντιλήψεως άλογον, αλλά διοικείν ως αρ’άμεινον χρήσθαι, και της υπηρετικής λειτουργίας αυτού λόγον δη τινά ποιείσθαι, και προσίεσθαι τας εντεύθεν εισαγγελίας και αφορμάς λαμβάνειν εις την των όντων επίσκεψιν και θεωρίαν και κρίσιν, πάν οχλώδες αμέλει και δυσνοϊκόν εντεύθεν προς τα του νου βασίλεια, και την ευγένειαν αλλοτρίως έχον και λυμαινόμενον ευαγώγοις τάξεσι, και νόμων φυλακή πορρωτάτω της χρήσεως εξορίζοντες (602-603 Kiessling). 5. Βλ. L. G. Benakis, Studien zu den Aristoteles-Kommentaren des Michael Psellos. I. Ein unedierter Kommentar zur “Physik” des Aristoteles, “Archiv fur Geschichte der Philosophie” 43 (1961) 215238 – L. G. Benakis, Doxographische Angaben über die Vorsokratiker im unedierten Kommentar zur “Physik” des Aristoteles von Michael Psellos, στο Χάρις Κ. Βουρβέρη, Αθήναι 1964, 345-54, ιδιαίτ. 350-1. Τα Σχόλια στην Φυσική εκδόθηκαν τώρα από τον Λ. Μπενάκη στα Commentaria in Aristotelem Byzantina, τ. 5, Αθήνα 2008, 2η έκδ. 2015. 6. Βλ. F. Enriques – M. Mazziotti, Οι θεωρίες του Δημοκρίτου του Αβδηρίτη, Μετάφρ. Α. Α. Παπαιωάννου, Ξάνθη, Δ.Δ.Ι. 1982, 142. Βλ. και Luria No 200 (σελ 64 και 463-4), όπου και τα αντίστοιχα Σχόλια Σιμπλικίου, Φιλοπόνου, Θεμιστίου και Σοφονία στα χωρία του Περι ψυχής και της Φυσικής. Εκεί και αναφορά στην μαρτυρία του Πλουτάρχου, Συμποσιακά 722 Α για τα δια του φωτός διάττοντα ψηγματα (τίλαι), που αποτελούν επιχείρημα της κατά τον Αναξαγόρα «τρομώδους και παλμούς εχούσης κινήσεως του αέρος», οφειλόμενης στον ήλιο (απόσπ. Αναξαγόρα Α 74 DK). Σχετικά βλέπε τώρα τις ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις της τελευταίας παραγράφου της Ανακοίνωσης A. Lebedev στον παρόντα τόμο, σελ. 18 και 24. 7. Β. πρόχειρα το έγκυρο βοήθημα Αριστοτέλους Περί ψυχής, Αρχαίο κείμενο-Εισαγωγή-Μεταφρ. -Σχόλια Β. Τατάκη, Αθήναι Ι. Ν. Ζαχαρόπουλος (Αρχαίοι Έλληνες Συγγραφείς 24) 1954, 32-33 και 71. 8. Βλ. Β. Ν. Τατάκης, Η Βυζαντινή Φιλοσοφία, ό.π. 938 έπ. 9. Νέα κριτική έκδοση με Εισαγωγή, Ιταλική μετάφραση και Σχόλια: Pietro L. Μ. Leone, Niceforo Gregora, Fiorenzo ο intorno alla sapienza, Napoli (Byzantina et Neo-Hellenica Neapolitana 4) 1975, 245 σελ. 10. Τατάκης, ό.π. 239. 11. Βλ. Περί ουρανού Β 13-14, 993a 1 έπ. 12. Βλ. Περί ουρανού Β 3, 286a 17-18 και Β 14, 295a 32-34. Επίσης Φυσ. Δ 16, 213a 1 έπ. 13. 1398-1406: Έν γάρ τω Περί της των ζώων κατά τόπον κινήσεως βιβλίω φήσιν ότι εν πάσι τοις κινουμένοις σώμασι δει και ηρεμούν τι είναι μέρος προς δ αν έξ ανάγκης το κινούμενον την αντέρεισιν εχοι, οίον... Και ίνα τα πολλά των εκείνου τοιούτων εικόνων παρέλθωμεν, και επί του κόσμου φησιν ομοίως˙ ή μεν γη αεί ηρεμεί, ο δ’ ουρανός αεί κινείται. Για την συνάρτηση της διδασκαλίας στο Περί ζώων κινήσεως με την διδασκαλία του Περί ουρανού και για την ερμηνεία των Σχολιαστών, που συνεχίζεται ομοιόμορφα στους Άραβες και στον Δυτικό Μεσαίωνα, βλ. το σχόλιο του Leone, ο.π. σελ. 216 έπ. Ο Γρηγοράς βρίσκεται στην ίδια ερμηνευτική γραμμή. 14. Χρήσιμα σχόλια στην περικοπή αυτή του Γρηγορά και στοιχεία για τις πηγές του βλ. στον Leone, ό.π. σελ. 217. Ακολουθεί (στίχ. 1430 έπ.) επίκριση του Αριστοτέλους από τον Νικαγόρα για τη διδασκαλία του Σταγιρίτη, ότι το σχήμα της γης είναι σφαιρικό, όπου βέβαια ο Ξενοκράτης ενίσταται με την παρατήρηση ότι ουδαμού των αυτού βιβλίων τούθ’ εύροι τις. Ο Νικαγόρας επικαλείται τα Μετεωρολογικά (Β 1), αλλ’ ο Ξενοκράτης αντιπαραθέτει το Β του Περί ουρανού. Η επίκριση του Νικαγόρα κατεβαίνει τότε στο επίπεδο της καταγγελίας του Αριστοτέλους, ότι τέμνει αμφιβόλων λογισμών οδούς, και γι’ αυτό: νυν μεν άλλως νυν δ’ άλλως διέξεισιν, ίνα, δυοίν ενός τινος δόξαντος τοις ακροαταίς ασφαλούς, συγγνώμην εντεύθεν σχή παρ’ αυτών περί θατέρου (1452-55). Αλλά και για αγνοιαν σαφή κατηγορεί τον Αριστοτέλη ο Νικαγόρας, ως δήλον εκ τε του πλήθους των σφαλερών εν τε του πάλιν εν άλλοις άλλως ταύτα διεξιέναι. Οπωσδήποτε η συζήτηση συνεχίζεται με το ενδιαφέρον θέμα του βάρους και της κουφότητος και των άλλων ιδιοτήτων του ουρανού (1467 έπ.). ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

KATRADIS GLOBAL NETWORK Africa: Egypt (Alexandria, Port Said, Suez) • South Africa (Durban, Cape Town) • Asia: Singapore (Singapore) | Korea (Pusan) | China (Hong Kong, Shanghai, Qingdao, Zhenjiang & other ports) • Europe: Belgium (Antwerp, Zeebrugee) | Germany (Hamburg) | Netherlands (Rotterdam, Amsterdam) | Spain (Algeciras, Cadiz, Las Palmas) |Turkey (Istanbul) | Bulgaria (Varna) | Cyprus (all ports) • Middle East: U.A.E. (Fujairah, Dubai) • North America: Canada (Montreal) | USA (Houston, New Orleans, New York) • Central America: Panama (Panama)

UHMWPE, Aramid & Μixed Ropes for LNGs/LPGs and Tankers - Steel Wire Ropes - Sacrificial Anodes Anchors & Anchor Chains - Port Development Equipment - Vessel Deck Equipment

>> ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Η Διεθνής Διάσταση της Προεδρίας Ντόναλντ Τραμπ Υπό κ. Γεωργίου Ε. Σέκερη, πρέσβεως ε.τ.

ο έντονο παγκόσμιο ενδιαφέρον για την έκβαση της αμερικανικής προεδρικής εκλογής, και, μετά την 8η Νοεμβρίου, για τις κατευθυντήριες εξωτερικές επιλογές του νέου ενοίκου του Λευκού Οίκου επιβεβαιώνει θεαματικά τον συνεχιζόμενο πρωταγωνιστικό, και εν πολλοίς καθοριστικό, διεθνή ρόλο των Ηνωμένων Πολιτειών – της πάντοτε κατά πολύ ισχυρότερης δύναμης ως προς όλους τους μείζονες συντελεστές ισχύος. Με το διεθνές, όμως, περιβάλλον να εμφανίζεται πλέον ιδιαίτερα ρευστό, σε σύγκριση, όχι μόνο με την – εφιαλτική, κατά τα λοιπά - ισορροπία τρόμου του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και με την εν συνεχεία εικοσαετή μεταψυχροπολεμική «αμερικανική μονοπολική περίοδο».1 Και τούτο, πρωτίστως, λόγω της ισχυροποίησης, του αναβαθμισμένου ρόλου, και των διευρυμένων φιλοδοξιών των μεγάλων περιφερειακών δυνάμεων. Εκ των οποίων, Ρωσία και Κίνα θέτουν υπό έμπρακτη αμφισβήτηση την Pax Americana· ενώ από την άλλη η Ιαπωνία παραμένει προσηλωμένη στη συμμαχία της με την Ουάσιγκτον· και η Ινδία μετεξελίσσεται συν τω χρόνω σε άτυπο σύμμαχο των Αμερικανών. Η γεωπολιτική δε αυτή ρευστότητα και οι συναφείς αβεβαιότητες επιτείνονται από την υπαρξιακή κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης· και ιδιαίτερα από την αδυναμία των κρατών μελών της να χαράξουν κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική - και συνακόλουθα να επωμισθούν στους κόλπους του ευρωατλαντικού κόσμου τα καίρια στρατιωτικά και διπλωματικά βάρη που τους αναλογούν. Ενώ, στο μεταλλασσόμενο αυτό γεωπολιτικό τοπίο, οι κρίσεις στην περιφέρεια του διεθνούς συστήματος οξύνονται και διευρύνονται ως εκ της εμπλοκής ισχυρών εκτός περιοχής παικτών εμφορούμενων από συχνά αντιθετικές επιδιώξεις. Αναπόφευκτα, επομένως, κλιμακούμενες βλέψεις μεγάλων περιφερειακών δυνάμεων, ενδοσυμμαχικές δυσλειτουργίες, και τοξικές περιφερειακές

κρίσεις θα θέσουν τον νέο Αμερικανό πρόεδρο, άμα τη αναλήψει των καθηκόντων του, προ πιεστικών προκλήσεων και κρίσιμων διλημμάτων, απτομένων, τόσο των κατά περίπτωση επί μέρους αμερικανικών συμφερόντων, όσο και των σχέσεων της Ουάσιγκτον με τις λοιπές μεγάλες πρωτεύουσες και των συναφών παγκόσμιων ισορροπιών. Σε αντίθεση δε με την αντίπαλό του για την προεδρία κυρία Κλίντον, ο κ. Τραμπ δεν έχει δώσει μέχρι στιγμής δείγματα γεωπολιτικής και διπλωματικής γραφής, πέραν μερικών, συχνά ασαφών και ενίοτε, φαινομενικώς τουλάχιστον, αντιφατικών, δηλώσεών του διαρκούσης της προεκλογικής εκστρατείας· οι οποίες, μολονότι παρέχουν ενδιαφέρουσες ενδείξεις για τη νοοτροπία του, μακράν απέχουν του να επιτρέπουν ασφαλείς προβλέψεις για τις μελλοντικές επιλογές του σε σχέση με τα μείζονα προβλήματα της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής της χώρας του.2 Ωστόσο, τη διεθνή προσοχή συγκρατούν όλως ιδιαίτερα ορισμένες προεκλογικές τοποθετήσεις του, οι οποίες, εκ πρώτης όψεως τουλάχιστον, αποκλίνουν από πάγιες, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, αμερικανικές διεθνοπολιτικές θέσεις και πρακτική· και πιο συγκεκριμένα: 3

Η εκ μέρους του κ. Τραμπ ανταποδοτική, και κατά μία ερμηνεία στενά οικονομίστικη, προσέγγιση και αξιολόγηση των αμερικανικών συμμαχιών. Η αντίθεσή του στις προσπάθειες μετατροπής σε Δυτικού τύπου δημοκρατίες “χωρών χωρίς εμπειρία και ενδιαφέρον» προς τούτο· και συνακόλουθα σε «καθεστωτικές αλλαγές» και «εθνο-οικοδομήσεις». Η εκπεφρασμένη πρόθεσή του να προσφεύγει σε στρατιωτικές επεμβάσεις μόνον εάν διακυβεύονται σημαντικά αμερικανικά εθνικά συμφέροντα και εφόσον υπάρχει «σχέδιο νίκης»· και, από την άλλη, να ενισχύσει τις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις, προκειμένου να διασφαλισθεί η «αδιαμφισβήτητη στρατιωτική κυριαρχία» των Ηνωμένων Πολιτειών. Και ο εμπορικός του προστατευτισμός. Ενώ το διεθνές ενδιαφέρον συγκρατεί γενικότερα η εικαζόμενη τάση του κ. Τραμπ προς συρρίκνωση των παγκόσμιων ευθυνών των Ηνωμένων Πολιτειών και προς ένα είδος «νεοαπομονωτισμού». Με το ενδεχόμενο αυτό, φυσικώ τω λόγω, να προβληματίζει σφόδρα τους συμμάχους της Ουάσιγκτον στην Ευρώπη και στην Ασία· και να δημιουργεί, όπως φαίνεται, ελπίδες στους αμφισβητίες της αμερικανικής πλανηταρχίας, Ρώσους και Κινέζους κατά κύριο λόγο. Ωστόσο, τόσο οι προβληματισμοί, όσο και οι ελπίδες αυτές πρέπει να κριθούν μάλλον υπερβολικά, και πάντως πρόωρα, δοθέντος ότι τα διαθέσιμα κατά τη σύνταξη του παρόντος άρθρου στοιχεία για τις πραγματικές απόψεις και προθέσεις του κ. Τραμπ δεν εξαρκούν για τη συναγωγή ασφαλών εν προκειμένω συμπερασμάτων. Τόσω μάλλον καθόσον ο εκλεγμέ

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

21 νος πλέον πρόεδρος δείχνει να τηρεί αποστάσεις από αρκετές, και δη μείζονος σημασίας, προγενέστερες δημόσιες θέσεις του.4 Αναγνωρίζοντας, ενδεχομένως, ότι - όπως καταδεικνύουν αξιόπιστες δημοσκοπήσεις - παρά τις νεοαπομονωτικές τάσεις ενός σημαντικού μέρους των ψηφοφόρων του, η μεγάλη πλειοψηφία των Αμερικανών, συμπεριλαμβανομένων και των περισσότερων οπαδών του Ρεπουμπλικανικού κόμματος, ευνοούν ένα ενεργό διεθνή ρόλο της χώρας τους και τάσσονται υπέρ του ΝΑΤΟ και των αμερικανικών συμμαχιών γενικότερα.5 Ενώ, κατά τα λοιπά, ο εκάστοτε Αμερικανός πρόεδρος υπόκειται σε καθοριστικής συχνά σημασίας θεσμικούς και γραφειοκρατικούς περιορισμούς και επιρροές. *** άν όμως οι προβλέψεις για τις διεθνοπολιτικές αποφάσεις του προέδρου Τραμπ είναι παρακινδυνευμένες, οι προκλήσεις και τα διλήμματα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει στον διεθνή χώρο είναι προφανή.

Εν πρώτοις, το σύστημα των αμερικανικών συμμαχιών ανά την υφήλιο - και ειδικότερα η Ατλαντική Συμμαχία και οι συμμαχικοί δεσμοί της Ουάσιγκτον με Ιαπωνία και Νότια Κορέα - συμβάλλοντας καθοριστικά στη γεωπολιτική σταθερότητα, εξυπηρετεί κατά πρώτιστο λόγο ζωτικά συμφέροντα ασφαλείας των ίδιων των Ηνωμένων Πολιτειών· και συνεπώς υπερακοντίζει κατά πολύ σε αξία το υψηλό δημοσιονομικό του τίμημα. Ενώ σοβαρός κλονισμός του θα άνοιγε τον δρόμο για γεωπολιτικές ανατροπές παραπέμπουσες συνειρμικά στις καταστροφικές συνέπειες του αμερικανικού απομονωτισμού μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο πρόεδρος Τραμπ θα αναγκασθεί επομένως να επιλέξει μεταξύ του απευκταίου αυτού και ενός – προσχηματικού, κατά πάσαν πιθανότητα – οικονομικού διακανονισμού με τους «ασυνεπείς» ή «δύστροπους» συμμάχους, προκειμένου να διατηρηθούν ανέπαφοι οι αμυντικοί δεσμοί. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι μόλις λίγες ημέρες μετά την εκλογή

του, έσπευσε να παράσχει καθησυχαστικές διαβεβαιώσεις, τόσο για την προσήλωσή του στο ΝΑΤΟ, όσο και για τη διατήρηση των συμμαχιών της χώρας του στον Ειρηνικό. 6 Από την άλλη, όμως, ευχής έργο θα ήταν, οι Ευρωπαίοι να θέσουν τέρμα στην ομφαλοσκόπηση και τον εφησυχασμό τους, και αντί να δίδουν αφ’ υψηλού μαθήματα ηθικής ορθότητας και πολιτικής σοφίας στον νέο Αμερικανό πρόεδρο, να βάλουν τάξη στα του οίκου τους και να επωμισθούν τα βάρη της κοινής άμυνας που τους αναλογούν. 7 Πολύ πιο αβέβαιες από τις σχέσεις της Ουάσιγκτον με τους Ευρωπαίους εμφανίζονται οι ρωσοαμερικανικές. Με τα διαδραματιζόμενα στην Ανατολική Ευρώπη περί το Ουκρανικό και στη Μέση Ανατολή περί το Συριακό να τις έχουν οξύνει σε σημείο του να εξομοιώνονται από ορισμένους παρατηρητές με τον πάλαι ποτέ «ψυχρό πόλεμο». Με μεγάλη δόση υπερβολής, ωστόσο, καθώς, σε αντίθεση με τις δυνατότητές της επί σοβιετικής εποχής, η Μόσχα δεν διαθέτει, ούτε τη σκληρή, ούτε την ήπια ισχύ, που προϋποθέτει η διεξαγωγή του. Πιθανότερο δε είναι, ο πρόεδρος Πούτιν, πιεζόμενος και από την επιδεινούμενη κατάσταση της ρωσικής οικονομίας, να αναζητεί τρόπο αποκλιμάκωσης της αντιπαράθεσης με την αμερικανική υπερδύναμη· χωρίς όμως θυσία ζωτικών ρωσικών συμφερόντων – ειδικότερα των κεκτημένων στον ουκρανικό χώρο - ή γοήτρου – με την εγκατάλειψη, επί παραδείγματι, του Σύρου προέδρου Ασάντ στην τύχη του. Δεν αποκλείεται, επομένως, ορισμένες δηλώσεις του κ. Τραμπ περί Κριμαίας και Συρίας να έχουν ενθαρρύνει σχετικές προσδοκίες στη ρωσική πλευρά· ή ακόμη και να προοιωνίζονται μια νέα «επανεκκίνηση» των σχέσεων της Ουάσιγκτον με την Μόσχα.8 Επί του πα-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ρόντος, όμως, μια τέτοια ανάγνωση των εκατέρωθεν προθέσεων θα ήταν μάλλον παράτολμη· καθώς μάλιστα ο Ρώσος πρόεδρος, ως προϋπόθεση για την εξομάλυνση των ρωσοαμερικανικών σχέσεων, έχει θέσει - έστω και για διαπραγματευτικούς λόγους – όρους εν μέρει απαράδεκτους για οποιαδήποτε αμερικανική κυβέρνηση.9 Ανάλογες δε αβεβαιότητες περιβάλλουν την πολιτική της μελλοντικής κυβέρνησης Τραμπ στην Ανατολική Ασία και τον Ειρηνικό. Όπου η ανερχόμενη Κίνα αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ, και συγχρόνως τον μείζονα εν δυνάμει στρατηγικό τους αντίπαλο· και ως εκ τούτου, το κύριο μετεκλογικό ζητούμενο είναι το κατά πόσον ο νέος Αμερικανός πρόεδρος θα συνεχίσει την κεντρική γραμμή της κινεζικής πολιτικής των προκατόχων του Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικανών – ήτοι τη σύζευξη της ειρηνικής ένταξης του Πεκίνου στο μεταψυχροπολεμικό, παγκοσμιοποιημένο οικονομικό και πολιτικό σύστημα, και της αξιοποίησης του κινεζικού διπλωματικού παράγοντα, μεταξύ άλλων για την αντιμετώπιση του Βορειοκορεατικού, με την έγερση πολιτικοστρατιωτικών αναχωμάτων έναντι των κινεζικών ηγεμονικών βλέψεων στην ευρύτερη περιοχή. Δεδομένης δε της – μη ανακληθείσης μέχρι τώρα - προεκλογικής δέσμευσης του κ. Τραμπ να επιβάλει απαγορευτικούς σχεδόν δασμούς στα εισαγόμενα κινεζικά προϊόντα, αλλά και της ασάφειας των προθέσεών του ως προς τη στήριξη των αμερικανικών συμμαχιών στην περιοχή10 και την επικύρωση της συναφούς Συμφωνίας Ελευθέρου Εμπορίου Ειρηνικού (ΤΡΡ) - υπέρ της απόρριψης της οποίας είχε προεκλογικώς κατηγορηματικά ταχθεί - η όποια απάντηση, αυτή τη στιγμή, στο κρίσιμο αυτό ερώτημα θα ήταν αμφίβολης τουλάχιστον εγκυρότητας. 11

22 Αντικείμενο, τέλος, ανήσυχων ερωτηματικών αποτελεί και η μεσανατολική πολιτική της προεδρίας Τραμπ. Με τον εκλεγμένο μεν πρόεδρο να έχει προβάλει ως κεντρική του επιδίωξη την καταπολέμηση του τρομοκρατικού ισλαμισμού – και να δείχνει, ως εκ τούτου, διατεθειμένος να συμπράξει στρατιωτικώς με τη Μόσχα, ανεχόμενος και την παραμονή του προέδρου Ασάντ στην εξουσία· πλην όμως, με την πολυπλοκότητα του επιτόπιου γεωπολιτικού τοπίου να καθιστά μία τόσο μονοσήμαντη αμερικανική προσέγγιση τουλάχιστον ανεπαρκή. Διότι ενώ, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, το Ισλαμικό Κράτος συντόμως θα εκδιωχθεί από την εδαφική του βάση, 12 και συνεπώς και η επικινδυνότητά του για τη Δύση θα μειωθεί δραστικά, η εμπλοκή στη μεσανατολική εξίσωση, με ατζέντες συχνά αποκλίνουσες ή και ευθέως αντιθετικές, και ως επί το πολύ άσχετες με τα συμφέροντα και τις επιθυμίες των τοπικών πληθυσμών, πέραν από την Κοινοτική Ευρώπη και τη Ρωσία, των Σουνιτικών δυνάμεων του Περσικού, του Σιιτικού Ιράν,13 του Κουρδικού στοιχείου, της οθωμανίζουσας Τουρκίας 14 και του Ισραήλ – και όχι μόνον – καθιστά αναγκαία μια ευρύτερη θεώρηση των μεσανατολικών πραγμάτων από την Ουάσιγκτον· και συνακόλουθα την άσκηση από την αμερικανική ηγεσία μιας πολιτικής λεπτών γεωπολιτικών ισορροπιών. 15 *** υμπερασματικώς: Ο κ. Τραμπ υπερψηφίσθηκε κατά κυριότατο λόγο με κριτήριο την κριτική και τις εξαγγελίες του ως προς την εσωτερική πολιτική της χώρας του. Οι όποιες προβλέψεις, αυτή τη στιγμή, για τις διεθνοπολιτικές του επιλογές στηρίζονται ως επί το πολύ σε απλές εικασίες. Κατά τα λοιπά δε, ο χαρακτηρισμός του ως «πραγματιστή» από τον

ευφυή και μετριοπαθή προκάτοχό του ασφαλώς δεν είναι, ούτε τυχαίος, ούτε απλό σχήμα αβρόφρονος λόγου. 16 Και συνεπώς δεν θα πρέπει να εκπλαγεί κανείς, εάν, παρά την ανορθόδοξη και ενίοτε σκανδαλίζουσα συμπεριφορά του, ο θεληματικός και πανούργος αυτός επιχειρηματίας, με το ισχυρό επικοινωνιακό ένστικτο και την ικανότητα διαχείρισης και αξιοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού - και μάλιστα εν πολλοίς προσωπικοτήτων εμπειρότερων και υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου από τον ίδιο -, προσαρμοσθεί επιτυχώς στα νέα υψηλά του καθήκοντα· διαψεύδοντας στην πράξη τους εν Ευρώπη και αλλαχού καταστροφολόγους. Οψόμεθα.

Υποσημειώσεις 1 Βλ. John Sawers, We are returning to a world of great-power rivalry. The US unipolar era lasted less than 25 years, Financial Times, 19-10-22016. 2 Max Fisher, Uncertainty Over Donald Trump’s Foreign Policy Risks Global Instability, New York Times, 9-11-2016. 3 Για τις συναφείς προεκλογικές τοποθετήσεις του κ. Τραμπ, βλ. Transcript: Donald Trump’s Foreign Policy Speech, New York Times, 27-4-2016. 4 Για σχετικές ενδείξεις βλ. κάτωθι υποσημειώσεις vi, x, και xvi. 5 Βλ. κύριο άρθρο της New York Times της 7 ης Νοεμβρίου 2016 υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο Not So Divided After All on Foreign Policy. Το οποίο επικαλείται στοιχεία του έγκυρου Συμβουλίου Παγκόσμιων Υποθέσεων του Σικάγου, και αναπαράγει την εκτίμηση του προέδρου του Ivo Daalder, ότι οι ΗΠΑ είναι «ένα πράγματι ενωμένο έθνος προκειμένου για τους κύριους τρόπους σκέψης περί την εξωτερική πολιτική, τους λόγους εμπλοκής των Ηνωμένων Πολιτειών, και τους τρόπους εμπλοκής». 6 Κατά τη σύνταξη του παρόντος ο εκλεγμένος πρόεδρος κινείται ήδη για να καθησυχάσει, τόσο τους Ευρωπαίους, όσο και τους Ασιάτες συμμάχους. Ως προς τους πρώτους, βλ. Demetri Sevastopoulo, Obama to reassure Nato leaders on Trump commitment, Financial Times, 15-11-2016, όπου αναφέρεται ότι, μετά τη συνομιλία του με τον κ. Τραμπ στον Λευκό Οίκο, ο πρόεδρος Ομπάμα ανέλαβε να μεταφέρει, κατά τις αποχαιρετιστήριες επαφές του, σχετικές διαβεβαιώσεις του τελευταίου στους Ευρωπαίους ηγέτες. Ενώ σε σχέση με τους συμμάχους του Ειρηνικού, βλ. U.S. Allies in Asia Work to Keep Security Pacts After Trump Win, Wall Street Journal, 10-11-2016, όπου αναπαράγονται δηλώσεις του Ιάπωνα πρωθυπουργού και του γραφείου της Προέδρου της Νότιας Κορέας από τις οποίες προκύπτει ότι «ο εκλεγμένος πρόεδρος επιβεβαίωσε τις αμερικανικές δεσμεύσεις» έναντι της Ιαπωνίας και της Ν. Κορέας. 7 Χαρακτηριστική εν προκειμένω τα ακόλουθα, μάλλον θρασέα, σχόλια του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον εκλεγμένο Αμερικανό πρόεδρο: «Θα πρέπει να διδάξουμε στον εκλεγμένο πρόεδρο τι είναι η Ευρώπη και πως λειτουργεί… Νομίζω ότι

Κράτιστον κτημάτων ευβουλία.

μτφρ: το πιο καλό απόκτημα είναι η ορθή κρίση

Σοφοκλής, 496-406 π.Χ., Αρχαίος τραγικός (Αντιγόνη)

θα σπαταλήσουμε δύο χρόνια έως ότου ο κ. Τραμπ περιοδεύσει ανά τον κόσμο που δεν γνωρίζει.» Jean-Claude Juncker: Trump poses a risk to EU-US ties, Aljazeera. 12-11-2016. 8 Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο κ. Τραμπ δεν απέκλεισε την αναγνώριση του ρωσικού ελέγχου επί της Κριμαίας, και αντιμετώπισε θετικά τη στρατιωτική συνεργασία με τη Μόσχα κατά του Ισλαμικού Στρατού. Βλ. President-Elect Donald Trump Faces Foreign-Policy Quandaries, Wall Street Journal, 9-11-2016 και Donald Trump’s Crimean Gambit. The Republican presidential nominee appeared to suggest he’d recognize Russia’s annexation of the Ukrainian territory in 2014. The Atlantic, 277-2016. Επίσης ανάλυση του γνωστού αρθρογράφου Gideon Rachman, στην Financial Times της 15ης Νοεμβρίου 2016, υπό το τίτλο Donald Trump, Vladimir Putin and the art of a deal with Russia.. 9 Μεταξύ άλλων, έθεσε ως προϋπόθεση – ενδεχομένως βέβαια ως αρχική διαπραγματευτική θέση – την επιστροφή των στρατιωτικών δυνάμεων του ΝΑΤΟ στις θέσεις που κατείχαν προ της διεύρυνσης της Συμμαχίας προς Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Βλ. Whoever wins the American presidential election, Russia comes out ahead, The Economist, 8-11-2016. 10 Δεν στερείται ενδιαφέροντος εν προκειμένω, ότι, μετά συνάντησή του με τον κ. Τραμπ λίγες ημέρες μετά την αμερικανική προεδρική εκλογή – την πρώτη, σημειωτέον, του εκλεγμένου προέδρου με ξένο πολιτικό ηγέτη - ο Ιάπων πρωθυπουργός εξέφρασε την «πεποίθησή» του ότι «ο κ. Τραμπ είναι ηγέτης που μπορώ να εμπιστευθώ». Βλ. Japan’s Abe calls Trump ‘a leader I can trust’. US president-elect has ‘heart-to-heart’ at first meeting with foreign leader, Financial Times, 19-11-2016. 11 Βλ. ενδιαφέρουσα παρουσίαση των προβληματισμών και ανησυχιών που προκάλεσαν οι προεκλογικές δηλώσεις του κ. Τραμπ, τόσο στην Κίνα, όσο και στους δύο σημαντικότερους ίσως συμμάχους των ΗΠΑ στην Ανατολική Ασία που είναι η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα: Analysts: Trump Presidency Brings Uncertainties for Asia, Voice of America, 9-11-2016. 12 Βλ. σχετικές εκτιμήσεις του έμπειρου αναλυτή Jonathan Spyer: Behind the lines: Syria’s interlocking conflicts, Jerusalem Post, 11-11-2016. 13 Σε ό,τι αφορά το Ιράν, ο κ. Τραμπ δεν έχει μέχρι στιγμής μετακινηθεί από την προεκλογική του θέση ότι, ως πρόεδρος, θα «αποδομήσει» την επί προεδρίας Ομπάμα συναφθείσα πολυμερή διεθνή συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Βλ. όμως και εκτίμηση του απερχόμενου προέδρου περί του αντιθέτου: Obama says Trump ‘pragmatic,’ not ‘ideological,’ won’t revoke Obamacare, Iran nuclear deal, Washington Post, 15-11-2016. 14 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ιδίως από ελληνικής σκοπιάς, παρουσιάζει η στάση που θα τηρήσει ως πρόεδρος ο κ. Τραμπ έναντι της Άγκυρας. Προεκλογικώς τόνισε τη σημασία του τουρκικού παράγοντα για την καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους και αντιτάχθηκε στην άσκηση κριτικής από την Ουάσιγκτον στον αυταρχισμό του προέδρου Ερντογάν – του οποίου μάλιστα και εξήρε τους χειρισμούς κατά την αντιμετώπιση της απόπειρας πραξικοπήματος του περασμένου Ιουλίου. Βλ. Transcript: Donald Trump on NATO, Turkey’s Coup Attempt and the World, New York Times, 21-7-2016 15 Πρέπει να αναγνωρισθεί, ότι, σε αντίθεση με ορισμένους Ευρωπαίους, αλλά, σε μικρότερο βαθμό, και Αμερικανούς – μεταξύ των οποίων και η κυρία Κλίντον προσωπικώς - που ενέπλεξαν τη Δύση στη λιβυκή και εν συνεχεία στη συριακή περιπέτεια, και τώρα εμμένουν στην ανατροπή του Σύρου προέδρου λόγω δημοκρατικών, υποτίθεται, ευαισθησιών - ωσάν η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος, ή και το Ιράκ να είναι υποδείγματα δυτικής δημοκρατίας - ο κ. Τραμπ δίνει την εντύπωση ότι αναζητεί στη Συρία λύση ρεαλιστική· ήτοι συνεπαγόμενη την επιβίωση της προεδρίας Ασάντ, πλην όμως στο πλαίσιο μιας χαλαρής συριακής συνομοσπονδίας υπό διεθνή επιτήρηση. 16 Βλ. Obama Says Donald Trump Will Be Driven by Pragmatism Not Ideology as President, Wall Street Journal, 15-11-2016. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Ημερίδα της 5ης Δεκεμβρίου 2016

«Γεωπολιτικές Εξελίξεις στη Βαλκανική και Ανατολική Μεσόγειο και Τουρκικές Αναθεωρητικές Τάσεις»

Εξ αριστερών προς τα δεξιά οι κ.κ. Κοραντής, Χιόνης Πόκας, Γιαλουρίδης και Φίλης.

ην Δευτέρα 5 Δεκεμβρίου 2016, ο Σύνδεσμός μας στο πλαίσιο των ενημερωτικών ομιλιών - συζητήσεων που έχει καθιερώσει, οργάνωσε Ημερίδα στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με θέμα: «Γεωπολιτικές Εξελίξεις στη Βαλκανική και Ανατολική Μεσόγειο και Τουρκικές Αναθεωρητικές Τάσεις». Εισηγητές κατά σειρά ήταν ο κ. Ιωάννης Κοραντής, Πρέσβης ε.τ. με θέμα «Τουρκική πολιτική στα Βαλκάνια σε ένα μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον: συνέχεια ή αναθεώρηση;», ο κ. Διονύσιος Χιόνης, Καθηγητής Οικονομικών στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης με θέμα «Η Οικονομική και Νομισματική Ανισορροπία Παράγοντας Αποσταθεροποίησης της Ευρωζώνης», ο κ. Χριστόδουλος Γιαλουρίδης, Κοσμήτορας της Σχολής Διεθνών Σπουδών, Επικοινωνίας και ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου, με θέμα «Κύπρος και Τουρκικός Αναθεωρητισμός στην Ανατολική Μεσόγειο» και ο Δρ Κωνσταντίνος Φίλης, Διευθυντής των Ερευνητικών Προγραμμάτων του ΙΔΙΣ με θέμα «Ο παράγων Τουρκία σε ένα ασταθές περιφερειακό περιβάλλον». Συντονιστής ο κ. Χαράλαμπος Πόκας, Αντιστράτηγος ε.α. - Μέλος ΔΣ/ΣΕΕΘΑ. Για την ενημέρωση των μελών και φίλων του Συνδέσμου μας, που για διαφόρους λόγους δεν μπόρεσαν να παραβρεθούν στην εκδήλωση, αλλά και για την ενημέρωση των λοιπών αποδεκτών των Εθνικών Επάλξεων, δημοσιεύονται στο ανά χείρας τεύχος, οι εισήγησεις των ομιλητών.

Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ κ. Λάμπρου Καζάκου, Αντιστρατήγου ε.α.

Κυρίες και Κύριοι

Κυρίες και Κύριοι,

κ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου σας καλωσορίζω και σας ευχαριστώ που ανταποκριθήκατε στην πρόσκλησή μας και τιμάτε με την παρουσία σας τη σημερινή μας ημερίδα, η οποία είναι και η τελευταία του τρέχοντος έτους αλλά και του παρόντος ΔΣ του Συνδέσμου αφού όπως και εγγράφως θα ενημερωθείτε στις 23 Ιανουαρίου 2017 θα διεξαχθεί Τακτική Γενική Συνέλευση και εκλογή νέου ΔΣ του Συνδέσμου για την επόμενη τριετία. Επιτρέψτε μου πριν συνεχίσω, να απευθύνω ένα θερμό χαιρετισμό στους σπουδαστές - μαθητές των Στρατιωτικών Σχολών, που κοσμούν με την παρουσία τους τις εκδηλώσεις του Συνδέσμου μας. Παρακαλώ τους επικεφαλής να εκφράσουν τις θερμές ευχαριστίες του ΔΣ στους Διοικητές.

εν θέλω να σας κουράσω άλλο με γενικότητες και προσωπικές σκέψεις. Έχοντας ως κεντρικό οδηγό το θέμα της ημερίδας ο κάθε ομιλητής θα αναφερθεί σε ειδικό επί μέρους θέμα της επιλογής του. Οι τέσσερις εκλεκτοί ομιλητές μας κατά σειρά παρουσιάσεως τους με τα αντίστοιχα θέματα που θα αναπτύξουν είναι οι κύριοι: – Ιωάννης Κοραντής, Πρέσβης ε.τ. με θέμα «Τουρκική πολιτική στα Βαλκάνια σε ένα μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον: συνέχεια ή αναθεώρηση;». – Διονύσιος Χιόνης, Καθηγητής Οικονομικών στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης με θέμα «Η Οικονομική και Νομισματική Ανισορροπία Παράγοντας Αποσταθεροποίησης της Ευρωζώνης» – Χριστόδουλος Γιαλουρίδης, Κοσμήτορας Σχολής Διεθνών Σπουδών, Επικοινωνίας και Πολιτισμού Παντείου Πανεπιστημίου, Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής, με θέμα «Κύπρος και Τουρκικός Αναθεωρητισμός στην Ανατολική Μεσόγειο» – Δρ Κωνσταντίνος Φίλης, Διευθυντής των Ερευνητικών Προγραμμάτων του ΙΔΙΣ με θέμα «Ο παράγων Τουρκία σε ένα ασταθές περιφερειακό περιβάλλον».

Κυρίες και Κύριοι,

ο θέμα της σημερινής ημερίδας είναι «Γεωπολιτικές Εξελίξεις στη Βαλκανική και Ανατολική Μεσόγειο και Τουρκικές Αναθεωρητικές Τάσεις». Οι λόγοι που επιλέξαμε το συγκεκριμένο θέμα είναι προφανείς και επίκαιροι. Οι συνεχείς, επιθετικές κατά βάση δηλώσεις, των ηγεσιών γειτονικών χωρών εναντίον της χώρας μας και οι αμφισβητήσεις των διεθνών συνθηκών, έχουν δημιουργήσει ένα κλίμα αστάθειας και ρευστότητας στην ευρύτερη περιοχή. Αναφέρομαι κυρίως στις επί καθημερινής βάσεως, δηλώσεις της Τουρκικής ηγεσίας και στις προκλητικότητες δηλώσεις του πρωθυπουργού της γειτονικής Αλβανίας, που σε συνδυασμό με τα κύματα των παράνομων μεταναστών και των προσφύγων που στο σύνολό τους σχεδόν είναι Μουσουλμάνοι, επιβαρύνουν άμεσα και υπέρ-

μετρα αφενός την ούτως ή άλλως επιβαρυμένη οικονομική κατάσταση της χώρας μας και αφετέρου δημιουργούν επικίνδυνες συνθήκες αλλοίωσης της θρησκευτικής και πολιτιστικής ομοιογένειας του Ελληνικού πληθυσμού. Το θέμα της επίλυσης του Κυπριακού είναι ένα διαχρονικό αίτημα των Κύπριων αδελφών μας αλλά και δικό μας. Παρά τις δημιουργούμενες ελπίδες επίλυσής του που κάθε φορά γεννιούνται σύντομα ξαναγυρίζουμε στην ίδια κατάσταση. Πρόσφατα είχαμε για μια ακόμη φορά το ναυάγιο των συνομιλιών με υπεύθυνη από ότι έχει γραφτεί την Τουρκοκυπριακή πλευρά, ενώ από ότι φαίνεται και αυτό εντάσσεται μέσα στο όλο πλέγμα του Τουρκικού αναθεωρητισμού. Για τα παραπάνω θέματα οι γνώσεις μας, πλην εξαιρέσεων, οφείλονται σε άρθρα εφημερίδων και περιοδικών, που λόγω των καταιγιστικών εξελίξεων, απαιτούν συνεχή παρακολούθηση. Είναι ευκαιρία λοιπόν να ενημερωθούμε σήμερα από ειδικούς που έχουν ασχοληθεί επί μακρόν και εμβαθύνει στα σχετικά θέματα που σήμερα θα παρουσιασθούν.

Κυρίες και κύριοι

φόσον υπάρξουν απορίες που δεν επιλυθούν με τις εισηγήσεις των ομιλητών, θα έχετε την ευκαιρία να απευθύνετε διευκρινιστικές ερωτήσεις μετά το τέλος των εισηγήσεων. Την συζήτηση θα συντονίσει ο κ. Χαράλαμπος Πόκας, Αντγος ε.α. Μέλος ΔΣ ΣΕΕΘΑ, τον οποίο και παρακαλώ να λάβει το λόγο. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Εισήγηση συντονιστού

κ. Χαραλάμπους Πόκα, Αντγου ε.α. μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

εβαστά μέλη και αξιότιμοι φίλοι του Συνδέσμου Επιτελών Εθνικής Αμύνης, το βήμα του Συνδέσμου της Σχολής Εθνικής Αμύνης κοσμούν σήμερα τέσσερις εξέχουσες προσωπικότητες πανελλήνιας εμβέλειας και ακτινοβολίας. Ξεκινώντας από τον κύριο Ιωάννη Κοραντή πρέσβη επί τιμή, ο οποίος εκτός των άλλων έχει υπηρετήσει ως πρέσβης της Ελλάδος στη Σαουδική Αραβία, την Τουρκία και το Βέλγιο, ενώ επί πενταετία υπήρξε διοικητής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, και λόγω ακριβώς αυτής της συσσωρευμένης εμπειρίας του είναι σε θέση να μας μεταφέρει χρήσιμες πληροφορίες, γνώσεις και εκτιμήσεις σχετικά με την αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας πέραν και έξω από αυτά που αναπαράγουν τα Μαζικά Μέσα Ενημέρωσης, που είναι και το ζητούμενο από όλους τους ομιλητές μας. Ο κ. Διονύσιος Χιόνης είναι καθηγητής των Οικονομικών στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης με σπουδές στην Αγγλία, με μεγάλη εμπειρία στο Δημόσιο Τομέα, ασχολείται επιτυχώς με αντικείμενα όπως «Οικονομική κρίση και Διαχείριση χρέους» και θα μας δώσει την οικονομική διάσταση της αποσταθεροποίησης της Ευροζώνης ενός ακήρυκτου εν πολλοίς οικονομικής φύσεως πολέμου που επηρεάζει όλους τους τομείς της Εθνικής μας υπόστασης και Εθνικής Άμυνας. Ο κ. Χριστόδουλος Γιαλλουρίδης είναι εκτός των άλλων Κοσμήτορας στο Πάντειο, Διευθυντής του Κέντρου Ανατολικών Σπουδών, γεννημένος στη Μόρφου της Κύπρου, σπούδασε αριστούχος με υποτροφίες σε Πανεπιστήμια της Γερμανίας, μία πολυσχιδής προσωπικότητα που προλαβαίνει να είναι Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Κέντρου Δελφών και να συνδιοργανώνει παγκόσμια συνέδρια για τον πολιτισμό και τις θρησκείες στη Μονή Κύκκου, ένας ιδανικός ομιλητής για τα βαθύτερα θέματα και ανησυχίες της Κύπρου και γενικότερα του Ελληνισμού. Ο κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι Διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου, έχει σπουδάσει σε Πανεπιστήμια στην Αγγλία, με εξειδίκευση στα θέματα Ρωσίας και Ευρασίας, όπως επίσης σε θέματα ενεργειακής διπλωματίας και ανάλυση κινδύνων για την εθνική μας ασφάλεια, διδάσκει σε ανώτερες και ανώτατες στρατιωτικές σχολές και θα μας παρουσιάσει μια από τις εξαιρετικές αναλύσεις του σχετικά με την Τουρκία και τις χώρες που την περιβάλλουν.

Από την προηγούμενη ημερίδα μας στις 8 Ιουνίου στο φιλόξενο χώρο του Πολεμικού Μουσείου, ο κόσμος που ζούμε δεν έγινε ασφαλέστερος, τουναντίον. Θα εστιάσω την προσοχή σας σε τρεις τομείς: το Κυπριακό, τις Ελληνοτουρκικές σχέσεις και τον εμφύλιο στη Συρία. ■ Κυπριακό: Παρά το γεγονός, ότι στα ελληνικά ΜΜΕ δεν γίνονται εκτενείς αναφορές, όπως θα έπρεπε, σχετικά με τις προσπάθειες από τον ίδιο τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ προς επίλυση του Κυπριακού, με τις πρόσφατες συνομιλίες στο Μοντ Πελερέν και στη Γενεύη, όπου προσπαθούν να επιλύσουν κατασταλαγμένα τεχνοκρατικά προβλήματα, το μεγάλο ερώτημα που τίθεται αυτή τη στιγμή είναι εάν, μετά από σαράντα χρόνια μη επίλυσης του Κυπριακού και της εν τω μεταξύ αναπόφευκτης δημιουργίας συμφερόντων και δυνάμεων που επιθυμούν την μη επίλυση του, θα υπάρξουν πράγματι οι πολλαπλάσια αντίρροπες υγιείς δυνάμεις που θα αντιστρέψουν την αδράνεια που επικρατεί και θα οδηγήσουν επιτέλους στην επίλυση του θέματος, κατά προτίμηση με μια ανεξάρτητη, ενιαία και ισχυρή Κυπριακή Δημοκρατία. ■ Ελληνοτουρκικές σχέσεις: Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του περασμένου Ιουλίου, τον απηνή διωγμό των Γκιουλενιστών και την απομάκρυνσή τους από την κρατική μηχανή και ιδιαιτέρως από τις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις που έχουν σημαντικά αποδυναμωθεί, το κομματικό κράτος της Τουρκίας, ένα μίγμα πολιτικού Ισλάμ και περιορισμένων επιλεκτικών δημοκρατικών ελευθεριών,

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

απειλεί την Ευρώπη με μια μαζική έξοδο πέντε εκατομμυρίων Σύρων προσφύγων εάν δεν της δοθούν έξη δισεκατομμύρια ευρώ, και εάν δεν ενταχθεί στην Ευρώπη χωρίς εκπλήρωση των βασικών κριτηρίων εισόδου. Όλοι οι διεθνείς αναλυτές απορούν γιατί η Τουρκία η οποία περιβάλλεται ανατολικά και νότια από κράτη κατά βάσιν εχθρικά προς αυτήν, όπως η Αρμενία, το Ιράν, το Ιράκ και η Συρία, και ενώ, με βάση τη λογική θα έπρεπε να επικεντρώνεται στην αντιμετώπιση αυτών των εχθρικών απειλών, και να επιλέξει την πολιτική της καλής γειτονίας και συνεργασίας με την Ελλάδα και την Κύπρο από τις οποίες κατ’ ουδένα λόγο απειλείται, προβαίνει εναντίον τους σε ακραίες, ανεξήγητες και απειλητικές ενέργειες με έντονο το αναθεωρητικό στοιχείο. ■ Συριακός εμφύλιος: Αρκετοί αναλυτές έχουν ήδη απηυδήσει με τις φρικαλεότητες των αντιμαχομένων και πιστεύουν ότι αυτά που συμβαίνουν στη ευρύτερη περιοχή της Συρίας θα καταδιώκουν την ανθρωπότητα ως Ερινύες για πολλά από τα επόμενα χρόνια, γιατί καταδεικνύουν το πως ένας κυβερνήτης, ένας κακός κυβερνήτης (a bad governor) μπορεί να σκοτώνει εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες της χώρας του και να αναγκάζει να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς εκατομμύρια ανθρώπων, επειδή έχει την υποστήριξη ενός βέτο των Ηνωμένων Εθνών. Το ερώτημα είναι διττό: Πρώτον: Η διεθνής κοινότητα έχει την θέληση κα την ικανότητα να θεραπεύει τα αίτια τέτοιων ανωμαλιών επιτόπου, ή θα συνεχίσει να αντιμετωπίζει με ασπιρίνες τα συμπτώματα, ένα από τα οποία είναι και το μεταναστευτικό; Και δεύτερον: Η συλλογική ευθύνη της διεθνούς κοινότητας να εμποδίζει την διάπραξη εγκλημάτων πολέμου και την αναγκαστική επιβολή εθνοκαθάρσεων, θα οδηγήσει στην ανάληψη συγκεκριμένων μέτρων και δράσεων στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου; Πως οι αναμενόμενες αυτές επεμβάσεις για αποκατάσταση της διεθνούς νομιμότητας και ειρήνης θα επηρεάσουν την Ελλάδα και την Κυπριακή Δημοκρατία;

Τουρκική πολιτική στα Βαλκάνια σε ένα μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον: συνέχεια ή αναθεώρηση;

Υπό κ. Ιωάννη Κοραντή, Πρέσβεως ε.τ

α ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον Πρόεδρο και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του ΣΕΕΘΑ για την διοργάνωση της σημερινής ημερίδας και για την πρόσκληση να μιλήσω σ’ αυτήν. Το θέμα της ήταν ήδη επίκαιρο, αλλά καθίσταται σήμερα ακόμη πιο καυτό, υπό το φως των προσφάτων εξελίξεων στη διεθνή σκηνή, που όλοι γνωρίζουμε. Οι λέξεις-κλειδί στην θεματολογία μας είναι αναθεώρηση/αναθεωρητικός. Όλοι συμφωνούμε ότι αναθεωρώ σημαίνει επανεξετάζω με προσοχή, ανακαλώ ή τροποποιώ προηγούμενη γνώμη ή απόφαση. Ως εκ τούτου, και με αναγωγή πλέον στις πρόσφατες δηλώσεις Ερντογάν, τα σχόλια σύσσωμου του πολιτικού κόσμου της χώρας μας αλλά και των ΜΜΕ είχαν την ίδια συνισταμένη: ο Τούρκος Πρόεδρος αναθεωρεί τη θέση της χώρας του όσον αφορά τη Συνθήκη της Λωζάνης. Και ξαφνικά ένοιωσα απελπιστικά μόνος, σκεπτόμενος ότι οι πάντες έβλεπαν κάτι που εγώ δεν ήμουν καν σε θέση να διαβλέψω: ότι δηλαδή η Τουρκία αναθεωρούσε ΤΩΡΑ τη θέση της ως προς τη Συνθήκη Λωζάνης. Θυμάμαι μάλιστα ότι στην πρώτη εκείνη ευκαιρία, δηλαδή την αναφορά από τον τούρκο Πρόεδρο, που μιλούσε στο Πανεπιστήμιο της Ριζούντας, στον γνωστό «Εθνικό Όρκο» ή «Εθνικό Συμβόλαιο» του 1920, τα εδώ σχόλια συνέτειναν, σχεδόν ομόφωνα, στο ότι ο κ. Ερντογάν στόχευε το Κεμαλικό κατεστημένο, ή εν πάση περιπτώσει ο’τι έχει απομείνει από αυτό, για να υπογραμμίσει ότι οι Τούρκοι διαπραγματευτές το 1922/23 δεν είχαν προστατέψει επαρκώς την πατρίδα τους. Γενικότερα, τις ημέρες εκείνες, καταβαλλόταν από ελληνικής πλευράς μια προσπάθεια να εξηγηθεί ότι οι δηλώσεις Ερντογάν είτε στόχευαν στην εσωτερική κοινή γνώμη είτε αποτελούσαν προειδοποίηση ότι η Τουρκία δεν θα παρέμενε αδιάφορη στις εξελίξεις αναφορικά με

την Μοσούλη. Λίγα ελέγοντο, εν τούτοις, ως προς τις συνέπειες για την Ελλάδα από την αναθεωρητική γραμμή του τούρκου ηγέτη, ίσως σε μια προσπάθεια να αποφευχθούν ανησυχίες στους Έλληνες. Χρειάσθηκαν αλλεπάλληλες, όλο και θρασύτερες, δηλώσεις του κ.Ερντογάν για να ανέβει η θερμοκρασία των ελληνικών λεκτικών αντιδράσεων. Τίθεται εδώ το ερώτημα εάν οι δηλώσεις Ερντογάν αποτελούν την πρώτη απτή εκδήλωση των τουρκικών αναθεωρητικών τάσεων. Έχω κατ’ επανάληψη υποστηρίξει την άποψη ότι η Συνθήκη της Λωζάνης, παρά το γεγονός ότι για την Τουρκία ήταν πολύ προτιμότερη από την ουδέποτε κυρωθείσα Συνθήκη των Σεβρών, αποτελεί για την Άγκυρα ένα σακάκι που την στενεύει και από το οποίο θέλει ει δυνατόν να απαλλαγεί ή τουλάχιστον να μειώσει την πίεση που νοιώθει φορώντας το. Η προσπάθεια της όμως δεν είναι σημερινή, αλλά εντάσσεται σε ένα μακρόπνοο στρατηγικό σχέδιο ανάκτησης εδαφών που η Τουρκία, μια χώρα φύσει και θέσει επεκτατική, θεωρεί ότι της ανήκουν. Ας θυμηθούμε λοιπόν ότι στη Λωζάνη ο Ισμέτ Πασάς είπε ότι η Τουρκία δεν ζητούσε να της επιστραφεί η Δυτική Θράκη, αλλά μόνο να διεξαχθεί εκεί δημοψήφισμα, κατόπιν του οποίου να εγκαθιδρυθεί μορφή ουδετεροποίησης της περιοχής και, επιπλέον, ουδέτερη ζώνη κατά μήκος των συνόρων. Μα αυτή ακριβώς την θέση περιελάμβανε και ο «Εθνικός Όρκος» του 1920, στον οποίο είχε κάνει αναφορά ο κ.

Ερντογάν προ διμήνου. Δεν αποτελούσε άραγε η τοποθέτηση του Ισμέτ την αρχή της αναθεωρητικής στάσης της Τουρκίας; Ο ίδιος είπε ότι τα νησιά του Αιγαίου και της Μεσογείου που αποτελούν εξαρτήματα της Μικράς Ασίας έχουν μεγάλη σημασία από σκοπιάς ασφάλειας της Ανατολίας. Είπε ότι είναι απαραίτητο και σύμφωνο με την ευθυδικία (equité) – και προσοχή εδώ διότι όρος αυτός αποτελεί εδώ και δεκαετίας τη βάση του τουρκικού νομικού οικοδομήματος για τις βλέψεις της Άγκυρας στο Αιγαίο- όπως η Σαμοθράκη, που γειτνιάζει με την τουρκική ακτή και τα Στενά, παραμείνει στην Τουρκία. Πρόσθεσε ότι η Λήμνος, Μυτιλήνη, Χίος, Σάμος και Ικαρία έχουν μια ζωτική σημασία για την ασφάλεια της Τουρκίας, ενώ από την άλλη πλευρά η ικανοποίηση των οικονομικών αναγκών τους απαιτεί να ενωθούν με την Μικρά Ασία. Και ο Ισμέτ κατέληξε ότι είναι αναγκαίο όπως τα νησιά αυτά χαίρουν μιας ουδέτερης και ανεξάρτητης πολιτικής ύπαρξης. Αυτές οι τοποθετήσεις, δεν αποτελούν, ήδη πριν από 93 χρόνια, την πεμπτουσία της τουρκικής αναθεωρητικής πολιτικής; δεν θα αναφερθώ στην Κύπρο, από τα δικαιώματα επί της οποίας η Άγκυρα παραιτήθηκε στη Λωζάνη, διότι ασφαλώς θα το πράξουν άλλοι αρμοδιότεροι εμού ομιλητές. Θα υπενθυμίσω όμως το σχέδιο διάλυσης και αφανισμού του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης με την απαγόρευση πλήθους επαγγελμάτων διά του νόμου 2007/1932, την επιστράτευση το 1941 στα τάγματα εργασίας όλων των ανδρών 18-45 ετών της ελληνικής, της εβραϊκής και της αρμενικής μειονότητας, τον «Φόρο Ευμάρειας» γνωστό και ως «Βαρλίκι» το 1942-1944, με σκοπό την οικονομική καταστροφή των μειονοτήτων, ως και τη νύκτα τρόΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

27 μου της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955 κατ’ εφαρμογή σχεδίου που είχε προετοιμασθεί από τη Διοίκηση Ανορθοδόξου Πολέμου της Τουρκίας. Αν αυτά δεν συνιστούν αναθεώρηση, τότε τι είναι; Να θυμίσουμε μήπως τα δεινά με τις μαζικές απελάσεις Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου την περίοδο 1964-65 ως υλοποίηση σχεδίου καταπιεστικών και διωκτικών μέτρων μιας κεντρικής κρατικής πολιτικής, που έχει καταστρωθεί σε στρατηγικό επίπεδο ανεξάρτητα από την πορεία των διακρατικών σχέσεων μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας και εφαρμόζεται όταν η περιρρέουσα ατμόσφαιρα είναι κατάλληλη; Αυτές οι βάναυσες παραβιάσεις της Λωζάνης δεν αποτελούν απτό δείγμα της αναθεώρησης των υποχρεώσεων που ανέλαβε η Τουρκία; Διαχρονικά η Τουρκία συνεχίζει τις ενέργειες που υλοποιούν την αναθεωρητική – ή ορθότερα, κατ’ εμέ, επεκτατική – πολιτική της: θα μπορούσα να αναφέρω τις πρώτες αμφισβητήσεις του εναερίου χώρου μας το 1973, την εισβολή στη Κύπρο το 1974 –επί της οποίας παρέλκει να επεκταθώ για λόγους που προανέφερα- την συστηματική παραβίαση του εναερίου χώρου μας και παραβάσεις του FIR, τις έρευνες τουρκικών σκαφών στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, την θεωρία των «γκρίζων ζωνών» με την κρίση των Ιμίων το 1996, όλα αυτά σε μία στρατηγική εμπέδωσης, στα όμματα της διεθνούς κοινής γνώμης, της αντίληψης ότι η Τουρκία έχει, στην πράξη, δικαιώματα και εξουσίες στο Αιγαίο ανατολικά του 25ου μεσημβρινού. Δυστυχώς όμως, συνέβαλε και η Ελλάδα στην αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας. Αναφέρομαι στη Συμφωνία της Μαδρίτης του 1997 –που για την ακρίβεια είναι ένα ανακοινωθέν- η οποία προβλέπει, μεταξύ άλλων τα εξής: […] 4) Σεβασμό στα νόμιμα ζωτικά συμφέροντα και ενδιαφέροντα της κάθε χώρας στο Αιγαίο, τα οποία έχουν μεγάλη σημασία για την ασφάλεια και την εθνική κυριαρχία τους.

5) Δέσμευση αποφυγής μονομερών ενεργειών στη βάση του αμοιβαίου σεβασμού και της επιθυμίας να αποτραπούν συγκρούσεις οφειλόμενες σε παρεξήγηση. […] Αυτές είναι οι δύο επίμαχες παράγραφοι που οι Τούρκοι επικαλούνται μονίμως ως βάση των διεκδικήσεων τους στο Ανατολικό Αιγαίο και το Καστελόριζο. Πρόκειται όμως περί πλήρους στρεβλώσεως της πραγματικότητας αλλά και του διεθνούς νόμου. Η διεκδίκηση των «νομίμων ζωτικών συμφερόντων» δεν μπορεί να γίνεται παρά μόνο όπως ορίζεται από το Διεθνές Δίκαιο και ειδικότερα στη περίπτωση αυτή από τη Διεθνή Σύμβαση Δικαίου της Θάλασσας του 1982, που η Τουρκία έχει αρνηθεί να υπογράψει. Η δε παράγραφος 5 έχει πλήρως καταστεί κενή περιεχομένου από την τουρκική συμπεριφορά στο Αιγαίο όλα αυτά τα χρόνια, τόσο μάλλον που το διαβόητο casus belli της 8ης Ιουνίου 1995 παραβιάζει την παράγραφο 6 της Συμφωνίας που προβλέπει την «δέσμευση διευθέτησης των διαφορών τους με ειρηνικά μέσα, στη βάση αμοιβαίας συναίνεσης και χωρίς τη χρήση βίας ή την απειλή βίας». Δεν συνιστά το casus belli «απειλή χρήσης βίας»; Ως Βουλευτής Επικρατείας, είχα ερωτήσει στις 11-1-2011 τον τότε ΥΠΕΞ κ. Δρούτσα εάν, με δεδομένη την στάση της Άγκυρας όλα αυτά τα χρόνια, είχε λόγο υπάρξεως η Συμφωνία και εάν η κυβέρνηση εδεσμεύετο από αυτήν. Ο κ. Δρούτσας δεν απάντησε. Θεωρώ, από σκοπιάς μου, ότι η ανωτέρω Συμφωνία, από όποια πλευρά και αν την δει κανείς, είναι απαράδεκτη και πιστεύω ότι θα έπρεπε να έχει καταγγελθεί από την Ελλάδα ως ένα ελάχιστο διπλωματικό μέτρο που θα σηματοδοτούσε στην Τουρκία ότι έφθασε στις «κόκκι-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

νες γραμμές» μας. Από την άλλη πλευρά, πώς να ξεχάσουμε ότι στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι της 10-11/12/1999 η Ελλάδα δέχθηκε ότι υπήρχαν εκκρεμείς συνοριακές διαφορές και άλλα συναφή ζητήματα με την Τουρκία, ενώ σήμερα διακηρύσσουμε προς κάθε κατεύθυνση ότι τα σύνορα έχουν οριστικά ρυθμισθεί με την Λωζάνη; Θα ήθελα τώρα να αναφερθώ δια βραχέων στη Θράκη, διότι εκεί βλέπουμε να αναπτύσσεται ένα φαινόμενο συνδιοίκησης, που έχει όλα τα χαρακτηριστικά αναθεωρητικής πολιτικής. Ποια είναι τα στοιχεία του; 1. Το τουρκόφρονο Κόμμα Ισότητας, Ειρήνης και Φιλίας επρώτευσε στις τελευταίες ευρωεκλογές στους νομούς Ροδόπης και Ξάνθης, πράγμα που του επιτρέπει να παζαρέψει τις ψήφους του με άλλα κόμματα στις εθνικές εκλογές. 2. Η ανενόχλητη δράση των ψευδομουφτήδων που η Πολιτεία δεν τολμά να διώξει έστω για αντιποίηση αρχής 3. Η συνεχής προσπάθεια της γείτονος για την πλήρη τουρκοποίηση της μειονοτικής εκπαίδευσης. 4. Η πολύπλευρη οικονομική διείσδυση της στην περιοχή. 5. Ένα τουρκικό Γενικό Προξενείο Κομοτηνής που στηριζόμενο σ’ ένα δίκτυο χιλιάδων στελεχών και με τη διάθεση πολλών εκατομμυρίων υπονομεύει συστηματικά κάθε ενέργεια του ελληνικού κράτους και καταδυναστεύει τους μουσουλμάνους. Συνεπώς, απέναντι σε μια μακρόπνοη τουρκική αναθεωρητική πολιτική, ένα μείγμα πιέσεων και απειλών με άφθονη χρηματοδότηση και συνεχή στήριξη των εδώ πρακτόρων της, η Ελλάδα αντιπαρατάσσει μια ανυπαρξία εθνικού στρατηγικού σχεδιασμού, αποσπασματικές και ασύνδετες ενέργειες με κατά κανόνα μικροκομματικές στοχεύσεις και μια γενικότερη πολιτική που κινείται μεταξύ άγνοιας, αδιαφορίας και

28 ασυναρτησίας. Σημειώνω παρενθετικά τις παντοειδείς προσπάθειες της Άγκυρας για προσέγγιση μεταξύ των μουσουλμάνων της Θράκης μας και των Τούρκων μουσουλμάνων της Βουλγαρίας με επίκεντρο το Κίρτζαλι, στο οποίο άλλωστε αναφέρθηκε και ο κ.Ερντογάν. Η τελευταία ως άνω παρατήρηση μας οδηγεί εκ των πραγμάτων στην ευρύτερη περιοχή της Βαλκανικής. Η εμπλοκή της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής στη διαμάχη με τα Σκόπια, οι μαξιμαλιστικές θέσεις της Αλβανίας όπως και η βουλγαρο-τουρκική προσέγγιση στις αρχές της δεκαετίας του 1990 οδήγησαν στην εκ νέου «βαλκανοποίηση» της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Η Ελλάδα πρωτοστάτησε στην έξοδο από το τέλμα και στην ενδυνάμωση της διαβαλκανικής συνεργασίας, με θεσμοθέτηση των Διασκέψεων Υπουργών και Αρχηγών κυβερνήσεων/κρατών, αρχής γενομένης το 1996. Φέτος συνεπώς η διαβαλκανική συμπληρώνει 20 χρόνια ζωής. Πολλά όμως έχουν αλλάξει από το 1996 και ισορροπίες ανετράπησαν. Βουλγαρία, Ρουμανία, Κροατία και Σλοβενία έγιναν μέλη της ΕΕ ενώ Αλβανία, Μαυροβούνιο, πΓΔΜ, Σερβία και Τουρκία είναι υποψήφιες προς ένταξη. Όσον αφορά το ΝΑΤΟ, μέλη του έγιναν Αλβανία, Βουλγαρία, Κροατία, Ρουμανία και Σλοβενία, ενώ το Μαυροβούνιο είναι σε διαδικασία ένταξης. Οι διαφοροποιήσεις αυτές αν μη τι άλλο τονίζουν το γεγονός ότι ο θεμελιώδης στόχος της Διαβαλκανικής Συνεργασίας, δηλαδή η προώθηση σχέσεων καλής γειτονίας, σταθερότητας, ασφάλειας και συνεργασίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη πόρρω απέχει από του να έχει επιτευχθεί. Και εδώ όμως οφείλουμε να διαπιστώσουμε ότι η Τουρκία, με μια ευέλικτη πολιτική, εμφανίστηκε ως ο προστάτης των καταπιεζομένων Μουσουλμάνων της Βαλκανικής, αλλά και ως ο διεκδικητής ενός νέου status quo, πολιτική που τροφοδότησε εύκολα το ιδεολόγημα του «μουσουλμανικού τόξου», ταυτόχρονη με την παντοειδή υποστήριξη και προβολή τουρκικών ή τουρκογενών μειονοτήτων στις χώρες αυτές όπως η πΓΔΜ και η Βουλγαρία.

Πέραν όμως από την πολιτική, οικονομική, πολιτιστική και θρησκευτική διείσδυση της Τουρκίας στον περίγυρο μας, υπάρχει και η στρατιωτική, που έχει στρατηγικό χαρακτήρα. Αναφέρομαι ειδικότερα στις εξελίξεις στην Αλβανία, όπου προ πενταετίας υπεγράφη συμφωνία με την Άγκυρα για να ναυλοχούν σκάφη του τουρκικού ΠΝ στο λιμάνι της Αυλώνας, με ο’τι αυτό σημαίνει. Πέραν αυτού, προ τριετίας υπεγράφη συμφωνία στρατιωτικο-οικονομικής συνεργασίας των δύο χωρών, στην οποία περιλαμβάνεται ο εκσυγχρονισμός από το τουρκικό Υπουργείο Άμυνας του στρατιωτικού αεροδρομίου της Κούτσοβας, ενός από τα τρία στρατιωτικά αεροδρόμια που διαθέτει η Αλβανία στην κεντρική-νότια περιοχή της χώρας. Κατά τις πληροφορίες μου, προβλέπεται η χρήση του αεροδρομίου και από τις τουρκικές Ε.Δ.. Αυτό θα αποτελεί στην πράξη μία τουρκική αεροπορική βάση εγγύς των συνόρων μας, και πάλι με ο’τι αυτό συνεπάγεται για την ανάγκη αναθεώρησης του ελληνικού αμυντικού δόγματος, εάν αυτό δεν έχει ήδη γίνει. Υπενθυμίζω, προς συμπλήρωση της εικόνας, την ακύρωση από τα Τίρανα της ελληνο-αλβανικής συμφωνίας για τις θαλάσσιες ζώνες κατά τα φαινόμενα υπό την ισχυρή πίεση της Άγκυρας αλλά και, κατά πληροφορίες, της Ρώμης, την εθνικιστική έξαρση της Αλβανίας, εδώ και χρόνια, για το λεγόμενο «Τσάμικο» και τα οράματα της για μια «Μεγάλη Αλβανία» που θα συμπεριλάβει και το Κόσσοβο. Όταν ήμουν Πρέσβυς στην Άγκυρα (Μάρτιος 1999-Νοέμβριος 2002) είχα λάβει μία αδιάντροπη επιστολή από ένα υποτιθέμενο σύλλογο Τσάμηδων που έδρευε στην Προύσσα (σημειωτέον ότι την εποχή εκείνη ζούσαν στην Τουρκία 200.000 Αλβανοί), λίγο δε αργότερα άλλη επιστολή από ένα σύλλογο «απογόνων Τούρκων της Ρούμελης» που ζητούσαν θεώρηση για να επισκεφθούν «την γενέτειρα των προγόνων τους»!! ! Τα λέω αυτά διότι σκαλίζοντας τις σημειώσεις μου βρήκα δύο ποιήματα, που είχαν δημοσιευθεί το 1979 στο πε-

ριοδικό της Κωνσταντινούπολης «Turk Dunyasi Arastirmalari Dergisi», δηλαδή «Επιθεώρηση Έρευνας του Τουρκικού Κόσμου», που έχουν ως εξής: «Η Ρούμελη έχει βουνά Τι όμορφη που είναι, μα τώρα κλαίει Μην κλαις, φτωχή πατρίδα Εμείς θαρθούμε πάλι κοντά σου, πίστεψε το» Και το δεύτερο: «Εφ’όσον υπάρχει στον κόσμο ο πρόστυχος Έλληνας Μα τον Αλλάχ δεν μου φεύγει αυτό το μίσος Όσο στέκομαι και τον βλέπω απέναντι μου σαν σκυλί Μα τον Αλλάχ δεν μου φεύγει αυτό το μίσος Χίλια κεφάλια από Γκιαούρηδες δεν μπορούν Να ξεπλύνουν αυτό το μίσος….». Το προσφυγικό αποτελεί το νεώτερο όπλο στα χέρια του κ. Ερντογάν, με μεγάλες συνέπειες για τις γεωπολιτικές εξελίξεις στα Βαλκάνια. Πέραν των επιπτώσεων του σε αρκετές χώρες της ΕΕ, ειδικά εκείνες που θα έχουν προσεχώς εκλογές, είχε ως αποτέλεσμα να κλείσουν κυριολεκτικά τα βόρεια σύνορα μας και να αποκοπούμε από τον κύριο κορμό των ευρωπαίων εταίρων μας, με πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις που όλοι γνωρίζουμε. Θα ήθελα να τελειώσω με μία στενάχωρη παρατήρηση: πλην μίας ή δύο δηλώσεων, οι εταίροι μας στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ τηρούν αιδήμονα σιγή έναντι των εμπρηστικών τοποθετήσεων Ερντογάν όσον αφορά την Λωζάνη. Εάν οι πολιτικοί ηγέτες μας πιστεύουν ότι οι τοποθετήσεις του τούρκου ηγέτη αποτελούν διπλωματικά πυροτεχνήματα άνευ ουσιαστικού περιεχομένου, ας σταματήσουν τις ρητορικές εξάρσεις και αντιπαραθέσεις, που απλά υποδηλώνουν αδυναμία και ανασφάλεια. Εάν αντίθετα θεωρούν ότι ξετυλίγεται η από μακρού σχεδιασμένη τουρκική απειλή, ας συνέλθουν υπό την προεδρία του Προέδρου της Δημοκρατίας για να χαράξουν από κοινού μία εθνική στρατηγική προσαρμοσμένη στα νέα δεδομένα. Και τούτο διότι κάποτε θα βγούμε από την οικονομική κρίση που μαστίζει τον τόπο μας, αλλά δεν θα συνέλθουμε ποτέ από ένα εθνικό ακρωτηριασμό. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Η Οικονομική και Νομισματική Ανισορροπία Παράγοντας Αποσταθεροποίησης της Ευρωζώνης Υπό κ. Διονύση Χιόνη, Καθηγητού Οικονομικών στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης

εν νομίζω ότι θα υπήρχε στ’ αλήθεια καλύτερη ημερομηνία για να διοργανώσουμε αυτή τη συζήτηση, ενώ παράλληλα δεν ξέρω αν την ψάχνατε αλλά είναι φοβερή στιγμή, αφού διεξάγεται αμέσως μετά το Ιταλικό και Αυστριακό δημοψήφισμα, αλλά και την έναρξη των ουσιαστικών συζητήσεων για το χρέος της χώρας μας. Είναι επίσης εκπληκτική η σύμπτωση αυτής της ημερομηνίας, αφού είναι κατανοητό, ότι το διεθνές σκηνικό αλλάζει και προς τούτο θα πρέπει να έχουμε θέσεις, να συζητάμε, ν’ αναλύουμε και να προβλέπουμε τις εξελίξεις, ώστε να μην φτάσουμε σε αυτό που υπενόησε προηγουμένως και ο Πρέσβης ο κ. Κοραντής για τα εθνικά θέματα, το οποίο συνοψίζεται ίσως, στην αδυναμία χάραξης μακροπρόθεσμης Εθνικής Πολιτικής. Το οικονομικό πλαίσιο το οποίο υπάρχει και κινούμαστε εδώ και πολλά χρόνια, είναι αυτό της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ), το οποίο έχει τα εξής χαρακτηριστικά: Είναι ένα ασταθές περιβάλλον με κύριο γνώρισμα την παρούσα περίοδο, μία αναιμική ανάπτυξη, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην πλειοψηφία των χωρών της ΕΕ. Οι επίσημες προβλέψεις για το αμέσως προσεχές διάστημα, κάνουν λόγο για μια ανάπτυξη της τάξεως του 0-1%, με πολύ μεγάλη ανεργία και μεγάλη ανασφάλεια ή αβεβαιότητα, σχετικά με την ικανότητα της ΕΕ να αντιμετωπίζει τις κρίσεις και τα μεγάλα προβλήματα. Δύο είναι τα μεγάλα οικονομικά προβλήματα της ΕΕ αυτή τη στιγμή, κατά τη γνώμη μου. Το ένα σχετίζεται με την μεγάλη κρίση του χρέους, ενώ το άλλο έχει να κάνει με αυτό που εκφράζεται από τον αποπληθωρισμό. Θεωρώ λοιπόν την ΟΝΕ ως μια από τις αντιπροσωπευτικότερες περιπτώσεις ανεπιτυχούς οικονομικής ένωσης, με βασικές ελλείψεις στη δομή και στη λειτουργία της. Θα πρέπει προς τούτο να γνωρίζουμε, ότι η λέξη κρίση δεν υπάρχει σε κανένα

καταστατικό έγγραφο της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης. Πιστεύαμε μέχρι πριν λίγα χρόνια, ότι τις κρίσεις τις είχαμε λύσει εμείς οι οικονομολόγοι και δεν χρειαζόντουσαν δομές και θεσμοί για να τις αντιμετωπίσουμε. Η αδυναμία λοιπόν της ΟΝΕ, να διαχειριστεί τις κρίσεις, είναι δεδομένη. Όσον αφορά τώρα την αναιμική ανάπτυξη, την ανεργία, αλλά και το γεγονός που αναφέρεται στην διαχείριση του χρέους, είναι απόλυτα σαφές ότι η αβεβαιότητα που προκαλείται από την ανικανότητα διαχείρισης του χρέους, ενισχύει τα διαλυτικά φαινόμενα. Θεωρούσα και θεωρώ, ότι το θέμα του μη βι-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ώσιμου χρέους για μια κρατική οντότητα, είναι καθοριστικό για τη υπόστασή της, αλλά και για τις γεωπολιτικές στρατηγικές επιλογές της. Η ανάγκη εξυπηρέτησης του χρέους και ο δανεισμός, μεταφράζονται πάντα σε γεωπολιτικές ανακατατάξεις, για τον πολύ απλό λόγο, ότι κανένα έθνος για κανένα όφελος δεν μένει σε μια οικονομική ένωση που δεν μπορεί να δώσει λύση στα μεγάλα του θέματα. Οι οικονομικές λύσεις κυρίες και κύριοι, προηγούνται πολλές φορές των γεωπολιτικών εξελίξεων γι’ αυτό επιστρέψτε μου να κάνω μια ουσιαστική τοποθέτηση στο θέμα του χρέους, αναφερόμενος κατά αρχάς στην πρώτη ερώτηση, δηλαδή στη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους. Αυτή τη στιγμή δεν υφίσταται οποιαδήποτε εμπεριστατωμένη ανάλυση ή μελέτη, που να οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπό τις παρούσες συνθήκες είναι βιώσιμο το ελληνικό χρέος. Η ίδια ακριβώς απάντηση προκύπτει και μετά την πρώτη αναδιάρθωση που έγινε το έτος 2012, ήτοι το ελληνικό χρέος δεν ήταν βιώσιμο και συνεχίζει να μην είναι βιώσιμο. Το γεγονός αυτό συμβαίνει και για έναν επιπλέον λόγο, αφού είναι το τρίτο ή τέταρτο μεγαλύτερο χρέος στον κόσμο, από μια χώρα η οποία δεν ελέγχει το νόμισμα στο οποίο είναι ονοματισμένο το χρέος. Παράλληλα, από το 2015 και μετά, είμαστε η μοναδική οικονομία της ΟΝΕ, που έχουμε ουσιαστικά διπλό νόμισμα, αφού άλλη είναι η αξία του νομίσματος (ευρώ) που είναι κατατεθειμένο στις ελληνικές τράπεζες και άλλη η αξία του ευρώ που κυκλοφορεί εκτός τραπεζών. Άρα, έχουμε ένα χρέος που δεν το ελέγχουμε, είναι

30 πάρα πολύ μεγάλο και πρέπει να αναδιαρθρωθεί. Το συμπέρασμα λοιπόν που προκύπτει άμεσα, αναφέρεται στην επόμενη ερώτηση: Πρέπει να αναδιαρθρωθεί το χρέος; Και βέβαια πρέπει, εκτός αν δώσουμε μια θετική απάντηση, σε ένα από τα τρία επόμενα σενάρια: Θα έχουμε πολύ ισχυρή ανάπτυξη στα επόμενα δεκαπέντε έως και είκοσι χρόνια; Θα έχουμε μεγάλο πληθωρισμό; Η απάντηση βέβαια είναι κατανοητή, για μια οικονομία η οποία για σαράντα τέσσερις (44) μήνες έχει αποπληθωρισμό. Τέλος ερωτάται, θα έχουμε μεγάλα δημοσιονομικά πλεονάσματα; Μπορούμε τα μεγάλα δημοσιονομικά πλεονάσματα να τα στηρίζουμε, για να πληρώνουμε μέρος του χρέους; Επί του θέματος φρονώ απόλυτα ότι σε οποιοδήποτε από τα προηγούμενα ερωτήματα η απάντηση είναι αρνητική, άρα πρέπει να ξεκινήσει η συζήτηση για την αναδιάρθρωση του χρέους. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο, το οποίο δεν ξέρω αν το έχουμε καταλάβει, αφού είναι σαφές ότι μπαίνουμε σε μια εποχή αύξησης των επιτοκίων, αρχής γενομένης από την 15η Δεκεμβρίου, όπου όπως τουλάχιστον προβλέπουμε, η διοικητής της τράπεζας των ΗΠΑ, θα ανακοινώσει την οριακή αλλά την απαρχή της αύξησης των επιτοκίων του δολαρίου και φυσιολογικά θα ακολουθήσει και το ευρώ. Νομίζω ότι μια χώρα η οποία έχει τέτοιο ουσιαστικό πρόβλημα χρέους, θα πρέπει να προβεί άμεσα στην αναδιάρθρωσή του, ώστε να είναι καταστεί βιώσιμο. Η αναγκαιότητα είναι ακόμη μεγαλύτερη, διότι το «σπιράλ» στο οποίο έχει εισέλθει η ελληνική οικονομία -δηλαδή το μεγάλο χρέος και ο αποπληθωρισμόςουσιαστικά ισοπεδώνει και μειώνει τα οποιαδήποτε πενιχρά αποτελέσματα των μεταρρυθμίσεων. Τέλος, είναι έκδηλη η αγωνία όχι μόνον η δική μας, αλλά και των ευρωπαίων εταίρων όπως και

του ΔΝΤ, διότι μετά τη λήξη του προγράμματος το 2018, υπάρχει μια δεδομένη αδυναμία επικεντρωμένη στο γεγονός, ότι η ελληνική οικονομία καλείται να πληρώσει τοκοχρεολύσια τα οποία ανέρχονται σε 16 έως και 22 δισ. ευρώ. Οι έως τώρα προβλέψεις για τα οικονομικά δεδομένα του 2021 είναι αρνητικές εκ των πραγμάτων, άρα θα πρέπει να γίνει μια αναδιάρθρωση. Υπάρχουν όμως και κάποιοι επιπλέον λόγοι που απαιτούν την από τώρα λήψη μέτρων για το χρέος: Όλα αυτά τα σενάρια τα οποία έχουμε δει και αποτελούν ουσιαστικά τον οδικό μακροοικονομικό χάρτη των Μνημονίων ένα, δύο και τρία, –ξέρετε σ’ αυτά βάζουμε το κάρο μπροστά από το άλογο- προϋποθέτουν ως πρώτο στόχο την εξυπηρέτηση του χρέους και στη συνέχεια την υλοποίηση της όποιας δημοσιονομικής πολιτικής.

ον Μάρτιο του 2012, πραγματοποιήσαμε όπως είναι γνωστό, την πρώτη αναδιάρθρωση του χρέους και πιστεύω ότι το επόμενο χρονικό διάστημα, πολλά Πανεπιστήμια θα την διδάσκουν ως case study αποτυχίας. Επιτρέψτε μου να αναφέρω, ότι αυτή τη στιγμή συζητάμε για τη τέταρτη ουσιαστικά αναδιάρθρωση του χρέους, γεγονός που σηματοδοτεί, ότι οι προηγούμενες ήταν ανεπιτυχείς, διότι αν ήταν επιτυχείς δεν θα ετίθετο θέμα χρέους υπό τις παρούσες συνθήκες και σίγουρα δεν θα αναφερόμασταν στη δυνατότητα πληρωμής και αποπληρωμής των τοκοχρεολυσίων, τα επόμενα χρόνια μετά το 2018. Τα μεγάλα λάθη στη διαχείριση του χρέους τα αναφέρω, έτσι ώστε να

έχουμε μια εικόνα στις επικείμενες συζητήσεις με τους ευρωπαίους εταίρους, προσδιορίζονται κατ’ αρχάς στο γεγονός, ότι δώσαμε απλόχερα το αγγλικό Δίκαιο, σε οποίον το ζητούσε. Είχε κάποιος ομόλογα του ΟΣΕ ή της ΕΥΔΑΠ, είχε πάρει το μεγάλο κόστος της διαχείρισης και το μεγάλο ρίσκο να παίρνει μεγάλες αποδόσεις από αυτά τα ομόλογα τα όποια ήταν ελληνικού Δίκαιου και ξαφνικά βρέθηκε με ομόλογα των ιδίων αποδόσεων, αλλά με ομόλογα αγγλικού Δίκαιου. Ταυτόχρονα νομίζω, ότι η αναδιάρθρωση του χρέους έπρεπε να ξεκινήσει από την ημερομηνία της επιστολής που έστειλε ο κύριος Σόιμπλε στο ΔΝΤ και ανέφερε ότι το ελληνικό χρέος δεν είναι βιώσιμο και άρα πρέπει κάτι να κάνουμε. Πότε να το κάνουμε; Το Σεπτέμβρη του 2011. Δεν υλοποιήθηκε αυτή η αναδιάρθρωση του χρέους! Πότε υλοποιήθηκε; Το Μάρτιο του 2012! Γνωρίζετε πόσο είναι το ενδιάμεσο χρονικό διάστημα; Οκτώ (8) μήνες. Γνωρίζεται τι έγινε στο διάστημα των οκτώ (8) μηνών; Φτάσαμε στο σημείο κατά το οποίο, η δευτερογενής αγορά ομολόγων ουσιαστικά να έχει μειώσει λόγω κερδοσκοπικών πιέσεων τόσο πολύ την αξία των ελληνικών ομολόγων, με αποτέλεσμα η αναδιάρθρωση να έχει πενιχρά οικονομικά αποτελέσματα. Αν δείτε τις τιμές των ελληνικών ομολόγων λίγο πριν αλλά και μετά το Μάρτη του 2012 με τις οποίες διαπραγματεύονταν στη δευτερογενή αγορά, ήταν ακριβώς οι ίδιες, σαν να μην έγινε τίποτα. Δώσαμε ασυνήθιστα μεγάλα κίνητρα, ενώ επιπλέον έγινε και μια οριζόντια διαχείριση των περικοπών. Υπάρχουν δεκάδες δημοσιεύσεις εκείνης αλλά και της μετέπειτα περιόδου που αναφέρουν ότι η ελληνική κυβέρνηση το Μάρτιο του 2012, αλλά και το Νοέμβριο του 2012 που έγινε η δεύτερη αναδιάρθρωση ήταν πάρα πολύ φιλική στους δανειστές. Δηλαδή, σε έναν δείκτη καταναγκαστικότητας που έχει δημιουργηθεί στα διεθνή ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

τοκοχρεολ./ΑΕΠ

χρηματοοικονομικά και εξετάζει πόσο φιλικές ήταν ή όχι οι κυβερνήσεις προς τους δανειστές από το 1970 και μετά την πρώτη θέση κατέχει η Ουρουγουάη με την αναδιάρθρωση του χρέους που πραγματοποίησε το 1992, ενώ στη δεύτερη θέση βρίσκεται η Ελλάδα. Αναφορές που έχουν σαν βάση την εικόνα, ότι υπήρχε ή θα υπήρχε δήθεν μία μετάδοση της κρίσης από τα ελληνικά προς τα ευρωπαϊκά ομόλογα ή προς το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, δεν μπορούν να στηριχθούν με κανένα επιστημονικό τρόπο. Το αποτέλεσμα το είδαμε, αφού η καθαρή παρούσα αξία του χρέους, είναι μη διαχειρίσιμη. Επί πλέον όλων των θεμάτων που έχουν ήδη ανακύψει, είναι και το μεγάλο μειονέκτημα του δημόσιου χαρακτήρα κατά 67% του ελληνικού χρέους αυτή τη στιγμή, που ασφαλώς δεν είναι ομόλογα, αλλά εγγραφές σε προϋπολογισμούς κεντρικών τραπεζών και χωρών της ΕΕ. Άρα η οποιαδήποτε ουσιαστική περικοπή επί της ονομαστικής του αξίας, πρέπει να πείσει τους Ευρωπαίους πολίτες (π.χ. τον Γερμανό και τον Αυστριακό πολίτη), απαντώντας στο υποθετικό ερώτημα, για τους λόγους που πρέπει να μειώσει τις δημοσιονομικές δαπάνες ή να αυξήσει τους φόρους η χώρα στην οποία αναφερόμαστε, επ’ ωφελεία της Ελλάδας. Αυτό βέβαια είναι το επακόλουθο όλης αυτής της προπαγάνδας η οποία υπήρχε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εις βάρος της χώρας μας. Το μεγαλύτερο λοιπόν μέρος του χρέους είναι δημόσιο χρέος, άρα χρειαζόμαστε εποικοδομητικές αντίστοιχες προτάσεις. Πριν λίγες μέρες με είχε καλέσει η ειδική επιτροπή της Βουλής για το χρέος και ανέφερα το εξής: Είναι δυνατόν να πηγαίνουμε σε μία συζήτηση γύρω από τα σοβαρότερα θέματα της οικονομικής διαχείρισης και να μην ξέρουμε τι προσδοκούμε από αυτή τη διαπραγμάτευση; Δηλαδή θέλουμε να καταλήξουμε σε μία διαπραγμάτευση, όπου καταχωρούνται τοκοχρεολύσια που θα ανέρχονται στο 25% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ); Πόσο μπορούμε σαν οικονομία να δίνουμε

Australia Austria Belgium Canada Czech Republic Denmark Finland France Germany Iceland Ireland Korea Lithuania Malta Netherlands New Zealand Slovak Republic Slovenia Sweden Switzerland United Kingdom Average

2015 2,3 5,8 16,8 10 6,4 6,9 5,7 13,3 6,1 2,4 7,8 3,3 7,1 4,4 9,4 4,6 4 5,3 5,8 2,2 7,4 6,5

2016 1,8 5,7 16,5 11 7 5,2 6,6 14,7 6,2 10,3 6,7 3,4 5,9 6,4 7,8 2,1 6,4 10,7 4,9 3,1 7,1 7,1

2017 2,8 6,8 16,9 9,7 6,4 4,5 8,4 13,8 3,7 1,3 5,6 2,7 4,5 5,7 10,2 5,9 6,7 7,4 4,9 2,4 7,4 6,6

για την εξυπηρέτηση του χρέους; Δεχόμαστε ότι μας δώσουν; Το ίδιο ακριβώς έγινε και το 2012 όταν οι προτάσεις ήρθαν έτοιμες από το εξωτερικό και όσοι μιλούσαμε και πιέζαμε να κάνουμε κάτι για το χρέος μέχρι την παραμονή της αναδιάρθρωσης, μας απειλούσαν με παραπομπή στον εισαγγελέα. Τώρα δεν πρέπει να ετοιμάσουμε κάποιες προτάσεις πού να ξέρουμε ότι το χρέος είναι βιώσιμο για μας, ως κάποιο συγκεκριμένο ποσοστό του ΑΕΠ; Αυτό δυστυχώς δεν έχει γίνει, ενώ έχουμε γενικές αναφορές ότι το σημείο κλειδί, είναι το 15% του ΑΕΠ. Από που βγαίνει το 15%; Επειδή όλες οι χώρες του ΟΟΣΑ έχουν μέσο όρο διαχείρισης του χρέους το 15% του ΑΕΠ. Ναι, αλλά ποιες χώρες του ΟΟΣΑ; Αν αφαιρέσουμε τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ιαπωνία που είναι ειδικές περιπτώσεις -οι ΗΠΑ έχουν το δικό τους νόμισμα και δεν έχουν πρόβλημα αφού μεταπωλούν ομόλογα, πουλάνε δολάρια, η Ιαπωνία επίσης έχει το δικό της νόμισμα και το 80% του χρέους της είναι εσωτερικό χρέος- αν αφαιρέσουμε λοιπόν αυτές τις χώρες από το δείγμα, τότε όλες οι οικονομίες δεν έχουν παραπάνω από 7% του ΑΕΠ ως διαχείριση του χρέους, και εμείς τείνουμε σε

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

31 αποδοχή μιας πρότασης για το 15% του ΑΕΠ. Με απλουστευμένη σημειολογία σε αριθμούς, τούτο σημαίνει ότι αν η ελληνική Οικονομία έχει ΑΕΠ το οποίο κυμαίνεται μεταξύ 180 και 210 δισεκατομμυρίων Ευρώ όπως προβλέπουμε σε ένα ευτυχές σενάριο τα επόμενα χρόνια, το 15% (του ΑΕΠ) που είναι κάτι μεταξύ 27 και 30 δισεκατομμύρια, απαιτείται για τοκοχρεολύσια. Δηλαδή ένα ποσό ανάλογο των συντάξεων, που είναι απίστευτα μεγάλο, γιατί δεν έχουμε συνειδητοποιήσει κάτι το οποίο λέγεται από πάρα πολλούς οικονομολόγους και καθηγητές οικονομικών, την αρχή της συνυπευθυνότητας. Δηλαδή η μη διαχειρισμότητα του χρέους και το ότι έχουμε φτάσει εδώ, δεν είναι μόνο ευθύνη δική μας! Εμείς το χρέος το είχαμε στα 120-126% του ΑΕΠ όταν άρχισε η κρίση, με την παρατήρηση ότι στην Ιταλία και αυτή τη στιγμή είναι στο 132%. Προς τούτο, υπάρχει συνυπευθυνότητα και αυτών οι οποίοι έκαναν την αναδιάρθρωση τον Μάρτιο του 2012 και αυτοί δεν ήταν άλλοι από την Τρόικα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Σήμερα λοιπόν, έχουμε στα χέρια μας τις προτάσεις του Eurogroup από το Μάιο του 2016 και επιπλέον την τελευταία πρόταση του ESM, οι οποίες όμως αναφέρονται σαφώς στη βασική αρχή της μηδενικής ζημιάς των κατόχων του ελληνικού χρέους, δηλαδή προσπαθούμε να βρούμε τρόπους, έτσι ώστε να έχουμε την ελαχιστότατη ή τη μηδενική ζημιά. Στην ουσία δηλαδή, αναφερόμενοι σε όρους καθαρής παρούσας αξίας του χρέους, βιώσιμη λύση δεν πρόκειται να βρούμε. Βιώσιμη λύση χωρίς το χρέος να ξαναγίνει ιδιωτικό από δημόσιο, ήτοι η επανατιτλοποίησή του ως πρώτο βήμα (ομόλογα), σε συνδυασμό με την απόφαση απόσυρσης αρχής της μηδενικής ζημίας στους κατόχους του ελληνικού χρέους, νομίζω ότι θα συζητάμε για το χρέος για τα επόμενα 50 χρόνια. Όσον αφορά τώρα την τελευταία πρόταση του ESM, η οποία κατατέθηκε πριν λίγες μέρες και είναι θέμα συζήτησης και στο σημερινό Euro group, ανα-

32 γνωρίζουμε ότι είναι μία καλοδεχούμενη καθαρά τεχνικής φύσεως πρόταση, σαφή όμως λύση δεν δίνει, αλλά εφόσον υλοποιηθεί προάγει κάποιο διακανονισμό στο χρέος. Αν αυτή είναι το αρχικό σημείο ενός οδικού χάρτη που θα μας οδηγήσει πολύ σύντομα σε μία συνολική αναδιάρθρωση του χρέους είναι καλοδεχούμενη αν όμως είναι αποκλειστικά και μόνο αυτή η πρόταση για τη διαχείριση του χρέους, τότε φοβάμαι ότι κάτι έχουμε καταλάβει λάθος, σε αυτό που λέγεται φαύλος κύκλος χρέους. Είναι θετικές μεν οι προτάσεις αφού μειώνουν την καθαρή παρούσα αξία, αλλά δεν οδηγούν ουσιαστικά σε μία ελάφρυνση του χρέους. Νομίζω λοιπόν, ότι πρέπει να ξεκινήσει άμεσα η συζήτηση και οι παρεμβάσεις για το χρέος, γιατί μπαίνουμε στην μια εποχή μεγάλης ανόδου των επιτοκίων και τα ελληνικά ομόλογα δεν θα βρίσκουν αγοραστές αν δεν πραγματοποιηθεί η αναδιάρθρωση τώρα. Επί του θέματος βέβαια, υπάρχει και μία σημαντική παρατήρηση, δηλ. το γεγονός ότι οι ευρωπαϊκοί φορείς δεν έχουν κάνει ποτέ αναδιάρθρωση του χρέους. Δηλαδή η ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα και η ευρωπαϊκή κεντρική επιτροπή, δεν έχουν ασχοληθεί ποτέ με αναδιάρθρωση χρέους καλώς ή κακώς. Δεν ξέρω βέβαια επί παραδείγματι, αν θα πήγαινε ποτέ κανείς από μας να χειρουργηθεί σε έναν γιατρό, ο οποίος δεν έχει κάνει ποτέ την ίδια επέμβαση. Το ΔΝΤ μόνο του, έχει μία εξαιρετική εμπειρία και επιτυχημένων και αποτυχημένων αναδιαρθρώσεων, αλλά είναι το μοναδικό που έχει την εμπειρία. H σημερινή πραγματικότητα στην Ευρωζώνη, καταδεικνύει το προφανές, ότι δηλαδή η αναδιάρθωση χρέους δεν γίνεται χωρίς τράπεζες και ασφαλιστικά ταμεία ελληνικά ρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε οργανισμούς που διαχειρίζονται δάνεια στην Ελλάδα, χρειαζόμαστε τα εχέγγυα των ασφαλιστικών ταμείων και την ποσοτική χαλάρωση που ισχύει στις άλλες χώρες της ΕΕ. Όλες οι προτάσεις για να επικυρωθούν, πρέπει πρώτα να επικαιροποιηθούν, όχι μόνο από τις τράπεζες, αλλά και από

τις κυβερνήσεις που έχουν το εξωτερικό χρέος. Στην πραγματικότητα πρέπει να επικαιροποιηθούν πρώτα από εμάς που είμαστε το υποκείμενο όλης αυτής διαδικασίας. Σύμφωνα με τα επισυμβαίνοντα στο αναδιαμορφούμενο περιβάλλον της ΕΕ, αλλά και τις αναμενόμενες πολιτικές εξελίξεις του 2017, το μεγάλο πρόβλημα κατά τη γνώμη μου είναι η θέση της Ελλάδος στην ΟΝΕ. Είμαστε στην ουσία εν μέσω σοβαρών ανακατατάξεων, όπου το πιο πιθανό ενδεχόμενο, είναι η μετεξέλιξη της ΟΝΕ σε μία πιο χαλαρή μορφή ή σε μία ένωση δύο ταχυτήτων (βορράς-νότος) ή στην διάλυσή της. Πάντως στο τέλος του 2017 η οικονομική και νομισματική ένωση (ΟΝΕ) δεν θα της θυμίζει σε τίποτα την οικονομική και νομισματική ένωση του 2016, αλλά και η Ελλάδα δεν μπορεί να είναι επί μονίμου βάσεως ένα συνεχώς εξελισσόμενο οικονομικό πρόβλημα. Όπως δηλαδή την παραμονή της έναρξης των συζητήσεων της αναδιάρθρωσης του χρέους απορήσαμε για την έναρξη της διαδικασίας. Θεωρήσαμε στην ουσία ότι το γεγονός αυτό συμβαίνει μόνο στην Αφρική και όχι στη χώρα μας. Είχαμε μόνιμες εκπλήξεις επί του θέματος, ενώ θα πρέπει να υπάρχει και ένα plan Β. Για παράδειγμα αν και εφόσον διαλυθεί η ΟΝΕ ή γίνει ΟΝΕ δύο ταχυτήτων τι θα πρέπει να αναμένουμε αν υποχρεωθούμε να μετεξελιχθούμε και να συνυπάρξουμε με τους ευρωπαίους εταίρους; Θεωρώ ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα των αποτυχημένων παρεμβάσεων μέχρι τώρα όπως οι παρεμβάσεις του μνημονίου 1, 2 και 3, έχουν σχέση με την έλλειψη προετοιμασίας. Υπάρχει τεράστια απουσία προτάσεων και θέσεων για τη συζήτηση του ελληνικού χρέους. Διοργανώνεται διάσκεψη για το χρέος σε μια σύνοδο αξιωματούχων από τη μισή περίπου Ευρώπη, χωρίς όμως να προσκληθεί Ελλάδα. Το ερώτημα που ανακύπτει είναι πώς θα συζητήσουμε την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους χωρίς την παρουσία του ενδιαφερομένου, αλλά και χωρίς σοβαρές προτάσεις επί του θέματος.

Είμαστε στο παρά πέντε μεγάλων τεκτονικών αλλαγών στην ευρωπαϊκή ένωση με οικονομικές και γεωπολιτικές εξελίξεις που θα μεταβάλουν και τις συμμαχίες αλλά και το υφιστάμενο γεωπολιτικό περιβάλλον. Ταυτόχρονα το γενικότερο οικονομικό τοπίο στο οποίο εμείς δυστυχώς εμείς έχουμε εγκλωβιστεί έγκειται σε μία συζήτηση με μία μόνο θεματική ατζέντα επτά χρόνια τώρα, ενώ δεν αναφερόμαστε σε τίποτε άλλο εκτός από την δημοσιονομική σταθεροποίηση, την επιβολή ή όχι φόρων, τις δημοσιονομικές δαπάνες που θα περικοπούν, τις απολύσεις σε δημόσιο και ιδιωτικό φορέα, αλλά ούτε λέξη για ένα νέο παραγωγικό μοντέλο, νέες συμμαχίες που θα οδηγήσουν και στην ανάπτυξη. Βαφτίζουμε μεταρρυθμίσεις το οτιδήποτε δεν καταλαβαίνουμε, ενώ ακόμα και τη δημοσιονομική περιστολή δαπανών, μεταρρυθμίσεις τις ονομάζουμε και θεωρούμε ότι με αυτό τον τρόπο θα αναστρέψουμε το οικονομικό περιβάλλον. Είναι γεγονός ότι σαν επαγγελματίας αλλά και σαν καθηγητής οικονομικών έχω ασχοληθεί με τις κρίσεις. Το συμπέρασμα που καταλήγω είναι ότι οι κρίσεις και ειδικά οι κρίσεις χρέους, δεν τελειώνουν από μόνες τους. Τα πρώτα έτη της κρίσης θυμάμαι αναφορές στον τύπο ότι σε δύο τρία χρόνια θα έχουμε αναστρέψει την φορά των πραγμάτων. Η διεθνής εμπειρία όμως βρίθει παραδειγμάτων με οικονομικές κρίσεις που τελειώνουν μετά από 10 και 20 χρόνια, ενώ δεν υπάρχει ένας αυτοματοποιημένος μηχανισμός, για το τέλος των κρίσεων. Οι κρίσεις απαιτούν θέσεις, προτάσεις, διεκδικήσεις, από αυτούς που έχουν δανειστεί και όχι από αυτούς που έχουν εκδώσει τα δάνεια, διότι αυτοί έχουν συμφέρον να συνεχισθούν οι κρίσεις. Γι’ αυτό λοιπόν τον λόγο, θα ήθελα να συγχαρώ για ακόμα μία φορά τους διοργανωτές αυτής της ωραίας εκδήλωσης, γιατί μας βοηθάει να έχουμε θέσεις, να έχουμε απόψεις και να συζητούμε, να παράγουμε και να δημοσιοποιούμε, αλλά και να προβάλουμε τις αναγκαίες θέσεις, τόσο για τα εθνικά όσο και για τα οικονομικά θέματα. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Ο παράγων Τουρκία σε ένα ασταθές περιφερειακό περιβάλλον

Υπό Δρ Κωνσταντίνου Φίλη, Διευθυντού των Ερευνητικών Προγραμμάτων του ΙΔΙΣ

α προσπαθήσω να είμαι σύντομος στην εισήγησή μου, με την σκέψη ότι οι εισηγητές είναι αρκετοί και εξαιρετικά αξιόλογοι, ενώ ταυτόχρονα θα περιμένω κι εγώ με ανυπομονησία να ακούσω την ομιλία του καλού μου φίλου κ. Γιαλουρίδη που ακολουθεί, αφού είναι γνωστό ότι το ζήτημα του Κυπριακού, βρίσκεται σε μια εκ νέου αναζοπύρωση. Η Τουρκία, που είναι και το βασικό θέμα της σημερινής μου παρέμβασης, θεωρώ ότι βρίσκεται σε μια θέση αδυναμίας, για μια σειρά από λόγους, που θα σας αναλύσω ευθύς αμέσως. Μετά το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου, έχει ακολουθήσει ένα κύμα διώξεων που υπερβαίνει τις 120.000 άτομα. Αυτό όμως ταυτόχρονα, έχει δημιουργήσει και ένα μεγάλο πρόβλημα στην λειτουργία της διοίκησης. Οι διώξεις αφορούν όλους τους πυλώνες που ασκούν εξουσία στην Τουρκία και είναι δεδομένο ότι από το κομμάτι του τομέα της εκπαίδευσης, της Δικαιοσύνης, μέχρι και αυτών του στρατού και της στρατοφυλακής, που είναι παραδοσιακά πολλοί σημαντικοί δρώντες εντός του τουρκικού κράτους. Οι ανακατατάξεις αυτές αποσκοπούν στην δημιουργία μιας νέας ελίτ από πλευράς Ερντογάν, η οποία θα είναι απόλυτα πιστή και υποταγμένη σ’ αυτόν. Αν μιλήσετε με διπλωμάτες (δεν ξέρω αν αυτό έχει αρχίσει να γίνεται εμφανές στο στράτευμα), θα σας ομολογήσουν ότι βλέπουν διεργασίες χωρίς να ακολουθείται απαραίτητα η ιεραρχία κι’ η επετηρίδα, δηλαδή να υπάρχουν νέοι διπλωμάτες, οι οποίοι βγαίνουν στο προσκήνιο, με βάση το ότι είναι κατά βάση Ισλαμιστές. Δεν έχουν τα χαρακτηριστικά και τις ικανότητες που απαιτούνται, αλλά έχουν το προσόν και το πλεονέκτημα ότι είναι μέλη του ΑΚΡ, σε συνδυασμό με το

ότι είναι απόλυτα πιστοί και προσηλωμένοι στον Ερντογάν. Δεύτερο στοιχείο εμφανούς αδυναμίας -φαντάζομαι ότι κάποιοι από εσάς θα παρακολουθήσατε τα νέα των τελευταίων ημερών-, που είναι μια κατάσταση η οποία δεν διαμορφώθηκε τις τελευταίες ημέρες αλλά τα τελευταία χρόνια, έχει να κάνει με την οικονομία. Ο Ερντογάν έχει επενδύσει την πολιτική του κυριαρχία πάνω στο οικονομικό θαύμα κι’ η αλήθεια είναι ότι μέχρι πρότινος τα πήγαινε πολύ καλά. Μένει να αποδειχθεί βέβαια, αν αυτό που δημιούργησε είναι μια φούσκα ή όχι. Αν οι οικονομικές συνθήκες επιδεινωθούν, νομίζω ότι θα αντιμετωπίσει ο ίδιος ένα επιπλέον πρόβλημα, όμως πέραν τούτου, θα ήθελα να σας δώσω ορισμένα επιπρόσθετα στοιχεία. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις στην γείτονα, έχουν περιοριστεί κατά 52% περίπου. Η τουρκική λίρα όπως γνωρί-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ζετε υποτιμάται συνεχώς, αγγίζοντας ιστορικά χαμηλά. Ο ίδιος ο πρόεδρος την περασμένη Παρασκευή, προέτρεψε τους πολίτες να πάνε στα ανταλλακτήρια χρημάτων και να μετατρέψουν δολάρια και ευρώ σε λίρες Τουρκίας, για να μπορέσει να σταθεροποιηθεί το εθνικό νόμισμα. Ο τουρισμός, που είναι από τις μεγαλύτερες πηγές εσόδων για την Τουρκία, έχει κατακρημνιστεί λόγω των τρομοκρατικών ενεργειών, αλλά και της γενικότερης ατμόσφαιρας η οποία επικρατεί αυτή τη στιγμή στην χώρα. Ακόμα και οι επενδυτές οι οποίοι είχαν συμπράξει με τουρκικές εταιρίες, τελούν υπό τον φόβο μήπως αποδειχθεί, ότι ο Τούρκος συνέταιρός τους κατηγορείται ως οπαδός του κινήματος Φετουλάχ Γκιουλέν. Αποτέλεσμα θα είναι η εταιρία αυτή, η οποία μπορεί να είναι μια συνέργεια μιας ευρωπαϊκής ή αμερικανικής εταιρίας με μια αντίστοιχη τουρκική, να υποστεί την άμεση κρατικοποίησή της, αν και εφόσον αποδειχθεί ότι μέρος των μετοχών που διαθέτει, τις κατέχει κάποιος, ο οποίος χρεώνεται στο κίνημα του Γκιουλέν. Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι αυτή η κατάσταση παραπέμπει σε περασμένες δεκαετίες, κι’ ασφαλώς επηρεάζει αλλά και επιδρά στην οικονομική δραστηριότητα εντός της Τουρκίας. Συνεπώς το κομμάτι της οικονομίας είναι κομβικό και μπορεί να αποδειχθεί καταλύτης για τις εξελίξεις στη χώρα. Τρίτο στοιχείο που έχει να κάνει με την αδυναμία της Τουρκίας όπως εγώ την αντιλαμβάνομαι, είναι η στοχοποίηση κάθε αντίθετης προς τον Ερντογάν φωνής, κάτι που ασφαλώς έχει διαιρέσει την τουρκική κοινωνία. Υπάρχει σοβαρό κομμάτι αυτής, το οποίο

34 πίνει νερό στο όνομα του Ερντογάν και είναι αποφασισμένο να δώσει μάχες υπέρ του, υπάρχει όμως κι ένα μεγάλο ποσοστό, το οποίο αποστρέφεται τις μεθόδους και τις πρακτικές του Τούρκου Προέδρου, αλλά και τη διάθεση που έχει να τροποποιήσει το Σύνταγμα, ώστε να διασφαλίσει την μακροημέρευσή του στην εξουσία. Η δράση αυτή, έχει δαιμονοποιήσει κάθε φιλελεύθερο στοιχείο της Τουρκίας, το οποίο αποτελεί τη βάση που συναναστρέφεται περισσότερο με τον έξω κόσμο και ειδικότερα με τη Δύση, ενώ εκ παραλλήλου υφίσταται και το Κουρδικό πρόβλημα. Θα σας θυμίσω ότι μέχρι τον Ιούνιο του 2015, όταν έγινε ο πρώτος γύρος των βουλευτικών εκλογών, που ήταν και η απαρχή της προσπάθειας Ερντογάν για την αλλαγή του Συντάγματος, ο αποκλειστικός του στόχο ήταν η εξασφάλιση της απόλυτης πλειοψηφίας του ΑΚΡ στη Βουλή. Το φιλοκουρδικό, φιλεργατικό κόμμα πλήρωσε τότε -και οι Κούρδοι κατ’ επέκταση- το γεγονός ότι εισήχθη στη Βουλή, κι’ απέτρεψαν την αυτοδυναμία του ΑΚΡ. Από τον Ιούνιο του 2015 ξεκίνησε μια συγκρουσιακή πορεία, ενώ μέχρι τότε ο Ερντογάν ήταν αυτός που πιστωνόταν την απόπειρα σύγκλισης με το Κουρδικό στοιχείο της Τουρκίας. Η πολεμική διάθεση και όχι μόνο, σε βάρος του Κουρδικού στοιχείου υφίσταται από τον Οκτώβριο - Νοέμβριο του 2015 μέχρι σήμερα, δηλαδή εδώ και 14 περίπου μήνες. Γίνονται συνεχείς επιχειρήσεις στα νοτιοανατολικά της χώρας, κι’ όπως καταλαβαίνετε, οι Ένοπλες Δυνάμεις αλλά κι οι Δυνάμεις Ασφαλείας της Τουρκίας, αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε τρία μέτωπα.

ρχομαι λοιπόν στο επόμενο στοιχείο που καταδεικνύει την αδυναμία στην οποία βρίσκεται η γειτονική μας χώρα, που έχει να κάνει με το μέτωπο της Μέσης Ανατολής. Η Τουρκία τήρησε (θα το θέσω κομψά) μια επαμφοτερίζουσα στάση απέναντι στο Ισλαμικό Κράτος. Στην πραγματικότητα χρησιμοποίησε και προσπάθησε να

αξιοποιήσει το Ισλαμικό Κράτος στην αρχή του εμφυλίου της Συρίας, που βέβαια από εμφύλιος πολύ γρήγορα μετατράπηκε σε περιφερειακή διένεξη, και μάλιστα δι’ αντιπροσώπων μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράκ, με εμπλοκή αργότερα πιο έντονα της Ρωσίας και των ΗΠΑ. Σε κάθε περίπτωση, η Τουρκία πράγματι προσπάθησε να χρησιμοποιήσει όλες τις τζιχαντιστικές δυνάμεις, οι οποίες βρισκόντουσαν στην τότε αντιπολίτευση, τις οποίες και η Δύση τις θεωρούσε ως μετριοπαθείς. Προσωπικά μετά από 5 ½ χρόνια συγκρούσεων στη Συρία, αδυνατώ να διαχωρίσω τους μετριοπαθείς από τους ακραίους. Αδυνατώ να βρω μετριοπαθείς στην πλευρά της σουνιτικής αντιπολίτευσης, όχι βέβαια ότι δεν θα υπάρχουν κάποια τέτοια στοιχεία, αλλά είναι εύκολο να παρεισφρέουν και άτομα ακραίων τζιχαντιστικών αντιλήψεων. Η Τουρκία σε κάθε περίπτωση, ακολούθησε μια πολιτική φιλική προς το Ισλαμικό Κράτος, του παρείχε μια σειρά διευκολύνσεων, όπως η δημιουργία ενός διαδρόμου μέσω του οποίου αυτό τροφοδοτούνταν, το λαθρεμπόριο πετρελαίου που γινόταν ευκολότερα μέσω Τουρκίας και μια σειρά άλλων διευκολύνσεων, που ενίσχυσαν το Ισλαμικό Κράτος, διότι τότε η Άγκυρα έβλεπε στο πρόσωπό του το εργαλείο, μέσω του οποίου, θα μπορούσε να επιτύχει την ταχύτερη ανατροπή του Άσαντ. Στην Μ. Ανατολή αυτή τη στιγμή, η Τουρκία βρίσκεται σε θέση άμυνας, κι’ αυτό που προσπαθεί να κάνει είναι περισσότερο διαχείριση ζημιάς. Στο Ιράκ, όπως γνωρίζετε, πραγματοποιείται εδώ και κάποιες εβδομάδες μια απόπειρα ανακατάληψης της Μοσούλης από τις ιρακινές Δυνάμεις, Κούρδους Πεσμεργκά και από σιιτικές πολιτοφυλακές, που πρόσκεινται στο Ιράν. Η Κεντρική Κυβέρνηση του Ιράκ όμως, καθότι σιϊτική, επίσης με τη σειρά της ελέγχεται από το Ιράν, το οποίο είναι εναντίον της σουνιτικής Τουρκίας, της σουνιτικής Σαουδικής Αραβίας και του σουνιτικού Κατάρ. Παράλληλα, όμως η Τουρκία έχει βάσεις στο Β. Ιράκ, γεγονός που

συνιστά παραβίαση της συνθήκης της Λωζάνης. Βέβαια ως προς την τελευταία, οι Συνθήκες οι οποίες κατοχυρώνουν σύνορα μεταξύ κρατών αλλάζουν ή με τη σύμφωνη γνώμη όλων των μελών, το οποίο δεν πρόκειται να συμβεί, ή με πόλεμο. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Αλλά η Τουρκία και εν τοις πράγμασι έχει παραβιάσει τη Συνθήκη της Λωζάνης και στην περίπτωση του Ιράκ και στην περίπτωση της Συρίας με την επέμβαση την οποία πραγματοποίησε στις 24 Αυγούστου, του 2016, αλλά επί του παρόντος είναι σαφές, ότι αυτό που κάνει η Άγκυρα είναι προσπάθεια να περιορίσει τις δυνητικές απώλειες.

Τουρκία θέλει να συμμετάσχει στην επιχείρηση ανακατάληψης της Μοσούλης, αλλά υπάρχει η άρνηση της Κεντρικής Κυβέρνησης της Βαγδάτης, με την οποία βρίσκεται σε πολύ έντονη αντιπαράθεση τις τελευταίες εβδομάδες. Είναι δηλαδή έξω από τη διαδικασία, παρά το γεγονός ότι στην ευρύτερη περιοχή, διατηρεί χερσαίες βάσεις. Ταυτόχρονα στη Συρία βλέπει τους Αμερικανούς να επιχειρούν με τη σειρά τους την ανακατάληψη της Ράκα, που είναι η de facto πρωτεύουσα του επονομαζόμενου Ισλαμικού Χαλιφάτου, μια επιχείρηση στην οποία συμμετέχουν και οι Κούρδοι της Συρίας που είναι ο μεγάλος πονοκέφαλος, ή μάλλον ο εφιάλτης της Τουρκίας. Ο μεγάλος κίνδυνος για τα τουρκικά συμφέροντα, είναι επίσης και η αδυναμία αντιστάθμισης οποιασδήποτε απώλειας στο μέτωπο της Μ. Ανατολής, με τυχόν «νίκες» εντός εισαγωγικών, σε άλλα μέτωπα, όπως είναι αυτό του Αιγαίου. Σε καμία περίπτωση. Πρόκειται για ανισοβαρή ζητήματα, αφού υφίσταται ο κίνδυνος για απόκτηση μιας ουσιαστικής κρατικής υπόστασης απ’ την πλευρά των Κούρδων της Συρίας. Τούτο βέβαια διότι αυτή τη στιγμή οι Κούρδοι της Συρίας αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία με τους Κούρδους της Τουρκίας, κάτι που δεν συμβαίνει με τους Κούρδους του Ιράκ οι οποίοι ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

35 έχουν μια άλλη σχέση. Στην ουσία με τους Κούρδους του Ιράκ η Τουρκία έχει αναπτύξει εμπορικές οικονομικές, ενεργειακές και στρατιωτικές σχέσεις. Τρίτο στοιχείο για το μέτωπο της Μ. Ανατολής, είναι ότι η Τουρκία αυτή τη στιγμή υποχρεώνεται να ζητά κατά κάποιον τρόπο την έγκριση της Μόσχας, για να μπορεί να επιχειρεί στη Συρία. Έχουμε φτάσει σ’ ένα σημείο τέτοιο, ώστε η εμπλοκή της Ρωσίας να την έχει βοηθήσει πάρα πολύ, να της έχει προσφέρει ισχυρό πάτημα, ένα στρατηγικό πλεονέκτημα στη Συρία με αποτέλεσμα η Τουρκία προκειμένου να επιχειρεί, υποχρεώνεται να αναμένει το πράσινο φώς από τη Ρωσία, στα πεδία ενδιαφέροντός της. Αυτό σημαίνει ότι κατά κάποιον τρόπο ρίχνει και γέφυρες απέναντι στο καθεστώς Άσαντ, γεγονός που συνιστά απόλυτη ανατροπή σε σχέση με την πολιτική των προηγουμένων ετών. Μάλιστα, αντιθέτως με το Αιγαίο, όπου υπάρχει ομοθυμία μεταξύ των πολιτικών κομμάτων, ως προς τη Συρία, ο Ερντογάν έχει δεχτεί σκληρή κριτική από σημαντικό μέρος της αντιπολίτευσης. Ανεξάρτητα από αυτό πάντως, η Τουρκία αυτή τη στιγμή στο μέτωπο της Συρίας δεν μπορεί να ορίσει όπως θα επιθυμούσε τις εξελίξεις, ή έστω να τις συνκαθορίσει, οπότε είναι υποχρεωμένη να ακολουθεί τακτική, που έχει ως κύριο πρόταγμα την αναχαίτιση του κουρδικού κινδύνου. Παλαιότερα, το Ισλαμικό Κράτος ήταν το εργαλείο, αργότερα η σουνιτική αντιπολίτευση, τώρα που η σουνιτική αντιπολίτευση εξασθενεί, φαίνεται ότι επιχειρεί να αναπτύξει κάποιους διαύλους επικοινωνίας με το καθεστώς Άσαντ. Είναι σαφές όμως, ότι η στρατηγική της βρίσκεται μάλλον σε σύγχυση, ενώ ένα ακόμα μεγάλο πρόβλημα για την Τουρκία είναι και οι τεταμένες εν πολλοίς σχέσεις της με την Ευρώπη και την Δύση.

Τουρκία όλες τις περασμένες δεκαετίες, επένδυσε κι’ αξιοποίησε τη θέση της ως ο πολύτιμος στρατηγικός εταίρος της Δύσης, στην

περιοχή της Μ. Ανατολής. Κέρδισε πολλά από τότε. Αξιοποίησε τη θέση της, είτε ήταν πραγματική, είτε ήταν εικονική, αλλά το έκανε. Αν υποθέσουμε ότι τα «σπάει», κατά το κοινώς λεγόμενο με τη Δύση, τότε το ερώτημα είναι: Και μετά τι; Θα στραφεί προς τη Ρωσία με την οποία έχει αναπτύξει εσχάτως μια λυκοφιλία, αλλά τις χωρίζει άβυσσος για μια σειρά ζητημάτων; Είναι σαφές ότι και οι δύο χώρες αποτελούν παραδοσιακούς ανταγωνιστές, καθώς έχουν συμφέροντα σε περιοχές κοινού ενδιαφέροντος, που βρίσκονται στην ευρύτερη περίμετρο. Θα στραφεί προς Ανατολικά, την περίπτωση του Ιράν ας πούμε, ενώ υπάρχουν χαώδεις διαφορές μεταξύ των δύο πλευρών για τα ζητήματα της Μ. Ανατολής ή με την αναζωπύρωση της προαιώνιας εχθρότητας σιϊτών – σουνιτών; Θέτει επίσης ως σημείο αναφοράς της την Κίνα, η οποία δεν δείχνει κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Μ. Ανατολή, αλλά αντιθέτως η κύρια προτεραιότητά της είναι η Νότια Σινική θάλασσα. Η Τουρκία θα της ενισχύσει τώρα την επιρροή και τον έλεγχό της; Θέλω να πω με λίγα λόγια, ότι αν η Τουρκία απωλέσει αυτήν την ειδική σχέση με τη Δύση ακόμα και με την Ευρωπαϊκή Ένωση που ξέρουμε, τότε είναι σαφές ότι δεν θα έχει καμία ελπίδα να καταστεί πλήρες μέλος της ΕΕ. Οι Τούρκοι δεν το επιθυμούν βέβαια, ειδικά τώρα

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

με τη μεγαλομανία του Ερντογάν, που θεωρεί πως είναι πολύ μεγάλη η χώρα του για να γίνει μέρος ενός υπερεθνικού οργανισμού, που βρίσκεται σε πορεία εξασθένισης, όπως είναι η Ευρώπη. Όμως, χάρις σε αυτή την ειδική σχέση με την ΕΕ η Τουρκία έχει πολλαπλά ευεργετήματα, όπως εμπορικά, οικονομικά και ενεργειακά. Μην ξεχνάμε ότι η συζήτηση που γίνεται τα τελευταία 15 χρόνια στην Ευρώπη για την ασφάλεια τροφοδοσίας, έχει την Τουρκία ως επίκεντρο, ως τη χώρα κλειδί για τις ροές ενέργειας και ειδικότερα του φυσικού αερίου, που θα παρακάμπτουν τη Ρωσία. Άρα, δεν πιστεύω σ’ αυτά που ακούω απ’ το στόμα του Ερντογάν. Κρίνω με βάση τον ορθολογισμό. Ο Ερντογάν θεωρώ πως ό,τι κάνει, το κάνει ενσυνειδήτως. Θεωρώ ότι αν κινηθεί με βάση τον ορθολογισμό, πολλά από αυτά που μας προδιαθέτει, δεν πρόκειται σε καμιά περίπτωση να τα θέσει σε εφαρμογή. Θα πάρω το ρίσκο να αναφέρω, ότι μου φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο να υλοποιήσει την απειλή καταγγελίας της συμφωνίας για τις προσφυγομεταναστευτικές ροές. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα ανοίγει κατά το δοκούν την κάνουλα, ώστε να ασκεί πίεση στην Ευρώπη και την Ελλάδα (ίσως ακόμη και ενόψει των διαβουλεύσεων για το Κυπριακό), θέμα που ίσως αναλύσουμε στην διάρκεια της συζήτησης που ακολουθεί.

Κύπρος και Τουρκικός Αναθεωρητισμός στην Ανατολική Μεσόγειο Υπό κ. Χριστόδουλου Γιαλουρίδη, Καθηγητού Διεθνούς Πολιτικής και Διευθυντού του Κέντρου Ανατολικών Σπουδών για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία του Παντείου Πανεπιστημίου

ο Κυπριακό Πρόβλημα αποτελεί ένα από τα παλαιότερα και πάντοτε επίκαιρα διεθνή προβλήματα, στον βαθμό που δεν περιορίζεται στην εσωτερική διάσταση μιας αντιπαράθεσης Ελληνοκυπρίων – Τουρκοκυπρίων, αλλά μέσα από την προβολή ενός ενδεχόμενου Ελληνοτουρκικού πολέμου εξαιτίας της Κύπρου ή με αφετηρία το Κυπριακό, η διένεξη επεκτάθηκε προβάλλοντας τις δύο χώρες αναφοράς, Ελλάδα και Τουρκία ως εμπλεκόμενες στο πρόβλημα και ως μοιραία αναγκαία τη συμμετοχή τους στις διαδικασίες επίλυσής του. Κατ’ αυτό τον τρόπο, το Κυπριακό αναγνωρίζεται ως μια ξεχωριστή περίπτωση ενός τοπικού προβλήματος που εκ των πραγμάτων μετεβλήθη σε περιφερειακή διαφορά, εμπλέκοντας την Ελλάδα και την Τουρκία στην γένεση και στην διαδικασία ρύθμισής του. Στην αφετηρία του το Κυπριακό ζήτημα αφορούσε στην διεκδίκηση ενός κλασσικού μεταπολεμικού αιτήματος της δεκαετίας του 1950, που προσδιοριζόταν ως αυτοδιάθεση των αποικιοκρατούμενων λαών. Το δικαίωμα αυτό καθιερώθηκε ως jus cogens, δηλαδή ως αναγκαστικό δίκαιο στον βαθμό που εφαρμοζόταν στις πρώην αποικίες στην διαδικασία χειραφέτησής τους και απόκτησης της ανεξαρτησίας τους. Η Κύπρος είχε την μοιραία πορεία της βρετανικής αποικιοκρατίας, η οποία εφαρμόζοντας το διαίρει και βασίλευε, προσδιόρισε την Κύπρο, όχι ως ενιαίο σύνολο ενός αποικιοκρατούμενου λαού, ως όφειλε, αλλά ως ένα σύστημα δύο κοινοτήτων, οι οποίες μπορεί να είχαν σχέση μειονότητας και πλειοψηφίας, αλλά για την βρετανική επικυριαρχία ήσαν δύο ισότιμες κοινότητες. Συναφώς, επιδιώκοντας την ακύρωση του one man one vote για τον αποικιοκρατούμενο λαό της Κύπρου, οι Βρετανοί έπεισαν την Αθήνα το 1955 να αποδεχθεί την εμπλοκή της Τουρκίας στο Κυπριακό Πρόβλημα, πράγμα που απετέλεσε μοιραία εξέλιξη, διότι η Τουρκία

από εκείνη την στιγμή και μετά έθεσε θέμα διχοτόμησης και επίλυσης του προβλήματος επί της αρχής των δύο ισοτίμων κοινοτήτων, ακυρώνοντας έτσι εν τοις πράγμασι το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και όλο το σύστημα της αποαποικιοποίησης. Η Ελλάδα διεκδικούσε την Ένωση, πλην όμως χωρίς στρατηγική που να λαμβάνει υπόψην της τον διεθνή παράγοντα και κυρίως το γεγονός ότι αφενός μεν ο ΟΗΕ, στον οποίο προσέφευγε η Αθήνα ήταν ανίσχυρος και αφετέρου το ότι οι ΗΠΑ ακολουθούσαν την βρετανική πολιτική. Το λάθος των Αθηνών συνίσταται στο ότι δεν κατάφεραν να πείσουν την Λευκωσία εγκαίρως να αποδεχθεί την Ένωση με νατοϊκά ανταλλάγματα. Τα σχέδια, τα οποία προτάθηκαν και τα οποία ήταν εν πολλοίς απαράδεκτα, ήταν διαπραγματεύσιμα και εξαρτάτο από την δική μας πλευρά να πείσουμε τις ΗΠΑ πως η θέση μας ήτο υπέρ της παραχώρησης βάσεων στην Κύπρο για το ΝΑΤΟ,

με αντάλλαγμα την Ένωση. Σε κάθε δε περίπτωση, θα έπρεπε να αποφευχθεί αυτό το οποίο από αφροσύνη των Αθηνών εν τέλει εσυνέβη, η ανατροπή του προέδρου Μακαρίου και εκχώρηση κατ’ αυτό τον τρόπο στην Τουρκία της ευκαιρίας να εισβάλει στην Κύπρο. Κάναμε ότι ήταν δυνατό, όχι για να πετύχουμε το καλό του Ελληνισμού, αλλά να φέρουμε την καταστροφή. Η Τουρκία ήδη από την δεκαετία του 1950 αμφισβητούσε την ελληνικότητα της Κύπρου και διεκδικούσε την κατάκτηση ολόκληρης της μεγαλονήσου, όχι γιατί το εδικαιούτο ως εκ του διεθνούς δικαίου, αλλά λόγω της εγγύτητος προς αυτήν, πράγμα που ισχύει για την τουρκική οπτική κατ’ αναλογία και για τα νησιά του Αιγαίου. Στο παρόν στάδιο διεκδικεί την κυριαρχία στο καΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

37 απειλή έναντι της κυριαρχίας της στην ευρύτερη περιοχή. Για αυτό και πρέπει να θεωρηθεί πως η αλλαγή της κυπριακής – ελληνικής θέσης και η μετατροπή της σε τουρκική επικυριαρχία, οδηγεί σταδιακά στην ακύρωση του ελληνικού κλοιού των νήσων γύρω από την Τουρκία. Ταυτόχρονα, η Τουρκία έχει ως στρατηγική της την απόκτηση γεωπολιτικού βάθους στην Μέση Ανατολή, πολύ περισσότερο την αξιοποίηση του υπάρχοντος γεωστρατηγικού βάθους, έτσι ώστε να μπορεί να διαδραματίσει ρόλο στις ιστορικές διεκδικήσεις της στο Βόρειο Ιράκ, που είναι η Μοσούλη και το Κιρκούκ.

τεχόμενο τμήμα και την επικυριαρχία σε ολόκληρη την μεγαλόνησο, ενώ η βασική της προσέγγιση με αφετηρία την Κύπρο είναι το Αιγαίο. Ο στόχος της Τουρκίας είναι να επιβάλει ένα τέτοιο πολιτικό σύστημα στην διαδικασία επίλυσης του Κυπριακού, το οποίο να της επέτρεπε στο μέλλον, είτε διά της διολισθήσεως, είτε αξιοποιώντας μία ευκαιρία, να επεκτείνει την επικυριαρχία της από τον βορρά σε ολόκληρο το νησί, να εγκαταστήσει, όπως έκανε στην Ίμβρο και στην Τένεδο εποίκους και πληθυσμό από την Ανατολία, που να εκτοπίσουν και να υποχρεώσουν τον ελληνισμό να εγκαταλείψει το νησί και να αφήσει την Κύπρο έρμαιο στην τουρκική βουλιμία. Ως εκ τούτου, η Τουρκία θέτει εντέχνως και ενσυνειδήτως θέμα παρουσίας της με στρατιωτική βάση στην Κύπρο, στο πλαίσιο της επίλυσης του προβλήματος, για να αξιοποιήσει την επόμενη ευκαιρία να εκβιάσει, να απειλήσει και εν τέλει να εγκαταστήσει τουρκικούς πληθυσμούς στο νησί, που να αλλοιώσουν την ελληνική σύνθεση, που αποτελεί την μέγιστη πλειοψηφία της νήσου, συμβάλλοντας έτσι στην μετατροπή της Κύπρου διά δημοψηφίσματος σε τουρκική

επαρχία. Έτσι εξηγείται και το γεγονός της επιμονής της Τουρκίας να διαθέτει στρατιωτική βάση στην Κύπρο, διότι κατ’ αυτό τον τρόπο είναι σε θέση ανά πάσα στιγμή να δημιουργήσει καταστάσεις απολύτως ελεγχόμενες από την ίδια. Η Τουρκία αισθάνεται ότι, όχι μόνο η Κύπρος, αλλά και τα νησιά του Αιγαίου και η Δωδεκάνησος, έχουν δημιουργήσει μια αλυσίδα, που ως κλοιός περικυκλώνει το πολιτικό σύστημα της Άγκυρας και δημιουργεί μια ελληνική

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ι εξελίξεις στο εσωτερικό της χώρας μετά την απόπειρα πραξικοπήματος εναντίον του Ερντογάν ήσαν δραματικές, αφού η επιτυχής διάσωση του Τούρκου ηγέτη, του επέτρεψε από την προεδρία της Τουρκικής Δημοκρατίας να επιδοθεί σε ένα αδυσώπητο πογκρόμ εναντίον πάντων εντός της χώρας, ενόχων, υπόπτων ή και ασχέτων, ενώ οι εκκαθαρίσεις στο στράτευμα ήσαν πρωτοφανείς στην τουρκική στρατιωτική ιστορία. Ο Ερντογάν επιχειρεί να διασφαλίσει τον ρόλο ενός απόλυτου επικυρίαρχου στο σύστημα, επιθυμώντας να διευρύνει, όχι μόνο τον χώρο ελέγχου του πολιτικού συστήματος, αλλά να επιμηκύνει και τον χρόνο αντοχής της σημερινής ηγεσίας έναντι εσωτερικών πιέσεων και διεθνών αντιδράσεων. Σε αυτό το διεθνές πλαίσιο, με δεδομένο τον συσχετισμό δύναμης στην περιοχή, που είναι εις βάρος των ελληνικών συμφερόντων, οποιαδήποτε απόπειρα διαπραγμάτευσης για το Κυπριακό, είναι βέβαιο πως θα αποβεί μοιραία για την Κύπρο για αυτό και οποιαδήποτε διαδικασία λαμβάνει χώρα σήμερα, εάν δεν μπορεί να αποφευχθεί χωρίς κόστος για την ελληνική πλευρά, πρέπει να αποτελεί απλώς τακτικούς χειρισμούς και όχι στρατηγική επιδίωξη.

ΠOΛITIKO ΚΑΙ ΣTPATHΓIKO Π E P I Σ K O Π I O

Αναφορά στο έργο του Sir Julian Corbett και σύντομος σχολιασμός του (Βã ΜΈΡΟΣ)* Υπό κ. Νίκου Χατζηϊωακείμ, Διαλέκτη στη ΣΔΕΠΝ

ΙΙ γ΄. Η συνεισφορά του στην ανάπτυξη μίας Θεωρίας Ναυτικής Στρατηγικής Η πρακτική αξιοποίηση μίας Θεωρίας προϋποθέτει κατά τον Corbett τη χρήση Κοινής Γλώσσας με την έννοια, όπως την προσδιορίζει ο ίδιος, της εισαγωγής Βασικών Όρων στην επικοινωνία μεταξύ προϊσταμένων και υφισταμένων, όρων οι οποίοι να πυροδοτούν ταυτόσημους ει δυνατόν συνειρμούς στις σκέψεις τους. Ευρύτερα, σύμφωνα με τον Corbett, η ικανότητα σύλληψης και διατύπωσης μίας Θεωρίας, κρίνεται προσοδοφόρα τόσο με γνώμονα τη λειτουργική διαπροσωπική επικοινωνία όσο και έχοντας κατά νου την επιδίωξη της ατομικής διανοητικής οξύτητας. Εφόσον μία Θεωρία (εν προκειμένω Στρατηγικής) γίνεται κοινά αποδεκτή, βασίζεται σε ακριβείς όρους με σαφείς μεταξύ τους συνδέσεις και σχέσεις, τότε παράγει πνευματική αλληλεγγύη ανάμεσα σε όσους τη μοιράζονται και συγκεκριμένα συνεισφέρει τα μέγιστα στο εξής επίπεδο: στη, σε πραγματικό χρόνο, επίγνωση της πολιτικοστρατιωτικής κατάστασης (όχι μόνον στην περίοδο μίας Κρίσης) η οποία, αφού θα στηρίζεται σε προσυμφωνημένη χρήση όρων και νοημάτων, θα παράγει έγκαιρη συνεννόηση της ανώτατης πολιτικής με την ανώτατη στρατιωτική ηγεσία -η οποία, κατ’ επέκταση θα αποδίδει τη λήψη των βέλτιστων αποφάσεων. Η Θεωρία, παραδέχεται ο Corbett, σχετίζεται άμεσα με την εκπαιδευτική διαδικασία και όχι με το εκτελεστικό (πραξιολογικό)

σκέλος της Απόφασης, ασχολείται με τη διαδικασία λήψης της και όχι την εφαρμογή της. Οι αναλυτές της σκέψης του, εντόπισαν τις εκλεκτικές συγγένειές της με τους στοχασμούς που ανέπτυξε –εκείνος όχι ελλειπτικά, αλλά στα όρια του πλατειασμού κατά τόπους-, ο μέγιστος των θεωρητικών του πολέμου Carl von Clausewitz στο έργο αναφοράς «Περι Πολέμου». Clausewitz, Corbett αλλά και ο «έτερος πατέρας της στρατηγικής» (αυτός κυρίως ως εισηγητής της αξίας του Δόγματος), ο Antoine Henri Jomini, συνέκλιναν στη θεμελίωση της σημασίας που είχε και έχει για ένα στρατηγικό συλλογισμό η έννοια του αφετηριακού σημείου. Ο μεν Jomini έκανε λόγο για ένα κατά το μάλλον ή ήττον πανανθρώπινο σύστημα πεποιθήσεων που αφορά σε βασικά θέματα της ανθρώπινης ύπαρξης και πιθανότατα ανάγεται σε κάποια εμπεδωμένη στατιστικοποίηση σφαλμάτων, εκεί όμως εξαντλούνται οι συμπορεύσεις του με τους άλλους δύο διανοητές, αφού στη συνέχεια διατύπωσε το σκεπτικισμό του προς κάθε αναλυτική θεωρία την οποία χαρακτήρισε επιζήμια για μία εκπαιδευμένη διάνοια και η οποία θα ωφελείτο περισσότερο αν στηριζόταν σε ένα συνδυασμό έμπνευσης και στέρεας γνώσης λίγων, θεμελιωδών, λογικών αξιωμάτων και διαπιστώσεων αιτιακής διαδοχής. Σε ό,τι αφορά ειδικά την προσφορά του Corbett, αυτός κωδικοποίησε τις σκέψεις του Clausewitz, παραπέμποντας επαναληπτικά στο γερμανό στοχαστή κατά την επτασέλιδη εισαγωγή του «Some Principles of Maritime

Strategy». Συγκεκριμένα, διευκρίνισε ότι κάθε συλλογισμός οφείλει να διαθέτει ως εκκίνηση ένα συμφωνημένο σημείο που ονόμασε «Κανονικότητα». Προσδιόρισε ότι παρεμφερής αλληλουχία συνθηκών τείνει «φυσιολογικά» να παράγει παρεμφερή συγκεκριμένα αποτελέσματα. Ως ιστορικός, γνώριζε ότι η εξιστόρηση γεγονότων και καταστάσεων συχνά εκφεύγει των γενικεύσεων και καταλήγει σε περιγραφή ανεπανάληπτων μοναδικοτήτων («άπαξ»), καθιστώντας έτσι την ιστορική γνώση μη χρησιμοποιήσιμη διδακτικά για εξαγωγή συμπερασμάτων, εφόσον κανένα συμπέρασμα δεν επιτρέπεται να γενικευτεί. Για να καταστεί όμως μία θεωρία αξιοποιήσιμη, ο Corbett πρότεινε κάποια σειρά προϋποθέσεων, στο επίκεντρο της οποίας έθεσε την έννοια της γλώσσας διατύπωσης και επικοινωνίας: μία θεωρία, υποστήριξε, για να είναι ευρέως αποδεκτή πρέπει να βασίζεται σε ένα σύστημα όρων και εννοιών προσδιορισμένων με ακρίβεια, όπως και συμφωνημένων σχέσεων μεταξύ τους. Αφότου οριστεί η Κανονικότητα, τότε μόνο μπορούν να παραμετροποιηθούν οι εκάστοτε δεδομένες συνθήκες και να εξεταστεί κατά περίπτωση η σκοπιμότητα για τυχόν απόφαση σχεδιασμού και υλοποίησης ανορθόδοξης ενέργειας. Αφότου κατασκευαστεί ένας ορισμός της «Κανονικότητας» -και ως τέτοιον, στη Θεωρία Στρατηγικής που εισηγήθηκε, ο μεν Clausewitz πρότεινε τον Ολοκληρωτικό Πόλεμο, ο δε Corbett απέφυγε να τον προσδιορίσει περαιτέρω, καθιστώντας τους δικούς του ορισμούς διαχρονικότερων προθέσεων με την αφαιρετικότητα σε τούτο το κρίσιμο

* Ανακοίνωση στην Ημερίδα Της ΣΔΕΠΝ «Ελλάδα και Ναυτική Στρατηγική: Διαχρονική Αξία της Θαλάσσιας Ισχύος» , 21/1/2016 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

39 σημείο -, τότε οι πολιτικές και οι στρατιωτικές ηγεσίες, οι επιτελείς και οι διοικητές μπορούν α) να συννενοηθούν απρόσκοπτα και έγκαιρα, και β) να λάβουν τυχόν απόφαση υπέρβασης της Κανονικότητας, να καταλήξουν δηλαδή αν επιβάλλεται να κινηθούν «ανορθόδοξα». Αποτιμώντας τα όρια ασφαλώς εφαρμογής αυτών των προσεγγίσεων, στο μεν γλωσσολογικό επίπεδο ανάλυσης λόγου, οι συλλογισμοί του Corbett φαίνονται κραταιοί μέχρι σήμερα στο μέτρο που τα στερεότυπα είναι λειτουργικά στη στρατιωτική τέχνη, σε ό,τι αφετέρου αφορά τα περί Κανονικότητας, οι ιδέες του μάλλον ακολουθούν την ίδια τροχιά αν όχι απαξίωσης πάντως αμφισβήτησης με τους ομόλογούς τους ορισμούς στην επιστήμη της Χημείας (υφίστανται περιορισμοί όπως οι ακόλουθοι: ενδέχεται να εισαχθούν κατά τη διαδικασία της παραμετροποίησης δεδομένα τα οποία ίσως σε συγκεκριμένες φάσεις του υπό μελέτη φαινομένου λειτουργήσουν ως ψευδοπαράγοντες, μπορεί να αξιολογηθεί ανεπαρκώς ή ατελώς ή λανθασμένα η συνεισφορά της κάθε συνθήκης στην επίδρασή της για την παραγωγή της Κανονικότητας, η συσσώρευση περιπτώσεων στις κατηγορίες «παραλλαγές ή / και εξαιρέσεις» σχετικοποιεί την ισχύ του Υποδείγματος που ορίστηκε ως «Κανονικότητα»). Επιπλέον, η Απόφαση οφείλει να είναι προϊόν της έλλογης διαδικασίας που περιγράφηκε, ανάφερε ο Corbett, απαλλάσσοντάς την από τις μεταφυσικές σκιές με τις οποίες την είχε βαρύνει ο (Γερμανός και ρομαντικός) Clausewitz. Η πρακτική αξία της Θεωρίας συνίσταται σύμφωνα με τον Corbett στη διανοητική εκπαίδευση, τη διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων του ηγέτη, που εν τέλει θα τού επιτρέψει τον ταχύ και διαυγή εντοπισμό των θεμελιωδών (των Κέντρων Βάρους θα λέγαμε) μίας κατάστασης και θα τον βοηθήσει να αποφλοιώσει το συλλογισμό της Απόφασης από τα περιττά και τα ελάσσονα εκείνα στοιχεία που, χωρίς να επηρεάζουν την επιδίωξη (την Επιθυμητή Τελική Κατάσταση), υπάρχει κίνδυνος να επιβαρύνουν άδικα τη σκέψη με κόπο αλλά και να καταλάβουν χρόνο επεξεργασίας ανωφελή. Clausewitz και Corbett συμφωνούν

ότι η Θεωρία: α) βοηθά στην αποσαφήνιση εννοιών και όρων, β) είναι διανοητικό βοήθημα πρόσληψης και επεξεργασίας δεδομένων, όχι δόγμα ή εγχειρίδιο δράσης, γ) ασχολείται με τη μελέτη σκοπών και τρόπων οι οποίοι εμφανίζονται, ή έστω έτσι γίνονται αντιληπτοί, κατ’ επανάληψη (παραπέμποντας σε αυτό το σημείο στην επαγωγική λογική), δ) διαφωτίζει τη διαδικασία αφήγησης, λειτουργώντας ως οδηγός μελέτης καταγεγραμμένων εμπειριών και δεν ενδείκνυται ως βοήθημα που θα συνοδεύσει τον αξιωματικό στη μάχη, ε) προορίζεται για εργαλείο κριτικής ανάλυσης. Εκείνο που αξίζει καταλητικτικά να αποδοθεί στον Corbett είναι η απαλλαγή της Θεωρίας της Στρατηγικής από τη μεταφυσική χροιά με την οποία είχε επιμιχθεί από τους δύο (προγενέστερους είναι η αλήθεια) στοχαστές. Ο Corbett κατέβαλε προσπάθεια ώστε ο χώρος για τη «διάνοια της μάχης» να περιοριστεί στην «εκτελεστική δεινότητα» (όπως την όρισε ο ίδιος, ή το «φυσικό ταλέντο», όπως επέλεξε να το ονοματίσει ο Clausewitz) –σε ό,τι όμως αφορά το σχεδιασμό και την οργάνωση, ανήγαγε την ανάδειξη (ή τη δυνατότητα προβολής) των συσχετισμών σε εκ των ουκ άνευ, αναγκαία και ικανή συνθήκη προκειμένου ένα σχέδιο να έχει ξεκάθαρο σκοπό, δυνατότητες υλοποίησης, να εμπνέει και να κινητοποιεί στην ίδια κατεύθυνση ένα σύνολο ανθρώπων. Όπως γίνεται αντιληπτό, οι προσεγγίσεις του Corbett αναφορικά με τη Θεωρία Στρατηγικής παραπέμπουν στα σύγχρονα κείμενα Εθνικής Στρατιωτικής Στρατηγικής. Όσο αποδεκτή και αν είναι η σχετικότητα της αξίας ύπαρξής τους, αφού δεν πρόκειται για Βίβλο απολυτοτήτων και σταθερών, αφετέρου δεν αποτελούν εγκόλπιο άσκησης ματαιοπονίας κατά το ότι επιχειρούν να συνοψίσουν έστω πρόσκαιρα τις εκάστοτε βασικές, αενάως μετασχηματιζόμενες αξίες και τις μεταξύ τους σχέσεις, συμπυκνώνοντας ταυτόχρονα στιγμιότυπα της Πολιτικής Εθνικής Άμυνας1. 1. Τις επίμαχες σκέψεις του, ο Corbett τις αναπτύσσει στην ολιγοσέλιδη εισαγωγή του έργου του Some Principles of Maritime Strategy. Αφιερώνει κεφάλαιο στο ίδιο έργο του (Some Principles op cit Μέρος 1ο, κεφ. 4) στους δύο διανοητές –Clausewitz & Jomini-, όμως εκεί αναφερόμενος σε συγκεκριμένες επιτελικές προσεγγίσεις τους. Τις θέσεις του Corbett περι Θεωρίας σχολιάζει κριτικά

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Σκοποί-Τρόποι-Μέσα, σύμφωνα με το Διακλαδικό Δόγμα σε ό,τι αφορά τη Θαλάσσια Ισχύ. Πηγή: ΥΕΘΑ του ΗΒ, Κείμενο 0-10, Αύγ.2011

ΙΙδ΄. Ως ιστορικός (ερευνητής και διδάσκων):

θέση του μεταξύ των στρατιωτικών ιστορικών υπήρξε εξέχουσα διότι αφενός μεν υπήρξε επιστήμων ιστορικός και αφετέρου οριοθέτησε με τη διδασκαλία αλλά και το προσωπικό του παράδειγμα, το πλαίσιο που οφείλει να κινείται και τα προσόντα τα οποία «δέον όπως κέκτηται» ένας θεράπων των ανθρωπιστικών επιστημών ο οποίος καλείται να διδάξει μία επιμέρους θεματική της Ιστορίας ιδιάζουσα: εκείνη στην οποία οι εφαρμογές θετικών επιστημών και τεχνολογίας συναντιούνται με τη διαβαθμισμένη φύση του αντικειμένου (γιατί αυτά συνιστούν μεγάλο μέρος δομικά της αφήγησης των πεπραγμένων των πολεμικών ναυτικών). Ο Corbett επιστράτευσε στο μέτρο του δυνατού την προσωπική εμπειρία των μακρών θαλάσσιων ταξικαι αναλυτικά ο J. J. Widen: J. J. Widen, Sir Julian Corbett and the Theoretical Study of War, Journal of Strategic Studies vol 30 no 1, February 2007, σσ 109-127, κυρίως σσ 113-114. Ο Colin Gray εκτιμά ότι ο Corbett ανέπτυξε μεν μία Θεωρία Στρατηγικής εφάμιλλη εκείνης του Clausewitz, όμως ο βρετανός στοχαστής αυτοπεριορίστηκε στην καταγραφή των σκέψεών του υπό το πρίσμα της εθνικής βρετανικής στρατηγικής της εποχής του και των γεωγραφικών ιδιαιτεροτήτων της χώρας του (και της αυτοκρατορίας της), ενδίδοντας τελικά στη μελέτη κυρίως της Ιστορίας της Στρατηγικής εις βάρος της εκδίπλωσης μίας ολοκληρωμένης Θεωρίας: C. Gray, Modern Strategy, Oxford – N. York: Oxford University Press, 1999, σσ 85, 125-126.

40 διών του παράλληλα με τη στενή συναναστροφή με στελέχη του βρετανικού πολεμικού ναυτικού, αξιοποιώντας τις αφηγήσεις τους ως συνεντεύξεις μεθοδολογικά. Μεταξύ της έκδοσης της πρώτης του σχετικής εργασίας (το 1898) και του ξεσπάσματος του Α΄Παγκόσμιου Πολέμου, συνέγραψε αριθμό κύριων εργασιών και άρθρων. Ειδικά το βιβλίο του αναφορικά με τη βρετανική ναυτική παρουσία στη Μεσόγειο τον εκτόξευσε στην πρώτη κατηγορία διανοητών της ναυτικής στρατηγικής, εξαιτίας του οποίου άλλωστε προσκλήθηκε για διαλέξεις και στην ναυτική σχολή πολέμου των ΗΠΑ2. Τού έχει αφετέρου προσαφθεί ότι ασχολήθηκε με περιόδους πλούσιες σε πολεμικά γεγονότα και όχι καταιονισμού τεχνολογικών επαναστάσεων (όπως ήταν ο 19ος αιώνας), αυτό όμως εν πολλοίς αποδίδεται στο πρόβλημα που ταλάνισε το σύνολο της ακαδημαϊκής κοινότητας των ιστορικών της γενιάς του, στην ανεπαρκή δηλαδή πρόσβαση στο κρατικό αρχειακό υλικό του ΗΒ που μετά βίας αποδεσμεύτηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και πάλι περιορίστηκε στην εποχή μέχρι το τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων3. Έτερο μειονέκτημα του ιστορικού του έργου, που όμως είχε αρνητική επίπτωση στη διδασκαλία ναυτικής ιστορίας σε αξιωματικούς, υπήρξε η κλίση του να ασχολείται με την αφήγηση της επιχειρησιακής διάστασης των ναυτικών συγκρούσεων, παραμελώντας έτσι παραμέτρους όπως Διοίκηση, Τά2. Η εναρκτήρια συγγραφική του επαφή με το βρετανικό ναυτικό υπήρξε μία βιογραφία του Francis Drake (London: Macmillan, 1890), πρώτη πάντως εργασία του που οδήγησε σε συστηματική του ενασχόληση με θέματα ενδιαφέροντος της τότε ηγεσίας του βρετανικού πολεμικού ναυτικού λογίζεται η Papers Relating to the Navy During the Spanish War, 1585-1587 (Navy Records Society, 1898). Στις βασικές του ιστορικές πραγματείες συγκαταλέγονται οι εξής: Drake and the Tudor Navy–δίτομο, (London: 1899), The Successors of Drake, (London, 1900), England in the Mediterranean: A Study of the Rise and Influence of British Power within the Straits, 1603–1713, (London, 1904) –δίτομο, Fighting Instructions, 1530– 1816 (London: Navy Records Society, 1905), England in the Seven Years War: A Study In Combined Strategy, (London, 1907)-δίτομο και The Campaign of Trafalgar (London, 1910), όλα εκτός του «Fighting Instructions…» από τις εκδόσεις Longmans, Green and Co. (L. J. Cleaver op cit σσ 48-49. Βλ ολιγόλογη αναφορά στο καθένα από τα τελευταία αμέσως παρακάτω). 3 Παρατήρηση του A. Lambert, Discussion of the Papers Written by Dr. Jon Tetsuro Sumida and Dr. David A. Rosenberg στο Mahan is not enough op cit σ 201.

σεις της Ηγεσίας του Ναυτικού, Διάθεση Πόρων, ενώ ακόμη, σχετικά με την περιγραφή της διαδικασίας μορφοποίησης της Στρατηγικής, δεν έδωσε τη δέουσα έμφαση σε μη-επιχειρησιακούς παράγοντες που πάντως συνυπολογίζονται από τους στρατιωτικούς εισηγητές της στρατηγικής4. Με βάση παράθεσης όχι τη χρονολόγηση έκδοσής τους αλλά τις ιδέες που ανέπτυξε σε αυτά, τα ιστορικά του έργα θα μπορούσαν να κατηγοριοποιηθούν σε εκείνα που επιχειρηματολογούν υπέρ της ενσωμάτωσης της ναυτικής στη συνολική υψηλή στρατηγική ενός κρατικού δρώντος ως υποκειμένου και σε εκείνα στα οποία υπογραμμίζεται η αξία της Θαλάσσιας στρατηγικής με επίκεντρο την προνομιακή πρόσβαση σε Θαλάσσιες Οδούς Διέλευσης, έναντι μίας Ναυτικής στρατηγικής προσηλωμένης στην επιδίωξη σύμμετρων συγκρούσεων. Όπως θα διαπιστωθεί, σε κάθε θέση που επεξεργάστηκε στο θεωρητικό του μείζον έργο, άντλησε τα συμπεράσματά της από τα διδάγματα των θεμάτων που εξέτασε στις ιστορικές του μελέτες. Οι πραγματείες του για τις ναυτικές εξελίξεις της πατρίδας του από την Ελισαβετιανή εποχή μέχρι τους Ναπολεόντειους πολέμους (απ’τα μέσα του 16ου αιώνα δηλαδή μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα) διακρίθηκαν για την ακρίβειά τους, την ενδελεχή αξιοποίηση της επιστημονικής μεθόδου τεκμηρίωσης όσων ανέλυσε και την παρρησία του. Ο Corbett απέρριψε την στερεοτυπική αναπαραγωγή των αφηγήσεων που ως σκοπό τους είχαν τη συσπείρωση του πολυεθνικής σύνθεσης Ηνωμένου Βασιλείου γύρω από τη βρετανική ιδέα. Ερμήνευσε τους Iσπανοβρετανικούς πολέμους ως δυναμική διεκδίκηση νέων αγορών, αποδίδοντας σε αυτούς το ουσιώδες τους εμπορικό υπόβαθρο και φωτίζοντας τις αφετηρίες του κρατικού πολεμικού ναυτικού που ίδρυσε η δυναστεία των Τυδώρ, χωρίς να υποβαθμίσει την πολιτική και θρησκευτική τους διάσταση. Στην εργασία που τιτλοφορείτο «Drake and the Tudor 4. Παρατήρηση του J. Sumida, Discussion of the Papers Written by Dr. Jon Tetsuro Sumida and Dr. David A. Rosenberg στο Mahan is not enough op cit σ 178.

Navy: With a History of the Rise of England as a Maritime Power» (εκδόθηκε το 1898) προσέγγισε το μεγάλο Βρετανό ναυτικό ηγέτη και εθνικό ήρωα χωρίς προκαταλήψεις ή διάθεση αναπαραγωγής στερεοτύπων, φέρνοντας στο φως τις ηγετικές ικανότητες και κυρίως τη στρατηγική σκέψη του. Σε αυτό το έργο ανέλυσε την αποτυχημένη απόπειρα των Ισπανών να ανακτήσουν τον έλεγχο των Κάτω Χωρών, επειδή οι Βρετανοί επένδυσαν τα κέρδη τους από την –εν πολλοίς αντιϊσπανική κρατική πειρατεία τους- στη διατήρηση του ελέγχου Βελγίου-Ολλανδίας (αν και υποτίμησε ακριβώς αυτή τη διάστασηπροϋπόθεση στα σχέδια άλλου ναυτικού ηγέτη της ίδιας εποχής, του sir John Hawkins, ο οποίος διαμοίρασε το μικρό τότε βρετανικό ναυτικό σε δύο ισοδύναμα τμήματα, ένα στα μητροπολιτικά νερά με αποστολή την προστασία των βρετανικών νησιών και ένα στις Αζόρες με αποστολή τη λαφυραγώγηση κάθε ισπανικού πλοίου με φορτίο χρυσού από το «Νέο Κόσμο» προς την Ισπανία, πλήττοντας έτσι τη ζωτικότερη οικονομική αρτηρία και το Στρατηγικό Κέντρο Βάρους της τελευταίας5). Τόνισε την αποτυχημένη απόπειρα του ισπανικού θρόνου να θέσει υπό τη διοίκησή του μέσω βασιλικών γάμων το βρετανικό πολεμικό ναυτικό ώστε να το αξιοποιήσει εναντίον της ανταγωνιστικής Γαλλίας. Όταν οι ισπανοί απαγόρευσαν στις ευρωπαίους εποίκους της Αμερικής να συναλλάσσονται εμπορικά με τους Βρετανούς, η αφορμή για τον πόλεμο είχε πλέον δοθεί. Στο επόμενο βιβλίο του («Οι διάδοχοι του Drake» – έτος έκδοσης 1900) ανέπτυξε την προσφιλή του προσέγγιση σύμφωνα με την οποία «η ουσιώδης αξία της θαλάσσιας[sic] στρατηγικής συνίσταται στην επίδρασή της επί της χερσαίας αντίστοιχης» ενός δρώντος, καθώς και ότι οι δύο αυτές διαστάσεις οφείλουν να αντιμετωπίζονται ως συνιστώσες του ίδιου όλου, αλληλοσυνδεδεμένες στενά. Σε αυτό το έργο και παραπέμποντας σε πηγή της εποχής που αφηγείτο (υπόμνημα του Montgomery), εισηγήθηκε την αξία του στόλου εκείνου ο οποίος, ακόμη και κατώτερος σε μαχητική ισχύ, απλά υφιστάμενος κι ενεργός, συνιστά υπολογίσιμο παρά5. Παρατήρηση του S. W.Roskill (1962 op cit σσ 29-30). ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

41 γοντα στις στρατιωτικές επιχειρήσεις ως «εξ υποστάσεως Απειλή» (Fleet_ in_being) επειδή υποχρεώνει τον αντίπαλο να δεσμεύει δυνάμεις και σκέψη για την αδρανοποίησή του πριν προχωρήσει στο σχεδιασμό και την υλοποίηση επιθετικών ενεργειών που να αποβλέπουν στην προσβολή των φίλιων Κέντρων Βάρους (λχ μία απόβαση ή ακόμη και την παρακώλυση των φίλιων θαλάσσιων μεταφορών και συγκοινωνιών –αυτά αναπτύσσονται και στο “Some Principles…”) 6. Όπως ανέλυσε διεξοδικά ο Corbett, συν τω χρόνω και καθώς η αύξηση του θαλάσσιου εμπορίου απέφερε πρωτοφανείς προσόδους στο βρετανικό κράτος (αλλά και προσέφερε επαγγελματική διέξοδο στο εργατικό δυναμικό της χώρας), οι ανάγκες απόκτησης και συντήρησης μίας αξιόμαχης πολεμικής ναυτικής δύναμης παρουσίασαν ανανεωμένη δυναμική και πρόσθετα κίνητρα. Το 1904, στο έργο του «Η Αγγλία στη Μεσόγειο» περιέγραψε την αυξανόμενη σταδιακά ναυτική παρουσία του Λονδίνου στα μεσογειακά πράγματα και δη κατά τρόπο ασύμμετρο (δηλαδή όχι ως απότοκη νικηφόρων ναυμαχιών) σε σχέση με την επίπτωση που αυτή η ανάπτυξη είχε στις γαλλικές θαλάσσιες οδούς σύνδεσης του μεγάλου ανταγωνιστή (:μητροπολιτικού εδάφους Γαλλίας-Αφρικής-νοτιοανατολικής Ασίας). Η κατοχή και ο έλεγχος του Γιβραλτάρ και αργότερα και της Διώρυγας του Σουέζ, επέτρεψε στη Βρετανία να αδρανοποιήσει κάθε προοπτική ριπιδοειδούς επέκτασης της Γαλλίας με εφαλτήριο τα μεσογειακά της λιμάνια («ακύρωσε κάθε σκέψη αναβίωσης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας» για να μετέλθουμε το δικό του αφορισμό). Προοδευτικά, μέσα από τη συγγραφική του δραστηριότητα, ο Corbett συνειδητοποίησε ότι έλεγχος των θαλασσών σημαίνει πρακτικά έλεγ6. Στο επίμαχο έργο σημείωνε χαρακτηριστικά πως ό,τι και να επιτύγχανε ένας στόλος, θα έμενε ανεκμετάλλευτο αν δεν υφίστατο ένα αναλόγου επιπέδου χερσαίο στράτευμα: εισαγωγή του E. Grove στο “Some Principles…” op cit σσ xii-xiii. Στον όρο Fleet_in_ being αναφέρθηκε πρώτος ο βρετανός ναύαρχος Colomb στο έργο του Naval Warfare: Its Ruling Principles and Practices Historically Treated (London: W. H. Allen, 1891), παραπέμποντας σε αποστροφή απολογίας του βρετανού ναυάρχου Torrington το Νοέμβριο του 1690. Βλ: J. B. Hattendorf, The idea of a “Fleet in being” in historical perspective, NWCR, Winter 2014, Vol. 67, No. 1 σ 1.

χος των ΘΟΔ και των γεωγραφικών βρόγχων που επιτρέπουν την προνομιακή εκδίπλωση του εθνικού θαλάσσιου εμπορίου και απώτερα την απόκτηση λόγου στις διεθνείς θαλάσσιες μεταφορές. Στο έργο του με αντικείμενο τη μελέτη του Επταετούς Πολέμου σε σχέση με τη ΒρεταΕίδη αποστολών του σύγχρονου Αυστραλιανού ΠΝ, νία που τυπώθηκε με επιρροή από τις ιδέες των στοχαστών K. Booth & E. Grove. το 1907, αναδύεται Πηγή: Paper in Australian Maritime Affairs no 14, P. Mitchell Essays 2003, (επιμέλ., G. Kerr), Australia: Sea Power Centre η σύλληψη της έννοιας του Περιορισμένου Πολέμου, προεκτείνοντας το θάλασσα, τείνει να μετατρέπει τους ουνόημα της Στρατηγικής ως οργάνου δέτερους σε εχθρούς» (επειδή παρετης Πολιτικής που πρωτοεισηγήθηκε μποδίζει το θαλάσσιο εμπόριο μεταξύ ο Clausewitz. Σε αυτή την εργασία, ο αυτών και του αντιπάλου)7. Όταν ασχολήθηκε το 1910 με την Corbett προσέγγισε την επίμαχη σύγκρουση όχι ως μία ναυτικού αρχικά εκστρατεία του Trafalgar, το έκανε με χαρακτήρα που εξελίχθηκε και σε χερ- σκοπό να αποδείξει ότι επειδή η χώρα σαία (όπως πρότεινε ο Mahan), αλλά είχε μείνει χωρίς συμμάχους και με ένα ως υποδειγματική περίπτωση πολέμου μάλλον αδύναμο χερσαίο στράτευμα, μεταξύ μίας ναυτικής και μίας χερσαίας η μόνη επιλογή της πολιτικής ηγεσίας δύναμης, όπου οι Βρετανοί παρέσυραν ήταν να στραφεί στην έμμεση προσέγτους Γάλλους στο πεδίο υπεροχής των γιση και στη θαλάσσια στρατηγική – πρώτων. Ο πόλεμος διεξάχθηκε ιδεατά και πάλι με ανολοκλήρωτη τη στρατηαπό άποψης οικονομίας δυνάμεων (σε γική επίπτωση του ναυτικού θριάμβου, στρατιωτικό επίπεδο, διότι σε οικονο- αφού (όπως επισήμανε), η βρετανική μικό η βρετανική εμπλοκή στον πόλε- νίκη στο Trafalgar επισκιάστηκε από μο αυτό αποδείχθηκε από τις δαπανη- την ανάλογης έκτασης νίκη του Ναρότερες έως τότε, χωρίς αφετέρου να πολέοντα στο Austerlitz 1,5 μήνα αρανακοπεί η αύξηση των κερδών για τη γότερα. Το μόνο σφάλμα που τού καβρετανική οικονομία από τις εμποροβι- ταλογίζεται σε αυτό το έργο υπήρξε η ομηχανικές της δραστηριότητες), επει- ανάγνωση του Trafalgar ως αμυντικής δή δε εφαρμόστηκε προηγουμένως η αφετηρίας –κι αυτό διότι η ανώτατη απομόνωση του θεάτρου επιχειρήσεων ηγεσία του ναυτικού είχε εξασφαλίσει με ναυτικά μέσα, η επιτυχία ήταν δυσα- ότι η προοπτική ασφαλούς διάπλου της νάλογα μεγάλη: απέφερε τον έλεγχο Μάγχης ήταν απαγορευμένος καρπός του Καναδά. Ο Corbett προχώρησε στο για το γαλλικό ναυτικό. Κατά τα άλλα, ο έργο αυτό σε δύο ακόμη κρίσιμες επι- Corbett διέγνωσε με ακρίβεια ότι η βρεσημάνσεις τις οποίες ανέλυσε αργότερα και στο “Some Principles…”, ότι δηλαδή 7. RADM R. Menon, Maritime Strategy and Continental Wars, είναι πρωτεύον για μία θαλάσσια δύνα- London-Portland OR: F. Cass, 1998, σ 31, P. M. Kennedy, The rise μη να εξασφαλίζει διεθνείς συμμαχίες and Fall of British Naval Mastery, London-Basingstoke: MacMillan όταν εμπλέκεται σε σύγκρουση με μία Press 1983, σσ 104-105, C. G. Reynolds, 1974 op cit σ 469, S. W.Roskill 1962 op cit σσ 91, 110-111. Η συγκεκριμένη εργασία μεγάλη ηπειρωτική Δύναμη, καθώς και αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για νεώτερες συγγραφικές απόπειρες ότι «…κάθε κίνηση στην κατεύθυνση με το ίδιο αντικείμενο, αυτή τη φορά από αξιωματικό της Σχολής της εξασφάλισης της Κυριαρχίας στη Πολέμου: A. Lambert στο A. Dorman, M. L. Smith & M. R.H. Uttley

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

(επιμελ.) 1999 op cit, σ 50.

42 τανορωσική σύμπραξη εναντίον του Ναπολέοντα επιτεύχθηκε αφότου οι Βρετανοί στάθηκαν αμετάπειστοι στην πρόθεσή τους να διατηρήσουν υπό τον έλεγχο τους τη Μεσόγειο και συγκεκριμένα σημεία της όπως τη Μάλτα (που είχαν πρόσφατα ανακαταλάβει από τους Γάλλους), υποχρεώνοντας τον Τσάρο να αποδεχθεί αυτή τη βρετανική θέση και να άρει τους δικούς του όρους, προκειμένου η συμμαχία Μόσχας-Λονδίνου να υπογραφεί. Ο Corbett υπογράμμισε τον ερασιτεχνισμό της στρατηγικής σκέψης του Ναπολέοντα σε ό,τι αφορούσε την εκδίπλωσή της στο ναυτικό επίπεδο και υπενθύμισε ότι όλα όσα συνέβησαν στο ισπανικό ακρωτήριο τον Οκτώβριο του 1805 ήταν η κατάληξη της εντολής του Γάλλου ηγέτη να ανακαταληφθεί η Σικελία με την αξιοποίηση του γαλλοϊσπανικού στόλου. Τονίστηκε επίσης στο ίδιο έργο ότι η έννοια «Θάλασσιος Έλεγχος» βρίσκεται εκτός δυνατοτήτων στην απόλυτη μορφή του (της Κυριαρχίας), ακόμη και για μία θαλασσοκράτειρα, αφού ο Ναπολέων ήταν σε θέση να παρακωλύει τις βρετανικές θαλάσσιες μεταφορές ακόμη και μετά το 1805 (το επιχείρημα αναπτύχθηκε εκ νέου στο “Some Principles…”). Στο έργο του για το Trafalgar, ο Corbett φώτισε το πολιτικοοικονομικό επίκεντρο στη σκέψη του Nelson όταν λάμβανε τις αποφάσεις του, ανέδειξε την εξισορρόπηση μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών επιδιώξεων που συνέλαβε και πέτυχε ο διαπρεπής αντιναύαρχος του Royal Navy κατά τη δεδομένη κομβική συγκυρία, καθιστώντας με την αφήγησή του το στρατηγικό υπόβαθρο της επίμαχης σύγκρουσης προσπελάσιμο εξίσου στις ηγεσίες και το ευρύ κοινό της δικής του εποχής. Ανέδειξε τέλος το συμπέρασμα εκείνο που, αφού εξυμνήθηκε, παραμελήθηκε σκανδαλωδώς αμέσως μετά από τις ίδιες τις μετέπειτα ηγεσίες του βρετανικού πολεμικού ναυτικού: ότι ο τρόπος διοίκησης του Nelson περιλάμβανε: α) τις εξαντλητικές διαλογικές συζητήσεις με τους υφισταμένους του γύρω από το είδος της εκάστοτε επερχόμενης μάχης και β) την εξουσιοδότηση. Στο περίφημο υπόμνημα που απεύθυνε προς τους κυβερνήτες του 12 μέρες πριν τη ναυμαχία του Trafalgar, ο Nelson διατύπωσε

με ακρίβεια την ιδέα των ενεργειών του, ενώ αφετέρου εξέφρασε τις σκέψεις του κατά τρόπο που παρέπεμπε έντονα στο είδος διοίκησης το οποίο στον 20ο αιώνα έγινε γνωστό ως «αποκεντρωμένο» («Auftragstaktik» ή «Missionoriented») 8. Προκειμένου η Υπηρεσιακή Ιστορία να είναι χρήσιμη, ο Sir Julian ασχολήθηκε με τα μέσα παραγωγής της, τα οποία εφόσον αξιοποιηθούν θα σταθεί επωφελής στους σημαντικότερους καταναλωτές της, τα στελέχη δηλαδή της επαγγελματικής οικογένειας που πρόκειται να τη μελετήσουν. Αφού καυτηρίασε την έως τότε συνήθη πρακτική των αποστράτων να προσβλέπουν στην Ιστορία ως δεξαμενή άντλησης επιλεκτικών δεδομένων με σκοπό την εξαγωγή αυθαίρετων συμπερασμάτων (συνήθως στο πλαίσιο επίρριψης ευθυνών για γεγονότα με δυσμενή έκβαση ή ανάδειξης της ατομικής συμμετοχής σε νικηφόρα αποτελέσματα), έθεσε την εξής θεμελιώδη προϋπόθεση λειτουργικής ενασχόλησης με το παρελθόν: να αναγνωριστεί η σκοπιμότητα συνεργασίας εκπαιδευμένων ιστορικών και στελεχών του Ναυτικού, στη βάση της απαίτησης για συνδυασμένη επιστημονική επάρκεια (όπως το έθεσε γλαφυρά ο ίδιος, υφίσταται Seamanship –ναυτοσύνη- απαραίτητη για την περιγραφή κι ερμηνεία των τεχνικών και διοικητικών ζητημάτων και άλλο τόσο και Scholarship –λογιοσύνη, αναγκαία για την ένταξη των αφηγούμενων γεγονότων στο ευρύτερο ιστορικό τους πλαίσιο). Μαζί, ιστορικός και αξιωματικός, θα σκύψουν πάνω από τα τεκμήρια, (τα σχέδια, τις οδηγί8. Το περιεχόμενο των βασικών αυτών έργων παρουσίασε ο I.Moffat στο άρθρο του Corbett, A man before his time, Journal of Military and Strategic Studies Vol 4, No 1 (2001). Τα συγκεκριμένα βιβλία του Corbett αναφέρονται και αξιοποιούνται εκτενώς σε μεταγενέστερες ιστορικές μελέτες –ενδεικτικά: M. A.Palmer, Command at Sea: Naval Command and Control since the sixteenth century, Cambridge MA & London: Harvard University Press, 2005 που παρατίθεται επειδή αναλύει το ιδιαίτερα ενδιαφέρον θέμα της διαδικασίας έκδοσης των Οδηγιών Μάχης, στο οποίο ο Corbett εμβάθυνε για την περίοδο 1530-1816, εκδίδοντας μάλιστα και χωριστό έργο γι’αυτό όπως έχει αναφερθεί. Στο έργο εκείνο είχε φανεί αυστηρός με το Nelson (εισαγωγή του E. Grove στο “Some Principles…” op cit σ xxiii). Σε αποτίμηση του έργου του Corbett για το Trafalgar προχώρησε ο J. Robb‐Webb στο άρθρο του Corbett and The Campaign of Trafalgar: Naval Operations in their Strategic Context, Defence Studies, Vol. 8, No. 2, (2008), σσ 157-179. Βλ επίσης S. W.Roskill 1962 ibid σσ 78-81, J. Gooch στο C. S. Gray, R. W. Barnett (επιμελ.) op cit, σ 41.

ες, τις διαταγές, τις μαρτυρίες κλπ) και, εφόσον έχουν διαβαθμιστεί ανάλογα ώστε να έχουν πρόσβαση σε αυτά, θα τα επεξεργαστούν ο καθένας σύμφωνα με την ειδική κατάρτιση και τις εμπειρίες του. Διαχώρισε την ιστορική μελέτη σε αυτή που αφορά πρόσφατα συμβάντα και εκείνη που αναφέρεται σε περιόδους του απώτερου παρελθόντος, με την αυτονόητη επισήμανση ότι από τη δεύτερη κατηγορία γίνεται να αντληθούν πιο αφηρημένα, γενικεύσιμα και διαχρονικά συμπεράσματα. Έκανε ακόμη λόγο για λειτουργικό καταμερισμό εργασιών μεταξύ της Ιστορικής Υπηρεσίας του κάθε Κλάδου όταν πρόκειται να εξιστορηθεί μία διακλαδική επιχείρηση ή εκστρατεία, όπου το επίκεντρο της κάθε αφήγησης είναι ορισμένο με σαφήνεια, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι θα αγνοηθεί τελείως το πραγματικό (διακλαδικό και ταυτόχρονο) πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η εκάστοτε οπτική γωνία. Εξηγώντας την πρότασή του με το επιχείρημα ότι η κάθε φάση μίας επιχείρησης / εκστρατείας έχει διακριτό κύριο χαρακτήρα είτε ναυτικό είτε χερσαίο, η διακλαδικότητα για τον Corbett σήμαινε σχεδιασμός κι εκτέλεση, όχι ενιαία διοίκηση, ούτε και κοινή διαχείριση μνήμης. Κυρίως όμως, όπως περιεκτικά το συνόψισε ο ίδιος, χάρη στα νεότερα διαθέσιμα μεθοδολογικά εργαλεία και τις επιστημονικές προθέσεις των μελετητών της, η Ιστορία γινόταν να αποτελέσει το ορυχείο περασμένων εμπειριών από το οποίο θα μπορούσε να εξαχθεί η πολυτιμότερη πρώτη ύλη για τη σύλληψη ορθών δογμάτων –αυτά τα προσαγόρευε ως «η ψυχή του Πολέμου»9. Ο Corbett συμφωνούσε απόλυτα με τον Clausewitz ότι η αναζήτηση του εκάστοτε βέλτιστου δόγματος (νοούμενου ως σώματος ιδεών που αφορούν τον Πόλεμο και γεφυρώνουν τη θεωρία με την πράξη, τη σκέψη με τη δράση) συναρτάται άμεσα από την απάντηση στο θεμελιώδες ερώτημα «σε τί είδους πόλεμο έχουμε εμπλακεί κατά τη δεδομένη στιγμή»10. 9. Julian Corbett, Staff Histories, στο J. S. Corbett και H. J. Edwards (επιμελ.), NAVAL AND MILITARY ESSAYS, being papers read in the naval and the military section, at the international Congress of historical studies, 1913, Cambridge: at the University Press, 1914, 23-38. 10. Ο G. Sloan (που επισήμανε αυτή τη σοβαρή συμπόρευση των ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

43 ΙΙΙ. Η επιρροή του σε ηγεσίες κατα την εποχή του και μεταγενέστερα: Στο ΗΒ: ο γνωστός ιστορικός S. W. Roskill (απόστρατος προέλευσης RN), παρατήρησε ότι η άμεση επίδρασή του στις ομάδες λήψης κυβερνητικών αποφάσεων του Λονδίνου κατά την περίοδο μεταξύ έκδοσης του “Some Principles…” και ξεσπάσματος των εχθροπραξιών του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου δεν κινήθηκε στις πρέπουσες διαστάσεις, λόγω του ότι είχαν επικρατήσει οι εισηγητές στρατιωτικής στρατηγικής που έδιναν έμφαση στην «ηπειρωτική» (δηλαδή τη χερσαία) διάσταση των πραγμάτων –εξέλιξη μάλλον αναμενόμενη σε μία περίοδο που η εμπλοκή του Λονδίνου σε έναν ευρωπαϊκό πόλεμο βαθμιαία φάνταζε αναπόφευκτη και μάλιστα με την πλήρη συμμετοχή του σε αυτόν (την αποστολή δηλαδή και ευμεγέθους εκστρατευτικού σώματος)11. Άξιος συνεχιστής του έργου του υπήρξε ο ένστολος συνοδοιπόρος του στους στοχασμούς και προηγουμένως μαθητής του, ναύαρχος Herbert Richmond, χαρακτηρισμένος ως ίσως ο πιο ολοκληρωμένος αξιωματικός της γενιάς του, και με ιδιαίτερη έφεση στη μελέτη της ναυτικής ιστορίας (τον αποκάλεσαν «Βρετανό Mahan»), που διεύθυνε το Royal Naval College όταν αυτό έδρευε στο Greenwich. Ο Richmond μοιράστηκε με τον Corbett την τύχη της σκληρής και άδικης κριτικής που τού επιφύλαξαν (και με σταδιοδρομικές συνέπειες για τον Richmond) οι συνάδελφοί του και οι πολιτικοί προϊστάμενοί του με γνωστότερη την μνησικακία που τού έδειξε ο W. Churchill, εξαιτίας όσων επισημάνσεων για σφάλματα στρατηγικής διατύπωσε (και) ο Richmond εν μέσω του Α΄Παγκόσμιου Πολέμου. δύο διανοητών) συνοψίζει τους παράγοντες που συνυπολογίζονται στη διαδικασία εύρεσης ορισμού του «δόγματος», όπως και στην αναζήτηση του βέλτιστου κατα περίπτωση. Υπενθυμίζει ότι η ανακάλυψη αιτιώδους συνάφειας μεταξύ του Δόγματος ως ανεξάρτητης μεταβλητής (που πάντως από τη φύση του είναι προϊόν διαρκών μετασχηματισμών και επικαιροποιείται αενάως) και της Στρατηγικής ως εξαρτημένης, δεν είναι επιτεύξιμη, ειδικά σε στιγμές κρίσης ή περιόδους συγκρούσεων. Οι Πόλεμοι διεξάγονται σε περιβάλλον αβεβαιότητας, φόβου, κινδύνων και ασάφειας: G. Sloan, Military doctrine, command philosophy and the generation of fighting power: genesis and theory, International Affairs, vol 88 Issue 2 (2012), σσ 243–263. 11. S. W. Roskill 1962 op cit, σ 107.

Ανεξάρτητα από τις μικρότητες αυτές, η αναγνώριση του έργου των δύο ανδρών μεσοπολεμικά συνοψίζεται στην παρατήρηση ανώτερου αξιωματικού του RN σε άρθρο του που δημοσιεύθηκε το 1934 στην επιθεώρηση Naval Review και σύμφωνα με την οποία τα έργα των Corbett και Richmond, όπως και των Clausewitz και Mahan ήταν αξιοποιήσιμα εξίσου για τη μελέτη στρατιωτικής ιστορίας και την αποτίμηση – αλλά και τη σύλληψη- της Στρατηγικής (όπως εξάλλου αυτό πρότειναν και οι ίδιοι οι προαναφερθέντες)12. Μεταπολεμικά, η επιρροή της σκέψης του Corbett στα βρετανικά ναυτικά δόγματα της ψυχροπολεμικής περιόδου υπήρξε αδιάπτωτη. Ακόμη, στις αντιαντάρτικες επιχειρήσεις που διεξήγαγαν οι Βρετανοί στη Μαλαισία μεταξύ 1948 και 1960, εφάρμοσαν κάθε διδαχή του (απομόνωσαν πεδία μαχών, μετάφεραν στρατεύματα και βομβάρδισαν συστηματικά κάθε παράκτια τοποθεσία κατεχόμενη από τον εχθρό), σε μία χώρα ιδεώδη από άποψη γεωγραφικής διαμόρφωσης γι’αυτό 13. Όπως κατέδειξε ο J. J. Widen, η επίδραση του Corbett στη σύνταξη του εγχειριδίου BR1806 (The Fundamentals of British Maritime Doctrine) που πρωτοεμφανίστηκε το 1995 επικαιροποιούμενο περιοδικά έκτοτε –είχε αντικαταστήσει το Naval War Manual που χρονολογείτο από το 1969-, περιέχει μάλλον παραπομπές στο πνεύμα παρά στο γράμμα του έργου του διανοητή. Ο Ε.Grove (που ως σύμβουλος συμμετείχε στη συγγραφή της πρώτης έκδοσης του BR1806) σημείωσε εκεί χωρίς περιστροφές ότι το «Ορισμένες Αρχές…» παρείχε στο βρετανικό ναυτικό το στρατηγικό δόγμα της εποχής του. Είναι δεδομένο ότι παρά τις μικρές παραφράσεις σε έννοιες που εκείνος εισήγαγε, αυτές παραμένουν σε χρήση ως εργαλεία ανάλυσης, σύνο12. A. Searle, Interservice debate and the origins of strategic culture: the ‘Principles of War’ in the British Armed Forces, 1919-1939, War in History, vol 21 Issue 1 (2014), σ 23. O Churchill πάντως, είχε με βεβαιότητα εντρυφήσει στα έργα του Corbett όταν αυτά εκδόθηκαν και είχε επηρεαστεί από τη σκέψη του, χωρίς ποτέ να το παραδεχθεί ευθέως: C. Bassford op cit σ 98. 13. Βλ αναφορές στο: I.Speller, Corbett, Liddel Hart and the ‘British Way’ in warfare in the 1960s, Defence Studies, Vol. 8, No. 2 (June 2008), σσ 227–239. Ακόμη, C. B. Reynolds 1974 op cit σσ 621-622.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ψη επιδιώξεων ακόμη και ανθεκτικές στο χρόνο παρατηρήσεις. Συγκεκριμένα, η σκοπιμότητα επιδίωξης της διακλαδικότητας με την έννοια της διαρκούς άσκησης στο σχεδιασμό και την υλοποίηση συνδυασμένων επιχειρήσεων, η υπεροχή της θαλάσσιας έναντι μίας απλά ναυτικής στρατηγικής και τα οφέλη που απορρέουν από την προβολή θαλάσσιας ισχύος, η έμφαση στην προστασία των Θαλάσσιων Οδών Διέλευσης, παρίστανται ως δεσπόζουσες αξίες στο ανωτέρω χρησιμοποιούμενο κείμενο αναφοράς του βρετανικού ναυτικού (το BR1806). Είναι τέλος αναγνωρισμένη η επίδραση του Corbett στους στοχασμούς των πλέον διακεκριμένων σύγχρονων εισηγητών θαλάσσιας στρατηγικής, όπως των Eric Grove και Colin S. Gray14. Στη Γερμανία η μείζων εργασία του Corbett (το «Some Principles…») τράβηξε το ενδιαφέρον του ναυάρχου Curt von Maltzahn, ο οποίος προχώρησε σε μία αξιοσημείωτη σύγκριση του έργου του βρετανού με το αντίστoιχο του Mahan (The Influence of Sea Power Upon History, 1660–1783), η οποία δημοσιεύθηκε στην Επιθεώρηση του αυτοκρατορικού γερμανικού ναυτικού Marine Rundschau και μάλιστα εκδόθηκε μεταφρασμένη και στην ανάλογη γαλλική Επιθεώρηση Revue Maritime. Αφού ο Maltzahn μετέφερε τις αρνητικές κριτικές τρίτων για τις ιδέες του Corbett, διατύπωσε την προσωπική του αξιολόγηση ως θετική τόσο σε επίπεδο Ιστορίας όσο και Στρατηγικής (χαρακτηρίζοντας μάλιστα τη θεωρία Στρατηγικής του Corbett ως διαυγέστερη και συνεκτικώτερη της εισήγησης του Mahan – σημειώνεται ότι Maltzahn και Corbett συγκαταλέγονται στους επιφανέστερους «ναυτικής προέλευσης φίλους» της σκέψης του Clausewitz). Κατά το μεσοπόλεμο, η μελέτη του στη Γερμανία συστηματικοποιήθηκε περαιτέρω. Στη Γαλλία εμφανίστηκε σύντομα μετάφραση μέρους του «Some Principles…», όμως γενικά οι αποτιμήσεις εκεί από πλευράς Γάλλων υπήρξαν κυρίως αρ14. J. J. Widen, Julian Corbett and the Current British Maritime Doctrine, Comparative Strategy, vol 28 issue 2 (2009), I. Speller στο I. Speller (επιμελ.) 2005 op cit σ 4, I. Moffat 2001 op cit σ 21, Ε. Grove, BR1806, Joint Doctrine and Beyond στο A. Dorman, M. L. Smith & M. R.H. Uttley (επιμελ.) 1999 op cit, σσ 59-60.

44 νητικές. Το έργο μεταφράστηκε από τη Ναυτική Σχολή Πολέμου της Ιαπωνίας το 1924, από την αντίστοιχη του ναυτικού της Αργεντινής το 1936 και μεταπολεμικά στην Ταϊβάν (1958). Μελετήθηκε επίσης στην Ιταλία. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η μετάφραση έργου του που εμφανίστηκε με τόπο έκδοσης την Κωνσταντινούπολη το 1926 και τίτλο «Επιχειρήσεις στη θάλασσα» (Harekat-I bahriye)15. Στο σοβιετικό ναυτικό, η επιρροή του υπήρξε έμμεση (μεταφράστηκε έγκαιρα –προπολεμικά- και μελετήθηκε, αλλά το βεληνεκές της σκέψης του δεν μπορούσε να αναγνωριστεί άμεσα λόγω τoυ εμφανώς αποικιοκρατικoύ του πνεύματος), ενώ ακόμη, αρχικά δεν είχαν γίνει αντιληπτές με σαφήνεια οι ιδέες του. Εύλογα, εκείνες που τράβηξαν πρωτίστως το ενδιαφέρον των καθηγητών και αξιωματικών του σοβιετικού πολεμικού ναυτικού αφορούσαν στις αναφορές του για υστερούντα ναυτικά (τους γεωγραφικούς περιορισμούς που πιθανά υφίστανται, το στόλο που συνιστά εξ_υποστάσεως_ απειλή κι επιδίδεται σε αιφνιδιαστικές επιθέσεις πρόκλησης σωρευτικής φθοράς του αντιπάλου του και παρακώλυσης των θαλάσσιων ανεφοδιαστικών γραμμών του). Είναι αξιοσημείωτο πως αξιοποιήθηκε (κατά τρόπο μάλλον οικείο σε περιόδους διαφωνιών μεταξύ των ελλήνων ειδικών για το ίδιο θέμα μεσοπολεμικά-μεταπολεμικά αλλά και Γερμανών μεσοπολεμικά) στο δίλημμα «ναυπηγήσεις κύριων μονάδων μάχης που θα αποδώσουν ισορροπημένης σύνθεσης δύναμη, ή έμφαση σε μέσα απαγόρευσης με προτίμηση στις ταχείες επιθετικές ακάτους, το ναρκοπόλεμο, το υποβρύχιο, μέρος της αεροπορίας ειδικευμένο σε αποστολές ΤΑΥΝΕ και παράκτιο πυροβολικό;». Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι οι σοβιετικοί δυσκολεύτηκαν να αντιληφθούν τις επισημάνσεις 15. J. J. Tritten & VADM (ret.) of the Italian Navy L. Danolo 1995 op cit σ 108, C. Bassford op cit σσ 61, 95, H. Rosinski op cit σ 58, V. Sahni, Not Quite British: A Study of External Influences on the Argentine Navy, Journal of Latin American Studies, Vol. 25 No. 3 (Oct., 1993), σ 494, Herve Coutau-Begarie, Corbett and Richmond in France, στο Mahan is not enough op cit σσ 278-285, και οι επίμαχες αναφορές στο σύνολο της εργογραφίας του που παρατίθεται στο «Παράρτημα Α΄» της ίδιας συλλογικής εργασίας, βλ ειδικά σσ 298-300.

του Corbett περί αδυναμίας επίτευξης, σχετικότητας και συζητήσιμης σκοπιμότητας αναφορικά με την επιδίωξη της κυριαρχίας, επειδή δεν διέθεταν την ποντοπόρο εμπειρική αφετηρία της βρετανικής σκέψης για να καταλάβουν τί ακριβώς σημαίνει «ελευθεροπλοΐα» και κυρίως «ταυτόχρονη χρήση οδών διέλευσης από όλους τους αντιμαχόμενους» ˙ η επικράτηση της χερσαίας διάστασης στο περιβάλλον που καλούνταν να δράσουν σήμαινε ότι μία διαδρομή είτε κατέχεται είτε όχι. Ο μετέπειτα αναμορφωτής της σοβιετικής ναυτικής ισχύος πάντως, ο S. G. Gorshkov, δημοσίευσε ως υποναύαρχος άρθρο του στη ναυτική επιθεώρηση της ΕΣΣΔ (το περιοδικό «Morskoy Sbornik») το 1944 με συμπεράσματά του από 4 αμφίβιες επιχειρήσεις στις οποίες είχε ασκήσει διοίκηση πρόσφατα κι απ’ όπου προέκυπτε κατανόηση βασικών σημείων της σκέψης του Βρετανού. Μεταπολεμικά, η μελέτη της σκέψης του Corbett συνεχίστηκε αδιάπτωτη στους κόλπους του σοβιετικού πολεμικού ναυτικού, και ενώ οι αναφορές σε αυτόν γίνονταν συνήθως με επικριτικό πνεύμα (τού καταλογιζόταν «ιδεαλισμός», «μεταφυσικός δογματισμός» και «κακή χρήση της Ιστορίας», αποτυχία στις προβλέψεις για την έκταση της υποβρυχιακής επιτυχίας, αδυναμία ενσωμάτωσής του στα σοβιετικά διακλαδικά δόγματα επιχειρήσεων), η επιρροή του όμως ήταν σαφής και αδιαμφισβήτητη και πάντως αναπόφευκτη. Οι περισσότερες από τις θεμελιώδεις προτάσεις του Corbett αφορούσαν και το ναυτικό της ΕΣΣΔ 16. Στη Σχολή Πολέμου του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού, τόσο το «Some 16. R. W. Herrick, Soviet naval theory and policy, Gorshkov’s inheritance, Newport, RI: Naval War College Press, 1988, σσ 20, 28, 56, 67-68, 95, 149-150, 169, 172, 187-188, 202-203, 207, 209-211, 223, 225, 268, 271. Σε κομβικές στιγμές αποφάσεων για τις εκδοχές μετεξέλιξης του σοβιετικού ναυτικού πχ σε ωκεάνιο, ή στο αν θα ήταν σκόπιμο να αποκτήσει την ανάλογη σύμμετρη ισχύ, οι αναφορές στο βρετανό διανοητή πύκνωναν, χωρίς να εξαιρούνται και οι υπόλοιποι δυτικοί στοχαστές περι ναυτικής ή θαλάσσιας στρατηγικής. Η συγκρότηση ποντοπόρου ναυτιλίας και ανάλογου αλιευτικού στόλου μετά τη δεκαετία 1950-1960 έθεσε νέα δεδομένα στις ερμηνείες της θαλάσσιας πολιτικής και στρατηγικής των σοβιετικών, όπως νέα πρόκληση αποτέλεσε η αναγόρευση συγκεκριμένων εγγύς θαλασσών σε «θαλάσσια οχυρά» για τα πυρηνοκίνητα υποβρύχια βαλλιστικών πυραύλων της ΕΣΣΔ. Γενικά πάντως, αργότερα, ως βασικός εισηγητής ναυτικής στρατηγικής της ΕΣΣΔ, ο Gorshkov αποδεχόταν ασμένως την κατάταξή του στους θιασώτες του Mahan (G. Till 2004 op cit σ 38).

Principles…» –στην ανάλυση του οποίου μάλιστα αφιερωνόταν επαρκής χρόνος- όσο και οι ιστορικές πραγματείες του Corbett, περιλαμβάνονταν στη συστηνόμενη (αλλά και στην υποχρεωτικής μελέτης) βιβλιογραφία, από τη δεκαετία του τριάντα17. Οι αμφίβιες επιχειρήσεις που διεξάχθηκαν στον Ειρηνικό κατά τη διάρκεια του Β΄Παγκόσμιου Πολέμου, θεωρήθηκαν η επιτομή της εφαρμογής των θεωριών του18. Επιπλέον, η περίπτωση του ναυτικού των ΗΠΑ υπήρξε η πλέον ενδιαφέρουσα κατά μία έννοια, επειδή τα ψυχροπολεμικά του πεπραγμένα χαρακτηρίζονται σχεδόν στο σύνολό τους (πλην της επαναστατικής ανάθεσης σε αυτό του πλέον επιβιώσιμου σκέλους της εθνικής πυρηνικής αποτροπής) σαν είδη αποστολών που θα μπορούσαν να συστεγασθούν υπό τον τίτλο «Corbett στην πράξη»: επίδειξη σημαίας, προβολή ισχύος, αποκλεισμοί, νηοψίες, στρατηγικές θαλάσσιες μεταφορές και η προστασία αυτών, συνέθεσαν το μεγαλύτερο μέρος της δράσης του USN ως την κατάρρευση της ΕΣΣΔ αλλά και μέχρι τις ημέρες μας19. Το αμερικανικό πολεμικό ναυτικό εκπαιδευόταν εντατικά για τη σύναψη αποφασιστικής ναυμαχίας, ουδέποτε όμως απέκτησε υπολογίσιμο αντίπαλο στην αντιπαράθεση στόλων επιφανείας, αν και η ικανή σοβιετική ανώτατη ναυτική ηγεσία είχε αρχίσει να οικοδομεί έναν φιλόδοξο βραχίονα του είδους20. Ο μεγάλος εισηγητής 17. C. Bassford op cit σ 163. 18. Εισαγωγή του E. Grove στο “Some Principles…” op cit σ xxxvi. 19. Ο C. B. Reynolds (1974 op cit σσ 613, 646-647), στην κλασσική του εργασία που εκδόθηκε μόλις είχε ολοκληρωθεί η επίσημη απαγκίστρωση των ΗΠΑ από το Βιετνάμ, παρατήρησε ότι η σοφία του Corbett αγνοήθηκε καθ’όλη τη διάρκεια της αμερικανικής συμμετοχής στον ομώνυμο πόλεμο, με τραγικά αποτελέσματα για την αμερικανική πλευρά –αναγνωρίζοντας αφετέρου ότι η γεωγραφία δεν βοήθησε σκανδαλωδώς τη δυτική επεμβασιακή πρόθεση (όπως είχε συμβεί στις περιπτώσεις της Κορέας και της Μαλαισίας, αμφώτερων χερσονήσων). Ο S. C. Tucker αφετέρου, ορθά επισήμανε τη δυσανάλογα μεγάλη επίπτωση της ναρκοθέτησης των εισόδων των βορειοβιετναμικών λιμένων κατά το στάδιο της διαπραγμάτευσης για την απεμπλοκή των ΗΠΑ από τον πόλεμο, υπογραμμίζοντας τις στρατηγικές διαστάσεις τέτοιων δράσεων: S. C. Tucker, Naval blockades during the Vietnam War, στο B. M. Elleman & S.C.M. Paine (επιμελ.) 2006 op cit, σσ 169-179. O C. Bassford (ibid σ 205) προέβλεψε εύστοχα ότι λόγω των διαφορών τους, κατά τη μεταψυχροπολεμική εποχή ο Corbett θα εκτόπιζε σταδιακά το Mahan ως δεσπόζον σύστημα παραγωγής στρατηγικής σκέψης στο USN. 20. Οπωσδήποτε εξάλλου, η ναυτική αεροπορία από χερσαίες βάσεις με τις δυνατότητες πυραυλικών επιθέσεων κορεσμού με όπλα ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

45 τακτικής του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού W. Hughes, στην κλασσική του εργασία που πρωτοεκδόθηκε το 1987, πίστωσε με διαχρονική ευστάθεια το αξίωμα του Corbett ότι είναι οι στρατηγικές συνθήκες που καθορίζουν το κατά πόσο συμφέρει στη φίλια πλευρά μία αποφασιστική ναυμαχία (εφόσον έχει το περιθώριο επιλογών)21. Στη μεταψυχροπολεμική εποχή, προσφιλές θέμα που προτείνεται ως αντικείμενο μελέτης για τα δοκίμια των σπουδαστών στο Naval War College είναι η ανάπτυξη θέσεων για το κατα πόσο ενδείκνυνται περισσότερο οι θεωρίες του Mahan ή του Corbett ως υπόδειγμα ναυτικής και θαλάσσιας στρατηγικής ταιριαστό στις επιδιώξεις των ΗΠΑ. Ακόμη, το νέο διακλαδικό Δόγμα Επιχειρήσεων, που συζήτηση περί αυτού εξελίσσεται στη σφαίρα του δημόσιου λόγου από το 2010 (Joint Operational Access Concept, AirSea Battle), αφενός μεν φαίνεται πως συλλαμβάνεται υπολογίζοντας τη ΛΔ Κίνας ως κύρια απειλή, ενώ αφετέρου στις πληροφορίες γύρω από αυτό που κατά καιρούς δημοσιεύονται αποτυπώνεται έντονα το ίχνος της επιρροής του sir Julian22. μακρού πλήγματος, τα επιθετικά υποβρύχια, ο στρατηγικός Α/Υ αγώνας διάφορων μέσων, προσέδιδαν στους σοβιετικούς δυνατότητες υλοποίησης αποστολών θαλάσσιας άρνησης με ανυπολόγιστες συνέπειες στην έκβαση μίας γενικευμένης σύγκρουσης, η οποία λόγω της ύπαρξης των πυρηνικών όπλων υπήρξε γενικά μη εφαρμόσιμη πρακτικά επιλογή. Όπως παρατήρησε ο E. Grove, επειδή ακριβώς το αδιανόητο της ανταλλαγής πυρηνικών πληγμάτων συνδυαστικά με την αλληλοεξουδετέρωση των πυρηνικών οπλοστασίων ήταν δύο κρίσιμα δεδομένα κατα τη μεγαλύτερη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, καθόλου δεν αποκλειόταν η εφαρμογή των ιδεών του Corbett σε περίπτωση παρατεταμένων συμβατικών επιχειρήσεων (για θαλάσσιες μεταφορές ενισχύσεων στην Ευρώπη, για διάνοιξη μετώπων με αποβατικές ενέργειες στη σοβιετική περιφέρεια κλπ): εισαγωγή του E. Grove στο “Some Principles…” op cit σσ xxvii-xxviiii. 21. Captain Wayne P. Hughes jr 1987 op cit σ 274. 22. Το άρθρο που ήγειρε για πρώτη φορά το θέμα, αφορούσε σε δημoσίευση (11/12/2011) στον ιστότοπο του Diplomat του J. R. Holmes, καθηγητή Στρατηγικής στο Naval War College, με τίτλο «From Mahan to Corbett?»: http://thediplomat.com/2011/12/ from-mahan-to-corbett/ (προσπελάστηκε 22ΔΕΚ2015). Σε λίγο προγενέστερο άρθρο του περιοδικού της αμερικανικής πολεμικής αεροπορίας, οι σκοπιμότητες ανάπτυξης το νέου δόγματος διατυπώνονται απερίφραστα: R. Halloran, AirSea Battle / A new operational concept looks to prepare the US and its allies to deter or defeat Chinese power, Air Force Magazine, August 2010. Κατ’ουσίαν πρόκειται για την εξαπόλυση προληπτικής αεροαναυτικής κρούσης σε βάθος με σκοπό την αδρανοποίηση της κινεζικής δυνατότητας διεξαγωγής επιχειρήσεων «αντιπρόσβασης-απαγόρευσης περιοχής» (A2/AD), ώστε να διευκολυνθεί επακόλουθη συμβατική αποβατική εκστρατεία στο πλαίσιο γενικευμένης σύρραξης μεταξύ ΗΠΑ-ΛΔ Κίνας.

Όπως φαίνεται από τις σχετικές εργασίες στελεχών του Αυστραλιανού Πολεμικού Ναυτικού, πρόσφατα το ενδιαφέρον για τις σκέψεις του έχει ανανεωθεί, με (προβλέψιμο) άξονα την εφαρμοσιμότητα των θεωριών του για «μεσαία ναυτικά» -στην αυστραλιανή περίπτωση, οι ταυτίσεις εντοπίζονται στο νησιωτικό χαρακτήρα του κράτους και το συνακόλουθο υπαρξιακό χαρακτήρα της έννοιας «έλεγχος ΘΟΔ», αλλά και τη συνεχώς εγκεκριμένη από την ηγεσία του RAN διακλαδικότητα, επειδή η τελευταία ορίζει την θαλάσσια δύναμη ως «εκ φύσεως διακλαδική»23. Στην Ιαπωνία, ενώ γεωγραφικοί παράγοντες ευνοούσαν την υιοθέτηση της θεωρίας του Corbett (οι ομοιότητες με τη διαμόρφωση και τη θέση του ΗΒ είναι οφθαλμοφανείς), νοοτροπιακές κλίσεις –αλλά και η σύμμετρη απειλή των ΗΠΑ- είχαν καταστήσει το Mahan μονοκράτορα στις επιρροές της ναυτικής σκέψης της χώρας προπολεμικά. Όμως οι διαχρονικές επισημάνσεις του Corbett, ειδικά όπως αποδείχθηκαν δραματικά στη διάρκεια του Β΄Παγκόσμιου Πολέμου (όταν ένας συνδυασμός ολοκληρωτικού υποβρυχιακού πολέμου και μαζικών από αέρος ναρκοθετήσεων των ιαπωνικών θαλάσσιων οδών διέλευσης απομόνωσε τα μητροπολιτικά νησιά μέχρι το 1945), καθώς και οι εισηγήσεις του για περιορισμένους σε μέσα και σκοπούς πολέμους που αμβλύνουν την αντανακλαστική αντιπολεμική εγρήγορση της κοινής γνώμης της χώρας, καθιστούν τον Corbett ιδεώδη εισηγητή θαλάσσιας στρατηγικής για τη χώρα αυτή 24. Η αμερικανική πλευρά παρακολουθεί με έκδηλο ενδιαφέρον τη στροφή των εισηγητών Στρατηγικής της ΛΔ Κίνας προς τη μελέτη του Corbett τουλάχιστον από το 2008, οπότε και εντοπίστηκε τάση τους να εμπλουτίσουν τα θεωρητικά τους εργαλεία, προσθέτοντας το επιδραστικώτερο κείμε23. Βλ ενδεικτικά: LCDR Κ. Richards (RAN), Classical Naval Strategy and Medium Power Navies, στο G. Kerr(επιμελ.), Papers in Australian Maritime Affairs, Peter Mitchell essays 2003, Canberra: Sea Power Centre-Australia, 2005, σσ 1-17, LT S. Fairral-Lee, Mahan & Corbett: Lessons for the RAN’s Junior Officers, Headmark, Issue 134 (December 2009), σσ 19-24. 24. T. Yoshihara & J. R. Holmes, Japanese Maritime Thought: if non Mahan, who? NWCR vol 59 no 3 (summer 2006), σσ 23-51.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

νο του μεγάλου Βρετανού (το «Some Principles…») στα θεμελιώδη έργα αναφοράς για το δικό τους Πολεμικό Ναυτικό. Η έμφαση που δίδεται από κινεζικής πλευράς στις θεωρίες του Corbett, περιστρέφεται γύρω από την έννοια της διακλαδικότητας, την πρωτεύουσα σημασία της προστασίας των Θαλάσσιων Οδών Διέλευσης (ειδικά του δυτικού Ειρηνικού και του Ινδικού Ωκεανού εξαιτίας της εξάρτησης της χώρας από εισαγωγές πρώτων υλών και την εξαγωγική βάση της οικονομίας της), αλλά και την αποδοχή της αδυναμίας επίτευξης αδιαφιλονίκητης ναυτικής κυριαρχίας σε αυτές τις θαλάσσιες εκτάσεις διεθνούς χρήσης. Οι Αμερικανοί παρατηρούν επίσης ότι τόσο η εκτεταμένη ακτογραμμή της ΛΔ Κίνας όσο και το είδος των διεκδικήσεων της χώρας στο περιφερειακό της περιβάλλον (αφορούν σε νησιά και περάσματα πυκνής ναυτιλιακής κίνησης), καθιστούν καίριες τις εμβριθείς παρατηρήσεις του Corbett περι ενεργού άμυνας και αμφίβιων επιχειρήσεων και συνάγουν ότι αυτός θα συνεχίσει να μελετάται με αυξημένη προσοχή από τους ιθύνοντες του PLAN 25. Ο τότε πλωτάρχης John J. Klein (USN) υποστήριξε σε σημαντικό άρθρο του που δημοσιεύθηκε το 2003 ότι για σειρά λόγων (οι διαστημικές διαστάσεις σε σχέση με τις ανθρώπινες δυνατότητες όπως παραπέμπουν στην αντίστοιχη επί αιώνες σχέση των τελευταίων με τις ωκεάνιες εκτάσεις, η σχετική ισοδυναμία κρατικών δρώντων σε εκφάνσεις της διαστημικής τεχνολογίας που παράγουν εφάμιλλων επιδόσεων συστήματα, οι συμφωνίες μη-στρατιωτικοποίησης του διαστήματος που παραμένουν σε ισχύ όπως και οι παράγοντες οι οποίοι είχαν αρχικά οδηγήσει στη σύναψή τους), η θεωρία του Corbett καθίσταται η πλέον ενδεδειγμένη κι εφαρμόσιμη ως υποψήφια Στρατηγική Θεωρία για το Διάστημα26. H πολλαπλότητα που επιδέχεται η ανάγνωση της αναγόρευσης από τον 25. Ενδεικτικά: J. R. Holmes & T. Yoshihara, China’s Navy: a turn to Corbett? U.S. Naval Institute Proceedings magazine, Vol. 136 Issue 12, Dec2010. 26. J. J. Klein, Corbett in orbit, / A Maritime Model for Strategic Space Theory, NWCR vol LVII no 1 (2004), σσ 59-74. Ο Klein χαρακτηρίζει ακατάλληλα τα αντίστοιχα υποδείγματα αεροπορικής προέλευσης (τις θεωρίες των G. Douhet και B. Mitchell κατά βάση).

46 Corbett των Οδών Διέλευσης αγαθών ως ζωτικών για την επιβίωση μίας Συλλογικότητας, ακόμη και αλληγορικά προσεγγίζοντας το επίμαχο σημείο, οδήγησαν πρόσφατα Αμερικανούς στρατιωτικούς να παραπέμπουν στη σκέψη του όταν αναφέρονται σε θέματα προστασίας στον Κυβερνοχώρο27. Όπως συνόψισε ο καθηγητής Geoffrey Till (διευθυντής του Κέντρου Μελετών Θαλάσσιας Πολιτικής Corbett στο τμήμα αμυντικών σπουδών του Κολλεγίου King’s του Λονδίνου), οι προτροπές να επιλέγεται ο ελιγμός αντί της φθοράς, οι εκστρατευτικές επιχειρήσεις, η διακλαδική προσέγγιση που ως επί το πλείστον αυτές επιτάσσουν και το δόγμα που δεν θα πρέπει να εκπίπτει σε δογματισμό, αποτελούν παρακαταθήκη εύρωστη και ακμαία για τη βρετανική υψηλή στρατηγική28 –θα προσέθετε κανείς όχι μόνο ως απόηχος, ούτε αποκλειστικά σαν προνόμιο της θαλάσσιας στρατηγικής της πατρίδας του Sir Julian Stafford Corbett. Ως ιστορικός, επισήμανε εκείνο που με γλαφυρότητα τού αναγνώρισαν μεταγενέστεροι μελετητές του: ότι τα γεγονότα είναι φαινόμενα που πλέουν στο ρου της Ιστορίας και η επιστήμη της Ιστορίας είναι περιγραφική του ρου αυτού, τίποτε παραπάνω ή λιγώτερο29. Ο G. Baer, τότε πλέον ομότιμος καθηγητής στο Naval War College, επαυξάνοντας τα ανωτέρω σημείωσε ότι ο Corbett (εν αντιθέσει προς το Mahan) διέκρινε τα όρια μεταξύ Ιστορίας και Θεωρίας –βοήθησε μάλιστα και άλλους προς αυτήν την κατεύθυνση- και υπενθύμισε τον υπότιτλο που ο ίδιος έδωσε στην περιώνυμη εισαγωγή του έργου του “Some Principles…”: «Η θεωρητική μελέτη του Πολέμου - η χρήση της και οι περιορισμοί της» (The theoretical study of War –Its’ use and Limitations). Ο καθηγητής G. Baer χαρακτήρισε την ανωτέρω επικεφαλίδα «δήλωση διανοητικής εντιμότητας» 30. 27. C. S. Magee, Awaiting cyber 9/11, Joint Forces Quarterly, issue 13, 3rd quarter, 2013, σσ 76-82. 28. G. Till 2004 op cit σ 50. 29. Παρατηρήσεις του P. Stanford στο Discussion of the Papers Written by Dr. Jon Tetsuro Sumida and Dr. David A. Rosenberg, Mahan is not enough op cit, σσ 191-192. 30. G. Baer, Conference Summary, Corbett and Richmond … and Mahan and Us, Mahan is not enough op cit, σ 293.

IV. Μία απόπειρα αξιολόγησης του έργου του sir Julian Corbett σε συνάρτηση με θέματα ελληνικού ενδιαφέροντος. Σε επίπεδο ναυτικής στρατηγικής:

εφαρμογή της θεωρίας της αποφασιστικής ναυμαχίας απέβη προς όφελος της ελληνικής πλευράς κατά το ότι εφαρμόστηκε όταν επιδιώχθηκε η κατοχύρωση του ανατραπέντος πρόσφατα (μέχρι τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του 1912 υφιστάμενου) status προς όφελός της. Αφότου αυτή η ανατροπή επιτεύχθηκε – με την κατάληψη της Λήμνου και των νήσων του ΒΑ Αιγαίου-, η «εργαλειοθήκη» της ελληνικής πλευράς όφειλε να εμπλουτισθεί με θεωρίες διατήρησης της νέας πλέον, ευνοϊκής, υφιστάμενης κατάστασης. Ακόμη κι αν, άρα, η αποφασιστική ναυμαχία βοήθησε στην συντήρηση του υλοποιημένου ΑΝΣΚ «έλεγχος Θαλάσσιας Οδού Διέλευσης Μαύρη Θάλασσα-ανατολική Μεσόγειος», η Επιθυμητή Τελική Κατάσταση γινόταν έκτοτε δυνατό να συντηρηθεί με την έμμεση προσέγγιση μάλλον, παρά με την αποφασιστική ναυμαχία. Η τελευταία θα μπορούσε εξίσου να διατηρήσει (το πολύ) την υπάρχουσα ισορροπία αλλά και ενδεχομένως να την ανατρέψει δυσμενώς για τα ελληνικά συμφέροντα, αν η ναυμαχία χανόταν. Δεν τίθεται καν θέμα επέκτασης κερδών: ακόμη κι αν επιτυγχανόταν επιβολή του ΒΝ / ΠΝ επι του οθωμανικού ναυτικού ή του διαδόχου του TDK (προοπτική μάλλον αμφίβολη αν αναλογιστεί κανείς τους εξοπλιστικούς συσχετισμούς, ειδικά την πρώτη περίοδο μετά το 1913), η επικράτηση δεν θα μπορούσε να μεταφραστεί σε κάτι απτό, αφού ακόμη και πριν την καταστροφή του 1922, για να μετουσιωθεί σε κεφαλαιοποιήσιμο αγαθό για την ελληνική πλευρά, θα έπρεπε να οδηγήσει σε στέρηση υποδομής αγκυροβολίων για το τουρκικό ναυτικό, συγκεκριμένα μάλιστα σε ικανή απόσταση εκατέρωθεν της Σμύρνης, μάλλον σε όλη την Αιγαιακή ηπειρωτική ακτή της Μ. Ασίας. Η προοπτική αυτή ήταν απίθανη λόγω εχθρι-

κού, συμπαγούς πληθυσμού στα Στενά ειδικά (τότε μοναδική τοποθεσία κύριου τουρκικού ναύσταθμου), και ευνοϊκής για την άμυνα γεωγραφίας -όπως άλλωστε αποδείχθηκε και κατά τη συμμαχική εκστρατεία των Δαρδανελλίων το 1915: έστω και αν η δυτική πλευρά διέθετε αφθονία πόρων και μέσων κάθε είδους (χρόνο, υλικό, έμψυχο δυναμικό, ναυτική υπεροχή που μεταφραζόταν σε τίποτε λιγότερο από κυριαρχία), οι επάκτιες πυροβολαρχίες και τα θαλάσσια ναρκοπέδια της εποχής άρκεσαν για να αμφισβητήσουν τα είδη θαλάσσιου ελέγχου που περιγράφει ο Corbett ως καρποφόρα. Σαφώς, μετά τις ναυμαχίες Έλλης και Λήμνου, υποχώρησε για την ελληνική ναυτική στρατηγική η αξία της επιδίωξης της αποφασιστικής ναυμαχίας. Τούτο δεν μεταβλήθηκε δραματικά, ούτε καν μετά την επέμβαση στη ναυτική γεωγραφία που αντιπροσωπεύει ο εγκαινιασμός αξιοποίησης του Ακσάζ (Aksaz) ή της Φώκαιας. Μεταπολεμικά αφετέρου, οι τεχνολογικές πρόοδοι (επαναστατικές ή εξελικτικές) στα επίπεδα πρόωσης, οπλισμού κι αισθητήρων των σκαφών, καθώς και οι Επαναστάσεις (RMA) της εισαγωγής επιπλέον διαστάσεων στα εκμεταλλεύσιμα βάθη της υδάτινης στήλης και στον υπερκείμενο της επιφάνειας αέρα, δεν επέδρασαν μεν καταλυτικά εισηγούμενες την μέχρι ανατροπής αναθεώρηση όσων θεμελιωδών αναφέρθηκαν, ωστόσο οι δυνατότητες επίδρασης στη θάλασσα συστημάτων εγκατεστημένων χερσαία, δεν είναι δυνατόν να παρακαμφθούν. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι σκέψεις του στα ακόλουθα: α) στην έννοια του ναυτικού αποκλεισμού σε αμφότερες τις εκδοχές του ειδικά όμως στην «κλειστή» υποδαίρεσή του. Τούτο συνεπάγεται δυνατότητες άρνησης κατάληψης περασμάτων, απαγόρευσης άσκησης ναρκοθηρίας σε καιρό πολεμικών επιχειρήσεων, αποθάρρυνση της ευχέρειας ανάπτυξης εχθρικών ναυτικών δυνάμεων σε απόσταση από ναυστάθμους και φυλασσόμενα ορμητήρια με περιοδικότητα σε ρυθμό συνήθους πρακτικής, ενώ επίσης η αναζήτηση λιμενικών διΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

47 ευκολύνσεων σε τρίτες χώρες του εγγύς περιβάλλοντος από πλευράς της κύριας απειλής, υποβάλλει προοπτικές κορεσμού στις φίλιες προθέσεις επιβολής αποκλεισμού. Εκτός αυτών, οι σύγχρονες συνθήκες επιτρέπουν σε ναυτικές μονάδες να αξιοποιούν σημαντικό μέρος των αισθητήρων και των όπλων τους ευρισκόμενα εντός των εθνικών τους χωρικών υδάτων και υπό την κάλυψη της φίλιας ξηράς, β) στην έννοια της συγκέντρωσης δύναμης. γ) Η προτροπή του για διακλαδικότητα θεωρείται αυτονόητης αξίας λόγω διαμόρφωσης των ¾ (και τούτο μέχρι την ένταξη σε υπηρεσία ναυτικών όπλων μακρού βεληνεκούς) των συνόρων της χώρας, εκθετικά μεγαλύτερης μετά την εισαγωγή της παραμέτρου «κάθετη υπερκέραση» και δεν περιορίζεται πλέον, εννοείται, στις αμφίβιες επιχειρήσεις στις οποίες αναφερόταν ο Βρετανός στοχαστής, δ) δυνητικά στρατηγικών διαστάσεων ενδέχεται να αποδειχθούν οι απαιτήσεις θαλάσσιων μεταφορών προς τους σχηματισμούς που εδρεύουν στον ακροτελεύτιο βορειοανατολικό νομό της επικράτειας, αν για οιοδήποτε λόγο καταστεί αδύνατη η χρήση των χερσαίων δρομολογίων που τον ενώνουν με την προς δυσμάς συνέχεια του οικείου γεωγραφικού διαμερίσματος. Η ανάδυση έκτακτης ανάγκης παροχής υποστήριξης ΔΜ προς σχηματισμούς ή κατά τόπους μονάδες του 4ου ΣΣ δια θαλάσσης σε περίοδο συμβατικών στρατιωτικών επιχειρήσεων, καθώς και η μεταφορά βαρέος υλικού των σχηματισμών ελιγμού μεταξύ των νομών Ξάνθης-Ροδόπης-Έβρου εκμεταλλευόμενη θαλάσσιες μεταξύ τους συνδέσεις, δεν θα πρέπει να αποκλείεται από την εκπόνηση σχετικού επιτελικού σχεδιασμού. Τέλος, στο σχεδιασμό σύναψης αποφασιστικών ναυμαχιών οφείλει να λαμβάνεται υπ’όψη το ιδιαίτερο διεθνές ενδιαφέρον που παρουσιάζουν οι άμεσων ελληνικών συμφερόντων θαλάσσιες εκτάσεις, όπου δραστηριοποιούνται μεσαίοι και μεγάλοι ναυτικοί δρώντες (είτε οι περιορισμένες όπως το Αιγαίο, είτε οι υπόλοιπες περιβάλλουσες τον ελληνικό χώρο Ελλάδας – Κύπρου). Ο

Corbett αναφέρθηκε εκτενώς, ιστορικά και στρατηγικά, σε θέματα χειρισμού που αφορούσαν τις βρετανικές αυτοκρατορικές θέσεις σε συνάφεια με τους ωκεανούς των αρχών του 20ου αιώνα.

Δυνητική συνδρομή σε θέματα ανάπτυξης δόγματος και εκπαίδευσης:

έρα από τα ανωτέρω όμως, η απόσταση και η διαύγεια με την οποία πρότεινε να μελετώνται οι εκάστοτε τρέχουσες καταστάσεις, η ευκαμψία και η προσαρμοστικότητα που επισήμανε πως απαιτούνται για τη διαπίστωση του περιβάλλοντος και την εν συνεχεία εναρμόνιση των σκοπών της Υψηλής Στρατηγικής προς το περιβάλλον αυτό και τα διατιθέμενα μέσα, είναι η έμμεση αλλά και η σοβαρώτερη συνεισφορά του Corbett σχετικά με τους Τρόπους σκέψης που μπορούν να φανούν χρήσιμοι στην ελληνική πλευρά. Η αξία των επισημάνσεών του σε επιστημολογικό επίπεδο είναι προφανής και λόγω της ισχύος τους δεν κρίνεται σκόπιμο να αναπτυχθεί εκτενέστερα, όπως επίσης και τα συμπεράσματα που εξάγονται από την αποδοχή τους εκ μέρους της ηγεσίας του Royal Navy στη διάρκεια των δύο Παγκόσμιων Πολέμων και μεσοπολεμικά. Θα προτιμηθεί επομένως περιορισμός σε ένα ζεύγος ενδεικτικών παρατηρήσεων, πιθανά χρήσιμων και ίσως ήδη αναγνωρισμένης ωφέλειας: 1) Για τη βελτίωση της προφορικής επικοινωνίας, τη διατύπωση γραπτών σκέψεων και τη συγκρότηση εσωτερικών μηχανισμών επίγνωσης της πραγματικότητας, καθώς και για τους μετασχηματισμούς που υφίσταται η πληροφορία κατά τις φάσεις της ατομικής της και της διαπροσωπικής επεξεργασίας της, οι σκέψεις περί Θεωρίας που διατύπωσε περιεκτικά ο Corbett το 1911, βρίσκουν σήμερα την εξελιγμένη εκδοχή τους σε επιστημονικές προτάσεις από το χώρο της γλωσσολογίας και της ψυχολογίας (στις θεωρίες ανάλυσης λόγου – discourse analysis- και τις εισηγήσεις περι πολλαπλής νοημοσύνης του Howard Gardner αντίστοιχα). 2) Η σύνδεση της οικογένειας των αξιωμα-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

τικών με τους επιστήμονες συνεργάτες τους πολιτικής προέλευσης, παραμένει αντικείμενο με ορατά περιθώρια βελτίωσης, στη βάση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης και αποδοχής καθώς και της οριοθέτησης των επιστημονικών χώρων ευθύνης του καθενός. Ειδικά σε ό,τι αφορά τη χρησιμότητα διδασκαλίας σύγχρονων ιστορικών περιόδων, η διαβάθμιση συγκεκριμένου προσωπικού πολιτικής προέλευσης (και μόνον επειδή είχε τη χρονική δυνατότητα να εξειδικευτεί επαγγελματικά στην επιστήμη της Ιστορίας, όχι ως παράλληλες σπουδές ούτε στο περιθώριο έτερων ενασχολήσεων) και η πρόσβασή του σε μη-αποχαρακτηρισμένο πρωτογενές αρχειακό υλικό, θεωρείται εκ των ουκ άνευ για την αποτελεσματική παρουσία του επίμαχου αντικειμένου (Ιστορία -και δη Σύγχρονη-) στο curriculum Σχολών ειδικά μεταπτυχιακής βαθμίδας, λόγω της «υπαρξιακής ηλικίας» των σπουδαστών και σπουδαστριών. Θεωρείται επίσης ότι αξίζει να επαναληφθούν τα ακόλουθα: Α) όταν ανέλυσε τη στρατηγική σκέψη των Drake – Nelson και τον τρόπο διοίκησης του τελευταίου, το έκανε όχι αναπαράγοντας στερεότυπα αλλά περιγράφοντας με ακρίβεια πρότυπα (πρότυπα που φάνταζαν στις εποχές τους τολμηρά έως ανατρεπτικά και τελικά δεν προβλήθηκαν, ούτε διδάχθηκαν ή διαδόθηκαν ως υποδείγματα σκέψης και πράξης, παρά τις εντυπωσιακές κι επιδραστικές νίκες που απέφεραν). Η διστακτικότητα αυτή και η επιλογή της πεπατημένης μπορούν να χαρακτηριστούν εύλογες επιλογές ίσως μόνο για την εποχή του Corbett, τότε που πλέον η χώρα του είχε μεταπέσει σε συντηρητική δύναμη όπως έχει ήδη σημειωθεί. Β) Η διακλαδικότητα χάνει μέρος της ασάφειάς της ως γενικόλογη επιδίωξη όταν, μεταξύ άλλων, εμπεδώνεται μέσω της εξιστόρησης συνδυασμένων επιχειρήσεων. Άλλη αξία του έργου του Corbett: λόγω συνάφειας με το θεμελιώδες έργο του πρώσου στοχαστή Clausewitz (το Περί Πολέμου), η μελέτη και οι επικαιροποιημένες επαναπροσεγγίσεις του κρίνεται ότι μπορούν να συνεισφέρουν ση-

48 μαντικά στην επιτελική διακλαδικότητα κατά το ότι ειδικά οι σχολές διοίκησης και επιτελών των περισσότερων στρατών ξηράς (συμπερλαμβανομένου του ΕΣ) συνεχίζουν να εντρυφούν και να παραπέμπουν στο Περί Πολέμου. Τα όρια των Ιδεών του. Ένας χαρτογραφημένος ύφαλος ο οποίος ωστόσο παράγει ακόμη ναυάγια σκέψης, ειδικά ημιμαθών που επιμένουν “να πλέουν νύχτα, με καιρό και χωρίς επίγεια, δορυφορικά κι επί του σκάφους γνωσιολογικά βοηθήματα –αλλά και απομονωμένοι από ανταλλαγή πληροφοριών με άλλες μονάδες-“ αφορά την άκριτη γενίκευση μίας δέσμης ιδεών σε σύστημα σκέψης για συνολικότερες καταστάσεις. Το συχνότερο σφάλμα που απαντάται μεταξύ μελετητών των στοχαστών όπως ο Corbett, ο Mahan, ή ο Castex αφορά στην πρόσληψη των καταγεγραμμένων σκέψεών τους ως υποψήφιων κύριων θεμελίων οικοδόμησης μίας Εθνικής Στρατηγικής, ενώ πρόκειται για κείμενα αναφοράς μίας επιμέρους έκφανσης αυτής –τίποτε λιγότερο, αλλά και τίποτε περισσότερο. Η διαπίστωση της αλληλεπίδρασης μεταξύ μεταβαλλόμενων παραγόντων (τεχνολογίας, δόγματος) και σταθερών (γεωγραφίας) δεν αρκεί για την διατύπωση ενός ολοκληρωμένου συστήματος Υψηλής Στρατηγικής μίας Συλλογικότητας, απαιτείται παραμετροποίηση και συσχετισμός πρόσθετων, ανθρωποκεντρικών και μη, παραγόντων. Όπως ακριβώς μία πραγματεία θαλάσσιας ή έστω ναυτικής στρατηγικής, δικαίως, αυτοεξαιρείται από την ανάλυση τεχνικών παραμέτρων που θα την κατέτασσαν σε επιχειρησιακούς οδηγούς ή εγχειρίδια τακτικής, ομοίως δεν γίνεται να εκταθεί στην καταγραφή, περιγραφή και στην απόπειρα συσχετισμού γεγονότων που κατάγονται από διαφορετικά πεδία και τάσεων που επιδρούν σε πολλαπλά επίπεδα, ούτε καν μπορεί να περιλάβει τα πολιτικά στιγμιότυπα που επιστεγάζουν τις τάσεις (εκλογικά αποτελέσματα, κυβερνητικές αποφάσεις κλπ). Κλιματική αλλαγή και περιβαλλοντικές καταστροφές, εμφύλιοι πόλεμοι και εισβολές παράγουν προσφυγικές ροές˙ η μαζική εξοικείωση με την κα-

θημερινότητα κατακερματισμού της προσωπικής και της επαγγελματικής ζωής που μπορεί να μεσολαβούνται από μεγάλες γεωγραφικές απoστάσεις αλλά και η ομαδική μετοίκηση˙ οι μεταβολές λαϊκών πολιτισμικών υποδειγμάτων διαχείρισης της έννοιας της αναπαραγωγής, είτε βιολογικής είτε αξιακής˙ έτερες δημογραφικές μεταβλητές όπως αυξομειώσεις του προσδόκιμου ζωής˙ παράγοντες άμεσων πολιτικών επιπτώσεων (εμφάνιση καινοφανών θρησκευτικών συστημάτων, ιδεολογικές επαναστάσεις, οικονομικοί μετασχηματισμοί), δεν απαντώνται σε θεωρίες Θαλάσσιας ή Ναυτικής Στρατηγικής. Aφετέρου, oι ασχολούμενοι –ες με τη σύλληψη και διατύπωση κειμενικών συστημάτων του επίμαχου είδους, ειδικεύονται στη θαλάσσια στρατηγική χωρίς να γίνεται να παραβλέπουν τη μελέτη εξελίξεων σε άλλα πεδία (όπως τα ανωτέρω), διότι μόνον έτσι μπορούν να ελέγξουν τη διαχρονική ανθεκτικότητα παλαιών θεωριών, να τις ανανεώσουν ή να τις αντικαταστήσουν τελείως αν κριθεί χρήσιμο ή κι απαραίτητο, εν τέλει να διδάξουν ευρύτητα οριζόντων δια του προσωπικού παραδείγματος31. Μία υπόμνηση οικείων κακών θα συνιστούσε ενδεχομένως η απροσδόκητων (όπως διαφάνηκε από πολλούς έκτοτε χειρισμούς) επιπτώσεων εκχώρηση σημαντικών χαρτοφυλακίων λήψης αποφάσεων από ένα εθνικό σε ένα υπερεθνικό σύστημα διακρατικής απόκλισης και όχι ομοσπονδιακής κατάληξης. Το υπερεθνικό μάλιστα αυτό σύστημα φάνηκε να μην απαλλάχτηκε μήτε από παρασκηνιακές εξωγενείς πατρωνείες μήτε από νοσταλγία ολοκλήρωσης ενός εθνικού πεπρωμένου κυριαρχίας ορισμένων παραγόντων που το συναρθρώνουν. Παρατηρείται ενοχική αμηχανία μεταξύ εγχώριων ομάδων οργανωμένων συμφερόντων (κάθε επαγγελματικής προέλευσης) που μετέπεσαν σε τοπικούς διεκπεραιωτικούς δρώντες με μικρά περιθώρια επιρροής στα συλλογικά όργανα λήψης αποφά31. Σε παρεμφερείς επισημάνσεις προχωρά ο W. R. Thompson στο κείμενό του με τίτλο Some Mild and Radical Observations on Desiderata in Comparative Naval History, που περιέχεται στη συλογική εργασία: J. B. Hattendorf (επιμελ.), Doing Naval History, Essays toward improvement, Newport, RI: Naval War College Press, 1995, σσ 93-116.

σεων, εν μέρει και επειδή η ενδημική διαμερισματοποίηση συμφερόντων βραχυχρόνιου ορίζοντα επέτρεψε τη θραυσματοποίση αντιλήψεων κοινού συμφέροντος αρκετών συλλογικοτήτων στη μεταψυχροπολεμική Ευρώπη λχ, ή εντός κάποιας κοινωνίας. Χωρίς να υπάρχει πρόθεση αναστοχασμού επί αυτής της μεταβολής, δύσκολα θα ερμηνευόταν η απουσία θαλάσσιας στρατηγικής από τις επιδιώξεις αλλά και απ’ τη διαπραγματευτική φαρέτρα δεδομένων πολιτικών, στρατιωτικών, πνευματικών και οικονομικών ηγεσιών. Η Θαλάσσια Στρατηγική που εισηγήθηκε ο Corbett δεν εκτείνεται σε πεδία δεσπόζοντος ενδιαφέροντος έναν αιώνα μετά τη διατύπωσή της, αφού δεν αφιερώνει εδάφια στα περιβαλλοντικά ζητήματα, την καταγραφή διεθνών ανταγωνισμών μεταξύ ομάδων πλοιοκτησίας, λιμενικών οργανισμών, βιομηχανικών δομών ναυπηγικού προσανατολισμού, ενώ ακόμη απουσιάζουν αναφορές σε θέματα διασυνοριακών ελέγχων, ή δημογραφικών μεταβολών και πληθυσμιακών μετακινήσεων, ούτε και αναπτύσσονται εικασίες περί μεταβολών στη φορά των θαλάσσιων συνδέσεων, τα είδη των μεταφερόμενων αγαθών, την ανάδειξη νέων δρόμων και την πτώση στην κίνηση άλλων –αφετέρου, δεν λείπει από το έργο του η προτροπή για συνολική ενατένιση του εκάστοτε τρέχοντος γίγνεσθαι και για συσχετισμό παραμέτρων. Πρόκειται για παρατήρηση «επι της διαδικασίας» μεν, όχι ευκαταφρόνητη ή ξεπερασμένη δε. Στις διαλέξεις και στα έργα του, ο Corbett, εξέλιξε την ιδέα που πρώτος συνέλαβε ο μεγάλος προκάτοχός του J.K. Laughton: ότι η απλή αποτύπωση κινήσεων στόλων σ’έναν χάρτη δεν συνιστά μήτε ιστορική αφήγηση μήτε (πολύ περισσότερο) στρατηγική θεωρία. Αντίθετα, είναι οι παράγοντες που αναπτύσσονται στις ακτογραμμές και την ενδοχώρα, εκεί που ζει, εξελίσσεται, αποφασίζει και δρα ο ανθρώπινος πληθυσμός του πλανήτη, αυτοί που καθορίζουν τη συγκρότηση, το μέγεθος και την ποιότητα της δύναμης ενός Ναυτικού32. 32 J. B. Hattendorf 2001 op cit, σσ 43, 58-59. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Τα Αμερικανικά Προγράμματα Βοήθειας και Στρατιωτικής Συνεργασίας στην Ελλάδα, στην Εποχή της Οικονομικής Κρίσης Υπό κ. Μιχαήλ Πλουμή, Σχη (ΠΖ) της ΣΕΘΑ*

1. Εισαγωγή

GR E E C E 'S AR MS IMP OR T S 1998-2013

US A m . Dollars at c ons tant 1990 pric es

2500

IMPORTS

2000 1500 1000 500 0

19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 20 09 20 10 20 11 20 12 20 13

Ελλάδα βρίσκεται εν μέσω μιας πολυεπίπεδης οικονομικής και δημοσιονομικής κρίσης, η οποία έχει συμπιέσει την οικονομική παραγωγή κατά 25% κατά την περίοδο 2009-2015 και έχει περικόψει τις κρατικές δαπάνες συμπεριλαμβανομένων των δαπανών για την άμυνα. Από το 2010, η χώρα λαμβάνει οικονομική βοήθεια από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) προκειμένου να εξυπηρετήσει τις δημοσιονομικές της ανάγκες (ΕΕ 2010, 2012). Τον Αύγουστο του 2015, η Ελλάδα συμφώνησε σε ένα νέο πρόγραμμα οικονομικής βοήθειας από την ΕΕ, το οποίο περιλαμβάνει τη λήψη νέων δανείων μέχρι του ποσού των €89 δις για την περίοδο 2015 – 2018. Στους όρους του προγράμματος περιλαμβάνεται και η υποχρέωση της χώρας να “μειώσει μόνιμα [από ότι ήταν την περίοδο υπογραφής του προγράμματος] τις αμυντικές δαπάνες κατά €100 εκ. το 2015 και κατά €400 εκ. το 2016 με στοχευμένες ενέργειες συμπεριλαμβανομένων μέτρων που αφορούν στην μείωση του προσωπικού και των εξοπλισμών,” (EΕ 2015, 7). Κατά τη διάρκεια της περιόδου 2009-2014, η Ελλάδα περιέκοψε τις αμυντικές δαπάνες στο μισό, λόγω των δημοσιονομικών της δυσχερειών. Συγκεκριμένα, τα έξοδα για απόκτηση εξοπλισμών και για έρευνα και ανάπτυξη (R&D) μειώθηκαν από το ποσό των €2.17 δισ. το 2009 στο ποσό των €0.53 δισ. το 2014 ή κατά 75.58% (χωρίς να γίνεται προσαρμογή στον πληθωρισμό).

YEAR Πηγή: Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI)

Οι δε, προμήθειες αμυντικού υλικού, υπήρξαν ελάχιστες και αφορούσαν κυρίως σε αγορές ανταλλακτικών ή σε αναβαθμίσεις, για τα ήδη υπάρχοντα συστήματα.

εσοπρόθεσμα, με αποκλεισμό τυχαίων γεγονότων και σύμφωνα με την ομαλή εξέλιξη των πραγμάτων εκτιμάται ότι, τα έξοδά για εξοπλισμούς και R&D θα συνεχίσουν να είναι χαμηλά και θα περιορισθούν σε προγράμματα προμήθειας ανταλλακτικών και αναβαθμίσεων για τα υπάρχοντα συστήματα (Ploumis 2016, 24). Τα προγράμματα αυτά θα ανέλθουν περίπου στο ύψος των € 0.5 δισ. κατά έτος για τα επόμενα 3-5 χρόνια. Η μείωση των εξοπλιστικών προγραμμάτων θα επηρεάσει αρνητικά τον εκσυγχρονισμό των ΕΔ. Το 2020 και εντεύθεν, αναμένεται ότι, οι Ελληνικές ΕΔ θα

* Ο Σχης (ΠΖ) Μιχαήλ Πλουμής ανήκει στο εκπαιδευτικό προσωπικό της ΣΕΘΑ και είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου στο γνωστικό αντικείμενο των αμυντικών οικονομικών στην Ελλάδα. Η έκφραση γνώμης σε αυτό το άρθρο είναι του συγγραφέα και δεν αντανακλά θέσεις του Ελληνικού Στρατού, ή της ΣΕΘΑ. Ο συγγραφέας ευχαριστεί τον κ. Λάμπρο Πιλάλη, MPA, JD, για την ανεκτίμητη βοήθεια του. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

έχουν γερασμένο εξοπλισμό με υψηλά έξοδα συντηρήσεως και δεν θα διαθέτουν εξοπλισμό με τεχνολογία αιχμής. Η κατάσταση αυτή πιθανώς να επηρεάσει μέρος της μαχητικής ισχύος των ΕΔ και κατ’ επέκταση την Ελληνική εθνική ασφάλεια. Μετά το Β΄ ΠΠ, η Ελλάδα ωφελήθηκε με χορηγήσεις αμυντικού εξοπλισμού, από τα Αμερικανικά Προγράμματα Βοήθειας και Στρατιωτικής Συνεργασίας (ΑΠΒΣΣ) και τα αντίστοιχα νατοϊκά. Εν προκειμένω, μια λύση για να αντιμετωπισθούν μερικά οι συνέπειες της δημοσιονομικής δυσχέρειας στις ΕΔ, θα μπορούσε να ήταν η αυξημένη χρήση των ΑΠΒΣΣ, κατόπιν διαμόρφωσης ενός νέου πλαισίου συνεργασίας. Με βάση τα ανωτέρω, η εργασία αυτή θα εξετάσει τις προοπτικές διαμόρφωσης ενός νέου πλαισίου ΑΠΣΒΣ στην Ελλάδα, επ’ ωφελεία των ΕΔ.

2. Σκιαγραφώντας τα ΑΠΒΣΣ

πως αναφέρουν οι Aseltine et al. (2016, 1-31), τα ΑΠΒΣΣ εμφανίστηκαν για πρώτη φορά την

50 εποχή της Αμερικανικής Επανάστασης. Μετά τον Β΄ ΠΠ, τα προγράμματα αυτά θεσμοθετήθηκαν σε ένα στιβαρό πλαίσιο, προκειμένου να επιτευχθεί η ανασυγκρότηση των συμμάχων των Η.Π.Α. αλλά και να προωθηθούν παγκοσμίως τα Αμερικανικά συμφέροντα ασφαλείας. Τα ΑΠΒΣΣ ονομάστηκαν με τον ευρύ τίτλο Αμερικανική Συνεργασία Ασφαλείας των Η.Π.Α. (U.S. Security Cooperation), (Mclnnis and Lucas 2015; White 2014; Freier 2010). Ο όρος αυτός περιλαμβάνει όλα τα προγράμματα βοήθειας και ασφαλείας του Αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών (DOS) και όλα τα προγράμματα στρατιωτικής συνεργασίας που εκτελούνται από το Αμερικανικό Υπουργείο Άμυνας (DOD), στα οποία συγκαταλέγονται και προγράμματα τα οποία ελέγχονται από το DOS αλλά ενεργούνται από το DOD. Η νομική βάση που επιτρέπει τις σχετικές εγκρίσεις και δεσμεύσεις για τη διενέργεια των ΑΠΒΣΣ εντός της Αμερικανικής έννομης τάξης, είναι ο νόμος για την παροχή βοήθειας σε ξένα κράτη [the Foreign Assistance Act (FAA)] και ο νόμος για τον έλεγχο των εξαγωγών στρατιωτικού υλικού [Arms Export Control Act (AECA)]. Η πλειοψηφία των ΑΠΒΣΣ παραμένει υπό τον έλεγχο του DOS, ενώ τη μειοψηφία τη διαχειρίζεται το DOD (Aseltine et al. 2016, 1-1 to 1-30). Τα πλέον δημοφιλή ΑΠΒΣΣ που ελέγχονται από το DOS, είναι των ξένων στρατιωτικών πωλήσεων [Foreign Military Sales (FMS)], των ξένων στρατιωτικών δανειοδοτήσεων [Foreign Military Financing Program (FMFP)], οι απευθείας εμπορικές πωλήσεις [Direct Commercial Sales (DCS)], το πρόγραμμα στρατιωτικής βοήθειας [Military Assistance Program (MAP)], η παραχώρηση αποσυρόμενου στρατιωτικού εξοπλισμού [Excess Defense Articles (EDA)], το πρόγραμμα διεθνούς στρατιωτικής επιμόρφωσης και εκπαίδευσης [International Military Education and Training (IMET)], και το πρόγραμμα οικονομικής βοήθειας [Economic Support Fund (ESF)]. Το DOD έχει εξουσιοδοτηθεί από το DOS να εκτελεί προγράμματα στρατιωτικής συνεργασίας, όπως έχουν αναφερθεί ανωτέρω. Παράλληλα όμως, οι Αμερικανικές ΕΔ, υπό τον θεσμό των

ΑΠΒΣΣ, αναπτύσσουν σχέσεις με τις ΕΔ άλλων κρατών. Οι σχέσεις αυτές βασίζονται στη διεξαγωγή κοινών εκπαιδευτικών προγραμμάτων και ασκήσεων, στην χορήγηση αμυντικού υλικού, στην ανθρωπιστική βοήθεια, στη διεξαγωγή επαφών (όπως π.χ. είναι το πολύ δημοφιλές πρόγραμμα της συνεργασίας της Εθνοφρουράς μιας Αμερικανικής πολιτείας με ένα σύμμαχο ή φίλο των Η.Π.Α., γνωστό ως State Partner Program-SPP), ειρηνευτικές επιχειρήσεις, επιχειρήσεις σταθεροποιήσεως, αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις κ.λπ.1 Τα ΑΠΒΣΣ είναι ένα από τα εργαλεία που χρησιμοποιούν οι Η.Π.Α. για να βελτιώσουν τη συνεργασία τους με τα άλλα κράτη (Panetta 2012). Τα προγράμματα αυτά εδράζονται στην λογική της ανάπτυξης πολιτικοστρατιωτικής συνεργασίας μεταξύ των Η.Π.Α. και των άλλων κρατών. Οι Η.Π.Α. με τον τρόπο αυτό διεκδικούν πρόσβαση σε γεωστρατηγικές θέσεις για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων ασφαλείας τους. Ο πρώην Αρχηγός του Αμερικανικού ΓΕΕΘΑ, Στρατηγός Martin Dempsey δήλωσε (2014) ότι, η πολιτικοστρατιωτική συνεργασία και η ανάπτυξη των δυνατοτήτων των συμμάχων και φίλων κρατών είναι ένας από τους τρόπους που δίνουν τη δυνατότητα στις Η.Π.Α. να επηρεάζουν το παγκόσμιο περιβάλλον ασφαλείας. Οι λοιποί τρόποι αφορούν στην άμεση στρατιωτική επέμβαση ή στην ενδυνάμωση άλλων συντελεστών ή παικτών. Τα ΑΠΒΣΣ προωθούν επίσης τα συμφέροντα της Αμερικανικής οικονομίας, λόγω των σημαντικών πωλήσεων της αμυντικής βιομηχανίας (Blanco 2015). Για τους λόγους αυτούς, τα ΑΠΒΣΣ είναι προτεραιότητα για τις Η.Π.Α. Η Ελλάδα και η Τουρκία, ως μέλη του ΝΑΤΟ έχουν μια μακρά ιστορία εφαρμογής ΑΠΒΣΣ.

3. ΑΠΒΣΣ: Ιστορική αναδρομή

ο1947, με το δόγμα Truman, η Ελλάδα και η Τουρκία έλαβαν έκτακτη οικονομική βοήθεια από τις Η.Π.Α. αξίας $400 εκ. η κάθε χώρα, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την Σοβιετική πίεση στα σύνορα τους, αλλά και να τερματισθεί ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος (η πρώτη «θερμή» αντιπαράθεση του Ψυχρού Πολέμου) (Bozikas 1998,

15; Aseltine et al. 2016, A2-5). Μετά την ένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ και μέχρι τη δεκαετία του 1980, οι ΕΔ της χώρας ωφελήθηκαν από τα Αμερικανικά προγράμματα δωρεάν στρατιωτικής βοήθειας και κυρίως από το Αμερικανικό Στρατιωτικό Πρόγραμμα Βοήθειας (U.S. MAP). Κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, το MAP είχε αμφιλεγόμενα πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά αποτελέσματα, λόγω της διαφορετικής αντιμετώπισης της Ελλάδας και της Τουρκίας. Οι Η.Π.Α. θεωρούσαν την Τουρκία ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτικής του περιορισμού της Σοβιετικής απειλής (‘containment policy’). Με τη λογική αυτή και με την εφαρμογή του δόγματος Truman από το 1940 και εντεύθεν οι Τουρκικές ΕΔ εφοδιάστηκαν δωρεάν με μεγάλες ποσότητες σύγχρονου στρατιωτικού εξοπλισμού με ανάλογη παροχή εν συνεχεία υποστήριξης και τεχνικής βοήθειας (Athanassopoulou 2014). Αντιθέτως, η ποσότητα και η ποιότητα της στρατιωτικής βοήθειας προς την Ελλάδα είχε τον σκοπό της ενδυνάμωσης των Ελληνικών ΕΔ για τη διατήρηση της εσωτερικής τάξης μετά τον εμφύλιο πόλεμο και όχι τον σκοπό της προστασίας της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας (Roubatis 1987, 71). Τα αποτελέσματα αυτής της πρακτικής έγιναν φανερά, όταν τα Ελληνικά συμφέροντα ασφαλείας συγκρούσθηκαν με τα Τουρκικά (και αυτά των Η.Π.Α.) όσον αφορά τη διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας της ανεξάρτητης Δημοκρατίας της Κύπρου, την περίοδο του 1963-1964. Τότε, η Τουρκική στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο μόλις και μετά βίας αποφεύχθηκε, διότι οι Η.Π.Α. δεν διακινδύνευσαν μια πιθανή Σοβιετική ανάμειξη, με συνεπακόλουθη τη διάσπαση το ΝΑΤΟ στο Νοτιοανατολικό σκέλος του (Bozikas 1998, 17-18; Kassimeris 2008, 104). Η συνεχιζόμενη εξάρτηση των Ελληνικών ΕΔ από το MAP δημιούργησε παράπλευρες συνέπειες για την Ελληνική εθνική ασφάλεια. Καταρχήν, το αξιόμαχο των Ελληνικών ΕΔ αμφισβητούνταν, λόγω του παρωχημένου στρατιωτικού εξοπλισμού που χρησιμοποιούσαν.2 Επίσης, η ύπαρξη παλαιού εξοπλισμού απαιτούσε υψηλά κόστη συντηρήσεως ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

51 σε μια ανεφοδιαστική γραμμή που εκτείνονταν πέραν του Ατλαντικού. Το MAP λειτούργησε και ως αντικίνητρο για την ανάπτυξη της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας. Μόνο κατά το τέλος του 1960 και αρχές του 1970, η Ελλάδα άρχισε να διαφοροποιεί τις πηγές εφοδιασμού της σε στρατιωτικό εξοπλισμό (Bozikas 1998, 38). Την δεκαετία του 1970, η χώρα έδωσε παραγγελίες σύγχρονων οπλικών συστημάτων σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης (π.χ., άρματα μάχης AMX-30 και πυραυλακάτους κλάσης Combattante από την Γαλλία, και υποβρύχια HDW U209/1100 από τη Γερμανία) και έθεσε τα θεμέλια για περαιτέρω ανάπτυξη της αμυντικής της βιομηχανίας. Η Τουρκική στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο το Ιούλιο–Αύγουστο 1974 και η εξέλιξη της Τουρκικής απειλής εναντίον των Ελληνικών νήσων στο Ανατολικό Αιγαίο Πέλαγος προκάλεσε τη ριζική αναθεώρηση των Ελληνικών συμφερόντων εθνικής ασφάλειας και των προτεραιοτήτων των Ελληνικών Κυβερνήσεων. Στη μετά 1974 εποχή, οι Ελληνικές Κυβερνήσεις επιδίωξαν την αναθεώρηση των ΑΠΒΣΣ. Οι πρωτοβουλίες που αναπτύχθηκαν στόχευαν στη διατήρηση μιας σχετικής στρατιωτικής ισορροπίας μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας στη λογική της αξιόπιστης και επαρκούς αποτροπής, αλλά και στην υποστήριξη της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας. Στο πλαίσιο αυτό ιδρύθηκαν εγχώριες αμυντικές βιομηχανίες, όπως π.χ., η Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία (ΕΑΒ), στα μέσα της 10ετίας του 1970, η οποία υποστηρίχθηκε στα πρώτα βήματα της αλλά και μετέπειτα, από την Αμερικανική εταιρία Lockheed Martin. Η διατήρηση της στρατιωτικής ισορροπίας μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας βασίστηκε στην αναλογία “7 προς 10,” η οποία αντικατόπτριζε την ιστορική σχέση βοήθειας που οι Η.Π.Α. παρείχαν στις δύο χώρες επί σειρά ετών (Laipson 1985; Stearns 1992, όπως αναφέρονται στον Bozikas 1998, 25). Οι διμερείς βιομηχανικές και οικονομικές συμφωνίες συνεργασίες μεταξύ Ελλάδας και Η.Π.Α. (DECA ή DIECA) συνέδεσαν επίσης την λειτουργία των Αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων με την ανάπτυξη της εγχώριας αμυντικής βιομηχανικής βάσης.

Από τη 10ετία του 1980 και μέχρι το 2009, με δεδομένη την βελτίωση της Ελληνικής οικονομίας, η Ελλάδα εκτέλεσε διάφορα προγράμματα εκσυγχρονισμού των ΕΔ με δικούς της πόρους και προμηθεύτηκε οπλικά συστήματα από τις Η.Π.Α. και τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Μέσω των προγραμμάτων FMS, η Ελληνική Πολεμική Αεροπορία (ΠΑ) απέκτησε μοντέρνα αεροσκάφη Lockheed Martin F-16C/D Block 52+ με κατευθυνόμενα πυρομαχικά [precision guided munitions (PGMs)], και η Αεροπορία Στρατού μεταφορικά και επιθετικά ελικόπτερα τύπου Boeing Chinook CH-47DG/ SD και AH-64A/D Apache αντίστοιχα. Η Ελλάδα μέχρι και σήμερα ωφελείται από τα προγράμματα EDA (Valmas 2014a). Το Νοέμβριο του 2015, το ΥΠΕΘΑ χρηματοδότησε την προμήθεια επιπλέον 10 ελικοπτέρων CH-47D Chinook με συνολικό κόστος $125.8 εκ. με την αποπληρωμή να ξεκινά από το 2015 και να τελειώνει το 2022 (Valmas 2015).

4. Προκλήσεις Ασφαλείας στα Βαλκάνια και στην Αν. Μεσόγειο

Ελλάδα είναι μια σταθερή δημοκρατία στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Μεσόγειο, μέλος του ΝΑΤΟ και σύμμαχος των Η.Π.Α. και συνεχίζει να ξοδεύει πάνω από το 2% του ΑΕΠ της στην Άμυνα σύμφωνα με τις επιταγές της Συμμαχίας (Stoltenberg 2016). Μεταφέροντας τα αναγραφόμενα στο επίσημο διαδικτυακό ιστότοπο του DOS (2016a), η Ελλάδα είναι “σύμμαχος με τις Η.Π.Α., η οποία προωθεί την σταθερότητα και οικονομική συνεργασία στα Βαλκάνια, υποστηρίζει την είσοδο της Τουρκίας στην ΕΕ και τη διαφοροποίηση των ενεργειακών ανεφοδιαστικών γραμμών της Ευρώπης.” Το υψηλό επίπεδο των Ελληνοαμερικανικών σχέσεων αντικατοπτρίζεται στις διμερείς αμυντικές συμφωνίες που έχουν υπογράψει οι δυο χώρες και οι οποίες επιτρέπουν την λειτουργία της Αμερικανικής αεροναυτικής βάσης στην Σούδα (Κρήτη). Η βάση της Σούδας προσφέρει στις Η.Π.Α. σημαντικές ευκολίες λόγω του λιμένα και του αεροδιαδρόμου της (Ploumis 2016, 38). Οι Η.Π.Α. χρησιμοποιούν την βάση αυτή για την εξυπηρέτηση των αναγκών του πολεμικού τους ναυτικού (6ος Στό-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

λος) και της πολεμικής τους αεροπορίας. Η σημασία της βάσης της Σούδας έχει καταδειχθεί πολλές φορές στο παρελθόν αλλά και πρόσφατα στις συμμαχικές επιχειρήσεις στην Λιβύη το 2011. Η Ελλάδα επίσης διατηρεί πολύ καλές σχέσεις με τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής συμπεριλαμβανομένου του Ιράν. Η σχέση αυτή καθιστά την χώρα ως σημαντικό σύμμαχο των Η.Π.Α. στην περιοχή για τη διεξαγωγή διαλόγου με τον Μουσουλμανικό κόσμο. Επιπλέον, η ελληνική εθνική ασφάλεια, τα Ευρωπαϊκά και Αμερικανικά συμφέροντα ασφαλείας αντιμετωπίζουν μια σειρά νέων προκλήσεων στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Μεσόγειο. Η περιοχή των Βαλκανίων υποφέρει από μια σειρά εγχώριων κινδύνων ασφαλείας εξαιτίας των εθνικών εντάσεων και των επικρατουσών κοινωνικοοικονομικών συνθηκών (π.χ., προσφυγικό/ μεταναστευτικό ρεύμα, Αλβανικός αναθεωρητισμός, υψηλή ανεργία σε πολλές περιοχές, όπως στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, κ.λ.π.) (Vrbensky 2009). Στην Ελλάδα, τα προσφυγικά κύματα, που αφικνούνται στην χώρα μέσω της Τουρκίας, από τις πολεμικές ζώνες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, πιέζουν ασφυκτικά την λειτουργία των εγχώριων σωμάτων ασφαλείας (ΕΛΑΣ, ΛΣ-ΕΛΑΚΤ) με αποτέλεσμα οι ΕΔ της χώρας να κληθούν προς υποστήριξη. Περαιτέρω, η ανακάλυψη σημαντικών υποθαλάσσιων φυσικών πόρων στην Ανατολική Μεσόγειο, εντός των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών (ΑΟΖ) της Κύπρου, του Ισραήλ, της Αιγύπτου και του Λιβάνου περιπλέκει περαιτέρω την γεωπολιτική εικόνα (Tzanetakis 2014). Υδρογονάνθρακες υπάρχουν επίσης με μεγάλη πιθανότητα εντός της Συριακής ΑΟΖ, αλλά δεν υπάρχουν εντός της Τουρκικής ΑΟΖ. Το γεγονός αυτό δημιουργεί εντάσεις στην περιοχή λόγω των Τουρκικών διεκδικήσεων (Grigoriadis 2014). Εν τω μεταξύ, η Τουρκία έχει υιοθετήσει μια απρόβλεπτη και ριψοκίνδυνη εξωτερική πολιτική σε σχέση με το παρελθόν, με ενεργητική εμπλοκή στην

52 Συριακή κρίση (Itani and Stein 2016; Grigoriadis 2015; Stein 2014), με αύξηση των προκλήσεων έναντι της Ελληνικής και Κυπριακής κυριαρχίας και εδαφικής ακεραιότητας και ανοιχτή αμφισβήτηση της Συνθήκης της Λωζάννης (ΓΕΕΘΑ 2016; Το Βήμα 2016; Associated Press 2016). Τα χαρακτηριστικά αυτά της εξωτερικής της πολιτικής ενισχύονται από την ύπαρξη αυταρχικής διακυβέρνησης, ιδιαίτερα δε, μετά την καταστολή της πρόσφατης απόπειρας πραξικοπήματος (The Economist 2016; The Guardian 2016; Cook 2016). Η επανειλημμένη αναφορά του Προέδρου Ερντογάν στα “σύνορα της καρδιάς,” (ΥΠΕΞ 2016), με αποδέκτες χώρες σε δύση και ανατολή ενισχύει τον Τουρκικό μεγαλοϊδεατισμό και φανατισμό. Η αναφορά αυτή στην ουσία της, κατά τη γνώμη του συγγραφέα, αποτελεί μια έμμεση παρακίνηση προς την μάζα να προστρέξει προς βοήθεια ή και να κλέψει το αντικείμενο της αγάπης της, όπως συμβαίνει στις μη εξελιγμένες κοινωνίες, που παρατηρούνται έντονες ομαδοποιήσεις και απαγωγές γυναικών. Η αυταρχικότητα και το ριψοκίνδυνο, σε συνδυασμό με τον εκφρασμένο αναθεωρητισμό της Τουρκίας και τις στρατιωτικές της δυνατότητες, δημιουργούν ανησυχίες ασφαλείας στην ευρύτερη περιοχή. Την τρέχουσα περίοδο, η Τουρκική Κυβέρνηση εφαρμόζει ένα μεγάλο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού των ΕΔ της (HIS Jane’s 2015) ενώ την άνοιξη του 2016 ανακοίνωσε την έγκριση επιπλέον $5.9 δισ. για προμήθεια νέων εξοπλισμών (IHS 2015; Bekdil 2016; Βαρελάς 2016).3 Με βάση τους υπάρχοντες εξοπλισμούς στην Ελλάδα και στην Τουρκία, η Τουρκία έχει ένα στρατιωτικό πλεονέκτημα (IISS 2015) το οποίο θα αυξηθεί στο κοντινό μέλλον, εις βάρος της σχετικής στρατιωτικής ισορροπίας των δυο χωρών. Σύμφωνα με τον Buchan (1968, 7; επίσης όπως αναφέρει ο Blainey 2013, 122) η “έλλειψη στρατιωτικής ισορροπίας μεταξύ των χωρών αυξάνει το κίνδυνο των ένοπλων συγκρούσεων,” διότι μια τέτοια ανισορροπία “δημιουργεί ένα καθαρό πειρασμό για επιθετικότητα,” ο οποίος μπορεί εύκολα να κλιμακωθεί σε πόλεμο. Η ιστορική εμπειρία των Ελ-

ληνοτουρκικών σχέσεων (Couloumbis and Dokos 1994; Nation 2003) σε συνδυασμό με την στρατιωτική δύναμη της Τουρκίας και τις ενέργειες της, δημιουργεί στους Έλληνες μια ανησυχία σχετική με το ξέσπασμα μιαs κρίσης ή ενός πολέμου. Η στρατιωτική ανισορροπία μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας είναι πολύ πιθανόν να προκαλέσει μια περιορισμένη ή συμβατική εμπλοκή των ΕΔ των δυο χωρών στο μέλλον (Ploumis 34), όπως συνέβη στο παρελθόν (π.χ., Κύπρος 1974, Κρίση του Αιγαίου το 1976 και το 1987 και η κρίση των Ιμίων το 1996) (Grigoriadis 2012). Η διατήρηση μιας σχετικής στρατιωτικής ισορροπίας μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας εξασφαλίζει τη σταθερότητα και ωφελεί τα συμφέροντα ασφαλείας στην περιοχή τόσο του ΝΑΤΟ, και της Ευρώπης, όσο και των Η.Π.Α. Το πολύ ασταθές περιβάλλον των Βαλκανίων και της ΝΑ Μεσογείου καθώς και η απροβλεψιμότητα της Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, καταδεικνύουν την σύμπτωση των ελληνοαμερικανικών συμφερόντων ασφαλείας και καταδεικνύει την ανάγκη διαπραγμάτευσης βελτιωμένων ΑΠΒΣΣ για τις Ελληνικές ΕΔ.

5. Προτάσεις για ένα Νέο Πλαίσιο στα ΑΠΒΣΣ

πως αναφέρει ο Collins (1994) (αναφέρεται από τον Galvin 2014, 3), “οι ΕΔ μιας χώρας ενεργούν καλύτερα όταν το προσωπικό τους, ο οπλισμός τους, ο εξοπλισμός τους και οι προμήθειες τους, είναι ανώτερα από εκείνα των περισσότερο ικανών αντιπάλων τους.” Για την Ελλάδα, η ύπαρξη σύγχρονου εξοπλισμού στις ΕΔ είναι αδήριτη ανάγκη, προκειμένου να διατηρηθεί η αποτρεπτική ικανότητα της χώρας, έναντι της Τουρκίας. Στην εποχή της οικονομικής κρίσης, η παρούσα ανάλυση αναγνωρίζει ως προτεραιότητες για τις Ελληνικές ΕΔ, όσον αφορά τον εξοπλισμό τους, τις παρακάτω: Πρώτον, το συνεχή και αδιάλειπτο ανεφοδιασμό των ΕΔ με ανταλλακτικά και υποσυγκροτήματα για τη συντήρηση των υπαρχόντων συστημάτων. Δεύτερον, τη πραγματοποίηση αναβαθμίσεων στα υπάρχοντα οπλικά συστήματα.

Τρίτον, την προμήθεια επαρκών σύγχρονων οπλικών συστημάτων με τεχνολογία αιχμής, προκειμένου οι ΕΔ να διατηρήσουν ικανή και αξιόπιστη αποτρεπτική ικανότητα. Τέταρτο, την περαιτέρω ανάπτυξη της εγχώριας αμυντικής βιομηχανικής βάσης, προκειμένου οι ΕΔ να συνεχίσουν να έχουν στη διάθεση τους σε πρώτη ζήτηση, εγχώριες πηγές ανεφοδιασμού, που είναι ιδιαίτερα αναγκαίες σε περίοδο κρίσης ή πολέμου. Η Ελλάδα θα μπορούσε να υποστηρίξει τις παραπάνω προτεραιότητες με αναθεώρηση του υφιστάμενου πλαισίου των ΑΠΒΣΣ. Το άρθρο αυτό στη συνέχεια, θα αναφέρει μερικά ΑΠΒΣΣ τα οποία θα μπορούσαν να συμβάλλουν στον εκσυγχρονισμό των Ελληνικών ΕΔ μεσοπρόθεσμα, με αμοιβαίο όφελος για τις δυο χώρες. Πρώτον, από το πρόγραμμα FMFP είναι δυνατόν να εξασφαλισθεί χρηματοδότηση για την Ελλάδα, προκειμένου να προμηθευτεί σύγχρονο στρατιωτικό εξοπλισμό ή να αναβαθμίσει τα υπάρχοντα οπλικά συστήματα. Στο πρόσφατο παρελθόν, η Ελλάδα δεν έλαβε και δεν λαμβάνει τέτοιου είδους χρηματοδότηση από τις Η.Π.Α. Για το μέλλον, η χώρα δεν αναμένεται να λάβει την βοήθεια που οι Η.Π.Α. παρέχουν σε κράτη, όπως το Ισραήλ (το οποίο ανά έτος λαμβάνει δωρεάν $3-$3.2 δισ.) και η Αίγυπτος (Giangreco 2016). Ωστόσο, η χώρα θα μπορούσε να διαπραγματευτεί κατάλληλα προγράμματα FMFP για τις ΕΔ της, με βάση τις εξής θέσεις: Η πρώτη θέση αφορά στη διαπραγμάτευση με τις Η.Π.Α. μιας νέας αμυντικής συμφωνίας, η οποία θα περιλαμβάνει ανταλλάγματα για τη συνέχιση της λειτουργίας της Αμερικανικής αεροναυτικής βάσης της Σούδας. Το 1999, η Ελλάδα υπέγραψε σχετική συμφωνία με τις Η.Π.Α. για την 8ετή παραμονή και χρήση της υπόψη βάσης με αντάλλαγμα στρατιωτική βοήθεια προς την χώρα αξίας άνω του $1 δισ. (Anastasi 1990). Από τη λήξη της συμφωνίας αυτής, δεν έχει ανακοινωθεί δημόσια καμία επαναδιαπραγμάτευση των δυο χωρών για την συνέχιση της λειτουργίας της βάσης. Η οικονομική δυσχέρεια της Ελλάδας επιβάλλει την επαναδιαπραγμάτευση της παραμονής της βάσης, με στόχο την ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

53 λήψη δωρεάν χρηματοδότησης FMFP για την προμήθεια οπλικών συστημάτων για τις ΕΔ. Η δεύτερη θέση αφορά στη διαπραγμάτευση της Ελληνικής Κυβέρνησης με τις αντίστοιχες αρχές των Η.Π.Α. για τη λήψη χρηματοδότησης από το πρόγραμμα FMFP με την μορφή μακροπρόθεσμων-χαμηλότοκων δανείων για την προμήθεια στρατιωτικού εξοπλισμού. Η προμήθεια τέτοιου εξοπλισμού θα μπορούσε να γίνει μέσω των προγραμμάτων FMS ή DCS. Ως στόχος θα μπορούσε να τεθεί, η Ελλάδα να λαμβάνει σύγχρονο εξοπλισμό πληρώνοντας αρχικά ένα μικρό ποσό και να αποπληρώνει τα υπόλοιπα σταδιακά σε μια περίοδο που θα ξεπερνά τα 12 έτη και με βάση την πρόοδο ανάπτυξης της Ελληνικής οικονομίας.4 Η Ελλάδα έχει σημαντική εμπειρία στα προγράμματα FMS, μια και μεταξύ των ετών 2006 και 2013, έκανε σημαντικές προμήθειες μέσω αυτών. Το 2006, η χώρα προμηθεύτηκε 30 μαχητικά Α/Φ F-16s Block 52+, αξίας $2 δισ. (Περρής 2015, 18). Τα προγράμματα FMFP και FMS θα μπορούσαν να συνδυαστούν, έτσι ώστε να προκύπτει το μέγιστο όφελος. Για παράδειγμα, όταν η Αμερικανική ΠΑ ή το Πολεμικό Ναυτικό (ΠΝ) των Η.Π.Α. αντικαταστήσει τα Α/Φ Lockheed Martin F-16 Fighting Falcon και Boeing F-18 Hornet με Α/Φ F-35 Joint Strike Fighter, μέρος των αποσυρόμενων α/φ θα μπορούσαν με κατάλληλους χειρισμούς να δοθούν στην Ελληνική ΠΑ, με συμμετοχή της ΕΑΒ ή του Κρατικού Εργοστασίου Αεροσκαφών (ΚΕΑ) στην αναβάθμισή τους. Δεύτερον, τα προγράμματα EDA μπορεί να χρησιμοποιηθούν από την Ελλάδα για την απόκτηση οπλικών συστημάτων τα οποία πλεονάζουν ή δεν χρησιμοποιούνται πλέον στις Αμερικανικές ΕΔ. Η χώρα παραδοσιακά έχει ωφεληθεί από τέτοια προγράμματα. Την περίοδο 2000-2014 (Περρής 2015, E1), η Ελλάδα απέκτησε υλικά EDA συνολικής αξίας $78 εκ. στην τρέχουσα κατάστασή τους συμπεριλαμβανομένων των εξόδων επισκευής και μεταφοράς τους στην χώρα, ενώ η αρχική τιμή προμήθειας αυτών από τις Η.Π.Α. ήταν $642 εκ. Το πρόβλημα με αυτό το πρόγραμμα είναι ότι, ο λήπτης EDA πρέπει να

πληρώσει για τον εξοπλισμό την αξία του, που κυμαίνεται από 5% έως 50% της αρχικής του τιμής, καθώς και τυχόν έξοδα επισκευών και μεταφορικά από το χώρο αποθήκευσής μέχρι τον τελικό προορισμό του (Aseltine et al. 2016, 1-7). Το 2014, η Ελλάδα ενώ είχε εγκεκριμένο πρόγραμμα EDA για 460 M113 APCs, καθυστέρησε την παραλαβή και την μεταφορά τους εξαιτίας των δημοσιονομικών της δυσχερειών (Valmas 2014a). Τα υπόψη οχήματα εντάχθηκαν στον Ελληνικό Στρατό, όταν τελικά βρέθηκαν οι σχετικές πιστώσεις. Όπως αναφέρει η θεωρία (Aseltine et al. 2016, 1-7), στα προγράμματα EDA είναι δυνατόν να μην χρεώνονται η αξία του εξοπλισμού και τα μεταφορικά έξοδα, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Το κόστος στις περιπτώσεις αυτές καλύπτεται από το DOD. Συνεπώς, η Ελλάδα θα μπορούσε να διαπραγματευτεί με τις αρμόδιες Αμερικανικές αρχές παράδοση υλικών ΕDΑ, χωρίς κόστος, λόγω των ειδικών συνθηκών της οικονομίας της. Τρίτον, η Ελλάδα θα μπορούσε να λάβει δωρεάν βοήθεια, μέσω των προγραμμάτων ESF, του Αμερικανικού Γραφείου Διεθνούς Αναπτυξιακής Βοήθειας (USAID – υπηρεσία του DOS), προκειμένου να καλύψει μέρος των εξόδων της για την υποδοχή και φιλοξενία των προσφύγων, που προέρχονται από τις πολεμικές ζώνες της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής, συνεπεία των εκεί Αμερικανικών ένοπλων στρατιωτικών εμπλοκών. Προκειμένου να διαχειρισθεί τα προσφυγικά κύματα, η Ελλάδα εμπλέκει τα σώματα ασφαλείας και τις ΕΔ της με την χρήση πόρων και από τον αμυντικό της προϋπολογισμό. Η ανάγκη επιπλέον εξωτερικής χρηματοδότησης της Ελλάδας διαφαίνεται πλέον ως επείγουσα, μπροστά στο κίνδυνο κατάρρευσης της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας για το προσφυγικό (Reuters 2016), γεγονός που θα σημάνει την αύξηση των προσφύγων στην Ελλάδα και θα επηρεάσει δραματικά τα Ευρωπαϊκά και Ελληνικά συμφέροντα ασφαλείας. Τον Μάρτιο 2016, το DOS ανακοίνωσε (2016b) την παροχή δωρεάν βοήθειας ύψους $20 εκ. στον Ο.Η.Ε. (UNHCR) αλλά και σε άλλους διεθνείς οργανισμούς (UNFPA, IFRC), προκειμένου να

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

βοηθηθούν στη διαχείριση των προσφυγικών κυμάτων στην περιοχή της Μεσογείου. Με όμοιο τρόπο, η Ελλάδα θα μπορούσε να ενεργήσει κατάλληλα προς τις Αμερικανικές αρχές για να λάβει οικονομική βοήθεια μέσω του υπόψη ταμείου για τη διαχείριση των προσφυγικών κυμάτων στην χώρα, καθόσον η επικράτεια της αποτελεί την βασική πύλη εισόδου προσφύγων και μεταναστών προς στις χώρες μέλη της Συνθήκης Schengen. Τα ΑΠΒΣΣ που αναφέρθηκαν ανωτέρω και σχετίζονται με τις προμήθειες στρατιωτικού εξοπλισμού, θα πρέπει παράλληλα να υποστηρίξουν την Ελληνική Αμυντική Βιομηχανική Βάση (ΕΑΒΒ) (DICA 1997). Οι σχετικές συμφωνίες στο μέλλον θα πρέπει να έχουν ως πρότυπο τις ήδη υπάρχουσες συμφωνίες του Ισραήλ με τις Η.Π.Α. Όπως ανακοινώθηκε πρόσφατα (Reuters 2016b), από την ετήσια αμερικανική δωρεάν βοήθεια προς το Ισραήλ των περίπου $3 δισ., το 26.3% αυτής διατίθεται απευθείας στην Ισραηλινή αμυντική βιομηχανία. Παρά την αξιόλογη δωρεάν Αμερικανική βοήθεια προς το Ισραήλ, το Ισραήλ από μόνο του κατατάσσεται στους σημαντικούς εξαγωγείς σύγχρονου στρατιωτικού εξοπλισμού (Metz 1990; SIPRI 2015), συχνά σε ανταγωνισμό με την αμερικανική αμυντική βιομηχανία. Η ΕΑΒB παράγει κυρίως προϊόντα μέτριας τεχνολογίας και δεν εξασφαλίζει πλήρως τον ανεφοδιασμό των Ελληνικών ΕΔ (Curtis 1994; Kollias and Rafailidis 2003; Dunne, Nikolaidou, and Mylonidis 2003). Ωστόσο, η ΕΑΒΒ έχει να επιδείξει ναυπηγεία, βιομηχανίες παραγωγής προϊόντων διπλής χρήσης, αλλά και μερικές πολύ καινοτόμες επιχειρήσεις που κάνουν σημαντικές εξαγωγές. Στο παρελθόν, η ΕΑΒΒ ωφελήθηκε από τα προγράμματα FMS και τις πρωτοβουλίες των Ελληνικών Κυβερνήσεων για συμπαραγωγές στην Ελλάδα. Για παράδειγμα, η ΕΑΒ υπήρξε συμπαραγωγός με την Lockheed Martin για την κατασκευή των ατράκτων των μαχητικών Α/Φ F-16, χάριν των αντισταθμιστικών ωφελημάτων που συμφωνήθηκαν, λόγω της προμήθειας από την χώρα μεγάλου αριθμού Α/Φ F-16. Ομοίως, η προμήθεια νέων οπλικών συστημάτων ή αναβαθμί-

54 σεις των ήδη υπαρχόντων θα πρέπει να εμπλέκουν την ΕΑΒΒ με συμπαραγωγή και αντίστοιχη μεταφορά τεχνολογίας.5 Προγράμματα συμπαραγωγών θα μπορούσαν να κρατήσουν τις γραμμές παραγωγής της ΕΑΒΒ ανοιχτές και να της δώσουν τη δυνατότητα να παραμείνει στην αγορά προς όφελος της λογιστικής υποστήριξης των Ελληνικών ΕΔ (Dokos and Kollias 2013). Τέτοια προγράμματα, επ’ ωφέλεια της ΕΑΒΒ, δεν θα έρχονται σε αντίθεση με την Ευρωπαϊκή νομοθεσία, που αφορά στην προμήθεια αμυντικού υλικού (δηλαδή την οδηγία 2009/81/EC) και την οποία η Ελλάδα εφαρμόζει ως μέλος της ΕΕ. Τα ΑΠΒΣΣ στην Ελλάδα είναι διμερείς κυβερνητικές συμφωνίες και ως τέτοιες εξαιρούνται της Ευρωπαϊκής δικαιοδοσίας κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες (EP&C 2009). Η Ελληνική Κυβέρνηση ακολούθησε την λογική αυτή και πρόσφατα ενέπλεξε την ΕΑΒΒ (π.χ., την ΕΑΒ) στην αναβάθμιση πέντε Α/Φ αεροναυτικής συνεργασίας τύπου P-3 Orion, τα οποία ήταν καθηλωμένα στο ΠΝ και την ΠΑ. Τα προγράμματα IMET τα οποία εκτελούνται από το DOD θα βοηθήσουν επίσης στην εμπέδωση κλίματος αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ του ένοπλου Ελληνοαμερικανικού προσωπικού. Οι δωρεάν πόροι του προγράμματος αυτού για την Ελλάδα, που αφορούν στην εκπαίδευση Ελλήνων (πολιτικό και στρατιωτικό προσωπικό) στις Η.Π.Α. δεν ξεπερνούν τις $200 χιλ. ετησίως, την τελευταία 10ετία (U.S DOS, 2016c). Ωστόσο, η Ελλάδα χρηματοδοτεί με δικούς της πόρους την αποστολή σχετικά μεγάλου, μέχρι σήμερα, αριθμού προσωπικού για εκπαίδευση στις Αμερικανικές στρατιωτικές σχολές. Με δεδομένη την οικονομική κρίση, εκτιμάται ότι, η χώρα θα μειώσει στο μέλλον την αποστολή προσωπικού για εκπαίδευση στις Η.Π.Α. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, οι δωρεάν πόροι του IMET θα πρέπει με κατάλληλους χειρισμούς να αυξηθούν, προς αμοιβαίο όφελος και των δυο χωρών. Επίσης, οι κοινές ασκήσεις μεταξύ των Ελληνικών και Αμερικανικών ΕΔ θα πρέπει να συνεχισθούν στα ίδια επίπεδα προ της οικονομικής κρίσης. Οι ΕΔ των δυο χωρών περιοδικά διεξαγάγουν ασκήσεις μεταξύ τους αλλά και με την

συμμετοχή τρίτων εκτός ΝΑΤΟ κρατών, όπως το Ισραήλ. Η στρατιωτική συνεργασία μεταξύ των Ελληνικών και Αμερικανικών ΕΔ είναι σε πολύ καλό επίπεδο και οι Ελληνικές ΕΔ ωφελούνται από την συνεργασία αυτή όσον αφορά την εισαγωγή νέων τακτικών, ενώ ταυτόχρονα δίδεται σε πολλούς αποδέκτες ένα μήνυμα αλληλεγγύης. Η Ελλάδα λόγω των ιδιαίτερων εθνικών συμφερόντων ασφαλείας της, συνίσταται να μελετήσει περαιτέρω τη συμμετοχή της στο πρόγραμμα SPP της Αμερικανικής Εθνοφρουράς. Η Εθνοφρουρά έχει διπλό ρόλο για υποστήριξη τόσο των στρατιωτικών όσο και των πολιτικών επιχειρήσεων μιας Πολιτείας (π.χ., ο Κυβερνήτης εκάστης πολιτείας δύναται να κινητοποιήσει την Πολιτειακή Εθνοφρουρά σε περίπτωση μιας φυσικής καταστροφής ή μιας κοινωνικής αναταραχής). Ως εκ τούτου, το προσωπικό της Εθνοφρουράς έρχεται σε επαφή και συνεργάζεται τόσο με τις πολιτικές όσο και τις στρατιωτικές αρχές ενός κράτους που εμπλέκεται σε πρόγραμμα SPP. Μία συμμετοχή της Ελλάδας στο πρόγραμμα αυτό, θα μπορούσε να συνδυασθεί με προγράμματα στρατιωτικής βοήθειας σε αμυντικό υλικό από τα πλεονάσματα της Αμερικανικής εθνοφρουράς (π.χ., όπως τα Α/Φ F-4E της Εθνοφρουράς Η.Π.Α. που δόθηκαν στην Ελληνική ΠΑ μετά τον Πόλεμου του Κόλπου 1990-1991), ή με καλύτερη πρόσβαση στα Αμερικανικά κέντρα λήψης αποφάσεων (π.χ., πρόγραμμα SPP μεταξύ της Ελλάδας και της Εθνοφρουράς του District of Columbia, στην Washington, D.C., η οποία μέχρι τώρα δεν συνδέεται με άλλη χώρα στο υπόψη πρόγραμμα). Με βάση τα προγράμματα που αναφέρθηκαν ανωτέρω, ένα νέο πλαίσιο συνεργασίας Ελλάδας και Η.Π.Α. θα μπορούσε να υποστηρίξει τις Ελληνικές ΕΔ σε μια κρίσιμη περίοδο για την Ελληνική οικονομία, αλλά και να δώσει τη δυνατότητα διατήρησης ενός καλού επίπεδου ασφάλειας στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Μεσόγειο, περιοχές υψηλού ενδιαφέροντος της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής ασφαλείας. Η Ελληνικές ΕΔ αποτελούν παράγοντα σταθερότητας και εμπλέκονται ενεργά στην επιτήρηση ευαίσθητων περιοχών στην περιοχή.

Για παράδειγμα, η Ελληνική ΠΑ συμμετείχε στις επιχειρήσεις από αέρος στην Λιβύη το 2011 (Α/Φ AWACS). Επίσης φρεγάτες του Ελληνικού ΠΝ συμμετείχαν στις επιχειρήσεις εκκένωσης αμάχων τόσο από την Λιβύη το 2011, όσο και από τον Λίβανο μετά τε γεγονότα που ακολούθησαν τον Δεύτερο Πόλεμο του Λιβάνου το 2006. Περαιτέρω, στο πλαίσιο της νατοϊκής πολιτικής της έξυπνης άμυνας (Hartley 2013), η Ελλάδα έχει υπογράψει με την Βουλγαρία τεχνική συμφωνία για την επιτήρηση του εναέριου χώρου της με Α/Φ της ΠΑ (Valmas 2014b). Προκειμένου η χώρα να επιτύχει την θετική διαπραγμάτευση αναβαθμισμένων ΑΠΒΣΣ θα πρέπει, μετά τη λήψη αντίστοιχης πολιτικής απόφασης, να ενεργήσει σε πολλά επίπεδα διοικήσεων. Η θεωρία εξηγεί περαιτέρω (Aseltine et al. 2016, 3-1 to 4-44) τη σειρά των ενεργειών προς το Αμερικανικό καταστημένο. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει επαφές με φορείς σε διακυβερνητικό επίπεδο (‘interagency’) και εμπλέκει από την Ελλάδα προς την Αμερική, τον Πρέσβη των Η.Π.Α., το Διοικητή του Αμερικανικού Ευρωπαϊκού Στρατηγείο (U.S. European Command), ο οποίος ασκεί παράλληλα τα καθήκοντα του Διοικητή των Νατοϊκών Δυνάμεων Ευρώπης (SACEUR), το Αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών, το Αμερικανικό Υπουργείο Άμυνας, τον Λευκό Οίκο και το Κογκρέσο. Η θεωρία επίσης, έχει ομαδοποιήσει και αναλύσει επαρκώς τον τρόπο λειτουργίας των υπόψη διακυβερνητικών σχέσεων (Weed et al. 2014; Jones 2014; Neumann 2015). Η επαναδιαπραγμάτευση των ΑΠΒΣΣ στην Ελλάδα θα μπορούσε να αποτελέσει προηγούμενο για την διεκδίκηση παρομοίων προγραμμάτων με άλλες χώρες. Μετά τον Β΄ ΠΠ, η Γερμανία παραχώρησε άρματα μάχης, κατασκευής Η.Π.Α. τύπου M48, στο Ισραήλ, ως μέρος των αποζημιώσεων προς την χώρα αυτή, λόγω του Ολοκαυτώματος. Πρόσφατα η ίδια χώρα χρηματοδότησε την κατασκευή υποβρυχίων με πυρηνικές δυνατότητες για το Ισραήλ, τύπου Dolphin, τα οποία ήδη εντάχθηκαν στο Ισραηλινό ΠΝ με ισχυρό αποτρεπτικό ρόλο (NTI 2015; The Economist 2016). Η ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

55 Ελλάδα θα μπορούσε να διαπραγματευτεί παρόμοιες συμφωνίες δωρεάν βοήθειας από τη Γερμανία, ως μέρος αποζημιώσεων λόγω της καταστροφής που επήλθε στην χώρα από τις Γερμανικές δυνάμεις κατοχής κατά τον Β΄ ΠΠ.

6. Επίλογος

Ελλάδα την τρέχουσα περίοδο έχει σοβαρές δημοσιονομικές δυσχέρειες που δεν τις επιτρέπουν να χρηματοδοτήσει την προμήθεια στρατιωτικών εξοπλισμών, γεγονός το οποίο πιθανώς να έχει αρνητικές συνέπειες στην αποτρεπτική ικανότητα των ΕΔ της, από το 2020 και μετά. Ένας τρόπος για την Ελλάδα να λύσει μερικώς το πρόβλημα αυτό θα ήταν η διαπραγμάτευση ενός νέου πλαισίου συνεργασίας με τις Η.Π.Α. όσον αφορά στα ΑΠΒΣΣ. Ένα νέο εξισορροπημένο πλαίσιο συνεργασίας θα εξυπηρετούσε αμοιβαία συμφέροντα ασφαλείας των δυο χωρών. Η συνέχιση της λειτουργίας της Αμερικανικής βάσης της Σούδας θα μπορούσε να αποτελέσει ένα πεδίο συζήτησης για βελτιωμένα ΑΠΒΣΣ στην Ελλάδα. Τα προγράμματα αυτά θα ήταν δυνατόν να αφορούν παροχή δωρεάν χρηματοδότησης ή μακροπρόθεσμα δάνεια χαμηλού κόστους για την προμήθεια στρατιωτικού εξοπλισμού των Ελληνικών ΕΔ. Η διατήρηση του αξιόμαχου των Ελληνικών ΕΔ με εξοπλισμό αιχμής θα λειτουργούσε σταθεροποιητικά στις περιοχές των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου, ένας στόχος ο οποίος είναι σύμφωνος επίσης με τα Αμερικανικά συμφέροντα ασφαλείας στις ευαίσθητες αυτές περιοχές. Παρομοίως, τυχόν Αμερικανική οικονομική βοήθεια θα μπορούσε να βελτιώσει τα επίπεδα συνεργασίας των δυο χωρών στην εκπαίδευση και στη διεξαγωγή κοινών στρατιωτικών ασκήσεων αλλά και να βοηθήσει την Ελλάδα στην αντιμετώπιση της τρέχουσας προσφυγικής κρίσης.

Παραπομπές 1 Το DOD χρησιμοποιεί ευρέως το πρόγραμμα συνεργασίας της Εθνοφρουράς (National Guard) μιας συγκεκριμένης πολιτείας με ένα ή περισσότερα κράτη (Aseltine et al. 2016, 1-29). Το πρόγραμμα αυτό ιδρύθηκε αρχικά για να υποστηρίξει την μετάβαση των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, στο ΝΑΤΟ. Με το SPP η Εθνοφρουρά μιας συγκεκριμένης πολιτείας συνδέεται με ένα κράτος σε μια μακροχρόνια σχέση στρατιωτικής και πολιτικής

συνεργασίας. Η συνεργασία αυτή περιλαμβάνει στρατιωτικές εκπαιδεύσεις και κοινές ασκήσεις, διαχείριση εκτάκτων καταστάσεων, ασκήσεις προστασίας του περιβάλλοντος, ανταλλαγές εκπαιδευτών, ή επισκέψεις παραγόντων και αξιωματούχων της πολιτικής προστασίας. Πολλές ανατολικοευρωπαϊκές χώρες ωφελήθηκαν από το πρόγραμμα αυτό και απέκτησαν σχέσεις με Αμερικανικές Πολιτειακές Εθνοφρουρές. (π.χ., New Jersey /Albania, Ohio / Hungary and Serbia, Tennessee / Bulgaria, Vermont / The Former Yugoslav Republic of Macedonia, κ.λ.π.). 2 Για παράδειγμα, στις αρχές της 10ετίαςτου 1970 ο Ελληνικός Στρατός χρησιμοποιούσε ακόμα οχήματα σειράς GM και Dodge, οπλισμό M1 και Thompson του οπλοστασίου του Β΄ ΠΠ. Τα δε άρματα μάχης τύπου Μ-47 τα προερχόμενα από την Αμερικανική βοήθεια, είχαν μέγιστος βεληνεκές μόνο 70 χλμ.(Ogorkiewicz 2015). 3 Το τρέχων Τουρκικό εξοπλιστικό πρόγραμμα περιλαμβάνει την συμμετοχή στο πρόγραμμα παραγωγής του α/φ της Lockheed Martin F-35 Lightning II Joint Strike Fighter (JSF) και την απόκτηση 100 τέτοιων α/φ, την προμήθεια 109 ελικοπτέρων πολλαπλών ρόλων, την προμήθεια 14 βαρειών ελικοπτέρων, την προμήθεια 6 υποβρυχίων Type 214, την προμήθεια 337 τακτικών τεθωρακισμένων τροχοφόρων οχημάτων, την εγχώρια ανάπτυξη μη επανδρωμένων Α/Φ (ΜΕΑ) (Αnka), πυροβόλων τύπου Firtina, τανκ (MBT), την προμήθεια 37 οχημάτων αναγνωρίσεως, αποβατικών σκαφών, 16 κορβέτων (MILGEM program) και ανάπτυξη προγράμματος για αποβατικές πλατφόρμες. 4 Συνήθως τα δάνεια FMFP που δεν αποτελούν δωρεάν βοήθεια αποπληρώνονται σε 12 έτη. 5 Η μεταφορά τεχνολογίας από μια βιομηχανία σε μια άλλη ή από την κυβέρνηση μια χώρας σε αλλοδαπή χώρα αφορά στη διαδικασία μεταφοράς τεχνικών πληροφοριών και «knowhow» σχετικά με το σχεδιασμό, μηχανική, κατασκευή, παραγωγή και χρήση βιομηχανικών προϊόντων. Για περισσότερα σε σχέση και με τα ΑΠΒΣΣ δες, Aseltine et al. Chapter 7. Η Τουρκική αμυντική βιομηχανία έχει ωφεληθεί από την μεταφορά τεχνολογίας από τις Η.Π.Α. Ένα από τα ποιο γνωστά προγράμματα είναι το πρόγραμμα συμπαραγωγής των Α/Φ F-16 της Turkish Aerospace Industry (ΤΑΙ) με την Lockheed Martin, αλλά και η Τουρκική συνεργασία για την συμπαραγωγή του Α/Φ Lockheed Martin F-35 Joint Strike Fighter.

Βιβλιογραφία Adams, Gordon and Williams, Rebecca. 2011. “A New Way Forward: Rebalancing SΑ Programs and Authorities,” Washington, DC: The Henry L. Stimson Center, March 2011. http://www.stimson.org/images/uploads/A_New_Way_ Forward_Final.pdf. Anastasi, Paul. 1990. “Greece and U.S Sign 8-year Pact Exchanging Arms Aid for Extended Use of Bases,” The NY Times, July 8, 1990. http://www.nytimes. com/1990/07/09/world/greece-and-us-sign-8-year-pactexchanging-arms-aid-for-extended-use-of-bases.html. Aseltine, et al. 2016. The Management of SC, ed. Grafton, Jeffrey S., Wright-Patterson AFB, Ohio: Defense Institute of Security Assistance Management, March 2016. http:// www.disam.dsca.mil/_pages/resources/default.aspx?sec tion=publications&type=greenbook. Associated Press, 2016. Erdogan comments on historic treaty irk opposition, Greece, The WP, Sep 30, 2016, https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/ erdogan-comments-on-historic-treaty-irks-oppositiongreece/2016/09/30/343e0efc-8713-11e6-b57ddd49277af02f_story.html.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Athanassopoulou, Ekavi. 2014. Strategic Relations between the US and Turkey 1979-2000: Sleeping with a Tiger, NY, Routledge, 5-52. Βαρελάς, Βασίλειος. 2016. Ποια θα ήταν η Τουρκική Δομή Δυνάμεων σε Περίπτωση που θα Υιοθετούνταν το Επιθυμητό Εθνικό Επίπεδο Αμυντικών Επιδιώξεων: Εκτιμήσεις, Ατομική Διατριβή, ΣΕΘΑ, Ιούλιος 2016. Bekdil, Burak Ege. 2016. “Turkey Panel OKs $5.9 billion in Defense Programs,” DN, March 9, 2016. http://www. defensenews.com/story/defense/policy-budget/ budget/2016/03/09/turkeys-government-approvesprograms-worth-billions/81567424/. Blainey, Geoffrey. 2013. “Power, Culprits and Arms,” in Conflict after the Cold War: Arguments on Causes of War and Peace, ed. Richard K. Betts 2th ed., Boston: Pearson, 122. Blanco, Abigail R. Hall. 2015. “Military Aid – ‘If We Don’t Do It, Someone Else Will’,” The Beacon, entry posted March 11, 2015, http://blog.independent.org/2015/03/11/militaryaid-if-we-dont-do-it-someone-else-will/. Bozikas, George P. 1998. U.S. SAand Regional Balance of Power: Greece and Turkey, a Case Study, SRP, Carlisle Barracks, PA: USAWC, April 1998. http://usahec.polarislibrary.com/ polaris/search/searchresults.aspx?ctx=1.1033.0.0.1&typ e=Keyword&term=146855&by=CN&sort=RELEVANCE&l imit=TOM=*&query=&page=0&searchid=1. Buchan, Alastair. 1968. War in Modern Society: An Introduction, London: Harper Colophon Books, 7. Collins, John M. 1994. “Military Preparedness: Principles Compared with U.S. Practices,” Report no. 94-48S, Washington, DC: Congressional Research Service, January 21, 1994, 41-49. Cook, Steven A. 2016. “How Erdogan Made Turkey Authoritarian Again,” The Atlantic, July 21, 2016, http:// www.theatlantic.com/international/archive/2016/07/ how-erdogan-made-turkey-authoritarian-again/492374/. Couloumbis, Theodore and Dokos, Thanos. 1994. “Assessing the Turkish Threat,” in Greece: a Country Study, 4th edition, ed. Glenn E. Curtis, Washington, DC: Federal Research Division, Library of Congress, 1994, 279-282. Curtis, Glenn E. eds. 1994. Greece: a Country Study, 4th ed., Washington, DC: Federal Research Division, Library of Congress. “Defense Industrial Cooperation Agreement between the Government of the United States of America and the Government of the Hellenic Republic,” April 4, 1997. http:// www.acq.osd.mil/dpap/Docs/mou-greece.pdf. Dempsey, Martin, U.S Chairman of the Joint Chiefs of Staff. 2014. “Dempsey Wants to Rebalance the use of Military Power,” Defense One, May 12, 2014. http://www. defenseone.com/ideas/2014/05/dempsey-wantsrebalance-away-use-military-force/84271/. Dokos, Thanos and Kollias, Christos, Greek Defence Spending in Times of Crisis: The Urgent Need for Defence Reform,” March 2013, ELIAMEP Thesis, http://www.eliamep.gr/ wp-content/uploads/2013/03/ELIAMEP-Thesis-1-2013_ Th.Dokos-Ch.Kollias1.pdf. Dunne, John Paul, Nikolaidou, Eftychia, and Mylonidis, Nikolaos. 2003. “The Demand for Military Spending in the Peripheral Economies of Europe,” Defense and Peace Economics 14 no. 6: 447-460. EC (European Commission). 2010. “First Adjustment Program for Greece”, May 2, 2010.http://ec.europa.eu/economy_ finance/assistance_eu_ms/greek_loan_facility/index_ en.htm. EC. 2012. “Second Adjustment Program for Greece”, March

56 14,2012.http://ec.europa.eu/economy_finance/ assistance_eu_ms/greek_loan_facility/index_en.htm. EC. 2015. “Memorandum of Understanding between the European Commission Acting on Behalf of the European Stability Mechanism and the Hellenic Republic and the Bank of Greece,” August 19, 2015. http://ec.europa.eu/ economy_finance/assistance_eu_ms/greek_loan_ facility/pdf/01_mou_20150811_en.pdf. EP&C (European Parliament & Council). 2009. Directive 2009/81/EC of the European Parliament and of the Council of 13 July 2009, Section 3, Articles 11-13,” Official Journal of the European Union, August 20, 2009. http://eur-lex. europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:320 09L0081&from=EN. Freier, Nathan. 2010. “The New Theology: Building Partner Capacity,” Small Wars Journal, 1-3, http://smallwarsjournal. com/blog/journal/docs-temp/445-freier.pdf. Galvin, Thomas P. 2014. Military Preparedness, Faculty Paper, Carlisle, PA: Department of Command, Leadership, and Management, 3. http://www.strategicstudiesinstitute. army.mil/PDFfiles/PCorner/MilitaryPreparedness.pdf. Giangreco, Leigh. 2016. Following the signal of the largest military aid package in US History, the US Air Force confirmed the transfer of 10 Boeing F-15D fighters to Israel, FightGlobal, Sep 15, 2016, at https://www. flightglobal.com/news/articles/usaf-confirms-f-15ddelivery-to-israel-429408/. Grigoriadis. 2012. “The Unripe Fruits of Rapprochement: GreekTurkish Relations in the Post-Helsinki Era.” International Journal 67, no. 1 (11, 2012): 119-133. Grigoriadis. 2014. “Energy Discoveries in the Eastern Mediterranean: Conflict or Cooperation?” Middle East Policy XXI, no. 3 (Fall 2014): 124-131. Grigoriadis. 2015. “From ‘Central Power’ to Splendid Isolation’: Turkish Foreign Policy’s Declining Ambitions,” Working Paper, Bilkent University/ELIAMEP, The Middle East Research Project, July 2015. http://www.eliamep.gr/wp-content/ uploads/2015/08/67_2015_-WORKING-PAPER-_IoannisGrigoriadis.pdf. Hartley, Keith. 2013. “The Economics of Smart Defense,” The Quarterly Journal, Summer 2013. HNDGS. 2016. “Violations 2016,” html file. http://www. geetha.mil.gr/en/violations-en.html. Hellenic Police, “Statistical Data on Illegal Immigration,” 2015. http://www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_cont ent&perform=view&id=24727&Itemid=73&lang=EN. IHS Jane’s. 2015. “Turkey, Procurement,” Jane’s Sentinel Security Assessment – Eastern Mediterranean London, UK, December 8, 2015. IISS (The International Institute for Strategic Studies). 2015. The Military Balance: The Annual Assessment of Global Military Capabilities and Defense Economics 2015, ed. James Hackett, London, Routledge: 100-103, 144-147. “Israel Holds Naval Drill with U.S and Greece”, The Jerusalem Post, May 7, 2015, http://www.jpost.com/Israel-News/ Israel-holds-naval-drill-with-US-Greece-402343. “Israel Participates in Joint Exercise in Greece Against Iran’s S-300 Missiles”, JP Updates, May 19, 2015, http:// jpupdates.com/2015/05/19/israel-participates-in-jointair-exercise-in-greece-against-irans-s-300-missiles/. Itani, Faysal and Stein Aaron. 2016. “Turkey’s Syria Predicament,” Atlantic Council, Rafik Hariri Center for the Middle East, May 2016. http://www.atlanticcouncil.org/ publications/issue-briefs/turkey-s-syria-predicament. Jones, James L. 2014. Brent Scowcroft Center on International

Security, “All Elements of National Power – Moving Toward a New Interagency Balance for US Global Engagement,” Atlantic Council, Washington, DC: July, 2014, http://www. atlanticcouncil.org/images/publications/All_Elements_ of_National_Power.pdf. Kassimeris, Christos. 2008. “The Inconsistency of U.S.Foreign Policy in the Aftermath of the Cyprus Invasion: The Turkish Arms Embargo and its Termination,”Journal of Modern Greek Studies 26, no. 1 (05, 2008): 91-114. Kollias, Christos and Rafailidis, Apostolos “A Survey of the Greek Defense Industry,” Defense and Peace Economics 14, no. 4 (August 2003): 320. Laipson, Ellen. 1985. The Seven-Ten Ratio in Military Aid to Greece and Turkey: A Congressional Tradition, U.S. Congressional Research Service, Washington, D.C., April 10, 1985. McInnis, Kathleen and Lucas, Nathan. 2015. What is “Building Partner Capacity?” Issues for Congress. Washington, DC: U.S. Library of Congress, CRS, December 18, 2015), https:// www.hsdl.org/?view&did=789241. Metz, Hellen Chapin ed. (1990) Israel: a Country Study, 3th ed., Washington, DC: Federal Research Division, Library of Congress, 1990, 313-323. Nation, Craig R. 2003. “Greece, Turkey, Cyprus,” in War in the Balkans, 1991-2002, U.S. Army War College, 279324. http://www.strategicstudiesinstitute.army.mil/ pdffiles/00117.pdf. Neumann, Ronald E. 2015. “Demystifying the Interagency Process and Explaining the Ambassador’s Role,” Interagency Journal 6, no. 3 (Summer 2015), http:// thesimonscenter.org/wp-content/uploads/2015/07/IAJ6-3-Summer-2015.pdf. NTI (Nuclear Threat Initiative). 2015. Israel Submarine Capabilities, July 30, 2015, http://www.nti.org/analysis/ articles/israel-submarine-capabilities/. Ogorkiewicz, Richard. 2015. Tanks: 100 Years of Evolution, Osprey Publishing, Oxford, UK. Περρής, Αρίστος. 2015. Εξωτερικές Αγορές Αμυντικού ΥλικούΕξωτερική Στρατιωτική Βοήθεια και η Ανάπτυξη της Εγχώριας Αμυντικής Βιομηχανίας. Ατομική Διατριβή, ΣΕΘΑ, Ιούνιος 2015, 16-23. Panetta, Leon E. 2012. Dean Acheson Lecture: “Building Partnership in the 21st Century,” U.S. Institute of Peace, June 28, 2012. YouTube, streaming video, 13:13, http:// www.youtube.com/watch?v=rvAJi_cJnjk. Ploumis, Michail, 2016. Hellenic National Security: The Turkish Challenge, Army War College Review, Vol. 2, No. 3, Aug. 2016, 21-42 at, http://www.strategicstudiesinstitute. army.mil/pubs/AWCreview/. Reuters, 2016. EU’s Junker warns Turkey’s Erdogan on visa deal, Reuters November 8, 2016. http://www.reuters.com/ article/us-turkey-security-eu-juncker-idUSKBN1331EI. Reuters, 2016b. “Exclusive: Differences Over Missile Defense, Fine Print Snag U.S.–Israel Aid Deal,” Reuters, The NY Times, May 3, 2016.http://www.nytimes.com/ reuters/2016/05/03/world/middleeast/03reuters-usaisrael-defence-exclusive.html?ref=world&_r=2. Roubatis, Yiannis P. 1987. Tangled Webs: The U.S. in Greece 1947-1967, Pella Publishing Company, NY. SIPRI (Stockholm International Peace Research Institute). 2015. “SIPRI Top 100 and Recent Trends in the Arms Industry,” SIPRI. http://www.sipri.org/research/ armaments/production/recent-trends-in-arms-industry. Stearns, Monteagle. 1992. Entangled Allies: U.S. Policy Toward Greece, Turkey & Cyprus, Council of Foreign Relations, NY, 40-50.

Stein, Aaron. 214. Turkey’s New Foreign Policy: Davutoğlu, the AKP and the Pursuit of Regional Order, Royal United Services Institute for Defense and Security Studies (RUSI) Whitehall Paper Series no. 83, Abingdon: Routledge Journals, 2014, 83-95. Stoltenberg, Jens, 2016. “Remarks by NATO Secretary General Jens Stoltenberg at the European Parliament Committee on Foreign Affairs and its Subcommittee on Security and Defence,” February 23, 2016. http://www.nato.int/cps/en/ natohq/opinions_128311.htm?selectedLocale=en. The Economist. 2016a. “Erdogan’s New Sultanate,” The Economist 418, no. 8975 (Feb 06, 2016): 3. The Economist. 2016b. “A Textile Factory with a Difference; Israel’s Atomic Angst.” The Economist 419, no. 8990 (May 21, 2016): 46. The Guardian. 2016. “Turkish PM Davutoglu Resigns as President Erdogan Tighten Grip,” The Guardian, May 5, 2016. http://www.theguardian.com/world/2016/ may/05/ahmet-davutoglus-future-turkish-primeminister-balance. To Vima, 2016. Chief of HNDGS Activates Rapid Reaction Force and Air Defense, April 14, 2016, html file, http://www. tovima.gr/en/article/?aid=792507. Tzanetakis, Ioannis. 2014. EEZ in the Eastern Mediterranean: Risks of Conflict, SRP, Carlisle Barracks, PA: USAWC, April 2014. U.S. Department of State. 2016a. Diplomacy in Action, “U.S. Relations with Greece,” March 10, 2016, html file. http:// www.state.gov/r/pa/ei/bgn/3395.htm. U.S. Department of State, Diplomacy in Action. 2016b. “The United States Provides an Additional $20 Million in Response to Europe Refugee and Migration Crisis,” March 28, 2016, html file. http://www.state.gov/r/pa/prs/ ps/2016/03/255212.htm. U.S. Department of State. 2016c. “Congressional Budget Justification Department of State, Foreign Operations, and Related Programs: Fiscal Year 2017,” The Secretary of State, February 9, 2016, pdf file, 190. http://www.state. gov/documents/organization/252179.pdf. Valmas, Theodore L. 2013. “Greece foster Closer Co-operation with U.S,” Jane’s Defense Weekly, July 29, 2013. Valmas, 2014a. “U.S. Approves Transfers of More M113 APCs to Greece,” Jane’s Defence Weekly, February 3, 2014. Valmas, 2014b. “Greece to Conduct Bulgarian Air Policing,” Jane’s Defence Weekly, March 19, 2014. Valmas, 2015. “Greece funds CH-47D buy,” Jane’s Defence Weekly, November 30, 2015. Vrbensky, Rastislav. 2009. “Can Development Prevent Conflict? Integrated Area-Based Development in the Western Balkans,” Conflict Security & Development 9, no. 1, February 2009: 75-110. Weed, Matthew C. et al.2014. CRS, “U.S. Diplomatic Missions: Background and Issues on Chief of Mission (COM) Authority,” Washington, DC: Congressional Research Service, March 10, 2014, https://www.hsdl.org/?view&did=751906. White, Taylor P. 2014. “Security Cooperation: How it All Fits,” Joint Force Quarterly 72 (First Quarter 2014), 106-108.), Proquest, επίσης στο: http://ndupress.ndu.edu/Media/ News/NewsArticleView/tabid/7849/Article/577493/jfq72-security-cooperation-how-it-all-fits.aspx. ΥΠΕΞ, 2016. Κοινές Δηλώσεις ΥΠΕΞ, Ν. Κοτζιά και ΥΠΕΞ της Ρωσικής Ομοσπονδίας, S. Lavrov μετά την συνάντηση τους (Αθήνα, 02.11.2016), στο http://www.mfa.gr/epikairotita/ proto-thema/deloseis-upourgou-exoterikon-kotzia-apokoine-sunenteuxe-tupou-me-ton-upourgo-exoterikontes-rosikes-omospondias-lavrov-athena-02112016.html. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Μοντέλο Σχεδίασης Υψηλής Στρατηγικής Εισαγωγή

Υπό κ. Νικολάου Λεώνη, Σχου (ΔΒ)

λέξη «στρατηγική» έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα προέρχεται από τη λέξη «στρατηγός», η οποία είναι συνθετικό των λέξεων «στρατός» και «άγειν» (που σημαίνει οδηγώ). Ετυμολογικά, υποδηλώνει την άσκηση της τέχνης του πολέμου. Για το λόγο αυτό η στρατηγική, παραδοσιακά, σήμαινε την τέχνη της στρατιωτικής διοίκησης προς την επίτευξη των τεθέντων στόχων. Ωστόσο, ο όρος της «στρατηγικής» στην εξελεγκτική του πορεία έπαψε να αποτελεί αποκλειστική ευθύνη των στρατιωτικών στα όρια της ένοπλης σύγκρουσης, και εισήλθε στο χώρο όλων των παραγόντων εθνικής ισχύος ενός κράτους. Έτσι, για παράδειγμα, στον εμπορικό χώρο, η επιχειρηματική στρατηγική αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ορθής οργάνωσης και διαχείρισης των επιχειρήσεων. Στο πλαίσιο αυτό, στο παρόν άρθρο αναζητείται ένα νέο μοντέλο σχεδίασης υψηλής στρατηγικής που θα μπορούσε να αποτελέσει εργαλείο αναλυτικής βάσης ενός τυποποιημένου αντίστοιχου σχεδιασμού. Επίσης, στο επίπεδο της στρατιωτικής στρατηγικής, το μοντέλο αυτό κατάλληλο τροποποιημένο, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την χάραξη της αντίστοιχης στρατιωτικής στρατηγικής. Για την επίτευξη του παραπάνω σκοπού, στο παρόν άρθρο, αρχικώς, γίνεται μία ιστορική αναφορά του όρου στρατηγική, ενώ αναλύεται ετυμολογικά, ο όρος αυτός. Στην συνέχεια παρουσιάζεται το νέο μοντέλο σχεδίασης της υψηλής στρατηγικής, σε συνδυασμό με την μεθολογία που θα πρέπει να ακολουθείται.

Υψηλή Στρατηγική – Γενικά

ιαχρονικά, μεγάλοι ηγέτες και στρατηγικοί αναλυτές, έχουν προσδιορίσει την έννοια της «στρατηγικής» με διάφορους ορισμούς, κατατάσσοντάς την αρχικά, στο χώρο της τέχνης, παρά της επιστήμης. Ο Θουκυδίδης, στην ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, καταγράφει για πρώτη φορά μια ολοκληρωμένη θεωρία στρατηγικής, συσχετίζοντάς τη με την ασφάλεια που πρέπει να παράγουν τα κράτη. Το αξιοσημείωτο είναι, ότι η θεωρία αυτή προσεγγίζει πέραν της στρατιωτικής διάστασης της στρατηγικής και άλλες διαστάσεις, τις οποίες αν τα κράτη αφομοίωναν, θα οδηγούνταν στο δρόμο προς τη νίκη. Χρησιμοποιώντας πλήθος στρατιωτικών εννοιών, διαπραγματεύεται μεγάλο αριθμό αναλύσεων σε κάθε επίπεδο στρατηγικής1. Έτσι, δικαίως, η θεωρία του αποτέλεσε τη βάση πάνω στην οποία άλλοι μεταγενέστεροι στρατηγικοί αναλυτές, ανέπτυξαν τις δικές τους θεωρίες στρατηγικής2. Ο Carl Von Clausewitz διαχωρίζοντας την τακτική από την στρατηγική, καθόρι-

1 Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη Από την Αρχαιότητα Έως Σήμερα, (Αθήνα: Ποιότητα, 2008), σ. 57. 2 Αθανάσιος Πλατιάς, Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική στον Θουκυδίδη, (Αθήνα: Εστία, 1999), σ. 80-85.

σε3 την τελευταία ως την τέχνη της χρησιμοποίησης των μαχών, ως μέσο για την επίτευξη των σκοπών του πολέμου. Μετά από μία σειρά εύστοχων συσχετίσεων των δύο επιπέδων, τονίζει ότι στη στρατηγική δεν υφίσταται η έννοια της νίκης4, αλλά περιλαμβάνει όλες τις διεργασίες για την επίτευξη της τακτικής νίκης, καθώς και τη μετέπειτα εκμετάλλευσή της. Ο Basil Liddell Hart, στο έργο του «Στρατηγική της έμμεσης προσέγγισης»5 δίνει έναν ευρύτερο ορισμό της στρατηγικής, καθώς υποστηρίζει ότι αυτή δεν ασχολείται απλά και μόνο με την κίνηση των δυνάμεων στη μάχη, αλλά και με τα αποτελέσματα των ενεργειών τους. Υποστηρίζει ότι στρατηγική είναι η τέχνη της κατανομής και της χρησιμοποίησης των 3 Carl Von Clawsevitz, On War, επιμ. και μτφ. Michael Howard και Peter Paret, (Oxford: Oxford World’s Classics, 2007), book 6, pp. 160-167. 4 Αυτολεξεί στο κείμενο αναγράφει: «…in strategy there is no such thing as victory. Part of strategic success lies in timely preparation for a tactical victory; the greater the strategic success, the greater the likelihood of a victorious engagement. The rest of strategic success lies in the exploitation of a victory won. The more strategy has been able, through its ingenuity, to exploit a victorious battle…», Βλέπε: Carl Von Clawsevitz, On War, book 6, chapter 3, p. 162. 5 Basil Liddell Hart, Στρατηγική της έμμεσης προσέγγισης, μτφ Κ. Γεωργαντάς, (Θεσσαλονίκη: Βανιάς, 1995).

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

στρατιωτικών μέσων, προς επίτευξη ορισμένων πολιτικών σκοπών. Προσεγγίζοντας νεότερες και πιο σύγχρονες θεωρίες στρατηγικής, ο Χ. Παπασωτηρίου, Καθηγητής διεθνών σχέσεων και στρατηγικών σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου, κατατάσσει την υψηλή στρατηγική6 στο ανώτερο επίπεδο στρατηγικής ενός κράτους, κατά το οποίο χρησιμοποιούνται όλα τα διαθέσιμα μέσα όπως διπλωματικά, οικονομικά και στρατιωτικά, για την επίτευξη του πολιτικού αντικειμενικού σκοπού, ενόψει πραγματικής ή ενδεχόμενης σύγκρουσης. Έτσι, πέραν της παραδοσιακής διάστασης της υψηλής στρατηγικής, η οποία αφιερώνεται αποκλειστικά στη διαχείριση και αντιμετώπιση ενός πολέμου, εκτείνεται και σε μία άλλη διάσταση, η οποία αναλύει τις μακροσκοπικές υψηλές στρατηγικές των κρατών σε περιόδους τόσο πολέμου, αλλά όσο και ειρήνης. Η ανάλυση αυτής της υψηλής στρατηγικής επεκτείνεται σε στοιχεία συνεργασίας ιδεολογικού, διπλωματικού ή οικονομικού χαρακτήρα μεταξύ των κρατών, με απώτερο σκοπό την αύξηση των διεθνών ερεισμάτων και της επιρροής ενός εκάστου. Σ’ έναν πιο σύγχρονο ορισμό, τον οποίο παραθέτει ο Κ. Κολιόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής διεθνούς πολιτικής και στρατηγικών σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου, η στρατηγική «είναι η σύζευξη των μέσων και σκοπών υπό το πρίσμα πραγματικής ή ενδεχόμενης σύγκρουσης»7. Με άλλα λόγια, η στρατηγική αποτελείται από τρία συστατικά στοιχεία: σκοπούς, μέσα, αντίπαλο. Μάλιστα, όταν ένα κράτος χρησιμοποιεί όλα τα διαθέσιμα μέσα (εκτός των στρατιωτικών) για την επίτευξη των επιδιωκόμενων σκοπών, τότε εφαρμόζει υψηλή στρατηγική8. Αντίστοιχα, ο Andre Beaufre9 αποδίδει τη στρατη6 Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, Βυζαντινή Υψηλή Στρατηγική 6ος-11ος Αιώνας, Αθήνα: Ποιότητα, 2007, σ. 15. 7 Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη Από την Αρχαιότητα Έως Σήμερα, σ. 44. 8 Η υψηλή στρατηγική κατέχει το πρώτο επίπεδο στρατηγικής. Ακολουθούν η στρατιωτική στρατηγική, η επιχειρησιακή τέχνη και τέλος η τακτική. Βλέπε: Κ. Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη Από την Αρχαιότητα Έως Σήμερα, σ. 44-45. 9 Andre Beaufre, Introduction a la strategie (Εισαγωγή στη

58 γική ως τη τέχνη της επιλογής των καταλληλότερων από τα διαθέσιμα μέσα και την ενορχήστρωση της δράσης αυτών, ώστε να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος σκοπός της πολιτικής. Από τα παραπάνω, γίνεται κατανοητό ότι η στρατηγική δεν διαμορφώνεται ποτέ «εν κενώ»10, αλλά πάντοτε απευθύνεται σε έναν ή σε περισσότερους υπαρκτούς ή δυνητικούς αντιπάλους που κι αυτοί με τη σειρά τους εφαρμόζουν τη δική τους, στρατηγική. Συνδυάζοντας όλη την προηγούμενη ανάλυση περί στρατηγικής, η υψηλή στρατηγική προσδιορίζει την αλληλεπίδραση των σκοπών (ends), των τρόπων (ways) και των μέσων (means), όπου σκοποί είναι οι στόχοι και οι επιδιώξεις που τίθενται από την πολιτική, τα μέσα είναι οι πόροι που διατίθενται και συνιστούν τους συντελεστές εθνικής ισχύος και οι τρόποι ή μέθοδοι καθορίζουν πως οργανώνεται η χρήση των διατιθέμενων πόρων κατά του πραγματικού ή δυνητικού αντιπάλου.

Μεθοδολογία Σχεδίασης

στρατηγική όμως, πέραν από τέχνη, είναι και επιστήμη, αφού ακολουθεί συγκεκριμένα πρότυπα, τα οποία απαιτούν κοινή ορολογία, και συγκεκριμένες διαδικασίες. Μπορεί να μην εμπεριέχει την συνεπαγωγικότητα των θετικών επιστημών, όμως η διαδικασία της χρήσης συγκεκριμένων δεδομένων (ιστορικών, κοινωνικοπολιτικών κ.τ.λ.), της ανάλυσης αυτών και της εξαγωγής χρησίμων αποτελεσμάτων, ανάγει τη στρατηγική στο χώρο της επιστημονικής έρευνας. Συνδυάζοντας τη μεθοδολογία μιας αμερικανικής ανάλυσης υψηλής στρατηγικής11, καθώς και μιας επιχειρηματικής στρατηγικής ανάλυσης12, γίνεται μία προσπάθεια δημιουργίας ενός νέου πλαισίου ανάλυσης υψηλής στρατηγικής. Μέσα από αυτό το πλαίσιο – πρότυπο, θα είναι εφικτή η υποστήριξη και η επίτευξη μιας δημιουργικής και δυναμικής διαδικασίας λήψης αποφάσεως. Σύμφωνα με το προτεινόμενο διάγραμμα (διάγραμμα 1), η σχεδίαση υψηλής Στρατηγική), μτφ: Αντγος ε.α. Μαυρόπουλος Παναγιώτης, Αθήνα: ΓΕΕΘΑ 2015, σ. 16-17. 10 Αθανάσιος Πλατιάς, Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική στον Θουκυδίδη, σ.80-85. 11 US Army War College, National Security Policy and Strategy, Course Directive, Aug. 2014, pp. 4-7 & Appendix 1. 12 Βασίλης Παπαδάκης, Στρατηγική των Επιχειρήσεων: Ελληνική και Διεθνής Εμπειρία, (Αθήνα: Μπένου,6η εκδ, 2012), σ.200-206.

στρατηγικής χωρίζεται σε τέσσερα στάδια: α) την ανάλυση του περιβάλλοντος, β) τη διαμόρφωση της υψηλής στρατηγικής γ) την εφαρμογή της στρατηγικής αυτής, δ) την αξιοποίηση και έλεγχο της υψηλής στρατηγικής. Κατά το πρώτο στάδιο, αρχικώς, γίνεται η διερεύνηση του εθνικού - εσωτερικού περιβάλλοντος προσδιορίζοντας τα ισχυρά και τα τρωτά σημεία του εξεταζόμενου κράτους, και στη συνέχεια η διερεύνηση του διεθνούς - εξωτερικού περιβάλλοντος προσδιορίζοντας τις ευκαιρίες και τις απειλές που προέρχονται απ’ αυτό. Με βάση τα συμπεράσματα που εξάγονται από την ανάλυση του πρώτου σταδίου, διαμορφώνεται και υλοποιείται η υψηλή στρατηγική. Ως τελικό στάδιο, η αξιολόγηση και ο έλεγχος τόσο της σχεδίασης όσο και της εφαρμογής της υψηλής στρατηγικής είναι αναγκαία. Τέλος, λόγω της ρευστότητας των εξεταζομένων περιβαλλόντων, η διαδικασία επανεξέτασης και ανάδρασης σε κάθε στάδιο αποτελεί για τον στρατηγικό αναλυτή ενέργεια κομβικής σημασίας. Στη συνέχεια θα γίνει μία προσπάθεια ανάλυσης του κάθε σταδίου σχεδίασης, ξεχωριστά: Αναλυτικότερα, τα δυνατά και αδύνατα σημεία, που προέρχονται από το εσωτερικό περιβάλλον του κράτους, για το οποίο σχεδιάζεται η υψηλή στρατηγική, προκύπτουν από τους εσωτερικούς πόρους που αυτό κατέχει. Εντοπίζονται από την ανάλυση των λειτουργιών και των συστημάτων του κράτους, και γενικά μεταβλητών, όπως του γεωγραφικού, δημογραφικού, οικονομικού, στρατιωτικού, επιστημονικού – τεχνολογικού παράγοντα, παράγοντα εσωτερικής νομιμοποίησης καθώς και παράγοντα φυσικών πόρων. Από την άλλη μεριά, οι ευκαιρίες και οι απειλές αντανακλούν μεταβλητές του εξωτερικού περιβάλλοντος του κράτους, και συγκεκριμένα του κράτους για το οποίο στοχεύει η στρατηγική. Αυτές οι ευκαιρίες και οι απειλές θα πρέπει το κράτος που σχεδιάζει την υψηλή στρατηγική να εντοπίσει, να προσαρμοστεί σε αυτές ή ακόμα και να τις προσαρμόσει στα μέτρα της, όπου κάτι τέτοιο είναι εφικτό. Ένας βασικός παράγοντας που οφείλεται να εξετασθεί κατά τη φάση αυτή είναι η ισορροπία ισχύος. Γενικά, κατά την εφαρμογή της ανάλυσης επιχειρείται να απαντηθούν ορθολογικά και με όσο το δυνατόν πιο ποσοτικοποιημένο τρόπο ερωτήματα για τη κάθε

ερευνώμενη μεταβλητή. Μέσω της ανάλυσης του εσωτερικού περιβάλλοντος εντοπίζονται και αξιολογούνται τα δυνατά τα σημεία του κράτους, επί των οποίων η υψηλή στρατηγική επενδύει, ενώ γίνεται εφικτός ο εντοπισμός των αντίστοιχων αδυνάτων, προς επιδιόρθωση αυτών. Αντίστοιχα, μέσω της ανάλυσης του εξωτερικού περιβάλλοντος, εντοπίζονται και εκμεταλλεύονται τα παράθυρα ευκαιρίας που υπάρχουν ή θα παρουσιασθούν στο μέλλον, αλλά και συνάμα και οι υποβόσκουσες απειλές, προς αποφυγή ή μετατροπή αυτών σε «ευκαιρίες». Είναι γνωστή η ρήση ότι «κάθε απειλή είναι απλά μια συγκαλυμμένη ευκαιρία».

2ο Στάδιο Σχεδίασης (Διαμόρφωση)

ατά το στάδιο αυτό, η πολιτική ηγεσία, βασιζόμενη στις εκτιμήσεις του προηγούμενου σταδίου, θέτει τις εθνικές επιδιώξεις (national purpose), δηλαδή τις ανάγκες ή ανασφάλειες που ένα κράτος βιώνει, ως ενεργός παράγοντας του διεθνούς συστήματος, και οι οποίες θα αποτελέσουν το σημείο εκκίνησης ολόκληρης της διαδικασίας. Με βάση τις εθνικές επιδιώξεις, καθορίζονται τα εθνικά συμφέροντα (national interests). Αυτά ιεραρχούνται με σειρά προτεραιότητας (intensity for each interest), εντοπίζοντας τις τάσεις και τις προκλήσεις για το καθένα εθνικό συμφέρον ξεχωριστά (trends and opportunities). Ο καθορισμός των συμφερόντων και κυρίως η ιεράρχηση τους απαιτούν μια συνεχή διανοητική λειτουργία των αναγκαίων θεσμικών οργάνων του κράτους. Άνευ εθνικών συμφερόντων, τα οποία είναι αλληλένδετα και αλληλοτροφοδοτούμενα με την ύπαρξη αντιπάλου-αντιπάλων και με την κουλτούρα κάθε λαού, είναι αδύνατο να υπάρξει εθνική στρατηγική. Όπως αναφέρθηκε, η στρατηγική ουδέποτε εφαρμόζεται σε κενό αλλά είναι το αποτέλεσμα υπαρκτών προβλημάτων, επιδιώξεων και στόχων. Στο πλαίσιο της υψηλής στρατηγικής, το σύνολο των εθνικών συμφερόντων αποτελούν τη βάση για τη διατύπωση της εθνικής πολιτικής (national policy) και του προσδιορισμού των εθνικών πολιτικών σκοπών (Ends) εναντίον υφιστάμενων ή ενδεχόμενων, στο εξωτερικό ή εσωτερικό, αντικρουόμενων δυνάμεων ή απειλών. Απεικονίζονται στο δεύτερο από τα αριστερά πλαίσιο του διαγράμματος σταδίων σχεδίασης υψηλής Στρατηγικής. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

59 3ο Στάδιο Σχεδίασης (Yλοποίηση)

ε βάση τους πολιτικούς στόχους (Ends), καθορίζονται τα μέσα (means) και οι πηγές που είναι διαθέσιμα, ενώ εξετάζονται οι πιθανοί τρόποι (ways), οι οποίοι χρησιμοποιούν τα μέσα και τις πηγές, για την πραγμάτωση των πολιτικών στόχων. Δηλαδή, στο στάδιο αυτό αρχικά αναζητείται με τι μέσα (means) επιδιώκονται οι τιθέμενοι πολιτικοί στόχοι (ends), και στην συνέχεια καθορίζονται οι τρόποι (ways), με τους οποίους τα μέσα αυτά αναπτύσσονται, ώστε να ανταποκρίνονται στις υφιστάμενες απειλές ή ευκαιρίες. Από την παραπάνω ανάλυση γίνεται κατανοητή η άμεση αλληλεξάρτηση που υπάρχει ανάμεσα σε αυτά τα τρία στοιχεία της στρατηγικής. Απεικονίζονται στο τρίτο από τα αριστερά πλαίσιο του διαγράμματος σταδίων σχεδίασης υψηλής στρατηγικής.

4ο Στάδιο Σχεδίασης (Αξιολόγηση - Έλεγχος)

ατά το τελευταίο στάδιο της αξιολόγησης και του ελέγχου της στρατηγικής (τελευταίο πλαίσιο του διαγράμματος σταδίων σχεδίασης υψηλής στρατηγικής), ελέγχεται η εγκυρότητα, ανθεκτικότητα, καταλληλότητα της στρατηγικής. Συγκεκριμένα, μέσω της εκτίμησης κινδύνου της υψηλής στρατηγικής (risk assessment), ελέγχεται η στρατηγική ως προς τα παρακάτω: Την εφικτότητα (feasibility) των μέσων άσκησης της στρατηγικής (Means Test). Δηλαδή, εξετάζεται αν διατίθενται τα μέσα για την υλοποίηση των τρόπων και των μεθόδων της στρατηγικής. Την αποδοχή (acceptability) των τρόπων και μεθόδων άσκησης της στρατηγικής (Ways Test). Δηλαδή, εξετάζεται αν οι τρόποι άσκησης στρατηγικής έχουν την απαραίτητη υποστήριξη, αν είναι νόμιμοι, ηθικοί και άξιοι κόστους. Την καταλληλότητα (suitability) των στόχων και των τρόπων άσκησης της στρατηγικής (Ends and Ways Test). Δηλαδή, εξετάζεται αν οι τρόποι άσκησης της στρατηγικής είναι οι κατάλληλοι για να πετύχουν τους επιδιωκόμενους στόχους. Με τη διαδικασία της αξιολόγησης, ο αναλυτής αξιολογεί τα στοιχεία της στρατηγικής και τις πιθανότητες επιτυχίας αυτών, ώστε αν χρειαστεί να προβαίνει στις

Διάγραμμα 1: Στάδια Σχεδίασης Υψηλής Στρατηγικής

κατάλληλες επιδιορθώσεις. Τέλος είναι αξιοσημείωτο να ειπωθεί ότι η σχεδίαση της υψηλής στρατηγικής δεν είναι μία εύκολη διαδικασία, απεναντίας το άναρχο και ρευστό διεθνές περιβάλλον καθώς και μεταβλητότητα των ποικίλλων παραγόντων αυξάνουν το βαθμό δυσκολίας σχεδίασης στρατηγικής. Για το λόγο αυτό στο διάγραμμα σχεδίασης υψηλής στρατηγικής που ακολουθεί προστίθεται η διαδικασία της ανάδρασης, η οποία μπορεί να δράσει σε οποιοδήποτε στάδιο σχεδίασης.

Επίλογος

υμπερασματικά θα λέγαμε, ότι η σχεδίαση της υψηλής στρατηγικής είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας ορθολογικού προγραμματισμού, όπου βασικός συντελεστής επιτυχίας είναι η αρμονική σύζευξη των προαναφερθέντων παραγόντων: σκοποί, μέσα, τρόποι για την αντιμετώπιση ενός πραγματικού ή δυνητικού αντιπάλου. Η επιτυχημένη αλληλοϋποστήριξη, η συμπλήρωση, η καταλληλότητα, η συνέπεια και η συνέχεια των παραγόντων αυτών, τόσο στον πόλεμο όσο και στην ειρήνη είναι η επιθυμητή απόρροια αυτής της σύζευξης. Επιδίωξη αυτής της διαδικασίας σχεδίασης13 είναι η επίτευξη καλύτερης «τοπο13 Ο συγγραφέας της παρούσας μελέτης, ευχαριστεί θερμά τον τον Κ. Κολιόπουλο, Αναπληρωτή Καθηγητή διεθνούς πολιτικής και στρατηγικών σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου, και Καθηγητή της ΣΕΘΑ, διότι με την επιστημονική του ενάργεια στο χώρο της Στρατηγικής και με την γνώση που του παρείχε στο πεδίο αυτό, ως σπουδαστή της

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

θέτησης» του προς εξέταση κράτους στο διεθνή γίγνεσθαι και διατήρησης αυτής της θέσης κατά το δυνατόν πιο αποτελεσματικά. Ωστόσο, η κάθε αντιπαλότητα και γενικά ο κάθε ανταγωνισμός αποτελεί μια σύγκρουση αντιπάλων ανθρωπίνων βουλήσεων, όπου ένα πλήθος παραγόντων την καθιστούν αβέβαιη. Για το λόγο αυτό η σχεδίαση υψηλής στρατηγικής απαιτεί κατάλληλες δεξιότητες που μέσα από μία διαρκή και επίπονη διαδικασία αποκτώνται, έτσι ώστε η επίτευξη των τιθεμένων σκοπών να αναδεικνύονται μέσα από την στρατηγική αποτελεσματικότητα των διαφόρων διατιθέμενων μέσων και τον επιτυχή τρόπο χρησιμοποίησης αυτών.

Βιβλιογραφία Κολιόπουλος Κωνσταντίνος, Η Στρατηγική Σκέψη Από την Αρχαιότητα Έως Σήμερα, (Αθήνα: Ποιότητα, 2008). Παπασωτηρίου Χαράλαμπος, Βυζαντινή Υψηλή Στρατηγική 6ος-11ος Αιώνας, (Αθήνα: Ποιότητα, 2007). Παπαδάκης Βασίλης, Στρατηγική των Επιχειρήσεων: Ελληνική και Διεθνής Εμπειρία, (Αθήνα: Μπένου, 6η εκδ, 2012). Πλατιάς Αθανάσιος, Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική στον Θουκυδίδη, (Αθήνα: Εστία, 1999). Andre Beaufre, Introduction a la strategie (Εισαγωγή στη Στρατηγική), μτφ: Αντγος ε.α. Μαυρόπουλος Παναγιώτης, (Αθήνα: ΓΕΕΘΑ, 2015). Basil Liddell Hart, Στρατηγική της έμμεσης προσέγγισης, μτφ Κ. Γεωργαντάς, (Θεσσαλονίκη: Βανιάς, 1995). Carl Von Clawsevitz, On War, επιμ. και μτφ. Michael Howard και Peter Paret, (Oxford: Oxford World’s Classics, 2007). US Army War College, National Security Policy and Strategy, Course Directive, Aug. 2014. ΣΕΘΑ και του Μεταπτυχιακού προγράμματος ΔΕΠΣ-ΣΕΘΑ, τον ενέπνευσε για τη συγγραφή αυτού του άρθρου.

Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016 και οι εξελίξεις στην Τουρκία (Αã ΜΈΡΟΣ) 1. Πρόλογος

Υπό κ. Νικολάου Διακίδη*, Διεθνολόγου – Στρατηγικού Αναλυτή

ο ανεπιτυχές πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016 παρουσιάζει ενδιαφέρον για δύο λόγους: α) διότι πρόκειται για την πρώτη απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος με χρήση (και όχι απλή απειλή) βίας στην γείτονα χώρα εδώ και 36 χρόνια (από το 1980)1· β) διότι πρόκειται για το πρώτο αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα στην ιστορία του σύγχρονου τουρκικού κράτους (από τις 29 Οκτωβρίου 1923 μέχρι και σήμερα), γεγονός δηλωτικό των κοινωνικο-πολιτικών διεργασιών και ανακατατάξεων που έχουν συντελεσθεί στην Τουρκία κατά τις τελευταίες δεκαετίες.

2. Εκδήλωση πραξικοπήματος και αίτια αποτυχίας

λεπτομερής περιγραφή των γεγονότων της νύκτας της 15ης16ης Ιουλίου εκφεύγει του σκοπού του παρόντος άρθρου. Τόσο σε ελληνικές όσο και σε διεθνείς πηγές έχουν δημοσιευθεί εκτενείς περιγραφές του τι συνέβη κατά την εκδήλωση 1 Το «βελούδινο» πραξικόπημα της 28ης Φεβρουαρίου 1997, διά του οποίου οδηγήθηκε σε παραίτηση η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Νετζμεττίν Ερμπακάν, υπήρξε αναίμακτο και οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις προσέφυγαν στην επίδειξη δύναμης και στην διατύπωση απειλής για χρήση βίας· τελικά, όμως, η εν λόγω απειλή δεν χρειάσθηκε να μετουσιωθεί σε πράξη, διότι ο τότε πρωθυπουργός υπαναχώρησε και δέχθηκε να παραιτηθεί και, επί της ουσίας, να αποσυρθεί από το πολιτικό προσκήνιο. Η κατοπινή απόφαση του τουρκικού συνταγματικού δικαστηρίου (Ιανουάριος 1998), με την οποία ετέθη εκτός νόμου το κόμμα Ευημερίας (Refah partisi) και επεβλήθη πενταετής ποινή στερήσεως πολιτικών δικαιωμάτων στον τέως πρωθυπουργό Ν. Ερμπακάν, σηματοδότησε το τέλος της σταδιοδρομίας του Ερμπακάν σε κορυφαίους πολιτειακούς θώκους (αν και παρέμεινε ενεργός σε ήσσονος σημασίας πολιτικούς σχηματισμούς).

και την εξέλιξη του πραξικοπήματος και πώς αυτό κατεστάλη.2 Στο ανά χείρας κείμενο, θα περιορισθώ να σημειώσω ότι επρόκειτο για κανονικό πραξικόπημα (δηλαδή, δεν επρόκειτο για πραξικόπημα-οπερέτα) και δεν υφίσταται κανένα αξιόπιστο στοιχείο που να παραπέμπει σε συνωμοσία ή προβοκάτσια εκ μέρους της τουρκικής ηγεσίας (δηλαδή, δεν είχαμε μία «odieuse mise en scène» ούτε μία «provocation»3). Εν συνεχεία, δέον όπως τονισθεί ότι οι πραξικοπηματίες υπήρξαν ιδιαιτέρως ισχυροί στην περιοχή ευθύνης της, εδρευούσης εν Μελιτηνή, β΄ στρατιάς, αλλά διέθεταν ανεπαρκή και ασθενή ερείσματα στην, εδρεύουσα εν Κωνσταντινουπόλει, α΄ στρατιά. Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι ο διοικητής της β΄ στρατιάς, στρατηγός Αντέμ Χουντουτί (Adem Huduti)4, υπήρξε εις εκ των 2 Για μία λεπτομερή περιγραφή της αλληλουχίας των γεγονότων, που οδήγησαν στην εκδήλωση του πραξικοπήματος, σε αιματηρές συγκρούσεις, και, εν τέλει, στην καταστολή και στις συλλήψεις των κινηματιών, βλ. Χρήστος Μηνάγιας, «Χρονολογική εξέλιξη του πραξικοπήματος στην Τουρκία», Geostrategy.gr, 3 Αυγούστου 2016, σσ. 1-8, http://geostrategy.gr/ pdf/20160803%20Turkey.pdf˙ επίσης, Andrew Heavens, Alison Williams, ed., «Timeline: Turkey’s attempted coup», Reuters, July 16, 2016, http:// www.reuters.com/article/us-turkey-securitytimeline-factbox-idUSKCN0ZV2UM. 3 Julien Braun, «Vu de Russie: coup d’État ou mise en scène en Turquie?», Le Courrier de Russie, 19 juillet 2016, http://www.lecourrierderussie. com/international/2016/07/turquie-putschcoup-d-etat-russie/. 4 Ο τουρκικός τονισμός και η προφορά ορισμένων ονομάτων διαφέρουν από τον τονισμό και την προφορά που έχουν επικρατήσει στην ελληνική γλώσσα. Δύο ενδεικτικά παραδείγματα: α) το επώνυμο Erdoğan στα τουρκικά τονίζεται ως Έρντογαν, όχι Ερντογάν όπως έχει επικρατήσει στα ελληνικά˙ β) το επώνυμο Ecevit στα τουρκικά προφέρεται ως Ετζεβίτ, όχι Ετσεβίτ όπως έχει επικρατήσει στα ελληνικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις επέλεξα να διατηρήσω τον ελληνικό

πρωταιτίων του πραξικοπήματος, ενώ, αντιθέτως, ο διοικητής της α΄ στρατιάς υπήρξε εις εκ των πλέον πιστών υποστηρικτών του Ερντογάν και αντέστη σθεναρώς ενώπιον των πραξικοπηματιών. Δηλαδή, κατά τις πρώτες ώρες των συγκρούσεων παρετηρήθη μία δυσαρμονία, με το στρατιωτικό κίνημα να είναι ιδιαιτέρως ισχυρό στην Ανατολία (συμπεριλαμβανομένης της Αγκύρας), αλλά να είναι ιδιαιτέρως ασθενές στις δυτικές επαρχίες της Τουρκίας (συμπεριλαμβανομένης της Κωνσταντινουπόλεως). Επίσης, αξίζει να λεχθεί ότι οι κινηματίες διέθεταν ερείσματα στην διακλαδική δύναμη καταδρομών (Özel Kuvvetler), με τον υπαρχηγό της εν λόγω διοικήσεως, ταξίαρχο Σεμίχ Τερζί (Semih Terzi), να χάνει την ζωή του κατά την διάρκεια του πραξικοπήματος. Εν τούτοις, ακόμη και εντός των ειδικών δυνάμεων το μέτωπο των πραξικοπηματιών δεν ήταν αρραγές· υπήρξαν στελέχη που ετάχθησαν με το μέρος της κυβερνήσεως, μη διστάζοντας να θυσιάσουν την ζωή τους. Επί παραδείγματι, ο ταξίαρχος Τερζί δολοφονήθηκε από τον υπασπιστή5 του υποστρατήτονισμό/προφορά, σε άλλες περιπτώσεις υιοθέτησα τον τουρκικό τονισμό/προφορά. Κριτήριό μου ήταν εάν ένας συγκεκριμένος τονισμός/ προφορά έχει επικρατήσει και καθιερωθεί στην ελληνική γλώσσα ή όχι. Το επώνυμο του σημερινού Τούρκου προέδρου έχει καθιερωθεί στην ελληνική γλώσσα να τονίζεται στην λήγουσα και όχι στην προπαραλήγουσα· καίτοι εσφαλμένος αυτός ο τονισμός, τον διατήρησα διότι έχει πλέον παγιωθεί. 5 Επρόκειτο για τον 42χρονο αρχιλοχία των δυνάμεων καταδρομών, Ομέρ Χαλίσντεμιρ (Ömer Halisdemir). Παρενθετικώς, αξίζει να διευκρινισθεί ότι δεν υφίσταται απόλυτη αντιστοιχία μεταξύ των βαθμών των υπαξιωματικών στον τουρκικό στρατό και των βαθμών των υπαξιωματικών στον ελληνικό στρατό. Εν προκειμένω, ο Ομέρ Χαλίσντεμιρ έφερε τον βαθμό του astsubay kıdemli başçavuş· πρόκειται για τον

* Ο κ. Νικόλαος Διακίδης είναι πτυχιούχος του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Διπλωματούχος του μεταπτυχιακού προγράμματος (M2Pro) στις Στρατηγικές Σπουδές του Université de Paris XIII / Sorbonne Paris Cité. Διπλωματούχος του μεταπτυχιακού προγράμματος (MAS) στην Διεθνή και Ευρωπαϊκή Ασφάλεια του Université de Genève. Απόφοιτος της κγ΄ ενιαυσίου εκπαιδευτικής σειράς του Geneva Centre for Security Policy, το οποίο αποτελεί ένα από τα δύο (μαζί με το Höhere Kaderausbildung der Armee) ελβετικά Α.Σ.Ε.Ι. που μετέχουν στην νατοϊκή Conference of Commandants of Defence Academies και είναι ομοταγή της ελληνικής Σ.ΕΘ.Α. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Χάρτης της Τουρκίας, στον οποίο σημειώνονται οι έδρες των στρατιωτικών σχηματισμών, που ετάχθησαν με την πλευρά των στασιαστών κατά την νύκτα της 15ης - 16ης Ιουλίου. Πηγή: «Turkish coup attempt in maps, numbers and videos», SouthFront:Analysis and Intelligence, 18/7/2016, https://southfront.org/ wp-content/uploads/2016/07/CnmExa6WgAQoFbS.jpg

γου Ζεκάι Ακσάκαλλι (Zekai Aksakallı)· ο, διατηρών προνομιακούς διαύλους επικοινωνίας με Τουρκμένους και Σύρους τζιχαντιστές6, υποστράτηγος Ακσάκαλλι είχε διατάξει τους άνδρες του να αντισταθούν μέχρι τελευταίας ρανίδος του αίματός τους και να «πεθάνουν σαν μάρτυρες»7. Για αυτήν του την στάση, ο υποστράτηγος Ακσάκαλλι αντημείφθη προαγόμενος σε αντιστράτηγο (στην συνεδρίαση του Α.Σ.Σ. της 28ης Ιουλίου)8 και, τον Αύγουστο του τρέχοντος έτους, ανέλαβε τα ηνία της επιχειρήσεως Ασπίς του Ευφράτου (Fırat υψηλότερο βαθμό μεταξύ των Τούρκων υπαξιωματικών, και στην κλίμακα του ΝΑΤΟ εντάσσεται στην βαθμίδα OR-9 (στην ίδια βαθμίδα εντάσσονται οι ανθυπασπιστές του ελληνικού στρατού). «Turkish chief of staff, commanders visit family of officer fallen during coup attempt», Daily Sabah, August 9, 2016, http://www.dailysabah. com/nation/2016/08/09/turkish-chief-of-staffcommanders-visit-family-of-officer-fallenduring-coup-attempt. «Ömer Halisdemir kimdir?», Akşam, 24 Temmuz 2016, http://www. aksam.com.tr/guncel/darbeci-semih-terziyialnindan-vuran-sehit-omer-halisdemir-kimdir/ haber-534131. 6 Πρόκειται για τις ακόλουθες οργανώσεις: λεγεών Σαμ [η ονομασία παραπέμπει στην ιστορική γεωγραφική περιοχή, η οποία εκτείνεται από την Γάζα έως την Ταρσό]· ταξιαρχία Χαμζά· σώμα Ραχμάν· ταξιαρχία σουλτάνου Μουράτ· ταξιαρχία Νουρεντίν Ζενγκί. «Özel Kuvvetler Komutanı cihatçılarla sarmaş dolaş», soL, 25 Ağustos 2016, http://haber.sol.org.tr/dunya/ozel-kuvvetlerkomutani-cihatcilarla-sarmas-dolas-167063. 7 Η επίμαχη ρήση είχε ως εξής: «Durum ve şartlar ne olursa olsun teslim olmak ve esarete düşmek düşünülemez. Şehadet esastır». «Zekai Aksakallı darbecilerin elinden böyle kurtuldu», Hürriyet, 5 Ağustos 2016, http://www.hurriyet.com.tr/ zekai-aksakalli-darbecilerin-elinden-boylekurtuldu-40182179. 8 «Rütbesi yükseltilen 115 komutanın isimleri ve yeni rütbeleri belli oldu», soL, 29 Temmuz 2016, http://haber.sol.org.tr/toplum/rutbesiyukseltilen-115-komutanin-isimleri-ve-yenirutbeleri-belli-oldu-163793.

Kalkanı)9. Συνοψίζοντας, τα σπουδαιότερα ερείσματα των πραξικοπηματιών ευρίσκοντο στην περιοχή ευθύνης της β΄ στρατιάς και στην διακλαδική διοίκηση καταδρομών. Η α΄ στρατιά παρέμεινε, ως επί το πλείστον, πιστή στην κυβέρνηση (με την σημαίνουσα διαφοροποίηση του γ΄ σώματος στρατού υπό την ηγεσία του αντιστρατήγου Ερντάλ Οζτούρκ)· η γ΄ στρατιά ήταν διηρημένη μεταξύ αντιφρονούντων (π.χ. η να΄ μηχανοκίνητη ταξιαρχία πεζικού υπό την διοίκηση του ταξιάρχου Αμπντουλκερίμ Ουνλού) και νομιμοφρόνων (υπό την ηγεσία του διοικητή της γ΄ στρατιάς, στρατηγού Σερντάρ Σαβάς10)· η κινητοποίηση της στρατιάς του Αιγαίου υπήρξε, επί της ουσίας, υποτονική και άνευρη, μη αναλαμβάνοντας αποφασιστική δράση σε κρίσιμες στιγμές, παρ’ όλο που ο επιτελάρχης της στρατιάς, υποστράτηγος Μεμντούχ Χάκμπιλεν (Memduh Hakbilen), είχε μυηθεί στο πραξικόπημα και, πλέον, αντιμετωπίζει την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Οι ειδικές δυνάμεις του Πολεμικού Ναυτικού (Su Altı Taarruz) και της Χωροφυλακής (Jandarma Özel Harekat)11 ετάχθησαν, 9 «Cerablus›a giren özel kuvvetlerin başında Zekai Aksakallı var», C.N.N. Türk, 24/8/2016, http://www.cnnturk.com/turkiye/cerablusagiren-ozel-kuvvetlerin-basinda-zekai-aksakallivar. 10 Ο στρατηγός Σερντάρ Σαβάς (İsmail Serdar Savaş) παρέμεινε επικεφαλής της διοικήσεως της γ΄ στρατιάς και μετά τις πρόσφατες κρίσεις της 28ης Ιουλίου 2016. 11 Η απόδοση στην ελληνική γλώσσα του τουρκικού όρου «jandarma» ως «στρατοχωροφυλακή» συνιστά αχρείαστο πλεονασμό, διότι η χωροφυλακή, εξ ορισμού, αποτελεί ένα εκ των κλάδων των ενόπλων δυνάμεων [στην Τουρκία, οι κλάδοι των ενόπλων δυνάμεων είναι πέντε] και είναι αυτονόητο ότι έχει δομηθεί επί τη βά-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

στην πλειοψηφία τους, με το μέρος των πραξικοπηματιών. Κυρίως στο Πολεμικό Ναυτικό, και δευτερευόντως στην Πολεμική Αεροπορία, υπήρξαν ισχυροί θύλακοι των στασιαστών (π.χ. στον ναύσταθμο του Ακσάζ με τον αρχιπλοίαρχο Ναμίκ Αλπέρ και στην αεροπορική βάση του Ακιντζί με τον αντισμήναρχο Χακάν Καρακούς), πλην όμως η πλάστιγγα είχε γείρει υπέρ των υποστηρικτών του Τούρκου προέδρου, με αποτέλεσμα αφ’ ενός να είναι αδύνατη η υλοποίηση της σχεδιασθείσης αερομεταφοράς πέντε χιλιάδων ανδρών της χωροφυλακής από τα βάθη της Ανατολίας (από την επαρχία Σιρνάκ, στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας-Ιράκ) στην Άγκυρα με μεταγωγικά αεροσκάφη C-130 και CN235 (υπό τις διαταγές του ταξιάρχου Οσμάν Γκιουρτζάν)12 και αφ’ ετέρου να σει μίας στρατιωτικής προσεγγίσεως και νοοτροπίας. Εκτός των άλλων, το πρώτο συνθετικό του ουσιαστικού «στρατοχωροφυλακή» ενδέχεται να αποπροσανατολίσει το αναγνωστικό κοινό, το οποίο δεν αποκλείεται να οδηγηθεί στο λαθεμένο συμπέρασμα ότι η χωροφυλακή αποτελεί όπλο υπαγόμενο στον στρατό ξηράς, εντύπωση η οποία πόρρω απέχει της πραγματικότητος. 12 Ο ισχυρισμός της Χουρριέτ για πέντε χιλιάδες άνδρες των ειδικών δυνάμεων της χωροφυλακής νομίζω ότι είναι υπερβολικός. Θεωρώ ότι είναι απίθανο οι ειδικές δυνάμεις της χωροφυλακής που εδρεύουν στην επαρχία Σιρνάκ να αριθμούν πέντε χιλιάδες στελέχη. Κατά πάσα πιθανότητα, επρόκειτο για μικτή δύναμη αποτελούμενη τόσο από κοινούς χωροφύλακες όσο και από στελέχη των ειδικών δυνάμεων. Η συλλήβδην κατηγοριοποίηση των πέντε χιλιάδων χωροφυλάκων ως «komando» μάλλον είναι καταχρηστική και ο προειρημένος όρος ίσως χρησιμοποιείται εδώ από την τουρκική εφημερίδα με την ευρεία του όρου έννοια (π.χ. του βαριά οπλισμένου χωροφύλακα, που συμμετέχει σε ορεινές αντι-ανταρτικές επιχειρήσεις εναντίον Κούρδων αυτονομιστών). Πάντως, η από αέρος μετακίνηση πέντε χιλιάδων στρατιωτικών (με πλήρη φόρτο μάχης) είναι δυ-

62 μην καταστεί εφικτή η κατάρριψη του αεροσκάφους που μετέφερε τον Ταγίπ Ερντογάν από την Μαρμαρίδα στην Κωνσταντινούπολη13. Τα κυριότερα αίτια αποτυχίας του πραξικοπήματος διακρίνονται σε επιχειρησιακά/τακτικά και σε κοινωνικο-πολιτικά.

α επιχειρησιακά/τακτικά αίτια δύνανται να συνοψισθούν ως ακολούθως: α) Επιμέρους πτυχές του σχεδίου των πραξικοπηματιών είχαν διαρρεύσει και είχαν γνωστοποιηθεί (διά μέσου των υπηρεσιών πληροφοριών) σε υψηλώς ιστάμενα στελέχη του ευρύτερου περιβάλλοντος του προέδρου Ερντογάν. Δεν κατέστη εφικτή η τήρηση αυστηρών κανόνων συνωμοτικότητος· δεν κατέστη εφικτός ο σχεδιασμός και ο συντονισμός ενεργειών μέσω της χρήσεως κρυπτογραφημένων δικτύων τηλεπικοινωνιών· δεν κατέστη εφικτή η κεκαλυμμένη κινητοποίηση επιλέκτων στρατιωτικών μονάδων (με την επίκληση διαφόρων, ναι μεν προσχηματικών, πλην όμως απολύτως ευλογοφανών και πιστευτών, δικαιολογιών). Ως εκ τούτου, κατέστη, εκ των πραγμάτων, ανέφικτη η εκδήλωση δράσεως με το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού. Η απώλεια του πλεονεκτήματος του αιφνιδιασμού είναι καθοριστικής σημασίας και δύναται να καταδικάσει ένα πραξικόπημα σε αποτυχία. β) Η προεκτεθείσα διαρροή πληροφοριών και η επακόλουθη αφύπνιση τμήματος της τουρκικής ηγεσίας είχε ως συνέπεια την βεβιασμένη και πρόωρη εκδήλωση του πραξικοπήματος. Αντί το πραξικόπημα να εκδηλωθεί στις 25 Ιουσκόλως υλοποιήσιμη και απαιτεί διψήφιο αριθμό μεταγωγικών αεροσκαφών και αρκετές πτήσεις. Τούτων λεχθέντων, δεν αποκλείεται η συγκεκριμένη είδηση να αποτελεί προπαγανδιστικό αποκύημα ερντογανικού τινος χαλκείου. «Ankara’yı teslim almak için Şırnak›tan 5,000 komando taşınacaktı», Hürriyet, 19/7/2016, http://sosyal. hurriyet.com.tr/yazar/murat-yetkin_575/ ankarayi-teslim-almak-icin-sirnaktan-5-000komando-tasinacakti_40153151. Güngör Karakuş, «Şırnak’taki askeri Ankara’ya taşıyacakmış», Habertürk, 1 Ağustos 2016, http:// www.haberturk.com/gundem/haber/1274823sirnaktaki-askeri-ankaraya-tasiyacakmis. 13 Από το αεροδρόμιο Ντάλαμαν (DLM) της Μαρμαρίδος προς το αεροδρόμιο Ατατούρκ (IST) της Κωνσταντινουπόλεως.

λίου όπως είχε προβλεφθεί, η εκδήλωσή του επεσπεύσθη κατά εννέα ημέρες (στις 16 Ιουλίου)˙ την τελευταία στιγμή, κρίθηκε απαραίτητη και νέα τροποποίηση του σχεδίου, με αποτέλεσμα αντί το πραξικόπημα να λάβει χώρα τις πρώτες πρωινές ώρες της 16ης Ιουλίου (στις 02:00-03:0014) να ξεκινήσει πέντε ώρες νωρίτερα (στις 21:00 της 15ης Ιουλίου) από το αρχικώς προβλεφθέν. Κατά κανόνα, τα πραξικοπήματα εκδηλώνονται τις πρώτες μεταμεσονύκτιες ώρες, όταν ο πληθυσμός βρίσκεται στα κρεβάτια του και αδυνατεί να αντιληφθεί τι συμβαίνει. Με το πρώτο φως της ημέρας, ο λαός βρίσκεται προ τετελεσμένων γεγονότων και δεν έχει το περιθώριο να ανατρέψει μία ήδη διαμορφωθείσα και, εν πολλοίς, παγιωθείσα κατάσταση. γ) Αναποφασιστικότητα, σπασμωδικές ενέργειες, και, εν τέλει, υπαναχώρηση εκ μέρους ορισμένων εκ των πρωταιτίων του πραξικοπήματος. Ο θάνατος του ταξιάρχου Τερζί ενέτεινε την επικρατούσα ασυνεννοησία και τις σπασμωδικές και αποσυντονισμένες ενέργειες εκ μέρους των πραξικοπηματιών. Εκ του αποτελέσματος, έγινε αντιληπτό ότι αρκετοί από τους πραξικοπηματίες δεν ήταν αποφασισμένοι να φθάσουν την κατάσταση στα άκρα και να διαλύσουν τα πλήθη των διαδηλωτών με την χρήση βίας. Υψηλόβαθμα στελέχη των πραξικοπηματιών πανικοβλήθηκαν συνειδητοποιώντας την μεγάλη (σχεδόν πάνδημη) λαϊκή κινητοποίηση υπέρ του Ερντογάν· επέλεξαν να μην χυθεί αίμα αόπλων πολιτών· προέβησαν σε άβουλες, αντιφατικές, και αλληλοαναιρούμενες ενέργειες, κοινή συνισταμένη των οποίων ήταν η υποχωρητικότητα και ο ενδοτισμός.15 Ο δισταγμός στην 14 Στις 2:00 η ώρα της 16ης Ιουλίου στην Άγκυρα˙στις 3:00 η ώρα της 16ης Ιουλίου στην Κωνσταντινούπολη. 15 Η αμηχανία και ο πανικός των στασιασάντων στρατιωτικών έχει αποδοθεί από τον P. Moyeuvre με την ακόλουθη γλαφυρή περιγραφή: «[…] une troupe mal encadrée, livrée à elle-même, sans consignes précises face à des manifestants déchaînés, rameutés en urgence par le président de la République en personne, et ouvrant le feu plus par peur que par exécution des ordres». Patrice Moyeuvre, «Turquie: échec d’un coup d’Etat mal préparé», Institut de relations internationales et stratégiques, 25 juillet 2016, http://www.iris-france.org/78700-turquieechec-dun-coup-detat-mal-prepare/.

υλοποίηση ενός σχεδίου πραξικοπήματος σε συνδυασμό με την απώλεια του αιφνιδιασμού δεν αφήνουν περιθώρια επιτυχίας. Αποφασιστικότητα για δράση μέχρις εσχάτων και αιφνιδιασμός του αντιπάλου συναποτελούν τις δύο βασικές προϋποθέσεις για την ευόδωση (σε επιχειρησιακό επίπεδο) κάθε πραξικοπηματικής ενέργειας. δ) Αποτυχία συλλήψεως ή θανατώσεως του Ταγίπ Ερντογάν, του πρωθυπουργού Μπιναλί Γιλντιρίμ, και άλλων κορυφαίων κυβερνητικών και κομματικών στελεχών και υπηρεσιακών παραγόντων (π.χ. του διοικητή της MİT, Χακάν Φιντάν). Εκτός από την αποφασιστικότητα και την επίτευξη αιφνιδιασμού, η θανάτωση, ή η σύλληψη, ή (στην χειρότερη των περιπτώσεων) ο εξοστρακισμός16 του ηγέτη μίας χώρας αποτελεί προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ για την ευόδωση ενός στασιαστικού κινήματος. Στο πρόσφατο πραξικόπημα, οι στασιαστές δεν κατόρθωσαν να συλλάβουν ή να δολοφονήσουν τον πρόεδρο Ερντογάν ή τον πρωθυπουργό Γιλντιρίμ· ναι μεν πέτυχαν την σύλληψη αρκετών ανωτάτων στρατιωτικών (συμπεριλαμβανομένων των αρχηγών Γ.Ε.ΕΘ.Α., Γ.Ε.Σ., Γ.Ε.Α., Χωροφυλακής), αλλά δεν εξουδετέρωσαν κανένα σημαίνον πολιτικό στέλεχος. Το κυριότερο: η επίθεση εναντίον του ξενοδοχειακού συγκροτήματος, στο οποίο παραθέριζε ο Ταγίπ Ερντογάν πραγματοποιήθηκε ετεροχρονισμένα (με ανεπίτρεπτη καθυστέρηση δύο ωρών) και χώλαινε σε επίπεδο συλλογής πληροφοριών και συντονισμού των επιτιθεμένων. Αργοπορία, αποδιοργάνωση, και έλλειψη ροής αξιόπιστων πληροφοριών κατεδίκασαν σε αποτυχία την απόπειρα συλλήψεως/δολοφονίας του Τούρκου προέδρου. ε) Ελλιπής οργάνωση του πραξικοπήματος με σαφή υποτίμηση του ρόλου και της επιρροής των ηλεκτρονικών Μ.Μ.Ε., του διαδικτύου, και της κινητής τηλεφωνίας. Εν άλλαις λέξεσι, το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου σχεδιάσθηκε ως ένα πραξικόπημα του 20ου και όχι του 21ου αιώνος. Η εσφαλμένη αξιολόγηση της απήχησης των μέσων κοι16 Ήγουν, η, διά της πειθούς των όπλων, (αυτο;) εξορία εν μακρινώ τινι τόπω. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

63 νωνικής δικτύωσης (facebook, twitter, instagram) είχε ως αποτέλεσμα την λειτουργία των εν λόγω διαδικτυακών υπηρεσιών, την συνεννόηση, την συσπείρωση, την οργάνωση, και τον συντονισμό των οπαδών του Ερντογάν, οι οποίοι ξεχύθηκαν στους δρόμους των μεγάλων αστικών κέντρων διαδηλώνοντας υπέρ της νομίμως εκλεγμένης κυβερνήσεως και εναντίον των πραξικοπηματιών. Η καθολική διακοπή λειτουργίας του διαδικτύου, η κατάληψη των πομπών αναμετάδοσης ραδιο-τηλεοπτικού σήματος, και η επιλεκτική/ στοχευμένη διακοπή λειτουργίας της κινητής τηλεφωνίας αποτελούν κρίσιμους παράγοντες, οι οποίοι στερούν από την άλλη πλευρά την δυνατότητα να αποκτήσει επίγνωση της διαμορφωθείσης καταστάσεως και την οδηγούν σε επιχειρησιακή «τύφλωση», καθιστώντας την άθυρμα στα νύχια του αντιπάλου. Στην περίπτωση του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου, οι κινηματίες απέτυχαν να σιγάσουν τα Μ.Μ.Ε. και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και δεν κατόρθωσαν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους νευραλγικούς κόμβους εκπομπής και αναμετάδοσης τηλεπικοινωνιακών σημάτων (συμπεριλαμβανομένων των, ανά την επικράτεια, εγκαταστάσεων της Türksat). Εν ολίγοις, διέπραξαν το ολέθριο σφάλμα να υποτιμήσουν την ισχύ της επικοινωνίας και της πληροφόρησης. Η ζωντανή συνέντευξη-διάγγελμα του Ταγίπ Ερντογάν στην τηλεόραση του C.N.N. Türk μέσω smartphone και χρήσεως της υπηρεσίας FaceTime της Apple17 απετέλεσε την κορωνίδα, το επιστέγασμα της ανικανότητος των πραξικοπηματιών να θέσουν υπό τον έλεγχό τους, να απενεργοποιήσουν, ή να καταστρέψουν τους κόμβους τηλεπικοινωνιών. στ) Εκ των υστέρων, παρά την διάχυτη συνωμοσιολογία18, κατέστη πασιφα17 Thom Poole, «Turkey coup: How mobiles beat tanks and saved Erdogan», B.B.C., July 18, 2016, http://www.bbc.com/news/worldeurope-36822858. 18 Κοινό ειδοποιό γνώρισμα τόσο του τουρκικού όσο και του ελληνικού λαού είναι η πίστη σε ανυπόστατες θεωρίες συνωμοσίας. Tim Arango, Ceylan Yeginsu, «Turks can agree on one thing: U.S. was behind failed coup», The New York Times, August 2, 2016, http://www.nytimes. com/2016/08/03/world/europe/turkey-coup-

νές ότι δεν υπήρξε ενεργή υποστήριξη του πραξικοπήματος από τρίτο κράτος ή από κάποιον εξωτερικό παράγοντα με αξιόλογες δυνατότητες προβολής ισχύος. Τυχόν υποστήριξη των πραξικοπηματιών από τις αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών θα μπορούσε να μεταβάλει τα δεδομένα και να γείρει την πλάστιγγα υπέρ των στασιαστών. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, με ισχυρή αερο-ναυτική παρουσία τόσο εντός της τουρκικής επικράτειας (π.χ. αεροπορική βάση Ιντζιρλίκ στην περιοχή των Αδάνων) όσο και στην ευρύτερη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου, θα μπορούσαν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο, μεταβάλλοντας άρδην τα δεδομένα. Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας το γεγονός ότι κατά την τρέχουσα χρονική συγκυρία η στρατιωτική παρουσία των Ηνωμένων Πολιτειών στην ανατολική Μεσόγειο είναι ιδιαιτέρως αναβαθμισμένη, εξαιτίας του συριακού εμφυλίου πολέμου και των συνεχιζόμενων επιχειρήσεων εναντίον του Ισλαμικού Κράτους σε Συρία και Ιράκ. Επίσης, ο ρόλος των βρετανικών υπηρεσιών (με τις βάσεις σε Δεκέλεια, Ακρωτήρι, και Τρόοδος19) είναι λάθος να υποτιμάται. Απ’ ό,τι φάνηκε, οι πραξικοπηματίες δεν είχαν φροντίσει να εξασφαλίσουν εκ των προτέρων την στήριξη κανενός ξένου κρατικού δρώντος, έχοντας προφανώς υπέρμετρη εμπιστοσύνη στις δικές τους δυνάμεις, οι οποίες εμετρήθησαν, εζυγίσθησαν, και ευρέθησαν ελλιπείς.

α κοινωνικο-πολιτικά αίτια δύνανται να κατηγοριοποιηθούν ως εξής: α) Πρωτόγνωρη (για τα σύγχρονα τουρκικά δεδομένα) λαοφιλία του Ερντογάν. Η δημοφιλία του Ερντογάν έχει επεκταθεί και μεταξύ των μελών εθνοτιerdogan-fethullah-gulen-united-states.html?_ r=0. 19 Στο Τρόοδος (14 μίλια βορείως της Επισκοπής) εδρεύει κλιμάκιο της R.A.F. και του G.C.HQ., το οποίο έχει αναπτύξει εκτεταμένη δραστηριότητα στον τομέα της υποκλοπής σημάτων (SIGINT). Iain Thomson, «Israeli drones and jet signals slurped by UK and US SIGINT teams», The Register, January 29, 2016, http://www. theregister.co.uk/2016/01/29/israeli_drones_ and_jet_signals_slurped_by_uk_and_us_ sigint_teams/.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

κών (όπως, λ.χ., οι Κιρκάσιοι20) και θρησκευτικών (όπως, λ.χ., οι Αλεβήδες) μειονοτήτων, χάρη στην αλματώδη οικονομική ανάπτυξη, στην δημιουργία θέσεων εργασίας, και στην κατακόρυφη άνοδο του βιοτικού επιπέδου. Το 2015, το κυβερνών κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (Adalet ve Kalkınma partisi) αριθμούσε 9.399.633 μέλη. Ένα στασιαστικό κίνημα για να εδραιωθεί σε βάθος χρόνου και να μετουσιωθεί σε θρυαλλίδα εκδιπλώσεως μειζόνων κοινωνικο-πολιτικών διεργασιών οφείλει να έχει προκύψει ως ύψιστη επίταση και πραγμάτωση της ήδη υφισταμένης πολιτικής συνειδήσεως και βουλήσεως κρισίμου μάζης του πληθυσμού, και όχι απλώς ως έκφραση συντεχνιακών συμφερόντων21· οι πραξικοπηματίες της 15ης Ιουλίου ευρίσκοντο σε καταφανή δυσαρμονία με την λαϊκή βούληση. Οικονομία (ως υλικό υπόβαθρο) και θρησκεία (ως ιδεολογικό υπόβαθρο) συναποτελούν τα ισχυρότερα ερείσματα του Τούρκου προέδρου. β) Ισλαμοποίηση της τουρκικής κοινωνίας με αύξηση της επιρροής του συντηρητικού σουνιτικού ισλάμ, το οποίο (στην παρούσα συγκυρία) στηρίζει αναφανδόν τον Τούρκο πρόεδρο. Η ενθουσιώδης υποστήριξη Ερντογάν από το θρησκευτικό κατεστημένο και το σουνιτικό «ιερατείο» καθιστά ευχερέστερη την πρόσβαση του Τούρκου ηγέτη σε ευρείες λαϊκές μάζες, που ανήκουν στα αγροτικά και στα μικροαστικά στρώματα. Εν παρόδω, υπομιμνήσκεται ότι, σύμφωνα με την κρατούσα συντηρητική ερμηνεία, το ισλάμ αποτελεί ενιαίο θρησκευτικό και κοινωνικό οργανισμό, 20 Οκτώ Κιρκάσιοι έχασαν την ζωή τους κατά την διάρκεια των διαδηλώσεων υπέρ του προέδρου Ερντογάν και εναντίον των πραξικοπηματιών. Valery Dzutsati, «Circassians divided over Turkish coup attempt and its aftermath», Eurasia Daily Monitor, The Jamestown Foundation, Vol. 13, Iss. 134, July 25, 2016, https://jamestown.org/ program/circassians-divided-over-turkish-coupattempt-and-its-aftermath/. 21 Δηλαδή, στασιαστικό κίνημα και υφέρπουσες κοινωνικο-πολιτικές διεργασίες αποτελούν όψεις του ιδίου νομίσματος, με την μία να ανατροφοδοτεί και να συμπληρώνει την άλλη. Παναγιώτης Κονδύλης, «Θεωρητικὰ προβλήματα: Οἱ σχέσεις οἰκονομίας καὶ πολιτικῆς», στὸ Κ. Μάρξ, Φρ. Ἔνγκελς, Ἡ Ἑλλάδα, ἡ Τουρκία καὶ τὸ Ἀνατολικὸ Ζήτημα, Ἐκδόσεις Γνώση, Ἀθήνα, Μάιος 1985, σ. 76.

64 στον οποίο δεν δύναται να εμφιλοχωρήσει διάκριση μεταξύ θρησκείας και πολιτείας· συνεπώς, κατά την συντηρητική θεώρηση, όλες οι εκφάνσεις της θρησκευτικής, κοινωνικής, και πολιτικής ζωής ενός πιστού μουσουλμάνου οφείλουν να εναρμονίζονται με τον λόγο του κορανίου και με τις διατάξεις της σαρίας (δηλαδή, με τον νόμο του Αλλάχ).22 Το AKP έχει δρομολογήσει μία συστηματική πολιτική εκσουνιτισμού του τουρκικού πληθυσμού (της περιοχής του Κουρδιστάν μη εξαιρουμένης) και σταδιακής, βήμα προς βήμα, συρρικνώσεως του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους. Τουτέστιν, ευρισκόμεθα ενώπιον ενός ιδιοτύπου σουνιτικού φονταμενταλισμού με τουρκικά χαρακτηριστικά, όπου η θρησκεία αποτελεί τον βασικό μοχλό συσπειρώσεως και κινητοποιήσεως των μαζών, αντικαθιστώντας τις ρεπουμπλικανικές αρχές του κεμαλικού εθνικισμού. γ) Ο Ερντογάν έχει κατορθώσει να διατυπώσει μία απτή πρόταση πολιτικής και ένα μεγαλεπήβολο γεωπολιτικό και πολιτισμικό όραμα (στην παράδοση του Τουργκούτ Οζάλ), συγκεράζοντας τις επιδιώξεις τόσο των συντηρητικών ισλαμιστών όσο και των εθνικιστών (οι οποίοι παραδοσιακά υπεστήριζαν τους κεμαλιστές). Τα πρόσωπα και οι φορείς εκπροσωπήσεως των κεμαλικών αξιών έχουν, έν τινι μέτρω, απονομιμοποιηθεί στα μάτια της κοινής γνώμης. Πλέον, η εμφατική επίρρωση της τουρκικής εθνικής ταυτότητος συνυφαίνεται με θρησκευτικές αξίες και με την επανεμφάνιση ενός σουνιτικού πουριτανισμού, ήτοι ενός πολιτικού κινήματος στηριγμένου στο κοράνιο.23 Η σύμφυρση των οπαδών του συντηρητικού σουνιτικού ισλάμ και των εθνικιστών υπερμάχων του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους συνιστά τιτάνιο επίτευγμα. δ) Οι κεμαλικές ιδέες του εθνικισμού (milliyetçilik), της εκκοσμικεύσεως (laiklik), του ρεπουμπλικανισμού 22 Συμεών Α. Σολταρίδης, Η ιστορία των μουφτειών της δυτικής Θράκης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, 1995, σ. 12. 23 Παναγιώτης Κονδύλης, «Ὁ ἱστορικὸς καὶ κοινωνικὸς χαρακτῆρας τοῦ τουρκικοῦ κράτους», στὸ Κ. Μάρξ, Φρ. Ἔνγκελς, Ἡ Ἑλλάδα, ἡ Τουρκία καὶ τὸ Ἀνατολικὸ Ζήτημα, Ἐκδόσεις Γνώση, Ἀθήνα, Μάιος 1985, σ. 50.

(cumhuriyetçilik), του ποπουλισμού (halkçılık), της επαναστατικότητος/ριζοσπαστισμού (devrimcilik/inkılâpçılık), και του κρατισμού (devletçilik) είναι, τουλάχιστον εν μέρει, παρωχημένες και αδυνατούν να εμπνεύσουν τον τουρκικό λαό. Κατά την τρέχουσα χρονική συγκυρία, ιδίως οι έννοιες της εκκοσμικεύσεως, του ρεπουμπλικανισμού, και του κρατισμού (ιδωμένες είτε εντός είτε εκτός του κεμαλικού πρίσματος) βρίσκονται σε ύφεση και έχουν περιθωριοποιηθεί στα περισσότερα μουσουλμανικά κράτη της Εγγύς Ανατολής. Δεν διατείνομαι ότι έχουν εξοβελισθεί διά παντός από το ιστορικό προσκήνιο (τα ιστορικά σχήματα, ουκ ολίγες φορές, δομούνται επί μη προδιαγεγραμμένων ακανόνιστων σπειροειδών μοτίβων και, συχνάκις, ιδέες που είχαν περιθωριοποιηθεί επανακάμπτουν δριμύτερες), απλώς ισχυρίζομαι ότι, κατά την παρούσα συγκυρία, έχει μειωθεί αισθητώς η επιρροή των προειρημένων ιδεών στις μουσουλμανικές κοινωνίες της Εγγύς Ανατολής. Το τι θα συμβεί στο απώτερο ή στο απώτατο μέλλον είναι άδηλο και ουδείς μπορεί, ντετερμινιστικώ τω τρόπω, να το προδικάσει μετά βεβαιότητος. ε) Οι πραξικοπηματίες δεν κατόρθωσαν να εξασφαλίσουν την στήριξη αναγνωρίσιμων και καταξιωμένων (ει δυνατόν, άφθαρτων) πολιτικών ταγών, οι οποίοι θα απεκήρυτταν τον Ερντογάν και το AKP, θα επιδοκίμαζαν δημοσίως το πραξικόπημα ως ενέργεια αποσκοπούσα στην παλινόρθωση της συνταγματικής νομιμότητος, και θα δήλωναν έτοιμοι να συνεργασθούν με τις ένοπλες δυνάμεις για τον από κοινού σχεδιασμό της επόμενης ημέρας. Κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Τουναντίον, σύσσωμος ο τουρκικός πολιτικός κόσμος και όλα ανεξαιρέτως τα κοινοβουλευτικά κόμματα24 έσπευσαν να καταδικά24 Του κουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών (Halkların Demokratik partisi) μη εξαιρουμένου, με τον Σελαχαττίν Ντεμιρτάς (Selahattin Demirtaş), συμπρόεδρο του προειρημένου κοινοβουλευτικού κόμματος, να αφήνει εμμέσως (διά των συμφραζομένων) να εννοηθεί ότι τυχόν επικράτηση των στασιαστών θα επέφερε ως παράπλευρη συνέπεια την κλιμάκωση των κατασταλτικών στρατιωτικών επιχειρήσεων εναντίον του κουρδικού στοιχείου. «Demirtaş ve Yüksekdağ: HDP her tür darbeye karşıdır», İMC TV, 16 Temmuz 2016, http://

σουν το πραξικόπημα όταν αυτό ακόμη βρισκόταν εν εξελίξει, αρκετές ώρες πριν συντελεσθεί η πλήρης καταστολή. Υπενθυμίζεται ότι το 1997 το κόμμα της Μητέρας Πατρίδας (Anavatan partisi) του Μεσούτ Γιλμάζ, το κόμμα του Ορθού Δρόμου (Doğru Yol partisi) της Τανσού Τσιλλέρ, και το Δημοκρατικό Κόμμα της Αριστεράς (Demokratik Sol Parti) του Μπουλέντ Ετζεβίτ είχαν ταχθεί ανοιχτά με το μέρος του στρατιωτικού κατεστημένου· το 1997, Γιλμάζ, Τσιλλέρ, και Ετζεβίτ είχαν μετατραπεί σε διαπρύσιους κήρυκες της αναγκαιότητος αναμείξεως των ενόπλων δυνάμεων στην πολιτική ζωή της Τουρκίας, επιχειρηματολογώντας ότι ο στρατός αποτελούσε εγγυητή της τηρήσεως του συντάγματος25 και των έξι θεμελιωδών αρχών του κεμαλισμού. Το Συμβούλιο για την Ειρήνη στην Πατρίδα (Yurtta Sulh Konseyi) φάνηκε να αποτελεί κακέκτυπο καθοδηγητικού οργάνου· ανίκανο να αρθρώσει συνεκτικό και πειστικό λόγο, απέτυχε να πείσει την κοινή γνώμη για το όφελος που θα προέκυπτε από τυχόν επικράτηση του στασιαστικού κινήματος. Ο Ερντογάν φιλοδοξεί (και, εν πολλοίς, το έχει ήδη επιτύχει) να εκφράσει την «ψυχή της Τουρκίας»26.απεναντίας, imc-tv.net/demirtas-ve-yuksekdag-hdp-hertur-darbeye-karsidir/. Osman Oğuz, «Öcalan ‘Mursi’ye dönersin’ demişti», Yeni Özgür Politika, 18 Temmuz 2016, http://www.yeniozgurpolitika. org/index.php?rupel=nuce&id=57701. «Demirtaş: Sivil darbe, askeri darbenin zeminini oluşturdu», Evrensel, 18 Temmuz 2016, https:// www.evrensel.net/haber/285461/demirtassivil-darbe-askeri-darbenin-zeminini-olusturdu. «Demirtaş: ‘Dost bildiklerin düşman, düşman dediklerin darbeye karşı çıktı’», Umut Gazetesi, 30 Temmuz 2016, http://umutgazetesi2.org/ demirtas-dost-bildiklerin-dusman-dusmandediklerin-darbeye-karsi-cikti/. 25 Για μία συνοπτική παρουσίαση του Συντάγματος του 1982, του συνταγματικού (αναθεωρητικού) δημοψηφίσματος της 12ης Σεπτεμβρίου 2010, και του ρόλου του στρατεύματος ως εγγυητή της καθεστηκυίας συνταγματικής τάξεως, βλ. A. Serra Cremer, «Turkey between the Ottoman Empire and the European Union: Shifting political authority through the constitutional reform», Fordham International Law Journal, Vol. 35, Iss. 1, 2016, pp. 278-349 (με έμφαση στις σσ. 286-301 εις ό,τι αφορά το ιστορικό σκέλος), http://ir.lawnet.fordham.edu/cgi/ viewcontent.cgi?article=2421&context=ilj. 26 Joseph Dana, «It’s Erdogan vs. Ataturk in a battle for Turkey’s soul», Al Jazeera America, December 10, 2014, http://america.aljazeera. com/ar ticles/2014/12/10/remodellingΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

65 με μία γενικόλογη διακήρυξη (γέμουσα αοριστιών και τετριμμένων κλισέ) το Συμβούλιο για την Ειρήνη στην Πατρίδα δεν ήταν σε θέση να πείσει και να εμπνεύσει κανένα. στ) Μέσω στοχευμένων εκκαθαρίσεων, ο Ερντογάν έχει αποκτήσει αξιόλογα ερείσματα στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις (της χωροφυλακής συμπεριλαμβανομένης) και στο δικαστικό σώμα, ενώ έχει θέσει υπό τον σχεδόν πλήρη και απόλυτο έλεγχό του την αστυνομία27 και τις υπηρεσίες πληροφοριών (Millî İstihbarat Teşkilatı). Κατά το πρόσφατο πραξικόπημα, τόσο ο διοικητής της α΄ στρατιάς, στρατηγός Ουμίτ Ντουντάρ (Ümit Dündar), όσο και ο αρχηγός του Πολεμικού Ναυτικού, ναύαρχος Μπουλέντ Μποστάνογλου (Recep Bülent Bostanoğlu), αντετάχθησαν των πραξικοπηματιών.28 Οι εκκαθαρίσεις (μέσω δικαστικών διώξεων, αποστρατειών, και παραιτήσεων29) έχουν φθείρει την συνοχή και την ομοιογένεια του στρατεύματος και έχουν περιορίσει την ικανότητά του να προβαίνει σε λυσιτελείς κινηματικές ενέργειες. Η εποχή της παντοδυναμίας συνωμοτικών πυρήνων, όπως η Ομάδα Εργασίας Δύσεως (Batı Çalışma Grubu)30 και turkeyinerdogansimage.html. 27 Για να γίνει αντιληπτή η τάξη των μεγεθών, είναι χρήσιμο να ειπωθεί ότι το προσωπικό της τουρκικής αστυνομίας (270.000) είναι τριπλάσιο σε σύγκριση με το προσωπικό του ελληνικού στρατού εν καιρώ ειρήνης (90.000). 28 Η αλήθεια είναι ότι ο ΑΓΕΝ, ναύαρχος Μποστάνογλου, φάνηκε να τελεί εν συγχύσει κατά την νύκτα της 15ης-16ης Ιουλίου. Ουσιαστική δράση ανέλαβε από το πρωί της 16ης Ιουλίου. 29 «Turkey: Military chiefs resign en masse», B.B.C., July 29, 2011, http://www.bbc.com/news/ world-europe-14346325. 30 Η Ομάδα Εργασίας Δύσεως ενεφανίσθη στο πολιτικό προσκήνιο της Τουρκίας στα μέσα της δεκαετίας 1990, σχεδόν ταυτόχρονα με την άνοδο του Ν. Ερμπακάν στην εξουσία. Η ομάδα συνεστάθη από τον τότε υπαρχηγό του τουρκικού ΓΕΕΘΑ, στρατηγό Τσεβίκ Μπιρ (Çevik Bir), και παρέμεινε ενεργή έως τον Μάιο του 2009. Κύρια αποστολή της Ομάδας Εργασίας Δύσεως ήταν η εσωτερική κατασκοπία και η συγκέντρωση πληροφοριών για τις δραστηριότητες εξεχόντων πολιτικών, στρατιωτικών, δικαστικών, λοιπών κρατικών λειτουργών (π.χ. πρεσβευτών), δημοσιογράφων, επιχειρηματιών, διανοουμένων, ιερωμένων. Έχει υποστηριχθεί ότι η Ομάδα Εργασίας Δύσεως είχε ανοίξει φακέλους για τουλάχιστον έξι εκατομμύρια (!) πολίτες, και διέθετε γραφεία τόσο στους μείζονες στρατιωτικούς σχηματισμούς όσο και στην επιβλέπουσα της

η Ομάδα Εργασίας Ανατολής (Doğu Çalışma Grubu)31, εντός των κόλπων του στρατεύματος και των υπηρεσιών ασφαλείας ανήκουν στο παρελθόν. Αυτό δεν σημαίνει ότι έχει επιτευχθεί ο πλήρης και απόλυτος έλεγχος των ενόπλων δυνάμεων από την πολιτική και πολιτειακή ηγεσία· σημαίνει, όμως, ότι αρκετοί εξ αυτών των θυλάκων έχουν εξουδετερωθεί, ενώ η ισχύς όσων παραμένουν ενεργοί έχει αρκούντως μειωθεί. Συν τοις άλλοις, οι μαζικές αποστρατείες ανωτάτων αξιωματικών και η ταχεία ιεραρχική ανέλιξη ανωτέρων αξιωματικών (π.χ. αντισυνταγματάρχες που εντός ολίγων ετών έγιναν ταξίαρχοι, επωφελούμενοι των μαζικών αποστρατεύσεων) έχουν ως αποτέλεσμα την διαίρεση και την διχόνοια εντός των κόλπων της ιεραρχίας. Ο Τούρκος πρόεδρος έχει πλέον αποκτήσει πιστούς οπαδούς στο στράτευμα όχι μόνον εξαιανωτάτης εκπαιδεύσεως Αρχή (Yükseköğretim Kurulu, ιδρυθείσα κατ’ επιταγήν των άρθρων 130 και 131 του Συντάγματος του 1982). Επίσης, έχει υποστηριχθεί ότι η Ομάδα Εργασίας Δύσεως είχε επεκτείνει τις δραστηριότητές της και στην παρακολούθηση Τούρκων που διαβιούν στο εξωτερικό. «BÇG carried on activities until 2009, documents suggest», Zaman, March 31, 2013, http://tinyurl.com/hyf5e7w. Ali Akkuş, «BÇG also compiled lists to keep tabs on Turks living abroad», Zaman, June 5, 2012, http://tinyurl. com/huvljqb. «Shady group had office at YÖK during 1997 coup, daily says», Zaman, March 29, 2013, http://tinyurl.com/z2um4wf. 31 Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Ομάδα Εργασίας Ανατολής υπήρξε μία σκοτεινή οργάνωση εντός της υπηρεσίας πληροφοριών της Χωροφυλακής (Jandarma İstihbarat Teşkilatı). Ανέπτυξε εκτεταμένη δράση στις ανατολικές επαρχίες της Τουρκίας και έχει κατηγορηθεί για τις δολοφονίες του αρχηγού της Χωροφυλακής, στρατηγού Εσρέφ Μπιτλίς (Eşref Bitlis), του διοικητή της χωροφυλακής της πόλεως Λίτζε (Lice), ταξιάρχου Μπαχτιάρ Άιντιν (Bahtiyar Aydın), και του απόστρατου ταγματάρχη της χωροφυλακής, Τζεμ Ερσεβέρ (Ahmet Cem Ersever). Η Ομάδα Εργασίας Ανατολής αντετίθετο σθεναρώς στην διεξαγωγή συνομιλιών με τους Κούρδους αυτονομιστές και επεδίωκε τον, πάση θυσία, τερματισμό της εκεχειρίας της 20ης Μαρτίου 1993, ώστε να τεθεί σε εφαρμογή το σχέδιο υπό την κωδική ονομασία Κάστρο (Kale planı), κάτι το οποίο συνέβη επί πρωθυπουργίας Τ. Τσιλλέρ (μετά την 25η Ιουνίου 1993). «28 Şubat’ın ‘Doğu Çalışma Grubu’ çıktı», Habertürk, 25 Şubat 2012, http://www.haberturk.com/gundem/ haber/719198-28-subatin-dogu-calisma-grubucikti. «33 er olayını DÇG planladı», Millî Gazete, 31/5/2012, http://www.milligazete.com.tr/33_ er_olayini_dcg_planladi/236979.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

τίας της προτάξεως ενός γεωπολιτικού παντουρκισμού-τουρανισμού (από την Γκαγκαουζία στην νοτιο-δυτική Μολδαβία έως την Γιακουτία στην αχανή στέπα της ρωσικής Άπω Ανατολής), αλλά και λόγω συγκεκριμένων υλικών συμφερόντων. Δηλαδή, αριθμητικώς μη ευκαταφρόνητη μερίδα αξιωματικών έχει συνδέσει την σταδιοδρομία της με την παραμονή του κυβερνώντος κόμματος (και του Ερντογάν προσωπικώς) στην εξουσία. Τον Μάρτιο του 2014, ο Ταγίπ Ερντογάν, φοβούμενος την εκδήλωση στασιαστικού κινήματος, προέβη σε μία άτυπη συμμαχία με την κορυφή της πυραμίδος των ενόπλων δυνάμεων: αφ’ ενός (διά της δικαστικής οδού) απεφυλάκισε τους στρατιωτικούς που είχαν καταδικασθεί (Σεπτέμβριος 2012 και Αύγουστος 2013) σε ποινές πολυετών καθείρξεων και ισοβίων δεσμών, εξαιτίας της εμπλοκής τους στην υπόθεση Βαριοπούλα (Balyoz) και στην υπόθεση Εργκενεκόν (Ergenekon)32, και αφ’ ετέρου εκχώρησε στην στρατιωτική ηγεσία το δικαίωμα να έχει ενεργότερο ρόλο στην διαχείριση του κουρδικού ζητήματος και να αναπτύσσει πρωτοβουλίες σε θέματα που άπτονται της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.33 Αυτές οι πρωτοβουλίες σηματοδότησαν την εγκαθίδρυση ενός (άραγε, συγκυριακού, πρόσκαιρου, και ευκαιριακού;) modus vivendi μεταξύ ερντογανικών, κεμαλικών, εθνικιστικών, και ισλαμιστικών στοιχείων. Η διαβρωτική κομματικοποίηση του στρατεύματος και η επίτευξη του άτυπου συμβιβασμού του Μαρτίου 2014 μεταξύ Ερντογάν και στρατιωτικής ηγεσίας έχει διασπάσει το στράτευμα σε αντιμαχόμενες φράξιες και έχει περιστείλει την ικανότητά του να προβαίνει σε επιτυχείς πραξικοπηματικές ενέργειες. [Συνεχίζεται] 32 «Turkish ex-military chief Ilker Basbug freed from jail», B.B.C., March 7, 2014, http://www.bbc. com/news/world-europe-26491450. Gulsen Solaker, «Turkish appeals court overturns ‘Ergenekon’ coup plot convictions», Reuters, April 21, 2016, http://www.reuters.com/article/ us-turkey-coup-trial-idUSKCN0XI1WS. 33 Χρήστος Μηνάγιας, «Τουρκία: Από το στρατιωτικό πραξικόπημα στην πολιτική δικτατορία;», Geostrategy.gr, 19 Ιουλίου 2016, σ. 1, http:// geostrategy.gr/pdf/20160719%20failed%20 coup%20in%20Turkey.pdf.

ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΑΠΟΨΕΙΣ

Ανάλυση Κυρίων Γεγονότων (Επιμέλεια: Επιτροπή Μελετών Ερευνών ΣΕΕΘΑ)

Ο αντίκτυπος της εκλογής Τραμπ στη Μέση Ανατολή Υπό Δρ Αλέξανδρου Κούτση, Ομότιμου Καθηγητή Μεσανατολικών Σπουδών, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

νίκη του Ντόναλντ Τράμπ στις προεδρικές εκλογές του 2016, έχει επιπτώσεις και πέρα από τα σύνορα των ΗΠΑ. Οι διακηρύξεις κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, έχουν ήδη προκαλέσει βαθιά ανησυχία σε κυβερνήσεις της Μέσης Ανατολής. Αν και οι δηλώσεις του αυτές μπορούν να αλλάξουν μετά την ορκωμοσία του, υπάρχουν έξι βασικές θέσεις του που προκαλούν την ανησυχία αυτή. Πρώτον, προτείνει μια συμμαχία με τη Ρωσία και το καθεστώς Άσσαντ για την καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους, και δείχνει ελάχιστη εκτίμηση για τη συριακή αντιπολίτευση. Δεύτερον, υποσχέθηκε είτε να ακυρώσει την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν, είτε να την επαναδιαπραγματευθεί και να παρακολουθεί μαχητικά την εφαρμογή της. Τρίτον, αναφέρθηκε στοργικά στον αυταρχισμό και τους αυταρχικούς ηγέτες, και υποστήριξε ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατία δεν πρέπει να είναι προτεραιότητες της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Τέταρτον, δεσμεύτηκε να εντείνει τον πόλεμο κατά του ISIS χωρίς όμως να αποκαλύψει πως θα το κάνει αυτό. Πέμπτον, έχει διασύρει το Ισλάμ και τους μουσουλμάνους, και ζήτησε να απαγορευθεί η είσοδός τους στις ΗΠΑ. Έκτον, αμφισβήτησε τις συμμαχίες και τις δεσμεύσεις των ΗΠΑ, ενώ υποστήριξε αντίθετα ότι η Αμερικανική προστασία θα πρέπει να προσφέρεται έναντι πληρωμής. Τα περιγράμματα της εκκολαπτόμενης αυτής εξωτερικής πολιτικής του Τράμπ, αφήνουν τις κυβερνήσεις της Μέσης Ανατολής χωρίς διεθνή προσανατολισμό και με ολοένα αυξανόμενες αμφιβολίες, ως προς το κατά πόσο οι συνασπισμοί που έχουν συγκροτηθεί για την κρίση στη Συρία και την Υεμένη, θα επιβιώσουν. Σχετικά με το Ιράν, είτε ο Τραμπ ακυ-

ρώσει την πυρηνική συμφωνία είτε επιδιώξει να την επαναδιαπραγματευθεί, η εκτόνωση στις διπλωματικές σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών που επιτεύχθηκε με τη συμφωνία αυτή, ενδέχεται να αντικατασταθεί από εχθρότητα. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι η ακύρωση Ο νεοεκλεγής Πρόεδρος των ΗΠΑ D. Trump με τον Husayn της συμφωνίας, ενώ το Ιράν Sajwani, DAMAC Group CEO, Dubai συμμορφώνεται με τους όρους της, θα διαβρώσει το διεθνή συνα- μένης διπλωματίας και σχεδόν δύο ολόσπισμό που ήταν κρίσιμος όσον αφορά κληρα χρόνια διαπραγματεύσεων, για να την επιβολή των κυρώσεων που λειτούρ- ολοκληρωθεί. Η Κίνα, η Ρωσία και διάφογησαν ως μοχλός για τις διαπραγματεύ- ρες ευρωπαϊκές χώρες έχουν ήδη συνάψει σεις. Αυτό συνεπάγεται ότι οι ΗΠΑ θα είναι εμπορικές συμφωνίες με ιρανικές εταιρίες σε ασθενέστερη (όχι ισχυρότερη), θέση να και σίγουρα θα αρνηθούν να επιβάλουν επαναδιαπραγματευθούν μια πιο ευνοϊκή εκ νέου τις δικές τους κυρώσεις στο Ιράν, συμφωνία ή να αναμορφώσουν την περι- στην περίπτωση που ο Τραμπ προσπαφερειακή πολιτική του Ιράν. Εξάλλου, είναι θήσει να τους υπαγορεύσει με ωμό τρόσχεδόν βέβαιο, ότι η Τεχεράνη θα προβεί πο την πολιτική του. σε αντίποινα επαναφέροντας το πυρηνιΌλα θα εξαρτηθούν από τους σκληκό της πρόγραμμα, προωθώντας παράλ- ροπυρηνικούς στη Ουάσινγκτον και την ληλα μέτρα που θεωρεί απαραίτητα για Τεχεράνη. Ήδη, στις αρχές Δεκεμβρίου, την εθνική της ασφάλεια, όπως η ανά- το Αμερικανικό Κογκρέσο, παρέτεινε για πτυξη βαλλιστικών πυραύλων και η ενί- άλλα 10 χρόνια την ισχύ του νόμου που σχυση των περιφερειακών συμμάχων της επιβάλλει κυρώσεις στο Ιράν, προκαλώστη Βαγδάτη, τη Δαμασκό και τη Βηρυτό. ντας την έντονη διαμαρτυρία της ιρανικής Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, θα αυξηθεί η πε- κυβερνήσεως. Σημειώνεται ότι το Ιράν θα ριφερειακή αστάθεια και θα μειωθούν οι μπορούσε να χρησιμοποιήσει το γεγονός πιθανότητες επίλυσης των συγκρούσεων αυτό, όπως και οποιαδήποτε προσπάθεια στη Συρία, το Ιράκ και την Υεμένη. επαναδιαπραγμάτευσης, ως δικαιολογία Από την άλλη πλευρά, ο πολυμερής για να προωθήσει το πυρηνικό του πρόχαρακτήρας της συμφωνίας, κάνει την γραμμα, πέρα από τα όρια που θέτει η επαναδιαπραγμάτευση μια δύσκολη υπό- συμφωνία του 2015. θεση. Το Ιράν έχει λίγα κίνητρα για να ξεΣε ότι αφορά το Ισλαμικό Κράτος, η κινήσει συνομιλίες πάνω σε μια συμφω- πολιτική του Τράμπ μπορεί να έχει απρόνία με την οποία είναι ικανοποιημένο, και βλεπτες επιπτώσεις για τις συγκρούσεις κανένα από τα άλλα επτά κράτη που την στη Συρία και το Ιράκ, ανατρέποντας τις υπέγραψαν, δεν δείχνει πρόθυμο να κα- πολύπλοκες συμμαχίες που η κυβέρνηταργήσει μια συνεννόηση που χρειάστηκε ση Ομπάμα προσπάθησε να ισορροπήπερισσότερο από μια δεκαετία διακεκομ- σει. Στη Συρία, εάν ο Τραμπ συμμαχήσει ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

67 με τη Ρωσία κατά του ISIS, αυτοί που θα ζημιωθούν περισσότερο είναι οι αντάρτες, τους οποίους θεωρεί χειρότερους από τον Πρόεδρο Άσσαντ. Μάλιστα δεν είναι ούτε διατεθειμένος να υποστηρίξει μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων στη Συρία, ούτε και να εξαπολύσει αεροπορικές επιθέσεις εναντίον συριακών κυβερνητικών δυνάμεων. Κατά την αντίληψή του, η εξόντωση του ISIS είναι πιο σημαντική από την απομάκρυνση του Σύριου ηγέτη. Αυτό σημαίνει ότι ο Τράμπ ίσως διακόψει την Αμερικανική στρατιωτική υποστήριξη προς 30 και πλέον ομάδες της αντιπολίτευσης και να μη διαμαρτυρηθεί εάν η Ρωσία βομβαρδίζει τις περιοχές τους. Μια τέτοια εγκατάλειψη της αντιπολίτευσης, θα έχει σοβαρές συνέπειες. Πρώτον, θα οδηγήσει αντιπολιτευόμενες ομάδες να θεωρήσουν την αλ-Κάϊντα ως πιο πρόθυμη και αποτελεσματική για την προστασία της ζωής και των συμφερόντων τους από ότι οι ΗΠΑ, ενδυναμώνοντας έτσι τις εξτρεμιστικές οργανώσεις. Δεύτερον, θα εξοργίσει την Τουρκία, τη Σαουδική Αραβία και το Κατάρ, που υποστηρίζουν τους αντάρτες και έχουν ορκιστεί να εκδιώξουν τον Άσσαντ από την εξουσία, με την εγγενή παρατήρηση ότι τα κράτη αυτά, έχουν τη δυνατότητα να τορπιλίσουν την όποια προσπάθεια διευθέτησης της κρίσης. Τρίτον, η παραμονή του Άσσαντ στην εξουσία σημαίνει ότι η Ουάσινγκτον συναινεί στη διατήρηση της ιρανικής επιρροής στην Ανατολική Μεσόγειο, θέτοντας την Τουρκία και τη Σαουδική Αραβία αντιμέτωπη με ένα οδυνηρό δίλημμα: Είτε να αποδεχθούν την υποστηριζόμενη από τη Ρωσία ιρανική ηγεμονία στη Συρία, είτε να την αμφισβητήσουν με την προώθηση στρατιωτικής βοήθειας προς τη συριακή σουνιτική αντιπολίτευση, ακόμη και χωρίς την αμερικανική ανάμιξη. Η Τουρκία από καιρό θεωρούσε ως δεδομένο ότι η γεωγραφική της θέση θα εξασφάλιζε ότι οι Δυτικοί σύμμαχοί της, και κυρίως οι ΗΠΑ, δεν θα είναι σε θέση να γυρίσουν την πλάτη τους στην στρατηγική συνεργασία της, ανεξάρτητα από την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα. Η αμφισβήτηση από τον Τράμπ των συμμαχικών δεσμεύσεων των ΗΠΑ, προαναγγέλλει μια λιγότερη παρεμβατική Ουάσινγκτον, γεγονός που σημαίνει μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων για την Τουρκία για προώθηση φιλοδοξιών

στην περιοχή, πράγμα που αναμένεται να επηρεάσει ακόμη και τις ευθύνες της ως χώρας μέλος του ΝΑΤΟ ή σχέσεις που θα γίνουν πιο ρευστές και ανεκτικές. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, η Άγκυρα ενδεχομένως να ακολουθήσει ένα σύνολο εξωτερικών σχέσεων, που μπορεί μερικές φορές να έρχονται σε αντίθεση με εκείνες των ΗΠΑ. Μια τέτοια περίπτωση είναι το θέμα των Κούρδων της Συρίας. Όταν ο Τραμπ αναλάβει την εξουσία τον Ιανουάριο 2017, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να δηλώσει την υποστήριξη του για τα περιφερειακά συμφέροντα της Τουρκίας. Τρεις παράγοντες συνηγορούν υπέρ αυτής της προσέγγισης. Πρώτον, η στενή σχέση που έχει αναπτυχθεί μεταξύ του Κούρδου ηγέτη Μασούντ Μπαρζανί του Ιράκ και του Ταγίμπ Ερντογάν, προσφέροντας έτσι μια συνεργασία για τον έλεγχο της Μοσούλης. Δεύτερον, η σύγκρουση του Μπαρζανί με τους Κούρδους της Συρίας, τους οποίους υποστηρίζει η Ρωσία. Τρίτον, τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί η Τουρκία, ως επίσημος σύμμαχος των ΗΠΑ, ως αντίβαρο στο Ιράν για έλεγχο στην περιοχή. Μια τέτοια στάση του Τραμπ θα αποτελεί κακό οιωνό για το Κουρδικό Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης (PYD), το οποίο ήταν η κύρια μαχητική δύναμη εναντίον των τζιχαντιστών στη Συρία. Το Ισραήλ είναι η δεύτερη χώρα που καλοδέχθηκε την εκλογή Τραμπ. Αυτός εμφανίζεται να είναι πολύ πιο φιλικός προς τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Βενιαμίν Νετανιάχου από ότι στους Παλαιστίνιους. Έχει ορκιστεί να μην επιβάλει καμία λύση στο Ισραήλ και υποσχέθηκε να μεταφέρει την Πρεσβεία των ΗΠΑ από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ, υποσκάπτοντας έτσι τις παλαιστινιακές αξιώσεις στο ανατολικό τμήμα της πόλης. Επιπλέον, ο ίδιος έχει επιλέξει ως συμβούλους του άτομα που είναι στενά συνδεδεμένα με κόμματα της άκρας δεξιάς στο Ισραήλ.. Μεταξύ αυτών είναι ο Βουλευτής Νιουτ Γκίνγκριτς, ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στον ΟΗΕ Τζον Μπόλτον και ο νεο-συντηρητικός δισεκατομμυριούχος Σχέλντον Αντελσον, στενός φίλος του Νετανιάχου και χρηματοδότης των εποικισμών στα κατεχόμενα. Σημειώνεται ότι το εκλογικό πρόγραμμα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος δεν κάνει καμία αναφορά σε παλαιστινιακό κράτος, πράγμα που έκανε τον

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Ναφτάλι Μπέννεττ, μέλος του Υπουργικού Συμβουλίου και αρχηγός του Κόμματος Εβραϊκής Εστίας που συνδέεται με το κίνημα του εποικισμού, να αναφωνήσει ότι «Η εποχή ενός παλαιστινιακού κράτους έχει εκλείψει.» Παραδοσιακά, όταν δεν προωθείτο κάποια πρωτοβουλία από τους Ισραηλινούς και Παλαιστινίους για την επίλυση του Παλαιστινιακού, όλες οι Αμερικανικές κυβερνήσεις, τόσο του Ρεπουμπλικανικού όσο και του Δημοκρατικού Κόμματος, ενεργούσαν σε μεγάλο βαθμό ως εγγυητές της ισχύουσας κατάστασης στα κατεχόμενα, παρά ως ισχυροί καταλύτες για κάθε είδους αλλαγή. Και η σημερινή κατάσταση ωφελεί πλήρως την ατζέντα της ισραηλινής δεξιάς. Όπως φαίνεται, η προεδρία Τραμπ δεν θα αντιταχθεί στην επέκταση των εποικισμών στα κατεχόμενα ή στην αύξηση της μισαλλοδοξίας προς οποιαδήποτε κριτική της ισραηλινής κατοχής. Εάν ο Τραμπ πραγματοποιήσει τις απειλές του και αυξήσει την υποστήριξη των ΗΠΑ για το Ισραήλ, αυτό θα προσφέρει στον Νετανιάχου την ευκαιρία να εγκαταλείψει τη δεδηλωμένη δέσμευσή του Τελ Αβίβ για τη δημιουργία ενός παλαιστινιακού κράτους. Επιπλέον, θα επιδεινώσει δυνητικά την ήδη εύθραυστη εγχώρια παλαιστινιακή κατάσταση, αφού θα έχει σβήσει και την τελευταία ελπίδα για μια λύση δύο κρατών, ωθώντας έτσι τους Παλαιστίνιους να διερευνήσουν άλλες διπλωματικές επιλογές στο πλαίσιο των διεθνών οργανισμών, ή να κινητοποιήσουν τον Παλαιστινιακό λαό, για άλλη μια εξέγερση. Αρκετά σημεία της πιθανής πολιτικής του Τραμπ, προκαλούν ανησυχία και στη Σαουδική Αραβία. Τούτο βέβαια διότι: Πρώτον, υπάρχει φόβος ότι αφού απελευθερωθεί η Μοσούλη και τo ISIS θα έχει ουσιαστικά ηττηθεί, οι ΗΠΑ να αποχωρήσουν από το Ιράκ και έτσι η ιρανο-ρωσική συμμαχία στη Συρία να επεκταθεί και στη χώρα αυτή. Δεύτερον, εάν μετά την εγκατάστασή στο Λευκό Οίκο ο Τραμπ συνεχίσει να εκδηλώνει φιλική και διαλλακτική στάση προς τον Πρόεδρο Πούτιν, τότε αυτό θα επιβεβαιώσει στο Ριγιάντ, ότι η Ουάσινγκτον συναινεί στη διαιώνιση της ιρανο-ρωσικής κατάληψης των κέντρων εξουσίας στην περιοχή. Αυτές τις ανησυχίες ήρθε να οξύνει η απειλή του Τραμπ

68 να αποσύρει την αμερικανική ομπρέλα ασφαλείας πάνω από τη Σαουδική Αραβία και τα κράτη του Κόλπου, εκτός αν πραγματικά πληρώσουν για αυτήν. Η απειλή αυτή αποκτά ιδιαίτερη σημασία, δεδομένης της αντι-ισλαμικής ρητορικής που ανέπτυξε κατά τη διάρκεια της προεδρικής προεκλογικής εκστρατείας του. Εις απάντηση, τα κράτη του Κόλπου άρχισαν να διαφοροποιούν τις σχέσεις τους γύρω από την ασφάλεια. Η Σαουδική Αραβία έχει ήδη προσεγγίσει την Κίνα και πρόσφατα έχει πραγματοποιήσει για πρώτη φορά κοινές στρατιωτικής ασκήσεις με τη χώρα αυτή. Επιπλέον, έχει ζητήσει από τον Τράμπ να μην ακυρώσει την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν. Η τρίτη χώρα που ευνοείται από την εκλογή Τραμπ, είναι η Αίγυπτος. Ο νέος Πρόεδρος φαίνεται να έχει μια άλλη πο-

λιτική σχετικά με την Αίγυπτο και ενδεχομένως να σηματοδοτήσει μια σημαντική αλλαγή στις αμερικανο-αιγυπτιακές σχέσεις, οι οποίες έχουν ψυχρανθεί από το πραξικόπημα του 2013. Η αναθέρμανση των σχέσεων μπορεί να έχει μια σειρά από συνέπειες. Πρώτον, το είδος του ακροδεξιού λαϊκισμού που πρεσβεύει ο Τραμπ πιθανόν να ενισχύσει τη θέση του Σίσσι διεθνώς και στο εσωτερικό της χώρας, δεδομένου ότι μπορεί να δημιουργήσει υποστήριξή για τη συνέχιση της καταστολής της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και της κοσμικής αντιπολίτευσης στα πλαίσια του Πολέμου κατά της Τρομοκρατίας. Δεύτερον, σε αντίθεση με τον Πρόεδρο Ομπάμα, ο Τράμπ πιθανότατα να μην ασκήσει καμία πίεση στον αιγύπτιο Πρόεδρο, ώστε να μειώσει το επίπεδο καταπίεσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να

επιτρέψει στην κοινωνία των πολιτών να λειτουργήσει. Τρίτον, η πολιτική απομονωτισμού που η Ουάσινγκτον ενδεχομένως να ακολουθήσει για τη Μέση Ανατολή, καθώς και η προφανής πρόθεση του Τραμπ να συνεργαστεί με τη Ρωσία, μπορεί να διευκολύνει την ενίσχυση συνεργασίας μεταξύ της Αιγύπτου και της Ρωσίας, μια διαδικασία που έχει ήδη αρχίσει, με τρόπο που θα αυξήσει την επιρροή της Μόσχας στο Κάιρο. Έχοντας υπόψη τις διακηρύξεις Τράμπ, και προκειμένου να ενισχύσουν την θέση τους στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, η Ρωσία και το καθεστώς Άσσαντ, επιδιώκουν να ανακαταλάβουν πλήρως το Χαλέπι πριν την ημερομηνία της ορκωμοσίας του. Εάν αυτό συμβεί, τότε τα πονταρίσματα του παιχνιδιού, θα αλλάξουν.

Τα γεωπολιτικά οράματα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξχου ε.α., Γεωστρατηγικού Αναλυτή- Συγγραφέα

ι βασικές αρχές της νέας στρατηγικής που γνωστοποίησε ότι θα εφαρμόσει η Άγκυρα έναντι των εξωτερικών προβλημάτων και των προβλημάτων ασφαλείας που απειλούν τη χώρα, έχουν ως οδικό χάρτη τον Εθνικό Όρκο (Misak-ı Milli). Οι αρχές αυτές περιλαμβάνουν προληπτικές και αποτρεπτικές ενέργειες, οι οποίες έχουν να κάνουν με τη μεταφορά των στρατιωτικών επιχειρήσεων της Τουρκίας πέραν των συνόρων και συγκεκριμένα στα εδάφη άλλων κρατών. Συγκεκριμένα, αναφερόμαστε σε μια στρατηγική βάσει της οποίας, η υιοθέτηση της αντίληψης περί άμυνας θεωρείται για την Τουρκία «όλεθρος». Επιπλέον, με την ίδια διαδικασία σκέψης αναφερόμαστε σε μια τουρκική αντίληψη βάσει της οποίας, κάθε χώρα που δεν αποκόπτει τις απειλές της πέραν των συνόρων της και δεν δημιουργεί αμυντικά προπύργια στο εξωτερικό θα αντιμετωπίσει το διαμελισμό της στο μέλλον. Στα πλαίσια αυτής της στρατηγικής, εφαρμόζεται ή άρχισε να εφαρμόζεται μια επεμβατική πολιτική πέραν των συνόρων η οποία επενδύει σε τέσσερα μέτωπα. Το πρώτο εστιάζεται στη Δύση (πλην Ελλάδος) και έχει ως κύριο άξονα τον πολυπολιτισμό, την ισλαμοφοβία και την τουρκοφοβία. Φυσικά στο μέτωπο αυτό περιλαμβάνεται και η τυχοδιωκτική πολιτι-

κή της Άγκυρας αναφορικά με το προσφυγικό-μεταναστευτικό.Το δεύτερο μέτωπο αναφέρεται στο διαμελισμό-μηδενισμό χωρών της Μέσης Ανατολής (Ιράκ-Συρία) και πιθανώς της Κύπρου. Το τρίτο μέτωπο έχει να κάνει με την Ελλάδα και στηρίζεται σε δύο κύριους άξονες. Στον πολυπολιτισμό (Θράκη και προσφυγικό-μεταναστευτικό), καθώς επίσης στη «στρατηγική της προσπάθειας εφαρμογής του δόγματος περί “μηδενικών ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων”στις θαλάσσιες ζώνες του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου». Και τέλος, το τέταρτο μέτωπο αφορά στο εσωτερικό της Τουρκίας και συγκεκριμένα στην αλλαγή του Συντάγματος και του πολιτεύματος της χώρας από προεδρευόμενη σε προεδρική δημοκρατία. Επίσης, εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι, μέσω των τριών πρώτων μετώπων που προαναφέρθηκαν, ο Ερντογάν επιδιώκει την ενεργοποίηση των εθνικιστικών αντανακλαστικών της τουρκικής κοινωνίας και μέσω της ψήφου των βουλευτών του εθνικιστικού κόμματος MHP να οδηγήσει τη χώρα σε δημοψήφισμα την άνοιξη του 2017, προκειμένου να υλοποιηθεί το όραμα του και να γίνει πρόεδρος Προεδρικής Δημοκρατίας, η οποία θα έχει τα χαρακτηριστικά μιας Οθωμανικής Δημοκρατίας. Συνεπώς, καθίσταται σαφές ότι, η ρητορική του Τούρκου προέδρου Δημοκρα-

τίας το τελευταίο δίμηνο συνιστά στρατηγική επιλογή της Τουρκίας του Ερντογάν, η οποία αφενός είναι διαχρονική, αφετέρου αποκαλύπτει εμφανώς για ακόμη μια φορά ότι ο τρόπος σκέψης των Τούρκων εστιάζεται σε τρεις παράγοντες: στη θρησκεία (Ισλάμ), στον εθνικισμό και στην ιστορία. Με δεδομένο λοιπόν ότι, οι παράγοντες αυτοί έχουν ως κοινή συνισταμένη τη γεωγραφία, το νέο όραμα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, που άρχισε να προβάλει ο Ερντογάν και οι κύκλοι που τον στηρίζουν, εστιάζεται σε πέντε «Κ»: Kore (Κορέα), Keşmir (Κασμίρ), Kudüs (Ιεροσόλυμα), Kürtler (Κούρδοι) και Kıbrıs (Κύπρος). Άλλωστε, σύμφωνα με τον Τούρκο αρθρογράφο Γιασάρ Τασκίν Κότς, ο οποίος ήταν ο πρώτος που αναφέρθηκε στα πέντε «Κ» στις 16-09-2016, «Η ιστορία δεν ανατρέπεται και η γεωγραφία δεν τροποποιείται».

Kore (Κορέα): Η Νότιος Κορέα έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας και θεωρείται ως ο «συνεργάτης-κλειδί», αφενός λόγω της προώθησης τεχνογνωσίας στην Τουρκία, αφετέρου λόγω της συμβολής της στην κατασκευή οπλικών συστημάτων μέσω της συμπαραγωγής. Keşmir (Κασμίρ): Παρόλο που το Κασμίρ βρίσκεται μακριά από την Τουρκία, το ενδιαφέρον της Άγκυρας είναι πολύ

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

69 έντονο και διαχρονικά αυξανόμενο. Το Κασμίρ είναι μια ορεινή περιοχή, η οποία βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα των Ιμαλαΐων μεταξύ του Πακιστάν, της Ινδίας και της Κίνας και περίπου το 80% του πληθυσμού του είναι μουσουλμάνοι. Το βόρειο και δυτικό τμήμα αυτού τελεί υπό τον έλεγχο του Πακιστάν, το κεντρικό τμήμα αυτού τελεί υπό τον έλεγχο της Ινδίας και το ανατολικό τμήμα αυτού τελεί υπό τον έλεγχο της Κίνας. Στη διαμάχη που υπάρχει μεταξύ του Πακιστάν και της Ινδίας για το Κασμίρ, η Τουρκία συντάσσεται με το μέρος του Πακιστάν τόσο σε διακρατικό επίπεδο, όσο και στην υποστήριξη που παρέχει σε αυτό μέσω του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας. Μάλιστα εάν εκληφθεί ως αληθές τουρκικό δημοσίευμα βάσει του οποίου ο Ταγίπ Ερντογάν φέρεται να δήλωσε πριν την επίσκεψη του στο Πακιστάν στις 16-11-2016 ότι «Θα μπορέσουμε να αγοράσουμε πυρηνικά όπλα από το Πακιστάν. 3-5 αρκούν.», καθίστανται σαφείς οι πραγματικοί λόγοι που η Τουρκία στηρίζει τόσο ένθερμα το Πακιστάν και γιατί το Κασμίρ αποτελεί το δεύτερο «Κ» του τουρκικού γεωπολιτικού οράματος. Επίσης, εμφανώς πλέον η Τουρκία προσανατολίζεται με αποφασιστικότητα από τα πυραυλικά συστήματα μέσου και μεγάλου βεληνεκούς σε μια πυρηνική αντίληψη για προμήθεια πυρηνικών όπλων. Σημειωτέον ότι, το Πακιστάν διαθέτει 100-120 πυρηνικές κεφαλές. Kudüs (Ιεροσόλυμα): Για τους Τούρκους το «πρόβλημα της Ιερουσαλήμ» σύμφωνα με δηλώσεις τους υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει. Ένα χαρακτηριστικό δείγμα της τουρκικής αντίληψης για το θέμα αυτό αποτελούν οι ακόλουθες δηλώσεις του επικεφαλής της Διεύθυνσης Θρησκευτικών Υποθέσεων της Τουρκίας Μεχμέτ Γκιορμέζ κατά την επίσκεψη του στο Κατάρ, στις 15-11-2016: «Το Ισραήλ είναι μια χώρα, η οποία εδώ και πολλά χρόνια προέβη σε μεγάλες αθλιότητες επειδή κατέχει τα εδάφη των Παλαιστινίων αδελφών μας και επειδή καταπατά το τέμενος Αλ Ακσά. Αυτό δεν είναι αποδεκτό. Παρουσιάζεται μια άσχημη εικόνα για το Ισλάμ με αποτέλεσμα αυτό να δημιουργεί ισλαμοφοβία και εχθρότητα.» Το τέμενος Αλ Ακσά είναι για το Ισλάμ ο τρίτος πιο ιερός τόπος και βρίσκεται στην παλαιά πόλη της Ιερουσαλήμ. Αναλύοντας τις δηλώσεις αυτές προκύπτουν τα εξής: α. Οι πρωτοβουλίες της

Άγκυρας πριν από το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016 προκειμένου να αποκατασταθούν οι τουρκο-ισραηλινές σχέσεις εντάχθηκαν στα πλαίσια μιας νέας τουρκικής στρατηγικής για «περισσότερους φίλους και λιγότερους εχθρούς». Φυσικά, για την εξομάλυνση των σχέσεων αυτών απαιτούνται καλή πρόθεση, αποφασιστικότητα και μεγάλο χρονικό διάστημα (2-3 χρόνια). Εκτός τούτου στο διάστημα αυτό θα πρέπει να υπάρξει οικονομική συνεργασία, πολιτικός διάλογος, καθώς επίσης συνεργασία σε στρατηγικούς και στρατιωτικούς τομείς. Επίσης, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να δοθεί τέλος σε εκφράσεις που πυροδοτούν την εχθρότητα. Με δομένο λοιπόν ότι, ο Μεχμέτ Γκιορμέζ δεν είναι δυνατόν να προβεί σε δηλώσεις εναντίον άλλου κράτους, και συγκεκριμένα του Ισραήλ, χωρίς την προηγούμενη έγκριση του Ταγίπ Ερντογάν, είναι προφανές ότι η προσπάθεια της Τουρκίας να αποκαταστήσει τις σχέσεις της με το Ισραήλ είναι επιφανειακές και εν δυνάμει υποψήφιες για κατάρρευση. β. Η αναφορά του Γκιορμέζ στην ισλαμοφοβία εντάσσεται σε μια ευρύτερη στρατηγική της Άγκυρας, η οποία σε συνδυασμό με τον πολυπολιτισμό προσβλέπει σε μια παρεμβατική πολιτική πέραν των συνόρων, κατά βάση προς δυσμάς. Πέραν των παραπάνω, ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί η άποψη έγκριτων Τούρκων αρθρογράφων βάσει της οποίας, η ισλαμοφοβία και ο ισλαμοφασισμός είναι δίδυμα αδέλφια, όπου το ένα τροφοδοτεί το άλλο. Μάλιστα, οι αρθρογράφοι αυτοί κατηγορούν, εμμέσως, τον Ερντογάν ως ισλαμοφασίστα αφού η πολιτική που εφαρμόζει, τροφοδοτεί την ισλαμοφοβία στη Δύση. Για τα λόγο αυτό η αναφορά του Γκιορμέζ στην ισλαμοφοβία δεν θα πρέπει να

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

περάσει απαρατήρητη και να μην αγνοηθεί. Με την ίδια διαδικασία σκέψης, κέντρα στρατηγικών μελετών που πρόσκεινται στο καθεστώς Ερντογάν προχώρησαν ένα βήμα παραπάνω επιδιώκοντας να μετατρέψουν την ισλαμοφοβία σε τουρκοφοβία, η οποία θα έχει ως τελική κατάληξη τον τουρκοφασισμό. Kürtler (Κούρδοι): Η Τουρκία βρίσκεται ενώπιον ενός περίπλοκου περιβάλλοντος ασφάλειας, στο οποίο έχει να αντιμετωπίσει τη διαχρονική διαμάχη για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων στην περιοχή, το Ισλαμικό Κράτος, τις πολιτικές των Σιιτών, το πρόβλημα του ΡΚΚ και κατ’ επέκταση το κουρδικό πρόβλημα, το πρόβλημα με το κουρδικό κίνημα ΡΥD της Συρίας και το προσφυγικό. Από την άλλη πλευρά, ο κουρδικός λαός κατοικεί σε μια γεωγραφική περιοχή όπου διασταυρώνονται οι πολιτικοί, οικονομικοί και πολιτιστικοί άξονες που συνδέουν τη Μέση Ανατολή και εν γένει το Ισλάμ με τη Δύση. Μάλιστα, το γεγονός ότι, η Μέση Ανατολή αλλάζει ριζικά και με ταχύς ρυθμούς, δίδει την ευκαιρία στους Κούρδους να πιέσουν είτε για την ανεξαρτησία τους στις χώρες που κατοικούν, είτε για τη δημιουργία μιας μορφής συνομοσπονδίας. Ωστόσο, ενώ ο κουρδικός παράγοντας διεκδικεί δυναμικά έναν περιφερειακό και ρυθμιστικό ρόλο στην περιοχή, όλες οι τουρκικές κυβερνήσεις διακατεχόταν από μια μικροπολιτική αντίληψη μη αντιλαμβανόμενες την ουσία του κουρδικού προβλήματος, το οποίο με την πάροδο του χρόνου αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία. Εξίσου σημαντικό είναι ότι οι προσπάθειες της Άγκυρας για τουρκοποίηση των Κούρδων δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα. Η άποψη αυτή επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι, παρά τις πολιτικές θρησκευτικές και ιδεολογικές επιθέσεις, καθώς επίσης τα στρατιωτικά μέτρα που χρησιμοποίησαν όλες οι τουρκικές κυβερνήσεις, ο κουρδικός λαός όχι μόνο δεν απώλεσε την εθνική του ταυτότητα αλλά επέφερε σοβαρά πλήγματα στους τουρκο-ισλαμικούς σχεδιασμούς. Ακόμα, «Οι Κούρ-

70 δοι της Τουρκίας» και «Το Κουρδιστάν της Τουρκίας» αποτελούν δύο πολιτικές ορολογίες που έχουν ως κοινή συνισταμένη το κουρδικό πρόβλημα. Αν βέβαια το εν λόγω πρόβλημα επιλυθεί έγκαιρα, εκτιμάται ότι αυτό θα περιορισθεί στους Κούρδους της Τουρκίας, ενώ σε αντίθετη περίπτωση η Άγκυρα θα κληθεί να αντιμετωπίσει το Κουρδιστάν της Τουρκίας. Επίσης, το καθεστώς Ερντογάν, προκείμενου να διατηρήσει την ισχύ του στην εσωτερική πολιτική σκηνή της χώρας και να διαφυλάξει τα στρατηγικά του συμφέροντα, χρησιμοποιεί αυταρχικά στερεότυπα του παρελθόντος με αποτέλεσμα να διευρύνεται η αστάθεια και το χάος στη χώρα. Επιπλέον, κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι, το νέο «δόγμα πολέμου» που άρχισε να υλοποιείται στους κουρδικούς νομούς της νοτιοανατολικής Τουρκίας, μετά τον Ιούλιο του 2015, δεν αποφασίσθηκε μόνο από τον Ερντογάν και το κυβερνόν κόμμα ΑΚΡ. Συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα δόγμα που αποφασίσθηκε από το τουρκικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας και τέθηκε σε εφαρμογή, με τη σύμφωνη γνώμη του κυβερνόντος κόμματος ΑΚΡ και των κομμάτων της αντιπολίτευσης όπως, το ρεπουμπλικανικό κόμμα CHP και το εθνικιστικό κόμμα ΜΗΡ. Επίσης, το δόγμα αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με τις προσωπικές φιλοδοξίες του Ερντογάν προκειμένου να αλλάξει το πολίτευμα της χώρας σε προεδρική δημοκρατία, αλλά θεωρείται ως ένας ολοκληρωτικός εκκαθαριστικός πόλεμος όλων των στρατηγικών κέντρων ισχύος της Τουρκίας (ισλαμιστές-εθνικιστές-στρατιωτικοί) εναντίον των Κούρδων σε πρώτη φάση και στη συνέχεια, εναντίον των υπολοίπων μειονοτικών, προοδευτικών και δημοκρατικών δυνάμεων της χώρας. Συγχρόνως όμως θα ήταν λάθος να μην επισημανθεί ότι, οι Κούρδοι αποτελούν μια πολυσύνθετη πληθυσμιακή ομάδα της Τουρκίας και διακρίνονται τόσο για τη διαφορετικότητα των ιδεολογικών και πολιτικών τους πιστεύω, όσο για την οικονομική και πολιτιστική τους ανομοιομορφία. Ωστόσο, οι διαρκείς διώξεις και παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους από τη μια πλευρά, καθώς επίσης οι πολιτικές και κοινωνικο-πολιτιστικές απαιτήσεις τους από την άλλη, είχαν ως αποτέλεσμα οι Κούρδοι να συσπειρωθούν κάτω από την προστατευτική σκέπη

της κουρδικής ταυτότητας προκειμένου να ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο αφομοίωσης τους. Συνεπώς, αν κάτι χαρακτηρίζει το θέμα των Κούρδων και γενικά του κουρδικού προβλήματος, αυτό είναι η διαχρονικότητα, η πολυπλοκότητα και οι συγκρουσιακές καταστάσεις. Kıbrıs (Κύπρος): Η τουρκική πολιτική για την Κύπρο βασίζεται στα πλαίσια μιας στρατηγικής που είναι σύμφωνη με τα νέα στρατηγικά της δεδομένα. Η στρατηγική αυτή κατά βάση στηρίζεται σε δύο κύριους άξονες: ο πρώτος άξονας, αφορά στον ανθρώπινο παράγοντα και στην εξασφάλιση της ασφάλειας των Τουρκοκυπρίων, ως αποτέλεσμα των «ιστορικών ευθυνών» της Τουρκίας. Και ο δεύτερος άξονας αφορά στη στρατηγική σημασία της νήσου λόγω της γεωγραφικής της θέσης. Όλα αυτά οφείλονται στην επιδίωξη της Άγκυρας ώστε: Αφενός, να αλλάξει το εδαφικό status quo που προβλέπεται από τις διεθνείς συνθήκες, με κεντρικό άξονα το νομικό καθεστώς στο θαλάσσιο και εναέριο χώρο. Και αφετέρου, η ελληνική πλευρά να παραιτηθεί από τα κυριαρχικά δικαιώματα της στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, αναφορικά με την υφαλοκρηπίδα και την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη.

Διαπιστώσεις και συμπεράσματα

ια να μπορέσει η Τουρκία να υλοποιήσει τις επιδιώξεις της, αφενός έχει θέσει πολιτικούς, στρατιωτικούς, οικονομικούς-ενεργειακούς, πολιτιστικούς και κοινωνικούς στόχους, αφετέρου με κάθε ευκαιρία προβάλει μέσω ψυχολογικών επιχειρήσεων, όπως αυτή επιθυμεί, τα στοιχεία της εθνικής της ισχύος. Συγκεκριμένα αναφερόμαστε στην πολιτική, στρατιωτική, οικονομική, δημογραφική, γεωγραφική, επιστημονική, τεχνολογική, ψυχοκοινωνική και πολιτιστική ισχύ. Οι πόλεμοι στο Ιράκ και τη Συρία αποτελούν το τέλος μιας ιστορικής περιόδου, όπου κατέπεσαν οι δυναμικές όλων των καθεστώτων που δημιουργήθηκαν πριν από 95 χρόνια στην περιοχή. Επίσης, η Τουρκία αποτελεί τον τελευταίο κρίκο αυτής της περιόδου και σύμφωνα με εκτιμήσεις Τούρκων αναλυτών αναμένεται ο πόλεμος αυτός να λάβει μια νέα διάσταση τα επόμενα χρόνια και ενδεχομένως θα μεταφερθεί στο εσωτερικό της χώρας τους. Οι εκτιμήσεις και δηλώσεις αξιωματούχων των παγκόσμιων κέντρων ισχύος

αναφορικά με τη χάραξη νέων συνόρων στη Μέση Ανατολή και τη δημιουργία τριών ή τεσσάρων νέων κρατών στην εδαφική περιοχή που καλύπτει το Ιράκ και τη Συρία, ενεργοποίησε τα εθνικιστικά αντανακλαστικά της τουρκικής ηγεσίας. Συνεπώς, οι συχνές αναφορές του Ταγίπ Ερντογάν στη Συνθήκη της Λωζάννης και τον Εθνικό Όρκο έχει να κάνει με την επιδίωξη του Τούρκου προέδρου να ανοίξει ένα διάλογο στην Τουρκία, ο οποίος δεν θα είναι ιστορικός στηριζόμενος σε ιστορικά έγραφα και πρακτικά, αλλά ιδεολογικός. Και φυσικά με τον διάλογο αυτό θα πρέπει να απαντηθούν δύο κύρια ερωτήματα: «Κεμαλισμός ή Χαλιφάτο;» και «Επεμβατική πολιτική πέραν των συνόρων ή μια πολιτική βάσει της οποίας δεν θα υπάρχει καμία σκέψη επέμβασης πέραν των συνόρων;». Εν τω μεταξύ, σε περίπτωση διαμελισμού της Συρίας και του Ιράκ εκτιμάται ότι, η Τουρκία θα θέσει θέμα αμφισβήτησης κάθε συμφωνίας οριοθέτησης των συνόρων της με αυτές τις χώρες και συνεπώς θα επιδιώξει, είτε με την ανοχή των Μεγάλων Δυνάμεων είτε με την προσφιλή της τακτική της δημιουργίας τετελεσμένων, να διευρύνει εμμέσως ή αμέσως τα σύνορα της προς νότο. Εμμέσως, μέσω του ελέγχου τμήματος των κρατικών οντοτήτων που θα δημιουργηθούν σε περίπτωση διαμελισμού του Ιράκ και της Συρίας, επιφορτιζόμενη το ρόλο του «μεγάλου αδελφού» και έχοντας ως modus operanti τη δημιουργία και έλεγχο του ψευδοκράτους στην Κύπρο. Και αμέσως, μέσω της δημιουργίας Ασφαλών Περιοχών (Güvenli Βölgeler) ή Περιοχών Χωρίς Προβλήματα (Sorunsuz Βölgeler) από τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις πέραν των τουρκικών συνόρων, είτε θέτοντας ως νομική βάση το άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη του Ο.Η.Ε. αναφορικά με το δικαίωμα αυτοάμυνας, είτε επικαλούμενη τη ανθρωπιστική διάσταση ενός ενδεχομένου κύματος προσφύγων από το βόρειο Ιράκ προς την Τουρκία. Μάλιστα, η επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη» και συγκεκριμένα οι στρατιωτικοί, πολιτικοί και οικονομικοί της στόχοι κρίνεται σκόπιμο να τύχουν ιδιαίτερης προσοχής διότι αποκαλύπτουν με τον πιο εμφανή τρόπο τον τουρκικό τρόπο σκέψης για το θέμα αυτό.

Σε ό,τι έχει να κάνει με τους Κούρδους της Συρίας και ειδικότερα το κουρδικό κί-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

71 νημα PYD, αυτό ελέγχει περίπου τα 700 από τα 911 χιλιόμετρα των τουρκο-συριακών συνόρων και έχει τον πολιτικό έλεγχο 1,5 έως 2 εκατομμύρια κατοίκων που βρίσκονται στις περιοχές αυτές. Προκειμένου δε, να αξιολογηθεί ο ρόλος των Κούρδων για το μέλλον της Συρίας θα πρέπει να εξετασθούν οι ακόλουθοι τέσσερις παράγοντες: 1ος Παράγοντας: Είναι δυνατόν να υπάρξει σταθερότητα στη Συρία στο μέλλον; 2ος Παράγοντας: Ποία θα είναι η μορφή της Νέας Συρίας; 3ος Παράγοντας: Ποιος θα είναι ο ρόλος του PYD στο περιβάλλον ανταγωνισμού των παγκόσμιων και περιφερειακών δυνάμεων κατά την ανοικοδόμηση της Συρίας; 4ος Παράγοντας: Ποιες είναι οι πολιτικές επιδιώξεις του PYD, η ιδεολογική του βάση και το φρόνημα του, καθώς επίσης πως θα διαμορφωθούν όλα αυτά στο μέλλον; Τέλος, αξιολογώντας την μέχρι τώρα συμπεριφορά των Τούρκων, αυτοί κινούνται στα πλαίσια, του στρατηγικού αντικειμενικού σκοπού τους, ο οποίος έχει να κάνει με την προσπάθεια παραίτησης της ελληνικής πλευράς από τα κυριαρχικά της δικαιώματα στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, ενώ για την επίτευξη των στόχων της, η Άγκυρα εστιάζει τη στρατηγική της στα εξής: α. Να υπάρξει ευνοϊκή για

Τουρκίας και να δημιουργηθούν φοβικά σύνΠρόσφυγες στα σύννορα Τουρκίας Συρίας δρομα στην την Τουρκία επίλυση του κουρδικού προ- ελληνική πλευρά. (σ.σ. Μια υπέρμετρηβλήματος (σ.σ. δεν έχει επιτευχθεί). β. Να αδικαιολόγητη ενέργεια ή λήψη στρατιεπιλυθούν τα εσωτερικά προβλήματα και ωτικών μέτρων από ελληνικής πλευράς να εμπεδωθεί η ασφάλεια στο εσωτερικό χωρίς να έχει υπάρξει εκ των προτέρων της Τουρκίας (σ.σ. δεν έχει επιτευχθεί). γ. σχεδιασμός για την αποτροπή της ΆγκυΝα μην υπάρχει οικονομική κρίση στην ρας να απαντήσει στα μέτρα αυτά, θα Τουρκία (σ.σ. δεν έχει επιτευχθεί). δ. Να αποτελέσει πιθανώς την αιτία δημιουρβελτιωθεί το επίπεδο κατανόησης από τη γίας περιβάλλοντος σοβαρής έντασης διεθνή κοινότητα των ιδιαιτεροτήτων που στον ελληνικό θαλάσσιο και εναέριο παρουσιάζει η Τουρκία (σ.σ. Το προσπα- χώρο. Επίσης, αν ληφθούν και υλοποιηθούν με κάθε μέσο, θεμιτό και αθέμιτο) ε. θούν σωστές αποφάσεις, αυτό μπορεί να Να μην επιλυθεί το κυπριακό πρόβλημα μετατραπεί σε ευκαιρία προώθησης των πριν την εξεύρεση λύσης στο θέμα της εθνικών μας συμφερόντων.) Εντούτοις, οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών. στ. εάν κάποιος εξετάσει την κατάσταση που Να συνεχισθεί η εμμονή στο «casus belli» υπάρχει στην Τουρκία μετά το πραξικόπηπροκειμένου αυτό να χρησιμοποιηθεί ως μα της 15ης Ιουλίου 2016, η εικόνα που επιχείρημα νομιμοποιήσεως μιας ενδεχό- προκύπτει είναι η εξής: Η χώρα αυτή με μενης τουρκικής επιθετικής ενέργειας. ζ. αποκλειστική ευθύνη του Ταγίπ Ερντογάν, Να εξασφαλισθεί είτε η σύμφωνη γνώμη, έχει περιπέσει σε μια εθνικιστική περιδίείτε ο συμβιβασμός της διεθνούς κοινό- νηση, όπου η παράνοια, η αλαζονεία και τητας, στην οποία θα δοθεί η εντύπωση ο τυχοδιωκτισμός έχουν τον πρώτο λόγο. του νομίμου των τουρκικών διεκδικήσε- Συνεπώς, η εγρήγορση κρίνεται δεδομέων στην περιοχή (σ.σ. Οι ενέργειες, όπως η νη, αφού δεν θα πρέπει να αποκλεισθεί πρόσφατη αναφορά του Τούρκου υπουρ- το ενδεχόμενο η Άγκυρα να επιχειρήσει, γού Εξωτερικών για τα Ίμια, κινούνται σε σύμφωνα με την προσφιλή της τακτική, αυτήν την κατεύθυνση). η. Να ανατραπεί να δημιουργήσει κάποια τετελεσμένα στο η ισορροπία δυνάμεων μεταξύ Ελλάδος- Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.

Βαλκάνια: Νέο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου Όπλων. Απειλές – Ηθικές – Νομικές Προεκτάσεις. Υπό κ. Ζαχαρία Ι. Βερίγου, Αντγου ε.α., Επιτίμου Δκτού Β΄ΣΣ, Μέλους ΣΕΕΘΑ

ε μια έκθεση, που δημοσιεύθηκε το περασμένο Νοέμβριο, η «Conflict Armament Research» (CAR), μια ομάδα της ΕΕ, υπεύθυνη για τον εντοπισμό πυρομαχικών που βρέθηκαν στα πεδία των μαχών της Μέσης Ανατολής, είχε αποκαλύψει ότι μαχητές του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία, στο Ιράκ και στη Λιβύη, κατείχαν όπλα και πυρομαχικά προερχόμενα από κάποιες Βαλκανικές χώρες.(1) Αντίστοιχα, σύμφωνα με Ρωσικά ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης, (2) βουλγαρική εταιρεία παρέδιδε πυραύλους ‘Grad’, στους αντάρτες στη Συρία. Επιπρόσθετα, η τηλεόραση του Λιβάνου (‘Al Mayadeen’) παρουσίασε αποθήκες της συριακής ομάδας ‘Αλ Νούσρα’, στο Χαλέπι, στις οποίες υπήρχαν αποθηκευμένα όπλα και πυρομαχικά προερ-

χόμενα από τη Βουλγαρία.(3) Στις 13 Νοε 2016, ο Τούρκος BLOGER Γιουρούκ Ισίκ κατέγραψε τη διέλευση του πλοίου “KARINA DANIKA,” σημαίας Δανίας, φορτωμένου με όπλα από τη Βουλγαρία, με πορεία προς τη Σαουδική Αραβία, μέσω των Στενών του Βοσπόρου.(4) Τα παραπάνω γεγονότα επαναφέρουν στην επικαιρότητα έρευνες που δημοσιεύθηκαν σε διεθνή μέσα ενημέρωσης, το περασμένο καλοκαίρι, σύμφωνα με τις οποίες, από την κλιμάκωση της συριακής σύγκρουσης το 2012, 8 Βαλκανικές χώρες, ήτοι η Βοσνία -Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Κροατία, Τσεχία, Μαυροβούνιο, Ρουμανία, Σερβία και Σλοβακία έχουν εγκρίνει την αποστολή όπλων και πυρομαχικών, αξίας τουλάχιστον 1,2 δισεκατομμυρίων ευρώ, στη Σαουδική Αραβία, την Ιορδανία, τα

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και την Τουρκία. Οι αριθμοί αυτοί είναι πιθανόν πολύ μεγαλύτεροι, καθότι τα δεδομένα, σχετικά με τις άδειες εξαγωγής όπλων, από τις οκτώ χώρες, δεν ήταν διαθέσιμα για τα έτη 2015 και 2016. Τα παραπάνω όπλα και πυρομαχικά φέρονται να χρησιμοποιούνται από τις δυνάμεις του Ελεύθερου Συριακού Στρατού, αλλά και από τους μαχητές ισλαμικών ομάδων, όπως η Ανσάρ αλ-Σαμ, η Αλ Κάιντα, η Τζαμπχάτ αλ-Νούρσα, το Ισλαμικό Κράτος (ISIS), φατρίες μάχονται κατά του προέδρου της Συρίας Μπασάρ αλ-Άσαντ και σουνίτες της Υεμένης. Σημάνσεις σε μερικά από τα όπλα αποκαλύπτουν ότι, σημαντικές ποσότητες έχουν παραχθεί μόλις το 2015.(5),(6) Πρόκειται για εμπόριο αντίθετο με τις αποφάσεις του ΟΗΕ, το διεθνές δίκαιο και

72 το δίκαιο της ΕΕ. Άλλωστε, στο ψήφισμα 2253 (2015) το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ αποφάσισε, ομόφωνα, μεταξύ άλλων, όπως: «τα κράτη θα λάβουν όλα τα κατάλληλα μέτρα ενισχυμένης επαγρύπνησης, για την πρόληψη της απόκτησης, διαχείρισης, αποθήκευσης, χρησιμοποίησης ή πρόσβασης σε όλα τα είδη των όπλων, των πυρομαχικών, των εκρηκτικών υλών ή των πρώτων υλών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην κατασκευή τους, από τους ISIL, Αλ-Κάιντα και τα συναφή άτομα και ομάδες».(7) Βέβαια, οι ηγέτες των πωλητριών χωρών ισχυρίζονται ότι ακολουθούνται οι διαδικασίες που καθορίζονται από το διεθνές δίκαιο, ότι οι χώρες που προμηθεύονται τα όπλα δεν είναι σε καμιά διεθνή μαύρη λίστα και δεν είναι αυτοί υπεύθυνοι εάν τα όπλα έχουν εκτραπεί. Από τις δηλώσεις τους, όμως, προκύπτει ότι το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η εισροή συναλλάγματος. Τα στοιχεία για τα οπλοστάσια των παραληπτριών χωρών, στο SIPRI (Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης) και στο JANES, δείχνουν ότι ο οπλισμός της Σαουδικής Αραβίας, της Ιορδανίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Τουρκίας, βασικών υποστηρικτών της αντιπολίτευσης της Συρίας, είναι, κυρίως, «δυτικής» προέλευσης. Επίσης, πριν από την Αραβική Άνοιξη, το 2011, το εμπόριο όπλων μεταξύ της Ανατολικής Ευρώπης και των χωρών αυτών ήταν αμελητέο έως ανύπαρκτο. Τα προαναφερόμενα γεγονότα της «νόμιμης» διακίνησης πυρομαχικών και όπλων, πρέπει να συνεξετάζονται με τις αδιευκρίνιστες ποσότητες παράνομου οπλισμού, ο οποίος υπάρχει στις Βαλκανικές χώρες και διακινείται, είτε εντός αυτών, είτε σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης και μεταξύ αυτών και στη χώρα μας, είτε σε χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, εξοπλίζοντας εγκληματικές και τρομοκρατικές οργανώσεις, εθνικιστικές ομάδες και ομάδες ισλαμιστών. Το πρόβλημα είναι υπαρκτό, διαρκές και επίκαιρο. (8), (9),(10) Άλλωστε, όπως αποδείχθηκε, τα όπλα τα οποία χρησιμοποιήθηκαν σε τρομοκρατικές επιθέσεις στο Βέλγιο,

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

στη Γερμανία και στη Γαλλία, προερχόταν από περιοχές των Βαλκανίων, ενώ έρευνα που διεξήχθη από τη Διεθνή Αμνηστία, το 2015, έδειξε ότι όπλα από τη Βοσνία βρίσκονται στα χέρια του ISIS. Καίτοι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ζητήσει πανευρωπαϊκό εμπάργκο όπλων, οι μέχρι τώρα κινήσεις, προς τη κατεύθυνση αυτή, είναι μεμονωμένες. Τουναντίον, στην ετήσια έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα Βαλκάνια δεν γίνεται καμία μνεία για το θέμα.(11) Το γενικό κλίμα, το οποίο επικρατεί στα Βαλκάνια και η εγγύτητα με τις χώρες της Εγγύς και Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, καθώς και άλλοι παράγοντες, που, κατά τους επενδυτές, συντελούν στη δημιουργία ευνοϊκού επιχειρηματικού κλίματος, φαίνεται να οδήγησε στην απόφαση για κατασκευή σύγχρονου εργοστασίου παραγωγής φορητών όπλων και πυρομαχικών, προϋπολογισμού 5 εκ. δολαρίων, στα Σκόπια, από την αμερικανική εταιρεία «Broadstone Defense». Το εργοστάσιο αναμένεται να απασχολήσει πάνω από 200 εργαζομένους και η παραγωγή αναμένεται να αρχίσει τον Ιούλιο του 2017.(12) Τα προαναφερόμενα, εκτιμάται ότι επιβαρύνουν σημαντικά το ήδη επιβαρυμένο περιβάλλον ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο. Ούτως ή άλλως, η παράνομη διακίνηση όπλων και πυρομαχικών αποτελεί «ασύμμετρη απειλή», με αποτελέσματα και προεκτάσεις γνωστές, ιδιαίτερα εάν συνδυαστεί και με τους άλλους αποσταθεροποιητικούς παράγοντες στα Βαλκάνια (οργανωμένο έγκλημα, εθνικισμός, τρομοκρατία, κλπ). Απειλή, όμως, αποτελεί και η «νόμιμη» διακίνηση, όταν δεν εξασφαλίζεται ο «τελικός χρήστης». Και, από ότι διαπιστώνεται, αυτό δεν απασχολεί τις ηγεσίες των Βαλκανικών χωρών, που εξάγουν όπλα και πυρομαχικά. Οι επιδράσεις του «νόμιμου» εμπορίου είναι πολυσύνθετες και έχουν νομικές και, κυρίως, ηθικές προεκτάσεις.

α τελευταία δύο χρόνια, καθώς οι χιλιάδες τόνοι όπλων και πυρομαχικών κατευθύνονται στη Μέση Ανατολή, εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες έχουν εγκαταλείψει τις περιοχές τους, λόγω των συγκρούσεων, που έχουν σκοτώσει περισσότερους από 400.000 ανθρώπους. Και ενώ η Ευρώπη έχει κλείσει τη διαδρομή των προσφύγων, ο αγωγός δισεκατομμυρίων ευρώ από τις αποστολές όπλων, παραμένει ανοικτός και πολύ προσοδοφόρος. «Το εμπόριο όπλων σκοτώνει και δημιουργεί πρόσφυγες», όπως δήλωσε ο διευθυντής του γραφείου της Ευρώπης, της Υπηρεσίας Προσφύγων του ΟΗΕ, Vincent Cochetel. (13) Διαπιστώνεται δε ότι, χώρες που έχουν τεράστια συμμετοχή στην δημιουργία του τεράστιου κύματος προσφύγων, από χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, με τον ανεξέλεγκτο εξοπλισμό των αντιμαχομένων, ανήκουν σε αυτές που αντιδρούν, δε δέχονται πρόσφυγες στο έδαφος τους, κατηγορούν τις χώρες εισόδου και σηκώνουν φράκτες στα σύνορά τους. Με επιβεβαιωμένο ότι, οι πωλήτριες χώρες ενδιαφέρονται μόνο για τα έσοδα από τις πωλήσεις όπλων, απαιτείται η λήψη σοβαρών μέτρων, προληπτικών και κατασταλτικών, από όλους τους, άμεσα ή έμμεσα, εμπλεκόμενους (ΟΗΕ, ΕΕ, ΟΑΣΑ, Διεθνή Αμνηστία, κλπ.) προκειμένου να εξασφαλισθεί ότι, θα εφαρμόζεται το διεθνές δίκαιο και ο καταστατικός χάρτης του ΟΗΕ και ότι τα διακινούμενα όπλα και πυρομαχικά θα καταλήγουν στους τελικούς χρήστες.

Παραπομπές: 1. www.balkaninsight.com/28 Νοε 2016 2. www.echedoros-a.gr/ 1 Οκτ 2016 3. www.echedoros-a.gr /11Noε 2016 4. www.echedoros-a.gr/14 Noε 2016 5. https://www.theguardian.com/27 Ιουλ 2016 6. www.balkaninsight.com/en/article/28.11.16 7. http://www.un.org/press/en/2015/sc12168. doc.htm 8. www.balkaninsight.com/28 Νοε 2016 9. www.echedoros-a.gr/14 Noe 2016 10. www.balkaninsight.com/28 Νοε 2016 11. www.europa.eu/rapid/midday-expres.htm /9 Νοε 2016 12. www.echedoros-a.gr /7 Δεκ 2016 13. www.balkaninsight.com/28 Νοε 2016

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

73 «Οι καιροί ου μενετοί»

Υπό κ. Ευαγγέλου Γεωργούση, Αντιπτεράρχου (Ι) ε.α, Επιτίμου Διοικητού Δ.Α.Ε και Προέδρου Συνδέσμου Αποφοίτων Σ.Ι

ίναι πλέον γεγονός ότι το σύνολο του πολιτικού συστήματος της Τουρκίας συναγωνίζεται σε εθνικισμό και στην αύξηση της έντασης με την Ελλάδα και την συντήρηση αυτής. Είναι επίσης αλήθεια ότι αυτή η έξαρση του τουρκικού εθνικισμού έναντι της Χώρας μας, δεν είναι άμοιρη των εσωτερικών προβλημάτων που η χώρα αυτή αντιμετωπίζει, ιδιαίτερα μετά τα γεγονότα της 15ης Ιουλίου, αλλά και των σε εξέλιξη ανακατατάξεων στη Συρία και το Ιράκ. Με αυτή την τουρκική μεθόδευση για τη δημιουργία περιβάλλοντος έντασης είναι φυσικό και θα έλεγα σωστό, να ανησυχούμε. Είναι ένα περιβάλλον από το οποίο εύκολα μπορεί να προκύψει έως και σοβαρό θερμό επεισόδιο, μικρής ή μεγάλης έκτασης. Ανησυχία ναι, πανικός και δηλώσεις εκτός πλαισίου διπλωματικής δεοντολογίας, ποτέ. Είναι ευτύχημα που πολιτικές Ηγεσίες του πρόσφατου παρελθόντος, φρόντισαν να εντάξουν τη Χώρα μας σε ισχυρούς δυτικούς συνασπισμούς παγκόσμιας εμβέλειας, αλλά να διαθέτει και ισχυρές Ε.Δ, που ακόμα και μετά από επτά χρόνια τεράστιας οικονομικής κρίσης, εξασφαλίζουν αποτροπή. Αυτά τα δύο δεδομένα είναι που κάνουν πολύ δύσκολη την λήψη απόφασης για υλοποίηση των τουρκικών επιδιώξεων σε βάρος μας. Είναι τεράστιο λάθος αυτά τα ισχυρά ερείσματα να τα αδυνατίζουμε με δηλώσεις περί καταπίεσής μας, από αγορές και συνθήκες φιλελευθερισμού, όταν την ίδια στιγμή ζητάμε από αυτούς που τις εκπροσωπούν, δανεικά για να λειτουργήσει το κράτος, αλλά και σχετική παρέμβαση για τις απειλές που δεχόμαστε. Μέσα σε αυτό το κλίμα έντασης και πόλωσης που οι γείτονες έχουν ήδη δημιουργήσει, είναι επιβεβλημένο να μελετάμε και να μην αποκλείουμε την ξαφνική πρόκληση ενός θερμού επεισοδίου. Μία τέτοια κατάσταση θερμής σύγκρουσης ενδέχεται να μας επιβληθεί εκ των πραγμάτων, εκ των εξελίξεων ή εκ των μεθοδεύσεων κάποιων που έχουν προς τούτο συμφέρον. Ο δρόμος που έχουν πάρει όλες οι πολιτικές δυνάμεις στην

Τουρκία, σχετικά με την εξωτερική πολιτική της χώρας τους, έχει όλα τα στοιχεία της αυτοδέσμευσης προς τη συγκρουσιακή κατεύθυνση, ως τρόπου επίλυσης των διαφορών τους με την Ελλάδα. Αυτό φυσικά μπορεί να αλλάξει. Όμως αυτή τη στιγμή ισχύει η συγκρουσιακή επιλογή τους. Απέναντι σε αυτό το δεδομένο και ενδεχόμενο, η μεταξύ μας εθνική ενότητα και ομοψυχία, όπως και αυτή των αδελφών μας Κυπρίων, αλλά και η ανάλογη μεταξύ των δύο εθνικών κέντρων, είναι εκ των ων ουκ άνευ. Ένα άλλο στοιχείο που, νομίζω, δεν πρέπει να είναι έξω από τις εκτιμήσεις των κρατικών αρμοδίων, είναι το γεγονός ότι Ε.Ε και ΝΑΤΟ δεν έχουν μηχανισμούς άμεσης επέμβασης για επίλυση διαφορών. Αν αποτύχουν στην αποτροπή θερμού επεισοδίου, θα απαιτηθεί ικανός χρόνος για να λάβουν και να υλοποιήσουν τις όποιες αποφάσεις τους, οι οποίες πρώτα και κυρίως πρέπει να εξυπηρετούν τα δικά τους συμφέροντα. Ο χρόνος αυτός είναι αρκετός για τη δημιουργία τετελεσμένων, σε κάποιο σημείο του Αιγαίου.

Χώρα μας εάν ενδώσει ή αποτύχει στην αντιμετώπιση της τουρκικής επιθετικότητας στο Αιγαίο, θα χάσει κάθε ηθικό δικαίωμα να συνεχίσει να υπάρχει ως κρατική οντότητα, αλλά ίσως και ως εθνική, αφού ουδείς θα μας υπολήπτεται. Η επανάληψη της τραγωδίας της Κύπρου στο χώρο του Αιγαίου θα σημάνει το τέλος της Ελλάδος με την σημερινή της μορφή. Ο μόνος δρόμος που έχουμε απέναντι στις τουρκικές μεθοδεύσεις είναι η αποτροπή και η εξουδετέρωση αυτών ή η δυναμική αντιμετώπιση των, αν αυτές πάρουν τη μορφή θερμής σύγκρουσης. Επανάληψη του σκηνικού των Ιμίων δεν το θεωρούμε πιθανό. Είναι γνωστό ότι πολλά χρόνια τώρα οι Τ.Ε.Δ δοκιμάζουν τα σχέδια τους στο Αιγαίο για την επίτευξη των στόχων τους. Η άσκηση ΕΦΕΣ που εκτελούν συχνά είναι ένα παράδειγμα. Δεν είναι ανάγκη να είσαι ειδικός για να συμπεράνεις

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

πως αν στις Τ.Ε.Δ δοθεί ο χρόνος και οι συνθήκες πιθανώς να εφαρμόσουν ότι έχουν σχεδιάσει, σχετικά με την επέμβαση τους σε νησιά του Αιγαίου. Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΠΡΕΠΕΙ ΕΓΚΑΙΡΑ ΝΑ ΜΑΤΑΙΩΘΕΙ. Η πλήρης και σωστή πληροφόρηση για την αναγκαία σχετική προετοιμασία της τουρκικής αεροπορίας και του μεγάλης εμβελείας πυροβολικού, είναι ζωτικής σημασίας. Τα δύο αυτά Όπλα στρατιωτικής ισχύος των Τ.Ε.Δ, έχουν στόχο τη εξουδετέρωση, την αδρανοποίηση των δικών μας δυνάμεων που βρίσκονται στα μεγάλα νησιά μας, στις περιοχές ενδιαφέροντος, ώστε αυτές να μη μπορέσουν να εμποδίσουν τις τουρκικές δυνάμεις που θα έχουν ΑΝΣΚ την κατάληψη μεσαίου και μικρού μεγέθους νησιών. Το σχέδιο τους είναι ανάγκη να διακοπεί πριν αρχίσει. Αυτό απαιτεί την κατάλληλη στρατιωτική σχεδίαση και προετοιμασία η οποία για να έχει τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα θα πρέπει να εφαρμοστεί στον σωστό χρόνο. Να έχει δοκιμαστεί και αξιολογηθεί πολλές φορές από τον καιρό της ειρήνης, αλλά κυρίως και πρωτίστως απαιτεί ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ προετοιμασμένη από τώρα. Η χρονική εξέλιξη ενός ή περισσοτέρων θερμών επεισοδίων στο χώρο του Αιγαίου, εκτιμάτε, ότι θα είναι ραγδαία και επομένως η πολυτέλεια των μακρών συσκέψεων των αρμοδίων φορέων, δεν θα υπάρχει. Οι Ε.Δ γνωρίζουν αυτό που πρέπει να κάνουν και είναι βέβαιο πως έχουν την ικανότητα να το κάνουν, αρκεί να έχουν την πολιτική εξουσιοδότηση στον σωστό χρόνο. Η ευθύνη τους είναι να έχουν από τώρα ενημερώσει την εκάστοτε πολιτική Ηγεσία για τον αναγκαίο και υφιστάμενο σχεδιασμό, για κάθε ενδεχόμενη περίπτωση και να τους έχουν δοθεί συγκεκριμένοι και καθαροί πολιτικοί-εθνικοί στόχοι. Εικόνες και σκηνές περιφερομένων Αξιωματούχων, όπως το 1996, για λήψη πολιτικών οδηγιών, αν επαναληφθούν θα μας οδηγήσουν σε τραγωδία εθνικής εμβελείας. Δεν έχει κανείς Έλληνας το δικαίωμα να επαληθεύσει την ρήση του Θουκυδίδη: ‘’Το δε σώφρον του ανάνδρου πρόσχημα.’’

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Ο ρόλος των γυναικών στις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις Υπό κ. Αθανασίου Μπινιάρη, Σμηνάρχου (Ι) Επιτελούς Διεύθυνσης Σπουδών Σχολής Εθνικής Άμυνας «Άνδρες πόλις εστίν και ού τείχη, ουδέ νήες ανδρών κεναί»

Θουκυδίδης (460 - 399 π.Χ.)

εποχή όπου ο Θουκυδίδης, ο μεγάλος αυτός Αθηναίος ιστορικός και συγγραφέας του Πελοποννησιακού Πολέμου, διακήρυττε ότι «η πόλη (και η δύναμή της) είναι οι άνδρες και όχι τα τείχη, ούτε τα άδεια από άνδρες πλοία», ήτοι ότι «οι άξιοι άνδρες

είναι εκείνοι που θα προασπίσουν και διασφαλίσουν την ακεραιότητα της χώρας και όχι τα καταφύγια, ούτε τα άδεια από άνδρες οπλικά συστήματα», έχει εν μέρει περάσει στο παρελθόν, καθώς και οι γυναίκες πλέον προσφέρουν και σε χώρους που παραδοσιακά εθεωρούντο ανδρικοί. Αν ξεφυλλίσουμε βιβλία της ιστορίας θα βρούμε ορισμένα φωτεινά περιστατικά γυναικών που ανταπεξήλθαν ισάξια με τους άνδρες στις δυσκολίες της μάχης και ίσως σε μερικές περιπτώσεις καλύτερα. Το γιατί δεν αξιοποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό και αριθμό, ήτο θέμα φιλοσοφικής άποψης περί ισότητας ή ανισότητας ή διαφορετικότητας των δύο φύλων, βασιζόμενη η εν λόγω άποψη κυρίως στην μυϊκή δύναμη και στην αναγνώριση ανδροκρατικών θεσμών, για τον ρόλο της γυναίκας στην οικογένεια και γενικότερα

στην κοινωνία. Ο γνωστός Κινέζος στρατηγός και φιλόσοφος Σουν Τσου στο βιβλίο του «Η Τέχνη του Πολέμου», μία αρχαία κινεζική πραγματεία στρατιωτικής στρατηγικής με διαχρονική αξία και μεγάλη επιρροή τα τελευταία 2.500 χρόνια, περιγράφει πώς απλές γυναίκες μπορούν να μετατραπούν σε πολεμίστριες, αρκεί να υποστούν κατάλληλη εκπαίδευση και να έχουν ενσυνείδητη πειθαρχία. Συνεπώς, το πρόβλημα δεν άπτεται της γυναικείας ομορφιάς, ούτε της σωματικής ή ψυχοσωματικής κατάστασης, αλλά είναι καθαρά θέμα αντίληψης, νοοτροπίας και ευρηματικότητας. Κατά καιρούς έρχονται στο προσκήνιο ειδήσεις από διαφορετικά σημεία του πλανήτη, σχετικά με την συμμετοχή γυναικών στον χώρο των Ενόπλων Δυνάμεων και μάλιστα σε μάχιμες θέσεις. Όλοι παρουσιάζουν την δική τους επιχειρηματολογία, στηριζόμενοι στις τοπικές κατά περίπτωση κρατούσες κουλτούρες - αντιλήψεις και υφιστάμενες κοινωνικές δομές (δημογραφική κατάσταση, οικονομικές συνθήκες, κλπ). Μόνο στην Δαχομέη (χώρα της δυτικής Αφρικής - σημερινή Δημοκρατία του Μπενίν), είναι γνωστή η ύπαρξη επίλεκτου τάγματος πολεμιστριών πρώτης γραμμής, το οποίο συμμετείχε κανονικά σε πολεμικές συρράξεις τον 19ο αιώνα και αποτελείτο από 6.000 καταγεγραμμένες γυναίκες. Ας μην λησμονούμε φυσικά και την δική μας ιστορία, όπως την μάχη του Διρού, τον Ιούνιο του 1826, μία από τις σημαντικότερες νίκες των Ελλήνων κατά την

διάρκεια της Επανάστασης, μία μάχη στην οποία συμμετείχαν οι ουσιαστικά άοπλες γυναίκες έναντι των δυνάμεων του Ιμπραήμ, ο οποίος ήθελε να αλώσει την Μάνη. Η τόλμη, η αυταπάρνηση και η πατριωτική αρετή των θρυλικών αυτών ηρωίδων Μανιατισσών, ήταν τέτοια που με κάθε μέσο (δρεπάνια θερισμού, πέτρες, ξύλα, κλπ) συνέδραμαν τους άνδρες και ταπείνωσαν τις εχθρικές δυνάμεις. Στην σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, το έτος 2002, επετράπη η εισαγωγή των πρώτων γυναικών σε μάχιμες ειδικότητες, μέσω πανελλαδικών εξετάσεων, στις ανώτατες στρατιωτικές παραγωγικές σχολές, Ευελπίδων, Δοκίμων και Ικάρων. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στο τμήμα Ιπταμένων της Σχολής Ικάρων εισήλθαν τότε οι 9 πρώτες κοπέλες, ενώ ήδη από το ακαδημαϊκό έτος 1991 είχε καθιερωθεί η εισαγωγή γυναικών στο τμήμα Μηχανικών της ανδροκρατούμενης μέχρι τότε οικείας Σχολής. Επίσης, από την δεκαετία του 1990 και έκτοτε, ο θεσμός εξελίχθηκε και στο Πολεμικό Ναυτικό, με αποτέλεσμα σήμερα γυναίκες ποικίλων ειδικοτήτων να υπηρετούν σε πολεμικά πλοία. Μάλιστα δε, λίαν προσφάτως, η πρώτη Αξιωματικός του Ναυτικού τοποθετήθηκε σε υποβρύχιο του Στόλου, πέφτοντας έτσι ένα ακόμη ανδρικό απόρθητο επιχειρησιακό κάστρο. Όσον αφορά στην στελέχωση των ειδικών δυνάμεων από θήλυ προσωπικό, αναφέρεται ότι υπάρχουν ορισμένες αξιόλογες τέτοιες περιπτώσεις. Ενδεικτικά μνημονεύεται η περίπτωση μίας εκπαιδευόμενης του Στρατού Ξηράς, στο Κέντρο Εκπαίδευσης Ανορθόδοξου Πολέμου (Ρεντίνα Χαλκιδικής), η οποία κατά την διάρκεια των δοκιμασιών στον πύργο και στα βράχια εκπαίδευσης ορεινού αγώνα, ανεβοκατέβαινε με σχετική άνεση τις διαδρομές, εν μέσω νυκτός κιόλας,

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

75 ενώ υπήρχαν εκπαιδευόμενοι που εν μέρει κόμπιαζαν, αν και ο σωματότυπός της, ήτο πιο λεπτός σε σχέση με τους συναδέλφους της. Έκτοτε, στην Μονάδα Εκστρατείας που τοποθετήθηκε, μαθεύτηκε ότι τα πήγαινε πολύ καλά.1 Εκτιμάται λοιπόν, ότι δεν θα πρέπει να γίνεται καμία εξαίρεση για όσες επιθυμούν να υπηρετήσουν σε επιχειρησιακές θέσεις ή να συμμετάσχουν σε ειδικές αποστολές. Θα πρέπει να είναι ευπρόσδεκτες, αρκεί να πληρούν όλα τα κριτήρια που έχουν θεσπιστεί και για τους άνδρες. Η επιλογή να γίνεται βάσει της περιγραφής της συγκεκριμένης θέσης εργασίας (job description). Η εκπαίδευση πρέπει να είναι κοινή και να αξιολογείται ακριβώς με την ίδια αυστηρότητα και τις ίδιες προδιαγραφές, ανεξαρτήτως φύλου. Απαιτείται φυσική κατάσταση, θέληση και κυρίως ψυχή! Όταν μετατίθενται στις Μονάδες, χρειάζεται ίση αντιμετώπιση και όχι διάκριση φύλων, αλλά διαρκής εκπαίδευση, αφοσίωση στο καθήκον και ασφαλώς διάκριση ικανοτήτων κατ’ άτομο. Επιπλέον, η γυναίκα με το να είναι μαχήτρια και επιδέξια σε θέματα τακτικής δεν σημαίνει ότι αδυνατεί να ανταπεξέλθει σε κοινωνικούς ρόλους που κατά κανόνα της αναλογούν (οικοδέσποινα, καλή σύζυγος, στοργική μητέρα, κλπ), καθότι δεν υπάρχει «δεν μπορώ», αλλά υπάρχει «δεν θέλω». Ο άνθρωπος έχει αστείρευτες δυνάμεις και με κατάλληλη ιεράρχηση προτεραιοτήτων όλα μπορεί να τα καταφέρει και να τα προλάβει, ασφαλώς μέσα στο πλαίσιο του εφικτού, αρκεί να θέλει! Προς τούτοις, ένεκα και της δημοσιονομικής ύφεσης που διέρχεται η χώρα μας, τα τελευταία έτη προωθείται πολύπλευρα η κοινωνική μέριμνα και υποστηρίζεται μία ανθρωποκεντρική κατεύθυνση, χωρίς ουδόλως να μειώνεται η ικανότητα και η επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα του Στρατεύματος. Ωσαύτως, δεδομένου ότι οι περιορισμοί του παρελθόντος έχουν αρθεί, δεν μπορούμε και δεν πρέπει να αποκλείσουμε την δυνατότητα και τις ευκαιρίες στο γυναικείο φύλο, να ανελιχθεί στην ιεραρχία των Ενόπλων Δυνάμεων και να αναδείξει ηγετικές προσωπικότητες, με ήθος, γνώσεις και σεμνότητα, που θα γοητεύσουν και θα εμπνεύσουν το στρατιωτικό προσωπικό προς κοινό όφελος. Εν κατακλείδι, όλες οι ειδικότητες και οι εξειδικεύσεις των στελεχών είναι ατόφιο χρυσάφι. Άντρες και γυναίκες προσφέρουν τα μέγιστα στα τεράστια αυτά οικοδομήματα που λέγονται «Στρατός Ξηράς», «Πολεμικό Ναυτικό», «Πολεμική Αεροπορία», είτε από θέσεις διοικητικής μερίμνης και υποστήριξης, είτε από αμιγώς επιχειρησιακά καθήκοντα. Ωστόσο, επειδή εχθρός του καλού είναι το καλύτερο, πρέπει το γυναικείο στελεχιακό δυναμικό να αποτελέσει τον πυρήνα μιας στρατηγικής που αξιοποιεί το σύνολο των ανθρωπίνων πόρων και διατηρεί ακμαίο το ηθικό και το φρόνημα, στοχεύοντας πάντα στο αξιόμαχο του Στρατεύματος και στην ωφέλεια της Πατρίδος μας, η οποία για να συνεχίζει να στέκεται όρθια και αλώβητη, εντός του κλυδωνιζόμενου γεωπολιτικού περιβάλλοντος που ευρίσκεται, χρειάζεται δίπλα της ολόκληρη την κοινωνία, άνδρες και γυναίκες. 1. Ανιχνευτής, «Γυναίκες - Κομάντος», Εφημερίδα των Ειδικών Δυνάμεων, 12 Μαρτίου 2013 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Η 63η Ετήσια Σύνοδος Αποφοίτων Σχολής Αμύνης του ΝΑΤΟ (NDC) Υπό κ. Ζαφειρίου Ταμπακίδη, Αντπχου (Ι) ε.α. Αντιπροέδου ΣΕΕΘΑ και Γραμματέα Συλλόγου Ελλήνων Αποφοίτων NDC

Γενικά πό 13 έως 15 Οκτωβρίου 2016, έλαβε χώρα η Σύνοδος θέματος στην Ρώμη, όπου και η έδρα της Σχολής. Η εφετεινή μάλιστα χρονιά είχε έντονο επετειακό χαρακτήρα, επειδή συνέπεσαν και δύο συμβολικοί εορτασμοί: Η 65η επέτειος από την ίδρυση του NATO Defense College στο Παρίσι. Η 50η επέτειος από την μετεγκατάστασή της στην Ρώμη. Προς τούτο, το μεσημέρι της Πέμπτης 13 Οκτ. αφίχθη στις εγκαταστάσεις της Σχολής ο Γ. Γραμματέας του ΝΑΤΟ κ. Jens Stoltenberg, συνοδευόμενος από τα μέλη της Στρατιωτικής Επιτροπής της Συμμαχίας και ακολούθησαν οι ΥΕΘΑ και ΥΠΕΞ της Ιταλίας, καθώς και ο Πρόεδρος της ιταλικής Δημοκρατίας κ. Sergio Mattarella. Τον εορτασμό τίμησαν με την παρουσία τους και ο πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας του Κουβέιτ, Σεΐχης Thamer Ali Sabah AL-SALEMAL-SABAH, μέλος του NDC Foundation Advisory Board, μαζί με τον διάδοχο του Ιορδανικού θρόνου, πρίγκηπα Rashid BINELHASSAN, απόφοιτο μάλιστα του NDC. Ακολούθως, στο θέατρο του NDC και ενώπιον 350 παρισταμένων, εξεφώνησαν πανηγυρικό λόγο ο Γ.Γ. του

ΝΑΤΟ και ο Ιταλός Πρόεδρος, ενώ το βράδυ παρετέθει δεξίωση για 400 περίπου άτομα σε ένα ιστορικό palazzo. Η όλη εκδήλωση έλαβε χώρα με μεγάλη επισημότητα και από πλευράς ιταλικού κράτους και από πλευράς ΝΑΤΟ, ενώ στην ιστορική για το Κολλέγιο συνάντηση συμμετείχαν 222 απόφοιτοι, αριθμός πρωτοφανής σε σχέση με το παρελθόν. Την όλη εκδήλωση παρακολούθησε ο Γραμματέας του Συλλόγου Ελλήνων αποφοίτων NADEFCOL και μέλος του Δ.Σ. του ΣΕΕΘΑ, Απτχος (Ι) ε.α. Ζαφείριος Ταμπακίδης. Σεμινάριο ην επομένη, 14 Οκτ 2016, πραγματοποιήθηκε το ετήσιο σεμινάριο της Συνόδου των Anciens, το οποίο είχε δύο υποθέματα: Το πρώτο, με τίτλο“NATO Cooperation with Partners in the Mediterranean and in the Middle East” και το δεύτερο, με τίτλο “NATO and its Partners: Strengthening ties to address contemporary security challenges”, ενώ σε αμφότερα συντονιστής ήταν ο γνωστός Άγγλος δημοσιογράφος Nik Gowing. Στο πρώτο υποθέμα, ομιλητές ήσαν ο Γ.Γ. του ΝΑΤΟ, ο Ιταλός ΥΠΕΞ, ο προαναφερθείς Κουβεϊτιανός σεϊχης, ο Ιορδανός πρίγκηπας και ο Ιταλός βουλευτής Α. Manciulli. Ο Γ. Γραμματέας του ΝΑΤΟ, ουσιαστικά εξήγησε γιατί μέχρι τώρα η Συμμαχία παρέμεινε ζωντανή και δεν διελύθει, όπως το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, απαριθμώντας τους λόγους: Δημιουργεί συμμαχίες με χώ-

76 ρες πέραν του ΝΑΤΟ, π.χ. Μ. Ανατολή. Καθιέρωση πολιτικής διαλόγου, π.χ. Μεσογειακός διάλογος. Ακολουθεί πρακτική και ρεαλιστική πολιτική με γειτονικές χώρες. Όλα τα ανωτέρω συμβάλλουν στην δημιουργία σταθερότητος στις γειτονικές περιοχές του ΝΑΤΟ, π.χ. Ιράκ, Τυνησία, που είναι και σκοπός της Συμμαχίας. Σε ερώτηση του γράφοντος πώς εννοεί την σταθερότητα στο Ιράκ, όταν υπάρχουν τουρκικές δυνάμεις εκεί και στην Συρία, τις οποίες αμφότερες οι χώρες απείλησαν να κτυπήσουν, αν δεν αποχωρήσουν και τι θα κάνει η Συμμαχία στην περίπτωση αυτή, εφόσον η Τουρκία ζητήσει την συνδρομή του ΝΑΤΟ, ο Γ. Γραμματέας απάντησε γενικώς περί πολυτίμου συμμάχου, χωρίς ουσιαστικά να τοποθετηθεί αν η Συμμαχία θα ανταποκριθεί ενόπλως σε τέτοιο αίτημα. Τέλος, σε ερώτηση σχετικά με την Ρωσία, είπε ότι ανεξαρτήτως του είδους των σχέσεων του ΝΑΤΟ με αυτήν, η Συμμαχία θα συνεχίσει να αναπτύσσει τις σχέσεις της με περιφερειακές της Ρωσίας χώρες, λαμβανομένου υπόψη ότι αυτή έχει τριπλασιάσει τις αμυντικές της δαπάνες από το 2000 και μετά. Ο Ιταλός ΥΠΕΞ ουσιαστικά επανέλαβε όσα είπε ο κ. Stoltenberg, διαφοροποιούμενος μόνο στο ότι αυτός πιστεύει ότι η Μεσόγειος είναι πηγή αστάθειας αλλά ταυτόχρονα έχει τις δυνατότητες να γίνει πηγή σταθερότητος, μέσω διαλόγου, οικονομικής ενίσχυσης και συμφωνιών. Ο Ιορδανός πρίγκηψ είπε ότι στη χώρα του υπάρχουν σήμερα 3 εκατ. πρόσφυγες και μετανάστες και βασίζονται στην διεθνή βοήθεια, για να ανταποκρίνονται στις προκύπτουσες ανάγκες. Γνωρίζει δε ότι η κοινή γνώμη στην Ιορδανία πιστεύει, πως η χώρα βοηθείται ουσιαστικά μόνο από τα δυτικά κράτη, έστω κι αν αυτά παρέχουν υποστήριξη είτε ως μέλη του ΝΑΤΟ είτε ένεκα διμερών συμφωνιών. Παραδέχθηκε επίσης τις δυσκολίες που αντιμετωπίζονται στην ταυτοποίηση των μεταναστών, καθώς και ότι η τοπική εκπαίδευση ικανών Ειδικών Δυνάμεων και γραφειοκρατικών δομών, είναι ζωτικής σημασίας. Ανέφερε μάλιστα ότι στην Ιορδανία μπόρεσαν να εξουδετερώσουν το ISIS εξ αρχής, απο-

δεχόμενος ότι το ΝΑΤΟ είναι πολύτιμος σύμμαχος της χώρας του, η οποία προσβλέπει σε στενότερη συνεργασία μαζί του. Τέλος, είπε ότι για τις χώρες της περιοχής, οι διμερείς σχέσεις με ΗΠΑ και Ρωσία είναι σημαντικότερες συγκριτικά με ΝΑΤΟ και Ε.Ε. Ο σεϊχης από το Κουβέιτ συμφώνησε γενικώς με τον Ιορδανό, διαφοροποιούμενος μόνο στο ότι η αστάθεια στην Εγγύς και Μ. Ανατολή οφείλεται στην υποκίνηση αναταραχών από ξένες δυνάμεις, αναταραχές οι οποίες κατάφεραν να ταυτιστεί το Ισλάμ με την τρομοκρατία, ενώ είναι μία θρησκεία αγάπης. Τέλος, εξήγησε ότι δημιουργήθηκε στο Κουβέιτ το Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας, του οποίου είναι Πρόεδρος, με σκοπό να υπάρξει στην περιοχή ένας τέτοιος χώρος συζήτησης και όχι μόνο στην Ευρώπη. Ο τελευταίος δε ομιλητής επί του υποθέματος, Ιταλός βουλευτής A. Manciulli, δεν προσκόμισε με την ομιλία του κάτι ενδιαφέρον και αξιομνημόνευτο για παράθεση ή ακόμα και διαφορετικό από τους προλαλήσαντες. Στο δεύτερο υποθέμα, μίλησαν ο Στρατηγός ε.α. John Allen, συνδιευθυντής μελετών ασφαλείας και πληροφοριών στο BrookingsInstitution, ο καθηγητής του πανεπιστημίου Παρισίων A. BENANTAR και ο Deputy Assistant Secretary General στο Αρχηγείο του ΝΑΤΟ, James APPATHURAI. Ο πρώτος των ομιλητών έκανε την εκτίμηση ότι ο υποψήφιος για (και ήδη εκλεγμένος) Πρόεδρος των ΗΠΑ, DonaldTRUMP, θα είναι πρόβλημα για το NATO εάν εκλεγεί, επειδή φέρεται να είπε ότι δεν υποστηρίζει την εφαρμογή του άρθρου 5 του καταστατικού της Συμμαχίας, εφόσον δεχθεί επίθεση μία χώρα – μέλος. Επίσης καλωσόρισε την έξοδο του Ην. Βασιλείου από την Ε.Ε, επειδή επιθυμεί την διάλυσή της. Σημείωσε τέλος, ότι η απάλειψη της αστάθειας στην Β. Αφρική και υποσαχάρια Αφρική, απαιτεί ένα άλλο σχέδιο Marshall, ώστε να αυξηθεί η εργασία και απασχόληση στις χώρες αυτές.

Ο δεύτερος ομιλητής, καθηγητής A. BENANTAR, είπε ότι διαπιστώνει πως η βόρεια πλευρά της Μεσογείου αποτελεί μία σταθερά και ασφαλή περιοχή, ενώ στη νότια πλευρά υπάρχει αποτυχία σταθερότητος και ευημερίας των κρατών. Ένα δε αίτιο αστάθειας, που εκτιμά ότι κυριαρχεί, είναι η διαφορά δυναμικότητος μεταξύ των χωρών της νότιας πλευράς. Για να επιτευχθεί όμως σταθερότητα στην περιοχή, θεωρεί ότι πρέπει να γίνουν στενότερες οι σχέσεις μεταξύ του ΝΑΤΟ και των χωρών της Βόρειας και υποσαχάριας Αφρικής και η Συμμαχία πρέπει να καταστεί εξαγωγέας ειρήνης και σταθερότητας. Τέλος, εκτίμησε ότι οι εξωτερικές επεμβάσεις που σημειώθηκαν στις χώρες της λεγόμενης Αραβικής Άνοιξης, αποσταθεροποίησαν αυτές και τις διέλυσαν, γεγονός που πρέπει να προβληματίσει όσους σχεδιάζουν τέτοιες καταστάσεις. Τέλος, ο κ. J. APPATHURAI έκανε ανασκόπηση της κατάστασης στην Ανατολική Ευρώπη και τόνισε την ανάγκη ενός σωστού διαλόγου με την Ρωσία, με σκοπό την μείωση της έντασης. Για την Ουκρανία είπε ότι η Συμμαχία μπορεί και πρέπει να την βοηθήσει με πολλούς τρόπους, εκτός από στρατιωτικό, δεδομένου ότι αποτελεί για την Ρωσία καίριο ζήτημα, ενώ και στην περιοχή μαζεύτηκαν πολλά οπλικά συστήματα. Άλλωστε ούτε και η Ουκρανία ζητά πλέον να γίνει μέλος του ΝΑΤΟ. Το πρωί της Πέμπτης 13 Οκτ πραγματοποιήθηκε η συνάντηση των αντιπροσώπων των Εθνικών Συνδέσμων αποφοίτων της NDC, ενώ το απόγευμα της Παρασκευής 14 Οκτ έλαβε χώρα η Γενική Συνέλευση. Συμπεράσματα

ο ετήσιο αυτό σεμινάριο και η ακολουθούσα σύνοδος των αποφοίτων της NADEFCOL, αποτελεί μία διεθνή εκδήλωση υψηλού επιπέδου, όπου αναλύονται ή θίγονται επίκαιρα θέματα, που ενδιαφέρουν άμεσα τη Συμμαχία. Το ΥΠΕΞ, η ακαδημαϊκή κοινότητα και το ΥΕΘΑ, ίσως θα έπρεπε συντονιζόμενοι μεταξύ τους, να μεριμνήσουν κατάλληλα για την ενισχυμένη παρουσία τους στην υπόψη εκδήλωση. Άλλωστε είναι παγκοσμίως γνωστό και αποδεκτό, ότι «ο απών χάνει».

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ΤΕΧΝΙΚΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Το Σύμπαν και η Προσομοίωσή του* Υπό κ.

Ιωάννου Π. Οικονομόπουλου, Υποναυάρχου ΠΝ ε.α. – Καθηγητού ΣΝΔ

Το Παρατηρούμενο Σύμπαν «Ως Σύμπαν ορίζεται το σύνολο των φυσικών αντικειμένων και φαινομένων τα οποία ο άνθρωπος μπορεί να παρατηρήσει ή να γνωρίσει», π.χ. οι «μαύρες τρύπες» δεν παρατηρούνται αλλά γίνονται γνωστές από τις επιπτώσεις τους. Το Σύμπαν έχει τρία κύρια συστατικά: τον Χωροχρόνο, τις μορφές ενέργειας και τους φυσικούς νόμους που συνδέουν τα προηγούμενα. Ο Πυθαγόρας χρησιμοποίησε μάλλον πρώτος (υπάρχουν κάποιες αμφισβητήσεις) τον όρο Κόσμος για να ορίσει αρχικά τον ουράνιο θόλο που φαίνεται στο σχήμα 1. Το Σύμπαν ή Διάστημα ή Κόσμος (Universe or Cosmos) έχει διαστάσεις ασύλληπτες από τον ανθρώπινο νου γι’ αυτό και η εξερεύνησή του παραμένει υποτυπώδης, παρά την τεράστια τεχνολογική πρόοδο της επιστήμης. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι είναι επίπεδο με πάχος (margin) μόνο 0,4%, έχει ηλικία 13,799± 0,021 δισεκατομμύρια έτη, διάμετρο πιθανώς άπειρη και τουλάχιστον 91 δις έτη φωτός και μάζα τουλάχιστον 1053 kg. Το Ηλιακό μας Σύστημα, η μικρή μας «γειτονιά» την οποία επισκέπτεται ο άνθρωπος με τα διαστημόπλοια, έχει διαστάσεις κυριολεκτικά απειροελάχιστες σε σύγκριση με το αχανές, απροσδιόριστο και ανεξερεύνητο βαθύ Σύμπαν, στο οποίο υπάρχουν άπειρα ηλιακά συστήματα. Το πλήθος των ουρανίων σωμάτων είναι αδύνατο να εκτιμηθεί, έστω και με χονδροειδή προσέγγιση. Οι λίγοι χιλιάδες αστέρες που φαίνονται από την Γη αποτελούν μία σταγόνα νερού στον απέραντον ωκεανό του Διαστήματος. Ο άνθρωπος ατενίζοντας τον ουρανό * Τ ο άρθρο αυτό προέρχεται από το βιβλίο του γράφοντος: «Σύμπαν και Γη».

μίαν ανέφελη νύχτα με διαυγή ατμόσφαιρα, βλέπει ό,τι θα μπορούσε ν’ αντιληφθεί ένας μονοκύταρος οργανισμός σ’ έναν ωκεανόν. Ο Ρώσος ποιητής Γεφτουσένκο (γέννηση το 1932) έχει γράψει: «η Γη είναι μία άφαντη τελεία στο Σύμπαν αλλά απ’ αυτήν την τελεία γεννήθηκε το Σύμπαν στην σκέψη του ανθρώπου… όλες οι περασμένες, παρούσες και μελλοντικές γνώσεις του ανθρώπου είναι τίποτα σε σχέση με αυτό που ουδέποτε θα μάθει». Αυτό, παρ’ όλη την ποιητική διατύπωση, είναι επιστημονικά βεβαιωμένο αφού η επιστήμη, πέραν από προσεγγιστικές θεωρίες, αδυνατεί να προσδιορίσει την αρχή (εάν υπήρξε) το σύνολο και το τέλος (εάν θα υπάρξει) του Σύμπαντος. Μέσα στο Σύμπαν κυρίαρχη είναι η έννοια του Χρόνου αφού «είναι μία ιδιότητα του Σύμπαντος, πρίν την αρχή του οποίου χρόνος δεν υπήρχε». Όλη η Δημιουργία, τόσο σε συμπαντική όσο και σε γήϊνη κλίμακα, συντελείται μέσα στον χρόνο: η γέννηση, η εξέλιξη, ο θάνατος ή το τέλος (καταστροφή) των ουρανίων σωμάτων. Το θέμα «Χρόνος» είναι τεράστιο αφού αφορά όλες τις επιστήμες και εξετάζεται στην «Τριλογία του Χρόνου», του γράφοντος. Πρέπει να επισημάνομε ότι: πρώτον, η παρούσα γνώση μας για το Σύμπαν αντιπροσωπεύει μόνο περίπου το 5% της συνολικής, και δεύτερον, έχει (η γνώση μας) το στοιχείο της προσωρινότητος. Διότι, η αλματώδης τεχνολογική εξέλιξη προσθέτει συνεχώς νέα στοιχεία τόσο για το Σύμπαν όσο και για το Ηλιακό μας Σύστημα, στο οποίο βρίσκονται σε εξέλιξη διάφορα διαστημικά προγράμματα.

Η Προσομοίωση της Δημιουργίας

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

προσομοίωση της Δημιουργίας του Σύμπαντος, σύμφωνα με την επικρατούσα θεωρία

Σχήμα 1: H Φαινομένη Oυράνια Σφαίρα

της Μεγάλης Εκρήξεως, φαίνεται στο σχήμα 2. (Διαδίκτυο: Big Bang Model, Εγκυκλοπαίδεια Britannica, Δεκέμβριος 2015.) Αυτή επιχειρείται με το πρόγραμμα WMAP: Wilkison Mikrowave Anisotropy Probe. Ο Αντίστοιχος Δορυφόρος (δεξιά πλευρά του σχήματος) εκτοξεύθηκε από την NASA το 2001 με αποστολή: την εκτέλεση θεμελιωδών κοσμικών μετρήσεων και την μελέτη των ιδιοτήτων του Σύμπαντος, με εξαιρετικά λεπτομερείς μετρήσεις της ανισοτροπίας στην απομένουσαν ακτινοβολία της Μεγάλης Εκρήξεως και του Κοσμικού Μικροκυματικού Υποβάθρου (βλέπε Μελέτη μας: Η Τριλογία του Χρόνου). Οι μετρήσεις αυτές έδωσαν ένα ισχυρό πλαίσιο για: την γένεση, το περιεχόμενο, την ηλικία και την γεωμετρία του Σύμπαντος. Στην Φυσική, ανισοτροπία σημαίνει μέτρηση διαφορετικών τιμών μιας ιδιότητος προς διαφορετικούς άξονες. Π.χ. διαφορετικοί δείκτες διαθλάσεως φωτός κατά μήκος διαφορετικών αξόνων στους κρυστάλλους του ορυκτού ασβεστίτη. Στο Σύμπαν, η ανισοτροπία διαπιστώνεται με μετρήσεις των ιδιοτήτων του, στους άξονες διασποράς του μέσα στον Χώρο-Χρόνο.

78 Μέχρι τώρα, οι πληροφορίες για το Σύμπαν βασίζονται στην φωτεινή και ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Τον Φεβρουάριο του 2016 ανακοινώθηκε επισήμως η ανίχνευση μιας Σχήμα 2: H Προσομοίωση της Δημιουργίας νέας μορφής Louisiana και στο Hanford Site της Ποακτινοβολίας, της βαρυτικής η οποία είχε προβλεφθεί πριν 100 χρόνια με λιτείας Washington απέχοντα μεταξύ την Γενική Θεωρία της Σχετικότητος τους 3.002 χιλιόμετρα. Με την ταχύτου Αϊνστάιν το 1916, και έκτοτε ανε- τητα του φωτός (και βαρυτικών κυζητείτο. Σύμφωνα με αυτήν, το Σύμπαν μάτων), η απόσταση αυτή αντιστοιχεί καμπυλώνεται στον Χώρο-Χρόνο υπό σε 10 milliseconds και δίδει την βάση την επίδραση της βαρύτητoς η οποία προσδιορισμού μιας θέσεως στο Διδημιουργεί βαρυτικά κύματα. Αυτά άστημα, με την μέθοδο Trilateration όμως ήταν πολύ δύσκολο να ανιχνευ- (trilateral= τρίπλευρος) η οποία είναι: θούν διότι η βαρύτης είναι η ασθενέ- η διαδικασία προσδιορισμού της σχεστερη από τις 4 θεμελιώδεις φυσικές τικής ή απολύτου θέσεως σημείων ή δυνάμεις (Ισχυρή Πυρηνική, Ασθενής περιοχών, δια της χρησιμοποιήσεως Πυρηνική, Ηλεκτρομαγνητική, Βαρυ- της γεωμετρίας κύκλων, σφαιρών ή τριγώνων. τική). Στην περίπτωση LIGO, έχοντας γνωστές τις θέσεις των παρατηρητηρίων (1 ο 1974 οι Αμερικανοί Russel Hulse πλευρά), προσδιορίζομε την πηγή των και Joseph Taylor (Νόμπελ Φυσιβαρυτικών κυμάτων, μετρώντας τους κής 1993) είχαν μία πρώτη αλλά χρόνους αφίξεως τους στα δύο παραέμμεση ένδειξη υπάρξεως των βαρυτηρητήρια, δηλαδή τις αντίστοιχες αποτικών κυμάτων, μετρώντας μείωση της στάσεις (δύο πλευρές) της πηγής. περιόδου τροχιάς αστέρων νετρονίων Η βαρυτική ακτινοβολία επιτρέπει την: (πάλσαρ). α) άμεση παρατήρηση της Μεγάλης Τελικά, η ανίχνευσή τους επιτεύΕκρήξεως, ενώ οι μέχρι σήμερα συλλεχθηκε από τα δύο επίγεια παρατηγόμενες πληροφορίες φθάνουν μέχρι ρητήρια LIGO (Laser Interferometer 400.000 έτη μετά απ’ αυτήν. Διότι η βαGravitional-wave Observatory) των ρύτης είναι μεν η ασθενέστερη δύναμη ΗΠΑ, ευρισκόμενα στο Livingston της

αλλά επιδρά σε μεγαλύτερες αποστάσεις. β) παρατήρηση και χώρων που δεν εκπέμπουν συμβατική ακτινοβολία, όπως είναι οι μαύρες τρύπες και οι περιοχές σκοτεινής ενέργειας. Επομένως, η βαρυτική ακτινοβολία θα δώσει ένα ακριβέστερο πλαίσιο για την προσομοίωση της Δημιουργίας.

Παρατηρήσεις: 1. Η Πυρηνική Δύναμη, που συγκρατεί τα νουκλεόνια (πρωτόνια και νετρόνια) στον ατομικό πυρήνα είναι η ισχυρότερη αλλά για λίγα (σχετικά) άτομα ή πυρήνες. 2. Όμως κατά την έκρηξη (θάνατο) Αστέρων, με τεράστιο πλήθος ατόμων (1057 ή περισσοτέρων, δηλαδή μάζας πολλαπλάσιας του Ηλίου), η συνολική βαρυτική τους δύναμη γίνεται συντριπτικά ισχυρότερη της πυρηνικής δύναμης και υπερνικά την άπωση (διαφυγή) των πυρήνων τους οποίους συνθλίβει, μετατρέποντας το Άστρο σε μαύρη τρύπα. 3. Η μέθοδος Trilateration χρησιμοποιείται επίσης για τον προσδιορισμό της θέσεως μας τόσο στην Ακτοπλοΐα (τόξα αποστάσεων από γνωστά σημεία) όσο και στην Ωκεανοπλοΐα (τομή κύκλων θέσεως, μεθόδου Μαρκ), αλλά και στο γνωστό μας δορυφορικό Παγκόσμιο Σύστημα Προσδιορισμού Θέσεως (G.P.S. Global Positioning System).

Ο Πρόεδρος και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του ΣΕΕΘΑ σας εύχονται Το υποβρύχιο «Ματρώζος» στην περιοχή νήσου Μεγίστης

Χρόνια Πολλά και Καλή Χρονιά

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

>> ΜΕ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ

Εορταστικόν

Υπό κ. Χρ. Μπολώση, Υπτγου ε.α, ΓΓ/ΣΕΕΘΑ

ρισκόμαστε στον Δεκέμβριο φίλες και φίλοι. Τον κατ’ εξοχήν μήνα των εορτών. Τούτες τις μέρες μας ξανάρχονται στο νου οι παλιές, όχι απαραίτητα καλές, αλλά οπωσδήποτε καθαρά Ελληνικές γιορτές. Τότε, που στη γιορτή του πατέρα κυρίως ή της μητέρας δευτερευόντως, γινόταν κοσμογονία στο σπίτι. Καθαριότητα πριν μια ολόκληρη εβδομάδα και το σπίτι κυριολεκτικώς πήγαινε κι’ ερχότανε από τις προετοιμασίες. Κι’ εκεί, κατά την παραμονή, άρχισαν να βγαίνουν από την κουζίνα οι γαργαλιστικές μυρουδιές. Και πρώτη η ευωδία του γλυκού. Κάποιος μπακλαβάς ή κανταΐφι ή οτιδήποτε τέλος πάντων, που να μπορεί να γίνει στο σπίτι και να σερβιρισθεί άφοβα στην γιορτή. Ανήμερα, η ευωδία του γλυκού έδινε τη θέση της στο άρωμα του ψητού. Του ψητού που θα αποτελούσε και το επιστέγασμα της γιορτής και το οποίο θα απολάμβαναν οι στενοί συγγενείς (όσοι δεν ήταν τσακωμένοι με τον εορτάζονται…) και φίλοι. Όλα λοιπόν έτοιμα και καλά σχεδιασμένα. Και ερχόταν η μεγάλη μέρα. Οι πάντες σε συναγερμό. Κάποιο πρόχειρο φαγητό το μεσημέρι (συνήθως τα καμένα μέρη του ψητού) και σιγά σιγά άρχιζε το ντύσιμο «για το βράδυ». Όλη η οικογένεια με τα καλά της (τα παιδιά στο μέσα δωμάτιο, να μη μπερδεύονται στα πόδια της μαμάς ή της μεγαλύτερης αδελφής που θα βοηθάει τη μαμά), περιμένει τις επισκέψεις. Οι πιο βιαστικοί, έρχονται από τις 6 με την δικαιολογία στο στόμα. – Ξέρετε έχουμε να πάμε και αλλού. Ψέματα. Ήρθανε νωρίς για να ξεμπερδεύουνε μια ώρα αρχύτερα. Πάντως η ιεροτελεστία είναι η ίδια, είτε νωρίς, είτε αργά ήρθαν. Στην αρχή το σοκολατάκι ή το φοντάν, κάτι μικρά γλυκά με μία απροσδιόριστη γέμιση και επικάλυψη με σοκολάτα. Μεγάλο τους προσόν το ότι διατηρούνταν για πολύ χρόνο. Το σοκολατάκι, συνοδευόταν με ποτό, συνήθως κουαντρώ χύμα, αλλά μεταγγισμένο σε κείνα τα τετράγωνα μπουκάλια που κρύβανε την αθώα απάτη. Μετά ερχόταν η ώρα του γλυκού που λέγαμε. Οι μυημένοι, που θα έμεναν στο τραπέζι, αρνούνταν ευγενικά (αφού θα φάμε ρε μετά…), ενώ οι άλλοι το καταβρόχθιζαν (αυτό και δεν έχει φαί το βράδυ…). Και μετά το «τραπέζι». Γρήγορο ξαναζέσταμα του «ψητού», το «καλό» τραπεζομάντηλο και τα «καλά» σερβίτσια, τα περισσότερα από την προίκα της κυρίας και η διευθέτηση των θέσεων. Εδώ ο θείος Σταύρος, εκεί η θεία Μαριγώ, εκεί η Μαιρούλα και δίπλα της ο κύριος Γιώργος (καλό παλικάρι με καλή δουλειά, άντε μήπως γίνει και τίποτις), κάπου στη μέση ο μπάρμπα Θοδώσης να σερβίρει και το κρασί

και πάει λέγοντας. Αφού ακουστούν οι γνωστές ρήσεις «μα ήταν ανάγκη να μπείτε σε φασαρίες τώρα;», ενώ αν δεν είχαν «μπεί σε φασαρίες», ποιός τους ξέπλενε (τους σπάγκους κ.ο.κ.), στρώνονται όλοι και τα πιρούνια παίρνουν φωτιά, με την σπιτονοικοκυρά να συμβουλεύει: «Πάρε λίγη ρωσική, την έφτιαξε η Μαιρούλα» και κρυφές ματιές στον κ. Γιώργο, ο οποίος όμως έχει καμακώσει έναν κεφτέ και ποσώς τον ενδιαφέρει ο κατασκευαστής της ρωσικής. Σε μία μιάμιση ώρα, η σεμνή τελετή έχει ολοκληρωθεί. Λασκάρονται ζώνες, ξεσφίγγονται οι γραβάτες (τότε φορούσαν γραβάτες) και υποβάλλονται αιτήματα για σόδες, ενώ κάποια κυρία, κάποιων Μαΐων και κάποιας στριμάδας, εννοεί να βγάλει από τη μύτη του Θανασάκη της το ψητό «Πάλι έφαγες σαν βόας Θανασάκη μου», με τον Θανασάκη να προβάλει το αφοπλιστικό επιχείρημα: «Άσε με ρε Μαριάνθη. Μια φορά γιορτάζει ο Μήτσος» και την συμβία να αντεπιτίθεται «Ναι Θανάση μου, αλλά και ο νταμπλάς, μια φορά έρχεται». Αυλαία. Τότε ακριβώς ήταν που ο, κατά την άποψή του, καλλίφωνος της παρέας, ο Νώντας, που ονειρευόταν για σπουδάσει τενόρος, αλλά τελικά δεν μπόρεσε να σπουδάσει μήτε άλογο, άρχιζε σιγανά σιγανά: «Ετίναξε την ανθισμένη αμυγδαλιά, με τα χεράκια της…». Σε λίγο ξεθαρρεύουν και άλλοι επίδοξοι τροβαδούροι και το γλέντι παίρνει φωτιά. Κάποιος έχει και μία κιθάρα. Κάποιος, που πήγαινε για Σεγκόβια και έμεινα απλώς Αρτέμης. Προσπαθεί ο Αρτέμης να ακομπανιάρει, αλλά δεν βαριέσαι. Ή οι χορωδοί είναι φάλτσοι ή δεν μπορεί το παλικάρι. Μάλλον και τα δύο. Έτσι κύλαγε η νύχτα και εκεί κατά τις δύο, αν μά-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

λιστα και η επομένη ήταν αργία, ίσως τράβαγε και λίγο παραπάνω, και αφού είχε εξαντληθεί το ρεπερτόριο και στραγγαλισθεί αγρίως «Η ανθισμένη αμυγδαλιά», «Η Γκαρσόνα», το «Είμαι ερωτευμένος με τα μάτια σου» και άλλες μεγάλες επιτυχίες και ακόμα αφού μερικοί είχαν ρίξει πίσω το κεφάλι και τον είχαν πάρει του καλού καιρού, μεταξύ των οποίων και ο βόας ο Θανασάκης, κάποιος έριχνε το σύνθημα. – Ε, πάμε τώρα. Και του χρόνου. Φιλιά, αγκαλιές, σαν κάτι νάγινε και με τον Γιώργο και την Μαιρούλα και πάμε γι’ άλλα. Τώρα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Τα οικογενειακά τραπέζια έσβησαν, λίγο πριν σβήσουν τα… καλοριφέρ. Οι επισκέψεις αντικαταστάθηκαν με τα τηλεφωνήματα, τα οποία πολλές φορές είναι βασανιστικά. Διότι οι τηλεφωνούντες για να ευχηθούν, είναι διαφόρων ειδών και …αγενειών. Όπως οι πολυλογάδες, που παίρνουν τηλέφωνο και δεν εννοούν να σταματήσουν, ενώ ξέρουν ότι εκείνη την ώρα προσπαθούν και άλλοι συνάνθρωποι να ευχηθούν στον δυστυχή εορτάζοντα. Επίσης οι παιχνιδιάρηδες, που μέσα στο χαλασμό των τηλεφωνημάτων, έχουν όρεξη για κουίζ. Αφού σου μιλάνε τόση ώρα και ενώ εσύ απαντάς μάλλον μηχανικά, σε κατακεραυνώνουν: «Δε με γνώρισες ρε μπαγάσα και μου κάνεις και τον φίλο;» Για τους πιό νέους, υπάρχουν πιά τα e-mail. O tempora o mores. Εις έτη πολλά Υ.Γ.: Ο αγαπητός φίλος, πρώην μέλος του ΔΣ και νυν μέλος της Εξελεγκτικής Επιτροπής του ΣΕΕΘΑ κ. Νικόλαος Τσίγκας, «σφύριξε» ένα φάουλ στο σημείωμα του προηγουμένου τεύχους. Μου επεσήμανε λοιπόν, ότι η φράση «Έτσι είναι αν έτσι νομίζετε» ανήκει στον Λουίτζι Πιραντέλο και είναι ο τίτλος γνωστού θεατρικού έργου του. Βαθύς γνώστης της ιταλικής κουλτούρας ο κ. Τσίγκας, δεν μπορούσε να μη πιάσει το ατόπημα, το οποίο εγώ απέδωσα στον Σαίξπηρ. Ευχαριστώ φίλε Νίκο. Άλλωστε «ουδείς άσφαλτος» όπως είπε και η Λαίδη Ντι (Άντζελα Δημητρίου) και «Άνθρωποι είμαστε και σφάλματα κάνουμε», όπως διεκήρυσσε παλαιότερα ο Γιώργος Κοινούσης.

Τακτική Γενική Συνέλευση των μελών του Συνδέσμου μας κατά το άρθρο 20 του Καταστατικού του ΣΕΕΘΑ.

Την 23η Ιανουαρίου 2017

ημέρα Δευτέρα και ώρα 18.00 θα λάβει χώρα στο Αμφιθέατρο του Πoλεμικού Μουσείου Αθηνών (οδός Ριζάρη 2 και Βασ. Σοφίας).

Τακτική γενική Συνέλευση των μελών του Συνδέσμου μας. Υπενθυμίζεται ότι θα διεξαχθούν και αρχαιρεσίες για την ανάδειξη του νέου ΔΣ και της νέας εξελεγκτικής επιτροπής για την τριετία 2017-2020. Παρακαλούμε για την έγκαιρη οικονομική τακτοποίηση των μελών του ΣΕΕΘΑ και την παρουσία όλων στην Συνέλευση.

Το Βιβλίο Ζ. ΤΖΙΑΡΡΑ -Ν. ΜΟΥΔΟΥΡΟΥ

Η Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο Ιδεολογικές όψεις εξωτερικής πολιτικής Παρουσίαση υπό κ. Εμμανουήλ Καναβάκη, Αντγου ε.α. Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

ίναι γνωστό, ότι η γεωγραφική θέση, αλλά και οι εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις καθιστούν την Τουρκία ελκυστικό στόχο μελέτης και έρευνας για τους στρατηγικούς αναλυτές. Οι ραγδαίες ανακατατάξεις και η παρατεταμένη πολιτική αστάθεια στην ευρύτερη περιοχή της Μ. Ανατολής, καθώς και ο εντοπισμός αξιόλογων ενεργειακών κοιτασμάτων στην ανατολική Μεσόγειο, διαμορφώνουν νέα δεδομένα στο γεωπολιτικό χάρτη της περιοχής. Η Τουρκία εκμεταλλευόμενη τη γεωγραφική της θέση, αλλά και τη στρατιωτική παρουσία της στη Β. Κύπρου, επιδιώκει να διαδραματίσει ενεργό ρόλο στις εξελίξεις της περιοχής και να καθιερωθεί ως περιφερειακή δύναμη. Στην ήδη υπάρχουσα πλούσια βιβλιογραφία περί Τουρκίας έρχεται να προστεθεί το βιβλίο δύο Κυπρίων συγγραφέων με επιστημονική κατάρτιση και εμπειρία στις διεθνείς σχέσεις, που διευρύνεται μέσω της συνεργασίας τους με το Πανεπιστήμιο της Κύπρου. Το θέμα του παρόντος βιβλίου είναι η μελέτη της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στην ανατολική Μεσόγειο, υπό το πρί-

σμα του νέου ιδεολογικού- πολιτικού προσανατολισμού, που ακολουθεί το κυβερνόν κόμμα ΑΚΡ (Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης) και προσωπικά ο πρόεδρος Ερντογάν. Ειδικότερα το βιβλίο μας μεταφέρει στην γεωπολιτική σκακιέρα της ανατολικής Μεσογείου, που αποτελεί ζωτικό χώρο της πατρίδα μας και άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ναυτική παράδοση και τη μακραίωνη ιστορική μας διαδρομή. Τα αβύθιστα «αεροπλανοφόρα» η Κρήτη και η Κύπρος με την τεράστια γεωστρατηγική τους αξία προσδίδουν στον ελληνισμό σημαντικά γεωπολιτικά πλεονεκτήματα και τον καθιστούν κυρίαρχο και διαχρονικό πρωταγωνιστή στην ευρύτερη περιοχή. Βασικός στόχος των συγγραφέων είναι η ανάλυση της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας, σε συνδυασμό με την ιδεολογική της ταυτότητα. Το κυβερνόν κόμμα εγκαταλείπει σταδιακά το «δόγμα Ατατούρκ» και υλοποιεί ένα επαναστατικό μετασχηματισμό του πολιτικού συστήματος και του κράτους γενικότερα. Τα τελευταία χρόνια συντελούνται ριζικές αλλαγές στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, που επηρεάζουν άμεσα τον ελληνισμό. Παράλληλα η ιδεολογική κοσμοθεωρία του πολιτικού συστήματος και η εσωτερική πολιτική κατάσταση επηρεάζουν καταλυτικά τις σχέσεις της Άγκυρας σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο. Η Τουρκία έχει δημιουργήσει ένα εθνικιστικό όραμα, στο οποίο κυριαρχούν τα Οθωμανικά και ισλαμικά χαρακτηριστικά. Η γεωπολιτική της στρατηγική είναι ανατρεπτική, διότι συνοδεύεται από απειλές, αλυτρωτισμό και αμφισβή-

τηση διεθνών συνθηκών και κρατικών συνόρων. Κατά συνέπεια η έρευνα και η σε βάθος μελέτη της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής είναι απαραίτητη ιδιαίτερα για τον ελληνισμό. Επίκαιρη είναι η ρήση του Κινέζου θεωρητικού της στρατηγικής Σουν Τσου «Εάν γνωρίζεις τον εχθρό σου, δεν έχεις ανάγκη να φοβάσαι για το αποτέλεσμα της μάχης». Αρκετά ενδιαφέρουσα είναι η ανάλυση του βιβλίου για την πολιτική ιδεολογία του κυβερνόντος κόμματος (ΑΚΡ), σχετικά με την ισχύ και το ρόλο της Τουρκίας στο περιφερειακό και παγκόσμιο γίγνεσθαι. Αποτελεί γνήσιο προϊόν της θεωρίας «Στρατηγικό βάθος», η οποία ενσωματώνεται απόλυτα στην τουρκική εξωτερική πολιτική. Τα δύο πρώτα κεφάλαια του βιβλίου αναφέρονται στο «Γεωπολιτικό όραμα της Τουρκίας» και στα «Σενάρια της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής». Σταθερές παράμετροι της σύγχρονης εξωτερικής πολιτικής, όπως και της οθωμανικής, είναι η λογιστική αντίληψη «κόστος – όφελος» και η απίθανη τακτική του «βλέποντας και κάνοντας». Το τουρκικό πολιτικό σύστημα, γνωστό και ως «Τουρκικό Πρότυπο ή Μοντέλο», μετά τις τελευταίες μεταρρυθμίσεις και επιφανειακές δημοκρατικές προσαρμογές κατ’ επιταγή της ενωμένης Ευρώπης (Ε Ε), αποτελεί βασική συνιστώσα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Η τουρκική προπαγάνδα επέτυχε να το εμφανίζει ως ιδανικό κράμα μετριοπαθούς ισλαμικής αντίληψης και οικονομικής ανάπτυξης. Δυστυχώς η «Δύση» αποδέχεται και υιοθετεί το «Τουρκικό πρότυπο» ως πολιτικό σύ-

Οι συνδρομές και οι οικονομικές ενισχύσεις για τον Σύνδεσμο μπορούν να κατατίθενται στον τραπεζικό λογαριασμό

Eurobank 0026-0255-30-0101247138 ΙΒΑΝ: GR 4202602550000300101247138 ή στα Γραφεία του ΣΕΕΘΑ ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

81 στημα προς «εξαγωγή» στις μουσουλμανικές χώρες, με σκοπό την αντιμετώπιση της φτώχειας, την καταστολή του ισλαμικού φονταμενταλισμού και την αποδυνάμωση της ισλαμικής τρομοκρατίας. Το θέμα της «Αραβικής Άνοιξης» εξετάζεται και αναλύεται σε ιδιαίτερο κεφάλαιο του βιβλίου, λόγω των απρόβλεπτων και πολλαπλών αρνητικών επιπτώσεων, που δημιούργησε στις χώρες της ανατολικής Μεσογείου. Η «Αραβική Άνοιξη» εξελίχθηκε σε κίνημα, που επεδίωξε την ισλαμοποίηση του πολιτικού συστήματος και την κατάργηση των δημοκρατικών ελευθεριών. Η Άγκυρα εκμεταλλεύθηκε δεόντως την ευκαιρία με κύριο στόχο να επεκτείνει τον ηγεμονισμό και την επιρροή της στις δοκιμαζόμενες μουσουλμανικές χώρες. Η προσπάθεια αυτή αποκάλυψε τους αποικιοκρατικούς στόχους της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Οι εξελίξεις όμως υπήρξαν δυσμενείς για την Άγκυρα και σε ορισμένες περιπτώσεις οδήγησαν σε διακοπή των διμερών σχέσεων με τις χώρες της περιοχής. Η καταγωγή και η πατριωτική ευαισθησία των συγγραφέων επέδρασαν, ώστε να αφιερώσουν σημαντικό μέρος της έρευνας τους στη μελέτη και αποκωδικοποίηση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στο Κυπριακό. Η Κύπρος θεωρείται από την Άγκυρα προνομια-

κός χώρος για την εφαρμογή μεθόδων πολιτικής ήπιας και σκληρής ισχύος, με απώτερο στόχο την επέκταση της κυριαρχίας της στη μεγαλόνησο. Αξιοσημείωτη είναι η επισήμανση των συγγραφέων, ότι ο τουρκικός εκσυγχρονισμός της κρατικής δομής και κυρίως της οικονομίας της Τουρκο-Κυπριακής κοινότητας, συναντά την άρνηση καθώς και πολλαπλές αντιδράσεις εκ μέρους των Τουρκοκυπρίων. Ο γεωπολιτικός όμως ρόλος της Κύπρου είναι σημαντικά αναβαθμισμένος, διότι είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναπτύσσει πολύπλευρες συνεργασίες με τα κράτη της ανατολικής Μεσογείου και ακολουθεί δυναμική πολιτική στο θέμα της εκμετάλλευσης των ενεργειακών της κοιτασμάτων. Είναι γεγονός, ότι η Λευκωσία εξελίχθηκε σε καθοριστικό παράγοντα για την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας. Επίσης σε ιδιαίτερο κεφάλαιο του βιβλίου εξετάζεται η τουρκική εξωτερική πολιτική σε σχέση με τις γεωπολιτικές εξελίξεις και τις διακρατικές συνεργασίες στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Η διευρυνόμενη συνεργασία Ελλάδας-Κύπρου – Ισραήλ και Αιγύπτου είναι μια νέα παράμετρος, που αναμφίβολα επηρεάζει τις περιφερειακές ισορροπίες και λειτουργεί ως ανάχωμα στις επεκτατικές φιλοδοξίες της Τουρκίας. Ο ανταγωνισμός για διέλευση των ενεργειακών αγωγών Ισραήλ –Ευρώπης

και Καυκάσου-Ευρώπης από το τουρκικό έδαφος, που δημιουργείται από διεθνή οικονομικά-γεωπολιτικά συμφέροντα, αποκαλύπτει ότι η Άγκυρα αποτελεί αναγκαστικό σύμμαχο του Ισραήλ και της Ρωσίας. Η εσωτερική πολιτική κατάσταση, μετά το τελευταίο πραξικόπημα, είναι ιδιαίτερα ασταθής, η κοινωνική συνοχή έχει κατακερματισθεί, το «Οθωμανικό όραμα» παραπαίει, αλλά και το πολιτικό μέλλον του Ερντογάν εμφανίζεται ζοφερό και απρόβλεπτο. Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής αβεβαιότητας είναι η εξασθένιση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και αδυναμία να εμφανίσει αξιόπιστα στοιχεία, για τη απόκτηση του ρόλου περιφερειακής δύναμης. Από τα προαναφερθέντα προκύπτει, ότι η ύλη του βιβλίου είναι συγκροτημένη, κατανοητή και επίκαιρη. Η ανάλυση του θέματος είναι μεθοδική, πολύπλευρη και καλύπτει επαρκώς όλο το γεωπολιτικό φάσμα της ανατολικής Μεσογείου. Οι απόψεις των συγγραφέων είναι ουσιαστικές, ενδιαφέρουσες και επιστημονικά τεκμηριωμένες. Η γενική εκτίμηση και εντύπωση είναι, ότι το βιβλίο αποτελεί ένα αξιόλογο πόνημα με σημαντικές γεωπολιτικές αναλύσεις. Οι επιθυμούντες μπορούν να προμηθευτούν το βιβλίο, από τις εκδόσεις «Τουρίκη» (Γαργητού 134 Γέρακας Αττικής τηλ 210 2757218), αλλά και στα περισσότερα βιβλιοπωλεία της χώρας μας.

Η χοροεσπερίδα του Συνδέσμου μας Ο Σύνδεσμος Επιτελών Εθνικής Άμυνας οργανώνει την ετήσια χοροεσπερίδα του στην Αίθουσα Τιμών της Λέσχης Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΛΑΕΔ) την

3η Φεβρουαρίου 2017 Ημέρα Παρασκευή και από 20.30 ώρας

Η εκδήλωση θα συνδυασθεί με την κοπή της βασιλόπιτας του Συνδέσμου. Η τιμή συμμετοχής ανέρχεται σε 20€ κaτ’ άτομο. Στην τιμή περιλαμβάνονται ποτό υποδοχής, πλήρες μενού και ποτά (κρασί λευκό ή κόκκινο, μπύρα και αναψυκτικά) . Τα μέλη και οι φίλοι του Συνδέσμου μας, παρακαλούνται να τιμήσουν με την παρουσία τους την εκδήλωση. Δηλώσεις Συμμετοχής μέχρι την Δευτέρα 30 Ιανου αρίου 2017 και παραλαβή του σχετικού δελτίου από τα γραφεία του Συνδέσμου (210-88.11.853 ή 210-88.18.007) από Δευτέρα έως Παρασκευή και ώρες 09.00 -14.00. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ •ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ΤΑ ΝΕΑ ΤOΥ ΣΥΝΔΕΣΜOΥ ΜΑΣ

Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2016 – Επιμελείται η Γενική Γραμματεία του ΣΕΕΘΑ 1. Δραστηριότητες

Α. ΤΕΛΕΤΕΣ – ΕΝΗΜΕΡΩΣΕΙΣ

Κατόπιν προσκλήσεων ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. Σ.Ε.ΕΘ.Α. παρέστησαν στις ακόλουθες τελετές:

Την 10η Οκτ σε εκδήλωση τιμής και μνήμης στους Ελλαδίτες πεσόντες και αγνοουμένους, κατά την τουρκική εισβολή το 1974 στην Κύπρο, που πραγματοποιήθηκε στο θέατρο του Ιδρύματος «Μιχάλης Κακογιάννης», με την παρουσία της ΑΕ των Προέδρων της Ελληνικής και Κυπριακής Δημοκρατίας. Την 12η Οκτ στην επιμνημόσυνη δέηση για τον ιδρυτή του Ιερού Λόχου Μέσης Ανατολής Χριστόδουλο Τσιγάντε, που πραγματοποιήθηκε στο αντίστοιχο μνημείο του Πεδίου του Άρεως Αθηνών.

Tην 13η Οκτ στην τελετή έναρξης μαθημάτων της 69ης Εκπαιδευτικής Σειράς της ΣΕΘΑ, παρουσία του κ. Α/ΓΕΕΘΑ Ναυάρχου ΠΝ Ευάγγελου Αποστολάκη.

Την 23η και 27η Οκτ σε ομιλίες με την ευκαιρία των εκδηλώσεων για την Εθνική Επέτειο της 28ης Οκτ 1940, που πραγματοποιήθηκαν αντίστοιχα από την Πνευματική Εστία του Δήμου Παπάγου-Χολαργού (Αμφιθέατρο Μίκης Θεοδωράκης) και την ΕΑΑΣ, στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών.

Την 4η Δεκ στις εορταστικές εκδηλώσεις για τον εορτασμό της προστάτιδος του Πυροβολικού στη Σχολή ΠΒ, καθώς και στο ετήσιο μνημόσυνο του Συντάγματος Χωροφυλακής Μακρυγιάννη, που διεξήχθη στον Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου, περιοχής Ακροπόλεως.

2. Εκδόσεις ΠΕΡΙΟΔΙΚΆ – ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

Την 6η Δεκ σε εκδηλώσεις για τον εορτασμό του προστάτη του ΠΝ Αγίου Νικολάου που διεξήχθησαν στην ΣΝΔ, παρουσία της ΑΕ του προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας. Την 21η Δεκ στην τελετή ορκωμοσίας των Ευελπίδων Ιης Τάξεως (Σχης «Δαβάκης») που διεξήχθη στην ΣΣΕ (Βάρη Αττικής).

Β. ΗΜΕΡΊΔΕΣ – ΟΜΙΛΊΕΣ – ΕΠΙΣΚΈΨΕΙΣ

– ΛΟΙΠΈΣ ΕΚΔΗΛΏΣΕΙΣ

Κατόπιν προσκλήσεων ή προγραμματισμού δραστηριοτήτων ΣΕΕΘΑ, ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. Σ.Ε.ΕΘ.Α. παρέστησαν στις ακόλουθες εκδηλώσεις: Την 9η Νοε σε ημερίδα που διεξήγαγε η «Λέσχη Καταδρομέων Ιερολοχιτών» στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με θέμα «Κύπρος 1974. Οι επιχειρήσεις των Δυνάμεων ΚΔ κατά του “Αττίλα”». Την 12η Νοε στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος, με την ευκαιρία της τελετής έναρξης επιστημονικού συνεδρίου (12-14 Νοε), με θέμα «Ηθικές Αξίες, Κοινωνία και Επιστημονική Έρευνα» του έτους «Αριστοτέλους 2016». Την 5η Δεκ σε ημερίδα του ΣΕΕΘΑ, που διεξήχθη στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών με θέμα «Εξελίξεις στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο και Αναθεωρητικές Τάσεις της Τουρκίας». Την 14η Δεκ στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος, για την παρουσίαση βιβλίου από την Δνση Ιστορίας του ΠΝ, με τίτλο «Μεθ’ ορμής ακαθέκτου», το οποίο αναφέρεται στην Επίτομη Ιστορία του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού.

Παρελήφθησαν από τον Σύνδεσμο τα παρακάτω, περιοδικά, εφημερίδες ή άλλες παρόμοιες εκδόσεις, για τις οποίες ο ΣΕΕΘΑ εκφράζει ιδιαίτερες ευχαριστίες: «Λιμενικά Χρονικά», Εθνική Ηχώ, Καστέλλα, Συμιακόν Βήμα, Τα Νέα της Λέσχης καταδρομέων και Ιερολοχιτών, Σύνδεσμος η Αμάλθεια, Φλόγα της Μακεδονίας, Νέα του Σ.Α.Σ, Πυροβολητής, Ωλενος, Προβληματισμοί, Βορειοηπειρωτικόν Βήμα, Ο Λόγιος ΠΑΝ, Ιππικό Τεθωρακισμένα, Στρατιωτική Επιθεώρηση, Αεροπορική Επιθεώρηση, Ναυτική Επιθεώρηση. Επίσης παρελήφθη και το υπ’ αριθμ. 178, πόνημα του κ. Ευθυμίου Παπαπαναγιώτου, που αναφέρεται στα «Εθνικά Θέματα της Ελλάδος».

3. Οικονομικές Ενισχύσεις Τα κάτωθι Μέλη και Φίλοι του Συνδέσμου, πλέον της ετήσιας συνδρομής τους, προσέφεραν και τα αναγραφόμενα χρηματικά ποσά προς ενίσχυση της εκδόσεως των «Εθνικών Επάλξεων»:

Αλευράς Στυλιανός................................10 ευρώ Γεωργούσης Ευάγγελος .........................25 ευρώ Δαιμονάκος Μιχαήλ ..............................30 ευρώ Καϊμάρας Χρήστος ................................20 ευρώ Λάζαρης Σπυρίδων ...............................10 ευρώ Μαρκόπουλος Παναγιώτης ...................10 ευρώ Ντούνης Ιωάννης...................................10 ευρώ Παπανδρέου Αριστείδης .......................20 ευρώ Σελιμάς Απόστολος ...............................20 ευρώ Τσελίκης Κωνσταντίνος ........................10 ευρώ Τσίγκας Νικόλαος .................................30 ευρώ

Συνεργασία µε µοναδικά προνόµια για τα στελέχη των Ενόπλων ∆υνάµεων. Η Τράπεζα Πειραιώς και το Υπουργείο Εθνικής Άµυνας προσφέρουν αποκλειστικά σε εσάς, τα στελέχη των Ενόπλων ∆υνάµεων και τις οικογένειές σας, µια σειρά από προνόµια σε τραπεζικά προϊόντα και υπηρεσίες για να σχεδιάζετε το µέλλον σας µε αισιοδοξία. Επωφεληθείτε από προνοµιακή τιµολόγηση στη µισθοδοσία ή τη σύνταξή σας, σε προθεσµιακές καταθέσεις, δάνεια και στην πιστωτική σας κάρτα. Tα προϊόντα και οι υπηρεσίες παρέχονται υπό τις ισχύουσες περιοριστικές διατάξεις στην κίνηση κεφαλαίων.

Μάθετε σήµερα περισσότερα στην Ειδική Γραµµή Τηλεφωνικής Εξυπηρέτησης Τ. 210 38 98 999 ή στο www.piraeusbank.gr/ypetha