Εθνικές Επάλξεις. Τεύχος 114 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2015) by Apostolos

Τ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Τ Ι Κ Η ΕΚΔΟΣΗ

ΕΘΝΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ

ΔΙΕΥΘ. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ • 113 62 AΘHNAI

ΕΠΕΤΕΙΟΣ 150 ΕΤΩΝ

• AP. TEYX. 114 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Συνεργασία µε µοναδικά προνόµια για τα στελέχη των Ενόπλων ∆υνάµεων. Η Τράπεζα Πειραιώς και το Υπουργείο Εθνικής Άµυνας προσφέρουν αποκλειστικά σε εσάς, τα στελέχη των Ενόπλων ∆υνάµεων και τις οικογένειές σας, µια σειρά από προνόµια σε τραπεζικά προϊόντα και υπηρεσίες για να σχεδιάζετε το µέλλον σας µε αισιοδοξία. Επωφεληθείτε από προνοµιακή τιµολόγηση στη µισθοδοσία ή τη σύνταξή σας, σε προθεσµιακές καταθέσεις, δάνεια και στην πιστωτική σας κάρτα. Tα προϊόντα και οι υπηρεσίες παρέχονται υπό τις ισχύουσες περιοριστικές διατάξεις στην κίνηση κεφαλαίων.

Μάθετε σήµερα περισσότερα στην Ειδική Γραµµή Τηλεφωνικής Εξυπηρέτησης Τ. 210 38 98 999 ή στο www.piraeusbank.gr/ypetha

ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

ΤΡΙMHNIAIA ENHMEPΩTIKH EKΔOΣH ΣYNΔEΣMOY EΠITEΛΩN EΘNIKHΣ AMYNHΣ • ETOΣ 23 ο • AP. TEYX. 114 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

>> KΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ

«Μία φοῦχτα ἁλατισμένο φῶς»

Δῶ πέρα ἡ κάθε πόρτα ἔχει πελεκημένο ἕνα ὄνομα κάπου ἀπὸ τρεῖς χιλιάδες τόσα χρόνια κάθε λιθάρι ἔχει ζωγραφισμένον ἕναν ἅγιο μ᾿ ἄγρια μάτια καὶ μαλλιὰ σκοινένια κάθε ἄντρας ἔχει στὸ ζερβί του χέρι χαραγμένη βελονιὰ τὴ βελονιὰ μία κόκκινη γοργόνα κάθε κοπέλα ἔχει μία φοῦχτα ἁλατισμένο φῶς κάτου ἀπ᾿ τὴ φοῦστα της καὶ τὰ παιδιὰ ἔχουν πέντε-ἕξι σταυρουλάκια πίκρα πάνου στὴν καρδιά τους σὰν τὰ χνάρια ἀπ᾿ τὸ βῆμα τῶν γλάρων στὴν ἀμμουδιὰ τὸ ἀπόγευμα.

συμπλήρωση 150 ετών, από την επίσημη καθιέρωση του «Ύμνου εις την Ελευθερίαν» ως Εθνικού μας Ύμνου, βρίσκει την πατρίδα μας σε ένα δύσκολο μονοπάτι του ιστορικού της βίου. Στη διαδρομή όμως της Ιστορίας, με προεξάρχουσα την αντίστοιχη του νεώτερου ελληνισμού, αμέτρητες ήταν εκείνες οι στιγμές, αλλά και οι δυσκολίες των γεγονότων που σημάδεψαν την «ξυγγραφή» της. Στο χώμα αυτό, που «..ἡ κάθε πόρτα ἔχει πελεκημένο ἕνα ὄνομα κάπου ἀπὸ τρεῖς χιλιάδες τόσα χρόνια..», όλοι αφουγκράζονται από τα βάθη των αιώνων το όνομα της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας, η οποία πρωτοδιδάχθηκε εδώ και στη συνέχεια σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ξεφυλλίζοντας το ιστορικό ημερολόγιο, αναγνωρίζουμε ότι και άλλες φορές η χώρα μας αντιμετώπισε υπέρμετρες δυσκολίες, ίσως κάποιες φορές πολύ μεγαλύτερες από τις σημερινές, αλλά εκείνο που φώλιαζε στις καρδιές των Ελλήνων, ήταν η Πίστη στον ιερό σκοπό του αγώνα που «ξεδίπλωναν» μέσα από τις καρδιές τους, αλλά και η βαθειά ριζωμένη ελπίδα για το αύριο, βασισμένη στα οράματα του παρελθόντος. Το διαχρονικό κληροδότημα ανάμεσα στις γενιές, έγκειται στο ότι ακόμα και εκεί που όλα μοιάζουν εντελώς χαμένα, ενδόψυχα υπάρχει η Πίστη ότι θα λάμψει το Φώς το Ελληνικό, που θα εξαφανίσει το σκοτάδι της ψυχής, αλλά και όλων εκείνων που το σπέρνουν, ενώ η έννοια του δικαίου και η αδάμαστη θέληση, θα εμποδίσουν το χέρι του ισχυρού να καθυποτάξει το «μυαλό της καρδιάς» και του ελευθέρου νου. Εδώ ακριβώς στηρίχθηκε η παρουσία του Ελληνισμού για χιλιάδες χρόνια και εδώ εδράζει την παρουσία του ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε και διαδόθηκε σε ολόκληρη την οικουμένη, από αυτόν τον τόπο. Σήμερα που νέα νέφη σκεπάζουν τον περίγυρο της ανθρωπότητας, νέες απειλές σχεδόν άγνωστες ή ξεχασμένες στο πρόσφατο παρελθόν διαμορφώνονται στο Ευρωπαϊκό περιβάλλον, νέα είδη συγκρούσεων έκαναν την εμφάνισή τους, όπως πόλεμοι ανάμεσα σε χώρες χωρίς κοινά σύνορα (war

Ὅταν ξεφτάει ἀπόμακρα ἡ μινωικὴ τοιχογραφία τῆς δύσης καὶ σβήνει ἡ πυρκαϊὰ στὸν ἀχερῶνα τῆς ἀκρογιαλιᾶς ἀνηφορίζουν ὡς ἐδῶ οἱ γριὲς ἀπ᾿ τὰ σκαμμένα στὸ βράχο σκαλοπάτια κάθουνται στὴ Μεγάλη Πέτρα γνέθοντας μὲ τὰ μάτια τὴ θάλασσα κάθουνται καὶ μετρᾶν τ᾿ ἀστέρια ὡς νὰ μετρᾶνε τὰ προγονικὰ ἀσημένια τους κουταλοπήρουνα κι ἀργὰ κατηφορᾶνε νὰ ταΐσουνε τὰ ἐγγόνια τους μὲ τὸ μεσολογγίτικο μπαροῦτι. Γιάννης Ρίτσος Απόσπασμα από το Ποίημα «Ρωμιοσύνη (III)»

by proxy) και υβριδικοί πόλεμοι (hybrid wars), σε συνδυασμό με την ύπαρξη άδηλων απειλών τρομοκρατικής δράσης ακραίων ισλαμικών στοιχείων, αναζητείται επειγόντως νέα Στρατηγική και αντίστοιχος προσανατολισμός σκέψης. Αποτέλεσμα όλων αυτών των γεγονότων, είναι ότι ασυναίσθητα η ανθρωπότητα όπως πολλές φορές συμβαίνει με την λειτουργία της καρδιάς, άρχισε και πάλι να στρέφει την προσοχή της στο πνεύμα και τον πολιτισμό που δημιουργήθηκε εδώ, ώστε να καθοδηγηθεί ανάλογα η σκέψη του σύγχρονου ανθρώπου. Η όψιμη αναφορά στις μέρες μας, σε διεκδικήσεις νομικίστικου χαρακτήρα από την αντίπερα όχθη του Αιγαίου, ή προσπάθεια επιλεκτικής αντιμετώπισης της τρομοκρατίας, σε συνδυασμό με την μέχρι πρότινος ενεργή απουσία λήψης μέτρων εναντίον της και η εμφανής αναντιστοιχία λόγων και πράξεων για την αντιμετώπιση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη, βρίσκονται μακριά από το φώς του Δικαίου των λαών, αλλά και διεθνούς Δικαίου, όπως διαμορφώνεται στην σύγχρονη εποχή. Οι ακρότητες και οι προσπάθειες επιβολής ξένων προς τις διδαχές του Θεού του ελέους και της αγάπης ενέργειες, βρίσκονται μακριά από τη θέση αυτή. Στην σημερινή πραγματικότητα εφόσον «έστω και ένας εγείρεται για το όλον», υπάρχει φώς Ελληνικό, ενώ είναι σίγουρο ότι δεν υφίσταται κανένα δίλημμα στον δρόμο της αναζήτησης της αρετής, όπως πρωτοδιδάχθηκε εδώ στη «Μεγάλη Πέτρα» αυτής της φλούδας της γης. Εδώ, που και στο νεώτερο Ελληνικό κράτος οι νέες γενιές αλλά και οι μεγαλύτεροι: «…ἀργὰ κατηφορᾶνε νὰ ταΐσουνε τὰ ἐγγόνια τους μὲ τὸ μεσολογγίτικο μπαροῦτι…» όταν «…ξεφτάει ἀπόμακρα ἡ μινωικὴ τοιχογραφία τῆς δύσης..», γιατί κατά τον ποιητή «…τόσα χρόνια πολιορκημένοι ἀπὸ στεριὰ καὶ θάλασσα ὅλοι πεινᾶνε, ὅλοι σκοτώνονται καὶ κανένας δὲν πέθανε…» αφού «… αὐτὰ τὰ πρόσωπα δὲ βολεύονται παρὰ μόνο στὸν ἥλιο, αὐτὲς οἱ καρδιὲς δὲ βολεύονται παρὰ μόνο στὸ δίκιο…». Το Διοικητικό Συμβούλιο

Στη διεύθυνση www.seetha.gr υπάρχει ανανεωμένος ιστότοπος του Συνδέσμου στον οποίο έχουν αναρτηθεί παλαιότερα τεύχη των Εθνικών Επάλξεων σε μορφή PDF ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

>> ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΚΔΟΤΗ Το παρόν τεύχος του περιοδικού μας είναι αφιερωμένο στα 150 χρόνια από την καθιέρωση του Εθνικού μας ύμνου, που ως γνωστόν αποτελεί μέρος του ποιήματος του Διονυσίου Σολωμού «Ύμνος εις την Ελευθερίαν». Όλες οι λεπτομέρειες της συγγραφής του ποιήματος, της μελοποίησης του από τον Νικόλαο Μάντζαρο και της καθιέρωσης του ως Εθνικού Ύμνου της χώρας μας, περιγράφονται αναλυτικά στα σχετικά άρθρα των κ. Σαράντου Καργάκου, Ιστορικού, Συγγραφέα και Δοκιμιογράφου με τίτλο «Ο Ύμνος του Διονυσίου Σολωμού και το Μεσολόγγι», Δρ κ. Αθανασίου Τρικούπη, Προέδρου του Συλλόγου Μουσικών Εκπαιδευτικών Αν. Μακεδονίας – Θράκης με τίτλο «Νικόλαος Μάντζαρος και Εθνικός Ύμνος. Επιχειρώντας μία αποτίμηση της συνεισφοράς του μουσουργού» και της Διεύθυνσης Σύνταξης του Περιοδικού με τίτλο “ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ: Στίχοι γραμμένοι στη Λάβα του Απελευθερωτικού Αγώνα και την διαδρομή της Ιστορίας». Το τρίμηνο Οκτωβρίου- Νοεμβρίου – Δεκεμβρίου, ήταν πλήρες πολιτικών γεγονότων και πολιτικών αποφάσεων που τα αποτελέσματά τους θα φανούν στο προσεχές μέλλον. Ιδιαίτερα σημαντικά γεγονότα κατά την άποψή μας, είναι η συνεχής άφιξη στη χώρα μας Προσφύγων και Μεταναστών και ο εορτασμός της 28ης Οκτωβρίου χωρίς τα έκτροπα προηγούμενων ετών. Ειδικά για το θέμα των προσφύγων και μεταναστών και παρά τη βοήθεια των Ευρωπαίων δεν φαίνεται στο εγγύς μέλλον να υπάρξει ευνοϊκή λύση για τη χώρα μας. Έτσι η μόνη ελπίδα που μένει είναι να αποφασίσουν οι ίδιοι οι πρόσφυγες και οι μετανάστες να πάνε σε γειτονικές τους χώρες , όπου κατά τεκμήριο θα πρέπει να τύχουν καλλίτερης υποδοχής από τους ομόθρησκους τους. Το γιατί όλοι θέλουν να έρθουν στην Ευρώπη, με την υψηλή ανεργία, είναι ένα γεγονός που απαιτεί ενδελεχή διερεύνηση. Στο διπλωματικό περισκόπιο όπως πάντα, δημοσιεύεται άρθρο του μόνιμου συνεργάτη του περιοδικού μας κ. Γεωργίου Σέκερη, πρέσβυ ε.τ. με το επίκαιρο θέμα «Προκλήσεις και Διακυβεύματα στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή», ενώ στο πολιτικό και στρατηγικό περισκόπιο άρθρα των, κ. Ιπποκράτη Δασκαλάκη Υπτγου ε.α., MSc στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές

(Πάντειο Πανεπιστήμιο), με τίτλο «Υβριδικοί Πόλεμοι (Hybrid Wars)» και κ. Κυριάκου Θ. Νικολάου - Πατραγά (ΔρΝ), Εντεταλμένου διδασκαλίας ισλαμικού δικαίου και θεσμών Πανεπιστημίου Αθηνών με τίτλο «Από τους χαριζίτας εις το Ισλαμικόν Κράτος Ιράκ και Συρίας». Η χρησιμοποιούμενη καθαρεύουσα είναι επιλογή του συγγραφέα. Στο παρόν τεύχος περιλαμβάνονται και οι εισηγήσεις των ομιλητών της ημερίδας του Συνδέσμου που διεξήχθη στο Πολεμικό Μουσείο τη Δευτέρα 22 Νοεμβρίου με τον γενικό τίτλο «Η Ελλάδα και οι Γεωστρατηγικές Εξελίξεις στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή» και με ομιλητές και αντίστοιχα θέματα που ανέπτυξαν τους κ. Θέμο Χ. Στοφορόπουλο, Πρέσβυ ε.τ. «Εξωτερικές Επεμβάσεις και Τρομοκρατικές Επιθέσεις», κ. Aya Burweila, Εξειδικευμένη Αναλύτρια Ερευνητικού Ινστιτούτου Ευρωπαϊκών και Αμερικανικών Μελετών (RIEAS) «Οι Γεωπολιτικές Εξελίξεις στις χώρες του Μαγκρέμπ, μετά την Παρέμβαση του ΝΑΤΟ στη Λιβύη: Εμφύλιες Διαμάχες και Περιφερειακές Συνέπειες», και Δρ κ. Αλέξανδρο Κούτση, Ομότιμο Καθηγητή Μεσανατολικών Σπουδών, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών «Γεωπολιτικές Ανακατατάξεις στη Μέση Ανατολή: Προβλήματα και Προοπτικές για την Ελλάδα» Στην ενότητα του περιοδικού, με το γενικό τίτλο «Ανάλυση Κυρίων Γεγονότων» περιλαμβάνονται μικρά ενημερωτικά άρθρα γνωστών αναλυτών, συνεργατών του περιοδικού. Στο παρόν τεύχος γράφουν κατά σειρά οι Δρ Κωνσταντίνος Φίλης, Διευθυντής Ερευνών του ΙΔΙΣ με θέμα «Η Τουρκία στο επίκεντρο, οι φιλοδοξίες της στον ΄΄αέρα΄΄», κ. Μελέτης Μελετόπουλος, Δρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών του Παν/ μίου της Γενεύης και Διευθυντής του Περιοδικού «Νέα Πολιτική», με τίτλο «Η Τουρκία θέτει μόνη της θέμα Στενών», ο κ. Χρήστος Μηνάγιας, Ταξχος ε.α., Γεωστρατηγικός Αναλυτής- Συγγραφέας με τίτλο «Η Άγκυρα στρατηγικός όμηρος των Ηνωμένων Πολιτειών», ο κ. Πόκας Χαραλάμπος, Αντγος ε.α. Μέλος ΔΣ ΣΕΕΘΑ με τίτλο «Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας και ISIS» και Δρ κ. Αλέξανδρος Κούτσης, Ομοτίμος Καθηγητής Μεσανατολικών Σπουδών του

Παντείου Πανεπιστημίου με τίτλο «Η Διένεξη Ρωσίας - Τουρκίας». Στα ιστορικά θέματα άξια προσοχής και μελέτης είναι τα άρθρα των κ. Ιωάννη Σ. Παπαφλωράτου, Νομικού – Διεθνολόγου, Διδάκτωρος του Πανεπιστημίου Αθηνών με τίτλο «Η Ελλάς και ο Κριμαϊκός Πόλεμος», κ. Κωνσταντίνου Χολέβα, Πολιτικού Επιστήμονος με τίτλο «Θεσσαλονίκη:2330 Χρόνια Πολιτισμού και Ελληνικότητας» και κ. Ηρακλή Ζαχαριάδη, Προέδρου Ελληνικού Πνευματικού Ομίλου Κυπρίων Ελλάδος, Εκδότη Κυπριακού Ελληνισμού με τίτλο «Ο Κύπριος Μητροπολίτης Δημητσάνης Φιλόθεος Χατζής ο Εθνομάρτυρας». Στα τεχνικά και οικονομικά θέματα συνιστάται το θαυμάσιο άρθρο του κ. Νικήτα Νικητάκου, Καθηγητού Πανεπιστημίου Αιγαίου, με τίτλο «Εμπορική Ναυτιλία: Το τεχνολογικό όραμα του 2020» Στην ύλη του περιοδικού περιλαμβάνονται επίσης η τελετή παράδοσης – παραλαβής της Διοικήσεως της Σχολής Εθνικής Αμύνης την Τρίτη 20 Οκτωβρίου 2015 και η τελετή αποφοίτησης της 5ης σειράς Διαδικτυακής Μάθησης στις 16 Οκτωβρίου 2015. Επίσης η παρουσίαση της ετήσιας έκδοσης «Δυτικομακεδονικό Ημερολόγιο 2016» που σταθερά ο Εκδότης κ. Ζήσης Αν. Μπέλος μας τιμά με την αποστολή του στο Σύνδεσμο αλλά και η παρουσίαση του βιβλίου με τίτλο «Στην Εποποιία του 1940-41 με Πίστη», της Ομότιμης καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Αθηνών κυρίας Μερόπης Ν. Σπυροπούλου. Το επόμενο τεύχος των «Εθνικών Επάλξεων» με αριθμό 115, θα κυκλοφορήσει στο τέλος Μαρτίου με αρχές Απριλίου του 2016. Πριν κλείσω το σημείωμα μου, θα ήθελα να ενημερώσω τα μέλη και τους φίλους του Συνδέσμου, ότι στις 22 Ιανουαρίου 2016 ημέρα Παρασκευή και ώρα 20.30, θα διεξαχθεί στη ΛΑΕΔ η ετήσια κοπή πίτας του ΣΕΕΘΑ με κόστος 25,00 Ευρώ ανά άτομο. Σχετική επιστολή ταχυδρομικά και ηλεκτρονικά έχει αποσταλεί σε μέλη και φίλους. Ευελπιστούμε ότι θα υπάρξει ικανή συμμετοχή για τη διεξαγωγή της. Εύχομαι σε όλους τους αναγνώστες του περιοδικού «ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΚΑΙ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟ 2016»

ΟΡΟΙ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ» 1. Το κείμενο ή άρθρο να αναφέρεται σε θέματα που καθορίζονται από την φύση και τον σκοπό έκδοσης του περιοδικού, να έχει περιορισμένη έκταση κειμένη μεταξύ 1.000 και 3.000 λέξεων (γραμματοσειρά Arial 12 του Η/Υ - Επιδίωξη άρθρα μέχρι 2.500 λέξεις). 2. Δημοσιεύονται κυρίως επιστημονικές εργασίες και διαλέξεις σπουδαστών, των στελεχών των Ε.Δ. και Σ.Α., καθηγητών- Πανεπιστημίων, εμπειρογνωμόνων και ειδικών, καθώς γενικά διαλέξεις της Πολιτικής και Στρατιωτικής Ηγεσίας του ΥΕΘΑ, για θέματα που αφορούν σε Άμυνα, Ασφάλεια, Οικονομία, την Ιστορία, την διπλωματία και λοιπούς τομείς της Γεωπολιτικής, άμεσου εθνικού ενδιαφέροντος. Δεν δημοσιεύονται κείμενα που περιέχουν διαβαθμισμένες πληροφορίες, ή δεν τεκμηριώνεται το περιεχόμενό τους και γενικώς άρθρα που περιέχουν εκφράσεις, οι

οποίες δεν συνάδουν με στο ήθος και το πνεύμα του καταστατικού του ΣΕΕΘΑ. 3. Η δημοσίευση εργασίας δεν σημαίνει και αποδοχή από τον ΣΕΕΘΑ των απόψεων του συντάκτη. Το περιεχόμενο εκάστου άρθρου απηχεί τις προσωπικές απόψεις του υπογράφοντος. 4. Τα κείμενα των εργασιών-άρθρων, θα συγκεντρώνονται, θα καταχωρούνται σε ειδικό φάκελο, θα εξετάζονται και θα αξιολογούνται από συντακτική επιτροπή του ΣΕΕΘΑ. Ανεξάρτητα από τη δημοσίευση η μη των άρθρων τα κείμενα δεν επιστρέφονται. 5. Τα κείμενα πρέπει να περιλαμβάνουν πλήρη επιστημονική τεκμηρίωση-βιβλιογραφία (υποσέλιδο αναφορά στην πηγή – τεκμηρίωση με βιβλιογραφία στο τέλος του άρθρου). 7. Οι βιβλιογραφικές σημειώσεις πρέπει να έχουν ενιαία αρίθμηση, να ευρίσκονται στο τέλος

του άρθρου καθώς και στο κάτω μέρος της σελίδας του κειμένου στο οποίο αναφέρεται η παραπομπή και να δίνονται ως εξής: α. Για βιβλία-μονογραφίες: Βιβλιογραφία: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος βιβλίου και υπότιτλος, πόλη έκδοσης, εκδοτικός οίκος, έτος έκδοσης, σελίδες. π.χ.: John Keegan, Η Ιστορία του Πολέμου, Αθήνα, Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη- Νέα Σύνορα, 1997. Παραπομπή: John Keegan, Η Ιστορία του Πολέμου, σελ. 3-12. β. Για άρθρα-μελέτες: Βιβλιογραφία: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος άρθρου εντός εισαγωγικών, περιοδικό, αριθμός τεύχους, χρονολογία, σελίδες, π.χ.: Ελευθερία Μαντά, “Η νέα ιταλική Ostpolitik και η στρατηγική θέση της Αλβανίας”, Παραπομπή: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος άρθρου εντός εισαγωγικών Γεωπολιτική, τ. 11,

Οκτώβριος 2000, σελ. 35-42. 8. Οι μελέτες στρατηγικού και γεωπολιτικού περιεχομένου πρέπει να συνοδεύονται από σχετικούς χάρτες και σχεδιαγράμματα, μαζί με τους σχετικούς υπότιτλους. Φωτογραφίες δημοσιεύονται μόνο εάν το περιεχόμενό τους κρίνεται αναγκαίο, και για την πληρέστερη ενημέρωση του αναγνώστη. 9. Η οποιαδήποτε συνεργασία πρέπει να παραδίδεται και σε ηλεκτρονική μορφή (CD κλπ), καθώς και σε δύο τυπωμένα αντίγραφα ένα τουλάχιστον μήνα πριν την έκδοση του περιοδικού (πχ μέχρι τέλος των μηνών Φεβ – Μαϊ – Αυγ – Νοε). * e-mail: seethaee@gmail.com (Περιοδικό «Εθνικές Επάλξεις»)

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

KATRADIS GLOBAL NETWORK Africa: Egypt (Alexandria, Port Said, Suez) • South Africa (Durban, Cape Town) • Asia: Singapore (Singapore) | Korea (Pusan) | China (Hong Kong, Shanghai, Qingdao, Zhenjiang & other ports) • Europe: Belgium (Antwerp, Zeebrugee) | Germany (Hamburg) | Netherlands (Rotterdam, Amsterdam) | Spain (Algeciras, Cadiz, Las Palmas) |Turkey (Istanbul) | Bulgaria (Varna) | Cyprus (all ports) • Middle East: U.A.E. (Fujairah, Dubai) • North America: Canada (Montreal) | USA (Houston, New Orleans, New York) • Central America: Panama (Panama)

UHMWPE, Aramid & Μixed Ropes for LNGs/LPGs and Tankers - Steel Wire Ropes - Sacrificial Anodes Anchors & Anchor Chains - Port Development Equipment - Vessel Deck Equipment

6 ΓPAΦEIA: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ 113 62 AΘHNAI THΛ./FAX: 210-88.11.853 E-mail: seethaee@gmail.com http://www.seetha.gr IΔIOKTHTHΣ: Σ.E.EΘ.A. Εκδότης: Λάμπρος Καζάκος, Αντιστράτηγος ε.α. Πρόεδρος Δ.Σ. του Συνδέσμου Πρόεδρος της Συντακτικής Eπιτροπής: Εμμανουήλ Καναβάκης, Αντιστράτηγος ε.α. Διευθυντής Σύνταξης: Σπύρος Μπελεγράτης Υποστράτηγος ε.α. Mέλη της Συντακτικής Eπιτροπής: Δημήτριος Φράγκου Αντιστράτηγος ε.α. Ιωάννης Καρμίρης Υποστράτηγος ε.α. Πόκας Χαράλαμπος Αντγος ε.α. Συνδρομές: Προαιρετικές προς τον Σ.E.EΘ.A. για τις «ΕΘΝΙΚΕΣ EΠAΛΞEIΣ» Eπιμέλεια: «Ηλιαία» Yψηλάντου 25 - 106 75 Aθήνα Τηλ./Fax.: 210-72.18.223 E-mail: iliea@otenet.gr Εκτύπωση: Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού Tο δημοσιευόμενα κείμενα εκφράζουν απόψεις των συγγραφέων. H χρησιμοποιούμενη γλώσσα είναι της επιλογής των συγγραφέων, ενώ η εν γένει εικονογράφηση γίνεται με μέριμνα του περιοδικού. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση άρθρων των «Εθνικών Επάλξεων» με την προϋπόθεση αναγραφής της πηγής

Στο εξώφυλλο: Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου: Πίνακας του Γάλλου ζωγράφου Ευγένιου Ντελακρουά εμπνευσμένο από τη μάχη των Ελλήνων στην τρίτη πολιορκία του Μεσολογγίου.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ:

«Μία φοῦχτα ἁλατισμένο φῶς»...............

Στο νεώτερο Ελληνικό κράτος όλες οι νέες γενιές αλλά και οι μεγαλύτεροι: «…ἀργὰ κατηφορᾶνε

σκρούσουν και πάλι στο αποφασιστικό εμπόδιο που είναι η νοοτροπία, οι παραδόσεις, και τα πολιτικά ανακλαστικά των τοπικών πληθυσμών, μουσουλμανικών και άλλων...». ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

νὰ ταΐσουνε τὰ ἐγγόνια τους μὲ τὸ μεσολογγίτικο μπαροῦτι…» όταν «…ξεφτάει ἀπόμακρα ἡ μινωικὴ τοιχογραφία τῆς δύσης...».

Σημείωμα εκδότη...........................................

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΕΘΝΙΚΌΣ ΎΜΝΟΣ: ΕΠΈΤΕΙΟΣ 150 ΕΤΏΝ

“Υμνος εις την Ελευθερίαν”: Στίχοι γραμμένοι στην λάβα του απελευθερωτικού αγώνα και την διαδρομή της Ιστορίας...........

Επιμέλεια: Διεύθυνση Σύνταξης του Περιοδικού «... οι άξιοι αναγνώσται αυτού του ύμνου θέλει τον κρίνουν δόξαν της Ελλάδος, και θέλει ειπούν μαζί μου, ότι εις κανένα καιρόν και εις κανένα έθνος η ελευθερία δεν ηύρε ψάλτην αξιώτερον...»

«Ο Ύμνος» του Σολωμού και το Μεσολόγγι.....

Υπό κ. Σαράντου Καργάκου, Ιστορικού και Συγγραφέα … Αλλά τον ΄Υμνο του Σολωμού δεν το έκανε Εθνικό το Βασιλικό Διάταγμα, το έκαναν οι ιαχές των Ελλήνων μαχητών που έφευγαν από την ζωή, τραγουδώντας το «…Σε γνωρίζω από την κόψη …» ή με την δοξαστική ιαχή «….Χαίρε, ώ χαίρε, Ελευθεριά...».

Νικόλαος Μάντζαρος και Εθνικός Ύμνος Επιχειρώντας μία αποτίμηση της συνεισφοράς του μουσουργού.................

Παράδοση – Παραλαβή Διοικήσεως............ Η.Δ. Παραδίδοντος Δκτού ΣΕΘΑ Αντγου Δ. Θωμαΐδη....

30 30

«… Η Σχολή Εθνικής άμυνας έχει όλα εχέγγυα και όλες τις προϋποθέσεις για να συνεχίσει το υψηλό έργο που επιτελεί, προβάλλοντας τόσο τις Ένοπλες Δυνάμεις, αλλά και την πατρίδα μας διεθνώς...».

Η.Δ. Παραλαμβάνοντος Δκτού ΣΕΘΑ Αντρχου Ν. Τσούνη... «… Τον άρχοντα τριών δει μέμνησθαι: πρώτον ότι ανθρώπων άρχει δεύτερον ότι κατά νόμους άρχει τρίτον ότι ουκ αεί άρχει...».

Τελετή Αποφοίτησης 5ης Ε.Σ. Δι.Μα...............

ΗΜΕΡΙΔΑ 23 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2015

Υπό Δρ Αθανασίου Τρικούπη, Προέδρου του Συλλόγου Μουσικών Εκπαιδευτικών Αν. Μακεδονίας – Θράκης «…Η συνθετική εργασία του Μάντζαρου αποδεικνύει το σεβασμό του στην ποιητική δομή του Σολωμού. Παράλληλα αντικατοπτρίζει την προσπάθεια του συνθέτη να αποδώσει το νοηματικό περιεχόμενο του ποιήματος…».

«Η Ελλάδα και οι Γεωστρατηγικές Εξελίξεις στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή».................... Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ............

35 36 κ. Λάμπρου Καζάκου, Αντιστρατήγου ε.α. Δ. Σολωμός: Ὕμνος εἰς τὴν ἐλευθερίαν..... 19 Εισήγηση συντονιστού.............................. 37 κ. Σπυρίδωνος Μπελεγράτη, Υπτγου ε.α. ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ «Εξωτερικές Επεμβάσεις & Τρομοκρατικές Επιθέσεις».... 38 Προκλήσεις και Διακυβεύματα Υπό κ. Θέμου Χ. Στοφορόπουλου, Πρέσβεως ε.τ. στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή.................. 24 «…Οι ισλαμιστές τρομοκράτες εκμεταλλεύονται την πεποίΥπό κ. Γεωργίου Ε. Σέκερη, πρέσβεως ε.τ. «…οι τυχόν προσπάθειες εκδημοκρατισμού των εκεί καθεστώτων θα προ-

θηση, που επικρατεί γενικότερα στους μουσουλμάνους, ότι ο κόσμος του Ισλάμ υφίσταται επίθεση: Παλαιστίνη, Ιράν, Αφγανιστάν, Λίβανος, πάλι Αφγανιστάν, Ιράκ, Συρία, Σαχέλ (η ζώνη μεταξύ Σενεγάλης και Σουδάν, όπου και το Μάλι)».

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

7 «Οι Γεωπολιτικές Εξελίξεις στις χώρες του Μαγκρέμπ».........................

Υπό κ. Aya Burweila, Εξειδικευμένης Αναλύτριας του RIEAS «...Συμπερασματικά θα μπορούσε να λεχθεί, ότι η Λιβυκή κρίση που δημιουργήθηκε από μια μάλλον λανθασμένα σχεδιασμένη επέμβαση στην περιοχή, δεν απειλεί μόνο την ασφάλεια και την ευημερία των ίδιων των Λίβυων, αλλά επίσης και την ασφάλεια αθώων λαών στη Μέση Ανατολή, την Αφρική και την Ευρώπη...»

«Γεωπολιτικές Ανακατατάξεις στη Μέση Ανατολή: Προβλήματα και Προοπτικές για την Ελλάδα»..................................

Υπό Δρ Αλεξάνδρου Κούτση, Ομοτ. Καθηγητού «...Η επέμβαση της Ρωσίας έθεσε τον Ομπάμα μπροστά σε ένα οδυνηρό δίλημμα: Να επιτρέψει στο ΙΣΙΣ να συνεχίσει να αποδυναμώνει το καθεστώς Άσσαντ ή να συνεργασθεί με τη Ρωσία για τη σταθεροποίηση του συριακού κράτους και την αποτροπή μιας χαώδους κατάστασης στην περιοχή...». ΠΟΛΙΤΙΚΟ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Υβριδικοί Πόλεμοι (Hybrid Wars).......................................

Υπο κ. Ιπποκράτη Δασκαλάκη, Υπτγου ε.α., MSc στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές (Πάντειο Πανεπιστήμιο) «...Ο «υβριδικός πόλεμος» πλέον από τη χρήση των συμβατικών τακτικών και όπλων και των αντίστοιχων του ανταρτοπολέμου, ενδέχεται να συμπεριλάβει και χρήση (ή απειλή χρήσης) πυρηνικών, βιολογικών και χημικών όπλων...».

Από τους Χαριζίτας εις το Ισλαμικόν Κράτος Ιράκ και Συρίας......

Υπο κ. Κυριακού Θ. Νικολάου - Πατραγά (ΔρΝ) «...Και δύο καταληκτικά σχόλια. Ο πνευματικός πατήρ του προέδρου Ερντογάν, Ερμπακάν, συνεδέθη με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους κατά την μαθητείαν του εις το Πολυτεχνείον του Μονάχου. Επιστρέψας κατόπιν εις Τουρκίαν μετέφρασεν εις την τουρκικήν το πλέον μισαλλόδοξον όλων βιβλίον του Σαϋεντ Κότμπ Μαάλεμ φή αλ-ταρήκ ...»

Η 62η Ετήσια Σύνοδος Αποφοίτων του NDC.........................

Υπό κ. Ζαφειρίου Ταμπακίδη, Αντπχου (Ι) ε.α. Αντιπροέδου ΣΕΕΘΑ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΑΠΟΨΕΙΣ

Η Τουρκία στο επίκεντρο, οι φιλοδοξίες της στον «αέρα»....... Υπό Δρ Κωνσταντίνου Φίλη, Διευθυντού Ερευνών του ΙΔΙΣ

Η Τουρκία θέτει μόνη της θέμα Στενών............................... Υπό Μελέτη Μελετόπουλου, Δρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών

Η Άγκυρα στρατηγικός όμηρος των Ηνωμένων Πολιτειών......

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Η Ελλάς και ο Κριμαϊκός Πόλεμος....................................

Υπό Δρ Ιωάννη Σ. Παπαφλωράτου, Νομικού – Διεθνολόγου «...Είναι σίγουρο ότι η έκβαση του Κριμαϊκού Πολέμου απετέλεσε τροχοπέδη για την απελευθέρωση των υπόδουλων Ελλήνων. Οι Αγγλογάλλοι είχαν προσανατολιστεί υπέρ της διατηρήσεως της ακεραιότητος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η στάση του Όθωνος τους είχε εξοργίσει....»

Θεσσαλονίκη: 2330 Χρόνια Πολιτισμού και Ελληνικότητας......

Υπό του κ. Κωνσταντίνου Χολέβα, Πολιτικού Επιστήμονος

Ο Κύπριος Μητροπολίτης Δημητσάνης Φιλόθεος Χατζής ο Εθνομάρτυρας..................................

Υπο Δρ Ηρακλή Ζαχαριάδη, Προέδρου Ελληνικού Πνευματικού Ομίλου Κυπρίων Ελλάδος «...Η συμμετοχή του στην προπαρασκευή του μεγάλου εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του 1821 και ο μαρτυρικός του θάνατος, τον κατατάσσουν ανάμεσα στους κληρικούς προς τους οποίους το έθνος οφείλει κάθε τιμή και ευγνωμοσύνη...». ΤΕΧΝΙΚΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Εμπορική Ναυτιλία: Το τεχνολογικό όραμα του 2020........

Υπό Δρ Νικήτα Νικητάκου, Καθηγητού Πανεπιστημίου Αιγαίου «...Οι βασικές αρχές ανάπτυξης που θα κυριαρχήσουν, είναι διαφάνεια και ανοικτή αρχιτεκτονική, συμφωνία με τα πρότυπα των διεθνών οργανισμών και κυρίως αποτελεσματική αλλά και οικονομική λειτουργία. Εναπόκειται στους συντελεστές των θαλάσσιων μεταφορών, η επαλήθευση του οράματος...» ΜΕ ΕΥΘΥΜΗ ΜΑΤΙΑ

Πώς να σηκωθώ κύριε;…..............................................

Υπό κ. Χρήστου Μπολώση, Υπτγου ε.α. – ΓΓ/ΣΕΕΘΑ

ΤΟ ΒΙΒΛΊΟ

80 Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας και ISIS................ 62 Υπό κ. Πόκα Χαραλάμπους, Αντγου ε.α. μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ Μερόπης Σπυροπούλου: Στην εποποιία του 1940-41 με πίστη............. 80 Η Διένεξη Ρωσίας - Τουρκίας ............................................ 63 Επιμέλεια: Συντακτική Επιτροπή του Περιοδικού Τα Νέα του Συνδέσμου........................................................... 82 Υπό Δρ Αλεξάνδρου Κούτση, Ομοτ. Καθηγητού Παντείου Πανεπιστημίου Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξχου ε.α., Γεωστρατηγικού Αναλυτή- Συγγραφέα

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Ζήση Ν. Μπέλλου: «Δυτικομακεδονικό Ημερολόγιο»........................ Επιμέλεια: Συντακτική Επιτροπή του Περιοδικού

ΕΘΝΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ: ΕΠΕΤΕΙΟΣ 150 ΕΤΩΝ

“ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ”: ΣΤΙΧΟΙ ΓΡΑΜΜΕΝΟΙ ΣΤΗΝ ΛΑΒΑ ΤΟΥ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Επιμέλεια: Διεύθυνση Σύνταξης του Περιοδικού

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ο έτος 2015 συμπληρώθηκαν αισίως Το 1861 ο τότε Υπουργός των Στρατιωτικών, ζήτησε από τον Μάντζαρο να συνεκατόν πενήντα χρόνια, από την θέσει εμβατήριο πάνω στον «Ύμνο εις ημερομηνία που καθιερώθητην Ελευθερίαν». Ο μουσικός, μετέκαν ως Εθνικός Ύμνος της Χώρας μας, οι δύο πρώτες στροβαλε την μουσική του Ύμνου του φές ενός ποιήματος, το οποίο Σολωμού σε ρυθμό εμβατηρίου συνετέθει μέσα στο καμίνι της και μετά το 1864, με την ευκαιιστορικής της διαδρομής, από ρία τής Ένωσης της Επτανήσου με την μητέρα Ελλάδα, τον ανακηρυχθέντα μετέπειτα ως Εθνικό μας Ποιητή Διο «Ύμνος εις την Ελευθερίονύσιο Σολωμό. Συγκεκριμέαν» καθιερώθηκε ως Εθνικός να, εγράφη το Μάιο του 1823 Ύμνος. Ακολούθως το έτος στη Ζάκυνθο, ενώ ένα χρό1873 τυπώθηκε μαζί με όλα νο αργότερα, δημοσιεύτηκε τα μέρη της μουσικής συμστο Μεσολόγγι και τον ίδιο φωνικής σύνθεσής του (παρ1 τιτούρα) για πρώτη φορά στο χρόνο ο Φωριέλ το συμπεριέλαβε στη συλλογή των ελληΛονδίνο, σε 27 ολοκληρωμένα νικών δημοτικών τραγουδιών. Το αντίτυπα. 1828, ο Νικόλαος Μάντζαρος, KερΤο ποίημα «Ύμνος εις την Ελευκυραίος μουσικός και φίλος του Σοθερίαν» αποτελείται από 158 τετράΔιονύσιος Σολωμός λωμού, μελοποίησε το ποίημα με βάση στιχες στροφές, ενώ οι 24 πρώτες καθι(1798 -1857) τα τότε λαϊκά μοτίβα, για τετράφωνη ανερώθηκαν ως Εθνικός Ύμνος2, το 1865. Από δρική χορωδία, αλλά όχι ως εμβατήριο. Έκτοαυτές οι δυο πρώτες είναι εκείνες που ανακρούτε ο «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» ακουγόταν τακτικά σε ονται και συνοδεύουν πάντα την έπαρση και την υποστοεθνικές εορτές, χωρίς όμως να καταστεί «Εθνικό μας Άσμα». λή της Ελληνικής Σημαίας ή ψάλλονται σε επίσημες στιγμές Το 1844 το ποίημα μελοποιήθηκε για δεύτερη φορά εορτές και τελετές3. Κατά τη διάρκεια της ανάκρουσης του από τον Νικόλαο Μάντζαρο και υποβλήθηκε στον τότε βασιλέα Όθωνα, με την ελπίδα ότι θα γινόταν δεκτό ως Εθνικός 2 Όταν ο Βασιλιάς Γεώργιος ο Α’ επισκέφθηκε την Κέρκυρα το 1865 μετά την ενσωμάτωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, άκουΎμνος. Παρά την τιμητική επιβράβευση του Ν. Μάντζαρου σε την εκδοχή για ορχήστρα πνευστών της πρώτης μελοποίησης με τον Αργυρό Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρα και του που έπαιζε η μπάντα της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας και του Διονυσίου Σολωμού με τον Χρυσό Σταυρό του ιδίου Τάγμαέκανε εντύπωση. Ακολούθησε Βασιλικό Διάταγμα του Υπουργείου τος, το έργο διαδόθηκε μεν ως «Θούριος», αλλά δεν εγκρίΝαυτικών (Υπουργός Δημήτριος Στ. Μπουντούρης ή Βουδούρης), που το χαρακτήρισε «επίσημον εθνικόν άσμα» και διατάχθηκε η θηκε ως «Ύμνος». 1 Ο Κλώντ Σαρλ Φωριέλ, (Claude Charles Fauriel, 1772 – 1844) ήταν Γάλλος ακαδημαϊκός φιλόλογος, ιστορικός και κριτικός, που η ακμή του συμπίπτει με την Γαλλική Επανάσταση και τους Ναπολεοντίους Πολέμους. Στην Ελλάδα είναι γνωστός κυρίως για τη σημαντική συλλογή δημοτικών τραγουδιών που συγκέντρωσε και μετέφρασε.

εκτέλεσή του «κατά πάσας τας ναυτικάς παρατάξεις του Βασιλικού Ναυτικού». Επίσης ενημερώθηκαν οι ξένοι πρέσβεις, ώστε να ανακρούεται και από τα ξένα πλοία στις περιπτώσεις απόδοσης τιμών προς τον Βασιλιά της Ελλάδος ή την Ελληνική Σημαία. Από τότε θεωρείται ως Εθνικός Ύμνος της Ελλάδος. (https://el.wikipedia.org/) 3 O Εθνικός Υμνος της Κυπριακής Δημοκρατίας καθιερώθηκε με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου στις 18 Νοεμβρίου 1966. ΣύμΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Εθνικού μας Ύμνου, αποδίδονται τιμές χαιρετισμού στη σημαία. Προσπαθώντας να αναλύσουμε την ποιητική σύνθεση του Εθνικού μας ποιητή, για τον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν», είναι αδύνατο να αγνοήσουμε, τον τρόπο με τον οποίο έχει γραφεί. Έχει συντεθεί κατά την διάρκεια της πρώτης πολιορκίας του Μεσολογγίου (κυρίως), μεταφέροντας διαχρονικά μυνήματα4 για την Ελευθερία, σε όλους τους Έλληνες. Πρόκειται για το «ιερό άσμα» που έγινε θρύλος, απαντοχή, αλλά και σημαία σε όλους τους αγώνες του Έθνους μας. Είναι ένας θρύλος, που από τα πρώτα ακόμα βήματά του στην μικρή και σκλαβωμένη τότε χώρα μας, αγκαλιάστηκε από τον Ελληνικό λαό, έγινε «θούριος» αρχικά και στη συνέχεια έστω και μετά παρέλευση 50 περίπου ετών, αναγνωρίστηκε επίσημα από την Πολιτεία ως Εθνικός ΄Υμνος της. Μελετώντας τα ιστορικά κρατικά αρχεία της πρώτης επίσημης δημοσίευσης του «΄Υμνου είς την Ελευθερίαν» και συγκεκριμένα το 5ο Φύλλο της «Γενικής Εφημερίδας της Κυβερνήσεως» της 21ης Οκτωβρίου 1825, ανακαλύπτουμε παράλληλα, ότι η πατρίδα μας έδινε ταυτόχρονα τον «υπέρ πάντων αγώνα». Συγκεκριμένα, στη σελίδα 2 του επίσημου κειμένου, αναφέρεται ότι «…Οι εχθροί φθάσαντες είς Αρκαδίαν, παρέμειναν εκεί ημέρες τινάς (15 Οκτ 1825), και έπειτα ανεχώρησαν εκείθεν είς τα φρούρια…. Ο Γενικός αρχηγός Θ. Κολοκοτρώνης εδιώρησε τον στρατηγόν Κολιόπουλον, να παραλάβει….και να καταλάβει την θέση Κλειδίου και όποιαν άλλην εγκριθεί…». Επίσης (12 Οκτ 1825) αναφέρεται ότι «… Ο είς τα Σάλωνα εμφωλεύσας εχθρός μένει ακίνητος, και επαπειλεί ότι δεν θέλει αναχωρήσει εκείθεν, ούτε τον χειμώνα…». Πρόκειται βέβαια για πολεμικές επιχειρήσεις που επισυνέβαιναν στην τότε μικρή και επαναστατημένη Ελλάδα και ιδιαίτερα στις προσπάθειες στρατιωτιωτικού χαρακτήρα του Θ. Κολοκοτρώνη εναντίον του Ιμπραήμ5 στην Πελοπόννησο, ο οποίος (Ιμπραήμ) μαζί με τους Οθωμανούς είχε περιορίσει τις δυνάμεις των Ελλήνων, σε πολύ μικρά τμήματα της Πελοποννήσου και της Στερεάς. Είναι όμως γεγονός άξιο ιδιαίτερης προσοχής, ότι μέσα φωνα με την εν λόγω απόφαση, υιοθετήθηκε ως Εθνικός Ύμνος της Κύπρου, η μουσική του Εθνικού Ύμνου της Ελλάδας (http://www. presidency.gov.cy/presidency/presidency.nsf/prc34_gr/prc34_ gr?OpenDocument). 4 21 Οκτωβρίου 1825: Στο πέμπτο φύλλο της «Γενικής Εφημερίδος της Ελλάδος», δημοσιεύεται για πρώτη φορά ένα ποίημα. Πρόκειται για την τότε Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και για τον Ύμνο εις την Ελευθερία του Διονύσιου Σολωμού. (Ψηφιακά Αρχεία Ακαδημίας Αθηνών: http://psifiakaarxeia. academyofathens.gr/rec.asp?id=103712) 5 Το 1824, κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, ο Ιμπραήμ στάλθηκε από τον πατέρα του στην Πελοπόννησο, για να βοηθήσει τους Οθωμανούς, επικεφαλής στρατιάς Αιγυπτίων που κάποτε έφτασε τουλάχιστον τις 35.000 άνδρες. Αφού πρώτα στάθμευσε στην Κρήτη, τον Φεβρουάριο του 1825, αποβιβάστηκε στον Μωριά. Κυρίευσε αρχικά την Τρίπολη και το Ναυαρίνο, ωστόσο η επίθεσή του τον Ιούνιο στους Μύλους Αργολίδας αποκρούστηκε από τον Δημήτριο Υψηλάντη. Κατά την εκστρατεία αυτή προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στην Πελοπόννησο, πυρπολώντας οικισμούς, κόβοντας οπωροφόρα δένδρα και καλώντας τον πληθυσμό να προσκυνήσει (Κοτσώνης, σ. 486) ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Έξοδος Μεσολογγίου (τμήμα), όπως την φιλοτέχνησε ο Άγγελος Δ. Κασόλας. Ο πίνακας φυλάσσεται στο Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης Μεσολογγίου.

στην δίνη του αγώνα, δημοσιεύεται ίσως για πρώτη φορά σε επίσημο έγραφο του τότε μικρού Ελληνικού κράτους και ο «Ύμνος εις την Ελευθερίαν», σε μια μικρή παρουσίαση του ιστορικού Σπ. Τρικούπη. Φρονούμε ότι οι αναφορές του μεγάλου ιστορικού της Επανάστασης, αναδημοσιευόμενες σήμερα ως ελάχιστος φόρος τιμής για την συμπλήρωση 150 ετών του Εθνικού μας ΄Υμνου, δίδουν επακριβώς το βαθύτερο νόημα των στίχων του «΄Υμνου» του Διονυσίου Σολωμού: ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ6 «…Χάριν των φιλομούσων αναγνωστών μας εκδίδομεν το ακόλουθον φιλολογικόν άρθρον, το οποίον έγραψεν ο Κύριος Σπ Τρικ περιέχον συνοπτικήν ανάλυσιν του κατά τρίτην φοράν εκδοθέντος εν Μεσολογίω Ύμνου εις την ελευθερίαν του Κόμητος Διονυσίου Σολωμού Ζακυνθίου. Εν ώ καθένα από τα φωτισμένα έθνη της Ευρώπης διαβάζει εις την γλώσσαν του το ποίημα του ομογενούς μας Κύριου Σολωμού· εν ώ τα κάλλη αυτού του ποιήματος έθελξαν των ξένων αναγνωστών την καρδίαν, και έπλεξαν φιλολογικόν στέφανον εις την κορυφήν του νέου ποιητού μας, είναι δίκαιον μοναχή η Ελλάς να μην γνωρίζει ό,τι δοξάζει το τέκνον της, και όσα εγρά6 Κείμενο εκ του προτοτύπου στο οποίο διατηρείται επακριβώς η γλώσσα η ορθογραφία και ο τονισμός του (Ναύπλιο 21 Οκτ 1825: Γενική Εφημερίς της Ελλάδος σελ. 3 και 4)

ΕΘΝΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ: ΕΠΕΤΕΙΟΣ 150 ΕΤΩΝ

φησαν δι’ αυτήν την ιδίαν, εν ώ μάλιστα είναι η Τρίτη φορά όπου τώρα τυπόνονται; Επιχειρίζεται ο ποιητής να υμνήσει την ελευθερίαν της Ελλάδος, ούτε από τους ουρανούς μας την κατεβάζει, ούτε με τα συνειθισμένα από την ποίησιν σύμβολα της θεότητος την χαρακτηρίζει. Η ελευθερία της Ελλάδος συνενταφιάσθη μαζί με τους ήρωας της· τους τάφους ανοίγει και ο ποιητής, από τα εκεί θαμμένα ιερά κόκκαλα την εβγάνει, και όλην ελληνικήν την παρρησιάζει.

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Απ΄ τα κόκκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά, και σαν πρώτα ανδρειομένη χαίρε, ώ, χαίρε ελευθεριά. Διά σύμβολον, της οπλίζει το χέρι με κοφτερήν μάχαιραν, διά να εκδικηθεί τόσων αιώνων αδικοχυμένα ελληνικά αίματα, και να ξεπλυθεί και η ιδία από τον μολυσμόν της δουλείας της. Σε γνωρίζω από την κόψι του σπαθιού την τρομερή, σε γνωρίζω από την όψι που με βία μετράει την γη. Αφ΄ ού χαιρετά κατ’ αυτόν τον προσφυή τρόπον την ελευθερίαν ο ποιητής, εξετάζει τι ήτον η χθεσινή Ελλάς, και με τους ελεγειακούς του τόνους κινεί εις πάθος την καρδίαν· αισθήματα χαράς έπειται διά μιάς εξυπνά, και τον ενθουσιασμόν της καρδίας του τον ανάφτει και εις τα στήθη των άλλων και τους ανοίγει ευθύς το θέατρον των σημαντικωτέρων άθλων της νέας Ελλάδος· τους φέρει πρώτον έμπροσθεν εις τα τείχη της Τριπολιτζάς, και τόσον έντεχνα και ζωηρά ψάλλει τα συμβάντα αυτής της πόλεως, όπου ο ακροατής νομίζει ότι βλέπει ζωντανήν παράστασιν της τραγικής εκείνης σκηνής. Ιδού η δείξις: τότε (λέγει) ανάφτει του πολέμου αναλαμπή, το τουφέκι ανάβει, αστράφτει, λάμπει, κόφτει το σπαθί. Ακούω κούφια τα τουφέκια, ακούω σμίξιμο σπαθιών, ακούω ξύλα, ακούω πελέκια, ακούω τρίξιμο δοντιών· της σκηνής η ώρα, ο τόπος, η κραυγαίς, η ταραχή, ο σκληρόψυχος ο τρόπος του πολέμου και οι καπνοί, κι η βρονταίς, και το σκοτάδι, όπου αντίκοφτε η φωτιά, επαρέσταιναν τον άδη, που ακαρτέρειε τα σκυλιά. Αυτοί δεν είναι λόγοι· είναι ζωγραφία! 10

Πόσον προσφυής είναι ο τρόπος, με τον οποίο ο ποιητής επιχειρίζεται να δικαιολογήση την τόσην σφαγήν εκείνης της τρομερής ημέρας! υποθέτει ότι αναρίθμητοι ίσκιοι των αδικοφονευμένων Ελλήνων ανέβαιναν από τα σπλάχνα εις το πρόσωπο της γής, οι οποίοι χορεύοντες μέσ’ στα πηχτά αίματα, βρυχίζοντες βραχνά, και μανίζοντες εις το πλάι των Ελλήνων έγγιζαν τα στήθη των πολεμιστών· αυτό το έγδισμα έδιωχνεν από την ελληνικήν καρδίαν κάθε αίσθημα λύπης και κατ΄αυτόν τον τρόπο …αυξάνει του πολέμου Ο χορός τρομαχτικά, Σαν το σκόρπισμα του ανέμου ς΄ του πελάου την μοναξιά, και πάλιν ο χορός του πολέμου αυξάνει, και πάντοτε εις αύξησιν προχωρεί, έως ου κλείεται η σκηνή της Τριπολιτζάς με τον ακόλουθο παιάνα· Της αυγής δροσάτο αέρι δεν φυσάς τώρα εσύ πλιό ς΄ των ψευδόπιστων το αστέρι φύσα, φύσα εις τον Σ τ α υ ρ ό. Από την Τριπολιτζάν μεταβαίνει εις Κόρινθον· εκεί άλλοτε παίζει την ήμερην φλογέραν, άλλοτε την πολεμικήν σάλπιγγα, ευτυχώς όμως πάντοτε και την μίαν και την άλλην. Έρχεται κατόπιν η πολιορκία του Μεσολογγίου των 1822, και ιδού εις την φοβερήν ώραν της εφόδου, η ιερά θρησκεία, θυγατέρα του ουρανού, διαυθεντεύτρα και παρηγορίτρα των χριστιανών καταιβαίνει την ημέραν της ενανθρωπήσεως του Θεού, να επισκεφθή τον κινδυνεύοντα λαόν της, και βαστώντας τον σταυρόν εις το χέρι φιλεί την ελευθερίαν, την οποίαν ιδού πόσον θαυμάσια ο ποιητής μας την περιγράφει. Μία τέτοια περιγραφή πρέπει να ήναι η εσπερινή και αυγινή προσευχή κάθε φιλελευθέρου. Α! το φως, που σε στολίζει Σαν ήλιου φεγγοβολή και μακρόθεν σπινθηρίζει, δεν είν’, όχι, από την γη· λάμψιν έχει όλην φλογώδη· χείλος, μέτωπο, οφθαλμός, φως το χέρι, φως το πόδι, κι’ όλα γύρω σου είναι φως. Το θείον εκείνο φίλημα της θρησκείας προς την ελευθερίαν, ενεργεί τα τεράστια εκείνης της ημέρας· η ποίησης γίνεται και αυτή θεία· η φωνή της είναι εις κάποια μέρη φωνή προφήτου, και παντού ως ορμητικός χείμαρρος χύνει την δύναμίν της και την χάριν της. Ακολουθούν έπειτα ύμνοι των θαλασσινών μας, του πατριάρχου ο τραγικός θάνατος, τραγικά και φιλεκδικητικά γραμμένος, συμβουλή εις το έθνος εναντίον της αναθεματισμένης διχονοίας, και μία αποστροφή σφοδροτάτη, εις το τέλος, προς ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

τους βασιλείς της Ευρώπης, έμπροσθεν των οποίων οι ανδρείοι της Ελλάδος στένοντες τον σταυρόν τους ερωτούν λέγοντες, τι θα κάμετε; Θ’αφήστε ν΄αποχτήσωμεν ημείς λευθερίαν, ή θα την λύστε, εξ΄ αιτίας πολιτικής; Τούτο ανίσως μελετάτε, ιδού εμπρός σας τον σταυρό· βασιλείς! ελάτε, ελάτε, και κτυπήσατε κ΄εδώ.

παρόν, να αποφύγω τας συνειθισμένας διά την γλώσσαν μας λογομαχίας αλλ’ οποιαδήποτε και αν ήναι καθενός η γνώμη, δίκαιον είναι να παρατηρηθή, ότι η ευρυχωρία της φαντασίας του ποιητού, επλάτυνε και αυτά τα στενά όρια της κοινής μας γλώσσας, την οποίαν και αναίβασεν εις τα ύψη των ιδεών του. Η αρμονία των στίχων θα φανή νέα βέβαια εις την ελληνικήν ακοήν, και όχι αρεστή· αλλά δεν δυσκολεύομαι να ειπώ, ότι είναι τόσον περισσότερον ηδονική, όσον το αυτί του ακροατού είναι μουσικώτερον. Αν δεν με απατά η ειλικρινής μου προς τον ποιητήν φιλία, νομίζω ότι οι άξιοι αναγνώσται αυτού του ύμνου θέλει τον κρίνουν δόξαν της Ελλάδος, και θέλει ειπούν μαζί μου, ότι εις κανένα καιρόν και εις κανένα έθνος η ελευθερία δεν ηύρε ψάλτην αξιώτερον…»

Και με το κτυπήσατε κ’ εδώ κλείει θαυμάσια το ποίημα. Λυπούμαι ότι τα στενά όρια της εφημερίδος, δεν με συγχωρούν να αναλύσω λεπτομερώς το ποίημα, και με βιάζουν να παρατρέξω τόσας στροφάς, με τας οποίας έπρεπε να υποστηρίξω τους ακολούθους λόγους μου. Από τα προ αιώνων θαμμένα κόκκαλα των προγόνων μας τους κωφούς και άφωνους τάφους εξυπνά και ο Κύριος Σολωμός την βαρυά εκεί κοιμωμένην Μούσαν. Παρόμοια με την προχθεσινήν Ελλάδα εκείτετο και η ποίησής μας έως χθες πτωχή και άδοξη, παρόμοια με την σημερινήν Ελλάδα υψώνεται και αυτή τώρα και λαμπρύνεται. Ο ύμνος, περί του οποίου γίνεται λόγος, λέγει ο ποιητής ότι εποιήθη τον Μάιον μήνα του 1823· είναι εώς εκατόν εξήντα στροφαί· συνθεμένος από διάφορα μέρη φαίνεται ένα όλον μονομερές και τέλειον, και χωρίζωντάς τον εις τα μέρη του, ευρίσκεις καθένα από αυτά ένα όλον τέλειον. Το γυμνασμένο εις την ποίησην αυτί ακούει εις αυτόν τον ύμνον όλους τους τόνους της ποιήσεως και η ποικιλία αυτή το μαγεύει τόσον, ώστε θέλει να τον ακούση όλον δια μίας. Βάθος γνώσεων των κανόνων της υψηλής Λυρικής δείχνει ο ποιητής, όταν πηδά από μία υπόθεσιν εις άλλην· η θερμότητα της καρδίας του αποφεύγει πάντοτε την ψυχρότητα της Μυθολογίας, και το ύψος των ιδεών του αποστρέφεται τους κοινούς τόπους της ποιήσεως. Είναι γραμμένος εις την κοινοτάτην γλώσσαν, εις την οποίαν είναι παράκαιρον να κάμω καμΓενική Εφημερίς της Ελλάδος: Ναύπλιο 21 Οκτωβρίου 1825 μίαν κρίσιν, θέλωντας, κατά το ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΕΘΝΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ: ΕΠΕΤΕΙΟΣ 150 ΕΤΩΝ

«Ο ΥΜΝΟΣ» ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Υπό κ. Σαράντου Καργάκου, Ιστορικού, Συγγραφέα και Δοκιμιογράφου*

ν και δεν επιτρέπεται σ’ έναν ιστορικό να στηρίζει το στοχασμό του πάνω στον υποθετικό σύνδεσμο «αν», ώστόσο το «αν» δεν λείπει από την σκέψη του ιστορικού. Έτσι τολμώ, να πώ ότι αν έλειπε ο Σπυρίδων Τρικούπης, δεν θα είχαμε τον Διονύσιο Σολωμό ως Έλληνα ποιητή. Το πιθανώτερο ήταν να γίνει ένας μετρίου διαμετρήματος ιταλόγλωσσος ποιητής. Αν όμως δεν υπήρχε το Μεσολόγγι, ο Σολωμός δεν θα υψωνόταν στην κορυφή του Ελληνικού Παρνασσού. Δεν θα γινόταν ο πρώτος κατά χρονολογίαν και κατ’ αξίαν ποιητής της απελευθερωμένης Ελλάδος. Το Μεσολόγγι τον ανέβασε στο ύψος του Εθνικού Ποιητή. Τα πρώτα ποιήματα που έγραψε στην Ελληνική ο Σολωμός, είχαν μια επτανησιακή χάρη, μια επτανησιακή αύρα, αλλά δεν είχαν ακόμη την επαναστατική, την πολεμική λαύρα, με την οποία απομονωμένος στον ελαιώνα του Στράνη κατά το διάστημα της πρώτης πολιορκίας του Μεσολογγίου συνέθεσε το 1823 τον «΄Υμνον είς την Ελευθερίαν», που όχι εντελώς συμπτωματικά τυπώθηκε το 1825 στο Μεσολόγγι. Λέγεται, ότι ο ποιητής καθόταν σε μια ορισμένη θέση του λόφου, κι’ άκουγε από εκεί τις κανονιές που ρίχνονταν κατά της ηρωικής πόλης, και που συνάμα δονούσαν τις χορδές της ποιητικής του δημιουργίας. Πολλοί τον άκουγαν να φωνάζει: «Bάστα καημένο Μεσολόγγι». Πολλά χρόνια μετά, η επιτροπή εορτασμού της εκαντονταετηρίδος του εθνικού ποιητή της Ζακύνθου, ζήτησε από την τότε Ελληνική Κυβέρνηση, να απαλλοτριωθεί η θέση αυτή ως εθνικός χώρος. Δεν γνωρίζω αν έγινε δεκτό το αίτημα αυτό. Αλλ’ ο Σολωμός έχει ένα δικό του χώρο στην Ψυχή των Ελλήνων, και από την θέση αυτή μένει ακατάρριπτος, παρά τις κάποιες όψιμες αμφισβητήσεις τού ποιητικού του αναστήματος και του παράλογου αιτήματος να αντικατασταθεί ο Εθνικός μας Ύμνος με κάτι ποιό σύγχρονο..! Ωστόσο, ο Λόφος του Στράνη1 ήταν για τον Σολωμό ένα είδος προωθημένου παρα1 Σε απόσταση μόλις δύο χιλιομέτρων από την πόλη της Ζακύνθου, βρίσκεται ο λόφος του Στράνη, ακριβώς πάνω στην διασταύρωση που στρίβουμε για την Μπόχαλη. Εδώ ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός, ακούγοντας τους κανονιοβολισμούς του Μεσολογγίου, εμπνεύστηκε και έγραψε τον Εθνικό μας Ύμνο. Στην μικρή πλατεία, στην θέση που σήμερα δεσπόζει η προτομή του Διονυσίου Σολωμού, υπήρχε το δέντρο στην σκιά του οποίου έγραψε τον «Ύμνο εις την Ελευθερία» και τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους». Το αρχοντικό του ποιητή βρίσκεται λίγο πιο πάνω προς την κορυφή του λόφου το

Η προτομή του Διονυσίου Σολωμού (Λόφος του Στράνη Ζάκυνθος)

τηρητηρίου, όπου ο ποιητής με τα ανοικτά πάντα κι’ άγρυπνα τα μάτια της ψυχής, έβλεπε το τι γινόταν στο Μεσολόγγι και στην λοιπή επαναστατημένη Ελλάδα. Το Μεσολόγγι για τον Σολωμό δεν ήταν απλώς μία πόλη, ένα γεωγραφικό σημείο που εκείνη την στιγμή έγραφε μία λαμπρή σελίδα στην Ελληνική ιστορία. Ήταν -και έτσι είναισύμβολο της Παγκόσμιας Ελευθερίας. Στην πρώτη πολιορκία που έληξε άδοξα για τους Τουρκαλβανούς στις 25 Δεκεμβρίου 1822 και με τρόπο τραγικό, λόγω του πνιγμού τους στον Αχελώο ποταμό, ο Διονύσιος Σολωμός, επιχειρεί με 27 τετράστιχα (88-115), να συζεύξει Θρησκεία και Ελευθερία: Πῆγες εἰς τὸ Μεσολόγγι τὴν ἡμέρα τοῦ Χριστοῦ, μέρα ποὺ ἄνθισαν οἱ λόγγοι γιὰ τὸ τέκνο τοῦ Θεοῦ. Το υποκείμενο του ρήματος «πήγες» είναι ασφαλώς η «Ελευθερία», η οποία φθάνοντας στο Μεσολόγγι, είδε να ορθώνεται μπροστά της λαμποκοπώντας η «Θρησκεία, με ένα Σταυρό» και δείχνοντας με το δάχτυλο τον ουρανό, της είπε τα ακόλουθα λόγια: «σ’ αὐτό», ἐφώναξε, «τὸ χῶμα οποίο διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση ακόμα και σήμερα. Η ομορφιά του τοπίου (καταπράσινος πευκόφυτος λόφος) και η υπέροχη θέα μας βοηθούν να κατανοήσουμε σε ποιο βαθμό αυτά τα στοιχεία έπαιξαν καθοριστικό ρόλο και ενέπνευσαν τον εθνικό μας ποιητή ώστε να δημιουργήσει τα υπέροχα αυτά έργα. Η πρόσβαση προς τον λόφο του Στράνη είναι πολύ εύκολη και σύντομη από την πόλη.

* Στοιχεία και βιογραφικό του συγγραφέα στην Ιστοσελίδα: www.sarantoskargakos.gr

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

στάσου ὀλόρθη, Ἐλευθεριά!». Καὶ φιλώντας σου τὸ στόμα μπαίνει μὲς στὴν ἐκκλησιά. Με στίχους συγκλονιστικούς, για ένα «νεοφώτιστο» της Ελληνικής, δίνει το χρονικό της μάχης, όχι μόνο για να διασώσει κάποια περιστατικά, αλλά και για να μεταδώσει και κάποια συμβολικά μηνύματα. Η Θρησκεία αδελφώνεται με την Ελευθερία, όχι για το ξεσκλάβωμα κάποιας περιορισμένης Ελλαδικής εκτάσεως, αλλά για την απελευθέρωση ολόκληρου του τότε Ελληνικού κόσμου και φυσικά της πόλης των θρύλων όπου δεσπόζει αιώνιο το Σύμβολο της Χριστιανικής Θρησκείας, η Αγία Σοφία: Ἔτσι ν’ ἄκουα νὰ βουίξῃ τὸν βαθὺν Ὠκεανό, καὶ στὸ κύμα του νὰ πνίξῃ κάθε σπέρμα ἀγαρηνό Καὶ ἐκεῖ ποὺ ’ναι ἡ Ἁγία Σοφία μὲς στοὺς λόφους τοὺς ἑπτά,….». Άρα, το λεγόμενο από κάποιος νεόκοπους ιστορικούς ότι η Μεγάλη Ιδέα που είχε και σαν στόχο και την ανάκτηση της Πόλης είναι μεταπελευθερωτική σύλληψη, είναι δική τους καθ’ υπαγόρευση άλλων - κατασκευή. Ο Σολωμός όταν έγραφε τους συγκεκριμένους στίχους, η Επανάσταση μόλις είχε ξεκινήσει. Έβλεπε την Ελευθερία να απλώνει τα φτερά της ως την Επτάλοφη, που οι σκλαβωμένοι Έλληνες την έβλεπαν σαν θρησκευτική, πνευματική και πολιτική πρωτεύουσα. Αν δεν την έβλεπαν έτσι, δεν θα ριζοβολούσε μέσα τους η πολιτική της Μεγάλης Ιδέας. Το δεύτερο μήνυμα που εκπέμπεται από το τελευταίο τετράστιχο (115) της Μεσολογγίτικης αναφοράς, αφορά στη σύζευξη Ελευθερίας και Θρησκείας. Όπως είπε πολλά χρόνια αργότερα ο αοίδιμος Παπαδιαμάντης, «…το Ελληνικόν Έθνος το δούλον, αλλ’ ουδέν ήττον και το Ελεύθερον, έχει δια παντός ανάγκην της Θρησκείας του…». Αυτό συνιστά και με το τετράστιχο 115 ο Σολωμός:

Λόφος του Στράνη (Ζάκυνθος)

κημένους». Μόνο που αυτό το έργο του, δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Σώθηκε σε αποσπασματική μορφή, που όπως γράφει ένας σύγχρονος ποιητής, μοιάζει με θραύσματα αρχαίου επιβλητικού μνημείου, αλλά και που -έτσι ως θραύσματα- μας δίνουν μια γεύση του αρχαίου μεγαλείου. Όπως λοιπόν σωστά ο Ιωάννης Καποδίστριας καθιέρωσε το Μεσολόγγι ως «Ιεράν Πόλιν», επίσης πολύ σωστά με Βασιλικό Διάταγμα (Κέρκυρα 28 Ιουνίου 1864, Υπουργός ο Δ. Στ. Μπουντούρης), καθιερώθηκαν οι πρώτες στροφές του «Ύμνου είς την Ελευθερίαν» ως Εθνικός Ύμνος της Ελλάδος: Συγκεκριμένα με Βασιλικό Διάταγμα της εποχής «…. Θέλει παιανίζεται κατά πάσας τας ναυτικάς παρατάξεις, ήτοι ανύψωσιν και χαιρετισμόν σημαίας κ.λ.π. θεωρούμενος ως επίσημον Εθνικόν Άσμα..». Αλλά τον ΄Υμνο του Σολωμού δεν το έκανε Εθνικό το Βασιλικο Διάταγμα, το έκαναν οι ιαχές των Ελλήνων μαχητών που έφευγαν από την ζωή, τραγουδώντας το «…Σε γνωρίζω από την κόψη …» ή με την δοξαστική ιαχή «….Χαίρε, ώ χαίρε, Ελευθεριά..».

Δεν είναι τυχαίο λοιπόν, που ο Οδυσσέας Ελύτης στο ανυπέρβλητο «΄Αξιον Εστί»2, συνιστά: Όπου και να σας βρίσκει το κακό, αδελφοί όπου και να θολώνει ο νούς σας μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη…. Ο Σολωμός έκανε άξονα της πνευματικής του ζωής το Μεσολόγγι. Από το δράμα της δεύτερης πολιορκίας, εμπνεύστηκε το κορυφαίο –πιθανώς- πεζόγραφημα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, την «Γυναίκα της Ζάκυθος» αλλά και το κορυφαίο ασφαλώς ποιητικό δημιούργημα, τους «Ελεύθερους Πολιορ-

ο Μεσολόγγι υπήρξε μέγα δίδαγμα για τον Σολωμό. Υπήρξε ένα οιονεί παντοτινό σχολείο γι’ αυτόν. Όπως μου είπε και ένας φίλος Στρατηγός, του δίδαξε τούτο το σημαντικό, ότι άλλοι γράφουν πρώτα τον ύμνο της ελευθερίας με αίμα και ακολούθως άλλοι τον γράφουν με την πέννα. Τούτο το μεγάλο δίδαγμα άφησε σαν πνευματική κληρονομιά στους περισσότερους μεγάλους ποιητές μας ο Σολωμός. Ο κορυφαίος μετά από αυτόν – Μεσολογγίτικης καταγωγής- Κωστής Παλαμάς, μας έχει αφήσει τον μνημειώδη στίχο: «Οι Μαραθώνες γεννούν τους Παρθενώνες». Ο Παρθενών δεν είναι ένα απλό θρησκευτικό μνημείο της αρχαιότητος, είναι συνάμα ναός της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας, απόλυτα εναρμονισμένος με την καλαισθησία. Διότι ούτε η ελευθερία ούτε η Δημοκρατία συντάσσονται με την ασχημοσύνη. Απαιτούν αρμονία. Ο Σολωμός σε όλη την έκταση του «΄Υμνου», παρ’ ότι ήταν η πρώτη εκτενής συγγραφική του δοκιμή στα Ελληνικά, επεδίωξε να επιτύχει μια στιχουργική αρμονία, ώστε να προσφέρεται εύκολα για απαγγελία (δεν ήσαν τότε άφθονα τα βιβλία), αλλά και για να καλλιεργείται στο λαό μια ψυχική συμφωνία, σαν αυτή που επικρατούσε στο Μεσολόγγι και στις δύο πολιορκίες3. Κάτι που επισημαίνω στον Δ΄ τόμο της Ιστορίας μου για την Ελληνική Επανάσταση και που δεν έχει προσεχθεί από πολλούς ιστορικούς είναι τούτο το σημαντικό. Παρά τις πολλές προσωπικές, τοπικιστικές και πολιτικές αντιθέσεις, υπήρξε μια απόλυτη αρμονία, μια ομοφωνία, που ο Σολωμός την εισέπραττε σαν Θεία Λειτουργία.

2 Οδυσέας Ελύτης «Αξιον Εστί» (1959): Ανάγνωσμα Τέταρτο «Το Οικόπεδο με τις Τσουκνίδες», (ΙΑ΄).

3 Βλέπε Σαράντος Ι. Καργάκος, «Ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση τοῦ 1821», Δ΄ Τόμος.

Κάθε πέτρα μνῆμα ἂς γένει, κι ἡ Θρησκεία κι ἡ Ἐλευθεριὰ μ’ ἀργὸ πάτημα ἂς πηγαίνει μεταξύ τους καὶ ἂς μετρά.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΕΘΝΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ: ΕΠΕΤΕΙΟΣ 150 ΕΤΩΝ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Η πρώτη πολιορκία εξαίρεται στον μό των Οθωμανών «Ύμνο» σε μεγάλη έκταση και ένταση, διότι στον Αχελώο ποταήρθε μετά την καταστροφική ήττα στο Πέτα μό. Ο πνιγμός παρουσιάζεται σαν (04 Ιουλίου 1822), όπου χάθηκε το άνθος των Φιλελλήνων (ανάμεσα στους νεκρούς Θεία τιμωρία, για και ο υπέροχος Γερμανός Συνταγματάρχης την ασέβεια του Νόρμαν), όπου πολλοί σπουδαίοι καπεταεχθρού να κτυπήναίοι -όπως ο Γώγος Μπακόλας- έχασαν το σει το Μεσολόγεπαναστατικό τους σφρίγος, με αποτέλεγι την Αγία Νύκτα, σμα η Δυτική Ελλάδα να βρεθεί κάτω από όπου ο Χριστιανιτην απειλητική σκιά του Ομέρ Βρυώνη. Το κός κόσμος εορΜεσολόγγι ήταν –παρότι τότε ατείχιστο- το τάζει την γέννηση μοναδικό οχυρό της Επαναστάσεως. Ο Μαυτου Χριστού. Νομίροκορδάτος παρά τις τρομερές ευθύνες που ζω ότι δεν είναι μόείχε για την καταστροφή του Πέτα, οργάνωνον αυτό. Ο πνιγσε σωστά την άμυνα, έχοντας δίπλα του τον μός ήρθε μετά από σπουδαίο Σουλιώτη Μάρκο Μπότσαρη. Και το κτύπημα, που οι Μεσολογγίτες χάρις στον υπέροχο πολιέδωσε στους υποΘεόδωρος Βρυζάκης (1819-1878) Η Ελλάς ευγνωμονούσα, 4 1858, λάδι σε μουσαμά. (Κληροδότημα Μαρίας Θ. Υψηλάντη) χωρούντες Τουρτάρχη τους Αθανάσιο Ραζηκότσικα , έδειξαν καλβανούς στο δείγματα φιλοτιμίας και φιλοπατρίας απροσμέτρητα. Ωστόσo η νίκη έστεψε τα όπλα των Ελλήνων, Σοβολάκο6 ο Καραϊσκάκης. Ο Σολωμός δεν το αναφέρει. χάρη στην άφιξη και τμήματος Μωραϊτών υπό τον Ανδρέα Υποπτεύω, όμως, ότι ξέρει. Ξέρει την αξία του «Γιού της ΚαΖαΐμη αλλά και τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Στην κρίσι- λογριάς», ξέρει και τον ατάσθαλο χαρακτήρα του. Τα γράφει μη εκείνη στιγμή, ο τοπικισμός εκτοπίστηκε, ενώ Μωρα- έτσι, ώστε το μέν κατώρθωμα να εξαρθεί, αλλά χωρίς την ΐτες και Ρουμελιώτες αδελφώθηκαν. Τέλος χάρη στην αυ- αναφορά ονομάτων. Άλλωστε, στον «Ύμνο» δεν αναφέρετοθυσία του Γιάννη Γούναρη5, κυνηγού στην υπηρεσία του ται κανένα όνομα αγνωνιστή. Αυτό που επιζητεί ο Σολωμός Ομέρ Βρυώνη, αποκαλύφθηκε το σχέδιο των Τουρκαλβα- είναι τούτο. Να εξαίρεται η πράξη, αλλά όχι ο πράττων. Ο νών και έτσι η λειτουργία των Χριστουγέννων έγινε πάνω Αγώνας δεν έχει τελειώσει. Και ξέρει ο ποιητής, ότι πολλοί στις επάλξεις με ψάλτες τις «μπούκες» των καριοφυλιών. που μπήκαν αρχικά στον αγώνα με ορμή, τον εγκατέλει{Ο Γούναρης πλήρωσε βαρύτατα το τόλμημά του. Ο Ομέρ ψαν στην πρώτη δυσκολία. Συνεπώς, ο ποιητής περιγράΒρυώνης σκότωσε την οικογένειά του, ο ίδιος γλύτωσε και φοντας την καταστροφή των Τουρκαλβανών, είναι σαν να έγινε μοναχός, ενώ ζούσε σε ένα εκκλησάκι σε μια στενω- καλεί τον Καραϊσκάκη να σταθεί, παρά τις παλινωδίες του, πό κοντά στο Μεσολόγγι, προσφέροντας στους διαβάτες στην ευθεία γραμμή του καθήκοντος, πράγμα που έκανε ο νερό και παίρνοντας σαν αντάλαγμα, ό,τι του έδιναν αυτοί}. ατίθασος οπλαρχηγός μετά τον δεύτερο εμφύλιο πόλεμο, Αν διαβαστούν με προσοχή οι στίχοι του «Ύμνου», που διδοντας νέα πνοή στον αγώνα στην περιοχή της Ρούμελης. Σήμερα όπου νέα απειλητικά νέφη σκεπάζουν τον ουαναφέρονται στην πρώτη Πολιορκία του Μεσολογγίου, γίνεται αντιληπτό πόση σημασία δίνει ο Σολωμός στον πνιγ- ρανό της χώρας μας, χρειάζόμαστε και το παράδειγμα του Μεσολογγίου, αλλά και τόν «΄Υμνο» του Σολωμού. Όχι για 4 Στις 20 Μαΐου 1821 πρωτοστάτησε με άλλους προκρίτους της πόλης στην ύψωση της επαναστατικής σημαίας στο Μεσολόγγι και να υμνούμε απλώς την Ελευθερία, αλλά για να ομονοούμε ορίστηκε από τη φρουρά των ενόπλων Μεσολογγιτών αρχηγός και να μην τη χάσουμε. των «εντόπιων αρμάτων», με τον αδερφό του Γιαννάκη ως υπαρχηγό του. Το πρώτο μέλημά του ως στρατιωτικού αρχηγού της πόλης, ήταν η οχύρωση του Μεσολογγίου και η φρούρηση των σημαντικότερων νησίδων της λιμνοθάλασσας. 5 Γιάννης Γούναρης: Ήταν κυνηγός του Ομέρ Βρυώνη και ακολουθούσε υποχρεωτικά τον τουρκικό στρατό, γιατί κρατούσαν ομήρους όλη του την οικογένεια στην Άρτα. Ο Γούναρης γνώριζε για τη νυχτερινή επίθεση, αλλά αν τολμούσε να προειδοποιήσει τους Μεσολογγίτες, θα καταδίκαζε σε θάνατο τη γυναίκα και τα παιδιά του. Δε δίστασε ούτε στιγμή. Ξέφυγε απ’ το τουρκικό στρατόπεδο, λέγοντας πως πήγαινε για κυνήγι και ενημέρωσε τους πολιορκημένους. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, επικεφαλής των Μεσολογγιτών, προέβλεψε σωστά ότι οι Τούρκοι θα πραγματοποιούσαν επίθεση απ’ την ανατολική πλευρά του τείχους, που ήταν πιο αδύναμη. Ενίσχυσαν λοιπόν εκείνο το τμήμα και ετοιμάστηκαν για τη μάχη.

6 Η μάχη της Κορομηλιάς (ή Σοβολάκου ή Αγίου Βλασίου – 16/17 Ιανουαρίου 1823). Ένα χιλιόμετρο πάνω από τον Άγιο Βλάση (έδρα του Δήμου Παρακαμπυλίων) στα σύνορα με το Δ.Δ. Χούνης, σε υψόμετρο 1000-1500μ., στο σημείο που χαμηλώνει η κορυφογραμμή της ελατόφυτης οροσειράς του Παναιτωλικού, υπάρχει ένα φυσικό οχυρό με μεγάλα λιθάρια τα οποία οι ντόπιοι ονομάζουν «Ταμπούρια του Καραϊσκάκη». Στους πρόποδες της χαμηλωμένης οροσειράς, η μικρή κοιλάδα φέρει το όνομα Αλώνι της Κορομηλιάς, όπου και διεξήχθη η ομώνυμη μάχη η οποία κατέληξε στον πνιγμό των Τούρκων, μετά τον θανάσιμο το τραυματισμό από τον Καραϊσκάκη του αρχηγού τους Χατζή Μπέντου και την προασπάθεια των πανικόβλητων στη συνέχεια 3000 Τουρκαλβανών, να διαβούν πέρασμα του Αχελώου ποταμού, που φυλάσσονταν από Ελληνικές Δυνάμεις. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Νικόλαος Μάντζαρος και Εθνικός Ύμνος Επιχειρώντας μία αποτίμηση της συνεισφοράς του μουσουργού Υπό Δρ. Αθανασίου Τρικούπη, Προέδρου του Συλλόγου Μουσικών Εκπαιδευτικών Αν. Μακεδονίας – Θράκης

Εισαγωγή

Σπυρίδωνα Δε Βιάζη. Σύμφωνα με τα όσα Ύμνος εις την Ελευθερίαν γράφτηκε το αναφέρει ο Δε Βιάζης: 1823 από τον Διονύσιο Σολωμό (Ζά«Η οικογένεια, ζώντος του Μαντζάρου, κυνθος 1798 – Κέρκυρα 1857) στη Ζάήθελε να εκδώση τον Ύμνον. Αλλ’ επειδή ηρκυνθο. Το ποίημα που αποτελείται από 158 νείτο ο Μελοποιός, του είπον ότι εζήτουν στροφές εκδόθηκε το 1824 στο Μεσολόγγι αντίγραφον. Συγκατανεύσαντος αυτού λόγος και μέχρι το 1825 είχε μεταφραστεί ολόκληεγένετο περί αντιγραφέως. … Τότε, ως μαθηρο στην ιταλική από τον Gaetano Grassetti, τής του, ανέλαβον την αντιγραφήν. … Μετά στη γερμανική από τους J. F. H. Schlosser τινα χρόνον αισθανόμενος ο Μάντζαρος ότι η του Σολωμού ποίησις έχρηζεν υψηλοτέρας και WilhelmMüller, στη ρωσσική από τον N. Gneditch, στην αγγλική από τον Charles και τελειοτέρας μουσικής, εμελοποίησεν εκ Brinsley Sheridan και στη γαλλική γλώσσα δευτέρου τον Ύμνον. … Πολλάκις ηκούσαμεν 1 από τον Stanislas Julien. τον Μάντζαρον λέγοντα ότι, οσάκις κατά την Ο Σολωμός εγκαταστάθηκε στην Κέρσύνθεσιν των δύο μελοποιήσεων του Ύμνου κυρα τον Δεκέμβριο του 1828. Εκεί γνωρίεπαιάνιζεν απόσπασμα εις τον Σολωμόν, ή Νικόλαος Μάντζαρος στηκε με τον Νικόλαο Μάντζαρο (Κέρκυρα ενώπιον αυτού εμπνεόμενος έθετεν επί του (1795 - 1872) 1795 – Κέρκυρα 1872), ο οποίος ήδη είχε μεχάρτου τας νότας και έπειτα τας έκρουεν εις λοποιήσει τη Φαρμακωμένη του ποιητή το 1826. Αναφέρεται ότι: το πιάνο τραγουδώντας, ο ποιητής εσκίρτα εκ του ενθουσιασμού. «Τακτικός φοιτητής του Μαντζάρου ήτο και ο Σολωμός. Εκεί ο Σολω- Ετραγούδα δε και αυτός μετά του φίλου μουσουργού. Βλέπων ο Ποιμός έμαθε τα μυστήρια της αρμονίας. Τόσον ηγάπα την μουσικήν ο ητής ότι η μουσική ήτο αντάξια της ποιήσεως, δηλαδή ότι οι νότες μέγας ποιητής, ώστε όχι μόνον πολλάκις τραγουδούσε στιχουργών, διερμήνευον την ιδέαν της ποιήσεως, ανελύετο εις δάκρυα εκ της αλλά και εις τον Μάντζαρον έλεγε ότι ευκολώτερον είχε την έμπνευ- συγκινήσεως. Τότε εξαφθείς υπό εκστάσεως και ο Μελοποιός και έτι σιν όσον περισσότερον ενέκυπτεν εις την μουσικήν».2 πλέον εμπνευσθείς εξηκολούθει γράφων. “Τόσον ήτο μεγάλη κατά Από όσα γνωρίζουμε, ο Μάντζαρος ασχολήθηκε για πρώτη την στιγμήν εκείνην η συγκίνησίς μας”, εξηκολούθει λέγων ο Μάφορά με τη μελοποίηση του ύμνου από το τέλος του 1829 έως ντζαρος, “που ενομίζαμεν ότι δεν ήμεθα εις την γην και κλαίοντες το καλοκαίρι του 1830. Το πρωτότυπο έργο είναι γραμμένο για ο ένας κατησπάζετο τον άλλον. Ήσαν δάκρυα προερχόμενα το μεν τετράφωνη ανδρική χορωδία με συνοδεία πιάνου. Εκδόθηκε το εκ του ενθουσιασμού της επιτυχίας του έργου, το δε ότι η τέχνη κα1873 στο Λονδίνο από τον οίκο Clayton & Co με έξοδα των ομο- τόρθωνε πρεπόντως να υμνήση την ελευθερίαν της αναγεννωμένης γενών της Αγγλικής πρωτεύουσας. Η πρώτη μελοποίηση γρά- πατρίδος δια του αίματος τόσων Αγίων ηρώων.” Άκρος ήτο ο έρως φτηκε σε ύφος «λαϊκό και απλό» με σκοπό τη διάδοση του ποι- προς την πατρίδα του Μαντζάρου. Αδύνατον ήτο, οσάκις ανεφέρετο ήματος στον ευρύτερο ελληνικό πληθυσμό. Χρησιμοποιήθηκε η Επανάστασις του Εικοσιένα, να μη δακρύση, αναφέρων τα ονόμακατά κύριο λόγο η ομοφωνική υφή, δηλαδή η υφή, στην οποία τα ηρώων, μεθ’ ων έθετεν εις τον Σολωμόν την προσθήκην: “Και ο προΐσταται μία κύρια μελωδική φωνή που συνοδεύεται από δευ- Ποιητής επολέμησε με την πένα του”. … Την νέαν μελοποίησιν του τερεύουσες φωνές, οι οποίες ενοποιούνται σε αρμονικές συγχορ- Ύμνου ετήρει ο Μάντζαρος εις φύλαξιν και, ως ο ίδιος έλεγε, μόνον διακές οντότητες. Η αντιγραφή του αρχικού χειρογράφου για ο Ποιητής την ήξευρεν. Κατά τον Φεβρουάριον του 1844 την έδειτις ανάγκες της έκδοσης έγινε από το μαθητή του Μάντζαρου, ξεν εις ειδήμονας. Τότε ο φιλόσοφος Βράιλας τον παρεκίνησε να την αφιερώση εις τον πρώτον Άνακτα της αναγεννωμένης Ελλάδος».3 1 Ντίνος Χριστιανόπουλος, «Οι 17 πλήρεις μεταφράσεις του Ύμνου εις To 1831 ή το 1837 ο συνθέτης πραγματοποίησε μία νέα μετην Ελευθερίαν του Σολωμού σε ξένες γλώσσες», Πρακτικά Διεθνούς λοποίηση του ύμνου, πάλι για τετράφωνη ανδρική χορωδία με Συμποσίου Διονυσίου Σολωμού (1798-1857). Διακόσια χρόνια από τη γέννηση και εκατόν πενήντα από τον θάνατό του, Πανεπιστήμιο Αθη- συνοδεία πιάνου, αυτή τη φορά σε πολυφωνική υφή, δηλαδή με

νών, 7-10 Οκτωβρίου 1998, εκδ. Σύλλογος «Οι Φίλοι του Μουσείου Σολωμού και επιφανών Ζακυνθίων, Αθήνα 2003, 597-611. 2 Σπυρίδων Δε Βιάζης, «Ο Μάντζαρος», Παναθήναια, έτ. Ε΄, τ. Ι΄, Αθήνα 15-30/6/1905, 129-136. Αναδημοσίευση στο Γιώργος Κεντρωτής (επιμ.), Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος, Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας, Κέρκυρα 2003, 186. Ο Βιάζης υπήρξε μαθητής του Μάντζαρου από το 1871 μέχρι τον θάνατο του δασκάλου το 1872.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

3 Σπυρίδων Δε Βιάζης, «Εκατονταετηρίς του Ύμνου εις την Ελευθερίαν, Μάιος 1823 - Μάιος 1923. Μελοποίησις του Ύμνου – Αφιέρωσις εις τον βασιλέα Όθωνα», Επτανησιακή Επιθεώρησις, έτ. Β΄, τέυχ. 3, 7/1923, 33-34. Αναδημοσίευση στο Γιώργος Κεντρωτής (επιμ.), Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος, Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας, Κέρκυρα 2003, 211-213.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ:

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΕΠΕΤΕΙΟΣ 150 ΕΤΩΝ

την ταυτόχρονη χρήση ανεξάρτητων και ισοδύστοιχειώδη εγκυκλοπαιδιναμων φωνών. κή μουσική κατάρτιση και Μία τρίτη μελοποίηση πραγματοποιείται το για τον λόγο αυτό δεν χρη1842-1843, πάλι για το ίδιο χορωδιακό σχήμα με σιμοποιούνται εξειδικευπιανιστική χορωδία, στην οποία χρησιμοποιούμένοι μουσικοί όροι. νται μέρη τόσο πολυφωνικής όσο και ομοφωνιΗ μελοποίηση του κής υφής. Ο Μάντζαρος έστειλε τη χειρόγραφη Μάντζαρου συνταιριάζει παρτιτούρα της εν λόγω μελοποίησης στον βατετράμετρες αυτοτελείς σιλιά Όθωνα, με αφιέρωση τον Δεκέμβριο του μουσικές προτάσεις στα 1844. Ο Όθων τίμησε τον Μάντζαρο με τον Αρποιητικά δίστιχα. Στη συγυρό Σταυρό των Ιπποτών του Βασιλικού Τάγμαγκεκριμένη περίπτωση τα τος του Σωτήρος για τη συνθετική του εργασία ποιητικά δίστιχα του Σοτον Ιούνιο του 1845. Το έργο μεταφράστηκε στο λωμού, αντιστοιχούν στις Μουσικό κείμενο του Ύμνου εις την Ελευθερίαν. σύνολό του από τον Γερμανό φιλέλληνα Joseph προτάσεις του ποιητικού Mindler (1808-1868), ο οποίος ήρθε στην Ελλάδα ως αξιωματικός λόγου. Συνεπώς η μουσική δομή που χρησιμοποιεί ο συνθέτης, με το στρατιωτικό σώμα των Βαυαρών εθελοντών που συνόδευε υποστηρίζει την υπάρχουσα ποιητική δομή. τον βασιλιά Όθωνα.4 Οι δύο προτάσεις της πρώτης ποιητικής στροφής είναι παρόΑκολουθεί μία τέταρτη απόπειρα το 1844, πάντα για τον ίδιο μοιες, τόσο από δομική άποψη, όσο και από περιεχόμενο, αφού συνδυασμό φωνητικού και οργανικού σχήματος, κυρίως σε πολυ- σκιαγραφούν τα έντονα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της «Ελευφωνική υφή, τα δύο πρώτα μέρη της οποίας εκδόθηκαν το 1884 θερίας»: και το 1885 από τον ιταλικό οίκο Venturini και με ιταλική έμμετρη Σε γνωρίζω από την κόψη του σπαθιού την τρομερή, μετάφραση του Νικόλαου Γονέμη (1825-1894). Επίσης διάφορα σε γνωρίζω από την όψη που με βια μετράει την γη. αχρονολόγητα μελοποιημένα αποσπάσματα του ύμνου σώζονται Οι εν λόγω προτάσεις αποδίδονται καταλλήλως από αντίστοισε διάφορα αρχεία (στο Αρχείο Νικόλαου Χαλικιόπουλου Μάντζα- χα παρόμοιες μουσικές προτάσεις, που βασίζονται στην ίδια μερου στα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη, στο Αρχείο της λωδική γραμμή, τοποθετημένη σε διαφορετικά τονικά ύψη, όπως τρισέγγονης του συνθέτη, Φρόσως Γκέλη, στο Κέντρο Ερεύνης της εύκολα μπορεί να αντιληφθεί κανείς τραγουδώντας την αρχή του Ιστορίας του Νεωτέρου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών κ.α.).5 Ύμνου. Μάλιστα η πρώτη μουσική πρόταση κορυφώνεται μελωδιΟι δύο πρώτες στροφές του Σολωμικού ύμνου με την πρώτη κά στο τελείωμά της τονίζοντας τη λέξη «τρομερή», η οποία απομελοποίηση του Μάντζαρου (πρώτα 24 μέτρα χωρίς την υπάρ- τελεί τη νοηματική κορύφωση της ποιητικής πρότασης, ενώ η χουσα τετράμετρη πιανιστική εισαγωγή) καθιερώθηκαν ως Εθνι- δεύτερη μουσική πρόταση κορυφώνεται με μελωδικό άλμα στο κός Ύμνος της Ελλάδος τον Ιούνιο του 1865 από τον Γεώργιο Α΄. μέσον της τονίζοντας τη λέξη «βια», που επίσης αποτελεί τη νοηΤον ίδιο μήνα ο Μάντζαρος τιμήθηκε με τον Χρυσό Σταυρό των ματική κορύφωση της δεύτερης ποιητικής πρότασης. Ιπποτών του Βασιλικού Τάγματος του Σωτήρος. Επιπρόσθετα, όπως ο Σολωμός μέσω του ποιητικού ρυθμού τονίζει τις λέξεις «γνωρίζω, κόψη, σπαθιού, τρομερή» στην πρώτη Μουσικολογική προσέγγιση του Εθνικού Ύμνου πρόταση και τις λέξεις «γνωρίζω, όψη, βια, γη» στη δεύτερη πρόσυνθετική εργασία του Μάντζαρου αποδεικνύει το σεβα- ταση, γεγονός που γίνεται αντιληπτό κατά την απαγγελία του ποισμό του στην ποιητική δομή του Σολωμού. Παράλληλα ήματος, κατ’ αντιστοιχία ο Μάντζαρος μέσω του μουσικού ρυθαντικατοπτρίζει την προσπάθεια του συνθέτη να αποδώ- μού τονίζει τις ίδιες λέξεις δίνοντάς τες τις μεγαλύτερες χρονικές σει το νοηματικό περιεχόμενο του ποιήματος, με τη βοήθεια των διάρκειες. μορφοπλαστικών χαρακτηριστικών της μουσικής τέχνης (ρυθΗ έναρξη της δεύτερης ποιητικής στροφής σκιαγραφεί με μός, μελωδία, αρμονία κ.τ.λ.) κατά τέτοιο τρόπο, ώστε το αποτέ- σαφή πρόθεση του Σολωμού μία εντελώς διαφορετική εικόνα: λεσμα να είναι κατανοητό και εύληπτο στο ευρύ κοινό χωρίς την Απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά προϋπόθεση κάποιας ιδιαίτερης μουσικής παιδείας. Η ανάλυση Αυτή η μεταβολή αποδίδεται από τον Μάντζαρο με την χαπου ακολουθεί προορίζεται για τον μέσο αναγνώστη που φέρει τη ρακτηριστικότερη αλλαγή που εμπεριέχει η αρμονία της τονικής μουσικής: με τη μεταφορά από τον μείζονα στον ελάσσονα τρόπο. Το σύνολο του προαναφερόμενου δίστιχου αποδίδεται μου4 Ο Mindler έφερε την επιστήμη της στενογραφίας στην Ελλάδα. Υπήρξε καθηγητής της στενογραφίας στο Πολυτεχνείο Αθηνών και σικά στον ελάσσονα τρόπο, ακριβώς για να τονισθεί αρμονικά η διευθυντής του γραφείου στενογράφησης στη Βουλή των Ελλήνων. απαιτούμενη θυσία που οδηγεί στον θρίαμβο και στη δόξα. ΕπιΒλ. Mindler - Solomos - Mantzaros, Hymne an die Freiheit [Ύμνος προσθέτως, ο Μάντζαρος τονίζει ρυθμικά και μελωδικά τις λέεις την Ελευθερίαν], επιμ. Hans-B. Schlumm – Andreas Kertscher ξεις «κόκκαλα, Ελλήνων» εισάγοντάς τες με έντονο μελωδικό άλμα Κωνσταντίνος Ζερβόπουλος, εκδ. Έψιλον, Αθήνα 2010. 5 Κώστας Καρδάμης, Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος, fagotto books, και δίνοντάς τες τις μεγαλύτερες χρονικές διάρκειες στο σύνολο Αθήνα 2015, 325. της συγκεκριμένης πρότασης. Επίσης δεν είναι τυχαία η ταυτό-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

σημη μελωδική εκφορά των δύο στίχων του επιτελεσθεί με διάφορους τρόπους, αποτελεί από παλιά, πολύ πριν την εποχή του Μάσυγκεκριμένου δίστιχου από τον Μάντζαρο ντζαρου, ένα καθιερωμένο εργαλείο διαμόρμέσω δύο πανομοιότυπων μελωδικών φράσεων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο ακροατής λαμφωσης σημείων κορύφωσης, είτε πρόκειται βάνει τις δύο λέξεις με την ίδια έμφαση και για έργα αμιγώς μουσικά, είτε για έργα στα ταυτόχρονα τις συνδέει συνειρμικά μεταξύ οποία η μουσική συνοδεύει και υποστηρίζει τους ως μία ενότητα («κόκκαλα των Ελλήνων») τον λόγο. Ο Μάντζαρος εκμεταλλεύεται το εν παρά τη χρονική απόσταση που δημιουργεί λόγω δομικό εργαλείο και χτίζει τα αρχικά 16 χορωδιακά μέτρα (αντιστοιχούν σταθερά 2 η μελοποιημένη απόδοση του κειμένου. μέτρα ανά ποιητικό στίχο), μετά την τετράΒάσει της μεταβολής της ποιητικής εικόνας το δεύτερο δίστιχο της δεύτερης ποιημετρη πιανιστική εισαγωγή ως μουσικές ενότικής στροφής, μεταφέρεται εξ ολοκλήρου τητες διαστάσεων 8μ(4μ+4μ)+4μ(2μ+2μ)+4 στον μείζονα τρόπο: μ(1μ+1μ+1μ+1μ), όπως διαπιστώσαμε από την έως τώρα ανάλυση. Στο τέλος της προακαι σαν πρώτα ανδρειωμένη, ναφερόμενης δομής παρουσιάζεται ως μουχαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!, Μεσολόγγι 1825. δηλαδή στον τρόπο που χρησιμοποιήθηκε σική κορύφωση η ποιητική κορύφωση των Το εξώφυλλο του Ύμνου εις την Ελευθερίαν για την απόδοση της πρώτης ποιητικής στροδύο στροφών, η λέξη που υμνείται, δηλαδή φής. Εδώ όμως παρατηρούνται κάποια εξαιρετικά φαινόμενα. Μέ- η λέξη «Ελευθερία». χρι αυτό το σημείο ο Μάντζαρος με τις μελωδικές του φράσεις Επιπλέον ο «μελοποιητικός παρατονισμός» που υφίσταται στα ακολούθησε πιστά τη δόμηση των στίχων του ποιήματος: δηλαδή τρία προτελευταία μουσικά μέτρα του εν λόγω μουσικού σχηματιοι παύσεις (αναπνοές) που χρησιμοποιεί ο συνθέτης στο μουσικό σμού σε συνεργασία με τη δομική πύκνωση που έχει οδηγήσει στην κείμενο της ανδρικής χορωδίας αντιστοιχούν στα σημεία αλλαγής ελάχιστη μουσική φράση διάρκειας ενός μέτρου, προετοιμάζει τον των ποιητικών στίχων, συνεπώς η κάθε μουσική φράση αποδίδει ερχομό της ζητούμενης λέξης στην ιδιαίτερη ποιητική της μορφή: επακριβώς έναν ποιητικό στίχο. Αντιθέτως η πρώτη μελωδική από- «Ελευθεριά». Εμφανώς τα τρία προτελευταία μουσικά μέτρα που δοση του τελικού δίστιχου, δομείται με όμοιες μικρές φράσεις που αντιστοιχούν στα τρία προτελευταία ημιστίχια της δεύτερης ποιηαντιστοιχούν στα τέσσερα ημιστίχια: τικής στροφής, προδιαγράφουν τη χαρακτηριστική μουσική απόκαι σαν πρώτα δοση της συγκεκριμένης λέξης. Με την τριπλή αυτή προετοιμασία του μουσικού «σκελετού» της κρίσιμης λέξης, μέσω των ομοειδών ανδρειωμένη, μουσικών φράσεων, η τελική διατύπωση της ιδιαίτερης ποιητικής χαίρε, ω χαίρε, μορφής του Σολωμού με τη μουσική επένδυση του Μάντζαρου, Ελευθεριά! εκλαμβάνεται ακουστικά ως ένα εντελώς φυσικό επακόλουθο. ι φράσεις αυτές διαχωρίζονται σαφώς μεταξύ τους μέσω Μετά την επιτευχθείσα κορύφωση, η διπλή επανάληψη του τεπαύσεων - αναπνοών της ανδρικής χορωδίας. Ταυτόχρο- λευταίου δίστιχου μέσω δύο νέων παρόμοιων μουσικών προτάσενα, οι μελωδικές γραμμές των φράσεων αυτών, λαμβά- ων επιφέρει εκτόνωση της έντασης, αφού ο Μάντζαρος μεταφέρει νουν την τονική κορύφωσή τους μέσω μελωδικού άλματος τους ζητούμενους δυναμικούς τονισμούς στο ισχυρό μέρος του στον τελικό τους φθόγγο, στον οποίον ο συνθέτης, σύμφωνα μέτρου, δηλαδή στις τονισμένες συλλαβές των λέξεων. Παράλληλα με όσα καταγράφονται στην παρτιτούρα του έργου, ζητά επι- λειτουργεί ως εμφατική επανάληψη της πρότασης που εμπεριέχει πλέον και δυναμικό τονισμό. Αποτέλεσμα της σαφούς πρόθε- το επίκεντρο του ποιήματος, την «Ελευθερία», αλλά και ως επιβεσης του Μάντζαρου, είναι ο «μελοποιητικός παρατονισμός» των βαίωση του τέλους του έργου. τελευταίων λέξεων των τριών πρώτων ημιστιχίων («πρώτα, ανΣχετικά με τη ρυθμική αγωγή του εθνικού ύμνου, ο Επτανήσιος δρειωμένη, χαίρε»). Επειδή όμως αυτές οι λέξεις είναι ορθά το- συνθέτης Γεώργιος Λαμπελέτ, μας παραθέτει τα ακόλουθα: ποθετημένες εντός του μουσικού μετρικού σχηματισμού, δη«Διηγείτο, λοιπόν, ο πάππος μου στον πατέρα μου ότι, όταν επήγε λαδή η τονισμένη συλλαβή της κάθε λέξης βρίσκεται σε ισχυρό κάποτε στη νεαρή του ηλικία να επισκεφθή στο σπίτι του τον Μάντζαμέρος του μέτρου, αποφεύγεται η πιθανότητα ακουστικής πα- ρο, με τον οποίον τον ένωνε στενή φιλία, παρέστη μάρτυς αυτόπτης ρανόησης τους. Όμως ποιο είναι το ζητούμενο του παρατονι- της εξής χαρακτηριστικής σκηνής: είδε τον Μάντζαρο να κάθεται στο σμού και του κατά ημιστίχιο διαχωρισμού; πιάνο και να παίζει με ενθουσιασμό τον εθνικό Ύμνο και τον Σολωμό, Οι δύο πρώτες στροφές του ποιήματος του Σολωμού, υμνούν που βρισκότανε εκεί, να βηματίζη με μεγάλα βήματα σε όλη την έκτααινιγματικά την «Ελευθερία», αφού παρουσιάζουν διάφορα ποιητικά σι του δωματίου και να παρακολουθή με το βηματισμό του το ρυθμό χαρακτηριστικά και ιδιότητές της, ενώ η ίδια αποκαλύπτεται μόλις του Ύμνου. στην τελευταία λέξη, η οποία αποτελεί τη νοηματική κορύφωση Από ό,τι αντελήφθη ο πάππος μου και από όσα άκουσε να λέγωνται των δύο στροφών. Ο Μάντζαρος, γνωρίζοντας την πρόθεση της από τους δύο δημιουργούς, φαίνεται ότι ο Σολωμός ήθελε να είχεν ο ποιητικής δομής, επιχειρεί με ανάλογο τρόπο στη μουσική δομή: Ύμνος τέτοια ρυθμική αγωγή, ώστε με το άκουσμα της μελωδίας του πλάθει ένα μουσικό σχηματισμό που οδηγεί στο ζητούμενο, δη- να ειμπορή ο στρατιώτης ή οποιοσδήποτε άλλος να βηματίζη καλά, λαδή στην ανάδειξη της λέξης «Ελευθερία», μέσα από τη σταδιακή εδοκίμαζε δε έτσι ρυθμικά βηματίζοντας, αν στη μελωδία του Ύμνου συμπύκνωση της δομής. Η δομική πύκνωση, η οποία μπορεί να ημπορούσε να προσαρμοσθή ο χρόνος της marche.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΕΘΝΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ:

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΕΠΕΤΕΙΟΣ 150 ΕΤΩΝ

Τούτο, αν δεν αποδεικνύη άλλο τι, ασφαλώς όμως αποδεικνύει ότι στη σύλληψί της στη διάνοια του Μάντζαρου η μελωδία του Ύμνου δεν ήτανε δυνατόν να έφερνε βραδεία κίνηση, αλλά κίνηση ρυθμική τέτοια, που αν δεν ήτανε ακριβώς εκείνη της marche, πάντως θα επλησίαζε πολύ προς αυτήν. Δυστυχώς το μέτρο των τριών τετάρτων, στο οποίον έχει συντεθή ο Ύμνος, δεν προσφέρεται πολύ για το χρόνο μιας marche, η δε επιθυμία του Σολωμού να βηματίζη ο στρατιώτης επ’ αυτής με ευκολία στο άκουσμά της, μένει ανεκπλήρωτη. Από όσα όμως ελέχθησαν εξάγεται, νομίζω, το ακόλουθο θετικό συμπέρασμα: Δεδομένου ότι ο Ύμνος έχει ενθουσιώδη χαρακτήρα, αποκλείεται η ρυθμικώς βραδύτερη απόδοσί του. Ρυθμική αγωγή που προσεγγίζει προς την κίνησι της marche, νομίζω ότι είναι εκείνη που ακριβέστερα αποδίδει στον Ύμνο το ρυθμικό πνεύμα της ενθουσιώδους μελωδίας του.»6 Πράγματι, τόσο στην κύρια μελωδική γραμμή του Ύμνου, όσο και στο συνοδευτικό οργανικό σχήμα, το βασικότερο ρυθμικό μοτίβο που παρατηρείται είναι αυτό της παρεστιγμένης χρονικής αξίας που ακολουθείται από τη δυαδική υποδιαίρεσή της. Το εν λόγω ρυθμικό σχήμα αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα μοτίβα των εμβατηρίων. Όσον αφορά τη ρυθμική αγωγή του έργου, στην πρώτη μελοποίησή ο Μάντζαρος αντ’ αυτής άφησε την ένδειξη Maestoso που σημαίνει «Μεγαλοπρεπώς». Ο παππούς του Γεωργίου Λαμπελέτ, ο Ελβετός μουσικός Ευτύχιος Λαμπελέτ μετοίκησε στην Κέρκυρα το 1832. Συνεπώς η σκηνή που περιγράφει μπορεί να αφορά κάποια από τις επόμενες μελοποιήσεις του Μάντζαρου, αφού η αρχική, από την οποία προέκυψε ο Εθνικός Ύμνος πραγματοποιήθηκε μεταξύ του 1829 και του 1830. Μάλλον η απαίτηση του Σολωμού επηρέασε τον Μάντζαρο, αφού στη μεταγενέστερη πολυφωνική μελοποίησή του χρησιμοποίησε νέα μελωδία σε τετραμερή ρυθμό (4/4) στις πρώτες 4 στροφές του ποιήματος, ενώ περιόρισε τη χρήση της αρχικής μελωδίας, που χρησιμοποιείται στο σημερινό Εθνικό Ύμνο, στις επόμενες 4 στροφές (στροφές 5-8). Σημειωτέον ότι στην αρχική μελοποίηση η καθιερωμένη μελωδία, χρησιμοποιήθηκε για την απόδοση και των 8 αρχικών ποιητικών στροφών.

Συμπεράσματα

πως αποδεικνύεται από τη στοιχειώδη προηγηθείσα ανάλυση, ο Μάντζαρος εργάστηκε πάνω στη μελοποίηση του Ύμνου εις την Ελευθερίαν, σεβόμενος τον Σολωμό και το έργο του σε όλες τις παραμέτρους. Έλαβε σοβαρά υπ’ όψιν του τις προθέσεις του ποιητή και προσπάθησε να υποστηρίξει με τη μουσική του τέχνη τη μορφή και το περιεχόμενο του ποιήματος. Κατά καιρούς υποστηρίχθηκε η άποψη, ότι η μουσική του Μάντζαρου δεν κατάφερε να ανέλθει στο επίπεδο της ποίησης του Σολωμού, χωρίς δυστυχώς να ληφθεί υπ’ όψιν η πρόθεση του μουσουργού, ούτε τα δεδομένα του συγκεκριμένου χωροχρονικού πλαισίου, όσον αφορά τη μουσική τέχνη. Κρίνοντας 6 Γεώργιος Λαμπελέτ, «Νικόλαος Μάντζαρος», Το Νέον Κράτος, έτ. Γ΄, τεύχ. 21, 5/1939, 276-282, αναδημοσίευση στο Γιώργος Κεντρωτής (επιμ.), Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος, Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας, Κέρκυρα 2003, 107-108.

την αρχική μελοποίηση του Μάντζαρου, που αναδείχθηκε στον Εθνικό Ύμνο της πατρίδας μας και γνωρίζοντας τον στόχο του δημιουργού που δεν είναι άλλος από το να συνθέσει μία μουσική που θα γίνει αποδεκτή στο ευρύ κοινό και θα διαδώσει στο μέγιστο τον Ύμνο του Σολωμού, μπορούμε να είμαστε βέβαιοι εκ του αποτελέσματος για την ποιότητα του εγχειρήματος. Παρά τη φαινομενικά απλή μορφή της μελοποίησης που επί προθέσει επιδίωξε ο συνθέτης, ώστε εύκολα να αποστηθίζεται και να τραγουδιέται από όλους ο Ύμνος και να γοητεύει τους ακροατές, το έργο εσωκλείει τόσες μορφοπλαστικές αρετές και υποστηρίζει σε τέτοιο βαθμό τα εγγενή ρυθμικά και μελωδικά χαρακτηριστικά του ποιήματος, που είναι βέβαιο ότι μπορεί να συγκαταλέγεται στα πραγματικά καλλιτεχνήματα του είδους, δηλαδή μεταξύ των ομορφότερων και αρτιότερων εθνικών ύμνων.7 Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η χρυσή τομή που επιβάλλει ο συνθέτης στο έργο του, δηλαδή η μέση λύση που επιφέρει επιλέγοντας τη δημιουργία μιας σύνθεσης που έχει τα «υψηλά» μορφοπλαστικά χαρακτηριστικά, για να ικανοποιήσει τον γνώστη και ταυτόχρονα την απλότητα για να είναι προσιτή στον αδαή ή στον ερασιτέχνη, αποτελεί ίσως τη δυσκολότερη επιλογή στη συνθετική πρακτική και τεκμηριωμένα το ζητούμενο κορυφαίων συνθετών σε παγκόσμιο επίπεδο. Για παράδειγμα, ο Mozart γράφει σε γράμμα που στέλνει στον πατέρα του στις 28/12/1782 για τα κοντσέρτα για πιάνο KV413-415: «Αυτά τα κοντσέρτα είναι ακριβώς το ενδιάμεσο μεταξύ του πολύ δύσκολου και του πολύ εύκολου. … μπορούν ακόμα και μόνον οι γνώστες να βρίσκουν ευχαρίστηση σ’ αυτά … και οι μη γνώστες θα πρέπει να μείνουν ικανοποιημένοι χωρίς να ξέρουν το γιατί».8 Τέλος, όσον αφορά το χωροχρονικό πλαίσιο που κινείται ο Μάντζαρος, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το αιτούμενο για την επίτευξη εθνικής ελληνικής μουσικής στον τόπο και στην εποχή του είναι η χρήση της ελληνικής γλώσσας και η αποτύπωση της μορφής και η απόδοση του περιεχομένου του ελληνικού ποιητικού λόγου στη μουσική δομή.9 Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υποσκελίζεται ο εθνικός ζήλος του συνθέτη και διάφορα ετεροχρονισμένα κριτήρια, περί πραγμάτωσης εθνικής μουσικής με χρήση στοιχείων της ελληνικής δημοτικής μουσικής παράδοσης, να μας οδηγούν σε λανθασμένα συμπεράσματα. Η μελοποίηση του Ύμνου εις την Ελευθερίαν από τον Μάντζαρο ενέχει σαφή πρόθεση και αποτελεί σαφή πράξη εθνικής μουσικής. 7 Πρβλ. Γιάννης Ιωαννίδης, Γλώσσα και Μουσική, Μουσική Εταιρεία Αθηνών, Αθήνα 2002, 58. 8 Πρβλ. Γιάννης Ιωαννίδης, Η μουσική σκέψη. WolfgangAmadeusMozart, Μουσική Εταιρεία Αθηνών, Αθήνα 2004, 29. 9 Πρβλ. Καρδάμης Κώστας, «Οι απαρχές της Μαντζαρικής μελοποιίας», Κερκυραϊκά Χρονικά, περίοδος Β΄, τόμ. Ε΄, «Σολωμός – Μάντζαρος – Πολυλάς» Πρακτικά Επιστημονικού Συνεδρίου, 10-12 Νοεμβρίου 2006, Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών, Κέρκυρα 2010, 164 και Αθανάσιος Τρικούπης, «Εθνική ποίηση και μελοποίηση στα Επτάνησα του 19ου αιώνα: η Ελληνίς ως σύμβολο στο έργο των Γεωργίου Κανδιάνου Ρώμα, Νικόλαου Μάντζαρου και Γεωργίου Λαμπίρη», Ιονικά Ανάλεκτα, τεύχ. 3, Οι Φίλοι του «Μουσείου Δ. Σολωμού και επιφανών Ζακυνθίων», Αθήνα 2013, 187. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Δ Ι Ο Ν Υ Σ Ι ΟΣ ΣΟΛ Ω ΜΟΣ

Ὕμνος εἰς τὴν ἐλευθερίαν 1.

Σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν κόψι τοῦ σπαθιοῦ τὴν τρομερή, σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν ὄψι ποὺ μὲ βία μετράει τὴν γῆ.

10. Μοναχὴ τὸ δρόμο ἐπῆρες, ἐξανάλθες μοναχή· δὲν εἴν’ εὔκολες οἱ θύρες ἐὰν ἡ χρεία τὲς κουρταλῇ.

19. Ὅλοι οἱ τόποι σου σ’ ἐκράξαν χαιρετώντας σὲ θερμά, καὶ τὰ στόματα ἐφωνάξαν ὅσα αἰσθάνετο ἡ καρδιά.

Ἀπ’ τὰ κόκαλα βγαλμένη τῶν Ἑλλήνων τὰ ἱερά, καὶ σὰν πρῶτα ἀνδρειωμένη, χαῖρε, ὦ χαῖρε, Ἐλευθεριά!

11. Ἄλλός σοῦ ἔκλαψε εἰς τὰ στήθια, ἀλλ’ ἀνάσασι καμμιά· ἄλλος σου ἔταξε βοήθεια καὶ σὲ γέλασε φρικτά.

20. Ἐφωνάξανε ὡς τ’ ἀστέρια τοῦ Ἰονίου καὶ τὰ νησιά, κι ἐσηκώσανε τὰ χέρια γιὰ νὰ δείξουνε χαρά,

Ἐκεῖ μέσα ἐκατοικοῦσες πικραμένη, ἐντροπαλή, κι ἕνα στόμα ἀκαρτεροῦσες, «ἔλα πάλι», νά σου πῇ.

12. Ἄλλοι, ὀϊμέ, στὴ συμφορά σου ὀποῦ ἐχαίροντο πολύ, «σύρε νὰ ‘βρῃς τὰ παιδιά σου, σύρε», ἔλεγαν οἱ σκληροί.

21. μ’ ὅλον ποὺ ’ναι ἀλυσωμένο τὸ καθένα τεχνικά, καὶ εἰς τὸ μέτωπο γραμμένο ἔχει: «Ψεύτρα Ἐλευθεριά».

Ἄργειε νάλθῃ ἐκείνη ἡ μέρα, κι ἦταν ὅλα σιωπηλά, γιατί τὰ ’σκιαζε ἡ φοβέρα καὶ τὰ πλάκωνε ἡ σκλαβιά.

13. Φεύγει ὀπίσω τὸ ποδάρι καὶ ὀλογλήγορο πατεῖ ἢ τὴν πέτρα ἢ τὸ χορτάρι ποὺ τὴ δόξα σοῦ ἐνθυμεῖ.

22. Γκαρδιακὰ χαροποιήθει καὶ τοῦ Βάσιγκτον ἡ γῆ, καὶ τὰ σίδερα ἐνθυμήθει ποὺ τὴν ἔδεναν κι αὐτή.

Δυστυχής! Παρηγορία μόνη σοῦ ἕμενε νὰ λὲς περασμένα μεγαλεία καὶ διηγώντας τα νὰ κλαῖς.

14. Ταπεινότατή σου γέρνει ἡ τρισάθλια κεφαλή, σὰν πτωχοῦ ποὺ θυροδέρνει κι εἶναι βάρος του ἡ ζωή.

23. Ἀπ’ τὸν πύργο τοῦ φωνάζει, σὰ νὰ λέῃ σὲ χαιρετῶ, καὶ τὴ χήτη τοῦ τινάζει τὸ λιοντάρι τὸ Ἰσπανό.

Καὶ ἀκαρτέρει καὶ ἀκαρτέρει φιλελεύθερη λαλιά, ἕνα ἐκτύπαε τ’ ἄλλο χέρι ἀπὸ τὴν ἀπελπισιά,

15. Ναί, ἀλλὰ τώρα ἀντιπαλεύει κάθε τέκνο σου μὲ ὁρμή, ποὺ ἀκατάπαυστα γυρεύει ἢ τὴ νίκη ἢ τὴ θανῆ.

24. Ἐλαφιάσθη τῆς Ἀγγλίας τὸ θηρίο, καὶ σέρνει εὐθὺς κατὰ τ’ ἄκρα τῆς Ρουσίας τὰ μουγκρίσματα τσ’ ὀργῆς.

Κι ἔλεες: «Πότε, ἅ, πότε βγάνω τὸ κεφάλι ἀπὸ τσ’ ἐρμιές;». Καὶ ἀποκρίνοντο ἀπὸ πάνω κλάψες, ἄλυσες, φωνές.

16. Ἀπ’ τὰ κόκαλα βγαλμένη τῶν Ἑλλήνων τὰ ἱερά, καὶ σὰν πρῶτα ἀνδρειωμένη, χαῖρε, ὦ χαῖρε, Ἐλευθεριά!

25. Εἰς τὸ κίνημα τοῦ δείχνει, πὼς τὰ μέλη εἴν’ δυνατά· καὶ στοῦ Αἰγαίου τὸ κύμα ρίχνει μιὰ σπιθόβολη ματιά.

Τότε ἐσήκωνες τὸ βλέμμα μὲς στὰ κλάιματα θολό, καὶ εἰς τὸ ροῦχο σου ἔσταζ’ αἷμα, πλῆθος αἷμα ἑλληνικό.

17. Μόλις εἶδε τὴν ὁρμή σου ὁ οὐρανὸς ποὺ γιὰ τσ’ ἐχθροὺς εἰς τὴ γῆ τὴ μητρική σου ἔτρεφ’ ἄνθια καὶ καρπούς,

26. Σὲ ξανοίγει ἀπὸ τὰ νέφη καὶ τὸ μάτι τοῦ Ἀετοῦ, ποὺ φτερὰ καὶ νύχια θρέφει μὲ τὰ σπλάχνα τοῦ Ἰταλοῦ·

Μὲ τὰ ροῦχα αἰματωμένα ξέρω ὅτι ἔβγαινες κρυφὰ νὰ γυρεύῃς εἰς τὰ ξένα ἄλλα χέρια δυνατά.

18. ἐγαλήνεψε· καὶ ἐχύθει καταχθόνια μιὰ βοή, καὶ τοῦ Ρήγα σοῦ ἀπεκρίθη πολεμόκραχτη ἡ φωνή.

27. καὶ σ’ ἐσὲ καταγυρμένος, γιατί πάντα σὲ μισεῖ, ἔκρωζ’ ἔκρωζ’ ὁ σκασμένος, νὰ σὲ βλάψῃ, ἂν ἠμπορῇ.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΕΘΝΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ:

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΕΠΕΤΕΙΟΣ 150 ΕΤΩΝ 28. Ἄλλο ἐσὺ δὲν συλλογιέσαι πάρεξ ποὺ θὰ πρωτοπᾷς· δὲν μιλεῖς καὶ δὲν κουνιέσαι στὲς βρισιὲς ὀποῦ ἀγρικᾷς·

39. Κατεβαίνουνε, καὶ ἀνάφτει τοῦ πολέμου ἀναλαμπῆ· τὸ τουφέκι ἀνάβει, ἀστράφτει, λάμπει, κόφτει τὸ σπαθί.

50. Τόσοι, τόσοι ἀνταμωμένοι ἐπετιοῦντο ἀπὸ τὴ γῆ, ὅσοι εἴν’ ἄδικα σφαγμένοι ἀπὸ τούρκικην ὀργή.

29. σὰν τὸ βράχο ὀποῦ ἀφήνει κάθε ἀκάθαρτο νερὸ εἰς τὰ πόδια του νὰ χύνῃ εὐκολόσβηστον ἀφρό·

40. Γιατί ἡ μάχη ἐστάθει ὀλίγη; Λίγα τὰ αἵματα γιατί; Τὸν ἐχθρὸ θωρῶ νὰ φύγῃ καὶ στὸ κάστρο ν’ ἀνεβεῖ.

51. Τόσα πέφτουνε τὰ θερισμένα ἀστάχια εἰς τοὺς ἀγρούς· σχεδὸν ὅλα ἐκειὰ τὰ μέρη ἐσκεπάζοντο ἀπ’ αὐτούς.

30. ὀποῦ ἀφήνει ἀνεμοζάλη καὶ χαλάζι καὶ βροχὴ νὰ τοῦ δέρνουν τὴ μεγάλη, τὴν αἰώνιαν κορυφή.

41. Μέτρα! Εἴν’ ἄπειροι οἱ φευγάτοι, ὀποῦ φεύγοντας δειλιοῦν· τὰ λαβώματα στὴν πλάτη δέχοντ’, ὥστε ν’ ἀνεβοῦν.

52. Θαμποφέγγει κανέν’ ἄστρο, καὶ ἀναδεύοντο μαζί, ἀνεβαίνοντας τὸ κάστρο μὲ νεκρώσιμη σιωπή.

31. Δυστυχιά του, ὦ, δυστυχιά του, ὀποιανοὺ θέλει βρεθεῖ στὸ μαχαίρι σου ἀποκάτου καὶ σ’ ἐκεῖνο ἀντισταθεῖ.

42. Ἐκεῖ μέσα ἀκαρτερεῖτε τὴν ἀφεύγατη φθορά· νά, σᾶς φθάνει· ἀποκριθεῖτε στῆς νυκτὸς τὴ σκοτεινιά!

53. Ἔτσι χάμου εἰς τὴν πεδιάδα, μὲς στὸ δάσος τὸ πυκνό, ὅταν στέλνει μίαν ἀχνάδα μισοφέγγαρο χλωμό,

32. Τὸ θηρίο π’ ἀνανογιέται πὼς τοῦ λείπουν τὰ μικρά, περιορίζεται, πετιέται, αἷμα ἀνθρώπινο διψᾷ·

43. Ἀποκρίνονται καὶ ἡ μάχη ἔτσι ἀρχίζει, ὀποῦ μακριὰ ἀπὸ ράχη ἐκεῖ σὲ ράχη ἀντιβούιζε φοβερά.

54. Ἐὰν οἱ ἄνεμοι μὲς στ’ ἄδεια τὰ κλαδιὰ μουγκοφυσοῦν, σειοῦνται, σειοῦνται τὰ μαυράδια, ὀποῦ οἱ κλῶνοι ἀντικτυποῦν.

33. τρέχει, τρέχει ὅλα τὰ δάση, τὰ λαγκάδια, τὰ βουνά, κι ὅπου φθάσει, ὅπου περάσει, φρίκη, θάνατος, ἐρμιά·

44. Ἀκούω κούφια τὰ τουφέκια, ἀκούω σμίξιμο σπαθιῶν, ἀκούω ξύλα, ἀκούω πελέκια, ἀκούω τρίξιμο δοντιῶν.

55. Μὲ τὰ μάτια τοὺς γυρεύουν ὅπου εἴν’ αἵματα πηχτά, καὶ μὲς στὰ αἵματα χορεύουν μὲ βρυχίσματα βραχνά·

34. Ἐρμιά, θάνατος καὶ φρίκη ὅπου ἐπέρασες κι ἐσύ· ξίφος ἔξω ἀπὸ τὴ θήκη πλέον ἀνδρείαν σου προξενεῖ.

45. Ἅ, τί νύκτα ἦταν ἐκείνη ποὺ τὴν τρέμει ὁ λογισμός! Ἄλλος ὕπνος δὲν ἐγίνει πάρεξ θάνατου πικρός.

56. καὶ χορεύοντας μανίζουν εἰς τοὺς Ἕλληνες κοντά, καὶ τὰ στήθια τοὺς ἐγγίζουν μὲ τὰ χέρια τὰ ψυχρά.

35. Ἰδού, ἐμπρός σου ὁ τοῖχος στέκει τῆς ἀθλίας Τριπολιτσᾶς· τώρα τρόμου ἀστροπελέκι νὰ τῆς ρίψῃς πιθυμᾷς.

46. Τῆς σκηνῆς ἡ ὥρα, ὁ τόπος, οἱ κραυγές, ἡ ταραχή, ὁ σκληρόψυχος ὁ τρόπος τοῦ πολέμου, καὶ οἱ καπνοί,

57. Ἐκειὸ τὸ ἔγγισμα πηγαίνει βαθειὰ μὲς στὰ σωθικά, ὅθεν ὅλη ἡ λύπη βγαίνει, καὶ ἄκρα αἰσθάνονται ἀσπλαχνιά.

36. Μεγαλόψυχο τὸ μάτι δείχνει πάντα ὁπὼς νικεῖ, κι ἂς εἴν’ ἅρματα γεμάτη καὶ πολέμιαν χλαλοή.

47. καὶ οἱ βροντὲς καὶ τὸ σκοτάδι ὀποῦ ἀντίσκοφτε ἡ φωτιά, ἐπαράσταιναν τὸν ᾍδη ποὺ ἀκαρτέρειε τὰ σκυλιά·

58. Τότε αὐξαίνει τοῦ πολέμου ὁ χορὸς τρομακτικά, σὰν τὸ σκόρπισμα τοῦ ἀνέμου στοῦ πελάου τὴ μοναξιά.

37. Σοῦ προβαίνουνε καὶ τρίζουν γιὰ νὰ ἰδῇς πὼς εἴν’ πολλά· δὲν ἀκοῦς ποὺ φοβερίζουν ἄνδρες μύριοι καὶ παιδιά;

48. Τ’ ἀκαρτέρειε. Ἐφαῖνον’ ἴσκιοι ἀναρίθμητοι, γυμνοί, κόρες, γέροντες, νεανίσκοι, βρέφη ἀκόμη εἰς τὸ βυζί.

59. Κτυποῦν ὅλοι ἀπάνου κάτου· κάθε κτύπημα ποὺ ἐβγεῖ εἶναι κτύπημα θανάτου χώρις νὰ δευτερωθῇ.

38. Λίγα μάτια, λίγα στόματα θά σας μείνουνε ἀνοιχτά. γιὰ νὰ κλαύσετε τὰ σώματα ποὺ θὲ νὰ ‘βρῃ ἡ συμφορά!

49. Ὂλη μαύρη μυρμηγκιάζει, μαύρη ἡ ἐντάφια συντροφιά, σὰν τὸ ροῦχο ὀποῦ σκεπάζει τὰ κρεβάτια τὰ στερνά.

60. Κάθε σῶμα ἱδρώνει, ρέει· λὲς κι ἐκείθενε ἡ ψυχὴ ἀπ’ τὸ μίσος ποὺ τὴν καίει πολεμάει νὰ πεταχθῇ.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

61. Τῆς καρδίας κτυπίες βροντᾶνε μὲς στὰ στήθια τους ἀργά, καὶ τὰ χέρια ὅπου χουμᾶνε περισσότερο εἴν’ γοργά.

72. Σὰν ποτάμι τὸ αἷμα ἐγίνη καὶ κυλάει στὴ λαγκαδιά, καὶ τὸ ἀθῶο χόρτο πίνει αἷμα ἀντὶς γιὰ τὴ δροσιά.

83. Στὴ σκιὰ χεροπιασμένες, στὴ σκιὰ βλέπω κι ἐγὼ κρινοδάχτυλες παρθένες ὀποῦ κάνουνε χορό.

62. Οὐρανὸς γι’ αὐτοὺς δὲν εἶναι, οὐδὲ πέλαγο, οὐδὲ γῆ· γι’ αὐτοὺς ὅλους τὸ πᾶν εἶναι μαζωμένο ἀντάμα ἐκεῖ.

73. Τῆς αὐγῆς δροσάτο ἀέρι, δὲν φυσὰς τώρα ἐσὺ πλιὸ στῶν ψευδόπιστων τὸ ἀστέρι· φῦσα, φῦσα εἰς τὸ ΣΤΑΥΡΟ!

84. Στὸ χορὸ γλυκογυρίζουν ὡραία μάτια ἐρωτικά, καὶ εἰς τὴν αὔρα κυματίζουν μαῦρα, ὀλόχρυσα μαλλιά.

63. Τόση ἡ μάνητα κι ἡ ζάλη, ποὺ στοχάζεσαι μὴ πὼς ἀπὸ μία μεριὰ καὶ ἀπ’ ἄλλη δὲν εἴνει ἕνας ζωντανός.

74. Ἀπ’ τὰ κόκαλα βγαλμένη τῶν Ἑλλήνων τὰ ἱερά, καὶ σὰν πρῶτα ἀνδρειωμένη, χαῖρε, ὦ χαῖρε, Ἐλευθεριά!

85. Ἡ ψυχή μου ἀναγαλλιάζει πὼς ὁ κόρφος καθεμιᾶς γλυκοβύζαστο ἐτοιμάζει γάλα ἀνδρείας κι ἐλευθεριάς.

64. Κοιτᾷ χέρια ἀπελπισμένα πὼς θερίζουνε ζωές! Χάμου πέφτουνε κομμένα χέρια, πόδια, κεφαλές,

75. Τῆς Κορίνθου ἰδοὺ καὶ οἱ κάμποι· δὲν λάμπ’ ἥλιος μοναχὰ εἰς τοὺς πλάτανους, δὲν λάμπει εἰς τ’ ἀμπέλια, εἰς τὰ νερά.

86. Μὲς στὰ χόρτα, τὰ λουλούδια, τὸ ποτήρι δὲν βαστῶ· φιλελεύθερα τραγούδια σὰν τὸν Πίνδαρο ἐκφωνῶ.

65. καὶ παλάσκες καὶ σπαθία μὲ ὀλοσκόρπιστα μυαλά, καὶ μὲ ὀλόσχιστα κρανία, σωθικὰ λαχταριστά.

76. Εἰς τὸν ἥσυχον αἰθέρα τώρα ἀθώα δὲν ἀντηχεῖ τὰ λαλήματα ἡ φλογέρα, τὰ βελάσματα τὸ ἀρνί.

87. Ἀπ’ τὰ κόκαλα βγαλμένη τῶν Ἑλλήνων τὰ ἱερά, καὶ σὰν πρῶτα ἀνδρειωμένη, χαῖρε, ὢ χαῖρε, Ἐλευθεριά!

66. Προσοχὴ καμιὰ δὲν κάνει κανείς, ὄχι, εἰς τὴ σφαγή· πᾶνε πάντα ἐμπρός. Ὦ, φθάνει, φθάνει· ἕως πότε οἱ σκοτωμοί;

77. Τρέχουν ἅρματα χιλιάδες σὰν τὸ κύμα εἰς τὸ γιαλό, ἀλλ’ οἱ ἀνδρεῖοι παλληκαράδες δὲν ψηφοῦν τὸν ἀριθμό.

88. Πῆγες εἰς τὸ Μεσολόγγι τὴν ἡμέρα τοῦ Χριστοῦ, μέρα ποὺ ἄνθισαν οἱ λόγγοι γιὰ τὸ τέκνο τοῦ Θεοῦ.

67. Ποιὸς ἀφήνει ἐκεῖ τὸν τόπο, πάρεξ ὅταν ξαπλωθεῖ; Δὲν αἰσθάνονται τὸν κόπο καὶ λὲς κι εἶναι εἰς τὴν ἀρχή.

78. Ὦ τρακόσιοι, σηκωθεῖτε καὶ ξανάλθετε σέ μας· τὰ παιδιά σας θέλ’ ἰδεῖτε πόσο μοιάζουνε μέ σας.

89. Σοῦ ’λθε ἐμπρὸς λαμποκοπώντας ἡ Θρησκεία μ’ ἕνα σταυρό, καὶ τὸ δάκτυλο κινώντας ὀποῦ ἀνεῖ ’τὸν οὐρανό,

68. Ὀλιγόστευαν οἱ σκύλοι, καὶ «Ἀλλά», ἐφώναζαν, «Ἀλλά», καὶ τῶν Χριστιανῶν τὰ χείλη «φωτιά», ἐφώναζαν, «φωτιά».

79. Ὂλοι ἐκεῖνοι τὰ φοβοῦνται καὶ μὲ πάτημα τυφλὸ εἰς τὴν Κόρινθο ἀποκλειοῦνται κι ὅλοι χάνουνται ἀπ’ ἐδῶ.

90. «σ’ αὐτό», ἐφώναξε, «τὸ χῶμα στάσου ὀλόρθη, Ἐλευθεριά!». Καὶ φιλώντας σου τὸ στόμα μπαίνει μὲς ’ς ἐκκλησιά.

69. Λιονταρόψυχα, ἐκτυπιοῦντο, πάντα ἐφώναζαν «φωτιά», καὶ οἱ μιαροὶ κατασκορπιοῦντο, πάντα σκούζοντας «Ἀλλά».

80. Στέλνει ὁ ἄγγελος τοῦ ὀλέθρου πείνα καὶ θανατικό, ποὺ μὲ σχήμα ἑνὸς σκελέθρου περπατοῦν ἀντάμα οἱ δυό·

91. Εἰς τὴν τράπεζα σιμώνει, καὶ τὸ σύγνεφο τὸ ἀχνὸ γύρω γύρω τῆς πυκνώνει ποὺ σκορπάει τὸ θυμιατό.

70. Παντοῦ φόβος καὶ τρομάρα καὶ φωνὲς καὶ στεναγμοί· παντοῦ κλάψα, παντοῦ ἀντάρα, καὶ παντοῦ ξεψυχισμοί.

81. καὶ πεσμένα εἰς τὰ χορτάρια ἀπεθαίνανε παντοῦ τὰ θλιμμένα ἀπομεινάρια τῆς φυγῆς καὶ τοῦ χαμοῦ.

92. Ἀγρικάει τὴν ψαλμωδία ὀποῦ ἐδίδαξεν αὐτή· βλέπει τὴ φωταγωγία στοὺς Ἁγίους ἐμπρὸς χυτή.

71. Ἦταν τόσοι! Πλέον τὸ βόλι εἰς τ’ αὐτιὰ δὲν τοὺς λαλεῖ. ‘Ὁλοι χάμου ἐκείτοντ’ ὅλοι εἰς τὴν τέταρτην αὐγή.

82. Κι ἐσὺ ἀθάνατη, ἐσὺ θεία, ποὺ ὅτι θέλεις ἠμπορεῖς. εἰς τὸν κάμπο, Ἐλευθερία, ματωμένη περπατεῖς.

93. Ποιοὶ εἴν’ αὐτοὶ ποὺ πλησιάζουν μὲ πολλὴ ποδοβολή, κι άρματ’, ἅρματα ταράζουν; Ἐπετάχτηκες ἐσύ!

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΕΘΝΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ:

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΕΠΕΤΕΙΟΣ 150 ΕΤΩΝ 94. Ἅ, τὸ φῶς ποὺ σὲ στολίζει, σὰν ἡλίου φεγγοβολῆ, καὶ μακρίθεν σπινθηρίζει, δὲν εἶναι, ὄχι, ἀπὸ τὴ γῆ.

105. Κακορίζικοι, ποὺ πᾶτε τοῦ Ἀχελώου μὲς στὴ ροῆ καὶ πιδέξια πολεμᾶτε ἀπὸ τὴν καταδρομὴ

116. Ἕνα λείψανο ἀνεβαίνει τεντωτό, πιστομητό, κι ἄλλο ξάφνου κατεβαίνει καὶ δὲν φαίνεται, καὶ πλιὸ

95. Λάμψιν ἔχει ὅλη φλογώδη χεῖλος, μέτωπο, ὀφθαλμός· φῶς τὸ χέρι, φῶς τὸ πόδι, κι ὅλα γύρω σου εἶναι φῶς.

106. νὰ ἀποφύγετε; Τὸ κύμα ἔγινε ὅλο φουσκωτό· ἐκεῖ εὑρήκατε τὸ μνῆμα πρὶν νὰ εὑρεῖτε ἀφανισμό.

117. καὶ χειρότερα ἀγριεύει καὶ φουσκώνει ὁ ποταμός· πάντα, πάντα περισσεύει· πολὺ φλοίσβισμα καὶ ἀφρός.

96. Τὸ σπαθί σου ἀντισηκώνεις, τρία πατήματα πατᾷς, σὰν τὸν πύργο μεγαλώνεις, κι εἰς τὸ τέταρτο κτυπᾷς.

107. Βλασφημάει, σκούζει, μουγκρίζει κάθε λάρυγγας ἐχθροῦ, καὶ τὸ ρεῦμα γαργαρίζει τὲς βλασφήμιες τοῦ θυμοῦ.

118. Ἅ, γιατί δὲν ἔχω τώρα τὴ φωνὴ τοῦ Μωυσῆ; Μεγαλόφωνα τὴν ὥρα ὀποῦ ἐσβιοῦντο οἱ μισητοί,

97. Μὲ φωνὴ ποὺ καταπείθει προχωρώντας ὁμιλεῖς: «Σήμερ’, ἄπιστοι, ἐγεννήθη, ναί, τοῦ κόσμου ὁ Λυτρωτής.

108. Σφαλερὰ τετραποδίζουν πλῆθος ἄλογα, καὶ ὀρθὰ τρομασμένα χλιμιντρίζουν καὶ πατοῦν εἰς τὰ κορμιά.

119. τὸ Θεὸν εὐχαριστοῦσε στοῦ πελάου τὴ λύσσα ἐμπρός, καὶ τὰ λόγια ἠχολογοῦσε ἀναρίθμητος λαός.

98. Αὐτὸς λέγει, ἀφοκρασθεῖτε «Ἐγὼ εἴμ’ Ἄλφα, Ὠμέγα ἐγώ· πέστε, ποὺ θ’ ἀποκρυφθεῖτε ἐσεῖς ὅλοι, ἂν ὀργισθῶ;

109. Ποιὸς στὸ σύντροφον ἀπλώνει χέρι, ὠσὰν νὰ βοηθηθῇ· ποιὸς τὴ σάρκα τοῦ δαγκώνει ὅσο ποὺ νὰ νεκρωθῇ.

120. Ἀκλουθάει τὴν ἁρμονία ἡ ἀδελφὴ τοῦ Ἀαρῶν, ἡ προφήτισσα Μαρία, μ’ ἕνα τύμπανο τερπνὸν

99. Φλόγα ἀκοίμητήν σας βρέχω, πού, μ’ αὐτὴν ἂν συγκριθῇ κείνη ἡ κάτω ὀποῦ σας ἔχω, σὰν δροσιὰ θέλει βρεθεῖ.

110. Κεφαλὲς ἀπελπισμένες, μὲ τὰ μάτια πεταχτά, κατὰ τ’ ἄστρα σηκωμένες γιὰ τὴν ὕστερη φορά.

121. καὶ πηδοῦν ὅλες οἱ κόρες μὲ τσ’ ἀγκάλες ἀνοικτές, τραγουδώντας, ἀνθοφόρες, μὲ τὰ τύμπανα κι ἐκειές.

100. Κατατρώγει, ὠσὰν τὴ σχίζα, τόπους ἄμετρα ὑψηλούς, χῶρες, ὅρη ἀπὸ τὴ ρίζα, ζῶα καὶ δέντρα καὶ θνητούς.

111. Σβιέται -αὐξαίνοντας ἡ πρώτη τοῦ Ἀχελώου νεροσυρμῆτὸ χλιμίντρισμα καὶ οἱ κρότοι καὶ τοῦ ἀνθρώπου οἱ γογγυσμοί.

122. Σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν κόψι τοῦ σπαθιοῦ τὴν τρομερή, σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν ὄψι ποὺ μὲ βία μετράει τὴ γῆ.

101. Καὶ τὸ πᾶν τὸ κατακαίει, καὶ δὲν σώζεται πνοή, πάρεξ τοῦ ἄνεμου ποὺ πνέει μὲς στὴ στάχτη τὴ λεπτή»».

112. Ἔτσι ν’ ἄκουα νὰ βουίξῃ τὸν βαθὺν Ὠκεανό, καὶ στὸ κύμα του νὰ πνίξῃ κάθε σπέρμα ἀγαρηνό!

123. Εἰς αὐτήν, εἴν’ ξακουσμένο, δὲν νικιέσαι ἐσὺ ποτέ· ὅμως, ὄχι, δὲν εἴν’ ξένο καὶ τὸ πέλαγο γιὰ σέ.

102. Κάποιος ἤθελε ἐρωτήσει Τοῦ θυμοῦ Τοῦ εἴσ’ ἀδελφή; Ποιὸς εἴν’ ἄξιος νὰ νικήσῃ ἢ μὲ σὲ νὰ μετρηθῇ;

113. Καὶ ἐκεῖ ποὺ ’ναι ἡ Ἁγία Σοφία μὲς στοὺς λόφους τοὺς ἑπτά, ὅλα τ’ ἄψυχα κορμία, βραχοσύντριφτα, γυμνά,

124. Τὸ στοιχεῖον αὐτὸ ξαπλώνει κύματ’ ἄπειρα εἰς τὴ γῆ, μὲ τὰ ὁποῖα τὴν περιζώνει, κι εἶναι εἰκόνα σου λαμπρή.

103. Ἡ γῆ αἰσθάνεται τὴν τόση τοῦ χεριοῦ σου ἀνδραγαθιά, ποὺ ὅλην θέλει θανατώσῃ τὴ μισόχριστη σπορά.

114. σωριασμένα νὰ τὰ σπρώξῃ ἡ κατάρα τοῦ Θεοῦ, κι ἀπ’ ἐκεῖ νὰ τὰ μαζώξῃ ὁ ἀδελφὸς τοῦ Φεγγαριοῦ.

125. Μὲ βρυχίσματα σαλεύει ποὺ τρομάζει ἡ ἀκοή· κάθε ξύλο κινδυνεύει καὶ λιμνιώνα ἀναζητεῖ.

104. Τὴν αἰσθάνονται καὶ ἀφρίζουν τὰ νερά, καὶ τ’ ἀγρικῶ δυνατὰ νὰ μουρμουρίζουν σὰν ρυάζετο θηριό.

115. Κάθε πέτρα μνῆμα ἂς γένει, κι ἡ Θρησκεία κι ἡ Ἐλευθεριὰ μ’ ἀργὸ πάτημα ἂς πηγαίνει μεταξύ τους καὶ ἂς μετρά.

126. Φαῖνετ’ ἔπειτα ἡ γαλήνη καὶ τὸ λάμψιμο τοῦ ἡλιοῦ, καὶ τὰ χρώματα ἀναδίνει τοῦ γλαυκότατου οὐρανοῦ.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

127. Δὲν νικιέσαι, εἴν’ ξακουσμένο, στὴν ξηρὰν ἐσὺ ποτέ· ὅμως ὄχι δὲν εἴν’ ξένο καὶ τὸ πέλαγο γιὰ σέ.

138. Τὴν ἀκούω, βροντάει, δὲν παύει εἰς τὸ πέλαγο, εἰς τὴ γῆ, καὶ μουγκρίζοντας ἀνάβει τὴν αἰώνιαν ἀστραπή.

149. Στὸ αἷμα αὐτό, ποὺ δὲν πονεῖτε γιὰ πατρίδα, γιὰ θρησκειά, σᾶς ὁρκίζω, ἀγκαλισθεῖτε σὰν ἀδέλφια γκαρδιακά.

128. Περνοῦν ἄπειρα τὰ ξάρτια, καὶ σὰν λόγγος στριμωχτὰ τὰ τρεχούμενα κατάρτια, τὰ ὀλοφούσκωτα πανιά.

139. Ἡ καρδιὰ συχνοσπαράζει. Πλὴν τί βλέπω; Σοβαρὰ νὰ σωπάσω μὲ προστάζει μὲ τὸ δάκτυλο ἡ θεά.

150. Πόσο λείπει, στοχασθεῖτε, πόσο ἀκόμη νὰ παρθῇ· πάντα ἡ νίκη, ἂν ἐνωθῇτε, πάντα ἐσᾶς θ’ ἀκολουθεῖ.

129. Σῦ τὲς δύναμές σου σπρώχνεις, καὶ ἀγκαλὰ δὲν εἴν’ πολλές, πολεμώντας, ἄλλα διώχνεις, ἄλλα παίρνεις, ἄλλα καῖς.

140. Κοιτάει γύρω εἰς τὴν Εὐρώπη τρεῖς φορὲς μ’ ἀνησυχιά· προσηλώνεται κατόπι στὴν Ἑλλάδα, καὶ ἀρχινά:

151. Ὦ ἀκουσμένοι εἰς τὴν ἀνδρεία, καταστῆστε ἕνα Σταυρὸ καὶ φωνάξετε μὲ μία: «Βασιλεῖς, κοιτάξτ’ ἐδῶ!

130. Μ’ ἐπιθύμια νὰ τηράζῃς δυὸ μεγάλα σὲ θωρῶ, καὶ θανάσιμον τινάζεις ἐναντίον τους κεραυνό.

141. «Παλληκάρια μου, οἱ πολέμοι γιὰ σας ὅλοι εἶναι χαρά, καὶ τὸ γόνα σας δὲν τρέμει στοὺς κινδύνους ἐμπροστά.

152. Τὸ σημεῖον ποὺ προσκυνᾶτε εἶναι τοῦτο, καὶ γι’ αὐτὸ ματωμένους μας κοιτᾶτε στὸν ἀγῶνα τὸ σκληρό.

131. Πιάνει, αὐξαίνει, κοκκινίζει, καὶ σηκώνει μιὰ βροντή, καὶ τὸ πέλαο χρωματίζει μὲ αἰματόχροη βαφή.

142. Ἀπ’ ἐσᾶς ἀπομακραίνει κάθε δύναμη ἐχθρική, ἀλλὰ ἀνίκητη μιὰ μένει ποὺ τὲς δάφνες σας μαδεῖ.

153. Ἀκατάπαυστα τὸ βρίζουν τὰ σκυλιὰ καὶ τὸ πατοῦν καὶ τὰ τέκνα τοῦ ἀφανίζουν, καὶ τὴν πίστι ἀναγελοῦν.

132. Πνίγοντ’ ὅλοι οἱ πολεμάρχοι καὶ δὲν μνέσκει ἕνα κορμί· χαίρου, σκιὰ τοῦ Πατριάρχη, ποὺ σὲ πέταξαν ἐκεῖ.

143. Μία, ποὺ ὅταν ὠσὰν λύκοι ξαναρχόστενε ζεστοί, κουρασμένοι ἀπὸ τὴ νίκη, ἄχ, τὸ νοῦ σᾶς τυραννεῖ.

154. Ἐξ αἰτίας τοῦ ἐσπάρθη, ἐχάθη αἷμα ἀθῶο χριστιανικό, ποὺ φωνάζει ἀπὸ τὰ βάθη τῆς νυκτός: Νὰ ἐκδικηθῶ.

133. Ἐκρυφόσμιγαν οἱ φίλοι μὲ τσ’ ἐχθρούς τους τὴ Λαμπρή, καὶ τοὺς ἔτρεμαν τὰ χείλη δίνοντάς τα εἰς τὸ φιλί.

144. Ἡ Διχόνοια ποὺ βαστάει ἕνα σκῆπτρο ἡ δολερὴ καθενὸς χαμογελάει, «πάρ’ το», λέγοντας, «καὶ σῦ».

155. Δὲν ἀκοῦτε, ἐσεῖς εἰκόνες τοῦ Θεοῦ, τέτοια φωνή; Τώρα ἐπέρασαν αἰῶνες καὶ δὲν ἔπαυσε στιγμή.

134. Κειες τὲς δάφνες ποὺ ἐσκορπίστε τώρα πλέον δὲν τὲς πατεῖ, καὶ τὸ χέρι ὀποῦ ἐφιλῆστε πλέον, ἅ, πλέον δὲν εὐλογεῖ.

145. Κειο τὸ σκῆπτρο πού σας δείχνει ἔχει ἀλήθεια ὡραία θωριά· μὴν τὸ πιάστε, γιατί ρίχνει εἱσὲ δάκρυα θλιβερά.

156. Δὲν ἀκοῦτε; Εἰς κάθε μέρος σὰν τοῦ Ἄβελ καταβοᾷ· δὲν εἴν’ φύσημα τοῦ ἀέρος ποὺ σφυρίζει εἰς τὰ μαλλιά.

135. Ὂλοι κλαψτε· ἀποθαμένος ὁ ἀρχηγὸς τῆς Ἐκκλησιάς· κλάψτε, κλάψτε· κρεμασμένος ὠσὰν νὰ ‘τανε φονιάς!

146. Ἀπὸ στόμα ὀποῦ φθονάει, παλληκάρια, ἂς μὴν πωθεῖ, πὼς τὸ χέρι σας κτυπάει τοῦ ἀδελφοῦ τὴν κεφαλή.

157. Τί θὰ κάμετε; Θ’ ἀφῆστε νὰ ἀποκτήσωμεν ἐμεῖς λευθεριάν, ἢ θὰ τὴν λύστε ἐξ αἰτίας πολιτικῆς;

136. Ἔχει ὀλάνοικτο τὸ στόμα π’ ὧρες πρῶτα εἶχε γευθεῖ τ’ Ἅγιον Αἷμα, τ’ Ἅγιον Σῶμα· λὲς πὼς θὲ νὰ ξαναβγῇ

147. Μὴν εἰποῦν στὸ στοχασμό τους τὰ ξένα ἔθνη ἀληθινά: «Ἐὰν μισοῦνται ἀνάμεσό τους δὲν τοὺς πρέπει ἐλευθεριά».

158. Τοῦτο ἀνίσως μελετᾶτε ἰδοὺ ἐμπρός σας τὸν Σταυρό: Βασιλεῖς, ἐλᾶτε, ἐλᾶτε, καὶ κτυπήσετε κι ἐδῶ!»

137. ἡ κατάρα ποὺ εἶχε ἀφήσει, λίγο πρὶν νὰ ἀδικηθῇ, εἰς ὁποῖον δὲν πολεμήσει καὶ ἠμπορεῖ νὰ πολεμῇ.

148. Τέτοια ἀφήστενε φροντίδα· ὅλο τὸ αἷμα ὀποῦ χυθεῖ γιὰ θρησκεία καὶ γιὰ πατρίδα ὅμοιαν ἔχει τὴν τιμή.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

>> ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Προκλήσεις και Διακυβεύματα στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή Υπό κ. Γεωργίου Ε. Σέκερη, πρέσβεως ε.τ.

ευρύ τερη Μέση Ανατολή αποτελεί από μακρού πεδίο δυναμικής διαπλοκής μεταξύ ανταγωνιστικών εξωτερικών δυνάμεων και κατά κανόνα αλληλοσυγκρουόμενων επιτόπιων, με τις πρώτες να επιδιώκουν μεγιστοποίηση της επιρροής τους επί των τελευταίων προς επίτευξη στρατηγικών, οικονομικών, και πολιτισμικών στόχων. Και έως μεν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κύριος τοπικός παίκτης υπήρξε η φθίνουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία – απειλούμενη από τους Ρώσους και στηριζόμενη αρχικώς από τους Βρετανούς και εν συνεχεία από τους Γερμανούς, στο πλαίσιο των ενδο-ευρωπαϊκών ανταγωνισμών και συγκρούσεων. Κατά τον Μεσοπόλεμο, ωστόσο, ο ρόλος της ηττημένης Γερμανίας και της υπό κομμουνιστικό πλέον έλεγχο Ρωσίας εξασθένησε προς όφελος των νικητών του πολέμου Αγγλογάλλων. Συγχρόνως δε απελευθερώθηκαν κατά το μάλλον ή ήττον ελεγχόμενες έως τότε από την Υψηλή Πύλη θρησκευτικές και εθνοτικές δυνάμεις. Και το μεσανατολικό γεωπολιτικό και γεωοικονομικό τοπίο περιεπλάκη περαιτέρω συνεπεία, αφ’ ενός, των ανταγωνισμών περί τα πλούσια κοιτάσματα υδρογονανθράκων της περιοχής, και, αφ’ ετέρου,

της μαζικής εισροής στην Παλαιστίνη Εβραίων της Διασποράς - με απόληξη την ανάδυση του κράτους του Ισραήλ. Ενώ νέα ανατροπή των μεσανατολικών συσχετισμών επέφεραν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο επακολουθήσας Ψυχρός Πόλεμος, με την ανάδειξη σε κυρίαρχο στοιχείο την αντιπαράθεση των δύο υπερδυνάμεων – διεξαγόμενη κυρίως με την παρεμβολή τοπικών συμμάχων -πελατών τους.

Ο «εκδημοκρατισμός» ως αυτεπίστροφο

κατάρρευση της ΕΣΣΔ παρέσχε στις Ηνωμένες Πολιτείες άπλετη ελευθερία κινήσεων και στον ευρύτερο μεσανατολικό χώρο. Και οι μεν αρχικοί χειρισμοί της Ουάσιγκτον - επί προέδρων Μπους του πρεσβυτέρου και Κλίντον – έφεραν τη σφραγίδα του γεωπολιτικού ρεαλισμού: Η επίτευξη των κορυφαίων αμερικανικών στοχεύσεων στην περιοχή – της διασφάλισης των κοιτασμάτων και της ροής των υδρογονανθράκων, της καταπολέμησης των αντιαμερικανικών τρομοκρατικών δραστηριοτήτων, και της προστασίας των ζωτικών συμφερόντων του Ισραήλ – επιδιώχθηκε κατά προτεραιότητα με διπλωματικά μέσα και εν εσχάτη μόνο ανάγκη με στρατιωτικά. Το τρομοκρατικό όμως κτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 προσέφερε στους ιέρακες της Ουάσιγκτον την

ευκαιρία να προωθήσουν, αρχικά στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, ένα υπερβολικά φιλόδοξο σχέδιο, αποσκοπούν, πολύ πέραν της λήψης των επιβεβλημένων από τις περιστάσεις πρακτικών μέτρων κατά των τρομοκρατών, στη ριζική, υποτίθεται, θεραπεία του κακού με την «αποξήρανση του βάλτου της τρομοκρατίας»,1 ήτοι με τη βίαιη αντικατάσταση ύποπτων για υπόθαλψή της δικτατόρων από δημοκρατικά εκλεγμένους κυβερνήτες. Παρά δε τα απογοητευτικά αποτελέσματα των σχετικών προσπαθειών, η στρατηγική αυτή επιλογή εξακολουθεί να ευνοείται από κύκλους με σημαντική επιρροή, όχι μόνο στις ΗΠΑ, αλλά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση· όπως καταδεικνύει και η ενθάρρυνση και κατά περίπτωση και η στρατιωτική υποστήριξη από τη Δύση των εξεγέρσεων της περιώνυμης «Αραβικής Άνοιξης». Η ανατροπή όμως των απολυταρχικών καθεστώτων, μακράν του να οδηγήσει στην εγκαθίδρυση γνήσιων δημοκρατιών, άνοιξε κατά κανόνα το κουτί της Πανδώρας, απελευθερώνοντας υποβόσκουσες βίαιες θρησκευτικές και φυλετικές αντιθέσεις. Και συνακόλουθα: η Λιβύη βυθίσθηκε στην αναρχία· η Αίγυπτος απέφυγε ανάλογη τύχη μόνο και μόνο χάρις στην επιβολή – ακριβέστερα την εκ νέου επιβολή – στρατιωτικού καθεστώτος· ενώ στη Συρία, οι προσπάθειες βίαιης ανατροπής του - αναμφισβήτητα αυταρχικού

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

25 και καταπιεστικού - Ασάντ τουν σοβαρότατα τη πυροδότησαν θρησκευρωσική οικονομία.3 τικές και εθνοτικές συΩστόσο ο Ρώσος γκρούσεις συνεπαγόμενες πρόεδρος διατρέχει τραγικές ανθρωπιστικές τον κίνδυνο το συριακό του εγχείρημα και αποσταθεροποιητικές να παροξύνει, αντί να γεωπολιτικές συνέπειες. εξουδετερώσει, την Με τους καθεστωτικούς κατά της χώρας του Αλαουίτες (κλάδο του Σιιτικού Ισλάμ) και τους αντιτρομοκρατική απειλή.4 Αλλά και να φέκαθεστωτικούς Σουνίτες ρει τη Μόσχα σε ευνα συγκρούονται, υποστηθεία αντιπαράθεση ριζόμενοι παντοιοτρόπως, για θρησκευτικούς ή/και με την Ουάσιγκτον, Ο Πρόεδρος της Συρίας Μπασάρ Αλ Άσσαντ και ο Ρώσος Πρόεδρος Πούτιν γεωπολιτικούς λόγους, οι οι αεροπορικές δυμεν πρώτοι από το Ιράν και τη Ρωσία, Και αναβαθμίζει τώρα θεαματικά την νάμεις της οποίας επιχειρούν πλέον οι δε τελευταίοι από τη Σαουδική Αρα- πολιτικο-στρατιωτική παρουσία της συγχρόνως και στον ίδιο χώρο με τις βία, το Κατάρ, την Τουρκία και Δυτικές στη Συρία, με κεκηρυγμένη επιδίω- ρωσικές. Και ναι μεν οι Ρώσοι διακηχώρες· και με το κουρδικό στοιχείο της ξη την εξουδετέρωση του Ισλαμικού ρύσσουν την επιθυμία τους να συνερπεριοχής να επιχειρεί να επωφεληθεί Κράτους – μιας πραγματικής απειλής γασθούν με τη Δύση για την καταπολέτης συγκυρίας για να επιτύχει την εθνι- κατά της Ρωσικής Ομοσπονδίας, η συ- μηση του «κοινού» εχθρού, πλην όμως κή του αποκατάσταση. ντριπτική πλειοψηφία των είκοσι εκα- οι εκατέρωθεν αντιλήψεις για την επίΑποκορυφώνοντας έτσι τον εκτρο- τομμυρίων μουσουλμάνων της οποί- τευξη λύσης του Συριακού παραμέχιασμό της Αραβικής Άνοιξης, το Συ- ας, ανήκουν στον σουνιτικό κλάδο νουν μέχρι στιγμής αποκλίνουσες, αν ριακό δεν διέψευσε απλώς τις αρχικές του Ισλάμ, όπως και το ΙΚ, και είναι ευ- όχι ασύμβατες. Με μείζον σημείο διαπερί εκδημοκρατισμού Δυτικές προσ- επίφοροι στην τοξική επιρροή του τε- φωνίας την τύχη του προέδρου Ασάντ. δοκίες – ή ακριβέστερα ψευδαισθήσεις λευταίου αυτού. 2 Επί πλέον όμως, είναι Καθώς η ρωσική πλευρά, όχι απλώς ευ–, αλλά και εξέθρεψε την πλέον απο- προφανές ότι το Κρεμλίνο δράττεται νοεί την παραμονή του στην εξουσία, τρόπαια μέχρι στιγμής μορφή τρομο- της συριακής ευκαιρίας για να ανακτή- αλλά και τον στηρίζει στρατιωτικώς κρατικού ισλαμισμού, το αυτοαποκα- σει στο μέτρο του δυνατού το καταρ- κατά των αντικαθεστωτικών συλλήλούμενο Ισλαμικό Κράτος· παρέχοντας ρακωθέν από τη διάλυση της Σοβιετι- βδην – ήτοι και κατά στοιχείων υποσυγχρόνως γόνιμο έδαφος και στον κής Ένωσης και επί προεδρίας Γιέλτσιν στηριζόμενων από τους Αμερικανούς συριακό κλάδο της αλ-Κάιντα, την Τζα- διεθνές γόητρό του, και ειδικότερα να και τους Τούρκους - και όχι μόνο κατά μπάτ αλ-Νούσρα. Και συνακόλουθα γι- ενισχύσει τη θέση του στον συριακό των Τζιχαντιστών. 5 γάντωσε το προσφυγικό κύμα από την χώρο - όπου από σοβιετικής ήδη εποαποσταθεροποιημένη ευρύτερη Μέση χής διαθέτει και ναυτική βάση. Ενώ σο- Αμερικανικές στρατηγικές Ανατολή προς Ευρώπη – ένα φαινόμε- βαροί Δυτικοί αναλυτές εκτιμούν ότι, προσαρμογές νο γενεσιουργό υπαρξιακών προβλη- επεμβαίνοντας στη Συρία, ο κ. Πούτιν μάτων και διλημμάτων στις χώρες της επιχειρεί, πέραν των άλλων, να αποΟυάσιγκτον έχει, βέβαια, ανέσπάσει τη διεθνή προσοχή από την καθεν θέσει, και εξακολουθεί να ηπείρου μας. θέτει επισήμως, ως προϋπόθεση ουκρανική πολιτική του· οι συνεπεία Η Μόσχα επί σκηνής της οποίας επιβληθείσες διεθνείς κυ- επίλυσης του Συριακού την πολιτική ία πρόσθετη, ιδιαίτερα σημα- ρώσεις, σε συνδυασμό μάλιστα και με αποκαθήλωσή του Σύρου προέδρου. ντική παράμετρος του εν εξε- την πτώση της τιμής των υδρογοναν- Και συνακόλουθα έχει παράσχει παλίξει συριακού δράματος είναι θράκων στην παγκόσμια αγορά, πλήτ- ντοειδή, διπλωματική και υλική, υποη ισχυρή επανεμφάνιση στον μεσανατολικό χώρο της Ρωσίας. Η οποία, ανασυγκροτούμενη υπό την ηγεσία Πούτιν – και ανεξάρτητα από τις συχνά δίκαιες επικρίσεις πτυχών της διακυβέρνησης μτφρ: αυτό που εναντιώνεται στο δυνάστη λέγεται λαός του Ρώσου προέδρου - έχει επανέλθει Θουκυδίδης, 460-394 π.Χ., Αθηναίος ιστορικός δυναμικά στο παγκόσμιο προσκήνιο.

Το εναντιούμενον τω δυναστεύοντι δήμος ωνόμασται.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Ισραηλινοί οπλίτες.

στήριξη σε επιλεγμένους, «μετριοπαθείς» υποτίθεται, αντικαθεστωτικούς.6 Μέχρι πρότινος όμως, σύμφωνα άλλωστε και με τη γενικότερη επιδίωξη του προέδρου Ομπάμα να περιορίσει την αμερικανική στρατιωτική παρουσία στον ευρύτερο μεσανατολικό χώρο, απέφευγε να εμπλακεί στη Συρία με ίδιες στρατιωτικές δυνάμεις. 7 Η αναποτελεσματικότητα, εν τούτοις, των επιτόπιων αποδεκτών της αμερικανικής βοήθειας, η ανθεκτικότητα του συριακού καθεστώτος, και, κυρίως, η ανησυχητική ισχυροποίηση του Ισλαμικού Στρατού ανάγκασαν την Ουάσιγκτον να προβεί σε μερική διόρθωση πορείας· 8 αρχικά διεξάγοντας αεροπορικές επιδρομές κατά του ΙΚ και της Τζαμπάτ αλ-Νούσρα, και εντελώς πρόσφατα στέλνοντας στη Συρία ομάδα ειδικών δυνάμεων για την καταπολέμηση οργανώσεων αυτών. Δοθέντος, όμως, ότι κεκηρυγμένη παράλληλη επιδίωξη των Αμερικανών είναι και η αποδυνάμωση του συριακού καθεστώτος, αλλά και ότι η εξασθένηση των Τζιχαντιστών λειτουργεί εκ των πραγμάτων υπέρ του Προέδρου Ασάντ, η αποστολή των αμερικανικών αυτών δυνάμεων εμφανίζεται εξ αντικειμένου αντιφατική. Μολονότι δε η αμερικανική κυβέρνηση δίνει όλο και περισσότερο το προβάδισμα στην εξουδετέρωση της ισλαμικής τρομοκρατίας, δεν είναι αυτή τη στιγμή σαφές αν είναι διατεθειμένη να

αποδεχθεί συμβιβασμό συνεπαγόμενο την έστω προσωρινή – «μεταβατική» - παραμονή του Σύρου προέδρου στην εξουσία. Με τις ενδείξεις πάντως να πληθαίνουν, ότι στο κλίμα που διαμορφώνεται μετά το τρομοκρατικό κτύπημα του Ισλαμικού Στρατού στο Παρίσι, δεν τον αποκλείει – και ότι, γενικότερα, οι προοπτικές συνεργασίας, και πάντως αποφυγής ευθείας αντιπαράθεσης, Ουάσιγκτον και Μόσχας στη Συρία έχουν ουσιαστικά βελτιωθεί. 9 Οι αμερικανικοί χειρισμοί της συριακής κρίσης συναρτώνται στενά και με την επανεξέταση από την κυβέρνηση Ομπάμα των στρατηγικών της επιλογών στην ευρύτερη μεσανατολική περιοχή υπό το φως των επιτόπιων νέων πραγματικοτήτων. Ειδικότερα: Σε ό,τι αφορά στο Αφγανιστάν, διαπιστώνοντας ότι «οι αφγανικές δυνάμεις δεν είναι ακόμη σε θέση να κατοχυρώσουν την ασφάλεια της χώρας έναντι της συνεχιζόμενης απειλής από τους Ταλιμπάν», ο πρόεδρος Ομπάμα αποφάσισε να διατηρήσει σημαντικό μέρος των εκεί αμερικανικών στρατευμάτων μέχρι και τη λήξη της προεδρίας του τον Ιανουάριο 2017 – τούτο δε παρά προηγούμενη ρητή δέσμευσή του να έχει έως τότε αποσύρει το σύνολο της στρατιωτικής αυτής δύναμης. 10 Ενώ σε ανάλογη μερική αναθεώρηση προγενέστερων αποφάσεών του προβαίνει και στο Ιράκ· όπου, μετά την απόσυρ-

ση του κύριου όγκου των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων τον Δεκέμβριο 2011, η διογκούμενη απειλή κατά της ιρακινής κυβέρνησης εκ μέρους αντικαθεστωτικών Σουνιτών, ιδίως δε η δυναμική εμφάνιση επί τρομοκρατικής σκηνής του ΙΚ – η πλήρης ονομασία του οποίου («Ισλαμικός Στρατός Ιράκ και Συρίας») μαρτυρεί τη γεωγραφική εμβέλεια των φιλοδοξιών του - οδήγησαν στη βαθμιαία ενίσχυση της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας και την ενεργό και διευρυνόμενη εμπλοκή των Αμερικανών στις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Είναι δε ενδεικτικό της πολυπλοκότητας των μεσανατολικών πραγμάτων, ότι η υποστηριζόμενη από την Ουάσιγκτον σιιτική ιρακινή κυβέρνηση έχει ταχθεί δημοσία υπέρ του θρησκευτικά συγγενούς της καθεστώτος Ασάντ και της στρατιωτικής στήριξης του τελευταίου αυτού από τη Μόσχα. Σημαίνουν άραγε οι διορθωτικές αυτές κινήσεις του Προέδρου Ομπάμα ότι προτίθεται να υποβαθμίσει το διπλωματικό σκέλος της μεσανατολικής του πολιτικής προς όφελος της κατ’ ουσίαν απεριόριστης στρατιωτικής κλιμάκωσης που ζητούν προβεβλημένα στελέχη του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος; 11 Μάλλον απίθανο, αν κρίνει κανείς από την ιδιαίτερη έμφαση που η Ουάσιγκτον συνεχίζει να δίνει στη διπλωματική οδό και στην πολυμερή διπλωματία ειδικότερα· αλλά και από τη φειδώ με την οποία εξακολουθεί να διαθέτει τα στρατιωτικά της μέσα. 12 Ιδίως δε σε ό,τι αφορά στο πολυσύνθετο και εν δυνάμει εκρηκτικό Συριακό, η κυβέρνηση Ομπάμα, πρωτοστατούντος του υπουργού εξωτερικών Κέρι, έχει επιδοθεί σε μια πολύπλευρη εξόρμηση για την εξεύρεση διπλωματικής λύσης: 13 διαπραγματευόμενη με τη Μόσχα, παρά την εκκρεμότητα του Ουκρανικού· 14 επιχειρώντας, μετά τη διεθνή συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης, να αξιοποιήσει τον ιρανικό παράγοντα· 15 καταβάλλοντας προσπάθειες ένταξης στο ειρηνευτικό εγχείρημα των Ουαχαμπιτών

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

27 Σαουδαράβων - χρηματοδοτών σημειωτέον και ακραίων Σουνιτών αντιπάλων του Σύρου προέδρου· 16 συνεχίζοντας τον διάλογο με το Ισραήλ και με την Παλαιστινιακή Αρχή για να αποτραπεί η περαιτέρω όξυνση του Παλαιστινιακού και να διευκολυνθούν ως εκ τούτου η καταπολέμηση του τζιχαντισμού και η σταθεροποίηση του αραβομουσουλμανικού κόσμου· 17 και χειραγωγώντας στο μέτρο του δυνατού την Άγκυρα.

Η πολιτική Ερντογάν

ε την τουρκική κυβέρνηση να εμφανίζεται πιο συνεργάσιμη μετά τα απογοητευτικά αποτελέσματα των υπέρμετρων μεσανατολικών στοχεύσεων του προέδρου Ερντογάν. Ο οποίος, αφού αρχικά ανέπτυξε σχέσεις εγκάρδιας συνεργασίας με τον πρόεδρο Ασάντ, κατέστησε εν συνεχεία την ανατροπή του Σύρου προέδρου κεντρική επιδίωξη της εξωτερικής του πολιτικής· ανήσυχος για τις επιπτώσεις των εσωτερικών συριακών εξελίξεων στα τουρκικά συμφέροντα· αλλά και επιδιώκοντας να ενισχύσει τη θέση της χώρας του ως ηγέτιδας δύναμης στον μουσουλμανικό χώρο και ιδιαίτερα στους κόλπους του Σουνιτικού Ισλάμ.18 Στις ηγετικές δε αυτές μεσανατολικές φιλοδοξίες του πρέπει πιθανότατα να αποδοθεί, εν μέρει τουλάχιστον, η απόκλιση της Άγκυρας από τη δυτικόστροφη κεμαλικής έμπνευσης εξωτερική της πολιτική και ειδικότερα η ρήξη της με το Ισραήλ, αλλά και η αποστασιοποίησή της από την Ευρωπαϊκή Ένωση και σε κάποιο βαθμό και από την Ουάσιγκτον. Ωστόσο οι αντοχές του καθεστώτος Ασάντ, η αυτονόμηση των Σύρων Κούρδων, η μαζική εισροή Σύρων προσφύγων στο τουρκικό έδαφος – υπολογίζεται ότι υπερβαίνουν ήδη τα δύο εκατομμύρια ψυχών – και οι τρομοκρατικές επιθέσεις του Ισλαμικού Κράτους εντός της τουρκικής επικράτειας ανάγκασαν τον Τούρκο πρόεδρο να στραφεί εκ νέου προς τη Δύση. Σημειωτέον δε ότι οι Δυτικοί από την πλευρά τους ανταποκρίνονται

Συγκέντρωση Σιιτών του Ιράκ εναντίον του ISIS.

ασμένως στο τουρκικό άνοιγμα, προσβλέποντας στον τουρκικό παράγοντα, τόσο για την επίλυση του Συριακού, όσο και για την αναχαίτηση του προσφυγικού ρεύματος προς Ευρώπη. Και συνακόλουθα: Οι Κοινοτικοί Ευρωπαίοι προσφέρουν στην Άγκυρα οικονομική βοήθεια και την επανεκκίνηση των αποτελματωμένων ενταξιακών διαπραγματεύσεων - αν και, σε ό,τι αφορά στις τελευταίες αυτές, οι οιωνοί εμφανίζονται αρνητικότεροι παρά ποτέ, καθώς το τελευταίο πράγμα που οι κοινοτικές κυβερνήσεις θα ήθελαν είναι η εγκατάσταση στις χώρες τους πρόσθετων, έστω και φιλικών και φιλήσυχων, κατά τεκμήριο, Μουσουλμάνων). 19 Κατόπιν τουρκικής επίκλησης του Χάρτη της Ατλαντικής Συμμαχίας, το ΝΑΤΟ «καταδίκασε σθεναρά τις τρομοκρατικές επιθέσεις κατά της Τουρκίας» και διεκήρυξε ότι «η ασφάλεια της Συμμαχίας είναι αδιαίρετη». Ενώ o Αμερικανός πρόεδρος παρέσχε την – προσεκτική - στήριξή του στον Τούρκο ομόλογό του μετά την κατάρριψη από τουρκικά πυρά ρωσικού αεροσκάφους στα συροτουρκικά σύνορα. 20 Και για πρώτη φορά από την έναρξη της συριακής κρίσης η Άγκυρα επέτρεψε τη χρησιμοποίηση από τους

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Αμερικανούς της αεροπορικής βάσης Ιντσιρλίκ για επιθέσεις κατά του ΙΣ.

Η ευρωπαϊκή στρατηγική ανεπάρκεια

διαίτερο τέλος ενδιαφέρον παρουσιάζει η έναντι των μεσανατολικών αυτών εξελίξεων στάση της Κοινοτικής Ευρώπης. Περί ενιαίας ευρωενωσιακής πολιτικής θα ήταν εξωπραγματικό να γίνει λόγος. Σε διακηρυκτικό, βέβαια, επίπεδο, η καταπολέμηση της τρομοκρατίας, η σταθεροποίηση της περιοχής, η εκεί προαγωγή των δημοκρατικών αξιών, όπως και η αποτελεσματική διαχείριση του προσφυγικού ρεύματος, αποτελούν κοινούς, κεκηρυγμένους στόχους των ευρωκοινοτικών κυβερνήσεων. Η πρακτική όμως διαφέρει μεγάλως από το ένα κράτος μέλος στο άλλο. Σε ό,τι δε αφορά ειδικότερα στους «τρεις μεγάλους» της ΕΕ: το Παρίσι έχει επιδείξει ζωηρή τάση προς στρατιωτική επεμβατικότητα, πρωταγωνιστώντας σχετικώς στη Λιβύη και εν συνεχεία στη Συρία - όπου μετά την 13η Νοεμβρίου, κατά την έκφραση του προέδρου Ολάντ 2015 «διεξάγει πόλεμο». Το Λονδίνο και στις δύο περιπτώσεις ακολούθησε το γαλλικό επεμβατικό παράδειγμα – αλλά μετά μια έντονη αρχική αμφιταλάντευ-

28 ση. Ενώ το Βερολίνο είχε έως τώρα αποφύγει συστηματικά τη στρατιωτική του εμπλοκή στις εν λόγω κρίσεις· και παρά τις εκδηλώσεις αλληλεγγύης προς τους Γάλλους μετά την 13η Νοεμβρίου, η συμμετοχή του στις εν εξελίξει επιχειρήσεις κατά του ΙΣ - αν κρίνει κανείς και από τις σχετικές Κατάρριψη ρωσικού αεροσκάφους SU-24 στη Συρία. δηλώσεις της Γερμανίδας καγκελαρίου - προεξοφλείται ότι θα είναι την κατάπαυση, ή τουλάχιστον τη χαπλήρως δυσανάλογη προς τις πραγμα- λάρωση, της επικίνδυνης μεταναστευτικές δυνατότητές του. Χαρακτηριστι- τικής πίεσης είναι η σταθεροποίηση κά δε και οι τρεις αυτές πρωτεύουσες των χωρών προέλευσης των μεταενήργησαν και ενεργούν με καθοριστι- ναστών. Όμως, η επίτευξη αυτού του κό κριτήριο τα στενότερα εθνικά τους στόχου υπερβαίνει κατά πολύ τις δυνασυμφέροντα και τις εκλογικές σκοπι- τότητες της σημερινής Κοινοτικής Ευμότητες των κυβερνώντων. 21 Υπό τις ρώπης και εξαρτάται πρωτίστως από συνθήκες άρα αυτές, το μέγιστο που την πολιτική των ΗΠΑ, της Ρωσίας, και ρεαλιστικά μπορεί να αναμένεται εί- περιφερειακών δυνάμεων όπως η Σαναι ένας στοιχειώδης συντονισμός επί ουδική Αραβία, το Ιράν, και η Τουρκία. τη βάσει του ελάχιστου κοινού παραΕπίμετρο νομαστή – που όμως και αυτό αποδειαρά τις όποιες στρατιωτικές και κνύεται δυσεπίτευκτο. Ασυμφωνία, όμως, σημειώνεται αστυνομικές επιχειρήσεις Δυτικών και Ρώσων, και ακόμη και στους κόλπους της ΕΕ και ως προς την αντιμετώπιση του διογκούμενου με- αν κάποια στιγμή, όπως όλοι οι νουταναστευτικού ρεύματος. Το οποίο, νεχείς εύχονται, περιορισθεί δραστιόχι μόνο διευκολύνει τη διείσδυση κά το πεδίο ενεργείας τρομοκρατικών τρομοκρατικών στοιχείων στις χώρες οργανώσεων όπως ο Ισλαμικός Στραυποδοχής, αλλά και απειλεί μεσοπρο- τός και η αλ-Κάιντα, η ευρύτερη Μέση θέσμως την πολιτισμική τους ομοιογέ- Ανατολή θα παραμείνει επ’ αόριστον νεια και εθνική ταυτότητα. Δεδομένου μια ιδιαίτερα εύφλεκτη περιοχή· με τις δε ότι οι διακηρύξεις περί φύλαξης κοι- τοπικές θρησκευτικές, εθνικές, και πονών εξωτερικών συνόρων παραμένουν λιτικές αντιθέσεις και αντιπαραθέσεις μέχρι στιγμής κενές, αρκετές ευρωκοι- να γενούν δομική αστάθεια. Μπορεί νοτικές κυβερνήσεις αρνούνται να συ- δε κανείς να προβλέψει χωρίς μεγάλο μπράξουν στην ισόρροπη μεταξύ κρα- κίνδυνο να διαψευσθεί ότι οι τυχόν προτών μελών κατανομή των μεταναστών· σπάθειες εκδημοκρατισμού των εκεί και μάλιστα επιχειρούν να εμποδίσουν καθεστώτων θα προσκρούσουν και την είσοδο των τελευταίων αυτών στην πάλι στο αποφασιστικό εμπόδιο που είεπικράτειά τους, παραβιάζοντας συχνά ναι η νοοτροπία, οι παραδόσεις, και τα ρητές διατάξεις της Συνθήκης Σέν- πολιτικά ανακλαστικά των τοπικών πληγκεν – την αναθεώρηση σημειωτέον θυσμών, μουσουλμανικών και άλλων. της οποίας ορισμένες πλευρές θέτουν Οπωσδήποτε όμως τα ερωτηματιήδη επί τάπητος. 22 Ενώ γενικότερα, η κά ως προς το μέλλον της περιοχής είόξυνση του μεταναστευτικού εκτρέφει ναι αυτή τη στιγμή πολύ περισσότερα στους κόλπους των κοινοτικών εταί- από τις όποιες βεβαιότητες. Μεταξύ ρων μια έντονη εθνική εσωστρέφεια άλλων, μένει να φανεί: και έναν αύξοντα ευρωσκεπτικισμό. Αν το Ιράκ και η Συρία θα παραΒασική, ωστόσο, προϋπόθεση για μείνουν ενιαία κράτη· και αν ναι, με τι

δομή. (Το πιθανότερο: δραστικά αποκεντρωμένα.) Αν το Ιράν θα φανεί συνεπές προς τις πυρηνικές του δεσμεύσεις – από την τήρηση ή μη των οποίων θα εξαρτηθεί, αντιστοίχως, η ανάδειξη της Τεχεράνης σε παράγοντα σταθερότητας ή πρόσθετων περιπλοκών. Και κατά πόσον θα αποφευχθεί η κλιμάκωση του Παλαιστινιακού – επίλυσή του στο ορατό μέλλον δεν φαίνεται πιθανή - και συνακόλουθα η εκμετάλλευσή της από δυνάμεις εντός και εκτός περιοχής προς πυροδότηση εντάσεων. Κατά τα λοιπά, η υπό το κράτος τραυματικών εμπειριών - όπως τα τρομοκρατικά κτυπήματα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στις ΗΠΑ και τώρα της 13ης Νοεμβρίου στη Γαλλία - τείνουσα να επικρατήσει αντίληψη ότι η Μέση Ανατολή αποτελεί πηγή υπαρξιακών κινδύνων κατά του Δυτικού Κόσμου είναι τουλάχιστον υπερβολική. 23 Δεν χωρεί βέβαια αμφιβολία ότι τα μεσανατολικά δρώμενα και οι εκτός περιοχής προεκτάσεις τους συνεπάγονται βαρύτατο τίμημα για τις Δυτικές χώρες. Υπαρξιακή όμως απειλή για τη Δύση στο υπό διαμόρφωση παγκόσμιο περιβάλλον θα μπορούσε να προέλθει μόνο από τον κινεζικό γίγαντα - εφ’ όσον, φυσικά, η Κίνα διατηρήσει τη συνοχή και πολιτική της σταθερότητα και συνεχίσει την ταχύρρυθμη οικονομική και στρατιωτική ενδυνάμωσή της. Εξ ου, άλλωστε, και η αμερικανική «στροφή προς Ασία» - ήτοι η μετατόπιση του κέντρου βάρους της εξωτερικής πολιτικής της Ουάσιγκτον προς τον Ειρηνικό 24.

Υποσημείωση: 1 Η φράση οφείλεται στον Ντόναλντ Ράμσφελντ, υπουργό αμύνης της πρώτης κυβέρνησης Μπους του νεότερου. 2 Για μια κατατοπιστική, συνοπτική παρουσίαση του όλου θέματος, βλ. Leon Aron, Russia is a new front for militant Islam, Washington Post, 14-11-2015. 3 Βλ. Russia, Saying Its Jet Was Bombed, Allies With France Against ISIS, New York Times, 17-11-2015. Σύμφωνα με τον ανταποκριτή της έγκυρης εφημερίδας στη Μόσχα, για τον πρόεδρο Πούτιν, «παρία εντός των Δυτικών ηγετικών κύκλων μετά την εισβολή στην Ουκρανία», «ο τερματισμός της διπλωματικής του απομόνωσης θα μπορούσε να είναι

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

8 9 10 11

ένα σημαντικό πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση του να πεισθεί η Δύση να άρει τις κυρώσεις κατά της ασταθούς οικονομίας του». Σε ανάλογο πνεύμα, Putin orders Russian forces to work with French ‘allies’ in Syria, Financial Times, 17-11-2015. Η κατάρριψη από τον ΙΣ του ρωσικού επιβατικού αεροπλάνου Airbus A321 στον αιγυπτιακό εναέριο χώρο την 31η Οκτωβρίου, με επακόλουθο τον θάνατο των διακοσίων είκοσι τεσσάρων επιβαινόντων, τείνει να επιβεβαιώσει αυτούς τους φόβους. Βλ. σχετικώς: David Gardner, Russia fears start of jihadi blowback as reprisal for Syria push, Financial Times, 10-11-2015 Η κατάρριψη στις 24 Νοεμβρίου ρωσικού πολεμικού αεροσκάφους από τους Τούρκους έλαβε χώρα ενώ η ρωσική αεροπορία επετίθετο κατά των υπό τουρκική τρόπον τινά προστασία, αντιπάλων του καθεστώτος Ασάντ, Τουρκομάνων. Από την άλλη, η Ουάσιγκτον εξαρτά σε μεγάλο βαθμό ενδεχόμενη αντιτρομοκρατική συνεργασία με τους Ρώσους από τη διακοπή των επιθέσεων των τελευταίων κατά συμμάχων της αντικαθεστωτικών. Για μια αξιολόγηση από δυτικής σκοπιάς της ρωσικής επέμβασης στη Συρία, σε συνάρτηση και με το Ουκρανικό, βλ. Philip Stephens, How not to deal with a humbled Putin, 26-11-2015. Για τις διαφωνίες μεταξύ Δυτικών, Ρώσων, Ιρανών, Τούρκων, και Σαουδαράβων ως προς τον προσδιορισμό των τρομοκρατών βλ. Friend or foe: Syria summit faces tough choices, Financial Times, 12-11-2015. Για μια προσέγγιση της εξωτερικής πολιτικής του προέδρου Ομπάμα προ των τελευταίων εξελίξεων στον μεσανατολικό χώρο, βλ. Γ. Ε. Σέκερης, Παράμετροι και διλήμματα της παγκόσμιας αμερικανικής πολιτικής, Εθνικές Επάλξεις, τεύχος 110, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2014. Βλ. Syria: Obama authorizes boots on the ground to fight ISIS, Washington Post, 12-11-2015. Βλ. σχετικώς κατωτέρω υποσημείωση xiii. Βλ. Barack Obama hands Afghanistan to his successor, Financial Times, 15-10-2015. Χαρακτηριστικές οι απόψεις του Ρεπουμπλικανού πρώην υποψηφίου προέδρου των ΗΠΑ και νυν προέδρου της Επιτροπής Ενόπλων Δυνάμεων της Γερουσίας John McCain. Ο οποίος σε άρθρο του δημοσιευθέν στον ιστότοπο του CNN καλεί την αμερικανική κυβέρνηση να πλήξει «σημαντικούς συριακούς ηγετικούς και στρατιωτικούς στόχους» και εν ανάγκη «να καταστρέψει την επιχειρησιακή ικανότητα της αεροπορίας» του συριακού καθεστώτος. Βλ. McCain: U.S. must stop Putin in Syria, 13-10-2015 Είναι ενδεικτικό των σχετικών προθέσεων του Αμερικανού Προέδρου ότι στην «Έκθεση εθνικής ασφαλείας», που τον περασμένο Φεβρουάριο υπέβαλε στο Κογκρέσο, επισημαίνει ότι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ απαιτούν “στρατηγική υπομονή και επιμονή». Βλ.σχετικώς Gregory Korte, Obama embraces doctrine of “strategic patience”, USA TODAY, 6-2-2015. Μολονότι οι διπλωματικές προσπάθειες για την αντιμετώπιση του Συριακού ετέθησαν ευθύς εξ αρχής υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, κινητήριος δύναμή τους ήταν και παραμένει η Ουάσιγκτον. Και ενώ οι τριετείς αυτές διεθνείς διασκέψεις και διαπραγματεύσεις έδειχναν καταδικασμένες να σέρνονται, η σφαγή της 13ης Νοεμβρίου, σε συνδυασμό και με την κατάρριψη του ρωσικού επιβατικού αεροσκάφους, φαίνεται να τις αναζωογονεί, καθώς δύο ημέρες μετά το τρομοκρατικό κτύπημα στο Παρίσι οι Συνομιλίες της Βιέννης, πρωτοστατούντων των υπουργών εξωτερικών των ΗΠΑ και της Ρωσίας, υιοθέτησαν φιλόδοξο «οδικό χάρτη», προβλέποντα επίλυση του Συριακού εντός δε-

15 16

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

καοκταμήνου· πλην όμως αποσιωπώντα το επίμαχο – και κρίσιμο - ζήτημα της πολιτικής τύχης και ρόλου του προέδρου Ασάντ. Αρκετοί διεθνείς παρατηρητές ερμηνεύουν τη σιωπή της συμφωνίας της Βιέννης (ως άνω υποσημείωση xiii) ως προς το πολιτικό μέλλον του προέδρου Ασάντ ως ένδειξη ευελιξίας θέσεων της Ουάσιγκτον και της Μόσχας. Βλ.West sees more hope of Syria political deal with Moscow, Financial Times, 22-11-2015. Ο ανταποκριτής μάλιστα του διεθνούς πρακτορείου Associated Press Bradley Klapper υποστηρίζει, με δόση ειρωνείας, ότι «είναι πιθανόν η προεδρία του Μπασάρ Ασάντ να διαρκέσει πέραν εκείνης του Ομπάμα». Βλ. He’s not going anywhere, WORLD POST/AP, 23-11-2015. Βλ. After a U.S. Shift, Iran Has a Seat at Talks on War in Syria, New York Times, 28-10-2015. Ο γνωστός αρθρογράφος-αναλυτής Gideon Rachman χαρακτηρίζει «ολέθριο» τον τρόπο με τον οποίο «τα κράτη του Κόλπου και ειδικότερα η Σαουδική Αραβία έχουν χρησιμοποιήσει τις εισπράξεις από το πετρέλαιο για να διασπείρουν αδιάλλακτες μορφές του Ισλάμ στον λοιπό μουσουλμανικό κόσμο.» Βλ. Do Paris attacks highlight a clash of civilisations?, Financial Times, 16-11-2015. Παρά τις δύσκολες διαπροσωπικές σχέσεις των κ.κ. Ομπάμα και Νετανιάχου (βλ. σχετικώς το λίαν ενδιαφέρον αναλυτικό άρθρο Scenes from a Marriage στην ιστοσελίδα The Huffington Post της 12-11- 2015), στις δηλώσεις του προς τον τύπο επ’ ευκαιρία συνάντησής του με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό στον Λευκό Οίκο, ο Αμερικανός πρόεδρος κατέβαλε εμφανή προσπάθεια για να αποφορτίσει την ατμόσφαιρα και να προβάλει τις συγκλίσεις της υπερδύναμης με τον μεσανατολικό της σύμμαχο, ιδίως ως προς το επίμαχο ζήτημα των πυρηνικών του Ιράν· με τον κ. Νετανιάχου από την πλευρά του να επιβεβαιώνει την προσήλωσή του στην προωθούμενη από την Ουάσιγκτον λύση των δύο κρατών για το Παλαιστινιακό. Βλ. Barack Obama and Benjamin Netanyahu mend fences. POLITICO, 9-112015. Για μια εμπεριστατωμένη παρουσίαση της στάσης της Άγκυρας έναντι της Δαμασκού, βλ. Christopher Phillips, Into the Quagmire: Turkey’s Frustrated Syria Policy, Chatham House, Δεκέμβριος 2012. Στη μελέτη αυτή της έγκυρης βρετανικής δεξαμενής σκέψης επισημαίνονται μεταξύ άλλων τα ακόλουθα: «Η Τουρκία έχει ήδη δεχθεί πλέον των 135,000 Σύρων προσφύγων…Περαιτέρω αποσύνθεση του συριακού κράτους θα μπορούσε να παράσχει εφαλτήριο για τους Τούρκους αυτονομιστές [separatists] και να επαπειλήσει την εδαφική ακεραιότητα της ίδιας της Τουρκίας….To AKP [Το κυβερνητικό «Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης»] ελπίζει, μετά την αραβική άνοιξη, να σταθεροποιήσει τη θέση της Τουρκίας ως ηγετικής περιφερειακής δύναμης με την υποστήριξη «μετριοπαθών» ισλαμιστών ….Πολλοί Τούρκοι σχολιαστές θεωρούν ότι το ΑΚΡ θα προτιμούσε να εκλεγεί στην εξουσία [στη Συρία] ένα μετριοπαθές Σουνιτικό κόμμα..» Βλ. Turkey and EU seal deal on cutting migration flows into Europe, Financial Times, 29-11-2015. Επίσης: Brussels bows deeply to Erdogan to relieve migrant crisis, Financial Times, 22-11-2015. Συναφές ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αυξημένη ανοχή που οι Κοινοτικοί Ευρωπαίοι επιδεικνύουν έναντι του αυταρχισμού του Τούρκου προέδρου στο εσωτερικό της χώρας του. Βλ. σχετικώς, EU weakens criticism of Erdoğan in return for refugee agreement, Today’s Zaman, 27-11-2015. Βλ. Obama, Turkey’s Erdogan Confer on Downing of

Russian Warplane, Voice of America, 24-11-2015. Παρά την προφανή σοβαρότητα του επεισοδίου της κατάρριψης του ρωσικού αεροσκάφους και της έντασης μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας που επακολούθησε, όλα δείχνουν ότι αμφότερες οι άμεσα εμπλεκόμενες πλευρές απεύχονται – και καταβάλλουν εμφανείς προσπάθειες για να αποφύγουν - μια στρατιωτική σύγκρουση στερούμενη στρατηγικής θεμελίωσης και επιζήμια και για τις δύο. Σε μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συνέντευξή του για τις ρωσο-αμερικανικές σχέσεις, ο Zbigniew Brzezinsk (γνωστή προσωπικότητα του αμερικανικού δημόσιου και ακαδημαϊκού βίου) τοποθετείται επί του συγκεκριμένου επεισοδίου ως ακολούθως: «Νομίζω ότι κανείς δεν θεωρεί ότι η διένεξη αυτή αξίζει να κλιμακωθεί σε μείζονα σύγκρουση με πράγματι καταστρεπτικές συνέπειες… Ο Πούτιν ξεθύμανε κάπως, αλλά εν συνεχεία άρχισε να αναφέρεται στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Οι Τούρκοι απεδείχθησαν ανθεκτικοί και σκληροί, αλλά χωρίς να υπερβάλλουν τη διαμάχη…Ώστε στην πραγματικότητα αμφότερα τα μέρη τα εμπλεκόμενα στο εν εξελίξει αυτό δράμα απέβησαν λογικότερα.» Βλ. Once a Hawk, Brzezinski Sees Hope for U.S.Russia Relations, Politico Magazine, 27-11-2015. Για τα γαλλικά επεμβατικά κίνητρα στη Συρία και προηγουμένως στη Λιβύη, βλ. Ian Black, France more active than rest of the west in tackling Syria, The Guardian, 1411-2015, και Samuel Ramani, Why France is so deeply entangled in Syria, Washington Post, 19-11-15. Σε ό,τι αφορά στη βρετανική στάση έναντι του Συριακού ειδικότερα, βλ. Paul Rogers, The UK’s creeping intervention in Syria, Oxford Research Group, 16-9-2015. Η απροθυμία των Γερμανών να εμπλακούν στρατιωτικώς είναι πάγια και αντανακλά τον μεταπολεμικό ειρηνισμό της κοινής γνώμης και μεγάλου μέρους της πολιτικής της τάξης της χώρας. Για μια ενδιαφέρουσα γενική προσέγγιση του θέματος βλ. Enabling or evading? Germany in the Middle East, Eurasia Review (US) 16-1- 2015. Επίσης, Germany Reconsiders Military Intervention in Wake of Paris Attacks, Wall Street Journal, 16-11-2015. Βλ. Gideon Rachman, The end of the Merkel era. As the placid surface of German society is disturbed, the positives of immigration are hard to see, Financial Times, 26-10-2015. Επίσης, Σε αμφισβήτηση η Ζώνη Σένγκεν στην Ε.Ε., Η Καθημερινή, 3-9-2015. Βλ. ΙSIS as Revolutionary State. New Twist on an Old Story, By Stephen M. Walt, Foreign Affairs, τεύχος ΝοεμβρίουΔεκεμβρίου 2015. Ο συγγραφέας, καθηγητής πανεπιστημίου και εκ των εξεχόντων εκπροσώπων της «ρεαλιστικής» σχολής διεθνών σχέσεων, είναι της άποψης ότι ο Ισλαμικός Στρατός δεν είναι παρά «μια μικρή και στερούμενη επαρκών πόρων επαναστατική κίνηση, πολύ αδύνατη για να αποτελέσει σημαντική απειλή ασφαλείας, παρά μόνο για τους υπό τον έλεγχό της ατυχείς ανθρώπους». Και τονίζει ότι «δεν συνιστά απειλή για τα αμερικανικά συμφέροντα κάθε ξένη τραγωδία, και ούτε κάθε πρόβλημα πρέπει να λύνεται από την αμερικανική ισχύ». Πρέπει να σημειωθεί ότι στην, όλως σχετική βέβαια, μείωση του αμερικανικού στρατηγικού ενδιαφέροντος για τον μεσανατολικό χώρο έχει συμβάλει ουσιαστικά και η μερική απεξάρτηση των ΗΠΑ από ξένες πηγές ενέργειας, χάρις στην εν εξελίξει επανάσταση στις τεχνικές εξόρυξης σχιστολιθικών κοιτασμάτων εντός της αμερικανικής επικράτειας· ως αποτέλεσμα των οποίων, κατά τη διετία 20142015 η ημερήσια παραγωγή αργού πετρελαίου εντός των ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 20 %.

Σχολή Εθνικής Άμυνας

Παράδοση – Παραλαβή Διοικήσεως Την Τρίτη 20 Οκτωβρίου 2015, στο Διοικητήριο της Σχολής Εθνικής Άμυνας (ΣΕΘΑ), πραγματοποιήθηκε η παράδοση και παραλαβή των καθηκόντων της Διοικήσεως της Σχολής, από τον Αντιστράτηγο κ. Δημήτριο Θωμαΐδη στον Αντιναύαρχο κ. Νικόλαο Τσούνη ΠΝ. Στην τελετή παρέστησαν ο κ. Αρχηγός ΓΕΕΘΑ Ναύαρχος Ευάγγελος Αποστολάκης, εκπρόσωποι όλων των κλάδων των ΕΔ και Σωμάτων Ασφαλείας, οι καθηγητές και οι σπουδαστές της Σχολής, εκπρόσωποι ξένων Πρεσβειών και ΑΚΑΜ, Αξκοί της Σχολής, ο Πρόεδρος και μέλη του ΔΣ του ΣΕΕΘΑ και άλλοι προσκεκλημένοι. Οι «Εθνικές Επάλξεις» δημοσιεύουν την Ημερήσια διαταγή του παραδίδοντος και παραλαμβάνοντος Διοικητού της Σχολής.

Ημερησία Διαταγή Παραδίδοντος Διοικητού Σχολής Εθνικής Άμυνας Αντιστρατήγου κ. Δημητρίου Θωμαΐδη Κύριε Αρχηγέ του ΓΕΕΘΑ, Κύριοι εκπρόσωποι των Αρχηγών του ΓΕΝ, του ΓΕΑ, της ΕΛΑΣ και του ΠΣ. Σεβαστοί μας Πατέρες και σεβαστοί Στρατηγοί ε. α. Αξιότιμοι Κύριοι Καθηγητές Εκλεκτοί Προσκεκλημένοι, Κυρίες και Κύριοι Συνάδελφοι,

ατόπιν σχετικών αποφάσεων του ΣΑΓΕ και του ΚΥΣΕΑ, παραδίδω σήμερα τη διοίκηση της Σχολής Εθνικής Άμυνας, στον καθόλα καταξιωμένο Αντιναύαρχο κ.

Τσούνη Νικόλαο, τον οποίο και συγχαίρω για την επιλογή του, και μετατίθεμαι στο Γενικό Επιτελείο Στρατού, όπου αναλαμβάνω τα καθήκοντα του Α’ Υπαρχηγού. Αισθάνομαι ιδιαίτερα συγκινημένος, αλλά και εξαιρετικά υπερήφανος που διετέλεσα Διοικητής της Σχολής Εθνικής Άμυνας, του ανώτατου αυτού εκπαιδευτικού ιδρύματος αμυντικών σπουδών στρατηγικού επιπέδου των Ενόπλων μας Δυνάμεων, αλλά και της δεξαμενής ελεύθερης ελληνικής στρατηγικής σκέψης, η οποία διανύει αισίως το ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

31 66ο έτος λειτουργίας της. Η Σχολή αποτελώντας το τελευταίο θεσμοθετημένο εκπαιδευτικό στάδιο ανώτερων στελεχών, προετοιμάζει επάξια τους μελλοντικούς ηγέτες των Ενόπλων Δυνάμεων, των Σωμάτων Ασφαλείας, καθώς και της ευρύτερης Δημόσιας Διοίκησης, εδώ, στον ιερό και ιστορικό χώρο της παλαιάς Στρατιωτικής Σχολής των Ευελπίδων, η οποία λειτούργησε έως το καλοκαίρι του 1982, το έτος αποφοίτησης της τάξης μου. Τις στιγμές αυτές αισθάνομαι συναισθηματικά φορτισμένος, διότι αποχωρίζομαι όλους εσάς, εκλεκτούς και πολύτιμους συνεργάτες μου, ανεξαρτήτως θέσεως και βαθμού, που μας συνέδεσαν άρρηκτα κοινές προσπάθειες και επιδιώξεις, για την εκπλήρωση της ιερής αποστολής μας. Έργο ιδιαίτερο και εξόχως τιμητικό, που απαιτεί ελεύθερη σκέψη, μεθοδικότητα, επιμονή και πολλή μελέτη. Ίσως η διοίκηση των 7 μηνών να μην είναι μεγάλη, αλλά όμως όταν αναλογισθούμε πόσο έντονη είναι η ζωή μας, τις περισσότερες φορές καλούμενοι να υπερβάλλουμε εαυτούς, αντιλαμβανόμαστε πόσο βαθιά αποτυπώνονται τα ίχνη μέσα μας, αλλά και πόσο ισχυροί δεσμοί αναπτύσσονται μεταξύ μας. Ιδιαιτέρως τιμώ όλους τους προκατόχους μου Διοικητές, οι οποίοι άοκνα επί σειρά δεκαετιών διατήρησαν το υψηλό επίπεδο της προσφερόμενης μάθησης και δημιούργησαν αυτή τη εξαιρετική παράδοση της Σχολής, που της δίνει τη δυνατότητα να κινείται με επιτυχία στο πέρασμα των χρόνων, με συνεχή θετική πορεία. Σταθερή πεποίθηση όλων μας είναι να χτίζουμε στο έργο που παραλαμβάνουμε, μακριά από μεμψιμοιρίες, πάντα με ζωντάνια και αισιοδοξία. Το έργο που επιτυγχάνεται, είναι αποτέλεσμα συλλογικής και ακάματης προσπάθειας όλων μας, με ορθολογικό προγραμματισμό, με αποτελεσματική αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού, με πλήρη εκμετάλλευση των υπαρχόντων μέσων, αλλά και με την πλέον πρόσφορη διαχείριση των

διατεθέντων οικονομικών πόρων. Είμαι απόλυτα ευχαριστημένος, διότι κατά το χρόνο της διοικήσεώς μου οι νέοι στόχοι που αρχικά θέσαμε, αλλά και οι άλλοι που προέκυπταν στη συνέχεια, είτε έχουν επιτευχθεί είτε βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο υλοποίησης. Κύριοι σταθμοί αυτού του έργου αφορούν στα παρακάτω: Διαμορφώθηκαν κατάλληλες, θετικές, ειλικρινείς και ευχάριστες συνθήκες εργασίας, εξασφαλίζοντας ένα άριστο και ελεύθερο ακαδημαϊκό περιβάλλον, που αποτελούν τη βάση κάθε επιτυχίας. Ολοκληρώθηκαν οι σπουδές και αποφοίτησαν επιτυχώς οι σπουδαστές της 67ης εκπαιδευτικής σειράς κανονικής φοίτησης, καθώς επίσης και οι σπουδαστές των 4ης και 5ης σειρών Διαδικτυακής Μάθησης. Ήδη από τις αρχές Σεπτεμβρίου ξεκίνησε και η φοίτηση των σπουδαστών της 6ης σειράς ΔιΜα. Πραγματοποιήθηκε με επιτυχία, μετά από διακοπή 6 ετών, το εκπαιδευτικό ταξίδι των σπουδαστών κανονικής φοίτησης στο Βέλγιο, με επίσκεψη στις έδρες του ΝΑΤΟ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του SHAPE. Πραγματοποιήθηκε στη Λέσχη Αξιωματικών ΕΔ, ημερίδα για την «Ελληνική Εθνική Στρατηγική και Εθνική Ασφάλεια. Παρόν και Μέλλον», ενώ σε συνεργασία με την πρεσβεία των ΗΠΑ, συνδιοργανώθηκε με επιτυχία στο Ναυτικό Μουσείο Πειραιώς, συμπόσιο με θέμα «Εισαγωγή στον Κόσμο του Στωικού φιλοσόφου Επίκτητου». Επι-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

πλέον, ήδη εγκρίθηκε για τον επόμενο Δεκέμβριο, η συνδιοργάνωση με το πανεπιστήμιο του PLYMOUTH ημερίδας, με αντικείμενο τη «Διαχείριση των Σύνθετων Περιφερειακών Θεμάτων Ασφαλείας της Ανατολικής Μεσογείου». Προωθήθηκε η συνεργασία με τις αντίστοιχες Σχολές Εθνικής Άμυνας των ΗΠΑ, με επίσκεψη αντιπροσωπείας της Σχολής στο Πεντάγωνο, το National Defense University, το Marine Corps University και το U.S Army War College. Επίσης αναπτύχθηκαν οι διμερείς σχέσεις με τις Σχολές Άμυνας της Πολωνίας και της Κολομβίας. Συνεχίστηκαν οι συνεργασίες με αντίστοιχες Σχολές επιπέδου εθνικής άμυνας χωρών του ΝΑΤΟ, κατά τη συμμετοχή μας στην ετήσια συνέλευση των Διοικητών των σχολών που πραγματοποιήθηκε στη Βιέννη. Από το βήμα της Σχολής, πέραν του διδακτικού προσωπικού, πραγματοποίησαν διαλέξεις υψηλού επιπέδου εξέχουσες προσωπικότητες, όπως Υπουργοί, όλοι οι κύριοι Αρχηγοί των 4 ΓΕ, διαπιστευμένοι πρέσβεις, απόστρατοι Αξιωματικοί άλλων χωρών, κ.ά. Εκπονήθηκε μετά από επίπονη και συλλογική επιτελική επεξεργασία, το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών των τρεχουσών εκπαιδευτικών σειρών. Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στην εφαρμογή της ενεργητικής μάθησης. Επανυποβλήθηκε ριζικά βελτιωμένη, πρόταση τροποποίησης του Οργανισμού της Σχολής, προκειμένου η Σχολή να βελτιωθεί, να γίνει πιο ευέλικτη και περισσότερο αποδοτική στη

32 λειτουργία της. Πραγματοποιήθηκαν όλες οι προβλεπόμενες διαδικασίες για την πρόσληψη του απαραίτητου διδακτικού προσωπικού που καλείται να υλοποιήσει τα ακαδημαϊκά προγράμματα σπουδών κανονικής φοίτησης, ΔιΜα και Διεθνούς Τμήματος Σπουδών. Συνεχίστηκαν ομαλά τα μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών στα γνωστικά πεδία των Στρατηγικών Σπουδών Ασφαλείας το οποίο βαίνει προς ολοκλήρωση, καθώς και της Εφαρμοσμένης Στρατηγικής και Διεθνούς Ασφαλείας, που παρέχονται σε συνεργασία με τη Σχολή, από το ΠΑΝΤΕΙΟ πανεπιστήμιο και το πανεπιστήμιο του PLYMOUTH αντίστοιχα. Από την 21 Σεπτεμβρίου ξεκίνησε στη Σχολή για πρώτη φορά, η λειτουργία του νέου αγγλόφωνου Διεθνούς Τμήματος Σπουδών. Προωθήθηκε και ήδη πρόσφατα εγκρίθηκε η ίδρυση και λειτουργία της επώνυμης έδρας Γεωπολιτικής του ΓΕΕΘΑ «ΗΡΟΔΟΤΟΣ», στο Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Συνεχίστηκε η συντήρηση - επισκευή των εγκαταστάσεων της Σχολής και του περιβάλλοντος χώρου, προκειμένου να υποστηριχθεί το εκπαιδευτικό έργο της Σχολής και να διατηρηθεί ο ιστορικός της χαρακτήρας. Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί, Στρατευμένο και Πολιτικό Προσωπικό της Σχολής Εθνικής Άμυνας.

ναγνωρίζω απόλυτα και με πλήρη σεβασμό το έργο που επιτελέσατε. Η πρόοδος που πραγματοποιήθηκε, ήταν αποτέλεσμα του υψηλού αισθήματος ευθύνης, του επαγγελματισμού, της εργατικότητας και της αφοσίωσης στο καθήκον, που όλους σας διακατέχει. Παραδίδοντας τη Διοίκηση, σας ευχαριστώ όλους από βάθους καρδιάς για την άριστη συνεργασία και τις προσπάθειες που καταβάλατε, έτσι ώστε η Σχολή να ανταποκριθεί πλήρως

στην αποστολή της. Σας συγχαίρω γιατί παρά τις ελλείψεις και τις αντιξοότητες, καταφέρνετε να παρέχετε στους Σπουδαστές τις υπηρεσίες που απαιτούνται για να λειτουργεί η Σχολή σε ένα άριστο εκπαιδευτικό περιβάλλον. Ειλικρινά χάρηκα για τη γνωριμία και την καθημερινή επαφή μαζί σας. Σας προτρέπω να συνεχίσετε με τους ίδιους υψηλούς ρυθμούς και στο μέλλον, με αποτελεσματικότητα και επιτυχία. Αγαπητοί σπουδαστές, ήταν χαρά μου που σας γνώρισα, έστω και για περιορισμένο χρόνο. Σας ζηλεύω για την μεστή, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και υψηλού μαθησιακού επιπέδου ακαδημαϊκή χρονιά που ανοίγεται μπροστά σας. Αντιμετωπίστε τις προκλήσεις ενεργοποιώντας πλήρως τις πνευματικές σας δυνάμεις και θα γευθείτε τη σφαιρικότητα των γνώσεων και τη διεύρυνση των γνωστικών σας οριζόντων. Ιδιαίτερα ευχαριστώ τον άμεσο συνεργάτη μου και Υποδιοικητή της Σχολής Αρχιπλοίαρχο Μηχανικό Γεώργιο Μπαμπλένη για την πλήρως αποτελεσματική συνδρομή του στο έργο μου και του εύχομαι κάθε επιτυχία στο μέλλον. Ευχαριστώ θερμά τους σεβαστούς μας συναδέλφους ε.α., που διδάσκουν καθημερινά στη Σχολή, για την πρόθυμη, αμέριστη και πολύτιμη πνευματική προσφορά τους, που λόγω της βιωματικής τους γνώσης των δυσχερειών και ιδιαιτεροτήτων της στρατιωτικής πορείας, αποκτά ξεχωριστή σημασία για τους σπουδαστές. Επίσης ευχαριστώ ξεχωριστά τους σεβαστούς συναδέλφους ε.α. του Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου Επιτελών Εθνικής Αμύνης, με τους οποίους συστεγαζόμαστε, για την άψογη καθ’ όλα συνεργασία. Τους συγχαίρω θερμά για την επιτυχή έκδοση του υψηλού επιπέδου περιοδικού «ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ». Ιδιαίτερα θα ήθελα να τονίσω, την άριστη από κάθε πλευρά συμπόρευση και συνεργασία με τους αξιότιμους καθηγητές μας, μελών της ακαδημαϊκής

κοινότητας των πανεπιστημίων μας, αλλά και όλους τους διακεκριμένους ομιλητές που τιμούν τη Σχολή με την παρουσία τους. Κύριοι καθηγητές σας ευχαριστώ για την αγάπη και το ενδιαφέρον με τα οποία μας περιβάλλετε, αλλά και για το υψηλό επίπεδο γνώσεων που μεταλαμπαδεύετε στους σπουδαστές μας. Βιώνοντας από κοντά την καθημερινή λειτουργία της Σχολής και την αέναη προσπάθεια του διδακτικού προσωπικού, των σπουδαστών, αλλά και των οργανικών στελεχών της Σχολής, αισθάνομαι βέβαιος ότι η Σχολή Εθνικής άμυνας έχει όλα εχέγγυα και όλες τις προϋποθέσεις για να συνεχίσει το υψηλό έργο που επιτελεί, προβάλλοντας τόσο τις Ένοπλες Δυνάμεις, αλλά και την πατρίδα μας διεθνώς. Απερχόμενος, ευχαριστώ το Θεό που μου έδωσε τη δύναμη να πορευθώ με αξιοπρέπεια και συνέπεια και με αξίωσε να ανταποκριθώ στο ύψος των ακαδημαϊκών προκλήσεων και προσδοκιών, πραγματοποιώντας ικανοποιημένος το χρέος μου. Υποκλίνομαι ευλαβικά και απονέμω με βαθύτατο σεβασμό σεμνό χαιρετισμό στις πολεμικές Σημαίες των Σχηματισμών και Μονάδων της Πατρίδας μας και αποτίω φόρο τιμής στους αθάνατους νεκρούς του Έθνους μας που έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι υπέρ βωμών και εστιών. Στον αγαπητό και άξιο συνάδελφο Αντιναύαρχο κ. Τσούνη Νικόλαο, που αναλαμβάνει τη διοίκηση της Σχολής, εύχομαι υγεία, δύναμη και καλή επιτυχία στο έργο του. Είμαι βέβαιος ότι η παράδοση και η ανοδική της πορεία θα συνεχισθούν. Με τη σταθερή πεποίθηση, ότι όλοι θα παραμείνουμε αντάξιοι των προσδοκιών της υπηρεσίας και της Πατρίδος μας, εύχομαι σε σας και στις οικογένειές σας, υγεία, δύναμη, πρόοδο και κάθε επιτυχία. Θα παρακολουθώ με ενδιαφέρον και θα ακούω με υπερηφάνεια τα επιτεύγματά σας. Να είστε πάντα λεβέντες και αισιόδοξοι. Ο Θεός και η Παναγία πάντα να σας συντροφεύουν.  Σας ευχαριστώ

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Ημερησία Διαταγή Παραλαμβάνοντος Διοικητού ΣΕΘΑ Αντιναυάρχου κ. Νικολάου Τσούνη

ε εκτέλεση σχετικής απόφασης του ΚΥΣΕΑ παραλαμβάνω σήμερα καθήκοντα Διοικητού της Σχολής Εθνικής Άμυνας από τον Αντιστράτηγο Δημήτριο Θωμαΐδη. Έμπλεος τιμής και ευγνώμων στο θεό που με αξίωσε, ευχαριστώ την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία που μου εμπιστεύτηκε την διοίκηση της κορωνίδας των στρατιωτικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, την Σχολή Εθνικής Άμυνας. Με πλήρη επίγνωση των υποχρεώσεων και των ευθυνών που απορρέουν από τα καθήκοντα μου παρέχω την διαβεβαίωση ότι θα καταβάλλω κάθε προσπάθεια ώστε να εκπληρώσω την αποστολή μου. Στόχοι μου είναι: Η διασφάλιση ποιότητας στην παρεχόμενη εκπαίδευση Η συνεχής ανάλυση του παραγόμενου εκπαιδευτικού έργου και η επικαιροποίηση του προγράμματος σπουδών, εφ’ όσον απαιτείται. Η περαιτέρω εξωστρέφεια της Σχολής, έτσι ώστε να βελτιωθεί η συνεργασία με αντίστοιχα στρατιωτικά ιδρύματα συμμαχικών χωρών, αλλά και την ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ακαδημαϊκή κοινότητα του εσωτερικού και του εξωτερικού με σκοπό την βελτίωση του επιπέδου σπουδών, αλλά και την καταξίωση της Σχολής Προκειμένου να υλοποιηθούν οι ανωτέρω στόχοι απαιτώ από τους Αξιωματικούς, Υπαξιωματικούς, Στρατευμένους και πολιτικό προσωπικό της Σχολής, ήθος, ευπρέπεια, εργατικότητα, επαγγελματισμό, υπευθυνότητα, συνέπεια, εργατικότητα, πνεύμα συνεργασίας και διάθεση προσφοράς. Έχοντας ενημερωθεί πλήρως από τον παραδίδοντα Διοικητή για τις ικανότητες και τη συνεισφορά σας, σας διαβεβαιώ ότι είμαι υπερήφανος που θα είμαι ο Διοικητής σας, σας εμπιστεύομαι και είμαι βέβαιος ότι δεν θα με απογοητεύσετε. Σας διαβεβαιώνω ότι θα είμαι δίπλα σας, αυστηρός αλλά και δίκαιος κριτής του έργου σας, αμερόληπτος στην αξιολόγηση σας, συμπαραστάτης σε κάθε σας προσπάθεια για βελτίωση και αρωγός σε κάθε προσωπικό και οικογενειακό σας πρόβλημα. Επίσης θα ήθελα να τονίσω ότι θε-

ωρώ απαραίτητη, κρίσιμη αλλά και δεδομένη, για την επίτευξη των στόχων μου, τη συνεισφορά των καταξιωμένων καθηγητών και συνεργατών της Σχολής με τους οποίους είναι βέβαιο ότι θα συνεργαστούμε με άριστο τρόπο. Στον απερχόμενο Διοικητή της Σχολής Αντιστράτηγο Δημήτριο Θωμαΐδη θα ήθελα να εκφράσω τις προσωπικές μου ευχαριστίες για τη λεπτομερή ενημέρωση που μου έκανε στο πλαίσιο της παράδοσης- παραλαβής και να του ευχηθώ υγεία, καλή επιτυχία στα νέα του καθήκοντα, ως Α΄ Υπαρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού, καθώς και κάθε προσωπική και οικογενειακή ευτυχία. Ολοκληρώνοντας θα ήθελα να σας διαβεβαιώσω ότι όπως σε όλη τη μακρόχρονη σταδιοδρομία μου έτσι και από παρούσα θέση η διοίκηση μου θα έχει ως πυξίδα την ρήση του Αγάθωνος ότι: Τον άρχοντα τριών δει μέμνησθαι: πρώτον ότι ανθρώπων άρχει δεύτερον ότι κατά νόμους άρχει τρίτον ότι ουκ αεί άρχει. 

Τελετή Αποφοίτησης 5 ης Ε.Σ. Διαδικτυακής Μάθησης (16 Οκτωβρίου 2015) Τελετή Απονομής Διακριτικών και Πτυχίων στους Σπουδαστές της 5ης Εκπαιδευτικής Σειράς ΔιΜα.

ην 16η Οκτωβρίου 2015, πραγματοποιήθηκε παρουσία του κ. Αρχηγού ΓΕΕΘΑ Ναυάρχου Ευάγγελου Αποστολάκη ΠΝ στη ΛΑΕΔ, η τελετή αποφοίτησης της 5ης Εκπαιδευτικής Σειράς Διαδικτυακής Μάθησης (ΔιΜα), της ΣΕΘΑ. Κατά τη διάρκεια της τελετής ο κ. Αρχηγός ΓΕΕΘΑ, επέδωσε τα πτυχία στους νέους Επιτελείς Εθνικής Άμυνας. Προηγήθηκε η απονομή των διακριτικών αποφοίτου Σ.ΕΘ.Α. στους σπουδαστές, από τον Διοικητή της Σχολής Αντιστράτηγο Δημήτριο Θωμαΐδη. Την τελετή τί-

μησαν επίσης με την παρουσία τους, ο Γενικός Διευθυντής της ΓΔΑΕΕ κ. Κοσμάς Βούρης, ο Διευθυντής του Διπλωματικού Γραφείου του ΥΕΘΑ Πρέσβης κ. Ελευθέριος Καραγιάννης, εκπρόσωποι των Γενικών Επιτελείων και των Σωμάτων Ασφαλείας, καθηγητές της Σχολής, ο πρόεδρος και μέλη του ΣΕΕΘΑ, καθώς και συγγενείς των αποφοιτούντων. Η ΣΕΘΑ, διαμορφώνοντας το υφιστάμενο και καθορισθέν ακαδημαϊκό πλαίσιο λειτουργίας της, επιδιώκει τη συνεχή αναβάθμιση του εκπαιδευτικού της έργου, ώστε να καταστήσει ικανούς τους σπουδαστές της να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των καιρών με έγκαιρη, ορθή και κριτική σκέψη. Σε αυτές τις δράσεις εντάσσεται και η φοίτηση με την χρήση μεθόδων της «εξ αποστάσεως εκπαίδευσης» (Ε-learning), σπουδαστών που παρακολούθησαν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της 5ης Εκπαιδευτικής Σειράς ΔιΜα, εντασσόμενοι σε ένα εξαιρετικά εξελιγμένο σύστημα παρακολούθησης μαθημάτων στο πλαίσιο του ΓΕΕΘΑ, απαιτουμένης της φυσικής τους παρουσίας στην έδρα της ΣΕΘΑ, σε προκαθορισμένους χρόνους και διαστήματα, ολίγων ημερών. Από την 5η ΔιΜα αποφοίτησαν συνολικά 55 Αξιωματικοί του Στρατού Ξηράς, 19 Αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού, 13 Αξιωματικοί της Πολεμικής Αεροπορίας και 15 Αξιωματικοί από την Κύπρο. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Ημερίδα της 23ης Νοεμβρίου 2015

«Η Ελλάδα και οι Γεωστρατηγικές Εξελίξεις στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή»

Εξ αριστερών προς τα δεξιά: Η κυρία Aya Burweila,και οι κύριοι Σπύρος Μπελεγράτης, Θέμος Στοφορόπουλος και Αλέξανδρος Κούτσης*.

ην Δευτέρα 23 Νοεμβρίου 2015, ο Σύνδεσμός μας στο πλαίσιο των ενημερωτικών ομιλιών - συζητήσεων που έχει καθιερώσει, οργάνωσε Ημερίδα στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με θέμα: «Η Ελλάδα και οι Γεωστρατηγικές Εξελίξεις στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή» και ομιλητές τον Δρ Αλέξανδρο Κούτση, Ομότιμο Καθηγητή Μεσανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου και θέμα «Γεωπολιτικές Ανακατατάξεις στη Μέση Ανατολή: Προβλήματα και Προοπτικές για την Ελλάδα», την κυρία Aya Burweila, Ανώτερη Αναλύτρια του Ερευνητικού Ινστιτούτου Ευρωπαϊκών και Αμερικανικών Μελετών (RIEAS) και θέμα «Οι Γεωπολιτικές Εξελίξεις στις χώρες * Φωτογραφίες Εκδήλωσης: Γιώργος Καλίνης ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

του Μαγκρέμπ, μετά την Παρέμβαση του ΝΑΤΟ στη Λιβύη: Εμφύλιες Διαμάχες και Περιφερειακές Συνέπειες» και τον κ. Θέμο Χ. Στοφορόπουλο, Πρέσβυ ε.τ. και θέμα «Εξωτερικές Επεμβάσεις και Τρομοκρατικές Επιθέσεις». Συντονιστής ο κ. Σπυρίδων Μπελεγράτης, Υπτγος ε.α, Μέλος ΔΣ ΣΕΕΘΑ. Για την ενημέρωση των μελών και φίλων του Συνδέσμου μας, που για διαφόρους λόγους δεν μπόρεσαν να παραβρεθούν στην εκδήλωση, αλλά και για την ενημέρωση των λοιπών αποδεκτών των Εθνικών Επάλξεων, δημοσιεύονται στο ανά χείρας τεύχος, οι εισήγησεις των ομιλητών.

Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ κ. Λάμπρου Καζάκου, Αντιστρατήγου ε.α.

Κυρίες και Κύριοι

κ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου σας καλωσορίζω και σας ευχαριστώ που ανταποκριθήκατε στην πρόσκλησή μας και τιμάτε με την παρουσία σας τη σημερινή μας ημερίδα. Επιτρέψτε μου πριν συνεχίσω, να απευθύνω ένα θερμό χαιρετισμό στους σπουδαστές - μαθητές των Στρατιωτικών Σχολών, που κοσμούν με την παρουσία τους τις εκδηλώσεις του Συνδέσμου μας. Κυρίες και Κύριοι,

ο θέμα της σημερινής ημερίδας είναι «Η Ελλάδα και οι Γεωστρατηγικές Εξελίξεις στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή». Οι λόγοι που επιλέξαμε το συγκεκριμένο θέμα είναι προφανείς. Αν και όταν έγινε η επιλογή του θέματος δεν είχαν συμβεί τα τραγικά γεγονότα στο Παρίσι που έφεραν ξανά στη μνήμη μας τα αντίστοιχα των διδύμων πύργων της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στη Νέα Υόρκη, οι συνεχείς αγριότητες του Χαλιφάτου και η χλιαρή αντίσταση των Δυτικών ήταν επόμενο να προβληματίζει και ανησυχεί το ΔΣ του Συνδέσμου, αλλά και όλους μας. Εξάλλου οι εξελίξεις στη χώρες της Μέσης ανατολής επηρεάζουν έντονα και τη χώρα μας, αφού μια από τις επιπτώσεις είναι και τα κύματα των προσφύγων που καθημερινά καταφθάνουν. Για το θέμα αυτό οι γνώσεις μας, πλην εξαιρέσεων, είναι περιορισμένες και η όλη ενημέρωση μας οφείλεται σε άρθρα εφημερίδων και περιοδικών, που λόγω των καταιγιστικών εξελίξεων, απαιτούν συνεχή παρακολούθηση. Είναι ευκαιρία λοιπόν να ενημερωθούμε σήμερα από κατάλληλους ανθρώπους που έχουν ασχοληθεί επί μακρόν και εμβαθύνει στο υπόψη θέμα, αλλά και έχουν στενές σχέσεις και επαφές με τις υπόψη περιοχές.

Κυρίες και Κύριοι, Δεν θέλω να σας κουράσω άλλο με γενικότητες και προσωπικές σκέψεις. Έχοντας ως κεντρικό οδηγό το θέμα της ημερίδας ο κάθε ομιλητής θα αναφερθεί σε ειδικό επί μέρους θέμα της επιλογής του. Οι τρεις εκλεκτοί ομιλητές μας κατά σειρά παρουσιάσεως τους με τα αντίστοιχα θέματα που θα αναπτύξουν είναι οι κύριοι: -Στοφορόπουλος Θέμος, Πρέσβης ε.τ. με θέμα «Οι Διπλωματικές Εξελίξεις στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή και η Ελλάδα». Κύριε Πρέσβη, σας ευχαριστούμε θερμά για την σημερινή παρουσία σας που κρίνεται ιδιαιτέρως σημαντική, μετά τα πρόσφατα τρομοκρατικά κτυπήματα στο Παρίσι αλλά και του κλίματος φόβου και αβεβαιότη-

τας που δημιουργήθηκε στην Ευρώπη. - Δρ. Αλέξανδρος Κούτσης, Ομότιμος Καθηγητής Μεσανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου με θέμα «Γεωπολιτικές Ανακατατάξεις στη Μέση Ανατολή: Προβλήματα και Προοπτικές για την Ελλάδα» - Δρ. Aya Burveila, Ανώτερη Αναλύτρια του Ερευνητικού Ινστιτούτου Ευρωπαϊκών και Αμερικανικών Μελετών με θέμα «Οι Γεωπολιτικές Εξελίξεις στις χώρες του Μαγκρέμπ, μετά την Παρέμβαση του ΝΑΤΟ στη Λιβύη: Εμφύλιες Διαμάχες και Περιφερειακές Συνέπειες» - Στη θέση του κ. Πατραγά - Νικολάου Κυριάκου, που περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα και εκτάκτως, λόγω των εξελίξεων, βρίσκεται εκτός Ελλάδος, θα μας μιλήσει ο Δρ Αλέξανδρος Κούτσης με το ίδιο θέμα «Η Ιδεολογία του ISIS και οι προεκτάσεις της» τον οποίο και ευχαριστώ διπλά. Κυρίες και κύριοι

φόσον υπάρξουν απορίες που δεν επιλυθούν με τις εισηγήσεις των ομιλητών, θα έχετε την ευκαιρία να απευθύνετε διευκρινιστικές ερωτήσεις μετά το τέλος των εισηγήσεων. Την συζήτηση θα συντονίσει ο κ. Σπύρος Μπελεγράτης, Υπτγος ε.α. Μέλος ΔΣ ΣΕΕΘΑ, τον οποίο και παρακαλώ να λάβει το λόγο.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Εισήγηση συντονιστού κ. Σπυρίδωνος Μπελεγράτη, Υπτγου ε.α. Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

α τελευταία γεγονότα των τρομοκρατικών επιθέσεων στο Παρίσι, η επιβεβαιωμένη πλέον παγίδευση με εκρηκτικά και κατάριψη του Ρωσικού Αεροσκάφους Airbus στην περιοχή του Σινά, η επίθεση τζιχαντιστικών οργανώσεων παραφυάδων της «Αλ Κάϊντα» στην πρωτεύουσα του Μάλι, έχουν επιταχύνει τις πολιτικοδιπλωματικές εξελίξεις, για την περιοχή της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Η κινητοποί- πρόεδρος Πούτιν σε μια επίδειξη δύναμης ηση της Διεθνούς Κοινότητας στην περι- δίδει απ’ ευθείας εντολή στον επικεφαλής, οχή της Ανατολικής Μεσογείου, με αιχμή Ναύαρχο του Ρωσικού Στολίσκου στην του δόρατος Ρωσσικές, Αμερικανικές και Ανατολική Μεσόγειο για συνεργασία με τις Γαλλικές δυνάμεις να συσωρεύονται κοντά εκεί υπάρχουσες ή καταπλέουσες Γαλλικές στην επικράτεια της Συρίας και του Ιράκ, Δυνάμεις, για αντιμετώπιση του ISIS. Την σε μια προσπάθεια καταστροφής των πα- ίδια περίοδο, ο πρόεδρος Ομπάμα έρχεται ραγόντων ισχύος του ΙΣΙΣ, είναι σαφές σε απ’ ευθείας επαφή με τον πρόεδρο της δείγμα νέων εξελίξεων. Ταυτόχρονα, στο Ρωσίας, στην πρόσφατη σύνοδο των G20 υφιστάμενο γεωστρατηγικό περιβάλλον στην Αττάλεια, προφανώς για το ίδιο θέμα. της χώρας μας, οι αυξημένες προσφυγικές Στην αντίπερα όχθη, η Τουρκία μετά και μεταναστευτικές ροές που δημιούργη- από μια περίοδο ενεργής ανοχής, αποσαν οι θερμές αντιπαραθέσεις στην Μέση φάσισε να αναλάβει μάλλον απρόθυμα Ανατολή και Βόρεια Αφρική, θέτουν σε δο- δράση εναντίον του ISIS, εκμεταλλευόμεκιμασία τους Ευρωπαϊκούς μηχανισμούς νη την συγκυρία για να πλήξει και Κουρασφάλειας και συνεργασίας. δικούς στόχους στο Ιράκ και τη Συρία. Η Αμερικανική Εξωτερική πολιτική Παράλληλα, αξιοποιεί τις προσφυγικές προσπαθεί να κλείσει μέτωπα εν όψει ροές προς την Ευρώπη, για περισσότερη ίσως της πιθανής διεύρυνσης της κρίσης οικονομική βοήθεια από Ευρωπαϊκούς πόστην Μέση Ανατολή, πραγματοποιώντας ρους, σε συνδυασμό με τις διακαείς προ«άνοιγμα» προς τις χώρες της Λατινικής σπάθειές της για δημιουργία νεκρής ζώνης Αμερικής, αποκαθιστώντας τις σχέσεις της στα Συρο - Τουρκικά σύνορα και εντός του με την Κούβα, αποφεύγοντας την ρήξη με Συριακού εδάφους, όπου όπως είναι γνωτην Κίνα συνεπεία των πρόσφατων Σινοϊ- στό εγκαταβιεί και Κουρδικό στοιχείο. απωνικών τριβών και πρόσφατα υπογράΗ καταστροφή παραγόντων ισχύος φοντας συμφωνία στην Λωζάνη, που θέτει του ISIS, από την συνασπισμένη διεθνή τέλος στην διαμάχη με το Ιράν. κοινότητα στο Ιράκ και τη Συρία, είναι εμΕπι του παρόντος, φαίνεται ότι παρε- φανές ότι επαυξάνει την αστάθεια στην κτοπίζεται η δημιουργηθείσα ρήξη μεταξύ περιοχή, ενώ αναδυκνύονται και υποβόΡωσίας ΗΠΑ και ΕΕ, για τα γεγονότα στην σκοντα συμφέροντα διεθνών ή και περιΟυκρανία, χωρίς να έχει επιλυθεί πλήρως φερειακών δυνάμεων. Αν π.χ. τα δημοσιη εκεί σοβούσα ακόμη κρίση, με τον νέο εύματα για τίς τροχιές των βλημάτων που «ακήρυκτο Κριμαϊκό Πόλεμο», όπως θα διέγραψαν πρόσφατα οι Ρωσσικοί πύμπορούσε να ονομασθεί. Επί του θέματος, ραυλοι cruise (Κρούζ), του στολίσκου της εντυπωσιακή είναι και η μεταστροφή της Κασπίας Θάλασσας είναι ακριβείς – διερπολιτικής μεγάλων Ευρωπαϊκών χωρών χόμενοι δηλαδή από το Ιράν και Ιράκ για και των ΗΠΑ, έναντι του Ρωσικού παρά- να πλήξουν στόχους του ISIS στην Συρίαγοντα. Ο Γάλλος Πρόεδρος Ολάντ, καλεί τείνει να δημιουργηθεί μια χαλαρή πιθαπλέον σε συνεργασία την Ρωσία για αντι- νή νέα διέξοδος του Ρωσσικού παράγοντα μετώπιση της Τρομοκρατίας, ενώ ο Ρώσος προς την Μεσόγειο, με την εκμετάλλευση ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

του Σιιτικού τόξου και Κουρδικού στοιχείου της περιοχής, η οποία ίσως καταστεί και πολυπόθητη εναλλακτική διέξοδος ενεργειακών πηγών της Κασπίας, προς τις θερμές θάλασσες. Ο διψασμένος για ενέργεια Ευρωπαϊκός Πυρήνας, βλέπει με αγωνία τις εξελίξεις στην περιοχή Ευρύτερης Μέσης Ανατολής, αλλά και τις χώρες του Μαγκρέμπ. Η Ευρώπη, συνεχίζει προς το παρόν να εξαρτάται από εξωτερικές πηγές ενεργειακού εφοδιασμού, ενώ οι ΗΠΑ φαίνεται ότι αποκτούν πλεονέκτημα ανταγωνιστικότητας, αφού διαθέτουν ή ελέγχουν πηγές ενεργειακών πόρων και ταυτόχρονα εκμεταλλεύονται στο έπακρο τα αποτελέσματα της τεχνολογίας στην ενεργειακή οικονομία, όπως η μέθοδος “fracking” για εξόρυξη πετρελαίου από σχιστολιθικά πετρώματα. Η χώρα μας και η Κύπρος, αποτελούν περιοχές σταθερότητας παρά την υφιστάμενη οικονομική κρίση, ενώ ήδη διαφαίνεται η αδιέξοξη πολιτική που πρίν λίγο καιρό ακουγόταν από επίσημα χείλη Ευρωπαίων αξιωματούχων, για το ονομαζόμενο “Grexit”. Επαφές και συνεργασίες της χώρας μας με το Ισραήλ και την Αίγυπτο, προαυξάνουν προφανώς το στρατηγικό βάθος ενεργειών της Δύσης, για αντιμετώπιση της αστάθειας στη περιοχή. Tο διαμορφούμενο νέο γεωστρατηγικό περιβάλλον της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου, χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα, μερικά ή συνολικά αδιέξοδα, ευμεταυλητότητα, ανάδειξη νέων μορφών αστάθειας, ύπαρξη και κατεύθυνση χρήσης των ονομαζομένων «υβριδικών πολέμων» ή ασύμμετρων απειλών και τέλος από απαιτήσεις για λύση των προβλημάτων, με χρήση και διπλωματικών, πολιτικών ή οικονομικών μεθόδων και μέσων. Η σημερινή μας ημερίδα με έγκριτους εισηγητές, πιστεύουμε ότι θα οριοθετήσει το πλαίσιο των θεμάτων που αφορούν τόσο την χώρα μας όσο και για την Ευρύτερη περιοχή μας.

«Εξωτερικές Επεμβάσεις και Τρομοκρατικές Επιθέσεις»

Υπό κ. Θέμου Χ. Στοφορόπουλου, Πρέσβεως ε.τ.

ετά τις ανατροπές των ετών 1989-91, φαίνεται ότι πολλαπλασιάζονται οι έξωθεν επεμβάσεις στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή μας, κυρίως στα πλαίσια του ανταγωνισμού συμφερόντων, για την πρόσβαση μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων σε πηγές ενέργειας και αγωγούς, αργότερα και σε νέα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου. Επίσης, για γενικότερα οικονομικά οφέλη και υψηλότερη κερδοφορία, αλλά και για πολιτική επιρροή, άρα και για στρατιωτικά πλεονεκτήματα. Και αφού τόσος λόγος γίνεται εσχάτως περί γεωπολιτικής, να επισημάνουμε και την εγγύτητα του «δρόμου του μεταξιού». Στην λεγόμενη «Ευρύτερη Μέση Ανατολή», οι επεμβάσεις μετά το ’89’91 προκαλούν και τρομοκρατικές επιθέσεις, που θυμίζουν εκείνες των Παλαιστινίων (ή των Λιβανέζων το 1983). Τώρα όμως οι τρομοκράτες επικαλούνται μια εξτρεμιστική εκδοχή του Ισλάμ και η τάση αυτή, φτάνει μέχρι την δημιουργία διεθνούς τρομοκρατικού δικτύου, ακόμα και του λεγόμενου χαλιφάτου. Λόγω του θρησκευτικού αυτού στοιχείου, οι τρομοκρατικές επιθέσεις, αποκτούν εντονότερο αυτοκτονικό χαρακτήρα. ι ισλαμιστές τρομοκράτες εκμεταλλεύονται την πεποίθηση, που επικρατεί γενικότερα στους μουσουλμάνους, ότι ο κόσμος του Ισλάμ υφίσταται επίθεση: Παλαιστίνη, Ιράν, Αφγανιστάν, Λίβανος, πάλι Αφγανιστάν, Ιράκ, Συρία, Σαχέλ (η ζώνη μεταξύ Σενεγάλης και Σουδάν, όπου και το Μάλι). Όλες αυτές οι επιθέσεις, ενισχύουν, στη συλλογική συνείδηση των πιστών του Ισλάμ, την διάκριση, που η

* Πρώην πρέσβης της Ελλάδας στη Συρία και στον Λίβανο.

θρησκεία τους κάνει, μεταξύ της Daral-Harb, της επικράτειας του πολέμου, όπου ξένοι λαοί και της Dar-al-Islam, δηλαδή της γης του Ισλάμ. Η επίθεση, που οι μουσουλμάνοι αισθάνονται ότι υφίστανται, από στρατιωτική διευρύνεται σε ιδεολογική. Υπάρχουν, στην ισλαμική παράδοση και στοιχεία που θυμίζουν όσα διαβάζουμε στον Πλάτωνα κατά της φιλοχρηματίας ή στον Αριστοτέλη κατά της «χρηματιστικής». Καθόλου περίεργο, αν θυμηθούμε ότι ο Προφήτης ήρθε σε αντίθεση προς την τάξη των εμπόρων στη Μέκκα. Τέτοια πολιτισμικά στοιχεία, κοινά στην ιστορία της Δύσης και του Ισλάμ, βρίσκονται στον αντίποδα της επικρατούσας σήμερα νεοφιλελεύθερης κουλτούρας. (Αν υπάρχει πολιτισμική σύγκρουση, είναι μάλλον ο δυτικός πολιτισμός που συγκρούεται με τις ρίζες του).

μουσουλμανικός κόσμος στηρίζεται στην ισλαμική θρησκεία για ν’ αντιμετωπίσει την επίθεση που θεωρεί ότι έχει εξαπολυθεί εναντίον του.

Σημαντικές χώρες που υπέστησαν εξωτερικές επεμβάσεις, δεν είχαν θεοκρατίες. Είχαν δικτατορικά καθεστώτα κοσμικά, λαϊκά: Ιράκ, Λιβύη, Συρία. Καταστροφή ή αποδυνάμωση των καθεστώτων αυτών, ήταν φυσικό να ενδυναμώσει το λεγόμενο πολιτικό Ισλάμ. Δικαιολογία για τις επεμβάσεις ήταν ο «εκδημοκρατισμός» των χωρών αυτών, νοούμενος ως επιβολή της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, δυτικού τύπου. Παρά το ότι επανειλημμένα αποδείχθηκε το ακατόρθωτο τέτοιας προσπάθειας. Ας σημειωθεί ότι ο αναμφισβήτητος εκφυλισμός του Μπάαθ, συνυπήρχε με κοινωνικά μέτρα και με ανοχή έναντι των Χριστιανών. Στη Συρία, το καθεστώς βασιζόταν πολύ σε Χριστιανικές θρησκευτικές κοινότητες, με εξέχουσα εκείνη των Ελληνορθοδόξων. Ελληνορθόδοξοι και στο Ιράκ, καθώς και στη Λιβύη, όπου ζούσαν ανενόχλητοι οι Χριστιανοί. Και όπου επίσης εφηρμόζοντο φιλολαϊκά μέτρα. Οι εξωτερικές επεμβάσεις κατέστρεψαν και Χριστιανούς, που δεν είναι όλοι Ορθόδοξοι. Πού είναι, λοιπόν, η σύγκρουση των πολιτισμών του Χάντιγκτον, ο οποίος διέκρινε τους διαφορετικούς πολιτισμούς βάσει των διαφορετικών θρησκειών;

ι μουσουλμάνοι των χωρών που επλήγησαν, μεταξύ αυτών και οι τζιχαντιστές, βλέπουν τους επεμβαίνοντες ή να χρησιμοποιούν ψέματα (τα περί χημικών όπλων στο Ιράκ) ή να χρησιμοποιούν μισθοφόρους και χωριστικές φυλές (στην Λιβύη) ή να ενθαρρύνουν εξεγέρσεις (στην Συρία ή και στην Αίγυπτο), νεολαίων βουτηγμένων στην αμερικανόφερτη υποκουλτούρα. (Αυτό δεν σημαίνει ότι παραβλέπουμε τον βάρβαρο τρόπο με τον οποίο αυτές οι εξεγέρσεις αντιμετωπίσθηκαν).

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

39 Οι μουσουλμάνοι βλέπουν χριστιανικά έθνη να συστρατεύονται εναντίον μουσουλμάνων. Αυτόματα σκέπτονται τις εποχές της αποικιοκρατίας, αλλά και των Σταυροφοριών. Όταν υπηρετούσα στην Δαμασκό, οι δυτικοί απεσταλμένοι, που έβλεπαν τον (πατέρα) Άσαντ, έπρεπε να υποστούν πολύωρη εξιστόρηση των εγκλημάτων των Σταυροφόρων. Στην ανακοίνωση του Χαλιφάτου για τις εγκληματικές επιθέσεις στο Παρίσι, η λέξη «σταυροφόροι» χρησιμοποιείται τέσσερις φορές. Συγχρόνως, οι μουσουλμάνοι θεωρούν μόνιμη εξωτερική παρέμβαση το εβραϊκό κράτος, που καταδυναστεύει τους Παλαιστίνιους, μουσουλμάνους στην πλειονότητά τους. Στην φυσική εχθρότητα έναντι των παρεμβαινόντων, συμβάλλουν ο θρησκευτικός σχετικισμός ή και η αθεΐα, που εκπροσωπεί η Δύση. Είναι σε αυτό το έδαφος που αναπτύχθηκε ο τζιχαντισμός. Τον καλλιέργησε, όχι μόνον η σαουδαραβική προπαγάνδα (παρά τις αντιθέσεις μεταξύ τζιχαντιστών και Σαουδαράβων), αλλά και ο εξοπλισμός των τζιχαντιστών από τις Ηνωμένες Πολιτείες, από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από την Τουρκία, την Σαουδική Αραβία, το Κατάρ. Κατά το προηγούμενο του Μπιν Λάντεν και των Αράβων μαχητών στο Αφγανιστάν, που τους διεμόρφωσε η αμερικανική πολιτική, ενώ οι Ισραηλινοί έδωσαν στον Μπιν Λάντεν την αιτία ή το πρόσχημα για την 11η Σεπτεμβρίου. Υπάρχει, πράγματι, δήλωση του Μπιν Λάντεν, ότι την ιδέα για την επίθεση κατά των διδύμων πύργων του την έδωσαν οι τυφλοί βομβαρδισμοί των Ισραηλινών, το 1982, που κατέστρεψαν υψηλές πολυκατοικίες στον μουσουλμανικό τομέα της Βηρυτού. Ότι έτσι έγινε τότε είναι παγκοίνως γνωστό, αλλά μπορώ και εγώ να το βεβαιώσω, ως αυτόπτης. Το δίδαγμα είναι πως οι παλιές αμαρτίες ρίχνουν μακριές σκιές, όπως λένε οι Άγγλοι. Την Γαλλία, συγκεκριμένα, βαρύνουν, στην συλλογική μνήμη των μουσουλμάνων, και οι Σταυροφορίες, και

Η Μέση Ανατολή

η αποικιοκρατία, και οι συμφωνίες Σάικς-Πικό, και το Σουέζ, και ο Λίβανος του 1982-83, και η συμπεριφορά των τελευταίων ετών. Εγκαταλείποντας την σωστή αντίθεση στην επιθετικότητα του νεώτερου Μπους, η Γαλλία πρωτοστάτησε, αρχικά, στην επέμβαση κατά του Καντάφι. Επεμβαίνει, επίσης, η Γαλλία στο Μάλι και στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία.

την Συρία, ειδικό ρόλο στην στρατιωτική εκπαίδευση της λεγόμενης μετριοπαθούς αντιπολίτευσης, είχε η γαλλική λεγεώνα των ξένων.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Ήταν μέσα στην «μετριοπαθή» αντιπολίτευση που τότε δρούσε ο Αμπού Μπακρ αλ Μπαγκντάντι, ο μετέπειτα ηγέτης του ισλαμικού κράτους, του Χαλιφάτου (το οποίο Χαλιφάτο, όπως και ο όλος τζιχαντισμός, δεν θα είχαν, προφανώς προκύψει, χωρίς την αμερικανική επίθεση στο Ιράκ). Ο Μπαγκντάντι στρατολογήθηκε, εκπαιδεύθηκε και χρηματοδοτήθηκε από τις Ην. Πολιτείες και από αραβικά κράτη. Το Χαλιφάτο βοήθησαν αποφασιστικά, δυτικές και αραβικές μυστικές υπηρεσίες και, ιδίως, η Τουρκία που το ήθελε όργανο κατά των Κούρδων.

Ο πρόεδρος της Γαλλίας κ. Φρανσουά Ολάντ στο αεροπλανοφόρο Σαρλ Ντε Γκώλ

40 Σύμφωνα με στοιχεία του ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών, οι τζιχαντιστές διαθέτουν σήμερα δισεκατομμύρια δολάρια και παράγουν ημερησίως έως 40 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου, διακινώντας αυτά λαθραίως, με την συνεργασία πετρελαϊκών εταιρειών, μέσω Τουρκίας. Μέχρι τον περασμένο Σεπτέμβριο, η Γαλλία επέμενε πως δεν έπρεπε να βομβαρδίζεται το Χαλιφάτο, γιατί όλα τα μέσα έπρεπε να πλήττουν το καθεστώς Άσαντ. Όμως, από τις 27 Σεπτεμβρίου, η Γαλλία άλλαξε πολιτική και άρχισε να βομβαρδίζει το ισλαμικό κράτος. Κυκλοφορεί η ανεπιβεβαίωτη φήμη, ότι η μεταβολή αυτή οφείλεται στο ότι το Χαλιφάτο παραβίασε μυστική συμφωνία, που είχε κάνει με την Γαλλία. Η Γαλλία βομβάρδισε το Ντερ-ες-Ζορ, βομβάρδισε την Ράκκα, με επιπρόσθετο σκοπό να σκοτώσει τζιχαντιστές προερχόμενους από φτωχογειτονιές της Γαλλίας (υπάρχει εδώ σαφής ταξική διάσταση). Το ισλαμικό κράτος κάλεσε, στο διαδίκτυο, τους μουσουλμάνους στην Ευρώπη να εκδικηθούν. Οι δολοφόνοι στο Παρίσι φώναζαν: «αυτό το κάνουμε γι’αυτά που κάνετε στην Συρία». Στην ανακοίνωση του Χαλιφάτου για τις δολοφονίες, υπάρχει ρητή αναφορά στις αεροπορικές επιθέσεις της Γαλλίας και των συμμάχων της, «εναντίον Μουσουλμάνων στα εδάφη του Χαλιφάτου». (Όπως υπάρχει και νύξη για τις γελοιογραφίες στο Charlie Hebdo). Αν τώρα θελήσουμε να ρωτήσουμε «τις ωφελείται;», πρέπει να παρατηρήσουμε ότι από τις επιθέσεις στο Παρίσι ωφελείται η Ρωσία, μια και επικράτησε η άποψή της, πως είναι στην αντιμετώπιση του Χαλιφάτου που πρέπει να δοθεί προτεραιότητα. Άποψη, που ενίσχυσε και η τρομοκρατική ενέργεια κατά του ρωσικού αεροσκάφους. Εντύπωση, εξάλλου, προκαλεί το γεγονός, ότι μέχρι τώρα το Χαλιφάτο δεν έχει χτυπήσει το Ισραήλ, δηλώνοντας ότι δεν έχει λάβει τέτοια εντολή από τον Αλλάχ.

ι μπορεί να κάνει η Ελλάδα; Πολύ σωστά η κυβέρνηση προσπαθεί να μας κρατήσει έξω από τις εχθροπραξίες, για λόγους αρχής, αλλά και διότι μόνον να χάσουμε μπορούμε. Η πλήρης απεμπλοκή είναι το ζητούμενο. Όλοι ξέρουμε ότι οι εξωτερικές επεμβάσεις είναι που έχουν δημιουργήσει, σε μεγάλο βαθμό, το προσφυγικό-μεταναστευτικό (όπως έχουν προκαλέσει και τόση αιματοχυσία και τόσες καταστροφές). Υπάρχει ο κίνδυνος να αξιοποιηθεί η συγκυρία, για μέτρα κατά των προσφύγων και για εγκλωβισμό τους στη χώρα μας. Υπάρχει και το ενδεχόμενο να μας επιβληθούν αυταρχικά μέτρα, στο όνομα του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας». Είπαμε πως το ζητούμενο είναι η απόλυτη απεμπλοκή από ολόκληρο τον επεμβατισμό. Όμως, πόσο είναι αυτό εφικτό όσο μας δεσμεύουν οι γνωστές δεσμεύσεις; Εννοώ το πραγματικό δεδομένο της συμμετοχής μας στο ΝΑΤΟ – Ευρωπαϊκή Ένωση. Όχι την τυπική σημασία των «προσε-

κτικών» αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας ή της ρήτρας αλληλεγγύης Ευρωπαϊκής Ένωσης – ΝΑΤΟ. (Δεν μπορούμε να μην σκεπτόμαστε, και με αυτή την ευκαιρία, ότι η ευρωατλαντική αλληλεγγύη δεν μας έχει βοηθήσει, διαχρονικά, έναντι της Τουρκίας). Αν θελήσουμε να εκμεταλλευθούμε τις ΝΑΤΟϊκές και κοινοτικές μας δεσμεύσεις, παίζοντας τον ρόλο του ακόμα καλύτερου θεράποντος, δεν θα βγάλουμε τίποτα, όπως έχει αποδείξει η πείρα πολλών δεκαετιών. Αναμφισβήτητη εκτίμηση, ανεξάρτητη από ταξικά κριτήρια. Αναποτελεσματικές θα είναι και οι όποιες απόπειρες «πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής». Επιτρέψτε μου να τελειώσω, εκφράζοντας την προσδοκία ότι θα υπάρξει κάποτε μια Ελλάδα που θα μπορεί και να δίνει σωστές συμβουλές, τουλάχιστον συμβουλές ρεαλισμού. Θυμίζοντας, π.χ., αυτά που γράφει ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια (1112α, 33-36). «Πώς αν Σκύθαι άριστα πολιτεύοιντο ουδείς Λακεδαιμονίων βουλεύεται (…). Βουλευόμεθα δε περί των εφ’ημίν και πρακτών (…).». Δηλαδή: «Κανένας Σπαρτιάτης δεν σκέπτεται (δεν περνάει απ’το μυαλό του ν’ασχοληθεί με) το (ποιο θα ήταν το) καλύτερο πολίτευμα για τους Σκύθες. Διότι σκεπτόμαστε για όσα μας αφορούν και μπορούν να πραγματοποιηθούν».

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

«Οι Γεωπολιτικές Εξελίξεις στις χώρες του Μαγκρέμπ, μετά την Παρέμβαση του ΝΑΤΟ στη Λιβύη: Εμφύλιες Διαμάχες και Περιφερειακές Συνέπειες» Υπό κ. Aya Burweila, Εξειδικευμένης Αναλύτριας Ερευνητικού Ινστιτούτου Ευρωπαϊκών και Αμερικανικών Μελετών (RIEAS)

τις 12 Νοεμβρίου 2015, δυο τζιχαντιστές αυτοκτονίας ανατινάχτηκαν σε νότιο προάστιο της Βυρηττού, σπέρνοντας το θάνατο σε 47 άμαχους πολίτες. Αυτό το τραγικό γεγονός, ήταν η χειρότερη τρομοκρατική επίθεση στο Λίβανο, μετά τον πρόσφατο Εμφύλιο Πόλεμο. Ακολούθησε η κατάρριψη Ρωσικού Αεροσκάφους Airbus πάνω από την έρημο του Σινά τον περασμένο μήνα, όπου χάθηκαν 221 ζωές. Την επομένη μέρα, στο Παρίσι, σε μια σειρά συντονισμένων τρομοκρατικών επιθέσεων, έχασαν τις ζωές τους 130 άτομα. Υποδηλώνοντας την αρχή μιας εποχής ασύμμετρων απειλών, αυτές οι επιθέσεις, που συμπεριλαμβάνουν βομβιστές αυτοκτονίας, μαζικές επιθέσεις με όπλα ευθυτενούς τροχιάς σε κατοικημένες περιοχές και χρησιμοποίηση ομήρων, ήταν οι πιο θανατηφόρες επιθέσεις στην Γαλλία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και στην Ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετά την από την ανατίναξη τρένων στην Μαδρίτη το 2004, όπου χάθηκαν 191 άμαχοι πολίτες. Μια εβδομάδα μετά τις επιθέσεις στο Παρίσι, το ξενοδοχείο «Radisson Blue» στη πρωτεύουσα του Μάλι Βαμάκο, δέχτηκε επίθεση ακραίων στοιχείων, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 21 άτομα. Οι επιθέσεις πραγματοποιήθηκαν απο τζιχαντιστές, ή μέλη του ονομαζόμενου Ισλαμικού Κράτους, εκτός από την περίπτωση του Μάλι η οποία οργανώθηκε από Ισλαμικά παρακλάδια της Αλ-Κάιντα, στην περιοχή του Μαγκρέμπ. Το ερώτημα που προκύπτει είναι, αν η αύξηση της δραστηριότητας των τζιχαντιστών τα τελευταία χρόνια κυρί-

ως στην Βόρεια Αφρική (και όχι μόνο), έχει σχέση και με την επέμβαση του ΝΑΤΟ στην Λιβύη. Η απάντηση είναι ότι σε αρκετές περιπτώσεις, υπάρχει μια σχετική σχέση. Η παρουσίασή μου θα δείξει ότι η επέμβαση του ΝΑΤΟ, δημιούργησε ένα μάλλον ασταθές και χωρίς εσωτερική ασφάλεια κράτος στην Μεσόγειο και Βόρεια Αφρική, ενώ συνεισέφερε έμμεσα στην ανασφάλεια και στην ενίσχυση των τζιχαντιστών όχι μόνο στην Λιβύη, αλλά και στην Αφρική, την Μέση Ανατολή και προφανώς στην Ευρώπη, που αντιμετωπίζει πλέον την χειρότερη προσφυγική, κρίση μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Όταν αναγγέλθηκε ο θάνατος του Καντάφι στις 20 Οκτωβρίου 2011, ο πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα δήλωσε ότι: «Η μαύρη σκιά της τυραννίας δεν υπάρχει πια… Για ολόκληρη την περιοχή, τα σημερινά γεγονότα αποδεικνύουν ότι η διακυβέρνηση με σιδερένια γροθιά, έχει φθάσει στο τέλος της… Αυτό συμβαίνει σε μια εποχή όπου βλέπουμε την

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ισχυροποίηση της αμερικανικής ηγεσίας σε ολόκληρο τον κόσμο. Έχουμε εξοντώσει τους ηγέτες της Αλ-Κάιντα και τους έχουμε οδηγήσει στην ήττα….». Τα γεγονότα όμως που ακολούθησαν, διαμόρφωναν μια τελείως διαφορετική εικόνα. Σύμφωνα με τον Σεθ Τζόουνς της Ραντ Κορπορέϊσον: «….Υπάρχει μια εξάπλωση του δικτύου, της αριθμητικής δύναμης και του γεωγραφικού χώρου της Αλ-Κάιντα και των συμμάχων της κατά την διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας, που δείχνει ότι η Αλ-Κάιντα με τα παρακλάδια της, απέχει πολύ ακόμη από του να ηττηθεί…». Στις μέρες μας, αυτό είναι περισσότερο από προφανές, μετά τα γεγονότα που εξελίχθηκαν στη Λιβύη και τη Συρία. Σήμερα η Λιβύη τείνει να μετατραπεί σε μια ασταθή και ανασφαλή χώρα, ενώ η Συρία γίνεται ένα από τα πιο ισχυρά προπύργια των μουτζαχεντίν.

Οι κίνδυνοι ασφαλείας στο εσωτερικό της Λιβύης σήμερα

ύμφωνα με Αμερικανικές Πηγές Πληροφοριών, η Λιβύη έχει μετατραπεί σε «Γούνστοκ των πιο αλητήριων τρομοκρατών». Σήμερα η ανατολική Λιβύη έχει γίνει το καταφύγιο εγκληματιών, κατασκόπων και τρομοκρατών από διάφορα κράτη, κυρίως όμως από τον ΙΣΙΣ. Ορισμένα χαρακτηριστικά στοιχεία για τη Λιβύη του σήμερα, τα οποία αναφέρουν και τα μέσα ενημέρωσης, καταδεικνύουν τη θέση αυτή: Η εκλεγμένη κυβέρνηση που κέρδισε τις εκλογές εναντίον των Ισλαμιστών το 2012 και το 2014, ελέγχει μόνον ένα μικρό μέρος της χώρας.

Πραξικοπηματικά, η παράνομη ισλαμιστική οργάνωση, ελέγχει την πρωτεύουσα της χώρας. Το Ισλαμικό Κράτος έχει ισχυρές βάσεις στη Ντέρνα, Σαμπράθα και Βεγγάζη. Συνεχίζεται η παράνομη διασπορά οπλισμού σε ξένες χώρες, αλλά και εντός της Λιβύης. Οι παραστρατιωτικοί απολαμβάνουν πλήρους ατιμωρησίας. Η Λιβύη έχει σχεδόν πτωχεύσει και είναι οικονομικά κατεστραμμένη. Υπάρχουν συχνές διακοπές ρεύματος, ενώ οι κρατικοί υπάλληλοι είναι απλήρωτοι. 400.000 Λίβυοι, είναι εκτοπισμένοι στο εσωτερικό της Λιβύης. Υπολογίζεται ότι έχουν μεταναστεύσει εκτός της χώρας, πάνω από ένα εκατομμύριο Λίβυοι. Μετά την επίθεση στο προξενείο των ΗΠΑ στη Βεγγάζη στις 11 Σεπτεμβρίου 2012, οι ένοπλες παραστρατιωτικές ομάδες έχουν αυξηθεί σε 1.700 περίπου, οι οποίες περιλαμβάνουν και μαχητές που πρόσκεινται στο Ισλαμικό Κράτος. Όλες αυτές οι παραστρατιωτικές ομάδες έχουν ασυλία. Η Λιβύη έχει γίνει ο κύριος διάδρομος λαθρεμπορίου, με την πόλη Σάμπχα, πρωτεύουσα της περιοχής Φεζάν, ως κέντρο της λαθραίας διακίνησης ανθρώπων. Η Λιβύη είναι πλέον η πιο παλιά, αλλά και η δεύτερη μεγαλύτερη χώρα τράνζιτ για διακίνηση ατόμων προς την Ευρώπη.

Ποιοι ήταν οι αντάρτες;

ια από τις κύριες αιτίες για την εξάπλωση των τζιχαντιστών στη Βόρεια Αφρική, τη Μέση Ανατολή και τώρα στην Ευρώπη, είναι η σημαντική ενίσχυση αντιπάλων ομάδων στην περιοχή από τις ΗΠΑ, την Αγγλία, Γαλλία, Τουρκία και άλλων συμμάχων χωρών στον Κόλπο, με αποτέλεσμα σήμερα να υπάρχει

Χώρες Μαγκρεμπ και Μέση Ανατολή

αύξηση των εμφυλίων πολέμων της «Αραβικής Άνοιξης», ενώ παράλληλα δόθηκε ευκαιρία στους Ισλαμιστές να εξαπλωθούν και να σταθεροποιηθούν στην περιοχή. Σε αντιστοιχία με το Ιράκ, η επέμβαση από το εξωτερικό στη Λιβύη υπό τον μανδύα του εκδημοκρατισμού, είχε σαν αποτέλεσμα το μετασχηματισμό του κράτους, σε μια ασταθή, ανασφαλή και αποτυχημένη χώρα, στην οποία το χάος συνεχίζεται και διευρύνεται, όχι μόνον από τους ντόπιους μουτζαχεντίν -αρκετοί από τους οποίους πρωτοστάτησαν στην ανατροπή του Καντάφιόπως επίσης και μουτζαχεντίν από το Μάλι, την Αλγερία, τη Συρία και πρόσφατα από την Ευρώπη. Το γεγονός δεν αποτελεί έκπληξη, δεδομένου ότι τα πιο ενεργά και δυναμικά μέλη της

επανάστασης, όπως αποδεικνύουν τα αρχεία Sinjar, ήταν Λίβυοι μαχητές που είχαν επιστρέψει στη Λιβύη, μετά τη συμμετοχή τους στους πολέμους στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Φυσικά, είναι δύσκολο να αντιληφθούμε πως οι μουτζαχεντίν που επένδυσαν στο να δημιουργήσουν μια χώρα με βάση τη Σαρία, έχουν οποιαδήποτε σχέση με τη δημοκρατία, με ή χωρίς υποστήριξη από το εξωτερικό. Τώρα η ερώτηση για τους αναλυτές παραμένει, ήταν δυνατόν όλα αυτά να προβλεφθούν; Η απάντησή μου σήμερα είναι η ίδια που είχα δώσει και πριν τέσσερα χρόνια: Ναι, όλα αυτά ήταν προβλέψιμα. Παρά το γεγονός ότι η γνώμη μου ήταν δυσάρεστη εκείνη την εποχή, υπάρχουν εκτεταμένες μελέτες για να υποστηρίξουν την άποψή μου: Σύμφωνα με τον Αλεξάντερ Ντόουνες, ο οποίος εξέτασε εκατό περίπου υποθέσεις «κυβερνητικών αλλαγών που έχουν επιβληθεί από το εξωτερικό», αρχίζοντας από το 1816, όταν οι εξωτερικές επεμβάσεις εξεδίωξαν τον υφιστάμενο κυβερνήτη και επέβαλαν μια καινούργια κυβέρνηση, όπως αυτό που επιχειρείται στην Λιβύη σήμερα, η πιθανότητα για την έκρηξη ενός εμφυλίου πολέμου, σχεδόν τριπλασιάζεται. Μια μελέτη από το 2006 από τους Τζέφρεϊ Πίκερινγκ και τον Μαρκ Πέκενι, διατύπωσε την άποψη ότι οι στρατι-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

43 ωτικές επεμβάσεις από φιλελεύθερες χώρες, «σπάνια έχουν παίξει έναν σημαντικό ρόλο στον εκδημοκρατισμό της χώρας, ήδη από το 1945». Ο Τζωρτζ Ντόουνς και ο Μπρους Μπουένο ντε Μεσκουίτα, απέδειξαν ότι οι επεμβάσεις των ΗΠΑ μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οδήγησαν σε σταθερές δημοκρατίες μέσα σε διάστημα δέκα ετών, μόνον για το τρία τοις εκατό των περιπτώσεων. Ο Ουίλιαμ Ίστερλι διατύπωσε την άποψη ότι και οι αμερικανικές και οι σοβιετικές επεμβάσεις κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οδήγησαν σε «σημαντική μείωση του επιπέδου δημοκρατίας». Ο Γκόραν Πίετς και ο Ντάνιελ Ράιτερ εξέτασαν σαράντα δύο «αλλαγές κυβερνήσεων που εγκαθιδρύθηκαν από το εξωτερικό» από το 1920 και μετά, για να αποδείξει ότι όταν οι επεμβάσεις «καταστρέφουν τις υποδομές της χώρας», αυξάνουν ταυτόχρονα τον κίνδυνο να επακολουθήσει εμφύλιος πόλεμος. Σήμερα, μαζί με την μη εκλεγμένη κυβέρνηση, οι κύριες παραστρατιωτικές και τρομοκρατικές ομάδες που συνεχίζουν τον εμφύλιο σπαραγμό και δυναμιτίζουν την προσπάθειες της εκλεγμένης κυβέρνησης της Λιβύης, είναι οι εξής: Αλ Ζιντάν (Al-Zintan Revolutionaries’ Military Council) Η Ταξιαρχία Αλ Κουάκα (Al-Qaqa Brigade) Οι Ταξιαρχίες Αλ Σαβάικ και Μισράτα (Al-Sawaiq Brigade, Misrata Brigades) Οι Ταξιαρχίες Μαρτύρων της 17ης Φεβρουαρίου (17 February Martyrs Brigade) Ανσάρ αλ-Σαρία (Ansar al-Sharia Brigade) Ραφάλαχ αλ-Σαχάτι (Rafallah alSahati Brigade) Η Ασπίδα της Λιβύης (Libya Shield Force Western Brigade) Λιβυκή Ομάδα Ισλαμιστών Μαχητών που έχει συνενωθεί με την ΑλΚάιντα στο Μαγκρέμπ (LIFG - Libyan Islamic Fighting Group) ΙΣΙΣ (ISIS)

Είναι αυτονόητο, ότι αυτό το χάος στη Λιβύη, είχε σοβαρές συνέπειες στην περιφερειακή ασφάλεια, ιδιαίτερα στους τομείς της παράνομης διασποράς οπλικών συστημάτων, την εκπαίδευση, το τουριστικό τομέα των τζιχαντιστών και την επιστροφή των μαχητών. Είναι σημαντικό εδώ να σημειώσουμε ότι το LIFG, άρχισε να στέλνει οπλισμό και μαχητές μουτζαχεντίν στη Συρία, όπως το Μέτωπο Αλ Νούσρα και ο ΙΣΙΣ, το οποίο επίσης υποστηρίζεται έμμεσα με οπλισμό που διέρχεται από την Τουρκία, τις χώρες του Κόλπου και άλλες μυστικές υπηρεσίες. Πρακτικά, από την πτώση του Μουαμάρ Καντάφι το 2011, υπάρχει μια συνεχής ροή όπλων από τη Λιβύη στο εξωτερικό, με αποτέλεσμα να εξοπλισθεί μια μεγάλη γκάμα τζιχαντιστικών οργανώσεων, από τη Μπόκο Χαράμ της Νιγηρίας μέχρι την Αλ-Κάιντα των Ισλαμιστών του Μάγκρεμπ και τη πιο χειρότερη ομάδα από όλες τον ΙΣΙΣ. Αυτά τα όπλα1 είναι: Πιστόλια και περίστροφα. 1 David Wood, ‘Libyan Weapons Arming Al Qaeda Militias Across North Africa, Officials Say,’ The Huffington Post, 20 February, 2013: http://www.huffingtonpost. com/2013/02/20/libyan-weapons-alqaeda-north-africa_n_2727326.html (Accessed at 1 March, 2013)

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Αντιαρματικές νάρκες. Eκτοξευτήρες αντιαρματικών. Eλαφρά πολυβόλα. Πυρομαχικά και Πυραύλους διαφόρων ειδών. Βαριά πολυβόλα που μπορούν να τοποθετηθούν σε οχήματα. Αντιαεροπορικούς πυραύλους μιας χρήσεως (anti-aircraft artillery MANPADS -Man-Portable Air Defense Systems). Αντιαεροπορικούς πυραύλους ρωσικής προέλευσης τύπου Strela (Russian-made Strela anti-aircraft missiles)

Φυσικά, οι χώρες που επηρεάζονται από την αστάθεια της Λιβύης είναι αρκετές. Οι χώρες και γενικότερα οι περιοχές που είναι δυνατό να επηρεασθεί η ασφάλειά τους είναι: Τυνησία Αλγερία. Αίγυπτος. Συρία. Υποσαχάριες χώρες (π.χ. Μάλι και Νίγηρας). Χώρες της Δυτικής Ευρώπης –λόγω της παράνομης διακίνησης ατόμων, του λαθρεμπορίου όπλων, από τους τζιχαντιστές πολεμιστές που πολέμησαν και επιστρέφουν προς την Ευρώπη, χρησιμοποιώντας τις διόδους της προσφυγικής κρίσης.

44 Αυτές οι συνέπειες ήταν εξαιρετικά προφανείς κατά την διάρκεια του περασμένου έτους. Όλες οι τρομοκρατικές επιθέσεις των τζιχαντιστών που έλαβαν χώρα κατά τα δύο τελευταία χρόνια στην Τυνησία, τη Γαλλία, την Αλγερία, το Μάλι και την Νιγηρία, όπως επίσης και η κλιμάκωση της κρίσης στη Συρία, έχουν όλες γίνει από άτομα ή ομάδες που είτε έχουν εκπαιδευτεί στην Λιβύη, ή ανήκουν σε ομάδες που έχουν ενισχυθεί με παράνομο οπλισμό ή έχουν χρησιμοποιήσει την δυνατότητά τους ως κέντρα παράνομης διακίνησης ατόμων προς την Ευρώπη. Σε αυτό το σημείο, βλέποντας τη μετατροπή της Λιβύης σε μια ασταθή χώρα, ορισμένοι αναλυτές έχουν αρχίσει να αναρωτιούνται, αν η Λιβύη θα είναι η επόμενη Σομαλία. Με άλλα λόγια, αν η Λιβύη θα γίνει μια καθαρά πειρατική χώρα. Κατά τη προσωπική μου άποψη, όσον αφορά το ορατό μέλλον, η απάντηση είναι αρνητική. Η αστάθεια και η έλλειψη ασφάλειας στη Λιβύη, δεν αποτελεί απειλή για τις γραμμές ναυσιπλοΐας ή για τα ίδια τα σκάφη, αλλά είναι δυνατό να αποτελέσει μελοντικά απειλή δια μέσου της θάλασσας, μέσω της παράνομης διακίνησης ανθρώπων προς την Ευρώπη. Το παράνομο εμπόριο διακίνησης ψυχών από τη Λιβύη, είναι πλέον μια βιομηχανία με τζίρο 320 εκατομμύρια δολάρια, που όχι μόνον αυξάνει τους κινδύνους ασφαλείας από του τζιχαντιστές, αλλά φέρνει σε εκρηκτική κατάσταση τις χώρες τράνσιτ του Σένγκεν, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία. Στη Λιβύη, το ISΙS έχει συνενωθεί με άλλες παραστρατιωτικές ομάδες –φυλετικές, πολιτικές και θρησκευτικές- και φορολογεί τους διακινητές, για να εξασφαλίσει μεγάλα έσοδα από την ακμάζουσα αυτή παραοικονομία. Σήμερα, σύμφωνα με το Daniel Esdras, που είναι επικεφαλής του Γραφείου των Αθηνών του Διεθνή Οργανισμού για τη Μετανάστευση (International Organization for Migration, IOM), κάθε μέρα φθάνουν στα νησιά της Ελλάδας που είναι κοντά στα παράλια της Τουρκίας, πάνω

από 5.000 πρόσφυγες και μετανάστες, κυρίως από την περιοχή της Συρίας. Παρά το γεγονός αυτή η ανθρώπινη τραγωδία δεν μπορεί να υποεκτιμηθεί ή να αγνοηθεί, είναι σημαντικό να έχουμε στο μυαλό μας ότι η ροή μαχητών που πηγαίνουν από την Ευρώπη προς τη Συρία και την Αφρική, είναι αμφίδρομη. Σύμφωνα με ένα επιχειρησιακό στέλεχος του IS, στην Ευρώπη περιμένουν ήδη 4.000 μαχητές, μερικοί από τους οποίους ίσως να συμμετείχαν στις βομβιστικές επιθέσεις, που παρακολουθήσαμε πρόσφατα στο Παρίσι.

Συμπερασματικές Έννοιες

o ερώτημα που προκύπτει είναι, τι θα μπορούσε να γίνει σήμερα για την επίλυση της κρίσης στην Λιβύη, όσο το δυνατόν πιο σύντομα και με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο. Οι προτάσεις ή μάλλον οι εισηγήσεις μου, είναι οι εξής: Οι Δυτικές Δυνάμεις θα πρέπει να ασκήσουν διπλωματική πίεση στις χώρες που υποστηρίζουν τους Ισλαμιστές, έτσι ώστε να σεβαστούν την αυτονομία και την Δημοκρατία της Λιβύης, όπως επίσης να θέσουν ένα τέλος στους διασπαστικούς πολέμους που διεξάγονται στην Λιβύη και τη Συρία, όσο το δυνατόν πιο σύντομα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ, θα πρέπει να ασκήσουν πίεση στις συμμαχικές χώρες του Κόλπου, για να σταματήσουν τη χρηματοδότηση και την παροχή οπλισμού στους μουτζαχεντίν της Βόρειας Αφρικής, Συρίας και Ιράκ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ, θα πρέπει να υποστηρίξουν στρατιωτικά τη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση της Λιβύης, στον αγώνα της εναντίον των εξτρεμιστών. Παροχή λογιστικής

υποστήριξης και τεχνογνωσίας στην ακτοφυλακή, όπως επίσης και στις περιπόλους συνοριοφυλακής, στην έρημο της Λιβύης. Ενίσχυση του αγώνα αντιμετώπισης ακραίων τάσεων στα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης, όπως επίσης στα κύρια Μαζικά Μέσα Ενημέρωσης και στα πολιτιστικά Ιδρύματα. Κατάλληλη χρήση του Ισλαμικού Κράτους, του οποίου η βαρβαρότητα το αποξενώνει ακόμη και από την Αλ-Κάιντα, έτσι ώστε να φέρει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, όλες τις αντιμαχόμενες παρατάξεις στην Λιβύη. Ισχυροποίηση της κοινωνικής συνοχής, με εκπαιδευτικά προγράμματα. υμπερασματικά θα μπορούσε να λεχθεί, ότι η Λιβυκή κρίση που δημιουργήθηκε από μια μάλλον λανθασμένα σχεδιασμένη επέμβαση στην περιοχή, δεν απειλεί μόνο την ασφάλεια και την ευημερία των ίδιων των Λίβυων, αλλά επίσης και την ασφάλεια αθώων λαών στη Μέση Ανατολή, την Αφρική και την Ευρώπη. Για την επίλυση αυτής της κρίσης, θα πρέπει να υπάρξει η πολιτική βούληση και η συνεργασία όλων των Δυτικών Δυνάμεων, για να καταπολεμήσουν την αναγέννηση του τζιχαντισμού, προτού αυτός ο αποφασιστικός και δυναμικός κίνδυνος αυξηθεί σε επίπεδο που δεν θα μπορεί πλέον να περιορισθεί και να εξαλειφθεί.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

«Γεωπολιτικές Ανακατατάξεις στη Μέση Ανατολή: Προβλήματα και Προοπτικές για την Ελλάδα» Υπό Δρ Αλεξάνδρου Κούτση, Ομοτίμου Καθηγητού Μεσανατολικών Σπουδών, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Το Παλαιό Γεωπολιτικό Περιβάλλον

Οι Επιπτώσεις της Συριακής Κρίσης

τη Μέση Ανατολή υπάρχουν 4 εθνότητες που συγκροτούν κράτη: Οι Άραβες, οι Πέρσες, οι Τούρκοι και οι Εβραίοι. Ο πυρήνας της περιοχής αποτελείται από περίπου 11 αραβικά κράτη, τα οποία αποτελούν εν δυνάμει απειλή, για τις άλλες τρεις εθνότητες. Αυτές από την πλευρά τους είναι ανάδελφοι, με την έννοια ότι δεν υπάρχουν άλλα ομοεθνή κράτη, με τα οποία θα μπορούσαν να συνεργαστούν, ώστε να αντιμετωπίσουν ενδεχόμενη αραβική απειλή. Προς τούτο, στο παρελθόν συγκρότησαν μια στρατηγική συνεργασία, που περιλάμβανε και τους τρεις, με τη υποστήριξη των ΗΠΑ. Εντός του αραβικού χώρου, υπήρχαν τέσσερα κέντρα εξουσίας που ανταγωνίζονταν το ένα το άλλο. Το Καϊρο, το οποίο επεδίωκε να ηγεμονεύσει στον χώρο αυτό, η Δαμασκός που προωθούσε την παναραβική ένωση ως αντίβαρο στην ισραηλινή απειλή, η Βαγδάτη που ήθελε να κυριαρχεί στον πετρελαϊκό χώρο και συνεπώς στον Περσικό Κόλπο και το Ριγιάντ, το οποίο στηριζόταν στην προστασία των ΗΠΑ, προκειμένου να αποτρέψει εξωτερικές επιθέσεις. Όποτε ένα από αυτά τα κέντρα ενδυνάμωνε την ισχύ του, τα άλλα τρία συνεργάζονταν για να το εξουδετερώσουν. Όλα όμως συμφώνησαν ότι θα επιλύουν τις διαφορές τους, χωρίς την ανάμειξη ξενων δυνάμεων.

ταν ξεκίνησε η εξέγερση στη Συρία, οι ΗΠΑ σχεδίαζαν να ακολουθήσουν το μοντέλο επέμβασης στη Λιβύη. Η σκέψη αυτή δεν πραγματοποιήθηκε, διότι αντιμετώπιζαν το ενδεχόμενο η Ρωσία να ασκήσει βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Ταυτόχρονα, δεν υπήρχε μέσα στη Συρία μια ισχυρή αντιπολίτευση, με την οποία θα μπορούσε να συνεργασθεί. Επομένως, αναγκάστηκε να ζητήσει τη συνδρομή της Τουρκίας, η οποία είχε καλλιεργήσει επαφές με αρκετές πολιτικές δυνάμεις της χώρας. Η συνεργασία αυτή όμως δεν καρποφόρησε, διότι το καθεστώς Άσσαντ αντιστεκόταν σθεναρά. Στο σημείο αυτό, η Ουάσινγκτον σκέφθηκε να εφαρμόσει το μοντέλο Αφγανιστάν, δηλαδή τη συγκρότηση και τον εξοπλισμό ενός ενιαίου Ισλαμικού μετώπου, το οποίο θα πολεμήσει και θα ανατρέψει το καθεστώς. Η προσπάθεια αυτή τελικά εκτροχιάστηκε και οδήγησε στην ανάδυση του Ισλαμικού Χαλιφάτου. Η γρήγορη επέκταση της κυριαρχίας της οργάνωσης αυτής, έπεισε τελικά τη Ουάσινγκτον, ότι το σχέδιό της να αντικαταστήσει τον Ασσαντ και τη στρατιωτική του ηγεσία με μια μετριοπαθή αντιπολίτευση, δεν είναι καθόλου εφαρμόσιμο. Η επέκταση του ΙΣΙΣ στο ιρακινό έδαφος, ώθησε το Ιράν να αναπτύξει στρατιωτικές δυνάμεις στη χώρα, ώστε να βοηθήσει τους ιρακινούς σιίτες να αντισταθούν στο ΙΣΙΣ. Η εξέλιξη αυτή προκάλεσε ανησυχία στην Ουάσινγκτον, η οποία απεφάσισε να ακολουθήσει μια διττή πολιτική: Να εξαπολύ-

Το Νέο Γεωπολιτικό Περιβάλλον

ο σκηνικό αυτό άρχισε να αλλάζει μετα το 1975. Με την υπογραφή της Συμφωνίας του Καμπ Ντέϊβιντ, η Αίγυπτος αποκλείσθηκε από

τον Αραβικό Σύνδεσμο. Ακολούθησε η Ισλαμική επανάσταση του Χουμεϊνί και η αποχώρηση του Ιράν από τη στρατηγική συνεργασία με την Τουρκία και το Ισραήλ. Με την έναρξη του ιρανό-ιρακινού πολέμου, η Δαμασκός τάσσεται στο πλευρό της Τεχεράνης, κατά της Βαγδάτης, υπονομεύοντας έτσι την αραβική αλληλεγγύη. Η κατάληψη του Κουβέϊτ από το Ιράκ το 1990, οδήγησε στην συγκρότηση μιας διεθνούς συμμαχίας για την απελευθέρωσή του, η οποία σήμανε ουσιαστικά την μόνιμη ανάμειξη των ΗΠΑ στις αραβικές υποθέσεις. Η εισβολή στο Ιράκ το 2003, οδήγησε στην επέκταση της ιρανικής επιρροής στη χώρα αυτή και την απόσπαση της Βαγδάτης ως κέντρο εξουσίας, στον αραβικό χώρο. Μετά τις ισραηλινές επιθέσεις στο Λίβανο το 2006 και στη Γάζα το 2009, οι σχέσεις μεταξύ του Τελ Αβίβ και της Άγκυρας επιδεινώθηκαν, ενώ σταδιακά τερματίζεται και η στρατηγική συνεργασία μεταξύ των δύο αυτών κρατών. Με τις αλλαγές αυτές, δεν υπήρχε το κατάλληλο περιβάλλον για να αντιμετωπισθεί η ανερχόμενη συριακή κρίση.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

46 σει αεροπορικές επιδρομές εναντίον του ΙΣΙΣ, κυρίως σε ιρακινό έδαφος, για να περιορίσει την προέλασή του, αλλά επιτρέποντάς του ταυτόχρονα να μάχεται κατά του καθεστώτος Άσσαντ, ώστε να το αποδυναμώσει σε τέτοιο σημείο, που η κατάρρευσή του να είναι αναπόφευκτη.

Σαουδική Αραβία

το σημείο αυτό, έρχεται να συνδράμει και η κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας. Στο παρελθόν, η Σαουδική Αραβία ακολούθησε μια διακριτική εξωτερική πολιτική. Σήμερα, η προληπτική αυτή διπλωματία βρίσκεται σε ερείπια και η δυναστεία των Σαούντ φαίνεται να είναι πιο ευάλωτη από ότι ήταν όταν ιδρύθηκε το 1926. Σχετικά με το εξωτερικό, η συνεργασία της με τις ΗΠΑ έχει εξασθενήσει για δύο βασικούς λόγους: α. Η κυβέρνηση του Ομπάμα δεν έδειχνε να είναι αποφασισμένη να κάνει ότι πρέπει προκειμένου να απομακρύνει τον Άσσαντ από την εξουσία, περιορίζοντας ουσιαστικά τη δράση της σε αεροπορικές επιδρομές κατά του ΙΣΙΣ. Απογοητευμένη, η Σαουδική Αραβία αποφάσισε να αναλάβει αυτή την ενίσχυση της συριακής αντιπολίτευσης. Σε συνεργασία με το Κατάρ, επιδόθηκε στη συγκρότηση ενός ενιαίου Ισλαμικού Μετώπου, με κορμό τις οργανώσεις αλ-Νούσρα και Αχράρ αλ-Σχιάμ (Ελεύθεροι της Συρίας), οι οποίες συνδέονται με την αλ-Κάϊντα. Το Ισλαμικό Μέτωπο τελικά αναδείχτηκε σε μια ισχυρή δύναμη και η Σαουδική Αραβία έγινε ο κύριος εκπρόσωπος της «μετριοπαθούς ισλαμικής» συριακής αντιπολίτευσης, που ασπάζεται τη Σαουδική εκδοχή του Σαλαφισμού. β. Η σύναψη συμφωνίας μεταξύ της Ουάσινγκτον και της Τεχεράνης στο θέμα του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, σήμανε ου-

σιαστικά την κατάρρευση του στόχου της Σαουδικής Αραβίας να απομονώσει το Ιράν και να αναχαιτίσει την επιρροή του στην περιοχή. Επί πλέον, η συμφωνία εγκυμονούσε τον κίνδυνο ότι οι δύο αυτές πρωτεύουσες θα μπορούν να ρυθμίζουν θέματα της Μέσης Ανατολής, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους τις θέσεις της Σαουδικής κυβερνήσεως. Υπό αυτές τις συνθήκες, το Ριγιάντ αποφάσισε να ακολουθήσει μια ανεξάρτητη και σκληρή στάση σχετικά με τη συριακή κρίση, δηλώνοντας κατηγορηματικά ότι δεν δέχεται να κάνει καμία συμφωνία με τον Άσσαντ, με την παρατήρηση ότι ακόμη και αν ο Σύριος Πρόεδρος απομακρυνθεί, δεν θα ανεχθεί καμία παρουσία Ιρανών στο συριακό έδαφος. Πέρα από το εξωτερικό μέτωπο, η Σαουδική Αραβία αντιμετωπίζει σοβαρά εσωτερικά προβλήματα. Με την σημαντική πτώση στην τιμή του πετρελαίου, το χρέος της χώρας αυξήθηκε και ο προϋπολογισμός του 2015, δείχνει να έχει ένα έλλειμμα των $ 130 δις. Η Σαουδική Αραβία ξοδεύει σήμερα περί τα $ 10 δις το μήνα από τα συναλλαγματικά αποθέματά της για να καλύψει κρατικές δαπάνες και έχει αναγκαστεί να δανειστεί χρήματα από τη διεθνή χρηματοπιστωτική αγορά. Υπολογίζεται ότι με τέτοιο ρυθμό η

χώρα θα εξαντλήσει τα συναλλαγματικά αποθέματά της μέσα σε πέντε χρόνια, εκτός εάν μειώσει σημαντικά τις δαπάνες της. Όμως, η κυβέρνηση δεν μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο για δύο βασικούς λόγους. Πρώτον, προκειμένου να εξουδετερώσει τις επιπτώσεις της Αραβικής Άνοιξης, η Σαουδική Αραβία διέθεσε $ 130 δις στην οικονομία, αυξάνοντας μισθούς και παρέχοντας θέσεις εργασίας για τον αυξανόμενο πληθυσμό της. Η χώρα έχει έναν από τους νεαρότερους πληθυσμούς στη Μέση Ανατολή, πολλοί από τους οποίους είναι άνεργοι. Περίπου το 25% του πληθυσμού ζει σε συνθήκες φτώχειας. Δεύτερον, το Ριάντ έχει εμπλακεί σε ξένες στρατιωτικές περιπέτειες – στη Υεμένη και τη Συρία – οι οποίες είναι δαπανηρές υποθέσεις και προκαλούν ακόμα μεγαλύτερη αιμορραγία στα κεφάλαια της χώρας. Επείγει λοιπόν η επίλυση του συριακού ζητήματος.

Ιράν

ια γρήγορη ματιά στη γεωπολιτική σκακιέρα, αποκαλύπτει γιατί η πολιτική του Ιράν για τη Συρία, είναι στενά συνυφασμένη με τον πυρήνα της εθνικής του ασφάλειας. Η παρουσία της Τεχεράνης στη Συρία, προσφέρει μία στρατηγική γέφυρα για την ενδυνάμωση της Χεζμπολάχ στο Λίβανο. Αυτό με τη σειρά του, παρέχει στο Ιράν γεωστρατηγικό βάθος στον Αραβικό Κόσμο και την δυνατότητα αποτροπής μιας επίθεσης από το Ισραήλ. Υπό αυτό το πρίσμα, τρεις κυρίαρχες προτεραιότητες διαμορφώνουν την πολιτική της Τεχεράνης. Πρώτον, να διατηρήσει ανοιχτό το διάδρομο διέλευσης όπλων προς τη Χεζμπολάχ δια μέσου της Συρίας, και μακροπρόθεσμα να διασφαλίσει ότι η χώρα αυτή, δεν πρόκειται ποτέ να γίνει προπύργιο για επίθεση κατά του σιιτικού κινήματος του Λιβάνου. Δεύτερον, να καταπολεμήσει τον περιφερειακό άξονα που ηγείται η Σαουδική Αραβία και έχει σαν στόχο την αναχαίτιση της αυξανόμενης γεωπολιτικής ισχύος του Ιράν. Τρίτον να υποστηρίξει έναν

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

47 μακροχρόνιο σύμμαχο για τη στήριξη που προσέφερε στα οκτώ χρόνια πολέμου με το Ιράκ. Το Ιράν φοβάται ότι στην περίπτωση που ο Άσσαντ χάσει την εξουσία, η κατάρρευση του συριακού καθεστώτος θα διευκολύνει την άνοδο μιας συμμαχίας σουνιτικών εξτρεμιστικών ομάδων, που θα στραφούν εναντίον των σιιτών, του Ιράν, και της Χεζμπολάχ. Σε αντίθεση με το Ιράκ, όπου η Τεχεράνη είχε τη δυνατότητα να αντικαταστήσει τον Νούρι αλ Μαλίκι ως πρωθυπουργό, όταν το κόστος της υποστήριξης του έγινε πολύ μεγάλο, στη Συρία δεν έχει τέτοια επιλογή. Ο Άσσαντ θεωρείται ως ο μόνος εγγυητής των συμφερόντων του Ιράν και της Χεζμπολάχ. Μέχρι σήμερα, το Ιράν δεν έχει αποδεχθεί καμία εναλλακτική λύση για τον Άσσαντ. Σε γενικές γραμμές, η ιρανική ηγεσία έχει από καιρό αντιταχθεί στην αλλαγή της πολιτικής της, όταν πιέζουν ξένες δυνάμεις. Πιο συγκεκριμένα, θεωρεί ότι εάν δεν αντισταθεί στην αλλαγή καθεστώτος στη Συρία, οι αντίπαλοί της θα ενθαρρυνθούν να προωθήσουν την αποσταθεροποίηση ή την ανατροπή άλλων κυβερνήσεων στην περιοχή. Το Ιράν ενδέχεται να δεχθεί μια Συρία, όπου ο Άσσαντ δεν θα είναι πρόεδρος, με αντάλλαγμα να παραμείνουν οι οργανισμοί ασφάλειας άθικτοι και να υποβληθούν σε κοινό έλεγχο και έγκριση οι αντιπολιτευόμενες οργανώσεις, ώστε να αποκλειστούν οι τρομοκρατικές. Αν η Δύση επιμένει στην αλλαγή του καθεστώτος Άσσαντ, η Τεχεράνη τότε είναι έτοιμη να χαράξει ένα ανεξάρτητο κράτος υπό τη διακυβέρνηση του μακροχρόνιου σύμμαχου της. Τέτοια εξέλιξη εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για όλες τις πλευρές. Η επαναχάραξη των συνόρων σύμφωνα με τις εθνικές, θρησκευτικές ή γεωπολιτικές αντιπαλότητες, ανοίγει το κουτί της Πανδώρας, ενώ παράλληλα απειλεί τη σταθερότητα των χωρών της περιοχής. Υπό αυτό το πρίσμα, το Ιράν δεν πρόκειται να δεχθεί την αλλαγή καθεστώτος στη Συρία ή οποιαδήποτε λύση που θα ανατρέψει τα στρατηγικά του συμφέροντα.

Τουρκία

νας από τους κύριους στόχους της Τουρκίας ήταν να δημιουργήσει μια κοινή οικονομική αγορά στην ανατολική Μεσόγειο που θα περιλάμβανε τη Συρία, την Ιορδανία, τη Σαουδική Αραβία και τα κράτη του Κόλπου. Προέβλεπε επίσης και την εγκατάσταση ενός αγωγού, που θα διασχίζει τα κράτη αυτά, για να μεταφέρει φυσικό αέριο από το Κατάρ στην Τουρκία και από εκεί στην Ευρώπη. Η συριακή κρίση όχι μόνο διέλυσε το όραμα αυτό, αλλά προκάλεσε μια ανατροπή στην ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή, που προκαλεί σοβαρές ανησυχίες στην Τουρκία. Πρώτον, η συριακή κρίση επέτρεψε στο Ιράν να βάλει πόδι στη Συρία και να προβάλλει έτσι την ισχύ του στην ανατολική Μεσόγειο, οξύνοντας την αντιπαράθεση μεταξύ των σουνιτών και σιιτών στην περιοχή. Δεύτερον, η συνεργασία που ανέπτυξαν οι ΗΠΑ με τους Κούρδους της Συρίας εναντίον του ΙΣΙΣ, ενδεχομένως να θέσει τα θεμέλια για την ίδρυση ανεξάρτητου κουρδικού κράτους στη βόρεια Συρία, με όποιες επιπτώσεις έχει αυτό στο κουρδικό ζήτημα εντός της Τουρκίας. Στο πλαίσιο αυτό και δεδομένου ότι οι ΗΠΑ επικέντρωναν τις ενέργειές

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

τους αποκλειστικά στην ενίσχυση των μετριοπαθών ομάδων της αντιπολίτευσης, η Άγκυρα ανέλαβε την πρωτοβουλία να προωθήσει τη δημιουργία ενός άξονα μεταξύ αυτής, της Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ, ο οποίος θα υποστηρίξει και θα εξοπλίσει ένα ενιαίο Ισλαμικό Μέτωπο, κατά του Άσσαντ. Βασική απαίτηση του άξονα αυτού, είναι η απομάκρυνση του Άσσαντ από την εξουσία, ως προϋπόθεση για την επίλυση της συριακής κρίσης. Σημειώνεται ότι στον άξονα αυτόν, δεν εντάχθηκε η Αίγυπτος διότι ο πρόεδρος της, Αμπντελ Φατάχ αλ-Σισσι, έχει σαν προτεραιότητα του την καταπολέμηση του ριζοσπαστικού Ισλάμ και τάσσεται κατά της απομάκρυνσης του Άσσαντ και υπέρ της διασφάλισης της ενότητας της Συρίας, ως προπύργιο εναντίον των τρομοκρατικών οργανώσεων.

Ρωσία

ρκετοί παράγοντες συνέβαλαν στην απόφαση της Ρωσίας να επέμβει στρατιωτικά στη συριακή κρίση. Πρώτον, την Άνοιξη του 2015, το καθεστώς Ασσαντ βρισκόταν σε μια δύσκολη κατάσταση. Υπο τις επιθέσεις των Ισλαμιστών και άλλων ομάδων ανταρτών, η Δαμασκός

48 είχε χάσει τον έλεγχο του 80% του συριακού εδάφους, ενώ ο κυβερνητικός στρατός είχε μειωθεί στο ένα τρίτο του αρχικού αριθμού των στρατευμάτων. Επιπλέον, η Χεζμπολάχ, η οποία στηρίζει στρατιωτικά το καθεστώς, είχε επίσης χάσει χιλιάδες μαχητές με αποτέλεσμα να παρουσιαστούν κλυδωνισμοί στο εσωτερικό της οργάνωσης αυτής. Εν τω μεταξύ, το Ισλαμικό Κράτος συνέχιζε να διευρύνει το πεδίο της επιρροής του, παρά τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς του διεθνούς συνασπισμού. Δεύτερον, μετά από συμφωνία με την Τουρκία, οι ΗΠΑ άρχισαν να χρησιμοποιούν τη βάση του Ιντσιρλίκ για να εξαπολύουν αεροπορικές επιδρομές κατά του ISIS. Η Μόσχα ανησυχούσε ότι η Ουάσινγκτον θα εκμεταλλευόταν την ευκαιρία να επιτεθεί εναντίον του καθεστώτος Ασσαντ, διευκολύνοντας έτσι την αλλαγή καθεστώτος στη Συρία, θέτοντας σε κίνδυνο τα στρατηγικά συμφέροντα της στην περιοχή. Σημειώνεται ότι μετά την κατάρρευση της συμμαχίας της Ρωσίας με την Αίγυπτο το 1977 και την απώλεια των ναυτικών εγκαταστάσεων στην Αλεξάνδρεια και τη Μάρσα Ματρούχ, το Συριακό λιμάνι Ταρτούς έγινε η μόνη βάση για ρωσικά πολεμικά πλοία στη Μεσόγειο. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια και δεδομένη την αλλαγή των καθεστώτων στην Τυνησία, την Αίγυπτο και τη Λιβύη, τη διάλυση του Ιράκ και την εμφάνιση του ISIS, η Μόσχα έκρινε ότι δεν υπάρχει άλλη λύση στη συριακή κρίση, από το να ενισχύσει τη θέση της στην περιοχή, υποστυλώνοντας τη δομή της κυβέρνησης Άσσαντ και παρέχοντας σε αυτήν την απαιτούμενη βοήθεια για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Η Ρωσία είναι αποφασισμένη να μην επιτρέψει στις ΗΠΑ να εγκαταστήσουν μία φιλοδυτική κυβέρνηση ανδρείκελων στη Συρία, μία χώρα που κατέχει ένα μεγάλο τμήμα του πετρελαϊκού κοιτάσματος της λεκάνης της ανατολικής Μεσογείου και η οποία αποτελεί εν δυνάμει ενεργειακό διάδρομο για ρωσικό φυσικό αέριο προς την Ευρώπη.

Μετά τη στρατιωτική επέμβαση, ακολούθησε η διπλωματική διεργασία. Η Ρωσία προώθησε σχέδιο που απαρτίζεται από 8 σημεία. Το σχέδιο αυτό προβλέπει τον σχηματισμό μεταβατικής κυβέρνησης εντός έξι μηνών, εκεχειρία μεταξύ κυβερνητικών δυνάμεων και του Ελεύθερου Συριακού Στρατού που υποστηρίζεται από τη Δύση και τη διεξαγωγή βουλευτικών και προεδρικών εκλογών εντός 18 μηνών. Στη διαδικασία μετάβασης δεν θα προεδρεύει ο Άσσαντ, αλλά ένα πρόσωπο που θα είναι αποδεκτό από όλες τις πλευρές. Για να λάβουν μέρος στη διαδικασία αυτή, οι αντιπολιτευόμενες ομάδες πρέπει να συγκροτήσουν μια «ενωμένη αντιπροσωπεία» η οποία θα εγκριθεί εκ των προτέρων. Η αντιπροσωπεία αυτή θα πρέπει να έχει ως στόχο την αποτροπή της ανάληψης εξουσίας από τρομοκρατικές οργανώσεις και την εξασφάλιση της κυριαρχίας, της εδαφικής ακεραιότητας και της πολιτικής ανεξαρτησίας της Συρίας, καθώς και του κοσμικού και δημοκρατικού χαρακτήρα του κράτους. Σε γενικές γραμμές, το πνεύμα των προτάσεων αυτών ενσωματώθηκε στο «Πλαίσιο Ειρήνης για τη Συρία» που υιοθετήθηκε στη διάσκεψη της Βιέννης στα τέλη Οκτωβρίου. Η επέμβαση της Ρωσίας έθεσε τον Ομπάμα μπροστά σε ένα οδυνηρό δίλημμα: Να επιτρέψει στο ΙΣΙΣ να συνεχίσει να αποδυναμώνει το καθεστώς Άσσαντ ή να συνεργασθεί με τη Ρωσία για τη σταθεροποίηση του συριακού κράτους και την αποτροπή μιας χαώδους κατάστασης στην περιοχή, με αποτέλεσμα τη τζιχαντοποίηση όχι μόνο της Συρίας, αλλά ίσως και ενός μεγάλου μέρος της Μέσης Ανατολής. Η απόφαση της Ουάσινγκτον ήταν να συνταχθεί με τη Ρωσία, ακόμη και εαν αυτό σημαίνει την αποδοχή της παραμονής του Άσσαντ στην εξουσία, μέχρι την ολοκλήρωση της θητείας του. Στην απόφαση αυτή συνέβαλλε και η πίεση που άσκησε η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία επιζητεί απεγνωσμένα κάποια λύση στη συριακή κρίση ώστε να

αποτραπεί ένα τσουνάμι προσφύγων, που θα προκαλέσει ενδεχόμενη κατάληψη της Συρίας από το ΙΣΙΣ.

Προβλήματα και Προοπτικές

συριακή κρίση έχει δημιουργήσει αρκετά σοβαρά προβλήματα για την Ευρώπη και ιδίως την Ελλάδα. Το πρώτο είναι το τεράστιο προσφυγικό ζήτημα, με όλες τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις. Έχουν ήδη αρχίσει αναφορές στην αναθεώρηση της Συνθήκης του Σένγκεν, καθώς και μέτρα ασφαλείας, που βάζουν σε κίνδυνο τη συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το δεύτερο σοβαρό πρόβλημα είναι η άνοδος της ξενοφοβίας, και ιδίως της ισλαμοφοβίας, που προκαλεί η ακραία και εγκληματική δράση των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους. Μια υπερβολική αντίδραση στην απειλή των τζιχαντιστών θα μπορέσει να προκαλέσει τη διεύρυνση του χάσματος μεταξύ των θρησκευτικών κοινοτήτων στην Ευρώπη και να οδηγήσει σε κοινωνικές αναταραχές. Η προσπάθεια της Τουρκίας να εκμεταλλευτεί την κρίση αυτή αποτελεί το τρίτο σοβαρό πρόβλημα. Έχουμε ήδη ακούσει για τους όρους που έχει θέσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση σχετικά με την επίλυση του προσφυγικού ζητήματος. Αυτό που δεν έχουμε προσέξει, είναι η εμμονή της να δημιουργήσει μια ζώνη ασφαλείας στο βόρειο τμήμα της Συρίας, όπου κατοικούν οι Κούρδοι. Την δικαιολογία που προβάλλει είναι να εκκαθαρίσει την περιοχή από τους τζιχαντιστές του ΙΣΙΣ και να εγκαταστήσει εκεί τους πρόσφυγες, που σήμερα βρίσκονται στη νότια Τουρκία. Εάν πετύχει τον συγκεκριμένο στόχο της, τότε θα θέσει τα θεμέλια για την σταδιακή διάσπαση του συριακού κράτους, αναβιώνοντας έτσι το όνειρό της για τη δημιουργία ενός διαδρόμου που θα συνδέει τη Τουρκία με τα κράτη του Κόλπου, με ότι επιπτώσεις θα έχει αυτό για την ευρύτερη περιοχή.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΠOΛITIKO ΚΑΙ ΣTPATHΓIKO Π E P I Σ K O Π I O

ΥΒΡΙΔΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ (Hybrid Wars) Υπο κ. Ιπποκράτη Δασκαλάκη, Υπτγου ε.α., MSc στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές (Πάντειο Πανεπιστήμιο)*

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

κρίση της Ουκρανίας επανέφερε στο προσκήνιο την έννοια των «υβριδικών πολέμων». Αναλυτές, στρατιωτικοί και δημοσιογράφοι αναφέρονται με δέος στη νέα αυτή μορφή πολέμου. Ο Ρώσος Πρόεδρος Πούτιν, η οργάνωση Hezbollah και ο ηγέτης του επονομαζόμενου «Ισλαμικού Κράτους» Αλ Μπαγκντάντι, εμφανίζονται ως οι αριστοτέχνες χειριστές των «υβριδικών πολέμων», ενώ οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ προετοιμάζονται για την αντιμετώπιση των «υβριδικών απειλών». Για άλλη μια φορά η επιφανειακή προσέγγιση των θεμάτων μαζί με την ενδόμυχη τάση μυθοποίησης και υπερβολής, συσκοτίζουν τη νηφάλια και συστηματική εξέταση των αιτίων και των αποτελεσμάτων. Σήμερα, οποιαδήποτε διαφοροποίηση της μορφής μιας σύγκρουσης, ως αποτέλεσμα πλήθους παραγόντων, εμφανίζεται ως ο επαναστατικός επαναπροσδιορισμός της φύσεως του πολέμου, μεγαλοποιείται και υπερπροβάλλεται μέχρι σύντομα να ξεπεραστεί από μια νέα «επαναστατική» μορφή. Τελικά όμως οι βασικές αρχές του πολέμου παραμένουν διαχρονικά αναλλοίωτες σε πείσμα όλων των «νέων επαναστατικών» και περιο* Ιπποκράτης Δασκαλάκης, Υποστράτηγος (ε.α.) Πτυχιούχος τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου MSc στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ) Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ).

ρισμένης χρονικής διάρκειας εννοιών και μορφών. Επιπλέον, η συστηματική ανάλυση αποδεικνύει ότι η πλειονότητα των πολλά υποσχόμενων σημερινών δήθεν επαναστατικών αλλαγών, χρονολογούνται από εκατοντάδες έτη πριν. Ας επανέλθουμε όμως εξετάζοντας παραδείγματα επικαλούμενων «υβριδικών πολέμων». Η ετυμολογική ερμηνεία της λέξεως «υβριδικός» αναφέρεται σε αυτόν ο οποίος αποτελείται από δύο στοιχεία διαφορετικής φύσεως και τα οποία είναι ενωμένα μεταξύ τους συνήθως με αντικανονικό (αφύσικο) ή ασυνήθιστο τρόπο. Γνώριμη σε εμάς η αναφορά σε υβριδικά αγροτικά προϊόντα (αφύσικη συνένωση δύο διαφορετικών καλλιεργειών) ή των υβριδικών αυτοκινήτων (συνύπαρξη ηλεκτροκινητήρα και βενζινοκινητήρα). Αντίστοιχα λοιπόν αναμένουμε και την ύπαρξη δύο τουλάχιστον διαφορετικών μορφών πολέμου στις επικαλούμενες «υβριδικές συγκρούσεις». Πράγματι, η ακολουθούσα παράθεση παραδειγμάτων, αναφερομένων ως «υβριδικών πολέμων», μας οδηγεί αβίαστα στο πρώτο και κύριο γνώρισμα τους, δηλαδή τη συνύπαρξη στοιχείων, μεθόδων και χαρακτηριστικών συμβατικού (conventional war) και μη συμβατικού (irregular war) πολέμου/σύγκρουσης.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΣΕ ΥΒΡΙΔΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ-ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ-ΑΠΕΙΛΕΣ

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

εμφάνιση των όρων «υβριδικοί» πόλεμοι, απειλές και συγκρούσεις χρονολογείται στα μέσα

της πρώτης δεκαετίας της νέας χιλιετηρίδας. Πρώτη ευρέως γνωστή αναφορά τους, στη σύγκρουση του Ισραήλ με την οργάνωση Hezbollah (1) στο Λίβανο (2006). Η σύγκρουση αυτή χαρακτηρίστηκε από τις συμβατικού τύπου εχθροπραξίες μεσαίας κλίμακος σε συνδυασμό με στοιχεία ανταρτοπολέμου (guerrilla war) μεταξύ μιας κρατικής οντότητας (Ισραήλ) και μιας βαρέως εξοπλισμένης και υποστηριζόμενης από το Ιράν και Συρία, παραστρατιωτικής οργάνωσης (Hezbollah), με ουσιαστική εδαφική κυριαρχία και στοιχεία κρατικής υπόστασης στο χώρο ενός ανεξάρτητου κράτους (Λίβανος). Οι 34 ημέρες των συγκρούσεων, συμπεριλάμβαναν εχθροπραξίες μεταξύ τακτικών μονάδων αμφοτέρων των πλευρών, παράλληλα με χρήση τακτικών ανταρτοπολέμου από την Hezbollah, αλλά και επιθέσεις εναντίον ισραηλινών μη στρατιωτικών στόχων για να υπάρξει άμεση και γενικευμένη ισραηλινή απάντηση. Στη σύγκρουση δηλαδή, προστέθηκε και το στοιχείο της ασύμμετρης απειλής, με τρομοκρατικές επιθέσεις και εκατέρωθεν προσβολές μη στρατιωτικών στόχων. Συγχρόνως, αμφότεροι οι αντίπαλοι δραστηριοποιήθηκαν στον πληροφοριακό πόλεμο (information warfare) και σε κυβερνοεπιθέσεις χαμηλής κλίμακος (cyber warfare). Κατά συνέπεια, ο επονομασθείς δεύτερος πόλεμος του Λιβάνου, περιείχε στοιχεία και χαρακτηριστικά συμβατικής αλλά και μη συμβατικής σύγκρουσης.

Σχεδιάγραμμα: Αντίληψη έννοιας «υβριδικών πολέμων» από την αναφορά του US Government Accountability Office (2010)

ντίστοιχη αναφορά σε «υβριδικό πόλεμο»(2) υπήρξε και κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων της Γάζας μεταξύ του Ισραήλ και της Hamas το 2008-2009 (αλλά και το 2012 και 2014). Στις περιπτώσεις αυτές, η στρατιωτική αδυναμία της Hamas και το εδαφικό περιβάλλον, δεν επέτρεψαν την εμφάνιση συμβατικών συγκρούσεων. Οι εχθροπραξίες περιορίστηκαν σε ανταρτοπόλεμο εντός κατοικημένων περιοχών με συνδυασμό στοιχείων ασύμμετρων προσβολών (τρομοκρατικών επιθέσεων και επιθέσεων με ρουκέτες) από τη Hamas, εναντίον αμάχων στις πόλεις του Ισραήλ. Η ισραηλινή απάντηση περιελάμβανε στρατιωτική εισβολή και εκτεταμένους βομβαρδισμούς της Γάζας, που επέφεραν σημαντικές απώλειες αμάχων. Το 2008, τα ρωσικά στρατεύματα, επικαλούμενα την επέμβαση του στρατού της Γεωργίας σε βάρος των ρωσόφωνων κατοίκων και την παραβίαση ειρηνευτικών συνθηκών, εισέβαλαν στη Γεωργία συντρίβοντας το στρατό της τελευταίας. Η ταχυκίνητη προέλαση των ρωσικών τεθωρακισμένων, συ-

νοδεύτηκε από τη συντονισμένη υποβοηθητική δράση των φιλορωσικών αυτονομιστικών παραστρατιωτικών οργανώσεων, των δύο αυτοανακηρυχθεισών ανεξαρτήτων περιοχών (Νότιος Οσσετία και Αμπχαζία). Οι συμβατικές συγκρούσεις συνοδεύτηκαν από έντονο πληροφοριακό πόλεμο και κυβερνοεπιθέσεις. Οι συμβατικές συγκρούσεις προκάλεσαν παράπλευρες απώλειες αμάχων ενώ η βίαιη δράση των παραστρατιωτικών οργανώσεων οδήγησε σε αναγκαστική μετακίνηση πληθυσμών (εθνοκάθαρση). Ως αποκορύφωμα των αποκαλούμενων «υβριδικών πολέμων», αναφέρεται η προσάρτηση της Κριμαίας και οι συγκρούσεις που ακολούθησαν στην Ανατολική Ουκρανία(3). Είναι γεγονός ότι η απόσχιση της Κριμαίας επετεύχθηκε με την ενεργό εμπλοκή των ρωσικών στρατιωτικών μονάδων που στάθμευαν στην περιοχή. Οι αυτονομιστικές ενέργειες των ρωσόφιλων κατοίκων της Κριμαίας (διαμαρτυρίες, ψηφίσματα, κινήσεις υπέρ της ανεξαρτησίας, διεξαγωγή δημοψηφίσματος, απομάκρυνση ουκρανικών θεσμικών οργάνων κλπ), δημιούργη-

σαν το περιβάλλον και έδωσαν το έναυσμα για την προσχεδιασμένη κεκαλυμμένη επέμβαση των ρωσικών δυνάμεων. Στην περίπτωση της Κριμαίας, οι χαμηλής έντασης μεθοδευμένες ενέργειες των ρωσόφιλων, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις της σχεδόν αναίμακτης ρωσικής επέμβασης και εν συνεχεία απόσχισης και προσάρτησης. Συνυπήρξε δηλαδή η πολιτική κινητοποίηση, με τη στρατιωτική συγκαλυμμένη εισβολή. Οι εξελίξεις όμως στην Ανατολική Ουκρανία υπήρξαν δραματικές, καθόσον υπήρξε έντονη ουκρανική αντίσταση στις αντίστοιχες ενέργειες και σχέδια των αυτονομιστών. Οι συγκρούσεις έλαβαν το χαρακτήρα τακτικών μαχών χαμηλής-μεσαίας έντασης, με χρήση βαρέων όπλων μεταξύ πανσπερμίας δρώντων (ουκρανικού στρατού, αυτονομιστικών ρωσόφιλων παραστρατιωτικών οργανώσεων, ουκρανικών παραστρατιωτικών οργανώσεων εθελοντών και μισθοφόρων, ειδικών τμημάτων του ρωσικού στρατού). Παράλληλα, αμφότερες οι πλευρές προβαίνουν σε πράξεις κατατρομοκράτησης των αμάχων και περιορισμένης εκδίωξης τους από τα διεκδικούμενα εδάφη. Συγχρόνως επικρέμεται ο φόβος της ρωσικής στρατιωτικής εισβολής σε περίπτωση που η ουκρανική πλευρά προσπαθήσει να δράσει πιο δυναμικά. Υβριδικά και τα στοιχεία της εξέγερσης των τζιχαντιστών, κατά των καθεστώτων Συρίας και Ιράκ. Οι χαλαρές ανταρτικές ομάδες του ISIS, έχουν μετασχηματιστεί σε ένα ελαφρό και ευκίνητο πολεμικό μηχανισμό, που διεξάγει πλέον τακτικές επιχειρήσεις στο ενιαίο θέατρο επιχειρήσεων Ιράκ-Συρίας. Οι τακτικές συγκρούσεις συνοδεύονται από τρομοκρατικές ενέργειες και προβάλλονται από έναν ευρείας έκτασης πληροφοριακό μηχανισμό. Η μέχρι πρότινος άγνωστη τρομοκρατική

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

51 οργάνωση του ISIS, εξελίχθηκε σε κρατική οντότητα με την ονομασία «Ισλαμικό Κράτος» και διαθέτει και κρατική υποδομή στον τεράστιο χώρο που εξουσιάζει. «Υβριδική» ονομάζουν και αρκετοί αναλυτές την αμερικανική πολύχρονη εμπλοκή κατά των σουνιτών εξτρεμιστών στο Ιράκ (2003-2012) και στο Αφγανιστάν (2001-2013). Στις προαναφερθείσες περιπτώσεις, διακρίνουμε έντονα τα στοιχεία της συνύπαρξης των δύο βασικών μορφών συρράξεως (συμβατικός και μη συμβατικός πόλεμος), παράλληλα και με την εμφάνιση και άλλων μορφών (εμπλοκή μη κρατικών δρώντων, ασύμμετρες απειλές, τρομοκρατία, πληροφοριακός πόλεμος, κυβερνοπόλεμος). Επιπλέον, το στοιχείο της κλασικής συμβατικής σύγκρουσης παραμένει συνήθως σε δευτερεύοντα ρόλο (είτε ένεκα αδυναμίας χρήσεως, είτε ως η έσχατη απειλή), ενώ μη συμβατικές μέθοδοι και τακτικές, χρησιμοποιούνται ευρέως από τμήματα που κινούνται στα όρια του τακτικού στρατού, των ανταρτικών μονάδων και των τρομοκρατών. Τελικά, μπορούμε να ονομάσουμε όλες αυτές τις συρράξεις ως «υβριδικούς πολέμους»; Μια πρόχειρη εξέταση της ιστορίας ίσως μας έκανε περισσότερο προσεκτικούς και σκεπτικιστές, στην υιοθεσία νέων όρων. Η μακροχρόνια σύγκρουση στο Βιετνάμ, εμπεριέχει στοιχεία «υβριδικού πολέμου», καίτοι ουδέποτε χρησιμοποιήθηκε ο άγνωστος για την εποχή εκείνη όρος. Ας ανατρέξουμε όμως στον αγώνα της εθνικής μας ανεξαρτησίας το 1821. Διακρίνουμε την τακτική του ανταρτοπολέμου εκ μέρους των Ελλήνων αγωνιστών –κυρίως ατάκτων- εναντίον του οργανωμένου οθωμανικού στρατού. Άτακτες ομάδες -παραστρατιωτικές- χρησιμοποίησαν και οι Οθωμανοί. Βλέπουμε συστηματικές τουρκικές σφαγές αμάχων, ως αντίποινα και τακτικές τρομοκράτησης και εθνοκάθαρσης. Αντίστοιχες όμως μεμονωμένες ενέργειες λαμβάνουν χώρα και από ελληνικής πλευράς. Οι Έλληνες οδηγούνται, αν

και αναποτελεσματικά, στην οργάνωση τακτικού στρατού ενώ οι συγκρούσεις εναλλάσσονται μεταξύ τακτικών μαχών και ανταρτοπολέμου. Στο τέλος του αγώνα διακρίνουμε την εμπλοκή των τακτικών στρατευμάτων των Μεγάλων Δυνάμεων, ως αποτέλεσμα της φιλελληνικής προπαγάνδας, αλλά και προώθησης των αντίρροπων συμφερόντων των ξένων πρωτευουσών και τη σταδιακή αναγνώριση της ανεξαρτησίας μας. Μάλιστα επί μια σχεδόν δεκαετία, η επαναστατημένη Ελλάδα βρίσκονταν κάτω από ένα ιδιότυπο καθεστώς διστακτικής αναγνώρισης ως εμπολέμου μέρους και εν συνεχεία ως μιας μη καθαρά προσδιορισμένης οντότητος. Με τα σημερινά δεδομένα, ο αγώνας της εθνικής παλιγγενεσίας, κάλλιστα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένας ανταρτοπόλεμος που εξελίχθηκε σε συμβατική σύγκρουση ενέχοντας όλα τα χαρακτηριστικά ενός «υβριδικού πολέμου» για τα δεδομένα εκείνης της εποχής.

ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΥΒΡΙΔΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ

διεθνής βιβλιογραφία δεν διαθέτει ένα ευρέως αποδεκτό ορισμό του «υβριδικού πολέμου». Μάλιστα, ο όρος αυτός δεν κρίνεται και δόκιμος από τις ένοπλες δυνάμεις των περισσοτέρων

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

χωρών, παρά την πρόσφατη ευρεία χρήση του. Ο όρος αυτός δεν έχει καταχωρισθεί και πιστοποιηθεί επίσημα από το ΝΑΤΟ, ούτε και από τις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις παρά τη συνεχή χρήση του. Οι συνηθέστεροι ορισμοί του «υβριδικού πολέμου» τον περιγράφουν ως σύνθεση συμβατικού και μη συμβατικού πολέμου, με εμπλοκή πληροφοριακού πολέμου και κυβερνοπολέμου. Ο «υβριδικός πόλεμος» πλέον από τη χρήση των συμβατικών τακτικών και όπλων και των αντίστοιχων του ανταρτοπολέμου, ενδέχεται να συμπεριλάβει και χρήση (ή απειλή χρήσης) πυρηνικών, βιολογικών και χημικών όπλων. Ένας άλλος λιγότερο ευρύς αλλά ενδιαφέρον ορισμός, αναφέρεται σε μια «μεταμοντέρνα» μορφή ανταρτοπολέμου με εμπλοκή σύγχρονης τεχνολογίας και μοντέρνων μεθόδων κινητοποίησης όλων των δυνάμεων. Έτερος ορισμός συνθέτει τις συμβατικές με μη συμβατικές απειλές με την τρομοκρατία καταστροφικής κλίμακος και τις τεχνολογικές δυνατότητες εξάρθρωσης των υποδομών των συγχρόνων κοινωνιών. Παρατηρούμε δηλαδή σύνδεση μεταξύ των εννοιών του ασύμμετρου πολέμου και των μορφών και στόχων των «υβριδικών συγκρούσεων». Η τρομοκρατία, ο ανταρτοπόλεμος, οι διάφορες μορφές εξεγέρσεων, οι συγκεκαλυμμένες επιχειρήσεις

52 και επεμβάσεις και οι εγκληματικές δραστηριότητες αποτελούν χαρακτηριστικά των «υβριδικών πολέμων». Ως εμπλεκόμενοι σε «υβριδικούς πολέμους» αναγνωρίζονται κρατικοί και μη δρώντες, τρομοκράτες και εγκληματικές οργανώσεις. Συνηθέστερη είναι η αντιπαράθεση ενός κρατικού δρώντος με έναν μη κρατικό δρώντα (ως επί το πλείστον υποστηριζόμενο λιγότερο ή περισσότερο φανερά από κάποια άλλη κρατική οντότητα). Επίσης, η διατάραξη της κοινωνικής συνοχής, καθημερινής λειτουργίας και υποδομών ενός κράτους, θεωρούνται ως βασικοί στόχοι της «υβριδικής απειλής». Η προσπάθεια προσδιορισμού του «υβριδικού πολέμου» παρουσιάζεται συνοπτικά από την έκθεση του US Government Accountability Office (USGAO) του 2010(4). Στο κείμενο αυτό ως «υβριδικός πόλεμος» αναφέρεται η σύνθεση συμβατικών και μη πολεμικών μεθόδων σε όλο το φάσμα της σύγκρουσης. Αναφέρεται ευκρινώς ότι το Υπουργείο Αμύνης, δεν αναγνωρίζει επισήμως τον όρο «υβριδικοί πόλεμοι», ούτε διαθέτει σχέδια για την αντιμετώπιση τους διότι απλούστατα δεν τους θεωρεί ως μια νέα μορφή πολέμου. Απλά παραδέχεται, ότι η χρήση του όρου αυτού καταδεικνύει τη συνεχώς αυξανόμενη πολυπλοκότητα των μελλοντικών συγκρούσεων και των απειλών. Αντίστοιχος και ο προσδιορισμός του ΝΑΤΟ, που αναφέρει ως υβριδική απειλή την προερχόμενη από υπάρχοντα ή μελλοντικό αντίπαλο (κρατικό, μη κρατικό, τρομοκράτες), με τη δυνατότητα επίδειξης ή ταυτόχρονης χρήσης συμβατικών και μη συμβατικών μεθόδων, για την επίτευξη των στόχων του. Παρά την πληθώρα δημοσιευμάτων για τη χρήση του «υβριδικού πολέμου» από τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις, ο όρος αυτός δεν υφίσταται για τους Ρώσους. Ο Αρχηγός όμως του ρωσικού Γενικού Επιτελείου στρατηγός Valery Gerasimov, περιγράφει πολύ εμφατικά τα χαρακτηριστικά της νέας γενιάς πολέμων ορισμένα εκ των

οποίων διακρίνονται στην περίπτωση της Ουκρανικής κρίσεως(5). Συγκεκριμένα: στρατιωτική κινητοποίηση από τον καιρό της ειρήνης, συγκρούσεις εξ αποστάσεως με χρήση ειδικών μονάδων και όπλων, εξουδετέρωση εχθρικής στρατιωτικής και οικονομικής ισχύος με κτυπήματα ακριβείας σε καίριες εγκαταστάσεις, μαζική χρήση όπλων ακριβείας, ειδικών δυνάμεων, ρομποτικών συστημάτων και όπλων υψηλής τεχνολογίας, χρήση οπλισμένων πολιτών, ταυτόχρονα πλήγματα σε όλη την εχθρική επικράτεια σε ξηρά, θάλασσα και αέρα, πληροφοριακές επιχειρήσεις, ασύμμετρες προσβολές, ενάσκηση πλήρους διοίκησης και ελέγχου στο σύνολο των μονάδων στο ενοποιημένο θέατρο επιχειρήσεων. Επί της ουσίας ο Ρώσος στρατηγός αναφέρεται σε μια «σύγκρουση/ πόλεμο πλήρους φάσματος» (full spectrum war) έννοια η οποία συγχέεται με τον επικαλούμενο σήμερα «υβριδικό πόλεμο». Σε παραπλήσια γραμμή κινήθηκε και ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg κατά τη διάρκεια της συνέντευξης τύπου στην τακτική Σύνοδο των Υπουργών Αμύνης του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες, τον Ιούνιο του 2015 (6), χρησιμοποιώντας όμως τον όρο «υβριδικός πόλεμος» και παρά την απουσία του από τα εγκεκριμένα δοκίμια της Συμμαχίας. Απαντώντας σε ερώτηση δημοσιογράφου για την ανάγκη απάντησης στον «υβριδικό πόλεμο» που εξαπόλυσε η Ρωσία στην Ουκρανία απάντησε: «Then on hybrid. So hybrid is one issue which we now are really focusing on and we are developing our strategy and I think we have to understand that hybrid warfare is the combination of military and non military means of overt and covert operations.» Κατανοούμε λοιπόν την ευρύτητα του όρου «υβριδικός πόλεμος». Σε τελική ανάλυση, ο όρος δεν αναφέρεται σε μια πρωτοεμφανιζόμενη μορφή πολέμου αλλά υποδηλώνει μία σύνθεση χαρακτηριστικών και γνωρισμάτων που η κλασική δυτική στρατηγική σκέψη

του 19ου αιώνα σκόπιμα και εστιασμένη στα δεδομένα εκείνης της εποχής διαχώρισε. Σε πολύ γενικές γραμμές, ως «υβριδικός πόλεμος» ορίζεται μια ολιστική μορφή πολέμου, η οποία περιλαμβάνει συμβατικές και μη συμβατικές επιχειρήσεις, σύμμετρες και ασύμμετρες ικανότητες, συνδυαστική εφαρμογή κλασικών πολεμικών ενεργειών με τρομοκρατικές δράσεις, προπαγάνδα και πληροφορικές επιχειρήσεις, ψυχολογικό πόλεμο, οικονομικές και πολιτικές πιέσεις, επιδείξεις και προβολή ισχύος κ.λπ. Το «πακέτο» των ενεργειών που διαμορφώνουν το μείγμα αυτό έχει σπονδυλωτή φύση και είναι ανοιχτό, λαμβάνοντας υπόσταση ανά περίπτωση. Το σημαντικότερο είναι ότι το μοντέλο του «υβριδικού πολέμου» δεν περιλαμβάνει απλώς παράλληλες και συνδυαστικές εφαρμογές συμβατικών και μη συμβατικών μεθόδων προβολής ισχύος, αλλά την ενσωμάτωσή τους σ’ ένα ενιαίο, αδιαίρετο και συνθετικό πλαίσιο. Ένα άλλο χαρακτηριστικό του «υβριδικού πολέμου» είναι η ρευστή του μορφή και η δυνατότητα να εφαρμόζεται σε όλα τα επίπεδα μιας αντιπαράθεσης, από το τακτικό μέχρι αυτό της υψηλής στρατηγικής. Και το σημαντικότερο όλων είναι ότι ο «υβριδικός πόλεμος» δεν αναγνωρίζει τα συμβατικά όρια μεταξύ ειρήνης και πολέμου και δεν περιορίζεται απ’ αυτά, ενοποιώντας τον πόλεμο και την ειρήνη σε ενιαία και αδιαίρετη γκρίζα ζώνη.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΕΝΑΝ «ΥΒΡΙΔΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ»

κρίση της Γεωργίας αλλά της Ουκρανίας κυρίως ώθησαν το ΝΑΤΟ να προσδιορίσει τα χαρακτηριστικά της αποκληθείσης «υβριδικής σύγκρουσης» με σκοπό να αναπτύξει μεθόδους αντίδρασης. Στις προαναφερθείσες κρίσεις οι ρωσικές ενέργειες απέβλεπαν στην αποσταθεροποίηση του κράτους, την κατάρρευση των υποδομών και στην πόλωση της κοινωνίας.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

53 Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, εύκολα επιτυγχάνεται η υποκίνηση εσωτερικών ταραχών και η προώθηση επιδιώξεων μειονοτικών στοιχείων και ακραίων ομάδων. Επίσης, η λαϊκή αναστάτωση σε συνδυασμό με την εξωτερική πίεση μέσα σε ένα περιβάλλον έντονων απειλών και πειθαναγκασμού επηρεάζει την ηγετική ομάδα, της χώρας και παραλύει την ικανότητα αντίδρασης αλλά και τη βούληση αντίστασης της. Όλα τα παραπάνω στοιχεία τα διακρίναμε στην κρίση της Ουκρανίας και ξετυλίχθηκαν ταχύτατα. Βέβαια, η μακροχρόνια αποτυχημένη ουκρανική πολιτική είχε επιτύχει τη συσσώρευση όλων εκείνων των συνθηκών που επέτρεψαν την ανάφλεξη. Έχοντας μελετήσει την εξέλιξη της κρίσεως το ΝΑΤΟ κατέληξε στα παρακάτω συμπεράσματα και τρόπους αντίδρασης: Το κέντρο βάρους (centre of gravity) στις «υβριδικές συγκρούσεις» είναι ο πληθυσμός. Η πολύπλευρη πίεση στοχεύει και στη δυνατότητα λήψεως αποφάσεων από την ηγεσία της χώρας. Χρησιμοποιούνται καλυμμένες ενέργειες ώστε να μην είναι δυνατόν να στοιχειοθετηθούν κατηγορίες κατά του επεμβαίνοντος (smoking gun). Στρατιωτικά συμβατικά μέτρα δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση παρομοίων κρίσεων ενώ ενίοτε μάλιστα η μορφή της απειλής είναι μη αντιμετωπίσιμη με συμβατικές στρατιωτικές μεθόδους. Μόνη της η ικανότητα άμεσης στρατιωτικής απάντησης (Rapid military response), καίτοι αναγκαία, δεν επαρκεί. Στρατιωτικές στρατηγικές λογικής «μαζικών αντιποίνων» τελείως ακατάλληλες. Ο έγκαιρος εντοπισμός και η διάγνωση των ενδείξεων πρόκλησης συνθηκών ανωμαλίας σημαντικότατοι παράγοντες πρόληψης. Αντιμετώπιση «υβριδικών συγκρούσεων» στα τελικά στάδια εκδήλωσης

τους αναποτελεσματική. Σε προβληματικά κράτη αναγκαία η έγκαιρη και αποτελεσματική εφαρμογή της επικαλούμενης «ανασυγκρότησης του τομέα της ασφάλειας» (Security Sector Reform-SSR) με ενίσχυση των θεσμών, των δημοκρατικών διαδικασιών, της διαφάνειας, του κράτους του νόμου και της αποτελεσματικότητος των κρατικών οργάνων. Σημαντική η αντιμετώπιση των ανισοτήτων και η αποφυγή περιθωριοποιήσεως τμημάτων του πληθυσμού. Αποφυγή υπερβολικών αντιδράσεων και αυτοσυγκράτηση με παράλληλη επίδειξη αποφασιστικότητας. Εστίαση στον πληροφοριακό πόλεμο, στις ψυχολογικές επιχειρήσεις, στην κυβερνοάμυνα και στην ομαλή λειτουργία των υποδομών. Ξεκάθαρη και πολύπλευρη στήριξη του προσβαλλόμενου κράτους.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

ίναι πιθανός ένας επικαλούμενος «υβριδικός πόλεμος» (επί της ουσίας full spectrum war) στη σημερινή και μελλοντική ελληνική πραγματικότητα; Η προσωπική μου απάντηση είναι καταφατική καθώς εκτιμώ τη συγκεκριμένη αυτή μορφή του πολέμου, ως την πλέον πιθανή. Ο εξ ανατολών αντίπαλος εκτιμάται ότι διαθέτει τα αναγκαία μέσα

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

και τις ικανότητες για την ενορχήστρωση μιας «πλήρους φάσματος» προσβολής. Το παρελθόν έχει αποδείξει ότι διαθέτει και την υπομονή για να αδράξει την κατάλληλη ευκαιρία. Οι πρόσφατες ρωσικές ενέργειες σε Γεωργία και Ουκρανία σίγουρα έχουν αποτελέσει πηγή σχεδιασμού, τεχνογνωσίας και προετοιμασίας για την αντίπαλο χώρα. Το ερώτημα είναι εάν έχει προκληθεί εκ μέρους μας η αντίστοιχη ανησυχία από τη δημιουργία «υβριδικών οντοτήτων» στην περιοχή μας και η προετοιμασία μας για την αντιμετώπιση των «υβριδικών απειλών».

Σημειώσεις: 1. “Thoughts on Hybrid Conflict”, Russel W. Glenn, Small War Journal, 2009. 2. “Military Capabilities for Hybrid War”, Insights from the Israel Defense Forces in Lebanon and Gaza, David E. Johnson, RAND, 2010. 3. “Hybrid War-A New Security Challenge for Europe”, Background Notes of Latvian Presidency of the Council of the European Union, 2015. 4. “Hybrid Warfare”, USGAO, Report, September 10, 2010. 5. “A Closer Look at Russia’s Hybrid War”, Michael Kofman and Matthew Rojansky, Wilson Center at Kennan Institute, Kennan Cable, April 2015. 6. Δηλώσεις του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg κατά την έναρξη της τακτικής Συνόδου των Υπουργών Αμύνης του ΝΑΤΟ (24 Ιουνίου 2015). http://www.nato.int/ cps/en/natohq/opinions_120953. htm?selectedLocale=en

Από τους χαριζίτας εις το Ισλαμικόν Κράτος Ιράκ και Συρίας

Υπο κ. Κυριακού Θ. Νικολάου - Πατραγά (ΔρΝ), Εντεταλμένου διδασκαλίας ισλαμικού δικαίου και θεσμών πανεπιστημίου Αθηνών

ιδεολογία του Ισλαμικού Κράτους Ιράκ και Συρίας (ISIS) δύναται να ενταχθή εις την ούτω κληθείσαν και εν τοις κόλποις του ισλάμ έκπαλαι αναπτυχθείσαν τάσιν του τακφηρισμού. Τον ορισμόν αυτού λαμβάνομεν από την λιτώς διατετυπωμένην καταγραφήν αυτού παρά του καθηγητού Ιωάννου Θ. Μάζη, ήτις εν τη ακριβεία αυτής εκφράζει το αληθές περιεχόμενον αυτού κατά τρόπον ακριβή και πλήρη. «Η ουσία του τακφήρ (:της απιστίας) βασίζεται στον αφορισμόν και την αναθεματικήν αποπομπήν κάθε μουσουλμάνου κάφερ, δηλαδή που αμαρτάνει σοβαρά και κατ’ εξακολούθησιν μη σεβόμενος τις αρχές και τα κελεύσματα της σαρήας (:ιερού νόμου). Τα μέλη της μουσουλμανικής κοινότητος (Γκαμάα αλΜοσλεμούν) θεωρούν εαυτούς ως τους μόνους πραγματικούς πιστούς».1 Εκ του περιεκτικού πλην ενδελεχούς τούτου ορισμού προκύπτει το επί των πηγών των ιδίων των τακφηριστών και αλλαχόθεν γνωστόν, ότι οι μετερχόμενοι του τακφήρ θεωρούν εαυτούς ως τους μόνους πραγματικούς μουσουλμάνους και άρα πιστούς, με όλους τους

υπολοίπους θεωρουμένους απίστους, εισέτι κάν προέβησαν εις τας δύο ομολογίας πίστεως και τηρούν πιστώς και απαρεγκλίτως τους υπολειπομένους τέσσαρας πυλώνας της θρησκείας του Ισλάμ. Προς εφαρμογήν του τακφηρισμού απαιτείται, όπως τα αναθεματίζοντα μέλη ανήκουν εις μίαν συντεταγμένην οργάνωσιν, έχουσαν ιδίαν αυστηράν ερμηνείαν του ισλάμ –ήτις όμως εν τοις πράγμασιν αποκλείει της αληθούς ερμηνείας– επί τη βάσει της οποίας πορεύονται τα μέλη αυτής· όσοι δεν εντάσσονται εις αυτήν και άρα δεν ακολουθούν τας θεσμοθετήσεις της θεωρούνται άπιστοι. Εντεύθεν καταστρατηγείται η μωαμεθανική τοποθέτησις ως διεσώθη υπό του Μοκκτάντ μπέν Άσουαντ και προστίθεται εις την περί τον Μωάμεθ διήγησιν, καθ’ ήν «παραμένει ο πιστός εν τη πορεία (:πίστει του) της θρησκείας του, εφ’ όσον δεν εξέχυσεν απηγορευμένως αίμα». Κατά την σχετικήν διήγησιν του Μοκκτάντ μπέν Άσουαντ· «Είπον, ω προφήτα του Θεού, άν ίδω άνθρωπον εκ των απίστων, το οποίον ηθέλαμεν να φονεύσωμεν και (:ούτος) έπληξε την μίαν των χειρών μου διά ξίφους και κατέφυ-

γεν εις (:ένα) δένδρον και είπεν· κατέστην μουσουλμάνος, να τον φονεύσω μετά την αναφώνησιν αυτήν; Είπεν ο προφήτης του θεού μη τον φονεύσης. Είπον, έκοψε μίαν των χειρών μου και μετά είπε τούτο (:έδοτο την ομολογίαν πίστεως). Είπεν ο προφήτης μη τον φονεύσεις, αν τον φονεύσης θα ευρεθής εις οίαν θέσιν ευρίσκετο ούτος πρό της ομολογίας του (:θα καταστής άπιστος)»2. Νεώτερος όμως ισλαμιστής, ο Σάϋεντ Κότμπ, τοποθετείται άλλως παρά την ύπαρξιν της διηγήσεως αυτής. κατ’ αυτόν· «όστις αναφωνεί τας δύο ομολογίας της πίστεως και δεν πορεύεται βάσει αυτών είνε όλως δι’ όλου άπιστος».3 Υποστηρίζεται ευρέως παρά τοις δυτικοίς4, ότι ο τακφηρισμός ανεπτύχθη μεσούντος του Κ’ αιώνος εις χείρας του Σάϋεντ Κότμπ ή και λίαν μεταγενεστέρως παρά των Σαλάχ Σαράϋα και Σσόκρη Μουστάφα, αμφοτέρων μαθητών του πρώτου5. Θεωρώ ότι η θέσις αύτη δεν ανταποκρίνεται εις την αλήθειαν, διότι η ουσία αυτού, κάν έτι δεν εχρησιμοποίει αυτήν την ονομασίαν – όπερ παραμένει συζητήσιμον–, εντο-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

πίζεται το πρώτον εις τας απαρχάς της ισλαμικής ιστορίας. Ειδικώτερον την πρώτην εκδήλωσιν αυτού του φαινομένου εντοπίζομεν ακόμη και προ της οριστικής θεσμοθετήσεως του σχίσματος του σηισμού6 και επί της χαλιφείας του τετάρτου των ούτω κληθέντων εναρέτων χαλιφών Άλη μπέν Άμπη Τάλεμπ7. Ούτω, διά πρώτην φοράν δημιουργείται ο ισλαμισμός υπό των χαριζιτών8, αντιδιαστελλόμενος του αυθεντικού και αληθούς ισλάμ, δοθέντος ότι ο πρώτος παρουσιάζεται ως τοιούτος χωρίς όμως και εν τοις πράγμασι ν’ ανήκη εις αυτόν, αφ’ ού εισάγει νέας ρυθμίσεις μη ανταποκρινομένας προς τας πηγάς της σαρήας, όπως και νέαν οπτικήν, καταστρατηγούσαν εν πολλοίς το τε θείον δίκαιον και την μωαμεθανικήν πρακτικήν.9 Κατά τας αντιλήψεις αυτών, άπαντες οι θεωρούντες εαυτούς μουσουλμάνους δεν είνε τοιούτοι και εντάσσονται εις την χορείαν των απίστων, λαμβάνοντες θέσιν χείρονα της των επιλοίπων λαών της βίβλου, δοθέντος ότι οι μεν δεύτεροι ευρίσκονται υπό προϋποθέσεις υπό την προστασίαν του ισλάμ, οι δε πρώτοι εις ουδέν διαφέρουν των ειδωλολατρών. Επειδή εξ υπ’ αρχής κατέστη αδύνατον να δημιουργήσουν κράτος και να εφαρμόσουν επί των γεωγραφικών του ορίων την ιδικήν των περί ισλάμ θεώρησιν, προσέφυγον εις πράξεις τρομοκρατικάς κατά του εκάστοτε αληικού, ομαϋαδικού και αβββασιδικού καθεστώτων, μετατρεπόμενοι εις συμμορίας και

δρώντες ως αύται. Κατά την αντίληψίν των το τοιούτο είνε επιτρεπτόν, διότι η όμα (:κοινότης των πιστών) ταυτίζεται προς την κοινότητά των.10 Κατά την σύγχρονον εποχήν η τοιαύτη τοποθέτησις έλαβε νέαν ισχυράν ώθησιν υπό της οργανώσεως των Αδελφών Μουσουλμάνων11, οι οποίοι αποτελούν την μήτραν του ισλαμισμού εν τη συγχρονία και αφ’ όθεν προέρχονται όλαι αι και σήμερον ανθούσαι ακραίαι τακφηριστικαί και τρομοκρατικαί οργανώσεις, μεθ’ ών η αλ-Κάαντα και το οψιγέννητον Ισλαμικόν Κράτος. Δεν πρόκειται να μηκύνω τον λόγον επί της ιστορίας αυτών. Αρκούμαι μόνον εις δύο παραδείγματα από την φιλολογίαν των και δη από την πρώιμον εποχήν, καταδεικνύοντα ότι αύτη ήρχισεν ακραία, μισαλλόδοξος και αιμοσταγής, καθώς παραμένει μέχρι την σήμερον. Εις το εναρκτήριον τεύχος του επισήμου οργάνου των Αδελφών Μουσουλμάνων, ο σεϊχης Αμπντέλ Ραχμάν αλ-Σαάτη, πατήρ του γενικού καθοδη-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

γητού και ιδρυτού αυτών Χάσαν αλΜπάνα, απευθύνει την εξής πρόσκλησιν εις τα μέλη αυτής «Ετοιμασθήτε ω στρατιώται και να λάβη έκαστος εξ υμών τα όπλα του, να τα προετοιμάση και να μη λείψη κανείς και να προχωρήσετε προς όπου διαταχθήτε. Λάβετε αυτήν την κοινότητα μετά προσηνείας διότι είνε ενδεής και έχει χρείαν φροντίδος και εξαρτήσεως-καθοδηγήσεως. Περιγράψετε (:καθορίσετε) δ’ αυτήν το ιατρικόν, διότι πόσαι εις τας όχθας του Νείλου καρδίαι πάσχουν και σώματα ασθενούν. Αφοσιωθήτε εις την προετοιμασίαν του εις το φαρμακείον σας και να το παράσχη η ομάς της σωτηρίας σας. Εάν η κοινότης αρνηθή (:να το λάβη), σταθεροποιήστε τας χειράς της με δεσμά και βαρύνετε την πλάτην της με σίδηρα και να της δώσετε την δόσιν της δια της βίας. Εάν εύρετε εις το σώμα της μέλος νοσηρόν αποκόψατέ το και επικίνδυνον καρκίνωμα αφαιρέσατέ το. Προετοιμασθήτε στρατιώται του θεού, διότι πολλοί εις αυτόν τον λαόν έχουν εις τους ωτάς των ρήγμα (:κώφευσιν) και εις τα όμματά των τύφλωσιν».12 Επί του αυτού μήκους κύματος κινείται και ο υιός, ο ιδρυτής της οργανώσεως Χάσαν αλ-Μπάνα. Λαμβάνων την σκυτάλην υπό του πα-

56 τρός του αναφωνεί «Τί άλλο είνε η δύναμις (:βία) παρά το πικρόν φάρμακον προς το οποίον προστρέχει η διαλελυμένη και ματαιοπονούσα ανθρωπότης (:κοινωνία) προς επαναφοράν της ορμής της και διά να διαλύση την παντοδυναμίαν της τυραννίας. Ούτω (:προήλθεν) η θεωρία του ξίφους εις το ισλάμ. Το ξίφος εις χείρας του μουσουλμάνου είνε ως η λαβίς εις χείρας του χειρουργού προς καυτηριασμόν της κοινωνικής νόσου»13, ενώ ο εκ των ηγετών της μυστικής υπηρεσίας αυτών Μαχμούντ αλ-Σαπάγ γίνεται σαφέστερος «Τα μέλη της υπηρεσίας κατέχουν το δικαίωμα και άνευ αδείας υπό τινος να φονεύσουν οίον επιθυμούν εκ των πολιτικών των αντιπάλων, όλοι έχουν αναγνώσει την προφητικήν σόναν, επιτρέπουσαν την φόνευσιν των εχθρών του θεού (:της οργανώσεως δηλαδή)».14 Κατόπιν ερχόμεθα εις άλλον θεωρητικόν της οργανώσεως, τον Σάϋεντ Κότμπ, 15 θέσαντα τα πράγματα εις την ορθήν των κατά την αντίληψιν των Αδελφών Μουσουλμάνων βάσιν. Δι’ αυτόν ο τακφηρισμός αποτελεί την ιδιοπροσωπείαν της οργανώσεως και την ταυτότητα αυτής. Εις τα δύο κεντρικώτερα βιβλία του Φη ζελάλ αλ-κοράν και Μαάλεμ φή αλ-ταρήκκ θέτει την ιδεολογικήν του τοποθέτησιν, η οποία όμως εκθέτει το ίδιο το ισλάμ, το οποίον ουδεμίαν σχέσιν έχει με αυτήν την μισαλλοδοξίαν. Αναγιγνώσκομεν: «Η γκαχελέϋα (:εποχή της αγνοίας και κατ’ επέκτασιν προϊσλαμιαία εποχή)16 δεν αποτελεί ονομασίαν μιας συγκεκριμένης παρελθούσης του ισλάμ ιστορικής περιόδου, αλλά δύναται να ισχύση αυτολεξεί εις πάσαν εποχήν και υφ’ όλας τας συνθήκας, ανεξαρτήτως τόπου και χρόνου, αι οποίαι παρουσιάζουν κοινά στοιχεία και όμοια συμπτώματα προς αυτήν την προγενεστέραν του ισλάμ χρονικήν περίοδον»17 ενώ αλλαχού αναφέρει «εν τη εννοία της γκαχελέϋα υπεισέρχεται κάθε άθεος κοινωνία, όπως η Ινδία, η Κεντρώα Αφρική και η Ιαπωνία, και κάθε κοινωνία η οποία ήτο

ή και παραμένει ανήκουσα εις τας θρησκείας της βίβλου όπως αι κεφαλαιοκρατικαί κοινωνίαι·επίσης, και εκείναι αι κοινωνίαι αι οποίαι εξετροχιάσθησαν των ισλαμικών κοινωνιών, ήτοι υπάγονται εις την κοινωνίαν της γκαχελέϋα, «εκείναι αι κοινωνίαι αι οποίαι αυτοαποκαλούνται ισλαμικαί, διότι δεν θρησκεύουν με μόνην την υποδούλωσιν εις τον θεόν εις την θέσμισιν των του βίου των, δοθέντος ότι ακόμη και αν δεν πρεσβεύουν ειμή τον μονοθεϊσμόν, δίδουν τας θεϊκάς ιδιότητας εις μη (:μόνον) αυτόν, αποδίδουσαι νομοτάγειαν και αλλαχού, δι’ ής λαμβάνουν τους θεσμούς, την νομοθεσίαν, τας αξίας, τας αρχάς, τα ήθη και τα έθιμά των»17. Και συνεχίζει «η μεγάλη δυσκολία που αντιμετωπίζουν τ’ αληθή κινήματα του Ισλάμ αποτυπούται εις την ύπαρξιν πολλών ανθρώπων, οι οποίοι είνε μουσουλμάνοι και ζουν εις χώρας που κάποτε ανήκον εις τον οίκον του ισλάμ, όπου εκυριάρχει η θρησκεία του θεού και εκυβερνώντο υπό του νόμου του. Εν συνεχεία όμως αι χώραι αύται εγκατέλειψαν το ισλάμ και ονόματι (:μόνον) πρεσβεύουν (:αυτό), δοθέντος ότι αρνούνται τα χρειώδη του ισλάμ δογματικώς και πρακτικώς, ακόμη καν θεωρούν ότι δογματικώς ακολουθούν αυτό» και «σήμερον εν τη γη υπάρχουν πλήθη ανθρώπων, των οποίων τα ονόματα είνε ονόματα μουσουλμάνων και ανήκουν εις τα πλήθη των μουσουλμάνων, πλην όμως ούτε τα πλήθη ομολογούν τον μονοθεϊσμόν υπ’ αυτήν την έννοιαν ούτε αι χώραι

θρησκεύονται τον Θεόν υπ’ αυτήν την έννοιαν. Εάν όμως ανήρ δεν ομολογεί την πίστιν υπ’ αυτήν την έννοιαν. Εάν όμως ανήρ δεν ομολογή την πίστιν υπ’ αυτήν την έννοιαν, δεν έχει ομολογήσει και δεν έχει εισέλθει εις το ισλάμ, οίον κάν είνε τούνομα ή η καταγωγή του, και οία έκτασις γης δεν επιτυγχάνει την ομολογίαν υπ’ αυτήν την έννοιαν είνε έκτασις γης, η οποία ούτε πρεσβεύει το ισλάμ ούτε έχει εισέλθει το ισλάμ εις αυτήν»18 και «αποτελεί μάχην υπάρξεως ή μάχην μεταξύ δύο υπάρξεων, μεταξύ των οποίων δεν δύναται να υπάρξη συνύπαρξις ή ειρήνη»19. Κατόπιν αναφέρεται εις τον ρόλον της ομάδος του. «Αποστολή μας δεν είνε να συμβιβασθώμεν με την πραγματικότητα αυτής της κοινωνίας της αγνοίας (:γκαχελέϋα) ούτε να της δηλώσωμεν αφοσίωσιν, αλλά πρέπει να εξυψωθώμεν (:υπερβώμεν αυτήν και να μη μεταβάλωμεν και επ’ ελάχιστον (:έστω) τας αρχάς μας. Ευρισκόμεθα εις διασταύρωσιν οδών και αν πορευθώμεν και εν μόνον βήμα, θ’ απολέσωμεν την μέθοδον και θα χάσωμεν την οδόν20. Εν συνεχεία καθίσταται δεικτικώτερος. «Το ισλάμ δεν (επι)δέχεται μέσας λύσεις. Είτε ισλάμ είτε γκαχελέϋα. Και αποστολή μας είνε η εξάλειψις αυτής της γκαχελέϋας»21. Εντύπωσιν προκαλεί δε ότι εις τα κείμενα αυτού ευρίσκεται η αιτιολόγησις των βομβιστικών επιθέσεων εις Παρισίους τον Νοέμβριον του 2015. «Ημείς δεν πρόκειται να τους αποκρύψωμεν το ισλάμ, αλλά θα ήμεθα ειλικρινείς μαζή των· αυτή η γκαχελέϋα την οποίαν βιώνετε, είσθε εντός της ευτελείς (:ελαττωματικοί), και ο θεός βούλεται να σας εξαγνίση, και αυταί αι καταστάσεις εις τας οποίας ευρίσκεσθε είνε αισχραί· αυτή η ζωή εις την οποίαν ευρίσκεσθε είνε χαμαιρπής, και ο θεός εθέλει να σας εξυψώση».22 Κατόπιν δεν κρύπτεται όπισθεν των λέξεων, είνε σαφής, ακριβής και κάθετος. «Όποιος γνωρίζει την φύσιν αυτής της θρησκείας γνωρίζει την νομοτέλειαν της ισλαμικής κινηματικής ενεργείας

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

57 υπό την μορφήν του δια ξίφους γκεχάντ παραπλεύρως προς το δι’ αποδείξεων τοιούτο23» και καταλήγει «οι μουσουλμάνοι είνε μισθωτοί ενώπιον του θεού και όταν θελήση να πράξουν (:τι) θα (:το) πράξουν καθώς ο ίδιος (:ο θεός) βούλεται, διότι τούτο αποτελεί ζήτημα της αρμοδιότητος του έχοντος την εξουσίαν και ουχί του μισθωτού».24 Ο Σάϋεντ Κότμπ, προς τιμήν του, είνε σαφής και ειλικρινής και δεν μας προσφέρει πεδίον ερμηνειών. Αι λέξεις του κτυπούν με την αυτήν βιαιότητα των όπλων και προκαλούν μείζον κακόν, μεγαλύτερο και από την ιδίαν την δυναμίτιδα. Βεβαίως, δύναταί τις να αντείπη ότι ουδεμία σχέσις υφίσταται μεταξύ αυτού του αφορισμού και των Αδελφών Μουσουλμάνων. Τα πράγματα όμως έχουν άλλως, διότι κατ’ αυτούς τους ιδίους τους Αδελφούς «Ο Χασάν αλ-Μπάνα υπήρξεν ο ιδανικός σπόρος της ισλαμικής σκέψεως και ο Σάϋεντ Κότμπ ο εύχυμος καρπός αυτής της ιδέας».25 Νομίζω, ότι αυτή η φράσις δεν χρήζει περαιτέρω σχολιασμού. Η άλυσις του ισλαμισμού συνεχίζεται· κάθε νέος ισλαμιστής να προσθέτη περισσότερον αφορισμόν εις τον ήδη υφιστάμενον. Οι μαθηταί του Σάϋεντ Κότμπ, όλοι προελθόντες εκ των Αδελφών Μουσουλμάνων προσθέτουν έκαστος τον ιδικόν του αμητόν· Σαλάχ Σαράϋα, Σσόκρη Μουστάφα, Άυμαν αλ-Ζαουάχρη26 αποτελούν την φυσιολογικήν απόληξιν αυτής της ιδέας. Εξ αυτών προήλθε και ο ηγέτης του Ντάες (ισλαμικού Κράτους) Άμπου Μπάκρ αλ-Μπογντάντη. Και δύο καταληκτικά σχόλια. Ο πνευματικός πατήρ του προέδρου Ερντογάν, Ερμπακάν, συνεδέθη με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους κατά την μαθητείαν του εις το Πολυτεχνείον του Μονάχου. Επιστρέψας κατόπιν εις Τουρκίαν μετέφρασεν εις την τουρκικήν το πλέον μισαλλόδοξον όλων βιβλίον του Σάϋεντ Κότμπ Μαάλεμ φή αλ-ταρήκκ.27 Και τέλος, ο ύμνος των Αδελφών Μουσουλμάνων, αποτελών και τον όρκον αυτών, αναφέρει· «Το κοράνιον είνε ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

το σύνταγμά μας. Ο προφήτης ο ηγέτης μας. Και ο υπέρ του θεού (:πίστεως) θάνατος η υπερτάτη επιδίωξίς μας».28 Και ο υπέρ πίστεως θάνατος η υπερτάτη επιδίωξίς μας. Εις τούτο εμπερικλείεται όλη η ιδεολογία του ισλαμισμού από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερον. Υποσημειώσεις: 1. Ιωάννου Θ. Μάζη, Το όνομα είναι Οιωνός παρά του Αυτού, Verba geopolitica et islamica, εισαγωγή, επιμέλεια, σχόλια Κυρ. Θ. Νικολάου-Πατραγά (Islamica, arabica et turcica X), εν Αθήναις 2013, σσ. 429-434 (εδώ σσ 432-433). 2. Εύρηται παρά Ρέφαατ αλ-Σαήντ, Η διαπάλη ισλάμ και ισλαμισμού. Ιστορία και ιδεολογία της ισλαμιστικής τρομοκρατίας, εισαγωγή, επιμέλεια, μετάφρασις Κυρ. Θ. Νικολάου-Πατραγά (Ισλαμικαί Μελέται Β΄), εν Αθήναις 2015, σσ. 217-218. 3. Αυτόθι, σ. 39 4. Όρα φερ’ ειπείν Φωτίου Παπαγεωργίου και Αντωνίου Σαμούρη, Ισλαμισμός και ισλαμοφοβία. Πέρα από την προκατάληψη, εν Αθήναις 2012, σσ. 124 επ. 5. Περί αυτών, όρα Ρέφαατ αλ-Σαήντ, Η διαπάλη, ένθ’ άν, σσ. 145 επ, 161 επ. 6. Περί αυτού, όρα την υπό δημοσίευσιν μελέτην μου διά τας διαφοράς σονιτισμού και σηισμού εν Θεωρία και Πράξη Διοικητικού Δικαίου και Αγγελικής Γρ. Ζιάκα, Το σιιτικό ισλάμ. Οι κοινωνικές και πολιτικές του προεκτάσεις στη Μέση Ανατολή, εν Θεσσαλονίκη 2004. 8. Περί αυτών, Νάσερ μπέν Σουλεϋμάν μπέν Σαήντ αλ-Σάμπεη, Αλ-Χαουάρεγκ ου αλχακκήκα αλ-γάεμπα, β΄ έκδοσις, εν Ομάν 1424/2003. Να σημειωθή πάντως ότι ο χαλίφης Άλη εθεώρει ότι οι χαριζίται είνε βέλτιστοι των οπαδών του Μωαβίου λέγων «Μη φονεύετε τους χαριζίτας μετά από εμέ (:τον θάνατόν μου). Διότι ο εκζητών το δίκαιον και σφαλλόμενος (:οι χαριζίται) δεν είνε όπως ο εκζητών το άδικον επιτυγχάνων (:οι του Μωαβίου οπαδοί)», όρα Μουστάφα αλ-Σσάκαα, Ισλάμ μπέλα μαδάχεμπ, κα΄ έκδοσις, εν Καΐρω 2014, σ.130. 7. Περί του Άλη όρα, Τάχα Χουσείν, Αλ-φέτνα αλ - κόμπρα, Άλη ουά μπανού, τ.β΄: εν Καϊρω σποράδην και Κυρ. Θ. ΝικολάουΠατραγά, Η κοινωνική παράμετρος των εξουσιαστικών συγκρούσεων εν τω πρωίμω ισλάμ εν Εκκλησιαστικός Φάρος τ. Π΄ (2009), σσ. 85-104. 8. Περί της αληθούς διδασκαλίας του ισλάμ εις τα ζητήματα του πολέμου, όρα Κυρ. Θ. Νικολάου-Πατραγά, Το Νομικόν καθεστώς του «ιερού» πολέμου κατά το ισλαμ, [Ισλαμικαί Μελέται Α΄], εν Αθήναις 2015. 9. Ρέφαατ αλ-Σαήντ, Η διαπάλη, ενθ’ ανωτ., σσ. 36-45. 10. Περί αυτής, όρα Ρέφαατ αλ-Σαήντ, Τα-

ρήχ γκαμάατ αλ-εχουάν. Αλ-μασήρα ου αλ-μασήρ [Υπουργείον πολιτισμού], εν Καίρω 2015 σσ. 751 και Ιωάννην Θ. Μάζην, Γεωγραφία του ισλαμιστικού κινήματος στην Μέση Ανατολή, γ’ έκδοσις, εν Αθήναις 2012, σσ. 119 επ. 11. Αλ-Ναδήρ, τεύχος α’, άουελ μουχάραμ 1357 (:1936) παρά Ρέφαατ αλ-Σαήντ, Η διαπάλη, ενθ’ ανωτ., σσ. 43-44. 12. Αλ-Ναδήρ, ραμαζάνιον 1357 παρά Ρέφαατ αλ-Σαήντ, Η διαπάλη, ενθ’ αν, σσ. 44-45. 13. Χακκήκετ αλ-τανζήμ αλ-χάς ουά ντόρου φή γκαμέετ αλ-εχουάν σ. 132 παρά Ρέφαατ αλ-Σαήντ, Η διαπάλη, ενθ’ άνωτ., σ. 45. 14. Περί αυτού, όρα και Κωνσταντίνον Χ. Γώγον, Τουρκικό πολιτικό ισλάμ και ισλαμιστικά δίκτυα στη Γερμανία, εν Αθήναις 2011, κεφ. α΄ σποράδην. 15. Φή ζελάλ αλ-κοράν τ. Α΄, σ. 10 παρά Ρέφαατ αλ-Σαήντ, Η διαπάλη, ενθ’ ανωτ., σ. 134. 16. Αυτόθι τ. Η΄, σ. 1023 παρά Ρέφαατ αλΣαήντ, Η διαπάλη, ενθ’ ανωτ., σ. 134. Περί της προϊσλαμιαίας εποχής, όρα Κυρ. Θ. Νικολάου - Πατραγά, Εισηγήσεις, «Φιλοσοφία και Ιστορία των δικαϊκών και κοινωνικών θεσμών των αρχαίων δικαιοταξιών της Εγγύς Ανατολής. Μετά παραρτήματος πτολεμαϊκών και ισλαμικών θεσμών (Islamica, arabica et et turcica XII), εν Αθήναις, 2015, σσ. 309 επ., 384 επ., 573 επ., 863 επ. 17. Αυτόθι, τ. Η, σ. 1023 παρά Ρέφαατ αλΣαήντ, Η διαπάλη ενθ’ ανωτ., σ. 134. 18. Ζελάλ τ. Ζ΄, σ. 939 παρά Ρέφαατ αλ-Σαήντ, Η διαπάλη ενθ΄ανωτ., σσ. 134-135. 19. Αυτόθι 20. Μαάλεμ φη αλ-ταρήκκ, σ. 146 παρά Ρέφαατ αλ-Σαήντ, Η διαπάλη ενθ’ ανωτ., σ. 136. 21. Αυτόθι. 22. Μαάλεμ, σ. 150 παρά Ρέφαατ αλ-Σαήντ, Η διαπάλη ενθ’ ανωτ., σ.σ. 136-137. 23. Μαάλεμ σ. 162 παρά Ρέφαατ αλ-Σαήντ, Η διαπάλη ενθ’ ανωτ., σ. 137. 24. Μαάλεμ σ. 172 παρά Ρέφαατ αλ-Σαήντ, Η διαπάλη ενθ’ ανωτ., σ. 137. 25. Σαλάχ Σάντη, Αλ-Σαχεντάν, σ. 77 παρά Ρέφαατ αλ-Σαήντ, Η διαπάλη ενθ’ ανωτ., σ. 228 επ. όπου και άλλαι κρίσεις υποστηρικτικαί αυτής υπό των Αδελφών υπέρ αυτού. 26. Περί της συνδέσεως του Ζαουάχρη με τους Αδελφούς, όρα Ρέφαατ αλ-Σαήντ, Η διαπάλη ενθ’ ανωτ., σ.σ. 274, 281. 27. Σχετικώς Κυρ. Θ. Νικολάου - Πατραγά, Αραβοϊσλαμικός κόσμος. Πηγαί ιστορίας, ιδεολογίας, πολιτικής, πολιτισμού, εν Αθήναις 2016, σ.σ. 733-739. 28. Κυρ. Θ. Νικολάου-Πατραγά, Ιστορική αναδρομή των σχέσεων κράτους και θρησκείας εν τοις αιγυπτιακοίς συντάγμασι παρά Ι. Θ. Μάζη και Κυρ. Θ. ΝικολάουΠατραγά, Αι αραβικαί εξεγέρσεις και η αναδιαμόρφωσις του αραβοϊσλαμικού κόσμου (Πρακτικά Α΄ Διεθνούς μεσανατολικού συνεδρίου του Αθηνήσι πανεπιστημίου), εν Αθήναις 2013 σσ. 332-339 (ιδία 338).

Η 62η Ετήσια Σύνοδος Αποφοίτων Σχολής Αμύνης του ΝΑΤΟ (NDC) Υπό κ. Ζαφειρίου Ταμπακίδη, Αντπχου (Ι) ε.α. Αντιπροέδου ΣΕΕΘΑ και Γραμματέας Συλλόγου Αποφοίτων NDC κριμένος ερευνητής, ανέπτυξε την έκρυθμη κατάσταση στην Εγγύς και Μέση Ανατολή (Ιράκ, Ιράν, Λιβύη και Συρία), τονίζοντας την δυναμική της ύπαρξης του Χαλιφάτου. Ισχυρίσθηκε ότι αυτό είναι αποτέλεσμα της επέκτασης γενικά των Σιιτών στις συγκεκριμένες χώρες, ενώ δημιούργησε ερωτηματικά στο ακροατήριο λέγοντας, ότι η Τουρκία είναι ο μόνος παράγων σταθερότητος στην περιοχή.

Συνάντηση Αντιπροσώπων Εθνικών Συλλόγων Γενικά

πό 14 έως 16 Οκτωβρίου 2015, έλαβε χώρα η Σύνοδος Θέματος στην Ρώμη, όπου και η έδρα της Σχολής. Τις εργασίες της Συνόδου παρακολούθησε ο Γραμματέας του Συλλόγου Ελλήνων αποφοίτων του NDC και αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Επιτελών Εθνικής Αμύνης, Αντιπτέραρχος (Ι) ε.α. Ζαφείριος Ταμπακίδης. Συμμετείχαν 180 περίπου σύνεδροι (απόφοιτοι, εκπρόσωποι Στρατηγείων του ΝΑΤΟ, προσωπικότητες διαφόρων χωρών, σπουδαστές φοιτούντες στο Κολλέγιο). Η όλη εκδήλωση περιελάμβανε τις εξής δραστηριότητες: Σεμινάριο που παρακολούθησαν όλοι οι Σύνεδροι. Επίσημο γεύμα μετά το πέρας του σεμιναρίου, με συμμετοχή και των ομιλητών. Ιδιαίτερη συνάντηση των αντιπροσώπων των εθνικών συλλόγων, με αναφορά ενός εκάστου για τις δραστηριότητές του το προηγούμενο έτος. Την γενική συνέλευση των αποφοίτων, με την ενεργή συμμετοχή της Διοίκησης της Σχολής. Επίσημη βραδινή δεξίωση

Σεμινάριο

ο θέμα του εφετεινού σεμιναρίου είχε τίτλο: “Hybrid Conflict on NATO’s Flanks” και ήταν μέρος του ακαδημαϊκού προγράμματος των σπουδαστών. Με τον καινοφανή όρο Hybrid Conflict, εννοείται η κεκαλυμένη και ομιχλώδης εμπλοκή τακτικών στρατευμάτων με ατάκτους (αντάρτες), ιδίας εθνικής προέλευσης, στο έδαφος άλλης γειτονικής χώρας. Στην τρέχουσα κατάσταση, υπενοείτο η ρωσική επέμβαση και μόχλευση πληθυσμιακών εθνοτικών διαφορών, στην Κριμαία και Ανατολική Ουκρανία, ενώ αορίστως αλλά κατανοητώς εδεικνύετο και η Τουρκία, ως προς την Συρία. Το ακροα-

τήριο προλόγισε ο πρώην Πρόεδρος της στρατιωτικής επιτροπής του ΝΑΤΟ, Δανός στρατηγός ε.α. Knud BARTELS, ενώ οι κύριοι ομιλητές ήσαν: Ο Ολλανδός διπλωμάτης Timo KOSTER, Διευθυντής αμυντικής πολιτικής και δυνατοτήτων στο ΝΑΤΟ. Ο υπόψη ομιλητής αναφέρθηκε στην περιρρέουσα την Ευρώπη κατάσταση, αναφορικά με τις ανεξέλεγκτες ροές προσφύγων προς αυτήν και τόνισε την δυσκολία παροχής επαρκούς μέριμνας για όλους αυτούς. Επεσήμανε ότι το πρόβλημα δεν είναι της μίας ή της άλλης χώρας πρώτης υποδοχής αλλά όλης της Ευρώπης και φυσικά της Συμμαχίας, διότι εγκυμονούνται από την προσφυγική πλημμυρίδα αυτονόητοι κίνδυνοι ασφαλείας (σ.σ. όπως και δικαιώθηκε την 13/11/15 στο Παρίσι). Ο Αμερικανός πρέσβυς επί τιμή Steven PIFER, ο οποίος τώρα είναι Director of the Brookings Arms Control and NonProliferation Initiative. Ο κύριος Πρέσβυς έθιξε κυρίως το θέμα της ρωσικής επέμβασης στην Κριμαία και Ανατολική Ουκρανία. Ανέφερε ότι οι Ρώσοι άρχισαν να εκπαιδεύουν στρατιωτικώς γηγενείς ομοεθνείς τους, ώστε να αντισταθούν καλύτερα στους Ουκρανούς, ενώ αρνούνται την παρουσία τακτικών στρατευμάτων τους, έστω κι αν υπάρχουν εμφανείς αποδείξεις περί του αντιθέτου. Διευκρίνισε ότι στην Κριμαία η ενσωμάτωσή της ήταν εύκολη υπόθεση γι’ αυτούς, διότι το 70% του πληθυσμού είναι ρωσικής καταγωγής, ενώ το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει στην Αν. Ουκρανία. Εξέφρασε δε τον φόβο του, ότι το ίδιο θα συμβεί και σε Εσθονία – Λεττονία, ένεκα των εκεί συμπαγών ρωσικών πληθυσμών. Ο Τούρκος ερευνητής διεθνών σχέσεων και στρατηγικών μελετών Dr. Can KASAPOGLU, κάτοικος Κυρήνειας στα κατεχόμενα της Κύπρου και καθηγητής στο εκεί αμερικανικό πανεπιστήμιο. Ο συγκε-

ραγματοποιήθηκε το πρωί της 16/10/15 υπό την προεδρία της Σλοβένας Κοσμήτωρος της Σχολής, κας D. Skodnik, στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι των εθνικών συλλόγων και αρμόδιοι επιτελείς του Κολλεγίου. Έγινε ενημέρωση των παρόντων για την οικονομική κατάσταση της επιτροπής διοργάνωσης των ετήσιων συναντήσεων του NDC και εκφωνήθηκαν τα ονόματα των αποβιωσάντων αποφοίτων κάθε χώρας. Τέλος ο εκπρόσωπος εκάστου εθνικού συλλόγου, ανέφερε τα πεπραγμένα αυτού στο έτος που πέρασε, ενώ εγκρίθηκε η τροποποίηση του καταστατικού των αποφοίτων της Σχολής.

Γενική Συνέλευση Αποφοίτων

ετά την συνάντηση των Γραμματέων, συνήλθε η Γενική Συνέλευση των αποφοίτων, κατά την οποία ο Διοικητής της Σχολής, Πολωνός Αντιπτέραρχος Janusz BOJARSKI, εξέφρασε τις ευχαριστίες του προς τους συνέδρους, για την επιτυχία της όλης συνάντησης. Επεσήμανε δε ότι βασική επιδίωξη του Κολλεγίου είναι, οι απόφοιτοι να φθάνουν στην ηγεσία των Κλάδων – Υπηρεσιών τους, καθώς και να στελεχώνουν μέχρι το ανώτατο επίπεδο τα συμμαχικά στρατηγεία, ώστε να συμβάλει έτσι η Σχολή στην βελτίωση της συνεργασίας των χωρών – μελών του ΝΑΤΟ.

Συμπεράσματα

ο ετήσιο αυτό σεμινάριο – σύνοδος του NDC, είναι πράγματι μία διεθνής εκδήλωση υψηλού επιπέδου, όπου αναλύονται επίκαιρα θέματα, τα οποία ενδιαφέρουν άμεσα τις χώρες – μέλη και την Συμμαχία. Ο ελληνικός σύλλογος αποφοίτων, ενσωματωμένος από ετών στον ΣΕΕΘΑ, έχει δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για ευρύτερη συνεργασία με την Σχολή και τους άλλους εθνικούς συλλόγους αποφοίτων, γεγονός που βοηθά κατ’ επέκταση στην κατανόηση, προβολή και υποστήριξη των εθνικών θεμάτων διεθνώς.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΑΠΟΨΕΙΣ

Ανάλυση Κυρίων Γεγονότων (Επιμέλεια: Επιτροπή Μελετών Ερευνών ΣΕΕΘΑ)

Η Τουρκία στο επίκεντρο, οι φιλοδοξίες της στον «αέρα» Υπό Δρ Κωνσταντίνου Φίλη, Διευθυντού Ερευνών του ΙΔΙΣ

κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού ήταν μία συνειδητή και προσχεδιασμένη πράξη από πλευράς Τουρκίας. Μεταξύ των στόχων, ο προσδιορισμός των ορίων δράσης της Ρωσίας, η διάσπαση του εξελισσόμενου μετώπου, που διαβουλεύεται γύρω από την επόμενη μέρα στη Συρία (αγνοώντας εν πολλοίς την Τουρκία), καθώς και ο προσεταιρισμός μεγαλύτερου μέρους της συριακής αντιπολίτευσης, η οποία έχει απογοητευτεί από τις παλινωδίες των Δυτικών. Τα αποτελέσματα, πάντως, προς το τοί πρόθυμοι παρόν δεν έχουν δικαιώσει την Άγκυ- να στηρίξουν ρα, εφόσον: α) δεν έλαβε τη στήριξη την Άγκυρα που επιθυμούσε από αρκετούς εκ των ή ακόμη πεεταίρων της, β) οι ΗΠΑ «διόρθωσαν» ρισσότερο να στην πορεία τη βιασύνη Ομπάμα να εναντιωθούν τοποθετηθεί χωρίς επαρκή στοιχεία, στη Μόσχα) αναγνωρίζοντας μεν το δικαίωμα προ- και περιέπλεάσπισης του εναερίου χώρου, αλλά ξε την ήδη αποφεύγοντας να δικαιολογήσουν την ασταθή καεν λόγω επιλογή γ) ο βαρύς και σύγ- τάσταση στη χρονος οπλισμός και αντιαεροπορικά Συρία, ανασυστήματα που θα μεταφέρει η Μό- γνωρίζοντας σχα στην περιοχή θα δυσκολέψουν τη ότι μέχρι σήζωή όλων των μαχητικών που επιχει- μερα οι θέσεις ρούν στη Συρία και το Ιράκ, δ) η Ρωσία της δεν υπολογίζονται επαρκώς, ενώ μοιάζει περισσότερο νομιμοποιημένη αντιθέτως οι Κούρδοι της Συρίας ενικαι ασφαλώς αποφασισμένη να υπο- σχύονται. στηρίξει τα συμφέροντα της, ε) η δε Το αμέσως επόμενο διάστημα, η προσπάθεια προσέγγισης της Δύσης Τουρκία θα πιεστεί από τα ρωσικά με τη Μόσχα φαίνεται επί του παρό- αντίμετρα (ορισμένα έχουν ήδη τεθεί σε ισχύ, άλλα έχουν χρονικό ορίντος να μην ανακόπτεται. Από την άλλη, η Τουρκία πέτυχε ζοντα τις αρχές του επόμενου έτους, μία αμφιλεγόμενη συμφωνία με την ως μοχλός πίεσης για αναδίπλωση της ΕΕ, κυρίως λόγω της ανάγκης της τε- Άγκυρας), θα πρέπει –ανάλογα τις εξελευταίας να δείξει πως κάνει ό,τι είναι λίξεις- να αναθεωρήσει τις σχέσεις της δυνατό για να μετριάσει τις προσφυγι- με τη Ρωσία, να προετοιμαστεί για μία κές και μεταναστευτικές ροές, επιχειρεί σύγκρουση δια αντιπροσώπων (proxy να παρασύρει το ΝΑΤΟ στην υπεράσπι- war), να ενισχύσει εκ νέου το κλονισμέση ενός κράτους-μέλους (η Ρωσία πρέ- νο προφίλ της έναντι των δυτικών της πει να αποφύγει αυτή την παγίδα, γιατί εταίρων –θα ενεργήσει στην κατεύεντός της συμμαχίας υπάρχουν αρκε- θυνση αποκατάστασης της εμπιστοΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

σύνης, σε πρώτη φάση προσπαθώντας να ελέγξει κάποια προσφυγικά ρεύματα (διευκολύνεται και από τις καιρικές συνθήκες) ώστε να δείξει αποτελεσματικότητα- και τέλος να εκμεταλλευτεί τόσο την επίδεινωση των σχέσεων με τη Ρωσία όσο και τη δυνητική της χρησιμότητα στην επιχειρησιακή εξουδετέρωση του «Ισλαμικού Κράτους». Σε κάθε περίπτωση, η Τουρκία επέ-

στρεψε στο επίκεντρο, δηλώνοντας παρούσα στις εξελίξεις, αλλά πλέον θα χρειαστεί να ισορροπήσει σε τεντωμένο σχοινί, κυρίως γιατί η υπερφιλόδοξη ατζέντα της και η συνακόλουθη αναζήτηση ηγεμονικού περιφερειακού ρόλου δεν συγκρούονται μόνο με τα ρωσικά συμφέροντα αλλά και με τα αντίστοιχα των περισσοτέρων από τους δυτικούς της συμμάχους. Συνεπώς, ανεξάρτητα από τον αντίκτυπο της κατάρριψης του Su-24, η Άγκυρα θα πρέπει να μετριάσει τις φιλοδοξίες της, αποδεχόμενη τις νέες συνθήκες, καθώς επίσης και το γεγονός, ότι ο λόγος της στην ευρύτερη περιοχή θα είναι πιο συρρικνωμένος από ό,τι προσδοκά.

60 Η Τουρκία θέτει μόνη της θέμα Στενών Υπό κ. Μελέτη Η. Μελετόπουλου, Δρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Γενεύης

α Δαρδανέλλια (Στενά), είναι ένα από τα πλέον κρίσιμα γεωστρατηγικά σημεία του πλανήτη. Καθέτως συνδέουν τον Εύξεινο Πόντο με το Αιγαίο, ευρύτερα την Ουκρανία, την Ρωσία και τον Καύκασο με την Ανατολική Μεσόγειο. Οριζοντίως συνδέουν τα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη με την Μικρά Ασία και κατά προέκταση με την Εγγύς Ανατολή. Στην μεγάλη εικόνα, αποτελούν τον βασικό κόμβο στην διαγώνια επικοινωνία μεταξύ της Ευρώπης και του Σουέζ, δηλαδή του περάσματος στον Ινδικό Ωκεανό. Πλήθος μύθων και προϊστορικών αφηγήσεων δηλοί το πρώιμο γεωστρατηγικό ενδιαφέρον των Ελλήνων για τα Στενά (Χρυσόμαλλο Δέρας). Ο αντικειμενικός σκοπός του Τρωικού Πολέμου και κατ’ επέκταση της εκστρατείας των Μυκηναίων υπήρξε ασφαλώς ο έλεγχος των Στενών και η πρόσβαση στα χρυσοφόρα κοιτάσματα της Υπερκαυκασίας. Στους ιστορικούς χρόνους, ο πρώτος και ο δεύτερος ελληνικός αποικισμός δημιούργησαν έναν γεωπολιτικό κλοιό γύρω από τα Στενά (Βυζάντιο, Χρυσούπολη κλπ.). Από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, δηλαδή για σχεδόν δύο χιλιετίες, ο έλεγχος των Στενών βρισκόταν υπό τον έλεγχο του Ελληνορωμαϊκού κόσμου, αυτού που αποκαλούμε δυτικό πολιτισμό. Το 1453 εκτός των άλλων σήμαινε την απώλεια ελέγχου των Στενών από τον δυτικό κόσμο. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1453 ευφυώς επέλεξε, αν

και ασιατική δύναμη, ως πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, και οργάνωσε την γεωπολιτική της αρχιτεκτονική γύρω από τα Στενά. Μετά το 1700 η Ρωσία, επιδιώκοντας να καταστεί παγκόσμια υπερδύναμη, διεξήγαγε επί δύο αιώνες σειρά πολέμων εναντίον της Τουρκίας με κύριο στόχο την πρόσκτηση της Κωνσταντινουπόλεως και τον έλεγχο των Στενών. Η σταθερή πολιτική των δυτικών Μεγάλων Δυνάμεων, της Μεγάλης Βρεταννίας και αργότερα των ΗΠΑ, μέχρι σήμερα, ήταν η παρεμπόδιση της Ρωσίας να καταλάβει τα Στενά. Γι’ αυτό και η παρακμάζουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία διατηρήθηκε τεχνητά στην ζωή ως ο «Μεγάλος Ασθενής»,

διότι η Δύση φοβόταν ότι τυχόν διάλυσή της θα διευκόλυνε την ρωσσική κάθοδο στα Στενά. Στον Ψυχρό Πόλεμο, η ένταξη της κεμαλικής Τουρκίας στο ΝΑΤΟ, θωράκισε τα Στενά από τις ρωσσικές πιέσεις. Σήμερα, η αποστασιοποίηση της Τουρκίας από την Δύση, δημιουργεί στις δυτικές μεγάλες δυνάμεις ανασφάλεια σχετικά με τον έλεγχο των Στενών. Ταυτόχρονα η ρήξη της Τουρκίας με την Ρωσία, και τα προσκόμματα που δημιουργεί η Άγκυρα στην ελεύθερη ναυσιπλοΐα διά μέσου των Στενών, που προβλέπεται από τις διεθνείς συνθήκες, επαναφέρει στην επιφάνεια μέτωπα που είχαν κλείσει εδώ και δεκαετίες. Μόνη της η Τουρκία ανοίγει τον ασκό του Αιόλου.

Η Άγκυρα στρατηγικός όμηρος των Ηνωμένων Πολιτειών Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξχου ε.α., Γεωστρατηγικού Αναλυτή- Συγγραφέα

εμπλοκή της Μόσχας στις στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Συρία, όπου οι συμμαχίες είναι πολυσύνθετες και οι σχέσεις πολυδιάστατες, δεν άλλα-

ξε τις ισορροπίες μόνο σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο, αλλά σε περιφερειακό και παγκόσμιο αντίστοιχα. Ας σημειωθεί ακόμη ότι, η ενεργός συμμετοχή των Ρώσων στο συριακό πό-

λεμο είχε ως αποτέλεσμα, αφενός η Δυτική Συμμαχία με κύριο άξονα τις Ηνωμένες Πολιτείες να απολέσει ένα σημαντικό μέρος των πρωτοβουλιών της στην περιοχή, αφετέρου να ισχυ-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

61 ροποιηθεί ένας άλλος συμμαχικός πόλος, που αποτελείται από το Ιράν, τη Ρωσία, το Ιράκ και τη Χεζμπολάχ του Λιβάνου. Με τις αεροπορικές επιχειρήσεις, μπορεί το ισλαμικό κράτος να υφίσταται μεγάλα πλήγματα, να αποσταθεροποιείται και να μειώνονται οι δυνατότητες του, ωστόσο οι επιχειρήσεις αυτές από μόνες τους δεν μπορούν να εξαλείψουν πλήρως την ύπαρξή του. Συνεπώς για την πλήρη εξάλειψη του απαιτείται η διεξαγωγή χερσαίας επιχείρησης. Από την άλλη πλευρά, η τουρκική στρατηγική για τη Συρία, εστιάζει την προσοχή της κυρίως στα εξής: πρώτον, στη δημιουργία ασφαλών περιοχών για τους αμάχους εντός του συριακού εδάφους, αρχικά με τη δημιουργία ζώνης απαγόρευσης πτήσεων και στη συνέχεια διεξαγωγή αντίστοιχης χερσαίας επιχείρησης. Και δεύτερον, στη συγκρότηση Τοπικών Συμβουλίων Διοίκησης, με βάση την εθνική πλειοψηφία. Φυσικά, εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς, ότι η επιδίωξη των Τούρκων έχει ως στόχο τόσο τη διάσπαση της ενότητας μεταξύ των κουρδικών καντονιών και της διεθνοποιημένης ηγεμονίας τους στη βόρεια Συρία, όσο και τη νομιμοποίηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων των Τουρκμένων, σε συνδυασμό με την αποκατάστασή τους λόγω των διώξεων που υπέστησαν. Εν τω μεταξύ η Τουρκία, με την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους στις 24-11-2015, θέλησε να δηλώσει παρούσα στον πόλεμο στη Συρία, επιβεβαιώνοντας παράλληλα τις εκτιμήσεις, ότι το δίδυμο Ερντογάν-Νταβούτογλου και οι στρατιωτικοί είναι συνοδοιπόροι και δεν υπάρχει καμία διάσταση απόψεων μεταξύ τους σε ό,τι αφορά: στο κουρδικό πρόβλημα, τις επιχειρήσεις εναντίον του ΡΚΚ, τη στρατηγική για τη βόρεια Συρία, καθώς επίσης το φόβο για το ενδεχόμενο εκδημοκρατισμού της χώρας. Αν κρίνουμε από τις έως τώρα συμπεριφορές του Ερντογάν, διαπιστώνουμε ότι αυτές στηρίχθηκαν στην

Μετά την βομβιστική επίθεση στο πολιτιστικό κέντρο του Σουρούτς κοντά στα σύνορα με το Κομπάνι της Συρίας.

αρχή: «ΚΕΡΔΙΖΩ, ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ, ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΕΝΤΑΣΗ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ». Εξάλλου, η τακτική αυτή έτυχε για ακόμη μια φορά της ανταπόκρισης της τουρκικής κοινωνίας, αφού το κόμμα ΑΚΡ πέτυχε μια σημαντική νίκη στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 2015. Ειδικότερα: α. Η ισλαμο-εθνικιστική προπαγάνδα προσέλκυσε μεγάλο τμήμα ισλαμιστών και εθνικιστών ψηφοφόρων, καθώς επίσης ψηφοφόρων μικρότερων κομμάτων. β. Η πολιτική αστάθεια και ο κίνδυνος κλιμάκωσης της οικονομικής κρίσης, οδήγησε τους εργαζόμενους σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (αποτελούν το σημαντικότερο πόλο της κοινωνικής δομές της χώρας), να ψηφίσουν το κόμμα ΑΚΡ. γ. Το ΑΚΡ ενδυνάμωσε την κοινωνική δυναμική του ισχυροποιώντας τη βάση των μηχανισμών της τοπικής αυτοδιοίκησης, πραγματοποιώντας συνεχείς συγκεντρώσεις και περνώντας το μήνυμα ότι η κοινωνική πολιτική αποτελεί μια από τις άμεσες προτεραιότητές του. Τέλος, υπό το πρίσμα των παραπάνω εξελίξεων κρίνεται σκόπιμο να παρατεθούν οι ακόλουθες σκέψεις: Θα συνεχίσει να βρίσκεται στην τουρκική επικαιρότητα το θέμα του «Ηγέτη Ερντογάν», δεδομένου ότι τα αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοεμβρίου, θα αναβαθμίσουν έτι περαιτέρω το ειδικό βάρος του. Για το λόγο αυτό ο Νταβούτογλου δεν θα έχει

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

την τύχη να αναδειχθεί σε νέο ηγέτη, αφού θα συναγωνίζεται τον Ερντογάν, με συνέπεια το υπουργικό συμβούλιο να τελεί υπό τον πλήρη έλεγχο του προεδρικού μεγάρου. Η ενδεχόμενη δημιουργία μια νέας πολιτικής κίνησης από τον πρώην πρόεδρο της Δημοκρατίας Αμπντουλάχ Γκιούλ, παρατείνεται επ’ αόριστον. Θα συνεχίσει η επιθετική πολιτική του Ερντογάν εναντίον του Φετουλάχ Γκιουλέν, με σκοπό την οικονομική κατάρρευση των μηχανισμών του εν λόγω ιμάμη. Αναφορικά με τις σχέσεις Τουρκίας-Ευρωπαϊκής Ένωσης και Τουρκίας-Ηνωμένων Πολιτειών, η Άγκυρα θα εφαρμόσει μια πολιτική ρήξης και προσέγγισης ταυτόχρονα. Ο πρόεδρος Ερντογάν, αλλάζοντας τις τακτικές του κινήσεις, θα επιδιώξει να μετατρέψει τη μεγάλη στήριξη της τουρκικής κοινωνίας μετά τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου σε πλεονέκτημα, σε ό,τι έχει να κάνει με την προσπάθεια του να ανατρέψει την απομόνωση της χώρας του, σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο. Η μακρόχρονη εμπόλεμη κατάσταση με το ΡΚΚ, δημιουργεί σοβαρά προβλήματα τόσο στους οικονομικούς δείκτες της Τουρκίας, όσο στις σχέσεις της Άγκυρας σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο. Για το λόγο αυτό, ο Τούρκος πρόεδρος θα επιδιώξει ένα νέο άνοιγμα προς το κουρδικό κίνημα, φυσικά από θέση ισχύος, με αβέβαια αποτελέσματα λόγω της βαθιάς ρήξης που έχει δημιουργηθεί τους τελευταίους μήνες.

62 Η προβολή της ρωσικής αεροπορικής ισχύος στη Συρία, αποτελεί κίνδυνο για τα τουρκικά συμφέροντα, δεδομένου ότι αποφεύγεται μια ανεξέλεγκτη κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ, ενώ ταυτόχρονα αποσταθεροποιείται η δυναμική παρουσία των τζιχαντιστών και των λοιπών αντικαθεστωτικών δυνάμεων. Παράλληλα, η ανάπτυξη των ρωσικών αντιαεροπορικών συστημάτων S-400 στη

Συρία, αποδυναμώνει το αίτημα των Τούρκων προς τους Αμερικανούς για τη δημιουργία ζώνης απαγόρευσης πτήσεων στη Συρία, κάτι που δεν επιθυμούν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Η πολιτική του δίδυμου ΕρντογάνΝταβούτογλου για τη Συρία, έσυρε την Τουρκία σε μια αντιπαράθεση με τη Ρωσία και είναι δύσκολο να εκτιμηθεί πότε και πώς αυτή θα τελειώσει. Η πρόσφατη κατάρριψη του ρωσι-

κού αεροσκάφους, διέρρηξε τους στενούς δεσμούς που υπήρχαν μεταξύ Ερντογάν-Πούτιν και αυτό υποχρεώνει την Άγκυρα να ενεργεί πλέον ως πιο «συνεπής εταίρος» της Δύσης σε θέματα αμυντικής πολιτικής και ασφάλειας. Ειδικότερα, περιορίζονται οι ελιγμοί και η ανεξαρτησία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στη Μέση Ανατολή, μετατρέποντας την Άγκυρα σε στρατηγικό όμηρο των Ηνωμένων Πολιτειών.

Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας και ISIS Υπό κ. Πόκα Χαραλάμπους, Αντγου ε.α. Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

παρακολούθηση και η καταγραφή της πολιτικής της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας απέναντι στην τρομοκρατική οργάνωση του “Χαλιφάτου (ή Ισλαμικού Κράτους) στο Ιράκ και τη Συρία” (Islamic State of Iraq and Syria, ISIS) παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέρον, και όχι μόνον για διδακτικούς σκοπούς. Είναι ήδη η τρίτη φορά μετά το τέλος του Β’ Π.Π. που στρατιώτες των γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων επιχειρούν μαζικά εκτός των συνόρων της Γερμανίας και μάλιστα εκτός των ορίων της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Μετά την αποστολή στρατευμάτων στο Κοσσυφοπέδιο της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας και στη συνέχεια στην περιοχή του Βορείου Αφγανιστάν και στην Καμπούλ, οι σχετικές διαδικασίες σχεδίασης έχουν τυποποιηθεί και οι χρόνοι αντίδρασης έχουν σμικρυνθεί. Η Γερμανία τηρώντας απόλυτα τις αρχές ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις ανήκουν στο έθνος και το έθνος αντιπροσωπεύεται από την Βουλή, έθεσε άμεσα προς ψήφιση στην Ομοσπονδιακή Βουλή τη σοβαρή αυτή στρατιωτική εμπλοκή, η οποία υπερψηφίσθηκε την 4η Δεκεμβρίου 2015 με μεγάλη πλειοψηφία. Από τους 445 παρόντες βουλευτές της γερμανικής Βουλής (Bundestag), υπήρξαν μόνον 146 αρνητικοί ψήφοι και επτά αποχές, προσφέροντας με αυτό τον τρόπο την νομιμοποίηση των συμμετεχόντων στην αποστολή. Το κυρίαρχο στοιχείο ήταν το οικονομικό: Το κόστος

H Γερμανίδα υπουργός Άμυνας Ursula von der Leyen σε σε επίσκεψη σε στρατόπεδα όπου σταθμεύουν τα γερμανικά στρατεύματα.

της όλης επιχείρησης εκτιμήθηκε στα 134 εκ. ευρώ. Ανακοινώθηκε επίσης ότι το στρατιωτικό προσωπικό θα ανέλθει σε 1.200 άτομα, ενώ θα συμμετέχουν με έξι αναγνωριστικά αεροσκάφη τύπου Tornado που θα σταθμεύουν στην αεροπορική βάση του Ινσιρλίκ, τη φρεγάτα Augsburg για την υποστήριξη του γαλλικού αεροπλανοφόρου Σαρλ ντε Γκωλ και ένα αεροσκάφος εναερίου ανεφοδιασμού. Ο υπουργός δικαιοσύνης αναφερόμενος στο νομοθετικό πλαίσιο δήλωσε ότι η αποστολή αυτή καλύπτεται νομικά από τρία ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών εναντίον του ISIS και σύμφωνα με το καταστατικό της ΕΕ, η Γαλλία έχει το νομικό δικαίωμα να ζητήσει τη στρατιωτική βοήθεια των υπολοίπων ευρωπαϊκών κρατών. Σε μια πρώτη αποτίμηση, η όλη επι-

χείρηση αντικατοπτρίζει τη θέληση του Βερολίνου να δείξει στην διεθνή κοινότητα ότι συμμετέχει ενεργά στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας αλλά και τη σχετική ένδεια των γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων, οι οποίες στερούμενες οπλικών συστημάτων για επιθετικές επιχειρήσεις (αεροσκάφη, ελικόπτερα) περιορίζονται στην αποστολή των μη τελευταίας τεχνολογίας –αλλά διαθέσιμων- αεροσκαφών Tornado για αναγνωριστικές αποστολές και υποβοήθηση των επιχειρήσεων. Ενδιαφέρον προκαλούν επίσης οι παρεμβάσεις της υπουργού άμυνας της Γερμανίας κ. Ούρσουλα Λέιεν (Ursula von der Leyen), ανερχόμενης δύναμης της γερμανικής πολιτικής με βλέψεις ακόμη και για την καγκελαρία, η οποία έχει ήδη επισκεφθεί την περι-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

63 οχή της Μοσούλης στο Βόρειο Ιράκ και είχε προσωπικές συνομιλίες με τον τοπικό ηγέτη των Κούρδων Μπαρζανί, στο πλαίσιο της επιθεώρησης του γερμανικού στρατιωτικού προσωπικού που εκπαιδεύει τους ντόπιους μαχητές Πεσμεργκά. Οι αρχικές δηλώσεις της υπουργού δείχνουν ευελιξία και προσαρμογή της πολιτικής στα πραγματικά γεγονότα (ρεάλπολιτίκ), δηλώνοντας ότι δεν αποκλείει τη συνεργασία με το καθεστώς Άσσαντ, αναλόγως βέβαια των εξελίξεων. Η επανάληψη μιας λύσης τύπου Νταίητον, όπως αυτή εφαρμόσθηκε στην περίπτωση της πρώην Γιουγκοσλαβίας με κοινή επιχείρηση χερσαίων στρατευμάτων στο γενικότερο πλαίσιο

ενός ψηφίσματος του ΟΗΕ, προσκρούει προς το παρόν, στην εκ προοιμίου αρνησικυρία (βέτο) της Ρωσίας. εάν όμως εάν υπάρξει συμφωνία για την κατάπαυση του πυρός μεταξύ των κυρίων αντιπάλων και υπό την προϋπόθεση σχετικού ψηφίσματος του ΟΗΕ και τη συμμετοχή ευρωπαϊκών κρατών και υπερατλαντικών συμμάχων, η αποστολή γερμανικών χερσαίων στρατευμάτων θα πρέπει να θεωρείται αναπόφευκτη. Συμπερασματικά, οι έντονες προσπάθειες οικονομικού χαρακτήρα ύψους δισεκατομμυρίων ευρώ για τη θεραπεία των δημοσιοοικονομικών των Χωρών του Νότου –κυρίως της Χώρας μας- συγκρινόμενες με τις

σχετικά χλιαρές προσπάθειες αντιμετώπισης του πυρήνα των προβλημάτων ασφαλείας (Συρία και ISIS), όπου για την εξάλειψη των κινδύνων από τις μεταναστευτικές ροές απαιτείται η επιτόπου παρέμβαση, διευθέτηση της κατάστασης και αποκατάσταση της ειρήνης στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, δείχνουν τις πραγματικές προτεραιότητες της ΕΕ, η οποία παραμένει κυρίως μια νομισματική ένωση χωρίς δυνατότητες εφαρμογής μιας ενιαίας εξωτερικής πολιτικής λόγω κυρίως των πολιτικών ενδοιασμών, των ποικίλων κρατικών συμφερόντων στην περιοχή και των περιορισμένων στρατιωτικών και άλλων δυνατοτήτων των κρατών μελών της.

Η Διένεξη Ρωσίας - Τουρκίας Υπό Δρ Αλεξάνδρου Κούτση, Ομοτίμου Καθηγητού Μεσανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου

ρωσική στρατιωτική επέμβαση στη Συρία τον περασμένο Σεπτέμβριο, καθόρισε τις εξελίξεις στην περιοχή, τους μήνες που ακολούθησαν. Από την αρχή, η Ρωσία διεξήγαγε πόλεμο όχι μόνο κατά του Ισλαμικού Κράτους (ΙΣΙΣ), αλλά και κατά των μετριοπαθών ανταρτικών ομάδων που υποστηρίζονταν από τις ΗΠΑ. Ταυτόχρονα, νεο-αφιχθέντες ιρανοί στρατιώτες, άρχισαν να λαμβάνουν μέρος σε μεγάλες χερσαίες επιχειρήσεις προς υποστήριξη του καθεστώτος Άσσαντ. Στόχος των συντονισμένων αυτών ενεργειών, ήταν η σταθεροποίηση του καθεστώτος πριν προωθηθεί η οποιαδήποτε διαδικασία επίλυσης του συριακού ζητήματος. Στα πλαίσια αυτά, η Μόσχα δήλωσε ότι ήταν έτοιμη να συμπεριλάβει τον υποστηριζόμενο από τις ΗΠΑ Ελεύθερο Συριακό Στρατό στην προσπάθεια αυτή και πρωτοστάτησε στη διοργάνωση διάσκεψης στη Βιέννη προς τα τέλη Οκτωβρίου, στην οποία κλήθηκαν να συμμετάσχουν οι ΗΠΑ, η Σαουδική Αραβία, και η Τουρκία. Στη διάσκεψη αυτή, η Μόσχα υπέβαλλε σχέδιο εννέα σημείων, με στόχο τη διερεύνηση της πιθανότητας πολιτικής λύσης, για τον τερματισμό του πο-

λέμου στη Συρία. Το σχέδιο προέβλεπε την εφαρμογή εκεχειρίας μεταξύ των κυβερνητικών δυνάμεων και των υποστηριζόμενων από τη Δύση ομάδων ανταρτών, καθώς και τη διεξαγωγή εκλογών για την ανάδειξη μεταβατικής κυβερνήσεως, αφήνοντας όμως ανοικτό το θέμα της μοίρας του προέδρου Άσσαντ. Το σχέδιο αυτό αναπτύχθηκε περισσότερο στην δεύτερη διάσκεψη της Βιέννης περί τις αρχές του Νοεμβρίου, όπου η Μόσχα πρότεινε άλλο σχέδιο οκτώ σημείων που προέβλεπε την έναρξη μιας διαδικασίας συνταγματικής μεταρρύθμισης υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, τοv σχηματισμό μιας μεταβατικής κυβέρνησης, και τη διεξαγωγή προεδρικών εκλογών μετά από 18 μήνες. Στη προβλεπόμενη μεταβατική κυβέρνηση δεν θα προέδρευε ο Άσσαντ, άλλα ένα άτομο που θα είναι αποδεκτό από όλες τις πλευρές. Η ρωσική επέμβαση υπονόμευσε ολόκληρη την πολιτική της Άγκυρας στη Συρία, η οποία αποσκοπούσε στην ενίσχυση των ανταρτικών ομάδων και τη δημιουργία «ζώνη ασφαλείας» στο βόρειο τμήμα της χώρας. Επιπλέον, απέκλειε κάθε δυνατότητα τουρκι-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

κής στρατιωτικής επέμβασης στη Συρία, για να ελέγξει τους Κούρδους της περιοχής, τους οποίους εξόπλιζαν οι ΗΠΑ. Παρά ταύτα, ο Ερντογάν ήταν σε μειονεκτική θέση και δυσκολευόταν να αντιδράσει. Την περίοδο εκείνη η Τουρκία βρισκόταν σε εκλογική περίοδο και ο Ερντογάν δεν ήθελε να ενεργήσει με τρόπο που θα επηρέαζε αρνητικά το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας. Επομένως, περιορίστηκε μόνο στο να καταγγείλει τη Μόσχα ότι βομβαρδίζει μετριοπαθείς ανταρτικές ομάδες και όχι το ΙΣΙΣ, ενώ ταυτόχρονα ζήτησε και πάλι τη δημιουργία ζώνης απαγόρευσης πτήσεων. Λίγες μέρες αργότερα, απείλησε τη Μόσχα ότι σε περίπτωση που συνεχίσει τους βομβαρδισμούς της, θα προβεί στη διακοπή των εμπορικών συναλλαγών, συμπεριλαμβανομένης της εισαγωγής φυσικού αερίου. Η πολιτική που ακολουθούσαν οι ΗΠΑ δεν διευκόλυναν καθόλου τα πράγματα. Η κίνηση του Πούτιν αιφνιδίασε την Ουάσινγκτον και προκάλεσε σοβαρή σύγχυση στους κόλπους της. Ο Ομπάμα συνειδητοποίησε ότι δεν υπήρχαν πολλά περιθώρια για να αλλάξει την κατάσταση και δεν ήταν διατεθειμένος να διακινδυνεύσει μια

κλιμάκωση με τη Ρωσία. Αντίθετα, απεφάσισε να αρχίσει συνομιλίες με τη Μόσχα με σκοπό να πετύχει τρεις στόχους. Πρώτον, να καθοριστούν κανόνες εμπλοκής, ώστε να αποφευχθεί μια άμεση σύγκρουση μεταξύ των ρωσικών και αμερικανικών δυνάμεων, που δρουν στο συριακό εναέριο χώρο. Δεύτερον, να διερευνήσουν τη δυνατότητα εξεύρεσης μιας πολιτικής λύσης στη συριακή κρίση. Τρίτον, να εξασφαλίσει ότι η οι ρωσικές επιθέσεις δεν θα στοχεύουν τις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ ανταρτικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένου και του Ελεύθερου Συριακού Στρατού. Υπό αυτές τις συνθήκες, η Ουάσινγκτον δεν υποστήριξε το τουρκικό αίτημα για δημιουργία μιας ζώνης απαγόρευσης πτήσεων στη βόρεια Συρία. Μολονότι απέρριψαν το ρωσικό σχέδιο στη Βιέννη, οι ΗΠΑ συνειδητοποίησαν ότι η εμμονή τους στην άμεση απομάκρυνση του Άσσαντ από την εξουσία, απειλούσε να καταστρέψει τη δυνατότητα μιας πολιτικής διευθέτησης της συριακής κρίσης και απεφάσισαν να εγκαταλείψουν την απαίτηση αυτή, προκειμένου να επιτευχθεί μια εκεχειρία ώστε να ξεκινήσουν οι συνομιλίες μεταξύ των δύο αντιμαχομένων συριακών πλευρών, στις αρχές του νέου έτους. Μετά την τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι έγινε ολοένα και πιο σαφές, ότι επείγει να διεξαχθεί ένας πόλεμος κατά του ΙΣΙΣ, ο οποίος αναγκαστικά θα πρέπει να στηριχθεί στη συμμετοχή περιφε-

ρειακών δυνάμεων, ακόμα και εκείνων του καθεστώτος Άσσαντ. Η εκλογική νίκη του ΑΚΡ την 1η Νοεμβρίου, έλυσε τα χέρια του Ερντογάν. Στηριζόμενος σε μια ισχυρή κυβέρνηση, άρχισε να διαπραγματεύεται με τις ΗΠΑ και την ΕΕ, προωθώντας τις δικές του απαιτήσεις με αντάλλαγμα τη συνεργασία της Άγκυρας στο προσφυγικό ζήτημα. Στις 11 Νοεμβρίου, λίγες μέρες πριν τη διάσκεψη των G20 στην Αττάλεια, ο Ερντογάν επανέλαβε την έκκληση του για δημιουργία ζώνης ασφαλείας στη βόρεια Συρία, χωρίς να πετύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Κύρια αιτία ήταν οι βομβιστικές επιθέσεις στο Παρίσι στις 13 Νοεμβρίου, που προκάλεσαν μια σημαντική στροφή στη γαλλική εξωτερική πολιτική. Το Παρίσι κάλεσε τη διεθνή κοινότητα να διεξάγει πόλεμο κατά του ΙΣΙΣ, ενώ παράλληλα άρχισε να συζητά τη συμμετοχή του Άσσαντ και του συριακού στρατού στον πόλεμο αυτό. Συγκεκριμένα, ο Ολάντ πρότεινε μια στρατιωτική εκστρατεία που προέβλεπε τον συντονισμό των αεροπορικών βομβαρδισμών από τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και την ΕΕ, ενώ οι επιχειρήσεις στο έδαφος θα διεξάγονταν από το συριακό στρατό, τις αντάρτικές ομάδες (συμπεριλαμβανομένου του Ελεύθερου Συριακού Στρατού) και τους Κούρδους. Ο Ερντογάν αντιλαμβανόμενος ότι οι διεθνείς εξελίξεις ενισχύουν το ρωσικό σχέδιο για επίλυση της συριακής κρίσης, απεφάσισε να το εκτροχιάσει.

Στις 24 Νοεμβρίου, κατέρριψε ρωσικό μαχητικό αεροπλάνο με τον ισχυρισμό ότι παραβίασε τον εναέριο χώρο της Τουρκίας. Κύριος στόχος του ήταν να εμπλέξει το ΝΑΤΟ στη διένεξή του με τη Μόσχα, ελπίζοντας έτσι να πετύχει τους πολυπόθητους στόχους του. Όμως, το ΝΑΤΟ δεν ανταποκρίθηκε όπως αυτός περίμενε, και η αντίδραση της Μόσχας ήταν οικονομικά οδυνηρή. Ο Πούτιν διέκοψε την εμπορική και τουριστική συνεργασία, καθώς και την προμήθεια φυσικού αερίου. Επιπλέον, τοποθέτησε πυραύλους τύπου S400, δημιουργώντας έτσι μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων στη βόρεια Συρία υπό ρωσικό έλεγχο. Σε μια προσπάθεια να εξουδετερώσει τη νέα ρωσική πολιτική, η Άγκυρα προέβη σε τέσσερεις ενέργειες. Πρώτον, επιδόθηκε στην επίσπευση της ολοκλήρωσης της κατασκευής του αγωγού φυσικού αερίου Ανατολίας (TANAP), μέχρι το 2018. Δεύτερον, ενίσχυσε την προσπάθεια της Σαουδικής Αραβίας να συγκροτήσει ένα ενιαίο μέτωπο της συριακής αντιπολίτευσης, το οποίο θα συμμετέχει στις συνομιλίες υπό την αιγίδα του ΟΗΕ για την εξεύρεση πολιτικής λύσης, επιμένοντας όμως στην απομάκρυνση του προέδρου Άσσαντ. Στο πλαίσιο αυτό, οργανώθηκε διάσκεψη 65 αντικαθεστωτικών στο Ριάντ για τα μέσα Δεκεμβρίου. Τρίτον, άρχισε συνομιλίες για την αναθέρμανση των σχέσεων της Τουρκίας με το Ισραήλ, προτείνοντας ταυτόχρονα την αναβίωση της ιδέας κατασκευής αγωγού φυσικού αερίου από το Ισραήλ μέχρι τη Τουρκία, προς την ευρωπαϊκή αγορά. Με τον τρόπο αυτό επιδιώκει να συσπειρώσει το Εβραϊκό Λόμπυ στο Κογκρέσο εναντίον του ρωσικού σχεδίου, ασκώντας ταυτόχρονα πιέσεις στην ΕΕ για την ευνοϊκή (γι’ αυτήν) ρύθμιση του Κυπριακού ζητήματος. Τέταρτον, ανακοίνωσε τη εγκατάσταση στρατιωτικής βάσης στο Κατάρ, στα πλαίσια της αμυντικής συμφωνίας του 2014, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι «κοινοι εχθροί». Οι επόμενοι μήνες θα δείξουν που θα οδηγήσουν οι ενέργειες αυτές.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Η Ελλάς και ο Κριμαϊκός Πόλεμος*

Υπό κ. Ιωάννη Σ. Παπαφλωράτου, Νομικού – Διεθνολόγου, Διδάκτωρος του Πανεπιστημίου Αθηνών

πό τις αρχές του 1853, επικρατούσε μεγάλη ένταση μεταξύ των Ορθοδόξων και των Καθολικών στα Ιεροσόλυμα εξαιτίας της αμφισβήτησης από μέρους των δεύτερων του δικαιώματος κατοχής των κλειδιών του Ιερού Ναού της Αγίας Σκέπης στην Βηθλεέμ. Ταυτόχρονα, ανέκυψε και ένα άλλο ζήτημα για την πιθανή τοποθέτηση ενός ασημένιου άστρου στο ιερό. Σύντομα, η διαφωνία οδήγησε σε βίαιες συγκρούσεις, στις οποίες έχασαν την ζωή τους αρκετοί Ορθόδοξοι. Ο θάνατός τους παρεκίνησε τον Τσάρο Νικόλαο Α΄ να παρέμβει, μεταβάλλοντας πολιτική για πρώτη φορά μετά από 20 και πλέον έτη, κατά την διάρκεια των οποίων η Ρωσία είχε αναδειχθεί σε ένθερμο συμπαραστάτη της Υψηλής Πύλης. Την περίσταση θέλησε να εκμεταλλευτεί και ο Ναπολέων Γ΄, ο οποίος είχε προσφάτως ανακηρυχθεί αυτοκράτορας των Γάλλων, προκειμένου να ισχυροποιήσει εκ νέου την χώρα του.1 Επεδίωξε, λοιπόν, να εμφανιστεί ως προστάτης των Καθολικών, αξιώνοντας (με την σειρά του) από τον Σουλτάνο την παραχώρηση κάποιων προσκυνημάτων στους ομοδόξους του. Η Υψηλή Πύλη συναίνεσε προς μεγάλη δυσαρέσκεια των Ρώσσων. Κατόπιν, έλαβαν χώρα άστοχοι διπλωματικοί χειρισμοί εκ μέρους όλων σχεδόν των εμπλεκομένων.2 Το Λονδί-

Ο Σουλτάνος Αμπντούλ Μετζίτ Α΄ (1823-1861).

νο θεώρησε ότι ο Τσάρος επιχειρούσε να αλλάξει τους συσχετισμούς στην Εγγύς Ανατολή και απέφυγε να συμπαραταχθεί μαζί του (κατά το προηγούμενο των τουρκοαιγυπτιακών πολέμων), ενώ πίεζε παρασκηνιακά την Υψηλή Πύλη να μην ενδώσει στις ρωσσικές αξιώσεις. Αυτό οδήγησε στην κήρυξη του πολέμου από τον Αμπντούλ Μετζίτ κατά των Ρώσσων, την 8η / 23η Οκτωβρίου 1853. Επηκολούθησε μία περίοδος έντονων διπλωματικών διεργασιών, οι οποίες οδήγησαν στην ενεργό

1 Σημειωτέον ότι η Γαλλία εθεωρείτο η πλέον ανίσχυρη εκ των Μεγάλων Δυνάμεων μετά από την λήξη των Ναπολεόντειων Πολέμων. 2 Χαρακτηριστικό παράδειγμα απετέλε-

σε η αποστολή του Ρώσσου υπουργού Ναυτικών πρίγκιπα Αλεξάντρ Μενσικώφ (Aleksandr Sergeyevich Menshikov) στην Κωνσταντινούπολη, βλέπε Διον. Κόκκινος, Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, τ. Α΄. Αθήνα: Μέλισσα, 1970, σελ. 516.

ανάμειξη των Αγγλογάλλων. Τελικώς, την 27η Μαρτίου / 8η Απριλίου 1854, το Λονδίνο και το Παρίσι κήρυξαν επισήμως τον πόλεμο στην Αγία Πετρούπολη. Τα γεγονότα αυτά προκάλεσαν συγκίνηση σε όλο τον ελληνισμό. Άλλωστε, το έτος εκείνο συμπληρώνονταν 400 χρόνια από την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως και κυκλοφορούσαν διάφορες «προφητείες» για την απελευθέρωσή της. Το κλίμα αυτό έσπευσε να ενισχύσει η Ρωσία, προβάλλοντας τον θρησκευτικό χαρακτήρα της πολιτικής της. Ο Τσάρος ισχυριζόταν ότι προάσπιζε τα μακραίωνα συμφέροντα των Ορθοδόξων στους Αγίους Τόπους. Πράκτορες των Ρώσσων έκαναν λόγο για μία νέα σταυροφορία, η οποία στρεφόταν τόσο εναντίον των αλλοπίστων όσο και κατά των αλλοδόξων, αποσιωπώντας την φιλοτουρκική πολιτική της Πετρουπόλεως, κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Ο Όθων απέστειλε τον Τυπάλδο στην Ευρώπη προς συγκέντρωση χρημάτων και τον αξιωματικό Νικολαΐδη στην Θεσσαλία, την Ήπειρο και την Μακεδονία για την χαρτογράφηση των συγκεκριμένων περιοχών.3 Άλλοι αξιωματικοί μετέβησαν στην μεθόριο για την οργάνωση ανταρτικών σωμάτων. Λίγο μετά, ξέσπασαν εξεγέρσεις στις προαναφερθείσες περιοχές. Σημειωτέον ότι επικεφαλής των εξεγερμένων στην Θεσσαλία ανέλαβε ο υπασπιστής του Βασιλέως Υποστράτηγος

3 Διον. Κόκκινος, τ. Α΄, σελ. 520.

* Το συγκεκριμένο άρθρο αποτελεί απόσπασμα από τον α΄ τόμο του δίτομου έργου του συγγραφέως υπό τον τίτλο «Η ιστορία του Ελληνικού Στρατού, 1833-1949» (εκδόσεις Σάκκουλα), το οποίο έχουν προλογίσει ο επίτιμος αρχηγός ΓΕΕΘΑ Στρατηγός κ. Μιχ. Κωσταράκος και ο επίτιμος διοικητής της ΙΧ Μεραρχίας Αντιστράτηγος ε.α. κ. Δημ. Τόρβας. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

66 Χριστοδ. Χατζηπέτρος.4 Ο Όθων επεδίωκε να ηγηθεί ο ίδιος των επαναστατών και να συνεγείρει όλο το Έθνος αλλά προσέκρουσε στην κατηγορηματική άρνηση τεσσάρων υπουργών, οι οποίοι απείλησαν ανοικτά με παραίτηση. Έσπευσε, όμως, να αποχαιρετήσει αυτοπροσώπως όσους αξιωματικούς της φρουράς του έφευγαν για να συνδράμουν τους εξεγερμένους. Επιπλέον, ανέλαβε προσωπικά την εποπτεία για την συγκέντρωση χρημάτων, αποστέλλοντας επιστολές προς διαφόρους ηγεμόνες. Οι Αγγλογάλλοι πληροφορήθηκαν για τις ενέργειές του και άσκησαν φορτικές πιέσεις στους παραλήπτες των επιστολών αυτών για να μην ικανοποιήσουν το αίτημα του Βασιλέως της Ελλάδος. Την ιδία ώρα, οι Ρώσσοι προσέφεραν χρήματα για τον εκσυγχρονισμό του Ελληνικού Στρατού (ο οποίος αριθμούσε μόλις 10.000 άνδρες), αποβλέποντας σε δραστηριοποίησή του στα νώτα των Τούρκων. Στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις, συνεστήθησαν μυστικές οργανώσεις, ενώ πολλοί έσπευδαν να καταταγούν στα υπό σύσταση ανταρτικά σώματα. Συνολικά, 6.000 περίπου εθελοντές διέβησαν την μεθόριο.5 Σημειωτέον ότι οι Τούρκοι άσκησαν φορτικές πιέσεις στον Πατριάρχη προκειμένου να αφορίσει τους κληρικούς, οι οποίοι είχαν συμμετάσχει στις εξεγέρσεις στην Ήπειρο, την Θεσσαλία και την Μακεδονία. Τελικώς, η Σύνοδος του Πατριαρχείου προχώρησε στην 4 Ελ. Παπαναστασίου, Χριστόδουλος Χατζηπέτρος, ο ελευθερωτής. Αθήναι: χ.ε, 1995, σελ. 279. 5 Το κλίμα της εποχής αποδίδει ανάγλυφα ένα δημοσίευμα της εφημερίδος Ταχύπτερος Φήμη, της 30ης Ιανουαρίου 1854. «Μέγας ενθουσιασμός επικρατεί μεταξύ του λαού της πρωτευούσης… Πανταχού, όπου κι αν στρέψει τις το βλέμμα, δεν βλέπει και δεν ακούει παρά μόνον θούρια άσματα και πολεμικάς ετοιμασίας. Τα οπλοποιεία ευρίσκονται εις αδιάκοπον κίνησιν. Εις τας οδούς η νεολαία ζητωκραυγάζει ακαταπαύστως. Ο λαός ηλεκτρίσθη τόσον, ώστε ουδέ καν λόγος πλέον γίνεται περί των κατά τον Δούναβιν κολοσσιαίων ρωσσικών δυνάμεων».

Ο Γάλλος Αυτοκράτορας Ναπολέων Γ΄ (1808-1873).

καθαίρεση του Επισκόπου Σταγών Κυρίλλου.6 Τα γεγονότα αυτά προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις στο Λονδίνο και το Παρίσι. Προς τούτο, οι πρεσβευτές τους στη Αθήνα προχώρησαν στην υποβολή συνεχών διαβημάτων, ενώ ο Γάλλος Αυτοκράτορας απέστειλε προσωπική επιστολή προς τον Όθωνα, η οποία ανέφερε, μεταξύ άλλων, τα εξής: Μεγαλειότατε Αδελφέ μου, Η ειλικρινής φιλία, την οποίαν τρέφω δια την Μεγαλειότητά Σας και το καλοκάγαθον ενδιαφέρον, το οποίον η Γαλλία πάντοτε επέδειξε δια το ελληνικόν έθνος, μου δίδουν το δικαίωμα ν’ αποκαλύψω εις Υμάς τας ειλικρινείς μου σκέψεις… Θα ελυπούμην… εάν η Ελλάς ερριψοκινδύνευε τας τύχας της, προκαλούσα ταραχάς εις την Εγγύς Ανατολήν· αλλά η Μεγαλειότης Σας θα κατανοήση ότι σήμερον θα ήμην υποχρεωμένος να θεωρήσω οιανδήποτε προσβολήν και επίθεσιν στρεφομένην κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ως στρεφομένην εναντίον αυτής ταύτης της Γαλλίας. Η πολιτική, την οποίαν έχω ακολουθήσει, εκ συμφώνου με την κυβέρνησιν της αγα6 Β. Τσιάρα, «Η διαστρωμάτωση της Καλαμπακιώτικης κοινωνίας κατά τους τρεις τελευταίους αιώνες (18ος, 19ος και 20ος μέχρι τη δεκαετία του ’70)», στο συλλογικό έργο ΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΟΥ Γ΄ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΚΑΛΑΜΠΑΚΑΣ. Καλαμπάκα: Γένεσις, 2010, σ.σ. 103 – 168 (σ.σ. 106 – 107).

πητής μου αδελφής Βασιλίσσης Βικτωρίας, Σας είναι αρκετά γνωστή, ώστε να μην χωρή ουδεμία ως προς αυτήν παρανόησις… Κολακεύομαι να πιστεύω ότι η Μεγαλειότης Σας θα σταθμίση αυτάς τας σκέψεις και δίδουσα εις την Γαλλίαν και την Μεγ. Βρεταννίαν όλας τας εγγυήσεις, τας οποίας κατ’ αυτάς τας σοβαράς περιστάσεις αύται έχουν το δικαίωμα να αξιώσουν, θα τοποθετήσετε τας σχέσεις Σας με τας δυτικάς Δυνάμεις επί μίας βάσεως, η οποία θα επιτρέψη εις αυτάς να μην αμφιβάλλουν πλέον δια την νομιμοφροσύνην των προθέσεών της κυβερνήσεώς Σας και θα απαλλάξη αυτάς από του να αναγκασθούν να προσφύγουν εις μέτρα, τα οποία ο ρόλος των ως εμπολέμων θα τας εξαναγκάση να λάβουν εναντίον ενός ανεγνωρισμένου συμμάχου ή καλοκαγάθου βοηθού της Ρωσίας εις την Μεσόγειον… Ο Όθων δεν «συγκινήθηκε» και απήντησε ότι, ως χριστιανός, θεωρούσε καθήκον του να υποστηρίξει τους ομοθρήσκους του, οι οποίοι επιθυμούσαν την απελευθέρωσή τους από τον τουρκικό ζυγό. Προσέθετε δε ότι απέβλεπε στην βοήθεια του Θεού και δεν θα εγκατέλειπε τον αγώνα του Σταυρού. Η απάντησή του εξόργισε τον Ναπολέοντα, ο οποίος διέκοψε κάθε σχέση με τον Έλληνα Βασιλέα, παρέχοντας πλήρη ελευθερία κινήσεων στην κυβέρνησή του για να πράξει ότι επιθυμούσε εις βάρος της Ελλάδος. Οι πρεσβευτές των κυβερνήσεων της Γαλλίας και της Μεγ. Βρεταννίας στην Αθήνα βαρώνος Φορθ-Ρουέν (Alexandre Forth - Rouen) και Ουάϊς (Sir Thomas Wyse) αντιστοίχως προέβησαν σε έντονα διαβήματα προς τον Όθωνα, απαιτώντας την μη ενίσχυση των ανταρτικών σωμάτων και την ουδετερότητα της Ελλάδος. Ο Βασιλεύς απήντησε ότι η ελληνική κυβέρνηση ουδεμία ανάμειξη είχε αλλά ο ίδιος δεν μπορούσε να μείνει ασυγκίνητος προ του εθνικού αισθήματος.7 Λίγο μετά, όμως, ένα σώμα Ελλήνων ανταρτών καταδιώχθηκε από 7 Διον. Κόκκινος, τ. Α΄, σελ. 522.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

67 μονάδα του τουρκικού στρατού στην Θεσσαλία. Έφθασε στα σύνορα και συνενώθηκε με τους άνδρες του ελληνικού μεθοριακού φυλακίου προκειμένου να αντιμετωπίσουν από κοινού τον εχθρό. Πράγματι, τα ημέτερα τμήματα κατίσχυσαν και διέλυσαν το τουρκικό σώμα, εισερχόμενα όμως στην οθωμανική επικράτεια. Το γεγονός ήταν πολύ σοβαρό και ορισμένοι υπουργοί έσπευσαν να συναντήσουν τον Όθωνα. Τους εδέχθη η Αμαλία, η οποία τους επετίμησε για την δειλία τους. «Η Ευρώπη έδωκεν εις τον Όθωνα τον θρόνον της Ελλάδος ίνα τον έχη εδώ απλούν όργανον των ιδίων αυτής συμφερόντων αλλ’ ηπατήθη∙ ο Όθων συνεταύτισε την τύχην του με την τύχην του Έθνους, το δε Έθνος έχει μεγάλην αποστολήν εις την Ανατολήν, και την αποστολήν ταύτην ανεδέχθη ολόκληρον ο Όθων, έστω και με κίνδυνόν του. Ο κ. Ρουέν δεν ησχύνθη να μας είπη ότι ο Βασιλεύς, έχων άλλην θρησκείαν παρά την Ορθόδοξον, δεν ώφειλε ν’ αναμιγνύηται εις την πάλην και ότι εάν φοβήται το εθνικόν αίσθημα η κυβέρνησις του Ναπολέοντος είναι πρόθυμος να τον βοηθήση αποστέλλουσα στρατόν προς εξασφάλισιν!… Έχομεν δύναμιν εις την Ανατολήν… (σ.σ. οι Αγγλογάλλοι) φοβούνται μη ο Βασιλεύς τεθή επί κεφαλής του κινήματος και εξέλθη έξω. Το μόνον σωτήριον δια το Ελληνικόν Έθνος είναι να προοδεύση η επανάστασις. Φωτιά, λοιπόν, φωτιά πανταχού!».8 Πράγματι, η εξέγερση των Ελλήνων της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας έλαβε μεγάλες διαστάσεις και άρχισε να αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για την Υψηλή Πύλη. Προς τούτο, ενώ ο Σουλτάνος απέστειλε ένα τελεσίγραφο στον Όθωνα, την 7η Μαρτίου 1854.9 Τρεις ημέρες αργό8 Διον. Κόκκινος, τ. Α΄,σ.σ. 522-523. 9 Η Υψηλή Πύλη αξίωνε την ανάκληση όλων των Ελλήνων αξιωματικών, οι οποίοι δρούσαν στα νότια εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την αποκήρυξη των εξεγέρσεων. Επιπλέον, ο Σουλτάνος απαιτούσε το κλείσιμο των συνόρων και

Ο Βασιλεύς Όθων, φορώντας την παραδοσιακή ελληνική φορεσιά.

τερα, η Αθήνα απήντησε, απορρίπτοντας κατ’ ουσίαν την τουρκική διακοίνωση.10 Η Υψηλή Πύλη απέσυρε τον πρεσβευτή της και όλο το διπλωματικό προσωπικό από την ελληνική πρωτεύουσα με αποτέλεσμα την διακοπή των διμερών σχέσεων. Ο Βρεταννός πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη Sir Henry Bulwer είπε κυνικά στον Έλληνα ομόλογό του: «Εάν έχης είσοδον

Η Βασίλισσα Αμαλία,λιθογραφία του Fr. Hanfstaengl (1854).

την διακοπή της αποστολής εφοδίων προς τους επαναστατημένους κατοίκους. Τέλος, ο Έλληνας μονάχης όφειλε να μεριμνήσει για τον καταλαγιασμό των παθών και των αντιτουρκικών εκδηλώσεων εντός της ελληνικής επικράτειας. Βλέπε ενδεικτικά Διον. Κόκκινος, τ. Α΄, σελ. 525. 10 Ibidem, σελ. 525 – 526.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

παρά τω Όθωνι, πείσον αυτόν να ησυχάση, διότι, ζητών να υποσκάψη τον θρόνον του Σουλτάνου, ανασκάπτει τα θεμέλια του οικείου θρόνου».11 Στο ίδιο μήκος κύματος φαίνεται πως εκινήθησαν και πολλά μέλη του υπουργικού συμβουλίου. Η Βασίλισσα, η οποία παρευρίσκετο, απήντησε ως εξής: «Θα καταλάβουν τας Αθήνας αι δυτικαί Δυνάμεις, αλλά τούτο δεν θα εμποδίση να προχωρήσωμεν εις την Θεσσαλίαν. Θα εμποδίσουν τα υπό ελληνικήν σημαίαν πλοία να ταξιδεύουν, αλλά τούτο δεν έχει σημασίαν. Θα καύσουν ίσως πόλεις τινάς της Ελλάδος, αλλά τούτο εγένετο και κατά το 1821 και όμως η Ελλάς δεν κατεστράφη. Το κύριον ζήτημα είναι να επιτύχωμεν. Διότι η έξοδος του Βασιλέως θα είναι το σύνθημα γενικής εξεγέρσεως και του ελευθέρου και του υποδούλου έθνους».12 Την 8η Απριλίου, ο Forth – Rouen και ο Wyse προχώρησαν στην επίδοση ενός τελεσιγράφου, μετά την λήξη του οποίου αγγλογαλλικά στρατεύματα κατέλαβαν τον Πειραιά, την Πάτρα και άλλους λιμένες. Οι ενέργειες αυτές προκάλεσαν την αντίδραση του Βερολίνου και του Πρώσσου Βασιλέως, ο οποίος εξέφρασε την αγανάκτησή του, δίχως να καταφέρει να συγκινήσει τους Αγγλογάλλους. Ως εκ τούτου, ο Όθων αναγκάστηκε να δηλώσει ότι θα ακολουθούσε πολιτική αυστηρής ουδετερότητος έναντι των εμπολέμων. Οι δυτικοί «σύμμαχοι» δεν πίστεψαν τον Έλληνα ηγεμόνα και ο τελευταίος υπεσχέθη ότι θα διόριζε μία νέα κυβέρνηση, η οποία θα εφήρμοζε την πολιτική αυτή. Πράγματι, την 16η Μαΐου, ο αρχηγός του φιλοαγγλικού κόμματος Αλεξ. Μαυροκορδάτος ανέλαβε τα καθήκοντα του πρωθυπουργού. Η θέση του υπουργού Στρατιωτικών ανετέθη στον Δημ. Καλλέργη, κατόπιν προσωπικής «υποδείξεως» του Γάλλου Αυ11 Νικ. Δραγούμης, Ιστορικαί αναμνήσεις, τ. Β΄. Αθήναι: τυπ. Χ. Ν. Φιλαδελφέως, 1879, σελ. 276. 12 Διον. Κόκκινος, τ. Α΄, σελ. 526.

68 τοκράτορα.13 Η κυβέρνηση αυτή έμεινε στην ιστορία ως «υπουργείον κατοχής». Η νέα κυβέρνηση έσπευσε να διαλύσει τα ανταρτικά σώματα και να διατάξει την επάνοδο όλων των αξιωματικών εντός της ελληνικής επικράτειας. Στον διεθνή στίβο, ακολούθησε πολιτική συνδιαλλαγής με τους Τούρκους. Οι ενέργειές της αυτές αποκατέστησαν την εμπιστοσύνη των Αγγλογάλλων και μετρίασαν τις αυθαιρεσίες των ξένων στρατευμάτων,14 προκάλεσαν όμως 13 Σημειωτέον ότι ο Καλλέργης είχε πρωταγωνιστήσει στο κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 και ως εκ τούτου ήταν αντιπαθής στον Όθωνα. Οι ξένοι, όμως, επιθυμούσαν την ταπείνωση του «ατίθασου βασιλέως της Ελλάδος». Γενικότερα, η συμπεριφορά του Καλλέργη ήταν εριστική και προκάλεσε πολλές αντιδράσεις. Προχώρησε στην παράθεση δεξιώσεων προς τιμήν των πρεσβευτών της Γαλλίας και της Μεγ. Βρεταννίας, καθώς και των αξιωματικών των δυνάμεων κατοχής. Έφθασε δε μέχρι του σημείου να διατάξει την φωταγώγηση της Ακροπόλεως προς τιμήν τους! Επιπλέον, δεν σταμάτησε να διακηρύσσει τις καλές του σχέσεις με τον Ναπολέοντα και να υμνεί την Γαλλία και τον πολιτισμό της, την ιδία ώρα κατά την οποία τα στρατεύματά της επεδείκνυαν προκλητική συμπεριφορά έναντι των Ελλήνων. Μάλιστα, ότι άνδρες τους ήταν υπεύθυνοι (έστω και εξ αμελείας) για την μετάδοση της χολέρας στους Αθηναίους. Τέλος, αυτός διέδιδε ότι σύντομα θα ανελάμβανε την πρωθυπουργία. «Περί τα τέλη Φεβρουαρίου, ο Καλλέργης ήρθε από το Παρίσι, διακηρύσσοντας ότι ο Συμμαχικός στρατός θα κατελάμβανε την Ελλάδα και διαβεβαιών ότι ούτος θα ωνομάζετο ανώτατος αρχηγός, επιτετραμμένος το δεσμείν και λύειν», Νικ. Δραγούμης, τ. Β΄, σελ. 235. 14 Η συμπεριφορά των στρατευμάτων των Αγγλογάλλων ήταν επιεικώς απαράδεκτη και προκάλεσε έντονες αντιδράσεις. Οι άνδρες τους προχώρησαν στην κατάσχεση φορτίων όπλων, τροφίμων και φαρμάκων, οδηγώντας τους κατοίκους του ελληνικού βασιλείου στα όρια του λιμού. Επιπλέον, οι κατοχικές δυνάμεις άρχισαν να συμπεριφέρονται σαν να ευρίσκοντο σε κατακτημένη χώρα. Αντιμετώπιζαν υποτιμητικά τους Έλληνες και επεδείκνυαν σε κάθε περίσταση την στρατιωτική τους ισχύ. Οι παρελάσεις (συχνά έξω από το βασιλικό ανάκτορο) ήταν καθημερινό φαινόμενο, ενώ

Το Συνέδριο των Παρισίων (1856).

την δυσαρέσκεια της κοινής γνώμης Τελικώς, οι δυνάμεις των ξένων απεχώρησαν από την χώρα την 5η Φεβρουαρίου του 1857, δηλαδή ένα δεκάμηνο περίπου μετά από τον τερματισμό του Κριμαϊκού Πολέμου. Η τυπική λήξη της συρράξεως αυτής έλαβε χώρα στο Παρίσι, όπου διεξήχθη το συνέδριο της ειρήνης από την 25η Φεβρουαρίου / 9η Μαρτίου έως την 30η Μαρτίου / 12η Απριλίου 1856. Σε αυτό, συμμετείχαν αρχικώς μόνον τα εμπόλεμα κράτη και η Αυστρία, η παρέμβαση της οποίας ήταν

Ο Δημήτριος Καλλέργης (1803-1867).

οι στρατιώτες τους προέβαιναν σε πλήθος ασχημιών και βιαιοπραγιών εις βάρος των Ελλήνων, π.χ. κατέστρεψαν τα πιεστήρια της φιλορωσσικής εφημερίδος Αιών, ενώ συνέλαβαν τον αρχισυντάκτη της ιδίας εφημερίδος Ιωαν. Φιλήμονα και τον συνάδελφό του της εφημερίδος Ελπίς Κων. Λεβίδη. Τέλος, οι Αγγλογάλλοι ανεμείχθησαν ανοικτά στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις, βλέπε ενδεικτικά Διον. Κόκκινος, τ. Α΄, σελ. 527.

καθοριστική προκειμένου να πειστεί ο νεαρός Τσάρος Αλέξανδρος Β΄ όπως ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις. Την 28η Φεβρουαρίου / 12η Μαρτίου, προσεκλήθη και η Πρωσσία, η οποία είχε υπογράψει την Σύμβαση των Στενών, της 1ης /13ης Ιουλίου 1841. Την 30η Μαρτίου / 12η Απριλίου, συνήφθη η συνθήκη ειρήνης, η οποία αποτελείτο από 34 άρθρα, ένα πρόσθετο άρθρο και τρεις συμβάσεις σχετικές με τα Στενά, τον Εύξεινο Πόντο και τις νήσους Άαλαντ.15 Είναι σίγουρο ότι η έκβαση του Κριμαϊκού Πολέμου απετέλεσε τροχοπέδη για την απελευθέρωση των υπόδουλων Ελλήνων. Οι Αγγλογάλλοι είχαν προσανατολιστεί 15 Βλέπε, μεταξύ άλλων, και το δυσεύρετο βιβλίο του Αντ. Χωραφά υπό τον τίτλο «Ιστορία της Νέας Ελλάδος και η σύγχρονος της όλης Ευρώπης» (σελ. 341). Σύμφωνα με τους όρους της συνθήκης αυτής, οι Μεγάλες Δυνάμεις εγγυούνταν την ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Ρωσία υποχρεωνόταν να παραδώσει την περιοχή γύρω από τις εκβολές του Δούναβη και ένα μέρος της Βεσσαραβίας, ενώ παραιτείτο των απαιτήσεών της για την θρησκευτική προστασία των Ορθοδόξων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Επίσης, η ναυσιπλοΐα στον Δούναβη θα ρυθμιζόταν από μία διεθνή επιτροπή. Επιπλέον, η Μαύρη Θάλασσα καθίστατο ουδετέρα και απαγορευόταν ο πλους πολεμικών σκαφών στα ύδατά της. Αντιθέτως, ο Εύξεινος Πόντος θα ήταν ελεύθερος για τα εμπορικά σκάφη όλων των κρατών. Συν τοις άλλοις, απαγορευόταν η κατασκευή ναυστάθμων. Τα Στενά θα παρέμεναν κλειστά για όλα τα πολεμικά πλοία, εφ’ όσον η Υψηλή Πύλη ευρίσκετο σε καθεστώς ειρήνης και ουδεμία Μεγάλη Δύναμη είχε πλέον το δικαίωμα να αναμειγνύεται στις σχέσεις του Σουλτάνου με τους υπηκόους του. Οι όροι οι οποίοι αφορούσαν την Αθήνα προέβλεπαν ότι αυτή όφειλε να πάψει όπως ανέχεται την σύσταση συμμοριών στο έδαφός της με σκοπό την διεξαγωγή επιθέσεων κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Επίσης, οι Έλληνες έπρεπε να σταματήσουν τον εξοπλισμό όσων πλοίων ήταν ελλιμενισμένα στην ελληνική επικράτεια και επεδίωκαν να δράσουν κατά των Τούρκων, Χαρ. Νικολάου, Διεθνείς πολιτικές και στρατιωτικές συνθήκες – συμφωνίες και συμβάσεις. Αθήνα : Φλώρος, 1996 σ.σ. 115 - 118.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Θεσσαλονίκη:

υπέρ της διατηρήσεως της ακεραιότητος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η στάση του Όθωνος τους είχε εξοργίσει.16 Έκτοτε, ετέθη επί τάπητος το θέμα της αντικαταστάσεώς του από έναν πιο «υπάκουο» και «συνεργάσιμο» μονάρχη. Η πρωτοβουλία ανήκε στους Γάλλους και είχε εκδηλωθεί για πρώτη φορά το 1854. Μετά από την λήξη του πολέμου, οι σχετικές συζητήσεις έλαβαν χώρα στο παρασκήνιο, αν και οι Αγγλογάλλοι έσπευσαν να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους με την σύσταση μίας οικονομικής επιτροπής, η οποία θα ήλεγχε σε μεγάλο βαθμό την οικονομική ζωή της καθημαγμένης χώρας. Επιπλέον, η ελληνική κυβέρνηση εξαναγκάστηκε να

2330 Χρόνια Πολιτισμού και Ελληνικότητας*

Ο φαναριώτης πολιτικός Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1791-1865).

καταβάλει 900.000 δρχ ως τόκο για τα παλαιά δάνεια. Τα επόμενα έτη, οι κυβερνήσεις των δύο αυτών Μεγάλων δυνάμεων θα επεδίωκαν (άλλοτε φανερά και άλλοτε μέσω των πρακτόρων τους στην χώρα)17 την «καθ’ οιονδήποτε τρόπον απομάκρυνσίν του από τον ελληνικό θρόνο».18 16 Έχει γραφεί ότι το Λονδίνο ιδιαιτέρως πολέμησε λυσσωδώς τον Όθωνα. Αλεξ. Μαζαράκης – Αινιάν, Απομνημονεύματα. Αθήναι: Ίκαρος, 1948, σελ. 24. 17 Βλέπε τα περίφημα «σκιαδικά», Διον. Κόκκινος, τ. Α΄, σ.σ. 531 – 532. 18 Ανδρ. Σκανδάμης, Σελίδες πολιτικής και κριτικής. Η τριακονταετία της βασιλείας του Όθωνος (1832 - 1862). Αθήναι: χ.ε., 1961, σελ. 207. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Υπό του κ. Κωνσταντίνου Χολέβα, Πολιτικού Επιστήμονος

πόλη του Αγίου Δημητρίου ιδρύθηκε από τον Κάσσανδρο το 315 π. Χ. και ονομάσθηκε έτσι προς τιμήν της συζύγου του, ετεροθαλούς αδελφής του Μ. Αλεξάνδρου. Αποτέλεσε σημαντικό σταθμό στο αποστολικό έργο του Αποστόλου Παύλου, ο οποίος μάλιστα στην Α΄ προς Θεσσαλονικείς Επιστολή του, λέγει ότι οι Θεσσαλονικείς έγιναν υπόδειγμα για όλους τους πιστούς στη Μακεδονία και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Το μαρτύριο του Αγίου Δημητρίου το 305 μ.Χ. έκανε την πόλη επίκεντρο Πανορθοδόξου προσκυνήματος και μέχρι σήμερα η λατρεία προς τον Μυροβλήτη Άγιο, συγκεντρώνει στον Ναό του πιστούς από όλη την Οικουμενική Ορθοδοξία. Στα τείχη της, με τη βοήθεια του Αγίου οι Βυζαντινοί Έλληνες αποκρούουν δεκάδες επιδρομές αλλοφύλων. Η Οικουμενική της

ακτινοβολία αναδεικνύεται με τον εκχριστιανισμό Σλαβικών λαών, από τους Θεσσαλονικείς αδελφούς Κύριλλο και Μεθόδιο τον 9ο αιώνα. Η νομοθεσία του Θεσσαλονικέως Κωνσταντίνου Αρμενόπουλου, υπήρξε η βάση του Αστικού Δικαίου των Ελλήνων από τον 14ο αιώνα μέχρι και το 1946! Επί Βυζαντίου/Ρωμανίας, η Θεσσαλονίκη υπέστη τρεις αλώσεις. Το 904 μ.Χ. από τους Σαρακηνούς Άραβες, οι οποίοι πήραν μαζί τους χιλιάδες αιχμαλώτους για τα σκλαβοπάζαρα της Βορείου Αφρικής. Το 1185 μ.Χ. από τους Νορμανδούς, γεγονός το οποίο περιγράφει ο τότε Αρχιεπίσκοπος της πόλεως Άγιος Ευστάθιος Κατάφλωρος, σπουδαίος μελετητής των Ομηρικών επών. Το 1430 από τους Οθωμανούς, οπότε αρχίζει και η Τουρκοκρατία, που διήρκεσε περί τα 500 χρόνια. Η πόλη υπήρξε επίσης και έδρα

* Στις 9 Δεκεμβρίου 2015, πραγματοποιήθηκε στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών η εκδήλωση του Συνδέσμου Θεσσαλονικέων για τη συμπλήρωση 2330 ετών από την ίδρυση της Θεσσαλονίκης. Ομίλησαν ο αρχαιολόγος Δρ Αστέριος Λιούτας, ο τ. Πρύτανις, Καθηγητής και επίτιμος Πρόεδρος του Συνδέσμου Ιωάννης Χολέβας και ο Πολιτικός Επιστήμων και ιστορικός ερευνητής Κωνσταντίνος Χολέβας. Χαιρετισμό απηύθυνε η Πρόεδρος του Συνδέσμου Εριέττα Καραγιάννη-Χαμηλοθώρη.

μιας εκ των τεσσάρων πρωτευουσών επί τετραρχίας των Ρωμαίων, με άρχοντα τον Γαλέριο (περί το 300 μ.Χ.). Επί Βυζαντίου ονομάσθηκε Συμβασιλεύουσα και Πρώτη μετά την Μεγίστη, δηλαδή ήταν αμέσως δεύτερη σε κύρος και ισχύ, μετά την Κωνσταντινούπολη. Ενώ επί Τουρκοκρατίας η Αθήνα ήταν μια ασήμαντη κωμόπολη, η Θεσσαλονίκη σε όλη τη μακρόχρονη ιστορία της, υπήρξε πάντα μεγαλούπολη, διοικητικό, εμπορικό, πολιτιστικό και - στη μ.Χ. εποχή - εκκλησιαστικό κέντρο. Ο Αυτοκράτωρ της Νικαίας Άγιος Ιωάννης Βατάτζης τον 13ο αιώνα, έδωσε το δικαίωμα στον Αρχιεπίσκοπο της Θεσσαλονίκης να αποκαλείται Παναγιώτατος. Τον 14ο αιώνα, την πόλη λάμπρυνε με την παρουσία του ως Αρχιεπίσκοπος, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Η συμβίωση των Ορθοδόξων με την εβραϊκή κοινότητα που δημιουργήθηκε τον 15ο αιώνα ήταν αρμονική, ενώ αρνητικά ήταν πάντα τα αισθήματα των Ελλήνων για την τουρκική κατοχή. Η πόλη καταστράφηκε από το τουρκικό μαχαίρι, μετά την εξέγερση της Χαλκιδικής το 1822. Στα σχολεία της δίδαξαν μεγάλες μορφές του υποδούλου Γένους, όπως ο Κοσμάς Μπα-

λάνος και ο Αθανάσιος Πάριος. Το 1850 ο Βλαχόφωνος Έλληνας Γκαρμπολάς, ιδρύει το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο της πόλης. Και στην ένοπλη αποκορύφωση του Μακεδονικού Αγώνος, το Ελληνικό Προξενείο και η Ιερά Μητρόπολις στη Θεσσαλονίκη, γίνονται το επίκεντρο της διπλωματικής και πνευματικής προετοιμασίας. Στήριγμά τους οι Φιλεκπαιδευτικοί Σύλλογοι, τα σχολεία και οι έμποροι.

ταν στις 26 Οκτωβρίου 1912 ο Ταχσίν πασάς, υπέγραφε την παράδοση της πόλης στον Αρχιστράτηγο Διάδοχο Κωνσταντίνο, όλοι συνειδητοποίησαν ότι επρόκειτο για ένα ακόμη θαύμα του Αγίου Δημητρίου. Από τότε η Θεσσαλονίκη του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας προοδεύει με βάση το ρητό «Συν Αθηνά και χείρα κίνει». Δηλαδή να ζητάς τη βοήθεια του Θεού, αλλά ταυτοχρόνως να δραστηριοποιείσαι και εσύ. Η μεγάλη πυρκαγιά του 1917, ίσως με υπαιτιότητα των Αγγλικών και Γαλλικών στρατευμάτων, τα οποία στάθμευαν εκεί λόγω του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, κατέστρεψε μεγάλο μέρος της πόλης, αλλά έδωσε την ευκαιρία να ανοικοδομηθεί το κέντρο

Δύο τα εναντιώτατα ευβουλία είναι, τάχος τε και οργήν. μτφρ: δυο πράγματα είναι αντίθετα στη λήψη σωστής απόφασης, η βιασύνη και η οργή

Θουκυδίδης, 460-394 π.Χ., Αθηναίος ιστορικός

της Θεσσαλονίκης με σχέδια του Γάλλου Εμπράρ και σύγχρονη ρυμοτομία. Η σκληρή Γερμανική Κατοχή είχε ως τραγική συνέπεια την εξόντωση της πολυπληθούς εβραϊκής κοινότητας από τους Ναζί. Στην πόλη ακούσθηκε για πρώτη φορά ελληνικός Ραδιοφωνικός Σταθμός, (το Ράδιο Τσιγκιρίδη) περί το 1930. Εκεί επίσης πρωτοπροβλήθηκε τηλεοπτικό πρόγραμμα και συγκεκριμένα στις αρχές της δεκαετίας του 1960, στο περίπτερο της ΔΕΗ στη Διεθνή Έκθεση. Η έλευση των προσφύγων από τις ελληνικές πατρίδες της Ανατολής βοήθησε την πόλη, διότι οι Μικρασιάτες, οι Πόντιοι και οι Κωνσταντινουπολίτες μετέφεραν την Χριστιανική τους ευλάβεια, την αγάπη τους στα γράμματα και την επιχειρηματική τους ικανότητα. Εξάλλου το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, είναι σήμερα το πληρέστερο και το πιο οργανωμένο κτηριακά και επιστημονικά από όλα τα ΑΕΙ της χώρας μας. Το λιμάνι, το αεροδρόμιο, το σιδηροδρομικό και οδικό δίκτυο, καθιστούν την πόλη πραγματική συμπρωτεύουσα της Ελλάδος και συγκοινωνιακή-πολιτιστική πύλη από και προς τα Βαλκάνια.

ο μέλλον της Θεσσαλονίκης βασίζεται στην ορθή, δημιουργική και όχι μουσειακή αξιοποίηση του παρελθόντος της. Ας μην βιαστούμε να προσχωρήσουμε στον χαρακτηρισμό που δίνουν ορισμένοι με τον όρο πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη. Ουσιαστικά προσπαθούν να εξωραΐσουν την Τουρκοκρατία. Η πόλη υπήρξε σημαντική για όλους τους λαούς της περιοχής, διότι αποτέλεσε προπύργιο Ορθοδοξίας και Ελληνισμού. Έτσι θα αναπτυχθεί και στο άμεσο μέλλον, τώρα μάλιστα που η κατάρρευση του πρώην «ανατολικού μπλόκ», οδήγησε τους γειτονικούς λαούς να ξαναβρούν την βυζαντινή κληρονομιά τους. Η Θεσσαλονίκη μάς συνδέει με τον ένδοξο βυζαντινισμό μας και μαρτυρεί τη διαχρονική συνέχεια του Ελληνισμού.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Ο Κύπριος Μητροπολίτης Δημητσάνης

Φιλόθεος Χατζής ο Εθνομάρτυρας Υπο του Δρ Ηρακλή Ζαχαριάδη, Προέδρου Ελληνικού Πνευματικού Ομίλου Κυπρίων Ελλάδος

Φιλόθεος Χατζής καταγόταν από τα χωριά της Λευκωσίας (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 13, σελίδα 247 - Λευκωσία 1950), (Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκης, τόμος 12ος, Αθήνα 1931, σελίδα 621, Πέτρου Γεωργαντζή «Οι Αρχιερείς και το εικοσιένα», Ξάνθη 1985, σελ. 39 κ.α). Στα τέλη του 17ου αιώνα -περίπου 1790- όντας νεαρός, έφυγε από την Κύπρο και μετέβη στην Κωνσταντινούπολη για να εκλεγεί (Δευτερεύων των Διακόνων), όπου τελικά και υπηρέτησε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο -ως Δευτερεύων των Διακόνων- του κυπριακής καταγωγής Πατριάρχη Γερασίμου του Γ΄ (1794 - 1797), το οποίο σημαίνει ότι ήταν καλής μόρφωσης και επιβραβεύτηκε λόγω της πίστης και της αφοσιωμένης διακονίας του. Το 1795 οι κάτοικοι της Δημητσάνης, ζήτησαν με γράμμα τους από τον Πατριάρχη Γεράσιμο τον Γ΄ να αντικαταστήσει τον Μητροπολίτη Αμβρόσιο (1767- 1795), ο οποίος τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς είχε υποβάλει παραίτηση λόγω γήρατος και δεν είχε αφήσει καλές εντυπώσεις κατά τη διάρκεια της αρχιερατείας του. Από τους ιστοριογράφους της εποχής κατηγορείτο ως νωθρός, απαίδευτος και αδιάφορος για την πνευματική ανάπτυξη του ποιμνίου του. Για όλους αυτούς και άλλους λόγους, οι Δημητσανίτες είδαν την παραίτηση του Αμβρόσιου με ανακούφιση. Μία χαρακτηριστική περικοπή είναι από γράμμα που έστειλε ο δάσκαλος της Σχολής Δημητσάνης στον Άνθιμο Καρακάλλο -πρώην Μεθώνης- στην Τεργέστη με ημερομηνία 30-10-1795. Του γράφει μεταξύ άλλων ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

«…λοιπόν προσμένομεν τον νέον αρχιερέα μας, με τον ερχομό του οποίου ελπίζομεν να εξυπνήση η αποκοιμισμένη μας εκκλησία…». Πραγματικά, λοιπόν, μόλις παραιτήθηκε ο Αμβρόσιος, ανέθεσαν σε δύο Δημητσανίτες στην Κωνσταντινούπολη, ήτοι στον Μητροπολίτη Σμύρνης ΓΡΗΓΟΡΙΟ (μετέπειτα Οικουμενικό Πατριάρχη) και στον μεγαλέμπορο ΝΙΚΗΤΑ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗ, «να εκλέξουν Άξιον Αρχιεπίσκοπον οποίον ήθελεν εύρουν εύλογον είτε ιδικόν μας, είτε ξένον». Τον άξιο Επίσκοπο, πολύ γρήγορα βρήκαν στο πρόσωπο του Κύπριου Φιλόθεου Χατζή. Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Γ’ αγγέλει την εκλογή του Φιλόθεου τον Νοέμβριο του 1795, ως νέο Μητροπολίτη τον Δευτερεύοντα των Διακόνων της Μεγάλης Εκκλησίας, με γράμμα του (Τάσου Γριτσόπουλου Αρχιεπισκοπή Δημητσάνης, σελίδα 242,

όπου δημοσιεύεται ολόκληρη η επιστολή) προς τους πατέρες της Σταυροπηγικής Μονής του Τιμίου Προδρόμου, η οποία βρισκόταν στην επισκοπική περιφέρεια της Δημητσάνης, για την εκλογή του Φιλόθεου και τους ανέφερε με αυτά τα λόγια: «Ἐπειδὴ ὁ θεοφιλέστατος ἀρχιεπίσκοπος Δημητσάνης συνάδελφος ἀγαπητὸς κυρ Ἀμβρόσιος παραιτήσατο οἰκειοθελῶς τῆς ἐπαρχίας αὐτοῦ καὶ κατὰ τὴν ἔνθερμο αὐτοῦ παράκλησιν καὶ κοινὴ αἴτησιν τῶν τῆς ἐπαρχίας αὐτοῦ Χριστιανῶν, διὰ κανονικῶν ψήφων καὶ Συνοδικῆς ἐκλογῆς, προετιμήθη τῶν ἄλλων ὁ ἡμέτερος Δευτερεύων τῶν διακόνων κυρ Φιλόθεος καὶ δὴ ἡμετέρας ἀδείας ἐχειροτονήθη ἀρχιερεὺς γνήσιος, νόμιμος καὶ κανονικὸς καὶ ἀπεκατεστάθη ἀρχιεπίσκοπος τῆς ἐπαρχίας ταύτης, κατὰ τὴν κανονικὴ διατύπωσιν, ὡς Ἄξιος καὶ Τίμιος καὶ Δόκιμος ἀναφανείς καὶ τῇ Ἐκκλησίᾳ κατὰ διαφόρους καιροὺς πιστὸς ἐκδουλεύσας -καὶ παρὰ τῇ ἡμῶν μετριότητι χρόνους ἱκανοὺς διατρίψας καὶ ἐξυπηρετήσας εὐγνωμόνως καὶ εὐπειθῶς...». Λίγο αργότερα, δηλαδή τον Ιανουάριο του 1796, ο Πατριάρχης Γεράσιμος, με σχετικό Σιγγίλιο, ακύρωνε την ένωση της Αρχιεπισκοπής Δημητσάνης με τη Μητρόπολη Λακεδαιμονίας και την ανασύστηνε ως Μητρόπολη, δίνοντας με αυτόν τον τρόπο την παλιά της αίγλη.

Περίοδος Αρχιερατείας του

Φιλόθεος ποίμανε τους κατοίκους της περιφέρειας του για 26 χρόνια, έχοντας ως μοναδικό γνώμονα του έργου του τις αρχές του Ευαγγελίου. Όπως σημειώνεται

72 (Ιδέ Χρυσανθακόπουλου - Φωτάκου «Βίοι Πελοποννησίων και των έξωθι της Πελοποννήσου ελθόντων», Αθήνα 1888, σελ. 295) «…ἦτο ἐκ τῶν ἡσυχοτέρων Ἀρχιερέων καὶ πολὺ ἐκκλησιαστικός...». Ο Φιλόθεος είχε καλή μόρφωση, ήταν όμως αγαθός, τίμιος, ευσεβής και προοδευτικός. Η επαρχία του, Γορτυνία, τον τιμούσε ειλικρινά για τα προτερήματα του αυτά. Αληθινός πνευματικός πατέρας ο Φιλόθεος, φρόντισε όσο μπορούσε για την πνευματική ανάπτυξη του ποιμνίου του. Τί έκανε ο Φιλόθεος και ήτο τόσο αγαπητός; Ένα από τα πρώτα του έργα, μετά την εγκατάσταση του στη Δημητσάνα, ήταν η ανέγερση του ΕΠΙΣΚΟΠΙΚΟΥ ΜΕΓΑΡΟΥ, το οποίο ανακάλυψα ότι πρόκειται για ένα διατηρημένο κτίριο απέναντι από το Δημαρχείο. Με τη συμβολή κοινού των Μονών και των Εκκλησιών της επαρχίας, κατάφερε σύντομα να υλοποιήσει το όραμά του αυτό (Τάσου Γριτσοπούλου αππ σελ. 243-245, όπου δημοσιεύεται το σχετικό έγγραφο για την ανέγερση Επισκοπικού Μεγάρου). Ακολούθως, επικέντρωσε το ενδιαφέρον του στην παιδεία τόσο της επισκοπικής του περιφέρειας, όσο και των υπολοίπων περιοχών. Κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες και κόπους, ώστε οι Σχολές της εποχής, σε όλη την επαρχία της Αρκαδίας, να εξακολουθήσουν να λειτουργούν και να μορφώνουν το υπόδουλο γένος. Σώζεται Συγγίλιον γράμμα του Πατριάρχη Καλλινίκου του Ε’(1801-1806, 1808-1809), το οποίο τον διορίζει, μαζί με τον Επίσκοπο Αμυκλών Νικηφόρο Κουγιά (1779-1816), έφορο στην Ελληνική Σχολή της Βυτίνης (Π. Παπαζαφειρόπουλου «Περί της εν Βυτίνη Ελληνικής Σχολής των πρώτων αυτής διδασκάλων και της εν αυτή καταρτιζόμενης βιβλιοθήκης», Ναύπλιον 1858, σελ. 32, 34). Όμως και σε μία άλλη πόλη της Γορτυνίας, στη Στεμνίτσα, ο Φιλόθεος υπηρέτησε, μαζί με τον Χριστιανουπόλεως Γερμανό Ζαφειροπουλο (1807-1821), ως Επίτροπος και Πατριαρχικός και Συ-

νοδικός Έξαρχος (Βασιλείου Γ. Ατέση «Εθνομάρτυρες Αρχιερείς της Εκκλησίας της Ελλάδος» θεολογία, τόμος Μ.Β. Αθήνα 1971 σελ. 8-9). Ιδιαίτερο βέβαια ήτο το ενδιαφέρον του, για τη φημισμένη Σχολή της Δημητσάνης. Τη Σχολή αυτή ενίσχυε με πολλούς τρόπους, ούτως ώστε να συνεχίσει τη λειτουργία της. Επειδή όμως οι οικονομικοί πόροι της Δημητσάνης ήταν περιορισμένοι, ο Φιλόθεος ζήτησε το 1816 συμπαραστατούμενος από τους προκρίτους της πόλης, την έγκριση του Πατριαρχείου, ώστε να συνδεθεί άμεσα η Σταυροπηγιακή Μονή Φιλοσόφου με τη Σχολή της Δημητσάνης (Ευθυμίου Καστόρχη: «Περί της εν Δημητσάνη Σχολής και περί των καθιδρυτών και πρώτων αυτής διδασκάλων», Αθήναι 1846, σελ. 66-71). Έτσι, τα έσοδα της Μονής από τα διάφορα κτήματά της, θα χρησιμοποιούνταν για την κάλυψη των εξόδων συντήρησης της Σχολής. Ο τότε Πατριάρχης Κύριλλος ο ΣΤ’ (1813-1818) και η Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ενέκριναν τη σύνδεση αυτή και με την έκδοση Συγγιλίου, τον Ιούλιο του 1816, όρισαν ως έφορο της Σχολής τον Παλαιών Πατρών Γερμανό (1806-1826). Σημειώστε ότι τόσο ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, όσο και ο Εθνομάρτυρας Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’(1797-1798, 1806-1808, 1818-1821) ήταν απόφοιτοι της Σχολής αυτής. Όμως επέδειξε και ενδιαφέρον και για τις Μονές που βρίσκονταν στην επαρχία του. Σώζεται γράμμα του προς τον Μητροπολίτη Γερμανό, με το οποίο τον παρακαλεί να επιτρέψει στον μοναχό της Ιεράς Μονής φιλοσόφου Νεκτάριο, να περιέλθει στην επισκοπική του περιφέρεια και να συλλέξει λάδι για τις ανάγκες της Μονής (Αρχιμανδρίτου Θεόφιλου Σιμόπουλου «Μάρτυρες και Αγωνισταί Ιεράρχες», Αθήνα 1971, σελ. 385-394, όπου δημοσιεύεται ολόκληρο το γράμμα). Ο Μητροπολίτης Δημητσάνης μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Επίσκοπο Παλαιών Πατρών Γερμανό, που και αυτόν τον μύησε ο Αντώνιος

Πελοπίδας από τη Στεμνίτσα, και με χρήματα της εκκλησίας πρωτοστάτησε στην εγκατάσταση και λειτουργία των μπαρουτόμυλων Δημητσάνης (γενέτειρας του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’), όπου με το μπαρούτι τροφοδοτούσαν όλη την επανάσταση. Ο Γεώργιος Φιλίππου στο βιβλίο του «Κύπριοι Αγωνισταί», σελ. 140, αναφέρει: «…. Εἰς τὴν ἐπαρχία του κατορθώνει ἕνα μοναδικὸν φαινόμενον καθ’ ὅλον τὸν Ἑλληνισμό. Πρὸ τοῦ ἀγῶνος σύσσωμος ἡ Δημητσάνα ἐμυήθη εἰς τὰ τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας, πρᾶγμα τὸ ὁποῖο ἐξυπηρέτησε κατὰ τρόπον μοναδικὸν τὸν ἀγῶνα, διότι διευκολύνθη ἡ κατασκευὴ καὶ ἀποθήκευση τῆς ἀναγκαίας πυρίτιδος ὑπὸ τῶν ἀδελφῶν Νικολάου καὶ Σπυρίδωνος Σπηλιωτόπουλου…». Πρέπει δε να αναφέρω ότι πριν από την έναρξη της επανάστασης, λειτουργούσαν 14 μπαρουτόμυλοι που παρήγαγαν μεγάλες ποσότητες πολεμοφοδίων (Ιωάννου Φιλήμονος «Φιλική Εταιρεία», Ναύπλιον 1834, σελ. 368376). Αντιλαμβάνεται κανείς, ότι όλος ο πληθυσμός δούλευε στους μπαρουτόμυλους αυτούς, υπό την καθοδήγηση των αδελφών Σπηλιωτόπουλου. Θα αναρωτηθεί εύλογα λοιπόν ο αναγνώστης μας, από πού βρισκόταν τόση πρώτη ύλη; Η πρώτη ύλη λοιπόν μαζευόταν από διάφορα μέρη της Ελλάδας, όπως από τη Γορτυνία ο άνθρακας με επεξεργασία του αγριόχορτου «σφάκες» και από τη Μονεμβασιά και τη Μάνη το νίτρο και το θειάφι. Στη συνέχεια το μπαρούτι αποθηκευόταν στα Μοναστήρια της περιοχής, σε ειδικές κρυψώνες, και μόλις σήμανε η επανάσταση, διοχετεύτηκε σε κάθε γωνιά της Ελλάδας (Τάσου Γριτσόπουλου: «Η μπαρούτι της Δημητσάνας», Ελληνική Κύπρος αριθμ. 24, Λευκωσία 1951, σελ. 94). Ο Φιλόθεος Χατζής αφιερώθηκε ολοκληρωτικά στην παραγωγή της μπαρούτης και στην προετοιμασία του αγώνα (Λοϊζου Φιλίππου: «Κύπριοι Αγωνισταί», Λευκωσία 1953, σελ. 140141). Δε στάθηκε όμως εδώ, μαζί με τους αδελφούς Σπηλιωτόπουλου και πολλούς προύχοντες της Δημητσάνας

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

73 ίδρυσαν τη λεγόμενη «Ιερά Αδελφότητα», για τη μεταξύ τους καλύτερη συνεργασία (Μύρωνος Χριστοφίδη: «Κύπριοι κληρικοί από το εξωτερικό», Τάιμς Σάιπρους - τόμος Δ’, αριθμ.41, Λευκωσία 1959, σελ. 24 και Χρ. Ν. Κωνσταντόπουλου). Όλα τα υλικά που μάζευαν οι κάτοικοι τα πλήρωνε η Μητρόπολη της Αγίας Κυριακής, δηλαδή ο Μητροπολίτης Φιλόθεος Χατζής. Πιστεύω ότι χωρίς αυτούς τους μπαρουτόμυλους, η πορεία της επανάστασης θα ήταν διαφορετική, διότι οι 150 οκάδες μπαρούτι που παράγονταν, αποτελούσαν τη βασικότερη πηγή ανεφοδιασμού σε πολεμοφόδια. Χαρακτηριστικό της σημασίας που απέδιδαν οι Δημητσανίτες στη συνέχιση της λειτουργίας των μπαρουτόμυλων και στην κατασκευή των φυσιγγίων, ήταν και η θυσία εκ μέρους του μεγάλου αριθμού βιβλίων για την παραγωγή πολεμοφοδίων, δηλαδή σε περίοδο αδυναμίας εύρεσης χαρτιού, οι κάτοικοι προσέφεραν τα βιβλία της μεγάλης και ιστορικής βιβλιοθήκης της πόλης και αυτό για να μη διακοπεί ο ανεφοδιασμός των ελληνικών σωμάτων, που αγωνίζονταν για την ελευθερία. Εκτός από μεγάλος πατριώτης, ήταν και χρηστός ανήρ, κατά τον Τρύφωνα Ευαγγελίδη (Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια, τόμος ΚΔ’, σελίδα 97) ενώ ο Φωτάκος γράφει για τον Χατζή: «Ο επίσκοπος αυτός ήταν εκ των ησυχότερων αρχιερέων και πολύ εκκλησιαστικός, σεβόμενος από όλην την επαρχίαν της Καρυταίνης». Τόσο πολύ αγάπησε τη Δημητσάνα, που συνδέθηκε μαζί της και με συγγενικούς δεσμούς, γιατί τη θεωρούσε δεύτερη πατρίδα του. Συγκεκριμένα κάλεσε και έφερε τον αδελφό του από την Κύπρο, τον Γεώργιο Χατζή ή Χατζηγεώργιο, και τον πάντρεψε με την

Η Πλατυτέρα των Ουρανών (Παναγία) σκεπάζει τους Εθνομάρτυρες (Ιερός Ναός Αγίου Βασιλείου - Τρίπολη)

αδελφή του κηπουρού του Παναγιώτη (Μπαξεβάνου). Αγόρασε επίσης κήπο στο Παλιοχώρι. Όλα αυτά δείχνουν ότι ο Φιλόθεος Χατζής αγάπησε πραγματικά την επαρχία και τους κατοίκους της (Χρονικά των Αρκάδων, τόμος Δ’- 1977, του ιστοριοδίφη Χρ. Γ. Κωνσταντόπουλου).

Ο Μαρτυρικός Θάνατος του Φιλόθεου Χατζή

την Πελοπόννησο, ο τοπικός διοικητής, κάλεσε στην Τριπολιτσά, όπου ήταν η έδρα του, αρκετούς Αρχιερείς και προύχοντες δήθεν «προς σύσκεψιν» (Πέτρου Γεωργαντζή ό.ππ, σελ. 300-304). Τότε ακούστηκαν αρκετές φωνές ότι, ενόψει της έναρξης του αγώνα, δεν πρέπει να προσέλθουν αλλά να κρυφτούν προσωρινά και να στελεχώσουν εν συνεχεία τα επαναστατημένα σώματα. Τελικά αποφασίστηκε να μεταβούν στην Τριπολιτσά, ώστε με την εκεί παρουσία τους να παραπλανήσουν τους κατακτητές και να δώσουν την ευκαιρία στο λαό να προετοιμαστεί καλύτερα. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια του

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Επισκόπου Ανδρούση Ιωσήφ, τα οποία φανερώνουν και την εθελούσια θυσία τους, χάριν του υπόδουλου λαού: «Ας τρέξωμεν ίνα βύσωμεν τα όμματα των Οθωμανών, έως ου ενδυναμώσωσι οι ημέτεροι. Αν δε και μας θανατώσωσι, γεννηθήτω το θέλημα του Κυρίου, θανατούμεθα ολίγοι και το έθνος σώζεται» (Κωνσταντίνου Βαβολίνη «Η εκκλησία εις τον αγώνα της Ελευθερίας», Αθήνα 1952, σελ. 95-98). Ο Ιωάννης Φιλήμονας στο βιβλίο, σελ. 370, αναφέρει ότι έως τις αρχές Μαρτίου 1821 προσήλθον οι περισσότεροι από όσους είχε προσκαλέσει, μεταξύ δε αυτών ήτο και ο Μητροπολίτης Φιλόθεος Χατζής, παρά το γεγονός ότι την περίοδο αυτή ήτο άρρωστος. Οι άλλοι αρχιερείς ήσαν οι: Τριπόλεως Δανιήλ, Μονεμβασίας Χρύσανθος, Ανδρούσης Ιωσήφ, Χριστιανουπόλεως Γερμανός, Ωλένης Φιλάρετος, Κορίνθου Κύριλλος και Ναυπλίου Γρηγόριος. Από τους προύχοντες της Πελοποννήσου παρουσιάστηκαν ο γιος του Πετρόμπεη, Αναστάσιος Μαυρομιχάλης, και οι Π. Αζέλιος Οικονόμου, Θεόδωρος Δεληγιάννης, Πανάγος Κυριάκος, Αναγνώστης Κωστόπουλος, Ιωάννης Τομαράς, Αντώ-

74 νιος Καραπατάς, Ιωάννης Βιλαέτης και άλλοι…ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο Κερνίτσης Προκόπιος δεν προσήλθον.

την αρχή όλοι είχαν ελευθερία κινήσεως, αλλά στη συνέχεια τους περιόρισαν σε χώρο που ανήκε στον ταμία του Πασά. Στις 21 Μαρτίου τους υποχρέωσαν να στείλουν εγκύκλιο προς τον ελληνικό πληθυσμό, τον οποίο προέτρεπαν να παραμείνει πιστός στο Σουλτάνο (Δημητρίου Πετρακάκου «Κοινοβουλευτική Ιστορία της Ελλάδος, 1453-1843, τόμος Α’, Αθήνα 1935, σελ. 237, όπου δημοσιεύται η εγκύκλιος). Την εγκύκλιο αυτή υπέγραψαν οι εφτά από τους οχτώ Αρχιερείς, δεν υπέγραψε ο Φιλόθεος. Τελικά οι συλληφθέντες μεταφέρθησαν στις 17 Απριλίου 1821 στις αφόρητα δυσώδεις φυλακές της Τριπολιτσάς, όπου υπέφεραν τα πάνδεινα (Σίμου Μπαλάνου: «Αι θυσίαι του κλήρου υπέρ της εθνικής αποκαταστάσεως μέχρι το 1821», Ημερολόγιο της Μεγάλης Ελλάδος - Αθήναι 1922, σελ. 253-263). Στις φυλακές αυτές οι Αρχιερείς της Πελοποννήσου υπέγραψαν στις 15 Ιουνίου 1821 «Συνυποσχετικό» έγγραφο, για κοινή συνεργασία υπέρ της πατρίδος (Δημητρίου Πετρακάκου, ό.ππ, σελ. 238, όπου δημοσιεύεται το έγγραφο). Οι Αρχιερείς και Πρόκριτοι αλυσοδέθηκαν σε ένα μικρό δωμάτιο με ειδική αλυσίδα, που αιχμαλώτιζε τα κεφάλια τους (Ιωσήφ Ζαφειρόπουλου Ιερομόναχου «Οι Αρχιερείς και οι προύχοντες εντός της εν Τριπόλει φυλακής εν έτει 1821», Αθήνα 1890. Η πρώτη έκδοση έγινε το 1852). Η βαριά αλυσίδα 350 κιλών που πίεζε τον τράχηλό τους, σε συνδυασμό με τον πολύ μικρό χώρο, τους εμπόδιζε να κινηθούν ή να εκτείνουν τα πόδια τους. Η δυσοσμία

συνεχώς αυξανόταν από την παρουσία ενός δοχείου που χρησιμοποιήτο ως αφοδευτήριον. Όταν κάποιος το επισκεπτόταν για σωματική του ανάγκη, όλοι ήταν υποχρεωμένοι να μετακινηθούν εξαιτίας της αλυσίδας που τους συνέδεε. Στις άθλιες συνθήκες διαβίωσης ερχόταν να προστεθεί και το αθλίας ποιότητας φαγητό, καθώς και οι ύβρεις και οι απειλές των Τούρκων. Αποτέλεσμα αυτών όλων ήτο, περί τα τέλη Αυγούστου, να αποβιώσει πρώτος ο Μητροπολίτης Μονεμβασιάς Χρύσανθος. Τέλος Σεπτεμβρίου, οι Τούρκοι βλέποντας ότι πλησιάζει η κατάληψη της Τριπολιτσάς από τους Έλληνες και θέλοντας να χρησιμοποιήσουν τους Αρχιερείς και τους προύχοντες ως ομήρους, τους μετέφεραν από τις φυλακές και τους περιόρισαν σε άλλο χώρο. Τους έδωσαν καινούργια ρούχα και τροφή για να επιζήσουν. Η εξάντηληση όμως όλων ήτο πάρα πολύ μεγάλη και πολύ γρήγορα ο ένας μετά τον άλλο αποβίωσαν και μεταξύ αυτών και ο Φιλόθεος. Η απελευθέρωση της Τριπολιτσάς από τα ελληνικά στρατεύματα στις 23/09/1821 βρήκε ζώντες μόνο τρεις από τους οχτώ

Αρχιερείς που φυλακίστηκαν (Τριπόλεως Δανιήλ, Κορίνθου Κύριλλος και Ανδρούσης Ιωσήφ), καθώς και τρεις προύχοντες. Ο Μητροπολίτης Φιλόθεος Χατζής καθ’ όλη τη διάρκεια της φυλάκισης του διατηρούσε την ψυχραιμία του, καθώς έτρεφε και μίσος κατά των Τούρκων. Κάποια μέρα λοιπόν κυκλοφόρησε η φήμη, ότι την επομένη ημέρα θα τους εκτελούσαν. Ο Φιλόθεος είχε μαζί του 5.000 γρόσια, τα οποία όμως δεν ήθελε να περιέλθουν στα χέρια των Τούρκων μετά το θάναντό του. Σκέφτηκε λοιπόν και «….τὴν νύκτα λαβὼν τὸ οὐροδοχεῖον ἔρριψεν ἐντὸς αὐτοῦ τὶς πέντε χιλιάδες γρόσια ἐπὶ σκοπῷ τοῦ να εὔρη αὐτὰ μετὰ θάνατον χριστιανὸς τις, διότι οἱ Τούρκοι δεν ἤγγιζον τοιαῦτα ἀγγεῖα. Τοιαῦτα δὲ ἰδὼν τις ἐκ τῶν χεόντων τὰ οὖρα ἔλαβεν δι’ ἑαυτόν». Ύστερα από πέντε ημέρες, όταν κατάλαβαν ότι δεν υπήρχε απόφαση να εκτελεσθούν, ζήτησε τα χρήματα, τα οποία και έλαβε «παρά χρήμα». Δυστυχώς, ο καλός αυτός συμπατριώτης μας δεν άντεξε την πείνα και τις στερήσεις. Πέθανε λίγες μόνο ημέρες πριν από την άλωση της Τριπολιτσάς (μεταξύ 17-22 Σεπτεμβρίου 1821). Ο Μητροπολίτης Τριπολιτσάς Δανιήλ Παναγιωτόπουλος (1765-1831), περιέγραψε τα δεινά που υπέστησαν σε μακροσκελές στιχούργημα 752 στίχων, το οποίο συνέταξε τον Αύγουστο του 1822 στη Μονή της Άνω Χρέπας (Απόστολος Βαρνάβας -Επίσημο περιοδικό της εκκλησίας της Ελλάδος Περ. Γ- τόμος Ν.Δ., Μάρτιος 1993, τεύχος 3). Για τον Μητροπολίτη Δημητσάνης Φιλόθεο Χατζή γράφει ότι πέθανε «τότε ο Δημητσάνης, ο της εμής πατρίδος ποιμήν ο αγιώτατος εκείνης της μερίδος…» (Τάσου Γριτσόπουλου: «Μητροπολίτης Αμυκλών και Τριπολιτσάς Δανιήλ Παναγιωτόπουλος», Θεολογία, τόμος Λ.Α., Αθήνα 1960, σελ. 424-443, δημοσιεύεται όλο το στιχούργημα -πρώτη φορά δημοσιεύτηκε στη «Φιλολογική Ακρόπολη», τ.1, 1888-1889, σελ. 361 και 375)

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

75 ΕΠΙΛΟΓΟΣ

τις τελευταίες του στιγμές ο Κύπριος αυτός κληρικός, δεν ξεχνάει να εκτελέσει το πατριωτικό τους χρέος. Η μεγάλη αγάπη του Φιλόθεου Χατζή προς την παιδεία και κατ’ επέκταση προς την πνευματική ανόρθωση του υπόδουλου Γένους, φανερώνεται και από την τελευταία του πράξη. Εξομολογήθηκε στον Επίσκοπο Δανιήλ και του ανέθεσε να εποπτεύσει, ώστε να διατεθούν από την περιουσία του 5.000 γρόσια για την Ελληνική Σχολή της Δημητσάνης (Θάνου Βαγενά «Χρονικά της Κύπρου, Αγώνες των Κυπρίων για την Ελευθερία», Αθήνα 1954, σελ. 78-79). Ο ίδιος ο Δανιήλ επόπτευσε, μετά την απελευθέρωση του από τις φυλακές της Τριπολιτσάς, την υλοποίηση της ύστατης επιθυμίας του Φιλόθεου. Μάλιστα υπέγραψε σχετικό έγγραφο με ημερομηνία 14 Δεκεμβρίου 1821, μαζί με τον αδελφό του Φιλόθεου, Χατζηγεώργιο (Τάσου Τσιτσόπουλου: «Η Αρχιεπισκοπή…», σελ. 248, όπου δημοσιεύται το σχετικό έγγραφο) ο οποίος φαίνεται ότι έμενε στη Δημητσάνα μετά το θάνατο του αδελφού του. Η περιουσία του όμως μόλις έφθανε τα 2.500 γρόσια και ο Χατζηγεώργιος συμπλήρωσε το ποσό των 5.000 με μια αρχιερατική στολή του αδελφού του, διάφορες ομολογίες και άλλα αρχιερατικά η εκποίηση των οποίων απέφερε χρήματα και συμπληρώθηκε το ποσό (Τάσου Γριτσόπουλου: «Σχολή Δημητσάνης, Αθήνα 1968, σελ. 64-65). Ο Χατζηγεώργιος παρέμεινε στη Δημητσάνα μετά το θάνατο του αδελφού του. Από σημείωμα σε κώδικα του ναού των Αγίων Αποστόλων του Παλαιοχωρίου, πληροφορούμαστε (Τάσου Γριτσόπουλου: «Η Αρχιεπισκοπή…» σελ. 248-249) ότι: «…εις το 1824 Φεβρουαρίου 10 ήλθεν ο Κυρ. Γ. Χατζής αδελφός του Αγίου Δημητσάνης Φιλόθεου και έβαλεν εν τω ναώ έναν αίραν, εν τριώδιον, μια φυλλάδα της λειτουργίας και εν στρώμα της Αγίας Τραπέζης».

Αναμφίβολα η προσφορά των Κυπρίων κληρικών στους εθνικούς και πνευματικούς αγώνες του Γένους, υπήρξε πολυδιάστατη και ιδιαίτερα σημαντική. Ξεχωριστή θέση ανάμεσα τους καταλαμβάνει ο Εθνομάρτυρας Μητροπολίτης Δημητσάνης Φιλόθεος Χατζής. Η συμμετοχή του στην προπαρασκευή του μεγάλου εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του 1821 και ο μαρτυρικός του θάνατος, τον κατατάσσουν ανάμεσα στους κληρικούς προς τους οποίους το έθνος οφείλει κάθε τιμή και ευγνωμοσύνη (Απόστολος Βαρνάβας, Επίσημο περιοδικό της εκκλησίας της Κύπρου, Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών). Ταυτόχρονα σας υπενθυμίζω και έναν άλλο Κύπριο τον Νικοδημείας Αθανάσιο Καρύδη, ο οποίος συνελήφθη μαζί με τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’. Αυτόν τον συνοδικό Κύπριο, τον συλλαμβάνουν γέροντα και άρρωστο, τον σέρνουν στο Πάρμα του Καπουσού για να τον κρεμάσουν. Ο Ιστορικός της επανάστασης Ιωάννης Φιλήμονας γράφει: «Ο πρεσβύτερος και λίαν αδύνατος και ισχνός τω σώματι άμα εξελθών της φυλακής απεβίωσεν. Οι δε δήμιοι φορτώσαντες τον νεκρόν επί αχθοφόρου, απήγαγον εις τον τόπον της καταδίκης και απηγχόνισαν τούτον προς το εκπληρωθήναι την απόφασιν». Οι δήμιοι δεν σέβονται τον νεκρό και κρεμούν το άψυχο σώμα στην αγχόνη. Ένας από αυτούς τους πολλούς Εθνομάρτυρες, ήταν και ο Φιλόθεος επίσκοπος Δημητσάνης. Ευσεβής και προοδευτικός ιεράρχης, αλλά και μάρτυρας της ελευθερίας του Γένους.

Βιβλιογραφία: 1. Αμβροσίου Φραντζή: Επιτομή της Ιστορίας της αναγεννηθείσης Ελλάδος-τ.μ.Δ’ 1841. 2. Φ. Χρυσανθόπουλου - Φωτάκου: Βίος Πελοποννησίων Ανδρών 1888. 3. Ιωσήφ Ζαφειρόπουλου: Οι Αρχιερείς και οι προύχοντες εντός της εν Τριπόλειφυλακής, εν έτει 1821 (βλ.εκ. 1890). 4. Τάσου Γριτσόπουλου: Η Αρχιεπισκοπή Δημητσάνης… 1950.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

5. Θάνου Βαγενά: Ο Επίσκοπος Δημητσάνης Φιλόθεος (εφημ. Αρκαδικόν φ.3-183-1956). 6. Γεωργίου Καρβέλα: Ιστορία της Δημητσάνης 1972. 7. Χρήστος Κωνσταντόπουλος: Χρονικά των Αρκάδων, τόμ. Δ’ 1977 σελ. 65. 8. Κ. Κοκκινόφτα: Ο Κύπριος Μητροπολίτης Δημητσάνης Φ.Χ. περ. Απόστολος Βαρνάβας, σελ. 116, Περ.Γ, τομ.ΝΔ’, Μάρτιος 1993, τεύχη 3. 9. Μεγάλη Κυπριακή Βιβλιοθήκη, τόμ.13ος, Λευκωσία 1990, σελ. 247. 10. Πάπυρος Λαρούς: τόμ.12ος, Αθήνα 1964, σελ. 740. 11. Γιάννης Ιωαννίδης: «Μικρή Εγκυκλοπαίδεια Εθνομαρτύρων Κληρικών», τόμ. Β’, Αθήνα 1992, σελ. 19. 12. Άντρου Παυλίδη: «Ιστορία της Νήσου Κύπρου», Λευκωσία 1992, σελ. 169. 13. Πέτρου Γεωργαντζή: «Οι Αρχιερείς και το Εικοσιένα», Ξάνθη 1985, σελ. 39. 14. Ευθυμίου Καστάρχη: «Περί της εν Δημητσάνη Σχολής», Αθήνα 1846, σελ. 66-71. 15. Aρχ. Θεοφίλου Σιμόπουλου: «Μάρτυρες και Αγωνισταί Ιεράρχαι», Αθήνα 1971, σελ. 385-394. 16. Αμβροσίου Φραντζή: «Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος», τόμ.Δ’, Αθήνα 1841, σελ. 97. 17. Ευάγγελου Σαβράμη: «Συμβολαί εις την Ιστορίαν της Δημητσάνης» Επετηρίς της Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, έτος θ’, Αθήνα 1932, σελ. 219-238. 18. Τάκη Κανδηλώρου: «Η Φιλική Εταιρεία 1814-1821», Αθήνα 1926, σελ. 343. 19. Αγγέλου Παπακώστα: «Η συμβολή της Κύπρου στην επανάσταση του Εικοσιένα», Ν. Εστία, τόμος 58, Αθήνα 1955, σελ. 1175. 20. Λοΐζου Φιλίππου: «Κύπριοι Αγωνισταί», Λευκωσία 1953, σελ. 140-141. 21. Δημητρίου Πετρακάκου: «Κοινοβουλευτική Ιστορία της Ελλάδας (1453-1843)», τόμ.Α’, Αθήνα 1935, σελ. 237. 22. Βασιλείου Μυστακίδου: «Επισκοπικοί Κατάλογοι», Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, τόμ. IB’, Αθήνα 1936, σελ. 170. 23. Iωάννου Φιλήμονος: «Δοκίμιον Ιστορικού περί της Ελληνικής Επαναστάσεως», τόμ.4ος, Αθήναι 1860, σελ. 204. 24. Α. Λαζάρου: «Η Κύπρος γενέτειρα του Ομήρου», σελ. 110. 25. Γ. Σπανού: «Κύπριοι στους Αγώνες του 1821»

ΤΕΧΝΙΚΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Εμπορική Ναυτιλία: Το Τεχνολογικό Όραμα του 2020 Υπό Δρ. Νικήτα Νικητάκου, Πλοιάρχου ΠΝ ε.α. Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ και Καθηγητού του Πανεπιστημίου Αιγαίου

ι θαλάσσιες μεταφορές αποτελούν σημαντικό πυλώνα ανάπτυξης της οικονομίας και της κοινωνίας. Η τεχνολογική έρευνα στον συγκεκριμένο τομέα, είναι στρατηγικού χαρακτήρα για κάθε περιοχή. Η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την πολιτική μέχρι το 2020, καθορίζει σαν βασικούς στόχους την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των πλοίων, την μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, την μείωση των κινδύνων ναυτικών ατυχημάτων και τέλος την βελτίωση της ποιότητας ζωής στην θάλασσα. Στο άρθρο θα εξειδικεύσουμε τους τεχνολογικούς τομείς και θα γίνει περιγραφή του τεχνολογικού οράματος για την Εμπορική Ναυτιλία το 2020.

Προκλήσεις

ια την αποδοτική λειτουργία των μεταφορών στο σύγχρονο οικονομικό περιβάλλον, υπάρχουν μεγάλες προκλήσεις όπως είναι οι κοινωνικές που αφορούν την βιώσιμη ανάπτυξη και οικονομικές, που συσχετίζονται με το επιχειρηματικό περιβάλλον. Στις κοινωνικές προκλήσεις περιλαμβάνονται η ανάπτυξη τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών καυσαερίων, η προσαρμογή στις κλιματικές αλλαγές, η εκμετάλλευση φυσικών πόρων και η ασφαλής εφοδιαστική αλυσίδα, σε αγαθά και υπηρεσίες. Από την πλευρά των οικονομικών,

διακρίνονται η βελτίωση ανταγωνιστικότητας, η βελτίωση της καινοτομίας και της μεταφοράς τεχνογνωσίας, η αύξηση του επιπέδου εκπαίδευσης και κατάρτισης και η εκμετάλλευση νέων και αναπτυσσομένων διαδρομών και αγορών.

Βιώσιμη Ναυτιλία και καινοτομία

όρος βιώσιμη ναυτιλία, αναφέρεται στη μεταφορική δραστηριότητα που γίνεται από την θάλασσα που είναι κοινωνικά δίκαιη και περιβαλλοντικά βιώσιμη, η οποία αποσκοπεί στο να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης των ατόμων, διαφυλάσσοντας παράλληλα το περιβάλλον τους σε βραχυπρόθεσμη, σε μεσοπρόθεσμη και, κυρίως, σε μακροπρόθεσμη βάση. Η βιώσιμη ναυτιλία προϋποθέτει εξασφάλιση ασφαλών μεταφορών, αύξηση ενεργειακής αποδοτικότητας πλοίων, ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών συνεπειών, κατασκευή ασφαλέστερων πλοίων, επιλογή και διατήρηση εξειδικευμένου προσωπικού, ανάπτυξη εξελιγμένων υποδομών (π.χ. e-maritime), υποστήριξη ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών στη θάλασσα, χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας: όπως αέρας, κύματα ρεύματα,

έρευνα για νέα καύσιμα και σπάνια μέταλλα, ανάπτυξη αλιείας και ιχθυοτροφείων, ελαχιστοποίηση επιπτώσεων στους ωκεανούς, καλύτερη κατανόηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, βελτίωση προϊόντων και υπηρεσιών παρακολούθησης, αμεση συνεργασία με επιστήμες της Θάλασσας κλ.π. Για την υλοποίηση των παραπάνω στόχων, απαραίτητες είναι οι νέες ιδέες και οι κανοτόμες εφαρμογές. Η καινοτομία στην ναυτιλία έχει τρείς πυλώνες: Ασφαλής, Βιώσιμη και Αποδοτική Μεταφορά δια θαλάσσης. Ανταγωνιστικός ναυτιλιακός τομέας στην αλυσίδα μεταφορών. Διαχείριση και διευκόλυνση του αυξανόμενου όγκου ναυτιλιακών φορτίων και επιβατών, με αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας. Τους παραπάνω πυλώνες θα εξετάσουμε στην συνέχεα ποιο αναλυτικά και θα δούμε πως διαμορφώνουν το τεχνολογικό όραμα.

Ασφαλής Ναυτιλία

κυριότερος στόχος της ασφαλούς ναυτιλίας, είναι τα σοβαρά ατυχήματα στα χωρικά και διεθνή ύδατα σε παγκόσμιο επίπεδο, να αντιμετωπίζονται έγκαιρα. Σχετικός στόχος είναι

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

77 τα πλοία να εφοδιάζονται από την κατασκευή τους με κατάλληλα συστήματα για καταγραφή της απόδοσης και υποστήριξη του κύκλου ζωής τους. Η νέα καινοτόμος τάση για σχεδίαση, συστήματα, διαδικασίες και αξιοπιστία για μηδενικά ατυχήματα (zero accident), αφορούν τα απαραίτητα μέσα για αποφυγή ατυχήματος, αρίστη σχεδίαση πλοίων και αξιόπιστα μηχανήματα, επιβιωσιμότητα σε ακραίες καταστάσεις (πάγος, κυματισμός κλπ), ειδικευμένο πλήρωμα και κατάλληλη διοίκηση, αποτελεσματική παρακολούθηση και πρόληψη για διάβρωση και φθορές, προληπτική συντήρηση και επιθεωρήσεις σε όλο τον χρήσιμο κύκλο ζωής, αποτελεσματικά εργαλεία και συστήματα. Επόμενος στόχος είναι τα πλοία που σχεδιάζονται και κατασκευάζονται, να έχουν δυνατότητες επιβίωσης μετά από σύγκρουση και να λειτουργούν σε ακραίες συνθήκες. Οι νέες καινοτομίες που εισάγονται είναι: α. Οι μηχανισμοί αστοχίας να αναλύονται, ενώ νέες σχεδιάσεις, υλικά και διαδικασίες να χρησιμοποιούνται με γνώμονα την αποκτηθείσα γνώση. β. Βελτίωση της γνώσης και λειτουργίας πλοίων σε σχέση με προκλήσεις των νέων περιοχών όπως η Αρκτική. γ. Τεχνολογίες σχεδιαστικά εργαλεία και διαδικασίες για την ασφαλή ναυτιλία σε νέες περιοχές ενδιαφέροντος. Ακολουθεί η Σχεδίαση με βάσει κινδύνους (risk-based), ώστε να αναπτυχθούν νέες και καινοτόμες λύσεις και η Έρευνα και υποστήριξη με βάση αυτόν τον στόχο για μείωση των κινδύνων. Παράλληλα η δημιουργία Τεχνικών και εργαλείων, ώστε να δημιουργηθούν πρακτικές και αξιόπιστες διαδικασίες σε επίπεδο σχεδίασης και κανονισμών. Στον τομέα των εναλλακτικών ναυτιλιακών καυσίμων, σημαντική είναι η δημιουργία ασφαλών σταθμών στην θάλασσα για επαναερίωση (regasification) του LNG, για κάλυψη ζήτησης. Αντίστοιχα για τα σκάφη αναψυχής, να υπάρχει δυνατότητα για περισσότερη συμμετοχή στην θαλάσσια κυκλοφορία, ύπαρξη φθηνών και αξιόπιστων επικοινωνιών, εξελιγμένες

υπηρεσίες ταυτοποίησης για επικοινωνία με παράκτιες αρχές, ενώ οι παράκτιες περιοχές με πολλά μικρά σκάφη να ανταποκρίνονται στις συνθήκες θαλάσσιας κυκλοφορίας. Όσον αφορά την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, επιδιώκεται ανάπτυξη νέων κανόνων για την διάλυση πλοίων, σχεδίαση - κατασκευή με φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο, όπως επίσης και διάλυση πλοίων σύμφωνα με περιβαλλοντικά κριτήρια, ώστε να μην επιβαρύνεται το περιβάλλον. Τέλος, για το θαλάσσιο περιβάλλον, σχεδιάζονται νέες φιλικές στο περιβάλλον τεχνικές για τις εκβαθύνσεις λιμανιών και κατάλληλη Περιβαλλοντική διαχείριση των υπολειμμάτων σε ποταμούς ή λιμάνια.

Αποδοτική Ναυτιλία στην μεταφορική αλυσίδα

ασικός στόχος είναι η διαφανής παρακολούθηση, αναγνώριση και επικοινωνία με τα συστήματα έλεγχου θαλάσσιας κυκλοφορίας, με χρήση αποτελεσματικών αλγόριθ-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

μων και μοντέλα δεδομένων. Χαρακτηριστική επιδίωξη είναι το διαχρονικά μικρότερο κόστος των θαλάσσιων μεταφορών, χαμηλότερο από κάθε άλλη κατηγορία μεταφορών το 2025 και η συνεχής βελτίωση της θαλάσσιας αλυσίδας μεταφορών, για ένα κόστος 20% χαμηλότερο από τις οδικές μεταφορές. Η ναυτιλία μικρών αποστάσεων, θα πρέπει να ενισχυθεί σαν εναλλακτικός τρόπος στην εφοδιαστική αλυσίδα ώστε να αναδειχθεί η εφοδιαστική αλυσίδα, με διαφορετικούς τρόπους μεταφορών, για φθηνότερη φιλικότερη και ασφαλέστερη ναυτιλία, ανάλογα με τις απαιτήσεις της αγοράς. Για να μπορέσει η ναυτιλία να γίνει ανταγωνιστική, θα πρέπει να υπάρξει μείωση εξάρτησης σε μακροχρόνιο επίπεδο από υγρά καύσιμα (πετρέλαιο), από οικονομική και περιβαλλοντική πλευρά. Όμοια ποιο εξελιγμένα πλοία, απαιτούνται για ασφαλή και αποτελεσματική λειτουργία σε εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες, σε συνδυασμό με τις απαραίτητες εναρμονισμένες ναυτιλιακές υπηρεσίες.

78 Ναυτιλία μεγάλων αποστάσεων είναι ο κύριος τομέας και με αυτήν ασχολείται κυρίως ο ΙΜΟ, που θέτει κανονισμούς υψηλών απαιτήσεων για πλοία και ναυπηγεία. Δεν θα πρέπει όμως να υποτιμώνται η ναυτιλία μικρών αποστάσεων και η ενδοποτάμια ναυτιλία, που αποτελούν σημαντικούς παράγοντες για μια πλήρως ολοκληρωμένη και εύκολα προσβάσιμη από τους άλλους τρόπους μεταφορών. Στον τομέα των ναυπηγείων και του εξοπλισμού, με δεδομένο ότι υπάρχει ανταγωνισμός σε διεθνές επίπεδο, αναδεικνύονται η σχεδίαση σε τμήματα, οι κατασκευές υψηλής τεχνολογίας και ειδικού σκοπού (π.χ. υποστήριξη ανανεώσιμων πηγών στην θάλασσα) και οι νέες συσκευές, σύμφωνα με τα standards του ΙΜΟ. Σημαντικό για την βιωσιμότητα των ναυπηγείων είναι η διατήρηση της τεχνογνωσίας και η προσέλκυση νέων στο ναυτικό επάγγελμα, όπου δημιουργούνται νέες ειδικότητες κύρια σε νέες τεχνολογίες ενώ τροποποιούνται οι κανονισμοί υγιεινής και ασφάλειας, ώστε να εναρμονιστούν με τα νέα δεδομένα. Οι υπεράκτιες και πολικές θαλάσσιες τεχνολογίες, αναδεικνύονται σε σημαντικό τομέα επιβίωσης και προαρμογής των ναυπηγείων, στο νέο επιχειρηματικό περιβάλλον. Τα σκάφη αναψυχής με το μέγεθός τους

και τους αυτοματισμούς τους, είναι ο ανερχόμενος τομέας, κύρια για τα Ευρωπαϊκά ναυπηγεία. Ταυτόχρονα, νέες υποδομές στα λιμάνια για διαχείριση μεγαλύτερης ποσότητας εμπορευματοκιβωτίων και υποδοχή μεγαλύτερης χωρητικότητας πλοίων, αποτελούν καθοριστικό παράγοντα ανάπτυξης. Δεν θα πρέπει να παραλειφθεί και η εκρηκτική ανάπτυξη ή χρήση αυτοματισμών και επικοινωνιακής υποδομής, που θα αναπτύξουμε στην συνέχεια.

Τεχνολογίες Πληροφορικής και επικοινωνιών

εποχή χαρακτηρίζεται από τον ονομαζόμενο αιώνα της πληροφορικής. Η τεχνολογική εξέλιξη είναι επόμενο να οριοθετήσει το νέο τεχνολογικό όραμα, με χρήση Ευφυών συστημάτων μεταφορών (ITS, AIS, VTMIS κλπ), που υποβοηθούν το θαλάσσιο μεταφορικό έργο. Η πολιτική σε διεθνές επίπεδο, περιλαμβάνει πρωτοβουλίες σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως e-navigation (για την σύνδεση πλοίου ξηράς) αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο (e-maritime

για διασύνδεση όλων των παραγόντων στις θαλάσσιες μεταφορές, e-freight για ηλεκτρονική παρακολούθηση και διαχείριση φορτίων στην εφοδιαστική αλυσίδα). Αποτέλεσμα των πρωτοβουλιών αυτών, είναι ότι η ναυτιλιακή πύλη (single window), αναμένεται να έχει καθοριστικό ρόλο στην διασύνδεση πλοίου και λιμανιού, αλλά και στην υποστήριξη των διατροπικών μεταφορών. Τέλος θα πρέπει να αναφερθεί η σημαντική επίδραση των νέων τεχνολογιών στην ναυτική εκπαίδευση με νέες ειδικότητες, όπως του ΕΤΟ (Electro Technical Officer) στα πλοία και νέα εργαλεία ηλεκτρονικής μάθησης (e-learning), αλλά και εικονικής πραγματικότητας (virtual reality).

Συμπεράσματα

ο τεχνολογικό όραμα του 2020 και οι τεχνολογικές εξελίξεις, αναμένεται να επηρεάσουν σημαντικά τις Θαλάσσιες μεταφορές. Οι βασικές αρχές ανάπτυξης που θα κυριαρχήσουν, είναι διαφάνεια και ανοικτή αρχιτεκτονική, συμφωνία με τα πρότυπα των διεθνών οργανισμών και κυρίως αποτελεσματική αλλά και οικονομική λειτουργία. Εναπόκειται στους συντελεστές των θαλάσσιων μεταφορών, η επαλήθευση του οράματος.

Ο Πρόεδρος και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του ΣΕΕΘΑ σας εύχονται

Χρόνια Πολλά και Καλή Χρονιά

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

>> ΜΕ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ

Πώς να σηκωθώ κύριε; Υπό κ. Χρ. Μπολώση, Υπτγου ε.α, ΓΓ/ΣΕΕΘΑ

γαπητοί μου συνάδελφοι και φίλοι, σήμερα επιτρέψτε μου να παραχωρήσω την στήλη «Με άλλη ματιά» σε έναν παλαιότερο συνάδελφο του Ναυτικού, ο οποίος έζησε μία συγκλονιστική ιστορία, που χαράχτηκε ανεξίτηλα στην μνήμη του. Στο σημερινό τεύχος των ΕΕ που είναι αφιερωμένο στον Εθνικό Ύμνο μας, νομίζω πως δικαιωματικά διεκδικεί μία περίοπτη θέση. Νομίζω πως δεν θα μπορούσε να βρεθεί καλύτερο κείμενο για την στήλη, η οποία αλλιώς μας έχει συνηθίσει. «Ήμουν στο Βασιλικό Ναυτικό το 1952», αφηγείται ο συνάδελφος «και βρισκόμουνα στη Πλατεία Κλαυθμώνος. Οι νεότεροι δεν γνωρίζουν πάρα πολλά από τα παλιά και απορούν όποτε ακούν ορισμένα γεγονότα του τότε. Εκείνη τη στιγμή, έπεφτε ο ήλιος και θα γνωρίζετε ότι με τη δύση του, γίνεται η υποστολή της σημαίας. Τότε το Υπουργείο Ναυτικού ήταν εκεί στην Πλατεία και η σημαία κυμάτιζε στο κτήριο. Τότε κάθε πρωί, θα θυμούνται οι παλιοί, γινόταν έπαρση σημαίας και σταματούσαν τα πάντα, όπως και στη δύση του ηλίου, γινόταν υποστολή. Ήταν στιγμές ωραίες, απίθανες που ζούσαν τότε οι άνθρωποι. Το Άγημα Αποδόσεως Τιμών στη θέση του και ακούμε το σαλπιγκτή να σημαίνει «Προσοχή». Το Άγημα παρουσιάζει όπλα. Ο αξιωματικός χαιρετά και η μπάντα παιανίζει το εμβατήριο της Σημαίας. Όλοι οι εκεί παριστάμενοι αλλά και οι περαστικοί, όπως και εγώ, σταθήκαμε σε στάση προσοχής. Αποδίδεις με αυτό τον τρόπο την τιμή στο ιερό μας σύμβολο, τη γαλανόλευκη σημαία. Εκείνη τη στιγμή που ο αρμόδιος αξιωματικός χαιρετά, η ματιά του πέφτει λοξά και βλέπει κάτι παράξενο, και η ψυχή του ταράζεται. Τελειώνοντας η διαδικασία της υποστολής της σημαίας, οι διαβάτες συνεχίζουν το δρόμο τους, ενώ εγώ

παρέμεινα, από συνήθεια, λίγο ακόμα. Τότε βλέπω το νεαρό αξιωματικό να κατευθύνεται θυμωμένος πρός ένα γεροδεμένο πλανόδιο καστανά. Βλέπετε τότε η πλατεία ήταν κενή και στις γωνίες ήταν πάντα στιλβωτές (λούστροι) και καστανάδες, που μας λείπουν τώρα. Γεμάτος οργή ο νεαρός Αξιωματικός απευθύνεται στον καστανά: Γιατί δεν σηκώθηκες όρθιος για να τιμήσεις τη σημαία μας; Δεν έχεις φιλότιμο; Ο άνθρωπος έμεινε βουβός. Εγώ παρακολούθησα έντρομος και φοβερά συγκλονισμένος αυτό που εκτυλίσσεται μπροστά μου. Μετά βλέπω τον καστανά να γίνεται κατακόκκινος και να αρχίσει να τρέμει. Ήθελε να φωνάξει, αλλά βλέπω με έκπληξη ότι συγκρατείται και σκύβο-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ντας το κεφάλι του άρχισε να κλαίει με λυγμούς. Όμως, συνέρχεται γρήγορα, σκουπίζει τα δάκρυα του και με πολλή δύναμη των χεριών του στυλώνει το σώμα του δυνατά, σπρώχνει τον πάγκο του με τα κάστανα μπροστά και φωνάζει με όλη τη ψυχή του, στο νεαρό αξιωματικό δυνατά: Πώς να σηκωθώ κύριε; Της τα έδωσα της Πατρίδας και τα δύο. Και σηκώνει τα μπατζάκια του παντελονιού, οπού φάνηκαν δύο πόδια κομμένα πάνω από το γόνατα. Και ξαναρχίζει να κλαίει. Ο κόσμος όπως και εγώ γύρω του κλαίει και χειροκροτεί. Όμως περισσότερο από όλους κλαίει ο νεαρός αξιωματικός. Εκείνη τη στιγμή έγινε κάτι το αλησμόνητο. Φοβερή σκηνή. Ο αξιωματικός σκύβει αγκαλιάζει και φιλά τον καστανά, και στη συνέχεια στέκεται ευθυτενής μπροστά στον ήρωα και φέρνει το δεξί του χέρι στην άκρη του γείσου του πηληκίου του και τον χαιρετά στρατιωτικά. Του απονέμει «τας κεκανονισμένας τιμάς», που δεν μπόρεσε εκείνος τυπικά να αποδώσει στη σημαία μας, γιατί της χάρισε και τα δύο πόδια στα βορειοηπειρωτικά βουνά μας για να μπορεί να κυματίζει σήμερα ψηλά η κυανόλευκη σημαία σε λεύτερη πατρίδα. (Δημ. Ντούλιας. Πλωτάρχης ε.α.).

Και δια την αντιγραφή Χρ. Μπολώσης Υπτγος ε.α. ΓΓ/ΣΕΕΘΑ

Οι συνδρομές και οι οικονομικές ενισχύσεις για τον Σύνδεσμο είναι δυνατόν να κατατίθενται στον τραπεζικό λογαριασμό

Eurobank 0026-0255-30-0101247138 ΙΒΑΝ: GR 4202602550000300101247138 ή στα Γραφεία του ΣΕΕΘΑ

Το Βιβλίο ΖΗΣΗ ΑΝ. ΜΠΕΛΛΟΥ

«Δυτικομακεδονικό Ημερολόγιο» Επιμέλεια: Συντακτική Επιτροπή του Περιοδικού

ΣΕΕΘΑ παρελαβε και φέτος όπως ανελιπώς γίνεται τα τελευταία χρόνια, το νέο και εξαιρετικά ενδιαφέρον τεύχος του ετήσιου «Δυτικό-Μακεδονικού Ημερολογίου». Ο συγγραφέας, μέσα από την γνωστή σε μας πλέον χρηστική έκδοση του υπόψη πονήματος, συμπεριλαμβάνει εκτός τών καθιερωμένων κειμένων ημερολογιακού χαρακτήρα (2016) και θέματα τοπικού ή και ευρύτερου ενδιαφέροντος, που απασχολούν όχι μόνο την περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας στην οποία αναφέρεται, αλλά και μεγάλο μέρος του κοινωνικού συνόλου. Πρόκειται βέβαια για μια καλαίσθητη και ενδιαφέρουσα έκδοση, η οποία παρά το «μικρό της δέμας», κατορθώνει και φέτος να συμπεριλάβει εξαιρετικά ενδιαφέροντα θέματα, όπως οι Σχέσεις Δυτικομακεδόνων με την Αθωνική Πολιτεία, Ιστορική Αναδρομή της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών (ΕΜΣ), περιηγήσεις στον «θαυμαστό κόσμο του όρους Βόϊον», ιστορική και περιηγητική αναφορά στην επαρχία Πρεσπών, αναδρομή στα κύρια γε-

γονότα του χρόνου που πέρασε, γνωσιολογική αναφορά στην βιβλιοθήκη της Κοζάνης, στοχασμούς συγγραφέων στο πέρασμα του χρόνου, αλλά και άλλα ενδιαφέροντα κείμενα που αναφέρονται σε τοπικούς φορείς της περιοχής. Η ενημέρωση του αναγνώστη ολοκληρώνεται με μια σειρά άρθρων, θρησκευτικών, πολιτικών ή ιστορικών φορέων, που εμπεριέχουν αξιόλογες απόψεις και σκέψεις. Το κυκλοφορούν τεύχος του «Δυτικομακεδονικού Ημερολογίου», φέρει στο εξώφυλλό του ιστορικό διακοσμητικό κεφαλής αρχόντισας από την περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας και αποτελεί τήν 11η κατά σειρά έκδοσή του, στην συγκεκριμένη μορφή (έτος ΙΑ΄). Ο ΣΕΕΘΑ όπως κατέγραψε και πέρυσι, έχοντας ευαισθησία για τις ακριτικές μας περιοχές και ιδιαίτερα για τη Μακεδονία, φιλοξενεί και προβάλλει το Δυτικό-Μακεδονικό Ημερολόγιο, μέσα από σελίδες των «Εθνικών Επάλξεων», και εύχεται Καλή Χρονιά σε όλους τους συντελεστές της έκδοσης. Μ Ε Ρ Ο Π Η Σ Σ Π Υ Ρ Ο Π Ο ΥΛ Ο Υ

Στην εποποιία του 1940-41 με πίστη Επιμέλεια: Συντακτική Επιτροπή του Περιοδικού

ο βιβλίο με τίτλο «Στην Εποποιία του 1940-41 με Πίστη», της Ομότιμης καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Αθηνών κυρίας Μερόπης Ν. Σπυροπούλου, ίσως αποτελεί μια διαφορετική νότα στην επεξήγηση

αλλά και την έρευνα όσων συνέβησαν στην σχετικά πρόσφατη Ελληνική ιστορία και συγκεκριμένα στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του 1940-41. Τούτο βέβαια, διότι με επιμέλεια ερευνητική διάθεση και πνεύμα, παρουσιάζει ένα απάνθισμα από εβδομήντα αποσπάσματα κειμένων, που προέρχονται από επιστολές, άρθρα και ανταποκρίσεις, αγνώστων αγωνιστών του σαράντα, αλλά και επώνυμων ανθρώπων της τότε εποχής. Επιχειρώντας μια μικρή και ελάχιστη αναφορά επι του θέματος, βλέπουμε ότι συμπεριλαμβάνει επίσης μαρτυρίες ή κείμενα από τον τότε ιταλό πρέσβη στην χώρα μας Εμμανουέλε Γκράτσι, τον Άγγλο Πρέσβη Μίκαελ Πάλαιρετ (Michael Palairet), τον ΄Αγγελο Σικελιανό, τον Στρατή Μυριβήλη, τον Κώστα Ουράνη, τον Αλέξανδρο Παπάγο, τον Άγγελο Τερζάκη, τον Πέτρο Χάρη, τον Παύλο Παλαιολόγο, τον Ηλία Βενέζη κ.α. Επί του θέματος, αναγνωρίζουμε ότι το πόνημα – που βρίσκεται ήδη στην τρίτη έκδοση- περιλαμβάνει επιλεγμένες μαρτυρίες και σχόλια, μέσα από μια ποικιλία γνωμών και αφηγήσεων, η οποία αναπηδά από τά γεγονότα που συνέβησαν κατά την διάρκεια της θερμής αντιπαράθεσης στη πατρίδα μας, την συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Είναι μια συμπερασματική ματιά, ως σύμβολο της διαλεκτικής και του πνεύματος, το οποίο τελικά θα νικήσει, σε αντίθεση με την επικρατού-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

81 σα μέχρι τότε άποψη, σύμφωνα με την οποία εθεωρείτο ήδη νικημένο, αφού άλλοι κραταιότεροι λαοί υπέκυπταν ο ένας μετά τον άλλο στον τότε «άξονα» του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Πρόκειται για ένα ανάγνωσμα ελευθερίας που εκφράζεται με λίγα λόγια, αλλά στο βάθος υποκρύπτεται η Θουκυδίδεια έκφραση «Ελεύθερον το Εύψυχον», αφού οι λέξεις χαράσσονται στην μνήμη του αναγνώστη, δημιουργώντας την πεποίθηση ότι ο ελεύθερος είναι δυνατόν να γίνει ήρωας, πολλώ δε μάλλον όταν είναι και έλληνας. Η αλήθεια όμως που κρύβεται πίσω από τις παρουσιαζόμενες μικρές αναφορές πραγματικών κυρίως περιστατικών, οδηγεί στην κατεύθυνση της μερικής επαναπροσέγγισης ή συμπλήρωσης των γνώσεων του αναγνώστη, μέσα από το μάτι της ιστορικής ερευνητικής εμπειρίας, αλλά και άλλων σημαντικών αναλυτικών εργαλείων σκέψης.

τις σελίδες του βιβλίου ο αναγνώστης μπορεί επίσης να διαβάσει πραγματικά γεγονότα, μέσα από αναδημοσιευόμενες επιστολές της τότε εποχής, αξωματικών επικεφα-

λής τμημάτων, απλών οπλιτών, αλλά και του αμάχου πληθυσμού των μετόπισθεν, στη προσπάθειά του να προσεγγίσει έστω και νοερά το πεδίο της μάχης, επικοινωνώντας με το στρατευμένο προσωπικό που βρισκόταν στην πρώτη γραμμή. Από τα επαναδημοσιευόμενα κείμενα, δεν λείπουν και γνώμες ή άρθρα σημαινόντων προσωπικοτήτων της χώρας μας στο διάβα του ιστορικού χρόνου μέχρι σήμερα, όπως βουλευτές, πρέσβεις, καθηγητές πανεπιστημίου, κ.λ.π. Η εν λόγω αξιέπαινη προσπάθεια της συγγραφέως, αποτελεί ουσιώδη προσφορά στους «σύγχρονους ενήλικους» όπως η ίδια γράφει, «… για ειλικρινή κριτική, γόνιμο προβληματισμό και αντίστοιχη πράξη ζωής…» Στην συγκεκριμένη σκέψη δεν μπορούμε ασφαλώς να διαφωνήσουμε, παρά μόνο να επικαλεσθούμε την ευχή που δίδεται στο τέλος του βιβλίου. «….αν ήταν μπορετό, οι μαρτυρίες αυτού του βιβλίου, που μιλούν για ένα θαύμα και προσφέρουν μία από τις πιο αυθεντικές σελίδες σχετικά με την ανυπέρβλητη δύναμη της πίστεως σε δύσκολους καιρούς, να φτάσουν ως τα νέα παιδιά μας και να τους δώσουν μηνύμα-

τα αισιοδοξίας και ελπίδας…» Διαβάζοντας κάποιος το βιβλίο της κ. Σπυροπούλου, συλλαμβάνει τον εαυτό του να προβληματίζεται συνεχώς για τις ιστορικές εξελίξεις στο πέρασμα του χρόνου, αλλά και τήν διαρκή παρουσία των ιστορικών διδαγμάτων στην σημερινή εποχή. Τα παραπάνω είναι μόνο μερικά, από τις προφανώς εκτεταμένες και πλούσιες συμπερασματικές αναλύσεις οι οποιες προκύπτουν άμεσα από τις ιστορικές μαρτυρίες και άρθρα του βιβλίου τα οποία μπορεί να βρει αναγνώστης, στην ομολογουμένως εξαιρετική ύλη του. Εν κατακλείδι, θα μπορούσε να λεχθεί, ότι πρόκειται για ένα πόνημα που προβληματίζει αλλά και καλύπτει κενά ιστορικής ενημέρωσης, με ταυτόχρονη παρουσίαση ένός μεγάλου πλήθους συμπερασμάτων ερευνητικής σκέψης, για την γεγονότα του Β΄ Π.Π. στη χώρα μας. Οι επιθυμούντες μπορούν να το προμηθευτούν από το βιβλιοπωλείο των Εκδόσεων, «Αρχονταρίκι» (Αθήνα, Λυκούργου 12 Μοσχάτο – ΤΚ 18345τηλ 210 9310605), αλλά και στα περισσότερα βιβλιοπωλεία της χώρας μας.

Η χοροεσπερίδα του Συνδέσμου μας Ο Σύνδεσμος Επιτελών Εθνικής Άμυνας οργανώνει την ετήσια χοροεσπερίδα του στην Αίθουσα Τιμών της Λέσχης Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΛΑΕΔ) την

22α Ιανουαρίου 2016

Ημέρα Παρασκευή και από 20.30 ώρας Η εκδήλωση θα συνδυασθεί με την κοπή της βασιλόπιτας του Συνδέσμου. Η τιμή συμμετοχής ανέρχεται σε 25€ κaτ’ άτομο. Στην τιμή περιλαμβάνονται ποτό υποδοχής, πλήρες μενού και ποτά (κρασί λευκό ή κόκκινο, μπύρα και αναψυκτικά) . Τα μέλη και οι φίλοι του Συνδέσμου μας, παρακαλούνται να τιμήσουν με την παρουσία τους την εκδήλωση. Δηλώσεις Συμμετοχής μέχρι την Δευτέρα 18 Ιανουαρίου 2016 και παραλαβή του σχετικού δελτίου από τα γραφεία του Συνδέσμου (210-88.11.853 ή 210-88.18.007) από Δευτέρα έως Παρασκευή και ώρες 09.00 -14.00. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΤΑ ΝΕΑ ΤOΥ ΣΥΝΔΕΣΜOΥ ΜΑΣ

Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2015 – Επιμελείται η Γενική Γραμματεία του ΣΕΕΘΑ 1. Δραστηριότητες

Α.ΤΕΛΕΤΕΣ-ΕΝΗΜΕΡΩΣΕΙΣ

Κατόπιν προσκλήσεων, ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. Σ.Ε.ΕΘ.Α. παρέστησαν στις ακόλουθες τελετές: Tην 16η Οκτ 2015, στην τελετή αποφοίτησης της 5ης σειράς ΔΙΜΑ της ΣΕΘΑ, που πραγματοποιήθηκε στην ΛΑΕΔ. Την 20η Οκτ 2015, στην τελετή Παράδοσης Παραλαβής Διοικήσεως της ΣΕΘΑ. Την 21 Δεκ 2015, στην τελετή ορκωμοσίας των Πρωτοετών Ευελπίδων (Τάξη 2019), που πραγματοποιήθηκε στην ΣΣΕ (Βάρη Αττικής).

Β. ΗΜΕΡΙΔΕΣ

Ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. του Σ.Ε.ΕΘ.Α. παρέστησαν στις ακόλουθες ημερίδες: Την 16η Οκτ και 13 Νοε 2015 αντίστοιχα, σε ημερίδες με θέμα « Σχέσεις Ελλάδος - Ρωσίας» και «ΝΑ Ευρώπη - Ανατολική Μεσόγειος: Προκλήσεις και Προοπτικές», που διοργανώθηκαν από το ΙΔΙΣ. Την 20η Οκτ 2015 στην ημερίδα της ΓΔΑΕΕ στην Σχολή Ικάρων, με θέμα: «Τεχνολογική έρευνα και καινοτομία στα ΑΣΕΙ. Δυνατότητες και προοπτικές στην υπηρεσία της Εθνικής Άμυνας». Την 5η Νοε 2015 στην Λέσχη Αρχιπλοιάρχων στον Πειραιά, με θέμα: «Βράβευση κοινωφελών ιδρυμάτων», όπου και βραβεύθηκε για τις πολυσχιδείς και πολύχρονες δραστηριότητές του το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος, του οποίου η Πρόεδρος του Δ.Σ. κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη είναι και μέλος του Δ.Σ. του ΣΕΕΘΑ.

Την 7η Νοε 2015, στην επιστημονική ημερίδα με θέμα « Η Συνθήκη των Παρισίων της 15ης Νοεμβρίου 1815», που διοργανώθηκε στην Παλαιά Βουλή, από την Κερκυραϊκή Ένωση Αθηνών («Ο Άγιος Σπυρίδων»). Την 18η Νοε 2015, σε Ημερίδα του Διπλωματικού Κύκλου που διοργανώθηκε στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με θέμα: “Συμπλήρωση 100 ετών από την Γενοκτονία των Αρμενίων». Την 25η Νοε 2015 στην ημερίδα της Α.Σ.Α. στο Πολεμικό Μουσείο, με θέμα: «Μη Επανδρωμένα Εναέρια Συστήματα - Γεωπολιτικές, Τεχνολογικές και νομικές διαστάσεις της χρήσης τους». Την 27η και 28η Νοε 2015, σε Ημερίδα που διοργανώθηκε στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με θέμα «Ελλήνων Τέχνη Πολεμική: 3000 χρόνια Ελλήνων Πολεμιστών». Την 5η Δεκ 2015, στην Ημερίδα που διοργανώθηκε από το Οικονομικό Επιμελητήριο Ελάδος (ΟΕΕ), στο «Athens Ledra Hotel», με θέμα «Προϋπολογισμός 2016: Προκλήσεις στο δρόμο προς την ανάπτυξη».

Γ.ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ- -ΛΟΙΠΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

Κατόπιν προσκλήσεων ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. Σ.Ε.ΕΘ.Α. παρέστησαν στις ακόλουθες εκδηλώσεις: Την 17η Οκτ 2015, στα εγκαίνια της έκθεσης « Η Κόνιστα Προβάλει και Προβάλλεται», που πραγματοποιήθηκε στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, από τον Δήμο Κόνιτσας. Την 25η Οκτ 2015 σε επετειακή εκδήλωση του Δήμου Παπάγου- Χολαργού, με την εκαιρία της Εθνι-

κής μας εορτής 28ης Οκτ 1940 και ομιλητή τον Ανπτχο ε.α. Γεωργούση Ευάγγελο (μέλος ΔΣ ΣΕΕΘΑ). Την 27η Οκτ 2015 σε επετειακή εκδήλωση της ΕΑΑΣ στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με θέμα «28 Οκτωβρίου 1940 - Όψεις της Πορείας από το Μέτωπο στην Απελευθέρωση». 2. Εκδόσεις ΠΕΡΙΟΔΙΚΆ - ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

Παρελήφθησαν από τον Σύνδεσμο, τα παρακάτω περιοδικά, εφημερίδες ή άλλες παρόμοιες εκδόσεις, για τις οποίες ο ΣΕΕΘΑ εκφράζει ιδιαίτερες ευχαριστίες: «Λιμενικά Χρονικά», Εθνική Ηχώ, Καστέλλα, Συμιακόν Βήμα, Τα Νέα της Λέσχης καταδρομέων και Ιερολοχιτών, Σύνδεσμος η Αμάλθεια, Φλόγα της Μακεδονίας, Νέα του Σ.Α.Σ, Πυροβολητής, Ώλενος, Βορειοηπειρωτικόν Βήμα, Ο Λόγιος ΠΑΝ, Ιππικό- Τεθωρακισμένα, Στρατιωτική Επιθεώρηση, Αεροπορική Επιθεώρηση, Προβληματισμοί, Ελληνικό Παρατηρητήριο, Ελευθέρα Εθνική Ορεινή Ελλάς, Εθνικά Θέματα της Ελλάδος. Παρελήφθη το υπ’ αριθμ. 167, πόνημα του κ. Ευθυμίου Παπαπαναγιώτου, που αναφέρεται στα «Εθνικά Θέματα της Ελλάδος». 3. Οικονομικές Ενισχύσεις Τα κάτωθι Μέλη και Φίλοι του Συνδέσμου, πλέον της ετήσιας συνδρομής τους, προσέφεραν και τα αναγραφόμενα χρηματικά ποσά προς ενίσχυση της εκδόσεως των «Εθνικών Επάλξεων»: Αλουμανής Σωτήριος....................................... 10 € Βελέντζας Νικόλαος......................................... 30 € Δάκος Νικόλαος................................................ 30 € Δικαίος Γεώργιος.............................................. 30 € Καραμούντζος Παναγιώτης................................ 5 € Λουλουδάκης Θεόδωρος.................................. 30 € Παγάνης Δημήτριος.......................................... 10 € Σταυρόπουλος Γ. .................................................5 €

LAVINIA CORP.

On time...

LASKARIDIS SHIPPING CO. LTD.

...cool and dry

A globally integrated shipping company

Transportation (reefer, wet, dry) Shipyards Ship agency Logistics Terminals Fuel Supplies at High Seas Fishing

Head Office Laskaridis Shipping Co.Ltd. 5, Xenias street & Ch. Trikoupi Athens, 14562 Greece Tel: +30.210.6284200 Fax: +30.210.8089710/11/12 Email: athens @ laskaridis.gr