Εθνικές Επάλξεις. Τεύχος 115 (Ιανουάριος-Μάρτιος 2016) by Apostolos

ΔΙΕΥΘ. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ • 113 62 AΘHNAI

Τ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Τ Ι Κ Η Ε Κ Δ Ο Σ Η • A P. T E Y X . 1 1 5 • Ι Α Ν Ο ΥΑ Ρ Ι Ο Σ - Μ Α Ρ Τ Ι Ο Σ 2 0 1 6

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΙΜΗΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

Συνεργασία µε µοναδικά προνόµια για τα στελέχη των Ενόπλων ∆υνάµεων. Η Τράπεζα Πειραιώς και το Υπουργείο Εθνικής Άµυνας προσφέρουν αποκλειστικά σε εσάς, τα στελέχη των Ενόπλων ∆υνάµεων και τις οικογένειές σας, µια σειρά από προνόµια σε τραπεζικά προϊόντα και υπηρεσίες για να σχεδιάζετε το µέλλον σας µε αισιοδοξία. Επωφεληθείτε από προνοµιακή τιµολόγηση στη µισθοδοσία ή τη σύνταξή σας, σε προθεσµιακές καταθέσεις, δάνεια και στην πιστωτική σας κάρτα. Tα προϊόντα και οι υπηρεσίες παρέχονται υπό τις ισχύουσες περιοριστικές διατάξεις στην κίνηση κεφαλαίων.

Μάθετε σήµερα περισσότερα στην Ειδική Γραµµή Τηλεφωνικής Εξυπηρέτησης Τ. 210 38 98 999 ή στο www.piraeusbank.gr/ypetha

ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

ΤΡΙMHNIAIA ENHMEPΩTIKH EKΔOΣH ΣYNΔEΣMOY EΠITEΛΩN EΘNIKHΣ AMYNHΣ • ETOΣ 23 ο • AP. TEYX. 115 • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

>> KΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ

«Εδώ είναι Ευρώπη…»

ε αυξανόμενη ανησυχία, η διεθνής κοινότητα και ιδιαίτερα οι Ευρωπαίοι πολίτες, παρακολουθούν τις εκφάνσεις της άδηλης απειλής που διαγράφεται στο όνομα των πρόσφατων τρομοκρατικών χτυπημάτων, στην καρδιά του Ευρωπαϊκού πυρήνα, τις Βρυξέλλες, αλλά και πολύ πρόσφατα στο Παρίσι. Οι στόχοι που επιλέχθηκαν από τους επικεφαλής των ονομαζομένων «στρατευμένων στον αγώνα» (Τζιχάντ =αγώνας), ασφαλώς και δεν εντοπίστηκαν τυχαία. Παράλληλα, οι παράπλευρες γι’ αυτούς απώλειες, δεν βρίσκονται στα προσμετρώμενα αρνητικά μεγέθη για την επιτυχία του σκοπού, αλλά στην απόλυτη τυχαιότητα της στιγμής, στην οποία βρέθηκαν τα θύματα της κάθε επίθεσης. Είναι εμφανές, ότι στο ευρύτερο γεωστρατηγικό περιβάλλον της Ευρώπης, βρίσκεται σήμερα και ο σκληρός πυρήνας του δογματικού και ακραίου Ισλάμ, στους κύκλους του οποίου τμήματα φονταμελιστών ομαδοποιούν πρωτοφανείς ενέργειες και δράσεις, με στόχο ίσως και την πολιτική επικράτηση. Τούτο βέβαια, παρά τις δημόσιες παραδοχές της πλειοψηφίας σημερινών πιστών της ίδιας θρησκείας, ότι οι ακραίες τρομοκρατικές ενέργειες, ουδεμία σχέση έχουν με τις αρχές και τα διδάγματα του προφήτη. Έτσι, δημόσιου χαρακτήρα εκτελέσεις διανοουμένων αλλά και αντιφρονούντων του καθεστώτος, υιοθέτηση ακραίων πράξεων εν ονόματι του νόμου και της θρησκευτικής τάξης, έχουν γίνει καθημερινή πρακτική με τεράστια προβολή μάλιστα, στην παγκόσμια συνείδηση. Ενέργειες δηλαδή, οι οποίες είναι σίγουρα αντίθετες με τα κελεύσματα της δημοκρατίας, της ελευθερίας, αλλά και τις αξίες του δυτικού πολιτισμού.

ντύπωση όμως προκαλεί, ότι ένας από τους κύριους συνομιλητές της Ευρώπης, για την αποτροπή της προώθησης κυμάτων παράτυπων μεταναστών ή προσφύγων, αναδεικνύεται ο κ. Ερντογάν, υποκρυπτόμενος στόχος του οποίου φαίνεται να είναι η κάλυψη των δυσχερειών στη λειτουργία του καθεστώτος, αλλά και η επιβολή οικονομικού αποτελέσματος στην περιοχή. Όλα αυτά βέβαια, εκ παραλλήλου με την προσπάθεια φίμωσης του Τύπου στην γείτονα, την τάση ανελευθερίας, τη διατήρηση απειλών προς χώρες της ΕΕ, την συνέχιση απόρριψης κανόνων του Διεθνούς Δικαίου, την επιβολή διά της σιδηράς πυγμής της θέλησης του «ηγέτη» σε εσωτερικές μειονότητες ή πληθυσμούς (Κούρδοι), την επιβολή μιας φωνής προς το εξωτερικό, στην προσπάθεια να αποκρυβεί με φύλλο συκής η ωραιοποιημένη αναθεώρηση της συγγραφής του ιστορικού βίου της χώρας αυτής, προς χάριν του φαίνεσθαι ως δήθεν δημοκρατικά λειτουργούσα πολιτεία.

ερίπου δύο αιώνες μετά την Ελληνική Επανάσταση και εκατό χρόνια από την κορύφωση του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην περιοχή του Μακεδονικού Μετώπου και πάλι ο Ευρωπαϊκός πυρήνας φαίνεται να ξεχνά ή να αναστέλλει την σκέψη του προς χάριν της εκπλήρωσης πόθων, πιθανώς πρόσκαιρων, για αντιμετώπιση νέων απειλών, που διαγράφονται στον ορίζοντα. Το ερώτημα που τίθεται βέβαια, είναι αν έχουμε διδαχθεί από το πρόσφατο παρελθόν με βάση τα ιστορικά γεγονότα, ή θα επιστρέψουμε ακώλυτα στην ανάπλαση ακραίων ιδεών, που δεν έχουν βάση τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό και τις οικουμενικές αξίες. Η λειτουργία της τακτικής «κατευνασμού» που ακολουθήθηκε από τις Δυτικές Δυνάμεις για τον μεγάλο χαμένο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου λίγο πριν την έναρξή του, οδήγησε τελικά σε αίσιο αποτέλεσμα ή μήπως ανέθρεψε την πιο ακραία μορφή φασισμού; Η απάντηση βέβαια είναι εμφανής και κατανοητή. Το πνεύμα που διακατείχε την Ενωμένη Ευρώπη των πρώτων δημιουργών της, όπως του οραματιστή «Ρομπέρ Σουμάν», δεν είχε ως προσανατολισμό την ανελεύθερη έκφραση γνώμης και αναστολής των δημοκρατικών ελευθεριών, οι οποίες πήγασαν κυρίως στην πατρίδα μας. Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε εδώ, στη χώρα που έδωσε και το όνομα στην ήπειρο που ονομάσθηκε Ευρώπη, καμία σχέση δεν έχει με όσα προσπαθούν να εισάγουν στη σκέψη μας, ακραίοι ισλαμικοί κύκλοι στο όνομα της επιβολής των όποιων πιστεύω τους. Είναι προφανώς και εμφανώς αντίθετα με όσα συμβαίνουν αλλά και εν πολλοίς αποκρύπτονται στην γείτονα, όπως η μη αναγνώριση γενοκτονιών, ένα από τα σοβαρότερα διεθνή εγκλήματα, έναντι της ανθρωπότητας.

ρος τούτο, η Ευρώπη δεν μπορεί αλλά και δεν πρέπει να σιωπά στην αποστέρηση των πανανθρώπινων αξιών για τους δυστυχείς πρόσφυγες που έφθασαν στις πύλες της, όπως επίσης να παραβλέπει την επικρατούσα τάση ανελευθερίας σε καθεστώτα της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής ή την καταστρατήγηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εν ονόματι της όποιας πίεσης «επιτήδειων ουδέτερων», για αποφυγή διπλωματικής ή άλλου είδους λύσης (τύπου συμφωνίας), για υφιστάμενα προβλήματα. Η λογική συμπερασματική έννοια προς τα τεκταινόμενα στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή, έρχεται και ως απάντηση προς την επίκληση του προέδρου της γείτονος, με θέμα την απαγόρευση εισόδου διπλωματών για παρακολούθηση διεξαγόμενης δίκης αντιφρονούντων δημοσιογράφων: «Εδώ είναι Ευρώπη!!!..» Το Διοικητικό Συμβούλιο

Στη διεύθυνση www.seetha.gr υπάρχει ανανεωμένος ιστότοπος του Συνδέσμου στον οποίο έχουν αναρτηθεί παλαιότερα τεύχη των Εθνικών Επάλξεων σε μορφή PDF ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

>> ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΚΔΟΤΗ Το παρόν τεύχος του περιοδικού μας είναι αφιερωμένο στην «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΙΜΗΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ». Όλες οι σημαίες που κατά καιρούς χρησιμοποιήθηκαν και μέχρι της καθιέρωσης της νυν υπάρχουσας, περιγράφονται αναλυτικά στα σχετικά άρθρα των κ. Ανδρέα Καστάνη, Υποστρατήγου ε.α., Αν. Καθηγητή Στρατιωτικής Ιστορίας της ΣΣΕ με τίτλο «Περί της Ελληνικής Σημαίας», κ. Νίκου Τόμπρου, Λέκτορα Πολιτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. με τίτλο «Επαναστατικές σημαίες και εθνόσημα (1821-1862): Σύμβολα εθνικής συνοχής», κ. Δημητρίου Ράνιου, Λγού (ΠΖ) με τίτλο «Η Πολεμική Σημαία σύμβολο δόξας και αρετής» και κ. Δημήτρη Μαλέση, Δρ. Ιστορίας, εντεταλμένου διδασκαλίας στη Σ.Σ.Ε. με τίτλο «Το ζήτημα της σημαίας στην Κρητική Πολιτεία (1898-1913)». Το τρίμηνο Ιανουαρίου- Φεβρουαρίου – Μαρτίου του νέου έτους, εμφανώς και παρά τις ελπίδες που φέρνει συνήθως κάθε νέος χρόνος, ακολούθησε την ίδια σημειολογία και εξελικτική πορεία των θεμάτων της οικονομίας, χωρίς να υφίσταται επί τοy παρόντος τουλάχιστον διαφοροποίηση από όλα τα προηγούμενα τρίμηνα. Το πρόβλημα της συνεχούς άφιξης στη χώρα μας προσφύγων και μεταναστών, παράτυπων και μη, επιδεινώθηκε και συνεχίζει να αποτελεί ένα από τα κυρίαρχα ζητήματα της καθημερινής ενημέρωσης και προβληματισμού. Μετά το κλείσιμο όλων των βόρειων συνόρων και τον εκ του γεγονότος αυτού εγκλωβισμό όλων των εισερχομένων, είναι δυστυχώς άγνωστη και σε κάθε περίπτωση απρόβλεπτη για τη χώρα μας η όποια λύση δοθεί στο μέλλον. Το προσφυγικό σε συνδυασμό και με το οικονομικό πρόβλημα της χώρας, που φαίνεται ότι και αυτό επιδεινώνεται, αποτελούν ένα εκρηκτικό μίγμα με αβέβαιη εξέλιξη. Ο εορτασμός της 25ης Μαρτίου δεν μας επιφύλαξε ιδιαίτερες εκπλήξεις εκτός ορισμένων αμφιέσεων επιλογής κατά τις μαθητικές παρελάσεις με αρνητικές και θετικές για το γεγονός αυτό απόψεις και σχολιασμούς. Νομίζω ότι ο καθένας μπορεί να επιλέξει αυτές που τον εκφράζουν.

Παράλληλα δεν μπορώ να μην παρατηρήσω ότι η Επέτειος της 25ης Μαρτίου 1821 είναι μια Εθνικο-θρησκευτική εορτή και ως τέτοια θα πρέπει να εορτάζεται. Στο διπλωματικό περισκόπιο όπως πάντα, δημοσιεύεται άρθρο του μόνιμου συνεργάτη του περιοδικού μας κ. Γεωργίου Σέκερη, πρέσβυ ε.τ. με το επίκαιρο θέμα «Γεωπολιτικοί Προσανατολισμοί της Νέας Ρωσίας», ενώ στο πολιτικό και στρατηγικό περισκόπιο άρθρα των, κ. Βασιλείου Ν. Πατρώνα, Επιτίμου Νομικού Συμβούλου του ΥΠΕΞ με τίτλο «Μερικές σημειώσεις για το έγκλημα της Γενοκτονίας» και κ. Ευαγγέλου Γεωργούση, Αντιπτεράρχου (Ι) ε.α, Επιτίμου Διοικητού Δ.Α.Ε, μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ - Προέδρου Συνδέσμου Αποφοίτων Σ.Ι. με τίτλο «Ασφάλεια ο βασικός πυλώνας ανάπτυξης της χώρας». Στο τεύχος περιλαμβάνονται και οι εισηγήσεις των ομιλητών της ημερίδας του Συνδέσμου που διεξήχθη στο Πολεμικό Μουσείο τη Δευτέρα 22 Φεβρουαρίου 2016, με τον γενικό τίτλο «Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία. Πόσο σημαντική συνιστώσα είναι για την Εθνική ισχύ.Προβλήματα - Προοπτικές», με ομιλητές και αντίστοιχα θέματα που ανέπτυξαν τους κ. Κοσμά Χρηστίδη, Ναύαρχο ε.α, επίτιμο Αρχηγό ΓΕΝ «Η Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία ως συνιστώσα της Εθνικής Ισχύος», κ. Παναγιώτη Λέκκα, Πλοίαρχο (Μ) Π.Ν., Δντή ΓΔΑΕΕ/ΔΑΕΤΕ «Το Μέλλον και οι προοπτικές της εγχώριας αμυντικής τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης», κ. Αναστάσιο Ι. Θεοχάρη, Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ελληνικά Ναυπηγεία ΑΕ (ΕΝΑΕ) «Η Κομβική σημασία της ΕΝΑΕ για την Εθνική Άμυνα» και κ. Αναστάσιο Ροζολή, Πρόεδρο του ΣΕΚΠΥ «Η Αμυντική Βιομηχανία ως συνιστώσα της εθνικής ισχύος». Στην ενότητα του περιοδικού, με το γενικό τίτλο «Ανάλυση Κυρίων Γεγονότων» περιλαμβάνονται μικρά ενημερωτικά άρθρα γνωστών αναλυτών, συνεργατών του περιοδικού. Στο παρόν τεύχος γράφουν κατά σειρά οι Δρ κ. Κωνσταντίνος Φίλης, Διευθυντής Ερευνών του ΙΔΙΣ με θέμα «Η γεωπολιτική δι-

άσταση του προσφυγικού και η λάθος κατεύθυνση της ΕΕ» και «Η ανεφάρμοστη συμφωνία ΕΕ - Τουρκίας και το κλονιζόμενο ευρωπαϊκό οικοδόμημα», ο κ. Χρήστος Μηνάγιας, Ταξχος ε.α., Γεωστρατηγικός Αναλυτής- Συγγραφέας, με τίτλο «Οι αδύναμοι κρίκοι της Τουρκίας», ο κ. Πόκας Χαραλάμπος, Αντγος ε.α. Μέλος ΔΣ/ΣΕΕΘΑ με τίτλο «Ένας στολίσκος του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο Πέλαγος» και Δρ Αλέξανδρος Κούτσης, Ομότιμος Καθηγητής Μεσανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου με τίτλο «Αποχωρεί η Ρωσία από τη Συρία;». Στα ιστορικά θέματα άξια προσοχής και μελέτης είναι τα άρθρα των κ. Νικολάου Κανελλόπουλου, Επγού (ΜΑ) Ειδικού Επιστήμονα Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε με τίτλο «Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά την Ελληνική Επανάσταση (1821-1829)», Δρ Νικόλαου Ουζούνογλου, Καθηγητού του ΕΜΠ με τίτλο «Η εθνικιστική πολιτική της Τουρκίας την περίοδο μετά από το 1908 για την εκμετάλλευση της Τουρκοφωνίας μέρους των Ελλήνων της Καππαδοκίας» και κ. Πασχάλη Παλαβούζη, Καθηγητή Πληροφορικής, Ερευνητή Αεροπορικής Ιστορίας με τίτλο «Τακτική και Στρατηγική Χρήση του Αεροπλάνου κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με παραδείγματα αναφοράς από το ελληνικό θέατρο επιχειρήσεων». Στα τεχνικά θέματα έχει συμπεριληφθεί άρθρο του κ. Ιωάννη Οικονομόπουλου, Υποναυάρχου ΠΝ ε.α., Καθηγητή ΣΝΔ με τίτλο «Το Σέλας». Στην ύλη του περιοδικού περιλαμβάνονται επίσης οι παρουσιάσεις των βιβλίων του κ. Χρήστου Στέφου, Ταξιάρχου (Ο) ε.α. – Οικονομολόγου με τίτλο «Εξομολόγηση» και κ. Δημήτριου Κατσικώστα, Διδάκτορα Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών με τίτλο «Ο ελληνικός στρατός στην εξορία 1941-1944». Το επόμενο τεύχος των «Εθνικών Επάλξεων» με αριθμό 116, θα κυκλοφορήσει στο τέλος Ιουνίου με αρχές Ιουλίου του 2016. Εύχομαι σε όλα τα μέλη, τους φίλους και τους αναγνώστες «ΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ».

ΟΡΟΙ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ» 1. Το κείμενο ή άρθρο να αναφέρεται σε θέματα που καθορίζονται από την φύση και τον σκοπό έκδοσης του περιοδικού, να έχει περιορισμένη έκταση κειμένη μεταξύ 1.000 και 3.000 λέξεων (γραμματοσειρά Arial 12 του Η/Υ - Επιδίωξη άρθρα μέχρι 2.500 λέξεις). 2. Δημοσιεύονται κυρίως επιστημονικές εργασίες και διαλέξεις σπουδαστών, των στελεχών των Ε.Δ. και Σ.Α., καθηγητών- Πανεπιστημίων, εμπειρογνωμόνων και ειδικών, καθώς γενικά διαλέξεις της Πολιτικής και Στρατιωτικής Ηγεσίας του ΥΕΘΑ, για θέματα που αφορούν σε Άμυνα, Ασφάλεια, Οικονομία, την Ιστορία, την διπλωματία και λοιπούς τομείς της Γεωπολιτικής, άμεσου εθνικού ενδιαφέροντος. Δεν δημοσιεύονται κείμενα που περιέχουν διαβαθμισμένες πληροφορίες, ή δεν τεκμηριώνεται το περιεχόμενό τους και γενικώς άρθρα που περιέχουν εκφράσεις, οι

οποίες δεν συνάδουν με στο ήθος και το πνεύμα του καταστατικού του ΣΕΕΘΑ. 3. Η δημοσίευση εργασίας δεν σημαίνει και αποδοχή από τον ΣΕΕΘΑ των απόψεων του συντάκτη. Το περιεχόμενο εκάστου άρθρου απηχεί τις προσωπικές απόψεις του υπογράφοντος. 4. Τα κείμενα των εργασιών-άρθρων, θα συγκεντρώνονται, θα καταχωρούνται σε ειδικό φάκελο, θα εξετάζονται και θα αξιολογούνται από συντακτική επιτροπή του ΣΕΕΘΑ. Ανεξάρτητα από τη δημοσίευση η μη των άρθρων τα κείμενα δεν επιστρέφονται. 5. Τα κείμενα πρέπει να περιλαμβάνουν πλήρη επιστημονική τεκμηρίωση-βιβλιογραφία (υποσέλιδο αναφορά στην πηγή – τεκμηρίωση με βιβλιογραφία στο τέλος του άρθρου). 7. Οι βιβλιογραφικές σημειώσεις πρέπει να έχουν ενιαία αρίθμηση, να ευρίσκονται στο τέλος

του άρθρου καθώς και στο κάτω μέρος της σελίδας του κειμένου στο οποίο αναφέρεται η παραπομπή και να δίνονται ως εξής: α. Για βιβλία-μονογραφίες: Βιβλιογραφία: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος βιβλίου και υπότιτλος, πόλη έκδοσης, εκδοτικός οίκος, έτος έκδοσης, σελίδες. π.χ.: John Keegan, Η Ιστορία του Πολέμου, Αθήνα, Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη- Νέα Σύνορα, 1997. Παραπομπή: John Keegan, Η Ιστορία του Πολέμου, σελ. 3-12. β. Για άρθρα-μελέτες: Βιβλιογραφία: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος άρθρου εντός εισαγωγικών, περιοδικό, αριθμός τεύχους, χρονολογία, σελίδες, π.χ.: Ελευθερία Μαντά, “Η νέα ιταλική Ostpolitik και η στρατηγική θέση της Αλβανίας”, Παραπομπή: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος άρθρου εντός εισαγωγικών Γεωπολιτική, τ. 11,

Οκτώβριος 2000, σελ. 35-42. 8. Οι μελέτες στρατηγικού και γεωπολιτικού περιεχομένου πρέπει να συνοδεύονται από σχετικούς χάρτες και σχεδιαγράμματα, μαζί με τους σχετικούς υπότιτλους. Φωτογραφίες δημοσιεύονται μόνο εάν το περιεχόμενό τους κρίνεται αναγκαίο, και για την πληρέστερη ενημέρωση του αναγνώστη. 9. Η οποιαδήποτε συνεργασία πρέπει να παραδίδεται και σε ηλεκτρονική μορφή (CD κλπ), καθώς και σε δύο τυπωμένα αντίγραφα ένα τουλάχιστον μήνα πριν την έκδοση του περιοδικού (πχ μέχρι τέλος των μηνών Φεβ – Μαϊ – Αυγ – Νοε). * e-mail: seethaee@gmail.com (Περιοδικό «Εθνικές Επάλξεις»)

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

KATRADIS GLOBAL NETWORK Africa: Egypt (Alexandria, Port Said, Suez) • South Africa (Durban, Cape Town) • Asia: Singapore (Singapore) | Korea (Pusan) | China (Hong Kong, Shanghai, Qingdao, Zhenjiang & other ports) • Europe: Belgium (Antwerp, Zeebrugee) | Germany (Hamburg) | Netherlands (Rotterdam, Amsterdam) | Spain (Algeciras, Cadiz, Las Palmas) |Turkey (Istanbul) | Bulgaria (Varna) | Cyprus (all ports) • Middle East: U.A.E. (Fujairah, Dubai) • North America: Canada (Montreal) | USA (Houston, New Orleans, New York) • Central America: Panama (Panama)

UHMWPE, Aramid & Μixed Ropes for LNGs/LPGs and Tankers - Steel Wire Ropes - Sacrificial Anodes Anchors & Anchor Chains - Port Development Equipment - Vessel Deck Equipment

6 ΓPAΦEIA: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ 113 62 AΘHNAI THΛ./FAX: 210-88.11.853 E-mail: seethaee@gmail.com http://www.seetha.gr IΔIOKTHTHΣ: Σ.E.EΘ.A. Εκδότης: Λάμπρος Καζάκος, Αντιστράτηγος ε.α. Πρόεδρος Δ.Σ. του Συνδέσμου Πρόεδρος της Συντακτικής Eπιτροπής: Εμμανουήλ Καναβάκης, Αντιστράτηγος ε.α. Διευθυντής Σύνταξης: Σπύρος Μπελεγράτης Αντιστράτηγος ε.α. Mέλη της Συντακτικής Eπιτροπής: Δημήτριος Φράγκου Αντιστράτηγος ε.α. Ιωάννης Καρμίρης Υποστράτηγος ε.α. Πόκας Χαράλαμπος Αντγος ε.α. Συνδρομές: Προαιρετικές προς τον Σ.E.EΘ.A. για τις «ΕΘΝΙΚΕΣ EΠAΛΞEIΣ» Eπιμέλεια: «Ηλιαία» Yψηλάντου 25 - 106 75 Aθήνα Τηλ./Fax.: 210-72.18.223 E-mail: iliea@otenet.gr Εκτύπωση: Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού Tο δημοσιευόμενα κείμενα εκφράζουν απόψεις των συγγραφέων. H χρησιμοποιούμενη γλώσσα είναι της επιλογής των συγγραφέων, ενώ η εν γένει εικονογράφηση γίνεται με μέριμνα του περιοδικού. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση άρθρων των «Εθνικών Επάλξεων» με την προϋπόθεση αναγραφής της πηγής

Στο εξώφυλλο: Θεόδωρου Βρυζάκη: «Η Έξοδος του Μεσολογγίου»

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ:

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

«Εδώ είναι Ευρώπη…».............................

«...η Ευρώπη δεν μπορεί αλλά και δεν πρέπει να σιωπά στην αποστέρηση των πανανθρώπινων αξιών για τους δυστυχείς πρόσφυγες που έφθασαν στις πύλες της, όπως επίσης να ανέχεται την επικρατούσα τάση ανελευθερίας σε καθεστώτα της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής ή την καταστρατήγηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εν ονόματι της όποιας πίεσης «επιτήδειων ουδέτερων...».

Σημείωμα εκδότη........................................... ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΕΘΝΙΚΌΣ ΎΜΝΟΣ: ΕΠΈΤΕΙΟΣ 150 ΕΤΏΝ

Περί της Ελληνικής Σημαίας.........................

4 8

Γεωπολιτικοί Προσανατολισμοί της Νέας Ρωσίας.....................................

Υπό κ. Γεωργίου Ε. Σέκερη, πρέσβεως ε.τ. «…Στην ίδια δε αυτή γραμμή εξασθένισης της αμερικανικής επιρροής, η Μόσχα αποπειράται, όπως και επί σοβιετικής εποχής, να παρεμβάλει σφήνα μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και των Ευρωπαίων συμμάχων τους· υποδαυλίζοντας, μεταξύ άλλων, τον ιδιαίτερα έντονο στα πολιτικά άκρα της Κοινοτικής Ευρώπης αντιαμερικανισμό…». ΗΜΕΡΙΔΑ 22 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2016

Υπό κ. Ανδρέα Καστάνη, Υποστρατήγου ε.α., Αν. Καθηγητή Στρατιωτικής Ιστορίας της ΣΣΕ «… χωρίς να υπάρχει η πατρίδα δεν υπάρχει κυρίαρχη σημαία. Η σημαία αντιπροσωπεύει την πατρίδα και στην πράξη καλείται ο στρατιώτης να την υπερασπιστεί «μέχρι τῆς τελευταίας ῥανίδος τοῦ αἴματος» του μέσω του συμβόλου της.…»

Επαναστατικές σημαίες και εθνόσημα (1821-1862): Σύμβολα εθνικής συνοχής.....

Υπό κ. Νίκου Τόμπρου,Λέκτορα Πολιτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. «…Παράλληλα τα διάφορα στρατιωτικά τμήματα δημιούργησαν τις δικές του πολεμικές σημαίες, στις οποίες κυρίαρχο σύμβολο υπήρξε ο σταυρός. Κατά κοινή ομολογία το εν λόγω σχήμα αποτύπωνε καλύτερα από οποιοδήποτε άλλο σύμβολο…»

Η Πολεμική Σημαία σύμβολο δόξας και αρετής...............

Υπό κ. Δημητρίου Ράνιου, Λγού (ΠΖ) «…Η κάθε πολεμική σημαία κατέχει ξεχωριστή θέση στη στρατιωτική ιστορία του Έθνους μας και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την τιμή και το γόητρο κάθε στρατιωτικού σώματος, που τη φέρει. Η ύπαρξη πολεμικών σημαιών είναι συνυφασμένη με την τιμή των πολεμιστών…».

Το ζήτημα της σημαίας στην Κρητική Πολιτεία (1898-1913).....................................

Υπό κ. Δημήτρη Μαλέση, Δρ. Ιστορίας, στη Σ.Σ.Ε. Ο εισαγγελέας των εφετών Ζουρίδης ξεκίνησε την ομιλία του: «Αναπετάσατε την σημαίαν της Ελευθερίας επί των επάλξεων των φρουρίων της Κρήτης. Αναπετάσατε την κυανόλευκόν μας επί των φρουρίων τα οποία εθεμελίωσαν δυνάσται διά να δαμάσουν την νύμφην της Μεσογείου...»

Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία. Πόσο σημαντική συνιστώσα είναι για την Εθνική ισχύ Προβλήματα - Προοπτικές........................... Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ............

26 27 κ. Λάμπρου Καζάκου, Αντιστρατήγου ε.α. Εισήγηση συντονιστού.............................. 27 κ. Ζαφείρη Ταμπακίδη, Απτχου (Ι) ε.α.

Η Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία ως συνιστώσα της Εθνικής Ισχύος...............

Το Μέλλον και οι προοπτικές της εγχώριας αμυντικής τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης....................

Υπό κ. Κοσμά Χρηστίδη, Ναυάρχου ε.α, επιτίμου Αρχηγού ΓΕΝ «…Oι στρατιωτικές δυνατότητες ενός κράτους, ως παράγων ισχύος, εξετάζεται τόσο από πλευράς μεγέθους και εξοπλισμού όσο και από πλευράς έρευνας και τεχνολογίας, αμυντικής βιομηχανίας, συμμαχιών αλλά και λοιπών στοιχείων, που καθορίζουν την μαχητική αποτελεσματικότητα των Ενόπλων Δυνάμεων».

Υπό κ. Παναγιώτη Λέκκα, Πλοιάρχου (Μ) Π.Ν., Δντού ΓΔΑΕΕ/ ΔΑΕΤΕ «…Η ελληνική αμυντική βιομηχανία όμως έχει περιθώριο για σταδιακή ανάκτηση του μεριδίου που της αναλογεί, σε ό,τι αφορά στις απαιτήσεις υποστήριξης των Ε.Δ. Προς την κατεύθυνση αυτή, διαθέτει συγκεκριμένα πλεονεκτήματα έναντι του ανταγωνισμού…» ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

7 Η Κομβική σημασία της ΕΝΑΕ για την Εθνική Άμυνα..............

Του κ. Αναστασίου Ι. Θεοχάρη, Μέλους του Διοικητικού Συμβουλίου της Ελληνικά Ναυπηγεία ΑΕ (ΕΝΑΕ) «…Η ΕΝΑΕ μπορεί να αποτελέσει την βάση για την αναδιάρθρωση της εγχώριας ναυπηγικής και ναυπηγο-επισκευαστικής βιομηχανίας και την δημιουργία ενός Εθνικού Πρωταθλητή…».

Η Αμυντική Βιομηχανία ως συνιστώσα της εθνικής ισχύος....

Υπό κ. Αναστασίου Ροζολή, Προέδρου του ΣΕΚΠΥ «…Σε ολόκληρο τον κόσμο, οι Μεγαλύτερες Αμυντικές Βιομηχανίες, Κρατικές ή Ιδιωτικές, οι λεγόμενοι «Εθνικοί Πρωταθλητές», αποτελούν τις ατμομηχανές ανάπτυξης των συγκεκριμένων τομέων…». ΠΟΛΙΤΙΚΟ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Μερικές σημειώσεις για το έγκλημα της Γενοκτονίας............

Υπό Βασιλείου Ν. Πατρώνα, Επιτίμου Νομικού Συμβούλου του ΥΠΕΞ «…Με την ίδρυση λοιπόν του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου ο δρόμος άνοιξε και έχουμε τώρα το απαραίτητο συμπλήρωμα του Δικαίου για την καταστολή της Γενοκτονίας για την οποία έχει προβληθεί στις μέρες μας και ένας άλλος όρος εκείνος της “εθνοκαθάρσεως” αν και στην ουσία αμφότεροι οι όροι συμπίπτουν.…».

Ασφάλεια ο βασικός πυλώνας ανάπτυξης της χώρας...............

Υπό κ. Ευαγγέλου Γεωργούση, Αντιπτεράρχου (Ι) ε.α, Επιτίμου Διοικητού Δ.Α.Ε, έλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ - Προέδρου Συνδέσμου Αποφοίτων Σ.Ι ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΑΠΟΨΕΙΣ

Η γεωπολιτική διάσταση του προσφυγικού και η λάθος κατεύθυνση της ΕΕ.......................................... Υπό Δρ Κωνσταντίνου Φίλη, Διευθυντού Ερευνών του ΙΔΙΣ

Οι αδύναμοι κρίκοι της Τουρκίας.......................................

50 51

Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξχου ε.α., Γεωστρατηγικού Αναλυτή- Συγγραφέα

Η ανεφάρμοστη συμφωνία ΕΕ - Τουρκίας και το κλονιζόμενο ευρωπαϊκό οικοδόμημα........................

54 Ένας στολίσκος του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο Πέλαγος...................... 54 Υπό κ. Πόκα Χαραλάμπους, Αντγου ε.α. μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ Αποχωρεί η Ρωσία από τη Συρία; ...................................... 56 Υπό Δρ Κωνσταντίνου Φίλη, Διευθυντού Ερευνών του ΙΔΙΣ

Υπό Δρ Αλεξάνδρου Κούτση, Ομοτ. Καθηγητού Παντείου Πανεπιστημίου

υπήρχε η οργάνωση, η προετοιμασία και η καθοδήγηση από ικανή ηγεσία.Οι Έλληνες πολεμιστές διέθεταν ικανότερη ηγεσία από εκείνη των Οθωμανών και παρά τις ιδιαιτερότητές τους….»

Η εθνικιστική πολιτική της Τουρκίας την περίοδο μετά από το 1908 για την εκμετάλλευση της Τουρκοφωνίας μέρους των Ελλήνων της Καππαδοκίας...........................

Τακτική και Στρατηγική Χρήση του Αεροπλάνου κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με παραδείγματα αναφοράς από το ελληνικό θέατρο επιχειρήσεων............................

Υπό Δρ κ. Νικόλαου Ουζούνογλου, Καθηγητού του ΕΜΠ «…Ενώ ο ίδιος ως ηγέτης της προσπάθειας ίδρυσης έθνους κράτους την περίοδο 1920-1927 ο Μ. Κεμάλ, στηρίζεται στο σουνιτικό δόγμα του Ισλάμ, το οποίο το χρησιμοποιεί ως την συνεκτική ουσία για την δημιουργία έθνους, από τις αρχές του 1930 στρέφεται στην προσπάθεια της χρήσης της έννοιας των πολιτιστικών και φυλετικών στοιχείων ως παράγοντες για την διαμόρφωση του έθνους κράτους…».

Υπό κ. Πασχάλη Παλαβούζη, Καθηγητή, Ερευνητή Αεροπορικής Ιστορίας «…Η από αέρος στρατηγική επίθεση (στρατηγικός βομβαρδισμός), αποτέλεσε θεμελιώδη λίθο στη φιλοσοφία της αεροπορικής ισχύος - δηλαδή της θέσης ότι ο εχθρός μπορεί να ηττηθεί γρηγορότερα και αποτελεσματικότερα όχι με (την κλασική) αντιπαράθεση ενόπλων δυνάμεων…». ΤΕΧΝΙΚΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΤΟ ΣΕΛΑΣ......................................................................

Υπό κ. Ιωάννη Οικονομόπουλου, Υποναυάρχου ΠΝ ε.α., Καθηγητή ΣΝΔ «…Αν και στα μικρά γεωγραφικά πλάτη το φαινόμενο δεν είναι συχνό, εντούτοις καταγράφεται στην αρχαιότηταν από τους Πλίνιο, Κικέρωνα, Σενέκα και Αριστοτέλη ο οποίος στα «Μετεωρολογικά» του γράφει: «φαίνεται δε πότε συνιστάμενα νύκτωρ αιθρίας ούσης πολλά φάσματα εν τω ουρανώ… ημέρας μεν ο Ήλιος κωλύει, νυκτός δ’ έξω του φοινικού (ιώδες χρώμα) τα άλλα δι’ ομόχροιον ου φαίνεται». ΜΕ ΕΥΘΥΜΗ ΜΑΤΙΑ

78 Υπό κ. Χρήστου Μπολώση, Υπτγου ε.α. – ΓΓ/ΣΕΕΘΑ Εορταστικές Εκδηλώσεις Θάσος Ιούνιος 2016.................. 79 Τα περασμένα ωραία χρόνια δεν λησμονώ…..................

ΤΟ ΒΙΒΛΊΟ

80 Παρουσίαση υπό κ. Λάμπρου Καζάκου, Αντγου ε.α., Προέδρου ΣΕΕΘΑ Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά την Ελληνική Επανάσταση (1821-1829)................... 58 Δημήτρη Α. Κατσικώστα: «Ο ελληνικός στρατός στην εξορία 1941-1944».80 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Υπό κ. Νικολάου Κανελλόπουλου, Επγού (ΜΑ) Ειδικού Επιστήμονα Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε «…Η Επανάσταση του 1821 κατέδειξε τις δυνατότητες επιτυχίας των Ελλήνων, όταν ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Χρήστου Στέφου: «Εξομολόγηση»............................................

Παρουσίαση υπό κ. Ιωάννη Παρίση, Δρ Υποστρατήγου ε.α., Προέδρου της ΑΣΑ Τα Νέα του Συνδέσμου...........................................................

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΙΜΗΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

Περί της Ελληνικής Σημαίας

Υπό κ. Ανδρέα Καστάνη, Υποστρατήγου ε.α., Αν. Καθηγητή Στρατιωτικής Ιστορίας της ΣΣΕ

σημαία αντιπροσωπεύει το κυρίαρχο κράτος και συμβολίζει την κεντρική εξουσία, την επικράτεια όπου ασκείται η εξουσία και τον λαό. Σύμφωνα με το βιβλίο του Εμμανουήλ Λυκούδη (1912)*, η σημαία ενσαρκώνει το σύμβολο της πατρίδος. Η ίδια άποψη διατυπώνεται και στη Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια. Είναι φανερό ότι εθνική σημαία υφίσταται μόνο όταν υπάρχει οργανωμένο κράτος. Έθνη που δεν έχουν κρατική δομή, δεν έχουν σημαίες.

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Η πρώτη κρατική σημαία ήταν αυτή των ΗΠΑ, η οποία εμΦιλήμων και ο Τρικούπης, αναφέρουν ότι στις 26 Φεφανίσθηκε το 1776 και καθιερώθηκε επίσημα το 1777. Ακοβρουαρίου 1821 υψώθηκε η σημαία της Επανάστασης, λούθησε η σημαία της Γαλλίας, η οποία καθιερώθηκε το 1794. χωρίς όμως να αναφέρουν αν πρόκειται για την τρίχρωΠρώτη φορά, ελληνική σημαία υψώθηκε από τον Αλέξανδρο μη σημαία του Ρήγα Φεραίου. Το ρόπαλο και οι τρεις σταυροί Υψηλάντη, κατά την έναρξη της Επανάστασης στη Μολδο- που προτάθηκαν από τον τελευταίο και τροποποιήθηκαν κατά βλαχία το 1821. Η σημαία αυτή είχε τρεις λωρίδες με χρώμα- τον ακόλουθο τρόπο: Στην μία πλευρά υπήρχε ο σταυρός και οι τα από πάνω προς τα κάτω, κόκκινο, λευκό και μαύρο (περι- εικόνες των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης με την επιγραφή γράφεται με ακρίβεια στο Παράρτημα «ἐντούτῳ νίκα» και από την άλλη πλευτου Συντάγματος του Ρήγα). ρά το σύμβολο του φοίνικα με τη φράΠαράσταση αυτής της σημαίας δίνεση «Ἐκ τῆς στάκτης μου ἀναγεννῶμαι». Ο ται σε χειρόγραφο του 1807. Στο μέσον Τρικούπης δίνει την ίδια περιγραφή, πλην όμως από την πλευρά των Αγίων Κων(λευκό) υπήρχε το ρόπαλο του Ηρακλή και αμέσως επάνω του τρεις σταυροί σταντίνου και Ελένης δεν υπάρχει σταυρός, χωρίς να δίνει και αυτός με τη σειρά στο ίδιο ύψος. Σε άλλη αναπαράσταση(σε σχέδιο Louis Dupré)εμφανίζεται του το είδος της σημαίας. Οι παραστάσεις της σημαίας ήταν σε μεγάλο βαθο αγωνιστής Νικόλαος Μητρόπουλος να κρατά με το αριστερό του χέρι τη τρίμό αυτές που περιγράφονταν στον γενιχρωμη σημαία του Ρήγα και με το δεξί κό στρατιωτικό κανονισμό του 1820 που το ξίφος του. Τα χρώματα της ανωτέρω συνέταξε ο Νικόλαος Υψηλάντης. Οι διασημαίας δίνονται με την αντίστροφη φορές εστιάζονται στο ότι δεν υπήρχαν φορά δηλαδή στο κάτω μέρος το κόκοι μορφές των Αγίων Κωνσταντίνου και κινο στη μέση το λευκό και στο επάνω Ελένης, απλά υπήρχε ένας σταυρός με το μαύρο. Ο στρατιωτικός κανονισμός δάφνες. Το αξιοσημείωτο είναι ότι ο ανωτου Νικολάου Υψηλάντη (σύμφωνα με τέρω κανονισμός περιγράφει τον μυθιαναφορά του Φιλήμονα), ερμηνεύει ότι κό Φοίνικα με «ἀόρατον ἀκτινοβολοῦντα το άσπρο αντιπροσωπεύει την αθωότηὀφθαλμόν». Την 15η Μαρτίου 1822 στην τα της δίκαιης επιχείρησης των Ελλήνων Ο Νικολάκης Μητρόπουλος υψώνει τη σημαία με Κόρινθο με διακήρυξη του Προέδρου κατά των τυράννων, το μαύρο τον υπέρ τον σταυρό στα Σάλωνα, την ημέρα του Πάσχα του Εκτελεστικού Αλέξανδρου Μαυροτου 1821. Έργο του Λουί Ντιπρέ. της πατρίδας και ελευθερίας θάνατο και κορδάτου και με υπογραφή του Θεοδώτο κόκκινο την αυτεξουσιότητα του Ελληνικού Λαού και τη χαρά ρου Νέγρη ως Αρχιγραμματέα της επικρατείας καθιερώθητου που πολεμά για την Ανάσταση της πατρίδος του. Ο Ρήγας κε η σημερινή ελληνική σημαία. Η προσωρινή διοίκησης της ερμήνευσε στο Σύνταγμά του τη σημασία του κόκκινου, αναφέ- Ελλάδος με αυτόν τον τρόπο προσπάθησε να καταδείξει την ροντας ότι αντιπροσωπεύει την αυτοκρατορική πορφύρα. Το ύπαρξη κρατικής οντότητας στην Ελλάδα. Από τη μεταπολίχρώμα αυτό χρησιμοποιούσαν οι προπάτορές μας ως πολεμικό τευση και αργότερα καθιερώθηκε ως μοναδική επίσημη σηένδυμα, για να μη φαίνονται οι αιμορραγούσες πληγές, ώστε να μαία του ελληνικού κράτους, αυτή της θαλάσσης. μη δειλιάζουν οι στρατιώτες. Είναι φανερό ότι ο Ρήγας με κόκκινο Ο στρατιωτικός όρκος, ο οποίος καθιερώθηκε με το Σύσυνέδεε ιστορικά τα κόκκινα ενδύματα των οπλιτών της Σπάρτης, νταγμα του 1844 αναφέρεται για την Εθνική Σημαία: νά ὑπεμε τη βυζαντινή αυτοκρατορία. ρασπίζω μέ πίστιν και ἀφοσίωσιν μέχρι τῆς τελευταίας ῥανίδος τοῦ αἴματός μου τάς σημαίας νά μή τάς ἐγκαταλείπω μηδέ ν’ * Λυκούδης, Εμμανουήλ, 1849-1924. Τα καθήκοντα και τα δικαιώματα του πολίτου. 8η έκδ. Εν Αθήναις Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίἀποχωρίζομαι ποτέ ἀπό αὐτάς..Εντύπωση προκαλεί ο πληθυμων Βιβλίων, 1912 σελίδα 19 (Η Σημαία) ντικός αριθμός περί σημαιών στον όρκο. Δεν είναι σίγουρο τι 8

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

ακριβώς εννοούσαν οι συντάκτες του. Ο πληθυντικός αριθμός δικαιολογείται αν λάβουμε υπόψη μας ότι κάθε τάγμα είχε τη δική του πολεμική σημαία. Σύμφωνα με την τακτική της εποχής οι σημαίες των ταγμάτων της γραμμής χρησίμευαν ως σημεία ενώσεως (συνδέσμου) των ανδρών, οι οποίοι δεν μπορούσαν να αποσπαστούν από αυτές χωρίς διαταγή. Τις έφεραν οι σημαιοφόροι (υπαξιωματικοί) και έπρεπε τα τάγματα να τις υπερασπίζονται μέχρι της τελευταίας ρανίδας του αίματός των ανδρών τους. Εγχειρίδιο της πολεμικής τέχνης του 1859 αναφέρει: Αἱ σημαῖαι εἰς τά τάγματα τῆς γραμμῆς χρησιμεύουν ὡς σημεῖα ἑνώσεως τῶν ἀνδρῶν, οἵτινες δέν δύναται ν’ ἀποσπασθῶσιν ἀπό αὐτάς ἄνευ ἀνωτέρας διαταγῆς, φέρονται δε αὖται ὑφ΄ἑνός σημαιοφόρου (ὑπαξιωματικοῦ), και τά τάγματα τάς ὑπερασπίζονται μέχρι τῆς τελευταίας ῥανίδος τοῦ αἵματός των. Μια άλλη άποψη αποτελεί το γεγονός ότι το 1822 καθιερώθηκαν τριών ειδών σημαίες: της ξηράς, του πολεμικού ναυτικού και του εμπορικού ναυτικού. Σύμφωνα με τις δύο προαναφερθείσες απόψεις η πρώτη συγκεντρώνει τις περισσότερες πιθανότητες. Με άλλες λέξεις, οι στρατιώτες όφειλαν να υπερασπίζουν με αυταπάρνηση τις πολεμικές σημαίες των ταγμάτων και συνταγμάτων τους. Θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι πολεμικές σημαίες έχουν μόνο οι μονάδες ελιγμού, δηλαδή το Πεζικό και το Ιππικό (σήμερα Τεθωρακισμένα). Το Πυροβολικό ποτέ δεν είχε και ποτέ δεν έχασε καμία σημαία.Το Ελληνικό Ιππικό απώλεσε τη σημαία του, στη μάχη της Καρύστου. Ο σημαιοφόρος επί κεφαλής ενός τμήματος, κατά τη διάρκεια μιας επέλασης εγκαταλείφθηκε μόνος του και κυκλώθηκε από Τούρκους ιππείς (Ντελήδες). Δεν είχε άλλο όπλο για να αμυνθεί και χρησιμοποίησε τον κοντό της σημαίας, σαν δόρυ κατά των αντιπάλων. Σε κάποιο χτύπημα του σε ένα Τούρκο ιππέα ο κοντός σφηνώθηκε στο σώμα του. Ο σημαιοφόρος στην προσπάθεια του να τον αποσπάσει έπεσε νεκρός επί της σημαίας στη θέση Λυκόρευμα. Ο διοικητής του Ιππικού του Τακτικού Σώματος Επίλαρχος Regnault (μετέπειτα στρατάρχης της Γαλλία) επιτέθηκε με τους Ιππείς του και νίκησε τους Τούρκους, αλλά δεν κατόρθωσε να πάρει πίσω τη σημαία. Το γεγονός αυτό μαζί με την απειθαρχία του σώματος (Ιππικού) τον οδήγησαν στην παραίτησή του και στην αναχώρηση του από την Ελλάδα. Η απώλεια της σημαίας θεωρήθηκε ως τραγική υπόθεση, παρά τον ηρωικό θάνατο του Έλληνα Ιππέα και τη νίκη που ακολούθησε, με αποτέλεσμα, το Ιππικό να στεΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

ρηθεί τη σημαία μέχρι το 1922. Στη Μικρά Ασία απέκτησε σημαία, όταν απονεμήθηκαν στα 1ο, 2ο και 3ο Συντάγματα Ιππικού (Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια τ. 3ος).

εβαιότατα η προαναφερθείσα φράση περί σημαιών συνδέεται στενά με την αρχή του στρατιωτικού όρκου «Ορκίζομαι να φυλάττω πίστη εις την Πατρίδα». Η θεμελιακή έννοια που κυριαρχεί μέσα στον όρκο είναι αυτή της πατρίδας. Ως πατρίδα νοείται η ύπαρξη νόμιμης εξουσίας και η αφοσίωση των ανθρώπων στους δεσμούς τους προς την εθνική γη, την επικράτεια του κράτους τους, υπό την προϋπόθεση ότι αυτό είναι ευνομούμενο για να εκτελέσει τον προορισμό του και συγκεκριμένα να παρέχει εγγυήσεις για την ασφάλεια και την ευημερία των πολιτών του. Το άλλο κυρίαρχο σημείο είναι η έννοια της πίστης,η οποία αναφέρεται στον εσωτερικό κόσμο του κάθε ανθρώπου και αποτελεί το ουσιωδέστερο θεμέλιο της θρησκείας. Αποτελεί βασική έννοια μέσα στον όρκο και επαναλαμβάνεται τρεις φορές (πίστη στην πατρίδα, πίστη στις σημαίες και ο στρατιώτης να διάγει τον στρατιωτικό του βίο με πίστη…). Η έννοια της πίστης ερμηνεύεται ως: α. Η παραδοχή της αλήθειας ενός πράγματος. β. Η σταθερή προσήλωση (ψυχική και σωματική) σε ένα αντικείμενο συγκεκριμένο ή αφηρημένο. γ. Η πεποίθηση ή η εμπιστοσύνη σε μια ιδεολογία ή σε ένα πρόσωπο. Επομένως χωρίς να υπάρχει η πατρίδα δεν υπάρχει κυρίαρχη σημαία. Η σημαία αντιπροσωπεύει την πατρίδα και στην πράξη καλείται ο στρατιώτης να την υπερασπιστεί «μέχρι τῆς τελευταίας ῥανίδος τοῦ αἴματος» του μέσω του συμβόλου της.

Η ιστορική Πολεμική Σημαία της ΣΣΕ.

Η ιστορική Πολεμική Σημαία του 32ου Συντάγματος Πεζικού

Η ιστορική Πολεμική Σημαία του 35ου Συντάγματος Πεζικού

Ενδεικτική Βιβλιογραφία - Ανδρέας Καστάνης, Στρατιωτική Ιστορία: Πτυχές του Ελληνικού Στρατού. Εξελίξεις του 19ου αιώνα που επηρέασαν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, - ΣΣΕ, Βάρη, 2014 - Viroli Maurizio, For love of country. An Essay on patriotism and nationalism, Calarendon press, Oxford, 1995 (reprinted 2003) - Τσουλούφη Ευαγγέλου, Το καθήκον της πίστης προς το Σύνταγμα του δημοσίου υπαλλήλου, διδακτορική διατριβή, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Σχολή Νομικής/ Τμήμα Νομικής, 1986 - Ελπίδα Βόγλη, « Έλληνες το γένος» Η ιθαγένεια και η ταυτότητα στο εθνικό κράτος των Ελλήνων, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2007 - Πρακτικά της εν’ Αθήναις της Γ΄ Σεπτεμβρίου Εθνικής Συνέλευσης των Ελλήνων - Πικέρνης Κωνσταντίνος, Τακτική των τριών όπλων Πεζικού, Ιππικού και Πυροβολικού, Αθήνα, 1859

Η ιστορική Πολεμική Σημαία του 39ου Συντάγματος Πεζικού

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΙΜΗΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

Επαναστατικές σημαίες και εθνόσημα (1821-1862): Σύμβολα εθνικής συνοχής

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Υπό κ. Νίκου Τόμπρου,Λέκτορα Πολιτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε.

απελευθερωτικός Αγώνας των Ελλήνων, που ξέσπασε το τρίτο δεκαήμερο του Μαρτίου 1821 στην Πελοπόννησο, εκμεταλλεύτηκε την ανταρσία του Αλή πασά στην Ήπειρο και κατόρθωσε σε σύντομο χρονικό διάστημα να επιτύχει αξιόλογες στρατιωτικές επιτυχίες, οι οποίες τόνωσαν το ηθικό των επαναστατημένων. Συγχρόνως οι κοινοτικοί άρχοντες και οι αρχιερείς του Μοριά ξεπέρασαν τους όποιους ενδοιασμούς είχαν ως προς την χρονική έναρξη της Επανάστασης, και πιεζόμενοι από τους τοπικούς τους ανταγωνιστές κήρυξαν την εξέγερση στις επαρχίες τους και τέθηκαν επικεφαλής ενόπλων τμημάτων.

Επαναστατικά σύμβολα (1821-1832)

όπως η Πελοποννησιακή Γερουσία, η Γερουσία Δυτικής Χέρσου Ελλάδος, ο Άρειος Πάγος κ.λπ, κατεδείκνυε ι εξεγερμένοι Έλληνες εμπράκτως τις δυσχέρειες που είχαν προκύψει εξαιτίας της απουσίας ενιπραγματοποίησαν δοξολογίες στις οποίες ευλόαίας διοίκησης, η οποία θα αναλάμγησαν τα όπλα τους, εξέδωσαν βανε να συντονίσει τον απελευθερωτικό Αγώνα. Στο πλαίσιο λοιπόν προκηρύξεις προς τις Μ. Δυαυτό η απόφαση για σύγκληση της νάμεις για το δίκαιο του αγώΣημαίες της Επανάστασης του 1821 να τους και συγκρότησαν τοπιΑ΄ Εθνοσυνέλευσης (τέλη 1821) -αρκούς οργανισμούς προκειμένου να οργανώσουν διοικητικά χικά στο Άργος και αργότερα στο χωριό Πιάδα πλησίον της την ένοπλη δράση τους. Παράλληλα τα διάφορα στρατιω- αρχαίας Επιδαύρου- τόνιζε την επιθυμία των επαναστατών τικά τμήματα δημιούργησαν τις δικές του πολεμικές σημαί- για αποτελεσματικότερη οργάνωση και αποτύπωνε τις καες, στις οποίες κυρίαρχο σύμβολο υπήρξε ο σταυρός. Κατά τευθυντήριες γραμμές που ενέπνεαν την ελληνική εξέγερση. κοινή ομολογία το εν λόγω σχήμα αποτύπωνε καλύτερα από Η Α΄ Εθνοσυνέλευση ψήφισε το Προσωρινό Πολίτευμα οποιοδήποτε άλλο σύμβολο, τον εθνικό αγώνα των Χριστια- της Ελλάδος ή Σύνταγμα της Επιδαύρου (1 Ιανουαρίου 1822), νών εναντίον των αλλοθρήσκων Οθωμανών. όπως έγινε ευρύτερα γνωστό. Επρόκειτο για το πρώτο συΈνα άλλο έμβλημα που χρησιμοποιήθηκε στις πολεμι- νταγματικό κείμενο των επαναστατημένων Ελλήνων, που κές σημαίες των επαναστατημένων -ιδιαιτέρως τις ναυτι- επιχειρούσε να δώσει νομική και ουσιαστική υπόσταση στη κές- εκτός από τον σταυρό ήταν η άγκυρα, ως ένδειξη της συγκρότηση ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους. Το Πολίτευθέλησης των νησιωτών, να διεκδικήσουν την ελευθερία τους. μα που προέκυψε από την εθνοσυνέλευση χαρακτηρίστηκε Άλλη συμβολική παράσταση στις σημαίες των εξεγερμένων Προσωρινόν, ενώ η επαναστατική κυβέρνηση Προσωρινή ΔιΕλλήνων ήταν ο αετός, που με το ράμφος έτρωγε τη γλώσσα οίκησις της Ελλάδος. Τον χαρακτηρισμό Προσωρινόν έλαβε φιδιού. Η παράσταση της πάλης του αετού με το φίδι συμβό- το συνταγματικό κείμενο όχι γιατί εκείνοι που το ψήφισαν λιζε -από την αρχαιότητα ακόμα- τον αγώνα των δυνάμεων ήθελαν οι δημοκρατικοί θεσμοί, τους οποίους θέσπισαν, να του καλού με τις χθόνιες δυνάμεις. Σε αρκετές, τέλος, σημαί- έχουν προσωρινή ισχύ, αλλά γιατί τη συγκεκριμένη χρονική ες υπήρχαν και ρητά (motto), όπως «Ελευθερία ή Θάνατος», περίοδο κυριαρχούσε στην Ευρώπη η Ιερή Συμμαχία, η οποία «Ιησούς Χριστός Νικά», «Εν τούτω νίκα», «Μεθ’ ημών ο Θεός», ήθελε να καταστείλει όλα τα φιλελεύθερα και δημοκρατικά «Ή ταν ή επί τας», «Εκ της στάκτης μου αναγεννώμαι» κ.λπ. απελευθερωτικά κινήματα στη γηραιά ήπειρο. Το Πολίτευμα Η ανάγκη νομιμοποίησης της ελληνικής εξέγερσης στην της Επιδαύρου εφάρμοσε δυτικού τύπου θεσμούς για τη συΕυρώπη και η οργάνωση των πολεμικών επιχειρήσεων στις γκρότηση και την οργάνωση του νέου κράτους και η επαναεπαναστατημένες περιοχές, έθεσαν άμεσα τα ζητήματα σύ- στατημένη ελληνική επικράτεια διεκδίκησε για πρώτη φορά γκλισης Εθνοσυνέλευσης και εγκαθίδρυσης ενιαίας κεντρικής την εξομοίωσή της με τη πολιτική κατάσταση στη δυτική Ευεξουσίας. Η έως τότε εμπειρία από τη λειτουργία περιφερει- ρώπη. Επιπρόσθετα το Εκτελεστικό όρισε ότι «σημείον χαραακών διοικητικών κέντρων στις επαναστατημένες περιοχές, κτηριστικόν της σφραγίδος της Διοικήσεως θα ήτο η Αθηνά

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

μετά των συμβόλων της φρονήσεως» και ότι τα χρώματα της σημαίας θα ήταν το γαλάζιο και το λευκό. Τα συγκεκριμένα χρώματα -ξένα προς εκείνα της Φιλικής Εταιρείας, αλλά και όλων των τότε γνωστών επαναστατικών εταιρειών και κινημάτων- επιλέχτηκαν χωρίς να δοθεί ερμηνεία για την επιλογή τους. Σύμφωνα, πάντως, με ισχυρισμούς του Δανού Adam Friedel αυτός υπήρξε το πρόσωπο που επινόησε τα χρώματα και τη μορφή της ελληνικής σημαίας κατά το πρότυπο της δανικής (Dannebrog). Ο δυτικός πολιτικός προσανατολισμός της Ελλάδας κατέστη φανερός και κατά τη διάρκεια των εργασιών της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης (19 Μαρτίου-5 Μαΐου 1827). Το Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος (1/13 Μαΐου 1827) επικύρωσε ρητά την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, η οποία «ενυπάρχει εις το Έθνος πάσα εξουσία πηγάζει και υπάρχει υπέρ αυτού». Το σύνταγμα περιείχε επίσης έναν πληρέστερο Χάρτη Δικαιωμάτων, ο οποίος εγγυόταν την ασφάλεια της ζωής, της ελευθερίας και της ιδιοκτησίας, την ισότητα ενώπιον του νόμου, την αναλογική κατανομή των δημόσιων βαρών, το προσιτό των «δημοσίων επαγγελμάτων» σε όλους τους Έλληνες, την ελευθερία του λόγου και του Τύπου, τη θρησκευτική ελευθερία. Επιπρόσθετα το σύνταγμα απαγόρευε τη δουλεία, την χρήση τίτλων ευγενείας, την ψήφιση νόμων με αναδρομική ισχύ και την κατοχή δημοσίων λειτουργημάτων από τον κλήρο. Η Εθνοσυνέλευση, τέλος, ψήφισε διατάξεις για τη δημιουργία εθνικού στόλου και απαγόρευσε την χρήση οποιασδήποτε άλλης σημαίας ή λαβάρου εκτός από την επίσημη, σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει συνθήκες εθνική συνοχή στους εξεγερμένους Έλληνες. Όσον αφορά τη σφραγίδα που καθορίστηκε στην Α΄ Εθνοσυνέλευση, αυτή διατηρήθηκε έως το 1829, οπότε και την τροποποίησε ο Ιωάννης Καποδίστριας, βάζοντας στη θέση της Αθηνάς τον «αναγεννώμενο Φοίνικα» (22.8.1829). Η απόφαση του Κυβερνήτη βασίστηκε αφενός στο ότι ως Κερκυραίος και ευγενής ήταν γνώστης της Εραλδικής και της σημασίας των ιδιαίτερων συμβόλων της και αφετέρου ότι η «Αθηνά με τα σύμβολα της φρονήσεως» συνέδεε το νέο ελληνικό καθεστώς με τα στενά όρια της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, καθώς και με το καθεστώς της αβασίλευτης δημοκρατίας, στοιχείο που αντιμαχόταν ιδιαιτέρα η Ιερή Συμμαχία. Ο Καποδίστριας προτίμησε λοιΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Παρέλαση Πολεμικών Σημαιών των 28 Συνταγμάτων ΠΖ (αντίγραφα)

πόν τον Φοίνικα για τον λόγο ότι ήταν ένα παλαιό εραλδικό σύμβολο, γνωστό στη δυτική φεουδαλική παράδοση. Το νόημά του δεν ήταν επαναστατικό, αφού ο φοίνικας συμβόλιζε την αθανασία και κατ’ επέκταση την αναγέννηση, στην προκειμένη περίπτωση την αναγέννηση της Ελλάδας. Πέραν τούτου συνέδεε το νεότευκτο ελληνικό κράτος -την Ελληνική Πολιτεία- με το σύμβολο της σημαίας του Αλέξανδρου Υψηλάντη, του όποιου οι στόχοι είχαν πραγματοποιηθεί με την έννοια της εγκαθίδρυσης ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Ορισμένοι ερευνητές θεωρούν ότι η επιλογή του Φοίνικα από τον Κυβερνήτη ενείχε πρόσθετο πολιτικό συμβολισμό. Σύμφωνα με την Εραλδική ο Φοίνικας χαρακτηρίζεται ως «είδος αετού που κάθεται σε πυρά με ανεπτυγμένες τις φτερούγες του κοιτώντας δεξιά». Κατ’ επέκταση ο Φοίνικας παρέπεμπε έμμεσα στον βυζαντινό δικέφαλο αετό. Η άμεση άλλωστε υιοθέτηση του δικέφαλου αετού δεν ήταν δυνατή, αφού θα προκαλούσε τη γενική αντίδραση των Μ. Δυνάμεων. Σύμφωνα λοιπόν με τους ερευνητές αυτούς ο καποδιστριακός Φοίνικας δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ένας «συγκαλυμμένος» βυζαντινός δικέφαλος αετός.

Η ιστορική Πολεμική Σημαία του 596 Τάγματος Πεζικού.

Η ιστορική Πολεμική Σημαία του 628 Τάγματος Πεζικού.

Κρατικός θυρεός - εθνόσημο (1833-1862)

ε την εκλογή του Όθωνα ως βασιλέα της Ελλάδας (Σύμβαση Λονδίνου 25.4.1832/7.5.1832) άρχισε στο Μόναχο -με έντονους ρυθμούς- η αναγκαία νομοθετική προπαρασκευή, εν όψει της συ-

Η ιστορική Πολεμική Σημαία του 625 Τάγματος Πεζικού.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΙΜΗΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

γκρότησης του Συμβουλίου της Αντιβασιλείας και της μετάβασης του νεοεκλεγμένου βασιλιά στην ελληνική επικράτεια. Παράλληλα το Υπουργείο των Εξωτερικών και o Βασιλικός Οίκος της Βαυαρίας ασχολήθηκαν με τη σχεδίαση του κρατικού θυρεού της Ελλάδας, ως εξωτερικού συμβόλου του νεότευκτου βασιλείου. Το πρώτο υποβληθέν σχέδιο θυρεού στον Λουδοβίκο Α΄ (Μάιος 1832) αποτελείτο από θυρεό που τεμνόταν από εννέα ιμάντες -εναλλάξ γαλάζιους (πέντε) και ασημένιους (τέσσερις)- που συμβόλιζαν την ελληνική σημαία. Πάνω στους ιμάντες υπήρχε σταυρός, ως σύμβολο της νίκης των χριστιανών επί των άπιστων και ως ανάμνηση του οράματος που είδε ο Μέγας Κωνσταντίνος πριν από τη μάχη με τον Μαξέντιο στη Μιλβία γέφυρα. Ο θυρεός επεστέφετο με χρυσό βασιλικό στέμμα και υποστηριζόταν από δύο χρυσούς φτερωτούς γρύπες. Ο μεν αριστερός γρύπας κρατούσε σημαία που απεικόνιζε τους 21 γαλάζιους και ασημένιους ρόμβους του Βαυαρικού Βασιλικού Οίκου των Wittelsbach, ο δε δεξιός κρατούσε την ελληνική σημαία. Κάτω από τον θυρεό υπήρχε το ρητό «In Hoc Signo» («Εν τούτω Νίκα»). Η επιλογή των γρυπών ως υποστηριγμάτων του θυρεού, αποδίδεται αφενός στην επιδίωξη σύνδεσης με την αρχαία σχετική διακοσμητική παράδοση και αφετέρου στο συμβολισμό τους, αφού ο γρύπας δηλώνει εραλδικά τον συνδυασμό δύναμης και ευφυΐας. Το προαναφερθέν σχέδιο δεν εγκρίθηκε καθώς με αναφορά του ο Friedrich Thiersch (1.8.1832) προς τον Λουδοβίκο υπέβαλε στη βαυαρική κυβέρνηση σχεδίασμα της ελληνικής πολεμικής σημαίας της ξηράς, η οποία έφερε τον «αναγεννώμενο Φοίνικα» στο μέσο του λευκού σταυρού. Ο Φοίνικας επεστέφετο με χρυσό αυτοκρατορικό στέμμα και κάτω από την παράσταση υπήρχε το ρητό «Όθων Α΄ Ηγεμών της Ελλάδος». Με απόφαση όμως του βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου Α΄ (1.9.1832) ορίσθηκε ότι ο νέος ελληνικός θυρεός, θα ήταν γαλάζιος και θα έφερε στο μέσον του χρυσό «αναγεννώμενο Φοίνικα» ο όποιος θα καθόταν σε ερυθρή φωτιά. Ο Φοίνικας θα έφερε στο στήθος του τους 21 γαλάζιους και ασημένιους ρόμβους του Βαυαρικού Βασιλικού Οίκου. Ο θυρεός, τέλος, θα επεστέφετο με βασιλικό στέμμα και θα υποστηριζόταν από δύο χρυσούς γρύπες. Λίγες ημέρες αργότερα -με νεώτερη διαταγή τού βαυαρικού Υπουργείου Εξωτερικών (12.9.1832)- δόθηκε εντολή στο διευθυντή της Βαυαρικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών, Peter von Cornelius, να φιλοτεχνήσει νέο σχέδιο του ελληνικού θυρεού. Ενώ όλα έδειχναν ότι το ζήτημα του θυρεού είχε πλέον λυθεί, πληροφορίες από την Ελλάδα μετέβαλαν την κατάσταση. Συγκεκριμένα κατέστη γνωστό στο Μόναχο, ότι το σύμβολο του Φοίνικα είχε συνδεθεί με συγκεκριμένη πολιτική παράταξη στην Ελλάδα, τους καποδιστριακούς, με αποτέλεσμα να μην είναι σκόπιμη η χρήση του εν λόγω συμβόλου από τον Όθωνα. Κατά συνέπεια αντί του θυρεού με τον Φοίνικα προεκρίθη -με απόφαση του Λουδο12

βίκου Α΄ (24.9.1832)- παράσταση γαλάζιου θυρεού ο οποίος έφερε ασημένιο σταυρό, στο κέντρο του οποίου εικονίζετο θυρεΐσκος με τους 21 βαυαρικούς γαλάζιους και ασημένιους ρόμβους. Και το νέο σχέδιο όμως τροποποιήθηκε με νεώτερη απόφαση του Λουδοβίκου (28.9.1832). Αυτή τη φορά η τροποποίηση αφορούσε τα υποστηρίγματα. Συγκεκριμένα οι γρύπες αντικαταστάθηκαν με δύο χρυσούς λέοντες. Η οριστική μορφή του ελληνικού κρατικού θυρεού, διαμορφώθηκε με Β.Δ. (αριθ. 159, 1.11.1832) που εκδόθηκε από την Αντιβασιλεία στο Μόναχο και εστάλη στη Διοικητική Επιτροπή της Ελλάδας (2.12.1832). Βασιλικό Διάταγμα με το ίδιο περιεχόμενο, εκδόθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 1833 στο Ναύπλιο, ύστερα από τον ερχομό του Όθωνα στην Ελλάδα. Με το ίδιο διάταγμα οριζόταν και ο τύπος της μεγάλης σφραγίδας του κράτους, καθώς και των σφραγίδων των κρατικών άρχων. Με μεταγενέστερο, τέλος, διάταγμα, που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (14.3.1833), προσδιορίσθηκε ο τύπος του εθνοσήμου, ο όποιος αποτελείτο από επάλληλα πεδία γαλάζιου και λευκού χρώματος. Από τις προτάσεις που προαναφέρθηκαν για το εθνόσημο, διαπιστώνεται ότι η τελική διαμόρφωση του κρατικού εμβλήματος προήλθε από πολιτική σκοπιμότητα και όχι από πρωτότυπη εραλδική σύλληψη. Οι φιλόδοξες παραστάσεις που προτάθηκαν απορρίφθηκαν και τελικά επιλέχτηκε μια απλή απεικόνιση με μορφή θυρεού, η οποία είχε το γαλάζιο και το λευκό χρώμα και στο κέντρο έφερε το βασιλικό οικόσημο του Βαυαρικού Οίκου των Wittelsbach. Η σκέψη, τέλος, να απεικονιστεί ο Φοίνικας στον ελληνικό βασικό θυρεό αμφισβητήθηκε ζωηρά, επειδή είχε συνδεθεί όχι μόνο με τον Καποδίστρια αλλά και με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και τον αγώνα του τελευταίου στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες.

Ενδεικτική βιβλιογραφία Dakin D., Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923, μτφρ. Α. Ξανθόπουλος, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 19893. Αλιβιζάτος Ν., «Τα συντάγματα του Αγώνα (1821-1828)», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τόμ. 3, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, σ. 171-182. Δημακοπούλου Χαρ., «Η καθιέρωσις νέου εθνικού θυρεού κατά το 1832», Δελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος, 10 (1996)- Πρακτικά Β΄ Πανελληνίου Συμποσίου Γενεαλογικής και Εραλδικής Επιστήμης (23-25 Οκτωβρίου 1992), Αθήνα 1996, σ. 193-210. Δημακοπούλου Χαρ., «Ο Adam Friedel αυτοβιογραφούμενος», Ο Ερανιστής, 24 (2003), σ. 227-233. Διαμαντούρος Ν., Οι απαρχές της συγκρότησης σύγχρονου κράτους στην Ελλάδα (1821-1827), Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 2002. Πετρίδης Π., Νεοελληνική πολιτική ιστορία (1828-1843), τόμ. Α΄, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1981. Τόμπρος Ν., «Από τα οικόσημα στα εθνόσημα του ελλαδικού χώρου (1204-1862)», Παρνασσός Φιλολογικό Περιοδικό, ΜΗ΄ (2006), σ. 237-258. Τόμπρος Ν., Από τον Νέο Ελληνισμό στο ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος (1453-1832), Σ.Σ.Ε., Αθήνα 2013. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Η Πολεμική Σημαία σύμβολο δόξας και αρετής Υπό κ. Δημητρίου Ράνιου, Λγού (ΠΖ)

Εισαγωγή

ελληνική σημαία περικλείει στις πτυχές της, τους αγώνες, τις θυσίες και τις μαρτυρίες της ελληνικής ψυχής, εκφράζει την εθνική μας ενότητα, τη θρησκευτική μας πίστη, ενσαρκώνει τα οράματα του λαού μας για ελευθερία και δημοκρατία, εμπνέει και μεταμορφώνει τους πολεμιστές σε ήρωες και μας ωθεί πιο ψηλά, πάντα μπροστά, μόνο σε νίκες. Η σημαία αποτελεί για μια χώρα, για ένα κράτος, το ιερότερο σύμβολό του, το πιο τιμημένο και αγαπητό από το λαό του, την πολιτεία, το στράτευμα και την εκκλησία του, το οποίο είναι αυτό που ουσιαστικά το αντιπροσωπεύει σε κάθε επίσημο και ανεπίσημο βήμα στο οποίο εμφανίζεται, εντός και εκτός της εδαφικής του επικράτειας (διπλωματικές και ειρηνευτικές αποστολές, εκδηλώσεις, κατορθώματα, κατακτήσεις, παρελάσεις κ.τ.λ). Η σημαία αποτελεί για όλα τα κράτη ένα σύμβολο στο οποίο αποδίδεται ιδιαίτερη τιμή. Αποτελεί το υψηλότερο ιδανικό ενός κράτους, μιας και σ΄αυτό συμπυκνώνεται η ιστορία του, το παρελθόν του, το παρόν του, η προοπτική του στο μέλλον, και αυτός που τη φέρει πρέπει να είναι αποφασισμένος να την υπερασπιστεί με όλα τα μέσα, ακόμα και με τη ζωή του, αν αυτό κριθεί αναγκαίο. Είναι τόσο στενά συνδεδεμένη η έννοια της σημαίας με την ελευθερία, ώστε και η ελάχιστη προβολή της σε εποχές σκλαβιάς και καταπίεσης, σκορπούσε και σκορπάει ρίγη συγκίνησης.Χαρακτηριστικό των ανωτέρω είναι το παρακάτω απόσπασμα από τον Στρατιωτικό Όρκο: «……Να υπερασπίζω με πίστιν και αφοσίωσιν, μέχρι της τελευταίας ρανίδος του αίματος μου, τας Σημαίας. Να μη τας εγκαταλείπω, μηδέ ν΄αποχωρίζομαι ποτέ απ΄αυτών…..»

Δορύλαιο, 1921. Απονομή αριστείων ανδρείας σε πολεμικές σημαίες.

φυλή, σ΄ ένα κράτος. Περικλείει τη θρησκευτική πίστη και τα οράματά του και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιδέα της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας. Παραλλαγή της εθνικής μας σημαίας, αποτελούν οι πολεμικές σημαίες των Μονάδων, Συγκροτημάτων, Σχηματισμών και παραγωγικών Σχολών των Ενόπλων Δυνάμεων, οι οποίες στο κέντρο του σταυρού φέρουν τον προστάτη Άγιο του Όπλου τους (τον έφιππο Άγιο Γεώργιο για το Πεζικό και τον υπόλοιπο Στρατό Ξηράς, πλην του Πυροβολικού που έχει προστάτιδα την Αγία Βαρβάρα, τον Αρχάγγελο Μιχαήλ επι νεφών για την Πολεμική Αεροπορία ενώ η πολεμική σημαία του Ναυτικού είναι απόλυτα όμοια με την εθνική). Η κάθε πολεμική σημαία κατέχει ξεχωριστή θέση στη στρατιωτική ιστορία του Έθνους μας και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την τιμή και το γόητρο κάθε στρατιωτικού σώματος, που τη φέρει. Η ύπαρξη πολεμικών σημαιών είναι συνυφασμένη με την τιμή των πολεμιστών. Οι στρατευμένοι ορκίζονται εθελοθυσία για να την προστατεύσουν και η κυρίευση της πολεμικής σημαίας του αντιπάλου στο πεδίο της μάχης, αποτελεί το υπέρτατο τρόπαιο, προκαλεί ενθουσιασμό στο νικητή και ταυτόχρονα αισχύνη στον ηττημένο.

Σ΄αυτήν οι στρατευμένοι ορκίζονται πίστη και αφοσίωση στην πατρίδα. Γι΄αυτήν αγωνίζονται και σε αυτήν υπόσχονται να την προασπίζουν μέχρι την τελευταία ρανίδα του αίματος τους, θυσιάζοντας τη ζωή τους, όταν αυτό κριθεί αναγκαίο. Στο άκουσμα του εθνικού ύμνου που παιανίζει ή ακόμα και στην όψη της σημαίας που κυματίζει περήφανα στον ιστό της, αυτόματα ενεργοποιούνται συναισθήματα συγκίνησης και πατριωτισμού. Ο ρόλος και η λειτουργία της σημαίας δεν περιορίζεται μόνο στην διάκριση μεταξύ των κρατών. Μέσα από τα σύμβολα και τους χρωματιΜετάφραση «…Για την πατρίδα στην πρώτη γραμμή πολεμώντας να πέσει σμούς της κωδικοποιεί την ιστορία κάθε σαν παλικάρι κανείς είναι μεγάλη τιμή..» λαού, περιλαμβάνει τους αγώνες και τις θυσίΤυρταίος ες του και σηματοδοτεί την παρουσία του στον (Αρχαίος Έλληνας ελεγειακός ποιητής, που έζησε τον 7ο π.Χ. αιώνα, ως σύγχρονος ή ανθρώπινο πολιτισμό. Εξυπηρετεί την ανάγκη λίγο παλαιότερος των επτά σοφών της αρχαιότητας). του ανθρώπου να ανήκει σε μια ομάδα, σε μια

«..Τεθνάμεναι γὰρ καλὸν ἐνὶ προμάχοισι πεσόντα ἄνδρ’ ἀγαθὸν περὶ ᾗ πατρίδι μαρνάμενον..»

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΙΜΗΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

Η γέννηση των πολεμικών σημαιών (Αρχαιότητα, βυζαντινή και νεότερη εποχή)

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

τα βάθη της μακρόχρονης Ελληνικής ιστορίας, βλέπουμε τους αρχαίους Έλληνες που δεν χρησιμοποιούσαν πολεμικές σημαίες, με την αυστηρή έννοια του όρου, αλλά διάφορα διακριτικά σημεία, τα λεγόμενα επίσημα, που διακοσμούσαν τις ασπίδες τους περιλαμβάνοντας παραστάσεις ζώων, μυθικών τεράτων και ποικίλες συμβολικές παραστάσεις γενικώς, προκειμένου να υποδείξουν την πολεμική τους ταυτότητα στον αντίπαλο. Ομοίως, τα πολεμικά πλοία χρησιμοποιούσαν τα επίσημα, που τα ύψωναν στο πρωραίο κατάρτι. Κατά τους αλεξανδρινούς χρόνους, οι Μακεδόνες εκτός από το δεκαεξάκτινο αστέρι της Βεργίνας, χρησιμοποιούσαν ευρύτατα τις φοινικίδες, ένα κομμάτι υφάσματος με βαθυκόκκινο χρώμα από όπου πήραν και το όνομά τους, τις οποίες ύψωναν στις σάρισες ως στοιχείο αναγνώρισης, ενώ σήμαιναν την έναρξη της μάχης με την ανύψωση τους ή τη λήξη της με την υποστολή τους. Αργότερα αποτέλεσαν σημαίες των επίλεκτων μονάδων του Μακεδονικού στρατού, ενώ στη συνέχεια υιοθετήθηκαν από όλα τα στρατιωτικά σώματα των Μακεδόνων. Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, υπήρχε πάλι η αντίστοιχη πορφυρή σημαία, που ονομαζόταν «σίγνο» και απεικόνιζε έναν ασημένιο αετό, που αργότερα μετατράπηκε σε χρυσό (Εικ.1,2), σύμβολο της δύναμης του Δία, με ανοικτές φτερούγες και χρυσούς κεραυνούς στους όνυχες, προσομοιάζοντας την αίγλη και την δύναμη της αυτοκρατορίας. Τα σίγνα, χρησιμοποιήθηκαν ως σημείο αναφοράς για τους στρατιώτες της κάθε λεγεώνας και φυλλάσονταν από άνδρες της αυτοκρατορικής φρουράς.

από την φατρία ή στην εκ του μακρόθεν αναγνώριση ενός σημείου συγκέντρωσης. Μετέπειτα όμως, βλέπουμε τα λάβαρα αυτά καθώς και τα φλάμουλα, μικρές τριγωνικές σημαίες των αυτοκρατόρων (Εικ.3,4) και τα οικόσημα (Εικ.5), να παίρνουν πολεμικό χαρακτήρα και να σηματοδοτούν την ταυτότητα μιας δύναμης, στο πεδίο της μάχης.

Εικ. 3: Τα Βυζαντινά φλάμουλα

Εικ. 4: Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος περιβάλλεται από αυλικούς. Πίσω του κυματίζουν δύο σημαίες φλάμουλες.

Αρχικά (117-138 μ.Χ), το Βυζάντιο χρησιμοποιούσε αυτούσια την ρωμαΪκή σημαία (το σίγνο). Η πρώτη ομως καθαρά βυζαντινή πολεμική σημαία (λάβαρο), σχεδιάστηκε το 312 μ.Χ, όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος, προετοιμάζοντας τον στρατό του κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του εναντίον του τυράννου Μαξεντίου, είδε έναν θεϊκό οιωνό και συγκεκριμένα έναν φωτεινό σταυρό να λάμπει στον μεσημεριανό ηλιόλουστο ουρανό με την επιγραφή «ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ».

Εικ. 1: Το ρωμαϊκό σίγνο Εικ.2: Λάβαρο Ρωμαϊκού Κράτους

Ιδιαίτερα δημοφιλείς έγιναν οι σημαίες κατά τη Βυζαντινή εποχή, όπου εκτός από τους αυτοκράτορες, σημαίες είχαν και οι οικογένειες (φατρίες) των ευγενών και ηγεμόνων. Αρχικά η χρήση τους ήταν καθαρά πρακτική, περιοριζόταν δηλαδή στη σηματοδότηση μιας εδαφικής θέσης που είχε καταληφθεί 14

Εικ. 5: Βυζαντινά Οικόσημα

Επειδή η βάση του στρατεύματός του, την αποτελούσαν χριστιανοί, και επειδή ο αετός αποτελούσε ειδωλολατρικό σύμβολο, ο σταυρός (χριστιανικό σύμβολο) αντικατέστησε ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

τον αετό. Αυτή η σημαία αποτέλεσε και το λάβαρο (Εικ.6) του Μεγάλου Κωνσταντίνου με την ιδιότητα της αυτοκρατορικής σημαίας (Εικ.8), ενώ ο στρατός χρησιμοποίησε κίτρινη σημαία με το χριστόγραμμα σε μαύρο χρώμα, στο κέντρο της (Εικ.7). Αντίστοιχα το ναυτικό, είχε μια λευκή σημαία, με γαλάζιο σταυρό στη μέση με τέσσερα Β, ένα στη κάθε γωνία του που σήμαινε Βασιλεύς- Βασιλέων- Βασιλεύων- Βασιλευόντων (Εικ.9).

υδρογείου με σταυρό στο αριστερό πόδι του αετού. Τέλος μεγάλωσαν οι πτέρυγες του αετού και προστέθηκαν δύο κορώνες πάνω από τα δύο κεφάλια του αετού, στοιχείο το οποίο διατηρήθηκε μέχρι τη μοιραία εκείνη Τρίτη 29 Μαΐου 1453, όπου ο Μωάμεθ Β΄ο Πορθητής κατέλαβε την Πόλη.

Εικ.6 Εικ.7: Σημαία του Βυζαντινού στρατού του Μέγα Κωνσταντίνου

Εικ.8: Η αυτοκρατορική σημαία του Μεγάλου Κωνσταντίνου Εικ.9: Σημαία του Βυζαντινού ναυτικού του Μεγάλου Κωνσταντίνου

Οι αλλαγές που έγιναν στη βυζαντινή σημαία ήταν ποικίλες, καθώς ο ρωμαϊκός αετός επανήλθε από τον ειδωλολάτρη, αλλά και λάτρη της αρχαίας Ελλάδας και του δωδεκάθεου, αυτοκράτορα Ιουλιανό. Μετά το θάνατό του, ο περήφανος αετός που έβλεπε δεξιά (Εικ.10), ο οποίος και αποτελούσε άρρηκτα συνδεδεμένο σύμβολο της Ελλάδας με το Βυζάντιο, όχι μόνο δεν καταργήθηκε, αλλά καθιερώθηκε ως επίσημη σημαία του Βυζαντίου, θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να τονιστεί το μεγαλείο και η δύναμη της αυτοκρατορίας.

Εικ.10 Εικ.11 Το λάβαρο αυτό ανήκε στην φιλελληνίδα κόμισσα Louise de Riencourt.

Με την πάροδο των ετών, η σημαία υπέστη παραλλαγές (Εικ. 11-12) με τελική της μορφή, αυτή που και το Οικουμενικό Πατριαρχείο χρησιμοποίησε και οικειοποιήθηκαν οι Φράγκοι και οι Έλληνες το 1204 με την πρώτη άλωση της Πόλης, με την προσθήκη δικέφαλου αετού, που προερχόταν από την παράδοση του τόπου καταγωγής του αυτοκράτορα Ισαάκιου, καθώς επίσης και ρομφαίας στο δεξί πόδι και ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Εικ. 12: Παραλλαγές της Βυζαντινής σημαίας έως την τελική της μορφή

Μετά την πτώση της Βασιλεύουσας, τον δικέφαλο αετό χρησιμοποίησαν ως σύμβολο αρκετά κράτη, ανάμεσα τους και η Ρωσική Αυτοκρατορία και διάφορα φράγκικα κρατίδια. Ο δικέφαλος αετός επιζεί στις μέρες μας στην αλβανική σημαία,στη σέρβικη, στου Μαυροβουνίου ενώ εχρησιμοποιείτο και στη γερμανική αυτοκρατορική σημαία μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, απ΄όπου τον «δανείστηκε» και τον παράλλαξε η σημαία της Αυστρίας. Ο δικέφαλος αετός, είναι επίσης το έμβλημα του θυρεού του Γενικού Επιτελείου Στρατού (με την επιγραφή «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΤΟ ΕΥΨΥΧΟΝ») και του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Φρουράς (ΓΕΕΦ) της Κύπρου. (Εικ. 13-14). Μετά τη πτώση της Κωνσταντινούπολης, θα μπορούσαμε να πούμε ότι άρχισε να διαμορφώνεται η εθνική ταυτότητα των Ελλήνων, ενώ άρχισε να επαναδιαμορφώνεται και η έννοια του Ελληνικού Έθνους. Η δημιουργία ελληνικής σημαίας ήρθε στο προσκήνιο την αμέσως επόμενη της Αλώσεως. Ο ελληνισμός, ακέφαλος και αδιοργάνωτος, έπρεπε να βρει ένα σύμβολο που θα αναπαριστούσε τη συνοχή με το Βυζάντιο και αποτύπωνε την εθνική και θρησκευτική του ταυτότητα. Το πρότυπο του δικέφαλου αετού κυριαρχούσε σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο και μετά την κατάληψη της Πόλης, στα φλάμπουρα, τις σημαίες, τις παντιέρες και στις στολές των αρματολών και των κλεφτών, διατηρώντας έτσι την μνήμη και την αντίσταση προς τον αλλόθρησκο κατακτητή, αλλά και τον άρρηκτο συσχετισμό με την Εκκλησία, που κράτησε το συγκεκριμένο σύμβολο μέχρι τις μέρες μας. 15

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΙΜΗΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Εικ.13: Εικ.14: Το έμβλημα του θυρεού του ΓΕΣ Το έμβλημα του θυρεού του ΓΕΕΦ

Καθώς όμως ο καιρός περνούσε και η σκλαβιά ρίζωνε στην αντίληψη του κόσμου, οι υπόδουλοι Έλληνες ξεκίνησαν να φτιάχνουν διαφορετικές σημαίες από την αρχέτυπη του Βυζαντίου, με διαφορετικά χρώματα και σχέδια, με ένα όμως κοινό σημείο: είχαν όλες τον σταυρό ή/και την εικόνα ενός αγίου (Εικ. 15). Ο σταυρός αποτελούσε το σύμβολο του χριστιανισμού και συνέδεε τους Έλληνες με τη σκέψη της απελευθέρωσης. Παρόλο που υπήρξαν και ξένα επαναστατικά κινήματα από λαούς που βρίσκονταν εντός του Ελλαδικού χώρου, οι οποίοι έφεραν τις δικές τους σημαίες, όπως η σημαία του Αγίου Μάρκου των Ενετών, η λευκή ρώσικη, η τρίχρωμη γαλλική, η ερυθρόλευκη των Ιπποτών, οι Έλληνες εμπνέονταν και έπαιρναν κουράγιο από τις αυτοσχέδιες σταυροφορούσες σημαίες τους.

Εικ.16: Η πρώτη πολεμική σημαία των Κρητών

Εικ.17: Η σημαία των Σουλιωτών (σταυρός με δάφνες και εικόνα του Αγίου Γεωργίου)

Παράλληλα σημαίες δικές τους, διατηρούσαν και οι διάφοροι οπλαρχηγοί της Επανάστασης με πολλές παραλλαγές στην μορφή τους (Εικ.18), καθώς τα πρώτα χρόνια δεν υπήρχε ενιαία διοίκηση και ο καθένας είχε τη δική του σημαία, εμπνευσμένη από τις δικές του γνώσεις, τη δική του παράδοση, τη δική του φαντασία και τη θρησκευτική προσήλωση. Χαρακτηριστική και απαράμιλλης ομορφιάς σημαία, αποτέλεσε εκείνη του σουλιώτη οπλαρχηγού Τούσια Μπότσαρη, δώρο της Μεγάλης Αικατερίνης, μια κίτρινη μεταξωτή με κρουστό πορφυρό μετάξι, με παράσταση του Αγίου Γεωργίου από τη μια πλευρά και του Αγίου Δημητρίου από την άλλη, με την επιγραφή «ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΤΟΥ ΠΥΡΡΟΥ» που χρησιμοποιήθηκε εναντίον του Αλή Πασά κατά την πολιορκία του Μεσολογγίου (Εικ.19).

Εικ.18. Σημαίες που χρησιμοποιήθηκαν από διάφορους οπλαρχηγούς σε διαφορετικές περιοχές στην αρχή της Επανάστασης.

Εικ. 15: Σημαίες του υπόδουλου Ελληνισμού

Από τις πρώτες πολεμικές σημαίες που αναφέρονται, είναι αυτή των Κρητών που ήταν μια κόκκινη σημαία, με την εικόνα του Αποστόλου Τίτου, προστάτη του νησιού (Εικ.16). Άλλες γνωστές σημαίες που έφεραν μορφές αγίων, ήταν των Σουλιωτών (Εικ.17), των Πελοποννησίων (με τους στρατηλάτες Άγιο Γεώργιο και Άγιο Δημήτριο με την επιγραφή ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ), της Χειμάρρας (με τους Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ), της Θράκης και της Ρωμυλίας (με τους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη). 16

Εικ. 19: Η σημαία αυτή με παράσταση του Αγίου Γεωργίου, είναι δώρο της Μεγάλης Αικατερίνης της Ρωσίας στον Τούσια Μπότσαρη από το Σούλι. Χρησίμευε ως πολεμική σημαία των Σουλιωτών στους αγώνες κατά των Τούρκων. Κατά την έξοδο του Μεσολογγίου, στις 10 Απριλίου 1826, προηγήθηκε των «Ελεύθερων Πολιορκημένων».

Η παλαιότερη από τις επαναστατικές σημαίες, εξαιρώντας τις ήδη υπάρχουσες πριν την επανάσταση, ήταν εκείνη της Φιλικής Εταιρείας, ενώ αξίζει να σημειωθεί, ότι τόσο ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

τα φλάμπουρα (χρησιμοποιούνταν από τους Αρματολούς και τους Κλέφτες για τις εορτές και τα πανηγύρια), όσο και τα μπαϊράκια (δίχρωμες πολεμικές σημαίες που συνδύαζαν το κόκκινο με το λευκό ή το κυανό και πάντα με σταυρό), έφεραν στο άνω άκρο επίστεψη με σιδερένιο σταυρό και αιχμηρή απόληξη και το κάτω άκρο επίσης μυτερό για να στερεώνεται στο έδαφος. Οι σημαιοφόροι, αποκαλούνταν μπαϊρακτάρηδες ή φλαμπουριάρηδες, δεν επιλέγονταν τυχαία, αλλά ανάμεσα σε αυτούς που διακρίνονταν στο πεδίο της μάχης για τη γενναιότητα και το θάρρος τους. Η θέση του σημαιοφόρου ήταν τιμητική και συνάμα δύσκολη, καθώς αποτελούσε τον φύλακα της τιμής του στρατιωτικού σώματος. Η σημαία τιμά τον φέροντα και όχι εκείνος τη σημαία, αλλά και ο σημαιοφόρος να είναι αντάξιος της τιμής που του γίνεται.

Εικ.20: Ομοίωμα της τρίχρωμης σημαίας την οποία ύψωσε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στο Ιάσιο της Μολδαβίας, στις 22 Φεβρουαρίου του 1821.

Η πρώτη όμως, σαφώς επαναστατική σημαία είναι αυτή που υψώθηκε στο Ιάσιο της Μολδαβίας την 22 Φεβρουαρίου 1821 από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη (Εικ.20). Η τρίχρωμη αυτή σημαία (άσπρο, μαύρο, κόκκινο), από τη μια πλευρά έφερε τον μυθικό αναγεννώμενο φοίνικα με την επιγραφή «ΕΚ ΤΗΣ ΚΟΝΕΩΣ ΜΟΥ ΑΝΑΓΕΝΝΩΜΑΙ» και από την άλλη έφερε την εικόνα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης με την επιγραφή «ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ». Με τη σημαία αυτή πολέμησε και θυσιάστηκε ο Ιερός Λόχος στο Δραγατσάνι, καθώς επίσης την ίδια σημαία έφεραν οι Μαυροφόροι του Υψηλάντη, το πρώτο τακτικό ελληνικό στρατιωτικό σώμα της Ανεξαρτησίας. Γι΄αυτούς, το άσπρο συμβόλιζε την αδελφότητα, το κόκκινο τον πατριωτισμό και το μαύρο την θυσία. Συμβολική είναι επίσης και η παρουσία του αναγεννωμένου φοίνικα, του μυθικού πτηνού της Αραβίας που είχε μορφή αετού με ερυθρόχρυσα φτερά και κύκλο ζωής περίπου 500 χρόνια, που όταν αντιλαμβανόταν τον θάνατο του, έφτιαχνε φωλιά από αρωματικά ξύλα, τα οποία άναβαν με τις καυστικές ακτίνες του ηλίου και καίγοταν μαζί με αυτά. Λίγες ώρες μετά, αναγεννιόταν από τις στάχτες του. Όπως προαναφέρθηκε, μεγάλοι οπλαρχηγοί της Επανάστασης, καθώς δεν υπήρχε ενιαία διοίκηση, τηρούσαν διαφορετική σημαία ο ένας από τον άλλον. Αναφορικά, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης είχε λευκή σημαία με κυανό σταυρό στη μέση (Εικ.21), ο Παπαφλέσσας γαλάζια με λευκό σταυρό (η σημαία αυτή θεωρήθηκε ο προπομπός της επίσημης σημαίας του ελληνικού κράτους), ο Ανδρέας ΜιαΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Εικ.21: Ευλογία της σημαίας του Θ. Κολοκοτρώνη

ούλης λευκή με κίτρινο σταυρό, ο Ανδρέας Λόντος κόκκινη με μαύρο σταυρό (Εικ.22). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν, οι επαναστατικές σημαίες των τριών μεγάλων νησιών, των Σπετσών, της Ύδρας και των Ψαρών (Εικ. 23-25), που κυριαρχούσαν τα αλληγορικά σύμβολα της σημαίας της Φιλικής Εταιρίας. Στο μέσο, απεικονιζόταν το σύμβολο του σταυρού να πατά πάνω σε ανεστραμμένη ημισέληνο, δεξιά του σταυρού η άγκυρα γύρω από την οποία τυλίγεται ένα φίδι (σύμβολο της δύναμης του Έθνους) και η κουκουβάγια (σύμβολο της φρόνησης) που τσιμπάει τη γλώσσα του φιδιού και από την άλλη πλευρά του σταυρού μια λόγχη. Επίσης έφεραν τις επιγραφές «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ» (Σπέτσες και Ψαρά) και «Ή ΤΑΝ Ή ΕΠΙ ΤΑΣ» (Ύδρα).

Εικ.22: Η σημαία του Α. Λόντου

Εικ.23: Σημαία των Σπετσών με σύμβολα της Φιλικής Εταιρίας και την επιγραφή «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η ΘΑΝΑΤΟΣ».

Εικ.24: Σημαία της Ύδρας με σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας και την επιγραφή «Η ΤΑΝ Η ΕΠΙ ΤΑΣ 1821».

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΙΜΗΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

Εικ.25: Σημαία πλοίου των Ψαρών του 1821 με σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας και την επιγραφή ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η ΘΑΝΑΤΟΣ – ΨΑΡΑ. Η σημαία αυτή ήταν υψωμένη στο θωρηκτό «Ψαρά» κατά τις ναυμαχίες της Έλλης (3 Δεκ. 1912) και της Λήμνου (5 Ιαν. 1913).

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Μεταγενέστερα και κατά τη νεότερη ιστορία της χώρας μας, από τη συγκρότηση των πρώτων ελληνικών τακτικών στρατιωτικών σωμάτων απονεμήθηκαν γαλανόλευκες σημαίες, οι οποίες αποτέλεσαν κατά κάποιο τρόπο τις πρώτες επίσημες πολεμικές σημαίες (Εικ.26-28). Σημαντικός σταθμός για τη μορφή των σημαιών των Ταγμάτων Πεζικού και Ευζώνων, αποτέλεσαν τα διατάγματα του 1864 και 1867, όπου σύμφωνα με αυτά καθοριζόταν ότι, οι σημαίες κατασκευάζονταν από κυανό μεταξωτό ύφασμα με χρυσά κρόσσια ολόγυρα (που συμβολίζουν τις ψυχές που εμπιστεύεται η πατρίδα στη σημαία), έφεραν στο μέσον σταυρό από λευκό μεταξωτό ύφασμα, στο κέντρο του οποίου υπήρχε η μορφή του Αγίου Γεωργίου έφιππου να σκοτώνει τον δράκοντα. Ειδικά για τις Ευζωνικές πολεμικές σημαίες, καθοριζόταν ότι ήταν όμοιες με εκείνες των Ταγμάτων Πεζικού, με τη μόνη διαφορά ότι στην επιφάνεια της σφαίρας που κοσμούσε το άνω άκρο του κοντού της σημαίας, αναγραφόταν το γράμμα Ε (Εύζωνες) αντί του γράμματος Π (Πεζικό). Στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, ορισμένες πολεμικές σημαίες έφεραν κεντητές επιγραφές με τα ονόματα των μαχών στις οποίες έλαβαν μέρος οι μονάδες τους. Τον Απρίλιο του 1926, πολεμική σημαία απονεμήθηκε και στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και το 1938 καθορίστηκαν λεπτομερώς οι πολεμικές σημαίες των Συνταγμάτων Πεζικού και Ευζώνων και απονεμήθηκαν πολεμικές σημαίες και στα νεοσύστατα Συντάγματα Ιππικού. Την ίδια περίοδο εκδόθηκε Βασιλικό Διάταγμα (ΒΔ), που αφορούσε την απονομή ηθικών αμοιβών για στρατιωτικούς και ιδιώτες Έλληνες πολίτες, ξένους υπηκόους και πολεμικές σημαίες που αποδεδειγμένα διακρίθηκαν για ανδραγαθεία ή στρατιωτική αξία στον πόλεμο ή στην ειρήνη. Έτσι καθιερώθηκε το Αριστείο Ανδρείας που αποτέλεσε την σημαντικότερη των Ελληνικών ηθικών αμοιβών, του οποίου οι πολύ λίγες απονομές από την καθιέρωση του μέχρι σήμερα το κατατάσσουν σαν ένα από τα σπανιότερα πολεμικά μετάλλια. Σύμφωνα λοιπόν με το παραπάνω διάταγμα, το Αριστείο Ανδρείας περιλάμβανε τρείς τάξεις: α) τον Ταξιάρχη Ανδρείας, β) το χρυσό Αριστείο Ανδρείας και γ) το αργυρό Αριστείο Ανδρείας. Ο αριθμός των παρασήμων που μπορούσαν να απονεμηθούν σε κάποιον ήταν απεριόριστος και η κάθε τάξη του απονέμετο ως εξής: Ο ταξιάρχης στις πολεμικές σημαίες των Συνταγμάτων και σε ανώτατους Αξιωματικούς, το χρυσό Αριστείο σε ανώτερους 18

και κατώτερους Αξιωματικούς του στρατού και του ναυτικού και το Αργυρό σε ανθυπασπιστές, υπαξιωματικούς και στρατιώτες. Τυπικά, η πρώτη απονομή Αριστείων Ανδρείας, (8 Ταξιάρχες και 332 Χρυσά), έγινε με την έκδοση του ΒΔ/19-6-1921 όπου παρασημοφορήθηκαν με τον Ταξιάρχη του Αριστείου Ανδρείας οι πολεμικές σημαίες του 2/39 και του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων και των 1ου, 2ου, 6ου,7ου, 12ου και 34ου Συνταγμάτων Πεζικού που διακρίθηκαν στις πολεμικές επιχειρήσεις της Μικρασιατικής εκστρατείας, τον Μάρτιο του 1921. Αξίζει να σημειωθεί ότι στη Μικρά Ασία το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων που διέπρεψε στα πεδία των μαχών, αναδείχθηκε ως την πιο επίλεκτη Μονάδα του Ελληνικού Στρατού. Οι Τούρκοι το αποκαλούσαν Σεϊτάν ασκέρ (τουρκ. Seytanasker= ο στρατός του διαβόλου ή διαβολοστρατός) εξαιτίας του πανικού που προκαλούσε με τα αιφνιδιαστικά χτυπήματα του. Ακολούθησε το ΒΔ/10-11-1921 με το οποίο παρασημοφορήθηκαν για τη συμβολή τους στις νικηφόρες επιχειρήσεις στη Μικρά Ασία τον Ιούλιο του 1921 με τον Ταξιάρχη Αριστείου Ανδρείας οι σημαίες του 3/40 Ευζώνων και 3ου, 4ου, 5ου, 8ου, 11ου 14ου, 16ου, 17ου, 22ου, 23ου, 25ου, 26ου, 27ου, 28ου, 30ου, 33ου, 35ου, 37ου, 43ου, 44ου, 45ου και 46ου Συνταγμάτων Πεζικού. Με το ίδιο διάταγμα παρασημοφορήθηκε και το 1ο Σύνταγμα Ευζώνων ή το 38ο Σύνταγμα Πεζικού, όπως στη συνέχεια ονομάστηκε και προκύπτει το 1/38, που συγκροτήθηκε λίγο πριν την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων το 1912. Η πολεμική του σημαία παρασημοφορήθηκε δυο φορές, με το Χρυσό Αριστείο και με τον Πολεμικό Σταυρό για την ηρωϊκή αυτοθυσία των ανδρών του, κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής εκστρατείας. Στις 3 Δεκεμβρίου 1921 με νέο διάταγμα, απονεμήθηκε ο Ταξιάρχης του Αριστείου Ανδρείας στις σημαίες του 19ου ΣΠ (πρώην 1ο Σύνταγμα Σερρών), του 20ου ΣΠ (πρώην 2ο Σύνταγμα Σερρών), του 21ου ΣΠ (πρώην 3ο Σύνταγμα Σερρών) και του 9ου ΣΠ. Ομοίως με το ΒΔ/10-6-1922, απονεμήθηκε ο Ταξιάρχης του Αριστείου Ανδρείας στις σημαίες του 35ου και 41ου ΣΠ για τον ηρωϊσμό και την αυτοθυσία που επέδειξαν στις επιχειρήσεις στη Μικρά Ασία, ενώ παράλληλα εγκρίθηκε η προσάρτηση αστεριού στην ταινία του Ταξιάρχη του 2ου, 3ου, 14ου ΣΠ και του 5/42 Ευζώνων. Στη διετία 1945-1946 απονεμήθηκαν Ταξιάρχες, στις πολεμικές σημαίες των 1ου, 2ου και 3ου Ορεινών Ταγμάτων της ΙΙΙ Ελληνικής Ταξιαρχίας για τη δράση τους στις επιχειρήσεις στο Ρίμινι της Ιταλίας, στη πολεμική σημαία του Ιερού Λόχου για τη δράση στο Αιγαίο και στα Δωδεκάνησα και στη σημαία της Σχολής Ευελπίδων για τη συμμετοχή και τη δράση της στη μάχη της Κρήτης. Απονομές Χρυσών Αριστείων Ανδρείας έγιναν και το 1948 στις πολεμικές σημαίες του 574, 575, 584, 591 και 601 ΤΠ. Την 22 Φεβρουαρίου 1948 απονεμήθηκε ο Ταξιάρχης του Αριστείου Ανδρείας στη σημαία της Σχολής Ναυτικών Δοκιμών για τη συμβολή των μαθητών της στον Β΄ΠΠ και την 3η ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Εικ.26: Σημαία λευκή με μπλε σταυρό από το πρώτο έτος της Επανάστασης

Εικ.27: Σημαία του πυρπολητή Κωνσταντίνου Κανάρη, με πέντε οριζόντιες γραμμές και λευκό σταυρό

Εικ.28: Πολεμική σημαία του 9ου Συντάγματος Πεζικού που πήρε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους.

Σεπτεμβρίου 1948 απονεμήθηκε ο Ταξιάρχης του Αριστείου Οι πολεμικές σημαίες Συνταγμάτων και Ταγμάτων ΠεζιΑνδρείας στην σημαία της σχολής Αεροπορίας για τη συμβο- κού, κοσμούν με περίσσεια περηφάνια την Αίθουσα Τιμών λή της στους αγώνες του ‘Εθνους. της Σχολής Πεζικού στη Χαλκίδα. Αποτελούν τις γνήσιες Με νεότερο Προεδρικό Διάταγμα το 1980, καθορίστηκαν πολεμικές σημαίες, που αντιπροσωπεύουν και φέρουν στο νέες λεπτομέρειες για τις προδιαγραφές που έπρεπε να πλη- ταλαιπωρημένο ύφασμα τους την ιστορία και τις μάχες των ρούν οι πολεμικές σημαίες του Στρατού Ξηράς, της Πολεμι- Μονάδων τους. Αποτελούν εθνικά σύμβολα της ελευθερίας, κής Αεροπορίας και του τότε Σώματος Χωροφυλακής. Σύμ- του φωτός και της δημοκρατίας. Κειμήλια θάρρους, ανδρείφωνα με το διάταγμα αυτό, η σημαία δεν έχει ουσιαστικές ας, ιστορίας και της πανανθρώπινης αξίας του ελληνισμού. διαφορές σε σχέση με τα προγενέστερα διατάγματα, πλην Αποτελεί χρέος του καθενός από εμάς να γνωρίζουμε του ότι καθορίζονται καινούριες διαστάσεις του κοντού και τι τιμούμε και γιατί, κάθε φορά που η γαλανόλευκη επαίρετου υφάσματος της σημαίας. Επίσης καθορίζεται σαν προ- ται ή παρελαύνει, είτε αυτή είναι η εθνική μας σημαία γενικότερα, είτε η στάτης του Στρατού Ξηράς ο Άγιπολεμική μιας ος Γεώργιος, της Μονάδας ειδικότερα, σε κάθε Πολεμικής Αεροπορίας ο Αργωνιά της Ελλάδος. Στις δύσκοχάγγελος Μιχαήλ λες εποχές που επί νεφών και η βιώνουμε, όπου Αγία Ειρήνη για οι ισορροπίες την Αστυνομία και οι ανακατα(Εικ. 29). Με τον τάξεις διαδέχοίδιο τρόπο και Εικ.29: Οι Πολεμικές Σημαίες του Στρατού Ξηράς και της Πολεμικής Αεροπορίας σήμερα. νται ταχύτατα η διαστάσεις κατασκευάζονται και οι πολεμικές σημαίες της Σχολής Ναυτικών μια την άλλη, σε εποχές που πολλές αξίες και ιδανικά έχουν Δοκίμων και του Ναυτικού Αγήματος, μόνο που η σημαία καταστρατηγηθεί, ελάχιστα σύμβολα, θεσμοί και ιδέες έχουν του Πολεμικού Ναυτικού είναι όμοια με την Εθνική Σημαία. παραμείνει αναλλοίωτα. Σε αυτά ανήκει και η σημαία, η οποία Μια ακόμα διαφορά, είναι ότι στη μεταλλική σφαίρα στο άνω μαζί με τη θρησκεία κατέχουν ξεχωριστή θέση στην ιστορία άκρο του κοντού, δεν αναγράφονται πλέον τα αρχικά γράμ- και την ψυχή των Ελλήνων. Η Σημαία, με όποια μορφή κι αν ματα «Ε» και «Π», αλλά είναι χαραγμένη η ταυτότητα της Μο- είχε, είτε εθνική είτε πολεμική, συμβολίζει την αδιάκοπη πονάδας στην οποία ανήκει η σημαία, καθώς επίσης και δύο ρεία των αγώνων, της θυσίας, του φόρου τιμής και αίματος χρυσόχρωμα μεταξωτά κορδόνια τα οποία απολήγουν σε του Ελληνικού Έθνους, σε όλη τη μακρόχρονη ιστορία του. θυσάνους, κρέμονται από τη βάση της σφαίρας. Στο σύμβολο του σταυρού και στα γαλανόλευκα χρώματα Από τις Μονάδες του Στρατού, της Αεροπορίας και του ενσαρκώνεται η ιδέα της πατρίδας και τα ιδανικά του Έλληνα. Ναυτικού απονέμεται πολεμική σημαία μόνο σ΄εκείνες στις οποίες ανατίθεται πολεμική αποστολή, απόρροια της οποίας Βιβλιογραφία είναι η εμπλοκή εξ επαφής με τον εχθρό και η απονομή της - ΓΕΣ/ΔΙΣ, «Η Ελληνική Σημαία», Έκδοση ΔΙΣ, 2005, Αθήνα σημαίας γίνεται με Προεδρικό Διάταγμα. Στον Στρατό Ξηράς, - Χατζηλύρας Αλέξανδρος- Μιχαήλ, «Η Ελληνική Σημαία. Η ιστορία και οι παραλλαγές της πολεμική σημαία απονέμεται στις μονάδες ελιγμού και ειδικών κατά την Επανάσταση – Η σημασία και η καθιέρωση της», Στρατιωτική Επιθεώρηση, δυνάμεων, τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και την Προεδριτεύχος Σεπτεμβρίου- Οκτωβρίου 2003, ΤΥΕΣ κή Φρουρά. Στην Πολεμική Αεροπορία απονέμεται στις πτέρυ- - http://www.mathimataistorias.gr/index.php/vyzantina-flamoula γες και σμηναρχίες Μάχης και στη Σχολή Ικάρων. Τέλος, όσον - http://defenceline.gr/index.php/enoples-dynameis/stratos-kshras/item/631-simaiespeziko αφορά στο Πολεμικό Ναυτικό, πολεμική σημαία απονέμεται - http://www.army.gr/files/File/ENDIAFERONTA_ARTHRA/ENDIF_ARTHRA_SHMAIA(1).pdf στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, στο Ναυτικό Άγημα και στα πο- - https://docs.google.com/document/edit?id=1R4rz35mwyt1DHrNCWESR5vJMwSww4 λεμικά πλοία. Πολεμική σημαία έχει απονεμηθεί και στην ΕλihYPr_qtTSdR_4&hl=el ληνική Αστυνομία και την οποία φέρει η Σχολή Αξιωματικών. - http://www.geetha.mil.gr/media/21noe/timitikes-diakriseis-polemikon-shmaion.pdf ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΙΜΗΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

Το ζήτημα της σημαίας στην Κρητική Πολιτεία (1898-1913)

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Υπό κ. Δημήτρη Μαλέση, Δρ. Ιστορίας, εντεταλμένου διδασκαλίας στη Σ.Σ.Ε.

τις 25 Ιανουαρίου 1897 ο ελληνισμός της Κρήτης με τα προσχήματα ουδεμίαν πράγματι έχουσιν έννοιαν. ΔύναΨήφισμά του κήρυττε την κατάλυση της τουρκικής ται ίσως να θωπεύη την ματαιοφροσύνην της Πύλης, ότι η κατοχής και την ένωση με την Ελλάδα. Ένας νέος γύ- σημαία αυτής θα κυματίζη εις σημείον τι του λιμένος της ρος επαναστατικού αγώνα ξεκινούσε, ο οποίος όμως Σούδας, αόρατον από των κατοίκων της Νήσου, και ότι είς έμελλε να τερματισθεί με την επέμβαση των ευρωπαϊκών αστερίσκος εκ του διαστέρου ανακτόρου[…] θα αναμιμνήδυνάμεων και την επιβολή του καθεστώτος σκη επί τινα καιρόν έτι την ψιλήν και τυπικήν της αυτονομίας του νησιού. Αφού προηγήεξάρτησιν. Αλλ’ αι θωπείαι αύται ομοιάζουσι θηκε η σφαγή Ελλήνων και Βρετανών στο προς τους παραμυθητικούς λόγους, ούς δαΗράκλειο τον Αύγουστο του ίδιου έτους, επιψιλεύομεν προς τους οικείους του αποθασπεύσθηκαν οι διαδικασίες για την εγκαθίνόντος· μετριάζουσιν ίσως και πραϋνουσιν δρυση του νέου καθεστώτος, σύμφωνα με επί τινα καιρόν το άλγος, δίδοντες ευκαιρίαν το οποίο το νησί θα τελούσε υπό την προεις τον χρόνον, όπως συντελέση διά της λήστασία των Δυνάμεων της Αγγλίας, της Γαλθης την επούλωσιν, αλλά ζωήν δεν δίδουσιν λίας, της Ρωσίας και της Ιταλίας, ενώ τη διεις τον νεκρόν[…] Η Κρήτη υπό τον ασθενή οίκηση θα ασκούσε κυβέρνηση υπό την συμβολισμόν της τουρκικής επικυριαρχίας Ύπατη Αρμοστεία του πρίγκιπα της Ελλάδας επί της σημαίας της είναι έργω ανεξάρτητος, Γεωργίου. Η επίσημη υποδοχή του Γεωργίου και η ανεξαρτησία αύτη είναι ελληνική, γνηστις 9 Δεκεμβρίου 1898 υπήρξε θερμή από σίως εθνική». τον ελληνισμό του νησιού και δημιουργούσε Αλλά για τους Έλληνες της Κρήτης επρόΤο αστέρι επί της σημαίας σε ελπίδες ότι η ώρα της πολυπόθητης ένωσης κειτο για ενδιάμεσο στάδιο, το οποίο αργά κόκκινο φόντο σημείο διπλωμαπλησίαζε, αφού το καθεστώς της αρμοστεί- τικής επιβολής των Μεγάλων Δυ- ή γρήγορα θα οδηγούσε στον τελικό σκοπό, νάμεων, για να τονισθεί η τυπική ας ερμηνεύθηκε ως προσωρινό, ένα βήμα που δεν ήταν άλλος από την ένωση. Χαραεπικυριαρχία του Σουλτάνου σε για την επίτευξη του τελικού στόχου. κτηριστικό είναι το απόσπασμα από την ομιλία έντυπο της Κρητικής Χωροφυλατου επισκόπου Ρεθύμνης Διονυσίου στη μονή Ενδεικτικό γεγονός του νέου καθεστώτος κής λίγο πρίν την ένωση. Αρκαδίου την ίδια ακριβώς ημέρα: «Γένοιτο που θα διείπε το νησί ήταν η σημαία που επιλέχθηκε για να συμβολίζει αυτό το οποίο ονομάστηκε Κρη- ημίν, Κύριε, το σήμα τούτο οδηγός αγάπης και ευνομίας, ερτική Πολιτεία. Επρόκειτο για μία παραλλαγή της ελληνικής γασίας και ευθύτητος, άχρις ού διά της συμβολιζομένης εν της ξηράς, με τρία γαλάζια τεταρτημόρια και ένα κόκκινο. αυτώ αγνότητος και δικαιοσύνης ο μέλας λευκανθή σταυΤα πρώτα συμβόλιζαν την ελληνική παρουσία στο νησί, που ρός και το χρώμα του ουρανού Σου κατακλύση το λευκόν αποτελούσε την πλειονότητα των κατοίκων, ενώ το κόκκινο του σήματος χρώμα»(εφημερίδα Σκριπ, 2 Δεκεμβρίου 1913). με ένα αστέρι στη μέση την οθωμανική παρουσία και την Το πρώτο διάστημα του βίου της Κρητικής Πολιτείας υψηλή επικυριαρχία του σουλτάνου, αφού η Κρήτη εξακο- υπήρξε δημιουργικό, μέχρι που εκδηλώθηκε η επανάσταλουθούσε τύποις τουλάχιστον να αποτελεί τμήμα της Οθω- ση του Θερίσου υπό τον Βενιζέλο στις 10 Μαρτίου 1905, μανικής Αυτοκρατορίας. Κατά την επίσημη τελετή της ανά- εξαιτίας της διαφωνίας του με τον Γεώργιο για τον τρόπο ληψης των αρμοστειακών καθηκόντων από τον πρίγκιπα που θα μπορούσε να επιτευχθεί η ένωση. Οι εξελίξεις στη Γεώργιο πραγματοποιήθηκε η έπαρση της σημαίας της Κρη- Βαλκανική το 1908, με την προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζετικής Πολιτείας στο φρούριο του Φιρκά των Χανίων, ενώ γοβίνης από την Αυστρία και της Ανατολικής Ρωμυλίας από η τουρκική παρέμεινε μόνο στο φρούριο της Σούδας, ως τη Βουλγαρία, δημιούργησαν μία νέα δυναμική για το Κρητιτελευταίο σύμβολο της τουρκικής επικυριαρχίας. Τα πλοία κό ζήτημα. Ο πρωθυπουργός Γεώργιος Θεοτόκης θεώρησε των Δυνάμεων χαιρέτησαν τη σημαία και την επομένη θα ότι είχαν ωριμάσει οι συνθήκες για την ευόδωση του Κρηξεκινούσε το έργο της οργάνωσης του νέου πολιτειακού τικού ζητήματος και παρότρυνε τους Κρήτες να κηρύξουν μορφώματος που επιλέχθηκε ως συμβιβαστική λύση. Από την ένωση. Πράγματι, με το Ψήφισμα της 24ης Σεπτεμβρίου ελληνικής πλευράς η αισιοδοξία υπήρξε διάχυτη, καθώς ου- κηρυσσόταν η ένωση του νησιού με την Ελλάδα, «όπως μετ’ σιαστικά απαλλασσόταν το νησί από την οθωμανική διοίκη- αυτής αποτελέση αδιαίρετον και αδιάσπαστον Συνταγμαση και άνοιγε ο δρόμος να διεκδικηθεί η ένωση μέσα από τικόν Βασίλειον». Ασχέτως, αν ο Θεοτόκης αναδιπλώθηκε νέες συνθήκες. Διαβάζουμε από την αθηναϊκή εφημερίδα αποφεύγοντας μία νέα ελληνοτουρκική ένοπλη ρήξη και Πρωία της 10ης Δεκεμβρίου 1898: «[…]Εφεξής οι τύποι και αναζήτησε διπλωματική λύση, οι Κρήτες είχαν αντικαταστή20

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

σει στο φρούριο του Φιρκά την κρητική σηπο Χανίων, ενώ έντονη ήταν και η παρουμαία με την ελληνική, ενώ ελληνικές σημαίσία παλαίμαχων αγωνιστών του νησιού, οι ες είχαν αναρτηθεί και στα δημόσια κτήρια. οποίοι είχαν προσέλθει με λάβαρα διάτρηΤο γεγονός αυτό προκάλεσε την αντίδραση τα σε ορισμένες περιπτώσεις από τις τουρτων προστάτιδων ευρωπαϊκών δυνάμεων, κικές σφαίρες. Στη συνέχεια, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος κάλεσε τους γηραιότερους οι εκπρόσωποι των οποίων στο νησί απαίτησαν την άμεση υποστολή τους. Με διααγωνιστές, τον 97χρονο καπετάν Αναγνώκοίνωσή τους υπογράμμιζαν ότι η έπαρση στη Μάντακα και τον 88χρονο Χατζημιχάλη της ελληνικής σημαίας ήταν κάτι ασυμβίΓιάνναρη, ο οποίος μάλιστα είχε φυλακιστεί βαστο με το διεθνή χαρακτήρα του αυτόστο ίδιο φρούριο για την επαναστατική του νομου καθεστώτος, συνεπώς η Προσωρινή δράση, για να υψώσουν τη σημαία, λέγοΔιακομματική Κυβέρνηση που είχε σχημαντάς τους: «Εις εσάς ανήκει η τιμή της ανυτισθεί στο νησί όφειλε να πειθαρχήσει στις ψώσεως». Την έπαρση, η οποία πάντοτε αποφάσεις των ευρωπαϊκών Αυλών. Ωστόσύμφωνα την ίδια εφημερίδα πραγματοσο, η κυβέρνηση προτίμησε να παραιτηθεί. ποιήθηκε την 11.5΄ π. μ. συνόδευσαν εκατό Έτσι στις 18 Αυγούστου 1909 στρατιωτικό ένας κανονιοβολισμοί. Η παρασημοφόρηάγημα 250 ανδρών, κυρίως Βρετανών, απο- Γκραβούρα εποχής που αποτυπώνει ση των δύο υπέργηρων αγωνιστών τερμάβιβάστηκε στο νησί και έκοψε το ιστό της τη σκηνή που ένας Κρητικός υψώνει τισε την τελετή, ενώ ξεκινούσε ο βίος του την ελληνική σημαία. σημαίας που κυμάτιζε στο Φιρκά. Εκτός πολύπαθου νησιού ως αναπόσπαστου τμήαπό τη συμβολική σημασία της συγκεκριμένης ενέργειας, ματος της ελληνικής επικράτειας. αποδεικνυόταν ότι οι διεθνείς συγκυρίες δεν επέτρεπαν την Ενδεικτική βιβλιογραφία οριστική λύση του Κρητικού ζητήματος. ο Αυτό θα γίνει με τους Βαλκανικούς πολέμους. Με το 4 άρ- Εφημερίδες: Πρωία, 1898· Σκριπ, 1913. θρο της Συνθήκης του Λονδίνου(17/30 Μαΐου 1913) ο σουλ- Ασπρέας Γεώργιος, Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, 18211928, εν Αθήναις 1930, τ. Β΄. τάνος παραιτείτο από οποιοδήποτε δικαίωμα της Πύλης στο Γεώργιος, Πρίγκηψ της Ελλάδος, Αναμνήσεις εκ Κρήτης, 1898-1906, νησί, το οποίο παρέδιδε στις προστάτιδες δυνάμεις. ΑκολούΑθήναι, 1959. θησε ξεχωριστή ελληνοτουρκική Συνθήκη στις 14 Νοεμβρίου Δετοράκης Θεοχάρης, Ιστορία της Κρήτης, Αθήνα, 1986. του ίδιου έτους, με την οποία η Κρήτη ενσωματωνόταν στο Μαλέσης Δημήτρης, Νεώτερη Ελληνική Ιστορία(1897-1922), έκδοση Σ.Σ.Ε., 2010. ελληνικό κράτος ως οργανικό και αναπόσπαστο τμήμα της. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, 1977, τ. ΙΔ΄. Η επίσημη τελετή για την ένωση πραγματοποιήθηκε την 1η Δεκεμβρίου, όταν στο νησί είχαν μεταβεί με το θωρηκτό Αβέρωφ ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, το προεδρείο της βουλής και μέλη του υπουργικού συμβουλίου. Η ατμόσφαιρα που επικρατούσε στο νησί ήταν έντονα πανηγυρική με μουσικές, κανονιοβολισμούς και σημαιοστολισμό σε όλες τις πόλεις. Την πολιτειακή και πολιτική ηγεσία του τόπου προσφώνησε αρχικά ο εισαγγελέας των εφετών Ζουρίδης, ο οποίος σύμφωνα με την ανταπόκριση της εφημερίδας Σκριπ της 2ας Δεκεμβρίου 1913 ξεκίνησε την ομιλία του ως εξής: «Αναπετάσατε την σημαίαν της Ελευθερίας επί των επάλξεων των φρουρίων της Κρήτης. Αναπετάσατε την κυανόλευκόν μας επί των φρουρίων τα οποία εθεμελίωσαν δυνάσται διά να δαμάσουν την νύμφην της Μεσογείου». Το πανηγυρικό κλίμα παραλίγο να σκιάσει διπλωματικό επεισόδιο, καθώς οι Γενικοί Πρόξενοι των Δυνάμεων, πλην του Ρώσου, μετά από σύσκεψη που πραγματοποίησαν αποφάσισαν να μη συμμετάσχουν στην τελετή της υψώσεως της σημαίας. Ο Γενικός Διοικητής της Κρήτης Ρούφος «μετεχειρίσθη γλώσσαν αυστηροτάτην» και δήλωσε ότι «απεκδύεται πάσης ευθύνης ως προς την στάσιν του Κρητικού λαού απέναντι των προξένων, εξοργιζομένου, και δικαίως, εναντίον του, όταν ήθελε διακρίνει ότι έφευγον εκ του μέσου της τελετής». Τελικά, οι πρόξενοι μεταπείστηκαν και η επίσημη τελεΗ Εφημερίδα «Σκριπ» της 2ας Δεκ 1913. Πρωτοσέλιδο τή ξεκίνησε με τον αγιασμό της σημαίας από τον επίσκοο Αγωνιστής Αναγνώστης Μάντακας και η υψωση της Σημαίας ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

στο Φρούριο Φιρκά την προηγούμενη ημέρα.

>> ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Γεωπολιτικοί Προσανατολισμοί της Νέας Ρωσίας Υπό κ. Γεωργίου Ε. Σέκερη, πρέσβεως ε.τ.

ι ηγέτες της Σοβιετικής Ένωσης επέδειξαν αρχήθεν αξιοσημείωτο γεωπολιτικό ρεαλισμό, θυσιάζοντας, άμα τη αναλήψει της εξουσίας, την παγκόσμια κομμουνιστική επανάσταση στον βωμό των κρατικών τους – και ειδικότερα των ρωσικών – συμφερόντων. Και εν συνεχεία – ιδίως δε κατά και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο – έθεσαν συστηματικά την κομμουνιστική ιδεολογία στην υπηρεσία των συμφερόντων αυτών. Με επακόλουθο η σοβιετική εξωτερική πολιτική να διαφέρει από την τσαρική, κυρίως ως προς τα διαθέσιμα στρατιωτικά μέσα – πολύ υπέρτερα επί σοβιετικού καθεστώτος - και ως προς τη χρησιμοποίηση ως ιδεολογικού όπλου του μαρξισμού, αντί, όπως επί Τσάρων, της Ορθοδοξίας· αν και η σοβιετική ηγεσία δεν δίστασε να καπηλευθεί και τη θρησκευτική πίστη, οποτεδήποτε το έκρινε σκόπιμο, εντός και εκτός συνόρων. Η αναδυθείσα από την καταρρέουσα ΕΣΣΔ Ρωσική Ομοσπονδία επιδίωξε, όπως ήταν φυσικό, να διαμορφώσει τη δική της γεωπολιτική ταυτότητα. Τις σχετικές, όμως, προσπάθειες δυσχέρανε η αποδυνάμωση της διεθνούς θέσης της χώρας λόγω των χαωδών εσωτερικών της πολιτικών και οικονομικών συνθηκών. Μάλιστα δε, η εξασθένιση της κεντρικής κυβέρνησης συνεπεία της άναρχης ιδιωτικοποίησης της οικονομίας και των προσπαθειών αυτονόμησης – και συχνά της διαφθοράς - πολλών περιφερειακών κυβερνητών, καθώς και οι αποσχιστικές τάσεις στους κόλπους του μουσουλμανικού στοιχείου της Ομοσπονδίας με αποκορύφωμα την ένοπλη εξέγερση στη Δημοκρατία της Τσετσενίας, όχι μόνο έθεσαν υπό δοκιμασία τη ρωσική πολιτειακή τάξη, αλλά και ενεργοποίη-

σαν τα αμυντικά ανακλαστικά της ρωσικής κοινωνίας. Με επακόλουθο, τόσο οι κρατικές, όσο και οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες των Δυτικών για τη σύναψη οικονομικών και στρατηγικών δεσμών με τους Ρώσους να εκλαμβάνονται από τους τελευταίους αυτούς - και όχι πάντοτε αδικαιολόγητα - ως υπαγωγή τους σε ένα είδος επιτροπείας. Κάτι το απαράδεκτο για ένα έθνος, το οποίο, ανεξάρτητα από τις καθεστωτικές και βιοτικές του δοκιμασίες, έχει πάντοτε φέρει υπερηφάνως την ιδιότητα της μεγάλης δύναμης. Τη ρωσική δε αυτή δυσανασχέτηση τροφοδότησε και η επέκταση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς κατά παράβαση, κατά τη ρωσική εκδοχή, Δυτικών δεσμεύσεων περί του αντιθέτου. 1 Το πεδίο είχε συνεπώς προλειανθεί για την εμφάνιση ενός ισχυρού πολιτι-

κού ηγέτη, κατά τη ρωσική αυταρχική παράδοση, ικανού να αποκαταστήσει την εσωτερική τάξη και συνακόλουθα και το διεθνές κύρος τού, κατά την ύστατη ιδίως φάση της προεδρίας Γιέλτσιν, κλυδωνιζόμενου ρωσικού κράτους. Αρχομένης δε της νέας χιλιετίας, τον ρόλο αυτόν ανέλαβε ο Βλαντιμίρ Πούτιν. Ο οποίος, «επιλύοντας» το Τσετσενικό δια πυρός και σιδήρου, και με τη ρωσική οικονομία να επωφελείται των υψηλών τότε διεθνών τιμών των υδρογονανθράκων, εδραίωσε συν τω χρόνω την εντός συνόρων πολιτική του ηγεμονία. Και παραλλήλως κατέβαλε αύξουσες προσπάθειες για να εξασφαλίσει για τη χώρα του τον παγκόσμιο ρόλο που θεωρεί ότι της αντιστοιχεί· δίνοντας υψηλή προτεραιότητα στην ανασυγκρότηση των παραμελημένων ρωσικών ενόπλων δυνάμεων - καθώς, όπως και επί σοβιετικού και τσαρικού παρελθόντος, η στρατιωτική ισχύς αποτελεί και σήμερα τον κυριότερο συντελεστή της διεθνούς επιρροής της Ρωσίας.2 Με τις γεωπολιτικές στοχεύσεις του νέου «τσάρου», όπως προκύπτουν από τα μέχρι τούδε πεπραγμένα του, να κινούνται προς τις ακόλουθες, κατά κύριο λόγο, κατευθύνσεις:

Τρεις κεντρικές επιλογές

ν πρώτοις, προφανής είναι η προσπάθεια του Κρεμλίνου να αποφευχθεί μια κατά μέτωπο σύγκρουση με τις Ηνωμένες Πολιτείες. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

23 Την οποία η Ρωσία δεν αντέχει, δοθέντος του αδιαμφισβήτητου αμερικανικού προβαδίσματος ως προς όλους τους συντελεστές ισχύος: δημογραφία, οικονομία, συμμαχίες, «ήπια ισχύ», και, κυριότατα, ένοπλες δυνάμεις· με ενδεχόμενη εξαίρεση τα πυρηνικά όπλα - προσφυγή όμως στα οποία θα μπορούσε να αποδειχθεί αυτοκτονική. Και για να διατηρηθούν οι εντάσεις με την Ουάσιγκτον υπό έλεγχο, η Μόσχα, παράλληλα με την εκδήλωση των εκάστοτε ρωσοαμερικανικών αντιπαραθέσεων, αναζητεί σημεία σύγκλισης συμφερόντων και δυνατότητες συνεργασίας των δύο πλευρών. Με την αμερικανική να ανταποκρίνεται μέχρι στιγμής κατ’ αρχήν θετικά · επιδιώκοντας να τρέψει προς εποικοδομητική κατεύθυνση την πολιτική μιας μεγάλης δύναμης, ικανής εκ των πραγμάτων, είτε να αποσταθεροποιήσει τον ευρύ γεωπολιτικό της περίγυρο, είτε να συμβάλει καθοριστικά στη σταθεροποίησή του. Το πιθανότερο δε είναι ότι και ο/η διάδοχος του κ. Ομπάμα στον Λευκό Οίκο, ανεξάρτητα από την όποια προεκλογική ρητορική - ή ακόμη και ενδεχόμενη μετεκλογική σκλήρυνση στάσης - δεν θα απεμπολήσει τη γεωπολιτική αυτή λογική. Σημειωτέον ότι η εξισορροπητική αυτή στρατηγική του Κρεμλίνου έγινε εμφανής την επαύριον ήδη της τρομοκρατικής επίθεσης της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 – με τον Ρώσο πρόεδρο να σπεύδει, πρώτος εκ των ηγετών των μεγάλων δυνάμεων, να συμπαρασταθεί τηλεφωνικώς στον πρόεδρο Μπους. Έκτοτε δε συνεχίζεται – τελευταίως, με τη διεξαγωγή εντατικών ειρηνευτικών ρωσο-αμερικανικών διαπραγματεύσεων, τόσο σε διμερές, όσο και σε πολυμερές πλαίσιο, εν μέσω των εντάσεων περί το Ουκρανικό και το Συριακό. (Διό και η σκοτεινή αναφορά του Ρώσου πρωθυπουργού Μεντβέντεβ στο ενδεχόμενο ενός «παγκόσμιου πολέμου» εξ αφορμής του Συριακού ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

ιδιαίτερα έντονο στα πολιτικά άκρα της Κοινοτικής Ευρώπης αντιαμερικανισμό. Και συγχρόνως επιχειρεί να διαιρέσει τους Ευρωπαίους εταίρους, χρησιμοποιώντας ως κύριο μοχλό το ενεργειακό Χάρτης περιοχής Ευξείνου Πόντου και Κασπίας Θάλασσας και γενικότερα τις οιμάλλον ως πίεση προς αποτροπή της κονομικές σχέσεις. Με τις προσπάθειες συζητούμενης εισόδου τουρκικών και όμως αυτές να σημειώνουν πολύ περισαουδαραβικών στρατευμάτων στο ορισμένη μέχρι στιγμής επιτυχία. Τέλος, εκ των πραγμάτων γίνεται συριακό έδαφος πρέπει να εκληφθεί παρά ως προεικασία ρωσο-αμερικανι- σαφές ότι σε κορυφαία γεωπολιτική του προτεραιότητα το Κρεμλίνο έχει αναγάκής σύρραξης.3) Αποφυγή, όμως, μιας ευθείας σύ- γει την ανάκτηση μέρους τουλάχιστον γκρουσης με τις ΗΠΑ δεν σημαίνει για της επιρροής του επί των ανεξαρτοποιτη Ρωσία του Πούτιν παθητική αποδο- ημένων πρώην σοβιετικών δημοκρατιχή της παγκόσμιας αμερικανικής πρω- ών· και πάντως την αποτροπή της εκεί τοκαθεδρίας. Την οποία αντιθέτως η επέκτασης ή ενίσχυσης της επιρροής Μόσχα τείνει να αμφισβητήσει όλο τρίτων - και κατά κύριο βέβαια λόγο και περισσότερο. Αναπτύσσοντας, επί των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. 5 Τις συναφείς παραδείγματι, στρατηγικούς και οικο- δε ρωσικές ανησυχίες επέτειναν, πέραν νομικούς δεσμούς, σε διμερές ή και σε της ενσωμάτωσης στην Ατλαντική Συμπολυμερές πλαίσιο, με άλλες μεγάλες μαχία των βαλτικών χωρών, αφ’ ενός, η δυνάμεις. Χωρίς, ωστόσο, οι συμπλεύ- ανάπτυξη, στο πλαίσιο του «πολέμου σεις αυτές να ισοδυναμούν με τη συ- κατά της τρομοκρατίας», αμερικανιγκρότηση αντιαμερικανικού μετώπου. κών στρατιωτικών δυνάμεων στο μαλαΚαι τούτο, όχι μόνο λόγω των πολλών κό ρωσικό γεωπολιτικό «υπογάστριο» εμφανών ή υποβοσκουσών αντιθέ- από την Κεντρική Ασία έως την Υπερσεων συμφερόντων μεταξύ των συ- καυκασία, και, αφ’ ετέρου, οι «έγχρωμπραττόντων κρατών· αλλά και διότι μες επαναστάσεις» της Γεωργίας, της τα τελευταία αυτά, σχεδόν στο σύνο- Ουκρανίας, και του Κιργκιστάν - και η λό τους, αποδίδουν μείζονα σημασία συνακόλουθη αποξένωση των κρατών στη διατήρηση ομαλών σχέσεων με τις αυτών από τη Ρωσική Ομοσπονδία. 6 Ηνωμένες Πολιτείες.4 Δεν πρέπει συνεπώς να εκπλήσσει Στην ίδια δε αυτή γραμμή εξασθέ- ότι, με δεδομένες και την κοσμοαντίνισης της αμερικανικής επιρροής, η ληψη και τις γεωπολιτικές στοχεύσεις Μόσχα αποπειράται, όπως και επί σο- της, η ρωσική ηγεσία, στις απειλητικές βιετικής εποχής, να παρεμβάλει σφή- από τη σκοπιά της αυτές εξελίξεις, επένα μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών λεξε να αντιδράσει δυναμικά: Αρχικά και των Ευρωπαίων συμμάχων τους· με τον νικηφόρο πόλεμο κατά της Γευποδαυλίζοντας, μεταξύ άλλων, τον ωργίας – στην πυροδότηση του οποί-

Έστιν ο πόλεμος ουχ όπλων το πλέον, αλλά δαπάνης. Μτφρ: το πλεονέκτημα στον πόλεμο δεν το δίνουν τα όπλα αλλά τα χρήματα που δαπανώνται

Θουκυδίδης, 460-394 π.Χ., Αθηναίος ιστορικός

Καταστροφή αρχαιοτήτων από τον ISIS στην Παλμύρα (Συρία).

ου συνέβαλε τα μέγιστα η άφρων πολιτεία του τότε γεωργιανού προέδρου – και με την ουσιαστική ενσωμάτωση του γεωργιανού βορρά στη ρωσική επικράτεια. Και εν συνεχεία - εξ αφορμής ασύνετων, κυρίως ευρωενωσιακών, αλλά εν μέρει και αμερικανικών, ενεργειών – με την προσάρτηση της Κριμαίας και την ενεργό στήριξη του αποσχιστικού κινήματος στην ανατολική Ουκρανία. Μολονότι δε το οικονομικό και γεωπολιτικό κόστος των επιλογών αυτών αποδεικνύεται υψηλό – οι λόγω Ουκρανικού Δυτικές κυρώσεις δοκιμάζουν την ήδη πληττόμενη από την πτώση της τιμής των υδρογονανθράκων στην αδιαφοροποίητη ρωσική οικονομία· 7και το ΝΑΤΟ ενισχύει τη στρατιωτική του παρουσία στην Ανατολική Ευρώπη – ο πρόεδρος Πούτιν δεν φαίνεται διατεθειμένος να αναδιπλωθεί.

Το Συριακό

αραβική άνοιξη έθεσε τους Ρώσους κυβερνώντες προ νέων γεωπολιτικών δεδομένων, συνεπαγόμενων συγχρόνως κινδύνους και ευκαιρίες. Ενδεχόμενη, ειδικότερα, ανατροπή του καθεστώτος Ασάντ θα σήμαινε για τη Μόσχα απώλεια τής ήδη από τη σοβιετική εποχή - και σήμερα μόνης ουσιαστικά - μεσανατολικής στρατηγικής της συμμάχου Συρίας, και της εκεί μόνης μεσογειακής ναυτικής

της βάσης· αλλά και θα συνεπέφερε τον σοβαρότατο για την ίδια τη Ρωσική Ομοσπονδία κίνδυνο εξάπλωσης του σουνιτικού φονταμενταλισμού. 8 Προς αποτροπή δε των απευκταίων αυτών, και ενδεχομένως και για να αποσπάσει την προσοχή, τόσο της ρωσικής κοινής γνώμης, όσο και τη διεθνή, από τη διαμάχη περί το Ουκρανικό, το Κρεμλίνο προχώρησε στη στρατιωτική - αεροπορική μέχρι στιγμής - στήριξη του συριακού καθεστώτος· διεκδικώντας έτσι εμπράκτως και το δικαίωμα της Ρωσίας ως «παγκόσμιας δύναμης» να ενεργεί κατ’ αναλογίαν προς τον στρατιωτικό επεμβατισμό της Δύσης από το Αφγανιστάν και το Ιράκ έως τη Λιβύη – ου μην αλλά, και την ίδια τη Συρία.9 Με τη ρωσική αυτή επέμβαση να έχει πιθανότατα αποτρέψει οριστικά την μέχρι πρότινος επικείμενη κατάρρευση του συριακού καθεστώτος. Αλλά και να εκθέτει τη Μόσχα σε πλείονα επικίνδυνα επακόλουθα - με κυριότερα ίσως: την επιβάρυνση των σχέσεών της με την Ουάσιγκτον· ισλαμικά τρομοκρατικά αντίποινα· και μια στρατιωτική σύγκρουση με την Τουρκία. Και η μεν ρωσο-αμερικανική όξυνση φαίνεται προς το παρόν να αποσοβείται, χάρις στους συγκρατημένους χειρισμούς και των δύο πλευρών – και ιδίως της αμερικανικής. 10 Ενώ οι Ρώσοι δείχνουν να αντιμετωπίζουν τις αντιδράσεις του Ισλαμικού Κράτους - πρόγευ-

ση των οποίων παρέσχε ενδεχομένως η ανατίναξη εν πτήσει ρωσικού τουριστικού αεροσκάφους – με ψυχραιμία επιβεβαιώνουσα ίσως το γνωμικό «ο βρεγμένος τη βροχή δεν τη φοβάται». Η ραγδαία όμως επιδείνωση των ρωσοτουρκικών σχέσεων, ιδίως μετά την κατάρριψη από τους Τούρκους ρωσικού πολεμικού αεροσκάφους, πρέπει αναμφίβολα να προβληματίζει τη ρωσική ηγεσία· τόσο μάλλον που θα μπορούσε να οδηγήσει και σε εμπλοκή του ΝΑΤΟ, του οποίου η Τουρκία είναι μέλος. Το ενδεχόμενο δε αυτό, όπως είναι φυσικό, ανησυχεί σφόδρα και τους ίδιους τους Δυτικούς συμμάχους - και ιδίως τους Αμερικανούς. Οι οποίοι ως εκ τούτου καταβάλλουν σύντονες προσπάθειες χαλιναγώγησης του Τούρκου προέδρου.11 Και ναι μεν παρέχουν διαβεβαιώσεις τήρησης του άρθρου 5 του Ατλαντικού Συμφώνου σε σχέση με την ασφάλεια της τουρκικής επικράτειας, πλην όμως διαμηνύουν ποικιλοτρόπως ότι δεν είναι διατεθειμένοι να παρασυρθούν σε πόλεμο με τη Ρωσία λόγω παρακινδυνευμένων τουρκικών ενεργειών. 12

Μερικές γενικότερες επισημάνσεις εν είδει επιμέτρου 1. Η διαχρονική διατήρηση, δια μέσου μειζόνων καθεστωτικών ανατροπών, ορισμένων σταθερών στους γεωπολιτικούς προσανατολισμούς της Ρωσίας επιβεβαιώνει τον κεντρικό ρόλο της γεωγραφίας και της πολιτικής κουλτούρας στον καθορισμό των διεθνών επιλογών των κρατών. 2. Η Ρωσία είναι πολύ μεγάλη και πολύ διαφορετική για να χωρέσει στο ΝΑΤΟ ή στην Ευρωπαϊκή Ένωση - παρά την, αμέσως μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, συνηγορία ορισμένων Δυτικών, αλλά και Ρώσων, υπέρ της ένταξής της στους διεθνείς αυτούς οργανισμούς. 3. Η ιδιοπροσωπία των ιθυνόντων ασκεί σαφώς μεγαλύτερη επίδραση επί των τυχών του κράτους στο ρωσικό κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον από ό,τι ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

25 σε εκείνο των ώριμων δυτικών δημοκρατιών. Εξ ου και η ιδιαίτερη σημασία που, δικαιολογημένα, αποδίδεται στο πολιτικό μέλλον του προέδρου Πούτιν – σε σύγκριση με το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν οι πολιτικές προοπτικές της κυρίας Μέρκελ ή των κ. κ. Κάμερον και Ολάντ, ή ακόμη και η διαδοχή του κ. Ομπάμα στην αμερικανική προεδρία. 13

Υποσημείωση: 1 Βλ. μεταξύ πολλών άλλων, NATO’s Eastward Expansion. Did the West Break Its Promise to Moscow? SPIEGEL ONLINE, 26-11-2009. 2 Βλ. Jonathan Masters, The Russian Military, Council of Foreign Relations, 28-11-2015. Catrin Einhorn, Hannah Fairfield, και Tim Wallace, Russia Rearms for a New Era, International New York Times, 24-12-2015. Και Elisabeth Braw, Russia’s Conscription Conundrum. The Obstacles to Modernizing the Country’s Armed Forces, Foreign Affairs, 25-8-2015. Σύμφωνα με το έγκυρο International Peace Research Institute της Στοκχόλμης, ως προς το ύψος των στρατιωτικών δαπανών η Ρωσία κατέχει την τρίτη θέση παγκοσμίως – επόμενη μόνο των ΗΠΑ και της Κίνας. 3 Βλ. Russia raises specter of interminable or ‘world war’ if Syria talks fail, Reuters, 11-2-2016. 4 Επί παραδείγματι: η Μόσχα έχει συνάψει στρατηγικές και οικονομικές σχέσεις με το Νέο Δελχί και το Πεκίνο, και πιο προσεκτικά και με το Ιράν. Και συμμετέχει στην κατ’ ουσίαν ανταγωνιστική των ΗΠΑ και της Δύσης γενικότερα, οικονομική και χρηματοπιστωτική πρωτίστως σύμπραξη, γνωστή με το ακρωνύμιο των κρατών-μελών της BRICS. Από την άλλη όμως, τόσο οι Ρώσοι, όσο και οι Ινδοί, βλέπουν την Κίνα ως εν δυνάμει μείζονα απειλή. Ενώ Ινδία και Κίνα έχουν στενή οικονομική συνεργασία με τις ΗΠΑ, η πρώτη δε και στρατηγική. Και η κινεζική διπλωματία συμπράττει αυτή τη στιγμή με την αμερικανική για την αντιμετώπιση των αποσταθεροποιητικών πυρηνικών φιλοδοξιών του βορειοκορεατικού καθεστώτος. (Βλ. σχετικώς U.S. and China Agree on Proposal for Tougher North Korea Sanctions, New York Times, 26-2-2015.) 5 Χαρακτηριστική σχετικώς παλαιότερη δήλωση του προέδρου Πούτιν ότι «η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης» αποτελεί «μείζονα γεωπολιτική καταστροφή του [Εικοστού] Αιώνα». Βλ. Annual Address to the Federal Assembly of the Russian Federation, President of Russia, Official Web Portal, 25-4-2005. Ενώ λίγο αργότερα ο τότε πρόεδρος και νυν πρωθυπουργός Ντμίτρι Μεντβιέντεφ δήλωνε: «Η Ρωσία, όπως και οι άλλες χώρες στον κόσμο, έχει περιοχές προνομιακών συμφερόντων της». Διευκρινίζοντας ότι είχε κατά νουν «συνοριακές περιοχές, αλλά όχι μόνον». Βλ. A. E. Kramer, Russia Claims Its Sphere of Influence in the World, New York Times, 1-9-2008. 6 Η Μόσχα έχει καταβάλει αρκετά περιορισμένης απόδοσης προσπάθειες διατήρησης της επιρροής της επί των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών, μέσω περιφερειακών ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Χάρτης της Μέσης Ανατολής

διακυβερνητικών οργανισμών, όπως, αρχικώς, η Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών [Commonwealth of Independent States (CIS)], και, εν συνεχεία, o Οργανισμός Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας [Collective Security Treaty Organization (CSTO)}, και η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση [Eurasian Economic Community (EurAsEC)]. Για μια αναλυτική παρουσίαση του θέματος, βλ. Russia and Regional Organizations, Russian Analytical Digest, no. 76, 15-4-2010. 7 Περίπου το ήμισυ των εσόδων του κρατικού προϋπολογισμού της Ρωσικής Ομοσπονδίας προέρχεται από τους φόρους επί του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Βλ. Mark Whitehouse, Πώς επιβιώνει ο Putin από τη χαμηλή τιμή του πετρελαίου, Capital.gr, 26-2-2016. 8 Για μια αρκετά διαφωτιστική παρουσίαση της συριακής κρίσης από την έναρξή της, αλλά και επικριτική της Δυτικής πολιτικής, βλ. άρθρο του καθηγητού του Πανεπιστημίου Columbia και Ειδικού Συμβούλου του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Jeffrey D. Sachs, Ending the Syrian War, Project Syndicate, 29-2-2015. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η διεξοδική εξέταση των ρωσικών κινήτρων στο Συριακό σε άρθρο των Jiri Valenta και Leni Friedman Valenta, υπό τον τίτλο Why Putin Wants Syria, στο Middle East Quarterly, τεύχος Άνοιξης 2016, http:// www.meforum.org/5876/why-putin-wants-syria 9 Ο πρώην Βρετανός υπουργός εξωτερικών Λόρδος Ντέιβιντ Όουεν επισημαίνει σχετικώς τα ακόλουθα: «Είναι εύκολο να λησμονηθεί ότι η Ρωσία ανταποκρινόταν σε αίτημα του Σύρου Προέδρου Μπασάρ Ασάντ να βοηθήσει να κρατηθούν ανοικτές οι ζωτικής σημασίας οδικές αρτηρίες μεταξύ Δαμασκού και της Μεσογείου που απειλούντο από τις εχθροπραξίες. Από τη ρωσική σκοπιά η ανταπόκριση στο αίτημα αυτό ήταν θεμιτή, δοθέντος ότι η Ρωσία είχε, κατόπιν πρόσκλησης της συριακής κυβέρνησης, ναυτικές βάσεις στη συριακή επικράτεια για περισσότερο από 45 χρόνια. Πρέπει δε να αναγνωρισθεί ότι άλλα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ ανταποκρίθηκαν στο παρελθόν σε τέτοια αιτήματα από άλλες χώρες, ισχυριζόμενα ότι οι στρατιωτικές τους επεμβάσεις ήταν νόμι-

μες.» Βλ. Lord David Owen, How the Syrian Conflict Could Lead to a Clash Between Russia and NATO, World Post, 22-2-2016. 10 Η Ουάσιγκτον δεν επιμένει πλέον στην απομάκρυνση του προέδρου Ασάντ από την εξουσία ως προϋπόθεση επίλυσης του Συριακού. Βλ. US and Russia agree to enforce new Syria ceasefire, The Guardian, 22-2-2016. 11 Το μένος του προέδρου Ερντογάν κατά του Σύρου ομολόγου του εξηγείται πρωτίστως από τους φόβους του για τις επιπτώσεις της επιβίωσης του συριακού καθεστώτος, τόσο στο Κουρδικό (με την παγίωση κουρδικού κρατιδίου στα συρο-τουρκικά σύνορα – όσο και στις ηγετικές φιλοδοξίες του στον μεσανατολικό μουσουλμανικό, και ιδίως σουνιτικό, κόσμο. Κατά τον πρώην Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ και πρώην Ύπατος Εκπρόσωπο της ΕΕ για την ΚΕΠΠΑ κ. Σολάνα, «Το πρόβλημα για την Τουρκία είναι ότι τα συμφέροντά της δεν είναι τόσο ευθύγραμμα [straightforward] σε σχέση με την αναχαίτιση του Ντάες (γνωστού και ως Ισλαμικού Κράτους…), ή ακόμη και με την ανατροπή του Ασάντ από την εξουσία. Επιδιώκει επίσης να εξασφαλίσει ότι κουρδικές ομάδες – όπως το Κόμμα της Δημοκρατικής Ένωσης (PYD) της Συρίας, που συνδέεται στενά με το Εργατικό Κουρδικό Κόμμα της Τουρκίας (ΡΚΚ) – δεν θα παγιώσουν τον έλεγχό τους επί συριακών εδαφών, είτε τώρα, είτε κατά την περίοδο ανασυγκρότησης μετά το πέρας της σύγκρουσης.» Alexei Danichev, Javier Solana, NATO Ex-Secretary General Explains Why Turkey Must Reconcile With Russia, http://sputniknews. com/ 1-2-2016. 12 Για τις νατοϊκές διαβεβαιώσεις βλ. NATO stands in solidarity with Turkey and supports the territorial integrity of our Ally, Turkey. Statement by the NATO Secretary General on Russian air space violation, Ιστότοπος NATO 30 -1-2016. Για τις συμμαχικές ανησυχίες και επιφυλάξεις βλ. άρθρο υπό τον τίτλο Putin vs. Erdogan: NATO Concerned over Possible Russia-Turkey Hostilities στον ιστότοπο SPIEGEL ONLINE της 19ης Φεβρουαρίου 2016, στο οποίο αναφέρονται υπόμνηση του Λουξεμβούργιου υπουργού εξωτερικών ότι «η [νατοϊκή]εγγύηση ισχύει μόνο όταν ένα κράτος μέλος καταφανώς υφίσταται επίθεση», και δήλωση του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ ότι «πρέπει να αποφύγουμε να εκφύγουν ελέγχου καταστάσεις, επεισόδια, ατυχήματα.» 13 Σημειωτέον εν προκειμένω ότι, επί του παρόντος, η υψηλή δημοτικότητά του Ρώσου προέδρου παραμένει αλώβητη· με τις προοπτικές επανεκλογής του το 2018 για μια τέταρτη προεδρική θητεία να εμφανίζονται ευνοϊκότατες. Ωστόσο, ηγεμονική αυτή θέση του Ρώσου ηγέτη θα μπορούσε να υπονομευθεί από αστάθμητους, αυτή τη στιγμή παράγοντες, όπως μα ρωσική οικονομία υπερβολικά εξαρτημένη από τους υδρογονάνθρακες, και οι εξελίξεις περί το Συριακό.

Ημερίδα της 22ης Φεβρουαρίου 2016

Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία Πόσο σημαντική συνιστώσα είναι για την Εθνική ισχύ Προβλήματα - Προοπτικές

Εξ αριστερών προς τα δεξιά οι κ.κ.: Κοσμάς Χρηστίδης, Παναγιώτης Λέκκας, Ζαφείριος Ταμπακίδης, Αναστάσιος Θεοχάρης και Αναστάσιος Ροζολής.

ην Δευτέρα 22 Φεβρουαρίου 2016, ο Σύνδεσμός μας στο πλαίσιο των ενημερωτικών ομιλιών - συζητήσεων που έχει καθιερώσει, οργάνωσε Ημερίδα στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με θέμα: «Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία. Πόσο σημαντική συνιστώσα είναι για την Εθνική ισχύ. Προβλήματα - Προοπτικές» και ομιλητές τον κ. Κοσμά Χρηστίδη, Nαύαρχο ΠΝ ε.α.-Επίτιμο Α/ΓΕΝ Πρόεδρο ΔΣ/ΕΑΣ, τον κ. Παναγιώτη Λέκκα, Πλοίαρχο ΠΝ - Δντή Αμυντικών Επενδύσεων και Tεχνολογικών Ερευνών (ΓΔΑΕ//ΔΑΕΤΕ), τον κ. Αναστάσιο Ροζολή, Πρόεδρο ΣΕΚΠΥ

(Σύνδεσμος Ελλήνων Κατασκευαστών Πολεμικού Υλικού) και τον κ. Αναστάσιο Θεοχάρη, Μέλος ΔΣ/ΕΝΑΕ (Ναυπηγεία Σκαραμαγκά). Συντονιστής ο κ. Ζαφείριος Ταμπακίδης, Απτχος (Ι) ε.α., Αντιπρόεδρος. ΔΣ/ΣΕΕΘΑ. Για την ενημέρωση των μελών και φίλων του Συνδέσμου μας, που για διαφόρους λόγους δεν μπόρεσαν να παραβρεθούν στην εκδήλωση, αλλά και για την ενημέρωση των λοιπών αποδεκτών των Εθνικών Επάλξεων, δημοσιεύονται στο ανά χείρας τεύχος, οι εισήγησεις των ομιλητών. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ κ. Λάμπρου Καζάκου, Αντιστρατήγου ε.α.

Κυρίες και Κύριοι

κ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου σας καλωσορίζω και σας ευχαριστώ που ανταποκριθήκατε στην πρόσκλησή μας και τιμάτε με την παρουσία σας τη σημερινή μας ημερίδα. Επιτρέψτε μου πριν συνεχίσω, να απευθύνω ένα θερμό χαιρετισμό στους σπουδαστές - μαθητές των Στρατιωτικών Σχολών, που κοσμούν με την παρουσία τους τις εκδηλώσεις του Συνδέσμου μας. Κυρίες και Κύριοι,

ο θέμα της σημερινής ημερίδας είναι «Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία. Πόσο σημαντική συνιστώσα είναι για την Εθνική ισχύ. Προβλήματα -Προοπτικές». Το συγκεκριμένο θέμα απασχόλησε και συζητήθηκε πολλές φορές στο Διοικητικό Συμβούλιο του Συνδέσμου. Τελικά αποφασίσθηκε να γίνει η ημερίδα με το θέμα αυτό την παρούσα περίοδο, αφού όπως είναι γνωστό τα τελευταία θέματα των ημερίδων του Συνδέσμου αφορούσαν τα οικονομικά της χώρας και το Μεσανατολικό, θέματα όχι και τόσο ευχάριστα. Ελπίζουμε και ευχόμαστε οι ειδικοί ομιλητές μας πέρα από τα προβλήματα που ασφαλώς υπάρχουν και θα αναφερθούν να μας δώσουν και κά-

ποιες ελπίδες για την παρουσία και την ανάπτυξη της Ελληνικής Αμυντικής Βιομηχανίας. Πιστεύω ότι η Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία θα πρέπει να είναι αν όχι ο πιο σημαντικός παράγοντας της Αμυντικής ισχύος της χώρας μας τουλάχιστον ένας από τους σημαντικότερους. Επί πλέον μπορεί να συμβάλλει τα μέγιστα και στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας μας, με την εγχώρια κατασκευή πλήθους πολεμικών υλικών και οπλικών συστημάτων. Κυρίες και Κύριοι,

εν θέλω να σας κουράσω άλλο με γενικότητες και προσωπικές σκέψεις. Έχοντας ως κεντρικό οδηγό το θέμα της ημερίδας ο κάθε ομιλητής θα αναφερθεί

σε ειδικό επί μέρους θέμα της επιλογής και της θέσεως του. Οι τέσερεις εκλεκτοί ομιλητές μας κατά σειρά παρουσιάσεως τους είναι οι κύριοι: - κ. Κοσμάς Χρηστίδης, Nαύαρχος ΠΝ ε.α.-Επίτιμος Α/ΓΕΝ - Πρόεδρος ΔΣ/ΕΑΣ - κ. Παναγιώτης Λέκκας, Πλοίαρχος ΠΝ - Δντής Αμυντικών Επενδύσεων και Tεχνολογικών Ερευνών (ΓΔΑΕΕ/ΔΑΕΤΕ) - κ. Αναστάσιος Ροζολής, Πρόεδρος ΣΕΚΠΥ (Σύνδεσμος Ελλήνων Κατασκευαστών Πολεμικού Υλικού) - κ. Αναστάσιος Θεοχάρης, Μέλος ΔΣ/ΕΝΑΕ (Ναυπηγεία Σκαραμαγκά) Προσωπικά και εκ μέρους του ΔΣ του Συνδέσμου τους ευχαριστώ θερμά που αποδέχθηκαν την πρόσκληση μας να μας ενημερώσουν, ο καθένας στο τομέα του, για τα προβλήματα και τις προοπτικές της Ελληνικής Αμυντικής Βιομηχανίας. Κυρίες και κύριοι

φόσον υπάρξουν απορίες που δεν επιλυθούν με τις εισηγήσεις των ομιλητών, θα έχετε την ευκαιρία να απευθύνετε διευκρινιστικές ερωτήσεις μετά το τέλος των εισηγήσεων. Την συζήτηση θα συντονίσει ο κ. Ζαφείριος Ταμπακίδης, Αντιπτέραρχος (Ι) ε.α., Αντιπρόεδρος ΔΣ/ΣΕΕΘΑ, τον οποίο και παρακαλώ να λάβει το λόγο.

Εισήγηση συντονιστού κ. Ζαφείρη Ταμπακίδη, Απτχου (Ι) ε.α., Αντιπροέδρου ΔΣ/ΣΕΕΘΑ

ς γ νω σ τόν, η συνισταμένη της ισχύος ενός κράτους δεν αποτελείται μόνον από τις συνιστώσες της στρατιωτικής και οικονομικής του ισχύος αλλά είναι το άθροισμα των συνιΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

στωσών αφενός των ανωτέρω και αφετέρου της γεωγραφικής σπουδαιότητος, πολιτικής σταθερότητος και διεθνούς παρουσίας, πολιτιστικής ταυτότητος, εθνικής βιομηχανίας, ιστορικής κληρονομιάς, συνεπικουρούμενων όλων αυτών από κοινωνική ομοιογένεια και εθνική ομοψυχία. Μέρος τώρα της στρατιωτικής και οικονομικής ισχύος είναι η μέση και

βαρειά βιομηχανία ενός κράτους, για δε την στρατιωτική συνιστώσα, μείζων παράγων είναι η αμυντική βιομηχανική ικανότητα. Τα τελευταία χρόνια, το πρόβλημα της αμυντικής βιομηχανίας της χώρας αποτελεί ένα από τα κύρια θέματα της δημόσιας συζήτησης και ειδησεογραφίας. Πολλοί γράφουν και μιλούν γι’ αυτήν, συχνά χωρίς να γνωρίζουν, ενώ κάποιοι

28 χύνουν κροκοδείλια δάκρυα για την αμυντική βιομηχανία που «πεθαίνει». Έτσι οι πολίτες σχηματίζουν την εντύπωση ότι το πρόβλημα της αμυντικής βιομηχανίας είναι μία από τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων. Λίγοι γνωρίζουν ότι η αμυντική βιομηχανία οδηγείτο στον θάνατο εδώ και πολλά χρόνια, με «εκτελεστές» πολλούς από εκείνους, που τώρα οδύρονται για την κατάσταση. Απλώς η κρίση ήρθε να δώσει την χαριστική βολή. Το παρήγορο όμως είναι ότι η παρούσα πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΘΑ φαίνεται ότι έχει κατανοήσει το πρόβλημα της περιορισμένης ικανότητος της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας και αποφάσισε να ταράξει τα λιμνάζοντα ύδατα. Γι’ αυτό ο κ. Υπουργός, σε δηλώσεις του προ 3μήνου στην Αεροπορική Βάση Δεκελείας, είπε ότι απαιτείται ουσιαστική στήριξη της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας (κρατικής και ιδιωτικής), ώστε να υποστηρίζει αποτελεσματικά, γρήγορα και οικονομικά τα οπλικά συστήματα των Ε.Δ. και Σ.Α. Ο δε αναπληρωτής Υπουργός Αμύνης κ. Δ. Βίτσας, σε ομιλία του στην Βουλή για τον προϋπολογισμό του 2016, είπε: «….Προχωράμε έχοντας συγκεκριμένη λογική. Όταν λέμε Ένοπλες Δυνάμεις και άμυνα, η οποία μπορεί να τα βγάλει πέρα, μιλάμε για τρία βασικά πράγματα: εθνική, αμυντική, βιομηχανική στρατηγική. Στον υπό αναθεώρηση νόμο για τις προμήθειες των Ενόπλων Δυνάμεων, θα υπάρχει ρητή πρόβλεψη ότι η χώρα θα διεκδικεί εγχώρια βιομηχανική συμμετοχή από τους υποψήφιους προμηθευτές, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Με αυτόν τον τρόπο συνδυάζουμε την κρατική με την ιδιωτική αμυντική βιομηχανία αλλά και την δυνατότητα που έχουν τα στρατιωτικά εργοστάσια…» Βασική προϋπόθεση όμως για να υπάρξει τέτοια βιομηχανία είναι η ύπαρξη στρατηγικής για την αμυντική βιομηχανία από την πλευρά του Κράτους, που δυστυχώς μέχρι τώρα ήταν ανύπαρκτη. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 είχε

ξεκινήσει μια αξιόλογη προσπάθεια με την ΥΠΟΒΙ. Υποστηρίχθηκε από πολιτική βούληση αλλά και από πιστώσεις για την ανάπτυξη, στα μέτρα της εποχής. Δυστυχώς η προσπάθεια εκείνη ατόνησε, ενώ η αντίστοιχη της Τουρκίας, που ξεκίνησε αργότερα, όχι μόνο συνέχισε με αύξουσα δραστηριότητα αλλά ίδρυσε και ανάλογο Υφυπουργείο, ώστε να έχει συγκεντρωτικό έλεγχο και συνεχή χρηματοδότηση στα διάφορα στρατιωτικά προγράμματα προμηθειών, κατάσταση η οποία δεν επηρεάζετο από τις αλλαγές κυβερνήσεων. Και για να φανεί η θλιβερή διάσταση της απόκλισης των δυνατοτήτων των αμυντικών βιομηχανιών Ελλάδος – Τουρκίας, από την δεκαετία του 1970, ας σκεφθούμε ποια ήταν η αεροπορική βιομηχανική δυνατότητα μεταξύ Ελλάδος (ΕΑΒ) και Τουρκίας (ΤΑΙ) μέχρι το 1984. Απλά, δεν υπήρχε ουσιαστικά ΤΑΙ. Ποια ήταν η ναυπηγική δυνατότητα των 2 χωρών; Μέχρι την αρχή της δεκαετίας του 1990, υπήρχε στην χώρα η μεγαλύτερη ναυπηγική κλίνη της Μεσογείου, νομίζω ικανότητος 250.000 κόρων. Κατασκευάσαμε όμως κάποιο πλοίο ανάλογο; Έστω μικρότερο; Έστω ένα μεγαλούτσικο; ΟΧΙ είναι η απάντηση. Γιατί; Μήπως δεν υπήρχαν πατριώτες εφοπλιστές; Είμαι βέβαιος ότι όλοι οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ γνωρίζουν την απάντηση. Ποια η συνέπεια των παραπάνω; Προ 2 ετών Έλληνας εφοπλιστής παρήγγειλε 7 καράβια σε τουρκικό ναυπηγείο και όχι σε ελληνικό. Τέλος, στην κατασκευή οχημάτων, δεν παρήγαμε φορτηγά ή λεωφορεία (στρατιωτικά και πολιτικά) από το τέλος του 1970; Δεν παρήγε η ΕΛΒΟ το τεθωρακισμένο ΛΕΩΝΙΔΑΣ, με πολύ μεγάλη προστιθέμενη αξία; Ξεκινήσαμε να κατασκευάσουμε το Α/Α σύστημα ΑΡΤΕΜΙΣ, ξοδεύτηκαν δισεκατομμύρια δραχμές αλλά με ποιό αποτέλεσμα; Τώρα όμως ποία είναι η οδυνηρή πραγματικότητα; Η Τουρκία κατασκευάζει σχεδόν τα πάντα, με μία εθνική προστιθέμενη αξία που αγγίζει σε κάποια προϊόντα το 70% αλλά και που δεν πέφτει κάτω από 40%, ενώ εμείς

δεν κατασκευάζουμε πλέον ούτε αυτά που κατασκευάζαμε, όταν ακόμη και οι περιορισμένες δυνατότητες συντήρησης των οπλικών συστημάτων που διαθέτουμε, περιορίστηκαν έτι περισσότερο. Όταν από την δεκαετία του 1990, όλες οι αμυντικές βιομηχανίες στον ευρωπαϊκό χώρο, μεγάλων και μικρών κρατών, προχωρούσαν σε ιδιωτικοποιήσεις και συνενώσεις, για να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στον διεθνή ανταγωνισμό και να επιβιώσουν, οι ελληνικές κρατικές βιομηχανίες παρέμεναν στον δημόσιο τομέα, παραδομένες στην εσωστρέφεια και στον κομματικοποιημένο συνδικαλισμό της οπισθοδρόμησης. Όσοι ασχολούνται με την άμυνα καθώς και οι εργαζόμενοι των αμυντικών βιομηχανιών, γνωρίζουν πολύ καλά ποίοι είναι οι φταίχτες. Εκ των προεκτεθέντων, πηγάζουν τα παρακάτω ερωτήματα: Είναι εφικτή η αρμονική συνεργασία μεταξύ κρατικής και ιδιωτικής αμυντικής βιομηχανίας; Γιατί δεν προτιμώνται αμυντικά προϊόντα από τις Ε.Δ., προερχόμενα από την ελληνική βιομηχανία; Πόσο εμποδίζει η ευρωπαϊκή νομοθεσία την προμήθεια ελληνικών προϊόντων από Έλληνες χρήστες; Μήπως υπάρχει και προκατάληψη από την ελληνική Πολιτεία ή τις Ε.Δ. και τα Σ.Α. γι’ αυτά; Γιατί ερευνητικά προγράμματα, που καταλήγουν σε απτά αποτελέσματα, με κρατική μάλιστα χρηματοδότηση, δεν μετουσιώνονται σε βιομηχανικά πρότυπα ή προϊόντα προπαραγωγής, από την ιδιωτική ή κρατική βιομηχανία και στην συνέχεια σε πλήρους ανάπτυξης προϊόντα; Υπάρχει προοπτική να δούμε επιτέλους ισότιμη συνεργασία, σε κοινό πρόγραμμα, μίας κρατικής με μία ή δύο ιδιωτικές εταιρείες; Πόσο ανταγωνιστικές ή συμπληρωματικές μεταξύ τους, είναι οι ιδιωτικές αμυντικές βιομηχανίες, ως προς τις κρατικές; ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Η Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία ως συνιστώσα της Εθνικής Ισχύος Υπό κ. Κοσμά Χρηστίδη, Ναυάρχου ε.α, επιτίμου Αρχηγού ΓΕΝ «Έχει αποδειχθεί ότι κανένα κράτος δεν μπορεί να παραμείνει ελεύθερο,αν δεν είναι εξίσου ισχυρό με τα γειτονικά του κράτη». Θουκυδίδης

ύμφωνα με την αντίληψη του Θουκυδίδη, τα κράτη βρίσκονται σε συνεχή ανταγωνισμό, επιζητώντας ισχύ και ασφάλεια για να επιβιώσουν, να ευημερήσουν και να διασφαλίσουν τα εθνικά τους συμφέροντα μέσα σ’ ένα άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον. Η προβολή της εθνικής ισχύος, ανεξαρτήτως σε ποιους παράγοντες αυτή βασίζεται, υλοποιείται σε κάθε περίπτωση με τις ένοπλες δυνάμεις. Η στρατιωτική ισχύς αποτελεί ιστορικά το μέτρο και τον δείκτη της εθνικής ισχύος. Oι στρατιωτικές δυνατότητες ενός κράτους, ως παράγων ισχύος, εξετάζεται τόσο από πλευράς μεγέθους και εξοπλισμού όσο και από πλευράς έρευνας και τεχνολογίας, αμυντικής βιομηχανίας, συμμαχιών αλλά και λοιπών στοιχείων, που καθορίζουν την μαχητική αποτελεσματικότητα των Ενόπλων Δυνάμεων. Την περίοδο 2014-2015 η Ελλάδα περιελήφθη στις 30 χώρες που διαθέτουν σημαντική «ήπια ισχύ». Συγκεκριμένα κατετάγη στην 28η θέση.

Τι εννοούμε, όμως, αμυντική Βιομηχανία;

ε τον όρο “αμυντική βιομηχανία” εννοούμε μια σειρά βιομηχανιών που παράγουν αγαθά και υπηρεσίες για τις Ένοπλες Δυνάμεις. Η βιομηχανική βάση της άμυνας δεν αποτελεί μια αντίληψη χωρίς νόημα, δεδομένου ότι χωρίς βιομηχανία που ερευνά, αναπτύσσει και παράγει τα αμυντικά συστήματα, δεν υπάρχει ικανή και αποτελεσματική άμυνα. Ο τομέας της αμυντικής βιομηχανίας ήταν και είναι ουσιώδης παράγων διασφάλισης των εθνικών συμφερόντων. Πρώτα απ’ όλα, η ύπαρξη μιας αμυντικής βιομηχανίας σύγχρονης, αποτελεσματικής και ανταγωνιστικής συνιστά θεμελιώδες στοιχείο της εθνικής άμυνας. Δεύτερον, επειδή μια δυναμική και ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

ανταγωνιστική βιομηχανία έχει σημαντική συνεισφορά στην τεχνολογική και βιομηχανική ανάπτυξη μιας χώρας. Τέλος, διότι τα προϊόντα των αμυντικών βιομηχανιών δεν χρησιμοποιούνται μόνο από τις Ένοπλες Δυνάμεις της ίδιας της χώρας αλλά και για εξαγωγές, εξυπηρετώντας τόσο πολιτικούς, όσο και εμπορικούς σκοπούς.

Ιστορικό

ίναι γεγονός ότι η Αμυντική Βιομηχανία στη χώρα μας δεν έχει μακρά ιστορία και αριθμεί λίγο περισσότερο από τριάντα (30) χρόνια ζωής (εκτός της ΠΥΡΚΑΛ), σε αντίθεση με άλλες χώρες, όπου υπάρχει προϊστορία και συσσωρευμένη εμπειρία αρκετών δεκαετιών. Είναι επίσης γνωστό ότι επί σειρά ετών ο μεγαλύτερος και βασικός εξοπλισμός των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας μας βασιζόταν σε προμήθειες έτοιμων οπλικών συστημάτων, μέσω

δανείων, τα οποία συνήπτε η εκάστοτε ελληνική Κυβέρνηση με τις αντίστοιχες Κυβερνήσεις προμήθειας των οπλικών συστημάτων. Το αποτέλεσμα της πολιτικής αυτής είναι λίγο-πολύ γνωστό σε όλους. Αντιθέτως, η Τουρκία από το 2000 έχει εκπονήσει το Εθνικό σχέδιο έρευνας και τεχνολογίας, στο οποίο συμμετέχουν χιλιάδες επιστήμονες, ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια με σκοπό την υποστήριξη της εγχώριας πολεμικής βιομηχανίας. Η Aselsan βρίσκεται στην 62η θέση στην λίστα των 100 κορυφαίων αμυντικών βιομηχανιών παγκοσμίως, με 20% των προϊόντων της να εξάγονται και στόχος της διοίκησης είναι η Aselsan να «αναρριχηθεί» στις πενήντα κορυφαίες εταιρείες με 50% εξαγωγές τα επόμενα έτη και 100% υποστήριξη της εγχώριας πολεμικής βιομηχανίας τα επόμενα 15 έτη. Η τουρκική πολεμική μηχανή αναδεικνύεται πλέον σε υπολογίσιμη περιφερειακή δύναμη στα εξοπλιστικά, επενδύοντας σχεδόν 11% του προϋπολογισμού της στο υπουργείο Άμυνας και στην αμυντική βιομηχανία (κρατικές και ιδιωτικές εταιρείες). Εξέχουσα θέση έχουν η υψηλής τεχνολογίας ASELSAN, η ειδικευμένη σε πυραυλικά συστήματα Roketsan και η μεγαλύτερη τουρκική βιομηχανία ντιζελοκινητήρων TUMOSA, καθώς και τα ναυπηγεία της Τούζλα. Η Τουρκία το 2013 πήρε τη θέση της ανάμεσα στους 20 μεγαλύτερους εξαγωγείς υλικού πολέμου, με εξαγωγές που ανήλθαν σε 1,2 δισ. δολάρια και ήταν κατά 35,7% αυξημένες σε

30 σύγκριση με του 2011 και εξαπλάσιες αυτών του 2004, ενώ παρουσίασαν αύξηση 1,4% (461 εκ. $) οι εξαγωγές τουρκικών οπλικών συστημάτων και ανταλλακτικών το α’ τετράμηνο του 2015, σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία. Ας δούμε, όμως, αναλυτικότερα το θέμα:

Τα Προβλήματα της Ελληνικής Αμυντικής Βιομηχανίας

ξαρτημένη από το ελληνικό Δημόσιο, λόγω της φύσης του αντικειμένου της, η ελληνική αμυντική βιομηχανία υπέστη τις συνέπειες της ελληνικής γραφειοκρατίας, της έλλειψης του μακροχρόνιου εξοπλιστικού σχεδιασμού και μίας συστηματικής βιομηχανικής στρατηγικής, της ξενομανίας και της έλλειψης εθνικής βιομηχανικής συνείδησης. Στα προβλήματα αυτά θα πρέπει να προστεθούν τα δομικά και λειτουργικά προβλήματα της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας, όπως το μικρό της μέγεθος, που δεν επιτρέπει την έρευνα, ανάπτυξη και παραγωγή νέων προϊόντων υψηλού κόστους, την αδυναμία προώθησης των προϊόντων της στο εξωτερικό, καθώς και της αδυναμίας των ελληνικών εταιρειών να συνεργαστούν μεταξύ τους. Αν και ζούμε στην εποχή του διαδικτύου, οι ελληνικές εταιρείες αμυντικού υλικού δεν διαθέτουν ένα μηχανισμό ανταλλαγής πληροφοριών, για την ανάπτυξη και παραγωγή νέων προϊόντων και την εμπορική προώθηση τους στο εξωτερικό. Αν στα παραπάνω προσθέσουμε το γεγονός ότι, η ελληνική αμυντική βιομηχανία λειτουργεί σε μεγάλο βαθμό είτε ως κατασκευαστής υποσυστημάτων οπλικών συστημάτων ξένων εταιρειών, είτε ως ανάδοχος των ΑΩ, που οφείλουν οι ξένοι προμηθευτές στην Ελλάδα, τότε αντιλαμβάνεται κανείς την πλήρη εξάρτηση της βιομηχανίας μας, από τις αποφάσεις και τις επιλογές των ξένων αμυντικών βιομηχανιών.

Ακόμη μια περίπτωση, που επιβεβαιώνει την εξάρτηση της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας από τις ξένες εταιρείες αμυντικού υλικού, είναι οι περιορισμοί και οι δεσμεύσεις που επιβάλλουν οι εταιρείες αυτές, όταν μία ελληνική βιομηχανία προσπαθήσει να εγκαταστήσει ένα υποσύστημα της σε ένα οπλικό σύστημα αλλοδαπής εταιρείας. Εάν σε αυτούς τους παράγοντες προσθέσουμε την προσπάθεια της Ε.Ε να στηρίξει, πρωτίστως, τις μεγάλες ευρωπαϊκές αμυντικές βιομηχανίες και και πιθανώς την αδιαφορία της Ελληνικής Πολιτείας να βοηθήσει με συγκεκριμένες κινήσεις την ελληνική αμυντική βιομηχανία, είναι πραγματικά θαύμα πως υπάρχουν ακόμα στη χώρα μας βιομηχανίες που παράγουν και εξάγουν στρατιωτικό υλικό, αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ. Καταλήγοντας στην ανεπάρκεια διοικήσεως, στην κακή δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία των κρατικών Αμυντικών Βιομηχανιών, στην απουσία προγραμματισμού και στις πολιτικές παρεμβάσεις θα μπορούσαμε να προσθέσουμε την έλλειψη συντονισμού με ΥΠΕΘΑ και το ΕΜΠΑΕ, τις μεγάλες καθυστερήσεις στην παραγωγή προϊόντος, με αποτέλεσμα την παράδοση ακαταλλήλου υλικού και τέλος στην απουσία συντονισμού με ερευνητικά & εκπαιδευτικά ιδρύματα για υποστήριξη έρευνας και τεχνολογίας. Αποτέλεσμα των ανωτέρω είναι η τεράστια συσσώρευση ζημιών της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας. Ενδεικτικώς αναφέρεται ότι τα χρέη των ΕΑΣ προς το Δημόσιο στο τέλος του 2013 υπερέβησαν το €1,2 δισεκ.

Προβληματισμός

αποτυχία της Ελλάδας να αναπτύξει αμυντική βιομηχανία είναι φαινομενικά από τις πιο εντυπωσιακές αποτυχίες της Μεταπολίτευσης. Για μία χώρα που αντιμετωπίζει οξύτατη στρατιωτική απειλή, που δαπανά ένα ασυνήθιστα μεγάλο μέρος του Ακαθάριστου Εθνικού της

Προϊόντος σε αμυντικές δαπάνες και η οποία έχει ένα όχι ευκαταφρόνητο επιστημονικό και τεχνικό ανθρώπινο δυναμικό, η αποτυχία αυτή φαντάζει σχεδόν ακατανόητη. Σήμερα θα εξεταστεί μία βασική παράμετρος του ζητήματος της Αμυντικής Βιομηχανίας, αυτό της «Στρατηγικής Σημασίας» της, η οποία αναφέρεται κατά κόρον, σε κάθε αναφορά στην Αμυντική Βιομηχανία, αλλά της οποίας η συγκεκριμένη και ακριβής σημασία παραμένει ασαφής. Επισημαίνεται ότι η ανάπτυξη αμυντικής βιομηχανίας είναι ένα εξαιρετικά δύσκολο και κυρίως σύνθετο εγχείρημα. Και είναι σύνθετο εγχείρημα γιατί έχει τρεις βασικές διακριτές παραμέτρους, οι οποίες την καθιστούν ιδιαίτερα πολύπλοκη: στρατιωτική παράμετρο, που σημαίνει ότι η βιομηχανία θα πρέπει να υποστηρίζει αλλά, κυρίως, συντονίζεται με την αμυντική προσπάθεια της χώρας, βιομηχανική-τεχνολογική παράμετρο, που σημαίνει ότι αφορά την ανάπτυξη τεχνογνωσίας και τέλος οικονομική παράμετρο που σημαίνει ότι για να αναπτυχθεί αμυντική βιομηχανία, αυτό θα πρέπει να γίνει με όρους οικονομικά βιώσιμους. Όσο δεν κατανοούνται οι τρεις αυτές πτυχές σε κάποιο βάθος, τότε η επιδίωξη για την ανάπτυξη οποιασδήποτε αξιόλογης αμυντικής βιομηχανίας παραμένει όνειρο. Δυστυχώς, ενώ είναι αναμενόμενη η άγνοια περί του θέματος από τα κόμματα, που ασκούν ή εξαγγέλλουν πολιτική, φαίνεται να υπάρχουν σοβαρά κενά στην κατανόηση του θέματος, ακόμη και από εξειδικευμένες, για το θέμα, μελέτες. Σε γενικές γραμμές, όταν γίνεται λόγος για τη «στρατηγική σημασία» της Αμυντικής Βιομηχανίας, αυθόρμητα δημιουργείται ο εξής συλλογισμός: «Εφ΄όσον μπορούμε να κατασκευάζουμε μόνοι μας τα όπλα και τα πυρομαχικά που μας χρειάζονται σε περίπτωση πολέμου, τόσο πιο ανεξάρτητοι είμαστε στην άσκηση εξωτερικής ποΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

31 λιτικής. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της ειρήνης, εάν για την αγορά όπλων και πυρομαχικών εξαρτόμαστε από τρίτες χώρες, οι χώρες αυτές… αποκτούν αθέμιτη πολιτική επιρροή επάνω μας. Την επιρροή αυτή μπορούμε να εξαλείψουμε με την ανάπτυξη αμυντικής βιομηχανίας, στο βαθμό που χρειαζόμαστε…» Ο αυθόρμητος αυτός συλλογισμός, αν και εύλογος, είναι σε πολλά σημεία λανθασμένος και οδηγεί σε στρεβλές αντιλήψεις για τις επιδιώξεις της βιομηχανικής πολιτικής στον αμυντικό τομέα.

Τα λάθη του συλλογισμού: α. Απειροελάχιστοι κατασκευάζουν μόνοι τους τα όπλα που χρησιμοποιούν σε έναν πόλεμο. Στη σύγχρονη εποχή, η πρόθεση να «κατασκευάζει κανείς μόνος του τα όπλα που χρησιμοποιεί», είναι εκτός πραγματικότητας. Για να κατανοήσει κανείς καλύτερα το ζήτημα αυτό, πρέπει να αναλογιστεί ότι κάθε «οπλικό σύστημα», όπως, πχ ένα πλοίο, αποτελεί ακριβώς ένα σύστημα από αρκετά υποσυστήματα, τελείως διαφορετικού τεχνολογικού τομέα, το καθένα εκ των οποίων είναι καθ΄ εαυτό ένα εξαιρετικά πολύπλοκο σύστημα, το οποίο για την ανάπτυξή του, σε ανταγωνιστικό επίπεδο, απαιτεί την ύπαρξη μιας ώριμης βιομηχανικής και τεχνολογικής βάσης σε αυτόν τον τομέα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η «ναυπηγική βιομηχανία». Ακόμη και στην περίπτωση που έχουμε τα ικανότερα δυνατά ναυπηγεία, αυτό απέχει παρασάγγας από τη δυνατότητά μας να παράγουμε ολοκληρωμένα πολεμικά πλοία χωρίς να εξαρτόμαστε από το εξωτερικό για την κατασκευή τους. Επιπλέον, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η υπονοούμενη δυνατότητα ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

να «κατασκευάζει κανείς μόνος του τα όπλα του και να μην έχει ανάγκη από ξένες χώρες, ώστε να μην υπόκειται σε εκβιασμούς και πιέσεις τους», πάσχει από μία μείζονα πολιτική παρανόηση. Οι τρόποι με τους οποίους οι μεγάλες βιομηχανικές χώρες, κατασκευάστριες μειζόνων οπλικών συστημάτων, μπορούν να πιέσουν τις μικρότερες χώρες «καταναλωτές» είναι δύο: (1). Με την επιβολή αποκλεισμού «εμπάργκο». (2). Με τον άτυπο αποκλεισμό από τη διάθεση συγκεκριμένων προηγμένων οπλικών συστημάτων, τα οποία όμως καθίστανται διαθέσιμα σε ανταγωνιστικές χώρες, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η στρατιωτική ισορροπία. β. Απειροελάχιστοι κατασκευάζουν μόνοι τους τα πυρομαχικά που χρησιμοποιούν Ό,τι ισχύει για τα οπλικά συστήματα, ισχύει και για τα σύγχρονα πυρομαχικά. Στη σύγχρονη εποχή, οι Ένοπλες Δυνάμεις χρησιμοποιούν δύο διακριτές, ευρείες κατηγορίες πυρομαχικών: τα «απλά» πυρομαχικά και τα «έξυπνα» πυρομαχικά. Οι σύγχρονες ένοπλες δυνάμεις, όπως είναι και οι ελληνικές ΕΔ, στηρί-

ζονται εξ ίσου στη δεύτερη κατηγορία πυρομαχικών, τα έξυπνα πυρομαχικά, και στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα κατευθυνόμενα βλήματα που είναι απείρως πιο πολύπλοκα από τα απλά πυρομαχικά. γ. Κατά τη διάρκεια ενός πολέμου, είναι δύσκολο να κατασκευαστούν πυρομαχικά σε ποσότητες επιχειρησιακά σημαντικές Η τρίτη συνήθης παρεξήγηση σχετικά με τη σημασία της εγχώριας κατασκευής πυρομαχικών αφορά τη δυνατότητα μιας χώρας να υποστηρίξει βιομηχανικά τη διεξαγωγή πολέμου αυτόνομα και χωρίς ανάγκη εξωτερικής υποστήριξης, δηλαδή παροχής ή αγοράς πυρομαχικών. Πρόκειται για μία ακόμη βασική ουτοπία, υπό το πρίσμα του σύγχρονου πολέμου, καθόσον οι αναμενόμενες επιχειρήσεις θα έχουν τρομακτικούς ρυθμούς καταναλώσεως πυρομαχικών (και όχι μόνον). Με τέτοιους ρυθμούς καταναλώσεως και με δεδομένη την πολυπλοκότητα της κατασκευής των πυρομαχικών, ακόμη και των απλών, το μόνο που έχει σημασία είναι τα αποθέματα πυρομαχικών και όχι η δυνατότητα κατασκευής πυρομαχικών κατά τη διάρκεια των

Καθέλκυση S 121 type 214 (6/10/2014)

επιχειρήσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα αποτελέσματα του πρόσφατου πολέμου της Λιβύης.

Η αμυντική βιομηχανία, λοιπόν, είναι στρατηγικά άχρηστη;

απάντηση είναι όχι, κάθε άλλο. Η αμυντική βιομηχανία έχει σήμερα εξίσου κρίσιμη στρατηγική σημασία στην εθνική ασφάλεια όσο και στο παρελθόν και αποτελεί έναν κρίσιμο πυλώνα της εθνικής αμυντικής ισχύος. Απλώς, το επίκεντρο της σημασίας της έχει μετατοπιστεί σε άλλους τομείς. Το πρώτο βασικό δεδομένο που εξ αρχής καθορίζει την ακολουθητέα πολιτική αμυντικής βιομηχανίας της χώρας είναι η περιορισμένη βιομηχανική και τεχνολογική βάση της, όχι μόνον ως μέρους της συνολικής εθνικής βιομηχανικής ικανότητας ή σε σύγκριση με αυτήν άλλων χωρών, αλλά σε σχέση με τις κλίμακες των αμυντικών προγραμμάτων. Υπό το φως του δεδομένου αυτού, η όποια βιομηχανική πολιτική θα πρέπει να κάνει στρατηγικές επιλογές. Αυτό σημαίνει ότι η βιομηχανική προσπάθεια θα πρέπει να επιλέξει συγκεκριμένους, αυστηρά επιλεγμένους

και οριοθετημένους τομείς δραστηριοποίησης, και σε αυτούς να επενδύσει εντατικά. Η κεντρική ιδέα είναι ότι η όποια προσπάθεια βιομηχανικής πολιτικής θα πρέπει να εστιαστεί σε τομείς που η ελληνική βιομηχανία μπορεί να αναπτύξει και οι οποίοι θα έχουν σημαντική, στρατηγικά αισθητή επιρροή στην ισχύ της χώρας. Εν προκειμένω το κρίσιμο στοιχείο είναι να εγκαταλειφθεί η αφελής νοοτροπία της «ομοιόμορφης» και ασθενικής προσπάθειας σε κάθε πιθανό τομέα που σχετίζεται με αμυντικές προμήθειες και να εντοπιστούν οι τομείς στους οποίους θα στραφεί κατά τρόπο αποφασιστικό όλη η βιομηχανική προσπάθεια. Η ανάπτυξη ανταγωνιστικής τεχνογνωσίας δεν είναι μόνον θέμα του «ταλέντου» των μηχανισμών που τις παράγουν. Είναι θέμα εμπειρίας και κληρονομιάς, εξαρτάται δηλαδή από το πόσες φορές έχουν επαναληπτικά εμπλακεί στη διαδικασία στο να αναπτύξουν προϊόντα κάθε φορά και καλύτερα, στηριζόμενα στην προηγούμενη εμπειρία. Είναι πρακτικά αδύνατο να επιχειρήσει κανείς για πρώτη φορά να αναπτύξει ένα οποιοδήποτε σύστημα και με την πρώτη απόπειρα να έχει αποτέλεσμα εφάμιλλο αυτού που έχει

κάποιος με διαδοχικές προσπάθειες δεκαετιών. Επιπλέον, αν η πολύτιμη εμπειρία αφεθεί σε αδράνεια για μεγάλο χρονικό διάστημα τότε χάνεται και η όποια τεχνογνωσία αποκτήθηκε. Μία ομάδα που σχεδιάζει και αναπτύσσει έναν τύπο πλοίου, θα πρέπει πολύ σύντομα να σχεδιάσει έναν επόμενο τύπο πλοίου όπου θα ενσωματώσει την προηγούμενη εμπειρία της και θα την καλλιεργήσει περαιτέρω. Μια σχεδιαστική ομάδα που δε θα αναπτύξει τίποτα για μία δεκαετία, ή που θα διαλυθεί μετά από μία σχεδιαστική προσπάθεια, σημαίνει επιστροφή στο μηδέν. Αν, λοιπόν, για λόγους διαθεσίμων πόρων και απαιτήσεων σε επένδυση προκειμένου να είναι ανταγωνιστική η προσπάθεια σε συγκεκριμένους τεχνολογικούς τομείς, απαιτούνται αυστηρές επιλογές στην προσπάθεια για ανάπτυξη πολεμικής βιομηχανίας. Άρα με ποιά κριτήρια πρέπει να επιλέξει τους αντίστοιχους τομείς ένα κράτος;

α. Ο ρυθμός εξέλιξης της τεχνολογικής περιοχής

αθ΄ όλη τη διάρκεια της ιστορίας, η τεχνολογία παίζει κεντρικό ρόλο στη στρατιωτική ισχύ. Όμως, σε κάθε ιστορική περίοδο είναι συγκεκριμένες τεχνολογίες που προσδίδουν κρίσιμο πλεονέκτημα στην πλευρά αυτού που τις διαθέτει ή υπερέχει σε αυτές, και αυτές είναι οι πιο πρόσφατες, οι πιο «σύγχρονες» τεχνολογίες. Στις «ώριμες τεχνολογίες» η διασπορά είναι τέτοια που είναι εύκολο να προμηθευτεί κανείς τα αντίστοιχα συστήματα από έναν σχετικά μεγάλο αριθμό χωρών, χωρίς ο τύπος του υλικού που θα προμηθευτεί να έχει ουσιώδεις διαφορές ή να απέχει σημαντικά από τα αντίστοιχα υποδείγματα εξοπλισμού άλλων προμηθευτών. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα τα συστήματα που κυκλοφορούν είναι απολύτως ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

33 ισοδύναμα, σημαίνει όμως ότι οι διαφορές δεν είναι τόσο ουσιαστικές ώστε από αυτές να μπορεί να προκύψει ένα σημαντικό στρατιωτικό πλεονέκτημα.

β. Η σημασία της ίδιας πρόσβασης στην ίδια την τεχνογνωσία

πάρχουν κατηγορίες συστημάτων στις οποίες η πρόσβαση στην τεχνογνωσία κατασκευής τους είναι σημαντική επιχειρησιακά και η σημασία αυτή προκύπτει με δύο διαφορετικούς μηχανισμούς: Αφ΄ενός, η πρόσβαση στην τεχνογνωσία κατασκευής παρέχει τη δυνατότητα άμεσης παρέμβασης του επιχειρησιακού χρήστη στις ίδιες τις δυνατότητες του συστήματος κι αυτό μπορεί να γίνεται σε συνεχή βάση, πέραν των σπάνιων, μειζόνων «εκσυγχρονισμών». Αφ΄ετέρου η πρόσβαση στην τεχνολογία κατασκευής μπορεί να παράσχει σημαντικά επιχειρησιακά πλεονεκτήματα με δύο τρόπους: με την κατανόηση των αδυναμιών των αντιστοίχων συστημάτων των αντιπάλων και την επιχειρησιακή τους εκμετάλλευση και με την τροποποίηση των ιδίων συστημάτων κατά τρόπο, που ο αντίπαλος αγνοεί και δεν αναμένει. Είναι προφανές ότι η επένδυση σε αυτές τις περιοχές συστημάτων και τεχνολογιών, παρέχει κατά πολύ μεγαλύτερο επιχειρησιακό, και άρα στρατηγικό, πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων.

γ. Το εύρος χρήσης της τεχνολογίας

εντοπισμός των περιοχών τεχνολογιών και των κατηγοριών υποσυστημάτων στα οποία θα πρέπει να στραφεί και να επενδύσει η εθνική βιομηχανική πολιτική συνδυάζει τη δυνατότητα ευρείας εφαρμογής και παραγωγικής απορρόφησης σε συνάρτηση με τη δυνατότητα της εγχώριας τεχνολογικής και βιομηχανικής ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

βάσης. Η ικανότητα μίας χώρας σε μεγάλα οργανωτικά εγχειρήματα κρίνεται πρωτίστως σε τέτοιες κρίσιμες και λεπτές στρατηγικές επιλογές κι εκεί κατεξοχήν κρίνεται η τεχνολογική επάρκεια και η τεχνολογική οξυδέρκεια του τεχνικού κόσμου της χώρας και όχι σε θεωρητικά, αλλά ανύπαρκτα τεχνικά επιτεύγματα. Πού και πώς μπορεί να προέλθει οικονομία στις αμυντικές δαπάνες; Οι λέξεις «κλειδιά» κατά τη γνώμη μου είναι: στρατηγική, οργάνωση, τυποποίηση, αμυντική βιομηχανία. Οι δαπάνες για αμυντικές επενδύσεις είναι ο σημαντικότερος τομέας, στον οποίο είναι δυνατόν να εξασφαλιστούν οικονομίες κλίμακος. Ήδη από ετών κάποιες ευρωπαϊκές χώρες εφαρμόζουν σχετικές στρατηγικές. Στη Βρετανία εφαρμόζεται από το 2002 η νέα στρατηγική επί των εξοπλισμών που αποκαλείται Smart Ρrocurement και ενσωματώνει τις ανάγκες των τριών κλάδων των ΕΔ μέσα από μακροπρόθεσμους στόχους και κατάλληλες διαδικασίες, που εξασφαλίζουν χαμηλό κόστος προμήθειας. Παρόμοιες στρατηγικές εφαρμόζουν και άλλες χώρες, όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η Σουηδία. Χρειάζεται λοιπόν μια στρατηγική επί των προμηθειών αμυντικού υλικού, η οποία θα αξιολογεί τις ανάγκες και θα καθορίζει τις προμήθειες σε βάθος χρόνου. Χρειάζεται άμεση συνεργασία Αμυντικής Βιομηχανίας και Υπουργείου Άμυνας στη πράξη. Κατ’ αυτόν τον τρόπο τα οπλικά συστήματα θα είναι προσαρμοσμένα προς τις πραγματικές απαιτήσεις και συμβατά προς τα ήδη χρησιμοποιούμενα συστήματα. Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να επιδιωχθεί η σύναψη μακροπρόθεσμων συμβάσεων παραγωγής ή και συμπαραγωγής με προηγμένες τεχνολογικά εταιρίες του εξωτερικού, όταν πρόκειται για προϊόντα αυξημένου τεχνολογικού και γνωστικού ενδιαφέροντος. Επιπλέον, χρειάζεται για κάθε περίπτωση ένα χρονοδιάγραμμα προμήθειας, που θα καθορίζει τον χρόνο

και την ποσότητα που θα παραλαμβάνεται, ώσπου να ολοκληρωθεί η προμήθεια. Εκείνο όμως που είναι απαραίτητο για να μην είναι δυνατή η καταστρατήγηση της στρατηγικής, είναι η κύρωση με νόμο από τη Βουλή, ώστε κανείς υπουργός να μην μπορεί να μεταβάλει τις αποφάσεις και τα χρονοδιαγράμματα και οι βουλευτές να αντιληφθούν την σημασία του συντονισμού στα θέματα Εθνικής Ισχύος για αποτροπή και ικανή Άμυνα. Προκειμένου να αξιολογηθεί η αμυντική βιομηχανία μιας χώρας, πρέπει να ληφθούν υπόψη οι προμήθειες υλικού από το εξωτερικό, σε σχέση με τις δαπάνες αμυντικού υλικού που φαίνονται στον προϋπολογισμό της χώρας. Η διαφορά αυτή συνιστά την καθοριστική μεταβλητή, που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, όταν αναλύεται η αμυντική βιομηχανία. Μεταξύ των αντικειμενικών σκοπών μιας πολιτικής για την αμυντική βιομηχανία μπορούμε να αναφέρουμε την μείωση του ελλείμματος στο ισοζύγιο πληρωμών, την εξασφάλιση παραγωγικής δραστηριότητας για την εγχώρια βιομηχανία, την απόκτηση νέων τεχνολογιών και εκπαίδευση προσωπικού. Για παράδειγμα ο δείκτης της Ελληνικής Βιομηχανικής Επιστροφής από τον NSPA (NAMSA) την τελευταία πενταετία ΔΕΝ ξεπερνά το ~0,4. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 2011 η Ελλάδα τοποθέτησε στο συγκεκριμένο οργανισμό συμβάσεις αξίας ~36 ΜEUR ενώ η NSPA - NAMSA έδωσε στην Ελλάδα συμβάσεις αξίας ~4 ΜEUR, πράγμα που σημαίνει ότι η Εγχώρια Αμυντική Βιομηχανία, παίρνει πολύ λιγότερα από ότι η Ελλάδα δίνει στην NSPA, ενώ ο δείκτης άλλων χωρών για την ίδια περίοδο, όπως Ιταλίας, Τουρκίας φθάνει στο ~7.3 και ~6.9 αντίστοιχα. Επιστρέφοντας στο θέμα των προοπτικών της βιομηχανίας, πάνω από 100 εταιρίες είναι μέλη του ΣΕΚΠΥ. Μόνο 40, περίπου, από αυτές εμφανίζονται να συμμετέχουν σε παραγωγικές διαδικασίες σχετικές με την άμυνα και σε μόνιμη βάση, ενώ οι υπόλοιπες

μοιάζουν να αποτελούν κατασκευαστές, που έχουν την δυνατότητα να συμμετέχουν στην αμυντική παραγωγή, χωρίς αυτό να αποτελεί μία κύρια ή / και μόνιμη δραστηριότητα στον ετήσιο κύκλο εργασιών τους. Ακόμα και για τις κυρίως αμυντικές βιομηχανίες, ο κύκλος εργασιών δεν προέρχεται εξ ολοκλήρου από αγορές του ΥΕΘΑ. Όπως σε όλες τις χώρες, παρόλο που κάποιος αναφέρεται στην «αμυντική βιομηχανία» ή τον «αμυντικό τομέα», οι εταιρίες που αποτελούν την αμυντική βιομηχανία εμπλέκονται στην ουσία σε υψηλά διαφοροποιημένο σύνολο κλάδων, τομέων και δραστηριοτήτων, πλην άμυνας. Αυτό συμβαίνει γιατί οι εφαρμογές άμυνας απαιτούν ένα ευρύτατο φάσμα τεχνολογιών και τεχνολογικών δυνατοτήτων, το οποίο ξεκινά π.χ. από το απλό γυαλί και απλές ασφάλειες και φτάνει στη σύνθετη θωράκιση και σύνθετο λογισμικό ηλεκτρονικού πολέμου. Με δεδομένο ότι η τεχνολογική τους στάθμη είναι αρκετά υψηλή σε σχέση με την ελληνική βιομηχανία στο σύνολό της, επιτυχημένες πολιτικές ανάπτυξης της αμυντικής βιομηχανίας θα έχουν τελικά θετικό αντίκτυπο στο σύνολο της βιομηχανίας και στην οικονομία. Οι εταιρίες εξάγουν επίσης ένα σημαντικό τμήμα της συνολικής παραγωγής τους. Αυτό σημαίνει πως πολλές

εταιρίες δεν είναι άμεσα εξαρτημένες από τις ελληνικές αμυντικές δαπάνες αλλά είναι τεχνολογικά και εμπορικά συγκριτικά αυτόνομες. Όταν συγκρίνονται με τη μέση εταιρία (εκτός αμυντικού τομέα) και τον αντίστοιχο βιομηχανικό τους τομέα, οι εταιρίες αμυντικού υλικού είναι σημαντικά μεγαλύτερες σε βασικούς όρους όπως ο κύκλος εργασιών, ο αριθμός εργαζομένων και καθαρά περιουσιακά στοιχεία. Αυτό σημαίνει πως οι εταιρίες αμυντικού υλικού είναι σε καλύτερη θέση να αντιμετωπίσουν τις μελλοντικές προκλήσεις και είναι πιο πιθανό να φέρουν στην κατοχή τους καλύτερες τεχνολογικές δυνατότητες και περισσότερους οικονομικούς πόρους. Επιπρόσθετα, μόνο ένα μέρος των εσόδων της αμυντικής βιομηχανίας αποδίδεται στις αγορές του ΥΕΘΑ. Τέλος, οι εταιρίες αμυντικού υλικού είναι σχετικά καλά προσαρμοσμένες στις σύγχρονες βιομηχανικές δομές, οι οποίες αρκετά συχνά απαιτούν συνεργασίες, κοινοπραξίες, κοινή έρευνα και ανάπτυξη, διαμοιρασμό του κόστους κτλ. Οι αυτάρκεις και κάθετα ολοκληρωμένες εταιρίες του πρόσφατου παρελθόντος τείνουν πλέον προς εξαφάνιση. Μόνον ελάχιστες εταιρίες είναι πια ικανές να αναπτύξουν, να κατασκευάσουν και πουλήσουν τις υπηρεσίες και τα προϊόντα τους μόνες τους, ενώ οι

εταιρίες που κατέχουν την τελευταία λέξη της τεχνολογίας είναι ακόμα λιγότερες. Σε αντίθεση με το παρελθόν λοιπόν, οι συνεργασίες, οι συμμαχίες, η οργανωτική γνώση (organizational knowledge) και εξειδίκευση, η επιχειρηματική δυνατότητα και η εξερεύνηση της αγοράς, είναι οι καταλύτες της επιτυχίας για το μέλλον. Για τις εταιρίες σε χώρες όπως η Ελλάδα, η συμμετοχή σε κοινοπραξίες συνεργασίας, πέρα από το ότι είναι επιτακτικά αναγκαία, έχει γίνει σχετικά ευκολότερη και αποτελεί πια απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη. Επομένως, η συμμετοχή της Ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας σε συμφωνίες κοινοπραξίας αποτελεί προσαρμογή στις παρούσες συνθήκες, τόσο από καθαρά τεχνολογική σκοπιά, όσο και από την πλευρά της αγοράς αμυντικού υλικού. Η ανάγκη για την ανάπτυξη και διατήρηση ισχυρής Εγχώριας Αμυντικής Τεχνολογικής και Βιομηχανικής Βάσης (EΑΤΒΒ).

α. Ασφάλεια εφοδιασμού και επιχειρησιακή αυτονομία των Ε.Δ.

το σύνθετο περιβάλλον των σύγχρονων Ε∆, από πλευράς επιπέδου τεχνολογίας αλλά και από πλευράς τεχνολογικών εξαρτήσεων, η χώρα θα πρέπει επίσης να διατηρεί εγχώρια βάση αμυντικής τεχνολογίας και βιομηχανίας, ικανής να υποστηρίζει µε προϊόντα, έργα και υπηρεσίες τις επιχειρησιακές απαιτήσεις των Ε.∆., διασφαλίζοντας µε αυτό τον τρόπο τα ουσιώδη εθνικά συμφέροντα της χώρας, όπως είναι: Η ασφάλεια εφοδιασμού, που αφορά στην απρόσκοπτη λειτουργία της εφοδιαστικής αλυσίδας των Ε.∆. για την εξασφάλιση της επιχειρησιακής τους αυτονομίας, κυρίως σε περίοδο κρίσης, έντασης ή πολέμου, Η απόκτηση συγκεκριμένων επιχειρησιακών πλεονεκτημάτων από τις Ε.∆, για την αντιστάθμιση αριθμητικά υπέρτερων απειλών. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

35 β. Η συμβολή της ΕΑΤΒΒ στην ανάπτυξη ισχυρής ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας.

ε την ενίσχυση της εγχώριας βάσης αμυντικής τεχνολογίας και βιομηχανίας, η Ελλάδα θα συμβάλει επίσης και στις προσπάθειες της Ε.Ε. για την ανάπτυξη ισχυρής και ανταγωνιστικής Ευρωπαϊκής Βάσης Αμυντικής Τεχνολογίας και Βιομηχανίας. Ωστόσο, επειδή η άμυνα και η ασφάλεια κάθε χώραςµέλους είναι εθνική υπόθεση, κάθε χώρα-µέλος της Ε.Ε. μπορεί να υιοθετήσει μέτρα τα οποία θεωρεί αναγκαία και απαραίτητα για τη προστασία της ασφάλειάς της. Έτσι και η Ελλάδα διατηρεί το δικαίωμα να προστατέψει τα ουσιώδη συμφέροντα ασφαλείας της, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας και ιδιαίτερα του άρθρου 346 της Συνθήκης Λειτουργίας της ΕΕ (ΣΛΕΕ), του οποίου η εφαρμογή θα εξετάζεται κατά περίπτωση, σύμφωνα µε τους ισχύοντες κανόνες.

γ. Οι προϋποθέσεις για την εγκαθίδρυση, διατήρηση και ανάπτυξη της ΕΑΤΒΒ

ο σημερινό περιβάλλον της αμυντικής βιομηχανίας, χαρακτηρίζεται από διαρκώς αυξανόμενη εξάρτηση από µη-στρατιωτικές τεχνολογίες (spin-in) και η τάση αυτή γνωρίζει αλματώδη αύξηση. Στο πλαίσιο αυτό, για την ανάπτυξη και διατήρηση εγχώριας βάσης αμυντικής τεχνολογίας και βιομηχανίας, εκτός από τη στοχευµένη έρευνα στον τομέα, αποκτά βαρύνουσα σημασία η ενίσχυση του επιπέδου της έρευνας και καινοτομίας γενικά στη χώρα, καθώς και η ύπαρξη θεσμοθετημένου πλαισίου συνεργασίας και δυναμικής αλληλεπίδρασης μεταξύ των φορέων της αμυντικής βιοΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Καθέλκυση S 122 ΜΑΤΡΩΖΟΣ (9/02/2015)

μηχανίας, των αρμόδιων φορέων της κυβέρνησης και των συναρμόδιων υπουργείων καθώς και της ακαδημαϊκής -ερευνητικής κοινότητας. Ο πρωταρχικός της σκοπός, είναι η ανάπτυξη λύσεων για στρατιωτική χρήση, αποτελεί δραστηριότητα υψηλότερου κόστους και ρίσκου σε σύγκριση µε τη µη-στρατιωτική έρευνα και δεν πρέπει να πιθανολογείται εκ των προτέρων ότι τα αποτελέσματά της θα τύχουν εφαρμογής σε µη στρατιωτικές χρήσεις (spin-off). Το κύριο συγκριτικό πλεονέκτημα στις εν λόγω συνεργασίες, θα πρέπει να αναζητηθεί στον συνδυασμό της εμπειρίας που έχει αποκτηθεί από τις Ε.∆, κυρίως ως τελικού χρήστη προηγμένης τεχνολογίας και της αποδεδειγμένης ικανότητας των εγχώριων τεχνολογικών ινστιτούτων και αμυντικών βιομηχανιών. Οι παραπάνω δυνατότητες, μπορούν να διευρυνθούν ακόμα περισσότερο µε την συµµετοχή στο συνεργατικό σχήμα των ΑΕΙ, ΑΣΕΙ, ΑΤΕΙ και των φορέων ασφάλειας της χώρας, (Αστυνομία, Λιμενικό και Πυροσβεστικό Σώμα), οι οποίοι λειτουργούν σε ρόλο ερευνητικό / υλοποίησης και τελικού χρήστη αντίστοιχα και μπορούν να προσεγγίσουν αποτελεσματικά, μαζί µε τις Ε.Δ, προϊόντα και υπηρεσίες διτ-

τής χρήσης. Απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση των ανωτέρω, είναι η ύπαρξη θεσμικού πλαισίου που να καθορίζει τις λειτουργικές Είναι γεγονός ότι σε εποχή οικονομικής δυσπραγίας η πολιτική περιορισμού των αμυντικών δαπανών εμφανίζεται ελκυστική στον φορολογούμενο πολίτη, ιδίως όταν οι συστάσεις προς αυτή την κατεύθυνση προέρχονται και από διεθνείς οργανισμούς, όπως το ΔΝΤ (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) και η ΕΚΤ (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα). Όμως οι Τουρκικές πιέσεις, απαιτήσεις και απειλές τύπου casus belli επί θεμάτων Αιγαίου, Ανατολικής Μεσογείου και Κύπρου, και ιδίως με επίκεντρο την αξιοποίηση των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων σε συνεργασία με το Ισραήλ και την Κύπρο, κατά την άποψή μου δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για μείωση των ελληνικών αμυντικών δαπανών. Εν κατακλείδι και με απλά λόγια, ο όποιος στρατηγικός σχεδιασμός για ισχυρή και προηγμένη εγχώρια αμυντική βιομηχανία δε θα πρέπει να υπαγορεύεται από ανεδαφικούς ή άστοχους πολιτικούς σχεδιασμούς. Η όποια πολιτική περί αμυντικής βιομηχανίας θα πρέπει να υποστηρίζει έναν ρεαλιστικό πολιτικό σχεδιασμό.

Το Μέλλον και οι προοπτικές της εγχώριας αμυντικής τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης Υπό κ. Παναγιώτη Λέκκα, Πλοιάρχου (Μ) Π.Ν., Δντού ΓΔΑΕΕ/ΔΑΕΤΕ

αμυντική βιο μ η χανία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της Εθνικής Άμυνας και Ασφάλειας και βασικό παράγοντα για την διατήρηση του αξιόμαχου των Ενόπλων Δυνάμεων (Ε.Δ.), της ανεξαρτησίας της χώρας και βασική προϋπόθεση για εφαρμογή της εθνικής αμυντικής στρατηγικής. Η ελληνική αμυντική βιομηχανία αναπτύχθηκε κυρίως από το κράτος, με την φιλοδοξία η χώρα να αποκτήσει ένα στοιχειώδες επίπεδο αυτοδυναμίας και αυτάρκειας στους αμυντικούς εξοπλισμούς, με στόχο την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ασφάλεια εφοδιασμού. Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα υπήρξε για δεκαετίες ένας από τους μεγαλύτερους εισαγωγείς αμυντικού υλικού στον κόσμο, το μεγαλύτερο μέρος της μέχρι σήμερα δραστηριότητάς της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας αφορά κατά κανόνα υποκατασκευαστικό έργο και παροχή υπηρεσιών. Επιπλέον, η συνεχής αύξηση του κόστους και η συνεχής τεχνολογική εξέλιξη των σύγχρονων οπλικών συστημάτων, απαιτεί εταιρείες μεγάλου οικονομικού μεγέθους και ανεπτυγμένες ερευνητικές, τεχνολογικές και βιομηχανικές βάσεις, που εκ των πραγμάτων υπερβαίνουν τις δυνατότητες της χώρας. Ωστόσο, υπάρχουν τεχνολογικοί τομείς, που δεν υπακούουν κατ’ ανάγκη στους περιορισμούς αυτούς (πχ λογισμικό / κυβερνοάμυνα, τηλεπικοινωνίες). Οι μεγάλες αλλαγές των τελευταί-

ων δυο δεκαετιών έχουν δημιουργήσει ένα, εξ ολοκλήρου νέο, περιβάλλον για τις αμυντικές βιομηχανίες. Οι εθνικοί αμυντικοί προϋπολογισμοί έχουν μειωθεί και ο ανταγωνισμός έχει γίνει εντονότερος και διεθνής. Πολύ λίγες επιχειρήσεις είναι πλέον σε θέση να στηριχθούν αποκλειστικά στις εγχώριες αγορές τους, με αποτέλεσμα οι περισσότερες να προσπαθούν να πετύχουν τη διεθνή τους καθιέρωση και να επιδιώκουν την ανάπτυξή τους μέσα από νέες δουλειές και προσφορά νέων προϊόντων και υπηρεσιών. Παράλληλα με την «παραδοσιακή» αμυντική βιομηχανία, η νέα αγορά της εσωτερικής ασφάλειας αυξάνεται και παρέχει νέες ευκαιρίες. Ειδικά για τη χώρα μας, η παρατεταμένη οικονομική κρίση έχει περιορίσει σημαντικά το επίπεδο των αμυντικών δαπανών, με αποτέλεσμα να περιορίζεται και το μερίδιο που μπορεί να διεκδικήσει η εγχώρια αμυντική βιομηχανία. Επιπλέον, προκαλεί ισχυρές πιέσεις στην καθημερινή λειτουργία των εταιρειών, δυσκολίες στη συγκράτηση του κατεχόμενου επιπέδου τεχνογνωσίας, αδυναμία πραγματοποίησης επενδύσεων, δυσκολία στην ανάληψη πρωτοβουλιών και διαφυγή εξειδικευμένου επιστημονικού και τεχνικού προσωπικού στο εξωτερικό. Έτσι, η ελληνική αμυντική βιομηχανία, μολονότι είναι ζωτικής σημασίας και σπουδαιότητας για τον εξοπλισμό και την ασφάλεια εφοδιασμού των Ε.Δ, εντούτοις αυτές δεν μπορούν από μόνες τους να στηρίξουν την εγχώρια αμυντική βιομηχανία, ενώ και η αμυντική βιομηχανία δεν είναι σε θέση να καλύψει όλες τις ανάγκες των Ε.Δ. Συνεπώς η αναζήτηση νέων αγορών είναι

σημαντική για τη βιωσιμότητά της και γι’ αυτό θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να παράγει τεχνολογικώς ανεπτυγμένα και ολοκληρωμένα προϊόντα, σε ανταγωνιστικές τιμές και ποιότητα. Η δομή και οι δυνατότητές της θα πρέπει όμως να είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες και στο μέγεθος των Ε.Δ., λαμβάνοντας πάντα υπόψη τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη συμμετοχή της χώρας στο ΝΑΤΟ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς και στις δυνατότητες που έχει για εξαγωγές αμυντικού υλικού. Εκτός από την οικονομική κρίση, το ισχύον θεσμικό πλαίσιο για τις προμήθειες στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας, καθώς και συγκεκριμένες προβλέψεις της Οδηγίας 2009/81/ΕΚ που ενσωματώθηκε σ’ αυτό, δεν ευνοούν την ανάπτυξη της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας. Ειδικότερα: Ο Νόμος 3978/11 για τις προμήθειες στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας, που ενσωμάτωσε και την οδηγία 2009/81/ΕΚ, κατήργησε την Εγχώρια Βιομηχανική Συμμετοχή (ΕΒΣ), την Ελληνική Προστιθέμενη Αξία (ΕΠΑ) και τα Αντισταθμιστικά Ωφελήματα (ΑΩ), που σημαίνει στην πράξη ότι οι προμήθειες αμυντικού υλικού από το εξωτερικό δεν μπορούν να συνδέονται με την υποχρέωση μεταφοράς τεχνολογίας / τεχνογνωσίας στην χώρα. Η μεταφορά όμως τεχνολογίας / τεχνογνωσίας από το εξωτερικό για χώρες, όπως είναι η Ελλάδα, αποτελεί τη σημαντικότερη πηγή για την ανάπτυξη και διατήρηση της αμυντικής της βιομηχανίας. Στο πλαίσιο της οδηγίας 2009/81/ ΕΚ, η ανάθεση έργου στην εγχώρια αμυντική βιομηχανία, εκτός των αιτιΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

37 ολογημένων εξαιρέσεων για λόγους προστασίας των ουσιωδών συμφερόντων ασφαλείας της χώρας, είναι δυνατή μόνον μέσω διεθνών διαγωνιστικών διαδικασιών, γεγονός που εισάγει σημαντικούς περιορισμούς στην δυνατότητα συμμετοχής της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας στις προμήθειες των Ε. Δ. Επίσης, η δυνατότητα που παρέχει η Οδηγία στους Κύριους Αναδόχους, να μπορούν να επιλέγουν τους υποκατασκευαστές και το είδος του έργου που θα τους αναθέτουν, με οικονομοτεχνικά κριτήρια και μόνο, οδηγούν σε μεγαλύτερη συγκέντρωση της βιομηχανικής δραστηριότητας στις χώρες που σήμερα συγκεντρώνουν πάνω από το 85% της ευρωπαϊκής παραγωγής αμυντικού υλικού (Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Σουηδία, Ιταλία, Ισπανία). Συνυπολογιζομένων των ανωτέρω, σήμερα, η διαδικασία αναδιοργάνωσης της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας προχωρά, στην καλύτερη των περιπτώσεων, με πολύ αργούς ρυθμούς, ενώ δεν έχει προσαρμοστεί ακόμη στις σύγχρονες στρατιωτικές ανάγκες, ούτε στο νέο περιβάλλον ασφάλειας και άμυνας. Επίσης το επίπεδο χρηματοδότησης της Έρευνας και Ανάπτυξης είναι πολύ χαμηλό και η διασύνδεση της έρευνας με την παραγωγή είναι ελλιπής. Το αποτέλεσμα αυτών είναι ότι η ελληνική αμυντική βιομηχανία μειονεκτεί σήμερα στη διεθνή αγορά αμυντικού υλικού, έναντι των ανταγωνιστών της. Η ελληνική αμυντική βιομηχανία όμως έχει περιθώριο για σταδιακή ανάκτηση του μεριδίου που της αναλογεί, σε ό,τι αφορά στις απαιτήσεις υποστήριξης των Ε.Δ. Προς την κατεύθυνση αυτή, διαθέτει συγκεκριμένα πλεονεκτήματα έναντι του ανταγωνισμού, που τα προσδίδουν οι απαιτήσεις ασφάλειας εφοδιασμού και ασφάλειας πληροφοριών, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις, δεν μπορούν να καλυφθούν στον αναγκαίο βαθμό από εταιρείες του εξωτερικού. Προσφέρονται επίσης δυνατότητες ενίσχυσης της εξωστρέφειας μέσω της ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

ανάπτυξης συνεργασιών με χώρες, με τις οποίες η Ελλάδα διατηρεί παραδοσιακά καλές σχέσεις. Σε ό,τι αφορά στις τεχνολογίες/προϊόντα διπλού σκοπού, η αξιοποίηση της δυνατότητας, οι Ε.Δ. να πραγματοποιούν προμήθειες από κοινού με άλλα υπουργεία και υπηρεσίες, που έχουν την ευθύνη του τομέα της ασφάλειας, εκτός από την επίτευξη οικονομιών κλίμακας, θα λειτουργούσε προς όφελος και της αμυντικής βιομηχανίας και των υπηρεσιών άμυνας και ασφάλειας. Επίσης προσφέρονται ευκαιρίες συμμετοχής της σε διακρατικά προγράμματα, διμερή και πολυμερή, στο πλαίσιο αντίστοιχων πρωτοβουλιών που είναι ήδη σε εξέλιξη, αξιοποιώντας παράλληλα τις σχετικές προβλέψεις της Οδηγίας 2009/81/ΕΚ. Η εγχώρια αμυντική βιομηχανία, πέραν της αναγκαιότητάς της για την Εθνική Άμυνα και Ασφάλεια, συμβάλλει επίσης στην εθνική οικονομία, στην απασχόληση και στην αναβάθμιση του τεχνολογικού επιπέδου της χώρας, μέσω της δραστηριοτήτων των αμυντικών βιομηχανιών, των συνεργαζομένων υποκατασκευαστών, προμηθευτών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων, καθώς και μέσω της πραγματοποίησης διεθνών συμπράξεων και εξαγωγών. Επομένως, η διατήρηση και ανάπτυξη της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας και γενικότερα της εθνικής αμυντικής τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης είναι εθνικά αναγκαία και ωφέλιμη, για αυτό απαιτείται συγκεκριμένη δράση και, συνεπώς, μια Εθνική Στρατηγική Αμυντικής Βιομηχανίας, που θα την βοηθήσει να επιβιώσει και να αναπτυχθεί, ώστε να μπορεί να συνεισφέρει τα μέγιστα στην ασφάλεια εφοδιασμού των Ε.Δ. αλλά και στην εθνική οικονομία. Οι γενικές αρχές και κατευθύνσεις, καθώς και τα κατάλληλα μέτρα για την επίτευξη των παραπάνω στόχων, καθορίζονται στο προς έγκριση κείμενο για την Εθνική Αμυντική Βιομηχανική Στρατηγική. Στις ενέργειες και δράσεις που δρομολογούνται μέσω του σχεδίου αυτού της Εθνικής Αμυντικής Βιο-

μηχανικής Στρατηγικής προς την κατεύθυνση αυτή είναι: - Ο έγκαιρος προγραμματισμός των προμηθειών των Ε.Δ. και η ενημέρωση της εγχώριας αμυντικής τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης για τις απαιτήσεις εξοπλιστικών προγραμμάτων του ΥΠΕΘΑ. - Η λήψη μέτρων για την προώθηση των εξαγωγών και της εξωστρέφειας της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας. - Η ενίσχυση της έρευνας και καινοτομίας, μέσω της κατάρτισης Προγράμματος Ανάπτυξης Αμυντικής Έρευνας και Τεχνολογίας. - Η προώθηση της συνεργασίας και του διαλόγου όλων των εμπλεκομένων μερών, καθώς και της συμμετοχής της εγχώριας αμυντικής τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης, σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του αμυντικού υλικού, που εντάσσεται στις Ε.Δ. - Η υποστήριξη των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων (ΜμΕ). - Η προσπάθεια επέκτασης των δραστηριοτήτων της εγχώριας αμυντικής τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης σε προϊόντα διττής χρήσης και σχετικά μη αμυντικά υλικά. - Η εξειδίκευση της στρατηγικής προμηθειών. Τελικά θα πρέπει να επισημανθεί, ότι προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος για την δημιουργία μίας εξωστρεφούς και ανταγωνιστικής εγχώριας αμυντικής τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης, που θα υποστηρίζει την αλυσίδα εφοδιασμού των ελληνικών Ε.Δ., δεν αρκούν μόνο οι προσπάθειες του ΥΠΕΘΑ. Όλοι οι συναρμόδιοι φορείς θα πρέπει να τη στηρίξουν και αναλάβουν πρωτοβουλίες και κυρίως η ίδια η αμυντική βιομηχανία, η οποία θα πρέπει να ξεχάσει τις πρακτικές του παρελθόντος και να επενδύσει στην ανάπτυξη και παραγωγή τεχνολογικά ανεπτυγμένων ολοκληρωμένων προϊόντων, που έχουν διεθνή ζήτηση, ώστε να αυξήσει την εξωστρέφειά της και να μπορεί να ζητήσει επαγγελματικές ευκαιρίες και συνεργασίες και στο εξωτερικό.

Η Κομβική σημασία της ΕΝΑΕ για την Εθνική Άμυνα Του κ. Αναστασίου Ι. Θεοχάρη, Μέλους του Διοικητικού Συμβουλίου της Ελληνικά Ναυπηγεία ΑΕ (ΕΝΑΕ)

Ελληνικά Ναυπηγεία ΑΕ (ΕΝΑΕ), ως η μεγαλύτερη ναυπηγική βιομηχανία της χώρας και μία από τις μεγαλύτερες εγχώριες βιομηχανικές μονάδες, αποτελεί εξαιρετικά σημαντική συνιστώσα τόσο της εθνικής οικονομίας όσο και της εθνικής άμυνας. Η Ελλάδα είναι χώρα με ναυτική ιστορία χιλιάδων ετών και λόγω του γεωστρατηγικού περιβάλλοντός της, είναι υποχρεωμένη να συντηρεί ισχυρές και υψηλής τεχνολογίας ναυτικές δυνάμεις. Μάλιστα η επέκταση, λόγω της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (ΑΟΖ) των ζωτικών συμφερόντων της χώρας στην λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου επιβάλλει την περαιτέρω συνολική ενίσχυση του εθνικού ναυτικού δυναμικού (ναυτικές δυνάμεις, βιομηχανία, εμπορικός στόλος). Επιπρόσθετα, ο ελληνόκτητος εμπορικός στόλος είναι ο μεγαλύτερος στον κόσμο και αποτελεί κύρια συνιστώσα στην εθνική οικονομία και στην απασχόληση. Με βάση τα ανωτέρω, γίνεται εύκολα κατανοητό γιατί η χώρα μας θα πρέπει να διαθέτει ισχυρή ναυπηγική βιομηχανία, καθώς και η μεγάλη σημασία της στην εθνική ισχύ συνολικά. Η ρήση του Θουκυδίδη «…Μέγα το της θαλάσσης κράτος» (σε ελεύθερη μετάφραση «Μεγάλη είναι η δύναμη του κράτους που ελέγχει την θάλασσα»), είναι σήμερα περισσότερο επίκαιρη από ποτέ.

Σύντομο ιστορικό και δυνατότητες

απαρχή της ιστορίας των ΕΝΑΕ μπορεί να τοποθετηθεί το 1939, όταν το τότε Βασιλικό Ναυτικό άρχισε να κατασκευάζει στην ίδια περιοχή τις πρώτες εγκαταστάσεις. Το 1957 δημιουργείται από τον Σταύρο Νιάρχο η Ελληνικά Ναυπηγεία ΑΕ (ΕΝΑΕ), ενώ το 1985 η ΕΝΑΕ κρατικοποιείται και τίθεται υπό τον έλεγχο του Ελληνικού Δημοσίου. Το επόμενο σημαντικό ορόσημο στην ιστορική πορεία της ΕΝΑΕ είναι το 2002, όταν έλαβε χώρα η άμεσα συνδεδεμένη με τις συμβάσεις υποβρυχίων του Πολεμικού Ναυτικού (Π.Ν.) ιδιωτικοποίησή τους, υπό την κοινοπραξία των γερμανικών εταιριών Howaldtswerke-Deutsche Werft (HDW) GmbH and Ferrostaal AG. Λίγο αργότερα, το 2005 η Howaldtswerke-Deutsche Werft (HDW) GmbH αποκτήθηκε από τον γερμανικό όμιλο ThyssenKrupp Marine Systems (TKMS) AG.

Το 2010 άρχισε μία νέα περίοδος για την ΕΝΑΕ καθώς η πλειοψηφία του μετοχικού κεφαλαίου της (75,1%) αποκτήθηκε από τον όμιλο Privinvest, ενώ η μειοψηφία (24,9%) διατηρήθηκε από την TKMS / HDW, ώστε να διασφαλιστεί η επιτυχής ολοκλήρωση των προγραμμάτων υποβρυχίων του Π.Ν. Σημειώνεται ότι ο όμιλος Privinvest είναι ένας από τους μεγαλύτερους ναυπηγικούς ομίλους στον κόσμο, με ναυπηγεία στη Γαλλία (Constructions Mécaniques de Normandie - CMN), τη Γερμανία (German Naval Yard, Nobiskrug και Lindenau), τη Βρετανία (Isherwoods), τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ADM Shipyard) και την Ελλάδα (ΕΝΑΕ). Κύρια χαρακτηριστικά του Ομίλου είναι η πλούσια πνευματική ιδιοκτησία (τεχνολογία, τεχνογνωσία, σχεδιάσεις), η παγκόσμια εμπορική δραστηριότητα (52 ναυτικές δυνάμεις ανά τον κόσμο αποτελούν πελάτες του Ομίλου) και οι ισχυρές οικονομικές βάσεις. Την

παρούσα περίοδο, στα ναυπηγεία του Ομίλου, βρίσκονται σε διάφορες φάσεις ναυπήγησης περισσότερα από 110 πλοία επιφανείας διαφόρων τύπων για στρατιωτικές και πολιτικές χρήσεις. Εντός του Ομίλου η ΕΝΑΕ αποτελεί ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών και δυνατοτήτων μονάδα, λόγω της καίριας γεωγραφικής θέσης και των εκτεταμένων υποδομών / εγκαταστάσεων. Ειδικότερα, οι υποδομές της ΕΝΑΕ περιλαμβάνουν ναυπηγική κλίνη δυνατότητας 37.000 dwt, κρηπιδώματα – αποβάθρες μήκους 2.500 μέτρων, δύο μόνιμες δεξαμενές χωρητικότητας 250.000 dwt (Νο. 4) και 500.000 dwt (Νο. 5) και πλωτές δεξαμενές διαφόρων χωρητικοτήτων. Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στη μόνιμη δεξαμενή Νο. 5, που είναι η μεγαλύτερης χωρητικότητας στη λεκάνη της Μεσογείου και λόγω αυτού του χαρακτηριστικού και των δυνατοτήτων της, αποτελεί μοναδική υποδομή. Επίσης η ΕΝΑΕ διαθέτει σήμερα τις πιο σύγχρονες σε όλη την Ευρώπη, παραγωγικές υποδομές για την ναυπήγηση υποβρυχίων. Τα επιτεύγματα της ΕΝΑΕ κατά τη διάρκεια της πεντηκονταετούς ιστορίας της, αποτελούν αδιαμφισβήτητη απόδειξη για την μεγάλη σημασία της Εταιρίας στην εθνική οικονομία και στην εθνική άμυνα. Ειδικότερα, στο προαναφερθέν χρονικό διάστημα, η ΕΝΑΕ ναυπήγησε περισσότερα από 60 πλοία επιφανείας και υποβρύχια για το Π.Ν. και το Λιμενικό Σώμα – Ελληνική Ακτοφυλακή (Λ.Σ.- ΕΛ.ΑΚΤ.), όπως ταχέα περιπολικά, περιπολικά ανοικτής θαλάσσης (ΠΑΘ), ταχέα περιπολικά κατευθυνόμενων βλημάτων (ΤΠΚ), κανονιοφόρους, φρεγάτες και υποβρύχια. Δικαίως, λοιπόν η ΕΝΑΕ μπορεί να χαρακτηριστεί ως «λίκνο» του Στόλου. Επίσης, η ΕΝΑΕ έχει ναυπηγήσει ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

39 περισσότερα από 100 εμπορικά πλοία διαφόρων τύπων, ενώ έχει επισκευάσει και αναβαθμίσει περισσότερα από 9.700 εμπορικά πλοία και ναυτικές μονάδες επιφανείας και υποβρύχια. Στον προαναφερθέντα αριθμό θα πρέπει να προστεθούν και 130 μονάδες επιφανείας, που η ΕΝΑΕ εκτέλεσε εργασίες επισκευής και συντήρησης για λογαριασμό του 6ου Στόλου του Ναυτικού των ΗΠΑ. Ας σημειωθεί ότι στη ναυπηγο-επισκευή, οι δραστηριότητες της ΕΝΑΕ είχαν ως καταγεγραμμένο αποτέλεσμα την εμπλοκή όλων των μικρομεσαίων επιχειρήσεων της Ναυπηγο-Επισκευαστικής Ζώνης (ΝΕΖ) Περάματος, διασφαλίζοντας χιλιάδες θέσεις εργασίας και συνεισφέροντας σημαντικά στις τοπικές κοινωνίες. Τους τελευταίους μήνες η ΕΝΑΕ δραστηριοποιείται συστηματικά και στην επισκευή μεγάλων και μικρών μονάδων επιφανείας του Π.Ν. στο πλαίσιο της κατ’ αρχήν συμφωνίας του 2014 μεταξύ της ιδιοκτησίας της ΕΝΑΕ και του Υπουργείου Εθνική ς Άμυνας. Υπενθυμίζεται ότι η συγκεκριμένη συμφωνία αφορούσε στην ολοκλήρωση, με την ευθύνη και την αρμοδιότητα του Π.Ν., της ναυπήγησης τριών υποβρυχίων Type 214 και ενός υποβρυχίου Type 209/1200, του «ΩΚΕΑΝΟΣ» S118, το οποίο υπέστη εκσυγχρονισμό, που μεταξύ άλλων περιελάμβανε και την ολοκλήρωση συστήματος αναερόβιας πρόωσης (AIP: Air Independent Propulsion). Με την εφαρμογή της ανωτέρω συμφωνίας η ΕΝΑΕ, σε στενή συνεργασία με το Π.Ν. επέτυχε την εντός χρονικού διαστήματος εννέα μηνών την παράδοση του «ΠΙΠΙΝΟΣ» S121 στις 21 Σεπτεμβρίου 2014, την παράδοση του εκσυγχρονισμένου «ΩΚΕΑΝΟΣ» S118 στις 6 Οκτωβρίου 2014, την καθέλκυση του «ΜΑΤΡΩΖΟΣ» στις 9 Φεβρουαρίου 2015 και την καθέλκυση του «ΚΑΤΣΩΝΗΣ» στις 4 Ιουνίου 2015. Δηλαδή, εντός διαστήματος εννέα μηνών ολοκληρώθηκαν τέσσερα υποβρύχια! Ας σημειωθεί εδώ, ότι η ταχεία εξέλιξη του προγράμματος ολοκλήρωσης των υποβρυχίων διέψευσε, με τον πιο ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Πανοραμική φωτογραφία υποδομών της ΕΝΑΕ

εντυπωσιακό και αδιαμφισβήτητο τρόπο την, ευρέως διακινούμενη και στερούμενη παντελώς βάσης, φημολογία για την πρόοδο των εργασιών ναυπήγησης και την κατάσταση των υποβρυχίων, που είχε κατακλύσει τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης.

Το δύσκολο παρόν

υστυχώς από το 2012, η ΕΝΑΕ βρίσκεται σε κατάσταση «ασφυξίας», με δραματικές συνέπειες για την Εταιρεία και τους εργαζομένους της. Επειδή, αφενός το Ελληνικό Δημόσιο αρνείται να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του, που απορρέουν από τις συμβάσεις των υποβρυχίων του Πολεμικού Ναυτικού, όπως αυτές επαναπροσδιορίστηκαν το 2010 (Νόμος 3885/2010) και αφετέρου εξαιτίας των λαθών και παραλείψεων του Ελληνικού Δημοσίου στο παρελθόν, σήμερα η ΕΝΑΕ τελεί υπό απαγόρευση, που υποβλήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία απαγορεύει κάθε «πολιτική δραστηριότητα». Μάλιστα στο πλαίσιο μίας ανεξήγητης τάσης αυτοχειριασμού, το Ελληνικό Δημόσιο υιοθέτησε την διασταλτική ερμηνεία της επιβληθείσας απαγόρευσης, με αποτέλεσμα η Εταιρία να αποκλειστεί όχι μόνο από τις πολιτικές κατασκευαστικές δραστηριότητες αλλά και από τα έργα επ’ ωφελεία ναυτικών δυνάμεων άλλων χωρών. Κατά συνέπεια, η ΕΝΑΕ σήμερα αντιμετωπίζει μια κατάσταση όπου, αφενός δεν της επιτρέπεται να πραγ-

ματοποιήσει οποιαδήποτε «πολιτική δραστηριότητα» (επειδή το Ελληνικό Δημόσιο υιοθέτησε μια διασταλτική ερμηνεία) και αφετέρου ο ΜΟΝΑΔΙΚΟΣ της πελάτης (το Ελληνικό Δημόσιο) δεν τηρεί τις υποχρεώσεις του. Ενώπιον αυτής της παράδοξης και αδιέξοδης κατάστασης που η αφετηρία της εντοπίζεται το 2011, η ιδιοκτησία της ΕΝΑΕ, δηλ. ο Όμιλος Privinvest, δεν διέθετε άλλη επιλογή πλην της προσφυγής στο διεθνές διαιτητικό δικαστήριο του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου (ICC). Η απόφαση του δικαστηρίου αναμένεται τους επόμενους μήνες. Παράλληλα το 2014, η ιδιοκτησία της ΕΝΑΕ ήλθε σε συμφωνία με το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας ώστε με την ευθύνη και αρμοδιότητα του Π.Ν., το οποίο ανέλαβε και το σχετικό κόστος εντός του προϋπολογισμού των 75 εκατ. Ευρώ, που είχε προβλεφθεί για το έργο, να ολοκληρωθεί η ναυπήγηση τριών υποβρυχίων Type 214 και του εκσυγχρονισμένου υποβρυχίου Type/1200 AIP «ΩΚΕΑΝΟΣ». Μάλιστα, για την υλοποίηση της συμφωνίας, η ΕΝΑΕ διέθεσε στο Π.Ν. άνευ κόστους, όλες τις αναγκαίες εγκαταστάσεις και υποδομές.

Το πολλά υποσχόμενο μέλλον

ίναι εύκολα αντιληπτό ότι η ΕΝΑΕ μετά την επιτυχή ολοκλήρωση πολλών, υψηλής τεχνολογίας, προγραμμάτων ναυπήγησης και επισκευής, κατά τη διάρκεια του πεντηκονταετούς βίου της, έχει αναπτύξει σημαντικές παραγωγικές υποδομές

40 και αποκτήγίνει κατανοητό στους σει πλούσια λήπτες των αποφάσεων αλλά και σε όλους τους τεχνογνωσία, εμπλεκόμενους, ότι οι δεξιότητες και εξαγωγικές δραστηριεμπειρία. Ταυτόχρονα, στο ότητες αποτελούν εκ πλαίσιο των των ουκ άνευ προϋπόθεση για την επιβίωση προα ναφερ και πρωτίστως την μελθέντων προλοντική ανάπτυξη της γραμμάτων, η ΕΝΑΕ έχει αναεγχώριας ναυπηγικής πτύξει βιομηκαι ναυπηγο-επισκευαΤα νέα υπόστεγα κατασκευής υποβρυχίων, παρακείμενα συνεργεία και το ship lift στικής βιομηχανίας. Εξ χανικές συνεργασίες με την εγχώρια βιομηχανία και ρακτηριστικά την ενσωμάτωση όλων ορισμού, η εξαγωγική δραστηριότητα επιδιώκει την περαιτέρω ανάπτυξη των σύγχρονων σχεδιαστικών τάσεων προϋποθέτει πνευματική ιδιοκτησία, τους. και τεχνολογικών εξελίξεων και αφετέ- πρόσβαση σε χρηματοπιστωτικούς Επίσης η ΕΝΑΕ, ως εταιρία – μέλος ρου τη δυνατότητα προσαρμογής – τρο- μηχανισμούς και παγκόσμιο δίκτυο του Ομίλου Privinvest, απολαμβάνει ποποίησης, ώστε να μπορούν να ικανο- εμπορικής προώθησης. Με βάση όσα πλήρους πρόσβασης στην πνευματική ποιηθούν στο έπακρο οι τεχνολογικές προαναφέρθηκαν, η ΕΝΑΕ υπό την παιδιοκτησία, στους μηχανισμούς χρημα- και τεχνικές απαιτήσεις του Π.Ν. και του ρούσα ιδιοκτησία της, μπορεί να ικατοδότησης και στο δίκτυο παγκόσμι- Λ.Σ. – ΕΛ.ΑΚΤ. Εξ ορισμού, η «Οικογένεια νοποιήσει και τις τρεις προϋποθέσεις. ας εμπορικής προώθησης (μάρκετινγκ) Εθνικών Πλοίων Επιφανείας» αποτελεί του Ομίλου. Η πρόσβαση στην πνευμα- εξαιρετικά ευνοϊκό περιβάλλον για την φόσον η ΕΝΑΕ αποδεσμευθεί από τική ιδιοκτησία του Ομίλου λειτουργεί ανάπτυξη συνεργασιών μεταξύ της εγτα τεράστια βάρη, που δημιούρπροσθετικά και συμπληρωματικά στα χώριας βιομηχανίας, της εγχώριας ακαγησε η άρνηση του Ελληνικού Δηπρογράμματα έρευνας και ανάπτυ- δημαϊκής κοινότητας και των επιχειρη- μοσίου να τηρήσει τις συμβατικές υποξης, που η ΕΝΑΕ ήδη υλοποιεί. Κορυ- σιακών φορέων. χρεώσεις του και η απαγόρευση της φαία θέση στα εν λόγω προγράμματα Στη βάση αυτών των δεδομένων, η Ευρωπαϊκής Επιτροπής να ασχοληθεί κατέχει η «Οικογένεια Εθνικών Πλοίων Εταιρία δηλώνει την ετοιμότητα και την και με πολιτικά προγράμματα, τότε Επιφανείας», για την οποία οι σχεδιά- πρόθεση να προχωρήσει στη δημιουρ- μπορεί να καταστεί η ατμομηχανή της σεις σύλληψης και μέρος των βασικών γία συμπράξεων με το Π.Ν., τα εγχώρια εγχώριας ναυπηγικής και ναυπηγο-επιακαδημαϊκά ιδρύματα και τα ερευνητι- σκευαστικής βιομηχανίας. Το επιχείρησχεδιάσεων έχουν ολοκληρωθεί. Η «Οικογένεια Εθνικών Πλοίων Επι- κά ινστιτούτα, προκειμένου να σχεδιά- μα ότι οι δεξαμενές και γενικότερα οι φανείας» περιλαμβάνει διάφορους τύ- σει, αναπτύξει, υποβάλλει σε δοκιμές υποδομές της ΕΝΑΕ μπορούν να συπους πλοίων επιφανείας, με κύρια χα- και να κατασκευάσει ευρεία γκάμα πο- ντηρήσουν περί τις 10.000 θέσεις ερλεμικών πλοίων γασίας στη ΝΕΖ Περάματος, δεν αποεπιφανείας και τελεί αυθαίρετη εκτίμηση αλλά είναι Μεταφορά Υ/Β ΜΑΤΡΩΖΟΣ στο ship lift για την καθέλκυση επί του ειδικού οχήματος μεταφοράς SCHAURLE υ π ο β ρ υ χ ί ω ν, γεγονός, που αποδεικνύεται από αδιαπόλυτα προ- άψευστα στοιχεία. σαρμοσμένων Επιπρόσθετα, η ΕΝΑΕ μπορεί να στις επιχειρησι- αποτελέσει την βάση για την αναδιάρακές και τεχνι- θρωση της εγχώριας ναυπηγικής και κές απαιτήσεις ναυπηγο-επισκευαστικής βιομηχανίας του Π.Ν. και του και την δημιουργία ενός Εθνικού ΠρωΛ.Σ. – ΕΛ.ΑΚΤ. ταθλητή. Τέλος, ως μέλος του Ομίλου αλλά και τα Privinvest, η ΕΝΑΕ μπορεί να διαδραοποία μπορούν ματίσει κομβικό ρόλο στην εξελισσόνα προσφερ- μενη αναδιάρθρωση της Ευρωπαϊκής θούν σε πελάτες Ναυπηγικής Βιομηχανίας που, σύμφωτου εξωτερικού. να με όλες τις ενδείξεις, θα οδηγήσει σε Πλέον θα σχήμα ανάλογο του ήδη υπάρχοντος πρέπει να έχει στην αεροδιαστημική βιομηχανία.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Η Αμυντική Βιομηχανία ως συνιστώσα της εθνικής ισχύος Υπό κ. Αναστασίου Ροζολή, Προέδρου του ΣΕΚΠΥ

Γενικά

ΣΕΚΠΥ είναι ο μη κερδοσκοπικός Σύνδεσμος των Ελλήνων Κατασκευαστών Υλικού Άμυνας και Ασφάλειας. Μέλη του είναι πάνω από 140 εταιρείες, στις οποίες απασχολούνται περισσότεροι από 12.000 εργαζόμενοι, μερικές δε από τις μεγαλύτερες του κλάδου, όπως ΕΑΒ, ΕΑΣ, ΝΑΥΠΗΓΕΙΑ, έως τις πολυάριθμες ιδιωτικές ΜμΕ επιχειρήσεις, οι οποίες αποτελούν και τη ραχοκοκαλιά της Ελληνικής και Ευρωπαϊκής οικονομίας. Ο ΣΕΚΠΥ έχοντας καταγράψει τα σημαντικότερα προβλήματα, που αντιμετωπίζει σήμερα η Εγχώρια Αμυντική Βιομηχανία (ΕΑΒΙ), έχει επεξεργαστεί την Στρατηγική και τα μέτρα που πρέπει να παρθούν για την Ανασυγκρότησή της, τόσο σε βραχυχρόνιο όσο και σε μέσο-μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Λόγω της ιδιαίτερα κρίσιμης κατάστασης, στην οποία βρίσκεται σήμερα η ΕΑΒΙ, είναι απαραίτητη η λήψη άμεσων μέτρων, τα οποία θα διατηρήσουν στη ζωή τις εταιρείες του κλάδου, οι περισσότερες των οποίων έχουν εξαντλήσει τις αντοχές τους μετά από πολυετή και επιτεινόμενη μείωση έργων.

Άμεσα Μέτρα Α1) Η αξιοποίηση κονδυλίων προερχομένων από Συμβάσεις ΑΩ

θεσμός των ΑΩ λειτουργεί σχεδόν σε όλες τις χώρες του κόσμου, με ευεργετικά αποτελέσματα για την εγχώρια βιομηχανία. Ακόμη και στην χώρα μας, παρά τα όσα προβλήματα υπήρξαν, η εγχώρια αμυντική βιομηχανία εξασφάλισε από τα ΑΩ σημαντικό κύκλο εργασιών και σε μεγάλο βαθμό οφείλει στα ΑΩ την δημιουργία και εξέλιξή της. Βεβαίως με διαφορετική πολιτική και χειρισμό, θα υπήρχαν πολλαπλάσια θετικά αποτελέσματα. Λόγω της φύσης των συμβάσεων ΑΩ, οι οποίες αφορούν ανειλημμένες υποχρεώσεις αλλοδαπών εταιρειών προς τη χώρα μας (δεν επιφέρουν πρόσθετη δαπάνη στον προϋπολογισμό), ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

εκτιμούμε ότι αποτελούν το κύριο άμεσο μέτρο, μέσω του οποίου μπορεί η Πολιτική ηγεσία να στηρίξει την ΕΑΒΙ. Χωρίς να γνωρίζουμε τα ακριβή σημερινά νούμερα, εκτιμούμε ότι το ύψος των προς αξιοποίηση κονδυλίων παραμένει ιδιαίτερα υψηλό και ως εκ τούτου ζητούμε την άμεση επίλυση του θέματος των ανεκτέλεστων ΑΩ, προκειμένου να αξιοποιηθούν τα σχετικά κονδύλια στην κατεύθυνση της ενίσχυσης της εγχώριας βιομηχανίας και της κάλυψης, όπου είναι εφικτό μέσω των προϊόντων και υπηρεσιών της ΕΑΒΙ, επιτακτικών αναγκών των ΕΔ. Τονίζω το όπου είναι εφικτό, γιατί αλίμονο αν δεν διατεθούν οι πόροι των ΑΩ κυρίως για την ανασυγκρότηση της ΕΑΒΙ. Αν χρησιμοποιήσουμε τους πόρους αυτούς για να «κλείσουμε τρύπες» όπως π.χ. σε προμήθειες ανταλλακτικών για τις ΕΔ, θα έχουμε στερήσει χωρίς ουσιαστικό λόγο από την ΕΑΒΙ

αναγκαίους πόρους απαραίτητους για την επιβίωσή της στην σημερνή συγκυρία. Και επισημαίνω το χωρίς ουσιαστικό λόγο, γιατί η βασική αιτία που οι Ε.Δ. δεν προμηθεύονται ανταλλακτικά δεν είναι η έλλειψη κονδυλίων αλλά το μη λειτουργικό νομικό πλαίσιο προμηθειών, το οποίο έχει κάνει σχεδόν αδύνατη την οποιαδήποτε προμήθεια. Πριν βιαστεί κάποιος να διαφωνήσει, καλό είναι να δει ότι σε όλες τις χρονιές της κρίσης, μέχρι και το 2014, κάθε χρόνο το ΥΕΘΑ επιστρέφει χρήματα στο ΥΠΟΙΚ όχι για λόγους μνημονιακών υποχρεώσεων αλλά γιατί απλά αδυνατεί να τα απορροφήσει. Ας μην κάνουμε πράξη λοιπόν το γνωστό «πονάει δόντι κόψει κεφάλι». Να τονίσουμε στο σημείο αυτό, την θετική αντιμετώπιση του ζητήματος της αξιοποίησης των ΑΩ προς όφελος της ΕΑΒΙ από την πλευρά της ΓΔΑΕΕ, με την οποία συμφωνήσαμε σε ένα κοινά αποδεκτό νομικό πλαίσιο, το οποίο θα αντικαταστήσει το άρθρο 3 του 4284. Ελπίζουμε σύντομα να γίνει νόμος για να προχωρήσουνε άμεσα οι διαδικασίες αξιοποίησης των ΑΩ. Δεν μπορεί την ώρα που στην ΕΑΒΙ κλείνουν εταιρείες και απολύονται εργαζόμενοι, να υπάρχουν σημαντικά κονδύλια ξένων εταιρειών παγιδευμένα στην γραφειοκρατία.

Α2) Αξιοποίηση εξαιρέσεων του ν.3978 (Οδηγία 81/2009) προς όφελος της ΕΑΒΙ

Χώρα μας το 2011, εφάρμοσε δυστυχώς την πιο πιστή αντιγραφή (κανονικό Copy – Paste!!) της κοινοτικής οδηγίας, σε αντίθεση τόσο με τις τότε προτάσεις του ΣΕΚΠΥ, όσο

42 μπορεί να προβεί σε έμμεσες Β.Ε σε διαφορετικά πεδία της ΕΑΒΙ. - Αγορά Ελληνικών Αμυντικών Προϊόντων. - Ανάπτυξη από κοινού και συνεκμετάλλευση Αμυντικών Προϊόντων - Συμφωνίες για την συμμετοχή της ΕΑΒΙ στην υποστήριξη των συστημάτων, για το σύνολο της παγκόσμιας αγοράς.

και με τις υπόλοιπες χώρες μέλη, οι οποίες με μεγάλη καθυστέρηση προσέθεσαν σημαντικές διατάξεις - διαφοροποιήσεις, προκειμένου να εξασφαλίσουν την επιβίωση – προστασία της ΕΑΒΙ τους. Και σαν να μην έφτανε αυτό, προσθέσαμε και μια σειρά άρθρων ελληνικής προέλευσης [Κεφ. Γ, άρθρα. 8-13] υποτίθεται για λόγους Διαφάνειας και Ελέγχου, τα οποία κατέστησαν αδύνατη την πραγματοποίηση οποιασδήποτε προμήθειας και επιπλέον μειώνουν και τη σοβαρότητα, με την οποία μας αντιμετωπίζουν οι ξένοι. Η σημερινή διαπίστωση σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, είναι ότι η οδηγία έχει αποτύχει στο στόχο της και έχει οδηγήσει μετά από 5 χρόνια εφαρμογής, σε ακόμη μεγαλύτερη εσωτερική συγκέντρωση στις μεγάλες βιομηχανικές χώρες (Γαλλία και Γερμανία έχουν πάνω από 90% κάλυψη των αμυντικών τους αναγκών από βιομηχανίες των χωρών τους). Στην πρόσφατη συνάντηση μας με τον Εκτελεστικό Διευθυντή της EDA, υπήρξε πλήρης ταύτιση απόψεων στο συγκεκριμένο θέμα. Όπως εξηγήσαμε και παραπάνω η κρισιμότητα της κατάστασης είναι τέτοια, που πρέπει να επικεντρωθούμε στα μέτρα άμεσης δράσης-στήριξης της βιομηχανίας. Στη περίπτωση του ν.3978, αυτά τα άμεσα μέτρα είναι οι εξαιρέσεις του, στις οποίες ευτυχώς η Χώρα μας μπορεί ακόμα να δράσει

προς όφελος της ΕΑΒΙ. Αναλυτικότερα: α. Προμήθειες Καινούργιων η Μεταχειρισμένων Υλικών – Αναβαθμίσεις τους-Συμβάσεις Εν Συνεχεία Υποστήριξης (FOS) μέσω Διακρατικών Συμφωνιών η Διεθνών Οργανισμών (ΝSPA-FMS –NCIA κλπ) β. Οι διακρατικές συμφωνίες και οι προμήθειες μέσω διεθνών οργανισμών, εξαιρούνται των διατάξεων του Ν3978/11.Ως εκ τούτου η σύναψη και υλοποίηση αυτών, είναι πεδίο ελεύθερο για άσκηση Εθνικής Πολιτικής που θα υποστηρίζει την ΕΑΒΙ γ. Ο ΣΕΚΠΥ προτείνει την επιβολή του μέτρου των Βιομηχανικών επιστροφών-Β.Ε. σε ύψος 40% της προμήθειας κατ’ ελάχιστον. Ο ξένος προμηθευτής να υποχρεούται σε Β.Ε. προς την EABI χωρίς να επιβαρύνεται το κόστος προμήθειας των συστημάτων. Τέτοιες Β.Ε. μπορεί να είναι: - Άμεση συμμετοχή της ΕΑΒΙ στην παραγωγή των συγκεκριμένων συστημάτων (η παλαιά ΕΠΑ) - Ανάθεση έργου στο σύνολο των δραστηριοτήτων της ΕΑΒΙ σε αντικείμενα άσχετα με την προμήθεια. Πχ μπορεί όντως να μην υπάρχει για πραγματικούς λόγους η δυνατότητα άμεσων Β.Ε. για ένα πυραυλικό σύστημα αλλά σίγουρα η εταιρεία κολοσσός που το προμηθεύει,

Πρέπει να τονιστεί προς όλους, και στο εσωτερικό (Πολ. Ηγεσία, Ε.Δ. κλπ) αλλά και στο εξωτερικό, ότι κανένα εξοπλιστικό δεν θα προχωρήσει, αν δεν εξαντλούνται οι δυνατότητες συμμετοχής της ΕΑΒΙ. Ο κάθε ξένος προμηθευτής πρέπει να θεωρεί βασικό κριτήριο επιτυχίας, το πακέτο συνεργασιών & βιομηχανικών επιστροφών. Δεν αποτελεί συντεχνιακή απαίτηση της ΕΑΒΙ αλλά Εθνικής Σημασίας Στόχο. Πριν από λίγα χρόνια όταν οι Τούρκοι απαίτησαν 40% τουλάχιστον ΕΠΑ, πολλοί στην χώρα μας το θεώρησαν αστείο. Οι σημερινές εξαγωγικές επιτυχίες της Τουρκικής ΕΑΒΙ κάνουν τους γείτονες να γελούν και εμάς να προβληματιζόμαστε.

Α3) Ανασυγκρότηση – Εξυγίανση της Κρατικής Αμυντικής Βιομηχανίας.

ε ολόκληρο τον κόσμο, οι Μεγαλύτερες Αμυντικές Βιομηχανίες, Κρατικές ή Ιδιωτικές, οι λεγόμενοι «Εθνικοί Πρωταθλητές», αποτελούν τις ατμομηχανές ανάπτυξης των συγκεκριμένων τομέων. Ας μην έχουμε αυταπάτες: χωρίς μία υγιή ΕΑΒ η Αεροδιαστημική Βιομηχανία στην Ελλάδα θα λειτουργεί αποσπασματικά και χωρίς δυνατότητες συμμετοχής σε μεγάλα αναπτυξιακά προγράμματα. Το ίδιο ισχύει και για τα ΕΑΣ, τα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά, την ΕΛΒΟ κλπ. Μια ΜμΕ της ΕΑΒΙ μπορεί να λειτουργεί ορθά αλλά ποτέ δεν θα μπορέσει να γίνει το εργαλείο άσκησης Πολιτικής Ανάπτυξης στον τομέα της ΕΑΒΙ. Ο Μεγάλος Κινέζος Ηγέτης και ΑναΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

43 μορφωτής Ντενγκ Σιάο Πίγκ είχε πει 20 χρόνια πριν «Δεν έχει σημασία αν η γάτα είναι άσπρη ή μαύρη, αρκεί να πιάνει τα ποντίκια». Στην περίπτωση της Ελληνικής Κρατικής Αμυντικής Βιομηχανίας θα πρέπει να ισχύσει το «Δεν έχει σημασία αν οι εταιρείες είναι Κρατικές ή Ιδιωτικές ή Μεικτές, αρκεί να είναι Κερδοφόρες, Ανταγωνιστικές και να συμβάλουν θετικά στην Εθνική Άμυνα, στην Ανάπτυξη και στην Απασχόληση.

Α4) Προώθηση των Πωλήσεων / Εξαγωγών των προϊόντων της ΕΑΒΙ από και με την βοήθεια του Ελληνικού Κράτους

λες οι χώρες του κόσμου χρησιμοποιούν τις κρατικές τους δομές (Διπλωματία, Άμυνα κλπ) για να στηρίξουν τις πωλήσεις της ΕΑΒΙ τους. Οι Πρέσβεις ακόμα και των μεγαλύτερων χωρών, λειτουργούν ανενδοίαστα ως Dealers των προϊόντων της ΕΑΒΙ της χώρας τους προκαλώντας πολλές φορές κατάπληξη στους δικούς μας ΥΕΘΑ. Επιτέλους και στην Ελλάδα ξεπεράστηκαν οι αγκυλώσεις του παρελθόντος και υπάρχει άψογη συνεργασία στον τομέα αυτόν, τόσο με την ΓΔΑΕΕ

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

όσο και με τον ΥΕΘΑ. Να τονίσουμε στο σημείο αυτό την ιδιαίτερα θετική στάση του ΥΕΘΑ, το οποίο καθιέρωσε την συμμετοχή της ΕΑΒΙ στα επίσημα ταξίδια του και την συν- διοργάνωση με την ΓΔΑΕΕ συναντήσεων με τις Εταιρείες και ΓΔΑΕΕ των ξένων Χωρών.

Συμπεράσματα 1. Στην χώρα μας, η οποία είχε από τις υψηλότερες αμυντικές δαπάνες σαν ποσοστό του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) από πολλές χώρες μέλη του ΝΑΤΟ, η αμυντική βιομηχανία συμμετέχει στην παραγωγή οπλικών συστημάτων με το μικρότερο ποσοστό εγχώριας συμμετοχής, από όλες τις χώρες της συμμαχίας. Το ποσοστό αυτό περιορίζεται σε μονοψήφιο αριθμό, γεγονός που υποδηλώνει την ελάχιστη Ελληνική Βιομηχανική εμπλοκή, με όλα τα αρνητικά οικονομικά επακόλουθα στο εμπορικό ισοζύγιο. 2. Η ανάπτυξη της αμυντικής βιομηχανίας της χώρας μπορεί να αποβεί καθοριστικός παράγων, όχι μόνο για την άμυνα της χώρας αλλά και για την οικονομική δραστηριότητα και την επιστημονική και τεχνολογική της εξέλιξη. Με τον τρόπο αυτό, η κοινωνία θα

εισπράξει διπλό μέρισμα από την αυξημένη εθνική ασφάλεια αλλά και από την αυξημένη δραστηριότητα και απασχόληση. 3. Τα προβλήματα που αφορούν την ΕΑΒΙ και οι απαραίτητες ενέργειες για την επίλυσή τους, απαιτούν την θεσμοθέτηση δομών μόνιμης συνεργασίας μεταξύ του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας και των Ελληνικών Αμυντικών Βιομηχανιών. Η συνεργασία αυτή θα συντονίσει καλύτερα τις απαιτούμενες ενέργειες, θα συντομεύσει το χρόνο για την ανάπτυξη και παραγωγή των αμυντικών προϊόντων και θα μεγιστοποιήσει τη συμμετοχή των Αμυντικών Βιομηχανιών στα εξοπλιστικά προγράμματα. Η Εγχώρια Αμυντική Βιομηχανία είναι αναπόσπαστο κομμάτι της Εθνικής Οικονομίας, η οποία μαζί με την Ελληνική Κοινωνία έχουν δεχθεί το χτύπημα της μεγαλύτερης μεταπολεμικής οικονομικής κρίσης. Η σημερινή μου τοποθέτηση, ελπίζω να συμβάλει θετικά στην διαμόρφωση των απαραίτητων πολιτικών ανασυγκρότησης της Ελληνικής Αμυντικής Βιομηχανίας, προς όφελος τόσο των Ε.Δ. όσο και της Εθνικής Οικονομίας γενικότερα.

ΠOΛITIKO ΚΑΙ ΣTPATHΓIKO Π E P I Σ K O Π I O

Μερικές σημειώσεις για το έγκλημα της Γενοκτονίας* Υπό κ. Βασιλείου Ν. Πατρώνα, Επιτίμου Νομικού Συμβούλου του ΥΠΕΞ**

πως λίαν επιτυχώς επισημαίνει ο πρέσβης κ. Απόστολος Ι. Παπασλιώτης στην γνωστή πραγματεία του για το έγκλημα της γενοκτονίας: ‘’Το έγκλημα της γενοκτονίας είναι τόσο παλαιόν όσο και η ανθρωπότης’’. (1) Πράγματι η διαδρομή του ανθρωπίνου βίου, είναι διάσπαρτη από εγκλήματα με σκοπό εξοντώσεως εθνικών φυλετικών και θρησκευτικών ομάδων. Ειδικότερες μορφές της γενοκτονίας είναι α) η Φυσική γενοκτονία β) η Βιολογική γενοκτονία, γ) η Πολιτιστική γενοκτονία και δ) η Πολιτική γενοκτονία.

Α. Φυσική Γενοκτονία Αυτή συμβαίνει όταν λαμβάνουν χώρα 1) φόνος των μελών της ομάδος 2) σοβαρά βλάβη της σωματικής η διανοητικής ακεραιότητος των μελών της ομάδος, και 3) εκ προθέσεως υποβολή της ομάδος σε συνθήκες διαβιώσεως, οι οποίες μπορούν να επιφέρουν την πλήρη ή μερική σωματική καταστροφή της (πχ εφαρμογή της μεθόδου του αργού θανάτου).

Β. Βιολογική Γενοκτονία Στην έννοια της Βιολογικής γενοκτονίας, περιλαμβάνονται πράξεις οι οποίες σκοπούν στην παρεμπόδιση της γεννήσεως στους κολπους ορισμένης ομάδος και η αναγκαστική μεταφορά παιδιών μιας ομάδας, σε άλλη ομάδα.

Γ. Πολιτιστική Γενοκτονία Αυτή υπάρχει όταν γίνεται βίαιη και συστηματική αποκοπή των αντιπρο-

σωπευτικών μορφωτικών στοιχείων της ομάδος. Όταν απαγορεύεται η χρήση της εθνικής γλώσσας, ακόμα και στις ιδιωτικές σχέσεις. Όταν γίνεται γίνεται συστηματική καταστροφή των εκτυπωμένων στην εθνική γλώσσα βιβλίων η θρησκευτικών έργων ή απαγόρευση εμφανίσεως νέων. Επίσης όταν υπάρχει συστηματική καταστροφή ή απαγόρευση χρήσεως ιστορικών μνημείων, ευκτηρίων οίκων, καταστροφή η διασπορά εγγράφων ή ενθυμίων, ιστορικών καλλιτεχνικών ή θρησκευτικών ως και αντικειμένων προοριζομένων για την λατρεία.

Δ. Πολιτική γενοκτονία Αν και η ανωτέρω κατηγορία δεν έχει γίνει αποδεκτή στην πράξη, για την εκπλήρωση της όλης εικόνος, παρατηρούμε ότι σοβαρές και συστηματικές διώξεις ένεκα ‘’πολιτικών αιτίων’’, μπορούν να πάρουν τελικά γενοκτονική μορφή. Το θέμα όμως αυτό, έχει γίνει αντικείμενο σοβαρών διαφωνιών

*Απο την εισήγηση η οποία έγινε την 18η Νοεμβρίου 2015 σε Ημερίδα του Διπλωματικού Κύκλου, η οποία διοργανώθηκε στο πολεμικό μουσείο Αθήνων, με θέμα: «Συμπλήρωση των 100 ετών από την Γενοκτονία των Αρμενίων.» **Πτυχιούχου Νομικής Σχολής, Διπλωματούχου Διεθνούς Δικαίου του Πανεπιστημίου του Λονδίνου (University College), Διπλωματούχου του Διεθνούς Δικαίου του Πανεπιστημίου των Παρισίων (ΙΙ), Διδάκτορος Διεθνούς Δικαίου του Πανεπιστημίου των Παρισίων (ΙΙ). Τεως Ειδικού Νομικού Συμβούλου και Προισταμένου της Ειδικής Νομικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Εξωτερικών.

και αντιπαραθέσεων. Ο όρος γενοκτονία(2), είναι οπωσδήποτε νεολογισμός. Τον επινόησε ο αμερικανός νομομαθής RAFHAEL LEMKIN και αποτελείται από το ελληνικό ουσιαστικό ‘’ΓΕΝΟΣ’’ και το λατινικό ρήμα ‘’caedere’’ (σκοτώνω) και έτσι σχηματίζεται η λέξη Γενοκτονία (Genocide). Όταν λέμε ότι η λέξη αυτή(3) καθαυτή είναι νεολογισμός, εννοούμε ότι η χρήση της κατά επίσημο τρόπο παραπέμπει σε περίοδο μετά τη λήξη του B΄Παγκοσμίου Πολέμου. Πράγματι στα Δικαστήρια της Νυρεμβέργης και του Τόκυο, για την εκδίκαση των υποθέσεων των μεγάλων εγκληματιών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, δεν αναφέρεται o όροs γενοκτονία ούτε στο σκεπτικό, ούτε στο διατακτικo τμήμα των αποφάσεών τουs. Την έννοια της γενοκτονίας εκάλυπτε γενικότερα το έγκλημα το οποίο έφερε τον τίτλο ‘’Εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητος’’. Ως γνωστόν τα ανωτέρω δικαστήρια επελήφθησαν των ακολούθων κατηγοριών εγκλημάτων: 1) εγκλήματα κατά της ειρήνης (ήτοι η προετοιμασία και η εξαπόλυση επιθετικού πολέμου), 2) εγκλήματα του Δικαίου του Πολέμου και 3) εγκλήματα κατά της ανθρωπότητος. Συμβατική Ρύθμιση(4) Μετά την λήξη του αρμαγεδώνος του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου και όσων συνέβησαν κατά την φοβερή εκείνη περίοδο, ήταν επόμενο η διεθνής κοινότης να ασχοληθεί άμεσα με το φλέγον ζήτημα της γενοκτονίας. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

45 Πράγματι στις 2 Νοεμβρίου 1946 η Ινδία, η Κούβα και ο Παναμάς, πρότειναν όπως συμπεριληφθεί στην Ημερήσια Διάταξη της 1ης Συνόδου της Γενικής Συνελεύσεως του νεοσύστατου Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), ένα πρόσθετο θέμα σχετικά με την πρόληψη και την καταστολή της Γενοκτονίας. Με την υπ΄άριθμ 96 Απόφαση της Γενικής Συνελεύσεως(4) της 11ης Δεκεμβρίου 1946, αποφασίστηκε η κατάρτιση σχετικού προσχεδίουΣυμβάσεως. Τελικά την 9ην Δεκεμβρίου 1948, υιοθετήθηκε από την ίδια την Συνέλευση κατά την συνεδρία της στο PALAIS DE CHAILLOT των Παρισίων, σχέδιο διεθνούς συμβάσεως με τίτλο: ‘’Σύμβαση δια τη πρόληψη και καταστολή του εγκλήματος της γενοκτονίας’’. Η Ελλάδα κύρωσε την σύμβαση αυτή με το Ν.Δ υπ’άριθμου 3091 της 6/12ης Οκτωβρίου 1954, το οποίο δημοσιεύτηκε στο υπ΄ άριθμ Α΄250/1954, Φύλλο της Εφημερίδος της Κυβερνησεως. Σήμερα όλες οι χώρες του κόσμου έχουν κυρώσει την εν λόγω σύμβαση, πλήν της Δομινικανικής Δημοκρατίας, όπως προκύπτει τουλάχιστον από τον σχετικό πληροφοριακό πίνακα του Διαδικτύου της 5ης Νοεμβρίου 2015, έχει όμως επικυρώσει το Καταστατικό του Διεθνούς Δικαστηρίου, περί του οποίου αναφερόμαστε κατωτέρω, οπότε καλύπτεται πλήρως το κενό αυτό. Η εν λόγω σύμβαση αποτελείται από το Προοίμιο και 19 άρθρα. Το προίμιο είναι καθοριστικό, διότι περιέχει βαρυσήμαντα στοιχεία: 1) ορίζει ρητά ότι η Γενοκτονία είναι έγκλημα διεθνούς δικαίου. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι όλα τα κράτη θίγονται από το έγκλημα αυτό. Εν τούτοις, αν και πρόκειται για έγκλημα διεθνούς δικαίου, δεν προβλέφθηκε όμως στην Σύμβαση η ‘’Αρχή της Παγκόσμιας Καταστολής’’. Κλασσικό παράδειγμα της Αρχής αυτής, είναι το έγκλημα της Πειρατείας στην Ανοιχτή Θάλασσα, όπου όλα τα κράτη έχουν αρμοδιότητα και δικαιοδοσία να προβαίνουν στην καταστολή της. 2) ΑναΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Εικόνα από την γενοκτονία των Αρμενίων.

γνωρίζεται επίσης στο προοίμιο της Συμβάσεως ότι σε όλες τις εποχές της Ιστορίας, η ανθρωπότητα υπέστη σημαντικές απώλειες από πράξεις γενοκτονίας. Πρόκειται εν προκειμένω περί γενικής διαπιστώσεως και επομένως η σύμβαση δεν συνδέεται με κανένα συγκεκριμένο γεγονός. Προσπάθειες από πλευράς Σοβιετικής Ενώσεως και Πολωνίας, όπως γίνει μνεία των πράξεων οι οποίες εκδόθηκαν από το Δικαστήριο της Νυρεμβέργης, δεν επετεύχθησαν. 3) Το προοίμιο αναφέρεται τέλος στην ανάγκη διεθνούς συνεργασίας. Είναι προφανές ότι τούτο αποτελεί σημαντικό παράγοντα, διότι λόγω της φύσεως του εγκλήματος, μόνο με την διεθνή συνεργασία μπορεί να υπάρξει, εν πολλοίς, ουσιαστική καταστολή της γενοκτονίας. ΆΡΘΡΟ I

Στο άρθρο αυτό, επιβεβαιώνεται ότι η γενοκτονία μπορεί να συντελεσθεί τόσο εν καιρώ ειρήνης, όσο και εν καιρώ πολέμου και ότι αποτελεί έγκλημα διεθνούς δικαίου και πρέπει να προλαμβάνεται και να τιμωρείται εφόσον διαπραχθεί. Πράγματι, γενοκτονικές πράξεις έχουν λάβει χώρα και εν καιρώ ειρήνης. Αρκεί να θυμηθούμε τις σφαγές των αρμενίων των ετών 18951896 με τα γεγονότα του Διαμπαρκίρ (1895 - Ντιγιαρμπακίρ) και της Κωνστα-

ντινουπόλεως (1896). Δηλαδή σε χρόνο πριν την έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου(5) (1-4.8.1914). και πριν την έναρξη της μεγάλης σφαγής των αρμενίων, με πρώτο δείγμα της διώξεως της νύχτας της 24ης Απριλίου 1915(6). Τα Δικαστήρια της Νυρεμβέργης και του Τόκυο, περιορίσθηκαν στις γενοκτονικού χαρακτήρα πράξεις οι οποίες έλαβαν χώρα μετά την έναρξη των εχθροπραξιών. ΆΡΘΡΟ II

Στο άρθρο αυτό, περιέχονται τα στοιχεία του εγκλήματος της γενοκτονίας. Σύμφωνα με την επίσημη ελληνική μετάφραση, το κείμενο του άρθρου αυτού έχει ως ακολούθως: «Εις την παρούσα Σύμβασιν, ως γενοκτονία νοείται οποιαδήποτε εκ των κατωτέρω πράξεων ενεργουμένων με την πρόθεσιν ολικής ή μερικής καταστροφής ομάδας, εθνικής, εθνολογικής, φυλετικής ή θρησκευτικής, ως: α) Φόνος των μελών της ομάδας. β) Σοβαρές βλάβες της σωματικής ή διανοητικής ακεραιότητος των μελών της ομάδας. γ) Εκ προθέσεως υποβολή της ομάδας εις συνθήκας διαβιώσεως, δυναμένων να επιφέρωσι την πλήρη ή την μερική σωματική καταστροφή αυτής.

46 δ) Μέτρα αποβλέποντα εις την παρεμπόδισιν των γεννήσεων, εις τους κόλπους ορισμένης ομάδας. ε) Αναγκαστική μεταφορά παίδων μίας ομάδας εις ετέραν ομάδα. Από το ανωτέρω άρθρο, προκύπτει ότι αντικείμενο του εγκλήματος είναι η ομάδα, δηλαδή στόχευση της ομάδος ως συνόλου. Το άρθρο ομιλεί περί προθέσεως, άρα για την διάπραξη του εγκλήματος πρέπει να υπάρχει DOLUS SPECIALIS, δηλαδή ειδική πρόθεση εξοντώσεως της ομάδος. Είναι προφανές ότι η ανωτέρω διάταξη περιορίζεται στην φυσική και βιολογική γενοκτονία. Δεν καλύπτει συνεπώς την πολιτιστική και πολύ περισσότερο την πολιτική γενοκτονία. Αξίζει να σημειωθεί, ότι υπήρξαν προσπάθειες να συμπεριληφθεί και η έννοια τουλάχιστον της πολιτιστικής γενοκτονίας πλην όμως, τούτο δεν έγινε τελικά αποδεκτό, λόγω των αντιδράσεων από πλευράς κυρίως των κρατών με αποικιακές κτήσεις. Συγκεκριμένα, τα κράτη αυτά αποτελούσαν μεταναστευτικούς προορισμούς από τις περιφέρειες προς τις Μητροπόλεις. Πράγμα το οποίο τους ανάγκαζε να εφαρμόζουν πολιτική αφομοιώσεως, για λόγους εθνικής συνοχής. Αν δε γινόταν αποδεκτή η πολιτιστική γενοκτονία ή καταχρηστική ή κακόπιστος ερμηνεία της, θα μπορούσε να τινάξει στον αέρα την χρησιμότητα για τα αποικιακά αυτά κράτη, της ως άνω πολιτικής. ΆΡΘΡΟ III

Με το άρθρο αυτό τιμωρούνται πλην της γενοκτονίας per se (βλ.αρθρο 1): α) Η συννενόηση για την διενέργεια γενοκτονίας, β) Η άμεσος και δημόσια προτροπή για την διενέργεια γενοκτονίας γ) Η απόπειρα γενοκτονίας και δ) Η συνέργεια στην γενοκτονία. Ενώ το άρθρο αναφέρει την απόπειρα για την διάπραξη γενοκτονίας, παραλείπει τις λεγόμενες “προπαρασκευαστικές πράξεις”, σε αντίθεση με τα καταστατικά των Δικαστηρίων της Νυρεμβέργης και του Τόκυο, τα οποία αναφέρονται ρητά στην έννοια αυτή. Πως νοούνται οι προπαρασκευ-

αστικές αυτές πράξεις αναφορικά με την γενοκτονία; Σύμφωνα με προσχέδιο της Γραμματείας των Η. Εθνών αυτές ήταν: α) Οι μελέτες και έρευνες οι οποίες σκοπούν στην βελτίωση της τεχνικής γενοκτονίας β) Η δημιουργία εγκαταστάσεων, κατασκευής, προμήθειας, διακρίσεως ή χορηγήσεως υλικών και προιόντων εν γνώσει ότι προορίζονται για την διάπραξη γενοκτονίας και γ) Οι οδηγίες, οι διαταγές, οι εντολές, ο καθορισμός αρμοδιοτήτων ενόψει διαπράξεως της γενοκτονίας. Εν πάσει περιπτώση η έννοια δεν έγινε τελικά αποδεκτή και τούτο λόγω σθεναράς αντιδράσεως των χωρών του αγγλοσαξονικού συστήματος δικαίου, για τα οποία η καταστολή των προπαρασκευαστικών πράξεων εφαίνετο απαράδεκτη. ΆΡΘΡΟ IV

Σύμφωνα με το σπουδαίο αυτό άρθρο: “Τα άτομα τα διενεργήσαντα γενοκτονίαν ή μία οποιαδήποτε εκ των άλλων πράξεων των απαριθμουμένων εις το άρθρον 3, θα τιμωρούνται είτε είναι κυβερνώντες, είτε υπάλληλοι, είτε ιδιώται”. Η ανωτέρω διάταξη, δεν αναφέρεται ότι αίρεται το άδικον της πράξεως εάν υπάρχει προσταγή προερχόμενη εκ του νόμου, ή από αρμόδια προϊσταμένη αρχή. Το στοιχείο αυτό, είχε απορριφθεί κάθετα τόσο από την Νυρεμβέργη, όσο και από το Τόκυο. Τα Δικαστήρια αυτά δεν απεδέχθησαν ως γνωστόν, καμία δικαιολογία την οποία προέβαλαν οι κατηγορούμενοι αναφορικά με την ύπαρξη προσταγής άνωθεν. Πάντως, η ατυχής αυτή παράληψη της Συμβάσεως, φαίνεται να καλύφθηκε εν μέρει μέσω της νομολογικής οδού, όπως απέδειξε μετέπειτα δικαστηριακή πρακτική(7). ‘ΑΡΘΡΟ V

Κατά το άρθρο αυτό, τα Συμβαλλόμενα Μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να θεσπίσουν τα σχετικά νομοθετικά μέτρα και να προνοήσουν για

αποτελεσματικές ποινικές κυρώσεις. ‘ΑΡΘΡΟ VΙ

Σύμφωνα με το άρθρο αυτό, τα πρόσωπα τα οποία κατηγορούνται για γενοκτονία ή για πράξεις οι οποίες αναφέρονται στο άρθρο 3 της Συμβάσεως, “θα προσάγωνται ενώπιον των αρμόδιων δικαστηρίων, του κράτους επί του εδάφους του οποίου η πράξις συνετελέσθη ή ενώπιον Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, καθισταμένου αρμοδίου δι’ εκείνα εκ των Συμβαλλομένων Μερών, ατινα θα έχουν αναγνωρίσει την δικαιοδοσίαν αυτού”. Όπως προαναφέραμε, η Σύμβαση δεν συγκράτησε την Αρχή της Παγκόσμιας Καταστολής. Ούτε και κατά την εποχή της συνάψεώς της υπήρχε Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Το όνειρο αυτό της Διεθνούς κοινότητας, εκπληρώθηκε όπως αναφέρουμε κατωτέρω, πάρα πολύ αργότερα. ΆΡΘΡΟ VII

Κατά το άρθρο αυτό η γενοκτονία και οι λοιπές πράξεις, δεν θεωρούνται πολιτικά εγκλήματα, καθ’όσον αφορά την έκδοση την οποίαν τα συμβαλλόμενα μέρη οφείλουν να τα αποδέχονται σύμφωνα με την νομοθεσία τους. ΆΡΘΡΟ VIII

Σημαντικό άρθρο το οποίο προβλέπει την ανάληψη δράσεως των Ην. Εθνών εφόσον τούτο ζητηθεί από οποιοδήποτε συμβαλλόμενο μέρος (π.χ. Απόφαση Συμβουλίου Ασφαλείας για την εφαρμογή του κεφαλαίου VI και VII του Χαρτου των Ηνωμένων Εθνών. Τέλος το άρθρο ΙΧ προβλέπει την επίλυση διαφορών μέσω του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, ενώ τα άρθρα Χ-ΧΙΧ ασχολούνται με διαδικαστικές λεπτομέρειες, συνήθεις στις πολυμερείς διεθνείς συμβάσεις.

Νεώτερες εξελίξεις Το πρόβλημα των διεθνών κυρώσεων για εγκλήματα Διεθνούς Δικαίου, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ίδρυση Διεθνούς Ποινικού δικαστηρίου. Μετά από προσπάθειες πολλών δεκαετιών, τούτο συνέβη τελικά την νύχτα της 17ης Ιουλίου 1992, όπου η ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Εκτοπισμοί Ποντίων

47 Διπλωματική Διάσκεψη για τη σύσταση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου η οποία είχε συνέλθει υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, υιοθέτησε μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις το καταστατικό του Δικαστηρίου(8). Του δικαστηρίου αυτού, είχε προηγηθεί βέβαια η σύσταση ειδικών ποινικών δικαστηρίων, όπως τα Δικαστήρια για τα εγκλήματα στην πρώην Γιουγκοσλαβία και στην Ρουάντα, το Δικαστήριο για τη Σιέρρα Λεόνε, το Δικαστήριο για την Καμπότζη και το Δικαστήριο για τον Λίβανο. Η Ελλάδα κύρωσε το καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, με τον Νόμο υπ’αριθμόν 3003/2002 (ΦΕΚ 75 Α’2002). Σύμφωνα με το άρθρο 6 του καταστατικού, το έγκλημα της Γενοκτονίας εμπίπτει στην αρμοδιότητα του Δικαστηρίου. Κατά το άρθρο δε 13, το Δικαστήριο δύναται να ξεκινήσει την εξέταση μιας υποθέσεως Γενοκτονίας, με τρεις τρόπους: α) με παραπομπή μιας “καταστάσεως” (Γενοκτονίας), από ένα κράτος το οποίο είναι συμβαλλόμενο Μέρος στο καταστατικό, β) με παραπομπή μιας κατάστασεως (Γενοκτονίας), από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ην. Εθνών, κατ΄εφαρμογή του κεφαλαίου VII του Χάρτου των Ην. Εθνών και γ) από τον Εισαγγελέα του Δικαστηρίου με δική του πρωτοβουλία (αυτεπαγγέλτως – proprio motu). Με την ίδρυση λοιπόν του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, ο δρόμος άνοιξε και έχουμε τώρα το απαραίτητο συμπλήρωμα του Δικαίου για την καταστολή της Γενοκτονίας, για την οποία έχει προβληθεί στις μέρες μας και ένας άλλος όρος εκείνος της “εθνοκαθάρσεως”, αν και στην ουσία αμφότεροι οι όροι συμπίπτουν. Το μέλλον θα δείξει αν οι προσδοκίες του Διεθνούς Κοινότητας για το θέμα αυτό, έγιναν τελικά πραγματικότητα.(9) ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Υποσημειώσεις (1) Βλ. Αποστόλου Ι. Παπασλιώτου, το έγκλημα της Γενοκτονίας, Θεσσαλονίκη, 1966, σελ.4 (2) ibid., σελ.57, κ. Έπ., (3) Ο R.LEMKIN είναι επίσης γνωστός και από το βιβλίο του “ΑXIS RULE IN OCCUPIED EUROPE” Washington, 1994, εκδ. Του CARNEGIE ENDOWMENT FOR INTERNATIONAL PEACE, Division of International Law. Στο σπουδαίο αυτό έργο, ο συγγραφέας παρουσιάζει τις νομοθεσίες τις οποίες εφήρμοσαν οι Δυνάμεις του Άξονος στις κατεχόμενες χώρες, πολλές από τις οποίες είχαν γενοκτονικό χαρακτήρα. Ειδικά για την Ελλάδα γίνεται αναφορά για την εφαρμογή νόμων στις περιοχές της ιταλικής, γερμανικής και βουλγαρικής ζώνης κατοχής (σελ.185 κ.έπ.,). Αναφορικά με την τελευταία, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι τα μέτρα τα οποία εφήρμοσε η Βουλγαρία κατά τα έτη 1941- 1944 στην ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, υπήρξαν ώς επί το πλείστον μέτρα εξοντώσεως σχεδόν όλου του εντόπιου πληθυσμού. Βλ. για τα πορίσματα νεώτερων ερευνών στο βιβλίο: “Η Βουλγαρική κατοχή στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη 19411944, επιμ. Ξανθίππης Κοτζαγεώργη – Ζυμάρη, Θεσσαλονίκη, 2002, εκδ. Ιδρύματος Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, in passim. (4) Bλ. Π.χ. για τό καταστατικό του Δικαστηρίου της Νυρεμβέργης, Das Urteil von Nurnberg, 1946, έκδοση dtv dokumente. Με εισαγωγή από τον Ηerbert Klaus, Munchen, 1961, εκδ. Deutscher Taschenbuch Verlag GmbH & Co. KG, και ιδίως σελ 21. Cf. επίσης για το καταστατικό και τις αποφάσεις του Δικαστηρίου της Νυρεμβέργης και της Άπω Ανατολής, στα αντίστοιχα εκτενή λήμματα του “THE OXFORD COMPANION TO WORLD WAR II” εκδ. Ι.C.B, DEAR Oxford University Press, Λονδίνο 2005 σελ 643 κ.έπ. και 271 κ.έπ. αντιστοίχως. Σποραδική μνεία του όρου “Γενοκτονία”, υπήρξε μόνο στο σκεπτικό μερικών κατωτέρων στρατιωτικών δικαστηρίων, τα οποία συστάθηκαν βάσει του Νόμου αρ.10 του Συμμαχικού Συμβουλίου Ελέγχου της Γερμανίας και ειδικότερα των στρατιωτικών δικαστηρίων στην αμερικανική ζώνη κατοχής (Allied Control Council, Law no10, Punishment of Persons Guilty of War Crimes, Crime Against Peace

and Against Humanity, 20 December 1945, Official Gazette of the Control Council for Germany, No 3, 21.1.1946) βλ. Φανή Δασκαλοπούλου – Λιβαδά, Διεθνες Ποινικό Δικαστήριο, Από την Νυρεμβέργη στη Χάγη, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2013,σελ.18, Υποσημείωση 125. (5) Η τυπική ημερομηνία της έναρξης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, θεωρείται η 4η Αυγούστου 1914 η οποία είναι η ημερομηνία της εισόδου της Μ. Βρετανίας στον Πόλεμο. Προηγήθηκε μία δραματική αλληλουχία πολυήμερων διπλωματικών διακοινώσεων, των οποίων μία παραστατική εικόνα παρουσιάζεται στο εξαίρετο τρίτομο έργο με τίτλο “Eικονογραφημένη Ιστορία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου’’, συνεταχθέν απο τους Σπυρίδωνα Σκόντρα και Κυριάκον Κοροβήλα, εκδ. ΚΕΚΡΟΨ, Αθήνα 1969. Ως προαίτιοι θα πρέπει να θεωρηθούν το Βερολίνο και η Βιέννη. βλ.Προχείρως Volker Bergahn, Der este Weltkrieg, εκδ. Verltag C.H. Beck, Munchen. 2003, σελ.27. (6) Jean-Marie Carzou, Un Genocide exenplaire, Armenie 1915, εκδ. Marabout, Paris, 1975 in pasim. Στο βιβλίο αυτό, περιέχεται και ενδιαφέρουσα διπλωματική αλληλογραφία μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής και της Οθωμανικής Κυβερνήσεως. Μια πολύ λίγο γνωστή γενοκτονικού χαρακτήρα δραστηριότητα εν καιρώ ακόμα ειρήνης, δηλαδή το έτος 1904, συντελέσθηκε από την Αυτόκρατορική Γερμανία στην γερμανική κτήση της Νοτιοδυτικής Αφρικής τη σημερινή Ναμίμπια. Με τη πρόφαση μιας τοπικής εξεγέρσεως, εξοντώθηκαν δεκάδες χιλιάδες μέλη της φυλής HERERO, με κίνδυνο εξαφανίσεως ολόκληρης της αφρικάνικης αυτής φυλής. Σύμφωνα όμως με την γερμανική εκδοχή ο αριθμός των θυμάτων ήταν μόνο 10.000 βλ.Winfried Speirkamp, Deutsche Kolonialogeschichte, εκδ. RECLAM, Stuttgart, 2006, σελ 9. (7) βλ. Παπασλιώτη op.cit., σελ 98 κ.επ. (8) βλ. Δασκαλοπούλου – Λιβαδά op.cit., σελ 1 κ.επ. (9) Ήδη διαβάζουμε στον ημερήσιο τύπο (2627 Μαρτίου 2016) ότι ο ηγέτης των Σέρβων της Βοσνίας Ράντοβαν Κάρατζιτς κατεδικάσθη από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, σε 40 ετών φυλάκιση για το έγκλημα της Γενοκτονίας.

Ασφάλεια ο βασικός πυλώνας ανάπτυξης της χώρας Υπό κ. Ευαγγέλου Γεωργούση, Αντιπτεράρχου (Ι) ε.α, Επιτίμου Διοικητού Δ.Α.Ε, μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ - Προέδρου Συνδέσμου Αποφοίτων Σ.Ι

ια αρκετούς το θέμα της Ασφάλειας της Χώρας ίσως είναι κάτι το δεδομένο, κάτι που υπάρχει αφ’ εαυ-

τού. Τονίζουν δε προς υποστήριξη αυτής της θέσης, ότι αφού είμαστε μέλη μεγάλων διεθνών οργανισμών, όπως ΝΑΤΟ και Ε.Ε, αυτά τα θέματα έχουν λυθεί για την Χώρα. Όμως διαφεύγει πως για να θεωρείται μία χώρα ασφαλής, δεν αρκεί η συμμετοχή αυτής στους οργανισμούς αυτούς ή και σε άλλους, όπως η διεθνής ιστορική πραγματικότητα έχει δείξει. Αν η ίδια, η κάθε χώρα, δεν πείθει κάθε μέρα και σε κάθε περίσταση ότι διαθέτει όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν την έννοια της Εθνικής της Ασφάλειας στην οποία όπως είναι πλέον γνωστό εμπεριέχεται και η έννοια της Εθνικής Άμυνας, κανείς δεν θα το θεωρήσει δεδομένο και θα λειτουργήσει ανάλογα. Και φυσικά ακόμα και αν διαθέτεις όλη την αναγκαία υλική υποδομή Ασφάλειας αυτό δεν είναι αρκετό. Η Κρατική δομή και οι εμπλεκόμενοι αρμόδιοι φορείς, πρέπει να πείθουν ότι έχουν τις γνώσεις και τις ικανότητες, αλλά κυρίως και πρωτίστως η Πολιτική Ηγεσία ότι έχει την βούληση να τις χρησιμοποιήσει κατά περίπτωση. Αν, για παράδειγμα, η Χώρα διαθέτει ότι χρειάζεται για την αντιμετώπιση μιας ευρείας κλίμακας τρομοκρατική ενέργεια, όπου εμπλέκονται διάφοροι φορείς και έχει επίσης τον κατάλληλο σχεδιασμό δράσης με τους προβλεπόμενους κανόνες εμπλοκής, αλλά οι αρμόδιοι προς τούτο φορείς στη λήψη των αναγκαίων αποφάσεων, στον σωστό χρόνο, δεν έχουν μελετήσει το θέμα, δεν τα έχουν δοκιμάσει σε «ασκήσεις», είναι εξασφαλισμένη η αποτυχία, αν όχι η τραγωδία. Η μεγαλύτερη σε ισχύ Άμυνας και Ασφάλειας χώρα του πλανήτη, η Δύναμη που κυριαρχεί σε όλους τους οργανισμούς που συμμετέχει, οι ΗΠΑ, βρέθηκαν απροετοίμαστες την 11η Σεπτεμβρίου 2001 και ένα τρομοκρατικό κτύπημα από μία οργάνωση, τους επέφερε ένα τεράστιο πλήγμα στην εικόνα τους. Ένα πλήγμα που για να διορθώσουν τις επιπτώσεις του, η τότε Κυβέρνησή τους, ενέπλεξαν τη χώρα σε δύο μεγάλες πολεμικές αναμετρήσεις (Αφγανιστάν, Ιράκ) και όχι μόνο, με τεράστιο οικονομικό, αλλά κυρίως ανθρώπινο κόστος. Η αρκετά μακρά, για τα ιστορικά δεδομένα της Ευρώπης, περίοδος ειρήνης που είχε εξασφαλίσει ο ψυχρός πόλεμος Δύσης-Ανατολής και η πυρηνική ισορροπία, έχει περάσει σε όλους μας την αίσθηση αυτής της άποψης περί δεδομένης ασφάλειας, της διαρκούς ειρήνης. Σε μερικές δε περιπτώσεις αυτό το αίσθημα έχει την εικόνα της απαίτησης, της εφαρμογής δηλαδή κάτι εντελώς φυσικού θέματος. Την ίδια όμως στιγμή, αν μετρήσουμε τις μικρές και μεγάλες θερμές συγκρούσεις σε παγκόσμια κλίμακα, μάλλον θα εκπλαγούμε διαπιστώνοντας ότι αυτές πλησιάζουν

τις τριάντα. Μερικές δε εξ αυτών, πολύ σοβαρές και με τεράστιες οικονομικές και όχι μόνο, επιπτώσεις, βρίσκονται στη γειτονιά μας. Εκτός αυτών των συγκρούσεων, προηγουμένως αναφερθήκαμε στην τρομοκρατία που είναι μία από τις πολλές μορφές των λεγομένων ‘’Ασύμμετρων Απειλών’’. Αυτού του είδους οι απειλές, ως γνωστόν, δεν έχουν σύνορα, δεν είναι δεδομένης κατεύθυνσης, ενώ είναι ικανές, σε αρκετές περιπτώσεις, να υπερισχύσουν των κλασικών δυνάμεων, λόγω χρήσης μη συμβατικών μέσων και μεθόδων, αλλά κυρίως διότι δεν έχουν κανέναν ηθικό περιορισμό ή σεβασμό στην ανθρώπινη υπόσταση. Αντίθετα την θεωρούν πολλές φορές ως το μέσον επίτευξης των στόχων τους. Όλα τα Κράτη είναι εν δυνάμει στόχοι αυτών των απειλών και των κινδύνων, γεγονός που φέρνει αμέσως στο προσκήνιο την έννοια Ασφάλεια. Όλα τα δυτικά Κράτη είναι στόχοι του φανατικού θρησκευτικού εξτρεμισμού, ο οποίος έχει γίνει ένα με τα διάφορα τρομοκρατικά κινήματα και οργανώσεις, απειλώντας ευθέως την κοινωνική σταθερότητα και φυσικά την οικονομική ανάπτυξη. Ένα τρομοκρατικό κτύπημα σε

αεροσκάφος πολιτικής αεροπορίας που απογειώθηκε από αεροδρόμιο της Αιγύπτου, έχει ήδη προκαλέσει στη χώρα αυτή μείωση των τουριστικών αφίξεων που, σύμφωνα με σχετικές μετρήσεις, πλησιάζει το 40%. Η μετακίνηση σοβαρού αριθμού πληθυσμών, λόγω τοπικών θερμών συγκρούσεων, όπως στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ, στη Συρία και την Λιβύη, έχουν καταστήσει ίσως τον ανθρώπινο πόνο ‘’Ασύμμετρη Απειλή’’ για τις κοινωνίες του δυτικού κόσμου, κυρίως της Ευρώπης, προς την οποία κατευθύνεται το σύνολο, σχεδόν, του μεταναστευτικού ρεύματος. Μέσα στα πλήθη των εξ ανάγκης εκτοπισμένων, που αναζητούν έναν νέο τόπο ασφαλή για να ζήσουν, έχουν εισχωρήσει και τα εκμεταλλεύονται, οι φανατικοί του Ισλάμ και τρομοκρατικές οργανώσεις που άλλους στόχους και σκοπούς έχουν, όπως οι ίδιοι έχουν κατ’ επανάληψη δηλώσει και στην πράξη έχουν αποδείξει. Ήδη η Χώρα μας είναι στο ‘’μάτι αυτού του κυκλώνα’’, αφού οι πρόσφατες εξελίξεις στην Μέση Ανατολή, την κατέστησαν σχεδόν «μονόδρομο» αυτού του τεράστιου μεταναστευτικού ρεύματος. Οι πιθανές επιπτώσεις στην οικονομία αρκετών νησιών μας, στο Αιγαίο, είναι εμφανείς και μάλλον θα γίνουν σοβαρότερες στο άμεσο μέλλον, αν δεν ληφθούν τα προβλεπόμενα μέτρα. Οι αρμόδιοι φορείς, ως να μην καταλαβαίνουν ποίο ακριβώς είναι το πρόβλημα των χωρών της Ευρώπης, της Ε.Ε στον σκληρό πυρήνα της οποίας αναζητούμε την ασφάλεια, κατά την προσέγγιση κάποιων, λένε και πράττουν διάφορα μακράν της λύσης του προβλήματος, χάνοντας πολύτιμο χρόνο. Οι κοινωνίες των χωρών της Ευρώπης πιέζουν τις κυβερνήσεις τους ότι δεν θέλουν, δεν αντέχουν άλλους μετανάστες. Έτσι το σχέδιο τους έχει στόχο την ελαχιστοποίηση των ροών με κάθε κόστος. Για κάποιους λίγους ίσως δώσουν τελικά την συγκατάθεσή τους, εφόσον βέβαια έχουν ελεγχθεί και διαλεχθεί. Η Ελλάδα φυσικά δεν μπορεί μόνη της να σταματήσει τις ροές, αλλά δε θα πρέπει το θέμα αυτό να αφεθεί στην καλή διάθεση της Τουρκίας και στις όποιες ικανότητες και μέτρα ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

49 της Ε.Ε τα οποία αν τα αναλύσουμε δεν λένε να μην έρθουν μετανάστες στην Ελλάδα, αλλά να μην είμαστε εμείς στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη ο τελικός προορισμός τους. Αν έρθουν σε εσάς κάντε ότι θέλετε και μη μας εμπλέκετε. Κατά τη γνώμη μας η Ασφάλεια της Χώρας και του Λαού δεν είναι θέμα ιδεολογίας. Όταν, λοιπόν η Ασφάλεια της Χώρας αμφισβητείται ή υπάρχουν ερωτηματικά και ενδοιασμοί σε διάφορους τομείς αυτής, η τόσο αναγκαία οικονομική ανάπτυξη που θα μας βγάλει από την εξάχρονη κρίση, θα αναβάλλεται. Κανείς δεν αρνείται ότι για κάθε μικρό ή μεγάλο επενδυτή που θα δώσει δουλειές για να μειωθεί το «τέρας» της ανεργίας, έχουν σημασία το σταθερό φορολογικό σύστημα, η γρήγορη απονομή της δικαιοσύνης, η εργασιακή ειρήνη και άλλα. Όμως ο κεντρικός πυλώνας είναι το αίσθημα ασφάλειας που εκπέμπει η Χώρα στον επιχειρηματικό κόσμο. Από τον τρόπο που γίνονται οι διαδηλώσεις στις πόλεις, από την αποτελεσματική εφαρμογή των νόμων για τη διασφάλιση των πολιτών και των περιουσιών τους, αλλά και γενικά στην λειτουργία της Δημοκρατίας σχετικά με την υπεράσπιση των δικαιωμάτων όλων των πολιτών και των εργαζομένων, θα καταλάβουμε τον βαθμό εσωτερικής ασφάλειας που η Χώρα παρέχει. Στη Χώρα μας, τα τελευταία χρόνια, ζούμε μία γενική κρίση, στην κορυφή της οποίας, ως επιφαινόμενο από το 2009 μέχρι σήμερα, είναι η οικονομική πλευρά αυτής. Σύμφωνα με τους ειδικούς, μετά την απαξίωση της κομουνιστικής θεωρίας στην πρακτική εφαρμογή της, περί ‘’αταξικής κοινωνίας’’ και την ‘’εξουσία του προλεταριάτου’’, όπως αυτό επιβεβαιώθηκε με την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, έχουμε περάσει στην κρίση του καπιταλιστικού συστήματος. Αφού για μία περίπου δεκαπενταετία δοκιμάστηκε η θεωρία της ασύδοτης, χωρίς κανόνες, λειτουργία των αγορών, όταν έφτασε ο ‘’κόμπος’’ της φούσκας των τραπεζών στο «χτένι» των κρατικών δομών, άρχισαν να μπαίνουν κάποιοι κανόνες και να γίνονται σχετικοί έλεγχοι. Το καπιταλιστικό σύστημα έχει έντονα ανεπτυγμένο το ‘’αίσθημα’’ της αυτοσυντήρησης, γιατί απλά η βασική αρχή που το διέπει, αυτή του κέρδους και της ελεύθερης ανάπτυξης, δεν έχει ιδεοληψίες και αναστολές. Αναγνωρίζει τους κινδύνους που απειλούν την λειτουργία του και τους αντιμετωπίζει μεταλλασσόμενο ανάλογα, χωρίς μοΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

νολιθικότητα ιδεών. Έτσι αυτό που φαίνεται στον ορίζοντα με σχετική βεβαιότητα να επικρατήσει εντός του 21ου αιώνα, είναι η μία και μοναδική αξία, βάση της οποίας θα κρίνονται όλα. Η αξία της ‘’Δύναμης’’. Αυτήν θα σέβονται και θα φοβούνται και φυσικά θα ακολουθούν άνθρωποι και Κράτη, κάθε οργανωμένη κοινωνία. Η Δύναμη σε κάθε της έκφανση. Αξίες όπως ανθρωπισμός, ελευθερία, δημοκρατία, σεβασμός δικαιωμάτων κ.α, φαίνεται ότι θα αναλύονται, θα ερμηνεύονται και τελικά θα εφαρμόζονται υπό το πρίσμα της αξίας ‘’ΔΥΝΑΜΗ’’, ‘’ΙΣΧΥΣ’’. Στον τομέα της Εθνικής Άμυνας, που όπως είπαμε, είναι μέρος της Εθνικής Ασφάλειας, υπάρχει συγκεκριμένη οργανωτική δομή και σχετική αμυντική πολιτική που ξεκινάει από το ΚΥΣΕΑ και μέσω ΓΕΕΘΑ και Γ.Ε φτάνει για υλοποίηση μέχρι και τον μικρότερο Διοικητή. Όμως δεν υπάρχει, για παράδειγμα ένα Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας και μία σχετική πολιτική, κατά αντιστοιχία με αυτήν της Εθνικής Άμυνας, το οποίο πέραν της επεξεργασίας και πρότασης της εν λόγω πολιτικής, θα καθορίζει το έργο και τις ευθύνες των εμπλεκομένων κρατικών φορέων. Είναι αρκετά μεγάλος ο αριθμός των φορέων που αμέσως ή εμμέσως εμπλέκονται στην υπόθεση Εθνική Ασφάλεια. Δεν υπάρχει δυνατότητα συντονισμού όλων όσων εμπλέκονται, κατά περίπτωση τη στιγμή που συμβαίνει το γεγονός, αν από πριν δεν έχουν ορισθεί αρμοδιότητες, ευθύνες, κανόνες, ενδεχόμενα σχέδια ενεργειών, συστήματα πληροφόρησης-ενημέρωσης και όλα αυτά να έχουν δοκιμαστεί με τις κατάλληλες προσομοιώσεις. Το κενό που ίσως δημιουργείται σε θέματα ασφάλειας, πιθανώς να μπορεί να καλύψει το ΚΥΣΕΑ μετεξελισσόμενο σε Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας (ΣΕΑ), ώστε να επιτελέσει αυτόν τον αναγκαίο ρόλο, αν φυσικά εξοπλισθεί με το σωστό και αναγκαίο νομικό πλαίσιο που θα του επιτρέπει να έχει και τις δύο αρμοδιότητες: Άμυνα-Ασφάλεια. Οι απειλές που η Χώρα μας αντιμετωπίζει, όπως από πολλούς έχει λεχθεί και γραφεί, δεν είναι μόνο η στρατιωτική ισχύς της Τουρκίας και η νεοοθωμανική πολιτική Ερντογάν-Νταβούτογλου που χρησιμοποιούν αυτή την ισχύ ως ένα από τα κυριότερα διπλωματικά εργαλεία. Υπάρχουν πολύ σοβαρά θέματα, όπως εθνικιστικές σκοπιμότητες και εξάρσεις, μειονοτικές επιδιώξεις και συμφέροντα, αυτονομιστικές τάσεις και μεθοδεύσεις, που εμπλέκουν άμεσα ή έμμε-

σα αμυντικούς φορείς, αλλά κυρίως και πρωτίστως τους φορείς Εθνικής Ασφάλειας. Είναι δε, πιστεύουμε σημαντικό να τονισθεί ότι η εξελικτική πορεία τέτοιων θεμάτων δεν είναι αντικείμενο και υπόθεση μιας κυβερνητικής περιόδου ή και περισσοτέρων ίσως, ούτε, φυσικά του ενός ή του άλλου κόμματος. Έχουν χρονική διάρκεια και προοπτική εξέλιξης που σχετίζονται με την εθνική και κρατική μας υπόσταση και ύπαρξη, ενώ εξ αυτού επιβάλλεται η ύπαρξη οργάνων γενικής εθνικής ευθύνης, σε συνδυασμό με την ανάλογη και κατάλληλη Εθνική Στρατηγική Ασφάλειας. Το Κόσσοβο πριν λίγα χρόνια ήταν μέρος της Σερβίας, η οποία ήταν τμήμα της Γιουγκοσλαβίας. Σήμερα είναι μία νέα κρατική οντότητα. Η Ουκρανία ήδη έχασε την Κριμαία και κανείς ακόμα δεν είναι σίγουρος για το τι ακολουθεί. Οι Σκοπιανοί σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες θέλουν και ονειρεύονται την ‘’Μακεδονία του Αιγαίου’’, ενώ οι ακραίοι Αλβανικοί εθνικιστικοί κύκλοι στο πλαίσιο των σχεδιασμών τους, βλέπουν την «Μεγάλη Αλβανία». Όλη σχεδόν η Ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια, μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης βρίσκονται σε μία κατάσταση εθνικιστικής έξαρσης και σχεδιάζουν «Μεγάλες Ιδέες», δημιουργώντας μία γεωπολιτική αστάθεια που εξυπηρετεί τους σχεδιασμούς και τα συμφέροντα των Μεγάλων και των Περιφερειακών Δυνάμεων. Κατά τον άγγλο πολιτικό ‘Ηντεν: «Δεν υπάρχουν μόνιμοι φίλοι ή μόνιμοι εχθροί, υπάρχουν μόνιμα εθνικά συμφέροντα». Αυτό σημαίνει ότι η επίκληση ιστορικών δεδομένων και ‘’ιστορικών δικαίων’’, δεν είναι πάντα αποτελεσματικό διπλωματικό όπλο. Θα είναι εάν συμβαδίζει, τη δεδομένη στιγμή, με την συνισταμένη ισορροπίας των συμφερόντων των Δυνάμεων που επικρατούν στην περιοχή. Αυτό που θα μετράει πάντα και πρώτα στις διακρατικές σχέσεις είναι η ‘’Γεωπολιτική Ισχύς’’ (Κίσινγκερ) κάθε χώρας, όπως αυτή αναδεικνύεται και της πιστώνεται τη δεδομένη στιγμή. Σοβαρότατο μέρος αυτής της ισχύος, είναι η ισχύς Ασφάλειας και Άμυνας που σε επίπεδο εφαρμογής και όχι θεωρίας, εμφανίζει κάθε κρατική οντότητα. Διαφορετικά: «…κάθε αδύναμος υποχωρεί μέχρι εκεί που η αδυναμία του επιβάλλει» (Θουκυδίδης). Η Ανάπτυξη, η Επιβίωση και η Προοπτική της Χώρας και του Έθνους μας έχουν βασικό πυλώνα την ΑΣΦΑΛΕΙΑ, με ότι ο όρος εμπεριέχει στην σύγχρονη ερμηνεία του.

ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΑΠΟΨΕΙΣ

Ανάλυση Κυρίων Γεγονότων (Επιμέλεια: Επιτροπή Μελετών Ερευνών ΣΕΕΘΑ)

Η γεωπολιτική διάσταση του προσφυγικού και η λάθος κατεύθυνση της ΕΕ Υπό Δρ Κωνσταντίνου Φίλη, Διευθυντού Ερευνών του ΙΔΙΣ

ο προσφυγικό έχει συγκεκριμένες αιτίες και αλυσιδωτές προεκτάσεις. Η Ευρώπη δείχνει ανήμπορη να αντιμετωπίσει μία προσώρας «διαχειρίσιμη» κατάσταση, η οποία, ωστόσο, εξελίσσεται σε μία εξαιρετικά σοβαρή κρίση. Μοιάζει δε αρκετά διχασμένη, ώστε τρίτες δυνάμεις να βρίσκουν την ευκαιρία να προωθήσουν τις δικές τους επιδιώξεις, «πατώντας» πάνω στις διαιρέσεις της και επιχειρώντας να την διχάσουν περαιτέρω. Κούρδοι πρόσφυγες (Κομπάνι Συρίας)

Η εικόνα ασφαλώς είναι αρκετά σύνθετη, καθώς διαπλέκονται συμφέροντα αρκετών δρώντων και δη διιστάμενα, χώρες κατηγορούνται ότι συμβάλλουν ηθελημένα στην επίταση ενός φαινομένου με εμφανές γεωπολιτικό πρόσημο, η ρευστότητα στην ευρύτερη γειτονιά της Γηραιάς Ηπείρου δεν προοιωνίζει μείωση ή δυνατότητα συγκράτησης των ροών, ενώ στη Συρία γίνονται προσπάθειες συγκερασμού των διαφορών χωρίς σοβαρές προοπτικές συνολικής εξομάλυνσης στο κοντινό μέλλον, με τη Λιβύη και άλλες περιοχές της Αφρικής να εξελίσσονται στα επόμενα θέατρα αντιπαράθεσης για το Daesh και παρεμφερή τρομοκρατικά δίκτυα. Ας εξετάσουμε, λοιπόν, πως η ΕΕ κι-

νείται στο τρίγωνο με τις Τουρκία-Ρωσία-ΗΠΑ. Δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις φιλοδοξίες της Άγκυρας, τόσο στο ευρωτουρκικό πεδίο όσο ειδικότερα στη Μέση Ανατολή (όπου η χρησιμότητά της είναι περιορισμένης εμβέλειας), επιμένοντας σε μία συμφωνία που, όπως διατυπώθηκε τις προηγούμενες μέρες, είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Η ενεργή ανοχή απέναντι στις μεθόδους Ερντογάν στέλνει μήνυμα αδυναμίας, προσφέροντας μεγαλύτερα περιθώρια διαπραγματευτικών ελιγμών σε ένα ηγέτη που διολισθαίνει συνεχώς στον αυταρχισμό και δείχνει να μην χαλιναγωγείται. Ο κίνδυνος εδώ είναι να συρθεί η Ευρώπη στην έστω και έμμεση υποστήριξη θέσεων ώστε η τουρκική ηγε-

σία να εξέλθει από μέρος των τωρινών της αδιεξόδων ή δια της σιωπής να επιτρέψει την εντονότερη προβολή διεκδικήσεων, διακατεχόμενη από ένα αίσθημα προσωρινότητας μπροστά στην ανάγκη άμεσης ανάσχεσης των ανθρώπινων ροών. Από την άλλη, μία πιο αυστηρή και με κανόνες τακτική έναντί της μπορεί να «φανερώσει» στην Άγκυρα το βάθος της απομόνωσής της, με την προσδοκία ότι κάποια στιγμή, έστω και εξ’ ανάγκης, θα «συνέλθει». Άλλωστε, οφείλει να γνωρίζει η τουρκική ηγεσία πως ούτε η ίδια θα βγει αλώβητη όχι μόνο από την προσφυγική κρίση αλλά και από τις διεργασίες γύρω από τη Συρία και ενώ δείχνει πλέον ιδιαίτερα ευάλωτη στην εσωτερική της ασφάλεια. Άρα, υπάρχει η δυνατότητα να αντιστρέψουμε το δίλημμα προς αυτή στην κατεύθυνση των δυνατόν μικρότερων απωλειών σε περίπτωση που δεχτεί να συμπράξει ουσιαστικά με την ΕΕ. Για αυτό θα χρειαστεί ως Ευρώπη να διευρύνουμε το δίπολο ΕΕ-Τουρκία με τη συμμετοχή Ρωσίας και ΗΠΑ. Όσο δηλαδή φαίνεται να προσπαθούμε εναγωνίως να συνεννοηθούμε αποκλειστικά με την Άγκυρα, εναποθέτοντας τις ελπίδες μας σε αυτήν, της προσδίδουμε ισχύ δυσανάλογη της πραγματικής της και κατ’ επέκταση την ευκαιρία προώθησης των σκοπών της. Η εμπλοκή στην εξίσωση του προσφυγικού Μόσχας-Ουάσιγκτον είναι ενδεδειγμένη όχι μόνο διότι θα κλονίσει τη βεβαιότητα της γείτονος ότι κρατάει σχεδόν μόνη της το κλειδί των εξελίξεων, αλλά επειδή η Τουρκία συνειδητοποιεί πως οι πραγματικές λύσεις στον τυχοδιωκτισμό των τελευταίων ετών διέρχονται για διαφορετικούς λόγους μέσα από ΗΠΑ και Ρωσία. Για αυτό, λοιπόν, οι Βρυξέλλες πρέΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

51 πει να αποτελέσουν τον ενδιάμεσο κρίκο, με τη συναίνεση της Ουάσιγκτον, διασυνδέοντας την όποια αμερικανική αρωγή προς την Άγκυρα με μετρήσιμους στόχους/ανταλλάγματα στο μέτωπο του προσφυγικού (έμμεσος μοχλός πίεσης) και συνάμα να αποπειραθούν να αμβλύνουν τις αντιθέσεις και γιατί όχι να επιζητήσουν μία ευρύτερη συνεννόηση με τη Μόσχα -ιδίως αλλά όχι μόνο- στο Ουκρανικό. Σήμερα βρισκόμαστε στην ιδιάζουσα κατάσταση, να προσπαθούμε χωρίς αποτελεσματικά εργαλεία να νουθετήσουμε την Τουρκία, ενώ παράλ-

ληλα, έχοντας εγκλωβιστεί στο ζήτημα της Ουκρανίας, αδυνατούμε να συνομιλήσουμε με ορθό τρόπο με τη Ρωσία (διευρύνοντας την αμοιβαία καχυποψία, ίσως και τιμωρούμενοι σε ένα βαθμό), επιτρέποντας στις ΗΠΑ να συνδιαλέγονται μαζί της για τη Συρία, παρά τις δεδομένες διαφορές τους. Χαρακτηριστική δε είναι και η πρόσφατη καιροσκοπική σύγκλιση Άγκυρας-Κιέβου, με την πρώτη να παρέχει διαβεβαιώσεις για την υποστήριξη της εδαφικής ακεραιότητας του δεύτερου! Όλα αυτά καταδεικνύουν πως κάποιοι δρώντες επιχειρούν

(ακόμη και απρόθυμα) να συντονιστούν ή τουλάχιστον να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη εκατέρωθεν, ενώ άλλοι «αλωνίζουν στα ευρωπαϊκά χωράφια», συρρικνώνοντας εν τοις πράγμασι τον ρόλο και λόγο της Ευρώπης στα δρώμενα. Αν, συνεπώς, επιθυμεί η ΕΕ να διεκδικήσει το δικό της μερίδιο στο διπλωματικό γίγνεσθαι, προκειμένου μέσα από διευρυμένες συνέργειες να βελτιώσει και τις συνθήκες διευθέτησης του προσφυγικού, πρέπει να «διορθώσει» άμεσα το εν λόγω οξύμωρο –και δυσμενές για τα συμφέροντά της- σχήμα.

Οι αδύναμοι κρίκοι της Τουρκίας Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξχου ε.α., Γεωστρατηγικού Αναλυτή- Συγγραφέα

ι αδύναμοι κρίκοι της Τουρκίας του Ερντογάν αυξάνονται με ταχείς ρυθμούς δεδομένου ότι, αυτοί έχουν άμεση σχέση τόσο με τις ισορροπίες που υπάρχουν στην εσωτερική πολιτική της χώρας, όσο με τις νέες περιφερειακές ισορροπίες που έχουν διαμορφωθεί στη Μέση Ανατολή. Επίσης, οι συγκρουσιακές πολιτικές του δίδυμου Ερντογάν-Νταβούτογλου συνετέλεσαν ώστε να κλιμακωθεί η οικονομική κρίση και κάθε περιοχή της τουρκικής επικράτειας να ζει σε ένα περιβάλλον με πολωτικά χαρακτηριστικά, όπου επικρατεί η ανασφάλεια, ο φόβος και η ψυχολογική βία. Από τον Οκτώβριο του 2015 πραγματοποιήθηκαν πέντε βομβιστικές επιθέσεις (τρεις στην Άγκυρα και δύο στην Κωνσταντινούπολη) με 189 νεκρούς και 738 τραυματίες, επί συνόλου εννέα επιθέσεων από τον Μάιο του 2013, με 282 νεκρούς και 1.029 τραυματίες. (βλ. Χάρτη 1) Εκτός τούτου, κάθε μια από τις εν λόγω επιθέσεις είχε διαφορετικό σκοπό και τα μηνύματα που αυτές επιδίωκαν να περάσουν ήταν διαφορετικά, έχοντας ως κύριους αποδέκτες: τη διεθνή κοινή γνώμη, τις ηγεσίες των δυτικών χωρών και την τουρκική κυβέρνηση. Ειδικότερα, οι επιθέσεις στην Τουρκία είχαν ιδεολογικό και πολιτικό χαρακτήρα με σκοΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

πό να πλήξουν την πολιτική δομή της χώρας και να επηρεάσουν την εσωτερική της πολιτική, καταδεικνύοντας ότι: Το σύστημα των αντιπληροφοριών στην Τουρκία έχει πολλά τρωτά σημεία, δεδομένου ότι, ενώ η αστυνομία αντιλαμβάνεται την απειλή είναι δύσκολο να αποτρέψει τις τρομοκρατικές ενέργειες. Ειδικότερα, ο στρατηγός ε.α. Ισμαήλ Χακκί Πεκίν, πρώην διευθυντής της Διεύθυνσης Πληροφοριών του τουρκικού Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων, επισήμανε ότι, η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών ΜΙΤ, ο Κλάδος των Στρατιωτικών Πληροφοριών, καθώς επίσης η Διεύθυνση Πληροφοριών της Στρατοχωροφυλακής και της Αστυνομίας θα πρέπει να αναδιοργανωθούν διότι ο τομέας των αντιπληροφοριών είναι ανεπαρκής, με αποτέλεσμα οι ξένες υπηρεσίες πληροφοριών να θεωρούν την Τουρκία ως ένα παραδεισένιο επιχειρησιακό περιβάλλον. Οι τρομοκρατικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στην Τουρκία στρατιωτικοποιούνται σταδιακά, τόσο σε ό,τι έχει να κάνει με τη δομή και τον επιχειρησιακό τους σχεδιασμό, όσο και τα μέσα-υλικά που χρησιμοποιούν. Εν τω μεταξύ, αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι η χρονική

στιγμή που εκδηλώνονται οι βομβιστικές επιθέσεις, καθώς επίσης η μαζικότητα των αποτελεσμάτων τους. Η Τουρκία είναι μια χώρα όπου συνεχώς αυξάνονται τα άτομα που είναι έτοιμα να πεθάνουν και τα κίνητρα τους είναι εθνικά ή θρησκευτικά. Άλλωστε η άποψη αυτή επιβεβαιώνεται έμμεσα από τον Muhtar Nuh Yem, πρώην ηγετικό στέλεχος των Αδελφών Μουσουλμάνων της Αιγύπτου, ο οποίος σε συνέντευξη του στην εφημερίδα As Sab, ανέφερε ότι, στην Τουρκία υπάρχουν τουλάχιστον 30.000 τρομοκράτες. Μάλιστα, ο Nuh κατηγόρησε την Άγκυρα για τη συνεργασία της με τρομοκρατικές οργανώσεις, ενώ οι συνέπειες αυτής της συνεργασίας έχουν να κάνουν με τις πρόσφατες τρομοκρατικές επιθέσεις που βιώνει η Τουρκία. Πίσω από τις επιθέσεις αυτές μπορεί να υποκρύπτονται και αφανείς «χρηματοδότες», για την εξακρίβωση των οποίων θα πρέπει να ληφθεί υπόψη, όχι μόνο η εσωτερική κατάσταση της Τουρκίας, αλλά το περιφερειακό και παγκόσμιο περιβάλλον ασφάλειας. Άλλωστε, όσο αυξάνονται οι τρομοκρατικές οργανώσεις στην Τουρκία, τόσο αυξάνονται και οι «χρηματοδότες» τους, οι οποίοι, μέσω των τρομοκρατικών επιθέ-

52 σεων που υποκινούν, περνούν τα αντίστοιχα μηνύματα προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα τους. Συγχρόνως όμως, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί το ενδεχόμενο της ύπαρξης ατόμων, τα οποία, ενώ νομίζουν ότι ενεργούν για κάποια τρομοκρατική οργάνωση λόγω των ιδεολογικών τους δεσμών, δεν έχουν καμία επαφή με αυτήν.

ο καθεστώς Ερντογάν, προκείμενου να διατηρήσει την ισχύ του στην εσωτερική πολιτική σκηνή της χώρας και να διαφυλάξει τα στρατηγικά του συμφέροντα, χρησιμοποιεί αυταρχικά στερεότυπα του παρελθόντος με αποτέλεσμα να διευρύνεται η αστάθεια και το χάος στη χώρα. Ωστόσο, κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι, το νέο «δόγμα πολέμου» που υλοποιείται στους κουρδικούς νομούς της νοτιοανατολικής Τουρκίας δεν αποφασίσθηκε μόνο από τον Ερντογάν και το κυβερνόν κόμμα ΑΚΡ. Συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα δόγμα που αποφασίσθηκε από το τουρκικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας (Σ.Ε.Α.) και τέθηκε σε εφαρμογή με τη σύμφωνη γνώμη όλων των συστημικών κομμάτων όπως, το ΑΚΡ, το ρεπουμπλικανικό κόμμα CHP και το εθνικιστικό κόμμα ΜΗΡ. Επίσης, το δόγμα αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με τις προσωπικές φιλοδοξίες του Ερντογάν προκειμένου να αλλάξει το πολίτευμα της χώρας σε μια μορφή προεδρικής ή ημιπροεδρικής δημοκρατίας, αλλά θεωρείται ως ένας ολοκληρωτικός εκκαθαριστικός πόλεμος όλων των στρατηγικών κέντρων ισχύος της Τουρκίας (ισλαμιστέςεθνικιστές-στρατιωτικοί) εναντίον των Κούρδων σε πρώτη φάση και στη συνέχεια εναντίον των υπολοίπων μειονοτικών, προοδευτικών και δημοκρατικών δυνάμεων της χώρας. Το καθεστώς Ερντογάν δηλώνει συνεχώς ότι, ο πόλεμος αυτός θα φθάσει

μέχρι το τέλος και συγκεκριμένα μέχρι να διαλυθεί το ΡΚΚ. Φυσικά, ο τουρκικός κρατικός μηχανισμός διαθέτει σημαντικές επιχειρησιακές και τεχνολογικές δυνατότητες για να πετύχει το στόχο αυτό, ωστόσο: Θα πρέπει να γίνουν αρκετές παρεμβάσεις στις δυνάμεις ασφαλείας της χώρας. Συγκεκριμένα αναφερόμαστε στο Terörle Mücadele Eylem Plan (Σχέδιο Ενεργειών Αντιμετώπισης της Τρομοκρατίας), το οποίο έχει εγκριθεί και αποτελείται από 82 άρθρα. Βάσει αυτού: α. Το υπουργείο Εσωτερικών άρχισε τις διαδικασίες πρόσληψης 10.000 πολιτοφυλάκων, οι οποίοι θα ενταχθούν στις δυνάμεις στις στρατοχωροφυλακής. β. Θα συνεχίσει η αύξηση των μέτρων ασφαλείας και επιτήρησης των συνόρων της Τουρκίας με το Ιράκ και τη Συρία συνολικού μήκους 1.200 χλμ., τα οποία μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν την κατασκευή φράκτη για την απαγόρευση της παράνομης εισόδου στη χώρα, την τοποθέτηση καμερών επιτήρησης, τη φωταγώγηση επικίνδυνων περιοχών, καθώς επίσης τον εντοπισμό και καταστροφή τούνελ διακίνησης λαθραίων προϊόντων, εκρηκτικών και πυρομαχικών. γ. Τέσσερεις μηχανοποιημένες ταξιαρχίες των χερσαίων δυνάμεων αναδιοργανώθηκαν σε ταξιαρχίες καταδρομών. Ειδικότερα πρόκειται, για δύο ταξιαρχίες της 3ης Στρατιάς, την 10η και 49η Ταξιαρχία με έδρες στο Τatvan και Bingöl της ανατολικής Τουρκίας αντίστοιχα, καθώς επίσης δύο ταξιαρχίες της Στρατιάς Αιγαίου, την 11η και 19η με έδρες στο Denizli και το Edremit των δυτικών παραλίων αντίστοιχα. (σ.σ. Η αναδιοργά-

νωση της 19ης Ταξιαρχίας βρίσκεται σε εξέλιξη και δεν έχει ολοκληρωθεί). δ. Μέχρι το τέλος του 2017 η δύναμη των μονάδων ειδικών επιχειρήσεων της αστυνομίας και της στρατοχωροφυλακής θα ανέλθει στα 40.000 άτομα, ενώ στους νομούς της δυτικής Τουρκίας θα συγκροτηθούν 280 νέα τμήματα αντιμετώπισης της τρομοκρατίας. Επισημαίνεται ότι, επί του παρόντος, η συνολική δύναμη των ταγμάτων ειδικών επιχειρήσεων της στρατοχωροφυλακής (JÖH) ανέρχεται σε 12.500 άτομα, ενώ βάσει του νέου σχεδιασμού αυτή θα ανέλθει σε 13.500 άτομα στο τέλος του 2016 και τουλάχιστον σε 20.000 άτομα στο τέλος του 2017. Με δεδομένο λοιπόν ότι, μια ταξιαρχία ειδικών επιχειρήσεων έχει δύναμη 5.000 άτομα, μέχρι το τέλος του 2017 η Γενική Διοίκηση Στρατοχωροφυλακής θα διαθέτει μια δύναμη ειδικών επιχειρήσεων επιπέδου τεσσάρων ταξιαρχιών. Επίσης, ενώ η εκπαίδευση των καταδρομέων της στρατοχωροφυλακής διαρκεί τρεις μήνες, η εκπαίδευση των JÖH διαρκεί πέντε μήνες. Σε ό,τι αφορά στα τάγματα ειδικών επιχειρήσεων της αστυνομίας (ΡÖH), η συνολική δύναμη τους ανέρχεται σε 7.800 άτομα, με προοπτική αυτή να αυξηθεί σταδιακά στα 20.000. Εξάλλου το Δεκέμβριο του 2015, άρχισε η εκπαίδευση 5.000 αστυνομικών και το Σεπτέμβριο του 2016 έχει προγραμματισθεί να εκπαιδευθούν ακόμη 4.000 άτομα, προκειμένου να ενταχθούν στα ΡÖH. Ας σημειωθεί ακόμη ότι, ο μισθός των στελεχών που υπηρετούν στα JÖH και ΡÖH κυμαίνεται από 5.000 έως 8.000 τουρκικές λίρες (1.555-2.488 ΕΥΡΩ), ενώ η επιπρόσθετη αποζημίωση λόγω συμμετοχής σε επιχειρήσεις κυμαίνεται από 250-620 τουρκικές λίρες (78-193 ΕΥΡΩ). Ειδικότερα, η αποζημίωση συμμετοχής σε επιχειρήσεις στους νομούς της νοτιοαναΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

τολικής Τουρκίας ανέρχεται σε 193 ΕΥΡΩ. (www.kpsshaberleri.net, 1803-2016) Η τουρκική κοινωνία θα βιώνει τη θλίψη λόγω των νεκρών και τραυματιών από τη μια πλευρά, και την οδύνη των κατοίκων της περιοχής των επιχειρήσεων από την άλλη. Όλοι οι νομοί της νοτιοανατολικής Τουρκίας θα μετατραπούν σε συντρίμμια και θα θυμίζουν τη Συρία. Ήδη από τις μέχρι τώρα εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίον των Κούρδων ανταρτών, οι κάτοικοι της νοτιοανατολικής Τουρκίας είναι καταβεβλημένοι, τραυματισμένοι και αγανακτισμένοι. Τα σπίτια τους, οι επιχειρήσεις τους και τα έσοδα τους υπέστησαν σοβαρές απώλειες. Οι επαρχίες ερημώθηκαν και τα ιστορικά τους μνημεία υπέστησαν μεγάλα πλήγματα. Ο αριθμός των εσωτερικών μεταναστών θα ξεπεράσει το ένα εκατομμύριο και πέραν των Σύριων προσφύγων θα αρχίσει ακόμη ένα κύμα Κούρδων προσφύγων με προορισμό την Ευρώπη. Βομβιστικές επιθέσεις θα συνεχίσουν να πραγματοποιούνται και σε άλλα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας, παρόμοιες με αυτήν της Άγκυρας στις 13-03-2016. Η συνεχώς κλιμακούμενη ένταση θα έχει ως αποτέλεσμα μια πιθανή σύγκρουση μεταξύ Τούρκων και Κούρδων στη δυτική Τουρκία. Επίσης, δεν θα πρέπει να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο να υπάρξει μια ενδοκουρδική σύρραξη στους νομούς της νοτιοανατολικής Τουρκίας λόγω των κατασταλτικών, ψυχολογικών και διπλωματικών μέτρων που εφαρμόζει η Άγκυρα, εκμεταλλευόμενη τα τρωτά σημεία των Κούρδων. Εξίσου παράδοξο είναι το γεγονός ότι, από το Σεπτέμβριο του 2015, οι αρχηγοί αρκετών κουρδικών φυλών αποφάσισαν να ενοποιήσουν τις δυνάμεις τους εναντίον του ΡΚΚ και του κουρδικού κόμματος HDP, στηρίζοντας άμεσα την τουρκική κυ-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

βέρνηση. Από την άλλη πλευρά για το θέμα αυτό, ο Μουράτ Καραγιλάν, ηγετικό στέλεχος του ΡΚΚ, δήλωσε τα εξής: «Υπάρχουν μερικές μεγάλες κουρδικές φυλές που συντάσσονται με τον τουρκικό κρατικό μηχανισμό. Το κουρδικό πρόβλημα αποτελεί ένα θέμα της διεθνούς επικαιρότητας. Μην πουλάτε το Κουρδιστάν για ίδιο όφελος.». Ο τουρκικός λαός βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα καθεστώς ιδεολογικής επίθεσης και μαύρης προπαγάνδας που έχουν ως κυρίαρχα χαρακτηριστικά το φόβο και την παράνοια. Συνεπώς, για να μην υπάρξουν αμφισβητήσεις και εντάσεις, το καθεστώς Ερντογάν θα χρησιμοποιήσει κάθε είδους κατασταλτικό μέτρο όπως, η καταπίεση της ελευθερίας έκφρασης της κοινωνίας των πολιτών, καθώς επίσης η φυλάκιση δημοσιογράφων, ακαδημαϊκών και διανοουμένων. Ο τουρισμός θα καταρρεύσει, ενώ το δουλεμπόριο θα λάβει τεράστιες διαστάσεις. Η Τουρκία θα απωλέσει το κύρος και τη φερεγγυότητα της στη διεθνή κοινότητα και πιθανόν να έρθει αντιμέτωπη με τις Μεγάλες Δυνάμεις. Τούτο κατά την άποψη μας έχει δύο αιτίες. Πρώτον, στο γεγονός ότι, η Άγκυρα θα συνεχίσει την τυχοδιωκτική πολιτική της σε ό,τι έχει να κάνει με τις ροές των προσφύγων και των παράνομων μεταναστών προς την Ευρώπη. Και η δεύτερη αιτία έχει ως σημείο αναφοράς τις δηλώσεις του Ερντογάν ότι, η Τουρκία δεν θα παραιτηθεί από τη χρήση του

δικαιώματος της «νόμιμης άμυνας» ενάντια σε κάθε είδους τρομοκρατική απειλή. Όμως τι σημαίνει η δήλωση αυτή; Σύμφωνα με τoν Τούρκο σύμβουλο ασφάλειας και πρώην στέλεχος της Διοίκησης Eιδικών Δυνάμεων (Bordo Bereli) Μετέ Γιαράρ, το δικαίωμα της «νόμιμης άμυνας» σημαίνει διεξαγωγή επιχείρησης πέραν των συνόρων βάσει του άρθρου 51 του Ο.Η.Ε. Σημειωτέον ότι, αρχικά ο Ερντογάν και η τουρκική στρατιωτική ηγεσία χρησιμοποιούσε τον όρο «κανόνες εμπλοκής», ενώ εδώ και ένα μήνα χρησιμοποιείται συνεχώς ο όρος «δικαίωμα άμυνας». Σύμφωνα με τον Γιαράρ ο όρος «κανόνες εμπλοκής» αφορά σε ένα καθορισμένο πλαίσιο ενεργειών, ενώ το «δικαίωμα άμυνας» δίδει το δικαίωμα διεξαγωγής επιχειρήσεων σε μια ευρύτερη περιοχή. Φυσικά, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, η δομή του αντάρτικου πόλεων του ΡΚΚ δεν έχει σημείο αναφοράς μόνο το ιρακινό έδαφος στο όρος Καντίλ, αλλά έχει μετατοπισθεί και στη Συρία, αφού σύμφωνα με εκθέσεις των τουρκικών υπηρεσιών πληροφοριών το στρατηγείο του ΡΚΚ, προ πολλού, έχει μετασταθμεύσει στη Συρία, απ’ όπου αφενός σχεδιάσθηκαν και οργανώθηκαν όλες οι επιχειρήσεις των Κούρδων ανταρτών στις πόλεις της νοτιοανατολικής Τουρκίας, αφετέρου διατέθηκε ο εξοπλισμός και παρασχέθηκε η αντίστοιχη εκπαίδευση και λογιστική υποστήριξη. Για το λόγο αυτό μια επιχείρηση πέραν των συνόρων ενδεχομένως να

54 διεξαχθεί στο συριακό έδαφος, κάτι που θα φέρει την Άγκυρα αντιμέτωπη όχι μόνο με τη Ρωσία, αλλά και με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ. (Τουρκική εφημερίδα Milliyet, 14-03-2016) Εν τω μεταξύ, μια ενδεχόμενη επιχείρηση των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων εντός του συριακού εδάφους απο-

κτά ιδιαίτερη σημασία για την Άγκυρα μετά την απόφαση των Κούρδων, στις 16-03-2016, να ενοποιήσουν τα κουρδικά καντόνια Afrin, Kobani και Cizire της βόρειας Συρίας υπό μια μορφή συνομοσπονδιακής μορφής. Σύμφωνα με την Άγκυρα, το θέμα αυτό δεν αφορά μόνο στη Συρία, αλλά έχει άμεση σχέση με το μέλλον της Τουρκίας. Μάλιστα, οι

ανησυχίες αυτές βασίζονται στην εκτίμηση ότι, μια συνομοσπονδιακή δομή των κουρδικών καντονιών υπό το κίνημα PYD δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την περαιτέρω συνένωση αυτών με την Κουρδική Περιφερειακή διοίκηση του Βορείου Ιράκ και τη δημιουργία ενός κουρδικού κράτους στα νότια σύνορα της Τουρκίας. (βλ. Χάρτη 2)

Η ανεφάρμοστη συμφωνία ΕΕ - Τουρκίας και το κλονιζόμενο ευρωπαϊκό οικοδόμημα Υπό Δρ Κωνσταντίνου Φίλη, Διευθυντού Ερευνών του ΙΔΙΣ

συμφωνία της 18ης Μαρτίου, εκτός από δυσεφάρμοστη, εμπεριέχει και στοιχεία προβληματισμού, όπως ενδεικτικά, η αναγνώριση της Τουρκίας ως ασφαλούς τρίτης χώρας – σε μία συγκυρία που η αβεβαιότητα στο εσωτερικό της και οι αυταρχικές μέθοδοι Ερντογάν σπείρουν την αβεβαιότητα - ή η μετεγκατάσταση προσφύγων σε «εθελοντική βάση», γεγονός που σημαίνει ότι συγκεκριμένες χώρες θα επωμισθούν εκ νέου το βάρος. Σήμερα, είναι σαφές ότι το «πρόβλημα» γίνεται μπαλάκι μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας, μένοντας για ένα ικανό χρονικό διάστημα μακριά από τους «απρόθυμους» Ευρωπαίους. Είναι επίσης προφανές πως οι Βρυξέλλες έχουν εγκλωβιστεί σε ένα δυσμε-

νές για αυτές δίπολο με την Άγκυρα, καθιστώντας τη δεύτερη σχεδόν κυρίαρχο του παιχνιδιού. Ανεξάρτητα από τις ευθύνες, ατομικές ή συλλογικές, στην παρούσα φάση η Ευρώπη κινδυνεύει να μετατραπεί σε παρακολούθημα άλλων δυνάμεων, με τις οποίες υπάρχει σαφής απόκλιση στην ιεράρχηση προτεραιοτήτων και προκλήσεων, ενώ αντιλαμβανόμενες το μέγεθος και τις συνέπειες του προσφυγικού για την ΕΕ, επιδιώκουν την πολυεπίπεδη ενδυνάμωση τους visà-vis των Βρυξελλών. Μάλιστα είναι ενδεικτική η ευκολία με την οποία εισέρχονται στην ατζέντα θέματα σχεδόν ταμπού για συγκεκριμένες ηγεσίες, όπως η αναβίωση της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας και η απελευθέρωση των θεωρήσεων βίζας για 75+

εκατ. Τούρκους, εν μέσω ενός γενικότερου αισθήματος ανασφάλειας στον απόηχο των τρομοκρατικών επιθέσεων στη Γαλλία και προσπάθειας δημιουργίας αναχωμάτων στις ελεύθερες μετακινήσεις ακόμη και μεταξύ Ευρωπαίων πολιτών, ή στην ελληνική περίπτωση η ανησυχητική απόπειρα νομιμοποίησης από πλευράς τουρκικής κυβέρνησης (και όχι μόνο της στρατιωτικής ηγεσίας) των διεκδικήσεων της στο Αιγαίο. Είναι σαφές πως η μορφή των εξελίξεων και ο αντίκτυπος τους υποχρεώνει τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη πότε σε αναδίπλωση, πότε σε αναγκαστική προσαρμογή, πότε σε εκπτώσεις σε ζητήματα αρχών και αξιών, εσχάτως δε στη λήψη αποφάσεων που κινούνται στα όρια του νομικού πλαισίου.

Ένας στολίσκος του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο Πέλαγος Υπό κ. Πόκα Χαραλάμπους, Αντγου ε.α. Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

τις 11 Φεβρουαρίου 2016 οι υπουργοί άμυνας της Συμμαχίας ενέκριναν την τουρκο-γερμανική πρωτοβουλία/πρόταση, ώστε η Μόνιμη Ναυτική Δύναμη του ΝΑΤΟ Ομάδα 2 (Standing NATO Maritime Group 2, SNMG 2), η οποία περιπολούσε μέχρι τότε στην Ανατολική Μεσόγειο μεταξύ Λιβύης και Ιταλίας να πλεύσει προς το Αιγαίο Πέλαγος, για την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών. Συνοπτικά, ο στολίσκος SNMG 2 αποτελείται από την ναυαρχίδα, το ανεφοδιαστικό πλοίο Bonn (Γερμανία) με

τον διοικητή του στολίσκου Γερμανό υποναύαρχο Γιόργκ Κλάιν (Jörg Klein), τη φρεγάτα ΣΑΛΑΜΙΣ (Ελλάδα), τη φρεγάτα Barbaros (Τουρκία) και τη φρεγάτα

Fredericton (Καναδάς), ενώ η Ιταλία την τελευταία στιγμή απέσυρε τη φρεγάτα Libeccio. Το γερμανικό πλοίο ανεφοδιασμού

Η φρεγάτα Σαλαμίς ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

55 Bonn A1413 έχει κατασκευαστεί το 2013 στη Γερμανία, έχει μήκος 173 μ., πλάτος 24 μ., βύθισμα 7,6 μ. και πλήρωμα 233 ατόμων, ενώ μπορεί να μεταφέρει 20.240 τόν. εφοδίων και καυσίμων, είναι εξοπλισμένο με 4 ελαφρά ναυτικά πυροβόλα (4 x 27 mm), στο κατάστρωμά του μεταφέρει 2 ελικόπτερα “Sea King” MK 41 και έχει ταχύτητα πλεύσης 20 κόμβους/ώρα. Η Γαλλία όπως επίσης η Ολλανδία και η Βρετανία έχουν υποσχεθεί την αποστολή πολεμικών πλοίων για ενίσχυση της αποστολής˙ το Βρετανικό Ναυτικό απέστειλε ήδη το αποβατικό/ ελικοπτεροφόρο Mounts Bay μαζί με ένα ελικόπτερο και η Γαλλία αναμένεται να αποστείλει το Commandant Bouan. Για να συμφωνηθούν τα όρια της επιχειρησιακής ευθύνης του στολίσκου στο Αιγαίο, απαιτήθηκαν περίπου τρεις εβδομάδες μετά την αρχική απόφαση του ΝΑΤΟ. Όπως ανακοίνωσε ο Γ.Γ. του ΝΑΤΟ Γιενς Στόλτενμπεργκ: «Οι διοικητές μας έχουν καθορίσει τις περιοχές επιχειρήσεων σε στενή συνεργασία και μετά από διαβουλεύσεις τόσον με την Ελλάδα όσον και με την Τουρκία. Οι δραστηριότητές μας εντός των χωρικών υδάτων θα διεξαχθούν μετά από διαβουλεύσεις και σε στενή συνεργασία και με τις δύο συμμαχικές Χώρες. Ο σκοπός της αποστολής του ΝΑΤΟ δεν είναι να σταματήσει ή να απωθήσει τις βάρκες με τους μετανάστες, αλλά να βοηθήσει τους συμμάχους μας Ελλάδα και Τουρκία, όπως επίσης και την Ευρωπαϊκή Ένωση, στις προσπάθειές τους να αντιμετωπίσουν την παράνομη διακίνηση ατόμων και τα εγκληματικά δίκτυα που προκαλούν αυτή την κρίση. Η Ναυτική Διοίκηση του ΝΑΤΟ έχει επίσης συμφωνήσει με την FRONTEX για όλα τα θέματα επιχειρησιακού και τακτικού επίπεδου. Το ΝΑΤΟ και η FRONTEX θα ανταλλάξουν αξιωματικούς συνδέσμους και θα μοιράζονται πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο, για να δοθεί η δυνατότητα στη FRONTEX, όπως επίσης και στην Ελλάδα και την Τουρκία να προβούν σε ενέργειες σε πραγματικό χρόνο». Εκπρόσωπος του υπουργείου άμυΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

νας στο Βερολίνο δήλωσε ότι «…Τα πλοία του ΝΑΤΟ δεν έχουν ως αποστολή να σταματούν τις βάρκες των διακινητών. Η αποστολή τους είναι αποκλειστικά η παρατήρηση της παράνομης διακίνησης ατόμων, η αξιολόγηση των κινήσεων και των πληροφοριών, όπως επίσης και η σχετική διαβίβαση των πληροφοριών. …Προβλέπεται ότι η SNMG 2 σε στενή συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Συνοριοφυλακής FRONTEX, θα συλλέγει πληροφορίες για την παράνομη διακίνηση ατόμων. Αυτές οι πληροφορίες θα διαβιβάζονται όχι μόνον στην FRONTEX αλλά και στις υπηρεσίες ασφαλείας, δηλαδή στην ακτοφυλακή (Λιμενικό) της Ελλάδος και της Τουρκίας». Διευκρίνισε επίσης, ότι τα σκάφη του ΝΑΤΟ θα παραλαμβάνουν μετανάστες εντός των πλοίων μόνον σε περίπτωση ακραίων θαλασσίων εκτάκτων περιστατικών. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο περιστατικό, οι ναυαγοί θα μεταφέρονται στην Τουρκία. Το Διεθνές Δίκαιο της Θαλάσσης προβλέπει την μεταφορά των ναυαγών σε έναν ασφαλή λιμένα, χωρίς όμως να προσδιορίζει ειδικά τον λιμένα που είναι εγγύτερα προς το ναυάγιο. Το ΝΑΤΟ ήδη από την 25η Φεβρουαρίου 2016 είχε ανακοινώσει επίσημα ότι οι φρεγάτες της Ελλάδος και της Τουρκίας θα περιπολούν μόνον εντός των αντίστοιχων χωρικών υδάτων τους: «…Θα διενεργήσουμε επιχειρήσεις εντός του Αιγαίου Πελάγους. Οι διοικητές μας θα αποφασίζουν τις περιοχές όπου θα ενεργούν,

σε συνεργασία με την Ελλάδα και την Τουρκία. Τα πλοία του ΝΑΤΟ μπορούν να αναπτυχθούν εντός των χωρικών υδάτων της Ελλάδος και της Τουρκίας. Οι ελληνικές και οι τουρκικές δυνάμεις δεν θα επιχειρούν η μία στα χωρικά ύδατα και τον εναέριο χώρο της άλλης.» Τουρκικά ΜΜΕ αναφέρουν επίσης, ότι το τουρκικό πολεμικό σκάφος υπό κανονικές συνθήκες, θα επιχειρεί μόνον εντός των τουρκικών χωρικών υδάτων: «…Η τουρκική φρεγάτα ΤCG Barbaros ορίσθηκε να συμμετέχει στην αποστολή του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο Πέλαγος με σκοπό να επιβραδύνει την παράνομη μετανάστευση και να καταπολεμήσει την παράνομη διακίνηση ατόμων. Η φρεγάτα TCG Barbaros, σκάφος του τουρκικού Πολεμικού Ναυτικού, θα επιχειρεί υπό το ΝΑΤΟ, υπό γερμανική διοίκηση. Το τουρκικό σκάφος, που έχει ένα μήκος 118 μ., με κυβερνήτη υποπλοίαρχο και πλήρωμα 200 ατόμων, θα επιχειρεί εντός των τουρκικών χωρικών υδάτων. Μόνον σε περίπτωση εκτάκτου ανάγκης και εφόσον η γερμανική ναυαρχίδα το απαιτήσει, θα επιχειρήσει η φρεγάτα Barbaros εκτός τουρκικών χωρικών υδάτων.» Η συμμετοχή συμμαχικών δυνάμεων στην αποστολή, διενεργείται στο πλαίσιο της Συνθήκης της Συμμαχίας του ΝΑΤΟ, που ενεργοποιήθηκε μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Η αποστολή του ΝΑΤΟ ονομάσθηκε “Operation Active Endeavour” “OAE” («Επιχείρηση Ενεργή Προσπάθεια») και είναι σύμφωνη με το άρθρο To aγγλικό πλοίο 51 της Χάρτας Mounts Bay των Ηνωμένων Εθνών σε σχέση με το άρθρο 5 της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας.

56 Σχετικά, η Ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Γερμανίας προσπαθεί εδώ και χρόνια να θέσει παρόμοιες αποστολές επάνω σε μια διαφορετική νομική βάση και να μην εκλαμβάνεται πλέον ως κυρίαρχη αιτία το άρθρο 5, η περίπτωση δηλαδή απειλής ολοκλήρου της Συμμαχίας. Γι αυτό το λόγο, η εντολή στο ΝΑΤΟ δεν έχει οριοθετηθεί χρονικά να διαρκέσει ένα έτος (ως είθισται), αλλά μόνον μέχρι τη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ τον επόμενο Ιούλιο. Τότε, θα πρέπει να εξευρεθεί μια καινούργια νομική αιτιολόγηση της επιχείρησης “Active Endeavour”, επειδή και η Ομοσπονδιακή κυβέρνηση επιθυμεί μεν τη συνέχιση της αποστολής στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο˙ για την καταπολέμηση όμως της τρομοκρατίας και όχι για την επιτή-

ρηση των παρανόμων δραστηριοτήτων των διακινητών. Το ΝΑΤΟ ξεκίνησε την 7η Μαρτίου 2016 την επιτήρηση των θαλασσίων δρόμων, παράνομης διακίνησης ατόμων στο Αιγαίο από την Τουρκία προς την Ελλάδα, η επιχείρηση όμως σε αρχική φάση δεν έχει αποδώσει τα αναμενόμενα: Ήδη κατά την διάρκεια της πρώτης εβδομάδας επιχειρήσεων του στολίσκου του ΝΑΤΟ, εισήλθαν στην Ελλάδα 9.515 πρόσφυγες/μετανάστες, ενώ στην προ ΝΑΤΟ εβδομάδα ήταν 9.510, με επακόλουθο τις αναμενόμενες διαμαρτυρίες από ελληνικής πλευράς. Η ανάπτυξη ενός στολίσκου του ΝΑΤΟ στα θαλάσσια ύδατα μεταξύ Λέσβου και των ακτών της Τουρκίας, εκτιμάται ότι υπαγορεύτηκε από την πίεση

που δέχεται η γερμανική κυβέρνηση για ελαχιστοποίηση των μεταναστευτικών ροών προς την Κεντρική Ευρώπη, αλλά και από την αδυναμία ορθής αντιμετώπισης της όλης κατάστασης και «σφράγισμα» των θαλασσίων συνόρων της Ευρώπης από ευρωπαϊκό οργανισμό/υπηρεσία ακτοφυλακής, κατά τα πρότυπα των Η.Π.Α. Επειδή είναι η πρώτη φορά που εφαρμόζεται μια παρόμοια πολιτική, αναμένεται ότι ο βαθμός προσαρμοστικότητας της Συμμαχίας με σκόπιμες διορθωτικές ενέργειες σε σχέση βέβαια με την αποτελεσματικότητά της σε μετρήσιμα μεγέθη, θα αποτελέσουν τα κύρια κριτήρια για την περαιτέρω παράταση της παραμονής του στολίσκου του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο.

Αποχωρεί η Ρωσία από τη Συρία; Υπό Δρ Αλεξάνδρου Κούτση, Ομοτίμου Καθηγητού Μεσανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου

τα τέλη Οκτώβριου 2015, υπουργοί εξωτερικών 20 κρατών και διεθνών οργανισμών συνεδρίασαν στη Βιέννη με σκοπό την εξεύρεση λύσης στη συριακή κρίση. Στη δεύτερη διάσκεψη τους στις 14 Νοεμβρίου, αυτή η Διεθνή Ομάδα Στήριξης της Συρίας (ΔΟΣΣ) υιοθέτησε ειρηνευτικό σχέδιο που προέβλεπε την εφαρμογή πανεθνικής εκεχειρίας στη Συρία και τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, μεταξύ της κυβέρνησης Άσσαντ και εκπροσώπων της αντιπολίτευσης εντός του Ιανουαρίου 2016. Το σχέδιο αυτό εγκρίθηκε από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ περίπου ένα μήνα αργότερα, ζητώντας περαιτέρω τον σχηματισμό κυβέρνησης ενότητας πριν από τον Ιούλιο 2016, τη θέσπιση νέου συντάγματος, και τη διεξαγωγή εκλογών υπό το νέο σύνταγμα πριν από τον Ιούλιο 2017. Μετά από κάποιες επιπλοκές, οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν επίσημα την 1 Φεβρουάριου, αλλά διακόπηκαν 2 ημέρες αργότερα για διάφορους λόγους. Πρώτον, η αντιπολίτευση με επικεφαλής τον Μουχάμαντ Αλλούσχ, ηγέτη της σαλαφιστικής οργάνωσης «Στρατος του

Ισλάμ» (Jaysh al-Islam) που στηρίζεται από τη Σαουδική Αραβία και την Τουρκία, απαιτούσε τον άμεσο τερματισμό του βομβαρδισμού και της πολιορκίας κατοικημένων περιοχών από το συριακό στρατό, καθώς και την απελευθέρωση όλων των αιχμαλώτων. Η κυβέρνηση Άσσαντ απέρριψε τους όρους αυτούς και συνέχισε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της. Δεύτερον, παρά το αίτημα της Ρωσίας και μετά από τις αντιρρήσεις της Τουρκίας, οι Κούρδοι της Συρίας δεν κλήθηκαν να συμμετάσχουν στις συνομιλίες με αποτέλεσμα να συνεχίσουν την στρατιωτική τους δράση. Τρίτον, και το κυριότερο, μια κυβερνητική στρατιωτική επίθεση στη βόρεια Συρία έσπασε την πολιορκία 40 μηνών στα χωριά της επαρχίας του Χαλεπιού, συντρίβοντας τις δυνάμεις της αλ-Νούσρα και αναγκάζοντας τους τζιχαντιστές να υποχωρήσουν. Η εξέλιξη αυτή προσέφερε σε φίλο-κυβερνητικές δυνάμεις τη δυνατότητα να θέσουν, με τη συνεργασία των Κούρδων, το σύνολο των συνόρων Τουρκίας-Συρίας υπό τον έλεγχο τους, διακόπτοντας τη δίοδο σωτηρίας των ανταρτών στο βορρά. Στην περίπτωση αυτή, η Άγκυρα όχι μόνο θα χάσει την

επιρροή της στη Βόρεια Συρία αλλά και οι Κούρδοι θα βρουν την ευκαιρία να ενοποιήσουν τις αυτόνομες περιοχές τους που βρίσκονται στις δύο πλευρές του Ευφράτη, αυξάνοντας έτσι τις προοπτικές για την αυτό-κήρυξη κουρδικού κράτους κατά μήκος των συνόρων της Συρίας-Τουρκίας. Για να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο αυτό, η Τουρκία συγκέντρωσε στρατεύματα στα σύνορα της με την Συρία και η Σαουδική Αραβία έσπευσε να την υποστηρίξει ανακοινώνοντας την πρόθεση της να αποστείλει μαχητικά αεροπλάνα και στρατό για χερσαίες επιχειρήσεις. Σε μια προσπάθεια να κατευνάσει την Άγκυρα και να αποτρέψει ενδεχόμενη στρατιωτική επέμβαση της, η Ουάσινγκτον ανέλαβε να εκπαιδεύσει και να εξοπλίσει μια ταξιαρχία σύρων ανταρτών στο βόρειο τμήμα της χώρας η οποία με την υποστήριξη των ΗΠΑ και σε συνεργασία με άλλες μεγαλύτερες αντάρτικες ομάδες θα ματαίωναν τις κουρδικές φιλοδοξίες στην περιοχή. Καθώς υπήρχαν δυσκολίες στην υλοποίηση της επιλογής αυτής, η Ουάσινγκτον αποφάσισε να αυξήσει τη συνεργασία της με τους Κούρδους της Συρίας σε μια ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

57 προσπάθεια να αναχαιτίσει την προέλαση των δυνάμεων του Άσσαντ προς τα σύνορα της Τουρκίας, δηλώνοντας ότι δεν θεωρεί τους Κούρδους τρομοκράτες. Την ίδια στιγμή, το Κόμμα της Κουρδικής Δημοκρατικής Ένωσης (PYD) άνοιξε επίσημα γραφείο αντιπροσωπείας στη Μόσχα για να στηρίξει την προσπάθεια της Ρωσίας να το συμπεριλάβουν στις ειρηνευτικές συνομιλίες της Γενεύης. Σε απάντηση, η Άγκυρα άρχισε στις 14 Φεβρουαρίου να βομβαρδίζει τις κουρδικές περιοχές στο βόρειο τμήμα της Συρίας, με τον Ερντογάν να απαιτεί οργισμένα από τη Ουάσινγκτον να επιλέξει μεταξύ των Κούρδων και της Τουρκία. Οι τουρκικοί βομβαρδισμοί υπονόμευαν το σχέδιο που είχε υιοθετήσει η ΔΟΣΣ στις 13 Φεβρουαρίου και το οποίο προέβλεπε τον τερματισμό των εχθροπραξιών στη Συρία εντός μιας εβδομάδας, την άμεση παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας σε πολιορκημένες περιοχές και την επανέναρξη των ειρηνευτικών συνομιλιών στη Γενεύη στις 25 Φεβρουαρίου. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι ΗΠΑ απέρριψαν την τουρκική πρόκληση να διακόψει τις σχέσεις με τους Κούρδους και απαίτησαν από την Άγκυρα να τερματίσει άμεσα το βομβαρδισμό τόσο κουρδικών στόχων όσο και καθεστωτικών δυνάμεων. Ταυτόχρονα, η Ουάσινγκτον προειδοποίησε τους Κούρδους να μην προωθηθούν προς τα σύνορα της Τουρκίας και από την πλευρά της η Μόσχα, εξασφάλισε την υπόσχεση του Άσσαντ να τηρήσει τη συμφωνία εκεχειρίας. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, στις 27 Φεβρουαρίου άρχισε να εφαρμόζεται η κατάπαυση των εχθροπραξιών χωρίς όμως αυτή να καλύπτει το Ισλαμικό Κράτος, την αλ-Νούσρα και τις άλλες οργανώσεις που ο ΟΗΕ χαρακτηρίζει ως τρομοκρατικές. Καθώς περνούσαν οι ημέρες, η εκεχειρία διατηρήθηκε καλύτερα από ο΄τι αναμενόταν και η απαραίτητη ανθρωπιστική βοήθεια προωθήθηκε σε διάφορες πολιορκημένες πόλεις της χώρας. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

τικό συμβιβασμό. Δεύτερον, οι ναυτικές δυνάμεις παραμένουν, όπως και οι αντί-αεροποΝατοϊκή Δύναμη Σκαφών Επιφανείας ρικοί πύραυλοι Αυτό άνοιξε το δρόμο για την επα- S400 και τα αεροπλάνα που επιτίθενέναρξη στις 13 Μαρτίου των πολιτικών νται κατά των τζιχαντιστών. Υπάρχει συνομιλιών, που αποτελεί το τρίτο σκέ- βεβαίως η δυνατότητα οι δυνάμεις λος του σχεδίου της ΔΟΣΣ. Οι συνομιλί- αυτές να επιστρέψουν σε περίπτωση ες αυτές θα επικεντρωθούν σε θέματα που αναβιώσουν οι εχθροπραξίες. Τρίδιακυβέρνησης, τη θέσπιση νέου συ- τον, ο Πούτιν θέλει να πιέσει τόσο τη ντάγματος και τη διεξαγωγή εκλογών. Δαμασκό όσο και τη συριακή αντιποΩστόσο, το περίγραμμα μιας πολιτικής λίτευση να διαμορφώσουν ένα βιώμετάβασης αμφισβητείται. Η αντιπολί- σιμο πολιτικό πλαίσιο στη Γενεύη, για τευση, μαζί με τις ΗΠΑ και άλλες δυτικές να μην αναγκαστούν οι ρωσικές δυνάχώρες, επιμένουν ότι οποιαδήποτε συμ- μεις να επιστρέψουν. Τέταρτον, θέτει το φωνία πρέπει να περιλαμβάνει την απο- βάρος στις ΗΠΑ να σταματήσουν τους μάκρυνση του Άσσαντ από την εξουσία, σύμμαχους τους (την Τουρκία, τη Σαενώ η συριακή κυβέρνηση και η Ρωσία ουδική Αραβία και το Κατάρ) από το απορρίπτουν την αξίωση αυτή. Το Κρεμ- να εξοπλίζουν και να χρηματοδοτούν λίνο δεν έχει τίποτα να κερδίσει με την αντάρτικες ομάδες στον πόλεμο αυτό. απομάκρυνση του Άσσαντ και ενδεχο- Τέλος, ο Πούτιν επιδιώκει να μεταφέρει μένως πολλά να χάσει, καθώς θα υπάρ- τις πολιτικές διαπραγματεύσεις από τις ξει μια δύσκολη μεταβατική περίοδο. αποδυναμωμένες αντιπροσωπίες που Όμως, η έλλειψη μιας συναίνεσης στο συμμετέχουν στη Γενεύη στις ισχυρές θέμα αυτό πιθανόν να οδηγήσει στην εξωτερικές δυνάμεις που τις υποστηκατάρρευση της εκεχειρίας. ρίζουν και τις χρηματοδοτούν. Με τον Μπροστά σε αυτόν τον κίνδυνο, ο τρόπο αυτό, επαναφέρει τη Ρωσία στη Πούτιν ανακοίνωσε αιφνιδιαστικά την διεθνή διπλωματική σκηνή ως ένα σοαπόσυρση του μεγαλύτερου μέρος των βαρό κράτος που αναζητεί πολιτικές ρωσικών δυνάμεων από τη Συρία. Την λύσεις, ενισχύοντας έτσι τη θέση της κίνηση αυτή έσπευσαν πολλοί αναλυ- Μόσχας απέναντι στην ΕΕ και τις ΗΠΑ. τές να ερμηνεύσουν ως ένδειξη της δυ- Ο Πούτιν είναι πεπεισμένος ότι ο πόλεσαρέσκειας του Πούτιν με τη σκληρή μος κατά του τζιχαντισμού δεν θα κερστάση που υιοθετεί το καθεστώς Άσ- δηθεί με οποιαδήποτε συμφωνία στη σαντ και η απόφαση του να μη συρθεί Γενεύη, αλλά με την εφαρμογή της από σε μια παρατεταμένη εμπλοκή στη Συ- μια ισχυρή κυβέρνηση στη Δαμασκό. ρία που μπορεί τελικά να μετατραπεί σε Το ίδιο πιστεύει και το Ιράν. Στόχος της βάλτο όμοιο με εκείνο του Αφγανιστάν. Μόσχας είναι να πείσει τις δυτικές δυΣτην πραγματικότητα, άλλοι παράγο- νάμεις να προωθήσουν τη συγκρότηση ντες οδήγησαν τον Πούτιν στην κίνη- ενός ισχυρού και μη-σεχταρικού ομόση αυτή. Πρώτον, ο κυριότερος στόχος σπονδου κράτους στη Συρία, το οποίο της στρατιωτικής του επέμβασης επι- θα διασφαλίσει τη σταθερότητα στη τεύχθηκε – η διάσωση του καθεστώτος χώρα και στην περιοχή. Όμως, φοβάΆσσαντ και τη δημιουργία μιας ασφα- ται ότι η υποστηριζόμενη από τη Σαλούς αμυντικής ζώνης κατά μήκος της ουδική Αραβία συριακή αντιπολίτευδυτικής συριακής ακτής, Έτσι, η μετα- ση δεν είναι πρόθυμη να καταλήξει σε τόπιση της τροχιάς της σύγκρουσης συμφωνία με την κυβέρνηση Άσσαντ. υπέρ του Σύρου προέδρου. δημιούρ- Εδώ είναι που θα χρειαστεί η επέμβαση γησε τις προϋποθέσεις για έναν πολι- της ΕΕ και των ΗΠΑ.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά την Ελληνική Επανάσταση (1821-1829)

Υπό κ. Νικολάου Κανελλόπουλου, Επγού (ΜΑ) Ειδικού Επιστήμονα Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε

επιτυχής έκβαση του Αγώνα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας από την Οθωμανική αυτοκρατορία, οφείλεται σε συνδυασμό παραγόντων οι οποίοι έδρασαν ευνοϊκά για το ελληνικό ζήτημα. Η ανωτερότητα των Ελλήνων αγωνιστών, που οφείλονταν στο ηθικό τους, την ιδεολογία τους (Ελευθερία ή Θάνατος), τον ηρωισμό και την αυτοθυσία τους, η υπεροχή των ηγετών των ελληνικών δυνάμεων σε ξηρά και θάλασσα, η εκμετάλλευση των συγκυριών που διαμορφώθηκαν λόγω της αδυναμίας που είχε περιέλθει η Οθωμανική αυτοκρατορία από τα εσωτερικά (εξέγερση Αλή πασά) και εξωτερικά προβλήματα (η απειλή σύγκρουσης με τη Ρωσία, ο ιρανοτουρκικός πόλεμος κα), η μεταβολή της εξωτερικής πολιτικής των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, η ανάπτυξη του φιλελληνικού κινήματος, συνετέλεσαν στη δημιουργία του ελληνικού κράτους. Οπωσδήποτε, πολλοί παράγοντες, όπως οι εσωτερικές διαμάχες των Ελλήνων, η οικονομική καχεξία, η εμφάνιση των ισχυρών Τουρκοαιγυπτιακών στρατευμάτων στην Πελοπόννησο, οδήγησαν την Επανάσταση στα όρια της αποτυχίας αλλά δεν υπερσκέλισαν τους θετικούς παράγοντες, ούτως ώστε να την οδηγήσουν στην πλήρη καταστολή της. Η προετοιμασία και οργάνωση της έναρξης του επαναστατικού Αγώνα των Ελλήνων, οφείλεται κατά κύριο λόγο στη δράση της Φιλικής Εταιρείας. Η Επανάσταση ξεκίνησε από δύο σημεία: στα τέλη Φεβρουαρίου 1821 στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και στα

τέλη Μαρτίου 1821 στην Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του Αλέξανδρου Υψηλάντη στις Ηγεμονίες οδηγήθηκαν σε αποτυχία, με αποκορύφωμα την αυτοθυσία του Ιερού Λόχου στο Δραγατσάνι τον Ιούνιο του 1821. Αντίθετα, στη νότια Ελλάδα η Επανάσταση εδραιώθηκε. Ο διοικητής του Μοριά, Χουρσίτ πασάς είχε αναχωρήσει από τον Ιανουάριο του 1821 με τον μεγαλύτερο όγκο των στρατευμάτων του για την Ήπειρο προς καταστολή της ανταρσίας του Αλή πασά, γεγονός που εκμεταλλεύτηκαν οι επαναστατημένοι Έλληνες και κατέλαβαν σημαντικές πόλεις της Πελοποννήσου, πέτυχαν τον έλεγχο της υπαίθρου και περιόρισαν τους Οθωμανούς σε οχυρωμένες θέσεις. Η πολιορκία και η άλωση της Τριπολιτσάς (23 Σεπτεμβρίου 1821), διοικητικού κέντρου της οθωμανικής διοίκησης του Μοριά, αποτέλεσε σημαντικό στρατιωτικό γεγονός και επέδρασε θετικά στην εξέλιξη του αγώνα. Στην πολιορκία διαφάνηκε η στρατιωτική δεινότητα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη που πρωταγωνίστησε στην οργάνωση της επιχείρησης και στον ολοσχερή αποκλεισμό των εχθρών, που υποχρεώθηκαν σε παράδοση. Αντίστοιχη εξάπλωση γνώρισε η Επανάσταση στη δυτική Στερεά Ελλάδα. Την ηρωική αυτοθυσία του Αθανάσιου Διάκου στην Αλαμάνα (Απρίλιος 1821) ακολούθησε η επιτυχημένη διαφυγή του Οδυσσέα Ανδρούτσου από το χάνι της Γραβιάς και η μεγάλη νίκη των ελληνικών στρατευμάτων στη διάβαση των Βασιλικών (26-28 Αυγού-

στου), όπου ένα οθωμανικό στράτευμα 8.000 ανδρών, κυρίως ιππέων, το οποίο κινούνταν από τη Λαμία στη Λειβαδιά για να ενωθεί με τον Κιοσέ Μεχμέτ πασά και στη συνέχεια να βαδίσουν από κοινού στην Τριπολιτσά, αναχαιτίστηκε με τρομακτικές απώλειες για τους Οθωμανούς. Αυτές οι δύο επιτυχίες στη Στερεά άσκησαν μεγάλη επίδραση στην πορεία του Αγώνα στην Πελοπόννησο και υποβοήθησαν την άλωση της Τριπολιτσάς, καθώς ματαίωσαν τις προσπάθειες ενίσχυσης των πολιορκημένων Οθωμανών. Η καταστολή της εξέγερσης του Αλή πασά, απελευθέρωσε μεγάλο όγκο οθωμανικών στρατευμάτων, με αποτέλεσμα ο Μαχμούτ πασάς της Δράμας (o επονομαζόμενος Δράμαλης) να αναλάβει μία σημαντική εκστρατεία, επικεφαλής πολυάριθμων στρατευμάτων, προς καθυπόταξη του Μοριά. Οι Οθωμανοί, προέλασαν μέσω της Στερεάς και τον Ιούλιο του 1822 έφθασαν ανενόχλητοι στην Αργολίδα. Τις κρίσιμες αυτές ώρες για την Επανάσταση αναδείχθηκε η ηγετική φυσιογνωμία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Με βάση το σχέδιό του, οι Έλληνες κατέλαβαν επίκαιρα σημεία, ώστε να αποκλείσουν τον οθωμανικό στρατό στην αργολική πεδιάδα και ταυτόχρονα πυρπόλησαν τα σιτηρά, ώστε να στερηθούν οι εχθροί τα τρόφιμα.Το κάστρο του Άργους καταλήφθηκε από τον Δράμαλη μετά από πολιορκία δύο εβδομάδων, αλλά με την καθυστέρηση αυτή τα αποθέματα τροφίμων της πολυάριθμης στρατιάς εξαντλήθηκαν, ενώ η ξηρασία που επικρατούσε δυσκόλευε την εύρεση νερού. Οι Οθωμανοί, αποκομμένοι ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

59 από τις βάσεις ανεφοδιασμού τους, προσπάθησαν -στις 26 Ιουλίου 1822να επιστρέψουν στην Κόρινθο, ώστε να ανεφοδιαστούν από τον οθωμανικό στόλο του Ιονίου, αλλά ο Κολοκοτρώνης τους περίμενε στο στενό του Δερβενακίου και του Άγιου Σώστη. Η ενέδρα πέτυχε και το οθωμανικό στράτευμα υπέστη πολύ μεγάλες απώλειες. Η νίκη των Ελλήνων στα Δερβενάκια αποτέλεσε μία από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές επιτυχίες της ελληνικής επανάστασης, οφειλόμενη στη στρατηγική και τακτική ιδιοφυία του Γέρου του Μοριά. Η ισχυρή οθωμανική στρατιά υπό τον Δράμαλη που απειλούσε να καταπνίξει την επανάσταση εξουδετερώθηκε, υφιστάμενη μεγάλες απώλειες. Τα λάφυρα που συγκεντρώθηκαν ενίσχυσαν τον στρατό των επαναστατών, η δε επιτυχία ανύψωσε το ηθικό τους και εδραίωσε την πεποίθηση ότι ήταν δυνατή η επικράτησή τους έναντι των πολυάριθμων οθωμανικών στρατευμάτων. Η εξόντωση του Αλή πασά έφερε σε ιδιαίτερα δυσχερή θέση τους Σουλιώτες, οι οποίοι, αν δεν δέχονταν εξωτερική βοήθεια, θα υποχρεώνονταν να εγκαταλείψουν την Ήπειρο. Για τον σκοπό αυτό, τον Ιούνιο του 1822, οργανώθηκε εκστρατεία στην περιοχή της Άρτας υπό τη γενική διεύθυνση του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, στην οποία συμμετείχε και ένα σώμα τακτικού στρατού που περιελάμβανε ένα τάγμα που είχε συγκροτηθεί από Φιλέλληνες. Η κρίσιμη μάχη δόθηκε στο χωριό Πέτα (4 Ιουλίου 1822). Το τακτικό σώμα κατέλαβε το κέντρο της ελληνικής παράταξης, επιδιώκοντας μάχη εκ του συστάδην, αγνοώντας τις εκκλήσεις των οπλαρχηγών των άτακτων σωμάτων για να δημιουργήσει πρόχειρα χαρακώματα. Οι αρχικές επιθέσεις των Οθωμανών αποκρούστηκαν με επιτυχία, καθώς από τις ομοβροντίες των τακτικών προκλήθηκαν σημαντικές απώλειες που προκάλεσαν αταξία στο οθωμανικό στράτευμα. Όταν όμως ένα μικρό εχθρικό τμήμα διέλαθε της προσοχής των Ελλήνων και βρέθηκε στα νώτα της παράταξής τους, τα άτακτα ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

στρατεύματα, πιεπιτυχής πορεία στεύοντας ότι κυτης Επανάστασης τα δύο πρώκλώθηκαν, αποχώρησαν από το τα έτη 1821-1822, πεδίο της μάχης. αμαυρώθηκε Το τακτικό σώμα από τις εμφύλιες συρράξεις των καθυστέρησε να συμπτυχθεί με ετών 1823-1824. αποτέλεσμα να Οι διάφοροι πόλοι εξουσίας των υπερκερασ θεί Αργυρό Αριστείο Ανεξαρτησίας επαναστατών συαπό τους Οθωμανούς που σταδιακά αναθάρρησαν. γκρούστηκαν με αποτέλεσμα το ξέΈνα τμήμα του τακτικού σώματος πέ- σπασμα πολεμικών αναμετρήσεων, τυχε με αγώνα δια της λόγχης να δια- με αποκορύφωμα τις επιχειρήσεις και φύγει, αλλά το μεγαλύτερο τμήμα του λεηλασίες των ρουμελιώτικων στρατάγματος των Φιλελλήνων αποκόπη- τευμάτων στον Μοριά που κατέληξαν κε και περικυκλώθηκε από τον εχθρό. σε φυλάκιση της πολιτικής και στρατιΑρχικά σχημάτισε τετράγωνο και με τα ωτικής ηγεσίας των Πελοποννησίων. Η εύστοχα πυρά του προκαλούσε πολ- λήξη του δεύτερου εμφυλίου πολέμου λές απώλειες. Αποκομμένοι και υπό το συνέπεσε με την εισβολή του Ιμπραήμ βάρος των επιθέσεων των υπέρτερων πασά στην Πελοπόννησο. Ο Ιμπραήμ, αριθμητικά Οθωμανών, οι Φιλέλληνες θετός γιος του αντιβασιλέα της Αιγύσταδιακά υπέκυψαν και στη συμπλοκή πτου Μωχάμετ Άλυ, ανέλαβε ύστερα που ακολούθησε απωλέσθησαν όλοι, από πρόσκληση του σουλτάνου να πλην ενός. καταστείλει την ελληνική εξέγερση. Η ήττα στο Πέτα άνοιξε το δρόμο Διέθετε ισχυρό εκστρατευτικό σώμα στους Οθωμανούς για να πολιορκή- αποτελούμενο από τακτικά στρατεύσουν το Μεσολόγγι, σημαντικό κέντρο ματα εκπαιδευμένα κατά τα ευρωπατης Επανάστασης στη δυτική Στερεά. ϊκά πρότυπα καθώς και υποστήριξη Οι δύο πρώτες πολιορκίες απέτυχαν ισχυρού στόλου. Τον Φεβρουάριο του (1822-1823), αλλά τον Απρίλιο του 1825 1825 αποβιβάστηκαν στην Μεσσηνία και για ένα έτος ο Μεχμέτ Ρεσίτ πασάς και όλες οι προσπάθειες των επανα(Κιουταχής), ενισχυμένος από τον Φε- στατών να τους σταματήσουν απέτυβρουάριο του 1826 και από τα αιγυπτιακά σ τρατεύματα του Ιμπραήμ πασά, θα πολιορκήσει το Μεσολόγγι. Στις 10 Απριλίου 1826, οι εξουθενωμένοι υπερασπιστές θα πραγματοποιήσουν ηρωική έξοδο και η πόλη θα καταληφθεί από τους Οθωμανούς. Η γενικά Χάρτης Σφαγών - Εξεγέρσεων στα Βαλκάνια κατά την Τουρκοκρατία

60 Η καταστροφή της Χίου από τους Οθωμανούς Τούρκους στις 30 Μαρτίου 1822.

χαν, όπως για παράδειγμα στο Μανιάκι (20 Μαΐου 1825), όπου θυσιάστηκε ηρωικά ο Παπαφλέσσας. Τον Ιούνιο του 1825 καταλήφθηκε η Τριπολιτσά και στη συνέχεια τα οθωμανοαιγυπτιακά στρατεύματα βάδισαν προς το Ναύπλιο, αλλά στους Μύλους ένα ελληνικό σώμα υπό τους Δ. Υψηλάντη, Κ. Μαυρομιχάλη και Ι. Μακρυγιάννη πέτυχε να ανακόψει την πορεία τους. Στη σύγκρουση συμμετείχε και ένας λόχος του τακτικού σώματος, ο οποίος από το Ναύπλιο αποβιβάστηκε στους Μύλους σε χρόνο που οι Οθωμανοαιγύπτιοι είχαν φέρει σε πολύ δύσκολη θέση τους αμυνόμενους Έλληνες. Οι τακτικοί τους αιφνιδίασαν και μαζί με το υπόλοιπα σώματα τους έτρεψαν σε φυγή: «Εν τω άμα δε ο λοχαγός Κάρπος τάττει τον λόχον του εις μάχην, και άνευ της ελαχίστης αναβολής μετά πολλού θάρρους επιπίπτει κατά των Αιγυπτίων, το αυτό πράττουσι και οι εκεί Έλληνες εξερχόμενοι των χαρακωμάτων αυτών. Οι Αιγύπτιοι ούτω σφοδρώς προσβληθέντες, μάλιστα δε δια των ευστόχων και συνεχών πυρών αμφοτέρων των εκεί κανονιοφόρων, μετά μικράν αντίστασιν υπεχώρησαν και είτα αναισχύντως έφυγον, καλύψαντες το έδαφος

εκ των πτωμάτων αυτών»1. Κατά την εισβολή του Ιμπραήμ στη Μάνη, στο στενό του Αλμυρού, οι Μανιάτες,οχυρωμένοι πίσω από τον τοίχο της Βέργας, πέτυχαν να αναχαιτίσουν τις διαδοχικές επιθέσεις των Τουρκοαιγυπτίων (22-24 Ιουνίου 1826), οι οποίοι υποχώρησαν έχοντας υποστεί σημαντικές απώλειες. Ο Ιμπραήμ, σε μια κίνηση αντιπερισπασμού αποβίβασε τη νύκτα 21 προς 22 Ιουνίου στρατεύματα στον Δηρό, αλλά παρά τον αρχικό αιφνιδιασμό, οι Μανιάτες αντεπιτέθηκαν, με τη συμμετοχή μάλιστα των γυναικών, καθώς οι περισσότεροι άνδρες βρίσκονταν στον Αλμυρό, και καταδίωξαν τους Τουρκοαιγύπτιους έως τη θάλασσα, προκαλώντας πολλές απώλειες.Ο Ιμπραήμ πέτυχε να κυριαρχήσει σε ολόκληρο τον Μοριά, με εξαίρεση τη Μάνη, την Καρύταινα και το Ναύπλιο, ενώ όπως αναφέρθηκε έστειλε ενισχύσεις στη Στερεά για να συνδράμει στην πολιορκία του Μεσολογγίου. Οι Έλληνες κατέφυγαν στην τακτική του ανταρτοπόλεμου με αιφνιδιαστικές νυχτερινές επιθέσεις, ενέδρες, επιχειρήσεις δολιοφθοράς σε εφοδιοπομπές, προκειμένου ο Ιμπρα1 Βυζάντιος, Ιστορία του Τακτικού Στρατού, 77-78.

ήμ να περιορισθεί στις περιοχές που είχε ήδη καταλάβει. Ο Κιουταχής, ύστερα από την άλωση του Μεσολογγίου, κινήθηκε -τον Ιούνιο του 1826- στην Αθήνα, όπου υποχρέωσε τους υπερασπιστές της να οχυρωθούν στην Ακρόπολη. Τους αποκλεισμένους υποστήριζαν εξωτερικά τόσο άτακτα σώματα υπό την γενική αρχηγία του Γεώργιου Καραϊσκάκη, όσο και το σώμα του τακτικού στρατού υπό τον Γάλλο φιλέλληνα Κάρολο Φαβιέρο. Τον Οκτώβριο του 1826, ο Καραϊσκάκης κινήθηκε στη βορειοδυτική Στερεά, προκειμένου να αναζωπυρώσει την Επανάσταση σε αυτή την περιοχή και να προκαλέσει αντιπερισπασμό στον Κιουταχή. Η επιχείρηση γνώρισε σημαντικές επιτυχίες, με κυριότερη τη μάχη της Αράχοβας (18-24 Νοεμβρίου 1826), όπου ο Καραϊσκάκης δρώντας αριστοτεχνικά, πέτυχε να εγκλωβίσει και να εξοντώσει σχεδόν ολοσχερώς ένα σώμα 2000 Τουρκαλβανών. Έως τις αρχές του 1827 ο Καραϊσκάκης είχε αποκαταστήσει την ελληνική κυριαρχία στο μεγαλύτερο τμήμα της Στερεάς, αλλά η παρατεινόμενη πολιορκία των Αθηνών τον υποχρέωσε να επιστρέψει στην Αττική. Η ανάθεση της αρχιστρατηγίας στον Ρίτσαρντ Τσώρτς και της διοίκησης του στόλου στον λόρδο Κόχραν, οι οποίοι υποστήριζαν την άμεση γενική επίθεση, εν αντιθέσει με τις απόψεις του Καραϊσκάκη, που θεωρούσε ότι έπρεπε να διακοπεί η γραμμή ανεφοδιασμού του Κιουταχή, ώστε αυτός να υποχρεωθεί σε λύση της πολιορκίας, προκάλεσε τριβές μεταξύ του οπλαρχηγού και των δύο Άγγλων. Στις 22 Απριλίου 1827 σε μια αψιμαχία που εξελίχθηκε σε μάχη, ο Καραϊσκάκης τραυματίστηκε θανάσιμα. Η απώλεια επέδρασε δραματικά στο ηθικό των Ελλήνων και στις 24 Απριλίου στη μάχη στον Ανάλατο, το ελληνικό στράτευμα διακινδυνεύοντας μάχη σε ανοικτό πεδίο υπό συνθήκες κακού συντονισμού και οργάνωσης, υπέστη συντριπτική ήττα με αποτέλεσμα την παράδοση της Ακρόπολης στον Κιουταχή στα τέλη Μαΐου και την ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

υποταγή της Στερεάς Ελλάδας. Η Επανάσταση στις αρχές του 1827 είχε περιέλθει σε πολύ κρίσιμο σημείο. Ο αγώνας των Ελλήνων είχε όμως ήδη προκαλέσει τις απαιτούμενες διπλωματικές ζυμώσεις που θα οδηγούσαν σε ενεργή παρέμβαση των ευρωπαϊκών δυνάμεων. Στις 8 Οκτωβρίου 1827 έλαβε χώρα η ναυμαχία του Ναβαρίνου μεταξύ της αγγλικής, της γαλλικής και της ρωσικής μοίρας και του οθωμανοαιγυπτιακού στόλου και η καταστροφή του τελευταίου, γεγονός που υποχρέωσε την Οθωμανική αυτοκρατορία να αποδεχτεί την δημιουργία ελληνικού κράτους και τον Ιμπραήμ να αποχωρήσει από την Πελοπόννησο ένα έτος αργότερα. Οι πολεμικές επιχειρήσεις συνεχίστηκαν και ύστερα από την έλευση του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια σε μια προσπάθεια εδραίωσης της ελληνικής κυριαρχίας σε όσο το δυνατόν περισσότερα εδάφη, ώστε τα όρια του κράτους που θα προέκυπτε από τη διευθέτηση του ελληνικού ζητήματος να ήταν κατά το δυνατόν διευρυμένα. Οι Έλληνες γνώρισαν αρκετές επιτυχίες, όπως στην τελευταία μάχη της Επανάστασης, τη μάχη της Πέτρας (12 Σεπτεμβρίου 1829). Ο ναυτικός αγώνας αποτέλεσε ένα εξίσου σημαντικό με τις χερσαίες επιχειρήσεις κεφάλαιο της Ελληνικής Επανάστασης. Οι ναυτικές μοίρες των νησιών του Αιγαίου και του Αργοσαρωνικού διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του Αγώνα, εμποδίζοντας ή περιορίζοντας τις κινήσεις του οθωμανικού στόλου, ματαιώνοντας προσπάθειες απόβασης στρατευμάτων, ενισχύοντας και ανεφοδιάζοντας δια θαλάσσης τις δυνάμεις στην ξηρά, συμμετέχοντας στις πολιορκίες παράκτιων οχυρών. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Ο ελληνικός στόλος πέτυχε σημαντικές νίκες ενώ η τακτική της χρήσης των πυρπολικών αποδείχθηκε ιδιαίτερα επιτυχημένη, προκαλώντας τον φόβο στα πληρώματα του οθωμανικού στόλου και περιορίζοντας τις κινήσεις του. Η Επανάσταση εκτός από την Πελοπόννησο, τη Στερεά και τα νησιά του Αιγαίου, εκδηλώθηκε και στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και την Κρήτη χωρίς όμως να επιτευχθεί εδραίωσή της στις εν λόγω περιοχές. Οι συγκεκριμένες επαναστατικές ενέργειες ευνόησαν την εξέλιξη του Αγώνα στη νότια Ελλάδα, καθώς υποχρέωσαν τους Οθωμανούς να διασπείρουν τις δυνάμεις τους. Όσον αφορά στο στρατιωτικό της σκέλος, η Επανάσταση στηρίχθηκε -κατά κύριο λόγο- στα άτακτα σώματα. Οι Κλέφτες και οι Αρματωλοί πολεμούσαν με τακτικές ανταρτοπολέμου,

Έλληνες Αγωνιστές του 1821.

στηριζόμενοι στην ισχύ της αμυντικής οργάνωσης με χρήση οχυρωμάτων («ταμπούρια»). Ο οθωμανικός στρατός, που δεν είχε εξελιχθεί σε τακτικό στρατό κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, διέθετε περισσότερη τάξη και οργάνωση, αλλά η βασική του τακτική δεν διέφερε από εκείνη των ατάκτων. Για να καταβάλει τον αντίπαλό του, στηρίζονταν στην επίθεση, συνήθως κατά μέτωπο, των αριθμητικά υπέρτερων δυνάμεων που διέθετε. Ο φορητός οπλισμός των αντιπάλων δεν διέφερε. Όσο για τα στρατιωτικά σώματα, οι Έλληνες υστερούσαν στο πυροβολικό λόγω μικρού αριθμού πυροβόλων και της έλλειψης ικανών χειριστών, ενώ μεγάλο πλεονέκτημα προσέδιδε στους Οθωμανούς το ιππικό τους. Μελετώντας τις πολεμικές συγκρούσεις της Επανάστασης, διαπιστώνουμε ότι το πυροβολικό διαδραμάτιζε ρόλο κυρίως σε πολιορκίες και λιγότερο στις υπόλοιπες συγκρούσεις, καθώς δεν φαίνεται οι Οθωμανοί να είχαν υιοθετήσει την χρήση των πυροβόλων κατά τα δυτικά πρότυπα, δηλαδή εκπομπή μαζικού πυρός. Αντίθετα το ιππικό τους αντιπροσώπευε μεγάλο κίνδυνο για τα άτακτα και τα τακτικά στρατεύματα, και για το λόγο αυτό η αντιμετώπισή του απαιτούσε ιδιαίτερη προσοχή, καθώς έπρεπε να αποφεύγε-

Ο Καραϊσκάκης στην Καστέλλα, πίνακας του Θεόδωρου Βρυζάκη

ται η σύγκρουση σε ανοικτό πεδίο. Η φύση των Ελλήνων ατάκτων και η δυσκολία που παρουσίαζε ο έλεγχος και η διοίκησή τους, περιγράφεται πολύ παραστατικά από τον Κολοκοτρώνη: «Η αρχηγία ενός στρατεύματος ελληνικού ήταν μία τυραννία, διατί έκαμνε και τον αρχηγό και τον κριτή και τον φροντιστή, και να του φεύγουν κάθε ημέρα και πάλιν να έρχωνται να βαστάη ένα στρατόπεδον με ψέματα, με κολακείες, με παραμύθια να του λείπουν και ζωοτροφίαις και πολεμοφόδια, και να μην ακούν και να φωνάζει ο αρχηγός ενώ εις την Ευρώπην ο αρχιστράτηγος διατάσσει τους στρατηγούς, οι στρατηγοί τους συνταγματάρχας, οι συνταγματάρχαι τους ταγματάρχας και ούτω καθεξής έκανε το σχέδιό του και εξεμπέρδευε. Να μου δώσει ο Βέλιγκτων 40.000 στράτευμα το εδιοικούσα, αλλ’ αυτουνού να του δώσουν 500 Έλληνες δεν εμπορούσε ούτε μία ώρα να τους διοικήση. Κάθε Έλληνας έχει τα καπρίτζια του, το θεό του και έπρεπε να κάμη κανείς δουλιά με αυτούς, άλλον να φοβερίζη, άλλον να κολακεύη, κατά τους ανθρώπους.»2 Σοβαρά ήταν και τα προβλήματα που ανέκυπταν από την χρήση των σωμάτων του τακτικού στρατού των επαναστατών. Σύμφωνα με τον Χρήστο Βυζάντιο, «Ο Καραϊσκάκης, ως στρατιωτικός πεπειραμένος, καίτοι μηδε μίαν παιδείαν ή στρατιωτικάς γνώσεις κατέχων, αλλ’ ως φύσει οξύνους αντελήφθη εν τω άμα, ότι εν μάχη συναπτο-

μένη εκ τακτικού μετ’ ατάκτου στρατού, οι μεν πρώτοι πρέπει να μένωσιν εν εφεδρεία ή επικουρία, οι δε δεύτεροι να μάχωνται, και ότι ούτως η μεν νίκη ασφαλίζεται, έκαστος δ’ευρίσκεται εις το φυσικόν στοιχείον αυτού.» Και ο Καραϊσκάκης πριν τη μάχη στο Χαϊδάρι (Αύγουστος 1826), έλεγε στον Φαβιέρο: «Κολονέλο μου, δεν θέλω οι ανδρείοι τακτικοί σου τουφέκι να ρίξουν, να κάθουνται ήσυχοι και έτοιμοι, και άμα σε είπω, να τους διατάξης να τρέξουν προς βοήθειαν των δικών μου.»3 Οι σχέσεις των τακτικών με τα άτακτα στρατεύματα διαμορφώθηκαν σε ανταγωνιστική βάση, ενώ συχνά χαρακτηρίστηκαν από αμοιβαία καχυποψία και έλλειψη συνεργασίας, με συνέπεια να υποστούν οι Έλληνες αρκετές πολύνεκρες ήττες.Το πόσο σημαντική ήταν η ύπαρξη επαρκούς αριθμητικά και κατάλληλα εκπαιδευμένου τακτικού στρατού, διαφάνηκε κατά την εισβολή του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Δεν πρέπει να παραβλέψουμε ότι η εξακολούθηση των στρατιωτικών επιχειρήσεων προϋπόθετε την υποστήριξη και τροφοδοσία των μαχητών με όπλα και πυρομαχικά, τα οποία σε μεγάλο βαθμό εξασφαλίζονταν όχι μόνο από τη βοήθεια που κατέφθανε από το εξωτερικό, αλλά και από τη λειτουργία των μπαρουτόμυλων της Δημητσάνας και των οπλοστασίων του Μεσολογγίου και του Ναυπλίου. Η Επανάσταση του 1821 κατέδειξε

2 Κολοκοτρώνης, Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής Φυλής,191-192.

3 Βυζάντιος, Ιστορία του Τακτικού Στρατού,, 141.

τις δυνατότητες επιτυχίας των Ελλήνων, όταν υπήρχε η οργάνωση, η προετοιμασία και η καθοδήγηση από ικανή ηγεσία. Οι Έλληνες πολεμιστές διέθεταν ικανότερη ηγεσία από εκείνη των Οθωμανών και παρά τις ιδιαιτερότητές τους, πέτυχαν να αντιμετωπίσουν επιτυχώς και να καταβάλουν στρατεύματα αριθμητικά υπέρτερα.Τα εσωτερικά προβλήματα, η οικονομική δυσπραγία, ο εμφύλιος διχασμός λειτούργησαν οπωσδήποτε ανασταλτικά στην εξέλιξη της Επανάστασης, αλλά οι Έλληνες με τον αγώνα και τις θυσίες τους, τις ικανότητές τους, τον όποιο βαθμό οργάνωσης, λειτουργίας και υποστήριξης του στρατιωτικού μηχανισμού που διέθεταν, πέτυχαν να εδραιώσουν την Επανάσταση. Ακόμα και την ώρα του μεγάλου κινδύνου που αντιπροσώπευε η εκστρατεία του Ιμπραήμ, με ορισμένες σημαντικές νίκες διατήρησαν τη φλόγα της Επανάστασης, ούτως ώστε να δοθεί ο χρόνος που απαιτούνταν για να αποδώσει καρπούς η ευνοϊκή μεταστροφή της πολιτικής των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων για το ελληνικό ζήτημα.

Βιβλιογραφία Κολοκοτρώνης Θεόδωρος (υπαγόρευση σε Γ. Τερτσέτη), Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής Φυλής από τα 1770 έως τα 1836. Αθήνα 1846. Βυζάντιος Χρήστος, Ιστορία του Τακτικού Στρατού, 1821-1833. Αθήνα 1901 (3η έκδοση). Τρικούπης Σπυρίδων, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως,τ. Α΄-Δ΄. Αθήνα 18531857. Βακαλόπουλος Απόστολος, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821. Αθήνα 1971. Dakin, Douglas. The Greek Struggle for Independence, 1821-1833. Berkeley 1973. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΒ΄. Αθήνα 1975. Παπασωτηρίου Χαράλαμπος, Ο Αγώνας για την Ελληνική Ανεξαρτησία. Πολιτική και Στρατηγική των Ελλήνων και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, 1821-1832. Αθήνα 1996. Τόμπρος Νικόλαος, Από τον Νέο Ελληνισμό στο ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος (14531832). Αθήνα 2013. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Η εθνικιστική πολιτική της Τουρκίας την περίοδο μετά από το 1908 για την εκμετάλλευση της Τουρκοφωνίας μέρους των Ελλήνων της Καππαδοκίας Υπό Δρ κ. Νικόλαου Ουζούνογλου, Καθηγητού του ΕΜΠ

Εισαγωγή

α τελευταία χρόνια παρουσιάζεται συστηματική προσπάθεια, από αρκετούς «ιστορικούς» εντός της Τουρκίας, να προβάλλουν το επιχείρημα ότι οι τουρκόφωνοι ορθόδοξοι καππαδόκες, που υπάχθηκαν στην Ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας (192224), έχουν τουρκική φυλετική καταγωγή και ανήκουν σε τουρκικά φύλλα που είχαν εγκατασταθεί στην κεντρική Μικρά Ασία πολύ πριν από την μάχη του Μάτζιγκερτ (26/8/1071) που είχαν εκχριστιανιστεί εντασσόμενοι στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Τα τελευταία 10 χρόνια η άποψη δεν διατυπώνεται μόνο από ιστορικούς της εθνικιστικής - Κεμαλιστικής παράταξης άλλα και από ισλαμιστές.1,2,3,4,5 Ο «πατέρας» αυτής της ψευδό-θεωρίας, σαν σύνθημα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι ο γνωστός Ευθύμ Καραχισαρίδης που για ιδίους σκοπούς προσπάθησε να δημιουργήσει το «Τουρκορθόξο Πατραρχείο» στην διάρκεια του Ελληνοτουρκικού πολέμου στην Μ. Ασία την περίοδο 1919-22. Με την ένταξη και 1 http://kisi.deu.edu.tr//vilmaz.ahmet/ikinci donem makale/04 ataturk donemi egitim kultur/38.pdf 2 www.youtube.com/watch?v=9_fTaorxsL0 3 http://blog.millivet.com.tr/ka ramanlilarva- da-anadolu-hiristivan-turk leri/ Blog/?BlogNo=43837 4 http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/ haber-3385-26-surgundeki-ortodoksturkler.html 5 http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt2/ sayi8pdf/kahya_hayrullah.pdf ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

των Καππαδοκών στην Ανταλλαγή των πληθυσμών ο Ευθύμ, αδυνατώντας να εκπληρώσει τον σκοπό του, προσπάθησε στο τέλος του 1923 να καταλάβει βίαια το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Αποτυγχάνοντας σε αυτό, κατέλαβε Ορθόδοξες εκκλησίες στην συνοικία Γαλατά, από όπου λειτούργησε ως επιθετικό όργανο του εθνικιστικού Κεμαλικού καθεστώτος κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας για πολλές δεκαετίες. Η περί τουρκικής καταγωγής των Ορθοδόξων καππαδοκών συνθηματική άποψη, αρχίζει να διατυπώνεται ακόμα και σε ξένα περιοδικά από εγκάθετους απ’ το κράτος της Τουρκίας ιστορικούς, χωρίς βέβαια να δίδονται σοβαρά τεκμήρια της υπόθεσης αυτής. Το κίνητρο στην έκφραση της «θεωρίας» αυτής, που αποτελεί επανάληψη μιας παλαιότερης, αυτής περί της δήθεν τουρκικής καταγωγής των Χετταίων, για να αποδειχθεί ότι το Τουρκικό έθνος αποτελεί γηγενή πληθυσμό της Μικράς Ασίας και όχι κατακτητής. Η διατύπωση της άποψης αυτής έχει ομοιότητα με τα αναφερόμενα στην «Εποπτεία επί της Τουρκικής Ιστορίας» της δεκαετίας του 1930, ότι οι Χετταίοι αλλά και όλοι οι αρχαίοι Μεσοποτάμιοι λαοί προέρχονται από Τουρκικά φύλλα. Για να γίνει κατανοητή αυτή η επιχείρηση μιας ακόμα «παραποίησης» της ιστορίας, θα πρέπει να ανατρέξουμε στην προσπάθεια «κατασκευής» μιας νέας ιστορίας, που αρχίζει από τις αρχές της δεκαετίας 1930. Το κρατικά οργανωμένο πρόγραμμα «Υπόθεσης επί της Τουρκικής Ιστορίας» (Türk Tarih Τezi), ξεκίνησε το 1930 με πρωτοβουλία του Μουσταφά Κεμάλ με την εκτύπωση σε 100 αντίτυπα μιας ανακοίνωσης με τίτλο «Οι κύριες γραμμές της Τουρκικής Ιστορίας». Τα βιβλία δι-

δασκαλίας ιστορίας που συντάχθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν στα λύκεια της Τουρκίας την περίοδο 1931-1939 βασίστηκαν σε αυτή την Ανακοίνωση. Ακόμα και μετά από 80 χρόνια τα σχολικά βιβλία ιστορίας στην Τουρκία σήμερα, βασίζονται στα ιδεολογήματα αυτής της Ανακοίνωσης του 1930. Το όλο πρόγραμμα αποτελεί σημαντική συνιστώσα της προσπάθειας δημιουργίας ενός αμιγούς εθνικά καθαρού κράτους με την συγκάλυψη των γενοκτονιών που έγιναν την περίοδο 1913-1923 και τον εκτουρκισμό των μουσουλμανικών αλλά μη-τουρκικών πληθυσμών που είχαν ενταχθεί εντός του νέου Ρεπουμπλικανικού καθεστώτος της Τουρκίας μετά από το 1923. Η επίσημη αιτιολογία που προβλήθηκε κατά το ξεκίνημα του προγράμματος, ήταν να αρθούν οι άδικες αναφορές στα Ευρωπαϊκά βιβλία ιστορίας στα οποία η Τουρκική φυλή παρουσιαζόταν ως βάρβαρη και ανεπίδεκτη στο να παράγει πολιτισμό. Από την πρώτη εμφάνισή του το Πρόγραμμα αυτό κατακρίθηκε ότι εξυπηρετεί πολιτικούς σκοπούς και ότι εντάσσεται στην κατηγορία ενός εθνικιστικού ρομαντισμού, που κυριαρχούσε στα φασιστικά κράτη της Ευρώπης.

Η Ίδρυση του Τουρκικού Ιδρύματος Ιστορίας (Τ.Ι.Ι)

ίδρυση του Τ.Ι.Ι οφείλεται στην πρωτοβουλία του Μ. Κεμάλ το 1930. Ο πυρήνας των ατόμων που συγκρότησαν το ανθρώπινο επιστημονικό δυναμικό, ήταν πρόσφυγες από τα Βαλκάνια και τον Καύκασο, που κατά κανόνα υπήρξαν πάντοτε ανοικτοί στις ιδέες του τουρκικού εθνικισμού. Τα πιο γνωστά

64 ονόματα είναι: της Afet İnan (θετή κόρη του Μ. Κεμάλ), και του Yusuf Akçpura (από τους πρωτοπόρους του τουρκικού εθνικισμού στα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με Ταταρική καταγωγή από την Κριμαία). Το Ίδρυμα πραγματοποίησε το πρώτο του συνέδριο το 1932, ενώ το δεύτερο συνέδριο πραγματοποιήθηκε το 1937 με την συμμετοχή και ξένων επιστημόνων. Οι κύριοι σκοποί που έθεσε ο ίδιος ο Μ. Κεμάλ στους εντολοδόχους επιστήμονες ήταν να καταρριφθούν οι επικρατούσες απόψεις στην διεθνή επιστημονική κοινότητα ότι: 1. Οι Τούρκοι ανήκουν στην κίτρινη φυλή και επομένως δεν θα πρέπει να θεωρούνται υποδεέστερη φυλή από τους Ευρωπαίους. 2. Το ότι οι Τούρκοι στερούνται τις ικανότητας να παράγουν πολιτισμό και για αυτό τον λόγο είναι εχθροί του πολιτισμού. 3. Τα εδάφη που ζουν οι Τούρκοι δεν τους ανήκουν αφού είναι κατακτητές. Διαπιστώνει κανείς ότι οι επιδιωκόμενοι σκοποί είναι πολιτικοί και βρίσκονται στο πλαίσιο του τρόπου σκέψης του δυτικού ρατσισμού, δηλαδή έχει τεθεί σαν στόχος να αποδειχθεί το αντίθετο μιας επικρατούσας άποψης με χρήση εργαλείων όμως της αντίπαλης ιδεολογίας που κατά βάση ήταν ρατσιστική επίσης. Ενώ ο ίδιος ως ηγέτης της προσπάθειας ίδρυσης έθνους κράτους την περίοδο 19201927 ο Μ. Κεμάλ, στηρίζεται στο σουνιτικό δόγμα του Ισλάμ, το οποίο το χρησιμοποιεί ως την συνεκτική ουσία για την δημιουργία έθνους, από τις αρχές του 1930 στρέφεται στην προσπάθεια της χρήσης της έννοιας των πολιτιστικών και φυλετικών στοιχείων ως παράγοντες για την διαμόρφωση του έθνους κράτους. Επειδή όλα τα στοιχεία ανθρωπολογικών μελετών από ειδικούς που μετακαλούνται από την Ευρώπη δείχνουν ανυπαρξία φυλετικής συνοχής (κάτι που φαίνεται και δια γυμνού οφθαλμού), η προσπάθεια στρέφεται σε πρώτο επίπεδο στο πολιτισμικό στοιχείο χωρίς να εγκαταλείπεται και το φυλετικό τουλάχιστο στο επίπεδο συνθηματολογίας. Παρά το γεγονός ότι η μουσουλμανική θρησκεία χρησιμοποιείται ως στοιχείο ορισμού της εθνικής ταυτότητας, περιορίζεται δημόσια. Στο πεδίο της δημόσιας διοίκησης οι μη-

Μουσουλμάνοι πολίτες είναι εξ’ ορισμού ξένοι ενώ οι μη-τούρκικες Μουσουλμανικές κοινότητες έχουν τα εχέγγυα να εκτουρκιστούν και για τον λόγο αυτό αποτελούν αντικείμενο του προγράμματος κατασκευής της νέας ιστορίας Σημαντική προϋπόθεση για την επιτυχία του εγχειρήματος της κατασκευής της νέας ιστορίας είναι να λείψουν τα αρχεία της Οθωμανικής εποχής, που είναι αντίθετα με τις αρχές του Προγράμματος. Η προϋπόθεση αυτή επιτυγχάνεται με την αλλαγή του αλφαβήτου από το αραβοπερσικό σε λατινικό αλφάβητο το 1927. Με τον τρόπο αυτό οι νέες γενιές θα μπορούν να διαβάζουν μόνο την νέο-κατασκευασμένη ιστορία. Η βασική αιτία της ανάληψης της προσπάθειας εγκαθίδρυσης μιας νέας θεωρίας για την Τουρκική ιστορία, αναφέρθηκε από τον ίδιο τον Μ. Κεμάλ ως εξής: «Δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι θα ανατείλει ως ένας λαμπρός ήλιος η ξεχασμένη ιστορία του Τουρκισμού στο να παράγει ανώτερους πολιτισμούς και ότι έχει την ικανότητα να παράγει νέους πολιτισμούς μέσα το λαμπρό του μέλλον. Θα πρέπει επομένως να ξεκινήσει η επιστημονική μελέτη της Τουρκικής ιστορίας». Οι εργασίες επικεντρώνονται σε τρείς κατευθύνσεις: (α) να απαλλαγεί η Παγκόσμια και η Τουρκική ιστορία από τις παλιές, «λανθασμένες» ιδεολογικές προσεγγίσεις, (β) να αναδειχθούν οι μεγάλες «συμβολές» των Τουρκικών πολιτισμών στην ιστορία και (γ) η Τουρκική ιστοριογραφία να «εκσυγχρονιστεί» με την υιοθέτηση σύγχρονων επιστημονικών μεθόδων.

α κύρια σημεία που συγκροτούν την θεωρία της «Υπόθεση επί της Τουρκικής Ιστορίας» είναι: 1. Οι Τούρκοι ανήκουν στην λευκή βραχυκέφαλη φυλή της οποίας η πρώτη πατρίδα είναι η Κεντρική Ασία. 2. Η κοιτίδα όλων των Πολιτισμών είναι η πρώτη πατρίδα των Τούρκων η Κεντρική Ασία. 3. Οι Τούρκοι που είχαν ως πρώτη πατρίδα τους την Κεντρική Ασία, αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν από διάφορους λόγους σε

όλα τα μέρη της γης και με τον τρόπο αυτό διέδωσαν τον πολιτισμό, σε όλη την υφήλιο. 4. Οι πρώτοι κάτοικοι της Ανατολής είναι οι Τούρκοι και επομένως είναι οι πρώτοι ιδιοκτήτες της αυτής της γης. 5. Θα πρέπει να ερευνηθεί η συμβολή των Τούρκων στον Ισλαμικό Πολιτισμό. 6. Θα πρέπει να ερευνηθούν οι ισχυρισμοί περί της ίδρυσης του Οθωμανικού Κράτους και να αποκαλυφθεί η αλήθεια.

πως αναφέρεται και σήμερα από την ιστοσελίδα του Τουρκικού Ιδρύματος Ιστορίας, ο ίδιος ο Μ. Κεμάλ έδωσε τις κατάλληλες κατευθύνσεις για τις έρευνες που πρέπει να διεξαχθούν, τις οποίες παρακολουθούσε από κοντά και διάβαζε τα κείμενα που συνέτασσαν τα μέλη των επιτροπών. Το όλο εγχείρημα εξελισσόταν παράλληλα με την άλλη θεωρία περί της κοινής καταγωγής όλων των γλωσσών, από την Τουρκική γλώσσα με την αποκαλούμενη «Θεωρία της Γλώσσας Ήλιου». Στα πλαίσια του εγχειρήματος ιδρύεται το 1935 η Σχολή Γλώσσας, Ιστορίας και Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Άγκυρας. Ένα από τα συνθήματα του Μ. Κεμάλ την περίοδο αυτή υπήρξε το: «Είναι περισσότερο σημαντικό να γράψεις τη ιστορία παρά να συμμετάσχεις στα γεγονότα που τη διαμορφώνουν». Σύμφωνα με την θεωρία της «Υπόθεσης επί της Τουρκικής Ιστορίας» η ροή της ιστορίας σε γενικές γραμμές έχεις ως εξής: - Η ανθρωπότητα έχει ξεκινήσει από την Κεντρική Ασία από τους Τούρκους όπου είχαν δημιουργήσει ένα ανώτερο αρχαίο πολιτισμό. Λόγω της αλλαγής του κλίματος, οι Τούρκοι αναγκάζονται να μεταναστεύουν προς όλες τις κατευθύνσεις. Η υπόθεση αυτή ενισχύεται με τα επιχειρήματα της ομοιότητας των γλωσσών των Φιλανδών και Ούγγρων. Όλοι οι αρχαίοι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας (Σουμέριοι, Βαβυλώνιοι και Χαλδαίοι), είναι Τουρκικοί. Ο πρώτος πολιτισμός των Τούρκων στην Μικρά Ασία είναι των Χετταίων και επομένως οι Τούρκοι είναι οι πρώτοι κάτοικοι της Μικράς Ασίας. Αν και αρχικά αναφέρεται ότι και οι Έλληνες ανήκουν σε Τουρκικό φύλο, στην περαιτέρω ανάλυση αυτό ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

65 αποσιωπάται, ενώ ταυτίζονται με Τουρκικά φύλα οι Τρώες και οι Ετρούσκοι!!

προσπάθεια κατασκευής νέας ιστορίας συνδυάζεται, εκτός από την υιοθέτηση της αρχής ότι όλες οι γλώσσες έχουν κοινή ρίζα από την τουρκική και στην προσπάθεια κατασκευής έπους (ανάλογα με τα έπη άλλων εθνών) και στα πλαίσια αυτά τα διδακτικά βιβλία εμπλουτίζονται με μύθους, όπως του γκρίζου λύκου, που καθοδηγούσε τις τουρκικές φυλές στην έξοδο τους από την κεντρική Ασία. Επιπλέον στα διδακτικά βιβλία ιστορίας που καταρτίζονται υπό την καθοδήγηση του Τ.Ι.Ι. συντάσσονται προβάλλοντας τις εξής κεντρικές ιδέες: (α) Το Τουρκικό έθνος υπήρξε πάντοτε νικηφόρο στους πολέμους που συμμετείχε. (β) Οι περισσότερες εφευρέσεις έχουν γίνει από Τούρκους (π.χ. το χαρτί, η πυξίδα). (γ) Όλη η Αραβική και η Περσική ιστορία υπάγεται ως μέρος της Τουρκικής ιστορίας, ενώ η πλούσια φιλολογία των δύο πολιτισμών, παρουσιάζεται ως τουρκική. (δ) Πουθενά δεν αναφέρεται η ύπαρξη μητουρκικής προέλευσης λαών στην σύγχρονη Τουρκία, όπως των Κούρδων, Λαζών, Κιρκάσιων κ.τ.λ. Στην προσπάθεια της αξιοποίησης της ιστορίας για την επιβολή του κράτους, εισάγεται το μάθημα «Η Ιστορία της Τουρκικής Επανάστασης», στην δευτεροβάθμια και σε όλες τις Σχολές της Πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Οι κύριοι άξονες στην συγγραφή του σχετικού διδακτικού βιβλίου αυτού είναι: (α) Η πλήρης αποσιώπηση για το τί συνέβη κατά την διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. (β) Η ηγεσία των Νεότουρκων χαρακτηρίζεται ως επιρρεπής σε περιπέτειες, όμως θεωρείται «πατριωτική». (γ) Το Κεμαλικό κίνημα χαρακτηρίζεται ως αντι-ιμπεριαλιστικό και ότι νίκησε τα επτά δυτικά κράτη στα πλαίσια του Απελευθερωτικού Πολέμου (1919-1922). Στην προσπάθεια εύρεσης τεκμηρίων για ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Η κατά την «Υπόθεση Τουρκικής Ιστορίας» μετανάστευση των Τούρκων

υποστήριξη όλων των υποθέσεων αυτών, το Τουρκικό Ίδρυμα Ιστορίας αναλαμβάνει την εκτέλεση αρχαιολογικών ερευνών, σε διάφορες περιοχές που υπάρχουν ερείπια των Χετταίων. Η αδυναμία υποστήριξης της θεωρίας περί της «χαμένης κοιτίδας πολιτισμού στην Κεντρική Ασία», οδηγεί στην υιοθέτηση της θεωρίας περί της ηπείρου «Μού» στον Ειρηνικό ωκεανό, ανάλογης της Ατλαντίδος, με βάση τις ιδέες ενός ερασιτέχνη ιστορικού James Churchward και τις αναφορές του Πρέσβη της Τουρκίας στο Μεξικό Ταχσίν Μαγιατεπέκ. Το κρατικά ενορχηστρωμένο και καθοδηγούμενο Πρόγραμμα κατασκευής μιας νέας τουρκικής ιστορίας, υπήρξε μια κύρια συνιστώσα του Τουρκικού εθνικισμού για την δημιουργία ενός απόλυτα «εθνικά καθαρού» κράτους. Με την κατάρρευση της προσπάθειας αυτής κυρίως λόγω της Κουρδικής αντίδρασης έχει καταστήσει το όλο εγχείρημα της «Υπόθεσης επί της Τουρκικής Ιστορίας», ως ένα παράδειγμα φαρσοκωμωδίας και κρατικά καθοδηγούμενης ιστοριογραφίας για πολιτικούς σκοπούς, που αναφέρθηκαν σύντομα παραπάνω.

Η τελική προσπάθεια παραποίησης: Η καταγωγή των Ελληνορθόδοξων - Ρωμιών Καππαδοκών

ν αφήσουμε στην άκρη τις παιδαριώδες απόψεις περί της καταγωγής των αρχαίων Ελλήνων της Ιωνίας, με επιχειρήματα

όπως ο Θαλής είναι ο Talas. και Όμηρος από τον Ömer, χωρίς βέβαια να αγνοούμε ότι συμπεριλήφθησαν σε βιβλίο που έγραψε ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας Τουργκούτ Οζάλ στα τέλη της δεκαετίας 1980, είναι σαφές ότι τα τελευταία 10 χρόνια διάφοροι «ιστορικοί», που κυμαίνονται στις κατηγορίες ερασιτεχνών μέχρι και ορισμένων που έχουν κάποια αναγνώριση στο εξωτερικό όπως π.χ. ο İlber Ortayli, έχουν αρχίσει την προσπάθεια να επαναφέρουν την θεωρία, περί παρουσίας αρχαίων τουρκικών φύλλων στην Μικρά Ασία. Η προσπάθεια αυτή, επανέρχεται στο προσκήνιο, αφού η θεωρία περί τουρκικής καταγωγής Χετταίων δεν μπορεί να συνεχιστεί, εκεί που λειτουργούν σχολές που ασχολούνται με τον Χετιτικό πολιτισμό. Στην φάση αυτή που ακόμα η προσπάθεια παραποίησης της ιστορίας, με την περί δήθεν καταγωγής των Ελληνορθόδοξων Καππαδοκών από Τουρκικά φύλλα, βρίσκεται στη φάση της διαμόρφωσής της, είναι επιτατικό να αντιμετωπιστεί το ζήτημα επιστημονικά με συστηματικό τρόπο. Οι εργασίες αυτές πρέπει να δημοσιευτούν σε ξένα έγκριτα περιοδικά. Η ανάγκη υποστήριξης διδακτορικών και μεταπτυχιακών διατριβών για την επίτευξη του σκοπού αυτού, είναι εξαιρετικά σημαντική. Θα πρέπει επίσης να αποκαλυφθούν οι μηχανισμοί παραποίησης της ιστορίας, που σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, αποτελεί μια επιθετική ενέργεια και αυτό πρέπει να γίνει από την Πανελλήνια Ένωση Καππαδοκών.

Τακτική και Στρατηγική Χρήση του Αεροπλάνου κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με παραδείγματα αναφοράς από το ελληνικό θέατρο επιχειρήσεων Υπό κ. Πασχάλη Παλαβούζη, Καθηγητή Πληροφορικής, Ερευνητή Αεροπορικής Ιστορίας*

1. Εισαγωγή

2. Οι τέσσερις βασικοί ρόλοι

το ξεκίνημα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (Α’ ΠΠ) η αεροπορία παρέμενε ένα ατελώς δοκιμασμένο όπλο, αμφίβολης αξίας και άγνωστης προοπτικής. Για απολύτως πρακτικούς λόγους - δηλαδή για μεγιστοποίηση των κερδών από τη χρήση της ιπτάμενης μηχανής για πολεμικούς σκοπούς, οι ισχνές αεροπορικές δυνάμεις όσων κρατών είχαν την πολυτέλεια να διαθέτουν τέτοιες ήταν ενταγμένες στα όπλα του Στρατού Ξηράς και του Ναυτικού. Παραδείγματα στρατιωτικής χρήσης του αεροπλάνου σε τακτικό επίπεδο προϋπήρχαν από την περίοδο των Βαλκανικών πολέμων. Σε παγκόσμια κλίμακα ωστόσο, η συστηματική διερεύνηση της χρησιμότητας ένταξης αεροπορικών δυνάμεων σε μελλοντικές επιχειρήσεις προχωρούσε αργά - πολύ αργότερα από τη διαφαινόμενη παγκόσμια κρίση.

Στο χρονικό διάστημα 1914 με 1918 οι αεροπορικές δυνάμεις των αντιμαχόμενων συνασπισμών, επωμίστηκαν τους εξής τέσσερις βασικούς ρόλους: αναγνώριση τακτική επίθεση (τακτικός βομβαρδισμός) στρατηγική επίθεση (στρατηγικός βομβαρδισμός) εναέρια μάχη Άλλοι ρόλοι για το αεροπορικό όπλο με μικρότερη ή μεγαλύτερη εφαρμογή κατά τον Α’ ΠΠ ήταν: ανθυποβρυχιακός πόλεμος εφοδιασμός μαχόμενων τμημάτων από αέρος μεταφορά ταχυδρομείου και επικοινωνία ειδικές επιχειρήσεις (π.χ. «εμφύτευση» πρακτόρων σε εχθρικό έδαφος, διασπορά υλικού προπαγάνδας, κλπ)

Τις παραμονές του Μεγάλου Πολέμου οι ευρωπαϊκοί στρατοί είχαν υιοθετήσει πλήρως το επιχειρησιακό δόγμα που έγινε ευρύτερα γνωστό ως «λατρεία επίθεσης» (cult of the offensive). Σύμφωνα με αυτό, η έκβαση μελλοντικών συγκρούσεων θα κρίνονταν από τη μαζικότητα, την ισχύ πυρός και την ταχύτητα εκδήλωσης της επίθεσης. Η έγκαιρη κινητοποίηση (mobilization) και η εκδήλωση προληπτικών επιθετικών ενεργειών (preemptive strike) ήταν κρίσιμοι παράμετροι επιτυχίας του συγκεκριμένου δόγματος και συνέβαλαν σύμφωνα με ορισμένους αναλυτές1 στην έκρηξη του Α’ ΠΠ. Στα πλαίσια ενός τέτοιου δόγματος, οι υπηρεσίες που καλούνταν να προσφέρει το (αρχικά) άοπλο, αργό και εξαιρετικά «εύθραυστο» αεροπλάνο, αξιολογούνταν από έμπειρους, παλαιούς στρατιωτικούς ως ήσσονος σημασίας. Ο Μεγάλος Πόλεμος έμελλε να ανα1 Stephen van Evera, “The cult of the offensive and the origins of the First World War”, International Security Vol. 9 No 1, MIT Press, Summer 1984

τρέψει με δραματικό τρόπο αυτήν τη συλλογιστική. Οι αντίπαλοι έχοντας πραγματικά μεγάλη ισχύ πυρός στη διάθεσή τους σε σχέση με το παρελθόν, γρήγορα βρέθηκαν αντιμέτωποι σε αυτό που ονομάστηκε «συνεχές μέτωπο» (continuous front)2, με κύριο χαρακτηριστικό τη στατικότητα και την πολύ περιορισμένη δυνατότητα εφαρμογής τακτικών και στρατηγικών ελιγμών. Το πλέον ευκίνητο μέσο διεξαγωγής του πολέμου επί εδάφους, το ιππικό, απώλεσε μεγάλο μέρος της ισχύος του εξ αρχής καθώς, αφενός ήταν αδύνατη η κατά μέτωπο αντιπαράθεση, αφετέρου το «συνεχές μέτωπο» δεν επέτρεπε τακτικούς ελιγμούς στα πλευρά της εχθρικής γραμμής. Έτσι, από τις πρώτες μάχες του 1914 το καινοφανές αεροπορικό όπλο χρησιμοποιήθηκε για την αποκατάσταση της χαμένης ευελιξίας επί εδάφους, επεκτείνοντας τη διεξαγωγή του πολέμου στην τρίτη διάσταση. 2 Gary Sheffield, ed. “War on the Western Front.: In the Trenches of World War I”, New York: Osprey, 2007

2.1 Αναγνώριση

βασική συνιστώσα του αεροπορικού πολέμου που επέδρασε με σταθερότητα και συνέπεια στην εξέλιξη των επιχειρήσεων από την αρχή έως το τέλος ήταν η αναγνώριση. Με τον όρο αναγνώριση δεν αναφερόμαστε μόνο στην από αέρος επιτήρηση του πεδίου μάχης και των μετόπισθεν. Οφείλουμε να συμπεριλάβουμε την εναέρια παρατήρηση με σκοπό τη διεύθυνση πυρών ναυτικού πυροβολικού και πυροβολικού ξηράς. Αρχικά, η από αέρος αναγνώριση χαρακτηρίζο*Φ ωτογραφικό υλικό από το αρχείο κ. Πασχ. Παλαβούζη που δημοσιεύεται για πρώτη φορά.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος: Η διάταξη της Στρατιάς Ανατολής στις αρχές του 1918.

νταν από σημαντικούς περιορισμούς - στο πλευρό της Αντάντ3. τα πυροβόλα των πλοίων έβαλαν σε το πλήρωμα του αεροσκάφους έπρεπε Το επιχειρησιακό σχέδιο προέβλεπε σχετικά χαμηλές τροχιές χωρίς πολλές να επιστρέψει στη βάση του έχοντας ισχυρό ναυτικό βομβαρδισμό - εξουδε- φορές να έχουν άμεση οπτική επαφή καταγεγραμμένες τις παρατηρήσεις σε τέρωση των παράκτιων φρουρίων των με τους στόχους.4 χαρτί ή, απλά, στη μνήμη του. Η κατά- Δαρδανελίων και διάπλου των στενών Τη λύση στο πρόβλημα κλήθηκε να σταση αυτή άλλαξε πολύ σύντομα με και της θάλασσας του Μαρμαρά, με δώσει το αεροπλάνο και τη λύση αυτή την πρόοδο που σημειώθηκε στις τε- τελικό στόχο την Κωνσταντινούπολη, στήριξε με ενθουσιασμό η ηγεσία του χνολογίες αεροφωτογράφισης αλλά πρωτεύουσα και νευραλγικό κέντρο της Βρετανικού Ναυτικού αλλά και ο πρώκαι ασύρματης εκπομπής. Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ωστόσο, τος λόρδος του Ναυαρχείου Sir Winston Σαν πρώτο παράδειγμα αναφοράς, οι σχεδιαστές της επιχείρησης αντιμε- Churchill5. Στις 17 Φεβρουαρίου 1915 ενδεικτικό της σπουδαιότητας του ρό- τώπισαν εξαρχής ένα σημαντικό πρό- λοιπόν, κατέπλευσε στο λιμάνι της Τελου της αναγνώρισης, αναφέρουμε την βλημα: αξιωματικά, τα πλοία βρίσκο- νέδου το πρώτο πλοίο προορισμένο εκ εκστρατεία εκπόρθησης κατασκευής να μεταφέτων φρουρίων στα Δαρρει υδροπλάνα και αεδανέλια από τον αγγλοροπλάνα, ο πρόδρομος γαλλικό στόλο που σηματων αεροπλανοφόρων τοδότησε την έναρξη των - το Βρετανικό HMS Ark αεροπορικών επιχειρήRoyal6. Το ίδιο εκείνο σεων στην περιοχή μας. πρωινό επιχειρήθηκε η Στρατηγικός στόχος πρώτη από αέρος ανατης συγκεκριμένης επιγνώριση των φρουρίων χείρησης ήταν η εξουγια εκτίμηση της τακτικής κατάστασης. Από δετέρωση της Τουρκίας ως βασικού συμμάχου τα τρία υδροπλάνα που προσπάθησαν να αποτων Κεντρικών Αυτοθαλασσωθούν, τα δύο κρατοριών στην περιοχή της Αν. Μεσογείου αντιμετώπισαν σοβαμε πολλαπλά οφέλη. Σε HMS Cornwallis. Σφοδρός βομβαρδισμός Τουρκικών θέσεων στην ακτή της Καλλί- ρά προβλήματα στους πολης από το βρετανικό θωρηκτό (pre-dreadnought) της κλάση Duncan. αυτά συγκαταλέγονταν κινητήρες και το τρίτο η αποδέσμευση πολυάστάθηκε αδύνατο να ξεριθμων Ρωσικών στρατευμάτων από το νταν σε μειονεκτική θέση έναντι των κολλήσει από την ακύμαντη θάλασσα. μέτωπο του Καυκάσου και η προώθησή πυροβόλων των φρουρίων αφού αυτά, Αργότερα την ίδια ημέρα πραγματοποιτους σε άλλα μέτωπα, η αποκατάστα- προστατευμένα από ισχυρά οχυρωμαση της (αμφίδρομης) γραμμής εφοδια- τικά έργα, μπορούσαν να βάλουν υπό 4 Richard D. Layman, “Naval Aviation in the σμού Αγγλίας, Γαλλίας και τσαρικής Ρω- γωνία προσβάλλοντας αποτελεσματιFirst World War - It’s Impact and Influence”, σίας και ο προληπτικός «σωφρονισμός» κά τα ξύλινα καταστρώματα. Αντίθετα, Chatham Publishing, 1991 5 H. A. Jones, “The War in the Air”, Vol. 2, άλλων Βαλκανικών κρατών (κυρίως δε Oxford University Press, 1928 της Βουλγαρίας) ώστε στη χειρότερη 3 Sir Julian S Corbett, “History of the Great 6 Richard D. Layman, “HMS Ark Royal - 1914περίπτωση να κρατήσουν ουδέτερη War - Naval Operations ”, Vol. II, Longmans 1922”, Cross and Cockade International Green and CO., London 1921 (CCI) Journal, Vol.18 No 4 στάση και στην καλύτερη να ταχθούν ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

68 2.2 Τακτική επίθεση (βομβαρδισμός)

Υδροπλάνο Wight A.I Ένα από τα πρώτα υδροπλάνα που χρησιμοποιήθηκαν κατά την επιχείρηση διάπλου των Δαρδανελίων από τον αγγλογαλλικό στόλο.

ήθηκε τελικά η πολυπόθητη αναγνώριση και τα αποτελέσματά της έπεισαν το Βρετανό Ναύαρχο Sackville Carden πως ο βομβαρδισμός των φρουρίων έπρεπε να ξεκινήσει άμεσα7. Η αρχική εκτίμηση ότι το αεροπλάνο ήταν βασικός συντελεστής επιτυχίας του εγχειρήματος αποδείχτηκε εκ των πραγμάτων υπεραισιόδοξη για μερικούς πολύ βασικούς λόγους: α) τα πρώτα εκείνα υδροπλάνα ταλανίζονταν από σημαντικά τεχνικά προβλήματα με κορυφαίο τη χαμηλή αξιοπιστία των κινητήρων τους, β) η τεχνολογία ασύρματης επικοινωνίας αποδείχθηκε εξαιρετικά ανώριμη με αποτέλεσμα η διεύθυνση πυρών ναυτικού πυροβολικού - αρχικά τουλάχιστον - να είναι προβληματική, γ) υπήρχε παντελής άγνοια και απειρία στην εφαρμογή τεχνικών και μεθόδων συνεργασίας αεροσκαφών παρατήρησης και πολεμικών σκαφών επιφανείας8. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες τους οι πρώτοι εκείνοι αεροπόροι του ναυτικού και τα πρωτόγονα υδροπλάνα τους χρεώθηκαν δυσανάλογα μεγάλο μερίδιο της ευθύνης για την αποτυχία της εκστρατείας - κορυφαία στιγμή 7 Richard D. Layman, “Over the Wine-Dark Sea - aerial aspects of the Dardanelles and Gallipoli Campaign”, Over the Front (OtF) Journal, Vol. 9 No 1 8 βλ. αν. Richard D. Layman [4], κεφάλαιο: “The Dardanelles and Gallipoli. Reconnaissance and Strategic Failure”

της αποτυχίας θεωρείται ο μη έγκαιρος εντοπισμός από αέρος των ναρκών που είχε ποντίσει η Τουρκική ναρκοθέτιδα «Νουσρέτ» ένα μόλις βράδυ πριν την τελική προσπάθεια διάπλου των στενών από τον αγγλογαλλικό στόλο με τα γνωστά ολέθρια αποτελέσματα. Σχετικά γρήγορα πολλά από τα προβλήματα ξεπεράστηκαν με την πρόοδο της τεχνολογίας αλλά και τη συσσώρευση πολύτιμης εμπειρίας. Η διεύθυνση πυρών πυροβολικού έγινε ιδιαίτερα αποτελεσματική, χάρη στην εφεύρεση ενός εύκολα μεταδιδόμενου κώδικα επικοινωνίας (γνωστού ως «κώδικα ρολογιού») από τον D.S. Lewis, αξιωματικό του Βασιλικού Ιπτάμενου Σώματος (RFC)9. Η αναγνώριση μετεξελίχθηκε πολύ γρήγορα σε φωτοαναγνώριση και, από κάποια στιγμή και έπειτα, θεωρούνταν αδιανόητη η σχεδίαση μιας επιχείρησης αν δεν είχε προηγηθεί λεπτομερής φωτογράφηση των θέσεων του εχθρού και του ανάγλυφου του εδάφους. Σε πλείστες δε των περιπτώσεων, οι φωτογραφίες χρησιμοποιήθηκαν για διόρθωση ανακριβών χαρτών (ιδιαίτερα στο ελληνικό θέατρο επιχειρήσεων) ή την παραγωγή νέων, λεπτομερέστερων. 9 H. A. Jones, “Over the Balkans and South Russia 1917-1919”, 1st ed. Edward Arnold, 1923. Επίσης στο Robert Jackson, “Army Wings, a history of Army Air Observation Flying 1914-1960”, Pen & Sword Ltd, 2006

τακτική επίθεση αεροσκαφών, δηλαδή η (από αέρος) επιθετική ενέργεια σε υποστήριξη της δραστηριότητας στο πεδίο (ή κοντά στο πεδίο) της μάχης, εκδηλώθηκε από τις πρώτες ημέρες του πολέμου - αρχικά ως παράλληλη δράση των αναγνωριστικών αεροσκαφών και είχε συχνά μεγάλη επίδραση στο ηθικό του αντιπάλου και στην εξέλιξη των επιχειρήσεων. Στο ελληνικό θέατρο επιχειρήσεων η πρώτη εφαρμογή τακτικού βομβαρδισμού, σημειώθηκε στα πλαίσια της εκστρατείας της Καλλίπολης που διαδέχθηκε την αποτυχημένη εκστρατεία των Δαρδανελίων. Πριν, κατά τη διάρκεια αλλά και μετά την απόβαση της 25ης Απριλίου 1915, τα αεροπλάνα της νεοαφιχθείσας 3ης Μοίρας της Βασιλικής Ναυτικής Αεροπορικής Υπηρεσίας (RNAS) - οι περίφημοι «πειρατές του Eastchurch», επιχειρούσαν διαρκώς, αρχικά από την Τένεδο, έπειτα από την Ίμβρο, υποστηρίζοντας τα μαχόμενα τμήματα με συνεχείς αναγνωρίσεις, αεροφωτογραφίσεις, διεύθυνση πυρών πυροβολικού και το κυριότερο, τακτικούς βομβαρδισμούς στόχων του αντιπάλου10. Επικεφαλής της Μοίρας ένας από τους τέσσερις πρώτους αξιωματικούς του Βασιλικού Ναυτικού που εκπαιδεύτηκαν ως αεροπόροι, ο πρώτος παγκοσμίως που απονηώθηκε από κινούμενο πλοίο, ο παράτολμος Πλωτάρχης Charles R Samson. Ο Samson αρέσκονταν να πειραματίζεται διαρκώς με νέα όπλα και τακτικές όπως τα θωρακισμένα οχήματα, οι βόμβες των 500lb και οι εμπρηστικές. Σύμφωνα με την επίσημη αεροπορική ιστορία της Βρετανίας11, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας της Καλλίπολης (Απρίλιος 1915 - Ιανουάριος 1916) ρίχτηκαν από Βρετανικά αεροπλάνα και υδροπλάνα 1155 βόμβες, συνολικού βάρους 27 τόνων. 10 βλ. αν. Richard D. Layman [7]. Επίσης Brad King, “Royal Naval Air Service 1912-1918”, Hikoki Publications, 1997 11 βλ. αν. H. A. Jones [5] ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

69 Σε αντίθεση, η ισχνή Γερματραίνα από νοτουρκική αεροπορία έριξε την Ξάνθη και λιγότερες από 200 βόμβες, οι τη Δράμα μέπερισσότερες από αυτές των Υδροπλάνο Wight A.I προσθαλασσωμένο με τις πτέρυγες πλήρως εκτεταμένες. Πίσω του δια- χρι τα άκρα της κρίνεται το HMS Ark Royal και δίπλα του παραβεβλημένο το ανθρακοφόρο Penmorvah. 15lb, προκαλώντας πέντε θαγέφυρας στις νάτους και οχτώ τραυματισμούς. Παρά στοιχα, το διακύβευμα ήταν καθαρά δύο όχθες του ποταμού και μεταφέρει τα την σημαντική εναέρια υπεροχή που στρατηγικού χαρακτήρα - η παρεμπό- εφόδια από το ένα τραίνο στο άλλο μέσω εξασφάλισαν οι δυνάμεις της Αντάντ διση έως και ακύρωση της γραμμής μιας πρόχειρης πεζογέφυρας και περίπου πάνω από τη χερσόνησο της Καλλίπο- εφοδιασμού Γερμανίας - Αυστρίας - 50 βαγονέτα». Έτσι αναλαμβάνεται νέα λης, η εκστρατεία απέτυχε για μια σει- Βουλγαρίας - Τουρκίας, ιδιαίτερα μετά αεροπορική δράση στις 24 και 30 Οκτωρά από λόγους (κυρίως λάθη τακτικής τη διαμόρφωση του μετώπου του Στρυ- βρίου, με στόχο δύο άλλες παράπλευκαι έλλειψη πρωτοβουλιών στο έδα- μόνα (Struma front) από το καλοκαίρι ρες γέφυρες του ίδιου δικτύου, τη γέφος) υπογραμμίζοντας για πρώτη φορά του 1916 κι έπειτα. φυρα στη Σταυρούπολη Ξάνθης και τη στη στρατιωτική ιστορία το γεγονός ότι Περιληπτική αναφορά 15ης Οκτω- γέφυρα στο Άνω Πυξάρι Δράμας. Και οι «ένας πόλεμος δεν κερδίζεται μόνον βρίου 1916 - Βρετανικά αρχεία12: δύο βομβαρδισμοί επιτυγχάνουν πλήαπό την αεροπορία». «Επίθεση πραγματοποιήθηκε σε με- ρως τους στόχους τους και το δίκτυο τίΌταν τον Οκτώβριο του 1915 η γάλη και σημαντική σιδηροδρομική γέ- θεται εκτός για αρκετές εβδομάδες. Τα Βουλγαρία τάχθηκε στο πλευρό των φυρα στο Παρανέστι Δράμας. Έλαβαν ίδια ακριβώς διαμείβονται από το ΝοέμΚεντρικών Αυτοκρατοριών, εξαπολύο- μέρος τρία H. Farman συνοδευόμενα από βριο του 1915 και έπειτα στον ποταμό ντας αιφνιδιαστικά επίθεση στη Σερβία, δύο Bristol Scouts - ιδιαίτερα καλή προ- Έβρο, όπου στοχοποιούνται οι γέφυρες μέρος των επιχειρήσεων (συμπεριλαμ- σβολή (της γέφυρας) έγινε από τον Αν- των Φερών, του Πυθίου και του Άρδα. βανομένων των αεροπορικών) μετατο- θυποπλοίαρχο Shoppee με παρατηρητή Κλείνοντας την, έτσι κι αλλιώς, πεπίστηκε σταδιακά στη Μακεδονία και τον Ανθυπολοχαγό Tansley, οι οποίοι χτύ- ριληπτική αναφορά μας στο ρόλο του τη Θράκη. Προέκυψε, λοιπόν, πλήθος πησαν τη γέφυρα από ύψος 1200 ποδών τακτικού βομβαρδισμού, σημειώνουμε ότι, καθώς πλησίαστόχων για τους ζε το τέλος του ποαεροπόρους των λέμου (1918), επηδύο αντίπαλων ρεάζονταν από την συνασπισμών. Σε αεροπορική δράση αυτούς συγκαταολόκληρες στραλέγονται συγκετιές. Εντυπωσιαντρώσεις στρακά αποτελέσματα τευμάτων, κέντρα σημειώθηκαν στα διοίκησης και κέντρα εφοδιασμού, μέτωπα της Μακεδονίας και της πυροβόλα και οχυρωματικές θέσεις, Παλαιστίνης, όταν λιμάνια, πλοία, αεαεροπλάνα, αναροδρόμια, γέφυλαμβάνοντας το ρες του οδικού και ρόλο της δίωξης Θάσος 1916. Αεροσκάφος Henri Farman HF.27 της Α΄ Μοίρας με φορτίο 2 βομβών των 100 lbs. σιδηροδρομικού και παράλυσης του δικτύου, ακόμη και τα αθέριστα σπαρ- βαλλόμενοι από πυκνό πυρ, ρίχνοντας ηθικού υποχωρούντων μονάδων του τά στους κάμπους. τρεις βόμβες των 100lb, δύο από τις οποί- εχθρού, μετέτρεψαν τις τακτικές υποΣα δεύτερο παράδειγμα αναφοράς, ες έπεσαν εντός 15 γιαρδών από τη γέφυ- χωρήσεις σε χαοτικές κατατροπώσεις. αναφέρουμε τις ιδιαίτερα σημαντικές ρα, ενώ η τρίτη έπεσε πάνω ακριβώς στο Χαρακτηριστική περίπτωση η άτακτη και επίμονες προσπάθειες καταστρο- δεύτερο κλάδο της. Πάρθηκαν δύο φω- υποχώρηση του συνόλου των Βουλφής γεφυρών του σιδηροδρομικού δι- τογραφίες από την έκρηξη των βομβών». γαρικών δυνάμεων το Σεπτέμβριο του κτύου («σκληρών στόχων») στους ποΑναγνωριστική πτήση της 23ης 1918 στο Μακεδονικό μέτωπο, υπό τον ταμούς Νέστο και Έβρο με την εξής Οκτωβρίου, αποκαλύπτει πως «ο δεύ- συνεχή βομβαρδισμό Γαλλικών, Αγγλιπαρατήρηση: Ενώ ο βομβαρδισμός τερος κλάδος της γέφυρας έχει καταρ- κών, Σερβικών και Ελληνικών αεροποτων γεφυρών αυτών πραγματοποιού- ρεύσει πλήρως και … ο εχθρός στέλνει ρικών δυνάμεων13. νταν σε τακτικό επίπεδο από τους αεροπόρους της Θάσου και της Ίμβρου αντί- 12 AIR1.2314.223.12 RNAS Op Reps 1-29 Nov.15-Mar.17, TNA, Kew Gardens, London

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

13 βλ. αν. H. A. Jones [9]

70 2.3 Στρατηγική επίθεση (βομβαρδισμός)

από αέρος στρατηγική επίθεση (στρατηγικός βομβαρδισμός), αποτέλεσε θεμελιώδη λίθο στη φιλοσοφία της αεροπορικής ισχύος δηλαδή της θέσης ότι ο εχθρός μπορεί να ηττηθεί γρηγορότερα και αποτελεσματικότερα όχι με (την κλασική) αντιπαράθεση ενόπλων δυνάμεων, αλλά με αποφασιστικά χτυπήματα στις οικονομικές και κοινωνικές του δομές. Ακόμη και πριν τον Α’ ΠΠ ένας μικρός αριθμός «θεωρητικών» της αεροπορικής ισχύος, με κορυφαίο τον Ιταλό Giulio Douhet14 (1869 - 1930), είχαν μιλήσει για τη δυνητική προστιθέμενη αξία του στρατηγικού βομβαρδισμού σε μελλοντικές επιχειρήσεις, προβλέποντας μάλιστα αυξημένους αριθμούς θυμάτων μεταξύ του πληθυσμού των πόλεων - οικονομικών κέντρων. Για τον Douhet «στον ολοκληρωτικό πόλεμο (total war) του 20ου αιώνα», έτσι όπως τον όριζε ο ίδιος δίνοντας έμφαση στις επιχειρήσεις στρατηγικού χαρακτήρα, «δε διακρίνονταν ο στρατιώτης από τον πολίτη είτε αυτός ήταν άνδρας, γυναίκα ή παιδί». Η πρώτη απόπειρα στρατηγικού βομβαρδισμού σημειώνεται στις 21 Ιουνίου 1915, όταν ο γνωστός μας Samson με έναν από τους καλύτερους χειριστές του, τον Υποπλοίαρχο Reggie Marix ξεκινούν με ένα βομβαρδιστικό Breguet να βομβαρδίσουν την Κωνσταντινούπολη. Τους προδίδει όμως ο δύστροπος κινητήρας του αεροσκάφους και, τελικά, ρίχνουν τις βόμβες τους σε στρατιωτικό καταυλισμό15. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι βομβαρ14 Κορυφαίο έργο του θεωρείται το “Command of the Air” (τίτλος πρωτοτύπου “Il Dominio dell’ Aria”) το οποίο εκδόθηκε το 1921 μετά το Μεγάλο Πόλεμο και μεταφράστηκε αργότερα στην αγγλική γλώσσα. Σε αυτό παρατίθενται οι απόψεις του περί αεροπορικής ισχύος έτσι όπως σχηματοποιήθηκαν τελικά κατά τα χρόνια του Α’ ΠΠ 15 Charles R Samson, “Fights and Flights - A memoir of the RNAS in WWI”, The Battery Press, 1990 (reprint)

Αεροφωτογράφιση - Γερμανικό DFW CV. Φόρτωση φωτογραφικής μηχανής στη θέση του παρατηρητή Γερμανικού αεροσκάφους DFW CV στο μέτωπο της Μακεδονίας (1917)

δισμοί στόχων στην περιοχή της Σόφιας από Γαλλικά αεροσκάφη Farman F40/41 την Άνοιξη του 1916. Οι επιχειρήσεις αυτές καταδεικνύουν τη δυσκολία αναχαίτισης εισβολέων που επιχειρούν στρατηγικό βομβαρδισμό κυρίως λόγω της απουσίας οργανωμένης αντιαεροπορικής άμυνας γύρω από σημαντικούς στόχους16. Οι Γάλλοι επίσης, σε μία άλλη αποστολή στρατηγικού χαρακτήρα, στις 24 Μαΐου 1916, στέλνουν από τη Θεσσαλονίκη 17 τακτικά βομβαρδιστικά Voisin συνοδευόμενα από 4 καταδιωκτικά Nieuport 10, στα όρια της ακτίνας δράσης τους, στην πόλη της Ξάνθης. Έχουν πληροφορίες πως την πόλη επιθεωρεί ο Γερμανός διοικητής των δυνάμεων στο μέτωπο της Μακεδονίας, ο στρατηγός Mackensen. Εκτιμούν δε, πως η απώλεια ενός τόσο σημαντικού προσώπου, αν και όχι απόλυτα σύμφωνη με το ήθος του πολέμου, μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα της αντιπαράθεσης στο μέτωπο της Μακεδονίας17. Τέτοιες αποστολές θα επαναληφθούν αρκετές φορές έως το τέλος του πολέμου από Γάλλους, Άγγλους αλλά και Έλληνες ιπταμένους. Οι προαναφερθέντες στρατηγικές επιθέσεις, εκτελέστηκαν όλες από τακτικά βομβαρδιστικά αεροσκάφη. Αυτό το σκηνικό άλλαξε δραματικά, όταν το Φεβρουάριο του 1917 κατέφθασε εντελώς αιφνιδιαστικά από το μέτωπο της Ρουμανί16 Dimitar Nedialkov, “Bulgarian Fighters”, Part I, Propeller Publishing, Sofia 2004 17 David Mechin, “La guerre aerienne sur le front d’Orient”, Le Fana de l’Aviation No 489

ας μια Γερμανική μονάδα αποκλειστικά στρατηγικού βομβαρδισμού, η Kampfgeschwader I με διοικητή το Σμηναγό Herman Kastner και συνολική δύναμη 25 περίπου δικινητήριων βομβαρδιστικών AEG.III/.IV, Rumpler G.II, Friedrichshafen G.III και Gotha και 10 καταδιωκτικών συνοδείας Halberstadt D.II και Albatross C.VII18. Μια σύντομη αναφορά της δράσης της αλλά και του τρόπου αντιμετώπισής της από τις δυνάμεις της Αντάντ, συνιστούν το τρίτο παράδειγμα αναφοράς. Στις 26 Φεβρουαρίου 191719, η μονάδα κάνει θεαματική εμφάνιση πάνω από αεροδρόμια των συμμάχων στην περιοχή του Κιλκίς. Το πρωί προσβάλλεται το αεροδρόμιο της Γοργόπης με θεαματικά αποτελέσματα - η 385 Γαλλική Μοίρα πρακτικά «εξαφανίζεται από το χάρτη». Το απόγευμα, σειρά έχει το αεροδρόμιο της Βρετανικής 47ης Μοίρας στον Αη-Γιάννη, λίγα χιλιόμετρα ΒΔ του Κιλκίς όπου χάνουν τη ζωή τους 7 άνδρες μεταξύ των οποίων οι έμπειροι αρχιμηχανικοί της Μοίρας. Μια μέρα μετά, στις 27 Φεβρουαρίου, δέχεται τρομακτική επίθεση η Θεσσαλονίκη, όπου προσβάλλονται στρατιωτικοί καταυλισμοί, κέντρα εφοδιασμού, αποθήκες πυρομαχικών και καυσίμων αλλά και στρατιωτικό νοσοκομείο. Οι νεκροί και οι τραυματίες ξεπερνούν τους 330. Στις 12 Μαρτίου, σειρά έχει η περιοχή της Σκύδρας (Vertekop), όπου η 2η Σερβική Στρατιά χάνει τα μισά αποθέματα πυρομαχικών της εν μέσω τρομακτικών εκρήξεων20. Τη συγκεκριμένη στιγμή, μοναδικός διώκτης της περιοχής ο Σέρβος Σμηναγός Branko Vukosavljevic, ο οποίος απογειώνεται ταχύτατα και με άφθαστο ηρωισμό προσπαθεί να ανακόψει την πορεία των 18 βομβαρδιστικών και 6 καταδιωκτικών που τα συνο18 Alfred von Krusenstiern, “Bombing Missions on Two Fronts - the wartime letters of Ltn.Res. Immanuel Braun”, OtF Vol.23 No 1 19 David Mechin, “La Chasse Francaise en Orient”, Avions No 184 20 Boris Ciglic, “Premier Serbian Fighters”, CCI Vol.44 No3. Επίσης στο “Wings of Serbia”, Infinitas Ed., Belgrade 2009 του ιδίου ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

71 δεύουν - μάταιο! εποχή της Οι πρώτες προσπάθειιπποσύνης, ενώ τα ες αναχαίτισης της ειδικής αυτής μονάδας είναι αποπροσωπικά σπασματικές και ελάχιστα εμβλήματα που κοαποτελεσματικές. Στις αγσμούν τα χωτικές αναφορές των αεροσκάφη αντιαεροπορικών πυροβολαρχιών, μπορεί εύκοτους, συχνά Πλωτάρχης Charles Rumney Samson. Διοικητής και «ψυχή» της 3ης Μοίρας. λα κάποιος να επισημάνει αναπαράΘεωρείται ο εφευρέτης του θωρακισμένου οχήματος. γουν οικότο δέος και τον τρόμο που προκαλούν οι άψογοι σχηματισμοί των ποιος στη δράση ενός και μόνου Βρε- σημα γνωστών δυναστειών. ΠραγματιΓερμανικών αεροσκαφών, καθώς υπερί- τανικού στρατηγικού βομβαρδιστικού κά, υπήρχαν πολλά στοιχεία ιπποσύνης πτανται του χώρου ευθύνης τους. Προς HP O/100, το οποίο έφθασε στο Μού- και γενναιότητας στον εναέριο αγώνα στιγμήν η πλάστιγγα του αεροπορικού δρο της Λήμνου τον Ιούνιο του 1917. αλλά, συχνά δίνεται υπερβολική έμπολέμου στην κεντρική Μακεδονία Ένα μήνα μετά, με χειριστή τον Πλωτάρ- φαση σ’ αυτήν τη ρομαντική εικόνα μοιάζει να γέρνει υπέρ των Γερμανών. Η χη Savory, επιχειρώντας νύχτα και κα- πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν πως: ανώτατη ηγεσία των Συμμάχων άκρως λυπτόμενο από την Ελληνική Ζ Μοίρα, «εξετάζοντας όλες τις παραμέτρους, ο θορυβημένη από αυτήν την εξέλιξη, έπληξε με επιτυχία σημαντικούς στό- αεροπορικός αγώνας κατά τον Α’ ΠΠ αρχικά αναδιατάσσει τις αεροπορικές χους στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ υπήρξε ανελέητος και άσπλαχνος»24. δυνάμεις διώξεως. Ύστερα, κι αφού γί- των οποίων το καταδρομικό Goeben, Στην πραγματικότητα δηλαδή, η πλεινεται απολύτως κατανοητή η αδυναμία ένα Τουρκικό τορπιλοβόλο το οποίο ονότητα των «γενναίων ιπποτών του αναχαίτισης της Γερμανικής αρμάδας και βυθίστηκε και το κτίριο του Υπουρ- αέρα» πολεμούσαν απλά για την εναέαπό διασκορπισμένα στοιχεία διώξε- γείου Πολέμου22. Η διάρκεια της επιχεί- ρια υπεροχή ή αλλιώς τον «έλεγχο του ως, στα μέσα Μαρτίου 1917 οι Βρετανοί ρησης ήταν 3 ώρες και 15 λεπτά, επα- αέρα», αδιαφορώντας για την τύχη των δρώντας πρωτοποριακά, δημιουργούν ναλήφθηκε δε και σε επόμενες νύχτες αντιπάλων τους. μια σύνθετη μονάδα με καταδιωκτικά έναντι στόχων στρατηγικής σημασίας, Στο Ελληνικό θέατρο επιχειρήσεων αεροσκάφη των Μοιρών 17 και 47 του εντός ή πλησίον Τουρκικών πόλεων. Οι συναντά κάποιος όλες τις εκδοχές. Για Βασιλικού Ιπτάμενου Σώματος και της επιθέσεις αυτές προκάλεσαν την οργή παράδειγμα, ο Γερμανός απόλυτος άσνεοσύστατης Μοίρας Ε της Βασιλικής της Τουρκικής ηγεσίας και εκδόθηκαν σος του Μακεδονικού μετώπου (20 επιΝαυτικής Αεροπορικής Υπηρεσίας21. ανακοινώσεις στις οποίες ευθέως απει- βεβαιωμένες καταρρίψεις), ο Rudolf von Έδρα το αεροδρόμιο Σταυροχωρίου στο λούνταν οι ζωές Βρετανών αεροπόρων Eschwege, διακρίνονταν για τον ιπποτιΝ. Κιλκίς. Η μονάδα αποδεικνύεται εξαρ- που είχαν συλληφθεί ή θα συλλαμβάνο- σμό του. Στις 5 Ιουνίου 1917 κατέρριχής αποτελεσματική. Να σημειώσουμε νταν αιχμάλωτοι. ψε το Henri Farman των Σημαιοφόρων πως ανάλογες περιστάσεις στο δυτικό Δημήτρη Αργυρόπουλου και Παντελή 2.4 Εναέρια μάχη μέτωπο και η αδυναμία των ΒρετανιΨύχα λίγα μίλια από την ακτή της Κερακών αεροποριών Στρατού και Ναυτιυχνά, ο εναέριος αγώνας κατά τον μωτής. Βλέποντας τις προσπάθειες του κού να αναχαιτίσουν επιτυχώς ΓερμαΑ’ΠΠ περιγράφεται με όρους αντί- πληρώματος να κρατηθούν στην επινικά στρατηγικά βομβαρδιστικά που στοιχους της Ομηρικής, εξατομι- φάνεια της θάλασσας γαντζωμένοι στο επιχειρούσαν πάνω από πόλεις της κευμένης μάχης και έρχεται σε κραυγα- φτερό του αεροπλάνου, δεν τους αποΒρετανίας, οδήγησαν στη συνένωση λέα αντίθεση με την ανώνυμη μαζική τελειώνει αλλά ανταποδίδει τους χαιρετων δύο αυτών σωμάτων και τη δημι- σφαγή του επίγειου πολέμου23. Διακρί- τισμούς τους. Όταν αργότερα μαθαίνει ουργία της RAF ένα χρόνο μετά - τον νεται από μια ισχυρή χροιά ιπποτισμού το θάνατο του Αργυρόπουλου, θλίβεΑπρίλιο του 1918. Η Kampfgeschwader και δεν είναι τυχαίο το ότι οι - διάση- ται και «ζητά συγγνώμη»25. Αντίθετα, I αποσύρθηκε από το Μακεδονικό μέτω- μοι κυρίως - διώκτες πιλότοι, αποκτούν δεν μπορεί να εντοπίσει κάποιος ίχνη πο στις 10 Μαΐου 1917. ψευδώνυμα που παραπέμπουν στην ρομαντισμού στον τραγικό θάνατο του Κλείνοντας το κεφάλαιο στρατηγική επίθεση, αξίζει να αναφερθεί κά- 22 AIR 1.649.17.122.402 Air Raid on 24 George Shiras, “The Two Faces of Chivalry

21 AIR 1.2081.204.454.1 Part 1 & 2 και AIR 1.1690.204.120.55 Weekly Operation Reports, TNA, Kew Gardens, London ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Constantinople 9 Jul 1917, TNA, Kew Gardens, London 23 Robert L O’Connell, “Of Arms and Men: A history of war, weapons and aggression”, Paragon, New York 1988

in the Air War”, CCI, Vol.5 No 02 25 Haupt. G. Heydemarck, “War Flying in Macedonia”, John Hamilton Ltd., 1933 και “Leutnant von Eschwege”, Hermann Eichblatt Verlag, Leipzig, 1931 του ιδίου

72 σημαιοφόρου Σπυρίδωνα Χάμπα26, ο οποίος στις 23 Ιανουαρίου 1918 έχασε τη ζωή του πάνω από το Τσανάκαλε προσπαθώντας να προσβάλει μόνος του το καταδρομικό Goeben. Δέχε- Αιγαίο. Για περιορισμό των παράπλευρων απωλειών, αποφασίστηκε όπως διευθύνει τα πυρά των κανονιοφόρων αεροσκάφος ται τα πυρά του Γερμανού HF.27 με πλήρωμα τους Ανθυποπλοιάρχους Haig και Keightly. διώκτη Emil Meinecke, που προσπαθεί να εξασφαλίσει τον έλεγχο κότητας των αεροπορικών επιχειρήτου αέρα γύρω από το προσαραγμένο σεων καθώς προχωρούσε ο πόλεμος. πλοίο και όταν το αεροπλάνο του τυλί- Πρόκειται για μια συνδυασμένη αερογεται στις φλόγες, πηδά από ύψος 2000 ναυτική επιχείρηση με στόχο το λιμάνι μέτρων περίπου, χωρίς αλεξίπτωτο. Πά- της Καβάλας, που βρίσκονταν τότε υπό ντως, ανεξάρτητα από το αν οι εναέρι- Βουλγαρική κατοχή27. ες συγκρούσεις στην περιοχή μας διακρίνονταν ή όχι για τον ιπποτισμό των εμπλεκομένων, τα αεροσκάφη των θυμάτων συχνά επιδεικνύονταν από τους αντιπάλους για μεγιστοποίηση των κερδών σε επίπεδο ηθικού. Είναι γεγονός πως οι επιτυχίες των Γερμανών διω- HMS Ark Royal. Tο πρώτο πλοίο που σχεδιάστηκε για να μεταφέρει υδροπλάνα. κτών φαντάζουν εντυπωσιΣτις αρχές Μαΐου 1917, οι Βρεταακότερες των συναδέλφων τους της Αντάντ και αυτό ίσως οφείλεται στους νοί έλαβαν πληροφορίες ότι Γερμανιεξής δύο λόγους: α) οι Γερμανοί αερο- κό ναυτικό κλιμάκιο είχε μεταφερθεί πόροι δεν αναλάμβαναν άλλου είδους στην Καβάλα μέσω σιδηροδρομικού αποστολές, ήταν αφοσιωμένοι στο σταθμού Δράμας και συναρμολογούρόλο της δίωξης και αυτό τους επέτρε- σε ταχέα σκάφη ή υποβρύχια με στόπε να βελτιώνουν με το χρόνο τις τακτι- χο τη ναρκοθέτηση της περιοχής - κάτι κές τους, β) τα αεροσκάφη τους είχαν τέτοιο έθετε σε άμεσο κίνδυνο τη Συμκαλύτερα τεχνικά χαρακτηριστικά από μαχική κυριαρχία στο ΒΑ Αιγαίο. Αποαυτά των αντιπάλων τους - για παρά- φασίστηκε η προσβολή με πυρά ναυδειγμα, η ικανότητα βολής των πολυ- τικού, κτιρίων στο παλιό λιμάνι της βόλων μέσα από το δίσκο της έλικας Καβάλας (τελωνείο, ταχυδρομείο και χωρίς αυτή να χτυπηθεί ήταν σημαντι- οι παλιοί στρατώνες του 19ου Ελληνικός παράγοντας που έκρινε υπέρ των κού Συντάγματος), όπου πιστεύονταν Γερμανών πολλές αερομαχίες, κοντά ότι οι Γερμανοί φύλασσαν μεγάλο στο τέλος της εκστρατείας της Καλλί- αριθμό ναρκών θαλάσσης. Για ελαχιστοποίηση παράπλευρων απωλειών πολης κι έπειτα. Το τέταρτο και τελευταίο παρά- μεταξύ του ντόπιου πληθυσμού αλλά δειγμα αναφοράς είναι ενδεικτικό του και λόγω δυσκολίας πρόσκτησης επατρόπου δράσης του κορυφαίου άσσου φής με τους στόχους εξαιτίας του δύEschwege αλλά παράλληλα, αποκαλύ- σκολου ανάγλυφου της περιοχής, θεωπτει και τον αυξημένο βαθμό πολυπλο- ρήθηκε εξαρχής απαραίτητη η εναέρια παρατήρηση και διεύθυνση πυρών. Τη 26 Κωνσταντίνος Λαγός, “Ο Αεροπόρος Ανθυποπλοίαρχος Σπύρος Χάμπας”, περιοδικό Ίκαρος (εκδ. Σχολή Ικάρων) τ. 7

27 βλ. αν. [20] και ADM 137.398 Admiralty Records, TNA, Kew Gardens, London

συγκεκριμένη αποστολή όπως και την προστασία των αεροσκαφών παρατήρησης από εχθρική ενέργεια ανέλαβε η Μοίρα Α της Θάσου. Σημαντικό εμπόδιο για την επιτυχία της επιχείρησης θεωρήθηκε η ύπαρξη σημαντικών πυροβολείων ξηράς στα Α της πόλης, που θα μπορούσαν να προσβάλλουν με επιτυχία τα πλοία. Αποφασίστηκε όπως, η καταστολή της εχθρικής άμυνας και αεράμυνας ανατεθεί στη Μοίρα F, δύναμης 8 αεροσκαφών, που τη δεδομένη χρονική στιγμή επιχειρούσε στο μέτωπο του Στρυμόνα. Τέλος, η προστασία της ναυτικής δύναμης από επιπλέουσες νάρκες και εχθρικά υποβρύχια, ανατέθηκε σε υδροπλάνα από το Μούδρο της Λήμνου που προωθήθηκαν στη Θάσο την προηγούμενη μέρα. Η Μοίρα D με έδρα το Σταυρό Χαλκιδικής, συνέβαλε στην όλη επιχείρηση με εφεδρικό αεροσκάφος εναέριας παρατήρησης. Το πρωί της 20ης Μαΐου, τα πλοία - 6 ισχυρότατες κανονιοφόροι με πυροβόλα των 6 έως 14 ιντσών, βρίσκονταν στις προβλεπόμενες θέσεις τους στις 04:40 το πρωί, ξεκινώντας το βομβαρδισμό των επιλεγμένων στόχων ελάχιστα λεπτά αργότερα με τη συνδρομή του αεροσκάφους παρατήρησης. Στις 05:17, κατέφθασε σε άψογο σχηματισμό η Μοίρα F από το μέτωπο του Στρυμόνα και ενεπλάκη αμέσως σε καταστολή της εχθρικής άμυνας και αεράμυνας πριν προλάβουν τα πυροβόλα ξηράς να αναλάβουν δράση. Η συμβολή της Μοίρας στην επιχείρηση αξιολογήθηκε ως ιδιαίτερα αποτελεσματική. Στις 05:37, καταρρίφθηκε αιφνιδίως το ένα από τα δύο αεροσκάφη παρατήρησης, ένα Henri Farman με πλήρωμα τον έμπειρο Αυστραλό Ανθυποπλοίαρχο Haig και τον σχετικά άπειρο παρατηρητή Keightly. Τι είχε συμβεί; Ο Γερμανός διώκτης Rudolf von Eschwege28, πληροφορούμενος νωρίς το πρωί το ναυτικό βομβαρδισμό του λιμανιού της Καβάλας και την παρουσία ισχυρής αεροπορικής δύναμης, 28 βλ. αν. Haupt. G. Heydemarck [24] ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

73 απογειώθηκε ταχύτατα από το αεροδρόμιο της Δράμας, έχοντας εξαρχής ως στόχο το αεροσκάφος παρατήρησης. Εφαρμόζοντας έξυπνη τακτική, διέγραψε αρχικά μεγάλο κύκλο προς τα Α ακολουθώντας το ανάγλυφο της περιοχής και, πετώντας με αυτόν τον τρόπο απαρατήρητος, έλαβε θέση μάχης ΝΑ της Βρετανικής αεροναυτικής δύναμης. Με τον ήλιο πίσω του και έχοντας κερδίσει σημαντικό ύψος, εφόρμησε ταχύτατα προς το αεροσκάφος παρατήρησης, άνοιξε πυρ από κοντινή απόσταση και το κατέρριψε. Έπειτα, επέστρεψε νικητής στη βάση του. Το πλήρωμα του αεροσκάφους έχασε τη ζωή του, η επιχείρηση έρευνας και διάσωσης απέβη άκαρπη, αλλά ο βομβαρδισμός των επιλεγμένων στόχων συνεχίστηκε με τη συνδρομή του άλλου αεροσκάφους (ενός υδροπλάνου Short 184) έως και τις 07:38. Ο αντικειμενικός σκοπός της αεροναυτικής επιχείρησης επιτεύχθηκε πλήρως, αλλά η προστασία της εναέριας παρατήρησης απέτυχε λόγω μιας σειράς κακών συγκυριών. Ο Eschwege, εφαρμόζοντας τακτικές που δε βρίσκονταν γραμμένες σε κάποιο ανάλογο εγχειρίδιο, παρά ήταν απόσταγμα της δικής του εμπειρίας, πέτυχε λαμπρή νίκη δικαιώνοντας το προσωνύμιο «αετός του Αιγαίου», που του είχαν δώσει οι Βούλγαροι προστατευόμενοι του. Αναμφίβολα το ελληνικό θέατρο επιχειρήσεων, δε γνώρισε τη μεγάλη κλίμακας εναέρια αντιπαράθεση του Δυτικού μετώπου. Ωστόσο, ο αγώνας για τον έλεγχο του αέρα και την εξασφάλιση αεροπορικής υπεροχής ήταν συνεχής και επίμονος, τουλάχιστον από το 1916 κι έπειτα.

3. Επίλογος

την αρχή του πολέμου - το 1914, η αεροπορία ήταν πράγματι ένα όπλο αμφίβολης αξίας και άγνωστης προοπτικής. Στο τέλος του πολέμου τέσσερα χρόνια αργότερα, το αεροπορικό όπλο έχοντας αποδείξει την αξία του σε ποικιλία ρόλων, είχε κατακτήσει πρωτεύουσα θέση στη ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Πληρώματα της Kampfgeschwader I στο αεροδρόμιο της Hudova μπροστά από ένα AEG IV.

διεξαγωγή του πολέμου σε στεριά ρω διερεύνηση των ορίων του ανθρώκαι θάλασσα. Οι αεροπορικές δυνά- που στον αέρα, του αεροπλάνου και της μεις όλων των εμπλεκόμενων χωρών πτήσης και θα γεφυρώσουν αποστάσεις κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέ- που προηγουμένως φάνταζαν αχανείς. μου γιγαντώθηκαν. Οργανώθηκαν οι Όσον αφορά στους Έλληνες αεδομές τους σε σχήματα άγνωστα έως ροπόρους, η σημαντική εμπειρία που τότε. Τότε δηλαδή ορίστηκαν τα Σμή- συσσώρευσαν με τη συμμετοχή τους νη, οι Μοίρες, οι Πτέρυγες. Συστημα- στην πολεμική προσπάθεια μεταξύ τοποιήθηκε η αεροπορική εκπαίδευ- 1916 και 1918, θα βρει άμεση εφαρση. Εφαρμόστηκαν για πρώτη φορά, μογή κατά τη Μικρασιατική εκστρατεία εξελίχθηκαν και καθιερώθηκαν τακτι- που ακολούθησε. Κατά τη διάρκεια κές αεροπορικού πολέμου. Σημειώ- των Βαλκανικών πολέμων, η χώρα μας θηκε τεράστια τεχνολογική πρόοδος διερεύνησε επιτυχημένα τη χρήση του όσον αφορά στην αεροναυπηγική, αεροπλάνου για πολεμικούς σκοπούς. στην ανάπτυξη νέων κινητήρων, οπλι- Η συμμετοχή της χώρας στις πολεμικές κών συστημάτων, συσκευών επικοινωνίας και αεροφωτογράφισης. Το εύθραυστο αεροπλανάκι του 1914, παραχώρησε τη θέση του σε ολοκληρωμένες ιπτάμενες πολεμικές μηχανές. Οι βετεράνοι αεροπόροι του 1918 (πολλοί από αυτούς με εμπειρία «χτισμένη» στο ελΒομβαρδισμός σιδηροδρομικής γέφυρας στη Σταυρούπολη Ξάνθης ληνικό θέατρο στις 24-10-1916 από αεροσκάφη HF.27 της Α΄ Μοίρας Θάσου επιχειρήσεων), σημαντικά σοφότεροι τόσο σε θέμα- επιχειρήσεις του Α’ΠΠ, έθεσε τις βάσεις τα επιχειρήσεων όσο και θέματα που για την ισχυροποίηση των αεροποριάπτονται της ίδιας της φυσιολογίας κών μας δυνάμεων και την καθιέρωσή της πτήσης, θα συμβάλλουν αποφασι- τους ως σημαντικότατης συνιστώσας στικά μετά τον πόλεμο στην περαιτέ- των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων.

ΤΕΧΝΙΚΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΤΟ ΣΕΛΑΣ Υπό κ. Ιωάννη Οικονομόπουλου, Υποναυάρχου ΠΝ ε.α., Καθηγητή ΣΝΔ

Γενικά

ο Σέλας είναι φωτεινό φυσικό φαινόμενο στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας δημιουργούμενο κυρίως πάνω από τις πολικές περιοχές της Γης, με τις ονομασίες Βόρειο Πολικό Σέλας (Aurora Borealis) και Νότιο Πολικό Σέλας (Aurora Australis)1. Πρόκειται για φαντασμαγορία χρωμάτων, σχεδίων και γρήγορων μεταλλάξεων των οποίων μία μορφή φαίνεται στην εικόνα 1. Αν και στα μικρά γεωγραφικά πλάτη το φαινόμενο δεν είναι συχνό, εντούτοις καταγράφεται στην αρχαιό-

σύγχρονη επιστήμη και τεχνολογία το απέδωσαν στον «βομβαρδισμό» της γήινης ατμόσφαιρας με την κοσμική ακτινοβολία φορτισμένων υποατομικών (μικρότερων του ατόμου) σωματιδίων, τα οποία παγιδεύονται από το μαγνητικό πεδίο της γήινης ατμόσφαιρας. Το φαινόμενο έχει πολυμερή θεματολογία, η οποία δεν είναι δυνατό να καλυφθεί εδώ, και επιπλέον υπάρχουν ακόμη αδιευκρίνιστες λεπτομέρειες. Σε πολύ γενικές γραμμές, η δημιουργία του φαινόμενου οφείλεται στα επόμενα.

Α΄ Δημιουργία του Φαινομένου 1. Γήινος Μαγνητισμός

Εικόνα 1. Μορφή Σέλαος

τηταν από τους Πλίνιο, Κικέρωνα, Σενέκα και Αριστοτέλη ο οποίος στα «Μετεωρολογικά» του γράφει: «φαίνεται δε πότε συνιστάμενα νύκτωρ αιθρίας ούσης πολλά φάσματα εν τω ουρανώ… ημέρας μεν ο Ήλιος κωλύει, νυκτός δ’ έξω του φοινικού (ιώδες χρώμα) τα άλλα δι’ ομόχροιον ου φαίνεται». Ανά τους αιώνες οι άνθρωποι έδιναν υπερφυσικές ή μυθολογικές ερμηνείες στο φαινόμενο, έως ότου η 1 Σημείωση: Aurora: λατινική απόδοση της λέξεως έως ή ηώς=αυγή, χάραγμα.

α. Είναι γνωστόν ότι η Γη είναι τεράστιος μαγνήτης. Οι δυναμικές γραμμές του πεδίου της διαδρομούσες στο τμήμα της ατμόσφαιρας το καλούμενο μαγνητόσφαιρα συγκλίνουν στους μαγνητικούς πόλους, εισερχόμενες στον Βόρειο και εξερχόμενες από τον Νότιο. Η ανακάλυψη του γεωμαγνητικού πεδίου, προήλθε από την ιδιότητα του ορυκτού μαγνητίτη (υπό μορφή ράβδου) να προσανατολίζεται στον Μαγνητικό Βορρά. Ο Γερμανός φυσικός Καρλ Γκάους το 1838, δημοσίευσε μελέτη στην οποία απέδειξε ότι το 95% του γεωμαγνητικού πεδίου, προέρχεται από το εσωτερικό της Γης και μόνο μικρό ποσοστόν οφείλεται σε εξωτερικές πηγές. Οι σύγχρονες επιστημονικές μελέτες αποδίδουν την φύση αυτού του μαγνητισμού, κυρίως σε ένα σύστη-

μα ηλεκτρικών ρευμάτων, που (πιθανώς) υπάρχει στον πυρήνα της Γης και προκαλείται από ηλεκτρικά φορτία. Σε ό,τι αφορά το μικρό ποσοστό του γεωμαγνητικού πεδίου που οφείλεται σε εξωτερικές πηγές, τούτο αποδίδεται στην ηλεκτρομαγνητική δραστηριότητα της ανώτερης ατμόσφαιρας γνωστής ως ιονόσφαιρας (βλέπε συνέχεια). β. Η προαναφερθείσα σύγκλιση των δυναμικών γραμμών στους μαγνητικούς πόλους δημιουργεί αφ’ ενός μεγαλύτερη πυκνότητα, άρα ένταση του πεδίου, και αφ’ ετέρου καθετότητα αυτού προς την επιφάνεια της Γης, στις πολικές περιοχές, όπως φαίνεται στο σχήμα 2 που αναπαριστά τον μαγνήτη Γην (υπό μορφή μαγνητικής ράβδου). Γι’ αυτό, πάνω από τις πολικές περιοχές η κοσμική ακτινοβολία προκαλεί εντονότερο ιοντισμό της ατμόσφαιρας, όπως εξηγείται παρακάτω. γ. Οι μαγνητικοί πόλοι, ο μαγνητικός άξων και ο μαγνητικός ισημερινός διαφέρουν από τους αντίστοιχους γεωγραφικούς οι οποίοι ταυτίζονται με τους αντίστοιχους της ουράνιας σφαίρας.

Σχήμα 2. Το Μαγνητικό πεδίο γύρω από την Γη ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

75 δ. Εξ’ άλλου η θέση των γήινων μαγνητικών πόλων δεν είναι σταθερή διότι μεταπίπτουν βραδέως διαχρονικά λόγω μεταβολών στα προαναφερθέντα ηλεκτρικά ρεύματα στο εσωτερικό της Γης. Πριν 200 έως 300 εκατομμύρια χρόνια ο Β. Μαγνητικός Πόλος βρισκόταν στην περιοχή του γεωγραφικού ισημερινού. Συνεπώς και ο προσανατολισμός του γεωμαγνητικού πεδίου μεταβάλλεται διαχρονικά, επηρεάζοντας και τις περιοχές εμφανίσεως του Σέλαος. ε. Κατά την παρούσα διαχρονική εποχή ο Β. Μαγνητικός Πόλος έχει απόκλιση 11°,5 Δυτική ως προς τον Γεωγραφικό Πόλο, και βρίσκεται στο Καναδικό νησί “Πρίγκηψ της Ουαλίας” σε γεωγραφικό πλάτος 76° 12΄ Βορ. και γεωγραφικό μήκος 101° 00΄ Δυτ. Επομένως είναι μακρυά από τον Β.Γεωγραφικό Πόλο και εγγύτερα στην Αμερικανικήν Ήπειρο παρά στην Ευρωπαϊκή. Αντιστοίχως, ο Ν.Μαγνητικός Πόλος τοποθετείται στην ακτή της Ανταρκτικής σε πλάτος 60° 05΄ Νοτ. και μήκος 139° 05΄ Αν. Στα σχήματα 2 και 3 φαίνονται οι προαναφερθείσες θέσεις των μαγνητικών πόλων ως προς τους γεωγραφικούς και η Δυτική Απόκλιση του μαγνητικού ως προς τον γεωγραφικό άξονα.

στ. Όπως γνωρίζουν οι ναυτικοί, Απόκλιση ανατολική ή δυτική της Μαγνητικής Βελόνης είναι η εκτροπή της ανατολικότερα ή δυτικότερα της κατευθύνσεως του γεωγραφικού Βορρά και είναι διαφορετική στις διάφορες περιοχές της Γης, αναλόγως των τοπικών μαγνητικών πεδίων.

Σχήμα 4. Παγκόσμιος Χάρτης Μαγνητικών Αποκλίσεων

Επομένως η προαναφερθείσα απόκλιση (~11°) του Β. Μαγνητικού Πόλου απλώς προσδιορίζει την θέση του ως προς την κατεύθυνση του Β. Γεωγραφικού Πόλου και δεν πρέπει να συγχέεται με τις διάφορες τοπικές τιμές και ονομασίες της αποκλίσεως της Μαγνητικής Πυξίδος2, που δίδονται στους Ναυτικούς Χάρτες.

2. Κοσμική Ακτινοβολία

ον Μάιο του 1958 ο Αμερικανός φυσικός Van Allen James Alfred3, στα πλαίσια του διεθνούς γεωφυ-

Σχήμα 3. Θέσεις Μαγνητικών και Γεωγραφικών Πόλων ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

σικού έτους 1957-1958, εφοδίασε τον πρώτο αμερικανό τεχνικό (για τεχνικό σκοπό) δορυφόρο Explorer 1 με συσκευή Γκάϊγκερ για μέτρηση της κοσμικής ακτινοβολίας. Οι μετρήσεις έδειξαν ότι η Γη, έξω από την ατμόσφαιρα της, περιβάλλεται από ζώνες σωματιδιακής ακτινοβολίας μεγάλης εντάσεως,

2 Σημειώσεις: α- Στις γραμμές του σχήματος 4 έχομε την ίδια τιμή αποκλίσεως της μαγνητικής πυξίδος, και δεν έχουν σχέση με τις γραμμές του σχήματος 2. β- Οι χάρτες αποκλίσεως του σχήματος 4 αφορούν συγκεκριμένο έτος, επομένως μαζί με την τιμή της αποκλίσεως αναγράφεται στο ανεμολόγιο των επιμέρους χαρτών και η ετήσια απόλυτη μεταβολή της (αύξηση ή ελάττωση). 3 Σημείωση: Ο Van Allen υπηρέτησε κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο Αμερικανικό Π. Ναυτικόν όπου και τελειοποίησε σύστημα τηλεχειρισμού πυροβόλων. Το 1946 του ανατέθηκε έρευνα της ανώτερης ατμόσφαιρας (ιονόσφαιρας) στο εργαστήριο εφαρμοσμένης φυσικής του πανεπιστημίου Johns Hopkings στο Silver Springs των

αποκληθείσες Van Allen Radiation Bands που έχουν σημαντικό ρόλο σε πολλά γεωφυσικά φαινόμενα, μεταξύ των οποίων και το Σέλας. Οι ζώνες αυτές επιβεβαιώθηκαν και σε μεταγενέστερα πειράματα. Ιονόσφαιρα της Γης (ονομασία καθιερωθείσα το 1929) καλείται η ανώτερη ατμόσφαιρά της (μεταξύ μεσόσφαιρας και εξώσφαιρας), που φαίνεται στο σχήμα 5, υποδιαιρούμενη σε τρεις υψομετρικές ζώνες: D (60 έως 85-90 χιλιόμετρα), Ε (90 έως 120-140 χλμ.), F (140-150 έως 600 χλμ.). Οι ζώνες αυτές είναι αγώγιμες ηλεκτρικά, έχουν υψηλή περιεκτικότητα ιόντων και ηλεκτρονίων, και ανακλούν ηλεκτρομαγνητικά κύματα ορισμένων μορφών. Ιόντα (εξ’ ου και ιονόσφαιρα) είναι ηλεκτρικώς φορτισμένα σωματίδια προερχόμενα από ουδέτερα άτομα στα οποία προσθέτονται ή αφαιρούνται ηλεκτρόνια. Ηλεκτρόνια είναι σωματίδια φορΗ.Π.Α. Το 1951 έγινε καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Iowa (Αϊόβα). Ήταν ο κατασκευαστής του πρώτου Αμερικανικού Δορυφόρου Explorer 1.

Σχήμα 5. Η Ατμόσφαιρα. Στην πραγματικότητα, οι ατμοσφαιρικές ζώνες δεν είναι σαφώς διακριτές μεταξύ τους.

τισμένα αρνητικώς με το στοιχειώδες φορτίο ηλεκτρισμού (ē). Ιοντισμός ή ηλεκτρική διάσπαση είναι η διαδικασία της μετατροπής ουδετέρων ατόμων ή μορίων σε φορτισμένα άτομα ή μόρια δηλαδή σε ιόντα. Ο Ιοντισμός προκύπτει από την παγίδευση και απορρόφηση από την ηλεκτρικώς αγώγιμην ιονόσφαιρα: ακτίνων Χ, υπεριωδών ακτίνων, ηλεκτρονίων, πρωτονίων και σωματιδίων α προερχομένων από τον Ήλιο αλλά και από την κοσμική ακτινοβολία των Γαλαξιών καθώς και από την σκόνη μετεωριτών. 3. Ο “βομβαρδισμός” της Ιονόσφαιρας λοιπόν με φορτισμένα σωματίδια δημιουργεί και το φαινόμενο του Σέλαος το οποίον οφείλεται κυρίως σε ηλεκτρόνια και νετρόνια (ηλεκτρικώς ουδέτερα) αλλά υπάρχουν και Σέλα (ή Σέλεα) οφειλόμενα σε πρωτόνια. Επίσης έχουν παρατηρηθεί και Σέλεα οφειλόμενα κυρίως σε ιοντισμένο υδρογόνο και ήλιο, τα οποία είναι μικρής φωτεινής εντάσεως και δημιουργούνται στην κατώτερη ισημερινή ατμόσφαιρα (πάνω από τον Ισημερινό της Γης), ονομαζόμενα Ισημερινά Σέλα. Η διαδικασία δημιουργίας των Σελάων είναι η ακόλουθη, σε πολύ γενικές γραμμές: α. Τα φορτισμένα σωματίδια του Διαπλανητικού μας Χώρου, εισερχόμενα στην Ιονόσφαιρα μας (σχήμα 5) παγιδεύονται στο γεωμαγνητικό πεδίο (σχήμα 2), περιελισσόμενα (μάλλον)

στις δυναμικές γραμμές του. β. Στην Ιονόσφαιρα, τα σωματίδια σ υ γ κρ ο υ ό μενα με ιόντα οξυγόνου και αζώτου απελευθερώνουν ενέργεια υπό μορφή φωτός. Τα διε-

σεως Ηλίου - Γης. Επομένως η ταχύτης των ηλιακών σωματιδίων στον διαπλανητικό χώρο υπολογιζεται σε ~2.000 χιλιόμετρα/ δλ ή ~7.200.000 χιλιόμετρα/ώρα για την μεγίστη απόστασην Ηλίου-Γης (αφήλιο − 94.500.000 στατικά μίλια, 1 στ.μιλ.=1609 μέτρα).

ξ’ άλλου, κατά τις περιόδους ισχυρών ηλιακών καταιγίδων τα φορτισμένα σωματίδια εισέρχονται και στα κατώτερα στρώματα της γήινης ατμόσφαιρας διαταράσσοντα τις

γερμένα ιόντα οξυγόνου δίδουν ερυθρό και πρασινοκίτρινο χρώμα ενώ τα ιόντα αζώτου παράγουν μπλε και ιώδες (μωβ). γ. Στις περιοχές γύρω από τους μαγνητιΣχήμα 7. Τροχιά Γης πέριξ Ηλίου (χωρίς κλίμακα) κούς πόλους (σχ. 3), όπως προαναφέρθηκε, οι δυνα- επικοινωνίες και απορρυθμίζοντα τα μικές γραμμές του γεωμαγνητικού πε- ραδιοναυτιλιακά βοηθήματα με κίνδυδίου πυκνώνουν και γίνονται περίπου νο ατυχημάτων κυρίως αεροπορικών. κάθετες προς την Γη. Επομένως στις περιοχές αυτές τα φορτισμένα σωματίδια έλκονται από το εντονότερο και καθετότερο πεδίο με μεγάλη ταχύτηταν άρα δημιουργούν ισχυρό ιοντισμό, με συνέπεια και την ενίσχυση του Σέλαος. δ. Κατά τις περιόδους μεγάλης δραστηριότητος των ηλιακών κηλίδων και εκρήξεων, μέρος των οποίων φαίνεται στην εικόνα 6, ο σφοδρός ηλιακός “άνεμος” καλούμενος και ηλιακή καταιγίδα, κάνει εντονότερο το Σέλας αφού η Ιονόσφαιρα βομβαρδίζεται με μεγαλύτερο αριθμό φορτισμένων σωματιδίων που εκτοξεύονται στον Διαπλανητικό Εικόνα 6. Ηλιακές Κηλίδες (λευκές περιοχές) Χώρο κατά τις ηλιακές εκρήξεις. Στις και Έκρηξη (κάτω δεξιά) περιπτώσεις αυτές τα Σέλεα εμφανί- Το διαφορετικό χρώμα των ηλιακών κηλίδων οφείλεται στην χαμηλότερη θερμοκρασία ζονται, συνήθως, ~21 ώρες μετά την των κηλίδων ως προς την θερμοκρασία παρατήρηση των ηλιακών εκρήξεων, στην υπόλοιπη επιφάνεια του Ηλίου. αναλόγως και της εκάστοτε αποστάΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

ο 2013 ήταν έτος συμπληρώσεως του 11ετούς κύκλου ηλιακής δραστηριότητος οπότε και παρατηρείται μέγιστος αριθμός των κηλίδων και εκρήξεων. Το πανεπιστήμιο του Όσλο, οργάνωσε Star Project στα πλαίσια του οποίου εκτοξεύθηκαν 50 μικροί δορυφόροι (έκαστος βάρους ~ 1 λίτρου) σε ύψη 160 έως 320 χιλιόμετρα (ζώνη F Ιονόσφαιρας) για την μελέτη συσχετισμού ηλιακής δραστηριότητας και Σέλαος. ε. Το φαινόμενο επηρεάζεται επίσης από την θέση της Γης στην ετήσια τροχιά της γύρω από τον Ήλιο, που φαίνεται στο σχήμα 7. Κατά τους μήνες Απρίλιον-Οκτώβριον ο γεωγραφικός άξων (ΒΝ) έχει την μικρότερη εκτροπή ανατολικότερα (δεξιότερα όπως βλέπομε το σχήμα 7) της γραμμής που συνδέει Ήλιο και Γη. Αλλά, όπως προαναφέρθηκε, ο γεωμαγνητικός άξων έχει απόκλιση ~11° δυτική (αριστερότερα του γεωγραφικού άξονος ΒΝ). Δηλαδή στις θέσεις αυτές της τροχιάς της Γης έχομε σχεδόν ταύτιση του γεωμαγνητικού άξονος με την γραμμή Γης-Ηλίου, επομένως και τον καλλίτερο διαμήκη προσανατολισμό του γεωμαγνητικού πεδίου προς την κατεύθυνση προελεύσεως των φορτισμένων σωματιδίων του Ηλίου. Συνεπώς κατά την άνοιξη και φθινόπωρο ενισχύεται το Σέλας επειδή ενισχύεται ο ιοντισμός της ιονόσφαιρας, λόγω καλλίτερου προσανατολισμού του γεωμαγνητικού πεδίου4.

Β΄ Περιοχές και Μορφές Σέλαος

ο Σέλας δεν είναι στατικό φαινόμενο αλλά μία συνεχώς εξελισσόμενη κατάσταση που σε γενικές γραμμές περιγράφεται ως ακολούθως: α. Το κατώτερο ύψος στο οποίο εμφανίζεται είναι συνήθως 60 στατικά μίλια (1 στ.μιλ.=1609 μέτρα) δηλαδή στο 4 Σημείωση: Χρησιμοποιούμε τον όρο εκτροπή του γεωμαγνητικού άξονος προς διαφοροποίηση του όρου απόκλιση, αφού η γραμμή Ηλίου-Γης δεν αποτελεί άξονα προσδιορισμού της μαγνητικής αποκλίσεως. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

στρώμα D της Ιονόσφαιρας αλλά μπορει να κατέβει και στα 40 μίλια. Το σύνηθες ανώτερο ύψος του κυμαίνεται από 75 έως 125 μίλια (στρώματα Ε) αλλά Φωτ. 8: Στέμμα Σέλαος μπορεί να εξι(παρατηρήθηκε το 2004, πάνω από το Harstad της Νορβηγίας) κνείται μέχρι και/πάνω από 300 μίλια (στρώματα F). ε. Οι διάφορες εμφανίσεις του Σέβ. Παρατηρείται εντονότερο και λαος διαρκούν από λίγα λεπτά μέχρι σχεδόν όλες τις νύχτες του έτους σε αρκετές ημέρες, αναλόγως του ιοντιαμφότερες τις πολικές περιοχές σε σμού της Ιονόσφαιρας. στ. Οι μορφές του φαινομένου μία ζώνη απέχουσα 20° έως 25° από τους γεωμαγνητικούς πόλους (σχήμα ποικίλλουν σε σχήματα και λαμπρό3) αφού στις περιοχές αυτές ο ιοντι- τητα, σε μία καταπληκτική φαντασμός είναι εντονότερος λόγω μεγαλύ- σμαγορία (εικόνα 1). Μπορεί να είναι τερης εντάσεως του γεωμαγνητικού ακανόνιστες ή να ομοιάζουν με κουρπεδίου. τίνες, τόξα, βραχίωνες, όλων αυτών με γ. Επειδή ο Βόρειος Μαγνητικός διαφορετικές αποχρώσεις, μεταλλάξεις Πόλος βρίσκεται πλησιέστερα στην και λαμπρότητα που ορισμένες φορές Αμερικανική Ήπειρο παρά στην Ευ- μπορεί να υπερβεί τον φωτισμό της ρωπαϊκή (σχήμα 3 και παρ. Α1.ε), εάν πανσελήνου. Τα αμυδρά (ασθενή) Σέλα σχεδιάσομε στον χάρτη την προανα- είναι, συνήθως, λευκά ενώ τα εντονόφερθείσα ζώνη διαπιστώνομε ότι το τερα έχουν, συνήθως, πρασινοκίτρινες Βόρειο Πολικό Σέλας εμφανίζεται περί αποχρώσεις. Στα μεγαλύτερα ύψη δητο γεωγραφικό πλάτος 57° Βορ. στην μιουργούνται ερυθρές αποχρώσεις και περιοχή του Καναδά και περί το πλά- μερικές φορές μπλε ή μωβ. ζ. Ορισμένες φορές και προς το τος 77° Βορ. προς την Ευρώπη. Αντίστοιχη σχεδίαση ισχύει και για το Νότιο τέλος της διάρκειας του φαινομένου, Μαγνητικό Πόλο. Βορειότερα και Νο- δημιουργείται και το αποκαλούμενο τιότερα από τις ζωνες αυτές και πάνω Στέμμα του Σέλαος (Corona Aurora) από τους αντίστοιχους μαγνητικούς που φαίνεται στην φωτογραφία 8. πόλους δεν δημιουργείται, συνήθως, Σέλας5. τις περιπτώσεις αυτές το Σέλας δ. Σε μικρότερα, από τα προαναμετασχηματίζεται αιφνίδια σε κυφερθέντα, γεωγραφικά πλάτη το Σέλας κλικό φως, σαν στεφάνι από την είναι λιγότερο συχνό. Ενώ εκατέρω- περιφέρεια του οποίου πέφτουν λευθεν του γεωγραφικού Ισημερινού και κές ακτίνες κάθετες στην Γη. Το Στέμμα μέχρι το πλάτος 30° το φαινόμενο εί- στροβιλίζεται με μεγάλη ταχύτητα, κάναι σπάνιο. νει ξαφνικές στάσεις και εξαφανίζεται απότομα, όπως δημιουργήθηκε. Πρό5 Σημείωση: Γράφομε ότι δεν δημιουργείται κειται για φαινόμενο μεγάλης ομορκαι όχι δεν εμφανίζεται διότι, προφανώς, πα- φιάς που δυστυχώς διαρκεί από λίγα ρατηρητής ευρισκόμενος εκτός των προαδευτερόλεπτα μέχρι μισό λεπτό, γι’ ναφερθεισών ζωνών μπορεί να δει το φαινόμενο προς την αντίθετη κατεύθυνση των αυτό και παρατηρείται σπάνια.

πόλων.

>> ΜΕ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ

Τα περασμένα ωραία χρόνια δεν λησμονώ

Υπό κ. Χρ. Μπολώση, Υπτγου ε.α, ΓΓ/ΣΕΕΘΑ

τσι έλεγε ένα τραγουδάκι του Νίκου Χατζηαποστόλου στη οπερέτα του «Το κορίτσι της γειτονιάς», που έγραψε το 1922. Σκεφθείτε το 1922 και νοσταλγούσαν «τα περασμένα ωραία χρόνια», που έτσι θα έφταναν μέχρι τις παρυφές του…1821. Τα τελευταία 5-6 χρόνια, ελέω των Μνημονίων, ακούμε συχνά οι κάποιας ηλικίας συνάνθρωποί μας να αναπολούν τα «ωραία παλιά χρόνια», που η ζωή ήταν πιο απλή και ανθρώπινη, με λιγότερες ανάγκες και όλοι είμαστε ευχαριστημένοι, ευτυχισμένοι θάλεγα, με αυτά τα λίγα που είχαμε. Και για να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους, επειδή κι’ εγώ είμαι κάποιας ηλικίας, η ζωή τότε δεν ήταν πιο ωραία από την σημερινή. Πιο γραφική ναι. Πιο ωραία όχι. Και μη μου πει κάποιος «μα τότε κοιμόμαστε με ανοιχτά παράθυρα», διότι θα του απαντήσω, ότι και τώρα αν θελήσουμε να σοβαρευτούμε λίγο και να διαφεντέψουμε τα του οίκου μας, πάλι θα ξανανοίξουμε τα παράθυρά μας. Δεν καταλαβαίνω γιατί ο γεμάτος σκόνη και σκοτάδια συνοικιακός δρόμος ήταν καλύτερος και πιο ρομαντικός από τον σημερινό με τα παρτέρια και τον όμορφο και διακριτικό φωτισμό. Είναι δύσκολο να δεχθώ, ότι ήταν πιο ωραίο το σπιτάκι που ζούσαμε στο Περιστέρι, το σκεπασμένο με πισσόχαρτο και που, μόνον η κουζίνα, έσταζε σε 23 σημεία, έτσι που δεν είχαμε άλλα μπρίκια και κατσαρόλες για να μαζεύουμε τα νερά, από το άνετο σημερινό. Βέβαια τότε η θέρμανση του μαγκαλιού

δεν μας έλειπε ενώ τώρα, το καλοριφέρ… αργεί. Αδύνατο να δεχθώ, ότι το μπακάλικο του κυρ Στέλιου του Κρητικού, με τα εκτεθειμένα σε κάθε λογής ζωύφια και σκόνες σακιά με όσπρια και σε πανηγυρίζοντα στίφη μυγών τα τυροκομικά και τα αλλαντικά, ήταν καλύτερα από τα αντίστοιχα των συγχρόνων υπερκαταστημάτων. Το ότι μπορεί τα σημερινά προϊόντα πριν φτάσουν στις φανταχτερές βιτρίνες με τις εντυπωσιακές συσκευασίες να έχουν κάπως «ταλαιπωρηθεί», είναι πιθανόν, αλλά εκείνη η εικόνα της Ευαγγελίας κόρης του κυρ Ανέστη του μπακάλη, που όταν έκοβε για να ζυγίσει την φέτα, έγλειφε μετά το δάχτυλό της για να τα καθαρίσει, μου έχει αποτυπωθεί ανεξίτηλα. Τότε λοιπόν τι συμβαίνει; Τίποτα δεν συμβαίνει. Απλώς τότε είμαστε νέοι και όταν είσαι νέος, άλλα πράγματα σε απασχολούν πολύ περισσότερο από την φάβα του κυρ Στέλιου ή την φέτα της Ευαγγελίας. Άλλωστε δεν γνωρίζαμε και τα καλύτερα. Ή μάλλον τα γνωρίζαμε, αλλά μόνο από το σινεμά. Και μετά τι έγινε; Έγινε αυτό που ήταν φυσικό να γίνει. Ήρθε η ανάπτυξη. Μερικές φορές στρεβλή, όπως η ανεξέλεγκτη αστυφιλία και η ασυδοσία της αντιπαροχής. Αλλά πάντοτε ισχύει το «ουδέν καλόν αμιγές κακού». Και ξαφνικά φτάσαμε στο άλλο άκρο! Πας μια βόλτα σε οποιαδήποτε γειτονιά, σε οποιαδήποτε γωνιά της Ελλάδος και τα πρώτα καταστήματα που συναντάς, εί-

Οι συνδρομές και οι οικονομικές ενισχύσεις για τον Σύνδεσμο μπορούν να κατατίθενται στον τραπεζικό λογαριασμό

Eurobank 0026-0255-30-0101247138 ΙΒΑΝ: GR 4202602550000300101247138 ή στα Γραφεία του ΣΕΕΘΑ

ναι τα pet shop και αυτά που πουλάνε είδη γάμου και βαπτίσεων, τα περισσότερα από τα οποία βοηθούν και στην διοργάνωση. Ας πάρουμε τα πράγματα ένα – ένα. Τα pet shop, είναι τα γνωστά καταστήματα που πωλούν κατοικίδια ζωάκια, αλλά και τροφές και αξεσουάρ (λουριά, κλουβιά, φίμωτρα, τσατσάρες κ.λπ.). Τα άλλα, τα καταστήματα γάμων και βαφτίσεων, είναι αυτά που κάνοντας την τρίχα τριχιά, έφτασαν ένα γάμο που στοίχιζε κάποια χιλιάρικα δραχμές (όσο δηλαδή στοίχιζαν το νοικιασμένο νυφικό, οι τούλινες μπομπονιέρες και το ψητό στο φούρνο, πάντα παγωμένο, διότι το είχαν πάρει από ώρα από τον φούρνο της γειτονιάς), τώρα να κοστίζει περί τα 5.000 ευρώ, για να πιείς σαγκρία και να φας ταμπουλέ… Και τώρα; Τι γίνεται τώρα, που τα Μνημόνια είναι απαγορευτικά για τα κανίς με τα κομμωτήρια και τα πεντικιούρ, για τα βαφτίσια με τους κλόουν και τους ταχυδακτυλουργούς αλλά και για τους γάμους με τις γνωστές αμερικανιές; Τώρα, θα πρέπει σιγά – σιγά, σεμνά και ταπεινά, να γυρίζουμε στα ήθη και έθιμά μας. Να ξαναθυμηθούμε τον οικογενειακό και όχι οικουμενικό, τραπέζι του γάμου και να ξεχάσουμε τις τούρτες και τα φωτορυθμικά. Κι΄ εμείς που παντρευτήκαμε χωρίς welcome drink, ταμπουλέ και τούρτες, μια χαρά είμαστε. Άλλωστε ο κλασικός Ελληνικός γάμος, είναι αυτός που απεικονίζεται στις παλιές Ελληνικές ταινίες, με τα γλέντια στις αυλές ή στις ταβέρνες της γειτονιάς και όχι στα κτήματα που πληρώνεις 70 ευρώ το άτομο για αέρα κοπανιστό. Δεν λέω, είναι πολύ πιο εύκολο να πάει κάποιος από το 10 στο 100, παρά από το 100 στο 90. Κι’ εμείς υποχρεωνόμαστε τώρα να πάμε από το 100 στο 40 και στο 30. Είναι πολύ δύσκολο, αλλά όχι αδύνατο.

Ο Πρόεδρος και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του ΣΕΕΘΑ, με την ευκαιρία του επερχομένου Θείου Δράματος και της Αναστάσεως του Κυρίου, σας εύχονται:

Καλό Πάσχα και Χρόνια Πολλά ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

Εορταστικές Εκδηλώσεις «Θάσος Ιούνιος 2016»

ον ερχόμε νο Μάιο συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη δημιουργία του συμμαχικού αεροδρομίου στη Θάσο. Το αεροδρόμιο αυτό χρησιμοποιήθηκε από βρετανικές, γαλλικές και ελληνικές αεροπορικές δυνάμεις ως αφετηρία επιχειρήσεων πάνω από τα βουλγαροκρατούμενα εδάφη της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης μεταξύ των ετών 1916 και 1918. Σε ανάμνηση του γεγονότος έχουν προγραμματιστεί για την 24η Ιουνίου 2016 από το Δήμο Θάσου και την Αεροπορική Λέσχη «Μωραϊτίνης Αριστείδης» μια σειρά εκδηλώσεων με τίτλο “Thasos 1st WW Aviators Golden Anniversary - Rebuilding History” προκειμένου να αποδοθούν οι οφειλόμενες τιμές στους: α) αεροπόρους των συμμάχων χωρών που πολέμησαν το γερμανικό μιλιταρισμό και το βουλγαρικό αλυτρωτισμό πετώντας πάνω από εδάφη και θάλασσες τόσο ξένα γι’ αυτούς. Κάποιοι μάλιστα δε θα έβλεπαν ποτέ ξανά τις δικές τους πατρίδες και τα αγαπημένα τους πρόσωπα. β) έλληνες αεροπόρους που, ξεπερνώντας πολιτικά διλλήματα, συντάχθηκαν χωρίς ενδοιασμό με τις δυνάμεις των συμμάχων για να δώσουν σκληρό αγώνα έναντι «προαιωνίων εχθρών του γένους» οι οποίοι εκμεταλλευόμενοι την πολιτική σύγχυση είχαν θέσει εκ νέου υπό την κατοχή τους ελληνικούς πληθυσμούς. Παράλληλα, οι εορταστικές εκδηλώσεις αποτελούν σπονδή στην αεροπορική ιδέα αφού: ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

α) οι αεροπόροι του Α’ ΠΠ κλήθηκαν να «δαμάσουν» ιπτάμενες μηχανές με άγνωστα χαρακτηριστικά και συμπεριφορές και να κατακτήσουν την 3η διάσταση σε σύντομο χρονικό διάστημα έχοντας ελλιπή εκπαίδευση και προετοιμασία. Ήταν όμως οπλισμένοι με άφθαστο θάρρος και πίστη στις ικανότητές τους και τα κατάφεραν. β) οι αεροπόροι των πολεμικών μετώπων του Αιγαίου και της Μακεδονίας, έχοντας αποκομίσει πολύτιμες εμπειρίες πάνω από στεριές και θάλασσες άγνωστες σε αυτούς, μετά το πέρας του πολέμου διέπρεψαν στη διερεύνηση άγνωστων παραμέτρων της πτήσης, πέταξαν μηχανές στα όριά τους και άνοιξαν νέους δρόμους επικοινωνίας συνδέοντας απόμακρους κι άγνωστους προορισμούς. Κάποιοι από αυτούς τιμούνται και μνημονεύονται παγκοσμίως για τα εξαιρετικά τους κατορθώματα στον αέρα… Κορωνίδα των εκδηλώσεων στη Θάσο θα αποτελέσει η ιστορική πτήση του εγγονού του πρώτου βρετανού αεροπόρου που κατόρθωσε να προσγειωθεί ασφαλώς στη Θάσο στις 30 Μαΐου 1916. Το αεροπλάνο που κατασκεύασε με περισσή φροντίδα κι επιμέλεια η ομάδα του David Bremner είναι πιστό αντίγραφο (μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια) του καταδιωκτικού Bristol Scout C με το οποίο πετούσε ο παππούς του Francis Donald Bremner το 1916. Αρωγοί στην πραγματοποίηση της ιστορικής πτήσης είναι ο Δήμος Θάσου και το ΥΕΘΑ.

5th Kavala Air Sea Show

αράλληλα με τις επετειακές εκδηλώσεις στη Θάσο το διήμερο 25 και 26 Ιουνίου 2016 θα πραγματοποιηθούν αεροπορικές επιδείξεις στην παραλιακή ζώνη του λιμένα της πόλης της Καβάλας αλλά και στην ευρύτερη περιοχή, στα πλαίσια του 5th Kavala Air Sea Show. Θεσμός πλέον, από τους πολίτες για τους πολίτες, με σύνθημα «σηκώνουμε το κεφάλι ψηλά» τολμά, πετυχαίνει και αναπτύσσεται κάτω από το πλέον δυσχερές οικονομικό περιβάλλον ύφεσης γεγονός που δείχνει τις δυνατότητες της κοινωνίας μας στη βάση της ενότητας και της συν εργατικότητας. Σύσσωμοι οι τοπικοί φορείς επιδιώκουν να εδραιώσουν έναν πρωτοποριακό διεθνή θεσμό στη νοτιανατολική Ευρώπη, ο οποίος μπορεί πλέον, πέραν της ανάπτυξης της αεροπορικής ιδέας και της ναυτικής μας παράδοσης, ν’ αποτελέσει σημαντικό αναπτυξιακό πολιτιστικό και τουριστικό εργαλείο και τέλος σε Εθνικό επίπεδο, «πλατφόρμα γεωπολιτικής δράσης», σε μία ιδιαίτερα σημαντική περιοχή. Η διοργάνωση έχει διαρκή στρατηγική και επιχειρησιακή συνεργασία με το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας και τις αρμόδιες Κρατικές Υπηρεσίες. Παράλληλα «Τελεί Υπό την Αιγίδα» του Υπουργείου Τουρισμού και είναι μέλος του European Air Show Council (EUAC).

Το Βιβλίο ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΤΕΦΟΣ

Εξομολόγηση Παρουσίαση υπό κ. Λάμπρου Καζάκου, Αντγου ε.α., Προέδρου ΣΕΕΘΑ

ο δίτομο πόνημα με συνολική έκταση περίπου 1000 πυκνογραμμένων σελίδων του συναδέλφου Ταξιάρχου (Ο) ε.α - Οικονομολόγου κ. Χρήστου Στέ φου, όπως υπονοείται και από τον τίτλο τ ου «Εξομολόγηση» είναι ένα αυτοβιογραφικό έργο που αρχίζει από τους προγόνους του συγγραφέα και φτάνει μέχρι το 1995. Συνολικά το όλο έργο χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου (Ανθρώπινες ιστορίες), που καταλαμβάνει και ολόκληρο τον πρώτο τόμο, η αφήγηση επικεντρώνεται σε ατομικές ιστορίες ανθρώπων που βρέθηκαν στο περιβάλλον του αφηγητή ή τις άκουσε από άλλους, μερικοί από τους οποίους έζησαν σε διαφορετική εποχή από τον ίδιο. Παράλληλα περιγράφονται τα ήθη, τα έθιμα και ο τρόπος που τα πρόσωπα αυτά μεγάλωναν, ζούσαν και δρούσαν. Οι πολιτισμικές και κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, μέσα στις οποίες διαπλάθονταν ο χαρακτήρας του καθενός, αναφέρονται και περιγράφονται ως συμπληρώματα μόνο μέχρι του σημείου που θεωρήθηκε αναγκαίο για να κατανοείται ευχερέστερα η ανθρώπινη συμπεριφορά. Ταυτόχρονα μέσα από τα προσωπικά βιώματά του θίγονται και όλα τα σημαντικά γεγονότα που συνέβησαν κατά την παιδική αλλά και την εφηβική ηλικία του συγγραφέα όπως η

κατοχή, η απελευθέρωση, ο εμφύλιος, δοσμένα μέσα από τα μάτια ενός παιδιού - παρατηρητή, με νοσταλγία και χωρίς ακρότητες. Στο δεύτερο τόμο του έργου περιλαμβάνονται τα επόμενα δύο μέρη με τους υπότιτλους α. Ταραγμένη περίοδος 1933-1974 και β.Σε ήρεμα νερά 1975-1995. Σε αυτά τα δύο μέρη η αφήγηση, οι περιγραφές και οι απόψεις του συγγραφέα επικεντρώνονται στα γεγονότα, κυρίως πολιτικοοικονομικά, στρατιωτικά και κοινωνικά, που έλαβαν χώρα κατά την περίοδο 19331995, όπως αυτά χαράχθηκαν στη μνήμη του. Τα πρόσωπα εδώ παίζουν δευτερεύοντα ρόλο και αναφέρονται μόνο στην έκταση που πρωταγωνιστούν ή εμπλέκονται στις καταστάσεις που διαμορφώνονται. Κλείνοντας την μικρή παρουσίαση θα ήθελα να τονίσω και πάλι τη αυθεντικότητα του δίτομου βιβλίου και τα αισθήματα νοσταλγίας που προξενεί στους αναγνώστες που έχουν κάποιες έστω αμυδρές εικόνες εκείνης της εποχής. Αλλά και για τους νεώτερους πιστεύω ότι είναι ένα θαυμάσιο έργο που μέσα από την ιστορία της ζωής του συγγραφέα, μπορεί να φέρει στη μνήμη τους και δικά τους βιώματα. Το βιβλίο παρουσιάστηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2016, στην κατάμεστη αίθουσα του Πολιτιστικού Κέντρου Παπάγου (ΠΟΚΕΠΑ), σε εκδήλωση που οργάνωσε η Πνευματική Εστία Παπάγου παρουσία των τοπικών αρχών και πλήθους ακροατών. Την παρουσίαση έκαμαν, ο επίτιμος Δήμαρχος Παπάγου-Χολαργού υποναύαρχος ΠΝ ε.α Βασίλειος Ξύδης, ο επίτιμος διοικητής Γ’ ΣΣ αντιστράτηγος Ευάγγελος Τσίρκας και ο Διδάκτωρ Νομικής Γεώργιος Γραμματίκας. Το βιβλίο μπορούν να το προμηθευθούν οι επιθυμούντες είτε από τον εκδότη, MEMFIS A.E., Σωκράτους 23,Αθήνα 10552, τηλ.2105240728, e-mail:memfisae@otenet.gr, είτε από τον συγγραφέα,τηλ.2106524493, έναντι 25 ευρώ και για τους δυο τόμους.

Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Α . Κ ΑΤ Σ Ι Κ Ω Σ ΤΑ Σ

«Ο ελληνικός στρατός στην εξορία 1941-1944» Παρουσίαση υπό Δρ Ιωάννη Παρίση, Υποστρατήγου ε.α., Προέδρου της ΑΣΑ

ι μέχρι σήμερα μελέτες με αντικείμενο τις εξόριστες κυβερνήσεις της περιόδου 1941-44, επικεντρώθηκαν στις πολιτικές διαστάσεις του θέματος, στη σχέση των κυβερνήσεων αυτών με τα πολιτικά κόμματα ή με τους Βρετανούς, στο ζήτημα της αναδυόμενης εμφύλιας διαμάχης, και στο Πολιτειακό Ζήτημα. Κατά συνέπεια, ο Στρατός δεν μελετήθηκε ανάλογα σε ότι αφορά στη δύναμη, τη συγκρότηση και την εκπαίδευσή του, την κοινωνική του σύσταση, τη δομή του, τη συμμετοχή και την αποτελεσματικότητά του στις πολεμικές επιχειρήσεις. Το βιβλίο του Δημήτρη Κατσικώστα, διδάκτορα Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, ιδρυτικού μέλους και Γενικού Γραμματέα στο ΔΣ της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων, πραγματεύεται τη συγκρότηση και τη συμμετοχή του Στρατού Ξηράς στις επιχειρήσεις, καθώς και την παρακολούθηση του αγώνα των ομάδων που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιό του στη Μέση Ανατολή, την περίοδο 1941-44. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

81 Η στρατιωτική ιδιότητα του συγγραφέα, που είναι Συνταγματάρχης ε.α., πέραν της ακαδημαϊκής του επιστημονικής ιδιότητας, του παρέχει το συγκριτικό πλεονέκτημα να προσεγγίζει με άνεση τα ζητήματα που αναφέρονται στην καθαρά στρατιωτική πλευρά της ιστορικής ανάλυσης. Όπως προλογίζει στο βιβλίο ο καθηγητής Ευάνθης Χατζηβασιλείου, «είναι εντυπωσιακό ότι, παρατηρείται η ύπαρξη ιδιαίτερα μικρής (σε έκταση) βιβλιογραφίας ακόμη και για τους θριάμβους των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Για τον Στρατό δε της εξορίας (1941-44), η μόνη διαθέσιμη μελέτη είναι η παρούσα, εκπονημένη από τον Δρ Δημήτριο Κατσικώστα, η οποία ερμηνεύει κριτικά το σύνολο των δραστηριοτήτων του εξόριστου Στρατού. Στη Μέση Ανατολή», συνεχίζει ο κ. Χατζηβασιλείου, «παραβιάστηκαν οι βασικοί κανόνες της συγκρότησης ένοπλης δύναμης, με αποτέλεσμα τη σχετικά μικρή συμμετοχή του Στρατού στις πολεμικές επιχειρήσεις, κάτι που δεν συνέβαλε όσο θα ήταν δυνατόν στην αύξηση του κύρους της χώρας κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας σύρραξης». Αν και το πεδίο της μελέτης είναι πρωτίστως τα χρόνια της «εξορίας» (1941-44), η έρευνα ξεκινά από την απόφαση του Ιωάννη Μεταξά, τον Νοέμβριο του 1940, να επιστρατευθούν οι υπόχρεοι θητείας Έλληνες κάτοικοι της Αιγύπτου για την ενίσχυση του Βορειοηπειρωτικού Μετώπου και ολοκληρώνεται με τον επαναπατρισμό και των τελευταίων εξόριστων φυγάδων την άνοιξη του 1946. Η ελληνική στρατιωτική παρουσία στη Μέση Ανατολή χωρίζεται, ως προς το αντικείμενο που εξετάζεται, σε δύο περιόδους. Κατά τη διάρκεια της πρώτης, από τον Ιούνιο του 1941 έως τον Φεβρουάριο του 1943, η στρατιωτική οργανωτική προσπάθεια υπερτερεί και ενίοτε συγκαλύπτει τη σοβούσα, πλην διογκούμενη πολιτική αντιπαλότητα. Παρά τη σημαντική καθυστέρηση εισόδου στις επιχειρήσεις, αυτή την εποχή σημειώθηκε η σημαντικότερη παρουσία ελληνικών μονάδων στο πλευρό των συμμαχικών δυνάμεων, και μάλιστα σε ένα κομβικό σημείο για την εξέλιξη της παγκόσμιας σύγκρουσης: την τρίτη Μάχη του Ελ Αλαμέιν. Κατά τη δεύτερη περίοδο, από τον Μάρτιο του 1943 έως τον Απρίλιο του επόμενου έτους, αν εξαιρέσουμε την ιδιόμορφη Μονάδα του Ιερού Λόχου, οι προτεραιότητες στο σύνολο των Ενόπλων Δυνάμεων αντιστράφηκαν. Η είσοδος ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

στην περίοδο των κινημάτων, σηματοδότησε την έναρξη της απροκάλυπτης ιδεολογικής κατηγοριοποίησης των στρατευμένων στη Μέση Ανατολή. Έως τότε, παρά τις εμφανείς διαφορές μεταξύ των περισσότερο εθελοντικά παρά υποχρεωτικά καταταγμένων Ελλήνων, το στράτευμα αποτελούσε ένα ενιαίο σώμα με ανελικτική οργανωτική πορεία. Έκτοτε, η προϊούσα πολιτική αντιπαλότητα, παρ’ όλο που το διαθέσιμο ανθρώπινο δυναμικό επαρκούσε για τη συγκρότηση δύο μεραρχιών, όχι μόνο απέκλεισε αυτήν τη δυνατότητα, αλλά προκάλεσε την πλήρη αποσύνθεση των μονάδων και την ανασυγκρότηση τον Ιούνιο του 1944, σχεδόν από μηδενική βάση, μόνο μίας «επιλεγμένης» ταξιαρχίας. Τα κινήματα στη Μέση Ανατολή διέλυσαν μεγάλο μέρος των ελληνικών δυνάμεων οι οποίες επρόκειτο να πολεμήσουν στην Ιταλία και να εισέλθουν μαζί με τα συμμαχικά στρατεύματα στη Ρώμη, που τελικώς περιορίσθηκαν στην Ταξιαρχία η οποία πολέμησε στο Ρίμινι. Όπως αναφέρει ο Παν. Πιπινέλης, «η Ελλάς ενεφανίζετο εν αποσυνθέσει, όταν εζητείτο και πάλιν η πολεμική της συνδρομή και δι’ όσους ηννόουν τον αντίκτυπον αυτής της ηθικής καταρεύσεως εν μέσω των συμμάχων και είχον συνείδησιν των κινδύνων εις ους όλα τα μικρά κράτη εξετίθεντο κατά την τελικήν φάσιν του πολέμου, ησθάνοντο να αιμάσσει η καρδία των από πόνον και να πνίγεται η φωνή των από αγανάκτησιν εναντίον εκείνων, οι οποίοι συνειδητώς ή αθελήτως είχον συνεργασθή δι’ αυτήν την συμφοράν». Η εργασία του Δημήτρη Κατσικώστα, αποτελεί περισσότερο μια μελέτη στρατιωτικής ιστορίας, παρά μια διεξοδική προσπάθεια ερμηνείας των πολιτικών διενέξεων στον αγώνα για την εξουσία την περίοδο της εξορίας. Τα πολιτικά γεγονότα δεν συνοδεύονται από ενδελεχή ανάλυση, αλλά χρησιμοποιούνται ως ερμηνευτικά εργαλεία κατανόησης των αιτιών που επηρέασαν αυτή καθ’ εαυτήν την εξέλιξη της συγκρότησης και τη μαχητική ικανότητα των στρατιωτικών δυνάμεων. «Δεν πρόκειται, όμως, ούτε και για μελέτη κλασικής πολεμικής ιστορίας», σημειώνει στον πρόλογό του ο συγγραφέας, «καθώς εντάσσεται στη διαμορφωμένη τις τελευταίες δεκαετίες τάση της Στρατιωτικής Ιστορίας που έχει προχωρήσει πέραν της καταγραφής και της αξιολόγησης της απόδοσης των στρατιωτικών τμημάτων στο πεδίο της μάχης.

Βασικές παραμέτρους για τη σύγχρονη τάση της στρατιωτικής ιστορίας αποτελούν τα ζητήματα της οργάνωσης και της συγκρότησης, το οικονομικό και τεχνολογικό υπόβαθρο, ο ρόλος των πολιτικών και η επίδραση της ιδεολογίας των στελεχών, η σύσταση και η συνοχή του Σώματος των αξιωματικών, ο λογιστικός τρόπος λειτουργίας του Στρατού, η ενάσκηση της διοίκησης (πολιτικής και στρατιωτικής), ακόμη και ό,τι αφορά την καθημερινότητα των στρατευμένων. Έτσι, η νέα ιστοριογραφική τάση, για να ερμηνεύσει το αποτέλεσμα της στρατιωτικής προσπάθειας, διερευνά πρωτίστως τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, αντιμετωπίζοντας την πολεμική δράση ως το αποτέλεσμα αυτών των παραμέτρων.» Στο πλαίσιο αυτό, με επίκεντρο της έρευνας τον πυρήνα της στρατιωτικής παρουσίας στη Μέση Ανατολή (την Ιη Ελληνική Ταξιαρχία) και την καταγραφή της αρχικής συγκρότησης, των μετέπειτα αναδιοργανώσεων, της πολεμικής παρουσίας του συνόλου των μονάδων που συγκροτήθηκαν, επιχειρείται η σύνοψη της ιστορίας του εξόριστου στρατεύματος με τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις της εποχής. Η εργασία του Δημήτρη Κατσικώστα που την χαρακτηρίζει, πέραν των άλλων, η πλούσια τεκμηρίωση, στηρίχθηκε σε αδημοσίευτα αρχεία της Διεύθυνσης Ιστορίας του Γενικού Επιτελείου Στρατού και σε αρχεία των βρετανικών υπουργείων Εξωτερικών και Πολέμου, καθώς και στην περιορισμένη διαθέσιμη βιβλιογραφία. Πρέπει να τονιστεί ότι, οι συγγραφείς που συμμετείχαν στα γεγονότα συνέδεσαν άμεσα τις προσωπικές τους πεποιθήσεις με τις εσωτερικές και διεθνείς εξελίξεις της ταραγμένης μεταπολεμικής περιόδου. Οι περισσότερες μαρτυρίες, άλλωστε, εκπονήθηκαν σε μικρή χρονική απόσταση από την εποχή, έχουν απολογητικό χαρακτήρα και είτε στοχεύουν στον καθαγιασμό προσωπικών επιλογών, είτε στην απόδειξη της ορθότητας της πολιτικής άποψης των συγγραφέων, χρησιμοποιώντας κατά κανόνα τις πηγές με τρόπο που να ενισχύουν τα a priori δομημένα στερεότυπά τους. Το βιβλίο δύνανται να προμηθευτούν όσοι το επιθυμούν, από τις εκδόσεις «Αλφειός» (Χαριλάου Τρικούπη 22, Αθήνα ΤΚ 10679, τηλ. 210 3623092), αλλά και τα περισσότερα βιβλιοπωλεία της χώρας μας.

ΤΑ ΝΕΑ ΤOΥ ΣΥΝΔΕΣΜOΥ ΜΑΣ Ιανουάριος - Μάρτιος 2016 – Επιμελείται η Γενική Γραμματεία του ΣΕΕΘΑ

1. Δραστηριότητες Α.ΤΕΛΕΤΕΣ-ΕΝΗΜΕΡΩΣΕΙΣ

Κατόπιν προσκλήσεων ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. Σ.Ε.ΕΘ.Α. παρέστησαν στις ακόλουθες τελετές: Tην 6η Μαρ 2016, στην τελετή απονομής βραβείων σε αριστεύσαντες μαθητές τέκνων στρατιωτικών και μαθητών παραγωγικών Σχολών (ΣΣΕ – ΣΑΕΑ), που διοργανώθηκε στην ΛΑΕΔ από την ΕΑΑΣ. Β. ΗΜΕΡΊΔΕΣ - ΟΜΙΛΊΕΣ

Την 22α Φεβ 2016 σε ημερίδα που διοργανώθηκε από τον ΣΕΕΘΑ στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με θέμα «Η Ελληνική Πολεμική Βιομηχανία. Πόσο σημαντική συνιστώσα είναι για την Εθνική Ισχύ. Προβλήματα – Προοπτικές». Την 2Οη και 24η Μαρ 2016 σε επετειακές ομιλίες και εκδηλώσεις, που διοργανώθηκαν από την Πνευματική Εστία Παπάγου - Χολαργού στο Αμφιθέατρο «Μίκης Θεοδωράκης» του Δήμου και στο Πολεμικό Μου-

σείο Αθηνών από την ΕΑΑΣ αντίστοιχα, με την ευκαιρία της επετείου της Εθνικής μας Εορτής (25η Μαρτίου 1821 – Ομιλητές ο Δρ. Φιλοσοφίας του Παν/μίου Αθηνών κ. Δαμάσκος Παναγιώτης και ο καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Αντωνόπουλος Ιωάννης αντίστοιχα). Γ. ΕΠΙΣΚΈΨΕΙΣ– ΛΟΙΠΈΣ ΕΚΔΗΛΏΣΕΙΣ

Κατόπιν προσκλήσεων ή προγραμματισμού δραστηριοτήτων του ΣΕΕΘΑ, ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. παρέστησαν στις ακόλουθες εκδηλώσεις: Την 22α Ιαν 2016, στην ετήσια εκδήλωση του ΣΕΕΘΑ, για την κοπή της βασιλόπιτας που πραγματοποιήθηκε στην ΛΑΕΔ στην Αθήνα. Την 24η Ιαν 2016, στην ετήσια εκδήλωση για την κοπή της βασιλόπιτας Ναυτικού Μουσείου Ελλάδας. Την 10η Φεβ 2016, στην παρουσίαση της έκδοσης του βιβλίου με θέμα «Η Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1874-1912», του Αντρχου ε.α. Δημητρακόπουλου Αθανασίου ΠΝ, που πραγματοποιήθηκε στην ΣΝΔ.

2. Εκδόσεις ΠΕΡΙΟΔΙΚΆ - ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

Παρελήφθησαν από τον Σύνδεσμο, τα παρακάτω περιοδικά, εφημερίδες ή άλλες παρόμοιες εκδόσεις, για τις οποίες ο ΣΕΕΘΑ εκφράζει ιδιαίτερες ευχαριστίες: «Λιμενικά Χρονικά» τριμηνιαία έκδοση της Ένωσης Αποστράτων Αξκών Λιμενικού Σώματος, Εθνική Ηχώ, Καστέλλα, Συμαϊκόν Βήμα, Τα Νέα της Λέσχης καταδρομέων και Ιερολοχιτών, Σύνδεσμος η Αμάλθεια, Φλόγα της Μακεδονίας, Νέα του Σ.Α.Σ, Πυροβολητής, Ωλενος, Προβληματισμοί, Βορειοηπειρωτικόν Βήμα, Ο Λόγιος ΠΑΝ, Ιππικό Τεθωρακισμένα, Στρατιωτική Επιθεώρηση, Αεροπορική Επιθεώρηση.

Παρελήφθη το υπ’ αριθμ. 173, πόνημα του κ. Ευθυμίου Παπαπαναγιώτου, που αναφέρεται στα «Εθνικά Θέματα της Ελλάδος». 3. Οικονομικές Ενισχύσεις Τα κάτωθι Μέλη και Φίλοι του Συνδέσμου, πλέον της ετήσιας συνδρομής τους, προσέφεραν και τα αναγραφόμενα χρηματικά ποσά προς ενίσχυση της εκδόσεως των «Εθνικών Επάλξεων»: Ασλανίδης Ιωάννης........................................... 10 € Βασιλαράκος Παναγιώτης..................................30 € Δημητρακόπουλος Δημήτριος..........................10 € Ζέρβας Ιωάννης................................................30 € Ζορμπάς Βασίλεις...............................................5 € Καψάλης Νικόλαος.............................................5 € Καμπούκου Σταυρούλα......................................50 € Καραμεσίνης Μιχαήλ........................................10 € Κωνσταντινίδης Λεωνίδας................................15 € Λεμονής Κωνσταντίνος.......................................5 € Νικολακάκης Ευτύχιος......................................20 € Σαχαρίδης Βύρωνας...........................................5 € Φωτιάδης Ιωάννης...........................................10 €

LAVINIA CORP.

On time...

LASKARIDIS SHIPPING CO. LTD.

...cool and dry

A globally integrated shipping company

Transportation (reefer, wet, dry) Shipyards Ship agency Logistics Terminals Fuel Supplies at High Seas Fishing

Head Office Laskaridis Shipping Co.Ltd. 5, Xenias street & Ch. Trikoupi Athens, 14562 Greece Tel: +30.210.6284200 Fax: +30.210.8089710/11/12 Email: athens @ laskaridis.gr