Εθνικές Επάλξεις. Τεύχος 120 (Απρίλιος-Ιούνιος 2017)

ΔΙΕΥΘ. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ • 113 62 AΘHNAI

Τ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Τ Ι Κ Η Ε Κ Δ Ο Σ Η • A P. T E Y X . 1 2 0 • Α Π Ρ Ι Λ Ι Ο Σ - Ι Ο Υ Ν Ι Ο Σ 2 0 1 7

2017: ΕΤΟΣ

ΕΦΕΔΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΦΥΛΑΚΗΣ

LAVINIA CORP.

On time...

LASKARIDIS SHIPPING CO. LTD.

...cool and dry

A globally integrated shipping company

Transportation (reefer, wet, dry) Shipyards Ship agency Logistics Terminals Fuel Supplies at High Seas Fishing

Head Office Laskaridis Shipping Co.Ltd. 5, Xenias street & Ch. Trikoupi Athens, 14562 Greece Tel: +30.210.6284200 Fax: +30.210.8089710/11/12 Email: athens @ laskaridis.gr

ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

ΤΡΙMHNIAIA ENHMEPΩTIKH EKΔOΣH ΣYNΔEΣMOY EΠITEΛΩN EΘNIKHΣ AMYNHΣ • ETOΣ 24 ο • AP. TEYX. 120 • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

>> KΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ

Π

«...Οὓς νῦν ὑμεῖς ζηλώσαντες…»

ερίπου 2450 έτη από την περίφημη εκείνη τελετή στην Αρχαία Αθήνα, κατά την οποία ο Περικλής ο Ξανθίππου εξεφώνησε την πασίγνωστη έως σήμερα δημηγορία του –γνωστή ως «ο Επιτάφιος του Περικλέους»- προς τιμή των πρώτων πεσόντων του επαχθούς εμφυλίου πολέμου που έμεινε γνωστός ως Πελοποννησιακός (431 – 404 π. Χ.), στις μέρες μας και λίγο πιο μακριά από την Πνύκα, σε αεροδρόμια της Αττικής, η Ελληνική γη υποδέχθηκε για μια ακόμη φορά λείψανα ηρώων που έπεσαν «υπέρ πίστεως και Πατρίδος», στην μαρτυρική Κύπρο το 1974. Πρόκειται για νεκρούς που εντοπίσθηκαν με την χρήση της μεθόδου DNA και ταυτοποιήθηκαν τα εναπομείναντα λείψανα των σωρών τους, κατόπιν μακροχρόνιας έρευνας και στενής συνεργασίας των Ελληνικών αρχών, με τις αντίστοιχες Κυπριακές. Κατά την διάρκεια πρόσφατης σεμνής τελετής που οργάνωσε το ΓΕΕΘΑ και πραγματοποιήθηκε τόσον με την παρουσία του κ. ΥΕΘΑ όσον και του κ. Προέδρου της Ελληνικής Βουλής, αλλά και άλλων αντιστοίχων πού έγιναν στις ιδιαίτερες πατρίδες των ηρώων αυτών, οι οποίοι περίμεναν σαράντα δύο (42) χρόνια για την επιστροφή τους στην πατρώα γη, είναι σαφές ότι η επίσημη Πολιτεία έκρινε τουλάχιστον απόλυτα επιβεβλημένη, την απόδοση της αρμόζουσας τιμής και αναγνώρισης της θυσίας τους, εκ μέρους των αρχών της Μητέρας Πατρίδας, με ότι αυτό συνεπάγεται. Η είδηση όμως αλλά και το νόημα της τελικής εναπόθεσης των οστών των ηρώων μας στην πατρώα γη, ίσως διαφαίνεται αχνά ή τουλάχιστον επανέρχεται στην επιφάνεια μέσω του ιστορικού μας βίου, μέσα από τις «ξυγγραφές» παγκόσμια γνωστών ιστορικών όπως ο Θουκυδίδης, αλλά και τα νοήματα που ακούστηκαν για πρώτη φορά εδώ, σε αυτή την γη. Ο ορισθείς για παράδειγμα από την τότε Αθηναϊκή Πολιτεία να αποδώσει διά των λόγων του τιμές στους πρώτους νεκρούς του πολέμου (430 π.Χ.), αφιέρωσε μέγα μέρος της δημηγορίας του, στην μη ύπαρξη σαφούς συγγένειας των διαγενομένων στην Αθηναϊκή Πολιτεία της τότε εποχής, από εκείνης των εχθρών των Ελλήνων, τοποθετώντας παράλληλα τον κανόνα για την επίσημη απόδοση της επιβαλλόμενης τιμής. Ανέφερε μεταξύ άλλων, ότι οι τιμές ανήκουν σε όλους ανεξαιρέτως ακόμα και στους μη ανευρεθέντες (αγνώστους πεσόντες), ενώ τόνισε την διαφορά του δημοκρατικού πολιτεύματος των Αθηνών, με την συμμετοχή ολόκληρου του λαού στην εξουσία μέσω της «εκκλησίας του δήμου», εν αντιθέσει με άλλα καθεστώτα που στηρίζονταν κυρίως στην θέληση του ενός. Στο ίδιο κείμενο (Επιτάφιος), αναφέρεται επίσης η ικανότητα των Αθηναίων να διατηρούν τα σκήπτρα μεταξύ του τότε γνωστού κόσμου, αφού στηρίζονταν στο «μέγα κράτος» της θαλάσσης1, δηλαδή στην ναυτική τους ισχύ. Τέλος

1 «.. ἁθρόᾳ τε τῇ δυνάμει ἡμῶν οὐδείς πω πολέμιος ἐνέτυχε διὰ τὴν τοῦ ναυτικοῦ τε ἅμα ἐπιμέλειαν καὶ τὴν ἐν τῇ γῇ ἐπὶ πολλὰ ἡμῶν αὐτῶν αὐτῶν ἐπίπεμψιν…»

έδωσε το νόημα της θυσίας των πεσόντων, μέσα από την γνωστή φράση, ότι «ἀνδρῶν ἐπιφανῶν πάσα γῆ τάφος...» (Επιτάφιος ΙΙ, 43.4). Η αντιστοιχία με το σήμερα εκείνης της καθιερωμένης για τους Αθηναίους πολίτες τελετής τιμής για τους πεσόντες, λίγο φαίνεται να διαφέρει ως προς το βασικό της νόημα, με τα επισυμβαίνοντα στο εγγύς γεωστρατηγικό περιβάλλον της χώρας μας. Η ισχύς και προπαντός σε πλείστες των περιπτώσεων η θέληση του ενός, είναι εκείνη που συνήθως υπερισχύει έναντι της ελεύθερης βούλησης των πολιτών, σε μερικά κράτη της περιοχής. Μια ανακολουθία ως προς το κοινωνικό και κοινοτικό κεκτημένο στο πλαίσιο της ΕΕ, που καλείται να αντιμετωπίσει προκλήσεις που άπτονται της ίδιας της καθιέρωσης των θεσμών της από την εποχή των πρωτεργατών στην ίδρυσή της, oπως o εκ των εμπνευστών της, Ρομπέρ Σουμάν (1886-1963). Σήμερα η ΕΕ καλείται να επιλέξει μεταξύ της αλλαγής της φύσης των ίδιων των συνθηκών που την καθιέρωσαν, μετεξελίσσοντας την τότε ΕΚΑΧ στην μετέπειτα ΕΟΚ (σημερινή ΕΕ) και της έμμεσης αποδοχής θέσεων αντιδημοκρατικού χαρακτήρα, όπως η ανελευθερία του τύπου, η εκδίωξη αντιπάλων σε πολιτικό επίπεδο, η επαναφορά της θανατικής ποινής, αλλά και η καθιέρωση ενός καθεστώτος στην γείτονα, που υποκρύπτει στοιχεία ξένα προς το κοινοτικό κεκτημένο. Οδηγός βέβαια στην υπόψη αναζήτηση της κάλλιστης λύσης, είναι ασφαλώς ο ιστορικός βίος της Ευρώπης, μέγα μέρος του οποίου καλύπτει η τρισχιλιετής Ιστορία της χώρας μας. Εκτιμούμε, ότι διαχρονικές ρήσεις όπως το γεγονός ότι «..η ευτυχία βασίζεται στην ελευθερία και η ελευθερία στην γενναιότητα..»,2 είναι ο μοναδικός δρόμος για την Ευρώπη, που πιθανώς στην σύγχρονη πραγματικότητα θα πρέπει να εννοηθεί για τους Ευρωπαίους ηγέτες και ως «..γενναιότητα των αποφάσεων». Μέσα από αυτή τη διαδρομή σκέψης, θα αντιμετωπισθεί κατά το μάλλον ή ήττον πλήθος προβλημάτων, όπως η οικονομική κρίση χωρών του νότου της ΕΕ αλλά και της χώρας μας, αφού το πρόσφατο παρελθόν αλλά και η Ευρωπαϊκή ιστορία, καλείται εκ του ασφαλούς σήμερα να αποτελέσει τον φωτεινό φάρο, όπου θα πρέπει να επαναπροσανατολισθεί η μακροχρόνια πολιτική της Ευρώπης στο μέλλον. Το Διοικητικό Συμβούλιο { Θουκυδίδης Κεφ. Β΄39} Μτφρ: “…Καὶ κανεὶς ἀπὸ τοὺς ἐχθρούς μας δὲν ἀντιμετώπισε μέχρι σήμερα τὶς δυνάμεις μας ἑνωμένες, γιατὶ ἀφ᾿ ἑνὸς καταβάλλουμε πολλὲς φροντίδες ταυτόχρονα καὶ γιὰ τὸ ναυτικό μας, καὶ ἀφ᾿ ἑτέρου κατατέμνουμε τὶς δυνάμεις μας τοῦ πεζικοῦ καὶ τὶς στέλνουμε σὲ πολλὰ σημεῖα τῆς ἐπικράτειάς μας..” παραπέμποντας προφωνώς σε προηγούμενη αναφορά του δηλ. «..Μέγα γάρ τὸ τῆς θαλάσσης κράτος..» (Θουκ. Ι 143, 5).

2 «Οὓς νῦν ὑμεῖς ζηλώσαντες καὶ τὸ εὔδαιμον τὸ ἐλεύθερον τὸ δὲ ἐλεύθερον τὸ εὔψυχον κρίναντες, μὴ περιοράσθε τοὺς πολεμικοὺς κινδύνους» { Θουκυδίδης: Κεφ. Β΄ 43,4}. Μτφρ: «..Εσείς, παίρνοντας παράδειγμα αυτούς που έπεσαν στον πόλεμο και πιστεύοντας ότι η ευτυχία βασίζεται στην ελευθερία και η ελευθερία στην γενναιότητα, μην αποφεύγετε τους κινδύνους του πολέμου υπέρ της πατρίδος..»

Στη διεύθυνση www.seetha.org.gr υπάρχει ανανεωμένος ιστότοπος του Συνδέσμου στον οποίο έχουν αναρτηθεί παλαιότερα τεύχη των Εθνικών Επάλξεων σε μορφή PDF ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

4

>> ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΚΔΟΤΗ ΤΟ ΠΑΡΌΝ ΤΕΎΧΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΎ ΜΑΣ, είναι αφιερωμένο σε ένα ιδιαίτερα σημαντικό παράγοντα της Εθνικής Στρατιωτικής Ισχύος, που ασφαλώς είναι η διατηρούμενη από τις ΕΔ της χώρας εφεδρεία, αλλά και η Εθνοφυλακή. Προς τούτο, είναι ήδη γνωστό ότι η επίσημη πολιτεία και ιδιαίτερα το ΥΠΕΘΑ, ανακήρυξε το έτος 2017 ως «έτος εφεδρείας και εθνοφυλακής». Εκτιμούμε ότι τα άρθρα των εξαιρέτων αρθρογράφων μας, θα αποτελέσουν σημείο αναφοράς αλλά και προβληματισμού, για ένα παράγοντα ο οποίος έχει ήδη προσφέρει διαχρονικά στους αγώνες του έθνους, ενώ είναι σαφές ότι αποτελεί και σημαντικό μέρος της αποτρεπτικής ισχύος της χώρας μας. Στο ειδικό αφιέρωμα του ανά χείρας τεύχους μας, δημοσιεύεται ένα λίαν ενδιαφέρον άρθρο – εισήγηση του Ταξχου κ. Παπαλιούρα Νικολάου Δντού της ΔΕΣ/ΓΕΣ, με τίτλο «H συνεισφορά της εφεδρείας στους αγώνες του Έθνους και σημερινή πραγματικότητα», στο οποίο παρουσιάζεται η σύγχρονη μορφή της οργανωτικής δομής της εφεδρείας σε αντιστοιχία με την διαχρονική συνεισφορά της στους πρόσφατους αγώνες της χώρας μας. Στην ίδια κατεύθυνση κινείται το εξαιρετικό άρθρο της έγκριτης καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου κ. Μπότσιου Κωνσταντίνας με τον τίτλο «H συνεισφορά των εφέδρων στους αγώνες του Έθνους», στο οποίο αναλύεται με επιλεγμένα παραδείγματα, η παρουσία και συνεισφορά του εφέδρου στελέχους και οπλίτη, στην νεώτερη ιστορική περίοδο της χώρας μας. Το αφιέρωμά μας ολοκληρώνεται, με το επίσης εξαιρετικό άρθρο του Καθηγητού της Σχολής Ικάρων και Ιστορικού κ. Λαγού Κωνσταντίνου, υπό τον τίτλο «Ο έφεδρος στρατιώτης στην ελληνική πόλη-κράτος, κατά την Αρχαϊκή και Κλασική εποχή (6ος -4ος αι. π.Χ)», στο οποίο αναλύεται η οργάνωση της εφεδρείας αλλά και της πολεμικής προετοιμασίας στην αρχαία ιστορική περίοδο, με έμφαση την πόλη των Αθηνών.

Στο διπλωματικό περισκόπιο, δημοσιεύεται άρθρο του μόνιμου συνεργάτη του περιοδικού μας πρέσβυ ε.τ. κ. Γεωργίου Σέκερη, με τον επίκαιρο τίτλο, «Η Ευρωπαϊκή Ένωση σε Αναζήτηση Μέλλοντος». Παράλληλα, στο πολιτικό και στρατηγικό περισκόπιο, συνιστάται το άρθρο – μελέτη του κ. Νίκου Χατζηιωακείμ, διαλέκτη της ΣΔΙΕΠΝ, με τίτλο «Στοχαστές ναυτικής στρατηγικής, για δυνάμεις μεσαίου μεγέθους: Η περίπτωση του γάλλου Raoul Castex», που αποτελεί συνέχεια της επιτυχημένης προηγούμενης δημοσίευσης για τον έργο του Άγγλου Sir Julian Colbert. Στο ίδιο τμήμα του περιοδικού, δημοσιεύεται επίσης ένα λίαν ενδιαφέρον άρθρο – ανάλυση, του Σχη (ΠΖ) Πλουμή Μιχαήλ, υπό τον τίτλο «Η Διοίκηση με Βάση την Αποστολή, στον Ελληνικό Στρατό». Σημεία ιδιαίτερης προσοχής εκτιμάται ότι θα πρέπει να λογισθούν και οι εισηγήσεις των ομιλητών της διεξαχθείσας ημερίδας του ΣΕΕΘΑ την 15η Μαΐου 2017, με τον γενικό τίτλο «Η Ελλάδα υπό το πρίσμα των σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ - Ευρώπης και οι γεωστρατηγικές εξελίξεις στο τόξο αστάθειας της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής». Οι εισηγήσεις και τα αντίστοιχα θέματα που ανέπτυξαν και δημοσιεύονται, είναι του Δρ Κωνσταντίνου Μελά, Καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου στον Τομέα Διεθνούς Χρηματοοικονομικής και Τραπεζικής, με τίτλο «Η (γεω) οικονομική πλευρά των Ελληνικών προβλημάτων υπό το πλαίσιο των σχέσεων ΗΠΑ- Γερμανίας» και του Στγού ε.α. Κωνσταντίνου Γκίνη επιτίμου Α/ΓΕΣ, με τίτλο «Η Ελλάδα και η πολιτική των ΗΠΑ και της ΕΕ στα Δυτικά Βαλκάνια». Η εισήγηση του Δρ Φίλη Γεωργίου, θα δημοσιευθεί σε επόμενο τεύχος του περιοδικού μας. Στην ενότητα του περιοδικού, με το γενικό τίτλο «Ανάλυση Κυρίων Γεγονότων», περιλαμβάνονται σύμφωνα με τα καθιερωμένα, μικρά ενημερωτικά άρθρα γνωστών αρθρογράφων, μελών ή συνεργατών

του περιοδικού. Στο παρόν τεύχος δημοσιεύονται κατά σειρά άρθρα, των εξής αναλυτών: α. Του κ. Χριστόδουλου Γιαλλουρίδη, Καθηγητού Διεθνούς Πολιτικής, με τίτλο «Τρομοκρατίας Ουνιβερσαλιστική Πλαισίωση», β. Του κ. Ιπποκράτη Δασκαλάκη, Υπτγου ε.α. με τίτλο «Είναι τελικά η τρομοκρατία ανίκητη;», γ. Του κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξχου ε.α. με τίτλο, «Πόσο ισχυρός είναι ο Erdoğan μετά το δημοψήφισμα;», δ. Του Δρ Αλεξάνδρου Κούτση, Ομοτίμου Καθηγητού Μεσανατολικών Σπουδών με τίτλο, « Η αστάθεια και η κρίση στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή με το βλέμμα στο μέλλον», ε. Του Ταξχου ε.α. κ. Δημητρίου Κωστόπουλου σε συνεργασία με τον καθηγητή του Παν/μίου Αιγαίου κ. Πέτρο Σιούσιουρα, με τίτλο, «Το ΝΑΤΟ η Ρωσία και η Συριακή Κρίση» και τέλος στ. Του κ. Ζαχαρία Βερίγου, Αντγου ε.α. με τίτλο «Πολιτικές Αντιπαραθέσεις, Εθνικισμός – Μεγαλοϊδεατισμός, ένταξη σε σφαίρες Επιρροής : Αλληλοτροφοδοτούμενοι Παράγοντες Αστάθειας και Ανασφάλειας σε χώρες και περιοχές των Βαλκανίων». Στα θέματα γενικότερου ενδιαφέροντος, περιλαμβάνονται η αποφοίτηση της 69ης Σειράς της ΣΕΘΑ, το λίαν ενδιαφέρον άρθρο του Σμηνάρχου κ. Μπινιάρη Αθανασίου με τίτλο «Θα γίνει πόλεμος για το νερό;», καθώς και ένα εξαιρετικό άρθρο της Προέδρου του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος (ΝΜΕ) κ. Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη Αναστασίας, για το σύγχρονο υπεράκτιο «ταξίδι» μοντέλου ελληνικής τριήρους του ΝΜΕ, με τον ομώνυμο τίτλο «η τριήρης “Ολυμπιάς”, στο Αυστραλιανό Εθνικό Ναυτικό Μουσείο». Το επόμενο τεύχος των «Εθνικών Επάλξεων» με αριθμό 121, θα κυκλοφορήσει περί το τέλος Σεπτεμβρίου 2017. Ευχόμαστε στα Μέλη, τους Φίλους του ΣΕΕΘΑ, αλλά και όλους τους Αναγνώστες του Περιοδικού, Καλό Καλοκαίρι.

ΟΡΟΙ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ» 1. Το κείμενο ή άρθρο να αναφέρεται σε θέματα που καθορίζονται από την φύση και τον σκοπό έκδοσης του περιοδικού, να έχει περιορισμένη έκταση κειμένη μεταξύ 1.000 και 3.000 λέξεων (γραμματοσειρά Arial 12 του Η/Υ - Επιδίωξη άρθρα μέχρι 2.500 λέξεις).

2. Δημοσιεύονται κυρίως επιστημονικές εργασίες και διαλέξεις σπουδαστών, των στελεχών των Ε.Δ. και Σ.Α., καθηγητών- Πανεπιστημίων, εμπειρογνωμόνων και ειδικών, καθώς γενικά διαλέξεις της Πολιτικής και Στρατιωτικής Ηγεσίας του ΥΕΘΑ, για θέματα που αφορούν σε Άμυνα, Ασφάλεια, Οικονομία, την Ιστορία, την διπλωματία και λοιπούς τομείς της Γεωπολιτικής, άμεσου εθνικού ενδιαφέροντος. Δεν δημοσιεύονται κείμενα που περιέχουν διαβαθμισμένες πληροφορίες, ή δεν τεκμηριώνεται το περιεχόμενό τους

και γενικώς άρθρα που περιέχουν εκφράσεις, οι οποίες δεν συνάδουν με στο ήθος και το πνεύμα του καταστατικού του ΣΕΕΘΑ.

3. Η δημοσίευση εργασίας δεν σημαίνει και αποδοχή από τον ΣΕΕΘΑ των απόψεων του συντάκτη. Το περιεχόμενο εκάστου άρθρου απηχεί τις προσωπικές απόψεις του υπογράφοντος.

4. Τα κείμενα των εργασιών-άρθρων, θα συγκεντρώνονται, θα καταχωρούνται σε ειδικό φάκελο, θα εξετάζονται και θα αξιολογούνται από συντακτική επιτροπή του ΣΕΕΘΑ. Ανεξάρτητα από τη δημοσίευση η μη των άρθρων τα κείμενα δεν επιστρέφονται.

5. Τα κείμενα πρέπει να περιλαμβάνουν πλήρη επιστημονική τεκμηρίωση-βιβλιογραφία (υποσέλιδο αναφορά στην πηγή – τεκμηρίωση με βιβλιογραφία στο τέλος του άρθρου).

7. Οι βιβλιογραφικές σημειώσεις πρέπει να έχουν ενιαία αρίθμηση, να ευρίσκονται στο τέλος του άρθρου καθώς και στο κάτω μέρος της σελίδας του κειμένου στο οποίο αναφέρεται η παραπομπή και να δίνονται ως εξής: α. Για βιβλία-μονογραφίες: Βιβλιογραφία: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος βιβλίου και υπότιτλος, πόλη έκδοσης, εκδοτικός οίκος, έτος έκδοσης, σελίδες. π.χ.: John Keegan, Η Ιστορία του Πολέμου, Αθήνα, Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη- Νέα Σύνορα, 1997. Παραπομπή: John Keegan, Η Ιστορία του Πολέμου, σελ. 3-12. β. Για άρθρα-μελέτες: Βιβλιογραφία: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος άρθρου εντός εισαγωγικών, περιοδικό, αριθμός τεύχους, χρονολογία, σελίδες, π.χ.: Ελευθερία Μαντά, “Η νέα ιταλική Ostpolitik και η στρατηγική θέση της Αλβανίας”,

Παραπομπή: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος άρθρου εντός εισαγωγικών Γεωπολιτική, τ. 11, Οκτώβριος 2000, σελ. 35-42.

8. Οι μελέτες στρατηγικού και γεωπολιτικού περιεχομένου πρέπει να συνοδεύονται από σχετικούς χάρτες και σχεδιαγράμματα, μαζί με τους σχετικούς υπότιτλους. Φωτογραφίες δημοσιεύονται μόνο εάν το περιεχόμενό τους κρίνεται αναγκαίο, και για την πληρέστερη ενημέρωση του αναγνώστη.

9. Η οποιαδήποτε συνεργασία πρέπει να παραδίδεται και σε ηλεκτρονική μορφή (CD κλπ), καθώς και σε δύο τυπωμένα αντίγραφα ένα τουλάχιστον μήνα πριν την έκδοση του περιοδικού (πχ μέχρι τέλος των μηνών Φεβ-Μαϊ - Αυγ - Νοε). * e-mail: seethaee@gmail.com (Περιοδικό «Εθνικές Επάλξεις»).

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

6 ΓPAΦEIA: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ 113 62 AΘHNAI THΛ./FAX: 210-88.11.853 E-mail: seethaee@gmail.com http://www.seetha.org.com IΔIOKTHTHΣ: Σ.E.EΘ.A. Εκδότης: Σπύρος Μπελεγράτης,

Αντιστράτηγος ε.α. Πρόεδρος Δ.Σ. Συνδέσμου

Πρόεδρος της Συντακτικής Eπιτροπής: Εμμανουήλ Καναβάκης,

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ:

«... Οὓς νῦν ὑμεῖς ζηλώσαντες...».................

3

«... Διαχρονικές ρήσεις όπως το γεγονός ότι «η ευτυχία βασίζεται στην ελευθερία και η ελευθερία στην γενναιότητα», είναι ο μοναδικός δρόμος για την Ευρώπη...».

Σημείωμα εκδότη............................................

4

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΦΕΔΡΕΙΑ-ΕΘΝΟΦΥΛΑΚΗ

Αντιστράτηγος ε.α.

Διευθυντής Σύνταξης: Σπύρος Μπελεγράτης Αντιστράτηγος ε.α.

Αντιστράτηγος ε.α.

Ιωάννης Καρμίρης Υποστράτηγος ε.α.

Ζαχαρίας Βερίγος Αντιστράτηγος ε.α.

Χαράλαμπος Πόκας Αντιστράτηγος ε.α.

Μιχαήλ Κωνσταντινίδης

Σύμβουλος επικοινωνίας Γ.Γ.Ε.Ε.

Συνδρομές: Προαιρετικές προς τον Σ.E.EΘ.A. για τις «ΕΘΝΙΚΕΣ EΠAΛΞEIΣ» Eπιμέλεια: «Ηλιαία» Yψηλάντου 25 - 106 75 Aθήνα Τηλ./Fax.: 210-72.18.223 E-mail: iliea@otenet.gr Εκτύπωση: Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού Tο δημοσιευόμενα κείμενα εκφράζουν απόψεις των συγγραφέων. H χρησιμοποιούμενη γλώσσα είναι της επιλογής των συγγραφέων, ενώ η εν γένει εικονογράφηση γίνεται με μέριμνα του περιοδικού. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση άρθρων των «Εθνικών Επάλξεων» με την προϋπόθεση αναγραφής της πηγής

Στο εξώφυλλο: Πεδίο του Άρεως: «Ηρώον Εφέδρου Αξιωματικού». Αφιερωμένο στους εφέδρους αξιωματικούς που έπεσαν στους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-1913. Έργο του γλύπτη Νικολάου Γεωργαντή (1883-1947).

«…Οι στρατοί των περισσότε-

ρων ελληνικών πόλεων-κρατών, κατά την αρχαϊκή και κλασική εποχή, είχαν ως βάση τους τον έφεδρο στρατιώτη. Οι άνδρες αυτοί ήταν οι πολίτες της πόλης, δεν ήταν επαγγελματίες στρατιώτες, και το βασικό κίνητρο για να στρατευθούν ήταν η προάσπιση της πόλης τους…»

Η E.E. σε αναζήτηση μέλλοντος...................... Η Συνεισφορά της Εφεδρείας στους Αγώνες του Έθνους και η Σημερινή Πραγματικότητα............

24

Υπό κ. Γεωργίου Ε. Σέκερη, πρέσβεως ε.τ.

8

Υπό κ. Παπαλιούρα Νικολάου, Ταξχου, Δντού ΓΕΣ/ΔΕΣ «…η βαριά ιστορία του θεσμού των Εφέδρων, η αγόγγυ-

στη συνεισφορά τους σε όλους τους αγώνες του Έθνους, η συμμετοχή τους σε αποφασιστικές μάχες καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας, η ενθουσιώδης συμμετοχή τους στις μετεκπαιδεύσεις στον καιρό της ειρήνης, αποτελούν την καλύτερη απόδειξη του ψυχικού μεγαλείου του Έλληνα ...»

Η συνεισφορά των εφέδρων στους αγώνες του ελληνικού έθνους...................................

15

Υπό Δρ Κωνσταντίνου Λαγού, Ιστορικού και Συγγραφέα, Καθηγητού της Σχολής Ικάρων

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Mέλη της Συντακτικής Eπιτροπής: Δημήτριος Φράγκου

Ο έφεδρος στρατιώτης στην ελληνική πόλη-κράτος κατά την Αρχαϊκή και Κλασική εποχή (6ος -4ος αι. π.Χ)....................

11

Υπό κ. Κωνσταντίνας Ε. Μπότσιου, Αναπλ. Καθηγήτριας της Σύγχρονης Ιστορίας και Διεθνούς Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου

«…Η ανάδειξη της συμβολής των εφέδρων αξιωματικών και οπλιτών στις μάχες που διεξήγε το ελληνικό έθνος από συστάσεως κράτους παραμένει ζητούμενο σαν, όχι μόνον σαν οφειλή προς αυτή την κατηγορία μαχόμενων που αφορά όλους τους Έλληνες, αλλά και σαν ερευνητική άσκηση που θα εστιάσει σε ένα σημαντικό, αλλά υποφωτισμένο κεφάλαιο της ιστορίας μας...»

«…εγκαταλείποντας κάποιες απαξιωτικές για την ΕΕ και το ΝΑΤΟ, προεκλογικές κυρίως, δημόσιες τοποθετήσεις του, ο πρόεδρος Τραμπ ευθέως αναγνωρίζει πλέον την κρίσιμη σημασία των ευρω-αμερικανικών σχέσεων...» ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Τελετή Αποφοίτησης των Σπουδαστών της 69ης Εκπαιδευτικής Σειράς.........................

27

Ομιλία του Διοικητού της ΣΕΘΑ Αντιναύαρχου κ. Αλέξανδρου Διακόπουλου στην τελετή απονομής των Πτυχίων στους αποφοίτους της 69ης Ε.Σ.................................................

28

«…Για την αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών οι Ένοπλες Δυνάμεις αλλά και ευρύτερα η Δημόσια Διοίκηση απαιτείται να διαθέτουν μορφωμένα στελέχη, με διακλαδική νοοτροπία, με ικανότητα κρίσης και αντίληψης, με εις βάθος γνώση των εθνικών θεμάτων, με στρατηγική σκέψη και κατανόηση του Διεθνούς συστήματος...». ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

7 ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΑΠΟΨΕΙΣ

ΗΜΕΡΊΔΑ ΤΗΣ 15ης ΜΑΪΟΥ 2017

Τρομοκρατίας Ουνιβερσαλιστική Πλαισίωση......................

63

Υπό κ. Χριστόδουλου Κ. Γιαλλουρίδη, Καθηγητού Διεθνούς Πολιτικής και Διευθυντού Κέντρου Ανατολικών Σπουδών για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

30 Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ................................... 31 κ. Σπύρου Μπελεγράτη, Αντιστρατήγου ε.α. κ. Γεωργούση Ευαγγέλου, Απτχου (Ι) ε.α. ..................................................

Η (γεω)οικονομική πλευρά των Ελληνικών προβλημάτων υπό το πλαίσιο των σχέσεων ΗΠΑ- Γερμανίας......................

64

Πόσο ισχυρός είναι ο Erdoğan μετά το δημοψήφισμα;.........

65

Υπό κ. Ιπποκράτη Δασκαλάκη, Υπτγου ε.α., Δντού Ερευνών του ΕΛΙΣΜΕ

Η Ελλάδα υπό το πρίσμα των σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ - Ευρώπης και οι γεωστρατηγικές εξελίξεις στο τόξο αστάθειας της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής ...........

Εισήγηση Συντονιστού

Είναι τελικά η τρομοκρατία ανίκητη;..................................

32 33

Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξχου ε.α., Γεωστρατηγικού Αναλυτή- Συγγραφέα

Η Αστάθεια και η κρίση στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή με το βλέμμα στο μέλλον...................................................

66

Υπό Δρ Αλέξανδρου Κούτση, Ομ. Καθ. Μεσανατολικών Σπουδών, Παντείου Πανμίου

Το ΝΑΤΟ η Ρωσία και η Συριακή Κρίση................................. Υπό κ. Δημητρίου Κωστόπουλου και Πέτρου Σιούσιουρα

70

Πολιτικές Αντιπαραθέσεις, Εθνικισμός – Μεγαλοϊδεατισμός, ένταξη σε σφαίρες Επιρροής: Αλληλοτροφοδοτούμενοι «…Όμως προσοχή: «πίσω από τη μετατροπή της πολι- Παράγοντες Αστάθειας και Ανασφάλειας σε χώρες και τικής σε οικονομία, όπως την είδαμε να συντελείται στην περιοχές των Βαλκανίων...................................................

Υπό Δρ Κωνσταντίνου Μελά, Καθηγητού του Παντείου Πανεπιστημίου στον Τομέα Διεθνούς Χρηματοοικονομικής και Τραπεζικής

74

εποχή της μαζικής δημοκρατίας, διαγράφεται συνεχώς η δυνατότητα πολιτικοποίησης της οικονομίας....».

Η Ελλάδα και η πολιτική των ΗΠΑ και της ΕΕ στα Δυτικά Βαλκάνια..........................................................................

40

Υπό κ. Κωνσταντίνου Γκίνη, Στρατηγού ε.α. , επίτιμου Α/ΓΕΣ

«… πολλά θα εξαρτηθούν από την πολιτική της κυβερνήσεως Trump για την περιοχή η οποία δεν έχει εκδιπλωθεί και ορισμένες ενέργειες κινούνται μάλλον προς την κατεύθυνση του επηρεασμού της, αλλά και προς τα εσωτερικά ακροατήρια για κομματικούς λόγους...».

Υπό κ. Ζαχαρία Ι. Βερίγου, Αντγου ε.α., Μέλους ΣΕΕΘΑ και Επιτίμου Δκτού Β΄ΣΣ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος: η σημασία του για τη διεθνή και την ελληνική ιστορία.........................................................

75

Υπό κ. Ευάνθη Χατζηβασιλείου, Καθηγητού στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Η Τριήρης «Ολυμπιάς» στο Αυστραλιανό Εθνικό Ναυτικό Μουσείο...........................................................................

Υπό κ. Αναστασίας Αναγνωστοπούλου Παλούμπη, Προέδρου του ΝΜΕ και Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

ΠΟΛΙΤΙΚΟ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Στοχαστές ναυτικής στρατηγικής για «δυνάμεις μεσαίου μεγέθους»: Η περίπτωση του γάλλου Raoul Castex..............

46

Υπό κ. Νίκου Χατζηϊωακείμ, Διαλέκτη στις ΣΔΕΠΝ, ΣΔΙΕΠ/ΠΑ

ΜΕ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ

«…Δικαίως σύμφωνα με τον Castex «γίνεται λόγος για στρατιωτική τέχνη και όχι επιστήμη: το φαινόμενο του Πολέμου δεν μπορεί να παραμετροποιηθεί στην εντέλεια». Σύμφωνα με τον Castex, η ναυτική στρατηγική οφείλει να μην αγνοεί τα «διδάγματα της Ιστορίας...».

Η Διοίκηση με Βάση την Αποστολή στον Ελληνικό Στρατό.....

51

Υπό κ. Μιχαήλ Πλουμή, Σχη (ΠΖ) της ΣΕΘΑ

«…η διοίκηση με βάση την αποστολή αυξάνει τις πιθανότητες νίκης των Ελληνικών όπλων, καθόσον η στρατιωτική ανισορροπία στην περιοχή (IISS 2015) απαιτεί ασύμμετρες τακτικές και καινοτόμες προσεγγίσεις στην αντιμετώπιση της...». ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

79

«...Αι Ειδοί του Μαρτίου...».............................................. Υπό κ. Χρήστου Μπολώση, Υπτγου ε.α. – ΓΓ/ΣΕΕΘΑ

80

ΤΟ ΒΙΒΛΊΟ

Ιωάννη Παρίση. Αριστοτέλης και Αλέξανδρος. Συνάντηση δύο μεγαλοφυών ..........................................

81

Παρουσίαση υπό κ. Σπυρίδωνος Κατσούλα, Διδάκτορος Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Reading και Συνεργάτη της Έδρας «Θουκυδίδης» ΓΕΕΘΑ-Πανεπιστημίου Μακεδονίας

Τα Νέα του ΣΕΕΘΑ..........................................................

82

2017: ΕΤΟΣ ΕΦΕΔΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΦΥΛΑΚΗΣ

Η Συνεισφορά της Εφεδρείας στους Αγώνες του Έθνους και η Σημερινή Πραγματικότητα Υπό κ. Παπαλιούρα Νικολάου, Ταξχου, Δντού ΓΕΣ/ΔΕΣ*

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

«Από έκτης πρωινής σήμερον περιερχόμεθα εις εμπόλεμον κατάστασιν προς Ιταλίαν. Άμυνα Εθνικού εδάφους διεξαχθή βάσει διαταγών ας έχετε. Εφαρμόσατε σχέδιον επιστρατεύσεως». Η λακωνική πρώτη διαταγή του Αρχιστράτηγου Παπάγου, κατά την έναρξη των επιχειρήσεων του 1940, αποτελούμενη από 21 λέξεις, καταδεικνύει την άριστη επιτελική προπαρασκευή των πολεμικών σχεδίων της χώρας, αλλά και τον καθοριστικό ρόλο, που κλήθηκαν να επιτελέσουν οι Έφεδροι της Χώρας με την πρόσκλησή τους, κατά την εφαρμογή του σχεδίου επιστρατεύσεως. Με αφορμή το χαρακτηρισμό του έτους 2017 ως έτους «Εφέδρων και Εθνοφυλάκων», θα σας παρουσιαστεί μία σύντομη ενημέρωση για την προσφορά των Εφέδρων στους αγώνες του Έθνους, τις προκλήσεις του παρόντος και τις μελλοντικές προοπτικές για τον θεσμό των Εφέδρων. Έφεδροι, καλούνται οι Αξιωματικοί και οι Οπλίτες που έχουν εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του στο στράτευμα ως θητεία, ως εθελοντές ή ως μόνιμοι και είναι ικανοί, εάν απαιτηθεί, να κληθούν και πάλι υπό τα όπλα. Σκοπός της εφεδρείας είναι η συμπλήρωση της δύναμης των Μονάδων των Ενόπλων Δυνάμεων, για τη μετάπτωση τους σε κατάσταση εμπόλεμης σύνθεσης. Η διαδικασία με την οποία προσκαλούνται οι Έφεδροι υπό τα όπλα ονομάζεται επιστράτευση. Οι Έφεδροι καθ’ όλο τον ρου της Ιστορίας έδωσαν δυναμικό παρόν στους αγώνες του έθνους. Συμμετείχαν, έπειτα * Η συγκεκριμένη εισήγηση παρουσιάσθηκε σε εκδήλωση που

πραγματοποιήθηκε από το ΓΕΣ την 06 Ιουν 2017, στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με την ευκαιρία την ανακήρυξης του τρέχοντος έτους ως έτους Εφεδρείας.

8

από προσκλήσεις, σε όλα τα πεδία των μαχών στην ελληνική επικράτεια συνεισφέροντας τα μέγιστα στην επιτυχή έκβαση των πολεμικών επιχειρήσεων. Μάλιστα η μακρά περίοδος συμμετοχής των Εφέδρων σε μείζονες επιχειρήσεις του Στρατού μας αναδεικνύει το μεγαλείο της ψυχής του Έλληνα και της ιδιοσυγκρασίας του χαρακτήρα του. Στη νεότερη ελληνική ιστορία η πρώτη γενική επιστράτευση και συμμετοχή των Εφέδρων σε πολεμικές επιχειρήσεις έγινε στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Κηρύχθηκε στις 15 Φεβρουαρίου 1897 και η συνολική δύναμη του Στρατού ανήλθε σε 75.000 άνδρες. Η εξέλιξη της δεν ήταν ομαλή, αλλά αποτέλεσε πολύτιμο δίδαγμα για τις μεταγενέστερες κλήσεις Εφέδρων. Στον Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο η κατάσταση είχε σαφώς βελτιωθεί, χάρη στην εμπειρία του προηγούμενου πολέμου και η επιστράτευση δεν άργησε να ολοκληρωθεί. Ο Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος υπέγραψε το διάταγμα της επιστράτευσης στις 17 Σεπτεμβρίου 1912. Η επιστράτευση διεξήχθη με τάξη και υποδειγματικό τρόπο και με αληθινό ενθουσιασμό εκ μέρους όλων των Ελλήνων, που προσέρχονταν αθρόα και αυθόρμητα με πίστη στο σκοπό του Αγώνα. Να σημειωθεί η εθελοντική συμμετοχή Ελλήνων από την Κρήτη, την Ήπειρο, τη Μακεδονία, την Κύπρο, την Αίγυπτο αλλά και πολλών ομογενών από τη μακρινή Αμερική. Οι έφεδροι ενσωματώθηκαν στον ενεργό Στρατό και συμμετείχαν στις επιχειρήσεις, καθ όλη τη διάρκεια του πολέμου Στις 10 Σεπτεμβρίου του 1915 η Ελλάδα κήρυξε επιστράτευση, κυρίως για προληπτικούς λόγους, επειδή νωρίτερα είχε κηρύξει επιστράτευση και η Βουλγαρία. Ο Στρατός παρέμεινε υπό τα όπλα για εννέα μήνες και η αποστράτευσή του έγινε σταδιακά και κάτω από την πίεση των Συμμάχων. Από τον Αύγουστο του 1917 άρχισαν να καλούνται και ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

πάλι τμηματικά Έφεδροι και η επιστράτευση του Ελληνικού Στρατού σημείωσε σημαντική επιτυχία, παρά τις δυσχέρειες που αντιμετώπισε στα αρχικά της στάδια. Η επιστράτευση συνεχίστηκε τμηματικά και καλούνταν Έφεδροι για συμμετοχή στις επιχειρήσεις της Μικράς Ασίας μέχρι το 1922, οπότε έληξε και η εκστρατεία του Ελληνικού Στρατού. Η συνολική δύναμη του στρατού, κατά την κορύφωση της επιστρατεύσεως, το καλοκαίρι του 1921, ξεπέρασε τους 300.000 άνδρες. Το σχέδιο επιστρατεύσεως που εφαρμόστηκε στις 28 Οκτωβρίου 1940 ήταν αυτό που είχε συνταχθεί το Σεπτέμβριο του 1939 και συνοδευόταν από πολλά επιμέρους σχέδια επιτάξεων, μεταφορών, διασποράς κτλ, με σκοπό τη βαθμιαία και αθόρυβη μετάπτωση του Στρατού αρχικά στη μερική και στη συνέχεια στη γενική επιστράτευση. Η μερική μυστική επιστράτευση άρχισε τον Αύγουστο του 1940 μετά τον τορπιλισμό της «Έλλης». Έγιναν ατομικές προσκλήσεις εφέδρων Αξκων δήθεν για μετεκπαίδευση και ατομικές προσκλήσεις οπλιτών. Η VIII Μεραρχία υπεύθυνη για τον τομέα της Ηπείρου, η IX Μεραρχία και η IV Ταξιαρχία υπεύθυνες για τη Δυτική Μακεδονία και το Απόσπασμα Πίνδου συμπληρώθηκαν σχεδόν στην πολεμική τους σύνθεση. Το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, συγκροτήθηκε στην περιοχή Αλεξανδρουπόλεως η Μεραρχία Αρχιπελάγους, της οποίας τα Συντάγματα προέρχονταν από τα νησιά του Αιγαίου. Η Πολεμική μηχανή της χώρας την 28η Οκτωβρίου 1940 ετέθη σε λειτουργία μόνο με μία τηλεφωνική διαταγή του Γενικού Επιτελείου με λίγες λέξεις. Την πληρότητα του σχεδίου κατέδειξε η εφαρμογή του όταν μέσα σε λίγες μέρες επιτεύχθηκε η κινητοποίηση και η προώθηση 300.000 ανδρών και 125.000 κτηνών στις παραμεθόριες περιοχές προς την Αλβανία και τη Βουλγαρία. Επρόκειτο για ένα μελετημένο μηχανισμό κινητοποιήσεως, με πολύ στέρεες βάσεις και με εξαιρετική ευκαμψία. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε την προθυμία, τη σύμπνοια και την εθνική ενότητα του λαού, καθώς και την πειθαρχία των Εφέδρων κατά την πορεία τους προς το μέτωπο. Πολλές προσωπικότητες της τέχνης και της πολιτικής βρέθηκαν στο μέτωπο της Αλβανίας, ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης, ο Λάμπρος Κωνσταντάρας.

Λόγω των εκτεταμένων επιχειρήσεων στην Αλβανία, πολλά φυλάκια της γραμμής «Μεταξά» είχαν διοικητές και στελέχη εφέδρους Αξιωματικούς και Υπαξιωματικούς. Ο αγώνας άμυνας των φυλακίων ενάντια στις Γερμανικές επιθέσεις, έχει χαραχτεί με χρυσά γράμματα στην ιστορία του Ελληνικού έθνους. Τον Ιούλιο του 1974, εξαιτίας της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, πραγματοποιήθηκε επιστράτευση και η δύναμη του Στρατού αυξήθηκε στους 200.000 άνδρες. Παρουσιάστηκαν προβλήματα κυρίως λόγω της μαζικής υλοποίησης της επιστράτευσης, τα οποία λήφθηκαν υπόψη στο σχεδιασμό των μετέπειτα σχεδίων Επιστρατεύσεως. Σήμερα τα δεδομένα έχουν μεταβληθεί σημαντικά σε σχέση με το παρελθόν. Άλλαξε αρχικά ο προσανατολισμός της απειλής. Ο νέος γεωγραφικός χώρος, στον οποίο καλείται να αναπτυχθεί ο Στρατός, περιλαμβάνει πλήθος από νησιά, μικρονησίδες και βραχονησίδες. Αυτό σημαίνει εξάρτηση των μετακινήσεων των Εφέδρων από τις θαλάσσιες συγκοινωνίες, τον καιρό και τις εχθρικές ενέργειες. Δεν παύει επίσης να είναι αναγκαία

«Προσωπικά εσείς, σαν έφεδρος ανθυπολοχαγός, τι κάνατε στον αγώνα;» Ρωτήθηκε σε συνέντευξή του ο Οδυσσέας Ελύτης. «Τι να έκανα εγώ, ένα χαλασμένο παιδί της Αθήνας. Με κόπο ανυπολόγιστο, κατάφερα να είμαι απλώς συνεπής προς την αποστολή μου. Αλλά είδα στο πρόσωπο των στρατιωτών μου τη λάμψη που είναι ικανός ο Ελληνισμός ν’ αναδύσει όταν πιστεύει στο δίκιο του. Και γνώρισα από πολύ κοντά την αψηφισιά του θανάτου, την ακατάβλητη θέληση της ζωής που έγινε τελικά και δική μου».

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

9

2017: ΕΤΟΣ ΕΦΕΔΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΦΥΛΑΚΗΣ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

η ύπαρξη ικανού αριθμού Εφέδρων για τις Μονάδες του χερσαίου χώρου. Επιπλέον, έχει επέλθει μεταβολή στους τόπους διαμονής των Ελλήνων. Παρατηρείται συγκέντρωση των κατοίκων στα μεγάλα αστικά κέντρα και μειώθηκε ο πληθυσμός της υπαίθρου. Επίσης, πρέπει να επισημανθεί ότι η εισαγωγή των σύγχρονων οπλικών συστημάτων, απαιτεί εξειδίκευση του προσωπικού σε πολλές και διαφορετικές ειδικότητες. Από τη μελέτη των προαναφερθέντων καταλήγουμε ότι υπάρχει μεν μεγάλος αριθμός διαθέσιμων Εφέδρων, αλλά το επιθυμητό είναι να επιτευχθεί, εάν απαιτηθεί, συγκέντρωση ικανού αριθμού Εφέδρων, με κατάλληλη εξειδίκευση σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές της Χώρας Οι προκλήσεις αυτές μπορούν να αντιμετωπισθούν με τη σωστή οργάνωση και τον συντονισμό όλων των εμπλεκομένων φορέων. Η χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας, κυρίως στα θέματα μηχανογράφησης, αποτελεί σημαντικό εργαλείο. Το Γενικό Επιτελείο Στρατού με το σύστημα κινητοποίησης που διαθέτει, έχει πλήρη και ενημερωμένα αρχεία, με όλο το υφιστάμενο εφεδρικό δυναμικό. Φροντίζει σε συνεργασία με τους λοιπούς συναρμόδιους φορείς να μην εμπλέκει το προσωπικό που εργάζεται σε υπηρεσίες κρίσιμες για τη λειτουργία της Χώρας. Εντάσσει τον απαραίτητο αριθμό Εφέδρων σε Μονάδες του Στρατού Ξηράς προκειμένου να επιτευχθεί η εμπόλεμη σύνθεση. Προσκαλεί για μετεκπαίδευση και συμμετοχή σε ασκήσεις, κάθε χρόνο σημαντικό αριθμό Εφέδρων, αναλόγως του τόπου διαμονής και της ειδικότητας που έχουν. Έχει σχεδιάσει λεπτομερείς διαδικασίες πρόσκλησης των Εφέδρων, είτε για εκπαίδευση, είτε για πραγματικές ανάγκες και έχει ετοιμότητα να τους προσκαλέσει όπου και όποτε απαιτηθεί. Επιπλέον η επίσημη ιστοσελίδα του ΓΕΣ περιέχει χρήσιμα στοιχεία, όπου οι Έφεδροι μπορούν να ενημερωθούν για τις επιστρατευτικές τους υποχρεώσεις, άλλα και πώς να έρθουν άμεσα σε επικοινωνία με τους εμπλεκομένους φορείς. Ιδιαίτερος παράγοντας, για την απόδοση του θεσμού των Εφέδρων είναι η διατήρηση και η αύξηση του ηθικού τους. Οι πρόσφατες προσκλήσεις για μετεκπαίδευση των Εφέδρων κατέδειξαν το υψηλό φρόνημα και το ζήλο, που τους διακατέχει. Ειδικά στις παραμεθόριες περιοχές οι Διοικήσεις μεριμνούν για τη σύσφιξη των σχέσεων με 10

τους τοπικά διαμένοντες Εφέδρους, καλώντας τους σε επίσημες εορτές - τελετές και σε παρακολούθηση στρατιωτικών ασκήσεων. Το Γενικό Επιτελείο λαμβάνει μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από Εφέδρους, από όλη τη Χώρα, ακόμα και από κατοίκους του εξωτερικού, οι οποίοι δείχνουν το ενδιαφέρον τους για το θεσμό και αιτούνται την επιστρατευτική τοποθέτησή τους σε αξιόμαχες Μονάδες και τη συχνή πρόσκλησή τους σε μετεκπαιδεύσεις. Εξετάζοντας τις μελλοντικές προοπτικές του θεσμού των Εφέδρων διαπιστώνουμε ότι, ενώ οι απειλές κατά της Χώρας μας δεν φαίνεται να μειώνονται, είναι εξακριβωμένο, ότι ο αριθμός αυτών, που θα υπηρετούν τη θητεία τους τα επόμενα χρόνια, βαίνει συνεχώς μειούμενος. Επομένως, η χρησιμοποίηση των Εφέδρων θα αυξάνεται και οι Ένοπλες Δυνάμεις θα βασίζονται όλο και περισσότερο στην εφεδρεία. Το Γενικό Επιτελείο Στρατού επεξεργάζεται διάφορες δράσεις, οι οποίες θα συντελέσουν στη διατήρηση και την επαύξηση των επιχειρησιακών δυνατοτήτων των Εφέδρων. Οι δράσεις αυτές έχουν σχέση με το είδος της μετεκπαίδευσης, τη συχνότητα πρόσκλησης, καθώς τους τομείς που θα μπορούσαν να βελτιώσουν ακόμα περισσότερο το σχεδιασμό και την υλοποίηση του σχεδίου επιστράτευσης. Από τα προαναφερθέντα, η κινητοποίηση των Εφέδρων, για να είναι επιτυχής, απαιτεί από τον καιρό της ειρήνης λεπτομερή και απαιτητική προετοιμασία, με ενέργειες οι οποίες πολλές φορές είναι αφανείς και άγνωστες για τις λεπτομέρειες στους πιο πολλούς. Ο κάθε Έφεδρος ως συντελεστής της μαχητικής και αποτρεπτικής ισχύος των Ενόπλων Δυνάμεων, χρήζει συνεχούς μέριμνας και προσοχής, καθώς επηρεάζεται από πλήθος παραγόντων, η πλειονότητα των οποίων δεν έχει σχέση με τις Ένοπλες Δυνάμεις. Η πνευματική κινητοποίηση, η εθνική ομόνοια και η συνοχή από τον καιρό της ειρήνης, αποτελούν ισχυρούς συντελεστές ενώπιον των εθνικών απειλών και των πολεμικών κινδύνων. Τελειώνοντας, μπορούμε να επισημάνουμε ότι η βαριά ιστορία του θεσμού των Εφέδρων, η αγόγγυστη συνεισφορά τους σε όλους τους αγώνες του Έθνους, η συμμετοχή τους σε αποφασιστικές μάχες καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας, η ενθουσιώδης συμμετοχή τους στις μετεκπαιδεύσεις στον καιρό της ειρήνης, αποτελούν την καλύτερη απόδειξη του ψυχικού μεγαλείου του Έλληνα και της προσφοράς του προς την Πατρίδα. Τους ευχαριστούμε και τους τιμούμε. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

Η συνεισφορά των εφέδρων στους αγώνες του ελληνικού έθνους Υπό κ. Κωνσταντίνας Ε. Μπότσιου, Αναπλ. Καθηγήτριας της Σύγχρονης Ιστορίας και Διεθνούς Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου

Μ

ία βασική διάσταση του νεωτερικού πολέμου, σμό. Παράλληλα, στερούνταν της απαραίτητης εκπαίδευσυνδυασμένου με την ιστορική δύναμη του σης, πειθαρχίας και αξιοκρατίας που θα του επέτρεπε να εθνικισμού, ήταν ότι απαίτησε την κινητοποίη- ασκήσει την αποστολή του για την απελευθέρωση εδαφών ση όλων των δυνάμεων του έθνους στην πολε- ανεπηρέαστο από πολιτικές παρεμβάσεις. Οι πολιτικοί θεμική προσπάθεια. Οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι άνοιξαν τον σμοί παρενέβαιναν στη στελέχωση και οργάνωση και λειδρόμο με την υιοθέτηση της υποχρεωτικής στράτευσης και τουργία του, ενώ πολλοί μεσαίοι και κατώτεροι αξιωματικοί τη διατήρηση των ανδρών στην εφεδρεία για χρόνια μετά πολιτεύονταν είτε ανοικτά είτε έμμεσα, αντιμετωπίζοντας την ολοκλήρωσή της. Η ύπαρξη μεγάλων εφεδρικών στρα- τις ένοπλες δυνάμεις ως εφαλτήριο πολιτικής σταδιοδροτευμάτων δημιούργησε την ανάγκη εκπαίδευσης εφέδρων μίας.2 Επιπρόσθετο ανασταλτικό παράδειγμα αποτελούαξιωματικών, καθώς ήταν οισε η επί μακρόν αναγκαστική κονομικά ασύμφορη, ενώ, σε απορρόφηση του στρατεύμαορισμένες περιπτώσεις, και τος από τις ανάγκες διαφύλαξης της εσωτερικής ασφάλειας πολιτικά επισφαλής, η ύπαρξη μεγάλου αριθμού μονίμων και δημόσιας τάξης απέναντι σε ενδημικά φαινόμενα ανομίαξιωματικών σε περιόδους ειρήνης. Έτσι, οι έφεδροι αναας (π.χ. ληστεία),3 σε κινήματα δείχθηκαν σε κρίσιμη κατηαντιφρονούντων ή στο οργαγορία του στρατεύματος. Το νωμένο έγκλημα, για τα οποία γεγονός αυτό συνδέθηκε άμεδεν επαρκούσε η χωροφυλασα και με τη γενίκευση των κή ή άλλα σώματα εσωτερικής πολιτικών δικαιωμάτων στον ασφάλειας σε μια χώρα με ως ανδρικό πληθυσμό κατά τη διεπί το πλείστον υποτυπώδεις άρκεια του 19ου αιώνα και του υποδομές και περιορισμέ20ού αιώνα1. νες οικονομικές δυνατότητες Η Ελλάδα υιοθέτησε με λόγω και του υψηλοτάτου διΑ΄Βαλκανικός Πόλεμος (1912). Έλληνες οπλίτες. αρκετή καθυστέρηση τον θεεθνούς της χρέους.4 σμό των εφέδρων. Κυρίως γιατί χρειάστηκε πάνω από έναν αιώνα για να πραγματοποιήσει την εδαφική της ολοκλήτσι, ώς τη δεκαετία του 1880, η στρατιωτική ισχύς του ρωση, συχνά απέναντι σε ένα διεθνές περιβάλλον που δεν νεότευκτου κράτους παρέμενε αναιμική. Για πρώτη της επέτρεπε καν να πολεμήσει. Παρά την κυριαρχία της φορά επί της διακυβέρνησης του Χαρίλαου ΤρικούΜεγάλης Ιδέας και τους εθνικούς αγώνες στους δύο παγκο- πη έγινε στροφή προς την αναδιοργάνωση των ενόπλων σμίους πολέμους, οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις βρίσκο- δυνάμεων με σκοπό την προετοιμασία για σύγχρονο πόνταν επί πολλές δεκαετίες σε αριθμητική και οργανωσιακή λεμο. Σημαντικό ρόλο έπαιξε η μεταρρυθμιστική ορμή αναντιστοιχία με τις ανάγκες που υπαγόρευαν οι εθνικοί των κυβερνήσεων Τρικούπη και η στενή παρακολούθηση στόχοι. Μέχρι την δεκαετία του 1870, το ελληνικό στρά- εκ μέρους της ελληνικής διπλωματίας των ευκαιριών που τευμα δεν διέθετε αρκετές δυνάμεις για την διεξαγωγή νι- δημιουργούσαν για την Ελλάδα οι ανακατατάξεις ισχύος κηφόρων πολέμων κατά της κραταιάς ακόμα Οθωμανικής 2 Κώστας Κωστής, Τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας, Αθήνα, Πααυτοκρατορίας, από την οποία φιλοδοξούσε το ελληνικό τάκης, 2015, σελ. 447-458. κράτος να αποσπάσει εδάφη με ελληνικό κυρίως πληθυ- 3 Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, Η ληστεία στην Ελλάδα (19ος αιώνας), Αθήνα,

Ε

1 Charles Tilly (ed.), The Formation of National States in Western Europe, Princeton, Princeton University Press, 1975. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

Επίκεντρο, 2005.

4 Γιώργος Β. Δερτιλής, Επτά πόλεμοι, τέσσερις εμφύλιοι, επτά πτωχεύσεις, 1821-2016, Αθήνα, Πόλις, 2016.

11

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

2017: ΕΤΟΣ ΕΦΕΔΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΦΥΛΑΚΗΣ στην Ευρώπη και στο Ανατολικό Ζήτημα μετά την ενοποίηση της Γερμανίας και της Ιταλίας. Ως καταλύτης επέδρασε, όμως, σε κάθε περίπτωση, η ανάδυση του βουλγαρικού εθνικισμού, μετά την απόσχιση της Εξαρχίας από το Πατριαρχείο (1870), που τοποθέτησε έναν ανελέητο ανταγωνιστή στις ελληνικές αλυτρωτικές αξιώσεις στα Βαλκάνια.5 Την ίδια εποχή ξεκίνησε στην Ελλάδα η προετοιμασία για ανορθόδοξο πόλεμο ιδιαίτερα στη Μακεδονία. Μέσω του εξοπλισμού και της εκπαίδευσης ντόπιων ατάκτων από αξιωματικούς του στρατού και με την αρωγή διπλωματών, διανοουμένων, πολιτικών και ιερωμένων, διαμορφώθηκε η βάση για τη μετέπειτα Εθνική Εταιρεία (1894) και άλλα τοπικά ή περιφερειακά σωματεία που υπηρέτησαν τη Μεγάλη Ιδέα έως τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τότε, εγκαινιάστηκε η συστηματική αξιοποίηση εφέδρων αξιωματικών στις ένοπλες δυνάμεις. Η στρατιωτική θητεία καθιερώθηκε -με πολλές ακόμα εξαιρέσεις- το 1878. Από την επόμενη δεκαετία άρχισαν να ιδρύονται σχολές εφέδρων αξιωματικών: το 1888 ιδρύθηκε το «Προπαρασκευαστικό Σχολείο Εφέδρων Αξιωματικών» στην Αθήνα, το οποίο μεταστεγάστηκε στην Κέρκυρα το 1889 (έως το 1911). Ο πόλεμος αποδείχθηκε το μεγαλύτερο “σχολείο” για την αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένων των σωμάτων εφέδρων. Η ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 επιτάχυνε την στρατιωτική ανασυγκρότηση, παρά τις συνθήκες διεθνούς οικονομικού ελέγχου που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα.

Ουλαμοί Υποψηφίων Εφέδρων Αξιωματικών (Μικρασιατική εκστρατεία)

Η

την επικείμενη τότε σύγκρουση στα Βαλκάνια. Εκτός της ενίσχυσης του αριθμού των εφέδρων αξιωματικών, συστηματοποιήθηκαν τα γυμνάσια με την ανάκληση εφέδρων για τη διατήρηση της στρατιωτικής τους ετοιμότητας και με την νέα πρακτική της υπό τα όπλα διαδοχικής προσκλήσεως τους για εκπαίδευση στις κατά τόπους στρατιωτικές μονάδες. Η σύσταση της Σχολής Εφέδρων Αξιωματικών, ετήσιας διάρκειας, παρείχε για πρώτη φορά συγκροτημένη εκπαίδευση στους εφέδρους αξιωματικούς και η δημιουργία Σχολής Υπαξιωματικών είχαν ως στόχο να αντιμετωπιστούν οι ελλείψεις στελεχών του ελληνικού στρατού. Φαίνεται ότι στη συγκρότηση της σχολής για τους εφέδρους σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η Γαλλική Στρατιωτική Αποστολή, που ασχολήθηκε εν γένει επί της πρώτης διακυβέρνησης Βενιζέλου με θέματα εκπαίδευσης του ελληνικού στρατού. Έτσι, πριν από τους Βαλκανικούς Πολέμους, ο στρατός ανερχόταν μόλις σε 22.500 άνδρες, ενώ μετά την επιστράτευση στο ξέσπασμα του Α’ Βαλκανικού το συνολικό στράτευμα ανήλθε σε 130.000 άνδρες. Για την καλύτερη εκπαίδευση των εφέδρων, από τον Ιανουάριο του 1912 καταργήθηκε το Σχολείο Εφέδρων Αξιωματικών και θεσπίστηκαν Ουλαμοί Υποψηφίων Εφέδρων Αξιωματικών (τέσσερις για το Πεζικό, ένας για το Ιππικό, ένας για το Πυροβολικό, ένας για το Μηχανικό και ένας για το σώμα Αυτοκινήτων).6 Το 1914 καταργήθηκαν τα δίδακτρα στη Σχολή Ευελπίδων και αυξήθηκε ο αριθμός των δοκίμων, ενώ για την κάλυψη των ελλείψεων που παρατηρήθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου, μονιμοποιήθηκαν τετρακόσιοι είκοσι πέντε έφεδροι αξιωματικοί σε Πεζικό, Πυροβολικό, Ιππικό, Μηχανικό και Υγειονομικό.7

5 Douglas Dakin, The Greek Struggle in Macedonia, 1897-1913, Thessaloniki, Institute for Balkan Studies, 1966. B. Gounaris, “Social Cleavages and National “Awakening” in Ottoman Macedonia”, East European Quarterly 29 (1995) 4: 409-427.

6 Γενικό Επιτελείο Στρατού, Η ιστορία του ελληνικού στρατού, «Η αναδιοργάνωση του Στρατού μετά το 1897 και η μεγάλη εθνική εξόρμηση 1912-1913».

7 Γενικό Επιτελείο Στρατού, Η ιστορία του ελληνικού στρατού, «Ο ελληνικός στρατός κατά την περίοδο 1913-1923».

Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών στην Κέρκυρα.

αναδιοργάνωση ξεκίνησε με τις κυβερνήσεις του Γεωργίου Θεοτόκη (1905-1909) και συνεχίστηκε με ιλιγγιώδεις ρυθμούς μετά από το Κίνημα στο Γουδή (1909) και την συνακόλουθη άνοδο του Ελευθερίου Βενιζέλου στην εξουσία (1910), που παρασκεύασε την Ελλάδα για

12

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

Το 1926 θεσπίστηκε η εκπαίδευση όλων των Υποψηφίων Εφέδρων Αξιωματικών διαφόρων όπλων, σε μία Σχολή που λειτούργησε αρχικά στην Αθήνα και κατόπιν στην Χαλκίδα. Το 1934 δημιουργήθηκαν ξεχωριστές Σχολές για κάθε όπλο, δύο για το Πεζικό στην Σύρο και στην Κέρκυρα. Νέες μονιμοποιήσεις εφέδρων αξιωματικών πραγματοποιήθηκαν μετά την επάνοδο του Βενιζέλου στην εξουσία το 1917, καθώς οι εκκαθαρίσεις στο σώμα των αξιωματικών και οι υποβαθμίσεις εφέδρων σε απλούς στρατιώτες, οι οποίοι πρόσκεινταν στον εκδιωχθέντα βασιλιά Κωνσταντίνο, προϋπέθεταν την αντικατάστασή τους για τη διεξαγωγή της πολεμικής προσπάθειας και την προάσπιση εδαφών στο μακεδονικό μέτωπο8. Από τον Αύγουστο του 1917 άρχισε τμηματικά νέα επιστράτευση που συνεχίστηκε έως τη λήξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας (1922). Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Μικρασιατική Εκστρατεία προσέδωσαν στα ελληνικά στρατεύματα το μαζικό χαρακτήρα ενός σύγχρονου στρατού. Η συνολική επιστράτευση το καλοκαίρι του 1921 εκτιμάται ότι έφθασε τους 300.000 άνδρες9. Αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η μακροπρόθεσμη αστάθεια που επέφερε ο Εθνικός Διχασμός δεν επέτρεψε την άμεση ανάληψη πρωτοβουλιών ανασυγκρότησης του στρατού για δώδεκα περίπου χρόνια. Ουσιαστικά από το 1935 και μετά, καθώς διαφαίνονταν τα σημάδια ενός νέου πολέμου, αναλήφθηκαν πρωτοβουλίες για νέα εντατική στρατιωτική προετοιμασία, συστηματικότερα δε από το καθεστώς Ιωάννη Μεταξά υπό την εποπτεία του Αλέξανδρου Παπάγου ως Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού.10

Το κτίριο στη Θεσσαλονίκη όπου στεγάστηκε η Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών Πυροβολικού κατά τα έτη 1934-1940. (Σήμερα στεγάζεται η ΑΔΙΣΠΟ)

ων σε καιρό ειρήνης. Ως εκ τούτου, η ανάγκη διεξαγωγής συχνών πολέμων για την Μεγάλη Ιδέα και για την προάσπιση των εδαφών που ενσωμάτωνε έκαναν επιτακτική την ανάγκη να κρατά σε ετοιμότητα τους εφέδρους της αξιωματικούς και οπλίτες. Η συμβολή τους υπήρξε ανεκτίμητη στο στρατιωτικό πεδίο. Συνέβαλε, όμως, επίσης στη σφυρηλάτηση εθνικής συνείδησης και κοινωνικής συνο-

Τ

ο 1938 εξουσιοδοτήθηκε ο υπουργός Στρατιωτικών να καλεί στην ενεργό υπηρεσία, περιοδικώς ή εκτάκτως, για εκπαίδευση εφέδρους από όλη την επικράτεια με ικανοποιητικά αποτελέσματα. Εκείνες οι “ψευδοεπιστρατεύσεις” επέτρεψαν στις ελληνικές δυνάμεις να βρίσκονται σε ετοιμότητα όταν ο πόλεμος κτύπησε την Ελλάδα.11 Έως τον Ψυχρό Πόλεμο και την ένταξή της στο ΝΑΤΟ,12 η Ελλάδα δεν διέθετε τα οικονομικά μέσα ή τη διεθνή στήριξη για τη διατήρηση μεγάλου αριθμού ενόπλων δυνάμε8 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Συλλογικό), Τόμος ΙΕ’: «Νεότερος Ελληνισμός από το 1913 ως το 1941», Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 2008, σελ.

49.

9 Michael Llwellyn Smith, Το όραμα της Ιωνίας. Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία, Αθήνα, ΜΙΕΤ, 2009.

10 Βλ. Αλέξανδρος Παπάγος, Ο Ελληνικός Στρατός και η προς πόλεμον προπαρασκευή του, Αθήνα, Πυρσός, 1945.

11 Γενικό Επιτελείο Στρατού, Η ιστορία του ελληνικού στρατού, «Η περίοδος πριν και κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, 1923-1945».

12 Evanthis Hatzivassiliou, Greece and the Cold War: Frontline State, 19521967, London, Routledge, 2006. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

Ελληνοϊταλικός πόλεμος (1940). Οπλίτες το Μέτωπο.

χής. Ο ρόλος του εφέδρου ήταν ιδιαίτερα σεβαστός, ενώ εξασφάλιζε κοινωνική κινητικότητα σε νέους της επαρχίας ή σε παιδιά προσφύγων που έβρισκαν τη θέση τους κοντά στους ανώτατους αξιωματικούς, προερχόμενους ως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κυρίως από διακεκριμένες αστικές οικογένειες. Παρότι η ιστοριογραφία δεν έχει μελετήσει ενδελεχώς 13

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

2017: ΕΤΟΣ ΕΦΕΔΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΦΥΛΑΚΗΣ τον ξεχωριστό ρόλο των εφέδρων στους πολέμους που διεξήγε το ελληνικό κράτος, υπάρχει ιδιαίτερα πλούσια βιβλιογραφία από απομνημονεύματα εφέδρων αξιωματικών και απλών στρατιωτών που αποτυπώνουν τις εμπειρίες τους, τους στόχους τους και την αφοσίωσή τους στις εθνικές επιδιώξεις. Τα μνημεία των εφέδρων, σπαρμένα σε όλη τη χώρα, αποτίουν φόρο τιμής στους αφανέστερους ήρωες και στο βίωμα του πολέμου από την πλευρά του πολίτη που μαθαίνει να είναι στρατιώτης όσο τον χρειάζεται η πατρίδα. Από τις πολλές μάχες όπου διακρίθηκαν έφεδροι, διαθέτουμε πολλές πηγές και αναφορές για τρεις ιδιαίτερες περιπτώσεις: τη μάχη του Σκρά,13 τη μάχη του Αφιόν Καραχισάρ14 και τη μάχη στο Ύψωμα 731 κατά την εαρινή επίθεση του ιταλικού στρατού, στη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου του 1940-1941. Μολονότι δεν έχει γίνει απόλυτα ακριβής καταγραφή του αριθμού των πεσόντων έφεδρων αξιωματικών, σύμφωνα με διάφορες εκτιμήσεις ανέρχονται σε 73 κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, 23 στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο15 και 249 στη Μικρά Ασία. Στην περίπτωση του ελληνοϊταλικού πολέμου και του πολέμου στο μακεδονικό μέτωπο της ίδια περίοδο, καταγράφονται 342 νεκροί έφεδροι αξιωματικοί και 955 τραυματίες16. Ξεχωριστή αναφορά αξίζει στον Ουλαμό Εφέδρων Αξιωματικών του Αφιόν Καραχισάρ. Οι μεγάλες απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό και ιδιαίτερα σε αξιωματικούς κατά τις επιχειρήσεις του 1921 στη Μικρά Ασία, δημιούργησαν κενά στις μονάδες τα οποία επιτάθηκαν κατά τη διάρκεια του χειμώνα, λόγω της μη επανόδου στο μέτωπο αδειούχων και των τραυματιών που είχαν αναρρώσει. Στο Αφιόν Καραχισάρ, έδρα του Α’ Σώματος Στρατού, κατόπιν εξετάσεων επελέγησαν 225 άτομα για να φοιτήσουν στο Σχολείο Εφέδρων, το οποίο έφερε τον τίτλο Ουλαμός Εφέδρων Αξιωματικών του Αφιόν Καραχισάρ και θα αποφοιτούσαν ως έφεδροι ανθυπολοχαγοί Πεζικού και Πυροβολικού. Λίγο πριν από την ολοκλήρωση της εκπαίδευσής τους εκδηλώθηκε η επίθεση του τουρκικού στρατού που κατέληξε στην διάσπαση του μετώπου. Ο Διοικητής του Α’ Σώματος Στρατού, υποστράτηγος Νικόλαος Τρικούπης αποφάσισε οπισθοχώρηση και ανέθεσε στα δύο σχολεία εφέδρων (πεζικού και πυροβολικού) την κάλυψη της σύμπτυξης των δυνάμεων

Σχολή Εφέδρων Αξκών στη Χαλκίδα (1928)

της IV μεραρχίας17. Παρά την διάσπαση του μετώπου, οι νεαροί έφεδροι πολέμησαν με αυτοθυσία για να συγκρατήσουν τις, υπέρτερες και διαθέτουσες σημαντικές εφεδρείες, τουρκικές δυνάμεις.

Ο

ι πόλεμοι που διαμόρφωσαν τη σημερινή Ελλάδα εναντίον ισχυρότατων και πολυπληθών στρατευμάτων γειτονικών χωρών (π.χ. Οθωμανική Αυτοκρατορία, Βουλγαρία) απαίτησαν υψηλό φόρο αίματος και την ολοένα μεγαλύτερη και συστηματικότερη υποστήριξη των ενόπλων δυνάμεων από εφέδρους. Οι συνεχείς εθνικοί στρατιωτικοί αγώνες επί έναν και πλέον αιώνα διαμόρφωσαν στενό συνεκτικό ιστό ανάμεσα σε ανώτατους και ανώτερους αξιωματικούς και πολίτες-οπλίτες κρατώντας ψηλά το ηθικό. Η σημασία της συνεργασίας τους αποδείχθηκε ιδιαίτερα στους δύο παγκοσμίους πολέμους και δη στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, που βρήκε την Ελλάδα ετοιμοπόλεμη παρά την οικονομική της δυσπραγία -είχε χρεοκοπήσει ουσιαστικά το 1932- και τον περιορισμένο της πληθυσμό, άρα και τις περιορισμένες εφεδρείες σε σύγκριση με τους επιτιθέμενους.

Σχολή Εφέδρων Αξκών στη Σύρο.

13 Γενικό Επιτελείο Στρατού, Η ιστορία του ελληνικού στρατού, «Ο ελληνικός στρατός κατά την περίοδο 1913-1923» Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΕ’, σελ. 69-71.

14 Γενικό Επιτελείο Στρατού, Η ιστορία του ελληνικού στρατού, «Ο ελληνικός στρατός κατά την περίοδο 1913-1923». Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΕ’, σελ. 69-71, 204.

15 Κατάσταση πεσόντων στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας, ανακτήθηκε από http://policenet.gr/article/πεσόντες-πρώτου-παγκοσμίου-πολέμου-βρες-τον-ήρωα-συγγενή-σου 20-06-2017.

16 Andre Gerolymatos, “The Role of the Greek Officer Corps in the Resistance”, Journal of the Hellenic Diaspora 3 (1984): 69-79, εδώ, σελ. 71.

14

Η ανάδειξη της συμβολής των εφέδρων αξιωματικών και οπλιτών στις μάχες που διεξήγε το ελληνικό έθνος από συστάσεως κράτους παραμένει ζητούμενο σαν, όχι μόνον σαν οφειλή προς αυτή την κατηγορία μαχόμενων που αφορά όλους τους Έλληνες, αλλά και σαν ερευνητική άσκηση που θα εστιάσει σε ένα σημαντικό, αλλά υποφωτισμένο κεφάλαιο της ιστορίας μας.

17 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΕ’, σελ. 230-231. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

Ο έφεδρος στρατιώτης στην ελληνική πόλη-κράτος κατά την Αρχαϊκή και Κλασική εποχή (6ος -4ος αι. π.Χ). Υπό Δρ Κωνσταντίνου Λαγού, Ιστορικού και Συγγραφέα, Καθηγητού της Σχολής Ικάρων

Εισαγωγή

ότι και τα στρατεύματα του Φιτην αρχαία Ελλάδα το λίππου Β΄ και του Μεγάλου Αλεξάνδρου είχαν ως βασικό τους πρώτιστο καθήκον του κορμό τους έφεδρους στρατιώπολίτη ήταν η προάσπιτες, αλλά σε αυτά υπηρετούσαν ση της πόλης του.1 Ακόμη,όμως, και όταν υπηρετούσε και πολλοί μισθοφόροι, κυρίως στο στρατό, πάνω απ’ όλα ήταν σε ειδικότητες ελαφρών οπλισμένων ανδρών όπως, για παένας πολίτης, ενώ και οι συμπολίτες του που είχαν ήδη εκτελέράδειγμα, πελταστές.4 σει τις στρατιωτικές τους υποΙστορική Αναδρομή χρεώσεις, γνώριζαν ότι ήταν α στοιχεία που έχουν διαπολύ πιθανόν στη διάρκεια της ζωής τους να επιστρατευσωθεί στις φιλολογικές και θούν και να πολεμήσουν για άλλες πηγές για τη στρατιΟπλίτες ετοιμάζονται να φορέσουν τον εξοπλισμό τους την πόλη τους. Έτσι, οι στρατοί ωτική οργάνωση των αρχαίων λίγο πριν από εκπαίδευση ή μάχη. Παράσταση σε αττικό αγγείο του 5ου αιώνα π.Χ. των περισσοτέρων ελληνικών Ελλήνων είναι λιγοστά, με αποπόλεων-κρατών συγκροτούτέλεσμα πολλές παράμετροί νταν από τους πολίτες τους.2 Αυτό ίσχυε κυρίως για πόλεις της να είναι σήμερα σχεδόν άγνωστες στους ειδικούς. Απ’ με δημοκρατικό ή ολιγαρχικό πολίτευμα, αφού οι στρατοί όλες τις ελληνικές πόλεις-κράτη, την καλύτερη εικόνα έχουτων τυράννων αποτελούνταν από ξένους μισθοφόρους και με για την Αθήνα της κλασικής εποχής (5ος-4ος αι. π.Χ.). Η ντόπιους –εθελοντές- οπαδούς τους.3 Αξίζει να επισημανθεί πόλη διέθετε τότε ίσως το πιο λειτουργικό σύστημα στρατολόγησης των πολιτών της στην αρχαία Ελλάδα και μπορού1 Στην Ελλάδα κατά την αρχαϊκή και κλασική εποχή (7ος-4ος αι. π.Χ.) κυ- σε μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα να επιστρατεύσει ριαρχούσε ο θεσμός της πόλις-κράτος. Μετά την κατάληψη της νότι- ένα μεγάλο αριθμό ανδρών που είχαν πάρει στρατιωτική ας Ελλάδας από τον Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας το 338 π.Χ., στον ελληνικό κόσμο επικράτησαν οι μεγάλοι κρατικοί σχηματισμοί, πρώτα εκπαίδευση ως νέοι πολίτες. Στην περίπτωση λοιπόν της το βασίλειο της Μακεδονίας, στη συνέχεια η αυτοκρατορία του Με- Αθήναςτης κλασικής εποχής μπορούμε να μιλήσουμε για γάλου Αλέξανδρου, και τέλος τα ελληνιστικά βασίλεια των διαδόχων στρατό εφέδρων ή «εθνοφυλάκων». Επιπλέον, έχουν διατου. σωθεί αρκετά στοιχεία από τις αρχαίες πηγές για την ορ2 Ορισμένες ελληνικές πόλεις-κράτη στρατολογούσαν εκτός από τους πολίτες τους και τους μόνιμους κατοίκους που δεν ήταν πολίτες, ιδιαί- γάνωση, εκπαίδευση και επιστράτευση των εφέδρων Αθητερα σε περιόδους πολεμικής κρίσης. Για παράδειγμα, η Αθήνα στρά- ναίων. Φαίνεται ότι και η μεγάλη πλειοψηφία των στρατών τευε τους μετοίκους και η Σπάρτη τους περίοικους και τους είλωτες. των άλλων ελληνικών πόλεων-κρατών απαρτίζονταν κυρί3 Έτσι, ο Πεισίστρατος, τύραννος της Αθήνας (6ος αι. π.Χ.), όποτε ως από έφεδρους στρατιώτες, αλλά δυστυχώς, γνωρίζουμε χρειαζόταν στρατιωτικές δυνάμεις, προσλάμβανε ξένους μισθοφόρους και Αθηναίους εθελοντές που προέρχονταν κυρίως από ελάχιστα ή σχεδόν τίποτα γι’ αυτούς. Εξαίρεση αποτελεί η την ανατολική Αττική, τον τόπο καταγωγής του.Το 546 π.Χ., ο Πεισί- Σπάρτη, καθώς η στρατιωτική της οργάνωση ήταν μοναδιστρατος προσέλαβε μισθοφόρους και επιστράτευσε οπαδούς του, κή στον ελληνικό κόσμο και για το λόγο αυτό προσέλκυσε με τους οποίους κατέλαβε για τρίτη και τελευταία φορά την εξου- το ενδιαφέρον των αρχαίων συγγραφέων, που κατέγραψαν

Σ

Τ

σία στην Αθήνα. Ο γιος του, Ιππίας, το 511 π.Χ., προσέλαβε 1.000 μισθοφόρους Θεσσαλούς ιππείς, οι οποίοι κατατρόπωσαν στο Φάληρο τους Σπαρτιάτες που επιχείρησαν να τον ανατρέψουν, βλ. Ηρόδοτος, 5.63.3. Για την αθηναϊκή στρατιωτική οργάνωση στη

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

διάρκεια της τυραννίας, βλ. Frost, 283-288.

4 Sage, 176.

15

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

2017: ΕΤΟΣ ΕΦΕΔΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΦΥΛΑΚΗΣ λεπτομέρειές της. Οι Σπαρτιάτες που είχαν πλήρη πολιτικά το 508/507 π.Χ.8 Ο νέος πολίτης δεν δικαιούτο αναβολή για δικαιώματα («Όμοιοι») ήταν στρατιώτες από τα 20 μέχρι και οποιοδήποτε λόγο, και έτσι οι συνομήλικοι Αθηναίοι κατατα 60 (ή τα 65) χρόνια τους,5 αλλά η στρατιωτική τους εκπαί- τάσσονταν όλοι μαζί. Η «Εφηβεία» έφερε λοιπόν χαρακτηριδευση ξεκινούσε ουσιαστικά στα επτά τους χρόνια, με την στικά υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας, στη διάρκεια της «Αγωγή». Επρόκειτο λοιπόν για άνδρες που ήταν επαγγελ- οποίας οι νέοι Αθηναίοι κυρίως εκτελούσαν περιπολίες και ματίες στρατιώτες σχεδόν όλη τη ζωή τους, και δεν γνώρι- σκοπιές στα οχυρωματικά έργα που βρίσκονταν στη μεθόριο ζαν κανένα άλλο επάγγελμα ή τέχνη.6 Στο πλαίσιο αυτό, η της Αττικής με τη Βοιωτία και τη Μεγαρίδα. Έτσι λάμβαναν έννοια της «εφεδρείας» θα φάνταζε αλλόκοτη σ’ ένα Σπαργνώσεις και εμπειρία σχετικά με το στρατό και κυρίως τιάτη! Αντίθετα με τη Σπάρτη, η Αθήνα δεν διέθεπροετοιμάζονταν πρακτικά και ψυχολογικά να τε επαγγελματικό στρατό το μεγαλύτερο διάπολεμήσουν για την πόλη τους στο μέλστημα της κλασικής εποχής.7 Αυτό ισχύει λον.9 Όταν ολοκλήρωναν την «Εφηακόμη και για το πρώτο μισό του 5ου αι. βεία» τους, οι Αθηναίοι επέστρεφαν π.Χ., όταν οι Αθηναίοι πολέμησαν και στα σπίτια τους, αλλά μέχρι και 60 νίκησαν επανειλημμένως την περσιχρονών ήταν στη διάθεση των αρκή αυτοκρατορία και δημιούργησαν χών να τούς καλέσουν στα όπλα, την ηγεμονία τους στο Αιγαίο. Είναι όποτε χρειαζόταν. Λόγω των συενδιαφέρον ότι και η διοίκηση του νεχών πολέμων στην κλασική αθηναϊκού στρατού στην ανώτατη εποχή είναι βέβαιο ότι σχεδόν κλίμακα, δηλαδή ο πολέμαρχος και όλοι οι Αθηναίοι, επιστρατεύτηκαν κάποια στιγμή στη ζωή τους οι Δέκα Στρατηγοί, δεν ήταν επαγγελματίες στρατιωτικοί, και εκλέκαι πολέμησαν σε εκστρατεία. γονταν από τους συμπολίτες τους, Πολλοί απ’ αυτούς επιστρατεύτηκαθώς τα αξιώματα αυτά ήταν ποκαν πάνω από μία φορά, για παλιτικά! ράδειγμα, ο Σωκράτης, ο οποίος Παράσταση αττικού αγγείου που δείχνει Αθηναίο οπλίτη Κάθε νέος Αθηναίος γινόταν συμμετείχε σε τρεις εκστρατείες: πολίτης στα 18 του χρόνια, αλλά να φονεύει Πέρση τοξότη με πηγή έμπνευσης πιθανότατα εναντίον της Ποτίδαιας, στην Αμτη μάχη του Μαραθώνα. Περίπου 490 π.Χ. φίπολη και στη μάχη στο Δήλιον. ήταν υποχρεωμένος για τα δύο επόμενα χρόνια να υπηρετήσει στο αθηναϊκό στρατό.Αρχαί- Η τελευταία μάχη χρονολογείται το 424 π.Χ., και ο Σωκράτης ες πηγές αποκαλύπτουν ότι τον 4ο αι. π.Χ. η στράτευση των ήταν τότε 46 ετών, αλλά πολέμησε ως οπλίτης στην πρώτη νεοσυλλέκτων Αθηναίων γινόταν στο πλαίσιο της «Εφηβεί- γραμμή. Έτσι μία από τις πιο διάσημες ιστορικές προσωπικόας». Είναι πιθανόν ο θεσμός αυτός να υπήρχε νωρίτερα και τητες της παγκόσμιας ιστορίας, αποτελεί πρότυπο έφεδρου ίσως να προβλεπόταν στις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη, πολεμιστή. Βέβαια, όταν κινδύνευε η Αθήνα, η επιστράτευση περιλάμβανε πολύ περισσότερους άνδρες και έχουμε ακόμη 5 Βλ. Secunda, 13. Πολλοί Σπαρτιάτες παρέμεναν ενεργοί στρατιώ- και παραδείγματα γενικής επιστράτευσης (βλ. στη συνέχεια). τες ακόμη και στα βαθιά γεράματα. Για παράδειγμα, ο Αγησίλαος Από τα παραπάνω στοιχεία είναι ξεκάθαρο, ότι η στρατιΒ΄, βασιλιάς της Σπάρτης (444-360 π.Χ.), πολεμούσε στην πρώτη ωτική οργάνωση της Αθήνας στηριζόταν κυρίως στην εφεγραμμή ως οπλίτης μέχρι το θάνατό του, σε ηλικία 84 χρόνων!

6 Στον Πλούταρχο, Αγησίλαος, 26, είναι ξεκάθαρο ότι οι Σπαρτιάτες δρεία. Έτσι όλοι οι Αθηναίοι υπηρετούσαν δύο χρόνια υποθεωρούσαν τους εαυτούς τους επαγγελματίες στρατιώτες. Στη δι- χρεωτική στρατιωτική θητεία, και στη συνέχεια ήταν έτοιμοι άρκεια μίας εκστρατείας του Αγησιλάου, οι διοικητές των συμμά- να παρουσιασθούν και να προσφέρουν ξανά στρατιωτικές χων των Σπαρτιατών τού παραπονέθηκαν για το πόσο λίγοι ήταν οι Σπαρτιάτες σε σχέση με τους δικούς τους στρατιώτες. ΟΑγησί- υπηρεσίες, στην πόλη τους. Το αποτέλεσμα ήταν ότι στην λαος τότε έβαλε τους συμμάχους και τους Σπαρτιάτες να καθίσουν κλασική εποχή, ο στρατός των Αθηναίων αποτελείτο κυρίως χωριστά, αλλά δίπλα-δίπλα, και διέταξε τον προσωπικό κήρυκά του από άνδρες που είχαν ήδη ολοκληρώσει τη βασική στρατινα φωνάξει στις δύο ομάδες διάφορα επαγγέλματα (αγγειοπλά- ωτική τους εκπαίδευση, και έτσι θα μπορούσε να χαρακτηστες, μαραγκοί, οικοδόμοι κ.ά.). Όσοι άνδρες άκουγαν το επάγγελμά τους, έπρεπε να σηκώνονται όρθιοι. Αφού ο κήρυκας τελείω- ριστεί ως μία «εθνοφυλακή». Πριν δούμε παραμέτρους της εκπαίδευσης, επιστράτευσε με τον κατάλογο των επαγγελμάτων, όλοι σχεδόν οι σύμμαχοι ήταν όρθιοι, αλλά κανένας Σπαρτιάτης. Τότε ο Αγησίλαος είπε γε- σης, οργάνωσης και διοίκησης των εφέδρων Αθηναίων (που λώντας στους διοικητές των συμμάχων: «Μπορείτε να δείτε λοιπόν πιθανόν να είναι κοινές και για πολλές άλλες ελληνικές πόμε τα μάτια σας, πόσους περισσότερους στρατιώτες από σας έχουμε λεις), θα παρουσιάσουμε περιληπτικά τη στρατιωτική δομή στείλει στην εκστρατεία».

7 Σύμφωνα με τον Pritchett, 1985, 58-59, υπ. 173,στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου οι Αθηναίοι προσέλαβαν μικρό αριθμό μισθοφόρων, κυρίως Θράκες πελταστές και Κρήτες τοξότες. Όμως ακόμη και τότε, ο αθηναϊκός στρατός απαρτιζόταν κυρίως από Αθηναίους πολίτες.

16

8 Πολλοί μελετητές εκτιμούν ότι ο θεσμός της «Εφηβείας» θα πρέπει να υπήρχε στην Αθήνα πριν από τον 4ο αι. π.Χ., οπότε και έχουμε τις πρώτες γνωστές αναφορές σε επιγραφές και φιλολογικές πηγές.

9 Rawlings, 357-358. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

των στρατών των αρχαίων ελληνικών πόλεων-κρατών.

τους, είτε πάνω από τις ασπίδες τους είτε στα κενά που τυχόν έβρισκαν ανάμεσα σε αυτές, τους αντιπάλους. Η μάχη Οπλίτες, ιππείς και ελαφρά οπλισμένοι στρατιώτες κρινόταν όταν μια από τις δύο φάλαγγες «έσπαγε», οπότε την αρχαϊκή και κλασική εποχή τον κορμό των ελληνι- οι νικητές καταδίωκαν τους ηττημένους, χτυπώντας τους κών στρατών αποτελούσαν οι οπλίτες που συγκροτού- με τα δόρατα και τα ξίφη τους. σαν την «οπλιτική φάλαγγα» (οι αρχαίοι συγγραφείς Η συμμετοχή ενός πολίτη στην οπλιτική φάλαγγα προτην καταγράφουν ως «τάξις» ή «παράταξις»), τον βασικό ϋπόθετε την οικονομική του δυνατότητα να αγοράσει τον στρατιωτικό σχηματισμό στην αρχαία Ελλάδα.10 Ο οπλί- εξοπλισμό του οπλίτη, αφού τα όπλα αυτά δεν χορηγούνταν της ήταν ένας βαριά οπλισμένος πεζός, που έφερε αμυ- από την πόλη και ήταν μεγάλης αξίας. Στην Αθήνα γνωρίζουντικά όπλα, τον θώρακα, τις περικνημίδες και την περικε- με ότι μόνον τα μέλη των τριών ανώτερων κοινωνικών τάφαλαία. Το επιθετικό όπλο του ήταν το δόρυ, με το οποίο ξεων, δηλαδή, οι πεντακοσιομέδιμνοι, τριακοσιομέδιμνοι (ή κατάφερνε χτυπήματα ιππείς) και οι διακοσιομέδιμνοι (ή ζευγίτες), είχαν εκ του σύνεγγυς στον την οικονομική δυνατόαντίπαλο, και δευτερευόντως, ένα κοντό ξίφος. τητα να στρατευτούν ως Το βασικό αμυντικό όπλο οπλίτες.12 Οι περισσότεροι γεωργοί της Αττικής είχαν ενός οπλίτη ήταν η ασπίμικρό κλήρο και δεν ανήδα, η οποία καθόρισε την ανάπτυξη και λειτουργία καν στους ζευγίτες, καθώς της τακτικής της οπλιείχαν ετήσιο εισόδημα τικής φάλαγγας, αφού πολύ κάτω από τους 200 όλες οι κινήσεις των οπλιμέδιμνους. Αυτοί ανήκαν τών, λίγο πριν και στη διστην κατώτερη κοινωνική άρκεια μιας μάχης, είχαν τάξη της Αθήνας, τους θήάμεση σχέση με τον τρότες, που συμπεριλάμβανε πο που χρησιμοποιούσαν και άλλους μικροεισοδηματίες, όπως εμπόρους τις ασπίδες τους. Ο σχηματισμός αυτός προσοβιοτέχνες, ναύτες και τεχνίτες.Αντίθετα με τους μοίαζε με ένα κινούμεΠαράσταση αττικού αγγείου του 5ου αιώνα π.Χ.που απεικονίζει στο κέντρο πιο εύπορους συμπολίτες νο μεταλλικό τείχος που σχημάτιζαν οι ασπίδες έναν Αθηναίο οπλίτη να ορμά στη μάχη και δίπλα του έναν ελαφρά οπλισμέ- τους, οι θήτες δεν ήταν σε νο συμπολίτη/συμπολεμιστή του.Ο τελευταίος φορά στο κεφάλι δερμάτινο των βαριά οπλισμένων σκούφο και όχι κράνος, ενώ κρατά μπροστά του ένα σκληρό ύφασμα αντί για θέση να αγοράσουν τον ασπίδα. Οι δύο τους επιτίθενται σε Έλληνα ιππέα. εξοπλισμό ενός οπλίτη. ανδρών. Κάθε οπλίτης Έτσι εξηγείται η επισήμέσα στη φάλαγγα κρατούσε την ασπίδα του με τέτοιον τρόπο, ώστε να προστα- μανση του Αριστοτέλη, «ότι οι πλούσιοι ήταν οπλίτες, ενώ οι τεύει την αριστερή πλευρά του, και ταυτόχρονα τη δεξιά πτωχοί, «άοπλοι».13 Όμως, όλοι οι πολίτες αναλάμβαναν την πλευρά του συμπολεμιστή που βρισκόταν δίπλα του (του υπεράσπιση της πόλης τους με ό,τι μέσον διέθετε ο καθέ«παραστάτη» του). Έτσι, οι οπλίτες μπορούσαν να κινούνται νας. Έτσι, όταν το 480 π.Χ., η Αθήνα είχε ένα μεγάλο πολεμιόλοι μαζί προς την κατεύθυνση του αντιπάλου, κρατώντας κό στόλο, οι θήτες επάνδρωναν ως κωπηλάτες τις τριήρεις. τις ασπίδες τους τη μια δίπλα στην άλλη (ενέργεια που οι Επίσης, πολλοί θήτες συμμετείχαν ως ελαφρά οπλισμένοι αρχαίες φιλολογικές πηγές αναφέρουν ως «συν-ασπίζειν» ή στρατιώτες στις πολεμικές επιχειρήσεις της Αθήνας, όπως «συν-ασπισμός») καλυπτόμενοι από το τείχος που σχημάτι- εξάλλου συνέβαινε την ίδια περίοδο και με τους άνδρες των ζαν οι σειρές των ασπίδων τους. Με τον τρόπο αυτόν προ- χαμηλότερων κοινωνικών τάξεων άλλων ελληνικών πόλεωνστατεύονταν από τα εκηβόλα όπλα των αντιπάλων και απέ- κρατών. Αντίθετα με τους οπλίτες, που έφεραν ποικιλία εξοφευγαν σοβαρές απώλειες, προτού επέλθει η σύγκρουση πλισμού, οι Αθηναίοι πολίτες-θήτες τον 5ο αι. π.Χ. πολεμούεκ του σύνεγγυς. Όταν συγκρούονταν δύο αντίπαλες οπλι- σαν κυρίως με το ακόντιο και το τόξο (ως «ακοντισταί» και τικές φάλαγγες, οι οπλίτες της πρώτης γραμμής χτυπού- «τοξόται»).Επρόκειτο για όπλα που ήταν φθηνά στην αγορά σαν και πίεζαν με τις ασπίδες τους αυτές των αντιπάλων.11 τους14 και οι περισσότεροι κάτοχοί τους είχαν εμπειρία στη Ταυτόχρονα, προσπαθούσαν να χτυπήσουν με τα δόρατά

Σ

10 Για την εισαγωγή της οπλιτικής φάλαγγας στις ελληνικές πόλειςκράτη κατά τον 7ο αι. π.Χ. και την εξέλιξή της στα αρχαϊκά και στα κλασικά χρόνια, βλ. Snodgrass, 84.

11 Η σύγκρουση αυτή καταγράφεται στις αρχαίες φιλολογικές πηγές ως «ωθισμός», βλ. για παράδειγμα, Ηρόδοτος, 7.225.1. Θουκυδίδης, 4.96.2. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

12 Ο μέδιμνος, μονάδα μέτρησης βάρους στην αρχαία Αθήνα, αντιστοιχούσε σε 32.96 κιλά σιτηρών.

13 Αριστοτέλης, Πολιτικά, 1289b30-32: «των ευπόρων δε και των απόρων το μεν οπλιτικόν το δε άοπλον». Επίσης, 1321 a13-14: «το γάρ οπλιτικόν των ευπόρων εστί μάλλον ή των απόρων».

14 Στα τέλη του 5ου αι. π.Χ., ένα ακόντιο κόστιζε στην Αθήνα από 1 δραχμή και 4 οβολούς μέχρι 2 δραχμές και 4 οβολούς, ποσά μέσα

17

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

2017: ΕΤΟΣ ΕΦΕΔΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΦΥΛΑΚΗΣ χρήση τους, αφού στην ειρηνική περίοδο τα χρησιμοποιούσαν στο κυνήγι και για να προστατεύουν τα κοπάδια τους. Ακόμη,όμως, και όσοι δεν είχαν εμπειρία στη χρήση τέτοιων όπλων, μπορούσαν να συμμετέχουν σε πολεμικές επιχειρήσεις φέροντας σφενδόνα («σφενδονισταί»), ή ακόμη και πετώντας με τα χέρια τους πέτρες στον αντίπαλο («λιθοβόλοι»). Έτσι, ανάμεσα στους ελαφρά οπλισμένους δημιουργήθηκε ένα είδος διαβάθμισης: στην «υψηλότερη» βαθμίδα ανήκαν οι ακοντιστές και οι τοξότες, κάτω απ’ αυτούς βρίσκονταν οι σφενδονιστές και τελευταίοι οι λιθοβόλοι.15 Η τακτική μάχης ενός ελληνικού στρατεύματος στη διάρκεια της αρχαϊκής και κλασικής εποχής, βασιζόταν όπως ήδη αναφέρθηκε, στην οπλιτική φάλαγγα. Όμως, και οι ελαφρά οπλισμένοι στρατιώτες έπαιζαν σημαντικό ρόλο στη διεξαγωγή της μάχης. Λόγω της ευελιξίας τους, δρούσαν ταχύτατα και αιφνιδιαστικά κατά των αντιπάλων, εκτελώντας ελιγμούς τους οποίους οι οπλίτες θα δυσκολεύονταν να πραγματοποιήσουν.16 Ακόμη όμως πιο σημαντικό για τους οπλίτες ήταν το γεγονός πως οι ελαφρά οπλισμένοι συμπολεμιστές τους προστάτευαν τα άκρα και τα μετόπισθεν της οπλιτικής φάλαγγας από τυχόν επίθεση του ιππικού ή των ελαφρά οπλισμένων ανδρών του αντιπάλου. Στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου (431-404 π.Χ.) η συμβολή των ελαφρά οπλισμένων στρατιωτών έκρινε το αποτέλεσμα πολλών μαχών.17 Ο πόλεμος αυτός κατέδειξε ότι η χρήση της οπλιτικής φάλαγγας ως βασικής πολεμικής τακτικής, είχε ξεπεραστεί από τις εξελίξεις: Τη νίκη στα πεδία των μαχών μεταξύ στρατευμάτων των ελληνικών πόλεων-κρατών τις κέρδιζαν πλέον οι συνδυασμένες δυνάμεις οπλιτών με ομάδες ελαφρά οπλισμένων στρατιωτών, τοξοτών και πελταστών. Έτσι, στις αρχές του 4ου αι. π.Χ., οι πελταστές, υπό τις διαταγές του στρατηγού Ιφικράτη, χάρισαν σπουδαίες νίκες στην Αθήνα, κατατροπώνοντας επανειλημμένα τις οπλιτικές φάλαγγες πόλεων-κρατών της Πελοποννήσου. Χαρακτηριστική ήταν η νίκη τους στο Λέχαιο, το 390 π.Χ, εναντίον της σπαρτιατικής οπλιτικής φάλαγγας.18 Έτσι, λίγες δεκαετίες αργότερα, ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας και ο Μέγας Αλέξανδρος ενέταξαν μεγάλο αριθμό ελαφρά οπλισμένων ανδρών-κυρίως πελταστές και τοξότες- στα στρατεύματά τους, στις οικονομικές δυνατότητες πολλών θητών.

15 Στον Ηρόδοτο, 5.67.2, ο «λευστήρ» (λιθοβόλος) ήταν ο τελευταίος σε αξία στρατιώτης.

16 Για τις διάφορες χρήσεις των ελαφρά οπλισμένων ανδρών στους αρχαιοελληνικούς στρατούς, βλ. Krentz, 59-60.vanWees, 196. Λαγός και Καρυανός, 75-86.

17 Για παράδειγμα, το 425 π.Χ., Αθηναίοι ελαφρά οπλισμένοι πέτυχαν στην Πύλο τη σημαντικότερη αθηναϊκή νίκη εναντίον των Σπαρτιατών σε όλη τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου.

18 Ξενοφών, Ελληνικά, 4. 5, 11. Ο Διόδωρος, 15.44, 2-4, παραθέτει λεπτομέρειες για τον εξοπλισμό των πελταστών: Εκτός από την ελαφριά ασπίδα, την «πέλτη», από την οποία πήραν το όνομά τους, έφεραν και ελαφρά υποδήματα, τις «ιφικρατίδες», που ονομάστηκαν έτσι προς τιμήν του στρατηγού τους που σχεδίασε τα υποδήματα αυτά.

18

οι οποίοι πολεμούσαν στην παράταξη μαζί με τους οπλίτες. Στην Αθήνα της κλασικής εποχής, οι πεντακοσιομέδιμνοι και οι τριακοσιομέδιμνοι στρατεύονταν και ως ιππείς. Η δύναμη αυτή στην ειρηνική περίοδο εκτελούσε κυρίως περιπολίες στις παράκτιες περιοχές της Αττικής, ενώ στον πόλεμο οι ιππείς χρησιμοποιούσαν τα άλογά τους για να φτάνουν έφιπποι μέχρι το πεδίο της μάχης. Εκεί αφίππευαν, και άφηναν το άλογο σε κάποιον δούλο τους που εκτελούσε χρέη ιπποκόμου και πήγαιναν πεζή στο πεδίο της μάχης ως οπλίτες. Ίσως ο ιππέας να χρησιμοποιούσε το άλογο στη συνέχεια για να διαφύγει, αν η πλευρά του ηττάτο στη μάχη, ή για να καταδιώξει τον αντίπαλο. Έτσι, τον 5ο αι. π.Χ.(και πριν από τον Πελοποννησιακό πόλεμο), οι Αθηναίοι, όπως και οι υπόλοιποι Έλληνες (με την εξαίρεση των Θεσσαλών), δεν χρησιμοποιούσαν το ιππικό τους ως τακτικό όπλο στη διάρκεια μιας μάχης. Ήταν τελικά οι Μακεδόνες,υπό τον Μέγα Αλέξανδρο, που έκαναν χρήση με συστηματικό και οργανωμένο τρόπο, των πλεονεκτημάτων που έδινε σ’ ένα ελληνικό στράτευμα, το ιππικό στις μάχες.19

Η επιστράτευση «εφέδρων» στην αρχαία Ελλάδα μέσα από το παράδειγμα της Αθήνας της Κλασικής Εποχής

Η

βάση της οργάνωσης του διοικητικού συστήματος της αθηναϊκής δημοκρατίας, που εισήγαγε ο Κλεισθένης με τις μεταρρυθμίσεις του το 508/507 π.Χ.,ήταν οι Δέκα Φυλές. Παράλληλα, η Αττική διαιρέθηκε σε 139 δήμους, οι οποίοι αποτέλεσαν τη βάση της τοπικής αυτοδιοίκησης. Έτσι, κάθε Αθηναίος πολίτης, εκτός από τη φυλή του, ανήκε διοικητικά και σ’ ένα δήμο. Η στρατολόγησή του γινόταν με συνδυασμό των δύο αυτών θεσμών.20 Τα ονόματα των Αθηναίων πολιτών αναγράφονταν σε καταλόγους, γνωστοί με το όρο«ληξιαρχική γραμματεία», που τηρούνταν στα αρχεία των δήμων. Την ενημέρωσή τους είχαν αναλάβει οι άρχοντες της τοπικής διοίκησης, οι δήμαρχοι, μαζί με τους ταξίαρχους. Οι Αθηναίοι ωστόσο στρατεύονταν και ως μέλη της φυλής τους και φαίνεται ότι αυτό ήταν πιο σημαντικό στοιχείο από τον δήμο τους. Η παράταξη στην οπλιτική φάλαγγα, γινόταν με βάση τη φυλή στην οποία ανήκαν οι οπλίτες.21 Επίσης, οι τελετές ταφής και μνήμης των πεσόντων στις μάχες γίνονταν πάντοτε με αναφορά στη φυλή τους, και όχι στον δήμο στον οποίο ανήκαν.22 Κάθε αθηναϊκή φυλή αποτελούνταν από τρεις «τριττύες» (τριττύα: ένα τρίτο), δηλαδή μία από το άστυ, μια από τα παράλια, και μια από τα ορεινά της Αττικής. Αυτή η οργανωτική δομή είχε ενσωματωθεί και στον αθηναϊκό στρατό, αφού οι άνδρες μιας 19 Gaebel, 91-109.

20 Στη διάρκεια της κλασικής αρχαιότητας, κάθε Αθηναίος ήταν εγγεγραμμένος στο δήμο καταγωγής του ακόμη και εάν είχε γεννηθεί αλλού.

21 Ηρόδοτος,6.111.1.

22 Θουκυδίδης, 2.34. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

τριττύας συγκροτούσαν έναν λόχο.23 Με τις μεταρρυθμίσεις λοιπόν του Κλεισθένη, κάθε Αθηναίος πολίτης έγινε αναπόσπαστο μέρος της διοίκησης, αναλαμβάνοντας ταυτόχρονα και σημαντικές υποχρεώσεις απέναντι στην πόλη, με κυριότερη τη στράτευση και την επιστράτευσή του, όποτε αυτό κρινόταν αναγκαίο από τις αρχές. Επομένως, στην κλασική εποχή, η Αθήνα διέθετε ένα οργανωτικό σύστημα που επέτρεπε τη στράτευση των νέων πολιτών και την επιστράτευσή τους τα επόμενα χρόνια. Υπεύθυνοι για τη στρατολόγηση των ανδρών της φυλής τους ήταν οι στρατηγοί, με τη συνδρομή των ταξίαρχων και των δημάρχων, που τηρούσαν τα αρχεία με τα ονόματα των πολιτών. Με τον τρόπο αυτό καλούνταν όλοι οι Αθηναίοι που έκλειναν τα 18 τους χρόνια για να υπηρετήσουν την «Εφηβεία» τους. Στο ιερό της Αγλαύρου, κάτω από την Ακρόπολη έδιναν τον όρκο: «ου καταισχύνω τα όπλα τα ιερά…», και στη συνέχεια υπηρετούσαν για δύο χρόνια.24 Όσον αφορά την επιστράτευση των εφέδρων στην Αθήνα τον 5ο αι. π.Χ., ο κάθε στρατηγός επέλεγε από τη «ληξιαρχική γραμματεία» τους άνδρες που θα είχε υπό τις διαταγές του σε μια εκστρατεία.25 Η επιστράτευση αυτή, καταγράφεται στις αρχαίες φιλολογικές πηγές ως «εκ του καταλόγου». Αφού γινόταν η επιλογή των επιστρατευμένων ανδρών, τα ονόματά τους αναγράφονταν σε ξύλινους πίνακες που βρίσκονταν στη βάση του αγάλματος του Επώνυμου Ήρωα της κάθε φυλής στο μνημείο των Επώνυμων Ηρώων στην Αγορά της Αθήνας.26 Οι ξύλινοι πίνακες που χρησιμοποιούνταν για την κοινοποίηση προσωρινών ανακοινώσεων είχαν λευκό χρώμα και λέγονταν «λευκώματα». Τα ονόματα των πολιτών που θα επιστρατεύονταν αναγράφονταν εκεί, προφανώς με κάποιο σκούρο χρώμα. Στη συνέχεια, κήρυκες ενημέρωναν τους κατοίκους στην Αττική, εκτός της Αθήνας, ότι γινόταν επιστράτευση. Οι στρατηγοί που αναλάμβαναν επικεφαλής κάποιας εκστρατείας, μπορούσαν λοιπόν να επιστρατεύσουν όποιον πολίτη της φυλής τους ήθελαν, απ’ όσους είχαν ολοκληρώσει την «Εφηβεία», και ήταν μεταξύ 20 και 60 ετών. Συνήθως απέφευγαν να επιστρατεύσουν τους πολύ νέους (τους «νεώτατους») και τους πιο ηλικιωμένους (τους «πρεσβύτατους»). Επίσης, έπρεπε να τηρούν ορισμένες δεσμεύσεις, για παράδειγμα, να μην επιστρατεύουν τους ίδιους άνδρες κάθε χρόνο. Όμως, φαίνεται πως κάποιοι στρατηγοί καταστρατηγούσαν τη διαδικασία αυτή, 23 O Bicknell, 20-21 και υπ. 67, παρουσιάζει στοιχεία ότι στην αθηναϊκή στρατιωτική οργάνωση η τριττύα ήταν ταυτόσημη με το λόχο. Ο Ηρόδοτος, 9.21.3, κάνει αναφορά σ’ ένα αθηναϊκό λόχο που αποτελούνταν από 300 άνδρες και που διακρίθηκε το 479 π.Χ. στη μάχη των Πλαταιών.

24 Σύμφωνα με την Αθηναίων Πολιτεία, 42.3, στη διάρκεια της «Εφηβείας» τους, οι Αθηναίοι δεν εκπαιδεύονταν μόνον ως οπλίτες, αλλά και ως τοξότες, σφενδονιστές και ακοντιστές. Ο Vidal-Naquet, 147, εκτιμά ότι ο όρκος των νεοσύλλεκτων Αθηναίων δινόταν απ’ όλους τους εφήβους σε όποιο όπλο και εάν θα υπηρετούσαν στη συνέχεια, δηλαδή το ιππικό, την οπλιτική φάλαγγα, ως ελαφρά οπλισμένοιή ως κωπηλάτες στον στόλο.

25 Christ, 2001, 400-403.

26 Αριστοφάνης, Ειρήνη, στίχος 1183. Ανδοκίδης, Περί των Μυστηρίων, 83. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

Σύγχρονη αναπαράσταση του μνημείου των Επωνύμων Ηρώων στην Αγορά της Αθήνας. Στη βάση των αγαλμάτων των δέκα αθηναϊκών φυλών υπήρχαν ξύλινοι πίνακες όπου αναγράφονταν οι επίσημες ανακοινώσεις για τους πολίτες κάθε φυλής. Όταν γινόταν επιστράτευση εφέδρων, τα ονόματά τους αναγράφονταν στον πίνακα της φυλής τους προκειμένου να ενημερωθούν ότι είχαν επιστρατευθεί.

καθώςστις αρχές του 4ου αι. π.Χ., ένας Αθηναίος κατήγγειλε ότι επιστρατεύτηκε παράνομα από κάποιο στρατηγό, αφού είχε εκστρατεύσει και την προηγούμενη χρονιά, όταν άλλοι συμπολίτες του δεν είχαν μετάσχει σε καμία εκστρατεία.27 Οι αρχαίες φιλολογικές πηγές αναφέρουν ακόμη και δωροδοκίες στρατηγών από πλούσιους, προκειμένου να αποφύγουν την επιστράτευσή τους σε μια υπερπόντια εκστρατεία, αλλά και στρατηγούς που απέφευγαν να επιστρατεύσουν πολίτες που διέθεταν πολιτική επιρροή, χάρες που εξαργύρωναν αργότερα με διάφορους τρόπους. Στο πλαίσιο αυτό, ο Αριστοφάνης ειρωνεύεται στην Ειρήνη περιστατικά όπου ονόματα ανδρών που επρόκειτο να επιστρατευθούν «σβήνονταν» από τους καταλόγους που υπήρχαν στους πίνακες στα αγάλματα των Επώνυμων Ηρώων, «δύο και τρεις φορές», υπονοώντας ότι οι στρατηγοί έκαναν χάρες σε γνωστούς τους.28 Έτσι, η επιστράτευση των Αθηναίων εφέδρων κατά τη διάρκεια του 5ου αι. π.Χ. δεν γινόταν με βάση την ηλικίασειρά («κλάση») των ανδρών, κάτι που άρχισε να εφαρμόζεται στην Αθήνα τον 4ο αι. π.Χ. Αυτή η καινοτομία διευκόλυνε αρκετά την επιστράτευση των εφέδρων και παράλληλα ήταν πιο δίκαια γι’ αυτούς σε σχέση με το προηγούμενο σύστημα, «εκ του καταλόγου».29 Δεν γνωρίζουμε σε ποιο βαθμό ήταν οργανωμένη η στράτευση των ελαφρά οπλισμένων στρατιωτών στην Αθήνα στην κλασική εποχή, εάν δηλαδή ακολουθούνταν το ίδιο σύστημα με τους οπλίτες και τους ιππείς, ή οι άνδρες αυτοί μετείχαν στις εκστρατείες σε εθελοντική βάση και με «άτακτο» τρόπο, λόγω τυχόν απουσίας κρατικής μέριμνας/επίβλεψης για τη στρατολόγησή τους. Οι αναφορές του Θουκυδίδη δείχνουν ότι τον 5ο αι. π.Χ. η στράτευση των ελαφρά οπλισμένων Αθηναίων μάλλον γινόταν με τον δεύτερο τρόπο.30 Εξάλλου, οι αρχαίοι συγγραφείς, όταν περιέγραφαν συγκρούσεις του 5ου αι. π.Χ., δεν παρέθεταν ποτέ τον ακριβή αριθμό των ελαφρά οπλισμένων Αθηναίων, ή άλλων Ελλήνων. Οι σύγχρονοι μελετητές δεν συμφωνούν πάντως εάν οι θήτες ήταν εγγεγραμμένοι ή όχι στη «ληξιαρχική γραμματεία», αλλά οι περισσότεροι αποδέχονται το δεύτερο.31 Αυτό μάλλον θα πρέπει να ισχύει για τους ελαφρά οπλισμέ27 Λυσίας Υπέρ του Στρατιώτου, 4 28 Αριστοφάνης, Ειρήνη, στίχοι 1180-1181 29 Christ, 2004, 37.

30 Θουκυδίδης, 4.94.1.

31 Για παράδειγμα, ο Bradeen, 153-154 εκτιμά ότι οι θήτες ήταν εγγεγραμμένοι στη «ληξιαρχική γραμματεία», ενώ ο Hansen, 45, έχει αντίθετη άποψη.

19

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

2017: ΕΤΟΣ ΕΦΕΔΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΦΥΛΑΚΗΣ νους άνδρες που είχαν κάποια «ειδικότητα», όπως οι τοξό- σχεδόν βέβαιο ότι σε έκτακτες περιπτώσεις, όταν κινδύνευε τες, οι πελταστές, οι ακοντιστές και οι σφενδονιστές. Έτσι, άμεσα η Αθήνα, επιστρατευόταν το μεγαλύτερο μέρος των γνωρίζουμε πως στη διάρκεια του 5ου αι. π.Χ. σε υπερπόντι- πολιτών, ιππείς, οπλίτες και ελαφρά οπλισμένοι, στο πλαίσιο ες εκστρατείες της Αθήνας συμμετείχαν εκτός από οπλίτες μιας διαδικασίας που οι αρχαίες φιλολογικές πηγές καταγράκαι ελαφρά οπλισμένοι στρατιώτες, των παραπάνω «ειδι- φουν ως «πανδημία» ή «πανστρατιά».35 Οι όροι αυτοί υπονοκοτήτων». Θα πρέπει να υπήρχε κάποιος τρόπος επιλογής ούν επιστράτευση όλων των μάχιμων ανδρών, δηλαδή αυτό των ανδρών αυτών, αφού λόγω του περιορισμένου χώρου που θα λέγαμε σήμερα γενική επιστράτευση. Ο Ηρόδοτος στα πλοία, δεν ήταν δυνατόν να μεταφερθούν πολλά άτομα. αναφέρει ότι οι Πλαταιείς σύμμαχοι των Αθηναίωντο 490 Υπάρχουν, ωστόσο, ορισμένες π.Χ. εκστράτευσαν «πανδημεί» ενδείξεις ότι οι θήτες πιθανόν στον Μαραθώνα, και το αθηναϊεπιστρατεύονταν υποχρεωτικά κό στράτευμα που αντιμετώπισε τότε τους Πέρσες θα πρέπει και στην περίπτωση κάποιας έκτακτης πολεμικής κρίσης, όπως αυτό να ήταν τύπου «πανδημίας» ή «πανστρατιάς». ακριβώς ήταν οι περσικές εισβολές του 490 και 480 π.Χ., ή Στην αρχαία Αθήνα, όπως και στις άλλες αρχαίες ελληνικές πόο Πελοποννησιακός πόλεμος. Γνωρίζουμε ότι, μετά τις μεταρλεις, η διαδικασία επιστράτευρυθμίσεις του Κλεισθένη, οι θήσης των εφέδρων ήταν πιο απλή τες μετείχαν ενεργά στις ψηφοαπ’ ότι στη σύγχρονη εποχή. φορίες για τον πολέμαρχο και Όσοι πολίτες στρατεύονταν ως τους Δέκα Στρατηγούς. Ως η ποιππείς είχαν τα άλογα στην ιδιλυπληθέστερη τάξη στην αθηοκτησία τους, ενώ οι πεζοί (είτε ναϊκή δημοκρατία, καθόριζαν στρατεύονταν ως οπλίτες είτε με την ψήφο τους ποιοι συμποως ελαφρά οπλισμένοι στρατιώλίτες τους θα ήταν οι επικεφα- Άποψη των καταλοίπων του Ιερού της Αγλαύρου, κάτω από την τες) είχαν τον οπλισμό στα σπίΣτην κλασική εποχή,οι Αθηναίοι που είχαν κλείσει λής του στρατού.32 Εφόσον οι ταΑκρόπολη. τια τους. Ο κάθε επίστρατος, το 18 τους χρόνια έδιναν εδώ ως νεοσύλλεκτοι τον στρατιωτικό θήτες αποφάσιζαν ποιοι θα καπρωί της καθορισμένης ημέρας, τους όρκο πριν ξεκινήσει η «Εφηβεία» τους. ταλάμβαναν την ανώτατη στρα- (Φωτογραφία από την ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού) παρουσιαζόταν στον χώρο της τιωτική ηγεσία, θα ήταν παράσυγκέντρωσης μαζί με τα όπλα λογο οι ίδιοι να μην στρατεύονταν, παρά μόνο περιστασιακά του και ένα μικρό σακί που περιείχε λίγα τρόφιμα (τουλάχικαι σε εθελοντική βάση. Θα πρέπει, επίσης, οι δήμοι να δια- στον για τρεις ημέρες). Πέρα από τον οπλισμό που έφεραν, τηρούσαν καταλόγους με τα στοιχεία των πολιτών αυτών (το οι επίστρατοι δεν ξεχώριζαν από τους άλλους πολίτες, αφού όνομα, το πατρώνυμο και τη φυλή τους), όπως γινόταν και δεν φορούσαν ομοιόμορφες στολές, αλλά τα καθημερινά για τους πολίτες των ανωτέρων κοινωνικών τάξεων, καθώς τους ρούχα.36 Οι πιο εύποροι είχαν μαζί και τους δούλους οι θήτες συμμετείχαν στις συνεδριάσεις της Εκκλησίας του τους, οι οποίοι κουβαλούσαν τα όπλα και τις προμήθειες Δήμου και παρίσταντο ως ένορκοι στα δικαστήρια.33 Έτσι, των κυρίων τους. Ο χώρος συγκέντρωσης των επίστρατων μαζί με τους ιππείς και τους οπλίτες, θα ήταν πρακτικά δυ- που κατοικούσαν στη Αθήνα μάλλον ήταν η Πνύκα, το σηνατή και η επιστράτευση των θητών. Για να εφαρμοστεί η επιστράτευση μέσω της «ληξιαρ- 35 Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, 4.94.1, μια περίπτωση «πανστρατιάς» των Αθηναίων κατά τον 5ο αι. π.Χ. ήταν η εκστρατεία τους στη Βοιωχικής γραμματείας» (είτε «εκ του καταλόγου», είτε με βάση τία, το 424 π.Χ. Από την περιγραφή του αρχαίου ιστορικού γίνεται την «κλάση») απαιτούνταν κάποιος χρόνος. Έτσι, η διαδιξεκάθαρο ότι το αθηναϊκό στράτευμα που εισέβαλε τότε στη Βοιωτία αποτελούνταν, εκτός από οπλίτες, και από χιλιάδες ελαφρά οπλικασία αυτή χρησιμοποιούνταν κυρίως για εκστρατείες που σμένους Αθηναίους. σχεδίαζαν οι Αθηναίοι στη διάρκεια του χειμώνα, με σκοπό 36 Στη διάρκεια της κλασικής εποχής ο μόνος στρατός που επέβαλε να πραγματοποιηθούν κατά τη θερινή περίοδο.34 Στην περίστους άνδρες του να ντύνονται ομοιόμορφα ήταν ο σπαρτιατικός. πτωση, όμως, μιας έκτακτης πολεμικής κρίσης, στην οποία Όλοι τους είχαν μακριά μαλλιά, και φορούσαν ομοιόμορφο κόκκινο χιτώνα, τη φοινικίδα, βλ. Ξενοφών, Λακεδαιμονίων Πολιτεία, 11.3. η συμμετοχή πολλών μάχιμων ανδρών ήταν απαραίτητη, οι Επιπλέον, οι ασπίδες όλων, από τους βασιλείς μέχρι και τον τελευδιαδικασίες θα έπρεπε να γίνονταν πολύ πιο γρήγορα. Είναι 32 Οι θήτες συμμετείχαν στην Εκκλησία του Δήμου, ως αποτέλεσμα της νομοθεσίας του Σόλωνα.

33 Αθηναίων Πολιτεία, 7.3.

34 Christ, 2001, 408-409.

20

ταίο οπλίτη, έφεραν ως σύμβολο το κεφαλαίο Λ. Αντίθετα, οι Αθηναίοι φορούσαν ό,τι ήθελε ο καθένας, και κοσμούσε την ασπίδα του με το δικό του σύμβολο. Έτσι, η ασπίδα του Αλκιβιάδη έφερε απεικόνιση του θεού Έρωτα, κάτι που συμβόλιζε τη δραστηριότητα του ιδιοκτήτη του στον τομέα αυτό! Επίσης, ο Αλκιβιάδης όπως και οι άλλοι πλούσιοι Αθηναίοι φορούσαν πανάκριβες επίχρυσες πανοπλίες, βλ. van Wees, 52-54.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

μείο στο οποίο συνεδρίαζε η Εκκλησία του Δήμου. Στους άλλους δήμους της Αττικής οι επίστρατοι θα συγκεντρώνονταν στην τοπική αγορά ή στον περίβολο κάποιου ιερού. Ο κάθε επίστρατος δήλωνε το όνομα, το πατρώνυμο και τη φυλή του στον δήμαρχο ή στον ταξίαρχο που εκτελούσαν χρέη γραμματέα-στρατολόγου και ταυτοποιούνταν με τους καταλόγους που τηρούνταν στη «ληξιαρχική γραμματεία». Κάθε επίστρατος, αφού έκανε την εγγραφή του, πήγαινε στο σημείο όπου βρίσκονταν και οι άλλοι άνδρες της φυλής του. Στη συνέχεια, πολλές ομάδες επιστράτων από διάφορα σημεία της Αττικής κατέφταναν στο άστυ για να ενωθούν με τον κύριο κορμό του στρατεύματος που θα αναχωρούσε για την εκστρατεία.

που εφάρμοζε η οπλιτική φάλαγγα. Οι οπλίτες δεν πραγματοποιούσαν περίπλοκους ελιγμούς, αφού ακόμη και η παρέλαση ήταν άγνωστη διαδικασία γι’ αυτούς. Θα πρέπει, ωστόσο, να έκαναν κάποια βασική εκπαίδευση, προκειμένου να μπορούν να εκτελούν συγχρονισμένο βηματισμό στη φάλαγγα, να κρατούν σωστά την ασπίδα και να χειρίζονται το δόρυ και το ξίφος. Η πιο δύσκολη από τις ενέργειες αυτές ήταν να κρατά ο οπλίτης σταθερά την ασπίδα στο ύψος του θώρακα, ενώ βάδιζε στη μάχη. Για να εκτελεστούν όμως σωστά όλες αυτές οι κινήσεις, θα ήταν απαραίτητο να συμμετείχαν οι οπλίτες σε κάποιο είδος τακτικής εκπαίδευσης.41 Στην αρχαία Αθήνα η πειθαρχία των επιστρατευμένων ανδρών επαφίετο σε μεγάλο βαθμό στη συνείδηση και τη φιΑσκήσεις και Άποψη καταλοίπων του Λυκείου στην Αθήνα, δίπλα ακριβώς στο κτίριο της ΛΑΕΔ. λοτιμία του καθενός Εκπαίδευση Σύμφωνα με τον Αριστοφάνη, οι Αθηναίοι οπλίτες πραγματοποιούσαν εδώ χωριστά.42 Οι διοικηΕφέδρων. Το ζήτημα οπλιτικές ασκήσεις στη διάρκεια της ειρήνης. τές του αθηναϊκού (Φωτογραφία από την ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού) της πειθαρχίας στρατού λογοδοτούεπικρατούσα εικόνα που έχουμε σήμερα για την εκπαί- σαν στην Εκκλησία του Δήμου, δηλαδή στους ίδιους τους δευση ενός οπλίτη είναι αυτή του Σπαρτιάτη. Όμως, οι άνδρες τους. Ο ανώτατος διοικητής λοιπόν στον στρατό της Σπαρτιάτες ήταν οι μοναδικοί Έλληνες που υποβάλ- Αθήνας ήταν το σύνολο των πολιτών-στρατιωτών, με εκτελονταν σε συνεχή και εντατική στρατιωτική εκπαίδευση, η λεστικά τους όργανα τον πολέμαρχο και τους Δέκα Στραοποία επικεντρωνόταν κυρίως στη διασφάλιση αρίστης σω- τηγούς. Έτσι, για όλες τις αποφάσεις τους οι διοικητές του ματικής κατάστασης. Μάλιστα, ο Αριστοτέλης επισημαίνει, αθηναϊκού στρατού θα έπρεπε να λαμβάνουν υπόψη τους με κάποια δόση υπερβολής, πως η σωματική άσκηση έκα- τη θέληση των ανδρών τους, ή ακόμη και να έχουν τη συνε τους Σπαρτιάτες να μοιάζουν με «άγρια θηρία».37 Αντίθε- γκατάβασή τους.43 Δεν υπήρχε η τυφλή υπακοή των στρατα, οι Αθηναίοι (όπως και οι άλλοι Έλληνες) γυμνάζονταν τιωτών στις διαταγές των επικεφαλής τους, όπως συμβαίνει στο Γυμνάσιο. Δεν γνωρίζουμε αν οι Αθηναίοι συμμετείχαν σ’ ένα σύγχρονο στρατό μεταξύ της ανώτερης επαγγελμασε στρατιωτικές ασκήσεις/εκπαιδεύσεις, αφού τελείωνε η τικής ηγεσίας και των υφισταμένων της. O Hornblower, που «Εφηβεία» τους, αλλά αυτό είναι πολύ πιθανό.38 Δυστυχώς, έχει ασχοληθεί εμπεριστατωμένα με το ζήτημα της πειθαροι αρχαίες φιλολογικές πηγές καταγράφουν ελάχιστα στοι- χίας στους αρχαίους ελληνικούς στρατούς, επισημαίνει ότι: χεία για την εκπαίδευση των Ελλήνων οπλιτών στις τακτι- «Αν η πειθαρχία ήταν χαλαρή και δεν επιβαλλόταν με σωμακές μάχης. Έτσι, ο Αριστοφάνης στην Ειρήνη, αναφέρει εκ- τικές τιμωρίες, και η ιεραρχία χαλαρή, πως οι ελληνικές στραπαίδευση οπλιτών με ασπίδες και δόρατα στο Λύκειον στην τιωτικές δυνάμεις, και ιδιαίτερα των Αθηναίων διατηρούνταν Αθήνα, δίνοντας μια ένδειξη ότι σ’ ένα δημόσιο χώρο της πόλης πραγματοποιούνταν ασκήσεις βασικής εκπαίδευσης 41 Βλ. Ridley, 548 των (εφέδρων) οπλιτών.39 Κάποιες παραστάσεις σε αττικά αγ- 42 Σύμφωνα με τον Pritchett, 1974, 232-245 και τον Hornblower, 32γεία της κλασικής εποχής, που θεωρούνται ότι δείχνουν την 36, η απουσία ομαδικής στρατιωτικής πειθαρχίας ήταν γενικό φαινόμενο των στρατιωτικών δυνάμεων των ελληνικών πόλεων στην αναχώρηση οπλιτών για πόλεμο, είναι πιο πιθανό να απειαρχαιότητα και όχι μόνον της Αθήνας. Εξαίρεση βέβαια αποτελού40 κονίζουν οπλιτικές ασκήσεις. Είναι λογικό ότι οι οπλίτες θα σε ο σπαρτιατικός στρατός. πρέπει να εκπαιδεύονταν τουλάχιστον στις βασικές τακτικές 43 Για τις στρατιωτικές δυνάμεις των ελληνικών πόλεων της κλασικής

Η

37 Αριστοτέλης, Πολιτικά, 1338b9-19.

38 Hanson, 63-65 39 Αριστοφάνης, Ειρήνη, 355-357 40 Matheson, 31 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

περιόδου ως «πόλεις» και πώς αυτή η αντίληψη συνδεόταν με την έλλειψη ομαδικής πειθαρχίας στους Έλληνες στρατιώτες της εποχής εκείνης, βλ. Hornblower, 28-39. Είναι χαρακτηριστική η φράση του Νικία προς τους άνδρες του στη διάρκεια της Σικελικής εκστρατείας, «άνδρες γαρ πόλις και ου τείχη ουδέ νήες ανδρών κεναί», βλ. Θουκυδίδης, 7.77.

21

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

2017: ΕΤΟΣ ΕΦΕΔΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΦΥΛΑΚΗΣ ενιαίες; Αυτό μάλλον οφειλόταν στο ήθος των οπλιτών, όπως απαθανατίστηκε στους όρκους των στρατιωτών και διατυπώθηκε στην ποίηση όπως αυτή του Τυρταίου στη Σπάρτη. Αυτά έκαναν ντροπιαστικό (για ένα στρατιώτη) να εγκαταλείψει ή να μην υπερασπιστεί τον άνδρα που ήταν παρατεταγμένος δίπλα του στη γραμμή».44 Ο αθηναϊκός στρατός αποτελούνταν από πολίτες-στρατιώτες που λειτουργούσαν ως ισότιμα μέλη, και στο πλαίσιο αυτό, οι διοικητές του δεν μπορούσαν να επιβάλουν με αυταρχικό τρόπο τις αποφάσεις τους, αλλά θα έπρεπε πρώτα να είχαν διασφαλίσει τη σύμφωνη γνώμη των ανδρών τους. Αυτό ισχύει γενικά σε στρατιωτικές δυνάμεις που αποτελούνται αποκλειστικά από εφέδρους, και όπου στην ιεραρχία τους δεν υπάρχει κανένας επαγγελματίας στρατιωτικός. Αν και οι Αθηναίοι στρατηγοί είχαν το δικαίωμα να τιμωρούν τους στρατιώτες τους για παραπτώματα απειθαρχίας, απέφευγαν να το κάνουν, προτιμώντας να τους συνετούν με λόγια παρά με τιμωρίες.45 Ο μόνος τρόπος με τον οποίο θα μπορούσαν να επιβληθούν στους άνδρες τους ήταν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη τους, δίνοντας πρώτοι το παράδειγμα στη μάχη. Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι οι Αθηναίοι στρατηγοί (όπως και των άλλων ελληνικών πόλεων) πολεμούσαν στην πρώτη γραμμή, πολλές φορές οδηγώντας τους άνδρες τους μπροστά στην αρχή μιας μάχης. Το αποτέλεσμα ήταν να υφίστανται μεγάλο αριθμό απωλειών (δυσανάλογα μεγάλο σε σχέση με τις απώλειες των στρατιωτών τους) ακόμη και όταν η παράταξή τους νικούσε στη μάχη.46

Επίμετρο

Ο

ι στρατοί των περισσότερων ελληνικών πόλεων-κρατών, κατά την αρχαϊκή και κλασική εποχή, είχαν ως βάση τους τον έφεδρο στρατιώτη. Οι άνδρες αυτοί ήταν οι πολίτες της πόλης, δεν ήταν επαγγελματίες στρατιώτες, και το βασικό κίνητρο για να στρατευθούν ήταν η προάσπιση της πόλης τους. Ο στρατός της δημοκρατικής Αθήνας αποτελεί το πιο γνωστό παράδειγμα αυτού του τύπου αρχαίου ελληνικού στρατού. Ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά για την εκπαίδευση, επιστράτευση και πειθαρχία των εφέδρων που υπηρετούσαν στο στρατό μιας ελληνικής πόληςκράτος. Όμως, φαίνεται ότι η αυτοπειθαρχία του κάθε στρατιώτη, και η συνείδηση του ότι υπερασπιζόταν την πατρίδα 44 Hornblower, 36 (μετάφραση από τα αγγλικά). Επίσης, ο Ridley, 514, εκτιμά ότι η συνοχή και πειθαρχία του αθηναϊκού στρατεύματος επαφιόταν στον κάθε στρατιώτη του ατομικά: “the Athenian army apparently had the common sense to see the necessity for voluntary subordination”.

45 Van Wees, 109-110.

46 Για παράδειγμα, παρά τον μικρό αριθμό των Αθηναίων πεσόντων στη μάχη του Μαραθώνα, ανάμεσά τους συγκαταλέγονταν ο πολέμαρχος Καλλίμαχος, ο ανώτατος διοικητής του στρατεύματος, και ο Στησίλεως, ένας από τους Αθηναίους στρατηγούς. Σε σημαντικές μάχες στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου -Δήλιον, Αμφίπολη, Μαντινεία-, που έληξαν με ήττα των Αθηναίων, στους νεκρούς τους ήταν και οι επικεφαλής στρατηγοί τους.

22

του ήταν οικρίσιμοι παράγοντες που κρατούσαν ενωμένους τους στρατούς αυτούς. Αντίθετα, στη Σπάρτη, την ίδια περίοδο, όλοι οι πολίτες με πλήρη δικαιώματα ήταν επαγγελματίες στρατιώτες κάτι που απέκλειε τη χρήση έφεδρων στρατιωτών. Ορισμένες ελληνικές πόλεις-κράτη προσλάμβαναν και ξένους μισθοφόρους, σε ειδικότητες που ήταν άγνωστες στους πολίτες του (για παράδειγμα, πελταστές στη νότια Ελλάδα). Η τακτική αυτή γενικεύτηκε από τον Φίλιππο Β΄ και τον Μέγα Αλέξανδρο, οι οποίοι στα στρατεύματα εκτός από εφέδρους στρατιώτες είχαν και πολλούς μισθοφόρους.

Βιβλιογραφία Bicknell P.J., Studies in Athenian Politics andGeneology, Historia Einzelschrift 19, Franz Steiner Verlag GMBH, Wiesbaden, 1972.

Bradeen D., “The Athenian Casualty Lists”, CQ 63 (1969), 145-159.

Christ M.R., “Conscription of Hoplites in Classical Athens”, CQ 51 (2001), 398-422.

Christ M.R., “Draft Evasion Onstage and Offstage in Classical Athens”, CQ 54 (2004), 33-57.

Frost F.J., “The Athenian Military before Cleisthenes”, Historia 33 (1984), 283-288.

Gaebel R.E., Cavalry Operations in the Ancient Greek World, University of Oklahoma Press, Oklahoma 2002.

Hansen M., The Athenian Democracy in the Age of Demosthenes: Structure, Principles, and Ideology, μετάφραση στην αγγλική J.A. Crook, Blackwell, Oxford, 1991.

Hanson V.D., The Wars of the Ancient Greeks, London, 1999.

Hornblower S., “Warfare in Ancient Literature, the paradox of war”, 2253, The Cambrige History of Greek and Roman Warfare, ΤόμοςΙ, Greece, the Hellenistic World and the rise of Rome, P. Sabin/H. Van Wees/M. Whitby (επιμ.), Cambridge Univeristy Press, Cambridge, 2007.

Krentz P.,The Battle of Marathon, The Yale Library of Military History, New Haven/London, 2010. Λαγός Κ. και Καρυανός Φ., Μάχη του Μαραθώνα η Ανατροπή, Μένανδρος, Αθήνα 2015.

Matheson S.B., “A farewell with Arms. Departing Warriors on Athenian Vases”, Periklean Athens and its Legacy, επιμ. J.M. Barringer/J.M. Hurwit, University of Texas Press, 23-35, Austin, 2005.

Pritchett W.K., The Greek State at War, Part II, University of California Press, Berkley/Los Angeles California, 1974.

Pritchett W.K., The Greek State at War, Part IV, University of California Press, Berkley/Los Angeles California, 1985.

Rawlings L., “Alternative Agonies-Hoplite martial and combat experiences beyond the phalanx”, 233-260, War and Violence in Ancient Greece, επιμ. H. van Wees, Duckworth and the Classical Press of Wales, 2000.

RidleyR.T.,“The Hoplite as citizen: Athenian Military Institutions in their social context”, L’ AntiquiteClassique 48 (1979), 508-548.

Sage M.M., Warfare in Ancient Greece, Routledge, London and New York, 1996.

Sekunda N., The Spartan Army (Elite Series #60). Osprey Publications, 1998.

Snodgrass A.M., Arms and Armour of the Greeks, London, 1967.

Van Wees H., Greek Warfare: Myths and Realities, Duckworth, London, 2011.

Vidal-Naquet P., The Black Hunter, Forms of Thought and Forms of Society in the Greek World, μετάφραση στα αγγλικά από A. SzegedyMaszak, London, 1986 (Πρωτότυπο Vidal Naquet (Pierre), Le chasseur noir, formes de pensée et formes de sociétédans le monde grec,1983).

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

KATRADIS GLOBAL NETWORK Africa: Egypt (Alexandria, Port Said, Suez) • South Africa (Durban, Cape Town) • Asia: Singapore (Singapore) | Korea (Pusan) | China (Hong Kong, Shanghai, Qingdao, Zhenjiang & other ports) • Europe: Belgium (Antwerp, Zeebrugee) | Germany (Hamburg) | Netherlands (Rotterdam, Amsterdam) | Spain (Algeciras, Cadiz, Las Palmas) |Turkey (Istanbul) | Bulgaria (Varna) | Cyprus (all ports) • Middle East: U.A.E. (Fujairah, Dubai) • North America: Canada (Montreal) | USA (Houston, New Orleans, New York) • Central America: Panama (Panama)

UHMWPE, Aramid & Μixed Ropes for LNGs/LPGs and Tankers - Steel Wire Ropes - Sacrificial Anodes Anchors & Anchor Chains - Port Development Equipment - Vessel Deck Equipment

24

>> ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση σε αναζήτηση μέλλοντος Υπό κ. Γεωργίου Ε. Σέκερη, πρέσβεως ε.τ. 1

Έ

ξι δεκαετίες μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης, το ευρωενωσιακό εγχείρημα διέρχεται μια ακόμη υπαρξιακή δοκιμασία - με ουκ ολίγους μάλιστα παρατηρητές να έχουν προς στιγμήν εκλάβει το Μπρέξιτ ως την αρχή του τέλους του. Οι έκτοτε ωστόσο εξελίξεις καταδεικνύουν ότι, παρά τις αδυναμίες της, η Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον για αρκετούς στους κόλπους της - και όχι μόνο - ώστε να μην αφεθεί να καταρρεύσει. Δεν αποκλείεται μάλιστα η παρούσα κρίση να λειτουργήσει, αντιθέτως, ως κίνητρο για μια μετρημένη ενίσχυσή της. Μια προοπτική που ευνοείται από την αδυναμία των ευρωσκεπτικών ή και ευθέως ευρωφοβικών δυνάμεων σε Αυστρία, Ολλανδία, και Γαλλία να κατακτήσουν την κυβερνητική εξουσία - παρά την αύξηση της εκλογικής τους επιρροής· 2 από την ανάδειξη στον γαλλικό προεδρικό θώκο, ειδικότερα, ενός κεκηρυγμένου ευρωπαϊστού· 3 και από τον σταθερά ευρωπαϊκό προσανατολισμό αμφοτέρων των κομμάτων εξουσίας στην καθοριστικής σημασίας Γερμανία – όπου, υπό το πρίσμα αυτό, οι βουλευτικές εκλογές της 24ης Σεπτεμβρίου απλώς θα αναδείξουν τους διαχειριστές μιας κατά βάση ευρείας αποδοχής φιλοευρωπαϊκής πολιτικής. 4 Οι προσδοκίες, όμως, ορισμένων ευρωπαϊστών, ότι η αποχώρηση των ανέκαθεν ευρωσκεπτικών Βρετανών

παρέχει την ευκαιρία μιας επιστροφής στις ομοσπονδιακής έμπνευσης ρίζες της Κοινοτικής Ευρώπης, αποτελούν μάλλον ευσεβείς πόθους. Καθώς και μόνο η κραυγαλέα ανομοιογένεια των παραμενόντων είκοσι επτά κρατών μελών, 5 σε συνδυασμό και με τη διάχυτη στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης προσκόλληση στις εθνικές ταυτότητες, 6 αποκλείει, στο ορατό τουλάχιστον μέλλον, τη συγκρότηση μιας «Ευρωπαϊκής Συμπολιτείας». *** Εν τούτοις, η ίδια η μέχρι τούδε κοινοτική πράξη προσφέρει στους θιασώτες της ευρωπαϊκής συσσωμάτωσης μια εναλλακτική επιλογή: την Ευρώπη των «πολλαπλών ταχυτήτων». Ήτοι την προώθηση της ενοποιητικής διαδικασίας σε επί μέρους τομείς από τους εταίρους τους διατεθειμένους και ικανούς κατά περίπτωση να συμπράξουν, κατά το προηγούμενο της Ευρωζώνης, της Συνθήκης του Σένγκεν, και, σε κάποιο βαθμό, της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ).

7 Στο πνεύμα δε αυτό κινούνται, τόσο η «Λευκή Βίβλος για το Μέλλον της Ευρώπης» την οποία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την 1η Μαρτίου 2017 στη Σύνοδο Κορυφής της Ρώμης, όσο και οι προτάσεις της Υπάτης Εκπροσώπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας κυρία Μογκερίνι προς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον περασμένο Νοέμβριο.8 Θα ήταν ωστόσο παρακινδυνευμένο να υπερτονισθεί η επιλογή αυτή. Το πιθανότερο είναι ότι οι ενισχυμένες συνεργασίες θα περιορισθούν κατ’ ου-

σίαν στη Ζώνη του Ευρώ - στην ανάπτυξη της οποίας ο νέος Γάλλος πρόεδρος, αν κρίνει κανείς από τις μέχρι τούδε τοποθετήσεις του, προτίθεται να συμβάλει ενεργώς – και στον αναβαθμισμένου ενδιαφέροντος υπό το πρίσμα των μεταναστευτικών εισροών και της ισλαμικής τρομοκρατίας χώρο Σένγκεν. 9 Ενώ αντιθέτως, σε ό,τι αφορά στον αμυντικό τομέα, όχι μόνο οι παλαιότερες φιλοδοξίες του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Γιούνκερ για συγκρότηση «ευρωπαϊκού στρατού» 10 φαντάζουν υπέρποτε άλλοτε εξωπραγματικές, αλλά, κατά πάσαν πιθανότητα, και οι λιγότερο φιλόδοξες στοχεύσεις της κυρίας Μογκερίνι, όπως καταγράφονται στην προμνησθείσα εισήγησή της προς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα αποδειχθούν και αυτές εν πολλοίς ανέφικτες. Τοσούτω μάλλον, καθόσον η έξοδος από την Ευρωπαϊκή Ένωση του Ηνωμένου Βασιλείου, ήτοι της στρατιωτικά ισχυρότερης χώρας της ΕΕ και μιας εκ των δύο πυρηνικών της δυνάμεων – η άλλη είναι ως γνωστόν η Γαλλία – δυσχεραίνει ακόμη και τη συνέχιση της μέχρι τούδε λίαν περιορισμένης, επιλεκτικής κοινοτικής στρατιωτικής συνεργασίας. Ενώ η Γερμανία, ο μόνος κοινοτικός εταίρος ικανός να συγκροτήσει ένοπλες δυνάμεις υπερκαλύπτουσες το κενό που δημιουργεί το Μπρέξιτ, δείχνει άκρως απρόθυμη να το πράξει. Με τη κοινή της γνώμη να διατελεί ακόμη υπό την επήρεια των τραυματικών εμπειριών του χιτλερικού παρελθόντος. Αλλά κυρίως, ίσως, δια τον φόβον των διεθνών αντιδράσεων εντός και εκτός Κοινοτικής Ευρώπης. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

25 Υπό τις συνθήκες δε αυτές, είναι σχεδόν βέβαιο ότι την ευρωπαϊκή άμυνα θα συνεχίσει να διασφαλίζει κατά κύριο λόγο η Ατλαντική Συμμαχία. 11 *** Κατά τα λοιπά, μια ψύχραιμη θεώρηση πείθει ότι έστω και υπό την παρούσα ατελή της μορφή η Ευρωπαϊκή Ένωση εξυπηρετεί σημαντικότατα συμφέροντα των κρατών μελών της· είτε πρόκειται για την ενιαία αγορά, είτε για το κοινό νόμισμα,12 είτε για τη συντονισμένη αντιμετώπιση της λαθρομετανάστευσης και της τρομοκρατίας, είτε για την εναρμόνιση των νομοθεσιών και τη συνεργασία στην καταπολέμηση του κοινού εγκλήματος και στην προστασία περιβάλλοντος. Ενώ τουλάχιστον ίσης σημασίας είναι και η γεωπολιτική της διάσταση: Στο ταραχώδες και συχνά απρόβλεπτο παγκόσμιο γίγνεσθαι, η παρουσία της αποτελεί καθοριστική συμβολή, αφ’ ενός, στη σταθεροποίηση ενός εκ των δύο πυλώνων του ευρω-ατλαντικού κόσμου, και, αφ’ ετέρου, στη σύμπραξη των δύο ακτών του Ατλαντικού. Είναι δε ευτύχημα ότι, εγκαταλείποντας κάποιες απαξιωτικές για την ΕΕ και το ΝΑΤΟ, προεκλογικές κυρίως, δημόσιες τοποθετήσεις του, ο πρόεδρος Τραμπ ευθέως αναγνωρίζει πλέον την κρίσιμη σημασία των ευρω-αμερικανικών σχέσεων, τόσο σε κοινοτικό επίπεδο, όσο και σε νατοϊκό πλαίσιο. Όπως σαφώς κατέδειξαν και η επίσκεψή του στην έδρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις Βρυξέλλες και η συμμετοχή του στη Σύνοδο Κορυφής της Ατλαντικής Συμμαχίας – παρά την ενίοτε άκομψη προσωπική συμπεριφορά του έναντι των Ευρωπαίων ομολόγων του, που σε επικοινωνιακό επίπεδο έτεινε να επισκιάσει την ουσία των μηνυμάτων του. 13 Βέβαια, το γεωπολιτικό και γεωστρατηγικό εκτόπισμα της χαλαρής και στρατιωτικά ασθενούς ΕΕ υπολείπεται μεγάλως του δυνητικού – δηλαδή του ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

εφικτού υπό την προϋπόθεση μιας συνεκτικής κοινοτικής συσσωμάτωσης – δυναμικού της. Ωστόσο, χάρις κυρίως στην «ήπια ισχύ» του – διπλωματική, οικονομική, και αξιακή – ο ευρωπαϊκός παράγων καλείται να επωμισθεί τον κύριο σταθεροποιητικό ρόλο στον πάντοτε ανήσυχο βαλκανικό χώρο· και να συμπράξει με την αμερικανική ισχύ, συνηγορώντας συγχρόνως υπέρ της σώφρονος, λελογισμένης χρησιμοποίησής της, στο ευρύ φάσμα των κοινών συμφερόντων και ανησυχιών Ευρωπαίων και Αμερικανών: στην Ανατολική Ευρώπη, στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, στην Κεντρική Ασία, και στην περιοχή της Άπω Ανατολής και του Ειρηνικού. Με ιδιαίτερη έμφαση αυτή τη στιγμή στη διαμόρφωση κοινής γραμμής με την Ουάσιγκτον στο Ουκρανικό - προκειμένου μεταξύ άλλων να ματαιωθεί η πάγια, από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, επιδίωξη της Μόσχας να διασπάσει τη Δύση - και στην αντιμετώπιση της βαρβαρότητας του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία και το Ιράκ. *** Τα ευρωενωσιακά δρώμενα παρουσιάζουν αυτονόητο ενδιαφέρον και για τη χώρα μας. Η συμμετοχή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, πέραν της συνήθως αναδεικνυόμενης στον τρέχοντα πολιτικό διάλογο οικονομικής της πτυχής, προσφέρεται και ως σημαντικό μέσο ενίσχυσης της διεθνούς μας θέσης. Ειδικότερα, η Ελλάδα οφείλει να συμμετέχει δυναμικά στις όποιες παρούσες και μέλλουσες ενδοκοινοτικές συσπειρώσεις – στον «σκληρό πυρήνα» μιας Ευρώπης «μεταβλητής γεωμετρίας» - προκειμένου, πέραν

του να συνδιαμορφώνει τις κοινοτικές αποφάσεις, με την παρουσία της και μόνο να ισχυροποιεί τη θέση της στους διεθνείς συσχετισμούς. Διαπράττουμε όμως επικίνδυνο σφάλμα όταν προσβλέπουμε σε οφέλη που εκ των πραγμάτων η Κοινοτική Ευρώπη αδυνατεί να παράσχει. Η ευρωενωσιακή μας ιδιότητα δεν είναι πανάκεια. Η ΕΕ δεν είναι υποκατάστατο του εθνικού μας κράτους. Υπό την παρούσα μορφή της - εν απουσία δηλαδή της συγκολλητικής ουσίας ενός ευρωπαϊκού πατριωτισμού - ούτε την εθνική μας άμυνα και ασφάλεια κατοχυρώνει, ούτε γενικότερα προσφέρει τη γενναία εκείνη αλληλεγγύη, οικονομική και άλλη, που απορρέει από τη συνείδηση κοινής μοίρας και πεπρωμένων. Αποτελεί ένα σημαντικό πυλώνα μιας ολοκληρωμένης ελληνικής εθνικής στρατηγικής – ασφαλώς όμως όχι τον μόνο.

Υποσημειώσεις 1 Ο κ. Σέκερης αρθρογραφεί τακτικά στον δικτυακό τόπο http://georgeesekeris. blogspot.gr/ 2 Στην Αυστρία, ο επικεφαλής του ευρωφοβικού Κόμματος Ελευθερίας της Αυστρίας ηττήθηκε μεν κατά τον δεύτερο γύρο της προεδρικής εκλογής του 2016, αφού όμως κατά τον πρώτο γύρο είχε καταλάβει την πρώτη θέση. Στην Ολλανδία, κατά τις βουλευτικές εκλογές της 15ης Μαρτίου 2017, το ευρωφοβικό Κόμμα για την Ελευθερία, μολονότι δεν σημείωσε την άνοδο που αρκετοί παρατηρητές προέβλεπαν, αύξησε κατά τρεις μονάδες τα ποσοστά του εξασφαλίζοντας 13.1% των ψήφων. Και στη Γαλλία, κατά τον πρώτο γύρο της προεδρικής εκλογής, στις 22 Απριλίου, η υποψηφία του ευρωσκεπτικού Εθνικού Μετώπου κυρία Λεπέν κατέλαβε τη δεύτερη θέση, κατά δε τον δεύτερο γύρο δύο εβδομάδες αργότερα συγκέντρωσε ένα όχι ευκαταφρόνητο 33.9%.

3 Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο πρόεδρος Μακρόν συνόψισε την ευρωπαϊκή φιλοσοφία του στο σύνθημα «Η Ευρώπη μας κάνει μεγαλύτερους. Η Ευρώπη μας καθιστά ισχυρότερους.» [L’Europe nous rend plus grands. L’Europe nous fait plus forts.] βλ. https://en-marche.fr/emmanuelmacron/le-programme/europe

26 4 Ο πρόεδρος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος και πρώην πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου Μάρτιν Σουλτς έχει παρουσιάσει κατά καιρούς, σε σχέση με την αναμόρφωση των ευρωπαϊκών θεσμών, θέσεις ριζοσπαστικότερες από εκείνες της Καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ - της οποίας όμως το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα προβλέπεται να επικρατήσει κατά τις βουλευτικές εκλογές της 24ης του προσεχούς Σεπτεμβρίου, με επακόλουθο την παραμονή της κυρίας Μέρκελ στην καγκελαρία.

5 Χαρακτηριστικά, η Πολωνία τάσσεται υπέρ μιας χαλαρότερης ΕΕ – αναζητώντας μάλιστα στηρίγματα προς την κατεύθυνση αυτή στα λοιπά τρία μέλη της Ομάδας Βίσεγκραντ, ήτοι στην Ουγγαρία, τη Σλοβακία, και την Τσεχία. Βλ. σχετικώς το λίαν ενδιαφέρον άρθρο του Simon Nixon υπό τον εύγλωττο τίτλο Poland’s EU Isolation Spells Trouble Ahead στη Wall Street Journal της 21ης Μαΐου 2017.

6 Σύμφωνα με σφυγμομέτρηση που διενήργησε προσφάτως το αξιόπιστο Κέντρο Ερευνών Pew (http://www.pewglobal. org/2017/02/01/methodology-37/), οι Ευρωπαίοι γενικώς θεωρούν την γλώσσα «θεμελιώδες συστατικό της εθνικής τους ταυτότητας»· αποδίδουν επίσης ιδιαίτερη εν προκειμένω βαρύτητα «στα εθνικά ήθη και έθιμα» - πολλοί δε, ιδίως στην Ελλάδα, και στην θρησκεία· και για τους περισσότερους «είναι σημαντικό για να θεωρηθεί κάποιος συμπατριώτης τους να έχει γεννηθεί στην χώρα τους».

7 Ειδικώς για την ΚΠΑΑ, βλ. http:// www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/el/ FTU_6.1.2.pdf.

8 Βλ. Once Scorned, ‘Multispeed Europe’ Is Back, Wall Street Journal, 2-3-2017. Επίσης: https://ec.europa.eu/commission/ sites/beta-political/files/white_paper_on_ the_future_of_europe_en.pdf και https:// eeas.europa.eu/sites/eeas/files/eugs_ implementation_plan_st14392.en16_0. pdf 9 Βλ. Les points­ c lés du programme d’Emmanuel Macron. Le Monde, 7-52017. Επίσης: https://storage.googleapis. com/en­m arche­ fr/COMMUNICATION/ Programme­Emmanuel­M acron.pdf. Το προεκλογικό πρόγραμμα του νέου Γάλλου προέδρου προέβλεπε μεταξύ άλλων, τη δημιουργία ενός «προϋπολογισμού για την Ευρωζώνη», και «θέση υπουργού οικονομικών και δημοσιονομικών της Ευρωζώνης», ο οποίος «θα έχει την ευθύνη του προ-

ϋπολογισμού της ζώνης του ευρώ, υπό τον έλεγχο ενός Κοινοβουλίου της Ευρωζώνης, συγκροτούμενου από τους εκπροσώπους των κρατών μελών της στο Ευρωκοινοβούλιο». Μολονότι δε οι θέσεις αυτές έρχονται σε αντίθεση με την μέχρι τώρα πολιτική της κυβέρνησης Μέρκελ (όπως εκφράζεται ειδικότερα από τον επί των οικονομικών υπουργό κ. Σόιμπλε) η πρώτη συνάντηση της Γερμανίδας Καγκελαρίου με τον πρόεδρο σηματοδότησε μια ισχυρή εκατέρωθεν διάθεση αναζήτησης κοινού εδάφους. Τη διαπίστωση δε αυτή ενισχύει και η ανάθεση από τον κ. Μακρόν της πρωθυπουργίας στον γερμανομαθή Εντουάρ Φιλίπ (Édouard Philippe). Βλ. Macron and Merkel Meet, Pledging to Save European Unity, New York Times, 15-5-2017· και Macron and Merkel signal new move to strengthen eurozone, The Guardian, 15-52017.

10 Βλ. επί παραδείγματι, Jean-Claude Juncker calls for EU army, The Guardian, 8-3-2015.

11 Αρκετοί εξέλαβαν ως στροφή του Βερολίνου έναντι της αμερικανικής συμμαχίας τις ακόλουθες δηλώσεις της κυρίας Μέρκελ μετά τη Σύνοδο G7: «Οι καιροί που μπορούσαμε να υπολογίσουμε πλήρως σε άλλους έχουν, σε κάποιο βαθμό, παρέλθει. Το ζήσαμε αυτό τις τελευταίες ημέρες. Εμείς οι Ευρωπαίοι πρέπει πραγματικά να πάρουμε τις τύχες μας στα δικά μας χέρια». Βλ.

Angela Merkel: EU cannot completely rely on US and Britain any more, The Guardian, 28-5-2017. Οι δηλώσεις αυτές, ωστόσο, αφ’ ενός, αντανακλούν σοβαρές, αλλά όχι ζωτικής σημασίας, διαφωνίες με την κυβέρνηση Τραμπ για θέματα όπως η κλιματική αλλαγή και το διατλαντικό εμπόριο, και, αφ’ ετέρου, έγιναν σε λαϊκή κομματική συνάθροιση με το μάτι της Καγκελαρίου στραμμένο στις βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου. Εν πάση δε περιπτώσει, ουδόλως ακυρώνουν την θεμελιακή, εξ αντικειμένου γερμανική, αλλά και ευρύτερα ευρωενωσιακή, εξάρτηση από την αμερικανική αμυντική ομπρέλα.

12 Δεν στερείται εν προκειμένω ενδιαφέροντος το ότι, σύμφωνα με έγκυρες δημοσιογραφικές πληροφορίες, η πρόεδρος του Εθνικού Μετώπου Κυρία Λεπέν επανεξετάζει την αρνητική στάση της έναντι του ευρώ, θεωρώντας ότι επηρέασε δυσμενώς την υποψηφιότητά της για την προεδρία της δημοκρατίας. Βλ. Le Pen Wavers on Euro as Parliamentary Election Looms, Wall Street Journal, 25-5-2017.

Καιρός επί πάσιν άριστος. μτφρ: για όλα τα πράγματα υπάρχει ο σωστός χρόνος

Θέογνις, 6ος αιών π.Χ., Αρχαίος Έλληνας ποιητής ‐ Ελεγείαι Α 401

13 Για την επίσκεψη του Αμερικανού προέδρου στην έδρα της ΕΕ και το θετικό κλίμα στο οποίο διεξήχθησαν οι συνομιλίες του με την κοινοτική ηγεσία βλ. μεταξύ άλλων: A Bruxelles, une première rencontre «amicale» entre Trump et les dirigeants de l’UE, Le Monde, 25-5-2017. Σε ό,τι αφορά στο ΝΑΤΟ, ο κ. Τραμπ επωφελήθηκε της παρουσίας του στη Σύνοδο Κορυφής, αφ’ ενός για να αναδείξει τον ρόλο της Συμμαχίας στη νέα εποχή και, αφ’ ετέρου, για να κάνει έκκληση στους συμμάχους να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους σε σχέση με τις στρατιωτικές δαπάνες. Μερίδα των ΜΜΕ προσήψαν στον κ. Τραμπ ότι απέφυγε να τονίσει την εκ του άρθρου 5 του Βορειοατλαντικού Συμφώνου απορρέουσα υποχρέωση συμμαχικής αμυντικής αλληλεγγύης· με χαρακτηριστική εν προκειμένω την ανταπόκριση της New York Times της 25ης Μαΐου 2017 υπό τον τίτλο In NATO Speech, Trump Is Vague About Mutual Defense Pledge. Τις αιτιάσεις όμως αυτές η Wall Street Journal - συχνά ωστόσο επικριτική του κ. Τραμπ, τόσο ως υποψηφίου, όσο και ως προέδρου - ανασκευάζει στο φύλλο της 5-5-2017 με άρθρο υπό τον ειρωνικό τίτλο Trump Sells Out NATO!. Εν πάση δε περιπτώσει, τα ακόλουθα αποσπάσματα από την κεντρική ομιλία του Αμερικανού πρόεδρου δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας για τη σημασία που αποδίδει στη Συμμαχία – αλλά συγχρόνως και στη συνεισφορά όλων των συμμάχων στα κοινά βάρη: «Οι σύμμαχοί μας στο ΝΑΤΟ απάντησαν ταχέως και αποφασιστικά [στην τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001], επικαλούμενοι για πρώτη φορά στην ιστορία του τις υποχρεώσεις συλλογικής άμυνας του άρθρου 5……Το ΝΑΤΟ του μέλλοντος πρέπει, μεταξύ άλλων, να επικεντρωθεί εντατικά στην τρομοκρατία και τη μετανάστευση, καθώς και στις απειλές από τη Ρωσία και επί των ανατολικών και νότιων συνόρων του. Αυτές οι σοβαρές ανησυχίες ασφαλείας είναι ακριβώς ο λόγος για τον οποίο υπήρξα πολύ, πολύ ευθύς έναντι του Γενικού Γραμματέως Στόλτεμπεργκ και μελών της Συμμαχίας λέγοντας ότι τα μέλη του ΝΑΤΟ πρέπει επί τέλους να καταβάλουν το μερίδιο που τους αναλογεί [contribute their fair share] και να ανταποκριθούν στις οικονομικές υποχρεώσεις τους, δοθέντος ότι 23 από τα 28 έθνη μέλη εξακολουθούν να μην πληρώνουν όσα πρέπει να πληρώνουν και υποτίθεται ότι πληρώνουν για την άμυνά τους.» Βλ. Remarks

by President Trump at NATO Unveiling of the Article 5 and Berlin Wall Memorials Brussels, Belgium, ιστότοπος Λευκού Οίκου, 25-5-2017 (https://www.whitehouse.gov/ the-press-office/2017/05/25/remarkspresident-trump-nato-unveiling-article5-and-berlin-wall). ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

27

Σχολή Εθνικής Άμυνας

Τελετή Αποφοίτησης των Σπουδαστών της 69ης Εκπαιδευτικής Σειράς

Τ

Την 24η Απριλίου 2016, έλαβε χώρα στη Λέσχη Αξιωματικών ΕΔ, η τελετή αποφοίτησης από τη Σχολή Εθνικής Άμυνας, των σπουδαστών της 69ης ΕΣ ΣΕΘΑ κανονικής φοίτησης. Τα πτυχία επέδωσε στους σπουδαστές, η ΑΕ ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Προκόπιος Παυλόπουλος. Στη τελετή παρευρέθησαν επίσης, ο Αναπληρωτής ΥπουρΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

γός Εθνικής Άμυνας, Βουλευτές, οι Αρχηγοί ΓΕΕΘΑ, ΓΕΣ, ΕΛ.ΑΣ, ΠΣ, εκπρόσωποι των Πρεσβειών των αλλοδαπών σπουδαστών, αντιπροσωπείες από τις ΕΔ και τα Σ.Α., Στρατηγοί ε.α., καθηγητές της Σχολής, καθώς και πλήθος προσκεκλημένων. Τον ΣΕΕΘΑ εκπροσώπησε ο Πρόεδρός του Αντγος ε.α. κ. Σπύρος Μπελεγράτης, συνοδευόμενος από μέλη του ΔΣ.

Η 69η Σειρά αποτελείται από: Αξιωματικούς Έλληνες

Στρατού Ξηράς............................. 42 Πολεμικού Ναυτικού.....................7 Πολεμικής Αεροπορίας................5 Κύπριοι...............................................4 ΕΛ.ΑΣ...................................................1 Πυροσβεστικού Σώματος............1 Μονίμους Υπαλλήλους.................2 Αλλοδαπούς Αξιωματικούς Αλβανία..............................................1 Αίγυπτος............................................1 Βοσνία - Ερζεγοβίνη......................1 Γερμανία............................................1 Σύνολο............................................. 66

28

Ομιλία του Διοικητού της ΣΕΘΑ Αντιναύαρχου κ. Αλέξανδρου Διακόπουλου στην τελετή απονομής των Πτυχίων στους αποφοίτους της 69ης Ε.Σ. Εξοχώτατε Κύριε Πρόεδρε

Α

ποτελεί ιδιαίτερη τιμή για τη Σχολή Εθνικής Άμυνας, η σημερινή παρουσία σας στην τελετή επίδοσης των πτυχίων, στους αποφοιτούντες σπουδαστές Αξιωματικούς της 69ης εκπαιδευτικής σειράς με κανονική φοίτηση. Η Σχολή Εθνικής Άμυνας, ως το τελευταίο θεσμοθετημένο εκπαιδευτικό στάδιο για ανώτερα στελέχη, είναι επιφορτισμένη με την επιμόρφωση των μελλοντικών ηγετών των Ενόπλων Δυνάμεων, των Σωμάτων Ασφαλείας και του Λιμενικού Σώματος καθώς και υπαλλήλων Υπουργείων, Οργανισμών και Επιχειρήσεων του Δημοσίου και Ιδιωτικού Δικαίου σε θέματα Αμυντικών Σπουδών. Ταυτόχρονα, με τη συμμετοχή στην εκπαιδευτική δραστηριότητα σπουδαστών από συμμαχικές χώρες, λειτουργεί και ως χώρος αμφίδρομης μεταφοράς γνώσεων και

εμπειριών και επίτευξης αλληλοκατανόησης σε θέματα άμυνας και ασφάλειας. Η 69η εκπαιδευτική σειρά, της οποίας οι σπουδές άρχισαν τον Σεπτέμβριο του 2016 και διήρκησαν 9 μήνες, περιλαμβάνει ένα σύνολο 66 σπουδαστών, από τους οποίους 42 είναι Αξιωματικοί του Στρατού Ξηράς, 7 του Πολεμικού Ναυτικού, 5 της Πολεμικής Αεροπορίας, 1 της Ελληνικής Αστυνομίας, 1 του Πυροσβεστικού Σώματος, 2 Μόνιμοι Πολιτικοί Υπάλληλοι του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, 4 Αξιωματικοί από την Κύπρο, καθώς

και 4 Αξιωματικοί από τις συμμαχικές και φίλες χώρες της Γερμανίας, της Αλβανίας, της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης και της Αιγύπτου.

Από την ίδρυσή της το 1950 μέχρι σήμερα, η Σχολή προσαρμοζόμενη κάθε φορά στις υφιστάμενες εθνικές επιδιώξεις αλλά και διεθνείς εξελίξεις, συνέβαλε και συνεχίζει να συμβάλλει σημαντικά στην ενίσχυση της συνεργασίας όλων των φορέων του κρατικού μηχανισμού και των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας στους τομείς της Ασφάλειας και της Άμυνας, αποδίδοντας στελέχη με σφαιρικές γνώσεις, ικανά να ανταποκριθούν στις σύγχρονες απαιτήσεις. Αξίζει να αναφερθεί, ότι καθ’ όλη τη διάρκεια των 67 ετών λειτουργίας της, εκπαιδεύτηκαν και αποδόθηκαν στις Ένοπλες Δυνάμεις και στον ευρύτερο κρατικό μηχανισμό, περίπου 5000 επιτελείς και 80 στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων φίλων και συμμαχικών χωρών από όλο τον κόσμο. Η χώρα μας αποτελεί πυλώνα σταθερότητας σε μια περιοχή που περιβάλλεται από ένα τόξο αστάθειας και συγκρούσεων. Ιδιαίτερα σήμερα, σε μια δύσκολη περίοδο δημοσιονομικής στενότητας, γεωπολιτικών ανακατατάξεων, ενδεχόμενων ευκαιριών αλλά και κινδύνων, μία εποχή που χαρακτηρίζεται από ρευστότητα και αβεβαιότητα, καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε συνεχείς προκλήσεις. Για την αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών οι Ένοπλες Δυνάμεις αλλά και ευρύτερα η Δημόσια Διοίκηση απαιτείται να διαθέτουν μορφωμένα στελέχη, με διακλαδική νοοτροπία, με ικανότητα κρίσης και αντίληψης, με εις βάθος γνώση των εθνικών θεμάτων, με στρατηγική σκέψη και κατανόηση του Διεθνούς ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

29 συστήματος και της γεωστρατηγικής και γεωοικονομικής κατάστασης. Στο πλαίσιο των παραπάνω, η Σ.ΕΘ.Α παρέχει υψηλού επιπέδου ακαδημαϊκή εκπαίδευση με διδακτικό προσωπικό αποτελούμενο από καθηγητές ΑΕΙ, εξωτερικούς ομιλητές και συνεργάτες υψηλού επιπέδου, ενώ εξέχουσες προσωπικότητες του πολιτικού, στρατιωτικού, κοινωνικού χώρου και της επιστημονικής κοινότητας τόσο τις χώρας όσο και του εξωτερικού, συμπληρώνουν με τις ομιλίες και τις παρουσιάσεις τους, τον κύκλο σπουδών της Σχολής. Ταυτόχρονα η Σχολή συνεργάζεται με το Πάντειο Πανεπιστήμιο και με το Πανεπιστήμιο Plymouth για την παροχή Μεταπτυχιακών Τίτλων Σπουδών σε όσους σπουδαστές το επιθυμούν, στις «Στρατηγικές Σπουδές Ασφάλειας» και στην «Εφαρμοσμένη Στρατηγική και Διεθνή Ασφάλεια». Παράλληλα η Σ.ΕΘ.Α διευρύνει το πεδίο συνεργασίας της και με άλλα ιδρύματα του εσωτερικού αλλά και του εξωτερικού, με τη διοργάνωση σεμιναρίων, ημερίδων και συμποσίων επί θεμάτων διεθνούς αλλά και εθνικού ενδιαφέροντος. Νέοι Επιτελείς Εθνικής Άμυνας,

Η

σημερινή αποφοίτησή σας γίνεται σε μια εποχή με ιδιαίτερη σημασία και κρισιμότητα για την πατρίδα μας. Έχοντας λοιπόν επίγνωση του ιδιαίτερα απαιτητικού περιβάλλοντος και των προκλήσεων, ο σύγχρονος Επιτελής Εθνικής Άμυνας θα πρέπει να χειριστεί αποτελεσματικά, πόρους, μέσα και ανθρώπινο δυναμικό, έτσι ώστε αφενός μεν να διατηρηθεί η αποτρεπτική ισχύς της χώρας και αφετέρου να προβλεφθούν και να σχεδιασθούν μελλοντικές ανάγκες λαμβάνοντας πάντα υπόψη την οικονομική πραγματικότητα της δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας. Η σημερινή ημέρα αποφοίτησης αποτελεί στην ουσία για εσάς, την αφετηρία μιας νέας περιόδου αυξημένων ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

ευθυνών. Η γνώση και η εμπειρία που αποκομίσατε αποτελούν εφόδια για να ανταποκριθείτε με επιτυχία στα νέα σας καθήκοντα. Η Εθνική Άμυνα είναι συνισταμένη πολλών παραγόντων, θα πρέπει όμως πάντα να θυμόμαστε ότι ο κυρίαρχος παράγων και βασικός πολλαπλασιαστής ισχύος είναι ο παράγων άνθρωπος και γι’ αυτό θα πρέπει να φροντίζετε ιδιαίτερα το ηθικό των στελεχών σας μέσω της καλλιέργειας σχέσεων σεβασμού και εμπιστοσύνης, μέριμνας για τις ανάγκες των ιδίων και των οικογενειών τους, αντικειμενικής αξιολόγησης, ενθάρρυνσης για ανάπτυξη πρωτοβουλίας και κατάθεση καινοτόμων ιδεών καθώς και καλλιέργειας υψηλού φρονήματος, εθνικής υπερηφάνειας και μαχητικού πνεύματος. Θα

πρέπει, με την επαγγελματική σας επάρκεια και την υποδειγματική σας συμπεριφορά να αποτελείτε πρότυπο για τους υφισταμένους σας. Μην ξεχνάτε ότι «ουδέν μορφώνει όσον το παράδειγμα και ουδέν επιβάλει όσον η ευπρέπεια». Για την όλη προσπάθεια που καταβάλλατε κατά την εκπαίδευση σας και την άψογη στάση που επιδείξατε, σας συγχαίρω και σας εύχομαι υγεία, δύναμη, και κάθε επιτυχία στα νέα σας καθήκοντα. Τελειώνοντας επιτρέψτε μου μια τελευταία προτροπή προς όλους σας, με τη φράση του Αριστοτέλη: «Είμαστε αυτό που επανειλημμένα κάνουμε. Ως εκ τούτου, η Αριστεία δεν είναι πράξη αλλά συνήθεια». Η Αριστεία λοιπόν για μας, δεν είναι στόχος, αλλά τρόπος. Τρόπος ζωής και λειτουργίας.

30

Ημερίδα της 15ης Μαΐου 2017

Η Ελλάδα υπό το πρίσμα των σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ - Ευρώπης και οι γεωστρατηγικές εξελίξεις στο τόξο αστάθειας της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής

Εξ αριστερών προς τα δεξιά ομιλητής ο Πρόεδρος του ΔΣ ΣΕΕΘΑ και στη συνέχεια ο Καθηγητής κ. Κων/νος Μελάς, ο Επίτιμος Α/ΓΕΣ Κων/νος Γκίνης, ο Ανπτχος (Ι) ε.α. Ευάγγελος Γεωργούσης και o Δρ Γεώργιος Φίλης.

Τ

ην Δευτέρα 15 Μαΐου 2017, ο Σύνδεσμός μας στο πλαίσιο των ενημερωτικών ομιλιών - συζητήσεων που έχει καθιερώσει, οργάνωσε Ημερίδα στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με θέμα: «Η Ελλάδα υπό το πρίσμα των σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ - Ευρώπης και οι γεωστρατηγικές εξελίξεις στο τόξο αστάθειας της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής». Εισηγητές κατά σειρά ήταν ο Δρ Κωνσταντίνος Μελάς, Καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου, στον Τομέα Διεθνούς Χρηματοοικονομικής και Τραπεζικής, με θέμα: «Η (γεω)οικονομική πλευρά των Ελληνικών προβλημάτων υπό το πλαίσιο των σχέσεων ΗΠΑΓερμανίας», ο Δρ Γεώργιος Φίλης, γεωστρατηγικός αναλυτής - Adjunct Professor, Department of International Business (School of Business), με θέμα: «Εξελίξεις στον υδάτινο άξονα Εύξεινος Πόντος-Στενά Βοσπόρου και Ελλησπόντου –

Αιγαίο - Ανατολική Μεσόγειος: O ρόλος του Ελληνισμού σε ένα μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό περιβάλλον» και ο Στρατηγός ε.α. Κωνσταντίνος Γκίνης, επίτιμος Α/ΓΕΣ, με θέμα «Η Ελλάδα και η πολιτική των ΗΠΑ και της ΕΕ στα Βαλκάνια. Συντονιστής της εκδήλωσης ήταν ο κ. Γεωργούσης Ευάγγελος, Αντιπτέραρχος (Ι) ε.α., Πρόεδρος του Συνδέσμου Αποφοίτων της Σχολής Ικάρων (ΣΑΣΙ) και Μέλος ΔΣ ΣΕΕΘΑ. Για την ενημέρωση των μελών και φίλων του Συνδέσμου μας, που για διαφόρους λόγους δεν μπόρεσαν να παραβρεθούν στην εκδήλωση, αλλά και για την ενημέρωση των λοιπών αποδεκτών των Εθνικών Επάλξεων, δημοσιεύονται στο ανά χείρας τεύχος, οι εισηγήσεις των ομιλητών, πλήν τής αντίστοιχης του Δρ Γεωργίου Φίλη που θα δημοσιευθεί σε επόμενο τεύχος του περιοδικού μας. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

31

Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ κ. Σπύρου Μπελεγράτη, Αντιστρατήγου ε.α. Κυρίες και Κύριοι

Ε

κ μέρους του Διοικ ητ ικού Συμβουλίου του ΣΕΕΘΑ, σας καλωσορίζω στην αποψινή εκδήλωση μας και παράλληλα σας ευχαριστώ που μας τιμάτε με την εδώ παρουσία σας, ανταποκρινόμενοι στην πρόσκλησή μας. Η σημερινή μας ημερίδα της οποίας ο γενικός τίτλος σας είναι ήδη γνωστός, έχει ως σκοπό την αναζήτηση συμπερασματικών εννοιών από την αναδίφηση στα επισυμβαίνοντα στην διεθνή γεωπολιτική σκακιέρα, τα οποία αφορούν την χώρα μας, «υπό το πρίσμα των Ευρωπαϊκών και Υπερατλαντικών μας σχέσεων, αλλά και των εξελίξεων στην ευρύτερη περιοχή γεωστρατηγικού ενδιαφέροντος της Ελλάδας». Η επιλογή του θέματος προφανώς και δεν είναι τυχαία, αφού οι τρέχουσες εξελίξεις ή διεργασίες υπό την σκέπη του διεθνούς παράγοντα αλλά και περιφερειακών δυνάμεων, είναι συνεχείς και ταχύτατες. Δείγματα γραφής μπορούν να αναζητηθούν για παράδειγμα, στην εκπεφρασμένη άποψη για μείωση του κόστους ασφάλειας του Ευρωπαϊκού χώρου για τις ΗΠΑ, τα πλήγματα με τη χρήση πυραύλων cruise εναντίον θέσεων του Συριακού καθεστώτος από ναυτικές δυνάμεις των ΗΠΑ στην Μεσόγειο θάλασσα, την ενίσχυση με βαρύ οπλισμό των Κούρδων του ΥPG της βόρειας Συρίας, την αλλαγή στάσης των ΗΠΑ έναντι του Ιράν αλλά και του Ρωσικού παράγοντα, εκ παραλλήλου με την αποστολή αντιβαλλιστικών συστημάτων και την συσσώρευση ναυτικών δυνάμεων των ΗΠΑ στην νότια πλευρά της Κορεατικής χερσονήσου, παρά τις ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

Κινεζικές αντιδράσεις. Οι δράσεις αυτές είναι μερικές μόνο από τις διπλωματικές ή στρατιωτικοπολιτικές ενέργειες της νέας Αμερικανικής ηγεσίας, που επηρεάζουν την παγκόσμια γεωπολιτική φορά των πραγμάτων, σε συνδυασμό με τις τάσεις απομονωτισμού ή προστατευτισμού της αμερικανικής οικονομίας. Στην αντίπερα όχθη, η Ευρώπη προσπαθεί να βρει τον βηματισμό της υπό την σκιά των τρομοκρατικών ενεργειών ή απειλών του ISIS, των οικονομικών ατελειών ή της κρίσης χρέους χωρών Ευρωζώνης όπως η χώρα μας, αλλά και των μεταναστευτικών ροών που δημιούργησαν οι εξελίξεις στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Ταυτόχρονα η αλλαγή σκυτάλης στις ηγεσίες μεγάλων Ευρωπαϊκών κρατών όπως η Γαλλία, οι αναμενόμενες εκλογές σε άλλα κράτη όπως η Γερμανία και η Βρεττανία, οι ευθείες απειλές ή λεκτικές αντιπαραθέσεις αξιωματούχων της γείτονος μετά την επικράτηση στο δημοψήφισμα του Απριλίου του κυρίου Ερντογάν, η συνέχιση της υποφώσκουσας Ουκρανικής κρίσης, αλλά και η αναβίωση εθνικισμών και μεγαλοϊδεατισμών στην χερσόνησο του Αίμου όπως στην περιοχή των Σκοπίων και του Κοσσόβου, συνθέτουν ένα νέο σκηνικό, αναδιαμόρφωσης της υφισταμένης γεωπολιτικής κατάστασης στην περιοχή μας. Όλα αυτά βέβαια, με την παρατήρηση ότι στα Ελληνοτουρκικά συνεχίζεται η προσπάθεια γκριζοποίησης ή αμφισβήτησης των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων σε νησιωτικές ή θαλάσσιες περιοχές Αιγαίου, σε πλήρη αντίθεση με κάθε έννοια νομιμότητας, αναδεικνύοντας την υποκρυπτόμενη έμμεση αμφισβήτηση Διεθνών συνθηκών αλλά και του Διεθνούς Δικαίου. Τέλος η χώρα μας παρά την υφιστάμενη οικονομική κρίση συνεχίζει να ανήκει

μαζί με την Κύπρο σε ένα τόξο σταθερότητας και ασφάλειας στον νότο της Ευρώπης, στο οποίο συνεισφέρουν και άλλα κράτη όπως το Ισραήλ. Κυρίες και Κύριοι,

Έ

χοντας ως κεντρικό οδηγό τον τίτλο της ημερίδας οι τρείς εκλεκτοί ομιλητές μας θα αναπτύξουν περαιτέρω το θέμα με επιμέρους αντίστοιχα, τα οποία κατά σειρά παρουσιάσεως τους από τους εισηγητές, έχουν ως εξής: - Ο Δρ Κωνσταντίνος Μελάς, Καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου στον της Τομέα Διεθνούς Χρηματοοικονομικής και Τραπεζικής με θέμα: «Η (γεω)οικονομική πλευρά των Ελληνικών προβλημάτων υπό το πλαίσιο των σχέσεων ΗΠΑ- Γερμανίας».

- Ο Δρ Γεώργιος Φίλης, Καθηγητής στο Deree και επισκέπτης καθηγητής στην ΣΕΘΑ με θέμα «Εξελίξεις στον υδάτινο άξονα Εύξεινος Πόντος-Στενά Βοσπόρου και Ελλησπόντου – Αιγαίο - Ανατολική Μεσόγειος: O ρόλος του Ελληνισμού σε ένα μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό περιβάλλον».

- Ο Στρατηγός ε.α. Κωνσταντίνος Γκίνης, επίτιμος Α/ΓΕΣ: με επιμέρους θέμα: «Η Ελλάδα και η πολιτική των ΗΠΑ και της Ευρώπης στα Βαλκάνια». Επιτρέψτε μου πριν τελειώσω, να απευθύνω ένα θερμό χαιρετισμό στους σπουδαστές των Παραγωγικών Σχολών των ΕΔ και Σωμάτων Ασφαλείας, που κοσμούν με την παρουσία τους τις εκδηλώσεις μας για μία ακόμη φορά. Παράλληλα θα ήθελα να απευθύνω τις θερμότατες ευχαριστίες μας προς τον πρόεδρο του Συνδέσμου Αποφοίτων της Σχολής Ικάρων (ΣΑΣΙ) και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του ΣΕΕΘΑ Αντιπτέραρχο ε.α. Γεωργούση Ευάγγελο, για την επισταμένη συνεισφορά του ΣΑΣΙ στην πραγματοποίηση της σημερινή μας εκδήλωσης τον οποίο και παρακαλώ να λάβει τον λόγο για τον συντονισμό της σημερινής μας ημερίδας.

32

Εισήγηση Συντονιστού κ. Γεωργούση Ευαγγέλου, Απτχου (Ι) ε.α.

Μ

ε την σειρά μου να σας καλωσορίσω στην αποψινή Ημερίδα που ο Σύνδεσμος Επιτελών Εθνικής Άμυνας διοργάνωσε με την συνδρομή και του Συνδέσμου Αποφοίτων Σχολής Ικάρων, του οποίου έχω την τιμή να είμαι Πρόεδρος του ΔΣ. Θέλω να επισημάνω ότι και οι δύο Σύνδεσμοι σε εθελοντική πάντα βάση λειτουργούντες και σύμφωνα με τις καταστατικές τους προβλέψεις, παρακολουθούν την εσωτερική, την περιοχική, αλλά και παγκόσμια επικαιρότητα, στον βαθμό που αυτό είναι δυνατόν, και εφόσον κρίνουν ότι αυτή παρουσιάζει εθνικό ενδιαφέρον, ή επιδρά επί των εθνικών συμφερόντων, δημιουργούν εστίες και αφορμές παράθεσης και ανταλλαγής απόψεων, όπως η αποψινή. Φυσικά δεν θα ισχυρισθούμε ότι εδώ θα ακούσετε την απόλυτη αλήθεια ή την κάλλιστη λύση. Εξ άλλου, κατά την άποψη μας, ίσως τέτοιες, για τα θέματα που εξετάζουμε, να μην υπάρχουν. Ικανοί, έμπειροι και καταξιωμένοι ομιλητές θα παρουσιάσουν θέσεις, απόψεις, όπως και στοιχεία τα οποία στον κάθε έναν από εμάς θα δώσουν ‘’τροφή’’ για σκέψεις και προβληματισμούς προς διαμόρφωση ατομικής στάσης ευθύνης. Στις δημοκρατίες υπάρχει η ατομική ευθύνη που δημιουργεί το τελικό συλλογικό αποτέλεσμα. Στη χώρα μας, νομίζω, τα τελευταία 40 και πλέον χρόνια, φαίνεται, εκ του αποτελέσματος, ότι πρέπει να υπάρξει σχετικός προβληματισμός για αυτή την ευθύνη. Έτσι εκτιμώ ότι δεν έχετε καμία απορία για την επιλογή του αποψινού θέματος προς αναλυτική προσέγγιση ορι-

σμένων παραμέτρων αυτού. Η Ευρώπη, μετά από μία σχετικά μακρά περίοδο ειρηνικής ανάπτυξης, βρίσκεται μετά την διάλυση της Σοβιετική Ένωσης και για πάνω από 25 χρόνια, σε μία κατάσταση απροσδιόριστου προσανατολισμού. Για μία περίοδο, κράτη της και όχι η συλλογική της έκφραση, προκειμένου να δημιουργήσουν νέες περιοχικές σφαίρες επιρροής, ανέπτυξαν πρωτοβουλίες στην επαναχάραξη συνόρων και στην δημιουργία νέων κρατών στην θέση της Γιουγκοσλαβίας. Η Ρωσία, σχετικά σύντομα, ξαναβρήκε το μερίδιο γεωπολιτικής ισχύος και κατ’ επέκταση επιρροής που η ίδια πιστεύει ότι της αναλογεί και δημιούργησε νέα δεδομένα στην Ουκρανία και τον Εύξεινο Πόντο. Η Ε.Ε, η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, φαίνεται ότι μέχρι σήμερα πιστεύει πως στη βάση μιας προτεσταντικής πειθαρχίας μπορεί να εκμεταλλεύεται τα πλεονεκτήματα του καπιταλιστικού συστήματος και της παγκοσμιοποίησης, χωρίς μεγάλη έμφαση στην κοινή άμυνα και ασφάλεια, αλλά και στην εξωτερική πολιτική. Πίσω από τον τύπο των Συνθηκών που την διέπουν δεν ακούει, δεν βλέπει και δεν αντιδρά απέναντι στις ευθείες απειλές κατά ευρωπαϊκού εδάφους από τρίτη χώρα. Τα τελευταία όμως γεγονότα, όπως το Brexit, οι μεταναστευτικές ροές, και τα μεγάλα κρατικά χρέη αρκετών χωρών σε συνδυασμό με τις αντιδράσεις των λαών της, απαιτούν λύσεις. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού ο παραδοσιακός αμυντικός σύμμαχος της Ε.Ε, αλλά εμπορικός ανταγωνιστής σε πολλούς τομείς, ΗΠΑ, με την νέα κυβέρνηση ενδέχεται να αναθεωρήσει θέσεις και πολιτικές ορισμένες των οποίων για τους ευρωπαίους εθεωρούντο σταθερές. Όπως το κόστος για την άμυνα της Ευρώπης, για παράδειγμα. Στην περιοχή της Μέσης Ανατο-

λής και Βορείου Αφρικής η αστάθεια τα τελευταία χρόνια είναι σταθερή. Χώρες αναζητούν σταθερά κυβερνητικά σχήματα για να δημιουργήσουν τυπικές κρατικές οντότητες. Η Αίγυπτος προσπαθεί να σταθεροποιήσει την οικονομία της και να συγκρατήσει μεταναστευτικές ροές. Στη Συρία ο εμφύλιος συνεχίζεται με την εμφανή πλέον εμπλοκή ισχυρών παικτών παγκόσμιας εμβέλειας, αλλά και περιοχικών, όπως η Τουρκία και το Ιράν, αλλά και το Ισραήλ εμμέσως. Το ενδεχόμενο ύπαρξης αυτόνομης κουρδικής οντότητας στα όρια στης Συρίας έχει υψηλές πιθανότητες, γεγονός που σε συνδυασμό με την ήδη υφιστάμενη αντίστοιχη (Κουρδική οντότητα) στο βόρειο Ιράκ θα δημιουργήσει νέα γεωστρατηγικά και γεωπολιτικά δεδομένα στη περιοχή. Το Παλαιστινιακό δεν φαίνεται να οδεύει προς σταθερή και βιώσιμη λύση. Στο Θέμα της Κύπρου η Τουρκία κάθε πρόταση που κάνει για λύση, είναι στην βάση της διατήρησης του ελέγχου επί της νήσου. Η Τουρκία βρίσκεται στο κέντρο μιας ιστορικής φάσης πολιτικής και κοινωνικής μετεξέλιξης. Το κεμαλικό κατεστημένο που είχε την βάση του στο κίνημα των νεοτούρκων, στις αρχές του 20ου αιώνα, παραδίδει τη θέση του με τριγμούς, στις αρχές του 21ου, σε μία νέα πολιτική οντότητα σουνιτικών ισλαμικών αρχών, αλλά διατηρώντας πλήρως τα εθνικιστικά χαρακτηριστικά. Η απειλή κατά της Χώρας μας και της Κύπρου, είναι ευθεία και απροκάλυπτη. Βλέπουμε την ναζιστική θεωρία περί ζωτικού χώρου σε μία τουρκική εκδοχή την οποία ο κύριος Νταβούτογλου την έχει περιγράψει ως ‘’.. αναντιστοιχία γεωλογικών και γεωπολιτικών δεδομένων με το ισχύον κυριαρχικό καθεστώς στο Αιγαίο.. ’’. Στο πλαίσιο αυτής της περιοχικής εικόνας, της οποίας το γενικό περίγραμμα σας έδωσα, θα τοποθετηθούν οι διακεκριμένοι ομιλητές μας. Ας τους δώσουμε τον λόγο. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

33

Η (γεω)οικονομική πλευρά των Ελληνικών προβλημάτων υπό το πλαίσιο των σχέσεων ΗΠΑ- Γερμανίας Υπό Δρ Κωνσταντίνου Μελά, Καθηγητού του Παντείου Πανεπιστημίου στον Τομέα Διεθνούς Χρηματοοικονομικής και Τραπεζικής

Ε

ίναι γνωστόν, ότι, σε κάθε κοινωνία, ιστορικά προσδιορισμένη, το κυρίαρχο κοινωνικό πεδίο (θρησκεία, πολιτισμός, οικονομία κτλ) αναπτύσσει τη δική του μορφή λόγου επιδιώκοντας την ιδεολογική ηγεμονία και κατά κανόνα την αποκτά. Το κυριότερο χαρακτηριστικό του καπιταλισμού είναι προφανώς το γεγονός ότι το πεδίο οικονομία και πολύ περισσότερο τα οικονομικά κριτήρια τοποθετούνται σε θέση κεντρική και ανάγονται σε ύψιστη αξία της κοινωνικής ζωής. Η βασική απόρροια αυτής της θέσης, είναι η άποψη ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες χρειάζεται να αξιολογηθούν από την οικονομική τους διάσταση και σύμφωνα με τα οικονομικά κριτήρια, με όρους χρηματικούς. Το ότι τα οικονομικά συμφέροντα καταλαμβάνουν κεντρική θέση για τον άνθρωπο της νεότερης εποχής αναφέρεται σε γραπτά του τέλους του 18ου αιώνα1. Αν στις προηγούμενες κοινωνίες το οικονομικό δεν λαμβάνεται υπόψη παρά μόνο περιθωριακά, αυτό δεν οφείλεται στο ότι η σκέψη ήταν λιγότερο προηγμένη ή ότι απουσίαζε το οικονομικό υλικό αλλά στο ότι το οικονομικό δεν είχε ακόμη συγκροτηθεί ως ξεχωριστή «αυτόνομη» στιγμή της ανθρώπινης δραστηριότητας.

1 A.Ferguson: An Essay on the History of Civil Society. I967 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

Το «επιστημολογικό» status της οικονομικής, οι προκείμενες, οι θεωρητικές αφαιρέσεις και οι λογικές αποφάνσεις, λειτουργώντας αυτόνομα σε σχέση με τις υπόλοιπες «κοινωνικές στιγμές», δηλώνεται από τους οικονομολόγους, ότι επιτρέπει ένα συγκεκριμένο τρόπο προσδιορισμού της οικονομικής ισχύος. Προκύπτει στο σημείο αυτό το γενικό ζήτημα της διερεύνησης της σχέσης που διέπει την πολιτική2 και την οικονομία και ειδικότερα ο τρόπος κατανόησης της οικονομίας υπό το πρίσμα του παράγοντα της ισχύος. Θα ξεκινήσουμε με μία γνωστή αλλά άκρως σημαντική παρατήρηση. Η μελέτη των οικονομικών δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από εκείνη της πολιτικής3. Όπως υπογραμμίζει ο AmartyaSen4 η Οικονομική έχει δύο προελεύσεις που και οι δύο έχουν σχέση με την πολιτική: την «ηθική» η οποία ανάγεται τουλάχιστον μέχρι τον Αριστοτέλη5 και την «μηχανική» η οποία ανάγεται μέχρι τον Ινδό Καουτίλυα6. Και στις δύο προσεγγίσεις η πολιτική θεωρείται ως ανώτερη «τέχνη». Η πολιτική πρέπει να χρησιμοποιεί για την εξυπηρέτηση των σκοπών της τις 2 Κ. Μελάς, Ισχύς και Οικονομία , μια σχέση προς διερεύνηση. Κέντρο Διεθνούς Πολιτικής Θεσσαλονίκης, 2007.

3 Η αδυναμία αυτονόμησης της οικονομίας από την πολιτική αναπτύσσεται διεξοδικά στο Κώστας Μελάς, Η Ατελέσφορη Επιστήμη, Εκδόσεις Ευρασία 2013.

4 A.Sen: Για την Ηθική και την Οικονομία. Καστανιώτης 2000.

5 Αριστοτέλης: Ηθικά Νικομάχεια. Κάκτος 2001.

6 Καουτίλυα: Arthasãstra. Αγγλικήμετάφραση: Shama Sastry,R.: Kautilya’s Arthasãstra.,Mysore Printing and Publishing House. 1967.

υπόλοιπες «πρακτικές επιστήμες» στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η οικονομική. Σύμφωνα με την πρώτη προσέγγιση, η Οικονομία είναι μέρος της Ηθικής Φιλοσοφίας. «Δοθέντος δε ότι η πολιτική χρησιμοποιεί τάς λοιπάς πρακτικάς επιστήμας και πλήν τούτου νομοθετεί τι πρέπει να πράττωμεν και τι να αποφεύγωμεν, ίσως ο σκοπός, τον οποίον επιδιώκει εμπερικλείει τον σκοπόν των άλλων, ώστε πιθανόν αυτό να είναι το ανθρώπινον αγαθόν». Παράλληλα στη «μηχανική» προσέγγιση η οικονομία εστιάζεται στη διαχείριση που υποβοηθά την τεχνική διάσταση της πολιτικής. Το συμπέρασμα της αδυναμίας αυτονόμησης της «Οικονομίας» από τους κοινωνικούς παράγοντες και τους παράγοντες ισχύος και συνεπώς και του «πρωτείου» της, μας οδηγεί στην ανατροπή της αντίληψης που αποκλίνει σημαντικά από το απλοϊκό εκείνο σχήμα, σύμφωνα με το οποίο η οικονομία, προοδεύοντας αυτόνομα, παράγει μέσα άσκησης βίας και αυτά κατόπιν υπηρετούν τους σκοπούς της ισχύος7. Το ότι οι παράγοντες ισχύος βρίσκονται σε συνεχή σχέση αλληλεξάρτησης με τους οικονομικούς παράγοντες αυτό είναι απολύτως αποδεκτό. Οι παράγοντες ισχύος αναντίρρητα εξαρτώνται από την οικονομική ισχύ. Όμως το καίριο ερώτημα σ’ αυτή την περίπτωση είναι το ακόλουθο: οι παράγοντες ισχύος, κυρίως όσοι περιλαμβάνονται στους μηχανισμούς βίας και καταπίεσης, παράγονται και τελειοποιούνται απλώς και μόνο επειδή 7 Π.Κονδύλης: Θεωρία του Πολέμου. Θεμέλιο 1997. Σελίδα 205.

34 αυτό το καθιστά δυνατό το διαθέσιμο τεχνικοοικονομικό δυναμικό ή αν η κατά το δυνατόν άφθονη και τελειότερη παραγωγή τους φαίνεται επιβεβλημένη επειδή η ισχύς θέτει σκοπούς που μόνο χάρη σ’ αυτούς οι μηχανισμοί βίας μπορούν να πραγματωθούν. Όπως σημειώνει ο Κονδύλης8, αν η παραγωγή αυτή γίνεται εν όψει σκοπών ισχύος, βεβαίως με τη βοήθεια του τεχνικοοικονομικού δυναμικού, τούτο μας παραπέμπει ήδη σε εντελώς άλλη προβληματική θεώρησης των γεγονότων. Η πολιτική της ισχύος, με την προβληματική αυτή, ευρίσκεται τώρα στο καθοριστικό επίπεδο της σχέσης αλληλεξάρτησης με τους τεχνικοοικονομικούς παράγοντες και τους καθοδηγεί στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων της. Επομένως η πραγματική συνύφανση του παράγοντα ισχύος με την τεχνικοοικονομική εξέλιξη ανατρέπει ολοκληρωτικά το γνωστό σκηνικό που η φιλελεύθερη οικονομική (αλλά και μαρξιστική σκέψη, παρά τις παράπλευρες τοποθετήσεις τόσο του Μαρξ όσο και του Ένγκελς), έχει στήσει, και μας καλεί στην αναθεώρηση των κριτηρίων σύμφωνα με τα οποία κρίνεται η οικονομική ισχύς και αποτελεσματικότητα., θεωρώντας την οικονομία όχι πλέον ως αυτόνομο σύστημα, αλλά ενταγμένη στο κοινωνικό πλαίσιο που τις ορίζουσές του καθορίζουν πρωταρχικά οι παράγοντες της ισχύος. Αν λοιπόν στις προκείμενες που στηρίζουν την οικονομική «επιστήμη» εισαχθεί η ισχύς καταρρέει το επιστημολογικό πλαίσιο που υποβαστάζει την οικονομία. Η κατάρρευση οφείλεται στο ότι η Οικονομική στηρίζεται αναπόδραστα στη θέση «της αρμονίας των συμφερόντων» των συμμετεχόντων9. Ως εκ τούτου οποιαδήποτε υποψία εισαγωγής ισχύος στις προκείμενες ισοπεδώνει το σύστημα. Υπό την έννοια αυτή η οικονομική θεωρείται εγγενώς ειρηνική, βά8 Π.Κονδύλης: Θεωρία του Πολέμου. Θεμέλιο 1997. Σελίδα 204.

9 G.Myrdal: Το Πολιτικό Στοιχείο στην Οικονομική Θεωρία. Παπαζήση 1985.

σει του τρόπου δόμησης του επιστημολογικού πλαισίου στο οποίο στηρίζεται. Το ότι αυτό πόρρω απέχει της πραγματικότητας είναι πασιφανές. Αυτό που υποστηρίζουμε είναι ότι η θεμελιώδης έννοια ανάλυσης της ανθρώπινης ιστορίας και κοινωνίας είναι η ισχύς. Ακριβώς, όπως σημειώνει ο Russell10, με τον ίδιο τρόπο που η ενέργεια είναι η θεμελιώδης έννοια της φυσικής. Οι νόμοι της κοινωνικής δυναμικής είναι νόμοι που μπορούν να διατυπωθούν μόνο με αναφορά στην ισχύ. Οι ορθόδοξοι οικονομολόγοι αλλά και οι αντίστοιχοι μαρξιστές κάνουν λάθος όταν υποθέτουν ότι το οικονομικό συμφέρον μπορεί να θεωρηθεί θεμελιώδες κίνητρο στην κίνηση των ανθρώπινων κοινωνιών.

Σ

τη σημερινή φάση εκδίπλωσης του καπιταλισμού με χαρακτηριστικά την παγκοσμιοποίηση, τη μαζικοδημοκρατία και το πολιτιστικό μεταμοντερνισμό11 η πρωτοκαθεδρία της οικονομίας είναι εμφανής. Όμως προσοχή: «πίσω από τη μετατροπή της πολιτικής σε οικονομία, όπως την είδαμε να συντελείται στην εποχή της μαζικής δημοκρατίας, διαγράφεται συνεχώς η δυνατότητα πολιτικοποίησης της οικονομίας. Αν η οικονομία είναι η επιταγή και η ειμαρμένη των καιρών, τότε η επιδίωξη ισχύος, δηλαδή ο αγώνας για την εδραίωση ή αλλαγή ορισμένων σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων, υποχρεωτικά θα ανοίξει το δρόμο της μέσα από την οικονομία. Είναι λογικό και ανθρωπολογικό σφάλμα να ταυτίζεται η επιδίωξη ισχύος με την πολιτική, νοούμενη ως κάτι εξωοικονομικό, και από την έκλειψη της δεύτερης να συμπεραίνουμε ή να αναμένουμε τον αναπόφευκτο αφανισμό της πρώτης.»12. Δηλαδή, η σημασία της οικονομί10 B.Russell: Ισχύς. Ευρασία 2001.

11 Για τα ζητήματα αυτά δες: Κ. Μελάς – Γ. Παπαμιχαήλ, Το Ανυπόφορο Βουητό του Κενού, Εκδόσεις Αγγελάκη 2017.

12 Π. Κονδύλης, Πλανητική Πολιτική μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, Εκδόσεις Θεμέλιο 1992, σ.39

ας ολοένα και αυξάνει σε σημείο κατά το οποίο αποτελεί το πλέον σημαντικό μέσο προς την πορεία απόκτησης ισχύος και διαμόρφωσης των ανθρωπίνων και κατ’ επέκταση διακρατικών σχέσεων. Ο εν λόγω σκοπός της διαμόρφωσης και αναδιαμόρφωσης διακρατικών σχέσεων συνιστά αναμφίλεκτα ένα πολιτικό φαινόμενο. Για τους παραπάνω λόγους, όχι μόνο δεν χρειάζεται η υποτίμηση της οικονομικής ισχύος αλλά αντιθέτως απαιτείται η αναγνώριση της ως σημαντικότατου παράγοντα για την απόκτηση της πολιτικής ισχύος. Οι υλικοί παράγοντες ισχύος αποτελούν «οικονομικά αγαθά». Είναι μέρος της παραγωγικής διαδικασίας. Η κατοχή τους προϋποθέτει την παραγωγή τους και ως εκ τούτου τη δημιουργία των απαραίτητων συνθηκών που θα επιτρέψουν την δυνατότητα να παραχθούν. Η πρώτη εξ αυτών είναι η λήψη απόφασης για την παραγωγή τους. Η απόφαση αυτή λαμβάνεται κάτω από το βάρος των σκοπών ισχύος και υπό πολιτική «πίεση» για την εξυπηρέτηση των σκοπών αυτών. Η απόφαση σηματοδοτεί την ενίσχυση των κλάδων της παραγωγής που έχουν άμεση ή και παράπλευρη σχέση με τους υλικούς παράγοντες ισχύος. Οι υλικοί παράγοντες ισχύος στη σύγχρονη εποχή έχουν άμεση σχέση με την υψηλή τεχνολογία και τη βιομηχανική τεχνολογία αιχμής οι οποίες καθίστανται ως εκ τούτου πολιτικά αναγκαίες. Τα παραγόμενα της υψηλής τεχνολογίας είναι προϊόντα και συνεπώς οικονομικά αγαθά. Τα οικονομικά αγαθά, αξιολογούνται από την χρήση τους στην εξυπηρέτηση των αναγκών του θεσμικού υποκειμένου στο οποίο ανήκουν. Αυτές αφορούν ανάγκες υποστήριξης της ισχύος και διεύρυνσης – αναπαραγωγής του οικονομικοπαραγωγικού συστήματος. Προσοχή όμως οι παραγωγικές ανάγκες υποστήριξης της ισχύος συνυφαίνονται ουσιωδώς, αποτελούν οργανικό μέρος του παραγωγικοσυναλλακτικού κυκλώματος. Δεν λειτουργούν a se, ούτε απλά ως συμπλήρωμα στο γενικότερο οικονομικό σύστημα. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

35 Επίσης οι παράγοντες ισχύος (υλικοί και άυλοι) επιτρέπουν τον καθορισμό των κανόνων του παιχνιδιού και της οικονομίας εκτός των άλλων κατά τρόπο επωφελή στο συγκεκριμένο θεσμικό υποκείμενο. Με τον τρόπο αυτό το θεσμικό υποκείμενο επωφελείται ως προς το ότι αυξάνονται οι δυνατότητες απομύζησης του παραγόμενου παγκοσμίου πλεονάσματος.13 Χρειάζεται όμως προσοχή στο σημείο αυτό: η πολιτική της ισχύος εκτός των ρυθμίσεων των «κανόνων του παιχνιδιού» με τις συνέπειες που είπαμε προηγουμένως, γεγονός που επιτυγχάνεται με την προσαρμογή στο ήδη υπάρχον πεδίο λειτουργίας της οικονομίας, μπορεί να επιφέρει μεταλλαγές και στον υπάρχοντα και λειτουργούντα τρόπο παραγωγής των διαφόρων υπολοίπων χωρών. Στο παρελθόν οι Εμπορικοί και Αποικιακοί πόλεμοι του 19ου αιώνα αποτελούν επίσης ένα άριστο παράδειγμα. Ένα εξίσου ικανοποιητικό παράδειγμα συνιστά η δημιουργία του φεουδαλισμού υπό την επίδραση της Γερμανικής κατάκτησης. Η Παγκοσμιοποίηση αποτελεί στη σημερινή εποχή αδιάψευστο μάρτυρα αυτής της κατάστασης. Το αμερικανικό οικονομικό υπόδειγμα εξαπλώνεται παγκοσμίως, φυσικά με τις απαραίτητες προσαρμογές και τις υβριδιακές μεταμορφώσεις. Η οικονομία, αντικατοπτρίζει τη συνέχιση της ύπαρξης του συγκρουσιογενούς διεθνούς σκηνικού και της εκδήλωσης ανταγωνιστικών σχέσεων υπό το μανδύα του οικονομικού και εμπορικού ανταγωνισμού. Με άλλα λόγια, υπό οικονομικούς όρους, ο συγκρουσιογενής χαρακτήρας του διεθνούς συστήματος ανάγεται πλέον στο επίπεδο χρήσης οικονομικών μέσων προς επίτευξη στρατηγικών σκοπών και το εθνικό συμφέρον υλοποιείται υπό τη συγκεκριμένη πραγματικότητα. Οι οικονομικού χαρα13 Η αγορά ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου αποτελεί αδιάψευστη μαρτυρία για την αποτελεσματικότητα της πολιτικής ισχύος που διαμόρφωσε η δημόσια εξουσία των ΗΠΑ χρησιμοποιώντας την οικονομία για σκοπούς ισχύος. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

κτήρα συντελεστές ισχύος περιλαμβάνουν «τις πρώτες ύλες, τον πληθυσμό, τη βιομηχανική δυνατότητα, καθώς και το επίπεδο της επιστημονικής και της τεχνολογικής ανάπτυξης και καινοτομίας». Η έννοια της οικονομίας, υπό αυτή την έννοια, αποτελεί την πλέον απτή απόδειξη συνύπαρξης της πολιτικής και της οικονομίας, καθότι αποκρυπτογραφεί την οικονομική ισχυροποίηση ως πυλώνα πολιτικής και στρατηγικής υπεροχής και προς τούτο, τίθεται στο επίκεντρο πολιτικής συμπεριφοράς και της στρατηγικής σκοποθεσίας ενός κρατικού δρώντα.

Τ

ις τελευταίες δεκαετίες, ο Ελληνικός στρατηγικός σχεδιασμός βασίστηκε πάνω σε δύο πολύ ισχυρούς πυλώνες. Από τη μία, στον πυλώνα ασφάλειας ΗΠΑ – ΝΑΤΟ και από την άλλη και πιο πρόσφατα, στον πυλώνα οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας ΕΕ - Γερμανία. Οι δύο αυτοί πυλώνες στηρίζουν τον ευρύτερο ευρωατλαντικό χώρο, μέρος του οποίου αποτελεί η Ελλάδα. Η εμπειρία έδειξε, πως ΝΑΤΟ και ΕΕ, δεν απετέλεσαν ιδανικά εργαλεία για τα Ελληνικά συμφέροντα. Εντούτοις λειτούργησαν σε ορισμένες περιπτώσεις σχετικά ικανοποιητικά και σε άλλες εντελώς επιβαρυντικά για την χώρα. Δεν χρειάζεται να αναφερθώ σε συγκεκριμένα παραδείγματα. Σήμερα, οι σχέσεις ΗΠΑ – Γερμανίας καθώς και οι σχέσεις ΝΑΤΟ – ευρωπαϊκών κρατών φαίνεται πως αλλάζουν. Από τη μία, η Γερμανία προκλητικά εξακολουθεί να ασκεί μια νέο – μερκαντιλιστική πολιτική με κύριο γνώμονα το ίδιον συμφέρον, θέτοντας σε κίνδυνο το σχέδιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης το οποίο της είχε ανατεθεί από τις ΗΠΑ, μετά την ενοποίηση της. Απαιτεί να πλη-

ρώνουν άλλοι, αδιάφορο αν πρόκειται για ατυχείς ευρωπαίους ή υπερατλαντικούς συμμάχους, και εκείνη μόνο να εισπράττει. Από την άλλη, η νέα διοίκηση στο Λευκό Οίκο προκλητικά αγνοεί τους βαθύτερους λόγους που ενώνουν ή οφείλουν να ενώνουν την Ευρώπη με τη Βόρεια Αμερική. Ταυτόχρονα, ενώ στις ΗΠΑ ο νέος Αμερικανός πρόεδρος θέτει το σύστημα της Ουάσιγκτον πρωτίστως στην υπηρεσία των συμφερόντων των Αμερικανικών Πολιτειών έναντι του παγκόσμιου συμφέροντος, σε μια αντίθετη πορεία και λογική, η Γερμανία ενδιαφέρεται πρωτίστως να προωθήσει τα δικά της ιδιαίτερα συμφέροντα στον κόσμο, αναλώνοντας και εξαντλώντας το Ευρωπαϊκό της κεφάλαιο. Με άλλα λόγια, ίσως να εμφανίζονται πλέον στον ευρωατλαντικό χώρο δύο ανταγωνιστικές δυνάμεις σε σύγκρουση συμφερόντων, την ίδια ώρα που και οι δύο στην ουσία προωθούν δύο διαφορετικά μοντέλα υπεράσπισης του εθνικού συμφέροντος, έναντι μιας κακώς δρομολογημένης, από τους προηγούμενους, παγκοσμιοποίησης. Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα στην πρόσφατη συνάντηση στην Ουάσιγκτον μεταξύ του νέου Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ και της Γερμανίδας Καγκελάριου Άγκελας Μέρκελ. Δεν υπήρξε καμιά σύγκλιση μεταξύ τους και αυτό, πιθανά, θα έχει επιπτώσεις στις ευρωατλαντικές δομές, για τις οποίες θα πρέπει να περιμένουμε. Όμως είμαστε από τώρα σε θέση να σκιαγραφήσουμε τις πιθανές εξελίξεις. Συγκεκριμένα:

Σ

ύμφωνα με την πρόσφατη διακήρυξη της Ρώμης (25.03.2017), φαίνεται ότι τελικά επιλέγεται, από τους αρχηγούς των χωρών της ΕΕ, το τρίτο σενάριο από τα πέντε που παρου-

36 σίασε ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, με τη νέα Λευκή Βίβλο. Το συγκεκριμένο σενάριο που επιγράφεται ως: Those who want more do more, (Εκείνοι που θέλουν περισσότερο, να κάνουν περισσότερο) αποτελεί ουσιαστικά το σενάριο πολλαπλών ταχυτήτων για την ΕΕ και την Ευρωζώνη, με βάση τις «συμμαχίες των προθύμων» σε συγκεκριμένους τομείς πολιτικής, όπως η άμυνα, η εσωτερική ασφάλεια, η φορολογία ή ορισμένα κοινωνικά θέματα. Πρόκειται για υιοθέτηση της στρατηγικής της PESCO (Permanent Structured Cooperation), σε διάφορους τομείς, με προεξάρχοντα αυτόν της άμυνας στον οποίο συζητείται έντονα μετά το BREXIT. Πρόκειται για την επιλογή της Γερμανίας, όπως είχε ήδη προαναγγείλει με διάφορους τρόπους η καγκελάριος Μέρκελ. Μάλιστα στη διακήρυξη υπάρχουν τέσσερις στόχοι για την επόμενη δεκαετίας, μεταξύ των οποίων, ο πρώτος στόχος της ΕΕ που θα επιχειρηθεί την επόμενη δεκαετία είναι ο ακόλουθος: «Μια ασφαλή και προστατευμένη Ευρώπη: μια Ένωση όπου όλοι οι πολίτες θα αισθάνονται ασφαλείς και θα μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα, όπου τα εξωτερικά μας σύνορα θα είναι ασφαλή, εφαρμόζοντας μια αποτελεσματική, υπεύθυνη και βιώσιμη μεταναστευτική πολιτική που θα σέβεται τα διεθνή πρότυπα· μια Ευρώπη αποφασισμένη να καταπολεμήσει την τρομοκρατία και το οργανωμένο έγκλημα». Γίνεται εύκολα αντιληπτή η άμεση σχέση μεταξύ της επιλογής του τρίτου σεναρίου και του πρώτου στόχου που τίθεται στην πρόσφατη Διακήρυξη των Αρχηγών της ΕΕ. Η παραπάνω επιλογή, με κύριο άξονα τα θέματα άμυνας και ασφάλειας, αποτελεί εδώ και αρκετό καιρό προτεραιότητα της κυβέρνησης Μέρκελ η οποία είχε προαναγγελθεί με διάφορους τρόπους καθώς γινόταν επιτακτική ανάγκη η προσαρμογή της γερμανικής εξωτερικής πολιτικής στα νέα πλανητικά δεδομένα. Η εκλογή του προέδρου Τραμπ επιτάχυνε τις παραπάνω διαδικασίες.

Τα καινούργια δεδομένα

Μ

ε τις Ηνωμένες Πολιτείες να εξαρτούν ολοένα και περισσότερο την εξωτερική τους πολιτική με την προσέγγιση της “ισορροπίας δυνάμεων”, βασιζόμενες περισσότερο στους περιφερειακούς φορείς για τη διαχείριση απειλών, οι μακροπρόθεσμες εγγυήσεις για την ασφάλεια των ΗΠΑ που υπήρξαν το σήμα κατατεθέν της Ευρωπαϊκής άμυνας από το 1945 δεν μπορούν πλέον να υπολογίζονται από το Βερολίνο. Με την εκλογή Τραμπ διαφαίνεται η επανεξέταση κύριων προσεγγίσεων της Αμερικανικής Στρατηγικής. Αυτό ήταν από καιρό αναμενόμενο. Ο Πρόεδρος Τραμπ, όσον αφορά την εθνική στρατηγική των ΗΠΑ, εμφανίζεται ως κύριος εκφραστής αναζήτησης νέων προσανατολισμών και προσεγγίσεων και αυτό είναι το κύριο ζήτημα της στρατηγικής θεωρίας τους επόμενους μήνες και χρόνια. Τίποτα δεν προδικάζεται αλλά θα ήταν λάθος εάν ως προς τους στρατηγικούς προσανατολισμούς των ΗΠΑ δεν υπογραμμίζεται η διαφορά μεταξύ μιας υπερεκτατικής πολιτικής και των διακηρύξεων της νέας προεδρικής διοίκησης, οι οποίες υποδηλώνουν αναζήτηση προϋποθέσεων ισορροπίας. Θα πρέπει να αναμένουμε πριν εκφραστούν τελεσίδικες εκτιμήσεις. Καθώς το ΝΑΤΟ εξακολουθεί να βρίσκεται σε φάση αναμονής για τον τρόπο που θα συνεχίσει να υπάρχει και καθώς αυξάνεται ολοένα και πιο πολύ το βάρος Ρωσίας, ως περιφερειακή πυρηνική δύναμη, η Γερμανία δείχνει να κάνει το πρώτο βήμα προς την καθιέρωση ενός νέου εθνικού και περιφερειακού πλαισίου ασφαλείας. Η συζήτηση στη Γερμανία για μια νέα, πιο διεκδικητική εξωτερική πολιτική που θα στηρίζεται σε μεγαλύτερο βαθμό στο στρατό της, δεν συνδέεται μόνο με τις ανησυχίες σχετικά με τη Ρωσία ή τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Γερμανία έχει αποδεχθεί ότι η μοναδική της επιλογή είναι η συσπείρωση της Ευρώπης, όμως, όπως έχει διαφανεί τα τελευ-

ταία έξι χρόνια, η επιτυχία της στο οικονομικό μέτωπο υπήρξε περιορισμένη ή και καταστροφική. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια οικονομική οντότητα, αλλά η οικονομία έχει μετατραπεί από συνδετικό στοιχείο σε φυγόκεντρο δύναμη. Θα πρέπει να εισαχθεί κάτι καινούργιο στο Ευρωπαϊκό πείραμα, αλλιώς η Ευρώπη μπορεί να αποσυντεθεί. Το Βερολίνο πιστεύει πως το να κρατηθεί ενωμένη η Ευρώπη, είναι κάτι που απαιτεί την πρόσθεση μια διαστάσεως που έχει έως τώρα παραβλεφθεί στις διαπραγματεύσεις της με την Ευρωπαϊκή Ένωση: Πολιτικο – Στρατιωτικές σχέσεις. Το να υψωθεί ανάστημα απέναντι στη Ρωσία, είναι κάτι που θα βρει ανταπόκριση στα έθνη της Κεντρικής Ευρώπης και η ανάληψη ενός πιο ενεργού ρόλου στο εξωτερικό θα καταστήσει το Βερολίνο ακαταμάχητο στο Παρίσι. Οι νύξεις της Γερμανίας ότι θα επεκτείνει τις διεθνείς στρατιωτικές επιχειρήσεις της, ιδιαίτερα στην Αφρική, αποτελούν ένα σαφές νεύμα προς τη Γαλλία, η οποία έχει εκφράσει επανειλημμένα την επιθυμία της για μια βαθύτερη στρατιωτική και πολιτική συνεργασία με τη Γερμανία. Αξίζει να σημειωθεί ότι, το πλησίασμα της Γερμανίας προς τη Γαλλία σε σύντομο χρονικό διάστημα θα μπορούσε να δημιουργήσει εντάσεις μεταξύ τους σε μακροπρόθεσμη βάση. Η Γερμανία δεν είναι ασφαλώς σε θέση να αναλάβει στρατιωτική δράση. Είναι σε θέση να προβάλει με κάποιο ασαφή τρόπο αυτή τη δυνατότητα, δημιουργώντας έτσι τις πολιτικές δυνάμεις που μπορούν να αποδυναμώσουν προσωρινά τις διαλυτικές τάσεις στην Ευρώπη. Το Βερολίνο πρέπει να κερδίσει χρόνο, κυρίως στην Κεντρική Ευρώπη, όπου η Ουγγαρία έχει αρχίσει μια ανεξάρτητη πορεία και παρακολουθείται προσεκτικά από τους υπολοίπους. Με τις Ηνωμένες Πολιτείες απρόθυμες να εμπλακούν, η Γερμανία είτε θα γίνει το αντίβαρο είτε θα αντιμετωπίσει τις συνέπειες. Αρχικά, οι ενέργειες της Γερμανίας φαινόταν συγκεχυμένες και ασυνήθιστες. Φαίνονται όμως πιο λογιΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

37 κές, αν σκεφτεί κανείς ότι το Βερολίνο αναζητά εναλλακτικά εργαλεία προκειμένου να διατηρήσει ενωμένη την Ευρώπη, καθώς επαναξιολογεί τη Ρωσία. Μέχρις στιγμής, οι προθέσεις της Γερμανίας έχουν αντιμετωπισθεί θετικά, κυρίως εκτός Γερμανίας, αλλά είναι σίγουρο ότι θα εμφανιστεί ξανά η ανησυχία πως ένα ισχυρότερο και πιο δυναμικό Βερολίνο θα αναδυθεί στην Ευρωπαϊκή ήπειρο και στην παγκόσμια σκηνή. Προς το παρόν πάντως, η Μέρκελ δεν φαίνεται να έχει άλλη επιλογή.

Η στροφή στην εξωτερική πολιτική της Γερμανίας

Μ

ε την προσφυγική κρίση να συνεχίζεται η γερμανική κυβέρνηση οδηγείται σε μια στροφή στην εξωτερική πολιτική της και στην πολιτική της για την εσωτερική ασφάλεια. Η Γερμανία αποχαιρετά το «Δόγμα Μέρκελ» και προωθεί την αναβάθμιση του ρόλου στις στρατιωτικές επιχειρήσεις στις εμπόλεμες ζώνες. Για χρόνια το «Δόγμα Μέρκελ» κυριαρχούσε στη Γερμανική εξωτερική πολιτική, σημειώνοντας πως βάσει αυτού του δόγματος το Βερολίνο επιδίωκε την εξωτερική ασφάλεια της χώρας μέσω των εξαγωγών των όπλων και των συνεργασιών, κυρίως σε επίπεδο στρατιωτικής εκπαίδευσης. Ο στόχος αυτής της πολιτικής, όπως η ίδια η καγκελάριος τον είχε εκφράσει σε ομιλία της το 2011, ήταν η ενίσχυση του ρόλου της Γερμανίας ως εγγυήτρια δύναμη για την ασφάλεια χωρών υψίστης στρατηγικής σημασίας. Με αυτή τη στρατηγική η Άγγελλα Μέρκελ εξασφάλιζε και τη μη εμπλοκή της Γερμανίας σε στρατιωτικές αποστολές στο εξωτερικό (ή τον περιορισμό αυτών). Τώρα όμως το Βερολίνο εγκαταλείπει το περίφημο «Δόγμα Μέρκελ» και έχει ήδη ξεκινήσει το σχεδιασμό νέων στρατιωτικών αποστολών, αλλά και την επέκταση όσων επιχειρήσεων βρίσκονται σε εξέλιξη, σε βαθμό που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί μέχρι πριν από λίγο καιρό. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

Ο «μεταμοντέρνος ειρηνισμός», αποτελεί εδώ και χρόνια ένα βασικό χαρακτηριστικό στην προσέγγιση της Γερμανίας στην εξωτερική πολιτική, όμως αυτό πλέον αλλάζει, με μεγάλη μερίδα των πολιτικών του Χριστιανοδημοκρατικού κόμματος να εκφράζουν την ελπίδα πως οι επιφυλάξεις των πολιτών σχετικά με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στο εξωτερικό θα αρθούν. Οι προσεγγίσεις των Σοσιαλδημοκρατών δεν διαφοροποιούνται ουσιαστικά. Η πρόθεση της Γερμανίας για αναπροσαρμογή της εξωτερικής πολιτικής βάσει της προσφυγικής κρίσης είναι σαφής και θα πρέπει να αναμένεται η συμμετοχή του Γερμανικού στρατού με ενισχυμένο ρόλο - σε περισσότερες επιχειρήσεις στο εξωτερικό. Η νέα κατεύθυνση φαίνεται να διέπεται από την παρακάτω ρήση: «Η Δημοκρατία και το κράτος δικαίου στις χώρες της κρίσης εξασθενούν και περνούν σε δεύτερη μοίρα. Αντ’ αυτού υπερισχύει η σταθερότητα ακόμη και αν αυτό σημαίνει υποστήριξη σε ολοκληρωτικά καθεστώτα». Η ανησυχία της Μέρκελ για την πολιτική που θα ακολουθήσει η κυβέρνηση Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι έκδηλη, εάν δηλαδή θα υλοποιήσει τις απειλές της για μείωση της παρουσίας στο έδαφος, εάν οι Ευρωπαίοι δεν κάνουν το καθήκον τους, ξοδεύοντας αναλογικά με τις ΗΠΑ για τον τομέα της άμυνας. Η Μέρκελ μάλιστα, αποκάλεσε «αφελές» το να πιστεύουν οι Ευρωπαίοι, ότι θα μπορούν στο διηνεκές να στηρίζονται σε ξένες «πλάτες» για την επίλυση των προβλημάτων ασφαλείας της «γειτονιάς» τους. Εν ολίγοις, μια Γερμανία που επί πολλά χρόνια σχεδόν αδιαφορούσε για τον τομέα των αμυντικών δαπανών, ξαφνικά δείχνει μεγάλη ανησυχία και δεν την κρύβει, προδίδοντας μια φοβία για την ασφάλεια της ίδιας της χώρας, η οποία όμως έπρεπε να έχει έρθει πολύ νωρίτερα, μια τρομακτική αποτυχία της ίδιας της Μέρκελ ως ηγέτη. Η ανησυχία της Μέρκελ όμως

επιτείνεται και από την επιλογή του Brexit που επέλεξε το Ηνωμένο Βασίλειο, με τη Μέρκελ να υπογραμμίζει ότι επείγει η μαζική ενίσχυση της αμυντικής συνεργασίας των υπολοίπων 27 κρατών-μελών. Η Μέρκελ φαίνεται πως ανακαλύπτει ή απλά συνειδητοποιεί τώρα, ποιος πρέπει να είναι ο πραγματικός πολλαπλασιαστής ισχύος που μπορεί να καταστήσει την Γερμανία περιφερειακή μεσαία δύναμη, όντας οικονομικά ηγέτιδα και «ατμομηχανή» της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την οποία όμως οδηγεί «στα βράχια», αφού σε όσα έκανε είχε μια κοντόφθαλμα «εθνοκεντρική» οπτική. Η πρακτική εφαρμογή του 3ου σεναρίου θα εμφανιστεί στο χώρο της άμυνας και της ασφάλειας. Μετά το Brexit, οι εξελίξεις στην άμυνα και την ασφάλεια της ΕΕ ήταν γρήγορες και καθοριστικές. Ο στόχος ήταν τριπλός. Από μία πρώτη πλευρά, έπρεπε να αντιμετωπιστεί το κενό που άφηνε η αποχώρηση της Βρετανίας. Από τη δεύτερη πλευρά, έπρεπε να γίνει προσπάθεια εγκλωβισμού της Βρετανίας στα αμυντικά σχέδια της ΕΕ, τη διετία που προβλέπουν οι συνθήκες ότι είναι απαραίτητη για την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων. Επίσης θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ο νέος τρόπος που θα χειρίζονταν η κυβέρνηση Τραμπ, το ΝΑΤΟ. Με τα δεδομένα αυτά εκπονήθηκαν δύο σχέδια. Το πρώτο από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης με την επωνυμία Security and Defense Implementation Plan - SDIP. Το δεύτερο από την Κομισιόν με την επωνυμία European Defense Action Plan-EDAP Τα σχέδια αυτά δημιουργούν τον πρώτο ενιαίο ευρωπαϊκό αμυντικό Π/Υ, γνωστό ως EU Defense Fund. Το EDF αναμένεται να στηριχθεί οικονομικά με πόρους από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, στην οποία πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες προσαρμογές. Η ενίσχυση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και το EDF της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και της έρευνας

38 και ανάπτυξης, θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Απώτερος στόχος είναι η δημιουργία μίας ενιαίας αμυντικής αγοράς, γνωστής ως EDTIB Όλα τα σχέδια αυτά θα τείνουν να ωθούν τα κράτη μέλη στη δημιουργία κοινών στρατιωτικών μονάδων βασισμένων στο εργαλείο της Μόνιμης Δομημένης Συνεργασίας, της Συνθήκης της Λισαβώνας. Επίσης, τα σχέδια αυτά τείνουν να αναδείξουν τη διακριτικότητα της στρατιωτικής παρουσίας της ΕΕ και στη σχετική αυτονόμηση των αποφάσεων από το ΝΑΤΟ. Η αποδοχή από τη Γερμανία του 2% για αμυντικές δαπάνες, μέσα στα πλαίσια της γενικής συμφωνίας που υπάρχει στο ΝΑΤΟ, δεν έγινε μόνο λόγω των πιέσεων της νέας κυβέρνησης στις ΗΠΑ. Γίνεται με τη προοπτική να δημιουργηθεί ένας ευρωπαϊκός πυλώνας-κάποιας μορφής-μέσα στο ΝΑΤΟ, ως αντιστάθμισμα της αμερικανικής ηγεμονίας στη Συμμαχία. Σε αυτό αναφέρεται η δήλωση της Μέρκελ κατά την πρώτη της συνάντηση με τον Τραμπ όταν αποδέχτηκε ότι η Γερμανία θα πρέπει να αυξήσει τις αμυντικές της δαπάνες στο 2,0% του ΑΕΠ αλλά συμπλήρωσε με νόημα ότι «υπάρχουν πολλοί τρόποι για να το επιτύχουμε».

Σ

ε παράλληλο βηματισμό με τα παραπάνω, επιταχύνονται οι συζητήσεις για την εμβάθυνση του σχηματιζόμενου καταμερισμού εργασίας στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη βάση και των νέων εξελίξεων στον χώρο της νέας τεχνολογίας (τεχνική ευφυΐα, ρομποτική κ.τ.λ), της γήρανσης του πληθυσμού και της μετανάστευσης. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες η Ελλάδα προορίζεται να μετατραπεί σε χώρα παροχής υπηρεσιών (μάλιστα χαμηλής τεχνολογικής εντάσεως) και σε χώρα – καταναλωτής τεχνολογικών και βιομηχανικών προϊόντων. Αν επιβεβαιωθούν οι παραπάνω πληροφορίες, η οικονομία της χώρας, αφενός θα παράγει θέσεις εργασίας χαμηλής τεχνολογικής εξειδίκευσης με χα-

μηλές αμοιβές εργασίας και αφ’ ετέρου θα εξαρτάται όλο και περισσότερο από τις εισροές του εξωτερικού. Θα συνεχίσει η μείωση της εργασίας ως ποσοστό στο ΑΕΠ και θα συνεχίσει να αυξάνει αντίστοιχα το μερίδιο των κερδών. Συγχρόνως η επιβαλλόμενη οικονομική πολιτική από την Γερμανία, στην τρέχουσα περίοδο, κάθε άλλο παρά βοηθά στην ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας η οποία σφαδάζει από το τεράστιο χρέος και από τη υψηλότατη ανεργία. Η τεράστια δαπάνη του δημοσίου και των νοικοκυριών για επιμόρφωση της νέας γενιάς, όχι μόνο δεν ανταμείβεται στοιχειωδώς, αλλά έχει αρχίσει να προκαλεί ένα δυσβάσταχτο κόστος για την οικονομία γενικότερα, από τη στιγμή που δεν υπάρχουν ούτε δημιουργούνται οι αντίστοιχες θέσεις εργασίας. Η Ελλάδα, δίχως σταθερή και τεχνολογικά αναβαθμισμένη οικονομία θα βρεθεί σε δύσκολη θέση να υποστηρίξει τη γεωστρατηγική της θέση. Χωρίς ενεργειακούς πόρους, χωρίς τεχνολογικά αναβαθμισμένη παραγωγή, με γηράσκοντα πληθυσμό (οι τελευταίες προβολές για το έτος 2060 κατεβάζουν τον πληθυσμό της χώρας στα 7,2 εκατομμύρια) σε ένα ρευστό και επικίνδυνο άμεσο περιβάλλον της Μέσης Ανατολής και των Βαλκανίων θα βρεθεί αντιμέτωπη με σοβαρά προβλήματα. Οι προσπάθειες που καταβάλλουν οι τελευταίες ελληνικές κυβερνήσεις για στενότερη συνεργασία με την Κίνα παρότι δίνουν ανάσα εμπιστοσύνης στην ελληνική οικονομία, εντούτοις δεν συνεισφέρουν στην τεχνολογική αναβάθμιση του παραγωγικού ιστού της χώρας. Ούτε και οι εξαγωγές των ελληνικών προϊόντων έχουν προχωρήσει σύμφωνα με τις αρχικές προσδοκίες. Συνεχίζουμε να έχουμε ελλείμματα στο εμπορικό ισοζύγιο.

Η

Γερμανία, μαζί με την Κίνα, αποτελούν τις δύο χώρες – στόχους, της νέας Διοίκησης Τραμπ, λόγω των υψηλών εμπορικών πλεονασμάτων που παρουσιάζουν οι δύο συγκεκριμένες χώρες.

Παρά τα όσα λέγονται, έχω την άποψη ότι η Διοίκηση Τραμπ, θα επιχειρήσει να «στριμώξει» την Γερμανία πρωτίστως, διότι προφανώς είναι πιο εύκολος αντίπαλος από την Κίνα. Ίσως να γίνουμε μάρτυρες όξυνσης του οικονομικού ανταγωνισμού μεταξύ των δύο χωρών κάτι που θυμίζει, κατά κάποιο τρόπο, τη σκληρή στάση απέναντι στην Ιαπωνία (Κυβέρνηση Miyazawa)της Διοίκησης Κλίντον στη Συνάντηση Κορυφής του Τόκιο το καλοκαίρι του 1993. Μεταξύ των αμερικανικών απαιτήσεων, που όλως παραδόξως είχαν ενσωματωθεί στο προτεινόμενο Πλαίσιο για μια νέα οικονομική εταιρική σχέση ΗΠΑ –Ιαπωνίας, περιλαμβάνονταν οικονομικές και θεσμικές μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα μείωναν σημαντικά το εμπορικό πλεόνασμα της Ιαπωνίας και θα αύξαναν τις εισαγωγές αμερικανικών μεταποιητικών αγαθών. Βεβαίως η οικονομική κατάσταση της Γερμανίας σήμερα δεν έχει καμία σχέση με την αντίστοιχη της Ιαπωνίας τη δεκαετία του 1990. Παρόλα αυτά έχω την άποψη ότι θα επιχειρηθεί κάτι παρόμοιο. Πρώτον, ο Τραμπ έχει καταστήσει σαφές ότι βλέπει τον κόσμο υπό το πρίσμα της οικονομίας. Εξελέγη με την υπόσχεση ότι θα διοικούσε τις ΗΠΑ σαν μια επιχείρηση. Επιτίθεται συχνά στην παγκοσμιοποίηση και στο ελεύθερο εμπόριο και δήλωσε ότι θα επαναδιαπραγματευτεί τη NAFTA και ήδη έχει βάλει τέλος στις διαπραγματεύσεις για την ΤΡΡ και την ΤΤΙΡ. Για τη Γερμανία, αυτό είναι εξαιρετικά προβληματικό. Η Γερμανία είναι χώρα «εξαγωγής παγκοσμίων πρωταθλητών”. Για χρόνια το οικονομικό μοντέλο της Γερμανίας έχει στηριχτεί στις εταιρίες που εξάγουν περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες στο εξωτερικό από αυτά που εισάγει η χώρα -η Γερμανία έχει εμπορικό πλεόνασμα 20 δισ. δολαρίων/μήνα με τον υπόλοιπο κόσμο, εκ των οποίων τα 6 δισ. δολάρια είναι με τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ από την άλλη πλευρά, έχουν το μεγαλύτερο εμπορικό έλλειμμα -το 2016 αυτό ανερχόταν σε 500 δισ. δολάρια. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

39 Ο Τραμπ, στη διάρκεια της κοινής συνέντευξης Τύπου με την Γερμανίδα Καγκελάριο Α. Μέρκελ, στην τελευταία της επίσκεψη στην Ουάσιγκτον, δήλωσε «θα έλεγα πως οι διαπραγματευτές της Γερμανίας έχουν κάνει καλύτερη δουλειά από αυτούς των ΗΠΑ. Αλλά ας ελπίσουμε ότι μπορούμε να το ισορροπήσουμε. Δεν θέλουμε νίκη, θέλουμε δικαιοσύνη. Το μόνο που θέλω είναι δικαιοσύνη”. Εκτός από την άγνοια -η Γερμανία δεν έχει καμία εμπορική συμφωνία με τις ΗΠΑ και εάν είχε, δεν θα διαπραγματευόταν με Γερμανούς, αλλά με διαπραγματευτές της ΕΕ- η δήλωση του Τραμπ αποκαλύπτει την άποψή του ότι η Γερμανία επωφελείται δυσανάλογα από το παγκόσμιο ελεύθερο εμπόδιο, μια θέση που μοιράζεται με την Κίνα. Θέλει να «εξισορροπήσει” αυτή τη σχέση, κυρίως μέσω της επιβολής ενός «φόρου προσαρμογής συνόρων”, επιβάλλοντας κυρώσεις σε κάθε επιχείρηση που δεν παράγει στις ΗΠΑ. Αυτοί οι φόροι δεν είναι ακόμη σε ισχύ -αλλά οι ΗΠΑ ήδη επιβάλλουν πρόστιμα, όπως εναντίον της Salzgitter: από τις 30 Μαρτίου, η δεύτερη μεγαλύτερη γερμανική εταιρεία παραγωγής χάλυβα έχει υποχρεωθεί να πληρώσει 22,9% δασμούς για «υποτιθέμενες;» πρακτικές ντάμπινγκ. Τέλος, οι «δεξιές» ιδεολογίες του περιβάλλοντος Τραμπ επικρίνουν τη Γερμανία για την προσφυγική της πολιτική. Ο Τραμπ, στην περίφημη συνέντευξη στην BILD-Zeitung, επανέλαβε τον ισχυρισμό, υποστηρίζοντας πως η Α. Μέρκελ είχε κάνει ένα «καταστροφικό λάθος αφήνοντας όλους αυτούς τους παράνομους στη χώρα”. Υπάρχει περαιτέρω αμερικανό-γερμανική διαφωνία για τους διεθνείς οργανισμούς. Για τη Γερμανία, τα Ηνωμένα Έθνη, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι στοιχεία ενός διεθνούς συστήματος που εγγυάται ισότητα και δικαιοσύνη για όλα τα κράτη. Η κυβέρνηση Τραμπ -για μια φορά σύμφωνη με το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα- πιστεύει ότι οι διεθνείς οργανιΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

σμοί προσπαθούν να αποδυναμώσουν τις ΗΠΑ και να δώσουν στις ασθενείς χώρες την ευκαιρία να εκμεταλλευτούν τις ΗΠΑ. Τέλος, κάποια τμήματα της κυβέρνησης Τραμπ αντιπαθούν την γερμανική Mittelstand. Στον Trump αρέσει να περιβάλλεται από επιχειρηματίες της Sillicon Valley (τουλάχιστον από εκείνους που δεν τον αντιπαθούν ενεργά): ο ιδρυτής της PayPal είναι στο στρατόπεδο του Trump. Ο Elon Musk, ο CEO της Tesla και ο άνθρωπος που θέλει να στέλνει τουρίστες στον Άρη, είναι σύμβουλός του. Άλλοι τον στηρίζουν από ανάγκη. Πρόκειται για την «δημιουργική καταστροφή” του Schumpeter -το παλιό χρειάζεται να καταστραφεί έτσι ώστε να ανθίσει το νέο. Είναι υπέρ της ανάληψης κινδύνων και των μεγάλων περιθωρίων κέρδους. Η γερμανική προσέγγιση, από την άλλη πλευρά, αφορά την διάρκεια. Είναι προσεκτική, σκόπιμη, και βασίζεται στην αρχή της επιφυλακτικότητας. Για τους συμβούλους της Sillicon Valley στην ομάδα του Trump, αυτό είναι σαν τη διάδοση του κομμουνισμού στη διάρκεια της εποχής McCarthy. Πολλοί στο Βερολίνο σήμερα συνεχίζουν να ελπίζουν ότι θα κυριαρχήσουν οι πιο φιλελεύθερες δυνάμεις στο υπουργικό συμβούλιο του Τραμπ. Και πάλι, παραμένει ένα μεγάλο ρίσκο ότι οι γερμανό-αμερικανικές σχέσεις οδηγούνται σε ένα χαμηλό σημείο. Και είναι ώρα για το γερμανικό πολιτικό σύστημα να αναγνωρίσει αυτόν τον κίνδυνο.

Ό

σο θα διαρκεί η κόντρα Ουάσιγκτον-Βερολίνου, τα ελληνικά συμφέροντα θα πιέζονται ασφυκτικά, διότι τα γεωπολιτικά πλεονεκτήματα της χώρας μας που αναγνωρίζονται ως τέτοια από τον πρώτο πυλώνα

(ΗΠΑ- ΝΑΤΟ) δεν φαίνονται να ασκούν την α ναμε νόμενη πίεση στο δεύτερο πυλώνα (ΕΕ-Γερμανία) όπως γινόταν μέχρι το πρόσφατο παρελθόν. Σε αυτό το πλαίσιο οι επιλογές της χώρας μας είναι τρεις: Πρώτον, να αποδεχθεί την κατάσταση και να περιμένει καρτερικά τις εξελίξεις με μεγάλες πιθανότητες να υποστεί ζημιά μεσοπρόθεσμα από τα παιχνίδια ισορροπίας στην περιοχή μεταξύ ΗΠΑ, Γερμανίας. Δεύτερον, να πείσει είτε την Αμερικανική είτε την Γερμανική πλευρά να πάρουν αποφάσεις και να θέσουν νέες γραμμές μεταξύ φίλων και εχθρών, προστατεύοντας ως ισχυρότεροι τα ελληνικά συμφέροντα στην περιοχή. Βέβαια, πρόκειται για μια δύσκολη επιλογή που οπωσδήποτε θα έχει κόστος για την χώρα. Η τρίτη επιλογή για την χώρα μας είναι να αναζητήσουμε ένα νέο αντίβαρο αντιστάθμισης του κινδύνου που προκύπτει για τα συμφέροντά μας έναντι της ευρωατλαντικής φαυλότητας. Υπογραμμίζω, όχι αλλαγή του γεωστρατηγικού μας προσανατολισμού, αλλά ένα αντίβαρο ισχύος. Τέτοιου είδους αντίβαρο δεν είναι υπαρκτό αυτή τη στιγμή. Πρέπει να κατασκευαστεί. Η κατασκευή του θα πρέπει να ξεκινήσει από τη συνειδητοποίηση της δύσκολης θέσης στην οποία έχει περιέλθει η χώρα κάτι που χρειάζεται να γίνει συνείδηση όλων των Ελλήνων. Δυστυχώς, στο νέο κόσμο που ζούμε και για τα δεδομένα της χώρας μας, θα πρέπει να μάθουμε να εξασφαλίζουμε τα συμφέροντά μας και την περιφερειακή μας σταθερότητα, καταφεύγοντας σε στρατηγήματα και πρακτικές που περιέχουν ένα λελογισμένο κίνδυνο. Ο συμβατικός δρόμος είναι ήδη ναρκοθετημένος από τη φαυλότητα και τα ανταγωνιστικά συμφέροντα των φαινομενικών μας φίλων και συμμάχων.

40

Η Ελλάδα και η πολιτική των ΗΠΑ και της ΕΕ στα Δυτικά Βαλκάνια* Υπό κ. Κωνσταντίνου Γκίνη, Στρατηγού ε.α. , Επιτίμου Α/ΓΕΣ «…Έξι αιώνες αργότερα, είμαστε πάλι εμπεπλέγμενοι σε μάχες και βλέπουμε μάχες μπροστά μας. Δεν είναι ένοπλες μάχες, παρότι και αυτό δεν μπορεί να αποκλεισθεί. Ωστόσο, ανεξαρτήτως του είδους των μαχών, αυτές δεν μπορούν να νικηθούν χωρίς αποφασιστικότητα, θάρρος και θυσία, χωρίς αυτές τις ευγενείς αρετές, οι οποίες ήταν παρούσες στο πεδίο του Κοσσυφοπέδιου στις ένδοξες ημέρες του παρελθόντος. …»

Slobodan Milosevic 28 Ιουνίου 1989. Gazimestan.

600η Επέτειος Μάχης του Κοσσυφοπεδίου «Η πολιτική διευθέτηση στην πρώην Γιουγκοσλαβία ξεφτίζει. Στη Βοσνία - Ερζεγοβίνη, Σέρβοι και Κροάτες αμφισβητούν τις Συμφωνίες του Dayton. Στην ΠΓΔΜ, οι πολιτικοί ηγέτες της αλβανικής μειονότητας επιζητούν ομοσπονδιακή δομή του κράτους, σε εθνοτική βάση. Στο Κοσσυφοπέδιο, η σερβική μειονότητα επιδιώκει τη δημιουργία ενός δικτύου αυτοδιοικούμενων θυλάκων, με ανεξαρτησία από την κεντρική κυβέρνηση. Στη Σερβία, οι αλβανόφωνοι στην κοιλάδα του Πρέσεβο αναζητούν ευρύτερη αυτονομία. Στο Μαυροβούνιο, οι αλβανόφωνοι επιζητούν αυτοδιάθεση. Στο Κοσσυφοπέδιο και στην Αλβανία εθνικιστικές φωνές πιέζουν για την ενοποίηση τους σε ένα κράτος.»1 Η εναργής αυτή σύνοψη της καταστάσεως στη Δυτική Βαλκανική, αποδίδει πλήρως την πραγματικότητα. Ως λύση προτείνεται η επαναχάραξη των συνόρων στην περιοχή, καλώντας την κυβέρνηση Trump να αλλάξει πολιτική και να «τελειώσει τη δουλειά * Τ ο άρθρο χρησιμοποιήθηκε ως βάση της εισήγησης στην ημερίδα του ΣΕΕΘΑ την 15 Μαΐου 2017

1 Timothy Less: Dysfunction in the Balkans.

Can the Post-Yugoslav Settlement Survive?

Foreign Affairs, Nov-Dec 2016

που άρχισε πριν πολύ καιρό, άπαξ και για όλα». Κάποιος θα μπορούσε να αμφισβητήσει τα παραπάνω, ως μια προσέγγιση ενός αναλυτού, όμως ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Jean - Claude Juncker, αναφερόμενος στην επιδοκιμασία του Προέδρου Trump προς το Brexit, δηλώνει ότι επισήμανε στον αμερικανό αντιπρόεδρο Mike Pence, κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στις Βρυξέλλες «Μην προσκαλείται άλλους να εγκαταλείψουν την ΕΕ, γιατί αν η ΕΕ καταρρεύσει, θα έχετε άλλον ένα πόλεμο στα Δυτικά Βαλκάνια. Η μόνη επιλογή για αυτή τη βασανισμένη περιοχή της Ευρώπης είναι η ευρωπαϊκή προοπτική. Αν αφήσουμε μόνες τους τη Βοσνία, τη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας, την ΠΓΔΜ και την Αλβανία, θα έχουμε ένα νέο πόλεμο».2 Επίσης διπλωματικοί κύκλοι αναφέρουν ότι η Καγκελάριος Merkel σε πρόσφατη επίσκεψη της (μέσα Μαρτίου) στη Σερβία φέρεται να δήλωσε ότι εξέφρασε στον πρόεδρο Trump την ανησυχία της για την κατάσταση στη Βαλκανική και να ζήτησε ευρύτερη εμπλοκή των ΗΠΑ στις εξελίξεις της περιοχής. Πέρα από τις εκτιμήσεις των διαφόρων παραγόντων της διεθνούς ζωής, για την κατάσταση στα Δυτικά

Βαλκάνια, παρατηρείται κυβερνητική αστάθεια στην Αλβανία, στην ΠΓΔΜ, στο Κοσσυφοπέδιο, στην Κροατία. Ο αλβανός πρωθυπουργός Enti Rama δηλώνει ότι αν ΕΕ δεν κάνει μέλος της την Αλβανία, τότε «μια μορφή ολοκλήρωσης ενδεχομένως θα είναι η ένωση της Αλβανίας με το Κόσσοβο»3 ενώ στο ίδιο μήκος κύματος, κινούνται και αλβανόφωνοι ηγέτες στο Κοσσυφοπέδιο, αλλά και στη Σερβία. Η «Πλατφόρμα των Τιράνων», με βάση την οποία ελίσσονται τα αλβανόφωνα κόμματα στην προσπάθεια συγκροτήσεως κυβερνήσεως και αντιμετωπίσεως της επί μακρόν κυβερνητικής αστάθειας στην ΠΓΔΜ, προκαλεί τριγμούς, αναταραχή και εθνοτική αντιπαράθεση στη γειτονική χώρα. Ενώ οι τάσεις και η ρητορική ανεξαρτησίας της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας παραμένουν σταθερή παράμετρος στην πολιτική της ατζέντα. Αυτές είναι επιγραμματικά βασικές πρόσφατες εξελίξεις στα Δυτικά Βαλκάνια. Επομένως όλες οι προσεγγίσεις αλλά και τα γεγονότα συγκλίνουν ότι η κατάσταση ασφαλείας στη Δυτική Βαλκανική είναι εύθραυστη και ασταθής, με διαφορετικές ωστόσο προσεγγίσεις αντιμετώπισής της. Πως οδηγηθήκαμε στην σημερινή κατάσταση; Ποιες είναι οι προοπτικές αντιμετώπισής της;

2 Lionel Barber: EU chief Jean-Claude Juncker on the Brexit bill and the eroticism of power. Financial Times 24 March 2017. https://www.ft.com/content/552532c40e1f-11e7-a88c-50ba212dce4d

3 Σταύρος Τζήμας: Πού οδηγούν οι «κορώνες» των Αλβανών. Εφ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 30/4/2017 http://www.kathimerini. gr/907333/article/epikairothta/kosmos/ poy-odhgoyn-oi-korwnes-twn-alvanwn ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

41 Ποιες είναι οι επιλογές της Ελλάδος; Το 1990 τερματίσθηκε αιφνιδιαστικά ο Ψυχρός Πόλεμος, ο οποίος οδήγησε στην κατάρρευση του Ανατολικού Συνασπισμού, στην επανένωση της Γερμανίας, στον περιορισμό ή στη διακοπή της Σοβιετικής επιρροής στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Βαλκανικής και σταδιακά στον αναπροσανατολισμό τους προς το Δυτικό κόσμο. Ωστόσο η Δύση μετά την αναίμακτη επιτυχία στον Ψυχρό Πόλεμο αιφνιδιάζεται, όταν στη Γιουγκοσλαβία αντί της προώθησης της δημοκρατίας και της οικονομίας της αγοράς τα οποία πρεσβεύει και θεωρεί ως βάση της ειρηνικής συνύπαρξης των εθνών, ξεσπά μια αιματηρή ένοπλη σύγκρουση. Οι ΗΠΑ αλλά και η ΕΚ/ΕΕ δεν είχαν σαφή και αξιόπιστη πολιτική αλλά και αντίστοιχη υψηλή στρατηγική για την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων. Εξακολουθούσαν να βλέπουν την περιοχή κάτω από το πρίσμα και την οπτική του Β΄ ΠΠ και του Ψυχρού Πολέμου. Ωστόσο σταθερός πολιτικός αντικειμενικός σκοπός τόσο των ΗΠΑ όσο και της ΕΚ/ ΕΕ, ήταν και παραμένει η ένταξη και διατήρηση του συνόλου της Βαλκανικής χερσονήσου στη σφαίρα επιρροής τους. Όταν άρχισαν οι εντάσεις που οδήγησαν στη διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας, η κυβέρνηση Bush (πρεσβύτερος) διαμόρφωσε μια ασαφή πολιτική η οποία προέβλεπε την αυτοδιάθεση αλλά όχι και τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Η ευρύτερη πολιτική των ΗΠΑ για τη σταθερότητα στη Ευρώπη, εδράζονταν στην αντίληψη της αποφυγής διασπάσεως του ανατολικού μπλοκ και της Γιουγκοσλαβίας κατ’ επέκταση. O ΥΠΕΞ των ΗΠΑ James Baker επισκέπτεται την 22 Ιουνίου 1991 το Βελιγράδι και δηλώνει ότι οι ΗΠΑ επιθυμούν τη διατήρηση της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας και δε θα αναγνωρίσουν τις δημοκρατίες που θα αποσπασθούν μονομερώς, ούτε θα τις ενισχύσουν οικονομικά. Οι ΗΠΑ ασχολούμενες με άλλα θέματα, όπως ο πόλεμος του Κόλπου, απέφυΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

γαν την άμεση εμπλοκή στη Γιουγκοσλαβία και άφησαν την πρωτοβουλία στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, να αντιμετωπίσει και να διαχειρισθεί το θέμα. Ο ΥΠΕΞ του Λουξεμβούργου (προεδρία ΕΚ) Jacques Poos την 28 Ιουνίου 1991 δηλώνει: «Αυτή είναι η ώρα της Ευρώπης. Δεν είναι η ώρα των αμερικανών», ως αποτέλεσμα της συμφωνίας των 12 της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης, για αναστολή της οικονομικής βοήθειας προς το Βελιγράδι και τη διατήρηση της Γιουγκοσλαβίας ως ενιαίας πολιτικής οντότητας, προκειμένου να αποτρέψουν στρατιωτική επίθεση της Σερβίας εναντίον της Κροατίας και της Σλοβενίας.4 Δυστυχώς η στιγμή αυτή που θεωρήθηκε ως η χειραφέτηση της Ευρώπης από τις ΗΠΑ, αποδείχθηκε μια από τις πιο ταπεινωτικές στην ιστορία της ΕΕ. Η Κροατία και η Σλοβενία ανακηρύσσουν την ανεξαρτησία τους την 26 Ιουνίου 1991, χωρίς να λάβουν υπόψη τους τις προειδοποιήσεις της Υπερδύναμης. Αρχίζει ο δεκαήμερος πόλεμος στη Σλοβενία, που τελειώνει σύντομα με διαμεσολάβηση της ΕΚ, χωρίς σημαντικές επιπτώσεις, με την συμφωνία του Brioni (7 Ιουλίου 1991). Παρά την αισιοδοξία της ΕΚ, στην Κροατία αρχίζουν εχθροπραξίες και η σερβική μειονότητα (12 % πληθυσμού) με την βοήθεια του Γιουγκοσλαβικού Ομοσπονδιακού Στρατού δημιουργεί αυτόνομες περιοχές, γνωστή ως Σερβι4 Heather Conley, T.J. Cipoletti: The European Union’s Policy toward the Western Balkans, στο the Western Balkans Policy Review. CSIS, September 2010. σ. 11

κή Δημοκρατία της Krajna. Η σύγκρουση τερματίζεται με το Σχέδιο Vance (23 Νοεμβρίου 1991), υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, γνωστό και ως «Συμφωνία της Γενεύης». Οι περιοχές της Krajna τίθενται υπό την προστασία του ΟΗΕ (UNPAs – United Nations Protected Areas) και σχετικές προς τούτο δυνάμεις (UNPROFOR – United Nations Protection Force) αναπτύχθηκαν στην Κροατία το Φεβρουάριο 1992, με αρχηγείο στο Σεράγεβο και σύντομα η αποστολή τους επεκτάθηκε και στην Βοσνία. Η ΕΚ κάτω από τη γερμανική πίεση μεταβάλει την πολιτική της και την 1617 Δεκεμβρίου 1991, προσδιορίζει κριτήρια αναγνώρισης της ανεξαρτησίας των πρώην Δημοκρατιών της Γιουγκοσλαβίας. Η Γερμανία μονομερώς, την 23 Δεκεμβρίου 1991 αναγνωρίζει την Κροατία και τη Σλοβενία, ενώ στις 15 Ιανουαρίου 1992 οι λοιπές χώρες της ΕΕ υπό την πίεση επίσης της Γερμανίας, αναγνωρίζουν τις προαναφερθείσες δημοκρατίες. Απότοκο αυτών των ενεργειών για την Ελλάδα, ήταν η δημιουργία του Gazimestan θέματος της ονομασίας της ΠΓΔΜ, το οποίο την ταλανίζει έκτοτε μέχρι σήμερα. Όλοι βλέπουν ότι το επόμενο σημείο ανά-

42 φλεξης θα είναι η Βόσνια – Ερζεγοβίνη όπου τα δημογραφικά ποσοστά, Μουσουλμάνοι (44%), Σέρβοι (31 %) και Κροάτες (17 %), η κατανομή του πληθυσμού στο έδαφος αλλά και οι αποκλίνουσες πολιτικές επιδιώξεις, δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα σύγκρουσης. Αρχές Μαρτίου 1992, η Βοσνία – Ερζεγοβίνη ανακηρύσσει την ανεξαρτησία της, η οποία αναγνωρίζεται από την διεθνή κοινότητα. Οι Σερβοβόσνιοι μποϋκοτάρουν όλες τις σχετικές διαδικασίες, προχωρούν δραστήρια στην κατάληψη και έλεγχο εδάφους που φθάνει μέχρι το 70%, ενώ παράλληλα αρχίζουν και συγκρούσεις μεταξύ Κροατών και Μουσουλμάνων, με αντίστοιχες ανακατανομές εδάφους. Η ΕΚ παρουσιάζει το Σχέδιο Carrington – Cutileiro (Φεβρουάριος 1992), το οποίο όμως δεν καρποφορεί. Το 1993 ο ΟΗΕ και η ΕΚ επεξεργάζονται προς επίλυση του βοσνιακού προβλήματος, το Σχέδιο Vance – Owen (Ιανουάριος 1993) και το Σχέδιο Stoltenberg – Owen (Αύγουστος 1993), τα οποία όμως και αυτά δεν γίνονται αποδεκτά από τους αντιμαχόμενους. Η «Ενωμένη Ευρώπη» δεν είχε την απαραίτητη συνοχή, συνέπεια και απαραίτητη ισχύ στη λήψη αποφάσεως, προκειμένου να διαχειρισθεί και να αντιμετωπίσει διεθνή θέματα ασφάλειας και σταθερότητας εξαιρετικά πολύπλοκα, τα οποία απαιτούσαν επείγοντα και στιβαρό χειρισμό. Επίσης η «ήπια ισχύς» που χρησιμοποιεί αποδεικνύεται ότι δεν ήταν επαρκής, αλλά ούτε και το κατάλληλο μέσο για την αντιμετώπιση αυτού του είδους των προβλημάτων. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα – Ένωση ωστόσο, είναι ο οργανισμός που ενάσκησε και ενασκεί την μεγαλύτερη επιρροή στην περιοχή. Η ΕΕ ξεκινώντας από την υποστήριξη της ενότητας της Γιουγκοσλαβίας ως προϋπόθεση για την ένταξή της σε αυτή στο μέλλον, κατέληξε έξι μήνες μετά να αλλάξει στρατηγική, αναγνωρίζοντας την ανεξαρτησία την αποσχισθεισών

δημοκρατιών. Επιχείρησε με διαδοχικά σχέδια ειρήνης, να αντιμετωπίσει την κατάσταση στο έδαφος ανεπιτυχώς. Ρυμουλκήθηκε και συνεχίζει να επηρεάζεται από τις προτεραιότητες κρατών μελών (ιδιαίτερα των ισχυρών π.χ. Γερμανία κλπ), παρά του ίδιου του Οργανισμού. Αποτέλεσμα αυτών ήταν μετά τη δυναμική εμπλοκή των ΗΠΑ, να περιορισθεί σε δευτερεύοντα ρόλο, υποστηρίζοντας απλά τις πρωτοβουλίες των ΗΠΑ. Στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας το 1992, ο Clinton άσκησε κριτική στην κυβέρνηση Bush για την αδράνεια που έδειχνε στο γιουγκοσλαβικό ζήτημα. Όταν όμως ανήλθε στην εξουσία, συνέχισε την ίδια πολιτική. Ο Υπουργός Εξωτερικών Warren Christopher, δήλωσε ότι η Βοσνία ήταν ένα ευρωπαϊκό πρόβλημα και οι ΗΠΑ δεν έπρεπε να αναλάβουν ηγετικό ρόλο στην εξεύρεση λύσεως. Οι ΗΠΑ ταλαντεύονταν μεταξύ της επέμβασης για την διακοπή της αιματοχυσίας και του φόβου μιας βαθειάς εμπλοκής με αβέβαια αποτελέσματα, γιατί το «φάντασμα του Βιετνάμ» πάντοτε πλανάται πάνω από την αμερικανική πολιτική. Αναγνώρισαν την Κροατία και τη Σλοβενία με καθυστέρηση, ταυτόχρονα με τη Βοσνία, το Μάρτιο 1992. Μέχρι το 1994 έμειναν σχεδόν στο περιθώριο της συγκρούσεως με περιορισμένες πρωτοβουλίες οι οποίες κινήθηκαν εν γένει στο πλαίσιο των αποφάσεων του ΣΑ/ΟΗΕ. Σταδιακά εμπλέκονται στη βοσνιακή υπόθεση όλο και περισσότερο, χρησιμοποιώντας την πλατφόρμα του ΝΑΤΟ. Θαλάσσιος αποκλεισμός της Γιουγκοσλαβίας, απαγόρευση πώλησης όπλων, επιτήρηση και στη συνέχεια επιβολή της ζώνης απαγόρευσης πτήσεων, αεροπορική υποστήριξη των δυνάμεων του ΟΗΕ και επιθετικές αεροπορικές επιχειρήσεις από το ΝΑΤΟ. Επιχειρούν να προωθήσουν τη στρατηγική «lift and strike» δηλαδή την άρση του εμπάργκο εξοπλισμού προς τους Μουσουλμάνους της Βοσνίας και αεροπορικές προσβολές εναντίον σερ-

βοβοσνιακών στόχων, η οποία όμως δεν έγινε αποδεκτή από τη Γαλλία και τη Βρετανία, επί ένα σχεδόν έτος, λόγω των δυνάμεων που είχαν διαθέσει στον ΟΗΕ στην περιοχή και τους κινδύνους αντιποίνων που θα αντιμετώπιζαν από τις σερβοβοσνιακές δυνάμεις. Οι ΗΠΑ από τις αρχές του 1994, αναλαμβάνουν πρωταγωνιστικό ρόλο για την αντιμετώπιση του γιουγκοσλαβικού προβλήματος, την οποία είχαν αφήσει μέχρι τότε στην ΕΕ και στον ΟΗΕ. Το έτος αυτό λαμβάνουν χώρα δύο κομβικά γεγονότα για την μετέπειτα πορεία του βοσνιακού θέματος. Πρώτον, τερματίζεται με τη διαμεσολάβηση των αμερικανών η σύγκρουση μεταξύ Βοσνιοκροατών και Μουσουλμάνων και υπογράφεται η Συμφωνία της Ουάσινγκτον (Φεβρουάριος 1994) με την οποία δημιουργείται το πλαίσιο της Κροατομουσουλμανικής Ομοσπονδίας. Δεύτερον, επειδή οι ΗΠΑ βλέπουν ότι δεν θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την κατάσταση μόνες τους χωρίς την εμπλοκή και άλλων μεγάλων δυνάμεων που έχουν συμφέροντα και επιρροή στην περιοχή, συγκροτούν την Ομάδα Επαφής για τη Γιουγκοσλαβία (19 Απριλίου 1994), αποτελούμενη από τις ΗΠΑ, Ρωσία, Γαλλία, Βρετανία και Γερμανία. Η Ομάδα Επαφής, προετοιμάζει και παρουσιάζει Σχέδιο (Ιούλιος 1994) για την επίλυση του βοσνιακού ζητήματος με κατανομή εδάφους 51% στους Κροατομουσουλμάνους και 49% στους Σερβοβόσνιους, στη βάση «αποδοχή ή απόρριψη». Το Σχέδιο απορρίπτεται από τους Σερβοβόσνιους τον Αύγουστο 1994. Η απόρριψη αυτή αποτελεί σημείο αλλαγής της υψηλής στρατηγικής των ΗΠΑ. Προβαίνουν σε άρση του εμπάργκο οπλισμού προς τους Μουσουλμάνους και ενισχύουν με ευρωπαϊκές αλλά και άλλες χώρες, στρατιωτικά την Κροατία και τους Μουσουλμάνους της Βοσνίας. Το 1995 οι ΗΠΑ από τη διπλωματία προχωράνε στην εφαρμογή της στρατηγικής «Διαμεσολάβηση δια της Ισχύος». Διπλωματικές πρωτοβουλίες, ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

43 υποστηριζόμενες δια της αεροπορικής ισχύος του ΝΑΤΟ (χωρίς χερσαία εμπλοκή των ΗΠΑ, εκ του φόβου των απωλειών) και δημιουργία τετελεσμένων γεγονότων στο έδαφος από τις ενισχυμένες δυνάμεις Κροατών και Μουσουλμάνων. Οι Κροατικές δυνάμεις το Μάιο 1995 εκκαθαρίζουν το δυτικό σερβικό θύλακα της Σλαβονίας (UNPA-W), στην Κροατία (Επιχείρηση Αστραπή). Στις αρχές Αυγούστου 1995 Κροατομουσουλμανικές δυνάμεις με συνδυασμένες επιχειρήσεις (Επιχείρηση Καταιγίδα κλπ), εκκαθαρίζουν τους σερβικούς θύλακες (βόρειος και νότιος) στην Κροατία και απωθούν τις σερβοβοσνιακές δυνάμεις, περιορίζοντας την κατοχή τους στο βοσνιακό έδαφος. Μετά τη σφαγή στη Στρεμπρένιτσα (Ιούλιος 1995) και την εκπομπή πυρών όλμου σε πλατεία του Σεράγεβο (28 Αυγούστου 1995), με αποτέλεσμα το θάνατο 37 ατόμων, για την οποία θεωρήθηκαν υπεύθυνοι οι Σερβοβόσνιοι, το ΝΑΤΟ εκτόξευσε την Επιχείρηση Deliberate Force (30 Αυγούστου - 20 Σεπτεμβρίου 1995), με αεροπορικούς βομβαρδισμούς εναντίον σερβοβοσνιακών στόχων, ενώ παράλληλες κροατομουσουλμανικές επιχειρήσεις διαμόρφωσαν την κατάσταση κατοχής του εδάφους στα επίπεδα περίπου του Σχεδίου της Ομάδας Επαφής. Η λύση δίνεται, με διαπραγματεύσεις υπό την αιγίδα των ΗΠΑ και την παρουσία ΕΕ και Ρωσίας στο Dayton (ΗΠΑ) που ολοκληρώνονται στις 21 Νοεμβρίου 1995 και οδηγούν στον τερματισμό της βοσνιακής σύγκρουσης και στην υπογραφή της σχετικής συμφωνίας στο Παρίσι (14 Δεκεμβρίου 1995). Η σταθεροποίηση της καταστάσεως επιτυγχάνεται με την ανάπτυξη της IFOR (Implementation Force), ειρηνευτικής δύναμης του ΝΑΤΟ, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, με συμμετοχή και χερσαίων δυνάμεων των ΗΠΑ, στη συνέχεια της SFOR (Stabilization Force). Από το 2004 την ειρηνευτική αποστολή αναλαμβάνει η ΕΕ (Επιχείρηση Althea), στα πλαίσια της σταδιακής απεμπλοκής των αμερικανικών δυνάΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

μεων από τη Βαλκανική. Η συγκρότηση του Βοσνιακού κράτους από δυο οντότητες την Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας και τη Κροατομουσουλμανική Ομοσπονδία, δίνει τη δυνατότατα παρέμβασης του διεθνούς παράγοντα (ΗΠΑ- ΕΕ), στη λειτουργία του, δηλαδή αποτελεί ένα προτεκτοράτο. Φυσικά η πολυπολιτισμική συνύπαρξη η οποία αποτέλεσε την κορωνίδα της δυτικής επέμβασης στη Βοσνία δεν επιβεβαιώνεται καθώς τα συνιστώντα κρατίδια συνυπάρχουν με διαρκείς προστριβές και αντιπαραθέσεις. Ενώ το ζήτημα της Βοσνίας και της Κροατίας βρήκε λύση με τη Συμφωνία του Dayton, οι αλβανόφωνοι του Κοσσυφοπέδιου αισθάνονται ότι δεν αντιμετωπίζονται δίκαια στη νέα τάξη πραγμάτων της περιοχής. Το Μάρτιο 1989 είχε καταργηθεί η αυτονομία του Κοσσυφοπεδίου και της Βοϊβοντίνας. Ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη η ένοπλη αντιπαράθεση στις άλλες περιοχές της Γιουγκοσλαβίας, επιζητούν και αυτοί την ανεξαρτησία τους. Σε πρώτη φάση κινούνται ειρηνικά, δημιουργώντας παράλληλες προς τις σερβικές δομές διοικήσεως με τον Ibrahim Rugova, πλην όμως δεν υπάρχουν ουσιαστικά αποτελέσματα. Το 1996 εμφανίζεται στο προσκήνιο ο Απελευθερωτικός Στρατός του Κοσσόβου (ΑΣΚ - UCK), ο οποίος θεωρεί ότι μόνο με ένοπλη αντιπαράθεση θα επιτευχθεί η ανεξαρτησία του Κοσσυφοπέδιου. Αρχίζει να προκαλεί την εξουσία του Βελιγραδίου με επιθέσεις σε αστυνομικούς σταθμός και άλλες δημόσιες υπηρεσίες. Σκοπός του ήταν να εξωθήσει τις σερβικές αρχές σε βίαιες αντιδράσεις οι οποίες να προκαλέσουν την προσοχή της Δύσης

και να την εξαναγκάσουν να αναλάβει δράση. Αρχικά οι δυνατότητές του ήταν περιορισμένες, όμως μετά την κατάρρευση της Αλβανίας το 1997, αποκτά μεγάλες ποσότητες οπλισμού και αυξάνει την πίεσή του. Στην αντιπαράθεση αυτή μεταξύ σερβικών δυνάμεων ασφαλείας και του ΑΣΚ (UCK), μόνο μια ισχυρή χερσαία εξωτερική δύναμη μπορούσε να διαχωρίσει τις αντιμαχόμενες πλευρές. Η λύση που προκρίθηκε με την αποστολή του ΟΑΣΕ αποδείχθηκε ανεπαρκής και αναποτελεσματική. Οι διπλωματικές πρωτοβουλίες αποτυγχάνουν γιατί οι ΗΠΑ τις οδηγούν σε αδιέξοδο, ενώ οι Σέρβοι με τις ενέργειες τους δημιουργούν μια κατάσταση σε μορφή εθνοκάθαρσης. Οι ΗΠΑ εμφορούμενες από ουιλσονικές φιλελεύθερες αντιλήψεις, κινούμενες πάντοτε με την πλατφόρμα του ΝΑΤΟ, φοβούμενες και πάλι τις ανθρώπινες απώλειες, δεν διακινδυνεύουν χερσαίες επιχειρήσεις, αρχίζουν αεροπορικές προσβολές εναντίον σερβικών στόχων στο Κοσσυφοπέδιο και όταν αυτές δεν αποδίδουν τις επεκτείνουν στη Σερβία, επί 78 ημέρες (Επιχείρηση Allied Force, 24 Μαρτίου-10 Ιουνίου 1999). Τελικά ο Milosevic αποφασίζει να υποχωρήσει και ο τερματισμός των αεροπορικών προσβολών του ΝΑΤΟ επιτυγχάνεται με τη Συμφωνία του Κουμάνοβο. Στις 10 Ιουνίου 1999 το ΣΑ/ΟΗΕ με το ψήφισμα 1244 αναγνωρίζει το Κοσσυφοπέδιο, ως αυτόνομη περιοχή εντός της Δημοκρατίας της Σερβίας, υπό τη μεταβατική διοίκηση των ΗΕ και εξουσιοδοτεί το ΝΑΤΟ να αναπτύξει ειρηνευτική δύναμη (KFOR – Kosovo Force) για τη σταθεροποίηση της καταστάσεως. Δηλαδή τη δημιουργία ενός δεύτερου προτεκτοράτου στην περιοχή. Η επέμβαση του ΝΑΤΟ στο Κοσσυφοπέδιο και στη Σερβία ήταν μια ενέργεια για

44 την οποία επικρίθηκαν πολύ οι ΗΠΑ, καθώς αντίθετα από τη Βοσνία, το Κοσσυφοπέδιο αποτελούσε επαρχία της Σερβίας από τους Βαλκανικούς Πολέμους και παρέμεινε σταθερά υπό σερβική διοίκηση μέχρις ότου αποφασίσθηκε να αποτελέσει ένα διεθνές προτεκτοράτο. Στην περίπτωση αυτή παραβιάσθηκε κατάφορα η αρχή του Βεστφαλιανού κράτους. Έκτοτε οι ΗΠΑ συνεχίζουν να διαμορφώνουν το περιβάλλον στα Δυτικά Βαλκάνια. Παρεμβαίνουν ή συνεισφέρουν στη διαχείριση τοπικών εντάσεων και κρίσεων, όπως στο Presevo και στην ΠΓΔΜ (οιονεί προτεκτοράτο). Υποστηρίζουν φιλοδυτικές κυβερνήσεις (ανατροπή Milosevic κλπ). Παρεμβαίνουν καίρια (αναγνώριση ΠΓΔΜ με το όνομα «Μακεδονία»). Συνεισφέρουν στην αναδιάταξη της καταστάσεως (απόσχιση Μαυροβουνίου, με αποτέλεσμα η Σερβία να μην έχει πρόσβαση στη θάλασσα, Σχέδιο Ahtisari, αναγνώριση ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπέδιου, μια αμφιλεγόμενη και αμφισβητούμενη κατάσταση). Τέλος προσφέρουν ασφάλεια και σταθερότητα με τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ (ένταξη, υποψηφιότητα, συνεταιρισμός για την ειρήνη). Αναμφισβήτητα τα Βαλκάνια δεν αποτελούν προτεραιότητα πρώτης γραμμής για τις ΗΠΑ. Είναι μια περιοχή που θεωρούν ότι δεν διακινδυνεύονται ζωτικά τους συμφέροντα, ωστόσο διατηρούν την πρωτοκαθεδρία και την ισχύ σε πολιτικές παρεμβάσεις. Η ΕΕ χρησιμοποιεί την στρατηγική της διεύρυνσης για τη σταθεροποίηση της καταστάσεως. Το 1999, δρομολόγησε τη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (ΔΣΣ), ένα πλαίσιο για τις σχέσεις μεταξύ της ΕΕ και των χωρών της περιοχής, καθώς και το Σύμφωνο Σταθερότητας, μια ευρύτερη πρωτοβουλία που περιλάμβανε όλους τους βασικούς διεθνείς παράγοντες. Το 2008, το Σύμφωνο Σταθερότητας αντικαταστάθηκε από το Συμβούλιο Περιφερειακής Συνεργασίας. Το 2003, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Θεσσαλο-

νίκης επιβεβαίωσε ότι όλες οι χώρες της ΔΣΣ ήταν εν δυνάμει υποψήφιες για ένταξη στην ΕΕ. Μέχρι τώρα έχουν ενταχθεί η Σλοβενία, η Ρουμανία, η Βουλγαρία και η Κροατία ενώ οι υπόλοιπες χώρες βρίσκονται σε διάφορα στάδια διαπραγματεύσεων, χωρίς οι ημερομηνίες ένταξης να προσδιορίζονται στο εγγύς μέλλον. Ωστόσο η ΕΕ την τελευταία περίοδο έχοντας να αντιμετωπίσει δικά της εσωτερικά προβλήματα όπως, η οικονομική κρίση, το προσφυγικό – μεταναστευτικό θέμα, το Brexit και γενικά τις φυγόκεντρες τάσεις που αναπτύσσονται στο εσωτερικό της, σε επίπεδο τουλάχιστον ρητορικής, τις αδυναμίες των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων να προσαρμοσθούν στο κοινοτικό κεκτημένο, αλλά και μια «διευρυνσιακή κόπωση», δείχνει να χάνει αρκετή από την ελκυστικότητά της και αυτή η απώλεια ελπίδας οδηγεί σε αναταράξεις. Οι ΗΠΑ έχουν τον πρώτο λόγο στα Δυτικά Βαλκάνια, ενώ η ΕΕ λειτουργεί σε μεγάλο βαθμό συμπληρωτικά της αμερικανικής πρωτοβουλίας και πρωτοκαθεδρίας. Μέχρι τώρα έχει διαμορφωθεί ένα καθεστώς στο οποίο η πρώην Γιουγκοσλαβία έχει κατανεμηθεί σε 7 πολιτικές οντότητες, εντός των παλαιών συνόρων, από τις οποίες δύο αποτελούν διεθνή προτεκτοράτα (Βοσνία, Κοσσυφοπέδιο) και μια οιονεί προτεκτοράτο (ΠΓΔΜ). Οι πολυεθνικές και πολυπολιτισμικές οντότητες που διαμορφωθήκαν και προβλήθηκαν ως λύση προκειμένου να περιορίσουν το σερβικό, κροατικό και αλβανικό εθνικισμό, δεν φαίνεται να αποδίδουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Για την αντιμετώπιση της καταστάσεως όπως αυτή έχει διαμορφωθεί, διαφαίνονται τέσσερις επιλογές. Πρώτη, η επαναχάραξη των συνόρων με βάση τα εθνοτικά στοιχεία της περιοχής. Ενώ φαίνεται εκ πρώτης όψεως ότι θα δώσει μια

λύση προοπτικής, είναι βέβαιο ότι δε θα ικανοποιήσει τους πάντες, όπως επίσης θα τεθεί το ζήτημα με βάση ποια στοιχεία θα γίνει η επαναχάραξη των συνόρων, με τα τρέχοντα ή με αυτά πριν τη διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας. Και σε αυτή την περίπτωση δεν μπορεί να αποκλεισθεί η εμφάνιση συγκρούσεων προκειμένου κάποιοι να διαμορφώσουν ευνοϊκότερο περιβάλλον για την τελική διευθέτηση. Σε κάθε περίπτωση μια τέτοια λύση θα μπορούσε να είναι εφικτή εντός των συνόρων της πρώην Γιουγκοσλαβίας, πριν τη διάλυση της. Σίγουρα όμως θα εμπλέξει και άλλες βαλκανικές χώρες, ενώ είναι βέβαιο ότι θα ανοίξει τους ασκούς του Αιόλου σε παγκόσμιο επίπεδο όταν η κάθε μειονότητα και εθνότητα με βάση αυτό το προηγούμενο θα επιζητά την αυτοδιάθεσή της και τη μεταβολή των διεθνώς αναγνωρισμένων συνόρων. Δεύτερη, η συνέχιση της διεύρυνσης προς την ΕΕ και το ΝΑΤΟ, με την ένταξη των χωρών της περιοχής στις ευρωπαϊκές και ευρωατλατντικές δομές, με παρεμβάσεις από τις ΗΠΑ και την ΕΕ για τον κατευνασμό εντάσεων και κρίσεων που αναδύονται. Με αυτή την επιλογή δεν αντιμετωπίζεται το υπαρκτό πρόβλημα άμεσα, είναι όμως δυνατόν να μετριασθούν οι αντιπαραθέσεις και να μετατεθεί η επίλυση σε ευθετότερο χρόνο υπό ευνοϊκότερες ενδεχομένως συνθήκες, αφού τόσο οι ΗΠΑ όσο και η ΕΕ έχουν άλλες προτεραιότητες στην παρούσα φάση. Τρίτη, η επιλεκτική υποστήριξη ενοποιήσεων κάποιων οντοτήτων. Η λύση αυτή θα προκαλέσει αντιδράσεις των άλλων παραγόντων της περιοχής, θα οδηγήσει και σε άλλες έστω και μονομερείς προσπάθειες ενοποιήσεως και φυσικά υπάρχουν πάντοτε ισχυρότατες πιθανότητες ένοπλης αντιπαράθεσης. Επίσης η δημιουργία προηγουμένου, θα έχει ανάλογες επιπτώσεις και σε διεθνές επίπεδο. Τέταρτη, να αφεθούν οι πολιτικές οντότητες της Βαλκανικής να αντιμεΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

45 τωπίσουν την κατάσταση μόνες τους χωρίς διαμεσολάβηση των διεθνών παραγόντων. Αναμφισβήτητα, η επιλογή αυτή θα οδηγήσει σε αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις οι οποίες είναι δυνατόν να διευρυνθούν και πέραν των Δυτικών Βαλκανίων, ενδεχομένως να λάβουν ανεξέλεγκτες διαστάσεις, προκαλώντας ένα εκρηκτικό πρόβλημα αστάθειας στα νότια της Ευρώπης η οποία είναι δυνατόν να ακουμπήσει και τη Μέση Ανατολή. Όπως είναι φυσικό δεν αποτελεί την καλύτερη επιλογή. Στη παρούσα κατάσταση μεγαλύτερη πιθανότητα εμφανίζει η δεύτερη επιλογή. Ωστόσο δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αποκλεισθούν στο εγγύς μέλλον, πρωτοβουλίες πολιτικού κυρίως χαρακτήρα προς την κατεύθυνση επηρεασμού της μεταβολής της τρέχουσας κατάστασης, χωρίς όμως να αποκλείονται και δυναμικές ενέργειες, έστω και σε περιορισμένη κλίμακα αρχικά, όταν αυτές απέδωσαν στο παρελθόν. Πάρα πολλά θα εξαρτηθούν από την πολιτική της κυβερνήσεως Trump για την περιοχή, η οποία δεν έχει ακόμα εκδηλωθεί πλήρως ενώ ορισμένες ενέργειες κινούνται μάλλον προς την κατεύθυνση του επηρεασμού της, αλλά και προς τα εσωτερικά ακροατήρια για κομματικούς λόγους. Η Ελλάδα ως χώρα μέλος τόσο του ΝΑΤΟ όσο και της ΕΕ, έλαβε μέρος σε όλη αυτή την προσπάθεια σταθεροποιήσεως των Βαλκανίων και γενικώς ενήργησε θετικά στο μέτρο των δυνατοτήτων της. Οι πολιτικές πρωτοβουλίες που ανέλαβε ειδικά μετά την περίοδο των συγκρούσεων ήταν πολύ θετικές, ενώ στη συνέχεια κινήθηκε προς την ένταξη των χωρών στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ, με παράλληλη οικονομική και πολιτική υποστήριξη. Στο πλαίσιο του ονόματος της ΠΓΔΜ οι εταίροι μας στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ, μας υποστήριξαν αρχικά, δυστυχώς όμως στη συνέχεια μας εγκατέλειψαν, συνεπικουρούντων και δικών μας σφαλμάτων, θέτοντας ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

σε προτεραιότητα άλλες πολιτικές έναντι του ονόματος, το οποίο με βάση τα γεγονότα τόσο του παρελθόντος αλλά και τις σημερινές εξελίξεις, ήταν μάλλον ένα εύκολο θέμα προς αντιμετώπιση. Αποτέλεσμα η Ελλάδα να συνεχίζει μόνη της την προσπάθεια. Η Ελλάδα σε κάθε περίπτωση πρέπει: α. Να παρακολουθεί στενά την κατάσταση, την οποία να αναδεικνύει και να αναλάβει πρωτοβουλίες τόσο προς την ΕΕ και το ΝΑΤΟ αλλά και προς άλλους διεθνείς παράγοντες. β. Να συνεχίσει να αποτελεί παράγοντα ασφάλειας και σταθερότητας στη Βαλκανική. γ. Να συμβάλει ενεργητικά και αποφασιστικά για την ειρηνική διευθέτηση της καταστάσεως, εντός του θεσμικού πλαισίου των διεθνών οργανισμών, των διεθνών συνθηκών και του διεθνούς δικαίου δ. Να επιδιώξει την επίλυση του ονόματος της ΠΓΔΜ, εντός του πλαισίου των εθνικών της συμφερόντων, χωρίς να υποκύψει σε πιέσεις και σε ευκαιριακές διευθετήσεις, έχοντας κατά νου ότι το ειδικό βάρος της αναγνώρισης της ΠΓΔΜ από την Ελλάδα, είναι μεγαλύτερο από το σύνολο του αντιστοίχου των χωρών όλου του κόσμου. ε. Να δηλώνει παρούσα και να καταστήσει σαφές, ότι πρέπει να έχει λόγο και συμμετοχή σε κάθε προσπάθεια αλλαγής του status quo στην περιοχή, αν και όποτε αυτό επιχειρηθεί. στ. Να είναι έτοιμη πολιτικά, διπλωματικά, στρατιωτικά, οικονομικά και με πολλά εναλλακτικά και ρεαλιστικά σενάρια. Δεν επιτρέπεται να αιφνιδιασθούμε, ξανά. Τελειώνοντας, ένα είναι βέβαιο, όποια πολιτική και αν ακολουθηθεί το τέλος της ιστορίας για τα Βαλκάνια, δεν έχει φθάσει ακόμη.

Ο ΣΕΕΘΑ τιμά τα επίτιμα μέλη του

Σε μία άκρως συγκινητική τελετή στο τέλος της διεξαχθείσας ημερίδας, ο ΣΕΕΘΑ σύμφωνα με το καταστατικό του, προέβη στην απόδοση τιμής και επίδοσης αναμνηστικής πλακέτας στον επίτιμο πρόεδρο του ΣΕΕΘΑ Αντγο ε.α. κύριο Λάμπρο Καζάκο, αλλά και στον πρώην ΓΓ του ΣΕΕΘΑ και μέλος του ΔΣ Υπτγο ε.α. κύριο Ανδρέα Ευαγγελίδη. Ο Σύνδεσμός μας εκφράζει δημόσια της θερμές του ευχαριστίες για τις προσφερθείσες αδιαλείπτως και αφειδώς υπηρεσίες από τα δύο παραπάνω στελέχη μας, επί μία περίπου 12ετία και παράλληλα τους εύχεται κάθε καλό.

46

ΠOΛITIKO ΚΑΙ ΣTPATHΓIKO Π E P I Σ K O Π I O

Στοχαστές ναυτικής στρατηγικής για «δυνάμεις μεσαίου μεγέθους»:

Η περίπτωση του γάλλου Raoul Castex Υπό κ. Νίκου Χατζηϊωακείμ, Διαλέκτη στις ΣΔΕΠΝ, ΣΔΙΕΠ/ΠΑ

Σ

υνεχίζουμε την παρουσίαση εισηγητών ναυτικής στρατηγικής της προπολεμικής περιόδου που εμφανίστηκαν στις δύο πλευρές της Μάγχης, με μία σύντομη αναφορά στον γάλλο R. Castex. Πρώτο χρονικά άξιο αναφοράς βιβλίο που έφερε την υπογραφή του είναι το «Les idees militaires de la marine du XVIIIme siede: De Ruyter a Suffren» (εκδόθηκε το 1911). Το αδιαμφισβήτητα βασικό του έργο υπήρξε το πεντάτομο κι εκτεταμένο «Στρατηγικές Θεωρίες» (Théories Stratégiques), το οποίο συνέγραψε μεταξύ 1927-1935 (με στοιχεία έκδοσης πρωτοτύπου Paris: Societe d’ Editions, 1929-1935). Τίτλοι των τόμων: Ι. Γενικά περί Στρατηγικής (1929), ΙΙ. Στρατηγικός Ελιγμός (1930), ΙΙΙ. Εξωτερικοί παράγοντες [που επηρεάζουν] τη Στρατηγική, IV. Εσωτερικοί παράγοντες [που επηρεάζουν] τη Στρατηγική (1933), V. Η θάλασσα εναντίον της ξηράς (1935). Ο έκτος τόμος (με τίτλο Melanges strategiques – «σύμμεικτα στρατηγικής») εκδόθηκε

μετά το θάνατό του, το 1976. Το 1994, επιλογή από το εξάτομο έργο (428 σελίδες επί ενός συνόλου 2600 σελίδων του πλήρους πρωτοτύπου) επανεκδόR. Castex (Saint-Omer, θηκε από το Naval Institute Press της 1878 –Villeneuve-deAnnapolis με εισαγωγή και σχόλια από Rivière, 1968), εισήτην Eugenia Kiesling. Ο Castex συνέχθη στη γαλλική ΣΝΔ (École γραψε 18 ακόμη μεγάλες εργασίες και Navale) το 1896 αποφοιτώπερί τα 50 κείμενα έκτασης άρθρου. ντας πρώτος από αυτήν. Η κύρια συνεισφορά του συνίσταΔίδαξε ως καθηγητής στη ται στην απόπειρα συγκρότησης ενός Ναυτική Σχολή Πολέμου εφαρμόσιμου δόγματος (που το ονό(École de Guerre Navale). Το 1919 τού μασε «la force organisee») προς αξιανατέθηκε η αναδιοργάνωση της Υπηοποίηση από ένα ναυτικό «δεύτερης ρεσίας Ιστορίας του γαλλικού πολεμιτάξης» (μεσαίο δηλαδή, όπως αυτό κού Ναυτικού. Προήχθη σε υποναύτης πατρίδας του) όταν εμπλέκεται αρχο (contre-amiral) το 1928. Το 1936 σε μακροχρόνιους αγώνες εναντίον πρωτοστάτησε στην ίδρυση του ινυπέρτερου αντιπάλου (σαν το βρεταστιτούτου ανώτερων σπουδών εθνινικό Royal Navy). Εκτιμούσε βαθειά κής άμυνας (Institut des hautes études τους ναυάρχους de Ruyter (ολλανδό de la défense nationale, ομόλογου της του 17ου αι.), Hawke, ελληνικής ΣΕΘΑ), του Rodney (βρετανούς οποίου υπήρξε επιπλέτου 18ου αι.), αυτοον ο πρώτος διοικητής νόητα τον Nelson και τον επόμενο χρόκαι το συμπατριώτη νο προήχθη σε αντιτου Suffren (έζησε κι ναύαρχο. Το ίδιο έτος έδρασε στο 18ο αι.) τού απονεμήθηκε η για το επιθετικό τους 4η υψηλότερη βαθμίπνεύμα και την αποδα του παράσημου του δοχή της καταστροΤάγματος της Λεγεώφής του εχθρικού νας της Τιμής. Το τέρμα στόλου μάχης ως της της σταδιοδρομίας του κύριας αποστολής Η καθέλκυση του γαλλικού υποβρυχίου Gymnote στην Τουλών (1888). Υπήρξε το τον βρήκε να διοικεί το πρώτο του είδους του εφοδιασμένο με περισκόπιο και γυροπυξίδα, ηλεκτροκίνητο Βόρειο Στόλο των γαλ- (όχι ατμοκίνητο όπως το σύγχρονό του, σουηδικής κατασκευής, ελληνικό Nordenfelt του φίλιου ναυτικού. λικών ωκεάνιων ναυτι- I) . Μεταγενέστερα εξοπλίστηκε με δύο τορπίλες των 14’’. Εκτόπιζε 33 τ., εν καταδύσει. Ειδικά για τον τελευταίο ανάφερε ότι θεΘεωρείται ο πρόγονος όλων των σύγχρονων υποβρυχίων. κών δυνάμεων.

Ι. Βιογραφικά δεδομένα και κύρια σημεία του έργου του:

Ο

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

47 ωρούσε τη διδασκαλία ιστορίτάρριψης των θεμελιωδών ιδεας, τόσο της σύγχρονης, -βάσει ών της «Jeune École». Πιο πρόαφηγήσεων των επιζώντων που σφατα, η γαλλική «Νέα Σχολή» έλαβαν μέρος σε συγκρούσειςπαραλληλίστηκε με τη θεωρία όσο και παλαιότερων περιότου Δικτυοκεντρικού Πολέμου δων, εξαιρετικά σημαντική για που αναδύθηκε στους κόλΗ ταχεία κανονιοφόρος ανοικτής θάλασσας Gabriel Charmes τη στρατηγική παιδεία των στεπους του αμερικανικού πολετου γαλλικού πολεμικού ναυτικού που εντάχθηκε σε υπηρεσία λεχών του Ναυτικού. μικού ναυτικού. Ο κύκλος της τον Οκτώβριο του 1886. Μήκους 42 π., εκτόπιζε 73 τ. κι έφερε ως κύριο οπλισμό ένα πυροβόλο 5,5΄. Αφού εκτέλεσε ανεπιτυχείς εν Υπήρξε αυστηρά επικριάμεσης επίδρασής της έκλεισε μεταξύ Φεβρουαρίου-Μαρτίου 1887, μετατράπηκε σε με το μεγάλο ναυπηγικό πρότικός (έως προσβλητικός σε πλω δοκιμές τορπιλοβόλο. Ως τέτοιο παρέμεινε σε ενέργεια επί 20ετία. προσωπικό επίπεδο) κατά την γραμμα του ΗΒ («Νόμος Ναυξή της μεταξύ 1881 και 1894) για την αποτίμηση του έργου του Sir Julian τικής Άμυνας») του 1889 που ενταφίαταχεία «μετάγγιση» των μονάδων του Corbett, ωστόσο οι θεωρίες του συσε τα αναθεωρητικά νάματα της «Νέας γαλλικού πολεμικού ναυτικού μεταξύ νέκλιναν σε πολλά κρίσιμα σημεία με Σχολής», καθώς κατέδειξε ότι οι πρωΑτλαντικού και Ειρηνικού ωκεανών. εκείνες του βρετανού στοχαστή. τοπόροι στα ναυτικά πράγματα βρεΗ έντονη ανάμιξη της πολιτικής στη Περιφρονητικός υπήρξε προς τη «Νέα Σχολή», το γεγονός ότι οι πολυ- τανοί συνέχισαν να επικεντρώνονται σχολή σκέψης που εμφανίστηκε με πληθέστεροι υπέρμαχοί της υπήρξαν στο χτίσιμο στόλων με άξονα τα πλοία καταγωγή τη Γαλλία στις δύο τελευταί- πολίτες (μόνον ο πλοίαρχος Grivel και γραμμής. ες δεκαετίες του 19ου αιώνα, γνωστή ο αντιναύαρχος Τ. Aube περιλαμβάΠαρά την σαρκαστική πολεμική ως «Jeune École» («Νέα Σχολή»). Αυτή, νονταν στους αξιωματικούς που την του προς τη «Jeune École», από σύγυπήρξε εν πολλοίς προϊόν των οικο- προώθησαν, αμφότεροι ως πρωτερ- χρονους μελετητές θεωρείται ότι ο νομικών περιορισμών υπό τις οποίες γάτες της πάντως), η πρόωρη επένδυ- Castex γεφύρωσε τις δικές της θεωρίκλήθηκαν να λειτουργήσουν οι γαλ- ση σε καινοφανείς ιδέες και τακτικές, ες με τη «Μαχανιανή» προσέγγιση των λικές ένοπλες δυνάμεις μετά την τα- η αποτυχία της απόπειρας εφαρμογής ναυτικών πραγμάτων η οποία επικραπεινωτική ήττα από τους γερμανούς των ιδεών της κατά τη γαλλοβρετανι- τούσε ως προτίμηση στην πλειοψηφία στον Πόλεμο του 1870. Αναπτύχθηκε κή κρίση της Fashoda (Αίγυπτος,1898) των ανώτατων στελεχών του γαλλικού ως αντίβαρο στη συμβατική προσέγ- και οι έριδες που έσπειρε στο εσωτερι- ναυτικού. γιση που υιοθετούσε η «τάση» της La κό του γαλλικού ναυτικού η πρόσκαιΜε πεδίο αναφοράς την Υψηλή grande guerre / la guerre de haute ρη επικράτησή της, οδήγησαν στην Στρατηγική, ο Castex κατέθεσε ήδη mer (η προσέγγιση που συγκέντρωνε απαξίωσή της. Αφετέρου, τέκνο της προπολεμικά (το 1939) τις ρηξικέλευτην προτίμηση των ναυάρχων στοχα- θεωρείται η ανάπτυξη του υποβρυχι- θες στην εποχή τους απόψεις ότι η γαλστών όπως οι Jurien de la Graviere και ακού κλάδου στη Γαλλία. Άσκησε πά- λική Ινδοκίνα δεν ήταν υπερασπίσιμη Gabriel Darrieus και επικεντρωνόταν ντως αρκετά μεγάλη επίδραση στις έναντι πιθανής ιαπωνικής κατακτητιστη «Μαχανιανής απόκλισης» αποφα- ναυπηγικές τάσεις ρώσων, αυστρια- κής πρόθεσης, καθώς και ότι θα ήταν σιστική σύγκρουση μεταξύ στόλων κών, γερμανών –οι οποίοι εγκατέλει- προτιμότερο να προσφερθεί ανεξαρθωρηκτών). Η «Νέα Σχολή» έδωσε ψαν προσωρινά τα σχέδια απόκτη- τησία στο Λίβανο και τη Συρία (τότε μεγάλη έμφαση στην τεχνολογία και σης στόλων θωρηκτών- και βρετανών υπό γαλλική Εντολή) ώστε να εξασφαειδικά στη δράση τορπιλακάτων και (που θορυβημένοι από αυτήν, εξόπλι- λιστεί μελλοντικά η συμμαχία μαζί κανονιοφόρων ανοικτής θάλασσας σαν τις κύριες μονάδες μάχης τους με τους. Επίσης πρότεινε την άνευ προ(«bateaux canons») που θα συντόνιζαν όπλα «τερματικής άμυνας», ενώ ακό- ηγουμένου μεταφορά των Στρατηγιτις κινήσεις τους μέσω ασύρματου τη- μη προσέφερε συμπληρωματική επι- κών Κέντρων Βάρους της χώρας (δηλέγραφου και θα εκτελούσαν συντο- χειρηματολογία στους συλλογισμούς λαδή της δημόσιας διοίκησης και της νισμένες επιθέσεις κορεσμού, ενάντια του ναυάρχου Fisher οι οποίοι οδήγη- βιομηχανικής υποδομής της) εκτός της στους στόλους κύριων μονάδων μάχης σαν στη σύλληψη και προώθηση κατα- μητροπολιτικής επικράτειας και συγκετου εχθρού (κατά βάση οι πρώτες) και σκευής των Καταδρομικών Μάχης). Η κριμένα στην τότε υπό γαλλική κατοχή επιδρομές κατά της εμπορικής ναυτιλί- έμφαση που έδωσε στην ολοκλήρωση βορειοδυτική Αφρική, προφανώς ώστε ας του αντιπάλου (κυρίως οι δεύτερες). της τορπίλης σε ταχείες επιθετικές ακά- να μην κινδυνεύουν από αιφνιδιαστιΗ «Jeune École» ανήγαγε την εμπορι- τους, παρήγαγε την αναγκαιότητα εμ- κή γερμανική κατάλυση και κατάληψη. κή ναυτιλία και τα παράκτια βιομηχα- φάνισης του αντιτορπιλικού (τα πρώτα Υπήρξε εν ολίγοις μετριοπαθής νεωνικά-πληθυσμιακά κέντρα του εχθρού σχετικά συμπεράσματα είχαν εξαχθεί τεριστής με πραγματιστική αφετηρία σε στρατηγικού επιπέδου κρίσιμες από τη γαλλοκινεζική σύγκρουση του σκέψης. τρωτότητές του. Απέβλεπε στη χρήση 1884-1885).Έχει θεωρηθεί ότι μεγάλο Στο έργο του A Layman’s Guide to της διώρυγας του Παναμά (που γαλλι- μέρος των συγγραφικών κινήτρων του Naval Strategy (New Jersey: Princeton κές εταιρίες είχαν αναλάβει τη διάνοι- Mahan εδράστηκε στην πρόθεση κα- University Press, 1942), ο εξέχων αμεΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

48 κοινωνία μεταξύ Μητρόπολης και υπερπόντιων κτήσεων, ώστε τελικά να συνεχιστούν οι εμποροβιομηχανικές δραστηριότητες του έθνους. Στη δεύτερη περίπτωση σκοπεύουν στην προσβολή των εχθρικών Η βρετανική «τορπιλοκανονιοφόρος» δίωξης τορπιλακάτων HMS Spider, του ακτών και των νηοπομπών και 1887. Εξέλιξη αυτού του υβριδίου υπήρξε ο τύπος του αντιτορπιλικού. βασίζονται στη Γεωγραφία και στην Κίνηση. ΙΙ. Κεντρικές επισημάνσεις που 6. Διαφοροποιήθηκε από το προαναδεικνύονται στο έργο του: Β΄: Στρατηγικές σφιλές στους συναδέλφους συμπαΑ΄: Ιστορικές 1. Στο έργο του ο εχθρικός στόλος τριώτες του δόγμα του «εμπορικού Το γαλλικό ναυτικό, καίτοι πολύ πιο Μάχης είναι το αντίπαλο Κέντρο Βά- πολέμου» (guerre de course) κατά το πειθαρχημένο σε σχέση με το βρετανι- ρους, ότι δεν το θεώρησε αναγκαία και ικανή 2. Ωστόσο, η ναυμαχία δεν είναι ο συνθήκη τελικής επικράτησης, εκτός κό, συσσώρευσε σχεδόν αποκλειστικά ήττες, τακτικές, επιχειρησιακές και κυ- αποκλειστικός τρόπος εξουδετέρω- αν συνδυαζόταν με επιθετική δράση ρίως στρατηγικές κατά τον 18ο αιώνα σής του. Είναι πάντως ο προσφυέστε- εναντίον του εχθρικού στόλου μάχης –με μία από τις ελάχιστες εξαιρέσεις, ρος τρόπος (ο αποτελεσματικότερος). (υποσύνολο ενεργειών που χαρακτήριτη σημαντικότερη μακροπρόθεσμα, τη Τίθεται υπέρ του εγγύς ναυτικού απο- ζε ως guerre militaire). Σε αυτό το σησυνδρομή του στον αγώνα της αμερι- κλεισμού (ενός αντίπαλου στόλου στα μείο ειδικά, υπογραμμίζεται ο ρόλος κανικής Ανεξαρτησίας (ναυμαχία του ορμητήριά του). της σκέψης του Castex στη σύνθεση 3. Η πρωτεύουσα αποστολή του των ιεραρχήσεων του Mahan με εκείChesapeake / Ακρωτηρίων, 5-9-1781). Αφετέρου απώλεσε τον Καναδά κατά γαλλικού ναυτικού είναι κατά την άπο- νες των «αναθεωρητών». τον 7ετή Πόλεμο, μετά τις ναυτικές ήτ- ψή του η απαγόρευση εχθρικής από7. Έδωσε μεγάλη έμφαση στην βασης στην εθνική ακτογραμμή. τες στο Vigo και το Quiberon. έννοια του Ελιγμού (manoeuvre) τον 4. Χαρακτήρισε την Κυριαρχία (στη οποίο όρισε ως «σκοπό δημιουργίΠαρόλο που η γαλλική Σχολή Ναυτικών Δοκίμων (Académie de marine) θάλασσα) ως «εκ φύσεως σχετική και ας πρόσφορων συνθηκών. Ο Ελιγμός από ιδρύσεώς της το 1752 στη Βρέστη όχι απόλυτη, ημιτελή και ανολοκλήρω- επιχειρεί να μεταβάλει ή να ελέγξει το είχε επιστημονικές προθέσεις και περ- τη», που μπορεί να επιτευχθεί σε πε- ρυθμό των εξελίξεων, να κυριαρχήσει γαμηνές, δεν ήταν στρατιωτική Σχολή ριορισμένο χωροχρόνο (λχ επιμέρους επ’αυτών παρά να υποκύψει σε αυτές, με τη συμβατική έννοια του όρου (εν- τμήματα θεάτρων επιχειρήσεων), που να συλλάβει [σχεδιάσει] και να εφαρδεικτικά, ο Castex αλίευσε μόλις 2 δο- επηρεάζεται από τη γεωγραφία τόσο μόσει δράση». Περαιτέρω τόνισε ότι κίμια σπουδαστών σχετικά με θέματα ώστε να γίνεται ακόμη και να ευνοήσει ο Ελιγμός δεν χρειάζεται να ενδίδει ναυτικής στρατηγικής από ένα σύνολο το υποδεέστερο ναυτικό, ενώ έχει σαν αδιακρίτως στο δέλεαρ της ανάληψης 274 τέτοιων κειμένων, τα οποία μάλι- πιθανές συνέπειες: επιθετικής δράσης. Σύμφωνα με τον Την απόβαση στην ηπειρωτική επι- M. Vego όταν ο Castex έκανε λόγο για στα περιλάμβαναν ακόμη και εργασίες με αντικείμενο την αγροτική οικο- κράτεια ενός εμπολέμου, Ελιγμό, τον εννοούσε σε επιχειρησιαΤη διακοπή των υπερπόντιων συ- κό επίπεδο κι αφότου είχε προηγηθεί νομία, οδηγώντας τον να χαρακτηρίσει την συγκεκριμένη Σχολή (Σχολή Δοκί- γκοινωνιών και μεταφορών του καθώς η Ανάπτυξη Δυνάμεων σε στρατηγικό. και την απομόνωσή του από τους συμ- Έθεσε ως προϋποθέσεις του τη δυναμων) «σώμα....πνεύματος». μάχους του. τότητα διαρκούς κίνησης και επαρκή 5. Σκοποί των «κατά θάλασ- χώρο –κατά προτίμηση ωκεάνιο. σα επιχειρήσεων» (Maritime 8. Σημείωσε το αυτονόητο ότι η γεOperations) είναι: «η επιβολή ωγραφία και η υδρογραφία (πχ νησιωΚυριαρχίας ή έστω η αμφισβή- τικές συστάδες ή αλυσίδες, τα κυμαινότηση της Κυριαρχίας του αντι- μενα βάθη και ρεύματα των παράκτιων πάλου, με σκοπό τον έλεγχο υδάτων) μπορούν, συνδυαστικά με τετων βασικών θαλάσσιων επι- χνολογικές εξελίξεις, να επιδράσουν κοινωνιών». Έχουν χαρακτή- αποφασιστικά στην πορεία των ναυτιΗ «Αναφορά Camperdown» του 1902: το γαλλικό δημόσιο ρα αμυντικό ή επιθετικό. Στην κών επιχειρήσεων (σε αυτές τις παραεπιδοτούσε ατμοπλοϊκές εταιρίες συγκεκριμένων κατηγοπρώτη περίπτωση α) απαγοτηρήσεις του αποτυπώνεται η πικρή ριών της μεταφορικής ναυτιλίας περισσότερο από κάθε ρεύουν απόβαση στο κυρίως εμπειρία από την γαλλική αποτυχία του άλλο κράτος των αρχών του 20ου αιώνα. Πηγή: S. Cobb, Preparing for blockade 1885-1914, Farnham-Burlington εθνικό έδαφος και β) αποσκοαποκλεισμού των γερμανικών λιμένων VT: Ashgate, 2013 πούν στην απρόσκοπτη επιρικανός θεωρητικός της Στρατηγικής Bernard Brodie τον κατέταξε στη χορεία των μεγάλης εμβέλειας κι επιρροής στοχαστών, εφάμιλλο των Mahan και Corbett.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

49 στη διάρκεια του Πολέμου του δεδομένη ανθυποβρυχιακή).

1870). ΙΙΙ: Η επίδρασή του διεθνώς: 9. Η Στρατηγική κατ’ αυτόν «δεν είναι αλυσίδα αξιωΤο έργο του μεταφράστημάτων και αρχών, αλλά εύκακε (όλο ή εν μέρει) στα αγμπτος οδηγός που επιτρέπει γλικά, τα ρωσικά, τα ελληνιμεγάλη ελευθερία δράσης και Το γαλλικό υποβρύχιο Lutin (Q10), κλάσης Farfadet αποπλέει από το κά (απόσπασμα 268 σελίδων απαιτεί έμπνευση σε υποκαλιμάνι της La Pallice-Rochelle, το 1903. τάσταση μαθηματικών τύτου β΄ τόμου του «Στρατηγικαί χειρήσεων στη διάρκεια του Β΄ Παγκοπων». Η Στρατηγική «δεν έχει παΘεωρίαι» από τον τότε αντιπλοίαρχο Σ. τρίδα, ούτε και συγκεκριμένη χρονική σμίου Πολέμου, με θύμα και το γαλλικό Μάτεσι, με την άδεια του Castex, εκδόπερίοδο που να μπορεί να αξιοποιηθεί Ναυτικό μεταξύ άλλων.

6. Ο εθελούσιος περιορισμός χρή- θηκε από τη Ναυτική Επιθεώρηση το ως αποκλειστική δεξαμενή ιστορικών παραδειγμάτων». Δικαίως σύμφωνα με σης λίγων, επιλεγμένων Θαλάσσιων 1930), τα ισπανικά, τα σερβοκροάτικα τον Castex «γίνεται λόγος για στρατιω- Οδών Διέλευσης επιτρέπει αυξημένες και διδάχθηκε ενδελεχώς στο ναυτικό τική τέχνη και όχι επιστήμη: το φαινό- πιθανότητες ασφαλούς εκμετάλλευ- της Αργεντινής. Το μεσοπολεμικό γερμενο του Πολέμου δεν μπορεί να παρα- σής τους, ενώ παράλληλα τις καθιστά μανικό ναυτικό έδειξε επίσης μεγάλο μετροποιηθεί στην εντέλεια». Σύμφωνα πόλο έλξης εχθρικών προσβολών αυ- ενδιαφέρον για τη σκέψη του, εν πολμε τον Castex, η ναυτική στρατηγική ξάνοντας τις πιθανότητες ενέδρας και λοίς επειδή οι προσεγγίσεις του συνέοφείλει να μην αγνοεί τα «διδάγματα εκβιασμού σύγκρουσης υπό ευνοϊκές κλιναν με τις αντίστοιχες της τότε ηγετης Ιστορίας» αφενός, αλλά ούτε και συνθήκες. σίας του υπό το ναύαρχο Raeder –αλλά να παραμελεί τη μελέτη των «υλικών συνθηκών» αφετέρου. ρισμένα σοβαρά μειονεκτήματα και επειδή το γαλλικό ναυτικό αποτελούσε ουσιαστικά την κύρια απειλή 10. Διείδε τη δυνατότητα καταστη σκέψη του: στροφής της λιμενικής υποδομής μίας Συνέχεε συστηματικά το για τη Γερμανία εκείνης της περιόδου. χώρας σαν αποτέλεσμα αεροπορικών Στρατηγικό με το Επιχειρησιακό Επί- Τα κυριότερα σημεία του έργου του προσβολών, ενώ επίσης θεώρησε τις πεδο αναφοράς (για την ακρίβεια δεν παρουσιάστηκαν μεταφρασμένα σε νηοπομπές ως πρακτικά ανυπεράσπι- αναγνώριζε καν την ύπαρξη του τεμακρά σειρά άρθρων που δημοσιεύστες έναντι αυτών. λευταίου). Σύμφωνα με τον Castex, η θηκαν στη γερμανική Ναυτική ΕπιθεΣτρατηγική συνίσταται στις επιμέρους ώρηση (Marine Rundschau) μεταξύ έννοιες «Ηγεσία - Επιτελείο - Σχέδιο». Η Γ΄: Επιχειρησιακές Τακτική αφορά αποκλειστικά στη διε- 1929-1935. Αν και γνωστός στους ναυ1. Η Ζώνη Επιχειρήσεων διευρύντικούς κύκλους της ΕΣΣΔ από το 1930, θηκε δραματικά μετά την ένταξη σε ξαγωγή της μάχης, ωστόσο επηρεάζετο έργο του πρωτοπαρουσιάστηκε υπηρεσία του υποβρυχίου και της ται από τη Διάταξη Δυνάμεων, η οποία πάντως, τυπικά (επισήμως) εμπίπτει ευνοϊκά εκεί μόνον μετά το 1937 -εν νάρκης, 2. Το υποβρύχιο περιορίζει σημα- ακόμη και αυτή στη σφαίρα της Στρα- πολλοίς διότι η σύνθεση των θεωριντικά την ελευθερία κινήσεων των στό- τηγικής (σύμφωνα πάντοτε με τον ίδιο). ών «Παλαιάς» και «Νέας» Σχολών που Όταν εκθείαζε την αεροπορική πρότεινε, ερμηνεύθηκε σαν σανίδα σωλων επιφανείας, ισχύ δεν αντιλήφθηκε την έκταση που 3. Μετά την εμφάνιση του υποβρυτηρίας από την ηγεσία του σοβιετικού θα λάμβανε η αμυντική αεροπορία χίου οι αποκλεισμοί μπορούν να επιναυτικού, το οποίο την ίδια περίοδο ταβάλλονται με ασφάλεια μόνον από με- (δίωξης) ελεγχόμενη από εδαφικά βοηθήματα (ραδιοεντοπιστές κλπ). Όπως λανιζόταν από ταυτόσημα προβλήματα γάλες αποστάσεις, 4. Η ναρκαλιεία (ναρκοθηρία) προ- προκύπτει από τη μελέτη των καταγε- διχασμού. Επιπλέον τους σοβιετικούς γραμμένων προπολεμικά σκέψεών γοήτευσε (αναμενόμενα) η «ηπειρωτιϋποθέτει τοπική ναυτική υπεροχή, 5. Η Κυριαρχία στην επιφάνεια επι- του, καταλάβαινε την αεροπορία ως κής νοοτροπίας» ματιά του Castex και τρέπει τη μαζική και ακριβή πόντιση επί το πλείστον σαν δυνατότητα κρού- η προοπτική επιτυχούς αντιμετώπισης ναρκοπεδίων (εν αντιθέσει με την άφε- σης. Εκτίμησε (εσφαλμένα) ότι όσα με- ενός ισχυρού ναυτικού από ένα κατώση ναρκών από υποβρύχια –ο Castex μονωμένα πλοία μεταφορών έπλεαν τερης δύναμης που αναδυόταν από τα πάντως παρέβλεψε την από αέρος ανεξάρτητα, θα είχαν αυξημένες πικείμενά του. Το δεσπόζον περί Ελιγμού ναρκοθέτηση λιμένων, αμφιγείων, θανότητες επιβίωσης σε περίπτωση αξίωμά του, βρίσκει ένθερμους οπακρίσιμων παράκτιων ζωνών, θαλάσσι- που βομβαρδίζονταν από αέρος (ενώ ων εκτάσεων εκπαίδευσης υποβρυχί- όπως αποδείχθηκε, η νηοπομπή πα- δούς μεταξύ των επιτελών του Σώμαων κλπ, που αποδείχθηκε στρατηγικών ρείχε δυνατότητες αυξημένης αντιαε- τος των Πεζοναυτών των ΗΠΑ (USMC) διαστάσεων είδος αεροναυτικών επι- ροπορικής προστασίας, εκτός από τη μέχρι σήμερα.

Ο

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

50 IV: Σημεία ελληνικού ενδιαφέροντος:

Π

έραν του προφανούς ενδιαφέροντος για τις γενικές του τοποθετήσεις –που πάντως χαρακτηρίζονται πλέον σχεδόν στο σύνολό τους ως κοινότοπες και αυτονόητες- οι υψηλές αξιολογήσεις των θεωριών του Castex ίσως θα μπορούσαν να αποδοθούν στο συνδυασμό των ακόλουθων παραγόντων: α) Κατατάσσεται στις «ενδιάμεσες» θεωρίες και ως τέτοια άσκησε ιδιαίτερη γοητεία σε όσους -συμπατριώτες και συναδέλφους του ειδικά- επιδίωκαν να συγκεράσουν τις παραδοσιακές προσεγγίσεις των «Μαχανιανών» με τις ριζοσπαστικές εισηγήσεις της «Νέας Σχολής». Αυτές οι διχογνωμίες συνήθως αποτυπώνονταν στις μεταξύ τους ανταγωνιστικές προτάσεις «απόκτηση στόλων με ισχυρή παρουσία των πλοίων γραμμής ή έμφαση σε καινοφανείς, ριζοσπαστικές προτάσεις». Το θέμα απασχόλησε παλαιότερα πολλά ναυτικά διεθνώς και εξακολουθεί να ταλανίζει ηγεσίες διαρκώς. Γνώριμο λχ ίσως ηχεί το δίλημμα «προτεραιότητα στις τορπιλακάτους / πυραυλακάτους ή στα αντιτορπιλικά / στις φρεγάτες». β) Υποστήριξε ότι τα κείμενά του αφορούν πολεμικά ναυτικά μεσαίου μεγέθους, κατηγορία στην οποία κατατάσσουν εαυτούς πολλοί τέτοιοι οργανισμοί παγκοσμίως. γ) Η εφαρμογή των σκέψεών του υλοποιείται με τη ναυπήγηση «ισορροπημένων στόλων» (balanced fleet), οι οποίοι συγκροτούνται όχι εξ ολοκλήρου από μέσα συγκεκριμένων κατηγοριών (λχ απαγόρευσης), αλλά περιλαμβάνουν και πολλές και διαφορετικές κλάσεις σκαφών. Οι στόλοι αυτής της σύνθεσης, πέραν του ότι εμφανίζουν μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα σε αλλαγές των Γραμμών Επιχειρήσεων και εργαλειακή αξιοποίηση σε πολλά διαφορετικά είδη αποστολών, προσφέρουν –εφόσον υιοθετούνται από ναυτικά κρατών ή διακρατικών / υπερεθνικών οντοτήτων με ακμαία ναυπηγική υποδομή- τη δυνατότητα επιβίωσης ή / και περαιτέρω ανάπτυξης της σχετικής βιομηχανίας (με ό,τι αυτό συνεπάγεται

επιπλέον για την Οικονομία, σε ένα φάσμα από την αντιμετώπιση του εργασιακού προβλήματος μέχρι την αύξηση των εξαγωγών, σε κυβερνητικό-πολιτικό επίπεδο), δ) Ως «μη-αγγλοσαξωνικής» προέλευσης Θεωρία, αντιμετωπίζεται σαν ασφαλής επιλογή για όσους αναλυτές / εισηγητές / λήπτες αποφάσεων αναζητούν εναλλακτικές προτάσεις Θαλάσσιας ή Ναυτικής Στρατηγικής εντός του πολιτικοοικονομικού Χώρου της ευρύτερης Δύσης.

Βασικά σημεία των σκέψεων του R. Castex όπως προκύπτουν από το μείζον έργο του «Θεωρίες Στρατηγικής»:

• Όταν μία συλλογική οντότητα παραγωγών

• • • • •

• • •

αγαθών επεκτείνει τις δραστηριότητές της στη θαλάσσια μεταφορά των αγαθών που παράγει, κυρίως δε όταν τα εξάγει, αποκτά διαδοχικά ναυτιλία και αμέσως μετά κίνητρο ανάπτυξης ναυτικής ισχύος για την προστασία της, οι Θαλάσσιες Οδοί Διέλευσης διαιρούνται σε μεγάλες (αρτηρίες του παγκόσμιου εμπορίου) και μικρότερες («εσωτερικές κρατών»), η Κυριαρχία στη θάλασσα ερμηνεύεται ως ελευθερία μεταφοράς στρατευμάτων (ιστορικά, το γαλλικό Κέντρο Βάρους), η υστερούσα σε ναυτική ισχύ πλευρά είναι εκείνη που επιδιώκει την Αποφασιστική Ναυμαχία, ηπειρωτικές οντότητες με σχετική αυτάρκεια αγαθών περιορίζονται σε επιδρομικούς στόλους, ενώ νησιωτικά κράτη αποκτούν υποχρεωτικά μεγάλους πολεμικούς στόλους για λόγους επιβίωσης, όταν μία ηπειρωτική δύναμη συγκρούεται με μία νησιωτική, το εχθρικό Κέντρο Βάρους (του νησιού) είναι ο πολεμικός του Στόλος. Η ναυμαχία με αυτόν τον Στόλο εκβιάζεται - είτε υπό την απειλή απόβασης, - είτε διά της προσβολής των νηοπομπών του, - είτε αποκλείοντας τα λιμάνια του νησιού. Η τακτική κατάσταση μπορεί και να επιβάλλει παρεκκλίσεις από το ισχύον Δόγμα, εισηγείται την έννοια του Ελιγμού. Ορισμός: η αναζήτηση και η επιδίωξη δημιουργίας ευνοϊκών συνθηκών τοπικής υπεροχής ως προϋπόθεσης για την ανάληψη δράσης, η αεροπορική υπεροχή είναι σημαντικώτερη της ναυτικής

Πηγές: Amiral Castex, «Στρατηγικαί θεωρίαι», μετάφραση Σ. Μάτεσι, Αθήνα: Ναυτική Επιθεώρησις, 1930 Admiral Castex, French Navy, THEORIES STRATEGIQUES, Volume II (Chapters I to IV, Charts II to IV), translated from the French, Translation edited and compiled by Commander R. C. Smithy Jr., U.S.N. (Ret.), assisted by Lieut. Commander E. J. Tiernan, U.S.Ν. (Ret.), Newport, R.I.: Naval War College, April 1939 Cobb, S., Preparing for blockade 1885-1914, Farnham-Burlington VT: Ashgate, 2013 Dahl, E. J., Net-centric before its’ time / The Jeune École and Its Lessons for Today, Naval War College Review, Vol. 58, No. 4, Autumn 2005 Echevarria II, E. J., IMAGING FUTURE WARS / The West’s Technological Revolution and Visions of Wars to Come, 1880 – 1914, Westview, CT: Praeger, 2007 Goldrick J., & Hattendorf, J. B., (επιμελ.), Mahan is not enough, The Proceedings of a Conference on the Works of Sir Julian Corbett and Admiral Sir Herbert Richmond, Newport, RI: Naval War College Press, 1993 Halpern, P., The French Navy, 1880-1914, στο P. P. O’Brien (επιμελ.), Technology and Naval Combat in the Twentieth Century and beyond, London Portland OR: F. Cass, 2001 Herrick, R. W., Soviet naval theory and policy, Gorshkov’s inheritance, Newport, RI: Naval War College Press, 1988 Palmer, M. A., Command at Sea: Naval Command and Control since the sixteenth century, Cambridge MA & London: Harvard University Press, 2005 Rohwer, J., & Monakov, M., The Soviet Union’s Ocean-Going Fleet, 1935– 1956, The International History Review, vol 18 issue 4, (1996) Roksund, Α., The Jeune École: The Strategy of the Weak, Leiden: Brill, 2007 Ropp, T., War in the Modern World, N. York, London et al: MacMillan Pub Co, 1985 Sahni, V., Not Quite British: A Study of External Influences on the Argentine Navy, Journal of Latin American Studies, Vol. 25 No. 3 (Oct., 1993) Seligmann, M. S., Nägle, F., and Epkenhans, M., (επιμελ.), The Naval Route to the Abyss: The Anglo - German Naval Race 1895 - 1914, FarnhamBurlington: Ashgate, 2015 Simpson III, B. M., (εισαγωγή-επιμέλ.), The Development of Naval Thought: Essays by Herbert Rosinski, Newport, RI: Naval War College Press, 1977 Speller, Ι., ‘’The war at sea in the age of Napoleon and the development of maritime strategy’’, στο: Amélia Polónia, David Martelo, Isilda Braga da Costa Monteiro, Jorge Martins Ribeiro (επιμελ.), XXXV Congresso Internacional De História Militar. A Guerra No Tempo De Napoleáo: antecedentes, cam panhas militares e impactos de longa duracáo, Comissao Portuguesa de Historia Militar: Lisbon, 2011 Tritten, J. J., & VADM (ret.) of the Italian Navy Donolo, L., A Doctrine reader / The Navies of the United States, Great Britain, France, Italy and Spain, CENTER FOR NAVAL WARFARE STUDIES, Newport Paper Number Nine, Newport, RI: Naval War College Press, December 1995 Vego, Μ., NAVAL CLASSICAL THINKERS AND OPERATIONAL ART, (NWC 1005), Newport RI: US Naval War College, Joint Military Operations Department, 2009 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

51

Η Διοίκηση με Βάση την Αποστολή στον Ελληνικό Στρατό Υπό κ. Μιχαήλ Πλουμή, Σχη (ΠΖ) της ΣΕΘΑ*

Εισαγωγή

Η

διοίκηση με βάση την αποστολή (mission command), είναι μια λογική άσκησης της εξουσίας η οποία ενθαρρύνει την ανάπτυξη πρωτοβουλίας από τα κατώτερα κλιμάκια διοικήσεως, κατά τη διεξαγωγή των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Η εργασία αυτή θα περιγράψει τη λογική αυτή, θα εντοπίσει τις δυσχέρειες εφαρμογής της στον Ελληνικό Στρατό (ΕΣ) και θα αναδείξει τα οφέλη της, στον αβαθή Ελλαδικό αμυντικό χώρο.

Ιστορική Αναδρομή

Μ

έχρι τους Ναπολεόντειους Πολέμους, η τύχη των αυτοκρατοριών κρίνονταν συνήθως από το αποτέλεσμα της μιας και μοναδικής μάχης, όπου ο νικητής αφάνιζε τον ηττημένο (Schneider 1989, 86). Η ανάγκη της λεπτομερούς διοικήσεως και ελέγχου της μιας και μοναδικής αυτής μάχης, ανέπτυξε την λογική της άμεσης διοίκησης. Η άμεση διοίκηση στηρίζεται στην αυστηρή υπακοή και στοίχιση των υφισταμένων διοικητών, με τις διαταγές του ανωτέρου τους, όσον αφορά τους σκοπούς μιας επιχείρησης, τους πόρους που θα χρησιμοποιηθούν και τις τακτικές που θα εφαρμοσθούν. Στους Ναπολεόντειους Πολέμους, ο Βοναπάρτης εξουσιοδότησε έμπιστους Στρατηγούς του, όπως Ney και ο Murat στην διεξαγωγή επιχειρήσεων σωμάτων στρατού (Schneider 1989, 89). Οι Πρώσοι, για να αντιμετωπίσουν τις καινοτόμες γαλλικές τακτικές, απάντησαν με μια νέα σχολή σκέψης για την εποχή, τη διοίκηση με βάση την αποστολή (Shamir 2010). Η σχολή αυτή, γνωστή ως Auftragstaktik (μτφ.τακτικές αποστολής), επανέφερε τις τακτικές των Ελληνικών πολέμων, όπου ηγέτες, όπως ο Μέγας Αλέξανδρος ή ο Βελισάριος, δεν ασκούσαν

λεπτομερή διοίκηση του πεδίου της μάχης. Η σχολή δίδασκε τους Αξιωματικούς και υπαξιωματικούς να ενεργούν στη μάχη με βάση την αποστολή και την προσωπική τους αντίληψη, χωρίς αναμονή άλλων διαταγών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη λήψη ταχείας απόφασης για εκμετάλλευση ευκαιριών, που έφερρε τις νίκες εναντίον των Γάλλων.

Η διοίκηση με βάση την αποστολή, εφαρμόστηκε γενικά στους μετέπειτα πολέμους. Στον Α΄και Β΄ΠΠ (Storr 2003) αποδείχτηκε ότι, η λογική αυτή αυξάνει την απόδοση των τμημάτων και τις πιθανότητες νίκης. Μετέπειτα, στον Ψυχρό Πόλεμο, οι σύμμαχοι με δεδομένη τη βελτίωση των επικοινωνιών, εφάρ-

μοσαν την άμεση και λεπτομερή διοίκηση, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την γραμμική σοβιετική απειλή. Τη δεκαετία του 1980, επανήλθε ως σχολή σκέψης στις Η.Π.Α. η διοίκηση με βάση την αποστολή, λόγω των αποτυχιών στο ασύμμετρο θέατρο επιχειρήσεων του Βιετνάμ. Μετά το Βιετνάμ, οι Αμερικανοί επικεντρώθηκαν στην λογική αυτή, ενώ ανέπτυξαν παράλληλα το δόγμα των Αεροπορικών και Χερσαίων Επιχειρήσεων (Air Land Battle), προκειμένου να αντιμετωπίσουν την χερσαία υπεροχή των Σοβιετικών στην Ευρώπη (Shamir, 2010, 653). Τη διοίκηση με βάση την αποστολή, εφάρμοσαν ο Βρετανικός και ο Καναδικός στρατός. Η Επιχείρηση «Καταιγίδα της Ερήμου» (1990-1991), θεωρείται από αρκετούς μελετητές παράδειγμα εφαρμογής της σχολής αυτής (Shamir 2011). Μετά το 2009, στον Αμερικανικό στρατό παρατηρήθηκε μια προσπάθεια για μετάπτωση από την άμεση διοίκηση και έλεγχο των πολεμικών επιχειρήσεων, στη διοίκηση με βάση την αποστολή (Clinton 2012). Στην άμεση διοίκηση δημιουργούνται γραμμικά συστήματα, που δεν ευνοούν την ανάπτυξη πρωτοβουλίας (Picco 2015). Το κάθε κλιμάκιο διοικήσεως συνήθως μεταφέρει τις διαταγές ή τις αναφορές του άλλου και ενεργεί βάσει αυτών (Bungay 2011, Guthrie 2012, 27). Τα μέσα επικοινωνι-

* Ο Σχης (ΠΖ) Μιχαήλ Πλουμής (LL.M, ΙΔΕ/ΓΕΕΘΑ, M.S.S., PhD (C) Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου) ανήκει στο εκπαιδευτικό προσωπικό της ΣΕΘΑ. mikeploumis@uop.gr. Ο συγραφέας ευχαριστεί τον κ. Λάμπρο Πιλάλη, για την κριτική αξιολόγηση της εργασίας. Η έκφραση γνώμης σε αυτό το άρθρο δεν αντανακλά θέσεις του ΕΣ, ή της ΣΕΘΑ. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

52 ών ευνοούν τη άμεση διοίκηση, καθόσον μεταφέρουν στο στρατηγικό επίπεδο την εικόνα του πεδίου της μάχης σε πραγματικό χρόνο και παρέχουν τη δυνατότητα απευθείας διαβίβασης διαταγών στο εκτελεστικό όργανο. Η κατάσταση αυτή μειώνει την θέληση του επιχειρησιακού και του τακτικού επιπέδου διοικήσεως, να αναπτύξουν πειθαρχημένη πρωτοβουλία, προσαρμοσμένη στις τοπικές συνθήκες της περιοχής τους. Παράλληλα, με την άσκηση της άμεσης διοίκησης, ευνοείται η ομοιομορφία στη στρατιωτική δράση, όπως επιβάλλει το στρατηγικό επίπεδο. Σε καθεστώς ομοιομορφίας, εφαρμόζονται δοκιμασμένες πρακτικές που δεν περιέχουν επιχειρησιακό, τακτικό και προσωπικό ρίσκο. Επιπλέον, ικανοί διοικητές δεν λαμβάνουν αποφάσεις στον κύκλο των αρμοδιοτήτων τους, αλλά συνήθως ζητούν από τους προϊστάμενους τους προεγκρίσεις ή λεπτομερείς διαταγές για το τι θα πράξουν. Η κατάσταση αυτή, είναι εις βάρους του διατιθέμενου χρόνου αντίδρασης και έχει αρνητικό αντίκτυπο στο ηθικό του προσωπικού, αλλά και στην ενδυνάμωση των ηγητόρων. Αντιθέτως, στη διοίκηση με βάση την αποστολή, η όλη προσπάθεια συντείνει στην ανάπτυξη αμοιβαίας εμπιστοσύνης, στην εκδήλωση πειθαρχημένης πρωτοβουλίας από ικανούς διοικητές, στην έκδοση διαταγών τύπου αποστολής και στην στοίχιση των υφισταμένων με την πρόθεση των προϊσταμένων τους (Shattuck 2000). Οι προϊστάμενοι εκδίδουν διαταγές τύπου αποστολής με τις οποίες ορίζουν τις αποστολές, διαθέτουν τους πόρους και αναφέρουν με σαφήνεια την πρόθεση τους. Η πρόθεση περιλαμβάνει την κρίση του προϊσταμένου για την ενέργεια του αντιπάλου και το ρίσκο

που θα αναληφθεί στις επιχειρήσεις. Οι λήπτες χρησιμοποιούν τους διατιθέμενους πόρους και ενεργούν εντός των ορίων της πρόθεσης του προϊσταμένου τους. Επιλέγουν όμως τις πρακτικές που θα εφαρμόσουν για να πετύχουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Η διοίκηση με βάση την αποστολή ευνοεί την εκδήλωση έγκαιρης και πειθαρχημένης πρωτοβουλίας από εύκαμπτους διοικητές, καθόσον τους παρέχει ελευθερία απόφασης για το τι θα πράξουν, χωρίς να έχουν υποχρέωση αναμονής διαταγών. Αυτή η ελευθερία βοηθά, στην αντιμετώπιση απειλών που ενέ-

χουν στοιχεία ασυμμετρίας, αιφνιδιασμού, όπως οι υβριδικές απειλές και οι ταχέως εξελισσόμενες καταστάσεις, αλλά και των περιπτώσεων αποκοπής τμημάτων (φυσικής, jamming κ.λπ.)

(Boyd 1986, 72).1 Ο υφιστάμενος Αμερικανικός κανονισμός (ADP 6-0) αναφέρει ότι, οι αρχές της διοικήσεως με βάση την αποστολή είναι: 1) η ύπαρξη αμοιβαίας εμπιστοσύνης, 2) η δημιουργία κοινής αντίληψης, 3) η παροχή της πρόθεσης του διοικητή, 4) η εκτέλεση πειθαρχημένης πρωτοβουλίας, 5) η χρήση διαταγών με βάση την αποστολή, και 6) η αποδοχή σταθμισμένων κινδύνων. Την τελευταία πενταετία, η εφαρμογή της διοικήσεως με βάση την αποστολή είναι προτεραιότητα και σε άλλους στρατούς (Γερμανικός, Ολλανδικός, Ισραηλινός κ.λπ.). Η σπουδή εφαρμογής της σχετίζεται με τις μοντέρνες θεωρίες της «ενδυνάμωσης», που στοχεύουν στην ανάπτυξη καινοτόμων πρακτικών και έξυπνων λύσεων από δυναμικές προσωπικότητες (Gkorezis 2016). Ωστόσο,

οι νέες λογικές διοικήσεως δυσχεραίνονται από την ανάγκη αλλαγής στην κουλτούρα των οργανισμών (Wright 2015; Gichert 2013; Ghikas 2013), κατάσταση που απαιτεί συνεχή προσπάθεια1. Όσον αφορά τα Ελληνικά όπλα, το Αλβανικό Έπος αποτελεί παράδειγμα εφαρμογής της διοικήσεως με βάση την αποστολή. H VIII ΜΠ στην Ήπειρο και το Απόσπασμα Πίνδου, έχοντας λάβει μια γενική αποστολή, διεξήγαγαν ενεργή άμυνα και νίκησαν τις καλύτερα εξοπλισμένες Ιταλικές Μεραρχίες (Carr2013, Ζαούσης 1987, 118).2 Η ικανότητα των τοπικών διοικητών και η δυσκολία επικοινωνίας με την Αθήνα, ευνόησαν τη διοίκηση με βάση την αποστολή. Όμοια λογική εφαρμόστηκε στον Εμφύλιο Πόλεμο από διάφορες μονάδες και περιφερειακές διοικήσεις και τους Λόχους Ορεινών Καταδρομών (Λ.Ο.Κ.). Τη δεκαετία του 1950, ο ΕΣ μετέπεσε στη συμμαχική λογική της άμεσης διοίκησης για την αντιμετώπιση των συμμετρικών απειλών του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Η Τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974, έφερε στο προσκήνιο ξανά τη διοίκηση με βάση την αποστολή και κατέδειξε την αξία της. Κατά την εισβολή, η ανώτατη πολιτική και στρατιωτική ιεραρχία στην Ελλάδα και στην Κύπρο, έδειξε δυσχέρεια κατανόησης της κατάστασης, ενόσω ικανοί τοπικοί διοικητές, με δικές τους πρωτοβουλίες περιόριζαν την καταστροφή. Ως παραδείγματα αναφέρονται οι ενέργειες που αναλήφθηκαν από τις Διοικήσεις του 336 ΤΕ (στο σύνολο του από Ελληνοκύπριους Εθνοφύλακες), της ΕΛΔΥΚ και της Α΄ Μοίρας ΚΔ. Τη δεκαετία του 1980, όταν οι Νατοϊκοί στρατοί ξεκίνησαν να εφαρμόζουν τη διοίκηση με βάση την αποστολή, ο ΕΣ την εισήγαγε, προκειμένου να αντιμετωπίσει με ευελιξία την αναδυόμενη Τουρκική απειλή (Columbis and Dokos 1995). Κατά την άποψη του 1 Ο Αμερικανικός ΣΞ, εφαρμόζει το Mission Command Training Program στο Fort Leavenworth, Kansas, http://usacac.army. mil/organizations/cact/mctp. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

53 γράφοντος, η προσπάθεια για εφαρμογή της διοίκησης με βάση την αποστολή, δεν έχει υλοποιηθεί πλήρως, παρά τα καθοριζόμενα στους κανονισμούς, όπως ο ΣΚ 30-1Α («Η Σχεδίαση στον Στρατό Ξηράς»), τις αναφορές για την αναγκαιότητά της (Τελλίδης 2015), αλλά και τις προσπάθειες για την εφαρμογή της, με πιο πρόσφατη του ΓΕΣ (2017) για αναφορά της προθέσεως του διοικητή, στις διαταγές που εκδίδουν όλα τα κλιμάκια διοικήσεως.

Η Διοίκηση με Βάση την Αποστολή στα Ελληνικά Θέατρα Επιχειρήσεων

Τ

ο σύγχρονο επιχειρησιακό περιβάλλον πολέμου χαρακτηρίζεται από ρευστότητα, αβεβαιότητα, πολυπλοκότητα και αμφισημία (Gerras 2010, 11). Η δυνατότητα εκπομπής πυρών από πολύ μακριά (π.χ. βαλλιστικοί πύραυλοι, βλήματα πλεύσεως, πυροβολικό, κ.λπ.), το αεροπορικό όπλο και η ταχυκινησία των δυνάμεων μάχης, με την εμφάνιση δυνάμεων σε μη αναμενόμενο τόπο και χρόνο, αυξάνουν τον αιφνιδιασμό. Η συνεχής ροή πληροφοριών, πολλές φορές αντικρουόμενων μεταξύ τους και ο κυβερνοχώρος δημιουργούν πλάνη. Η έκδοση διαταγών προϋποθέτει ότι, υπάρχουν στη διάθεση του διοικητή καίριες και αξιόπιστες πληροφορίες. Οι δυνατότητες των σύγχρονων μέσων επικοινωνιών καθιστούν δελεαστική την εμπλοκή του ανώτατου επιπέδου διοικήσεως στις επιχειρήσεις (Vogelaar 2008). Η εμπλοκή αυτή δεν αφήνει ελεύθερους τους υφιστάμενους διοικητές να εκτιμήσουν την κατάσταση στην περιοχή ευθύνης τους και να εκδώσουν κατάλληλα προσαρμοσμένες διαταγές ή αιτήσεις. Στο δύσκολο αυτό περιβάλλον, απαιτούνται ικανοί τοπικοί/τακτικοί-επιχειρησιακοί διοικητές, οι οποίοι θα αποσαφηνίζουν το χάος και θα λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές ισχύος με τις πρωτοβουλίες τους (Boyd 1987, ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

9, 18), ενόσω το στρατηγικό επίπεδο διοικήσεως θα εξασφαλίζει τη στρατηγική διοικητική μέριμνα, θα παρέχει στρατηγικές / επιχειρησιακές πληροφορίες, θα παρακολουθεί και θα επεμβαίνει, όπου χρειάζεται. Στο χαοτικό πεδίο της μάχης (Clausewitz), ο διοικητής είναι το κεντρικό πρόσωπο. Τα βασικά του προσόντα αφορούν στην ικανότητα κατανόησης του επιχειρησιακού περιβάλλοντος, στην αντίληψη των προβλημάτων που αντιμετωπίζει και στην ύπαρξη προσωπικού οράματος για την επίλυση τους. Η παροχή κατευθύνσεως στο επιτελείο, η καίρια έκδοση διαταγών στους διοικητές, η συνεργασία με τους πολιτικούς φορείς και τους ντόπιους με στόχο την κινητοποίηση τους, είναι ενέργειες που θα κρίνουν την επιτυχία του. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η διοίκηση με βάση την αποστολή αυξάνει τις πιθανότητες νίκης των Ελληνικών όπλων, καθόσον η στρατιωτική ανισορροπία στην περιοχή (International Institute for Strategic Studies, IISS 2015) απαιτεί ασύμμετρες τακτικές και καινοτόμες προσεγγίσεις στην αντιμετώπιση της. Στη ιστορία του Ελληνισμού, ικανοί διοικητές ανέτρεψαν μια δυσμενή κατάσταση, με την εκδήλωση καίριας πρωτοβουλίας και την εφαρμογή στρατηγημάτων (Liantinis 2013). Παρόμοιες πρωτοβουλίες, που ακολουθούν τους νόμους και τα έθιμα του πολέμου, την υφιστάμενη σχεδίαση και τους κανόνες εμπλοκής, θα βοηθήσουν στην αποτροπή του εχθρού, στην αποφυγή κλιμάκωσης τοπικών κρίσεων (π.χ. αποφυγή κρίσης τύπου Ιμίων 1996) και στην αποτελεσματική άμυνα του αβαθούς Ελλαδικού αμυντικού χώρου.

Ειδικότερα, τα απομονωμένα Αιγαιοπελαγίτικα νησιά έχουν ανάγκη από ολόπλευρη άμυνα και αποφασιστικό ελιγμό εναντίον των εχθρικών αποβατικών, αεροκινήτων και αεροαποβατικών δυνάμεων (Ploumis 2016). Το 1943, οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν τέτοιες δυνάμεις για να ανακαταλάβουν νήσους των Δωδεκανήσων, μετά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας. Τέτοιων δυνατοτήτων και ακόμα μεγαλύτερων σήμερα έχει ο βασικός αντίπαλος της Ελλάδας. Στις νήσους απαιτείται από τους τοπικούς διοικητές, ταχεία εκτίμηση με βάση τις διατιθέμενες πληροφορίες, έγκαιρη έκδοση διαταγών και εκδήλωση πειθαρχημένης πρωτοβουλίας. Το ίδιο απαιτείται και στο υβριδικό θέατρο επιχειρήσεων της Θράκης, όπου η έγκαιρη απόφαση για διεξαγωγή κινητής άμυνας από ικανούς επιχειρησιακούς διοικητές, με το σύνολο των διατιθέμενων δυνάμεων εναντίον του κέντρου βαρύτητας ή του πλευρού του εχθρού θα κρίνει την έκβαση των επιχειρήσεων.3 Η υφιστάμενη λογική διοίκησης στον ΕΣ βασίζεται κυρίως στις αρχές της άμεσης και λεπτομερούς διοίκησης, όπου το προσωπικό γενικά δεν έχει ευκαιρίες αναπτύξεως πρωτοβουλίας (Ρίζος 2011). Εμπειρικά διαπιστώνεται ότι, το στρατηγικό επίπεδο, ενώ εκ των πραγμάτων έχει μια δυσχέρεια κατανόησης των τοπικών συνθηκών, αναπτύσσει μια τάση λεπτομερούς διοίκησης των επιχειρήσεων, τόσο σε επιχειρησιακό, όσο και σε τακτικό επίπεδο. Επίσης ότι, στην αλυσίδα διοικήσεως υπάρχει μια διάχυση της εξουσίας με την παρεμβολή πρόσθετων επιχειρησιακών επιπέδων με μειωμένες δυνατότητες επέμβασης. Τα επίπεδα αυτά συνήθως λειτουργούν με γραφειοκρατικό τρόπο στη λογική της άμεσης διοικήσεως, εις βάρος της ταχύτητας, της αποτελεσματικότητας

54 και του κύρους των τοπικών διοικητών. Συμπερασματικά διαφαίνεται ότι, η λογική με βάση την οποία έχει δομηθεί το σύστημα διοικήσεως στον αβαθή Ελλαδικό αμυντικό χώρο, μάλλον δεν ενθαρρύνει τους ικανούς τοπικούς διοικητές να σχεδιάσουν εν ηρεμία και να διεξάγουν απερίσπαστοι τις επιχειρήσεις στην περιοχή ευθύνης τους. Η εργασία αυτή προτείνει την επανεξέταση της λογικής διοίκησης στον ΕΣ, με στόχο την ολική μετάπτωση, από την άμεση διοίκηση, στη διοίκηση με βάση την αποστολή. Το θέμα είναι στρατηγικής σημασίας, καθόσον η εφαρμογή αυτής της λογικής θα βελτίωνε την απόδοση του ΕΣ. Η όλη προσπάθεια θα επηρέαζε τις πολιτικοστρατιωτικές σχέσεις, την κοινή γνώμη και θα έθετε σε δοκιμασία την ενότητα του στρατεύματος, τις δυνατότητες και την ετοιμότητα του, ιδίως κατά το μεταβατικό στάδιο. Η μελέτη της υφιστάμενης στρατιωτικής κουλτούρας θα βοηθούσε στην ανάπτυξη μιας στρατηγικής για την μετάπτωση στη διοίκηση με βάση την αποστολή.

Η Κουλτούρα στον ΕΣ

Β

ασικό στοιχείο για να ευδοκιμήσει η διοίκηση με βάση την αποστολή είναι η ύπαρξη αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ προϊσταμένων και υφισταμένων. Η εμπιστοσύνη αναφέρεται στην πίστη ενός εκάστου ότι, ο άλλος έχει την ικανότητα να πάρει πρωτοβουλίες και να διαμορφώσει επιτυχώς το μέλλον. Η προσωπικότητα, η μόρφωση, οι εμπειρίες, η δυνατότητα κατανόησης του επιχειρησιακού περιβάλλοντος και των προβλημάτων του, καθώς και η ύπαρξη οράματος, σχετίζονται με την ικανότητα ενός εκάστου (Gerras 2010, 28). Όπως έδειξαν Έλληνες μελετητές (Τασιούλας 2012; Ριζος 2011; Πορτόλας 2009), ενώ οι Έλληνες στρατιωτικοί πιστεύουν στις ικανότητες τους, στην αποστολή τους, και έχουν εμπιστοσύνη στις θεσμικές διαδικασίες του ΕΣ, βιώνουν ένα αίσθημα περιορισμένης ελευθερίας για

ανάπτυξη πρωτοβουλίας και εφαρμογής αλλαγών. Με βάση τα συμπεράσματά τους και κατόπιν σύγκρισής τους με μελέτες αλλοδαπών θεωρητικών (Gerras, Wongand Allen 2008, Hofstede and Hofstede 2005) η ανάλυση αυτή αναγνωρίζει ότι, τα στοιχεία της κουλτούρας που πιθανώς να δράσουν ανασταλτικά στην αλλαγή στον ΕΣ, είναι:

Πρώτον, η συγκεντρωτική διοίκηση που εφαρμόζεται από τα ανώτερα κλιμάκια διοικήσεως, που γενικά δεν αφήνει περιθώρια καταμερισμού της εξουσίας στα λοιπά υφιστάμενα. Σε ένα υγιή και ανταγωνιστικό οργανισμό όλα τα κλιμάκια διοικήσεως προσδοκούν να ασκήσουν την αρμοδιότητα τους και να μοιρασθούν την ευθύνη που τους αναλογεί, κατάσταση όμως που δεν συμβαίνει στη άμεση διοίκηση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα υφιστάμενα κλιμάκια διοικήσεως να μην παράγουν όραμα για το μέλλον τους, αλλά απλώς να αναπαραγάγουν εκείνο των προϊσταμένων τους και να διαχειρίζονται τις τρέχουσες καταστάσεις (micromanagement) σύμφωνα με τις λεπτομερείς διαταγές τους. Στο σύστημα αυτό, το προσωπικό αντιλαμβάνεται την εξουσία δογματικά, ως φυσικό επακόλουθο του βαθμού που φέρει ο κάθε ένας στην στρατιωτική ιεραρχίακαι εις βάρος της ατομικότητας, του ηθικού, και της απόδοσης. Δεύτερον, η ατομική συμμετοχή των στρατιωτικών σε στεγανά συστήματα διοικήσεως, όπου το κάθε μέλος ενθαρρύνεται να μοιράζεται τις ίδιες σκέψεις και αισθήματα, όπως αυτά

ανατροφοδοτούνται από τον ιεραρχικά προϊστάμενο. Στο σύστημα αυτό αναμένεται από κάθε μέλος, η στοίχιση με τις κρατούσες αντιλήψεις της στρατιωτικής ιεραρχίας του και η εκδήλωση της ίδιας ή παρόμοιας ενέργειας με αποκλεισμό της διαφορετικότητας. Η κατάσταση αυτή εμποδίζει την εκδήλωση πειθαρχημένης πρωτοβουλίας από ικανούς και εύκαμπτους διοικητές, που έχουν μια διαφορετική αλλά τεκμηριωμένη και πειθαρχημένη θεώρηση των πραγμάτων. Μια τέτοιου είδους συμμετοχική διαδικασία στη Διοίκηση ευνοεί περαιτέρω την ανάπτυξη μονοσήμαντων συστημάτων διοικήσεως (Houghton 2013) στις επιχειρήσεις σε επικίνδυνο βαθμό.4 Τρίτον, η θεσμική συμμετοχή των στρατιωτικών με τον εγκλωβισμό τους σε ένα σύστημα αμοιβών και προαγωγών με βάση την απόδοση στην υπάρχουσα αλυσίδα της λεπτομερούς διοικήσεως. Η κατάσταση αυτή έχει ως αποτέλεσμα οι υφιστάμενοι διοικητές να εκδηλώνουν συνήθως μόνο αρεστές προς τους προϊστάμενους τους ενέργειες, προκείμενου να τους κρατούν «ευχαριστημένους» και να εξασφαλίζουν με τον τρόπο αυτό τις προσδοκώμενες αμοιβές και προαγωγές στο βαθμό ή την παραμονή στην ενεργή υπηρεσία (Davidson 2015). Κατά την γνώμη του γράφοντος, η κατάσταση αυτή θα επιδεινωθεί στην εποχή της οικονομικής κρίσης, λόγω της μεγάλης διαφοράς των μισθών με τις συντάξεις, που θα ωθεί τους στρατιωτικούς να επιζητούν την παραμονή στην υπηρεσία, όσο το δυνατόν περισσότερο, με κάθε κάθε τρόπο, προκειμένου να διασφαλίσουν τα πλεονεκτήματα της εργασιακής τους συνεισφοράς τόσο για τους ίδιους όσο και για τις οικογένειές τους. Τέταρτο, η πιθανή έλλειψη στρατιωτικών με στιβαρή προσωπικότητα και εξωστρέφεια. Εκτιμάται ότι αίτια για αυτό, είναι το έλλειμμα της εκπαιδεύΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

55 σεως τους, ως στρατιωτών, επιστημόνων και ηγετών, η απουσία πολεμικής εμπειρίας και η σταδιακή ανάπτυξη κλίματος που επιβάλλει ένα μεγάλο βαθμό συστολής των στρατιωτικών, λόγω της υφιστάμενης κουλτούρας που εκπορεύεται από την μακρόχρονη άσκηση της άμεσης διοίκησης, ιδίως μετά την μεταπολίτευση (Karabelias, 1999). Τα παρα πά νω στοιχεία, αντανακλούν όμως και στην μοντέρνα Ελληνική κουλτούρα (Lewis 2006; Καραμπελιάς 2009). Σε έρευνα που διεξήχθη (Hofstede and Hofstede 2005), ο σ υ γ κ ε ν τρ ω τ ι κό ς τρόπος ασκήσεως της εξουσίας στην Ελλάδα πέτυχε 60/100. Η υψηλή βαθμολογία υπονοεί ότι, τα ανώτερα κλιμάκια διοικήσεως προσδοκούν και λαμβάνουν υπακοή από τα κατώτερα, και εφαρμόζουν τη λογική της άμεσης διοικήσεως. Στην ίδια έρευνα, η ατομικότητα στην Ελλάδα πέτυχε 35/100 βαθμούς. Οι παραπάνω βαθμολογίες εκτιμάται ότι, οφείλονται στο υπάρχον κοινωνικοπολιτικό σύστημα, όπου η αυστηρή στοίχιση ενός εκάστου, με τις επιλογές της κεντρικής εξουσίας, είναι προαπαιτούμενο της ευδοκίμησης του (Γιανναράς 2014). Στο στρατό, η εφαρμογή συγκεντρωτικής διοίκησης και η χαμηλή ένδειξη ατομικότητας, σε όση έκταση και εάν παρουσιάζονται, υποδηλώνουν μειωμένο ηθικό, μη ενστερνισμό του οράματος της ηγεσίας, και μια γενικότερη άρνηση των νεώτερων να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να αποδεχθούν σταθμισμένους κινδύνους. Η νέα λογική διοικήσεως απαιτείδυναμικές προσωπικότητες, οι οποίες θα κυριαρχούν. Η ανάπτυξη στιβαρών διοικητών προϋποθέτει εντατικά προγράμματα εκπαιδεύσεως (Moran 1945; Δημητρόπουλος 2015; FM 6-22), σε όλα τα κλιμάκια διοικήσεως (δηλαδή από ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

το βαθμό του Αντιστράτηγου μέχρι του Δεκανέα και τις παραγωγικές σχολές), από τον καιρό της ειρήνης (Dempsey 2012). Τα προγράμματα αυτά, εκτός από την μεταμόρφωση του ατόμου σε ηγέτη, θα έχουν και ως στόχο τη δημιουργία κοινής αντίληψης, όσον αφορά την κατανόηση των επιχειρήσεων, βασική αρχή της νέας λογικής. Θα πρέπει

ξη των ηγετικών τους προσόντων. Τα συμπεράσματα από την θεωρία και την έρευνα που αναφέρθηκαν, καταδεικνύουν ότι, για να εφαρμοσθεί η διοίκηση με βάση την αποστολή στον ΕΣ, είναι απαραίτητη η αλλαγή της υφιστάμενης στρατιωτικής κουλτούρας διοικήσεως. Αυτό είναι δυνατόν να συμβεί μόνο με θεσμικές παρεμβάσεις μέσω της εφαρμογής συγκεκριμένης στρατηγικής.

Στρατηγική για την Διοίκηση με Βάση την Αποστολή

Η

επίσης, να λαμβάνουν υπόψη τους την ποικιλομορφία του προσωπικού και τη δεκτικότητά του για αλλαγή. Αυτό θα απαιτήσει επίπονη και ομαδική εκπαίδευση προκειμένου να πειστεί το προσωπικό να αμβλύνει τις αντιλήψεις του. Οι διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των μεγαλύτερων με τους μικρότερους σε ηλικία και οι οποίες σχετίζονται και με αντίστοιχες διαφορές στους βαθμούς στο στράτευμα, θα απαιτήσουν μεγαλύτερη ευελιξία στην εκπαίδευση. Στις περιπτώσεις αυτές η διαπροσωπική επαφή θα βοηθήσει στο κλείσιμο του χάσματος με την συνάντηση στο μέσο (Hyun and Lee 2014). Στη μείωση του χάσματος θα συνέτεινε και η άσκηση από μικρότερους αξιωματικούς των καθηκόντων που τώρα ασκούν αξιωματικοί μεγαλύτερου βαθμού, όπως π.χ., η άσκηση της διοικήσεως ταξιαρχίας από συνταγματάρχες, ή της μονάδας από ταγματάρχες, όπως συμβαίνει σε πολλούς στρατούς. Τέλος, η ύπαρξη πολεμικής εμπειρίας θα βελτίωνε σημαντικά το δυναμισμό των στρατιωτικών, καθόσον θα παρήγαγε αυτοπεποίθηση. Στο πλαίσιο αυτό, η συμμετοχή των Ελλήνων στρατιωτικών σε αποστολές στο εξωτερικό θα συνέβαλλε στην ανάπτυ-

αλλαγή σε ένα ώριμο οργανισμό είναι γενικά ένα δύσκολο και χρονοβόρο εγχείρημα. Στην πορεία, αφενός πρέπει να διατηρηθούν εκείνα τα στοιχεία της κουλτούρας που ενδυναμώνουν έναν οργανισμό, αφετέρου πρέπει να αδρανήσουν εκείνα, τα οποία τον περιορίζουν στην ανάπτυξη του (Gates 2008). Τα διδάγματα στρατών που εφαρμόζουν τη λογική της διοίκησης με βάση την αποστολή καταδεικνύουν ότι, η νέα λογική χρειάζεται χρόνο. Η όλη προσπάθεια διευκολύνθηκε από εμπνευσμένους διοικητές, που προώθησαν με πάθος την αλλαγή σε κάθε τους επαφή, με επιδημικά αποτελέσματα (Shamir2011). Συνεπώς, η εργασία αυτή προτείνει η αλλαγή στον ΕΣ να προέλθει με την εφαρμογή μιας εξελικτικής στρατηγικής, η οποία θα κάνει χρήση στόχων, μέσων και πρακτικών, προκειμένου να καταστεί δυνατή η ενσωμάτωση των βασικών αρχών της νέας κουλτούρας στον ΕΣ. Εμπνευσμένοι διοικητές σε όλη την κλίμακα της ιεραρχίας θα επηρεάσουν με δραματικό τρόπο την αλλαγή, καθόσον θα δίνουν το παράδειγμα και θα εμπνέουν εμπιστοσύνη μεταξύ συμπολεμιστών (Jones 2003). Η ύπαρξη ικανών οικονομικών πόρων που θα ισοσκέλιζαν τη διαφορά μισθού και σύνταξης, καθώς και η υψηλή στελέχωση των μονάδων με αύξηση της θητείας (Πλουμής 2017), θα αναδειχθούν ως σημαντικοί παράγοντες για την επιτυχή εφαρμογή της διοικήσεως με βάση την αποστολή, καθόσον η ευημερία (π.χ., μισθός, πα-

56 ροχή στέγης, αναψυχή), η πειθαρχία, και η εκπαίδευση, συνδέονται με την αυτοπεποίθηση και το ηθικό του προσωπικού (Shillington 2015). Για τον ΕΣ προτείνεται, η εφαρμογή μιας στρατηγικής σε τρεις φάσεις, με βάση τη θεωρία για την επίτευξη των οργανωτικών αλλαγών (Lewin 1947;Kotter 1996; Bruke 2002). Φάση 1η. Προκαταρκτική Φάση. Η στρατιωτική ηγεσία θα αξιολογήσει την εφαρμογή της διοικήσεως με βάση

την αποστολή και τα πλεονεκτήματα που αυτή θα έχει για τον ΕΣ. Στην φάση αυτή θα αναγνωρισθούν οι υπάρχουσες δυσλειτουργίες της υφιστάμενης λογικής διοίκησης και τα πλεονεκτήματα και οι κίνδυνοι (π.χ. από τυχόν αυθαιρεσίες μη ικανών διοικητών) της νέας. Έχοντας συζητήσει τα συμπεράσματα της με την πολιτική ηγεσία, η στρατιωτική ηγεσία θα πρέπει κατόπιν να ιδρύσει την ομάδα, που θα είναι υπεύθυνη για την εισαγωγή της διοικήσεως με βάση την αποστολή, η οποία θα αναπτύξει το όραμα του Αρχηγού και θα σχεδιάσει τους απαραίτητους μηχανισμούς ενσωμάτωσης και ενίσχυσης. Μετά η ηγεσία θα επικοινωνήσει το όραμα της στον στρατό και στην κοινωνία με ένα μήνυμα, δίνοντας ένα τόνο επείγοντος για το μέλλον του στρατεύματος. Το μήνυμα αυτό θα εκφράζει περιεκτικά την ανάγκη μειώσεως του χάσματος μεταξύ των αρχαιοτέρων και των νεότερων και την διεξαγωγή των επιχειρήσεων με μη γραμμικό τρόπο (Jackson 2013).

«Δώσε τη διοίκηση στους από κάτω σου και θα τους έχεις. Μην τη δώσεις και θα τους χάσεις». Η επικοινωνία του οράματοςτου Αρχηγού με τους φορείς διαμόρφωσης της εξουσίας (π.χ., Αρχηγοί έ.α., απόστρατοι αξιωματικοί, εν ενεργεία στρατιωτικοί, σωματεία αξιωματικών, υπαξιωματικών) καθώς και με την κοινωνία (π.χ., ΜΜΕ, διαμορφωτές κοινής γνώμης) θα ενίσχυε την λογοδοσία και θα αύξανε τις πιθανότητες επιτυχίας με την ενσωμάτωση και άλλων απόψεων στην επιχειρούμενη αλλαγή (Gerras 2010b). Φάση 2η. Εφαρμογή. Η στρατιωτική ηγεσία θα εφαρμόσει τους μηχανισμούς ενσωμάτωσης και ενίσχυσης της νέας κουλτούρας της διοίκησης με βάση την αποστολή. Οι μηχανισμοί ενσωμάτωσης, σε συνθήκες οικονομικής δυσπραγίας, θα επικεντρωθούν στην ανάπτυξη ικανών διοικητών, με στοχευμένη εκπαίδευση στη νέα λογική, με αναθεώρηση του συστήματος επιλογής διοικητών και του συστήματος παροχής εξουσιοδοτήσεων της στρατιωτικής δράσης και με την εισαγωγή ενός συστήματος αμοιβών και προαγωγών που θα προωθεί τη νέα λογική. Οι μηχανισμοί ενσωμάτωσης θα πρέπει να ενθαρρύνουν την εκδήλωση της ατομικότητας και την άσκηση πειθαρχημένης πρωτοβουλίας και να καυτηριάζουν την μη ευρύτητα πνεύματος, τον φόβο και την αδιαφορία. Στο μεταβατικό στάδιο, η αξιολόγηση του προσωπικού θα πρέπει να απεμπλακεί από τυχόν κακή του απόδοση στη νέα λογική, για λόγους προσαρμογής. Η εκπαίδευση θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της την ποικιλομορφία του προσωπικού και να αντιμετωπίζει τα λάθη ως μέθοδο για απόκτηση περισσότερης γνώσης (Schulz 2010).

«Τόλμησε να κάνεις αναίμακτα λάθη». Οι ενισχυτικοί μηχανισμοί θα αφορούν κυρίως στην παρακίνηση των στρατιωτικών να αναπτύξουν δυναμικές προσωπικότητες με εφαρμογή της διοικήσεως δια του παραδείγματος, με την εμβάθυνση στην επιστήμη τους, και τον συσχετισμό της πρωτοβουλίας με την ενσυνείδητη πειθαρχία. Εμπνευσμένοι διοικητές θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο, με το μπόλιασμα του προσωπικού στη νέα λογική κατά επιδημικό τρόπο, με άμεσο αντίκτυπο στο ηθικό. Ο Clausewitz ανέφερε ότι οι βασικές αρχές του ηθικού αφορούν στην ικανότητα του Διοικητή, στην εμπειρία, στο κουράγιο των στρατευμάτων και στο πατριωτικό πνεύμα. Η επιλογή ικανών διοικητών σε όλα τα επίπεδα που θα μπορούν να εμπιστευτούν τους ικανούς υφισταμένους τους, θα βοηθούσε την εφαρμογή της νέας κουλτούρας. Φάση 3η. Διατήρηση. Η ηγεσία θαπαγιοποιήσει τις αλλαγές και θα τις επεκτείνει για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων. Η επέκταση των αλλαγών θα βασισθεί κυρίως στην χρήση ενισχυτικών μηχανισμών. Στη φάση αυτή θα αναθεωρηθούν ή συμπληρωθούν τα διάφορα θεσμικά κείμενα που αφορούν στους μηχανισμούς ενσωμάτωσης, στις εκπαιδευτικές μεθόδους, στην ανάπτυξη των διοικητών, στα δόγματα, στους κανονισμούς και στους κανόνες εμπλοκής. Η διαδικασία αναθεώρησης και συμπλήρωσης θα λαμβάνει υπόψη της, μεταξύ άλλων, την αλλαγή της τεχνολογίας, τα συμπεράσματα της εκπαίδευσης και τα διδάγματα άλλων στρατών.

Επίλογος

Η

εργασία αυτή κατέδειξε ότι, η διοίκηση με βάση την αποστολή εφαρμόζεται από συμμαχικούς στρατούς, διότι βελτιώνει την απόδοση στις επιχειρήσεις. Η εφαρμογή αυτής της λογικής στον ΕΣ πιθανώς να δυσχεραίνεται από την υφιστάμενη κουλτούρα της άμεσης και λεπτοΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

57 μερούς διοικήσεως. Οι βασικές αρχές της διοικήσεως με βάση την αποστολή, όπως είναι η ύπαρξη αμοιβαίας εμπιστοσύνης, η άσκηση πειθαρχημένης πρωτοβουλίας και ανάληψη σταθμισμένων κινδύνων ελλείπουν στην λεπτομερή άμεση διοίκηση που εφαρμόζεται κατά κόρον σήμερα. Η διοίκηση με βάση την αποστολή θα βοηθήσει τα Ελληνικά όπλα, καθόσον οι καίριες και πειθαρχημένες πρωτοβουλίες ικανών διοικητών θα λειτουργήσουν ως πολλαπλασιαστές ισχύος στον αβαθή ελλαδικό αμυντικό χώρο σε ένα περιβάλλον ασυμμετρίας και στρατιωτικής ανισοροπίας. Η εισαγωγή κατάλληλων μηχανισμών ενσωμάτωσης και ενίσχυσης για την διαμόρφωση της νέας κουλτούρας είναι αναγκαία. Ενώ η εισαγωγή αυτών των μηχανισμών είναι θέμα της ηγεσίας του στρατεύματος, η εφαρμογή και διατήρηση της νέας λογικής διοικήσεως είναι θέμα ικανών διοικητών σε όλα τα κλιμάκια διοικήσεως. Οι διοικητές αυτοί θα απαιτηθεί καθημερινά να επικοινωνούν το όραμα της ηγεσίας, να εκδίδουν διαταγές τύπου αποστολής και να εμπνέουν το προσωπικό προς την κατεύθυνση της νέας κουλτούρας.

Βιβλιογραφία ADRP 3-0.

ADP 6-0.

Ancker, Clinton, 2013. The Evolution of Mission command 4 in U.S. Army Doctrine, Military Review.

Boyd, John, R., 1987. Organic Design for Command and Control.

Boyd, John, R., 1986. Patterns of Conflict.

Bungay, Stephen, 2011. The Art of Action.

Burke, Warner, 2002.Organization Change.

Butenschoen, Axel, 2015. Hybrid Warfare.EDA, 09.

Carr, John, 2013. The Defense and Fall of Greece.

Columbis, and Dokos, 1995.Greece: A Country Study.

Cordesman, et. al. 2007. Lessons of the 2006 Israeli-Hezbollah War. Clausewitz,On War. Δημητρούλης, Δημήτριος, 2015. Στρατιωτικό Ήθος και Ηγεσία.

DavidsonAdam, 2015. Rebuilding the Middle Class the Army Way, http://www.nytimes. com/2015/12/20/magazine/rebuilding-theΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

middle-class-the-army-way.html?_r=0.

Dempsey, Martin, 2012. Mission Command. Γιανναράς, Χρήστος 2014. Πελατειακό Κράτος, Μόνιμο για Πάντα, http://www.kathimerini. gr/781842/opinion/epikairothta/politikh/ pelateiako-kratos-monimo-gia-panta.

FM 6-22.

Gates,Robert, 2008. Remarks to Air War College Speech.

Ghikas, Demetrios, 2013. Taking Ownership of Mission Command, Military Review.

Gerras, Stephen,2010.Strategic Leadership Primer.

Gerras,Stephen, 2010b. Communication with External Audiences.

Gerras,Stephen, Wong, Leonard, and Allen,Charles, 2008.Organizational Culture.

Gichert, Robert, 2013. Cultural Resistance to Mission Orders Philosophy in the U.S. Army.

Gkorezis, Panagiotis, 2016. Principal empowering leadership, International Journal of Educational Management, vol. 30 (6).

Guthrie, Tom, 2012. Mission Command?Army Magazine, June 2012. ΕΕ 100-1, 2008. Επιχειρήσεις Χερσαίων Δυνάμεων. Ζαούσης, Αλέξανδρος 1987. Οι Δύο Όχθες: 19391945.

Hofstede, Geert and Hofstede, Jan, 2005.

Cultures and Organizations.

Houghton,David, 2013. The Decision Point.

Hyun, Jane and Lee, Audrey, 2014. Flex: The New Playbook for Managing Across Differences.

IISS, 2015.The Military Balance.

Jackson, Lisa, 2013. The Real Secret of Google’s Corporate Culture.

Jones, Steven, 2003. Improving Accountability for Effective Command Climate. Καραμπελιάς, Γεράσιμος, 2009. Κοινωνιολογία και ΈΔ.

Karabelias, Gerassimos, 1999. 20 years of civil-military relations in post-dictatorship Greece,MQ 10.

Kotter, John, 1996. Leading Change.

Lewin, Kurt, 1947. Frontiers of Group Dynamics,Human Relations, 1.

Lewis,Richard, 2006.When Cultures Collide.

LiantinisDimitris, 2013. Gemma, 127.

Moran, Lord, 1945.The Anatomy of Courage.

Picco, Luciano, 2015. Mission Command and the Starfish Organizational Models, Πλουμής, Μιχαήλ, 2017. Η στρατιωτική προετοιμασία και η θητεία στην εποχή της οικονομικής κρίσης, Εθνικές Επάλξεις, τ.119.

Ploumis, Michail, 2016. Hellenic national security: the Turkish challenge. Army War College Review, 2 (3) August 2016. Πορτόλας, Νικόλαος, 2009. ΕναλλακτικέςΜορφέςΔιοικήσεως.

Ριζος, Φώτιος, 2011. Η Ενδυνάμωση στο Μόνιμο Προσωπικό του ΕΣ.

Shamir, Eitan, 2010. The Long and Winding Road.

Journal of Strategic Studies 33 (2), 655-656.

Shamir, Eitan, 2011.

Transforming Command.

Shattuck, Lawrence, 2000.

Communicating Intent and Imparting Presence, Schneider, James J., 1989. The Loose Marble.

Parameters.

Schulz, Kathryn, 2010. Being Wrong.

Shillington,G, 2015. Morale,The RUSI 156 (2).

Storr, Jim, 2003. A Command Philosophy for τhe Information Age.DefenceStudies, 3:3, 119129. Τασιούλας, Δημήτριος, 2012. Ανάπτυξη και Βελτίωση των Στελεχών του Ελληνικού Στρατού με τη Βοήθεια της Καθοδήγησης. Τελλίδης, Βασίλειος, 2015. Ήρθε η Ώρα του Έξυπνου Στρατού;. http://staratalogia.blogspot. gr/2015/10/blog-post_93.html Vogelaar, Kramer, 2008.Mission Command in Dutch Peace Support Missions, Armed Forces & Society, vol. 30 no. 3.

Wright, James, 2015. The Challenges of Adopting a Culture of MCUS Army.

Υποσημειώσεις 1 Οι υβριδικές απειλές αφορούν σε δυναμικούς συνδυασμούς τακτικών, μη τακτικών, συμμετρικών, ασσύμετρων δυνάμεων, τρομοκρατικών ή εγκληματικών οργανώσεων, οι οποίοι συνέρχονται σε ενότητα για να επιτύχουν αμοιβαία ωφέλιμα αποτελέσματα (ADRP 3-0).

2 Η ενεργή άμυνα στηρίζεται στην ευρεία χρησιμοποίηση της επιθετικής ενέργειας με τη μορφή της αντεπίθεσης, με σκοπό την απόκρουση της εχθρικής επίθεσης, τη διατήρηση της αμυντικής τοποθεσίας και την πρόκληση στον εχθρό όσο δυνατό περισσότερων απωλειών (ΕΕ 100-1, 2008).

3 Η κινητή άμυνα αποτελεί συνδυασμό αμυντικών, επιβραδυντικών και επιθετικών ενεργειών και αποβλέπει πρωτίστως στην καταστροφή των επιτιθέμενων εχθρικών δυνάμεων. Ο μικρότερος σχηματισμός, ο οποίος δύναται να σχεδιάσει και να διεξάγει κινητή άμυνα, είναι η Τεθωρακισμένη ή η Μηχανοκίνητη Μεραρχία (ΕΕ 100-1).

4 Μια ομάδα ανθρώπων ευρίσκεται σε μονοσήμαντο σύστημα διοικήσεως όταν α. απαρτίζεται από μια συνεκτική και ομοιόμορφη ομάδα, β. όταν τα μέλη της πασχίζουν συνεχώς να επιτύχουν την ομοφωνία σε μια απόφαση και καταδικάζουν ή προσπερνούν την πρόταση ιδεών για διαφορετικές λύσεις, γ. όταν η ομάδα αυτή είναι με τη θέληση της ή όχι εντελώς απομονωμένη από το έξωθεν περιβάλλον, δ. όταν ένας δυναμικός, επιθετικός, ισχυρογνώμον ηγέτης εμποδίζει την έκφραση διαφορετικής γνώμης, ε. όταν τα μέλη της ομάδας σκέφτονται και πράττουν το ίδιο και δεν υπάρχει διαφορετικότητα.

58

Θα γίνει Πόλεμος για το Νερό; Υπό κ. Αθανασίου Μπινιάρη, Σμηνάρχου (Ι) της ΣΕΘΑ* «Γῆν καί ὕδωρ» Ηρόδοτος (484 - 425 π.Χ.)

Σ

ύμφωνα με τον Ηρόδοτο, τον μεγάλο αυτόν αρχαίο Έλληνα ιστοριογράφο και περιηγητή, που ήταν και ο πρώτος που έδωσε στην ιστορία του μία κάποια επιστημονική διάσταση, οι Πέρσες απαιτούσαν «γῆν καί ὕδωρ» από τις πόλεις που τους παραδίδονταν, κάτι που συμβόλιζε ότι οι υποτασσόμενοι λαοί παραιτούνταν από κάθε δικαίωμα πάνω στη γη τους και κατ’ επέκταση στους φυσικούς πόρους αυτής, όπως είναι το νερό, το οποίο ανέκαθεν ήταν πηγή ζωής για τον άνθρωπο. Η ανωτέρω φράση, ακόμα και στα νέα ελληνικά, συμβολίζει την υποταγή άνευ όρων σε ένα κατακτητή. Το 25% τουλάχιστον του πόσιμου νερού της Ελλάδος προέρχεται από άλλες χώρες. Τα ποτάμια του Αξιού, του Νέστου, του Αλιάκμονα, του Στρυμόνα και φυσικά του Έβρου αποτελούν τις σημαντικότερες λεκάνες νερού. Σε όλες τις περιπτώσεις, η Ελλάδα βρίσκεται στην κάθοδο της πορείας ροής υδάτων από την FYROM και την Βουλγαρία, ενώ ο Έβρος διαμορφώνει φυσικά σύνορα με την Τουρκία1. Ωστόσο, σημειούται ότι η εξάρτηση της Ελλάδος σε διασυνοριακές πηγές υδάτων δεν είναι μοναδικό φαινόμενο, αλλά σύνηθες ανά τον κόσμο. Στις μέρες μας, κάλλιστα θα μπορούσε να ειπωθεί ότι το πιο πολύτιμο αγαθό στην Μέση Ανατολή, εν αντιθέσει με το τι γενικά πιστεύει ο απλός κόσμος, δεν είναι το πετρέλαιο, αλλά το νερό (ο αποκαλούμενος και «λευκός χρυσός»), συμφώνως με τις μελέτες που έχουν λάβει χώρα παγκοσμίως τα τελευταία έτη και την θεωρία αρκετών διεθνολόγων και γεωπολιτικών ερευνητών, οι οποίοι εκτιμούν ότι μελλοντικώς δεν θα είναι έκπληξη εάν συμβεί ένας μεγάλος πόλεμος για 1 Ram Aviram (Πρέσβης επί τιμή του Ισραήλ στην

Ελλάδα), «Ο Πόλεμος για το Νερό θα μπορούσε να αποφευχθεί», 03/11/2015, http://www.capital.gr

το νερό, το οποίο βρίσκεται ανισομερώς κατανεμημένο στον πλανήτη. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του ΟΗΕ, η Αφρική και η Μέση Ανατολή είναι από τις φτωχότερες σε καθαρό νερό περιοχές της Γης, και οι άνθρωποι εκεί εξαρτώνται από τα υπόγεια ύδατα και τα ποτάμια που τις διασχίζουν (Νείλος, Ευφράτης, Τίγρης, Ιορδάνης, κλπ), αδυνατώντας πολλοί εξ αυτών να καλύψουν βασικές καθημερινές τους ανάγκες σε νερό. «Περί τις 300 ζώνες πιθανών συγκρούσεων γύρω από το πόσιμο νερό έχουν επισημανθεί σε διάφορα μέρη της Γης», αναφέρει ο Dr Jean Vergnes, μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Ύδατος και σύμβουλος της UNESCO. Αναζητώντας τα αίτια του κοινωνικού αυτού προβλήματος, μπορούμε να ανατρέξουμε στην τεράστια αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού (ιδίως στις μουσουλμανικές χώρες) και κατ’ επέκταση στην ηυξημένη ζήτηση για πόσιμο νερό σε πλείστες περιοχές, στην κακή διαχείριση των υδάτινων πόρων και ασφαλώς στην ξηρασία η οποία επιδεινώνεται από την καταστροφή του περιβάλλοντος και την υπερθέρμανση του πλανήτη. Ποιες είναι όμως οι επιπτώσεις της απομείωσης των παγκόσμιων αποθεμάτων νερού; Ως γνωστόν, το ανθρώπινο σώμα αποτελείται κατά τα 2/3 (65% - 70%) από νερό, ενώ καθημερινώς αποβάλλει 2 - 21/2 λίτρα, που ασφαλώς πρέπει να αναπληρώνονται. Ο άνθρωπος δύναται να ζήσει για εβδομάδες χωρίς φαγητό, όχι όμως για πάνω από τρεις (3) ημέρες περίπου χωρίς νερό, το οποίο, συν τοις άλλοις, είναι αναγκαίο και για τις βιοχημικές διεργασίες που πραγματοποιούνται στον ανθρώπινο οργανισμό και μεταβολισμό. Εν πρώτοις λοιπόν, η λειψυδρία ή η κατανάλωση ακατάλληλου νερού θα στοιχίσει την ζωή πάρα πολλών ανθρώπων. Ωσαύτως, η ερημοποίηση, οι κλιματικές μεταβολές, η μετάδοση μολυσματικών ασθενειών, αποτελούν μερικές μόνο από τις δυσμενείς επιπτώσεις του

σημαντικού αυτού προβλήματος. Ως εκ τούτων, τα κράτη που θα έχουν υδάτινες και καθαρές πηγές θα αποτελούν δυνητικώς πολεμικό στόχο για εκείνα που τις στερούνται. Δεν πρέπει επίσης να παραβλεφθεί ότι είναι δυνατόν να συμβεί και ένας οικονομικός πόλεμος για την παροχή του νερού, με ενδεχόμενη μετάλλαξή του σε λεηλασίες (πλιάτσικο) και εσωτερικές αναταραχές ή σε διακρατικές ένοπλες διαμάχες, όπως πχ εάν πολλαπλασιαστεί η τιμή του πολύτιμου αυτού αγαθού και ξεσηκωθεί ο κόσμος που θα αδυνατεί διαρκώς να πληρώνει, και δη αυτός που δεν θα έχει καν στην περιοχή του εγκαταστάσεις ύδρευσης. Αναφορικά με τα προληπτικά μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται, ασφαλώς είναι η παντοειδής εξοικονόμηση του νερού και ο περιορισμός των διαρροών σε δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, γεωργικές καλλιέργειες, στρατιωτικές εγκαταστάσεις, κλπ, καθώς επίσης και η πλήρης εκμετάλλευση και ορθολογική αξιοποίηση όλων των υδάτινων πόρων (ποτάμια, λίμνες, πηγές, υπόγεια ύδατα, κλπ). Πόσο πιθανό είναι λοιπόν να γίνει ένας πόλεμος για το νερό; Σίγουρα οι προοπτικές μιας ενδεχόμενης μεγάλης ένοπλης σύρραξης δεν είναι καλές, καθώς τα κράτη προσπαθούν συχνά να διατηρήσουν και να μεγιστοποιήσουν την χρήση των υδάτινων πόρων τους ενάντια στα συμφέροντα των γειτόνων τους. Ωστόσο, το νερό κάλλιστα θα μπορούσε να συνδέσει τους λαούς για μια κοινή στρατηγική, έξω και μακριά από θρησκευτικούς, εθνικούς και πολιτικούς φανατισμούς και ανταγωνισμούς. Η Παγκόσμια Ημέρα Νερού έχει καθιερωθεί να γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 22 Μαρτίου. Δεν είναι τυχαίο που ο ΟΗΕ έχει αναγνωρίσει και αφιερώσει μία ημέρα στο νερό, στον απαραίτητο αυτόν παράγοντα για την επιβίωση και ανάπτυξη του ανθρώπινου γένους. Η κρίση του πόσιμου ύδατος, η συνετή διαχείρισή του και η ευαισθητοποίηση όλων μας, μπορεί να επιφέρει, όχι πόλεμο, αλλά μόνο θετικά αποτελέσματα, και να οδηγήσει λαούς και κυβερνήσεις σε σύμπνοια και πνεύμα εποικοδομητικών συνεργασιών, για να μην διψάσουμε και πούμε «το νερό νεράκι»!

* Ο Σμήναρχος (Ι) Αθανάσιος Μπινιάρης υπηρετεί ως Εκπαιδευτικό Προσωπικό στο Επιτελείο της Σχολής Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ). ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

59

ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΑΠΟΨΕΙΣ

Ανάλυση Κυρίων Γεγονότων (Επιμέλεια: Επιτροπή Μελετών Ερευνών ΣΕΕΘΑ)

Τρομοκρατίας Ουνιβερσαλιστική Πλαισίωση Υπό του κ. Χριστόδουλου Κ. Γιαλλουρίδη, Καθηγητού Διεθνούς Πολιτικής και Διευθυντού Κέντρου Ανατολικών Σπουδών για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Η

Ευρώπη στην ευρύτερή της διάσταση, δηλαδή από την Σκανδιναβία μέχρι την Μικρά Ασία, δονείται απ’ άκρη σ’ άκρη από τον εκκωφαντικό θόρυβο του τρομοκρατικού φαινομένου, που απειλεί με αποσταθεροποίηση και σεισμική αποδυνάμωση ολόκληρη την Γηραιά Ήπειρο, δημιουργώντας ένα ευρύτερο κλίμα ανασφάλειας και αστάθειας σε ολόκληρο τον κόσμο. Από το Μάντσετσερ και την Στοκχόλμη ως το Λονδίνο, τις Βρυξέλλες, το Παρίσι, την Νίκαια, το Βερολίνο, την Κωνσταντινούπολη, η ευρωπαϊκή ήπειρος αισθάνεται την τρομοκρατική απειλή κατά τρόπο εξαιρετικά, όχι μόνο εμφανή, αλλά και προκλητικά εκδηλούμενο. Είναι πρωτοφανής αυτή η διάσταση της τρομοκρατίας, γιατί αφενός δεν έχει ούτε εμφανή αίτια που την προκαλούν, που να μπορεί κανείς να εξηγήσει την εκδήλωσή της, ούτε ποιες καταστάσεις, άνθρωποι ή θεσμοί υποκρύπτονται. Κυρίως δεν μπορεί κανείς να προβλέψει ή να εκτιμήσει τον χρόνο, τον τρόπο ή τον τόπο της εκδήλωσης του τρομοκρατικού φαινομένου. Η τρομοκρατία εκδηλώνεται από παντού και από το πουθενά. Επομένως, βρισκόμαστε περίπου στο σκοτάδι και δεν μπορούν να λειτουργήσουν τα κράτη και οι θεσμοί, όπως στο παρελθόν, όπου μπορεί να μην ήταν σε θέση να προλάβουν το τρομοκρατικό φαινόμενο στις διάΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

φορες αρχικές του φάσεις, αλλά ήταν σε θέση να εντοπίσουν πολιτικά κίνητρα, ιδεολογίες και ομάδες παραγωγής τρομοκρατίας, έτσι ώστε σταδιακά να μπορέσουν να το ελέγξουν και να το καταστείλουν. Σήμερα, βρισκόμαστε σε μια αφηρημένη σφαίρα αναζητήσεως παραγόντων, αιτίων και καταστάσεων, που αναφέρονται στο γενικό και αόριστο

Ισλάμ ή Ισλαμικό Κράτος. Το Ισλαμικό Κράτος είναι ένα φαινόμενο που δεν έχει θεσμική, οργανωτική ή γεωγραφική διάσταση, αλλά μπορεί να βρίσκεται παντού, σε όλο τον κόσμο, σε όλη την Ευρώπη, διασκορπισμένο σε διάφορες ισλαμικές ομάδες, που δρουν στις ευρωπαϊκές μητροπόλεις και μπορεί να αποτελείται από ανθρώπους της διπλανής πόρτας. Ακόμη και εάν ο Αμερικανός πρόεδρος Τραμπ πλήξει ορισμένους πυρήνες του Ισλαμικού Κράτους στην Μέση Ανατολή, στον βαθμό που δεν πρόκειται για συγκεκριμένη κρατική οργάνωση ή τακτικό στρατό, αλλά σκόρπιες ομάδες

και οργανωμένα ισλαμικά πλαίσια σε διάφορα σημεία της Μέσης Ανατολής και όχι μόνο, και στον βαθμό που η δυνατότητα συγκρότησης των ισλαμικών ομάδων σε όλο τον κόσμο είναι υπόθεση αυτενέργειας των ιδίων, δηλαδή ενδογενής, η ικανότητα αναπαραγωγής και συνέχισης της δράσης τους σε άλλο επίπεδο είναι δεδομένη. Αυτό δεν σημαίνει πως κάθε Μουσουλμάνος είναι ύποπτος ή μπορεί να μετατραπεί σε τρομοκράτη, αλλά αυτό που μπορεί να συμβεί είναι η καλλιέργεια ενός κλίματος καχυποψίας, φόβου και ανασφάλειας με συνέπεια την εκδήλωση ενδεχομένως και αντιθέσεων, οι οποίες να έχουν ως αφετηρία τους αυτή την καχυποψία και παραστάσεις απειλής. Βιώνουμε μία ενδιάμεση φάση κρίσιμη, όπου τα πράγματα, εάν δεν μπορέσουν να ελεγχθούν και να εξορθολογιστούν εγκαίρως, εάν δεν εστιασθεί το φαινόμενο σε συγκεκριμένους χώρους παραγωγής τρομοκρατίας και όχι παντού, τότε μπορεί να οδηγηθούμε μοιραίως στην τραγωδία της επαλήθευσης της πρόβλεψης Χάντιγκτον. Το φαινόμενο της τρομοκρατίας βιώνεται σε ατομικό επίπεδο, όπου ο άνθρωπος παύει να είναι πολίτης του κόσμου, να κινείται παντού ελεύθερα και να δημιουργεί και μετατρέπεται αφεύκτως σε ένα φοβισμένο άτομο, ανασφαλές και εξαιρετικά προσεκτικό στις κινήσεις του. Αυτό δε το αίσθημα

60 φόβου μεταφέρεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, επηρεάζοντας αρνητικά και τις διανθρώπινες σχέσεις. Από την άλλη έχουμε το θεσμικό πλαίσιο, το οποίο σημαίνει πως οι θεσμοί, είτε είναι ομάδες ανθρώπων, είτε οργανισμοί, θεσμικά πλαίσια οικονομίας και πολιτικής, κυριαρχούνται από τον φόβο της αιφνιδιαστικής και απρόβλεπτης εκδήλωσης ενός τρομοκρατικού φαινομένου, πράγμα που επηρεάζει αρνητικά την λειτουργία τους ως καθημερινότητα και ως διαδικασία παραγωγής κοινωνικής δράσης. Το τρίτο επίπεδο είναι εκείνο της κρατικής οργάνωσης και της πολύπλευρης λειτουργίας των κρατών, τα

οποία αναγκάζονται να συρρικνώνουν ποσοτικά και ποιοτικά την δράση τους περιχαρακούμενα σε αντιλήψεις ασφάλειας, κατάσταση που αποτελεί εμπόδιο στην πρόοδο και την ανάπτυξη. Όταν αναφερόμαστε στην ουνιβερσαλιστική πλαισίωση, δεν εννοούμε μόνο πως το γεγονός μπορεί να συμβεί σε διάφορα μέρη του κόσμου, μεμονωμένα ή κατά συρροή. Κυρίως παραπέμπουμε στην ικανότητα μέσα στον σύγχρονο κόσμο της υψηλής τεχνολογίας το γεγονός να παράγεται, να αναπαράγεται, να προβάλλεται και να διασπείρεται σε ολόκληρη την υφήλιο ταυτόχρονα. Αυτό σημαίνει σε έναν κό-

σμο που έχει μετατραπεί σε ένα μικρό χωριό, πως κάτι που συμβαίνει στην Μάλτα, αναπαράγεται ταυτόχρονα στο Τόκιο, την Νέα Υόρκη, την Μελβούρνη και το Βερολίνο. Ο τρόμος και ο φόβος διαχέονται παντού. Η εικόνα μεταδίδεται αυτοστιγμεί και πανομοιότυπη. Η παγκοσμιοποίηση έχει φέρει τεράστια πλεονεκτήματα στην λειτουργία του σύγχρονου ανθρώπου, καθιστώντας παράλληλα και τον άνθρωπο υπηρέτη της, ουραγό των εξελίξεων, που δεν μπορεί να ελέγξει, να φιλτράρει και να καθοδηγήσει γεγονότα και καταστάσεις που λαμβάνουν χώρα σε διάφορα σημεία του πλανήτη.

Είναι τελικά η τρομοκρατία ανίκητη; Υπό κ. Ιπποκράτη Δασκαλάκη, Υπτγου ε.α., Δντού Ερευνών του ΕΛΙΣΜΕ

Σ

ύγχρονα και πανάκριβα μηχανήματα για την ανακάλυψη πυροτεχνικών υλών, σε Ελλάδα και Ευρώπη, φαίνεται ότι δεν κατορθώνουν να εντοπίσουν εκρηκτικούς μηχανισμούς μιας οργάνωσης μέτριας υποδομής και τεχνογνωσίας. Πολυάριθμες και κατάλληλα χρηματοδοτούμενες αστυνομικές υπηρεσίες δυτικών χωρών, αδυνατούν να προλάβουν την εκδήλωση τρομοκρατικών ενεργειών με θύματα αθώους πολίτες. Διαβεβαιώσεις για τη λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων, που επηρεάζουν αρνητικά την καθημερινότητα μας, δεν αποδεικνύονται αρκετές για την εξασφάλιση μας. Ούτε όμως και οι πανίσχυρες κρατικές υπηρεσίες και πολυεθνικοί οργανισμοί είναι εξασφαλισμένοι από τις επιθέσεις των hackers. Όταν η ίδια η περιβόητη NSA αποκαλύπτει ότι έπεσε θύμα ηλεκτρονικής επίθεσης και υφαρπαγής των στοιχείων της, πόσο σίγουροι πρέπει να αισθανόμαστε εμείς οι απλοί πολίτες όταν εισερχόμαστε στο διαδίκτυο! Πόσο άραγε πρέπει να ανησυχούμε αν το νοσοκομείο που προστρέχουμε δεν θα πέσει θύμα κακόβουλης επίθεσης, όταν περνάμε την πόρτα του χειρουργείου! Αυτές οι σκέψεις μας οδηγούν να συμπεράνουμε ότι δεν υπάρχει πουθε-

νά ασφάλεια. Και τότε οι τρομοκράτες και όλοι οι κακόβουλοι συνεργοί και λοιπά εγκληματικά στοιχεία έχουν πετύχει τη μέγιστη νίκη τους. Έχουν πετύχει να κλονίσουν την εμπιστοσύνη μας στους θεσμούς, το αίσθημα ανασφάλειας έχει αρχίσει να υπεισέρχεται στην καθημερινότητα μας και παράλληλα δημιουργείται η λανθασμένη εντύπωση ότι οι τρομοκράτες είναι αήττητοι. Συμπέρασμα που είναι εσφαλμένο καθώς κατά κανόνα, πίσω από την επιτυχία μιας τρομοκρατικής ή και εγκληματικής ενέργειας, υπάρχει μια αλυσίδα ανθρωπίνων σφαλμάτων με τον εφησυχασμό να καταλαμβάνει την πρώτη θέση. Ταυτόχρονα, άδικα φαίνεται ότι προσπαθούν οι κρατικοί φορείς να μας καθησυχάσουν και να αποδείξουν ότι ο σημερινός αβέβαιος κόσμος, έχει γίνει πιο ασφαλής (γεγονός που παγκοσμίως είναι αληθινό υπό το φάσμα των μακροχρόνιων στατιστικών ερευνών και στοιχείων). Είναι όμως αλήθεια, ότι η αμεσότητα της τηλεοπτικής ή ηλεκτρονικής παρακολούθησης των γεγονότων και της επικοινωνίας, προσδίδουν μια αίσθηση συμμετοχής στα δρώμενα και έτσι υπό την επήρεια των συναισθημάτων και εικόνων, οδηγούμεθα συχνά σε λανθασμένα συμπεράσματα.

Συνυπεύθυνα φυσικά και τα ΜΜΕ, που συνεπή στον αγώνα της τηλεθέασης, απευθύνονται στον πρωτόγονο ψυχισμό μας για την «πώληση» της ειδήσεως, αδιαφορώντας για τις μακροχρόνιες συνέπειες, ενώ αποσείουν από πάνω τους τις ευθύνες με τη δικαιολογία της ατομικής ευθύνης εκάστου για τις επιλογές του. Όμως το ερώτημα παραμένει, πόσο τελικά ασφαλείς είμαστε; Σίγουρα κινδυνεύουμε πολύ λιγότερο από τρομοκρατικές πράξεις, παρά από το ρίσκο που αναλαμβάνουμε όταν μπαίνουμε στο αμάξι μας για μια μετακίνηση. Και τελικά χιλιάδες περισσότεροι συνάνθρωποι μας θα πεθάνουν από την παράλειψη στοιχειωδών κανόνων ασφαλείας στους χώρους καθημερινής εργασίας και απλών μέτρων υγιεινής, κτυπημένοι από καρδιακά νοσήματα και καρκίνο, παρά από τις βόμβες των τρομοκρατών. Πράγματι, η τρομοκρατία είναι ένας κίνδυνος που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Να εξαλειφθεί είναι αδύνατο, γιατί εκπηγάζει μέσα από τα βαθύτερα ένστικτα του ανθρώπου και τις βίαιες και ζωώδεις ορμές που συχνά καθοδηγούνται επιδέξια από αρρωστημένες ιδεολογίες, που η αλήθεια είναι ότι συχνά καλύπτουν ορισμένα κενά ή υπόσχονται θεραπείες αδικιών. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

61 Δυστυχώς μάλιστα, όλες σχεδόν οι ανθρώπινες ιδεολογίες έχουν περάσει μέσα από την πορεία της απόλυτης και μοναδικής αλήθειας, του φανατισμού και της προσπάθειας παγκόσμιας επιβολής για τη «σωτηρία» του κόσμου. Η μακροχρόνια συμπόρευση ανθρώπου και τρομοκρατίας δεν σημαίνει ότι θα σταματήσουμε να λαμβάνουμε μέτρα, αρκετά από τα οποία είναι περιοριστικά και αναπόφευκτα επηρεάζουν τμήματα της προσωπικής ζωής και των ευκολιών μας. Ο κίνδυνος φυσικά είναι να βρεθούμε όμηροι των ίδιων των μέτρων ασφαλείας μας ή ακόμη χειρότερα, ομάδων που θα εκμεταλλευτούν αυτά για δικό τους όφελος. Ο μεγάλος κίνδυνος είναι η ενδεχόμενη διασπορά όπλων μαζικής καταστροφής που θα καταστήσει «επιβεβλημένα» και «επιθυμητά» νέα δρακόντεια μέτρα ασφαλείας από τις κρατικές αρχές, κάτω μάλιστα από την πίεση των πολιτών. Υπάρχουν ή τουλάχιστον είναι δυνατόν

να υπάρξουν, σε ικανοποιητικό βαθμό, οι ασφαλιστικές δικλείδες για την προστασία μας, από τα «αναγκαία» προληπτικά αυτά μέτρα. Για να συνοψίσουμε: Τα άσχημα τελικά νέα είναι ότι ποτέ δεν υπήρξε απόλυτη ασφάλεια και ούτε πρόκειται να υπάρξει. Αν μάθετε ότι υπάρχει ένα τέτοιο καθεστώς που μπορεί να την εξασφαλίσει, μείνετε μακριά του. Μάλλον δεν θα είναι φτιαγμένο για ανθρώπους! Τα αδιάφορα-μέτρια νέα είναι ότι η τρομοκρατία γνωρίζει περιόδους εξάρσεων και κάμψεων, χρονικές και τοπικές. Μικρή ίσως παρηγοριά γιατί δεν μπορείτε να επιλέξετε τόπο (συνήθως) και χρόνο (ουδέποτε) ύπαρξης σας. Τα καλά νέα είναι ότι η τρο-

μοκρατία ποτέ δεν νίκησε τα θεσμικά συστήματα των οργανωμένων και συνεκτικών κοινωνιών. Το συμπέρασμα, εκτός από τα αναγκαία μέτρα ασφαλείας, υπερβολικά ή μη, απαιτείται εστίαση και προσοχή στην κοινωνική συνοχή. Η συνοχή αυτή, ποτέ δεν είναι εξασφαλισμένη και ενδέχεται να ανατραπεί. Μάλιστα συχνά οι ενδείξεις διασάλευσης της γίνονται αντιληπτές με μεγάλη καθυστέρηση. Η ανατροπή αυτή της συνοχής, μπορεί να προέλθει από εσωγενείς παράγοντες αλλά και από εξωτερικές παρεμβάσεις και καταστάσεις. Απαιτείται προσοχή, επαγρύπνηση και υπευθυνότητα των πολιτών, των μηχανισμών ασφαλείας και των υπευθύνων ταγών. Για άλλη λοιπόν μια φορά καταλήγουμε στη μόρφωση, στην παιδεία, με την κλασσική και διαχρονική της έννοια. Καταλαβαίνετε λοιπόν γιατί συχνά οι τρομοκράτες, ειδικά στον αναπτυσσόμενο κόσμο, στοχοποιούν πρώτα τα σχολεία και τους δασκάλους!

Πόσο ισχυρός είναι ο Erdoğan μετά το δημοψήφισμα; Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξχου ε.α., Γεωστρατηγικού Αναλυτή- Συγγραφέα

Τ

ο πολιτικό και κοινωνικό βαρόμετρο του δημοψηφίσματος της 16ης Απριλίου 2017 στην γείτονα Τουρκία, ανέδειξε πέντε κύρια συμπεράσματα. Πρώτον, άμεσα η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να ακολουθεί καθυστερημένα, αναγνώρισαν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος παρά τις καταγγελίες που υπήρχαν για νοθεία. Τούτο εκλαμβάνεται ως μια πράξη νομιμοποίησης του Tayyip Erdoğan, διεθνώς. Μάλιστα, η εν λόγω νομιμοποίηση θα προβληθεί ακόμη περισσότερο στις 15-07-2017 από τις εκδηλώσεις μνήμης εν όψει της πρώτης επετείου του πραξικοπήματος, που θα πραγματοποιηθούν σε όλη τη χώρα με την παρουσία του Τούρκου προέδρου. Το δεύτερο συμπέρασμα αφορά στις διαχρονικές πολιτιστικές, κοινωΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

νικο-οικονομικές και δημογραφικές ιδιαιτερότητες της χώρας, η οποία εμφανίζεται τριχοτομημένη. Τούτο αποτυπώνεται εμφανώς στους ακόλουθους χάρτες των εκλογικών αποτελεσμάτων από το 2014 έως το 2017, βάσει των οποίων στην Ανατολική Θράκη, στα Μικρασιατικά Παράλια και στις μητροπόλεις, όπως στην Άγκυρα και την Κωνσταντινούπολη, υπερίσχυσε το ΟΧΙ. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, η αστικοποίηση αφενός διαπλάθει πολίτες με ελεύθερη σκέψη προσαρμοσμένη στα δυτικά πρότυπα, αφετέρου διόγκωσε τα προβλήματα της καθημερινότητας, λόγω της μεγάλης εσωτερικής μετανάστευσης, αλλά και λόγω της οικονομικής κρίσης που διέρχεται η χώρα. Από την άλλη πλευρά, η ακόλουθη άποψη του Τούρκου προέδρου Δημοκρατίας για το θέμα αυτό, αποκτά ιδιαίτερο εν-

διαφέρον: «Οι διαφορετικοί τρόποι ζωής στην Τουρκία είναι ο πλούτος της, είναι η ήπια ισχύς της (soft power). Για το λόγο αυτό πρέπει να διαφυλάξουμε αυτή την ιδιαιτερότητα, η οποία μας κάνει να προσπερνούμε όλες τις χώρες της περιοχής.» Σύμφωνα με το τρίτο συμπέρασμα, τα εθνικιστικά και σοβινιστικά συναισθήματα είναι πιο ισχυρά στην κεντρική Τουρκία και στις περιοχές του Εύξεινου Πόντου, όπου τυγχάνουν πλήρους αποδοχής η στρατηγική της τουρκικής κυβέρνησης για τη Συρία, καθώς επίσης οι πολιτικές έντασης με την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλες χώρες. Από την άλλη πλευρά, οι εν λόγω πολιτικές, δημιουργούν έντονη ανησυχία στη δυτική Τουρκία και στα Μικρασιατικά Παράλια. Το τέταρτο συμπέρασμα, αφορά στους κουρδικούς νομούς. Παρόλο που υπερίσχυσε το ΟΧΙ στους περισ-

62 σότερους εξ αυτών, διαπιστώθηκε αύξηση των εκλογικών ποσοσ τών του κυβερν ώ ν το ς κόμματος ΑΚΡ κατά 416.880 ψήφους και μείωση των αντίστοιχων ποσοστών του κουρδικού κόμματος HDP κατά 322.482 ψήφους, σε σύγκριση με τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 2015. Σύμφωνα με την τουρκική εταιρεία δημοσκοπήσεων KONDA, η οποία πραγματοποίησε την εν λόγω έρευνα, τα ποσοστά αυτά αφενός οφείλονται στην ψυχολογία που δημιούργησε το περιβάλλον έντασης και συγκρούσεων στη νοτιοανατολική Τουρκία, αφετέρου στην ανεπαρκή προεκλογική εκστρατεία των Κούρδων, λόγω του ό,τι η ηγετική τους ομάδα είχε φυλακισθεί, κατηγορούμενη για διασυνδέσεις με το ΡΚΚ. Συνεπώς, το δόγμα Erdoğan «κερδίζω πολλαπλασιάζοντας την ένταση και τις συγκρούσεις», φαίνεται ότι πέ-

τυχε εν μέρει τον σκοπό του στις κουρδικές περιοχές. Και το πέμπτο συμπέρασμα έχει να κάνει με το γεγονός ότι, η ιδεολογική ηγεμονία του συντηρητισμού (σ.σ. ο συντηρητισμός στην Τουρκία έχει δύο πολιτικές πτέρυγες: τον ισλαμικό συντηρητισμό που εκπροσωπείται από το κυβερνόν κόμμα ΑΚΡ και τον εθνικιστικό συντηρητισμό που εκπροσωπείται από το εθνικιστικό κόμμα MHP) νίκησε τα υπόλοιπα κόμματα, των οποίων η ιδεολογική ηγεμονία είναι αμφισβητήσιμη και αρκείται μόνο στην τακτική της «πολιτικής ανυπακοής». Αναλυτικότερα, σύμφωνα με Τούρκους ακαδημαϊκούς που δεν έχουν φυλακισθεί ακόμη, η «πολιτική ανυπακοή» είναι δικαίωμα και καθήκον του κάθε πολίτη της χώρας, οριοθετώντας

τη δράση τους στα εξής: α. Καθιστικές διαμαρτυρίες. β. Καταλήψεις. γ. Συγκεντρώσεις υπογραφών. δ. Δημοσιοποίηση καταγγελιών. ε. Απεργία πείνας. στ. Διαφυγή σε άλλες χώρες ως πολιτικοί πρόσφυγες και συνέχιση του αγώνα από το εξωτερικό. Τέλος, σε ό,τι έχει με το ερώτημα εάν ο Erdoğan θα είναι αρκετά ισχυρός για να ολοκληρώσει το όραμα του για την Τουρκία, κρίνεται σκόπιμη η παραπομπή σε πρόσφατο κείμενο της τουρκικής εφημερίδας Milliyet όπου αναγράφεται το εξής: «Ποιος είναι πιο ισχυρός; Το λιοντάρι ή ο κυνηγός; Μέχρι να μάθει το λιοντάρι να γράφει, η κάθε ιστορία και το κάθε αφήγημα θα συνεχίζει να εξυψώνει τον κυνηγό». Με δεδομένο λοιπόν ότι, στην Τουρκία δεν υπάρχει κάποια άλλη ηγετική προσωπικότητα ικανή να συσπειρώσει όλες τις ανομοιογενείς κοινωνικο-πολιτικές δυνάμεις που τάσσονται κατά του Erdoğan και στη συνέχεια αυτή να αντιπαρατεθεί πολιτικά εναντίον του, εκτιμάται ότι ο Τούρκος πρόεδρος θα συνεχίσει να κατέχει τη θέση του «κυνηγού» στην εσωτερική πολιτική της χώρας του, εκτός και εάν υπάρξει κάποια αιματηρή εξέλιξη (πραξικοπηματική ή μη).

Η Αστάθεια και η κρίση στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή με το βλέμμα στο μέλλον Υπό Δρ κ. Αλεξάνδρου Κούτση, Ομότιμου Καθηγητή Μεσανατολικών Σπουδών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Η νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας στην Μέση Ανατολή.

Η

κατάληψη του Χαλεπιού από τις κυβερνητικές δυνάμεις και η διάσκεψη της Αστάνα που ακολούθησε, άλλαξαν καθοριστικά την τροχιά του πολέμου στη Συρία και διαμόρφωσαν μια νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας στη Βόρεια Μέση Ανατολή, με κυρίαρχους δρώντες τη Ρωσία και το Ιράν. Για τη Μόσχα, η Συρία προσφέρει τη δυνατότητα να διευρύνει την σφαίρα της γεωπολιτικής επιρροής της στη βόρεια Μέση Ανατολή, που εκτείνεται από το Ιράν μέχρι το Λίβανο, επανακτώντας έτσι ένα μεγάλο μέρος της επιρροής που έχασε έναντι των ΗΠΑ στα τέλη της

δεκαετίας του 1970. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, ο κ. Πούτιν κατάφερε να αναπτύξει καλές σχέσεις με όλους σχεδόν τους σημαντικούς παράγοντες στη Μέση Ανατολή, ακόμη και με εκείνους που βρίσκονται σε αντίθετα στρατόπεδα – με αντί-αμερικανικές και φίλο-αμερικανικές αραβικές κυβερνήσεις, με το Ισραήλ, όπως και με το Ιράν, τη Χαμάς καθώς και τη Φατάχ, τους Κούρδους της Συρίας, καθώς και την Τουρκία. Όσο για το Ιράν, ο βασικός στόχος του είναι να διαφυλάξει το καθεστώς ‘Ασσαντ και να το βοηθήσει να καταλάβει εδάφη που θα αποτελέσουν χερσαία γέφυρα από την Τεχεράνη, μέχρι τις ακτές της Συρίας και τα οποία θα δημιουργούσουν μια εδαφική προ-

στατευτική ζώνη για την προάσπιση της επαρχίας της Λατάκιας – που είναι ο ζωτικός χώρος των Αλεβιτών. Στο πλαίσιο αυτό, επιδιώκει να μετατρέψει το συριακό καθεστώς σε έναν πλήρως δευτεροταγή «πελάτη» του που θα διοικείται από μια κυβέρνηση, με αδύναμα θεσμικά όργανα και που θα είναι υπόχρεος στην Τεχεράνη. Στις ενέργειες της Ρωσίας και του Ιράν, η Τουρκία δεν παραμένει αδιάφορη. Μέσα από τη συνεργασία της με τη Μόσχα, προσδοκά να πετύχει τρεις βασικούς στόχους. Πρώτον, να περιορίσει την επιρροή του Ιράν και την ικανότητα του Άσσαντ να ελίσσεται μεταξύ Μόσχας και Τεχεράνης. Δεύτερον, να συσπειρώσει τη μετριΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

63 οπαθή αντικαθεστωτική σουνιτική αντιπολίτευση, ώστε να ελέγξει τις συγκρούσεις. Τρίτον, να εγκαταστήσει στρατιωτικές δυνάμεις στη βόρεια Συρία, ώστε να αναχαιτίσει τις εδαφικές φιλοδοξίες των Κούρδων της χώρας.

Οι ΗΠΑ και η Συμφωνία της Αστάνα

Α

υτόν το συσχετισμό δυνάμεων, ήρθε να στηρίξει η συμφωνία της Αστάνα, η οποία προέβλεπε την επιβολή εκεχειρίας μεταξύ κυβερνητικών δυνάμεων και της μετριοπαθούς αντιπολίτευσης, καθώς και την έναρξη συνομιλιών για την εξεύρεση πολιτικής λύσης. Αντιμέτωπος με τις εξελίξεις αυτές, ο πρόεδρος Τραμπ είχε να διαλέξει μεταξύ δύο επιλογών: Είτε να αποδεχθεί το γεγονός ότι το Ιράν και η Ρωσία θα είναι οι κυρίαρχοι παράγοντες στην περιοχή αυτή, είτε να παρέμβει στρατιωτικά εναντίον του ΙΣΙΣ και του καθεστώτος ‘Ασσαντ. Όσον αφορά τη δεύτερη επιλογή, ο κ. Τραμπ θεωρούσε ότι μια τέτοια παρέμβαση είναι επιβεβλημένη, δεδομένου ότι ο Άσσαντ είχε θέσει ως επόμενο στόχο του την κατάληψη της Ράκκα, πρωτεύουσα του Ισλαμικού Κράτους. Εάν το επιτύχει αυτό, ο ‘Ασσαντ θα εδραιώσει την εικόνα του ως απελευθερωτή της Συρίας από το Ισλαμικό Κράτος και νικητή της τρομοκρατίας των Σάλαφι τζιχαντιστών. Όμως, μια τέτοια παρέμβαση αντιμετωπίζει ένα μεγάλο πρόβλημα. Μετά το Χαλέπι, οι ΗΠΑ δεν έχουν κανένα αξιόλογο σύμμαχο στη Συρία που θα μπορέσει να ηγηθεί του πολέμου εναντίον του Ισλαμικού Κράτους και του καθεστώτος Άσσαντ. Ως εκ τούτου, ο κ. Τραμπ είναι αναγκασμένος να βασιστεί κυρίως σε Κουρδικές και Τουρκικές δυνάμεις, οι οποίες όμως μάχονται η μία την άλλη για τον έλεγχο της βόρειας Συρίας. Συνειδητοποιώντας τη δύσκολη θέση στην οποία βρισκόταν ο αμερικανός Πρόεδρος, η Τουρκία του πρότεινε να συγκροτηθεί μια κοινή στρατιωτική επιχείρηση για την κατάληψη της Ράκκα, την οποία θα διεξάγουν τοπικές αραβικές δυνάμεις ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

με την υποστήριξη τουρκικών στρατευμάτων, αλλά χωρίς τη συμμετοχή των υποστηριζόμενων από τις ΗΠΑ Κουρδικών δυνάμεων. Ο κ. Τραμπ, όμως, δεν την αποδέχτηκε και προέτρεψε τους Κούρδους και τις Συριακές «Δημοκρατικές Δυνάμεις», να καταλάβουν τη Ράκκα πριν το κάνει ο ‘Ασσαντ.

Η νέα πολιτική Τραμπ

Η

αρχική προτίμηση του κ. Τραμπ, ήταν να έρθει σε κάποια συνεννόηση με τη Ρωσία για την εξόντωση του ΙΣΙΣ και το πολιτικό μέλλον της Συρίας. Όμως, η αλλαγή των συσχετισμών δυνάμεων στους κόλπους της αμερικανικής κυβερνήσεως, έδωσαν άλλη ώθηση στην πολιτική του Λευκού Οίκου. Από τότε που ο κ. Τραμπ ανέλαβε το αξίωμα του, υποβόσκει μια διαπάλη μεταξύ των νέο-συντηρητικών, που υποστηρίζονται από το στρατιωτικό κατεστημένο, και των ονομαζομένων «απομονωτιστών». Η αποχώρηση του στρατηγού Τζέημς Φλύν, παρείχε την ευκαιρία στους νέο-συντηρητικούς να αποκτήσουν τον έλεγχο. Σύμφωνα με αυτούς, ο Άσσαντ είναι πολύ αδύναμος για να ανακαταλάβει τη Συρία και συνεπώς, οι ΗΠΑ θα πρέπει να επέμβουν, ειδικά εάν θέλουν να συντρίψουν γρήγορα το Ισλαμικό Κράτος. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, υποστηρίζουν ότι η Ουάσινγκτον θα πρέπει να «τοποθετήσει» ειδικές δυνάμεις στο έδαφος της Συρίας και να ενισχύσει τις περιφερειακές ομάδες ανταρτών. Το σχέδιο αυτό προβλέπει τη δημιουργία αυτόνομων περιοχών υπό αμερικανικό έλεγχο, οι οποίες θα προσφέρουν στην Ουάσινγκτον έναν αρκετά ισχυρό μοχλό πίεσης, για να εξαναγκάσει τόσο τη Ρωσία όσο και τον ‘Ασσαντ, να έρθουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Παράλληλα, υποστηρίζουν ότι ένας τρόπος για να τερματιστεί η ρωσική και ιρανική επιρροή

στη Συρία, είναι να οξύνουν τον ανταγωνισμό μεταξύ Μόσχας και Τεχεράνης, ώστε να διαλύσουν τη συνεργασία τους, κινητοποιώντας ταυτόχρονα τη Σαουδική Αραβία και τα κράτη του Κόλπου, για να αποδυναμώσουν τήν ιρανική επιρροή. Οι πρόσφατες αμερικανικές πυραυλικές επιθέσεις κατά της συριακής αεροπορικής βάσης του Shariat, ανήγγειλαν την έναρξη της νέας αυτής πολιτικής. Αυτή η αλλαγή φρουράς, σε συνδυασμό με διακρατικές φιλονικίες που υπέβοσκαν στην περιοχή, πυροδότησαν και την κρίση του Κατάρ. Κατ’ αρχάς, τόσο η Σαουδική Αραβία όσο και το Ισραήλ, θεωρούν ότι το Ιράν και όχι το ΙΣΙΣ, αποτελεί τη μεγαλύτερη υπαρξιακή τους απειλή, ιδίως μετά τη συμφωνία του 2015 για το πυρηνικό του πρόγραμμα. Η συμφωνία αυτή, έθεσε τα θεμέλια για τη διεξαγωγή ενός νέου περιφερειακού διάλογου για την ασφάλεια, που θα περιλαμβάνει και το Ιράν, σηματοδοτώντας έτσι το τέλος της αδιασάλευτης αμερικανικής ηγεμονίας στην περιοχή και της πολιτικής της Ουάσινγκτον για την απομόνωση του Ιράν. Εν ολίγοις, ένας πραγματικός εφιάλτης για τους Σαουδάραβες και τους Ισραηλινούς. Ο κ. Τραμπ συμμερίζεται τις αντιλήψεις αυτές και ασπάζεται την ιδέα που καλλιεργούταν εδώ και αρκετούς μήνες για τη συγκρότηση μιας άτυπης περιφερειακής στρατηγικής συνεργασίας μεταξύ αραβικών κρατών – κυρίως τη Σαουδική Αραβία, την Αίγυπτο, την Ιορδανία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα - και βεβαίως του Ισραήλ. Αυτή η περιφερειακή συνεργασία δεν θα αποτελεί παραδοσιακή αμυντική συμμαχία, αλλά θα βρίσκεται υπό αμερικανική προστασία και με πλήρη αμερικανική στρατιωτική και διπλωματική υποστήριξη. Με τον τρόπο αυτό, θα επανεγκαθιδρυθεί η αμερικάνικη ηγεμονία στην περιοχή και θα προωθηθεί εκ νέου η πλήρης απομόνωση του Ιράν. Το πρώτο βήμα του νέου Αμερικανού Προέδρου προς αυτή την κα-

64 τεύθυνση, ήταν να υποστηρίξει το σχηματισμό μιας «ΆραβοΣουνιτικής Συμμαχίας» κατά της τρομοκρατίας, πράγμα που έκανε κατά την επίσκεψη του στη Σαουδική Αραβία στα μέσα Μαΐου, ομιλώντας σε μια διάσκεψη κορυφής 55 μουσουλμανικών κρατών. Δεύτερον, ήρθαν στο φώς της δημοσιότητας, ορισμένες ιδεολογικό-πολιτικές διαφορές που προκαλούν ένταση μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ. Πρόκειται για τις δύο βασικές αρχές που διαμορφώνουν ουσιαστικά την νοοτροπία και τη στρατηγική της Σαουδικής δυναστείας και οι οποίες βρίσκονται στην καρδιά της τελευταίας ρήξης, που στηρίζονται στις εξής διαπιστώσεις ή συμπεράσματα: α. Η Σαουδική δυναστεία, είναι πεπεισμένη ότι δεν μπορεί να υπάρξει απολύτως καμία νόμιμη αμφισβήτηση της ισλαμικής γνησιότητας της ιδιότητάς της ως διαδόχου της εξουσίας της φυλής του Προφήτη, αλλά ούτε και άλλος κηδεμόνας των δύο ιερών τόπων του Ισλάμ. β. Οι Σαουδάραβες ως οπαδοί του Μουχάμαντ ιμπν Αμπντελ Ουαχάμπ, θεωρούν ότι μόνο αυτοί – οι εκπρόσωποι του Σαλαφισμού – εκφράζουν το αληθινό Ισλάμ. Με την ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική του το Κατάρ, το οποίο επίσης ασπάζεται τον Ουαχαμπισμό, δεν δείχνει το δέοντα σεβασμό προς τη νομιμότητα και το κύρος της Σαουδικής εξουσίας και ηγεσίας. γ. Το κρατίδιο αυτό υποστηρίζει το κίνημα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, το οποίο ισχυρίζεται ότι η πολιτική κυριαρχία ανήκει στην κοινότητα των πιστών (Ούμμα), ενδυναμώνοντας έτσι μια εκδοχή του σουνιτικού Ισλαμισμού, η οποία αμφισβητεί άμεσα τη θρησκευτική νομιμοποίηση της δυναστείας των Σαούντ. Ταυτόχρονα, το Κατάρ χρηματοδοτεί το τηλεοπτικό κανά-

λι αλ-Τζαζίρα και άλλα έντυπα μέσα, τα οποία πρεσβεύουν ένα δημοφιλές τρόπο ενσωμάτωσης του Ισλάμ στην πολιτική διεργασία, που διαφέρει αρκετά από εκείνον που επικρατεί στα μοναρχικά καθεστώτα του Κόλπου. Μετά την ανατροπή της δημοκρατικά-εκλεγμένης κυβέρνησης Μούρσι από τον νυν πρόεδρο Σίσι στην Αίγυπτο το 2013, η Σαουδική Αραβία και άλλα κράτη του Κόλπου ανακήρυξαν τη Μουσουλμανική Αδελφότητα ως τρομοκρατική οργάνωση, και μαζί με αυτήν την Χαμάς στη Γάζα, κατηγορώντας το Κατάρ ότι υποθάλπει την τρομοκρατία. Προφανώς, αυτή η διαμάχη μεταξύ του Ριγιάντ και της Ντόχα, δεν έχει καμία σχέση με την καταπολέμηση της «τρομοκρατίας», αλλά στοχεύει στην αποκατάσταση και υποστύλωση της ισχύος της Σαουδικής Αραβίας. δ. Το Καταρ παρά την αντιπαράθεση του στον εμφύλιο της Συρίας, διατηρεί ομαλές σχέσεις με το Ιράν κυρίως για οικονομικούς λόγους, αφού μοιράζεται μαζί του τα μεγαλύτερα κοιτάσματα φυσικού αερίου στον κόσμο. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, προσπαθεί να παίξει έναν διαμεσολαβητικό ρόλο μεταξύ του Ιράν και των άλλων κρατών του Κόλπου, ώστε να λύσουν τις διαφορές τους μέσω διαλόγου. Η πολιτική αυτή υπονομεύει τις προσπάθειες της Σαουδικής Αραβίας να απομονώσει το Ιράν και να περιορίσει τη επιρροή του στην περιοχή.

Το εμπάργκο κατά του Κατάρ και οι αντιδράσεις

Κ

ατά την επίσκεψή του στη Σαουδική Αραβία ο κ. Τραμπ, εγκαινίασε την νέα πολιτική των ΗΠΑ

έναντι του Ιράν. Στην ομιλία του στη διάσκεψη ηγετών των μουσουλμανικών κρατών, εκτόξευσε μια δριμύτατη επίθεση κατά του Ιράν, κατηγορώντας το ως υπεύθυνο για την υιοθέτηση και προώθηση «Ισλαμικού Εξτρεμισμού», αλλά και για την υποστήριξη «ισλαμικών τρομοκρατικών ομάδων», που διασπείρουν καταστροφή και το χάος στην περιοχή. Συνέστησε στα κράτη αυτά, να αποτινάξουν από τους κόλπους τους αυτούς που υποθάλπουν τον ισλαμικό εξτρεμισμό και ταυτόχρονα να απομονώσουν το Ιράν. Οι δηλώσεις αυτές έδωσαν το «πράσινο φως» στη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, να δημιουργήσουν μια διπλωματική κρίση, για να επαναφέρουν το απείθαρχο Κατάρ στο Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (ΣΣΚ), όπου κυριαρχεί το Ριγιάντ. Η κρίση αυτή πήρε τη μορφή της επιβολής ενός οικονομικού αποκλεισμού του Κατάρ, προκειμένου να το εξαναγκάσουν να ικανοποιήσει συγκεκριμένες απαιτήσεις τους. Δηλαδή: Πρώτον, να διακόψει την υποστήριξη του προς «τρομοκρατικές οργανώσεις», πρωτίστως την Μουσουλμανική Αδελφότητα. Δεύτερον, να σταματήσει να εμπλέκεται στις εσωτερικές υποθέσεις τους, χρησιμοποιώντας τo διεθνές τηλεοπτικό κανάλι «αλ-Τζαζίρα» και άλλα έντυπα μέσα. Τρίτον, να αποστασιοποιηθεί από το Ιράν και να επανέλθει σε όλες τις προηγούμενες δεσμεύσεις του, προς τα άλλα μέλη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου. Ο αποκλεισμός περιλαμβάνει τη διακοπή διπλωματικών σχέσεων με το Κατάρ και την εντολή προς τους πολίτες του, να εγκαταλείψουν εντός 48 ωρών τη χώρα που τους φιλοξενεί. Ταυτόχρονα, η Σαουδική Αραβία και τα πέντε κράτη που την υποστηρίζουν, έκλεισαν όλες τις χερσαίες, εναέριες και θαλάσσιες οδούς επικοινωνίας, σε όλα τα οχήματα και πλοία που προέρχονται από ή ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

65 μεταβαίνουν στο Κατάρ, με αποτέλεσμα να διακοπεί ο εφοδιασμός τροφίμων και φαρμάκων.

H αντίδραση των διεθνών και περιφερειακών δυνάμεων, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο κ. Τραμπ έσπευσε να συνταχθεί με τη Σαουδική κυβέρνηση, σε μια πορεία σύγκρουσης με το σιιτικό καθεστώς του Ιράν. Αυτή η δημόσια εκδήλωση «αμερικανικό-σουνιτικού» συνασπισμού εναντίον του Ιράν, με έντονους επιτονισμούς κατά των Σιιτών, έχει εμπλέξει τις ΗΠΑ στη διαμάχη μεταξύ των Σουνιτών και Σιιτών, οξύνοντας έτσι τη σεχταριστική σύγκρουση στην περιοχή και περιπλέκοντας ακόμα περισσότερο την εξεύρεση πολιτικής λύσης στο ζήτημα της Συρίας και του Ιράκ. Αυτό ακριβώς ανησυχεί και τη Μόσχα. Η Ρωσία δεν κάνει καμιά διάκριση μεταξύ των ιδεολογικών αποχρώσεων των ριζοσπαστικών κινημάτων γενοκτονίας για τα οποία κονταρομαχεί η Σαουδική Αραβία με το Κατάρ. Διαφωνεί με το Κατάρ, σχετικά με το εάν η Μουσουλμανική Αδελφότητα είναι μια μετριοπαθής ισλαμική ομάδα που πρέπει να προωθηθεί ως εναλλακτική λύση έναντι των τζιχαντιστών, ή της «αλ-Κάιντα», αλλά και τού Ισλαμικού Κράτους. Το Κρεμλίνο θεωρεί τόσο την Σαουδική Αραβία όσο και το Κατάρ, ως «χορηγούς της τρομοκρατίας», μια αντίληψη που δημιουργήθηκε την εποχή του πολέμου στη Τσετσενία, ο οποίος υποστηρίχθηκε έντονα – τόσο οικονομικά όσο και ιδεολογικά – από τις μοναρχίες του Κόλπου. Ωστόσο, η Ρωσία αντιτίθεται στο διασυρμό του Ιράν από τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, καθώς και από την κυβέρνηση του κ. Τραμπ και τάσσεται υπέρ της άποψης του Κατάρ, ότι η συνεργασία με την Τεχεράνη είναι αναγκαία. Η Τουρκία, όπως και το Ιράν, τάχθηκε αμέσως υπέρ του Κατάρ. Και οι δύο χώρες του έχουν προμηθεύσει τρόφιμα και λαχανικά, για να περιορίσουν τις επιπτώσεις του εμπάργκο. Η Τεχεράνη προσέφερε ακόμη και ναυΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

τικές διευκολύνσεις σε πλοία που μεταφέρουν εμπορεύματα προς το Κατάρ, ενώ η Άγκυρα απέστειλε ένοπλες δυνάμεις στην τουρκική βάση που έχει στη χώρα αυτή, αποθαρρύνοντας έτσι οποιαδήποτε σχέδια εισβολής από τα γειτονικά κράτη. Η Τουρκία φοβάται ότι η κρίση του Κατάρ θα διασπάσει τη μετριοπαθή σουνιτική αντιπολίτευση στη Συρία και θα ενισχύσει ακόμα περισσότερο την συνεργασία των ΗΠΑ με τις Κουρδικές δυνάμεις. Γι› αυτό ποντάρει στην συνεργασία με το Ιράν, προκειμένου να αναχαιτίσει τις βλέψεις των Κούρδων. Επιπλέον, η εμφάνιση ενός «άραβο-σουνιτικού ΝΑΤΟ», υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας, θα υπονομεύσει τις φιλοδοξίες της Τουρκίας να καταστεί ηγετικό σουνιτικό κράτος στη Μέση Ανατολή. Το Ιράν έχει παρόμοιους φόβους, αλλά για άλλους λόγους. Οποιαδήποτε προσπάθεια της Σαουδικής Αραβίας να προσελκύσει το Ιράκ στην ΆραβοΣουνιτική Συμμαχία, θα μπορούσε να οδηγήσει στη διάσπαση του κοινού μετώπου στον πόλεμο κατά της ISIS. Αντί να είναι μια αρένα στην οποία οι ΗΠΑ και το Ιράν συνεργάζονται μαζί με την ιρακινή κυβέρνηση στον πόλεμο κατά του Ισλαμικού Κράτους, το Ιράκ θα μετατραπεί σε ένα πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ των ΗΠΑ και ορισμένων κρατών του ΣΣΚ από τη μια πλευρά, με τη Ρωσία και το Ιράν από την άλλη, όπως έγινε στη Συρία. Αυτό θα καθιστούσε πολύ δύσκολη την ανοικοδόμηση ενός ενοποιημένου Ιράκ, προσφέροντας έτσι ένα εύφορο έδαφος για την ανάδυση ενός άλλου σουνιτικού τζιχαντιστικού κινήματος. Οι πρόσφατες επιθέσεις του ISIS κατά του ιρανικού

κοινοβουλίου και του μαυσωλείου του Χουμεϊνί, επιβεβαίωσαν την αντίληψη της Τεχεράνης, ότι οι ΗΠΑ μαζί με τη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ, ενθαρρύνουν την αποσταθεροποίηση και την αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η Τεχεράνη είναι αποφασισμένη να εντείνει τον αγώνα της εναντίον του Άραβο-Σουνιτικού Τζιχάντ και να εδραιώσει την επιρροή της στην περιοχή. Η κρίση του Κατάρ είχε αντίκτυπο και στο Ισραήλ. Μετά την πτώση του Χαλεπιού, η ισορροπία δυνάμεων στη Συρία άλλαξε εις βάρος του. Το Ισραήλ ανησυχεί ότι θα αντιμετωπίσει εις το εξής ένα συνδυασμό δυνάμεων του Ιράν, της Συρίας και της Χεζμπολάχ, οι οποίες θα μπορούσαν να απειλήσουν τα βόρεια σύνορά του. Η διάσπαση του συριακού ανταρτικού μετώπου και η προοπτική της στρατηγικής συνεργασίας με την Άραβο-Σουνιτική Συμμαχία, του προσφέρει τη δυνατότητα να απαιτήσει ότι η οποιαδήποτε πολική λύση του συριακού ζητήματος, θα απαγορεύει ρητώς την παραμονή δυνάμεων του Ιράν ή της Χεζμπολλάχ στο έδαφος της Συρίας.

Συμπερασματικές Έννοιες

Υ

πό αυτές τις συνθήκες, οι πιθανότητες ότι το Κατάρ θα αλλάξει την πολιτική του είναι ελάχιστες για διάφορους λόγους. Συγκεκριμένα: Πρώτον, η χώρα είναι απλά πάρα πολύ πλούσια για να εκβιάζεται εύκολα. Ακόμη και με τους επιβαλλόμενους εμπορικούς και ταξιδιωτικούς περιορισμούς, η οικονομία του Κατάρ δεν θα υποστεί σημαντικό πλήγμα. Δεύτερον, διαδραματίζει ένα στρατηγικό ρόλο για τις ΗΠΑ, δεδομένου ότι φιλοξενεί την αεροπορική βάση «αλ-Ουντέϊντ», η οποία χρησιμεύει ως κέντρο διοίκησης επιχειρήσεων κατά του ΙΣΙΣ. Μάλιστα προ ημερών, οι ΗΠΑ πούλησαν στο Κατάρ 36 μαχητικά αεροπλάνα τύπου F-15.

66 Τρίτον, μολονότι την εξουσία στην χώρα έχει μία μη-δημοκρατική και Ουαχαμπική μοναρχία (όπως και οι Σαουδάραβες), οι κυβερνήτες του Κατάρ αντιμετωπίζουν την Αδελφότητα και άλλες ισλαμιστικές οργανώσεις ως κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Η σχέση τους με αυτά τα κινήματα, δεν καθοδηγείται από τη θρησκευτική ιδεολογία, αλλά από έναν πραγματιστικό υπολογισμό, ότι οι οργανώσεις αυτές έχουν σημαντική κοινωνική επίδραση και πιθανότατα να αποτελέσουν σημαντικό εχέγγυο, για την εποχή μετά την Αραβική Άνοιξη. Τέλος, η αυστηρή συμμόρφωση του με τις απαιτήσεις που διατυπώθηκαν (ΣΣΚ), θα αποτελούσε ουσιαστικά μια παράδοση της εθνικής κυριαρχίας, η οποία και θα απαιτούσε παράλληλα, την διάλυση ή τη δραστική αναθεώρηση των κρατικών θεσμών, την πλήρη αλλαγή της δημόσιας πολιτικής και την

εγκατάλειψη των συμμάχων αλλά και των συμμαχιών, που διαμορφώθηκαν επ’ ωφελεία της χώρας αυτής, εδώ και δεκαετίες. Τούτων δοθέντων, καθίσταται σαφές, ότι εάν το διπλωματικό παιχνίδι της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ δεν αποφέρει τα αποτελέσματα που προσδοκούν, η συνεργασία των ΗΠΑ με την Άραβο-Σουνιτική Συμμαχία που ηγείται το Ριγιάντ ενάντια στο Ιράν και τις άλλες σιιτικές χώρες, δεν φαίνεται ότι θα μακροημερεύσει, ενώ αναμένεται να έχει επιπτώσεις ή να διευκολύνει, την ανάδειξη είτε της Αιγύπτου είτε της Τουρκίας, ως ηγετικής δύναμης στο σουνιτικό χώρο. Επιπλέον, ένα «Κατάρεξιτ» θα οδηγήσει στη διάλυση του Συμβούλιου Συνεργασίας του Κόλπου. Ολα τα παραπάνω βέβαια συμβαίνουν, ενώ προγραμματίζεται από τίς Τουρκικές αρχές η ανάγνωση του Κορανίου την νύχτα της 21ης και 22ας

Ιουνίου στην Αγία Σοφία τής Κωνσταντικούπολης, ένα μνημείο παγκκόσμιας σημασίας και αναγνώρισης (UNESCO), πλέον του θρησκευτικού του χαρακτήρα. Η πράξη βέβαια αυτή έχει και έναν επιπλέον ιδιαίτερο συμβολισμό, αφού η προβολή της στα τηλεοπτικά μέσα της Μέσης Ανατολής, σηματοδοτεί την προσπάθεια της Αγκυρας να αναδειχθεί σε ηγέτιδα δύναμη στην ευρύτερη περιοχή. Είναι η 27η ημέρα του Ραμαζανιού, η λεγόμενη Laylat al-Qadr (η Νύχτα της Ισχύος), που μνημονεύει την πρώτη φορά που το Κοράνι αποκαλύφθηκε στον Μωάμεθ. Η έκφραση λατρείας κατά τη νύχτα αυτή, φέρνει περισσότερη ανταμοιβή στους πιστούς από την αντίστοιχη των 1.000 μηνών σύμφωνα με την Μουσουλμανική θρησκεία, ενώ ταυτόχρονα συγχωρούνται όλες οι αμαρτίες των προσευχομένων, αλλά και ικανοποιούνται όλες τους οι ικεσίες.

Το ΝΑΤΟ η Ρωσία και η Συριακή Κρίση Υπό κ. Δημητρίου Κωστόπουλου* και Πέτρου Σιούσιουρα**

Μ

ία από τις πρώτες κυρώσεις που επέβαλλε το ΝΑΤΟ στη Ρωσία για την προσάρτηση της Κριμαίας τον Μάρτιο του 2014, ήταν και η αναστολή των συνεδριάσεων του Συμβουλίου ΝΑΤΟ Ρωσίας (NRC). Από τον Απρίλιο του 2014 και για δυο χρόνια δεν πραγματοποιήθηκε καμία συνάντηση και η όποια προσέγγιση είχε επιτευχθεί από τον Ιούνιο του 1994, όταν η Ρωσία έγινε η πρώτη χώρα που προσχώρησε στην Σύμπραξη για την Ειρήνη (PfP), εκμηδενίστηκε. Παρά την κοινή διαπίστωση για επανάληψη των συνομιλιών με σκοπό να διατυπωθούν ξεκάθαρα οι μεταξύ τους * Ταξίαρχος (Ι) ε.α., Μ.Δ.Ε. Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές, MA Strategic Studies, Υποψήφιος Διδάκτωρ, Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών, Πανεπιστήμιο Αιγαίου. ** Καθηγητής Γεωπολιτικής και Θαλάσσιων Μεταφορών, Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

διαφορές, το μέλλον του συμβουλίου το οποίο άρχισε και πάλι να συνεδριάζει από το 2016, είναι υπό αμφισβήτηση. Χαρακτηριστικές είναι οι δηλώσεις του ΓΓ του ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg ότι «η συνάντηση δεν σημαίνει ότι είμαστε πάλι όπως παλιά», καθώς και του ρώσου πρέσβη στο ΝΑΤΟ Aleksander Grushko ο οποίος κινούμενος στο ίδιο μήκος κύματος, δήλωσε ότι «η οικοδόμηση μέτρων εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο πλευρών είναι αδύνατη όσο το ΝΑΤΟ συνεχίζει να αναπτύσσει δυνάμεις στα ρωσικά σύνορα»1. Ακόμα και στην τελευταία συνάντηση NRC της 30ης Μαρτίου 2017, δεν παρουσιάστηκε καμία ουσιαστική πρόοδος με τις δύο πλευρές να συμφωνούν ότι υπάρχουν ξεκάθαρες διαφωνίες στο θέμα της Ουκρανίας, το οποίο 1 Karsten Friis, «NATO and Collective Defence in the 21st Century: An Assessment of the Warsaw Summit», Routledge, New York 2017, p.69

και μονοπώλησε στις συζητήσεις2. Η Ουκρανική κρίση, αποτελώντας τη σοβαρότερη κρίση μεταξύ των δύο πλευρών από το τέλος του ψυχρού πολέμου, φαίνεται ότι έπληξε ανεπανόρθωτα τις σχέσεις ΝΑΤΟ Ρωσίας, επαναφέροντας στο προσκήνιο φόβους που θυμίζουν ψυχροπολεμική εποχή. Στη νέα κατάσταση πραγμάτων που διαμορφώθηκε, άρχισε να διατυπώνεται στους κόλπους της Συμμαχίας η πολιτική της λεγόμενης «διπλής τροχιάς» η οποία αναφερόταν στην «Άμυνα, και στην Αποτροπή και τον Διάλογο»3. Η 2 Συνέντευξη τύπου του ΓΓ NATO Jens Stoltenberg, μετά τη συνάντηση του συμβουλίου ΝΑΤΟ Ρωσίας (NRC) στις 30 Μαρτίου 2017 στις Βρυξέλλες, διαθέσιμο στο http://www.nato. int/cps/it/natohq/opinions_142782. htm?selectedLocale=en, πρόσβαση 7 Ιουνίου 2017.

3 Αναφορά στην πολιτική «dual track» στη συνέντευξη τύπου του ΓΓ ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg στην προ-υπουργική συνάΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

67 πολιτική αυτή η οποία υποστήριζε ότι η ενισχυμένη θέση της Συμμαχίας προς τα Ανατολικά μέλη της θα πρέπει να συνδυάζεται με ισχυρoύς πολιτικούς και στρατιωτικούς διαύλους επικοινωνιών με τη Ρωσία, εξελίχθηκε σε επίσημη θέση του ΝΑΤΟ. Η πολιτική αυτή δεν ήταν απλά μια πολιτική με αποκλειστικό στόχο την ανάσχεση της ρωσικής «θρασύτητας», αλλά ταυτόχρονα και μια προσπάθεια γεφύρωσης των διαφορετικών απόψεων που επικρατούσαν, και συνεχίζουν να επικρατούν, για το θέμα μεταξύ των κρατών μελών της Συμμαχίας. Ορισμένα μέλη επιμένουν να δίνουν προτεραιότητα στην «ανάσχεση», ενώ άλλα υποστηρίζουν κυρίως το διάλογο. Αυτό που γίνεται φανερό όμως εξετάζοντας τη συμπεριφορά και των δύο πλευρών, είναι ότι υπάρχει αμοιβαία «καχυποψία», αλλά και ανησυχία για τις εκατέρωθεν προθέσεις. Η κάθε πλευρά αντιλαμβάνεται τον «άλλον» και ερμηνεύει την υφιστάμενη κατάσταση και τις επιπτώσεις της, σύμφωνα με τις δικές της αντιλήψεις και από τη δική της «γεωπολιτική οπτική». Η Ευρώπη και κατ’ επέκταση το ΝΑΤΟ, εκλαμβάνει τη Ρωσία σαν απειλή για την ευρωπαϊκή ασφάλεια4. Σαν «εισβολέα» και σαν «αναθεωρητική δύναμη» που δεν διστάζει να κλιμακώσει επικίνδυνα τις καταστάσεις, γεγονός που εκφράζεται μέσα από ξαφνικές στρατιωτικές ασκήσεις, έμμεσες απειντηση της 18ης Μαΐου 2016 στις Βρυξέλλες, διαθέσιμη στο http://www.nato. int/cps/bu/natohq/opinions_130923. htm?selectedLocale=en, πρόσβαση 2 Ιουνίου 2017.

4 Δες Sophia Besch, «Will the EU get Serious on Defence», Centre for European Reform, December 2016, πρόσβαση 1 Ιουνίου 2016, διαθέσιμο στο https://www.cer. org.uk/ in-the-press/will-eu-get-seriousdefence και Steven Pifer, «The Growing Russian Military Threat in Europe», BROOKING May 2017, διαθέσιμο στο https://www. brookings.edu/testimonies/ the-growingrussian-military-threat-ineurope/ πρόσβαση 1 Ιουνίου 2017 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

λές, αλλά και την ανανεωμένη δυναμική στο «μακρινό Βορά». Μια χώρα η οποία προσπαθεί να αναπληρώσει την εδαφική της συρρίκνωση με αυξημένη επιρροή στον πρώην σοβιετικό χώρο, χρησιμοποιώντας πολιτικά, οικονομικά ή ακόμα και στρατιωτικά μέσα. Έναν χώρο του οποίου θεωρεί ότι δικαιωματικά έχει τον έλεγχο και στον οποίο οποιαδήποτε προσπάθεια παρέμβασης από τρίτους, αποτελεί απειλή για την εθνική της ασφάλεια. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται μεταξύ άλλων ο πόλεμος με τη Γεωργία το 2008 και οι παρεμβάσεις στα εσωτερικά πρώην σοβιετικών δημοκρατιών, με αποκορύφωμα την Ουκρανία και την επακολουθήσασα προσάρτηση της Κριμαίας. Αυτό που δεν αντιλαμβάνονται όμως οι χώρες μέλη του ΝΑΤΟ, είναι ότι και η Μόσχα έχει μια ανάλογη αντίληψη για τη Δύση. Ορισμένοι πολιτικοi αναλυτές επισημαίνουν ότι το βασικό χαρακτηριστικό της υφιστάμενης στρατηγικής της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας, είναι η αναβίωση του «Συστήματος της Γιάλτας», με τη διάκριση του κόσμου σε σφαίρες επιρροής μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και με απαραίτητη την ύπαρξη μεταξύ τους μιας ζώνης ασφάλειας (buffer zone). Κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατό να λειτουργήσει στη σημερινή εποχή, τουλάχιστον με τη μορφή του παρελθόντος, για δύο κυρίως λόγους. Πρώτον γιατί δεν είναι αποδεκτό ιδεολογικά και ηθικά από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, αφού υπονομεύει το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των λαών, και δεύτερον γιατί η Ρωσία από την πλευρά της δεν διαθέτει την οικονομική η στρατιωτική ικανότητα να υποστηρίξει μια τέτοια διαίρεση,

πολύ περισσότερο όταν ένα τέτοιο σύστημα συνέβαλλε σημαντικά στη διάλυση της ΕΣΣΔ5. Πράγματι η Ρωσία αντιλαμβάνεται τον κόσμο υπό όρους «σφαιρών επιρροής», με την έννοια ότι τα «μικρά κράτη» δεν μπορούν να αποφασίζουν για την τύχη τους, αλλά θα πρέπει να χειραγωγούνται από κάποια μεγάλη δύναμη. Έτσι στα μάτια των Ρώσων η Δύση, ειδικά μετά και την προσχώρηση σε αυτήν ορισμένων πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών, είναι και αυτή μια αναθεωρητική δύναμη η οποία αφού «παρέσυρε» στη δική της σφαίρα επιρροής τις χώρες της Βαλτικής και της Κεντρικής Ευρώπης, στη συνέχεια πλησίασε επικίνδυνα τη Ρωσία, «ξεσηκώνοντας» και την Ουκρανία με τις χρωματιστές επαναστάσεις. Ταυτόχρονα οι ΗΠΑ, έχοντας σαν στόχο να ασκήσουν πίεση στη Ρωσία, δημιούργησαν στρατιωτικές βάσεις σε καίριες θέσεις στις χώρες της Κεντρικής Ασίας όταν αυτές έγιναν ανεξάρτητες6, με τη Μόσχα να αγωνίζεται και να κατορθώνει στα μέσα της δεκαετίας του 2000, όταν κατέστη οικονομικά, στρατιωτικά και πολιτικά ισχυρή, με διάφορες πολιτικές πιέσεις και παρεμβάσεις να τις κλείσει7. Η Δύση λοιπόν με τη σειρά της αποτελεί για τη Ρωσία έναν «εισβολέα» εντός της περιοχής η οποία ανέκαθεν θεωρείτο «de facto» ρωσική σφαίρα επιρροής και η 5 Alexander Titov, «Which way out of Ukraine - Versailles, Yalta or Vienna?», Policy Papers, History and Policy, 10 October 2014, διαθέσιμο στο http://www.historyandpolicy. org/policy-papers/papers/which-wayoutof-ukraine-versailles-yalta-or-vienna, πρόσβαση 2 Ιουνίου2017.

6 Ουζμπεκιστάν, Καζακστάν, Κιργιζιστάν, Τουρκμενιστάν και Τατζικιστάν 7 Petros Siousiouras, Kleanthis Kyriakidis & Evi Baxevani, «The rise of China and Russia under the scope of a potential geopolitical rivalry with the United States of America», Middle East Forum, Τεύχος 12, Δεκέμβριος 2013.

68 οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εθνική της ασφάλεια. Τι ακολουθεί; Μα φυσικά, σύμφωνα με τους φόβους της Μόσχας, η επέμβαση στα εσωτερικά της, με απώτερο σκοπό την αλλαγή του καθεστώτος σύμφωνα με τα Δυτικά πρότυπα. Στο πλαίσιο των αντιλήψεων αυτών, αλλά και των στρατηγικών στόχων για επάνοδο της Ρωσίας στην παγκόσμια γεωπολιτική σκηνή, εντάσσεται και η απόφαση της Μόσχας για την «ενεργό» εμπλοκή της στη συριακή κρίση. Η Ρωσία, μακροχρόνιος προμηθευτής στρατιωτικού εξοπλισμού της Συριακής κυβέρνησης, τώρα «νομιμοποιεί» την εμπλοκή της από την ανάγκη για την καταπολέμηση του ISIS. Η απόφαση του Ρωσικού Ομοσπονδιακού Συμβουλίου το φθινόπωρο του 2015, για τη χρήση στρατιωτικών δυνάμεων στη Συρία, είχε σαν κύριο στόχο την ενίσχυση της εικόνας της Ρωσίας ως παγκόσμιας δύναμης. Μιας δύναμης η οποία όχι μόνο δεν δέχεται την παρέμβαση της Δύσης στο εγγύς περιβάλλον της, αλλά έχει σαν στόχο να αποδείξει ότι δεν είναι απλά μια περιφερειακή αλλά μια παγκόσμια δύναμη που έχει λόγο και άποψη στον ευρύτερο γεωπολιτικό χώρο. Η Ρωσία δεν είναι διατεθειμένη να αφήσει την τύχη της περιοχής στις αμερικανικές προθέσεις, οι οποίες μέσω της «Διεθνούς Συμμαχίας» έχουν από το 2014 εμπλακεί στην περιοχή για την καταπολέμηση του ISIS8. Πολύ περισσότερο δεν είχε καμία πρόθεση να προσχωρήσει σε μια συμμαχία η οποία είχε ταχθεί ανοιχτά εναντίον του συμμάχου της Bashar al Assad, αλλά κυρίως γιατί ήθελε έναν πρωταγωνιστικό ρόλο στην περιοχή και όχι έναν δεύτερο πίσω από τις ΗΠΑ. Η εμπλοκή της Μόσχας στη συριακή κρίση έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί είναι η πρώτη φορά που η Ρωσία «βγαί8 Rosen, Armin, «The US-Led War on ISIS Now Has a Logo», Business Insider Australia, 9 December 2014, διαθέσιμο στο https:// www.businessinsider.com.au/the-usledwar-on-isis-now-has-a-logo-2014-12, πρόσβαση 3 Ιουνίου 2017

νει έξω» από την παραδοσιακή «σφαίρα επιρροής της». Με την εμπλοκή της αυτή κατόρθωσε πράγματι να αλλάξει την πορεία των γεγονότων, σώζοντας τον Bashar al Assad από μια φαινομενικά αναπόφευκτη πτώση, συγκεντρώνοντας όμως τα πυρά όλου του Δυτικού κόσμου, ως υπεύθυνης για την περεταίρω επιδείνωση της ανθρωπιστικής κατάστασης στη Συρία. Το ερώτημα που τίθεται όμως είναι κατά πόσον η Ρωσία ενδιαφέρεται πρωτίστως για το μέλλον της Συρίας ή την χρησιμοποιεί σαν όχημα για την επίτευξη των δικών της στρατηγικών στόχων. Τον Σεπτέμβριο του 2015, ο πρόεδρος Πούτιν δήλωνε ότι «Πραγματικά επιθυμούμε να δημιουργήσουμε ένα είδος διεθνούς συμμαχίας για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και του εξτρεμισμού»9. Πράγματι η Ρωσία θα ήταν πρόθυμη για τη δημιουργία μιας διεθνούς ρωσικά διευθυνόμενης συμμαχίας, η οποία με στόχο την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, θα λειτουργούσε σύμφωνα με τις κατευθύνσεις και το συντονισμό της Μόσχας, γεγονός το οποίο θα συνέβαλλε σημαντικά στη βελτίωση της εικόνας της διεθνώς. Η δήλωση αυτή ταυτόχρονα δείχνει ότι δεν αναγνωρίζει τον ρόλο της υφιστάμενης CJTF–OIR10, η οποία δεν εξυπηρετεί τους στόχους για τους οποίους δημιουργήθηκε. Η Μόσχα θεωρεί ότι διαδραματίζοντας έναν χρήσιμο και καθοριστικό διπλωματικό ρόλο μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών, μπορεί να καθιερωθεί σαν κύριος ρυθμιστικός 9 Roland Oliphant and Louisa Loveluck, «Vladimir Putin confirms Russian military involvement in Syria’s civil war», The Telegraph, 4 Sep 2015, διαθέσιμο στο http://www.telegraph.co.uk/news/ worldnews/europe/russia/11845635/ Vl a d i m i r- Pu t i n - co n f i r m s - R u s s i a n militaryinvolvement-in-Syrias-civil-war. html 10 CJTF–OIR: Combined Joint Task Force – Operation Inherent Resolve. Πρόκειται για κοινή δύναμη που δημιουργήθηκε από τη διεθνή συμμαχία (υπο την ηγεσία των ΗΠΑ) εναντίον του ISIS και αποτελείται από στρατιωτικές δυνάμεις των ΗΠΑ και προσωπικό από περίπου 30 χώρες.

παράγοντας στην περιοχή. Στο πλαίσιο αυτό, τον Μάρτιο του 2017, διοργανώθηκαν με πρωτοβουλία της Μόσχας ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ της Συρίας και των δυνάμεων των ανταρτών στην Αστάνα του Καζακστάν11. Ανεξάρτητα από την έκβαση των συνομιλιών, η Ρωσία εμφανίστηκε ως η μόνη δύναμη στην περιοχή η οποία είχε την πολιτική δύναμη και την επιρροή να φέρει στο τραπέζι των συνομιλιών «πρόσωπο με πρόσωπο» τη Συριακή κυβέρνηση και τους «επαναστάτες», γεγονός το οποίο της προσέδωσε ένα σχετικό πλεονέκτημα, τουλάχιστον στη μάχη των εντυπώσεων έναντι της «Δυτικής Συμμαχίας». Παρά την αποτυχία των συνομιλιών, η Μόσχα βγήκε και πάλι ενισχυμένη, αφού απέσπασε τη σύμφωνη γνώμη της Τουρκίας και του Ιράν για νέα συνάντηση τον επόμενο Μάιο. Έχοντας αναβαθμίσει το κύρος της στην περιοχή, η Ρωσία φαίνεται ότι είναι αποφασισμένη να ορίσει εκείνη τους κανόνες του παιχνιδιού και να μην δεχθεί παρεμβάσεις. Στο πλαίσιο αυτό, στις 9 Απριλίου, οι πρόεδροι της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν και του Ιράν, Χασάν Ρουχανί, σε τηλεφωνική επικοινωνία, συμφώνησαν ότι αν οι ΗΠΑ «πατήσουν» τις κόκκινες γραμμές τους στην Συρία, θα «απαντήσουν με βία», χαρακτηρίζοντας τις επιθέσεις των ΗΠΑ κατά της Συρίας «ανεπίτρεπτες»12. Συνεχίζοντας τον διαμεσολαβητικό της ρόλο, στις αρχές Μαΐου, η Ρωσία, το Ιράν και η Τουρκία συμφώνησαν να δημιουργήσουν ζώνες ασφαλείας στη 11 «Syria peace talks in Astana close with no sign of rebels», Reuters, 17 March 2017, διαθέσιμο στο http://www.reuters. com/ article/us-mideast-crisis-syriaastanaidUSKBN16M0M8, πρόσβαση 6 Ιουνίου 2017 12 John Sharman, «Russia and Iran Warn US they will “respond with force” if red lines crossed in Syria again», The Independent online, 9 Απριλίου 2017, διαθέσιμο στο http://www.independent. co.uk/news/ world/middle-east/russiairan-us-americasyria-red-lines-respondwith-force aggressor-air-strikes-warlatest-a7675031. html, πρόσβαση 2 Ιουνίου 2017 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

69 Συρία, υπογράφοντας ένα ρωσικό σχέδιο με το οποίο οι αεροπορικές δυνάμεις του Assad, θα σταματούσαν τις πτήσεις τους σε συγκεκριμένες περιοχές της χώρας που έχουν διαλυθεί από τον πόλεμο. Το σχέδιο αυτό βέβαια συναντά δυσκολίες, γιατί προϋποθέτει ότι η Ρωσία με το Ιράν θα πείσουν τη Συρία, ενώ η Τουρκία με τη σειρά της θα αναλάβει τις οργανώσεις των ανταρτών. Σε όλο αυτό το σκηνικό προστίθενται και οι ΗΠΑ, οι οποίες αντιμετωπίζουν με καχυποψία τη ρωσική πρωτοβουλία13. Πέρα από τα όποια πολιτικά μέσα, η Ρωσία δεν διστάζει να δείχνει και έμπρακτα την αποφασιστικότητά της για χρήση στρατιωτικών μέσων. Στο πλαίσιο αυτό, στις 31 Μαΐου, το ΥΠΑΜ της Ρωσίας ανακοίνωσε ότι πολεμικά πλοία της χώρας, εκτόξευσαν από τη Μεσόγειο τέσσερις πυραύλους τύπου «cruise» εναντίον θέσεων του ISIS στην Παλμύρα14. Εξετάζοντας συμπερασματικά τη συμπεριφορά της Ρωσίας στη συριακή κρίση, φαίνεται ότι η Μόσχα δεν είναι διατεθειμένη να υποχωρήσει από την περιοχή, τουλάχιστον χωρίς κάποιο σοβαρό αντάλλαγμα. Είναι φανερό επίσης, ότι κάθε της ενέργεια είναι καλά μελετημένη, αποφεύγοντας μέχρι τώρα την άμεση εμπλοκή χερσαίων στρατιωτικών δυνάμεων σε επιχειρήσεις. Η εμπειρία των ρώσων από το Αφγανιστάν τη δεκαετία του 1980, φαίνεται ότι λαμβάνεται σοβαρά υπόψη. Γνωρίζοντας ότι παραμένει μια μεγάλη χώρα, όχι όμως του βεληνεκούς της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, και ότι η μορφή των επιχειρήσεων αλλά και ο συσχετισμός των δυνάμεων γίνονται 13 Sarah El Deeb, « A new type of deal to reduce violence in Syria», Associated Press, 6 May 2017.

14 Nataliya Vasilyeva, «Russian warships fire cruise missiles targeting Isis in Syria», The Independent on line, διαθέσιμο στο http:// www.independent.co.uk/ news/world/ middle-east/syria-latestrussian-warshipsfire-cruise-missilestargeting-isis-palmyramediterraneanadmiral-a7764376.html, πρόσβαση 2 Ιουνίου 2017 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

πλέον σε άλλη βάση, ενεργεί ψύχραιμα και αποφασιστικά. Συνάπτει συμμαχίες και συνασπισμούς, προσπαθώντας να εκμεταλλευτεί τις καταστάσεις και εμφανίζεται πρόθυμη για συνεργασία. Ταυτόχρονα συμπεριφέρεται σαν μεγάλη δύναμη, χαρακτηρισμός τον οποίον θεωρεί ότι της αρμόζει, και σαν τέτοια απαιτεί να «ακούγεται». Είναι χαρακτηριστικό των μεγάλων δυνάμεων να μην μένουν αδρανείς στις νέες τάξεις πραγμάτων που δημιουργούνται ή έχουν την τάση να δημιουργηθούν, αλλά να εξακολουθούν να αναζητούν ευκαιρίες για να αυξήσουν την επιρροή τους στα διεθνή δρώμενα, ακόμα και αν χρειαστεί να υπονομεύσουν τη σταθερή τάξη15. Η Ρωσία, στην περίπτωση της συριακής κρίσης, έχοντας σαν συμμάχους τόσο το Ιράν όσο και την Χεσμπολάχ, η οποία αν και έχει χαρακτηριστεί ως τρομοκρατική οργάνωση από τις περισσότερες χώρες της Δύσης εν τούτοις στη συγκεκριμένη περιοχή τυγχάνει ευρείας αποδοχής, εμφανίζεται σαν υπερασπιστής της διεθνούς ασφάλειας. Με αυτόν της τον ρόλο, χρησιμοποιεί τη συριακή κρίση για να αναδειχθεί σε ισχυρό ρυθμιστικό παράγοντα στην περιοχή, υποστηρίζοντας ταυτόχρονα και τη σύμμαχό της Συρία όχι βέβαια χωρίς αντάλλαγμα. Η αναβάθμιση της ναυτικής βάσης στο Tartus και η δημιουργία το 2015 της αεροπορικής βάσης Khmeimim, συνηγορούν σε αυτό. Σε όλα αυτά, δεν θα πρέπει να λησμονείται και ο διαχρονικός στόχος της τσα15 Πέτρος Σιούσουρας, «Γεωπολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων», Εκδόσεις Σιδέρης, Αθήνα Ιανουάριος 2011, σ.301

ρικής Ρωσίας, της Σοβιετικής Ένωσης αλλά και της μεταμοντέρνας εθνικιστικής Ρωσίας του Βλαντιμίρ Πούτιν, που δεν είναι άλλος από την απρόσκοπτη πρόσβαση της στη θερμή θάλασσα της Μεσογείου16. Επιπλέον η συριακή κρίση δίνει την ευκαιρία στη Μόσχα να αυξήσει το κύρος της στο εξωτερικό, αλλά και να ενισχύσει το ηθικό των ρώσων πολιτών στο εσωτερικό, στοιχείο απαραίτητο για το πολιτικό μέλλον του προέδρου Πούτιν. Γεγονότα όπως η ρωσική πρωτοβουλία για τις ειρηνευτικές συνομιλίες στην Αστάνα, στις οποίες οι ΗΠΑ ήταν προσκεκλημένες της Μόσχας, δείχνουν ότι η ρωσική επιρροή είναι αυξημένη σε σχέση με την αντίστοιχη αμερικάνικη και ότι η θέση της στη νέα «γεωπολιτική σκηνή» αναβαθμίζεται. Η Ρωσία λοιπόν είναι αποφασισμένη να επιστρέψει δυναμικά στη Μέση Ανατολή. Είναι αποφασισμένη να μην μένει αμέτοχη στις όποιες ανακατατάξεις λαμβάνουν χώρα στην περιοχή, αλλά να είναι αυτή που θα κινεί τα νήματα των εξελίξεων. Όπως υποστηρίζουν ορισμένοι ρώσοι εμπειρογνώμονες εξωτερικής πολιτικής, ένας από τους κύριους παράγοντες που οδήγησαν τη Μόσχα να εμπλακεί στη Μέση Ανατολή, είναι οι συνέπειες της αραβικής εξέγερσης του 2011, οι οποίες προκάλεσαν αναταραχές στην περιοχή και έπεισαν τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, ότι η υποχώρηση της Ρωσίας από την προεξέχουσα περιφερειακή θέση που κληρονόμησε η χώρα από την πρώην Σοβιετική Ένωση, ήταν ένα μεγάλο λάθος17.

16 Πέτρος Σιούσιουρας, «Γεωπολιτική και Ζωτικός Χώρος», Αθήνα: Εκδόσεις Σιδέρης, 2012, σελ. 68-97 17 Financial Times, 19 Ιανουαρίου 2017, διαθέσιμο στο https://www.ft.com/ content/c131d7c2-dda7-11e6-9d7cbe108f1c1dce, πρόσβαση 6 Ιουνίου 2017

70 Πολιτικές Αντιπαραθέσεις, Εθνικισμός – Μεγαλοϊδεατισμός, Ένταξη σε Σφαίρες Επιρροής: Αλληλοτροφοδοτούμενοι Παράγοντες Αστάθειας και Ανασφάλειας σε Χώρες και Περιοχές των Βαλκανίων. Υπό κ. Ζαχαρία Ι. Βερίγου, Αντγου ε.α., Μέλους ΣΕΕΘΑ και Επιτίμου Δκτού Β΄ΣΣ

Η

Βαλκανική Χερσόνησος, ευρισκόμενη, γεωγραφικά, στα όρια παλαιών αυτοκρατοριών, υπήρξε και συνεχίζει να αποτελεί, κυρίως για λόγους γεωπολιτικούς και γεωστρατηγικούς, πεδίο ανταγωνισμού των εκάστοτε παγκόσμιων δυνάμεων. Στο πλαίσιο αυτό, δεχόμενη εισβολείς και κατακτητές πολλών φυλών, εθνοτήτων και θρησκειών, κατέληξε να αποτελείται από ένα μωσαϊκό λαών, πολιτισμών, εθνοτήτων, θρησκειών και πολιτικών κινημάτων. Η διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας, επιδείνωσε την κατάσταση, αφού δημιουργήθηκαν νέα κράτη, χωρίς να ληφθεί υπόψη η εθνική, θρησκευτική και πολιτισμική τους σύνθεση. Στο περιβάλλον αυτό, στο οποίο η Δημοκρατία βρίσκεται σε φθίνουσα πορεία1 η ελευθερία των ΜΜΕ βρίσκεται σε διαρκή πτώση,2 η διαφθορά και το οργανωμένο έγκλημα κυριαρχούν στη δημόσια και κοινωνική ζωή,3 δικαιοσύνη λειτουργεί αναποτελεσματικά, οι εθνικές οικονομίες βρίσκονται σε ύφεση, η ανεργία βρίσκεται σε πολύ υψηλά επίπεδα, το δημογραφικό, η καθυστέρηση απονομής δικαιοσύνης στους εγκληματίες πολέμου και οι χιλιάδες μεταναστών και προσφύγων, καλλιεργούν έντονους ενδοκρατικούς και πολιτικούς ανταγωνισμούς, όπου το πολιτικό στοιχείο αντιδρά, τις περισσότερες 1 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ, Αρ, τεύχους 119, Σελ. 67, Άρθρο: «ΒΑΛΚΑΝΙΑ: Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ», ΧΑΡΤΗΣ ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 2 Ο ετήσιος Δείκτης Παγκόσμιας Ελευθερίας του Τύπου αναφέρεται σε 180 χώρες.. Οι Βαλκανικές χώρες έχουν καταταγεί στις παρακάτω θέσεις: πΓΔΜ 111η, Μαυροβούνιο 106ο, Βουλγαρία 109η, Κοσσυφοπέδιο 82ο, Αλβανία 76η, Βοσνία - Ερζεγοβίνη 65η, και Ρουμανία, 46η. http://www.balkaninsight.com/en/article/pressfreedom-report-criticises-balkan-countries-04-262017#sthash.P08ktDwG.dpuf, και https://rsf.org/ en/2017-world-press-freedom-index-tippingpoint 3 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ, Αρ, τεύχους 119, Σελ. 69, Άρθρο: «ΒΑΛΚΑΝΙΑ: Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ», ΧΑΡΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, Ο ΟΠΟΙΟΣ ΚΑΤΑΔΕΙΚΝΥΕΙ ΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ και http://www.balkaninsight. com/en/article/balkan-countries-see-setbacksin-democracy-in-2016-freedom-house says-04-04-2017, Άρθρο : «Οι Βαλκανικές χώρες παρουσίασαν δημοκρατικές οπισθοδρομήσεις το 2016, σύμφωνα με έκθεση του Freedom House», της Ana Maria Touma.

φορές με εθνικιστικές, αλυτρωτικές, λαϊκίστικες και φονταμεταλιστικές ενέργειες, δημιουργώντας συνθήκες αβεβαιότητας και ανασφάλειας στη πολύπαθη περιοχή.4 Την κατάσταση επιδεινώνουν οι παρεμβάσεις-επεμβάσεις τρίτων χωρών, συνασπισμών και συμμαχιών, για λόγους ανταγωνιστικούς, γεωπολιτικούς, οικονομικούς, θρησκευτικούς και πολιτισμικούς.

Μια Ματιά στα Κράτη της Περιοχής, Όπως Είναι Σήμερα

Η

Αλβανία διήνυσε πολλούς μήνες πολιτικής αναταραχής, με πρωταγωνιστή το Δημοκρατικό Κόμμα, το οποίο διαδήλωνε και δέν μετείχε στις εργασίες του κοινοβουλίου, απαιτώντας την παραίτηση της κυβέρνησης, την οποία κατηγορούσε για διαφθορά και το διορισμό νέας, από τεχνοκράτες, προκειμένου να εξασφαλισθούν ελεύθερες και δίκαιες εκλογές. Τελικά, και μετά από παρεμβάσεις της ΕΕ και, κυρίως, των ΗΠΑ, επήλθε συμφωνία μεταξύ των κομμάτων και η χώρα οδηγήθηκε σε εκλογές την 25η Ιουν 2017. Διαρκούντος του μποϊκοτάζ της αντιπολίτευσης, ο πρώην πρωθυπουργός Ίλιρ Μέτα, ο οποίος, το 2011, είχε κατηγορηθεί για διαφθορά και δωροδοκία, αλλά απαλλάχτηκε, εξελέγη Πρόεδρος της Αλβανίας, με την υποστήριξη της κεντροαριστεράς πλειοψηφίας.5 Την ίδια περίοδο, οι εθνικιστικές προκλήσεις και ο μεγαλοϊδεατισμός των Τιράνων, τόσο σε κυβερνητικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο κομμάτων, συλλόγων, ΜΜΕ και άλλων φορέων, συνεχίζονται. Ο Αλβανός πρωθυπουργός, απείλησε ότι, εάν δεν ενταχθεί η Αλβανία στην ΕΕ, θα στραφεί στην ενοποίηση της χώρας με το Κοσσυφοπέδιο, ενώ παρουσιάστηκε στις προεκλογικές συγκεντρώσεις με φανέλες της Μεγάλης Αλβανίας. Ταυτόχρονα φαίνεται να επεμβαίνει στα εσωτερικά του Κοσυφο4 STRATFOR,2017 Annual Forecast: Europe, Dec

27, 2016 | 13:41 GMT ,https://www.stratfor.com/ forecast/2017-annual-forecast-europe/europe 5 http://www.balkaninsight.com/el/article/ parliament-speaker-ilir-meta-elected-albaniaprezident-04-28-2017, Άρθρο «Οι βουλευτές της Αλβανίας εκλέγουν τον πρόεδρο το Μέτα, του Μπέσαρ Λικμέτα.

πεδίου και των Σκοπίων, προκαλώντας τις έντονες αντιδράσεις της ΕΕ, των ΗΠΑ, της Ρωσίας και της Σερβίας. Στην ίδια κατέυθυνση, ο υπουργός εξωτερικών δηλώνει ότι αναμένει την ένταξη της «αλβανικής πλατφόρμας» στο σύνταγμα των Σκοπίων, και η υπουργός άμυνας, βλέπει την Ελλάδα ως «εχθρική χώρα». Παράλληλα, με τη στήριξη της αλβανικής κυβέρνησης, το κίνημα για την ενωμένη Αλβανία, του Ταχίρ Βελίου, προβαίνει σε προκλητικές εθνικιστικές ενέργειες, στρεφόμενο κατά των μειονοτήτων, κυρίως, της Ελληνικής. Πρός τούτο εκδόθηκε στην αγγλική γλώσσα, το βιβλίο του αρθρογράφου και ιστορικού Άρμπεν Λάλα, με τον τίτλο «The Greek collaborationists, designers and leaders of the genocide in Chameri (1944-1945)» [Οι Έλληνες συνεργάτες, σχεδιαστές και ηγέτες της «γενοκτονίας» στην Τσαμουριά (1944-1945)]. Επιπλέον η Θεσπρωτία παρουσιάζεται ως «Τσαμουριά» στην ειδησεογραφία των κρατικών ΜΜΕ, πραγματοποιήθηκε εκδήλωση για τη λεγόμενη «Αλβανική Επιτροπή των Ιωαννίνων», στην οποία παραπέμπει, ως σημείο αναφοράς, ο αλβανικός αλυτρωτισμός, Αλβανοί εθνικιστές κατέβασαν, ποδοπάτησαν και έκαψαν ελληνικές σημαίες στην Αυλώνα, στη Χειμάρα, στους Αγίους Σαράντα και σε χωριά του Αργυροκάστρου, ενώ αντίθετα ύψωσαν αλβανικές σημαίες σε Κουμάνοβο, Τέτοβο, Τούζλα κλπ. Την ίδια περίοδο Αλβανοί επίσημοι επισκέπτονται το Κοσσυφοπέδιο και αλβανικές μειονοτικές περιοχές της Σερβίας και της πΓΔΜ και προβαίνουν σε προκλητικές εθνικιστικές δηλώσεις και ενέργειες, ενώ ο δήμαρχος Τιράνων εγκαινίασε μνημείο, στο οποίο υπάρχουν «πέτρες» από θεωρούμενα αλβανικά αλύτρωτα εδάφη, μεταξύ των οποίων και οι Φιλιάτες, γεγονός το οποίο προκάλεσε την έντονη αντίδραση του Ελληνικού ΥΠΕΞ. Επιπρόσθετα, ο πρόεδρος του κόμματος των τσάμηδων, Σπετίμ Ιντρίτζι, κατηγορεί την Ελλάδα, ότι, μαζί με το Βελιγραδι, χρηματοδοτούν τη κρίση στην Αλβανία. Παράλληλα, συνεχίζεται η παραχώρηση αδειών οικοδόμησης και γής σε Αλβανούς στη περιοχή της Χειμάρας, σε βάρος των Ελλήνων, παρά τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

71 νομοθεσίας και του ΟΗΕ, ενώ, το υπουργικό συμβούλιο ενέκρινε το σχέδιο νόμου για τα δικαιώματα των μειονοτήτων, χωρίς να λάβει υπόψη τις προτάσεις της Ελληνικής Εθνικής μειονότητας, ιδιαίτερα σε ότι αφορά την ακριβή διατύπωση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, τη χρήση της μητρικής γλώσσας, κ.λπ. Στις εκλογές της 25ης Ιουνίου, στις οποίες συμμετείχε μόνο το 45%, περίπου, των ψηφοφόρων, το κυβερνητικό Σοσιαλιστικό κόμμα του πρωθυπουργού Έντι Ράμα, ο οποίος είχε την απροσχημάτιστη υποστήριξη του Τούρκου Προέδρου, κέρδισε την αυτοδυναμία, με ποσοστό 48,33% και 74 έδρες, (από τις 140 του κοινοβουλίου). Προβληματισμό για την Ελλάδα αποτελεί η άνοδος του κόμματος των τσάμηδων, το οποίο, με ποσοστό περίπου 5%, κέρδισε 3 έδρες. Στον αντίποδα, η Ελληνική μειονότητα παρουσιάσθηκε διασπασμένη, με αποτέλεσμα, αφενός την εξαιρετικά χαμηλή συμμετοχή στις μειονοτικές περιοχές (33-37%) και αφετέρου, να εκλέξει μεν 2 βουλευτές, ανά ένα με το Δημοκρατικό κόμμα και το LSI, αλλά το ανεξάρτητο κόμμα MEGA, δεν κατάφερε να εισέλθει στο Αλβανικό κοινοβούλιο. Στη Κροατία, προέκυψε κυβερνητική κρίση, μετά την απόσυρση της στήριξης του κόμματος HDZ, το οποίο έχει τη πλειοψηφία στη κροατική βουλή, από το κόμμα MOST. Το πρόβλημα προέκυψε όταν το MOST υπερψήφισε πρόταση μομφής κατά του υπουργού Οικονομικών του HDZ, τον οποίο συνδέει με τον οικονομικό γίγαντα Agrokor - που τελεί σήμερα υπό καθεστώς έκτακτης διαχείρισης - και ο οποίος είχε έσοδα 6,5 δισ. Ευρώ το 2015 - σχεδόν το 16% του ΑΕΠ της Κροατίας - και περίπου 30.000 εργαζόμενους. Τελικά, η Κροατική Δημοκρατική Ένωση, HDZ, παρέμεινε στην εξουσία με οριακή πλειοψηφία, (76 από 151 βουλευτές), όμως η κυβερνητική σταθερότητα εξαρτάται από τους 8 μειονοτικούς βουλευτές, η πολιτική συμπεριφορά των οποίων είναι ασαφής. Το Κοσσυφοπέδιο, έχοντας προφανώς υπερεκτιμήσει τη Δυτική υποστήριξη, εξέφρασε πρόσφατα την πρόθεσή του να δημιουργήσει δικές του ένοπλες δυνάμεις, γεγονός αντίθετο στις σχετικές συμφωνίες. Οι Δυτικές και Ρωσικές αντιρρήσεις υπήρξαν άμεσες και το νομοσχέδιο αποσύρθηκε. Παράλληλα, το φλέγον θέμα της επικύρωσης της συμφωνίας για τον καθορισμό των συνόρων με το Μαυροβούνιο, οδήγηΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

άμεσα και προειδοποίησε για αντίποινα κατά της Ποντγκόριτσα, καθότι έχασε τη μόνη εναπομένουσα έξοδο στην Αδριατική, καίτοι είχε επενδύσει οικονομικά και πολιτικά στη χώρα. Όταν αυτό απέτυχε, υπάρχουν Η διακύμανση του δείκτη Δημοκρατίας στα Βαλκανικά κράτη (Γραφικό: Freedom ισχυρές ενδείξεις, ότι ορHouse). γάνωσε, ή τουλάχιστον ενσε στη κατάθεση πρότασης μομφής κατά θάρρυνε, πραξικόπημα κατά του Τζουκάτης κυβέρνησης, η οποία υπερψηφίσθηκε, νοβιτς, τον Οκτώβριο του 2016. Η ένταση με αποτέλεσμα, το Κοσσυφοπέδιο να οδη- στις σχέσεις Ρωσίας- Μαυροβουνίου εντείγηθεί σε πρόωρες εκλογές, στις 11 Ιουνίου, νεται, με αλληλοκατηγορίες και διπλωματιτις οποίες κέρδισε ο συνασπισμός «PAN», κά μέτρα και αντίποινα, όπως η απαγορευμε 32, 43% (ακολουθούν: Κίνημα της Αυτο- ση εισαγωγής οίνου στη Ρωσία, η έκδοση διάθεσης: 26,07 %, Εναλλακτική Λύση LDK- καταλόγου, από το Μαυροβούνιο, με 149 AKR:24, 56%, Πρωτοβουλία της Λίστας των πολίτες της Ρωσικής Ομοσπονδίας, στους Σερβοβόσνιων 5,54%, FIALA:1,06%, Δη- οποίους απαγορεύεται η είσοδος στη χώρα μοκρατικό Κόμμα «Τούρκων» Κοσσόβου: ως «Persona non grata» και η σύμφωνα με ρωσικά ΜΜΕ, προετοιμασία αντίστοιχης 1,06%, λοιπά κόμματα:1%).

O συνασπισμός «PAN» συγκροτήθηκε «μαύρης λίστας» με ονόματα 79 πολιτών από το Δημοκρατικό Κόμμα, (PDK), με επι- του Μαυροβουνίου, των οποίων θα απαγοκεφαλής τον Κάρι Βεσελί, τη Πρωτοβουλία ρεύεται η πρόσβασή στο ρωσικό έδαφος. Στα λοιπά θέματα που αφορούν στο για το Κοσσυφοπέδιο, του Φατμίρ Λιμάι (NISMA) και τη Συμμαχία για το Μέλλον του Μαυροβούνιο, σημειώνεται η επισημοΚοσσυφοπεδίου, του Ραμούς Χαραντινάι. ποίηση όλων των μειονοτικών γλωσσών, Σημειώνεται ότι ο τελευταίος εκρατείτο σε σε όλους τους δήμους, όπου η μειονότητα περιορισμό στη Γαλλία, ύστερα από διεθνές αριθμεί πάνω από το 5% του πληθυσμού. ένταλμα σύλληψης για εγκλήματα πολέμου Στο πλαίσιο αυτό η αλβανική έγινε επίσητης Σερβίας, και συμπτωματικά (;), μετά μη γλώσσα στις Ποντγκόριτσα, Ούλτσινι, από τρεις αναβολές και μετά την επίσκεψη Μπαρ, Πλέβλια, Ροζάγιε και Τούζι και σύμστη Γαλλία του Αλβανού πρωθυπουργού φωνα με αλβανικό δημοσίευμα, αυτό αποκαι την υπογραφή συμφωνίας προμήθειας τελεί ένα σημαντικό βήμα για την προώγαλλικών οπλικών συστημάτων, αποφασί- θηση των δικαιωμάτων των Αλβανών στο σθηκε, στις 27 Απρ 2017, η μη έκδοσή του, Μαυροβούνιο. Στην Βοσνία–Ερζεγοβίνη, απορρέγεγονός το οποίο προκάλεσε ένταση στις σχέσεις Γαλλίας – Σερβίας. Παράλληλα, η ουν σοβαρά προβλήματα από την αδυναΑλβανία χορήγησε, σ΄ αυτόν και στη σύζυ- μία των τριών κυρίων οντοτήτων να απογο του, αλβανική υπηκοότητα και διαβα- φάσίζουν για κύρια θέματα του κράτους. τήριο. Σύμφωνα με τα εκλογικά αποτελέ- Σ΄ αυτό το πλαίσιο, η αδυναμία ψήφισης σματα, κανένα από τα τρία μεγάλα κόμματα των αναγκαίων οικονομικών μεταρρυθδεν μπορεί να σχηματίσει αυτοδύναμη κυ- μίσεων, προκειμένου να εκταμιευθούν οι βέρνηση, γεγονός το οποίο εγκυμονεί κίν- αναγκαίες πιστώσεις, ανάγκασε το ΔΝΤ δυνο αστάθειας και καθιστά σημαντικό το να δηλώσει ότι, το πρόγραμμά του στη ρόλο των μικρών κομμάτων και ιδιαίτερα Βοσνία θα καθυστερήσει, γεγονός που θα έχει αρνητικές συνέπειες στη χρηματων μειονοτικών. Το Μαυροβούνιο έγινε πλέον, και επί- τοδότηση έργων υποδομής. Διχαστική σημα, το 29ο μέλος του ΝΑΤΟ, κατά τη και ανησυχητική είναι επίσης μια προκήδιάρκεια τελετής που πραγματοποιήθη- ρυξη για τη μαθηματική Ολυμπιάδα της κε στην Ουάσιγκτον, την 5η Ιουν 2017, Β-Ε, η οποία καθόρισε εθνοτικά ποσοστά παρά τις αντιδράσεις της αντιπολίτευσης, για τη συμμετοχή, καθώς και οι διαφωνίες η οποία είχε ζητήσει δημοψήφισμα για το ως προς τα διδασκόμενα μαθήματα στα θέμα και παρά το γεγονός ότι δημοσκόπη- σχολεία των τριών οντοτήτων, καθότι οι ση, το περασμένο Δεκέμβριο, είχε κατα- μαθητές εκπαιδεύονται σύμφωνα με το δείξει ότι, μόνο το 39,5% του πληθυσμού «εθνικό» πρόγραμμα σπουδών τους, που επιθυμεί την ένταξη. Η Ρωσία αντέδρασε σημαίνει ότι μελετούν τη δική τους γλώσ-

72 σα (Βοσνιακά, Σερβικά ή Κροατικά) και πολλά μαθήματα διδάσκονται διαφορετικά, ανάλογα με την εθνικότητά τους, όπως η θρησκεία και η ιστορία, καίτοι ο ΟΑΣΕ υποστηρίζει την εξάλειψη του εθνικού διαχωρισμού στα σχολεία, ενώ, στην τελευταία έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης, ο εκπαιδευτικός διαχωρισμός χαρακτηρίσθηκε ως ένας από τους παράγοντες που εμποδίζουν τη Βοσνία - Ερζεγοβίνη να ενταχθεί στην ΕΕ. Ταυτόχρονα, οι Βόσνιοι Κροάτες απαιτούν την αλλαγή του εκλογικού νόμου, ώστε να μπορούν να εκλέγουν τον δικό τους εκπρόσωπο στην τριμελή προεδρία της χώρας, καθότι, σύμφωνα με τον ισχύοντα νόμο, ευνοείται η Βοσνιακή οντότητα, η οποία εκλέγει και τα δύο μέλη. Σημειώνεται ότι περίπου το 70% του πληθυσμού της Ομοσπονδίας είναι Βόσνιοι, και το 22% περίπου Κροάτες. Ανησυχία και αβεβαιότητα στη περιοχή προκαλεί, επίσης, η πολιτική κατάσταση στη Σερβική Δημοκρατία, αφενός λόγω των εσωτερικών εντάσεων των σερβικών κομμάτων, από τα αυξανόμενα δημοσιονομικά ελλείμματα και αφετέρου, λόγω του προαναγγελθέντος δημοψηφίσματος το 2018, για την απόσχιση της Σερβικής οντότητας από τη Β-Ε. Στη Σερβία, τις προεδρικές εκλογές, στις 2 Απριλίου, κέρδισε, άνετα, ο μέχρι πρόσφατα πρωθυπουργός και πρώην υπερεθνικιστής Βούτσιτς, ο οποίος είχε την υποστήριξη, τόσο της Γερμανίδας καγκελαρίου, η οποία τον θεωρεί παράγοντα σταθερότητας στη περιοχή, όσο και του Ρώσου προέδρου, λαμβάνοντας περίπου το 55,2 % των ψήφων. Όμως, από την επομένη των εκλογών, χιλιάδες διαδηλωτές πραγματοποιούν διαδηλώσεις στο Βελιγραδι και σε άλλες σερβικές πόλεις, καταγγέλλοντας εκλογική νοθεία και κατηγορώντας τον Βούτσιτς ότι προσπαθεί να εγκαταστήσει δικτατορία. Ο Βούτσιτς ξεκαθάρισε ότι η αλλαγή ρόλου του δεν θα αλλάξει την γεωπολιτική ισορροπία της Σερβίας μεταξύ της ΕΕ, στην οποία επιζητά να ενταχθεί η χώρα του, αν και η υποστήριξη των Σέρβων για ένταξη στην ΕΕ μειώθηκε από 67 % το 2009, σε μόλις 43% σήμερα και τη Ρωσία, με την οποία οι Σέρβοι μοιράζονται την Ορθοδοξία και τη σλαβική καταγωγή. Στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας εντάσσεται και ο διορισμός της Άνα Μπρνάμπιτς, ως πρωθυπουργού, η οποία είναι ευρέως γνωστή για τις φιλοευρωπαϊκές απόψεις της.

Τα κυριότερα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει η νέα κυβέρνηση είναι η φτώχεια και οι σχέσεις της με τα γειτονικά κράτη. Σε ότι αφορά στην οικονομία, είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια υπήρξαν ενδείξεις προόδου (μείωση ανεργίας περίπου στο 13%, οικονομική ανάπτυξη 3% το 2017, κλπ). Χρειάζεται όμως μεγαλύτερη ανάπτυξη προκειμένου να βελτιωθεί το επίπεδο διαβίωσης, σε μια χώρα που εξακολουθεί να είναι μία από τις πιο φτωχές της Ευρώπης. Στο θέμα των σχέσεων με τους γείτονες, η Σερβία προβληματίζεται έντονα με τον μεγαλοϊδεατισμό και τις προκλήσεις των Αλβανών και τις μειονότητες, τόσο τις Σερβικές, σε Κοσσυφοπέδιο, Βοσνία – Ερζεγοβίνη, κυρίως, και λοιπές όμορες χώρες, όσο και τις εντός του εδάφους της, την Ουγγρική στη Βοϊβοντίνα και, κυρίως, την Αλβανική. Σε ότι αφορά την ένταξη της Σερβίας στο ΝΑΤΟ, ο νέος Σέρβος πρόεδρος δήλωσε ότι « η Σερβία θα μπορούσε να επιλύσει τα περισσότερα από τα προβλήματά της, εάν ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, αλλά η ένταξη στη Συμμαχία, είναι αντίθετη στη θέληση του 75% των πολιτών της χώρας». Πρόβλημα επίσης αποτελεί η μη απονομή δικαιοσύνης για τα εγκλήματα πολέμου, γεγονός για το οποίο κατηγορείται η Σερβία από τον ΟΗΕ. Στην πΓΔΜ, οι μετά από δύο αναβολές διεξαχθείσες πρόωρες βουλευτικές εκλογές, της 11ης Δεκ 2016, οδήγησαν τη χώρα σε πολιτικό αδιέξοδο, αφού κανένα κόμμα δεν κατέκτησε την αυτοδυναμία και ο πρόεδρος της χώρας, κομματικά ομογάλακτος του μέχρι πρόσφατα πρωθυπουργού Νίκολα Γκρούεφσκι, αρνείτο να δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον αρχηγό του Σοσιαλιστικού κόμματος, ο οποίος, προκειμένου να εξασφαλίσει την πρωθυπουργία υποσχέθηκε στους Αλβανόφωνους παραχωρήσεις, που κινδυνεύουν να αλλάξουν τον πολιτειακό χαρακτήρα της χώρας. Τελικά, μετά από ισχυρές πιέσεις, της ΕΕ, της Γερμανίας, του ΝΑΤΟ και κυρίως, των ΗΠΑ, και αφού είχαν προηγηθεί σοβαρά επεισόδια στο κοινοβούλιο από οπαδούς του VMRO-DPMNE, κατά την εκλογή του αντιπροέδρου του αλβανικού κόμματος DUI, Ταλάτ Τζαφέρι, ως προέδρου της βουλής, ο Γκεόργκι Ιβανόφ υποχώρησε, και ο Ζάεφ έλαβε εντολή και σχημάτισε κυβέρνηση, σε συνεργασία με τα δύο μεγαλύτερα αλβανικά κόμματα, DUI και Συμμαχία Αλβανών, ενώ, το αλβανικό κόμμα Besa δε θα μετέχει αλλά θα στηρί-

ζει την κυβέρνηση. Η Ρωσία, η οποία είχε ταχθεί υπέρ του Γκρούεφσκι, αντέδρασε έντονα για τις εξελίξεις στη πΓΔΜ, και κατηγόρησε τη Δύση για απροκάλυπτη παρέμβαση στα εσωτερικά της χώρας. Οι εξελίξεις στη γειτονική χώρα είναι αβέβαιες, καθότι, οι υποχρεώσεις τις οποίες έχει αναλάβει ο Ζάεφ έναντι των αλβανικών κομμάτων, σύμφωνα με την «πλατφόρμα των Τιράνων», δεν είναι αποδεκτές από τη συντριπτική πλειοψηφία του σλαβικού πληθυσμού της πΓΔΜ (συμπεριλαμβάνεται η ένταξη σε ΝΑΤΟ και ΕΕ, που προϋποθέτει πιθανή αλλαγή του ονόματος, αν και εκτιμάται ότι θα προσπαθήσει να ενταχθεί με την προσωρινή ονομασία FYROM, ή να χρησιμοποιήσει την απόφαση του Δικαστηρίου της Χάγης), η χώρα αντιμετωπίζει τεράστια οικονομικά προβλήματα, ενώ έντονες αντιδράσεις αναμένεται να δημιουργήσει η δικαστική έρευνα και η παραπομπή σε δίκη μελών της προηγούμενης κυβέρνησης, για διαφθορά. Στην Βουλγαρία, την φτωχώτερη χώρα της ΕΕ, ο επικεφαλής του συντηρητικού κόμματος GERB, Μπόικο Μπορίσοφ, ο οποίος κέρδισε τις εκλογές της 26ης Μαρτίου, σχημάτησε κυβέρνηση με τον εθνικιστικό συνασπισμό «Ηνωμένοι Πατριώτες», οι οποίοι τάσσονται υπέρ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ και έχουν μετριάσει τη ρητορική τους κατά των Ρομά και της τουρκικής μειονότητας, παραμένοντας ωστόσο αντίθετοι στην υποδοχή μεταναστών. Η συμμετοχή, για πρώτη φορά, στην κυβέρνηση των εθνικιστών, διασφαλίζει στο GERB κοινοβουλευτική πλειοψηφία 122 βουλευτών, σε σύνολο 240. Η κυβέρνηση θα μπορεί επίσης να υπολογίζει στην υποστήριξη του λαϊκιστικού σχηματισμού Volya και, περιστασιακά, του κόμματος της τουρκικής μειονότητας . Στον αντίποδα, ο πρόσφατα εκλεγείς σοσιαλιστής πρόεδρος Ρούμεν Ράντεφ τάσσεται υπέρ της Ρωσίας. Από τις αρχές του έτους, η κυβέρνηση της Ρουμανίας εξέτασε σειρά μέτρων για την αντιμετώπιση των συνθηκών κράτησης και την αποσυμφόρηση των φυλακών, καθότι η χώρα έχει παραπεμφθεί στο Διεθνές Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ωστόσο, η μεταρρύθμιση ήταν αμφιλεγόμενη, καθώς, το διάταγμα απονομής χάριτος σε φυλακισμένους με ποινές μέχρι δύο χρόνια, πυροδότησε τεράστιες αντικυβερνητικές διαμαρτυρίες, επειδή θεωρήθηκε ότι, ο κύριος σκοπός της μεταρρύθμισης ήταν να βοηθηθούν οι διεΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

73 φθαρμένοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι, με αποτέλεσμα το θέμα να εκκρεμεί. Παράλληλα, η Ρουμανική κυβέρνηση οφείλει να αντιμετωπίσει τις απαιτήσεις της Ουγγρικής μειονότητας, αφού δεν έχει υλοποιήσει τις υποσχέσεις της προς αυτή (π.χ. δεν επιτρέπεται η χρήση της μητρικής γλώσσας, καίτοι η Ρουμανία έχει αναλάβει δεσμεύσεις σύμφωνα με τις διεθνείς συνθήκες). Η Μολδαβία έχει διχαστεί, ως προς το γεωπολιτικό προσανατολισμό της. Ενώ ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση είναι στραμμένοι προς το ΝΑΤΟ και την ΕΕ, και εργάζονται στην κατεύθυνση της υλοποίησης των κριτηρίων για πλήρη ένταξη, ο πρόεδρος Ντοντόν διακηρύσσει τη διακοπή των συμφωνιών σύνδεσης με την ΕΕ και ένταξης στο ΝΑΤΟ και την ένταξη στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση. Την ίδια περίοδο, πρώην μέλος του κοινοβουλίου της Μολδαβίας έχει συλληφθεί και κατηγορείται για προδοσία και κατασκοπία υπέρ της Ρωσίας, ενώ Ρώσοι διπλωμάτες απελαθησαν από τη Μολδαβία και αντίστοιχοι Μολδαβοί από τη Ρωσία. Η Τουρκία προσπαθεί να ανακτήσει τα Βαλκάνια μέσω της δημογραφικής εξάπλωσης, της οικονομικής διείσδυσης, των τουρκικών ή φιλοτουρκικών κομμάτων, τα οποία υφίστανται σε αρκετές Βαλκανικές χώρες και της υποστήριξης των εθνικών, εθνικιστικών και μεγαλοϊδεατικών διεκδικήσεων ωρισμένων βαλκανικών χωρών στους διεθνείς οργανισμούς6,7,8. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της αμερικανικής CIA τα ποσοστά των μουσουλμάνων στις Βαλκανικές χώρες είναι: Αλβανία:75%, Βουλγαρία:12,5%, Β-Ε:48%, Κοσσυφοπέδιο:92%, Μαυροβούνιο:17,7%, Σερβία:3,2%, πΓΔΜ:32%. Τα προαναφερόμενα ποσοστά θεωρούνται «…σημαντικά στοιχεία της βαλκανικής πολιτικής της Τουρκίας….»9 Ταυτόχρονα, η Τουρκία επεκτείνεται οικονομικά στα Βαλκάνια με επενδύσεις πολλών δισεκατομμυρίων στο τραπεζικό το6 http://www.ksipnistere.com/2016/12/blog-

post_2034.html,Άρθρο: Τουρκία: Η ανάκτηση των Βαλκανίων, του Νικολάου Μέρτζου.

7 http://www.liberal.gr/arthro/124307/amyna-diplomatia/2017/me-tourkika-kommatikau b r i d i a - o - E rd o g a n - o i k o d o m e i - t o - n e o - othomaniko-toxo-sta-balkania.html, Άρθρο:Με τουρκικά κομματικά υβρίδια ο Erdogan οικοδομεί το νέο- Οθωμανικό τόξο στα Βαλκάνια, του Πάνου Μαυρίδη.

8 «Η Τουρκία είναι πάντα δίπλα στους Αλβανούς», Άρθρο του Σαλί Καμπάσι, ιστορικού το οποίο δημοσιεύθηκε σε botasot.info, kosova.info, fax.al κ.ά.

9 Αχμέτ Νταβούτογλου Το Στρατηγικό βάθος, εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2010, σελ. 200, 407 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

μέα, στο εμπόριο, στην υγεία, στην εκπαίδευση και στις υποδομές, ενώ, με τουρκικές δαπάνες, αναστηλώνονται οθωμανικά μνημεία και χορηγούνται υποτροφίες για εκπαίδευση σε πανεπιστήμια της Τουρκίας. Επιπρόσθετα, με τουρκικά ή φιλοτουρκικά κόμματα, σε ολες σχεδόν τις περιοχές που διαβιούν μουσουλμανικοί πληθυσμοί, επεμβαίνει στα εσωτερικά αυτών των χώρων. Πρόσφατο παράδειγμα είναι η Βουλγαρία, όπου η υποστήριξη του ενός εκ των δύο Τουρκικών κομμάτων (DOST) προκάλεσε μεγάλη ένταση στις σχέσεις των δύο χωρών.

Σ

υμπερασματικά, τίποτα ή σχεδόν τίποτα δεν έχει αλλάξει από τις θέσεις της κάθε Βαλκανικής χώρας, όπου η κυβερνητική αστάθεια, σε συνδυασμό με την οικονομική καχεξία, τροφοδοτούν τον άκρατο εθνικισμό. Ο πόλεμος Δύσης-Σερβίας φαίνεται να λειτούργησε υπέρ της Αλβανίας και δημιούργησε ένα έντονο εθνικιστικό κλίμα, το οποίο στρέφεται σε όλες τις όμορες χώρες, και στην Ελλάδα (Μεγάλη Αλβανία, Τσάμικο, ΑΟΖ, Μειονότητα κ.λπ.) και το οποίο φαίνεται ότι θα κρατήσει για πολύ ακόμη. Στη Βοσνία- Ερζεγοβίνη και στο Κοσσυφοπέδιο το μέλλον διαγράφεται εξαιρετικά δυσοίωνο. Στη Βουλγαρία και στο Μαυροβούνιο, που έχουν ενταχθεί πλέον στο ΝΑΤΟ, αλλά και στα Σκόπια και στη Μολδαβία, η κοινωνία και οι πολιτικές παρατάξεις είναι διχασμένες ως προς το γεωπολιτικό τους προσανατολισμό. Η Ρουμανία, ταλανίζεται από τη διαφθορά και την πλασματική οικονομική ανάπτυξη, ενώ η κυβερνητική και οικονομική σταθερότητα στη Κροατία εξαρτώνται από την οικονομική εξυγίανση μιας εταιρείας κολοσσού και τη στάση των μειονοτικών βουλευτών. Είναι λοιπόν σαφές, ότι οι πολιτικές ισορροπίες στη βαλκανική είναι ιδιαίτερα εύθραυστες, εφόσον οι μειονότητες έχουν αποδειχθεί το πιο αποτελεσματικό εργαλείο στα χέρια των εγχώριων πολιτικών και των Μεγάλων (;) Δυνάμεων ή Συνασπισμών. Την προαναφερθείσα κατάσταση έντασης και αβεβαιόητας ενισχύουν δηλώσεις, αναφορές, εκθέσεις, δημοσιεύσεις και ενέργειες διαφόρων δεξαμενών σκέψης, ΜΜΕ γραπτών και διαδικτυακών παγκόσμιας εμβέλειας, διπλωματών, πολιτικών και πολιτειακών παραγόντων, που αναφέ-

ρονται σε αλλαγές συνόρων και συνθήκες πολεμικών συγκρούσεων10. Σε αυτό το ηλεκτρισμένο περιβάλλον, με την ΕΕ να γνωρίζει το πρόβλημα, αλλά να είναι αναποφάσιστη, την νέα αμερικανική κυβέρνηση να μην έχει δείξει πλήρως τις προθέσεις της, την Ρωσία να δηλώνει «παρούσα» στις εξελίξεις στα Δυτικά Βαλκάνια,11 τη Τουρκία να προσπαθεί να εντάξει τις χώρες με μουσουλμανικό πληθυσμό στη δική της σφαίρα επιρροής και, γενικά, το πεδίο ανοικτό για ανταγωνισμό περιφερειακών δυνάμεων, δημιουργούνται συνθήκες εξαιρετικής αστάθειας, οι οποίες είναι φυσικό να επηρεάζουν και τη χώρα μας. Αναλυτές εκτιμούν ότι, οι εντάσεις θα αμβλυνθούν με την ένταξη των χωρών της Βαλκανικής στο ΝΑΤΟ και, κυρίως, στην ΕΕ. Σε ότι αφορά την ένταξη στο Βορειοανατολικό Σύμφωνο, θα πρέπει να γίνει με μεγάλη προσοχή, επειδή η αντίδραση της Ρωσίας θα είναι δυναμική, αφού θα απωλέσει και τα τελευταία ερείσματα στη περιοχή, με την οποία έχει δεσμούς για αιώνες. Σε ότι αφορά την ΕΕ, η διαδικασία θα είναι μακρόχρονη, αφ΄ ενός λόγω της κατάστασης που επικρατεί την παρούσα περίοδο στην Ένωση, λίγο πριν το BREXIT, τις συζητήσεις για Ευρώπη πολλών ταχυτήτων, την αύξηση του εθνικισμού και την αρνητική θέση αρκετών εταίρων, σε περεταίρω διεύρυνση. Σε κάθε περίπτωση, η χώρα μας, ως πλήρες μέλος των προαναφερθέντων θεσμών, θα κληθεί να υποστηρίξει την ένταξη, σ΄ αυτούς, των υποψηφίων χωρών και είναι πιθανόν να δεχθεί πιέσεις, προκειμένου να συναινέσει στην ένταξη, παρά την ανθελληνική και προκλητική στάση ορισμένων εξ αυτών. Στο πλαίσιο αυτό απαιτείται επίδειξη σταθερής και αποφασιστικής στρατηγικής, χωρίς υποχωρήσεις σε εθνικά συμφέροντα, για επίτευξη των εθνικών στόχων.

10 https://www.ft.com/content/938452b6-1072-

11e7-a88c-50ba212dce4d, δηλώσεις του επικεφαλή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν-Κλοντ Γιουνγκέρ, Αναφορά από το δημοσίευμα του «europeanwesternbalkans.com», Η Μέρκελ κάλεσε τον Τραμπ να συμμετέχει πιο ενεργά στα Βαλκάνια, www. pamfleti.com, Άρθρο: «Ήρθε η ώρα για νέες εδαφικές διαιρέσεις στα Βαλκάνια;» Ρόμπερτ Ώστιν (Robert Austin), http://www.dw.com/el/ , Άρθρο: «Αναβιώνει η ιδέα περί «Μεγάλης Αλβανίας;», των Ντάρκο Γιάνγεβιτς / Άρη Καλτιριμτζή, http://www.echedoros-a.grSputnik: Νέα Βαλκανική Κρίση- Η Δύση ανταμείβει τους Αλβανούς , http://www.echedoros-a.g, «rΟ Γερουσιαστής Μακέιν βλέπει πιθανή σύγκρουση στα Βαλκάνια», κλπ 11 tpsht://www.stratfor.com/analysis/russia-stirshornets-nest

74

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: Η σημασία του για τη διεθνή και την ελληνική ιστορία

Λ

Υπό κ. Ευάνθη Χατζηβασιλείου, Καθηγητού στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

ίγες χρονολογίες στην παγκόσμια ιστορία είναι τόσο ταυτισμένες με την έννοια της ιστορικής τομής, όσο το 1914 – η έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Στα σημερινά προγράμματα σπουδών των Πανεπιστημίων, αλλά και στην έρευνα, το έτος αυτό σηματοδοτεί την έναρξη της «σύγχρονης» ιστορίας. Οι αλλαγές που σηματοδότησε το 1914 ήταν τόσο δομικές και βαθιές, ώστε να γίνεται ευρύτερα αποδεκτό ότι λίγα στοιχεία των διεθνών υποθέσεων, της πολιτικής, της οικονομίας, της ιδεολογίας και της κοινωνικής εξέλιξης δεν έχουν επηρεαστεί από την έκρηξη του Μεγάλου Πολέμου. Στην ιστορία, βέβαια, οι «τομές» παρόμοιου είδους – έστω και αυτή του 1914 – αποτελούν ορόσημα που τοποθετούν οι ιστορικοί για να διευκολύνουν την πραγμάτευση του παρελθόντος. Στην πράξη όμως, ακόμη και το 1914 αποτελεί τμήμα μιας ευρύτερης ιστορικής ροής, η οποία ξεκινά με την Βιομηχανική Επανάσταση από τα μέσα του 19ου αι. Η Βιομηχανική Επανάσταση επέφερε ποιοτικά σημαντικές μεταβολές στους συσχετισμούς της ισχύος, τόσο στο εσωτερικό των βιομηχανοποιημένων κοινωνιών (σε όφελος των αστικών στρωμάτων, αλλά και οδηγώντας στη συγκρότηση της εργατικής τάξης), όσο και σε διεθνές επίπεδο. Στο τελευταίο, η διάδοση της βιομηχανικής κοινωνίας συνεπαγόταν ότι η (περίπου) μονοκρατορία της Βρετανίας κλονίστηκε, καθώς η ίδια έπαυσε να είναι η μόνη βιομηχανοποιημένη χώρα. Νέες δυνά-

«

Γάλλοι στρατιώτες μετακινούμενοι στα χαρακώματά τους κατά τη μάχη του Verdun

τεχνολογίας, να διαψεύσει τούτες τις προσδοκίες και να αλλάξει ριζικά τον κόσμο.

Α. Το διεθνές επίπεδο

Ο

μεις, που εκβιομηχανίζονταν, σημείωσαν δραματική άνοδο, όπως η ενοποιημένη το 1871 Γερμανία και – κυρίως – οι ΗΠΑ, ενώ αυτές που δεν ακολούθησαν το ρεύμα – π.χ. η Γαλλία, της οποίας η εκβιομηχάνιση δεν υπήρξε τόσο εκτεταμένη – έμειναν αρκετά πίσω από τις υπόλοιπες. Φυσικά, η υπεροχή των βιομηχανοποιημένων δυνάμεων έναντι των πολιτειακών οντοτήτων του Τρίτου Κόσμου υπήρξε συντριπτική, και σε αυτή την υπεροχή εδράστηκε η επιβολή των αποικιακών καθεστώτων, ακριβώς τότε, σε όλον σχεδόν τον πλανήτη. Η ραγδαία βελτίωση των μεθόδων παραγωγής, της κατανάλωσης και του επιπέδου ζωής στον ανεπτυγμένο χώρο, βασισμένη στην ανάπτυξη της τεχνολογίας, προκάλεσε μια θεμελιώδη αισιοδοξία στις κοινωνίες αυτές – και έτσι, οι κοινωνικές θεωρίες του 19ου αι. υπήρξαν γραμμικές, υποθέτοντας ότι θα προέκυπτε πάντοτε μια πορεία από το «χειρότερο» στο «καλύτερο». Αλλά το 1914 ήρθε για να καταδείξει τις σκοτεινές πλευρές της

ι συνέπειες του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου στο διεθνές επίπεδο ήταν καταλυτικές. Ο Μεγάλος Πόλεμος ήταν ένας πόλεμος των λαών: ο Ουίνστον Τσώρτσιλ είχε ήδη σημειώσει, ότι οι πόλεμοι του 19ου αι. ήταν ακόμη μια ήπια υπόθεση, αλλά αυτοί του 20ού αι., πόλεμοι των λαών, θα ήταν μια πολύ άγρια μάχη, στην οποία θα κινητοποιούνταν εκατομμύρια ανθρώπων και στην οποία δεν θα υπήρχε συμβιβασμός. Ο Μεγάλος Πόλεμος εισήγαγε στις διεθνείς υποθέσεις την έννοια του «ολοκληρωτικού πολέμου», δηλαδή αυτού στον οποίο το 50%, τουλάχιστον, του παραγωγικού δυναμικού του εμπόλεμου κράτους κατευθύνεται στην κάλυψη των αναγκών του πολέμου. Σε ένα παγκόσμιο πόλεμο που διήρκησε επί τέσσερα ολόκληρα χρόνια, τούτο σήμαινε ότι μια από τις συνέπειές του ήταν η χρεωκοπία όλων, νικητών και ηττημένων, με την εξαίρεση δύο μόνον κρατών, της Ιαπωνίας και των ΗΠΑ. Όπως έχει προσφυώς σημειωθεί, πριν από το 1914 οι ΗΠΑ ήταν η μεγαλύτερη οικονομική δύναμη του πλανήτη, αλλά μετά το 1918 ήταν πλέον η μόνη. Η διάλυση των αυτοκρατοριών και ο ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

75 θρίαμβος του έθνους-κράτους στην Ευρώπη, ήταν η σημαντικότερη γεωπολιτική επίπτωση του πολέμου. Τέσσερις μεγάλες αυτοκρατορίες είτε διαλύθηκαν (Αυστροουγγαρία και Οθωμανική Αυτοκρατορία), είτε αποδυναμώθηκαν σοβαρά (Γερμανία, Ρωσία/Σοβιετική Ένωση). Η αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών – η βασική αρχή στην οποία εδράζεται η νομιμοποίηση του έθνουςκράτους – αποτέλεσε τον νομιμοποιητικό μοχλό για τη συγκρότηση μιας μεγάλης ομάδας νέων εθνών-κρατών στην γηραιά ήπειρο. Ο χάρτης της άλλαξε ριζικά, αν και δεν γινόταν, το 1919-20, κατανοητό πόσο ευάλωτα θα αποδεικνύονταν τα νέα έθνη-κράτη της Ανατολικής Ευρώπης κατά τη δεκαετία του 1930, όταν θα συνθλίβονταν και από την μανία του Χίτλερ, αλλά και μεταξύ των δύο τεράστιων ολοκληρωτικών δυνάμεων, της ναζιστικής Γερμανίας και της ΕΣΣΔ. Υπήρχαν όμως και οι σοβαρότατες ιδεολογικές συνέπειες. Ο Μεγάλος Πόλεμος, επιφέροντας την κατάρρευση της τσαρικής Ρωσίας και την ανάδυση της Σοβιετικής Ένωσης (κράτους οργανωμένου σε ριζικά διαφορετική βάση σε σύγκριση με τα υπόλοιπα μέλη της διεθνούς κοινότητας) ακολουθήθηκε από μια υπέρμετρη ιδεολογικοποίηση των διεθνών ρηγμάτων. Σε συνδυασμό με την χρεωκοπία των πάντων, που έμελλε, μετά την Παγκόσμια Κρίση του 1929 να διευκολύνει την άνοδο του ναζισμού, οι διεθνείς υποθέσεις οδηγούνταν σε μεγάλες αναμετρήσεις ιδεολογικού χαρακτήρα, μεταξύ ριζικά διαφορετικών μοντέλων για την οργάνωση της ανθρώπινης κοινωνίας, αναμετρήσεις οι οποίες θα καθόριζαν την πορεία του 20ού αι. στο εξής – Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, Ψυχρός Πόλεμος. Στο επίπεδο της στρατιωτικής ιστορίας, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, ιδίως από το 1916, έτος των μεγάλων μαχών στο Βερντέν και στο Σομ, συγκροτεί και μια «στρατιωτική επανάσταση» που μετέβαλε ριζικά την στρατιωΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

για, όλους τους δαίμονες της κόλασης. Αυτοί είναι οι άνθρωποι που γέμισαν, μετά το 1918, τα φρενοκομεία της Ευρώπης και αποκλήθηκαν τότε «ζωντανά απορρίμματα των πεδίων των μαχών». Η έννοια του ηρωισμού έμελλε πλέον να μεταλλαγεί ραγδαία.

Η Ευρώπη μετά το τον Α΄ Π.Π. το έτος 1923 (wikimedia.org/wiki/Atlas_of_World_War_I)

τική τέχνη και εισήγαγε την έννοια της σύγχρονης μάχης: μεταξύ άλλων, τούτο περιλάμβανε την αυξανόμενη σημασία του πυροβολικού, τη διαφοροποίηση της τακτικής (π.χ. η εμφάνιση της έννοιας της «άμυνας σε βάθος»), την κατάτμηση των μεγάλων μονάδων για προστασία από τα πυρά του πυροβολικού, τη διαφοροποίηση του οπλισμού σε επίπεδο διμοιρίας, τη σημασία του υλικού σε έναν βιομηχανικό πόλεμο. Επιπλέον, σε αυτές τις συνθήκες, ο Μεγάλος Πόλεμος και ειδικά ο απάνθρωπος πόλεμος των χαρακωμάτων, σηματοδότησε και το τέλος του έπους στον δυτικό πολιτισμό: μια παράδοση που ξεκινά από τον Όμηρο και υπογραμμίζει την προσωπική γενναιότητα και την ατομική αξία, τελειώνει στα χαρακώματα του 1915 με την απρόσωπη, βιομηχανική σφαγή και την κυριαρχία του μετατραυματικού συνδρόμου. Η ραγδαία αυτή μεταλλαγή έγινε σαφής στην ευρύτερη κοινή γνώμη με ένα τρόπο ιδιαίτερα επώδυνο. Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, όλες οι τεχνολογικές εξελίξεις που είχαν σημειωθεί κατά την προηγούμενη πεντηκονταετία, έπεσαν με μιας πάνω στον μέσο άνθρωπο και τον συνέθλιψαν. Ας φανταστούμε το αγροτόπαιδο που, σε ηλικία 19 ετών το πήραν από τη μάνα του το 1915 ή το 1916, για να το ρίξουν στα σφαγεία του Σομ, του Βερντέν, του Σεμέν ντε Νταμ, του Πασεντέλ, σε τόπους όπου σύρθηκε στα συρματοπλέγματα ανάμεσα στα κομματιασμένα πτώματα των συντρόφων του, πολυβολήθηκε από ιπτάμενες μηχανές που δεν είχε φανταστεί ποτέ του, πατήθηκε από ανήκουστα θωρακισμένα τέρατα, του κάηκαν τα πνευμόνια από τα δηλητηριώδη αέρια – αντιμετώπισε, με λίγα λό-

Β. Η ελληνική περίπτωση

Σ

την περίπτωση της Ελλάδας, η πρόκληση ήταν πάντως διαφορετική. Ο ελληνικός κόσμος εισήλθε αργά στον πόλεμο και δεν γνώρισε το τραύμα των χαρακωμάτων το οποίο ακόμη στοιχειώνει την ευρωπαϊκή μνήμη. Στην ελληνική περίπτωση, το τραύμα εκείνων των ετών αφορά τη Μικρασιατική Καταστροφή και όχι τη βιομηχανική σφαγή του πολέμου των χαρακωμάτων. Αλλά και κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου, το διακύβευμα για τη χώρα υπήρξε πολύ διαφορετικό από το σύνηθες διακύβευμα των άλλων ευρωπαϊκών χωρών: αφορούσε όχι απλώς το μέλλον, αλλά την ίδια την επιβίωση του έθνους. Ανέκυψε έτσι ένα δίλημμα πρακτικά άλυτο, το οποίο ο Μεγάλος Πόλεμος έφερε με μια τεράστια ένταση στο προσκήνιο, με αποτέλεσμα το ξέσπασμα μιας από τις μεγαλύτερες και πλέον μακροχρόνιες κρίσεις της ελληνικής ιστορίας, του Εθνικού Διχασμού. Η γεωγραφική διαμόρφωση του ελληνικού κόσμου, από την αρχαιότητα ακόμη, προκάλεσε την διασπορά των ελληνικών πληθυσμών σε μια τεράστια γεωγραφική περιοχή, χωρίς να διαθέτει γεωγραφικό κορμό, συνέχεια και τοπική συγκέντρωση. Κατά τη νεότερη εποχή, ο ελληνικός κόσμος συγκροτείτο από ένα σύνολο παράκτιων, κατά βάση, κοινοτήτων, βασισμένων πρώτιστα στην οικονομική και την πολιτιστική τους ακτινοβολία (δηλαδή, σε στοιχεία «ήπιας» ισχύος), με ελάχιστο γεωγραφικό βάθος στην ενδοχώρα τους και διεσπαρμένες σε μια τεράστια περιοχή, από το Ιόνιο και την Αδριατική έως την

76 Ιωνία και τον Πόντο, από την Ανατολική Ρωμυλία έως την Κρήτη και την Κύπρο. Η Μεγάλη Ιδέα, κινητήρια δύναμη της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής κατά τον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα, επιζητούσε την συνένωση αυτών των περιοχών στο πλαίσιο του ελληνικού έθνους-κράτους, αλλά η προοπτική αυτή ήγειρε σοβαρές πρακτικές δυσκολίες: οι μικρές δυνάμεις του ελληνικού έθνους-κράτους, έπρεπε να αντεπεξέλθουν σε προκλήσεις που εκδηλώνονταν σε μια τεράστια και γεωγραφικά ασυνεχή περιοχή, και να αντιμετωπίσουν πολλούς και ισχυρούς αντιπάλους. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ήταν αδύνατον να υπάρξει επιτυχία σε όλα τα μέτωπα, και ήταν αντίθετα φυσικό να ανακύψει μια σύγκρουση μεταξύ «αμυντικών» και «επιθετικών» στρατηγικών. Επιπλέον, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος σηματοδότησε την οριστική μετάβαση της Εγγύς Ανατολής (Βαλκανίων και Ανατολικής Μεσογείου) από το πρότυπο διακυβέρνησης της αυτοκρατορίας (το οποίο είχε διατηρηθεί εκεί για πάνω από 2500 χρόνια), σε ένα ριζικά νέο μοντέλο διακυβέρνησης, αυτό του έθνους-κράτους. Στο πλαίσιο αυτό, ο ελληνικός κόσμος, και ειδικά η ηγεσία του ελληνικού κράτους βρέθηκε σε μια πολύ δύσκολη θέση: η γεωγραφική περιοχή που ενδιέφερε ήταν αχανής (τουλάχιστον για τα μέσα που διέθετε το μικρό ελληνικό κράτος), οι πιθανοί αντίπαλοι πολλαπλοί, και σε περίπτωση απώλειας μιας περιοχής, αυτή χανόταν οριστικά, καθώς θα ενσωματωνόταν σε ένα άλλο έθνος-κράτος, με τους Έλληνες στην θέση μιας προνομιούχου (και άρα συνήθως στοχοποιημένης) μειονότητας, της οποίας η επιβίωση δύσκολα θα εξασφαλιζόταν. Όταν ξέσπασε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, έθεσε, σχεδόν αυτομάτως, το σύνολο αυτών των υπαρξιακών προβλημάτων. Ήταν εξαρχής εμφανές – και επιβεβαιώθηκε τον Νοέμβριο του 1914 – ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία θα τασσόταν με τις Κεντρικές Δυνάμεις. Η

Διμοιρία Πεζικού του Ελληνικού Στρατού μαχόμενη στο Μακεδονικό Μέτωπο (Α΄ΠΠ)

Βουλγαρία αμφιταλαντευόταν (και θα επέλεγε την πλευρά των Κεντρικών Αυτοκρατοριών το 1915), ενώ η Σερβία – χώρα με την οποία η Ελλάδα συνδεόταν με Συνθήκη Συμμαχίας – είχε πρώτη δεχθεί την επίθεση της Αυστροουγγαρίας. Με τον τρόπο αυτόν, όμως, ο Μεγάλος Πόλεμος δεν έθετε απλώς ζήτημα «ευκαιριών» ή «επιλογών» για την υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας. Έθετε ένα πρόβλημα υπαρξιακής υφής. Η Αθήνα δεν έπρεπε απλώς να προσπαθήσει να αποκτήσει νέες περιοχές. Έπρεπε, παράλληλα, να κάνει τις σωστές επιλογές ώστε να μην ισχυροποιηθούν οι περιφερειακοί ανταγωνιστές της (ιδίως η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η Βουλγαρία), και να μην χάσει ακόμη και τα πολύτιμα κέρδη της από τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13 – το Ανατολικό Αιγαίο και την ελληνική Μακεδονία. Ακόμη στα πιο ευνοϊκά σενάρια, ήταν πολύ πιθανόν να μην αποδειχθεί δυνατή η ικανοποίηση του συνόλου των ελληνικών διεκδικήσεων∙ και οι περιοχές που θα χάνονταν – ειδικά εάν διαλυόταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία – θα χάνονταν, πιθανότατα, για πάντα, αν μη τι άλλο λόγω της ένδειας των μέσων που διέθετε το ελληνικό κράτος και της ιδιότυπης γεωγραφικής διασποράς των ελληνικών κοινοτήτων. Με άλλα λόγια, ανέκυπτε η ανάγκη για επώδυνες επιλογές. Και τούτο γινόταν μεν αντιληπτό από τον Βενιζέλο, δημιουργούσε όμως πανικό στους αντιβενιζελικούς. Εδώ θα ανέκυπτε η διαφωνία που αφορούσε την ίδια την επιβίωση του έθνους.

Ο

Βενιζέλος βασίστηκε σε ένα ξεκάθαρο ρεαλισμό: υποστήριξε εξ αρχής την ανάγκη εξόδου στον πόλεμο στο πλευρό της Entente, συνασπισμό που θεωρούσε ότι θα εξέρχετο νικητής από τη σύγκρουση. Ο Βενιζέλος απέφευγε συστηματικά συγκρού-

σεις στις οποίες η Ελλάδα θα καλείτο να αναμετρηθεί μόνη της με χώρες ισχυρότερες, και αντίθετα προέκρινε την συμμετοχή της σε συγκρούσεις ως μέλος του ισχυρότερου συνασπισμού. Αυτό έκανε το 1914: μόλις όμως ξέσπασε ο πόλεμος, και ανέκυψε η ευκαιρία να βρεθεί η Ελλάδα, ως τμήμα ενός μεγάλου διεθνούς συνασπισμού, αντιμέτωπη με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, υποστήριξε την έξοδο στον πόλεμο, με βασικό πλέον στόχο την απόκτηση περιοχών της Μικράς Ασίας, και θεωρώντας – ορθώς – ότι μόνον η ενσωμάτωσή τους στην ελληνική επικράτεια μπορούσε να διασφαλίσει την επιβίωση των εκεί ελληνικών πληθυσμών. Τόνιζε ότι ήταν αδύνατον για την Ελλάδα να μείνει εκτός της σύγκρουσης: ακόμη και εάν δεν καλείτο να υποστεί εδαφικές απώλειες κατά τη διάρκεια του ίδιου του πολέμου αυτού, θα της ήταν αδύνατον να επιβιώσει σε περίπτωση που μια ισχυροποιημένη Βουλγαρία κυριαρχούσε στη μεταπολεμική Βαλκανική. Σε εκείνη την περίπτωση, η Ελλάδα όχι απλώς δεν θα κέρδιζε κάτι, αλλά θα κινδύνευε να χάσει ακόμη και τις περιοχές που είχε απελευθερώσει το 1912-13, και τις οποίες εμφανώς εποφθαλμιούσε η Βουλγαρία. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος είχε άλλες αφετηρίες, που τον οδηγούσαν σε ριζικά διαφορετικά συμπεράσματα. Ο Κωνσταντίνος δεν πίστευε ότι ο γερμανικός στρατός μπορούσε να ηττηθεί στο πεδίο της μάχης. Έτσι, θεωρούσε ότι σύνταξη με την Entente θα οδηγούσε σε εθνική καταστροφή: όχι μόνον η Ελλάδα δεν θα έπαιρνε περιοχές της Μικράς Ασίας, αλλά θα έχανε και τα εδαφικά της κέρδη από τους Βαλκανικούς Πολέμους στο Αιγαίο (από την Οθωμανική Αυτοκρατορία) και στη Μακεδονία (από τη Βουλγαρία). Οι αντιβενιζελικοί δεν αμφισβητούσαν την ανάγκη απόκτησης της Ιωνίας από την Ελλάδα. Ωστόσο, προβλέποντας μια γερμανική νίκη, θεωρούσαν ότι η συμμετοχή στον πόλεμο στο πλευρό της Entente όχι μόνον δεν ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

77 θα απέφερε στην Ελλάδα την Ιωνία, αλλά θα της στερούσε και τις πρόσφατα αποκτημένες περιοχές της Μακεδονίας. Για τούτο, άλλωστε, προχώρησαν και στην απόρριψη της βρετανικής προσφοράς της Κύπρου το 1915: τούτο δεν καταδεικνύει κάποια «αδιαφορία» τους για την Κύπρο, αλλά τη βασική τους πρόβλεψη ότι, αφού η Entente στο τέλος θα ηττάτο, η Ελλάδα και την Κύπρο δεν θα διατηρούσε, αλλά και δικές της περιοχές θα έχανε. Οι προβλέψεις των αντιβενιζελικών δεν ήταν σε κάθε περίπτωση παράλογες: ας μην λησμονούμε ότι ο γερμανικός στρατός νίκησε τη Ρωσία και έφτασε πολύ κοντά, ακόμη και την άνοιξη του 1918, να κερδίσει τον πόλεμο και στο Δυτικό Μέτωπο. Ωστόσο, οι αντιβενιζελικοί αποδείχθηκαν πολύ αδύναμοι πρώτιστα στο επίπεδο των στρατηγικών τους υπολογισμών: στην αδυναμία τους, σε αντίθεση με τον Βενιζέλο, να αντιληφθούν ότι – πέραν της αξίας του γερμανικού στρατού – οι πόροι, ανθρώπινοι και υλικοί, της Entente (ειδικά μετά την είσοδο των ΗΠΑ στον πόλεμο την άνοιξη του 1917), καθιστούσαν σχεδόν αδύνατη τη νίκη της Γερμανίας. Έτσι ξέσπασε ο Εθνικός Διχασμός: οι δύο πλευρές προέκριναν αντίθετες επιλογές – σύνταξη με την Entente οι βενιζελικοί, μια εξ ορισμού θετική προς τη Γερμανία ουδετερότητα οι αντιβενιζελικοί. Το σημαντικότερο όμως ήταν ότι η επιλογή της κάθε μίας πλευράς εκπροσωπούσε, για την άλλη, την προοπτική μιας εθνικής καταστροφής, όχι απλώς με την έννοια της απώλειας ευκαιριών για επέκταση του κράτους και απελευθέρωση νέων περιοχών, αλλά ακόμη και με την έννοια της διακινδύνευσης και περιοχών του ίδιου του κράτους – Μακεδονία και Ανατολικό Αιγαίο. Είναι φανερό ότι, στο κλίμα αυτό, εάν κάποιος αποδεχόταν την στρατηγική του Βενιζέλου, θα θεωρούσε «προδότη» όποιον αποδεχόταν την λογική της άλλης πλευράς – και το αντίθετο. Ανέκυψε, έτσι, μια κατάσταση παιγνίου μηδενικού αθροίσματος, στην οποία και οι δύο πλευρές αισθάνονταν ειλικρινώς ότι δεν μπορούσαν να ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

επίσης την καθαρότητα της σκέψης να μπορεί να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, με κεντρικό άξονα τη συμμετοχή της χώρας στις διεθνείς υποθέΠεδινό πυροβολικό στο Μακεδονικό Μέτωπο (Α΄ΠΠ) σεις, όχι σε συνθήυποχωρήσουν από τις θέσεις τους, χω- κες διεθνούς απομόνωσης (αντίθετα: ρίς είτε να αυτοαναιρεθούν, είτε να δια- οι αντιβενιζελικοί αντιμετώπισαν διεκυβεύσουν το ίδιο το μέλλον του έθνους θνή απομόνωση και το 1916-17 και το όπως αυτές το αντιλαμβάνονταν. Το κε- 1921-22), αλλά ως τμήμα ενός μεγάλου ντρικό πρόβλημα – η επιβίωση μεγάλων – και κατά τεκμήριο του ισχυρότερου – τμημάτων του ελληνισμού – ανέκυπτε διεθνούς συνασπισμού. Τέλος, είχε την με έναν τρόπο παροξυσμικά πιεστικό, ικανότητα να δρα, αλλά και να επιλέλόγω διεθνών εξελίξεων ασύλληπτα με- γει τα πεδία στα οποία θα εφάρμοζε τις γάλης έκτασης, τις οποίες η Ελλάδα δεν περιορισμένες δυνατότητες της σχετιμπορούσε να επηρεάσει – αν και καλεί- κά φτωχής σε μέσα χώρας του: εκείνα, το να προσαρμοστεί σε αυτές. δηλαδή, τα πεδία στα οποία η επιτυχία θα ήταν περισσότερο πιθανή αλλά και Συμπεράσματα θα παρήγαγε περισσότερο σημαντιΜεγάλος Πόλεμος άλλαξε ριζικά κά αποτελέσματα. Η δυνατότητα επιτον κόσμο, και αυτό γινόταν εμ- λογής είναι ένα από τα βασικά γνωρίφανές ήδη πολύ νωρίς, το 1915. σματα και προϋποθέσεις της επιτυχίας Παράλληλα, ήγειρε υπαρξιακά διλήμ- στις διεθνείς σχέσεις και ειδικά στις διεματα που αφορούσαν όχι απλώς το θνείς συγκρούσεις. Αυτό ήταν το στοιμέλλον, αλλά την ίδια την επιβίωση του χείο της μεγάλης επιτυχίας του Βενιζέελληνικού έθνους. Στο πλαίσιο αυτό, λου (αλλά και η μεγάλη αδυναμία των ωστόσο, είναι σημαντικό να επισημαν- αντιβενιζελικών). Υπό αυτή την έννοια, θεί ο φωτισμένος ρεαλισμός του Ελευ- υπήρξε ένα τεράστιο ευτύχημα για τη θερίου Βενιζέλου: ικανός να «διαβάζει» χώρα, το ότι σε μια τόσο κρίσιμη στιγξεκάθαρα τα διεθνή δεδομένα, ο Κρη- μή, κατά την οποία διακυβεύθηκαν τικός πολιτικός είχε την δυνατότητα να τόσα πολλά, διέθετε την στιβαρή ηγεδιαγνώσει τις διεθνείς δυναμικές. Είχε, σία του Βενιζέλου.

Ο

Παρέλαση Συμμάχων στο Παρίσι (1919)

78

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Η Τριήρης «Ολυμπιάς» στο Αυστραλιανό Εθνικό Ναυτικό Μουσείο Υπό κ. Αναστασίας Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη, Προέδρου του ΝΜΕ και Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

Μ

ια πολύ σημαντική κίνηση εξωστρέφειας και προβολής του ναυτικού μας πολιτισμού, έγινε τον Μάρτιο μήνα που μας πέρασε, καθώς με την υποστήριξη του Γενικού Προξενείου της Ελλάδος στο Σύδνεϋ, το μοντέλο της τριήρους “Ολυμπιάς” από τη συλλογή του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, ταξίδεψε έως το μαγευτικό Darling Harbour του πολυπολιτισμικού Σύδνεϋ, για να εκτεθεί στο Αυστραλιανό Εθνικό Ναυτικό Μουσείο από 25 Μαρτίου έως 31 Αυγούστου 2017. Πρόκειται για ομοίωμα σε κλίμακα 1:10 του λειτουργικού αντιγράφου της τριήρους που ναυπηγήθηκε την περίοδο 1985 -1987, με βάση τα σχέδια και τις έρευνες των Βρετανών J.S. Morrison και J.F. Coates στο πλαίσιο προγράμματος πειραματικής αρχαιολογίας. Το μοντέλο της περίφημης αθηναϊκής τριήρους του 5ου αιώνα π.Χ. τοποθετήθηκε στον χώρο της εισόδου του Αυστραλιανού Εθνικού Ναυτικού Μουσείου και είναι το πρώτο έκθεμα που αντικρίζουν οι επισκέπτες του, αποτελώντας την εισαγωγή για την πολύ σημαντική έκθεση που παρουσιάζεται αυτήν την εποχή στο μουσείο με τίτλο «Απόδραση από την Πομπηία» και την οποία δεκάδες χιλιάδες μαθητές θα την επισκεφθούν, καθώς η Πομπηία αποτελεί βασικό κεφάλαιο στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση της Αυστραλίας. Με αφορμή τον δανεισμό του εκθέματος το Αυστραλιανό Εθνικό Ναυτικό Μουσείο, το οποίο εορτάζει φέτος 25 έτη λειτουργίας, προσκάλεσε την γράφουσα και τον Αντιναύαρχο ΠΝ ε.α. κ. Ιωάννη Παλούμπη στο Σύδνεϋ της Αυ-

H αφίσα για την έκθεση του ομοιώματος της τριήρους «Ολυμπιάς» στο αυστραλιανό μουσείο.

στραλίας. Κατά την επίσημη επίσκεψη δόθηκαν διαλέξεις με θέματα από την ελληνική ναυτική ιστορία στους Έλλη-

νες ομογενείς, αλλά και στο κοινό του αυστραλιανού ναυτικού μουσείου. Συγκεκριμένα στις 27 Μαρτίου 2017 στο αμφιθέατρο του Αυστραλιανού Εθνικού Ναυτικού Μουσείου, ο Αντιναύαρχος ΠΝ ε.α. Ιωάννης Παλούμπης, έδωσε διάλεξη στα αγγλικά για την ιστορία της τριήρους, την καθοριστική νίκη των Ελλήνων στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας, την οργάνωση της ναυτικής δύναμης της Αθηναϊκής Δημοκρατίας του 5ου και 4ου αιώνα π.Χ. και την επίδρασή της στη διαμόρφωση του σύγχρονου δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού. Η γράφουσα στο πλαίσιο των μεγάλων εκδηλώσεων που οργανώνει η ελληνική ομογένεια για την εθνική επέτειο της 25ης Μαρτίου, έδωσε δύο διαλέξεις με θέματα για το ρόλο του ναυτικού στον Αγώνα της Εθνικής

Αναμνηστική φωτογραφία με τον Διευθυντή του Αυστραλιανού Εθνικού Ναυτικού Μουσείου κου Kevin Sumption με την Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, τον Αντιναύαρχο ε.α. κο Ιωάννη Παλούμπη ΠΝ και εκπροσώπους την ελληνικής ομογενειακής κοινότητας του Σύδνεϋ κατά την ειδική εκδήλωση για την παρουσίαση της τριήρους «Ολυμπιάς» στο αυστραλιανό κοινό. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

79

Ο Αντιναύαρχος ε.α. κος Ιωάννης Παλούμπης ΠΝ κατά την ομιλία του στο αμφιθέατρο του Αυστραλιανού Εθνικού Ναυτικού Μουσείου.

αξιωματούχους του Κυρίμης, ο οποίος με ανεξάντλητη Αυστραλιανού Ναυτι- υπομονή και αξιοθαύμαστη ενεργηκού Μουσείου ανταλ- τικότητα, έχει αναβαθμίσει την εικόλάχθηκαν ιδέες για: να της χώρας μας στο πλαίσιο της - Τη μελλοντική πολιτιστικής διπλωματίας, με εκδηυλοποίηση της μελέ- λώσεις εξωστρέφειας. Ο κος Κυρίμης της του Αυστραλια- δεν περιορίζεται στην τυπική διεκνού Εθνικού Ναυτικού περαίωση γραφειοκρατικών διαδιΜουσείου για τη δη- κασιών, αλλά λειτουργεί ενωτικά και μιουργία ενός ανοι- καθοδηγεί κατά ωφέλιμο τρόπο την χτού χώρου μουσεί- ελληνική ομογένεια του Σύδνεϋ, προου για την δράση των σφέροντας ουσιαστικό εθνικό έργο.

ANZAC (Australia New Από αυτή τη θέση τον ευχαριστούμε Zealand Army Corps) θερμά για την πολύτιμη υποστήριξη στη Λήμνο το 1915. του και προσβλέπουμε στην καθοΔιακρίνονται από αριστερά ο Γενικός Πρόξενος της Ελλάδος στο Σύδνεϋ Δρ.Σταύρος Κυρίμης, ο Αντιναύαρχος εα κος Ιωάννης Πα- Τη μεταφορά δήγησή του για την ενδυνάμωση της λούμπης ΠΝ, η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα τεχνογνωσίας για τη συνεργασίας μας με το Αυστραλιανό Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Πρόεδρος των ΑΧΕδημιουργία ενός μνη- Εθνικό Ναυτικό Μουσείο το ανθρώΠΑ Ν.Ν.Ο. κος Ιωάννης Καλλιμάνης και ο Γ. Γραμματέας της ΑΧΕΠΑ Ν.Ν.Ο. Δρ Παναγιώτης Διαμαντής. μειακού χώρου στον πινο δυναμικό του οποίου ανέρχεται Πειραιά, προς τιμή των σε 300 άτομα. Παλιγγενεσίας και για την ιστορία και χιλιάδων Ελλήνων μεταναστών, και Υπενθυμίζεται ότι οι Έλληνες του εξέλιξη της ελληνικής ναυτικής ιστορί- Συνεργασία για το έτος 2021 αξι- Σύδνεϋ αποτελούν την ακριτικότερη ας, από την προϊστορική εποχή, μέχρι οποιώντας τις εργασίες του Ναυτικού παροικία μεγάλου μεγέθους του ελλησήμερα. Μουσείου της Ελλάδος του έτους 2020, νισμού και κατά τη τελευταία δεκαετία, Στο πλαίσιο αυτό και σε πολύ ζε- κατά το οποίο θα εορτασθούν τα 2500 κανένα εκθεσιακό αντικείμενο από Ελστό κλίμα επισκεφθήκαμε, ύστερα χρόνια από τη ναυμαχία της Σαλαμί- λάδα δεν έχει φιλοξενηθεί σε κάποιο από σχετική πρόσκληση, τον Αρχιεπί- νας. Σε αυτό το πλαίσιο το Αυστραλι- από τα μουσεία του Σύδνεϋ. σκοπο Αυστραλίας κ.κ. Στυλιανό, την ανό Ναυτικό Πρέσβη της Ελλάδος κα Αικατερίνη Ξα- Μουσείο επιγοράρη, τον Πρόεδρο της Ελληνορθό- βεβαίωσε τη δοξης Κοινότητας κο Χαράλαμπο Δα- θέληση του νάλη, τον Αρχηγό Ανατολικού Στόλου να φιλοξενήτης Αυστραλίας Υποναύαρχο κο Stuart σει την τριήρη Campbell Mayer, τον Διευθυντή του «Ολυμπιάς» Αυστραλιανού Εθνικού Ναυτικού Μου- του Πολεμισείου (ΑΝΜΜ), κο Kevin Sumption, τον κού Ναυτικού. Διευθυντή του Αυστραλιανού ΑρχαιοΘα πρέπει λογικού Ινστιτούτου κο Πασπαλά κα- να τονισθεί θώς και σημαντικούς παράγοντες της ότι κινητήπολυπληθούς, δυναμικής ελληνικής ριος μοχλός ομογένειας, η οποία αγκάλιασε με θέρ- όλων των μη και ενθουσιασμό τις εκδηλώσεις και δ ρ ά σ ε ω ν , Στιγμιότυπο από την επίσκεψη στο Australian Naval Institute στην Καμπέρα. Διακρίνονται από αριστερά: Ο Ναύαρχος Ιωάννης Παλούμπης, ο Πρόεδρος τους πρεσβευτές του Ναυτικού Μου- ήταν ο Γενι- του Ιστιοπλοϊκού Ομίλου του Σύδνεϋ κος Γιάννης Μπαρμπούτης, ο Διευθυσείου της Ελλάδος. κός Πρόξενος ντής του Αυστραλιανού Ινστιτούτου Captain Christopher J. Skinner RAN(ret) Στις διάφορες συναντήσεις με τους Δρ Σταύρος και Γενικός Πρόξενος της Ελλάδος στο Σύδνεϋ Δρ Σταύρος Κυρίμης. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

80

>> ΜΕ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ

«...Αι Ειδοί του Μαρτίου...»

Η

Υπό κ. Χρ. Μπολώση, Υπτγου ε.α, ΓΓ/ΣΕΕΘΑ

έκφραση «Αι Ειδοί» είναι σαφές ότι προέρχεται από τα Λατινικά, ήτοι την λέξη idus που σημαίνει ήμισυ, δηλαδή τη μέρα που διαιρεί το μήνα σε δύο, σχεδόν, ίσα μέρη. Ο όρος «Ειδοί» δεν προσδιόριζε μόνο τον Μάρτιο, αλλά την 15η ημέρα των Μαΐου, Ιουλίου, Οκτωβρίου και τη 13η μέρα των άλλων μηνών, πάντα κατά το ρωμαϊκό ημερολόγιο. Οι «Ειδοί»του Μαρτίου, ήταν αργία για τους Ρωμαίους, αφιερωμένη στο Θεό Άρη και γι’ αυτό εκείνη τη μέρα τελούνταν στρατιωτικές παρελάσεις (τότε δεν υπήρχαν αντιδράσεις…). Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ίδια η λέξη «Μάρτιος» σημαίνει «Άρης» (λατ. Mars, –tis). Η φράση «Αι Ειδοί του Μαρτίου», χρησιμοποιείται και για να προσδιορίσει την «αποφράδα ημέρα». Τώρα πού τα θυμήθηκα όλα αυτά; Τον περασμένο Μάρτιο, παραβρέθηκα σε 2-3 τελετές παραδόσεως – παραλαβής διοικήσεων. Επίσης διάβασα πολλά σχετικά σε διάφορες ιστοσελίδες. Από την θέση του τρίτου, είδα με ψύχραιμο μάτι, όλα εκείνα που μόνον οι αξιωματικοί μπορούμε να δούμε. Εδώ είναι αναγκαία μία χρήσιμη παρένθεση. Υπηρέτησα περί τα 3 χρόνια ως επικεφαλής του Τμήματος Πολιτικής Προστασίας σε μία Νομαρχία. Ξέρετε είναι αυτές που καταργήθηκαν μεν, αλλά στην ουσία απλώς μετονομάσθηκαν σε Αντιπεριφέρειες. Εκεί μπόρεσα να δω και να μάθω το χάος νοοτροπίας που χωρίζει τους στρατιωτικούς από τους πολίτες, στο θέμα του τερματισμού της καριέρας. Όταν ένας υπάλληλος της Νομαρχί-

ας συνταξιοδοτείτο (και είδα πολλούς τέτοιους), έκανε πανηγύρι. Τραπεζώματα σε συναδέλφους του, δεξιώσεις στο γραφείο κ.λπ. Το χαιρόταν με την ψυχή του ο άνθρωπος, διότι τερμάτιζε μία καριέρα υγιής και χωρίς να τον βασανίζουν διάφορα και κυρίως το «γιατί εγώ και όχι αυτός». Αντιθέτως απέναντι, στην Μεραρχία, αποστρατεία ίσον θρήνος, κλαυθμός και οδυρμός. Γιατί όμως και ποιός είχε δίκιο; Ασυζητητί οι πολίτες. Αγαπητέ μου συνάδελφε, έφθασες στον βαθμό του Συνταγματάρχου επαξίως και μόνο με τις δυνάμεις σου, τις σχολές σου και την εργασία σου. Από κει και πάνω ό,τι παίρνεις είναι δωράκι της ανώνυμης (πλην με συγκεκριμένα ονόματα…) Υπηρεσίας, η οποία άλλοτε είναι σφιχτοχέρα και άλλοτε γαλαντόμα. Ούτως λοιπόν εχόντων των πραγμάτων, τα οποία δεν αλλάζουν μακάρι νάχεις φιστικιές στην Αίγινα, ας δούμε τα υπόλοιπα. Η οικογένειά σου είναι καλά; Η γυναίκα σου και τα παιδιά; Εσύ έχεις την υγειά σου, εκτός από εκείνα τα ενοχλητικά χοληστερίνες, πιέσεις κ.λπ.; Το δάνειο που είχες πάρει για να αγοράσεις σπίτι ή για να σουλουπώσεις εκείνο το πατρικό στο χωριό το ξόφλησες ή, εν πάσει περιπτώσει, το ελέγχεις; Τα παιδιά σου έχουν βρει τον δρόμο τους σε πανεπιστήμια κ.λπ.; Τώρα αν έχουν τελειώσει και δεν έχουν δουλειά, τι να σου πω. Δεν μπορείς να τάχεις όλα σ’ αυτή τη ζωή… Αυτά είναι τα πρώτα που πρέπει να σε απασχολούν. Μα, θα πεις, η ευγενής

άμιλλα, τα όνειρα, η καριέρα, τα σχέδια; Κι’ εγώ θα σου, πω πως όταν οι άνθρωποι σχεδιάζουν ο Θεός γελάει. Και τώρα τι κάνουμε, θα ρωτήσεις. Όρεξη νάχεις, θα σου απαντήσω. Πρώτα πρώτα συγκρότησε την οικογένειά σου, η οποία κατά πάσα πιθανότητα θα είναι σπαρμένη σε τουλάχιστον 2 σημεία. Μαζευτείτε, κουβεντιάστε βρεθείτε. Να ησυχάσει λίγο και η γυναίκα σου, που όλα αυτά τα χρόνια είχε όλη την ευθύνη και πάλευε μόνη της. Σταμάτα να γκρινιάζεις με την Υπηρεσία και τους εν ενεργεία συναδέλφους, ότι δήθεν δεν τα κάνουν καλά, ενώ όταν είμαστε εμείς γίνονταν πράματα και θάματα. Πίστεψέ με, είναι καλύτεροι από εμάς. Να είσαι δίπλα τους με αγάπη, διότι την θέλουν την αγάπη σου, όπως και αυτοί σου δίνουν την δική τους. Είναι κομμάτι μας και κομμάτι μας θα μείνουν και ο νοών νοείτο. Ψάξε να βρεις απασχολήσεις εποικοδομητικές και επωφελείς. Π.χ. ο ΣΕΕΘΑ σε περιμένει. Και όταν με το καλό αποκτήσεις και εγγονάκια, τότε θα δεις ότι δεν τα αλλάζεις ούτε με 10 Μεραρχίες, πλήρους συνθέσεως… Μα θα ξοφλήσω, θα μου πείτε. Α, όλα κι’ όλα. Μπας και πίστεψες ότι θα είσαι πάντα 45 ή 50 ετών; Πρόσεξε διότι θα πάθεις ότι έπαθε ο Δημ. Χορν στο «Αλίμονο στους νέους» ή ο Λογοθετίδης στο «Οι Γερμανοί ξανάρχονται». Θα ξυπνήσεις ξαφνικά από τους εφιάλτες. Γι’ αυτό κοίτα την υπέροχη διαφορετική ζωή που ανοίγεται μπροστά σου. Όταν σου πει η εγγονούλα σου «Παππού έλα να παίξουμε», τότε θυμήσου τον θρυλικό Γιώργο Ζαμπέτα και τον «Πενηντάρη» του. Μα εγώ είμαι εξηντάρης θα μου πεις. Άντε σου χαρίζω και δέκα χρόνια γερογκρινιάρη.

Οι συνδρομές και οι οικονομικές ενισχύσεις για τον Σύνδεσμο μπορούν να κατατίθενται στον τραπεζικό λογαριασμό

Eurobank 0026-0255-30-0101247138 ΙΒΑΝ: GR 4202602550000300101247138 ή στα Γραφεία του ΣΕΕΘΑ ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

81

Το Βιβλίο ΙΩΆΝΝΗ ΠΑΡΊΣΗ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΚΑΙ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Συνάντηση δύο μεγαλοφυών

Παρουσίαση υπό κ. Σπυρίδωνος Κατσούλα, Διδάκτορος Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Reading και Συνεργάτη της Έδρας «Θουκυδίδης» ΓΕΕΘΑ-Πανεπιστημίου Μακεδονίας

Σ

ε τι συνίσταται η μεγαλοφυΐα; Είναι θείο χάρισμα, έμφυτο ταλέντο ή μήπως είναι χαρακτηριστικό επίκτητο, προϊόν σκληρής εργασίας και άρτιας εκπαίδευσης; Είναι θέμα οξύνοιας του μαθητή ή μήπως είναι θέμα οξυδέρκειας του δασκάλου, ενός που θα γαλουχήσει και θα καλλιεργήσει την στρατηγική κριτική ικανότητα των μαθητών του; Ο σπουδαίος Πρώσος θεωρητικός του πολέμου Καρλ φον Κλαούζεβιτς αφιέρωσε το τρίτο μόλις κεφάλαιο του έργου του Περί Πολέμου, στην έννοια της πολεμικής μεγαλοφυΐας. Καθότι ο πόλεμος είναι το πεδίο φυσικού μόχθου, αβεβαιότητας και τυχαίου, λέει ο Κλαούζεβιτς, απαιτείται ένας αρμονικός συνδυασμός ψυχικών δυνάμεων εκ μέρους του ηγέτη. Απαιτείται θάρρος και αποφασιστικότητα, αλλά και πνεύμα, και εσωτερική διαύγεια, αυτό που στα γαλλικά αποδίδεται ως “coup d’oeil”, η διορατική ικανότητα δηλαδή που θα καθοδηγήσει τον ηγέτη μέσα στην ομίχλη του πολέμου. Τελικά, συμπεραίνει ο Κλαούζεβιτς, «στα φιλέρευνα πνεύματα μάλλον παρά στ’ αντιδραστικά, στις ευρείες διάνοιες παρά στις προικισμένες για μία μόνην ειδικότητα, στα ισορροπημένα μυαλά παρά στα ένθερμα θα προτιμήσουμε να εμπιστευθούμε ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2017

τη σωτηρία των αδελφών και των παιδιών μας, καθώς και την τιμή και την ασφάλεια της πατρίδας.» Είναι μια κορυφαία στιγμή στην παγκόσμια ιστορία η συνάντηση των δύο μεγαλοφυών της στρατηγικής και της φιλοσοφίας, του Αλεξάνδρου ο οποίος δημιούργησε μια από τις μεγαλύτερες αυτοκρατορίες της αρχαιότητας χωρίς να χάσει ούτε μια μάχη, και του Αριστοτέλη ο οποίος έθεσε τα θεμέλια της παγκόσμιας φιλοσοφίας. Μια στιγμή που, παραδόξως, δεν έχει λάβει την προσοχή που της αρμόζει, παρά μόνο ως μέρος ευρύτερων μελετών περί Αλεξάνδρου ή περί Αριστοτέλη. Είναι λοιπόν για πολλούς λόγους αξιέπαινη η εξιστόρηση και ανάλυση της συνάντησής τους, από τον Ιωάννη Παρίση. Οι δυσκολίες είναι μεγάλες. Καταρχάς, είναι ελάχιστες οι πηγές και οι πληροφορίες για την τριετή φοίτηση του νεαρού Αλεξάνδρου υπό τον Αριστοτέλη. Ο γόρδιος δεσμός που καλείται προπάντων όμως να λύσει ο συγγραφέας είναι το πώς στοιχειοθετείται η επίδραση του δασκάλου στα κατορθώματα του μαθητή. Θα γεννούσε κι άλλες τέτοιες στρατηγικές μεγαλοφυΐες ο Αριστοτέλης εάν αφιέρωνε το έργο του στην εκπαίδευση στρατιωτικών ηγητόρων; Θα είχε ανάλογη επιτυχία ο Αλέξανδρος εάν δεν μάθαινε από τον Αριστοτέλη την ορθολογική κρίση των πραγμάτων και την αξία της σφαιρικής γνώσης και του μέτρου; Η θέση του συγγραφέα είναι σαφής και πειστική: «χωρίς την ηθική φιλοσοφία, τη λογική, τις γνώσεις της γεωγραφίας, της γεωμετρίας, αλλά και την ποίηση, τη μουσική, τη λογοτεχνία και όλες τις άλλες επιστημονικές γνώσεις που του μετέδωσε ο σοφός Σταγειρίτης, θα ήταν μάλλον ένας συνήθης κατακτητής, χαρισματικός μεν, αλλά χωρίς το κατάλληλο πνευματικό και επιστημονι-

κό υπόβαθρο, και την καλλιέργεια που διακρίνει μία συγκροτημένη ηγετική προσωπικότητα.» (σσ. 215-216). Ο απλός, προσιτός, σχεδόν κινηματογραφικός λόγος του συγγραφέα, μας ταξιδεύει στις σελίδες του βιβλίου του ξεκινώντας από την ζωή και το έργο του Αριστοτέλη πριν περάσει στην κορυφαία στιγμή της συνάντησής του με τον νεαρό Αλέξανδρο στη σχολή της Μίεζας στους πρόποδες του όρους Βερμίου. Το βιβλίο, όμως, συνεχίζει και πέρα από αυτήν την συνάντηση, παρουσιάζοντας την εξέλιξη της αμφίδρομης σχέσης τους, όσο ο Αλέξανδρος προέλαυνε στην Ασία και ο Αριστοτέλης δίδασκε στην Αθήνα λαμβάνοντας, πέρα από οικονομική βοήθεια, ευρήματα ανεκτίμητης αξίας από τις εκστρατείες του πρώην μαθητή του, φτάνοντας τελικά μέχρι την ρήξη των σχέσεών τους. Η παρουσίαση της ολιστικής και ορθολογικής σκέψης του Αριστοτέλη στο πρώτο μέρος του βιβλίου είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να εκτιμήσουμε και να κατανοήσουμε την ολιστική και ορθολογική συμπεριφορά του Αλεξάνδρου τόσο στο πεδίο της μάχης, απέναντι σε αριθμητικά υπέρτερους εχθρούς, όσο και στην διοίκηση εκ μέρους αυτού του σπουδαίου Μακεδόνα, μιας τεράστιας αυτοκρατορίας. Και αν η αυτοκρατορία αυτή διαλύθηκε σχετικά γρήγορα μετά τον θάνατό του, είναι αδιάψευστος μάρτυρας της στρατηγικής του οξυδέρκειας το γεγονός ότι στις μέρες μας μνημονεύεται όχι ως βάναυσος κατακτητής, παρά τον τεράστιο φόρο αίματος που στοίχισαν οι προελάσεις του, αλλά ως υποδειγματικός ηγέτης και στρατηλάτης, με τους κατακτημένους να είναι περήφανοι που πέρασε από τα μέρη τους ο Αλέξανδρος και πόλεις στα βάθη της Ασίας να διατηρούν ακόμα το όνομά του.

82 Ο λόγος, σύμφωνα με τον Ιωάννη Παρίση, είναι ότι ο Αλέξανδρος κατόρθωσε να εφαρμόσει στην υψηλή του στρατηγική τον κατάλληλο συνδυασμό σκληρής και ήπιας ισχύος, ή έξυπνης ισχύος, όπως αυτή περιγράφεται σήμερα, πολλούς αιώνες αργότερα, στην ορολογία των διεθνών σχέσεων. Θα ήταν άραγε αυτό δυνατόν από μεριάς του Αλεξάνδρου χωρίς την διδασκαλία του Αριστοτέλη περί επιδίωξης του μέτρου και περί Πολιτείας ως τάξης και βίου της πόλης; Το βιβλίο του Ιωάννη Παρίση είναι πρωτότυπο, επίτευγμα αξιοσημείωτο λόγω της πληθώρας συγγραμμάτων περί Αριστοτέλη και Αλεξάνδρου, όχι απλά στην ελληνική αλλά στην παγκόσμια βιβλιογραφία, αλλά και εντελεχές, κατά τον αριστοτελικό όρο, εκπληρώνει δηλαδή τον σκοπό της ύπαρξής του. Παρουσιάζει πώς η αριστοτελική φιλοσοφία του ορθολογισμού, της σφαιρικής γνώσης και της έμφασης στο μέτρο, επέδρασαν καθοριστικά στην διαμόρφωση της οξυδερκούς πολιτικής και στρατηγικής κριτικής ικανότητας του Αλεξάνδρου. Η αξία του βιβλίου έγκειται στο ότι καταδεικνύει μέσα από την κορυφαία στιγμή της συνάντησης των δυο μεγαλοφυών το ότι η στρατηγική ιδιοφυΐα προϋποθέτει εκπαίδευση πέραν των στενών ορίων της στρατηγικής τέχνης. Προϋποθέτει την ανθρώπινη ολοκλήρωση του ηγέτη που προσφέρει μόνο η ευρύτερη παιδεία και η καλλιέργεια του πνεύματος. Αυτό είναι που διακρίνει τον χαρισματικό από τον μεγαλοφυή. Έτσι επιτυγχάνεται η ομηρική αρετή της αγχίνοιας που δίδαξε ο Αριστοτέλης στον Αλέξανδρο. Το κατά Κλαούζεβιτς «φιλέρευνο πνεύμα», η ευρεία διάνοια και ο ισορροπημένος νους του Μεγάλου Αλεξάνδρου δεν μπορούν παρά να οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην κορυφαία στιγμή της συνάντησής του και της διδασκαλίας του από τον Μεγάλο Αριστοτέλη. Οι επιθυμούντες μπορούν να προμηθευτούν το βιβλίο, από τις εκδόσεις «Έκφραση Πολιτισμού», στην ηλεκτρονική διεύθυνση arisalexb@gmail.com, αλλά και στα περισσότερα βιβλιοπωλεία της χώρας μας.

ΤΑ ΝΕΑ ΤOΥ ΣΥΝΔΕΣΜOΥ ΜΑΣ Απρίλιος - Ιούνιος 2017 – Επιμελείται η Γενική Γραμματεία του ΣΕΕΘΑ

1. Δραστηριότητες Α. ΤΕΛΕΤΕΣ – ΕΝΗΜΕΡΩΣΕΙΣ

Κατόπιν προσκλήσεων ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. Σ.Ε.ΕΘ.Α. παρέστησαν στις ακόλουθες τελετές ή εκδηλώσεις:

Την 19η Απρ 2017, σε εθιμοτυπική επίσκεψη στον κ. Αρχηγό ΓΕΝ, με την ευκαιρία της ανάληψης των καθηκόντων του. Την 24η Απρ 2017, στην τελετή αποφοίτησης και απονομής των πτυχίων των σπουδαστών της 69ης σειράς της ΣΕΘΑ, που πραγματοποιήθηκε στην ΛΑΕΔ, παρουσία της ΑΕ του Προέδρου της Δημοκρατίας. Την 25η Απρ 2017, στην τελετή παράδοσης και παραλαβής του νέου Δ.Σ. της Ε.Α.Α.Σ., στην ΛΑΕΔ. Την 27η Απρ 2017, στην τελετή παράδοσης – παραλαβής της XXI TΘΤ. Την 7η Μαϊ 2017, στην τελετή απονομής «Πράσινου Μπερέ» στο 575 ΤΠΝ. Την 19η Ιουν 2017, στην τελετή αποφοίτησης και επίδοσης των ξιφών των νέων Ανθλγων Τάξεως 2017, που πραγματοποιήθηκε στην ΣΣΕ (Βάρη Αττικής). Την 21η Ιουν 2017, στην τελετή αποφοίτησης των νέων Υπαστυνόμων Β΄ και επίδοσης των ξιφών, που πραγματοποιήθηκε στην Σχολή Αξκών Ελληνικής Αστυνομίας (ΣΑΕΑΑχαρνές Αττικής). Β. ΗΜΕΡΊΔΕΣ – ΟΜΙΛΊΕΣ – ΕΠΙΣΚΈΨΕΙΣ – ΛΟΙΠΈΣ ΕΚΔΗΛΏΣΕΙΣ

Κατόπιν προσκλήσεων ή προγραμματισμού δραστηριοτήτων του ΣΕΕΘΑ, ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. Σ.Ε.ΕΘ.Α. παρέστησαν στις ακόλουθες εκδηλώσεις: Την 5η Απρ, 03 Μαϊ, και 07 Ιουν 2017 στην Κυπριακή Πρεσβεία, σε ημερίδες που διεξήχθησαν στο «Σπίτι της Κύπρου» από το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου και τον Ελληνικό Πολιτιστικό Όμιλο Κυπρίων (ΕΠΟΚ), με θέματα την Κυπριακή Γλώσσα, την Αρχαία Ιστορία της Ελλάδος και Κύπρου, καθώς και την ανάπτυξη ηγετικών ικανοτήτων και χειρισμού νέων σπουδαστών, από τους καθηγητές όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων.

Tην 27η Απρ 2017, σε ημερίδα που διοργανώθηκε από τον Σύνδεσμο Αποφοίτων Σχολής Ικάρων (ΣΑΣΙ) το ΕΛΙΣΜΕ και το ΕΒΕΑ, με θέμα την «Αμυντική Βιομηχανία» στην χώρα μας. Την 10η Μαϊ 2017, στα εγκαίνια της Έκθεσης του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος και της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού, με τίτλο «Μεθ’ Ορμής Ακαθέκτου», που αναφέρετο στην νεώτερη Ιστορία του ΠΝ (1821 – 1945). Την 11η Μαΐου 2017, εθιμοτυπική επίσκεψη στην Ακαδημία Αθηνών.

Την 15η Μαϊ 2017, σε Ημερίδα που διοργάνωσε ο ΣΕΕΘΑ, στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με θέμα: «Η Ελλάδα υπό το πρίσμα των σχέσεων ΗΠΑ – Ευρώπης και οι γεωστρατηγικές εξελίξεις στη Μέση Ανατολή». Την 16η Μαϊ 2017, στην ΛΑΕΔ για την παρουσίαση του βιβλίου του Υπτγου ε.α. Παύλου Ιεροδιακόνου, με τίτλο: «Εθνική Φρουρά, από τα πέτρινα χρόνια στο σήμερα». Την 17η Μαϊ 2017, στην Ημερίδα, που διοργάνωσε η Αεροπορική Ακαδημία Ελλάδος (Α.Ακ.Ε) στο αμφιθέατρο του 251 ΓΝΑ, με θέμα: «Περιφερειακή Σταθερότητα και Αμυντική Βιομηχανική Στρατηγική». Την 28η Μαϊ 2017, στην ετήσια επιμνημόσυνη Δέηση υπέρ αναπαύσεως της ψυχής των Καταδρομέων Ιερολοχιτών, που πραγματοποιήθηκε στο Μνημείο ΚΔ, στο Καβούρι Αττικής. Την 02 Ιουν 2017, στην ημερίδα που διοργανώθηκε από το ΓΕΣ στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με την ευκαιρία της ανακήρυξης του έτους 2017, ως έτους εφεδρείας εθνοφυλακής. Την 14η Ιουν 2017, σε πολιτιστική εκδήλωση της Πνευματικής Εστίας Παπάγου - Χολαργού.

2. Εκδόσεις ΠΕΡΙΟΔΙΚΆ – ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

Παρελήφθησαν από τον Σύνδεσμο τα παρακάτω περιοδικά, εφημερίδες ή άλλες παρόμοιες εκδόσεις, για τις οποίες ο ΣΕΕΘΑ εκφράζει ιδιαίτερες ευχαριστίες: «Λιμενικά Χρονικά», Εθνική Ηχώ, Καστέλλα, Συμιακόν Βήμα, Τα Νέα της Λέσχης καταδρομέων και Ιερολοχιτών, Σύνδεσμος η Αμάλθεια, Φλόγα της Μακεδονίας, Νέα του Σ.Α.Σ, Πυροβολητής, Ωλενος, Προβληματισμοί, Βορειοηπειρωτικόν Βήμα, Ο Λόγιος ΠΑΝ, Ιππικό Τεθωρακισμένα, Στρατιωτική Επιθεώρηση, Αεροπορική Επιθεώρηση, Ναυτική Επιθεώρηση. Επίσης παρελήφθη και το υπ’ αριθμ. 187 και 188, πόνημα του κ. Ευθυμίου Παπαπαναγιώτου, που αναφέρεται στα «Εθνικά Θέματα της Ελλάδος».

3. Οικονομικές Ενισχύσεις Τα κάτωθι Μέλη και Φίλοι του Συνδέσμου, πλέον της ετήσιας συνδρομής τους, προσέφεραν και τα αναγραφόμενα χρηματικά ποσά, προς ενίσχυση της εκδόσεως των «Εθνικών Επάλξεων»: Ζερβός Ιωάννης................................................ 30 € Ζορμπάς Βασίλειος............................................. 5 € Μακρυνίτσας Γεώργιος..................................... 10 € Μιχάλης Ιωάννης ............................................. 30 € Μπόλης Νικόλαος ............................................ 30 € Νήρας Παναγιώτης .......................................... 20 € Κάππας Ηλίας .................................................. 30 € Καραστατήρας Ιωάννης ................................... 10 € Κόλλιας Αντώνιος ............................................ 25 € Κουρνιώτης Κωνσταντίνος ............................... 30 € Παπαγεωργίου Ηρώ ......................................... 25 € Περμεκερλής Κωνσταντίνος ............................. 10 € Ροζάκης Χρήστος ............................................ 20 € Στεργιάννης Γεώργιος ...................................... 10 € Τόσκας Αντώνιος ............................................. 15 € Φωτιάδης Ιωάννης ........................................... 10 € Φωτόπουλος Χρήστος...................................... 30 € Χουλιαράς Κωνσταντίνος.................................. 10 €

Συνεργασία µε µοναδικά προνόµια για τα στελέχη των Ενόπλων ∆υνάµεων. Η Τράπεζα Πειραιώς και το Υπουργείο Εθνικής Άµυνας προσφέρουν αποκλειστικά σε εσάς, τα στελέχη των Ενόπλων ∆υνάµεων και τις οικογένειές σας, µια σειρά από προνόµια σε τραπεζικά προϊόντα και υπηρεσίες για να σχεδιάζετε το µέλλον σας µε αισιοδοξία. Επωφεληθείτε από προνοµιακή τιµολόγηση στη µισθοδοσία ή τη σύνταξή σας, σε προθεσµιακές καταθέσεις, δάνεια και στην πιστωτική σας κάρτα.

Tα προϊόντα και οι υπηρεσίες παρέχονται υπό τις ισχύουσες περιοριστικές διατάξεις στην κίνηση κεφαλαίων.

Μάθετε σήµερα περισσότερα στην Ειδική Γραµµή Τηλεφωνικής Εξυπηρέτησης Τ. 210 38 98 999 ή στο www.piraeusbank.gr/ypetha