Εθνικές Επάλξεις. Τεύχος 116 (Απρίλιος-Ιούνιος 2016) by Apostolos

Τ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Τ Ι Κ Η Ε Κ Δ Ο Σ Η • A P. T E Y X . 1 1 6 • Α Π Ρ Ι Λ Ι Ο Σ - Ι Ο Υ Ν Ι Ο Σ 2 0 1 6

Αριστοτέλης

2400

ΔΙΕΥΘ. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ • 113 62 AΘHNAI

χρόνια

LAVINIA CORP.

On time...

LASKARIDIS SHIPPING CO. LTD.

...cool and dry

A globally integrated shipping company

Transportation (reefer, wet, dry) Shipyards Ship agency Logistics Terminals Fuel Supplies at High Seas Fishing

Head Office Laskaridis Shipping Co.Ltd. 5, Xenias street & Ch. Trikoupi Athens, 14562 Greece Tel: +30.210.6284200 Fax: +30.210.8089710/11/12 Email: athens @ laskaridis.gr

ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

ΤΡΙMHNIAIA ENHMEPΩTIKH EKΔOΣH ΣYNΔEΣMOY EΠITEΛΩN EΘNIKHΣ AMYNHΣ • ETOΣ 23 ο • AP. TEYX. 116 • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

>> KΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ

«...Ο Δικός μας Τρόπος….»

Ελληνική ιστορία, που αφορά βέβαια μια πανάρχαια απεικόνιση της ύπαρξης του Ελληνισμού και του πολιτισμού που αναπτύχθηκε εδώ, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή μας έως σήμερα, είναι αλήθεια ότι αποτελεί σε αρκετές περιπτώσεις σημείο αναφοράς και της Παγκόσμιας κοινότητας σε ανύποπτους χρόνους ή χαλεπούς καιρούς. Τούτο βέβαια, διότι παρ’ όλο που το νεώτερο Ελληνικό κράτος αναγνωρίσθηκε μόλις το 1828, η Ελληνική ιστορία έγινε κτήμα του Οικουμενικού Πολιτισμού, πέρα από τα γεωγραφικά όρια της σημερινής Ελληνικής επικράτειας και σε μακρά περίοδο αιώνων προς το παρελθόν. Με τον τρόπο αυτό, δικαιολογείται για παράδειγμα η διεθνής αναγνώριση των Αμερικανικών Πανεπιστημίων που κατατάσσουν την «Πολιτεία» του Πλάτωνα στην πρώτη θέση των έργων της παγκόσμιας διανόησης που μελετήθηκαν περισσότερο (π.χ. ιστοσελίδα open syllabus explorer), ενώ στην πρώτη πεντάδα ακολουθούν και τα «Ηθικά» του Αριστοτέλη. Επίσης δεν φαίνεται να είναι καθόλου τυχαίο, ότι το έτος 2016 καθιερώθηκε και από παγκόσμιους υπερεθνικούς μάλιστα οργανισμούς όπως η UNESCO, να εορτασθεί ως έτος «Αριστοτέλη», αφού συμπληρώνονται 2400 έτη από την γέννησή του. Εντύπωση βέβαια προκαλεί, ότι ενώ το κυριότερο κριτήριο συνέχειας για την εξέλιξη της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης είναι η πολιτισμική συνέχεια, η κοινή γλώσσα, η αίσθηση της κοινής καταγωγής, το κοινό και γεωγραφικό πλαίσιο αναφοράς, σύγχρονοι αμφισβητίες της φυλής προσπαθούν να προσεταιρισθούν γνωρίσματα του Ελληνισμού ή να αλλάξουν την φορά της ιστορίας, εξυπηρετώντας κάθε είδους σκοπιμότητες. λαός μας φαίνεται να δέχεται επίθεση και από νεότερους Jakob Philipp Fallmerayer (1790-1861), που αμφισβητούν την ύπαρξη του Ελληνισμού στην Μακεδονία, ή την λεκάνη του Αιγαίου Πελάγους, περιοχές βέβαια που απετέλεσαν κοιτίδες του Ελληνισμού. Στόχος τους φαίνεται ότι είναι η εξαφάνιση κάθε Ελληνικού στοιχείου, η παραποίηση της Ιστορίας και της Ελληνικής σκέψης, ως ένας νεώτερος θολός ορμητικός χείμαρρος ιστορικών αποβλήτων. Όμως η Δημοκρατία, οι Ολυμπιακοί Αγώνες, η Φιλοσοφία και οι βασικές Επιστήμες, ο καθιερωμένος παγκόσμια «Θουκυδίδειος» λόγος της Ιστορίας, οι ρήσεις των αρχαίων σοφών, αποτέλεσμα της Ελληνικής και μόνο σοφίας, έχουν γίνει σήμερα τρόπος ζωής και σκέψης στα περισσότερα κράτη του κόσμου και δεν μπορούν να ξοδευθούν στο παγκόσμιο χρηματιστήριο των αξιών, αφού συγκαταλέγονται στο άυλο κεφάλαιο της γνώσης και του πολιτισμού των λαών, αλλά και του δυτικού τρόπου σκέψης.

Σε τελείως αντίθετη φορά των πραγμάτων, φαίνεται να βρίσκονται δράσεις της γείτονος, μακριά βέβαια και από τα κεκτημένα του Ευρωπαϊκού γίγνεσθαι, στην οικογένεια του οποίου φιλοδοξεί να εισέλθει. Η χρήση π.χ. μνημείων του Παγκόσμιου Πολιτισμού, αλλά και λατρευτικών χώρων όπως η Αγία Σοφία για εξυπηρέτηση άλλων θρησκευτικών ή πολιτικών σκοπιμοτήτων, η φίμωση αντιφρονούντων του Τύπου, η τάση για μετάβαση σε Σουλτανικού τύπου Ισλαμική Δημοκρατία μακριά από τις Δημοκρατικές αρχές, οι απειλές εν ονόματι των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου με την ταυτόχρονη άρνηση υπογραφής μερικών εκ των πλέον σημαντικών εξ αυτών (π.χ. Δίκαιο της Θάλασσας), αλλά και η τάση αθέτησης συμφωνηθέντων όπως οι πρόσφατες συμφωνίες σε Ευρωπαϊκό επίπεδο για το μεταναστευτικό, αποτελούν ξένο σώμα προς τον Δυτικό τρόπο σκέψης, μεγάλο μέρος του οποίου έχει τις βάσεις του και στην αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία. ε τον τρόπο αυτό, δεν μπορεί να γίνει κατανοητή η εκτόξευση απειλών του Τούρκου Προέδρου λίγο πριν την συμφωνία με κορυφαίους Ευρωπαίους αξιωματούχους που αφορούσε το μεταναστευτικό, αν προηγουμένως «εν είδει ανατολικού παζαριού», δεν υπήρχε ολοκληρωτική αποδοχή των όρων που έθετε η γείτονα, όπως για παράδειγμα η κατάργηση της visa εισόδου στην ΕΕ για τους Τούρκους πολίτες, αλλά και υψηλότατα χρηματικά ανταλλάγματα. Στην αυτόκλητη επίκληση των Ευρωπαϊκών Θεσμών, για την ανάγκη εκδημοκρατισμού ορισμένων κανόνων δικαίου της χώρας, ώστε να τείνουν ή να συγκλίνουν προς τα Ευρωπαϊκά ειωθότα, η ανακοίνωση της Τουρκικής προεδρίας, ήρθε μάλλον ως κεραυνός εν αιθρία: «.. Εμείς θα προχωρήσουμε με τον τρόπο μας, εσείς με τον δικό σας…» άλλωστε «…..Το προεδρικό σύστημα δεν είναι κάτι καινούργιο για την χώρα, είναι μέρος της παράδοσης της… ενώ το σημερινό κοινοβουλευτικό σύστημα παράγει συνεχώς κρίσεις….» απάντηση βέβαια έρχεται από το παρελθόν για ολόκληρο τον Δυτικό Πολιτισμό, με το μέγιστο ειδικό βάρος του Θουκυδίδη, γεγονός που φαίνεται να αδυνατεί να αντέξει η τάση για ανελευθερία των καθεστώτων που βασίζονται στη θέληση του ενός: «Το εναντιούμενον τω δυναστεύοντι δήμος ωνόμασται…» δηλαδή «….αυτό που εναντιώνεται στο δυνάστη λέγεται λαός…». Αυτός βέβαια …«…είναι ο δικός μας τρόπος…», ο δυτικός τρόπος αξιών και Ευρωπαϊκών κεκτημένων. Το Διοικητικό Συμβούλιο

Στη διεύθυνση www.seetha.gr υπάρχει ανανεωμένος ιστότοπος του Συνδέσμου στον οποίο έχουν αναρτηθεί παλαιότερα τεύχη των Εθνικών Επάλξεων σε μορφή PDF ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

>> ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΚΔΟΤΗ Το παρόν τεύχος του περιοδικού μας είναι αφιερωμένο στον Αριστοτέλη, έναν εκ των μέγιστων φιλοσόφων της Αρχαίας Ελλάδας. Το τρέχον έτος συμπληρώνονται 2400 χρόνια από την γέννησή του και ο Σύνδεσμός μας με απόφαση του ΔΣ, αποφάσισε να τον τιμήσει και ταυτόχρονα να υπενθυμίσει, με το μικρό μας αφιέρωμα, την τεράστια προσφορά αυτού του μεγάλου ανδρός στην σύγχρονη σκέψη. Ανάλογα αφιερώματα θα ακολουθήσουν και στο μέλλον με άλλους Αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, ιστορικούς, μαθηματικούς και λοιπούς γίγαντες του πνεύματος, που επηρέασαν όλους τους σύγχρονους. Βέβαια στον περιορισμένο χώρο ενός αφιερώματος του περιοδικού μας, δεν είναι δυνατό να περιληφθούν τα πάντα για τον Αριστοτέλη. Εκτιμούμε ότι με τα άρθρα των εξαίρετων αρθρογράφων μας θα καλυφθούν τα βασικά στοιχεία της ζωής και του έργου του. Στοιχεία για τη ζωή και το έργο του φιλοσόφου περιλαμβάνονται στο άρθρο του Δρ Εμμανουήλ Μικρογιαννάκη, καθηγητού του Πανεπιστημίου Αθηνών με τίτλο «Αριστοτέλης. 2400 χρόνια από την γέννησή του (384 π. Χ.)». Στο επόμενο άρθρο του κ. Παναγιώτη Κ. Δαμάσκου, Δρ Φιλοσοφίας με τίτλο «Πλάτων – Αριστοτέλης. Μια προσπάθεια ατελέσφορης σύγκρισης» γίνεται όπως αναγράφεται και στον τίτλο μια προσπάθεια σύγκρισης του Αριστοτέλη με τον άλλο μεγάλο φιλόσοφο της Αρχαιότητας τον Πλάτωνα. Όπως είναι γνωστό ο Αριστοτέλης υπήρξε ο Δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου και για το θέμα αυτό περιλαμβάνεται στο αφιέρωμα το άρθρο του κ. Άρη Διαμαντόπουλου, Υπτγου ε.α. με τίτλο «Αριστοτέλης, ο Μέγας Σοφός Δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου». Ποια υπήρξε η επίδραση των διδασκαλιών του Αριστοτέλη στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του Μεγάλου Αλεξάνδρου αναπτύσσεται στο τελευταίο άρθρο του αφιερώματός μας από την κ. Σύλβια Κατούντα, Λέκτορος Ελληνικής Φιλολογίας με τίτλο «Ο φιλόσοφος πίσω από το μύθο. Η επίδραση του Αριστοτέλη στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του Αλεξάνδρου». Tο τρίμηνο Απριλίου – Μαΐου -Ιουνίου όπως και όλα γενικά τα τρίμηνα, ήταν πλήρες πολιτικών γεγονότων και πολιτικών αποφάσεων που τα αποτελέ-

σματά τους θα φανούν στο προσεχές μέλλον. Ιδιαίτερα σημαντικά γεγονότα κατά την άποψή μας και κατά σειρά προτεραιότητας είναι η απόφαση των Βρεττανών να αποχωρήσουν από την Ε.Ε. (BREXIT), με άγνωστες και πιθανολογούμενες επιπτώσεις στη συνοχή της Ευρώπης, ειδικά για το θέμα του BREXIT θα ήθελα να παρατηρήσω ότι επιβεβαιώθηκε για ακόμη μια φορά ο γενικός κανόνας ότι το μικροκομματικό συμφέρον δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να υπερτερεί του Εθνικού. Στο διπλωματικό περισκόπιο όπως πάντα, δημοσιεύεται άρθρο του μόνιμου συνεργάτη του περιοδικού μας κ. Γεωργίου Σέκερη, πρέσβη ε.τ. με το επίκαιρο θέμα «Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική: Παρακαταθήκη και Αμφισβητήσεις της Προεδρίας Ομπάμα», ενώ στο πολιτικό και στρατηγικό περισκόπιο άρθρα των κ. Νικολάου Μέρτζου, τ. Προέδρου ΕΜΣ με τίτλο «Φυτώριο Τζιχαντιστών στο Κόσοβο», και του κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξχου ε.α. με τίτλο «H Τουρκική στρατηγική για τους εξοπλισμούς». Στο παρόν τεύχος περιλαμβάνονται και οι εισηγήσεις των ομιλητών της ημερίδας- Ομιλίας του Συνδέσμου που διεξήχθη στο Πολεμικό Μουσείο την Τετάρτη 8 Ιουνίου με τον γενικό τίτλο «Ελλάδα Κύπρος: Οι Γεωπολιτικές και Γεωστρατηγικές Εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Προκλήσεις – Προοπτικές» και βασικούς εισηγητές την Α.Ε. τον Πρέσβη της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Κυριάκο Κενεβέζο και τον κ. Φώτη Φωτίου, Επίτροπο Προεδρίας. Στην ενότητα του περιοδικού, με το γενικό τίτλο «Ανάλυση Κυρίων Γεγονότων» περιλαμβάνονται μικρά ενημερωτικά άρθρα γνωστών αναλυτών, συνεργατών του περιοδικού. Στο παρόν τεύχος γράφουν κατά σειρά οι κ. Χριστόδουλος Κ. Γιαλλουρίδης, Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής με τίτλο «Brexit και διεθνοπολιτικές επιπτώσεις», ο κ. Χρήστος Μηνάγιας, Ταξχος ε.α. με τίτλο «Η στρατηγική του Ερντογάν για ενεργοποίηση των εθνικιστικών αντανακλαστικών των Τούρκων υπέρ αυτού», ο Δρ κ. Αλέξανδρος Κούτσης, Ομότιμος Καθη-

γητής Μεσανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου με τίτλο «Διλήμματα για την Σταθερότητα και Ασφάλεια στην Μέση Ανατολή και η Γεωπολιτική Σκιά των Γεγονότων», ο κ. Σπύρος Μπελεγράτης, Αντγος ε.α. με τίτλο «Η Νέα Μορφή Ψυχρού Πολέμου στα Βαλκάνια» και κ. Πόκας Χαραλάμπος, Αντγος ε.α., με τίτλο «Η Ευρώπη διασπασμένη μπροστά στην κρίση της Ουκρανίας». Στα ιστορικά θέματα για την επέτειο των 150 ετών από την Κρητική Επανάσταση του 1866-1867, άξιο προσοχής είναι το άρθρο του κ. Ζαχαρία Ι. Βερίγου, Αντγου ε.α. με τίτλο «Η Γιγαντομαχία Οροπεδίου Λασιθίου (20-30 Μαΐου 1867)» και για τη συμπλήρωση 75 ετών από τη Μάχη της Κρήτης το άρθρο του κ. Πόκα Χαράλαμπους, Αντγου ε.α, με τίτλο «Συμπλήρωση 75 ετών από τη Μάχη της Κρήτης. Οι διεξαχθείσες επιχειρήσεις με τα μάτια των Νεοζηλανδών». Στα τεχνικά και οικονομικά θέματα συνιστάται το θαυμάσιο άρθρο των κ. Θ. Σακκά, MSc, κ. Γ. Μαντζούρη, Ph.Dc, και κ. Δρ Νικήτα Νικητάκου, καθηγητή Πανεπιστημίου Αιγαίου με τίτλο «Πολυδιάστατη Ανάλυση Παγκόσμιων Τάσεων Μη Επανδρωμένων Αεροχημάτων (ΜΕΑ)», ενώ στη μόνιμη σελίδα «Με Άλλη Ματιά» το τραγικά «εύθυμο» χρονογράφημα του μόνιμου συντάκτου της στήλης κ. Μπολώση Χρήστου, Υπτγού ε.α.- Γεν. Γραμματέα ΔΣ /ΣΕΕΘΑ με τίτλο «Μια Μαύρη Φορντ». Στην ύλη του περιοδικού περιλαμβάνονται επίσης η τελετή αποφοίτησης της 68ης σειράς της ΣΕΘΑ την 3η Ιουνίου 2016 στη ΛΑΕΔ και οι παρουσιάσεις των βιβλίων των Κωνσταντίνου Λαγού – Φώτη Καρυανού «Μάχη του Μαραθώνα. Η ανατροπή» και του Τρύφωνος Χαρ. Κοροντζή «Το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας ως αυτόνομος διοικητικός κυβερνητικός θεσμός κατά την περίοδο 1971-2016». Το επόμενο τεύχος των «Εθνικών Επάλξεων» με αριθμό 117, θα κυκλοφορήσει στο τέλος Σεπτεμβρίου με αρχές Οκτωβρίου. Εύχομαι στα Μέλη, τους Φίλους και όλους τους αναγνώστες του Περιοδικού. «ΚΑΛΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ».

ΟΡΟΙ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ» 1. Το κείμενο ή άρθρο να αναφέρεται σε θέματα που καθορίζονται από την φύση και τον σκοπό έκδοσης του περιοδικού, να έχει περιορισμένη έκταση κειμένη μεταξύ 1.000 και 3.000 λέξεων (γραμματοσειρά Arial 12 του Η/Υ - Επιδίωξη άρθρα μέχρι 2.500 λέξεις). 2. Δημοσιεύονται κυρίως επιστημονικές εργασίες και διαλέξεις σπουδαστών, των στελεχών των Ε.Δ. και Σ.Α., καθηγητών- Πανεπιστημίων, εμπειρογνωμόνων και ειδικών, καθώς γενικά διαλέξεις της Πολιτικής και Στρατιωτικής Ηγεσίας του ΥΕΘΑ, για θέματα που αφορούν σε Άμυνα, Ασφάλεια, Οικονομία, την Ιστορία, την διπλωματία και λοιπούς τομείς της Γεωπολιτικής, άμεσου εθνικού ενδιαφέροντος. Δεν δημοσιεύονται κείμενα που περιέχουν διαβαθμισμένες πληροφορίες, ή δεν τεκμηριώνεται το περιεχόμενό τους

και γενικώς άρθρα που περιέχουν εκφράσεις, οι οποίες δεν συνάδουν με στο ήθος και το πνεύμα του καταστατικού του ΣΕΕΘΑ. 3. Η δημοσίευση εργασίας δεν σημαίνει και αποδοχή από τον ΣΕΕΘΑ των απόψεων του συντάκτη. Το περιεχόμενο εκάστου άρθρου απηχεί τις προσωπικές απόψεις του υπογράφοντος. 4. Τα κείμενα των εργασιών-άρθρων, θα συγκεντρώνονται, θα καταχωρούνται σε ειδικό φάκελο, θα εξετάζονται και θα αξιολογούνται από συντακτική επιτροπή του ΣΕΕΘΑ. Ανεξάρτητα από τη δημοσίευση η μη των άρθρων τα κείμενα δεν επιστρέφονται. 5. Τα κείμενα πρέπει να περιλαμβάνουν πλήρη επιστημονική τεκμηρίωση-βιβλιογραφία (υποσέλιδο αναφορά στην πηγή – τεκμηρίωση με βιβλιογραφία στο τέλος του άρθρου).

7. Οι βιβλιογραφικές σημειώσεις πρέπει να έχουν ενιαία αρίθμηση, να ευρίσκονται στο τέλος του άρθρου καθώς και στο κάτω μέρος της σελίδας του κειμένου στο οποίο αναφέρεται η παραπομπή και να δίνονται ως εξής: α. Για βιβλία-μονογραφίες: Βιβλιογραφία: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος βιβλίου και υπότιτλος, πόλη έκδοσης, εκδοτικός οίκος, έτος έκδοσης, σελίδες. π.χ.: John Keegan, Η Ιστορία του Πολέμου, Αθήνα, Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη- Νέα Σύνορα, 1997. Παραπομπή: John Keegan, Η Ιστορία του Πολέμου, σελ. 3-12. β. Για άρθρα-μελέτες: Βιβλιογραφία: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος άρθρου εντός εισαγωγικών, περιοδικό, αριθμός τεύχους, χρονολογία, σελίδες, π.χ.: Ελευθερία Μαντά, “Η νέα ιταλική Ostpolitik και η στρατηγική θέση της Αλβανίας”,

Παραπομπή: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος άρθρου εντός εισαγωγικών Γεωπολιτική, τ. 11, Οκτώβριος 2000, σελ. 35-42. 8. Οι μελέτες στρατηγικού και γεωπολιτικού περιεχομένου πρέπει να συνοδεύονται από σχετικούς χάρτες και σχεδιαγράμματα, μαζί με τους σχετικούς υπότιτλους. Φωτογραφίες δημοσιεύονται μόνο εάν το περιεχόμενό τους κρίνεται αναγκαίο, και για την πληρέστερη ενημέρωση του αναγνώστη. 9. Η οποιαδήποτε συνεργασία πρέπει να παραδίδεται και σε ηλεκτρονική μορφή (CD κλπ), καθώς και σε δύο τυπωμένα αντίγραφα ένα τουλάχιστον μήνα πριν την έκδοση του περιοδικού (πχ μέχρι τέλος των μηνών Φεβ-Μαϊ - Αυγ - Νοε). * e-mail: seethaee@gmail.com (Περιοδικό «Εθνικές Επάλξεις»).

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

6 ΓPAΦEIA: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ 113 62 AΘHNAI THΛ./FAX: 210-88.11.853 E-mail: seethaee@gmail.com http://www.seetha.gr IΔIOKTHTHΣ: Σ.E.EΘ.A. Εκδότης: Λάμπρος Καζάκος, Αντιστράτηγος ε.α. Πρόεδρος Δ.Σ. του Συνδέσμου

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ:

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

«..Ο Δικός μας Τρόπος….»............

«… Με τον τρόπο αυτό, δικαιολογείται για

παράδειγμα η διεθνής αναγνώριση των Αμερικανικών Πανεπιστημίων που κατατάσσουν την «Πολιτεία» του Πλάτωνα στην πρώτη θέση των έργων της παγκόσμιας διανόησης που μελετήθηκαν περισσότερο...».

Πρόεδρος της Συντακτικής Eπιτροπής: Εμμανουήλ Καναβάκης, Αντιστράτηγος ε.α.

Σημείωμα εκδότη...........................................

Διευθυντής Σύνταξης: Σπύρος Μπελεγράτης Αντιστράτηγος ε.α.

Υπό Δρ. Εμμανουήλ Μικρογιαννάκη, καθηγητού του Πανεπιστημίου Αθηνών «… Ο Αριστοτέλης βλέπει παντού στη φύση, σε όλο το «φύεσθαι», κάποιο «τέλος» (σκοπό). Ωραία σύμπτωση ότι και στο όνομά του υπάρχει η λέξη τέλος και μάλιστα το άριστον. «Ουθέν η φύσις μάτην ποιεί»..…»

Mέλη της Συντακτικής Eπιτροπής: Δημήτριος Φράγκου Αντιστράτηγος ε.α. Ιωάννης Καρμίρης Υποστράτηγος ε.α. Ζαχαρίας Βερίγος Αντγος ε.α. Χαράλαμπος Πόκας Αντγος ε.α. Συνδρομές: Προαιρετικές προς τον Σ.E.EΘ.A. για τις «ΕΘΝΙΚΕΣ EΠAΛΞEIΣ» Eπιμέλεια: «Ηλιαία» Yψηλάντου 25 - 106 75 Aθήνα Τηλ./Fax.: 210-72.18.223 E-mail: iliea@otenet.gr Εκτύπωση: Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού Tο δημοσιευόμενα κείμενα εκφράζουν απόψεις των συγγραφέων. H χρησιμοποιούμενη γλώσσα είναι της επιλογής των συγγραφέων, ενώ η εν γένει εικονογράφηση γίνεται με μέριμνα του περιοδικού. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση άρθρων των «Εθνικών Επάλξεων» με την προϋπόθεση αναγραφής της πηγής

Στο εξώφυλλο: Ο ανδριάντας του Σταγειρίτη φιλοσόφου Αριστοτέλη στο ομώνυμο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ. 2.400 ΧΡΟΝΙΑ

Αριστοτέλης. 2400 χρόνια από την γέννησή του (384 π. Χ.).....

Πλάτων – Αριστοτέλης. Mια προσπάθεια ατελέσφορης σύγκρισης..................................................

Υπό κ. Άρη Διαμαντόπουλου, Υπτγου ε.α. «….Το λογικό σύστημα του Αριστοτέλη, που εκτίθεται στο έργο του «Λογική» ή «Αναλυτικά», καθ’ ομολογία του σύγχρονου φιλοσόφου Εμμανουήλ Καντ, θεωρείται τόσο τέλειο ώστε να μη δύναται να προστεθεί τίποτε άλλο το αξιόλογο σ’ αυτό…».

Ο φιλόσοφος πίσω από το μύθο: Η επίδραση του Αριστοτέλη στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του Αλεξάνδρου........................................................

Υπό κ. Γεωργίου Ε. Σέκερη, πρέσβεως ε.τ. «…Η προσοχή, όμως, όχι μόνο

στις ΗΠΑ, αλλά και ανά την υφήλιο, είναι πρωτίστως στραμμένη αυτή τη στιγμή προς τις δημόσιες τοποθετήσεις επί της εξωτερικής πολιτικής των κύριων διεκδικητών του προεδρικού χρίσματος των δύο μεγάλων αμερικανικών κομμάτων …». ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Υπό κ. Παναγιώτη Κ. Δαμάσκου, Δρ Φιλοσοφίας «…Για τον Αριστοτέλη, η διερεύνηση της αλήθειας συνίσταται στο να αναζητηθεί η εσωτερική δομή και η αιτία, που δημιουργεί τα φαινόμενα. Αυτό σημαίνει πως το περιεχόμενο της γνώσης καθίσταται αυτοσκοπός, αφού ο άνθρωπος «φύσει ὀρέγεται τοῦ εἰδέναι»…»

Αριστοτέλης, ο Μέγας Σοφός Δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου..................................

Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική: Παρακαταθήκη και Αμφισβητήσεις της Προεδρίας Ομπάμα...................

Υπό κας Σύλβιας Κατούντα, Διδάκτορος Γενικής και Συγκριτικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Σορβόννης «... Γι’ αυτό κι όταν ο Αλέξανδρος βρέθηκε στο δίλλημα πώς να διοικήσει τον αχανή χώρο που είχε κατακτήσει, δεν κατέφυγε στη σιγουριά της αυθεντίας του Αριστοτέλη αλλά χρησιμοποίησε το μυαλό του ορθολογικά, όπως ακριβώς του είχε μάθει να κάνει ο δάσκαλος του…»

Τελετή Αποφοίτησης των Σπουδαστών της 68ης Εκπαιδευτικής Σειράς............................

Ομιλία του Διοικητού της ΣΕΘΑ Αντιναύαρχου Νικόλαου Τσούνη ΠΝ στην τελετή απονομής των Πτυχίων στους αποφοίτους της 68ης Ε.Σ...................................

ΗΜΕΡΙΔΑ 8 ΙΟΥΝΙΟΥ 2016

Ελλάδα - Κύπρος: Οι Γεωπολιτικές και Γεωστρατηγικές Εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Προκλήσεις Προοπτικές.................... Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ...................... κ. Λάμπρου Καζάκου, Αντιστρατήγου ε.α.

Εισήγηση συντονιστού..................................... κ. Σπύρου Μπελεγράτη, Αντγου ε.α.

Χαιρετισμός – Εισήγηση της Α.Ε. του Πρέσβη της Κυπριακής Δημοκρατίας.........................................

34 35 35 37

Υπό κ.κ. Κυριάκου Κενεβέζου, Πρέσβη της Κυπριακής Δημοκρατίας ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

7 Ελλάδα - Κύπρος: Οι Γεωπολιτικές και Γεωστρατηγικές Εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Προκλήσεις - Προοπτικές.............................

Υπό κ. Φώτη Φωτίου, Επιτρόπου Προεδρίας «…Μπροστά μας διανοίγονται τώρα προοπτικές που δεν είχαμε ποτέ ξανά ονειρευτεί. Ούτε η αλαζονεία, ούτε η πειρατεία, ούτε η πολιτική των κανονιοφόρων μπορούν πια να έχουν θέσει στις πολιτικές και πρακτικές του οποιουδήποτε κράτους...». ΠΟΛΙΤΙΚΟ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Φυτώριο Τζιχαντιστών στο Κόσοβο................................

Υπό κ. Νικολάου Μέρτζου, τ. Προέδρου Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών (ΕΜΣ) «…Κανένας ιμάμης δεν στερείται πόρων. Η επιρροή των ριζοσπαστικών κληρικών έφτασε στο απόγειό της με τον πόλεμο στη Συρία, καθώς εκθείαζαν τις αρετές της τζιχάντ και χρησιμοποιούσαν λόγους και ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές συνομιλίες παροτρύνοντας τους νέους να πάνε εκεί...».

H Τουρκική στρατηγική για τους εξοπλισμούς...................

ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΑΠΟΨΕΙΣ

Υπό του κ. Χριστόδουλου Κ. Γιαλλουρίδη, Καθηγητού Διεθνούς Πολιτικής και Κοσμήτορα της Σχολής Διεθνών Σπουδών, Επικοινωνίας και Πολιτισμού, του Παντείου Πανεπιστημίου

Η στρατηγική του Ερντογάν για ενεργοποίηση των εθνικιστικών αντανακλαστικών των Τούρκων υπέρ αυτού.........

Η Ευρώπη διασπασμένη μπροστά στην κρίση της Ουκρανίας...

Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξχου ε.α., Γεωστρατηγικού Αναλυτή- Συγγραφέα Υπό Αντγου ε.α. Πόκα Χαραλάμπους, Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

Διλήμματα για την Σταθερότητα και Ασφάλεια στην Μέση Ανατολή και η Γεωπολιτική Σκιά των Γεγονότων...............

Υπό κ. Σπύρου Μπελεγράτη, Αντγου ε.α., μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

Η αποκατάσταση διπλωματικών σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ.... Υπό κ. Ιπποκράτη Δασκαλάκη, Υπτγου ε.α.

Η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδοξίας στην Κρήτη 17-27 Ιουνίου 2016....................................... Επιμέλεια: Επιτροπή Σύνταξης του Περιοδικού ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Συμπλήρωση 75 ετών από τη Μάχη της Κρήτης. Οι διεξαχθείσες επιχειρήσεις με τα μάτια των Νεοζηλανδών...........

Υπό κ. Ζαχαρία Ι. Βερίγου, Αντγου ε.α., Επιτίμου Δκτού Β΄ΣΣ. «...Η επανάσταση του 1821 είχε αναδείξει ένα νέο, δυναμικό και φιλόδοξο έθνος, με μακρά παράδοση, το οποίο θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ισχυρή περιφερειακή δύναμη και ναυτικό κράτος, σε βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των σχεδίων των Μεγάλων Δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή...»

Υπό κ. Πόκα Χαραλάμπους, Αντγου ε.α. Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ «…Ήσαν κουρασμένοι και πεινασμένοι. Απελπισμένοι και αποδεκατισμένοι, είχαν υποχωρήσει από τον Αλιάκμονα προς τις ακτές επιβίβασης στα Νότια της Ελλάδας, αποκρούοντας εν κινήσει τις εχθρικές δυνάμεις και αποφεύγοντας τα αεροσκάφη καθέτου εφορμήσεως, υποχωρώντας εν πλήρει τάξη…». ΤΕΧΝΙΚΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Πολυδιάστατη Ανάλυση Παγκόσμιων Τάσεων.................... Μη Επανδρωμένων Αεροχημάτων (ΜΕΑ)

56 58 61 62

Υπό των κ. Θ. Σακκά, MSc ,Υποπλοιάρχου ΠΝ, κ. Γ. Μαντζούρη, Ph.Dc, Πλωτάρχου ΠΝ και κ. Δρ Νικήτα Νικητάκου, καθηγητή Πανεπιστημίου Αιγαίου «…Στο θαλάσσιο περιβάλλον, έχουν συμβάλει στη βελτίωση της επίγνωσης της κατάστασης του φορέα εκμετάλλευσης. Τα πληρώματα των πλοίων δεν έχουν επαρκή οπτική εικόνα σε μεγάλες αποστάσεις, ενώ η μετακίνησή τους απαιτεί μεγάλο χρόνο.». ΜΕ ΕΥΘΥΜΗ ΜΑΤΙΑ

Μια μαύρη Φορντ.....................................................

Υπό Δρ Αλεξάνδρου Κούτση, Ομοτίμου Καθηγητού Μεσανατολικών Σπουδών

Η Νέα Μορφή Ψυχρού Πολέμου στα Βαλκάνια..................

Επέτειος 150 ετών από την Κρητική Επανάσταση 18661869. Η Γιγαντομαχία Οροπεδίου Λασιθίου (20-30 Μαΐου 1867)....................................

Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξχου ε.α. – Γεωστρατηγικού αναλυτή «...Στους προϋπολογισμούς κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι αυτοί είναι πολύ μεγαλύτεροι, κατά 40% περίπου, απ’ ότι δημοσιοποιεί η εκάστοτε τουρκική κυβέρνηση. Τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι, στους εν λόγω προϋπολογισμούς οι Τούρκοι δεν συνυπολογίζουν τους οικονομικούς δείκτες τόσο του TÜBİTAK όσο των ιδρυμάτων που ελέγχονται από τις ένοπλες δυνάμεις...»

Brexit και διεθνοπολιτικές επιπτώσεις...

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Υπό κ. Χρήστου Μπολώση, Υπτγου ε.α. – ΓΓ/ΣΕΕΘΑ ΤΟ ΒΙΒΛΊΟ

Κωνσταντίνου Λαγού - Φώτη Καρυανού: Μάχη του Μαραθώνα η ανατροπή»...

Παρουσίαση υπό κ. Παντελή Βατάκη, Σμηνάρχου (I) Τρύφωνα Χαρ. Κοροντζη: «Το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας ως αυτόνομος διοικητικός κυβερνητικός θεσμός κατά την περίοδο 1971-2016»...

Παρουσίαση υπό κ. Σοφίας Αδάμ - Μαγνήσαλη, ομ. Καθηγήτριας Παντείου Πανεπιστημίου Τα Νέα του Συνδέσμου.......................................................

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ 2400 ΧΡΟΝΙΑ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ 2400 χρόνια από την γέννησή του (384 π. Χ.) Υπό Δρ. Εμμανουήλ Μικρογιαννάκη, καθηγητού του Πανεπιστημίου Αθηνών

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ορταστέα τα γενέθλια του Αριστοτέλους; Ναι, για όσους επιθυμούν να αναβιώσει το πνεύμα του και να τονωθεί η έφεσή μας του ειδέναι. Πόση είναι η μεγαλωσύνη του; Υπάρχει κανένας ζυγός ή μέτρον να τον κρίνομε και να τον συγκρίνομε; Μας εντυπωσιάζει η είδηση (που δεν ξέρομε λεπτομέρειες) ότι ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο Πανεπιστήμια, το ΜΙΤ της Αμερικής, με ένα μεγάλο πρόγραμμα, το “Πάνθεον”, επεδίωξε να βρει την κορυφαία δεκάδα στοχαστών και επιστημόνων, οι οποίοι στην παγκόσμια ιστορία (6.000 ετών) συνετέλεσαν στην ανάπτυξη του στοχασμού και την πρόοδο του ανθρώπου. Πολύ κολακευτικό δι’ εκείνους που σκιρτούν από Ελληνοπρέπεια, είναι ότι πρώτος αναδείχθηκε ο Αριστοτέλης και ότι στην δεκάδα οι 6, δηλ. περισσότεροι των ημίσεων, είναι Έλληνες (Πλάτων, Σωκράτης, Μ. Αλέξανδρος, Όμηρος, Πυθαγόρας). Ο Αριστοτέλης είναι εις το έπακρον πολυμερής. Ησχολήθη με όλους τους κλάδους του επιστητού. Είναι ο πρώτος καθηγητής και θα μπορούσε να αποκληθεί καθηγητότατος (το υπερθετικό κατά το βασιλεύτατος). Βλέπει παντού στη φύση, σε όλο το «φύεσθαι», κάποιο «τέλος» (σκοπό). Ωραία σύμπτωση ότι και στο όνομά του υπάρχει η λέξη τέλος και μάλιστα το άριστον. «Ουθέν η φύσις μάτην ποιεί». Η φύση ως ποιήτρια με όλα τα ποιήματά της σε κάτι αποβλέπει. Ο άνθρωπος, το κορυφαίο όν της δημιουργίας, έχει εντός αυτού, ως προίκα, τον σκοπό της ζωής του. Είναι ο ίδιος «ενδελέχεια». Και διαβιώνει, ζει και δημιουργεί πραγματοποιών βαθμηδόν το «τέλος» του. Αν το πραγματοποιήσει γίνεται «τέλειος». Αναζητεί την «αυτάρκειαν» όχι στην μόνωση. Μόνος θα είναι ή θεός ή θηρίον. Ο οίκος είναι η πρώτη βαθμίδα κοινωνικής ζωής. Ακολουθεί βαθμηδόν, επί το βέλτιον, η κώμη και η πόλις. 8

Ο Αριστοτέλης, υιός του Νικομάχου και της Φαιστίδος, γεννήθηκε στα Στάγειρα. Ο Διογένης ο Λαέρτιος, ο κυριώτερος βιογράφος του, μας πληροφορεί ότι ήταν «τραυλός την φωνήν» (να το αντίστοιχο φωνητικό πρόβλημα του ισοχρόνου του Δημοσθένους), ότι ήταν «ισχνοσκελής και μικρόμματος». Θέλει να μας πει ότι εξωτερικά δεν ήταν εντυπωσιακός. Είχε όμως βάθος ψυχής. Εφοίτησε επί μία εικοσαετία στην Ακαδημία του Πλάτωνος και, επειδή δεν έγινε «σχολάρχης» του Πλατωνικού Ιδρύματος, εδιάλεξε «περίπατον τον εν Λυκείω» και ίδρυσε ιδική του Σχολή. Δεν απέφυγε την κατηγορία της ασεβείας, την οποία διετύπωσε ο ιεροφάντης Ευρυμέδων. Απεμακρύνθη εγκαίρως στην Χαλκίδα, όπου και απέθανε. Οι Αθηναίοι παρ’ ολίγον να αμαρτήσουν για δεύτερη φορά στην Φιλοσοφία. Ο ΄Υμνος στην Αρετή, για τον οποίο κατηγορήθη, είναι πολυσήμαντος και πολυδιάστατος. Απευθύνεται (ως ο Ύμνος προς την Χαρά του Σίλλερ και του Σολωμού προς την Ελευθερία), σε κάποια πολύ βαθειά μεταφυσική έννοια από την οποία «αγρεύομεν δύναμιν» και μας αγλαΐζει. Στον ΄Υμνο του Αριστοτέλους η «Αρετά» είναι πολύμοχθη, αποκτάται με πολλούς κόπους, βάσανα και θάνατο ακόμη, αλλά εισάγει σε ουράνια δώματα. Ο Ύμνος στην Αρετή σηκώνει πολλές αναγνώσεις. Η έννοια της αρετής παραμονεύει σε κάθε στιγμή του Ελληνικού στοχασμού. Από το ίδιο το κείμενο αναδύονται πέντε μορφές του Ελληνικού ηρωολογίου, ο Ηρακλής, οι Διόσκουροι (Κάστωρ και Πολυδεύκης), ο Αχιλλεύς και ο Αίας. Στο αιθέριο πλαίσιο του Ύμνου, αφήνεται χώρος για ένα πρόσωπο εκ των συγχρόνων. Ποιός δεν ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

…το δε ζητείν απανταχού το χρήσιμον ήκιστα αρμόττει τοις μεγαλοψύχοις και ελευθερίοις… Μτφρ: Δεν ταιριάζει σε ελεύθερους και μεγαλόψυχους ανθρώπους να ζητάνε παντού τη χρησιμότητα, να αξιολογούν το κάθε τι κρίνοντας πρωταρχικά πόσο χρήσιμο είναι.

θα επιθυμούσε να συμπεριληφθεί και να θεωρηθεί ισοστάσιος στην χορεία των εναρέτων; Ποιός κατά την εικοσαετία 342-322 π.Χ., κατά την οποία θα εγράφη ο ΄Υμνος, είχε την μεγαλωσύνη να εμβληθεί (ακριβώς ως έμβλημα) στο πλαίσιο το ποιητικό; Η σημερινή θεώρηση δεν θα άφηνε περιθώρια επιλογής. Θα προεκρίνετο ο Αλέξανδρος, βάσιμη δε είναι η άποψη ότι και οι σύγχρονοι του Αριστοτέλους υπέρ του Αλεξάνδρου του φιλαγαθωτάτου θα απέκλιναν. Ο Αλέξανδρος ο ίδιος, ο «φιλοτιμότατος», τίποτε άλλο δεν θα επιθυμούσε στον κόσμο. Ο Ρωμαίος ποιητής Οράτιος για ανάλογη διάκριση, για μία συμπερίληψή του στην χορεία των ποιητών, θα πηδούσε στα ουράνια. Και όμως ο Αριστοτέλης «εμβάλλει» στο ημιθεϊκό πλαίσιο όχι τον Αλέξανδρο αλλά τον τύραννο του Αταρνέως (στην Αιολίδα), τον Ερμεία. Η προτίμηση και συμπερίληψή του στον ΄Υμνο εθεωρήθη προδήλως ως βεβήλωση και αιτία να κατηγορηθεί, όπως αναφέραμε, για ασέβεια ο φιλόσοφος. Το θέμα των σχέσεων Αριστοτέλους και Αλεξάνδρου, δύο κορυφαίων προσωπικοτήτων της Παγκοσμίου Ιστορίας, παρουσιάζει, ως είναι εύλογο, τεράστιο ενδιαφέρον. Η θανάτωση του Καλλισθένους, ανεψιού του Αριστοτέλους, από τον Αλέξανδρο δεν ήταν το μόνον περιστατικό που εσκίασε τις σχέσεις των. Το «ευ ζην» σ΄ αυτές τις σχέσεις είναι δυσεπίτευκτο. Ο Αριστοτέλης σε όλες τις περιοχές του επιστητού, στα «πάμπλειστα» βιβλία που έγραψε, κατατάσσει και ιεραρχεί όλα τα όντα. Ας περιορισθούμε στα Πολιτικά του. Στις ανθρώπινες κοινωνίες θέση άρχοντος παίρνει εκείνος ο οποίος «τη διανοία προορά». Υποτάσσεται και εκτελεί τα προστασσόμενα ο εκάστοτε «δούλος» (ο δέσμιος, ο προορισμένος να επιτελεί). Σε όσους προτείνουν και επιδιώκουν με επαναστάσεις να επιτύχουν την ικανοποίηση των «ορέξεών» τους και ισότητα, ο Αριστοτέλης συνιστά το δέον: «Δείτας επιθυμίας ομαλίζειν ή ισάζειν τας ουσίας». Η λύση και θεραπεία των κοινωνικών δεινών δεν ευρίσκεται στην κοινοκτημοσύνη, όπως πρότεινε ο Πλάτων, αλλά στον εξομαλισμό και την ημέρωση των επιθυμιών. Το «αντιπεπονθός», το αντιβαίνον προς τις ορέξεις ατόμου ή ομάδος, αν τύχει καλής αντιμετωπίσεως, όχι μόνον δεν βλάπτει αλλά και «σώζει». Η ευτυχία που είναι σκοπός της ζωής δεν είναι εύκολο πράγμα, διότι «ου παντός φέρειν ευτυχίαν». Είναι πράγματι ανυπόφορη και χρειάζεται ειδική παιδεία για να την υποΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

μείνει κανείς. Είναι πιο ευχάριστο να ζει κανείς «ατάκτως ή σωφρόνως». Το να ενδίδει όμως κανείς στις επιθυμίες είναι ολέθριο και, ως παρετήρησε ο Χ. Κίσσινγκερ, οι αρχαίοι ελληνικοί θεοί, όταν ήθελαν να τιμωρήσουν κάποιο, είχαν πρόχειρη λύση: ικανοποιούσαν τις επιθυμίες του. Ευδαιμονία είναι το να ζει κανείς «κατ’ αρετήν». Εις το να ασκεί κανείς εξουσία, είναι αναγκαίος ο συνδυασμός «θυμού» και «διανοήσεως». Κατά τον Αριστοτέλη οι Ευρωπαίοι είναι θυμοειδείς και οι Ασιάτες διανοητικοί. Εκάτεροι πληρούν μόνον ένα μέρος του άρχειν. Σε καθένα λείπει το έτερον. Μεταξύ αυτών των δύο στοιχείων, του Ευρωπαϊκού και του Ασιατικού, ευρίσκεται το «Ελληνικόν». Αυτό «μεσεύει», έχει δηλ. το χαρακτηριστικόν της αρετής που είναι το «μέσον». Ακριβώς με αυτή του την ιδιότητα το Ελληνικόν, είναι το «δυνάμενον άρχειν πάντων». ΄Όταν διαβάζει κανείς αυτά στα Πολιτικά, απορεί, διότι ο μεγάλος στοχαστής δεν παρατηρεί ούτε σχολιάζει ότι το όραμα αυτό πραγματοποιείται τώρα με τον Αλέξανδρο. Κάτι περισσότερο: Εις τα Πολιτικά (και στα 8 βιβλία), συναντούμε ονόματα σημαντικών και μετρίων προσώπων. Σε όλο αυτόν τον Indexhominum δεν υπάρχει ούτε άπαξ το όνομα Αλέξανδρος. Γιατί αυτή η damnatio (καταδίκη της μνήμης); Το ερώτημα αυτό και άλλα συναφή, μαρτυρεί ότι η σπουδή περί τον Αλέξανδρο είναι ατελείωτη. Ανατροφοδοτείται μάλιστα και το arcanum1 περί την ζωή και το όραμά του, η μυστηριώδης υφή της εξουσίας, και δίδεται πρόσθετη γοητεία στους πολυάριθμους ερευνητές του2. Ανοίγεται εδώ ένα μεγάλο θέμα με την παρεμβολή του μεγάλου στρατηγού, του Αντιπάτρου, του επιτρόπου, του αντιβασιλέως. Ο Αντίπατρος, ο ισχυρός ανήρ στην Μακεδονία κατά την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου, είναι στενός φίλος του Αριστοτέλους και μάλιστα εκτελεστής της διαθήκης του. Ο Αντίπατρος ήταν (με μικρή σημασιολογική διαφοροποίηση του όρου) «επίτροπος» του Μ. Αλεξάνδρου και του Αριστοτέλους. Το πώς διαπλέκεται η ζωή των τριών είναι πολύ ενδιαφέρον θέμα, δια τους φιλομαθείς. 1 Arcanum: Ιερό μυστικό 2 Η αντιμετώπιση και διαλεύκανση των σχετικών προβλημάτων αποσκοπεί να οδηγήσει στην «ιστορίην», σε γνωστό δηλ. όρο του Αριστοτέλους και του πατρός της ιστορίας Ηροδότου, του οποίου εορταστέα και αυτού εφέτος τα 2500 χρόνια από της γεννήσεώς του (484π.Χ.).

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ 2400 ΧΡΟΝΙΑ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Πλάτων – Αριστοτέλης Mια προσπάθεια ατελέσφορης σύγκρισης

Υπό κ. Παναγιώτη Κ. Δαμάσκου, Δρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών - Καθηγητού ΣΑΕΑ

ν και η χαρά κάθε δασκάλου είναι να παρακολου- ένας ασυνήθιστα πολύπλευρος επιστήμονας, μαθηματικός, θεί την πορεία των μαθητών του και να διαπιστώ- αστρονόμος, γεωγράφος και σε ηλικία μικρότερη των τρινει πως αυτοί ανέρχονται σε ψηλότερες πνευματικές άντα χρόνων, αντικατέστησε, ως Σχολάρχης, τον Πλάτωνα κλίμακες, αυτό δεν μπορεί να λεχθεί για το δάσκα- ο οποίος είχε αναχωρήσει για τη Σικελία, λίγο πριν φθάσει λο Πλάτωνα και το μαθητή Αριστοτέλη1. Όχι διότι ο Πλάτων στη σχολή ο Αριστοτέλης. Ο Αριστοτέλης παρακολούθησε δεν είχε την μεγαλοψυχία εκείνη να παραδεχθεί τον Αρι- τις απόπειρες του Πλάτωνα, τόσο το 367 π.Χ, όσο και το στοτέλη, κάθε άλλο μάλιστα. Ανα361 π.Χ,, να εγκαταστήσει στη Σικεφέρεται ότι ο ίδιος έλεγε κάθε φορά λία μια κυβέρνηση σύμφωνη με τις που ο Αριστοτέλης απουσίαζε από φιλοσοφικές απόψεις του. τα μαθήματα: «Ὁ Νοῦς ἄπεστι, κωἩ Ἀκαδήμεια, ήταν χώρος συνάφόν το ἀκροατήριον2». Απλώς, δεν ντησης λογίων, οι οποίοι κάτω από μπορεί να λεχθεί, στην περίπτωση συνθήκες ισοτιμίας συζητούσαν αυτή, ότι ο μαθητής ξεπέρασε τον μεταξύ τους τα πλέον διαφορετικά δάσκαλο, διότι δεν υπάρχει μέτρο προβλήματα, παίρνοντας και δίνοσύγκρισης στις μεγαλοφυίες, και ντας γόνιμα ερεθίσματα, αλλά με οποιαδήποτε απόπειρα σύγκρισης κοινά ενδιαφέροντα για την επιστηκαθίσταται ανωφελής. Είναι δυναμονική έρευνα. Ο νεαρός Αριστοτέτό, όμως, να παρουσιαστεί ο τρόλης είχε την τύχη να βρεθεί, την καπος, με τον οποίο προσέγγισαν το τάλληλη στιγμή, στον κατάλληλο αντικείμενό τους οι δύο φιλόσοφοι, τόπο, όπου συνάντησε ανθρώπους, καθώς ο Αριστοτέλης ανέπτυξε το οι οποίοι βοήθησαν να αναπτυχθεί φιλοσοφικό του στοχασμό υπό διπλήρως ο στοχασμός του. Μετά αφορετικές προϋποθέσεις και συντο θάνατο του Πλάτωνα (347π.Χ.), έφυγε από την Αθήνα για τη Μικρά θήκες, απ’ ό,τι ο δάσκαλός του. Ο Αριστοτέλης, το φωτεινότεΑσία, μαζί με τον συμφοιτητή του Αριστοτέλης ρο πνεύμα, το οποίο προήλθε από Ξενοκράτη. Ένας από τους λόγους τη σχολή του Πλάτωνα, κατέχει προνομιούχο θέση μετα- αυτής της αναχωρήσεως ήταν η ένταση που δημιουργήξύ των μεγαλυτέρων φιλοσόφων όλων των εποχών. Γεννή- θηκε στις σχέσεις των μελών της Ἀκαδήμειας, με την εκλοθηκε το 384 π.Χ., στα Στάγειρα της Χαλκιδικής. Ο πατέρας γή του Σπευσίππου, ανεψιού του Πλάτωνα, ως νέου ηγέτη του Νικόμαχος ήταν γιατρός του βασιλιά της Μακεδονίας της Ἀκαδημείας. Το 345 μ.Χ., ο Αριστοτέλης εγκαταστάθηκε Αμύντα του 2ου. Σε ηλικία δεκαεπτά ετών, το 367 π.Χ, έφτα- στην Ἄσσον της Μικράς Ασίας, μαζί με άλλους μαθητές της σε στην Αθήνα, ως σπουδαστής, στην Ακαδήμεια του Πλά- Πλατωνικής σχολής, στους οποίους προσέφερε ουσιαστιτωνα, στην οποία παρέμεινε περίπου είκοσι έτη, μέχρι το κή φιλοξενία και κάθε είδους βοήθεια ο Ἑρμείας, ηγεμόνας 347 π.Χ., έτος θανάτου του δασκάλου του Πλάτωνα. Σύμ- ενός μικρού βασιλείου με πρωτεύουσα την πόλη Ἀταρνέα. φωνα με τον κανονισμό της Ακαδήμειας, πέρασε από το Τρία χρόνια αργότερα, μετέβη στο νησί της Λέσβου στάδιο των προπαιδευτικών σπουδών, που ήταν ο μαθη- ύστερα από πρόσκληση του Θεοφράστου, λίγο πριν το μαρματικός στοχασμός, και στη συνέχεια, ασχολήθηκε με τη τυρικό θάνατο του Ἑρμεία, ο οποίος συνελήφθη από τους διαλεκτική, της οποίας η σπουδή απαιτούσε πέντε χρόνια. Πέρσες. Η Πυθιάδα, ανεψιά του Ἑρμεία, υπήρξε σύζυγός του Γνώρισε τις θέσεις του Εὐδόξου από την Κνίδο, ο οποίος ήταν με την οποία απέκτησε μία κόρη τη Φαιστίδα και ένα γιο τον Νικόμαχο. Στη Λέσβο ο Αριστοτέλης έμεινε δυο χρόνια, μέ1 Για μια πληρέστερη ενημέρωση επί του θέματος βλέπε: Παναγιώχρι το 343 π.Χ., όταν ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση του της Δαμάσκος Η Αττική Φιλοσοφία, Αθήνα 2006 2 Φιλόπονος, Περί ἀιδιότητος κόσμου VI 27. [απουσιάζει ο νους των Φιλίππου και επέστρεψε στη Μακεδονία. μαθητών μου, επομένως το ακροατήριο είναι κωφόν] Έγινε δάσκαλος του Ἀλεξάνδρου και δίδασκε παράλληλα 10

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

στη σχολή της Μίεζας3. Μετά το 338 μ.Χ όταν ο Φίλιππος νίκησε το στρατό των νότιων Ελλήνων στην Χαιρώνεια, ο φιλόσοφος επεξεργάστηκε τη δυνατότητα να επιστρέψει στην Αθήνα, προκειμένου να ιδρύσει δική του σχολή. Το 336 π.Χ δολοφονήθηκε ο Φίλιππος και ο Αριστοτέλης ήλθε στην Αθήνα, πιθανώς διότι ο Αλέξανδρος δεν τον ήθελε ως σύμβουλό του. Αν ο Αριστοτέλης φλεγόταν πράγματι, να επιστρέψει στην Αθήνα θα το έπραττε, λίγα χρόνια πριν, το 339 / 338 π.Χ. χρονιά που πέθανε ο Σπεύσιππος και ανάμεσα στους διαδόχους συμπεριλαμβανόταν και ο Αριστοτέλης. Αλλά επειδή Ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης στο έργο του Ραφαήλ «Η Σχολή των Αθηνών» που βρίσκεται στο Μουσείο του Βατικανού δεν ήρθε στην Αθήνα να υποβάλει την υποψηφιότητά του, βρέθηκε εκτός του κύκλου της Ἀκαδημείας και Σχολάρχης παρέλθει η συμφορά του 403 π.Χ., το ενδιαφέρον για την εξελέγη ο Ξενοκράτης. Το γεγονός αυτό μας επιτρέπει να πολιτική περιορίστηκε και οι Αθηναίοι φαίνεται ότι ασχοδεχτούμε την υπόθεση ότι οι σχέσεις του Αλεξάνδρου με λούνταν περισσότερο με τα ζητήματα της προσωπικής τους τον Αριστοτέλη σε κάποιο χρονικό διάστημα, δεν ήσαν ιδι- ζωής. Η εποχή, κατά την οποία ο Αριστοτέλης έζησε στην Αθήνα, καθρεφτίζεται στα έργα της Νέας Κωμωδίας. Είναι αίτερα θερμές4. Ερχόμενος το 336 π.Χ., ο Σταγειρίτης στην Αθήνα, εγκα- ένας κόσμος χωρίς αξιόλογες φιλοδοξίες, του οποίου το σύταστάθηκε στο Λύκειον σε ένα δημόσιο γυμναστήριο κο- νολο χαρακτηρίζει η αστική ευπρέπεια. ντά στον ναό του Λυκείου Ἀπόλλωνα, έξω από τα τείχη της Στη συνείδηση των Αθηναίων, ο Αριστοτέλης είχε εγγραΑθήνας, όπου και ίδρυσε τη σχολή του. Τόπος διδασκαλίας, φεί ως Μακεδών και φίλος των βασιλέων της Μακεδονίας, οι έρευνας και στοχασμού αυτή η σχολή αποκλήθηκε Περιπα- οποίοι ήταν θανάσιμοι αντίπαλοί τους. Ο φιλόσοφος βρέθητητική, από το ουσιαστικό περίπατος και τα μέλη της ονομά- κε αντιμέτωπος με τις απειλές του αντιμακεδονικού κόμμαζονται Περιπατητικοί, διότι κατά την αριστοτελική πρακτική τος, διατυπώθηκε μάλιστα εναντίον του κατηγορία ασέβειένα σημαντικό τμήμα της φιλοσοφικής διδασκαλίας ολο- ας, με το πρόσχημα ότι έγραψε ποίημα, με τη μορφή παιάνα, κληρωνόταν κατά τη διάρκεια περιπάτων. Ο Ἀριστοτέλης που τιμούσε τον Ἑρμεία5. Ὁ Ἑρμείας ήταν με το μέρος του διηύθυνε τη σχολή, για δώδεκα χρόνια, μέχρι το 323 π.Χ., Φιλίππου και είχε φοιτήσει στην Ἀκαδήμεια, ενώ το ποίημα το έτος θανάτου του Ἀλεξάνδρου, όταν ο φιλόσοφος έκρινε που του αφιέρωσε ο Αριστοτέλης έλεγε: «…για να κερδίσει την ύψιστη αρετή πέθανε ο Ερμείας σαν τους μεγάλους καλό να φύγει από την Αθήνα. Ὁ Ἀριστοτέλης έζησε στην Αθήνα ως μέτοικος, δηλαδή ήρωες του μύθου. Αιώνια μένει στο τραγούδι η μνήμη του χωρίς πολιτικά δικαιώματα, γεγονός που του στέρησε τη φιλόξενου άντρα και του έντιμου φίλου6». Τέτοιος παιάνας δυνατότητα, ακόμη και αν ήθελε, να αναμειχθεί με την δια- όμως, άρμοζε σε θεούς και η κατηγορία άρα ήταν εύκολη: χείριση των κοινών, την πολιτική. Ο ίδιος περιορίστηκε στο Ο Ἀριστοτέλης εξισώνει με τους θεούς τον Ἑρμεία, άρα είναι ρόλο του προσεκτικού νομοταγούς παρατηρητή. Αλλά και ασεβής! Ο φιλόσοφος υποχρεώθηκε να αυτοεξοριστεί στην στην Αθήνα, την εποχή αυτή, δεν υπάρχουν μεγαλεπήβολοι Χαλκίδα, όπου και πέθανε τον επόμενο χρόνο, το καλοκαίρι πολιτικοί στόχοι και οι Αθηναίοι συνεδριάζουν στην Εκκλη- του 322 π.Χ., σε ηλικία μόλις 62 ετών. Ωστόσο, η Περιπατητική Σχολή έμεινε ζωντανή μέχρι σία του Δήμου, χωρίς δυναμικούς πολιτικούς στόχους. Έχει τον 6ο αιώνα. 3 Τοποθεσία στις βόρειες υπώρειες του Βερμίου. Πρόσφατες αρΗ συνάντηση του Πλάτωνα με τον Αριστοτέλη, τον μαχαιολογικές ανασκαφές έχουν εντοπίσει τη θέση της σχολής στην θητή που συνεχίζει τη δράση του δασκάλου, όχι με την ευοποία φοιτούσαν νέοι 14 χρονών για 4 χρόνια. Ίσως πρόκειται για το πρώτο σχολείο «πολιτικής σκοπιμότητας» της σύγχρονης επο- πείθειά του, αλλά με την πρωτοτυπία της αντιλογίας του, χής. Βλ. Peter Green, Alexander of Macedon, σσ. 256 – 323. N.G.L. είναι κεφαλαιώδες γεγονός στην ιστορία της φιλοσοφίας, Hammond, Το θαύμα που δημιούργησε η Μακεδονία, μεταφρ. Φ.Κ. Βώρου, σ.183,244. 4 Διαφορετική θέση αναπτύσσει ο Albin Lesky, Ἱστορία τῆς Ἀρχαἰας Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας, ἐκ. Κυριακίδης, Θεσ/κη 1985, σ. 760-1.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

5 Αριστοτέλης fg. 5 Diehl, 842 Page 6 Ingemar Düring, Ο Αριστοτέλης, τ. Α., Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 2000, σ. 55.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ 2400 ΧΡΟΝΙΑ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

αλλά και μια αποφασιστική στιγμή στη σταδιοδρομία του ίδιου του Αριστοτέλη. Ενώ το δημοσιευμένο έργο του Πλάτωνα σώθηκε ολόκληρο, καθώς δεν υπάρχει σε όλη την Ελληνική Γραμματεία, κανένα κείμενο που να αναφέρεται ως πλατωνικό, και να μην μπορεί να ταυτοποιηθεί στο σωζόμενο έργο του φιλοσόφου, με τον Αριστοτέλη δεν συνέβη το ίδιο. Ό,τι έχει σωθεί, μέχρι τις μέρες μας, είναι το μεγαλύτερο μέρος μιας συνολικής έκδοσης που υπάρχει από τον 2ο αιώνα μ. Χ. Τα έργα, που με βεβαιότητα θεωρούνται γνήσια αριστοτελικά, είναι: 1. Ὄργανον. Περιέχει το σύνολο των λογικών συγγραμμάτων του Αριστοτέλη. Ο τίτλος αυτός, ο οποίος δόθηκε μετά το θάνατο του Αριστοτέλη, θέλει να δηλώσει την άποψη, πως η Λογική αποτελεί, για τον στοχασμό του φιλοσόφου, θεωρητικό εργαλείο, όργανο της επιστημονικής έρευνας και, συνακόλουθα, εισαγωγή στη φιλοσοφία. Στη συλλογή ὄργανον περιλαμβάνονται τα ακόλουθα έργα: Κατηγορίαι. Διδασκαλία για τις βασικές νοητικές εικόνες που σχημαίζει ο νους για τα πράγματα, όσα έχει γνωρίσει και έχει κρατήσει στη μνήμη νοητό ομοίωμά τους. Περί της Ἑρμηνείας. Πραγματεία για την πρόταση και την κρίση. Ἀναλυτικά Πρότερα. Στο έργο αυτό αναπτύσσεται η θεωρητική ανάλυση της λογικής δομής του συλλογισμού και του συλλογίζεσθαι. Την ανάλυση αυτή προτάσσει στην απόδειξη και την επαγωγή. Ἀναλυτικά Ὕστερα. Στο έργο αυτό ο Αριστοτέλης ορίζει μεθόδους με τις οποίες συγκροτείται η επιστημονική γνώση: ἀπόδειξις, ὁρισμός, διαίρεσις, ἐπαγωγή και ἀναλογία. Τοπικά. Ανάλυση των πιθανών αιτίων της απόδειξης και συγχρόνως παρουσιάζονται οι θέσεις του Αριστοτέλη για τη διαλεκτική. Σοφιστικοί Ἔλεγχοι. Αναλύεται η διδασκαλία για τις λογικές απάτες. 2. Περί Ψυχῆς. Το έργο αυτό αποτελεί πραγματεία στην οποία σώμα και ψυχή θεωρούνται με όρους ύλης και μορφής, ως τα δύο συστατικά μέρη μιας συνολικής ουσίας που είναι ο άνθρωπος. 3. Προτρεπτικός. Είναι ένα έργο το οποίο απευθύνεται σε αποδέκτη. Ο Αριστοτέλης συνιστά στον Κύπριο ηγεμόνα Θεμίσωνα τη Φιλοσοφία, η οποία αναμφισβήτητα, θα του ήταν απαραίτητη βοήθεια για να κυβερνήσει δίκαια και συνετά. Σώζονται σε τρία αποσπάσματα. Ο Ανδρόνικος ο Ρόδιος, ενδέκατος κατά την παράδοση διευθυντής της Σχολής μετά τον Αριστοτέλη, στη νέα έκδοση που επιχείρησε, εξοβέλισε το έργο, διότι κατά την κρίση του δεν πληρούσε την απαίτηση για επιστημονικότητα και δεν ταίριαζε στην εικόνα μιας αριστοτελικής φιλοσοφίας ανώτερης από τις άλλες. 4. Περί Φιλοσοφίας. Παρουσιάζεται η κριτική της διδασκαλίας του Πλάτωνος για τις ιδέες –αριθμούς, σε τρία βιβλία. 5. Φυσικά. Είναι μια έρευνα για τις βασικές αρχές της ερ12

μηνείας της φύσης. Ο Ανδρόνικος ο Ρόδιος υπήγαγε στον τίτλο Φυσική ἀκρόασις, τέσσερις πραγματείες: το πρώτο βιβλίο Περί Ἀρχῶν, το δεύτερο Περί τῶν τεσσάρων αἰτιῶν, το τρίτο έως και έκτο βιβλίο, Περί τῆς κινήσεως καί τῆς συνεχείας. 6. Μετά τά φυσικά. Παρουσιάζεται η θεωρία για τις αρχές του όντος, σε 14 βιβλία. Ο Αριστοτέλης ονομάζει το αντικείμενό του «πρώτην φιλοσοφίαν» 7. Περί Οὐρανοῦ. 4 βιβλία. Πρόκειται περί κοσμολογικής πραγματείας με ιδιαίτερη έμφαση στη θεωρία του αιθέρα. Στις τέσσερις απλές ουσίες, φωτιά, αέρα, γη και νερό, προστίθεται και η πέμπτη ουσία, ο αιθέρας, που η φυσική του κίνηση είναι κυκλική. Στο τέλος του τετάρτου βιβλίου αναπτύσσεται η σφαιρικότητα της γης, η οποία είναι ακίνητη στο κέντρο του κόσμου. παρατηρώντας τον αστρικό ουρανό με αλλαγή θέσης από βορρά προς νότο, συμπεραίνεται ότι το μέγεθος της γήινης σφαίρας είναι μέτριο. Το κύρος του Αριστοτέλη στήριξε τόσο αποτελεσματικά το γεωκεντρικό σύστημα με τις πλανητικές σφαίρες, ώστε η πρόοδος του Ἀριστάρχου από τη Σάμο προς τη σωστή αντίληψη έμεινε άκαρπη7. 8. Περί γενέσεως και φθορᾶς. 9. Μετεωρολογικά, 4 βιβλία. 10. Περί τά ζῶα ἱστορίαι, 10 βιβλία. 11. Περί ζῴων μορίων,4 βιβλία. 12. Περί ζῴων γενέσεως, 5 βιβλία. 13. Περί ζῴων κινήσεως. 14. Ἠθικά Νικομάχεια. Πραγματεία για τη φύση της ευδαιμονίας και τον τρόπο πραγμάτωσής της, 10 βιβλία. 15. Ἠθικά Εὐδήμεια, 7 βιβλία. [Στο αριστοτελικό corpus σώζεται και το έργο Ἠθικά Μεγάλα, 2 βιβλία. Παρά τον τίτλο τους, είναι μικρότερο έργο, το οποίο ανήκει στην όψιμη ελληνιστική σχολική παράδοση του Περιπάτου. Αμφισβητείται η γνησιότητά του.] 16. Πολιτικά. Πραγματεία, στην οποία παρουσιάζονται οι θέσεις του Αριστοτέλη για την οικονομική ζωή, την πολιτική σκέψη και την παιδεία, σε 8 βιβλία. 17. Ῥητορική. Θίγεται το ζήτημα της τέχνης του λόγου. Το τρίτο βιβλίο, Περί λέξεως, αρχικά, ήταν χωριστή πραγματεία. 18. Περί Ποιητικῆς. Τίθενται προς διαπραγμάτευση ζητήματα αισθητικής, θεωρία για την Τραγωδία και το Έπος. 19. Ἀθηναίων Πολιτεία. Αναλύεται η πόλη – κράτος της Αθήνας. 20. Διάλογοι. Σώζονται μερικά αποσπάσματα. Σ’ αυτά υπολογίζουμε τους πέντε μικρότερους διαλόγους, Περί Ρητορικῆς ή Γρύλος, Σοφιστής, Περί εὐχῆς, Ἐρωτικός, και Συμπόσιον. Ο Ανδρόνικος ο Ρόδιος, στη δική του νέα έκδοση, εξοβέλισε τους Διαλόγους για τους ίδιους λόγους που εξοβέλισε και τον Προτρεπτικό. Από τα κείμενα αυτά, με σαφή προορισμό τη δημοσίευ7 Albin Lesky, Ἱστορία τῆς Ἀρχαἰας Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας,ἔ.ἀ. σ. 774. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ση, γράφτηκαν, όπως φαίνεται, μόνο οι Διάλογοι και ο ΠροΌλα αυτά, για τον Αριστοτέλη, είναι ξένα, καθώς, ο ίδιος, τρεπτικός. Τα Ἠθικά Νικομάχεια είναι καλύτερα διατυπωμέ- αντιμετωπίζει, ήρεμα, όλες τις αλλαγές, που συντελούνται να και με μεγαλύτερη ομοιογένεια διαρθωμένα από ό,τι τα στο γήινο, αισθητό, κόσμο ως μια καθόλα, εν τάξει, πραγΠολιτικά λόγου χάρη ή τα Μετεωρολογικά ή τα Φυσικά ή ματικότητα. Οι θέσεις των σοφιστών είναι υπερβολές, αλλά ακόμη και τα Μετά τά φυσικά. Οι μελετητές συμπεραίνουν ανήκουν, για τον Αριστοτέλη, πλέον στο παρελθόν8. Ο κόπως τα έργα του Αριστοτέλη αρχικά δεν προορίζονταν για σμος της εμπειρίας, χωρίς να είναι τέλειος, προσφέρει τις δημοσίευση, με τη συνηθισμένη έννοια, αλλά κάτω από την προϋποθέσεις να ζήσει κανείς σε αυτόν με άνεση. Η θεωρία πίεση ορισμένων συνθηκών, οι διάδοχοι τα δημοσίευσαν των Ιδεών μπορεί να λύνει κάποια προβλήματα, δημιουρμε μια μορφή που διατηρούσε το χαρακτήρα σημειώσεων, γεί όμως περισσότερα και σε τελευταία ανάλυση είναι μία υπερβολική υπόθεση. οι οποίες προορίζονταν για εσωτερική χρήση στη Σχολή. Ο Αριστοτέλης είναι ο πρώτος φιλόσοφος, που έλαβε υπ’ Ο Πλάτων δεν μπορούσε να παρακάμψει το ερώτημα όψη του συστηματικά την ιστορία της φιλοσοφίας. Εκλαμ- για την αιτία της καταστροφής της Αθήνας, το 404 / 403 π.Χ. βάνει την προηγούμενη διανόηση ως προβαθμίδα του δι- Απαντά στο ερώτημα αυτό και καταδεικνύει πως στην Δηκού του έργου, καθώς το περιεχόμενο του στοχασμού των μοκρατία που επικρατούσε ως πολίτευμα, μια ανίδεη και προγενεστέρων φιλοσόφων, από το Θαλή και μετά, μπόρεσε ανεύθυνη λαϊκή μάζα αποφάσιζε ό,τι ακριβώς της ταίριαζε ο ίδιος να το επεξεργαστεί, με τρόπο καθαρό και περιεκτι- και την εξυπηρετούσε. Κατευθυνόταν από δημαγωγούς, οι κό, με αποτέλεσμα να αναοποίοι πρότειναν ό,τι αυτή η μάζα άκουε ευχάριστα. Η πτύσσονται εξαντλητικά οι δυνατότητες ερμηνείας, οι αντιπάθεια του Πλάτωνα οποίες ενυπάρχουν σε ένα γι αυτή τη Δημοκρατία είθέμα. ναι ξεκάθαρη και της επιτίΟ Πλάτων καταγόταν θεται, χωρίς έλεος. Επειδή, από παλαιά επιφανή οικοόμως, ο ίδιος είναι πολιτιγένεια της Αθήνας, δεμένη κός, σχεδιάζει μια αντι-πομε την πολιτική. Έζησε την λιτεία με τις μεγαλύτερες αποκορύφωση της πολιτιαπαιτήσεις και τους ανώτερους στόχους, οι οποίκής δύναμης και της πολιοι μπορούσαν να θεωρητιστικής λάμψης της παθούν πραγματοποιήσιμοι. τρίδας του, αλλά και την Ο Αριστοτέλης δεν είολοκληρωτική καταστροναι Αθηναίος. Η εποχή του φή, την εκμηδένιση κάθε Το άγαλμα του Πλάτωνα εμπρός από την Ακαδημία Αθηνών ιστορικής αξίας. Σχημάτισε Πελοποννησιακού Πολέμου έχει περάσει, η ανααρνητική εντύπωση για το έργο που επιτελούσαν οι σοφιστές, οι πνευματικοί άνδρες, νεωμένη Δημοκρατία κατευθύνει το κράτος καλύτερα, παρ’ οι οποίοι προσπάθησαν να δείξουν για ποια κατορθώματα όλες τις δυσκολίες και περιπλοκές. Μεγάλοι δημαγωγοί δεν είναι ικανό το ανθρώπινο λογικό. Εναντίον τους στράφηκε υπάρχουν και ο ίδιος δεν έχει λόγο να ασχοληθεί με τα μεγάο Σωκράτης, ο οποίος, με τις ερωτήσεις του, αποκάλυπτε το λα πολιτικά πάθη, απλώς καταγράφει ποια πολιτεύματα εμεπιφανειακό κύρος, που είχε ο στοχασμός των σοφιστών, φανίζονται στην ιστορία, πώς γεννιούνται και πώς χάνονται. αλλά και η δράση των πολιτικών. Γι αυτή του τη δραστηρι- Δείχνει μια επιλεκτική προτίμηση στη Δημοκρατία, που τη ότητα καταδικάστηκε τελικώς, σε θάνατο. Αυτό το γεγονός διατυπώνει προσεκτικά. Δημιουργεί, και αυτός, με επιμέλεια, ήταν, για τον Πλάτωνα, απόδειξη ότι, στον κόσμο της ιστο- ένα ιδανικό πολίτευμα, αλλά δεν δεσμεύεται. Κρίνει, με λερικής εμπειρίας, η πολιτική δύναμη ενεργεί χωρίς φρόνηση πτομέρεια, την πλατωνική Πολιτεία, ενδιαφέρεται, κατά κύκαι η φιλοσοφική φρόνηση είναι χωρίς δύναμη, αν όλα δεν ριο λόγο, για τα ψυχολογικά λάθη, τους οργανωτικούς «παεπανατοποθετηθούν σε νέες βάσεις. Ο Πλάτων έχει την πε- ραλογισμούς», οι οποίοι παρουσιάζονται στη θεωρία για την ποίθηση ότι μπορεί να αποδείξει ότι, στην περιοχή του συ- κοινότητα των γυναικών, των παιδιών και της περιουσίας. Τα νεχώς μεταβαλλομένου, του αποσπασματικού και του ατε- Πολιτικά του Αριστοτέλη περιέχουν πολλές πληροφορίες για λούς, προτάσσεται ο χώρος των ιδεών, ένας άλλος, δηλαδή, τον ιστορικό και δεν εκφράζεται καμιά θέληση να αντικαταχώρος, όπου τα πάντα είναι πλήρη, τέλεια και οριστικά. Κατ’ σταθεί, με δική του πρωτοβουλία, οποιαδήποτε αποσύνθεεπέκταση, η θεωρία των Ιδεών, δεν είναι μόνο οντολογικό ση με κάτι καινούργιο και από τη βάση του καινοτόμο. και γνωσιοθεωρητικό ζήτημα, αλλά είναι μία προέκταση Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης στηρίζουν τις ελπίδες τους προς το αξιόπιστο και το άφθαρτο, το οποίο καθίσταται και για αλλαγή της πολιτικής νοοτροπίας, στους πολιτικούς. Για στάση ζωής. Αυτό συμβαίνει διότι το ανθρώπινο εἶναι «απειλείται» από το μή εἶναι και ο τρόπος για να κρατηθεί είναι η 8 Βλ. Ν.Ι. Πανταζόπουλου, «Ὁ Ἀριστοτέλης και οι σοφιστές: ὁ πολιτισυγγένεια η οποία αναπτύσσεται με το καθολικό Εἶναι, το κοκοινωνικός στοχασμός στην κλασσική Ἑλλάδα», στο Ἀριστοτελιοποίο με σταθερό τρόπο δεν απειλείται. κά, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1980, σσ.25 – 66. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ 2400 ΧΡΟΝΙΑ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

τον Πλάτωνα ο φιλόσοφος είναι συγχρόνως και ο θεωρητικός και ο άνθρωπος της δράσης, κάτι που προσπάθησε να πραγματοποιήσει ταξιδεύοντας στην Μεγάλη Ελλάδα. Για τον Αριστοτέλη έργο του φιλοσόφου είναι να διαμορφώνει την κρίση των πολιτικών, οι οποίοι έχουν και την ευθύνη για τη δημιουργία των προϋποθέσεων, ώστε να υπάρχει κοινωνική ευημερία9. Ο φιλόσοφος είναι αφοσιωμένος στην έρευνα, τη μελέτη και το στοχασμό. Άλλωστε ο ίδιος, για αρκετά χρόνια, υπήρξε σύμβουλος του Φιλίππου. Τον Πλάτωνα ενδιέφερε πάντα το πρόβλημα του Ἑνός, δηλαδή η ιδέα του Ἀγαθοῦ και του κόσμου των Ιδεών, ακόμη και στις περιπτώσεις που το συζητούμενο πρόβλημα και ο συνομιλητής δεν φτάνουν μέχρι εκεί. Ο Πλάτων χρησιμοποιεί τον όρο ἐποπτεία, λέξη που προέρχεται από τα ελευσίνια μυστήρια, που σήμαινε την άμεση θέα των τελουμένων, η οποία στην πλατωνική φιλοσοφία σημαίνει την άμεση θέα των ιδεών. Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί τον όρο θεωρία η οποία είναι περισσότερο ενεργητική και παραπέμπει στον ορθό λόγο. Ο όρος θέα έχει μυστικιστική χροιά. Πάντως το στοιχείο της υπέρβασης ενυπάρχει και στην έννοια της θεωρίας10. Η αλήθεια, όπως ο Πλάτων την αντιλαμβάνεται, δεν είναι ιδιοκτησία του μοναχικού στοχαστή, αλλά παρεμβάλλεται και φανερώνεται εκεί όπου δυο άνθρωποι μοχθούν από κοινού γι’ αυτή. Αυτό ακριβώς είναι το νόημα του διαλόγου. Στην αποδεικτική φαρέτρα του Πλάτωνα, υπάρχει ο μύθος και η αλληγορία, τα οποία αξιοποιούνται φιλοσοφικά11. Τη θέση του κόσμου των Ιδεών, στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη, καταλαμβάνει το θεῖο, είτε ως ἀκίνητον κινοῦν, το οποίο βρίσκεται πέρα από τον χρόνο και τον χώρο, είτε αυτό το θείο εκφράζεται ως θεία περιοχή, στην ορατή περιοχή του οργανωμένου συνόλου, που είναι ο Κόσμος. Ο Κόσμος αυτός ορίζεται, προς τα κάτω, από τη Σελήνη και, προς τα 9 Βλ. Κυριαζόπουλος Σπ., Πολιτικά αἴτια τῆς ἠθικῆς τοῦ Ἀριστοτέλη, ἔ.ἀ.,σ. 80: Διά νά σωθῇ πάσῃ θυσίᾳ τό ἔννομον κράτος. 10 Pierre Hadot, Τι ειναι η Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία, ἔ.ἀ. σ. 420.σημ. 469. 11 Οι μύθοι στο έργο του Πλάτωνα είναι οι ακόλουθοι: i) Ο μύθος του Ζαλμόξιδος (Χαρμίδης 156) ii) Ο μύθος της δημιουργίας του ανθρώπου (Πρωταγόρας 320 c κ.ε.) iii) Ο μύθος της ψυχής (Φαῖδρος 245 -257) iv) Ο μύθος των τεττίγων (Φαῖδρος 259) v) Ο μύθος του Θεύθ (Φαῖδρος 274) vi) Ο μύθος για την προέλευση του Ἔρωτος (Συμπόσιον 191, 192) vii) Ο μύθος του πάνω και του κάτω κόσμου (Φαίδων 107 κ.ε.) viii) Ο μύθος του Ἠρός (Πολιτεία 614 κ.ε.) ix) Ο μύθος του Ἀτρέως και του Θυέστου (Πολιτικός 268 e) x) Ο μύθος του Κάδμου (Πολιτεία 414 c, Σοφιστής 247 c Νόμοι 663 c) xi) Ο μύθος της Ἀτλαντίδος (Τίμαιος 21 -26, Κριτίας 206 κ.ε. xii) Ο Σικελικός μύθος (Γοργίας 493) Για την λειτουργία του μύθου στην πλατωνική φιλοσοφία βλ. Bouchard V., «Les mythes dans la philosophie de Platon». Etudes de philosophie ancienne et moderne, Paris 1912, σσ. 46 – 58. Brisson L., Platon, Les mots et les mythes, Paris 1982. Droz G., Les mythes platonicιens, Paris 1992. Stewart T.A., Myths of Plato, London 1960, Εισαγωγή, σσ.1-76. Schul Ρ. – M., La fabulation platonicienne, Paris 2η έκδ. 1968.

πάνω, από τον «ἔσχατον οὐρανόν». Αυτό το θεῖο ο Αριστοτέλης το μελετά με σαφήνεια, αλλά όχι εκτεταμένα, διότι αποτελεί ένα μέρος του κόσμου, τον οποίο ο φιλόσοφος ερευνά ως σύνολο. Για τον Αριστοτέλη, η διερεύνηση της αλήθειας συνίσταται στο να αναζητηθεί η εσωτερική δομή και η αιτία, που δημιουργεί τα φαινόμενα. Αυτό σημαίνει πως το περιεχόμενο της γνώσης καθίσταται αυτοσκοπός, αφού ο άνθρωπος «φύσει ὀρέγεται τοῦ εἰδέναι». Ο τρόπος ζωής, ο οποίος τείνει, αποκλειστικά προς τη γνώση, προς την καθαρή θεωρία, χωρίς να τον απασχολεί η πράξη. Ο θεωρητικός, τουτέστιν, βίος καθίσταται ο ανώτερος όλων. Από τη στιγμή κατά την οποία όλα είναι άξια γνώσης και όλα μπορούν να ερευνηθούν, είναι λάθος να τίθενται όρια στην αναζήτηση της γνώσης. Καθώς η έννοια της αλήθειας καθίσταται κατανοητή, ως επιστημονική ερμηνεία της δεδομένης πραγματικότητας, δεν έχει ανάγκη τον διάλογο. Ως απόδειξη αυτής της θέσεως μπορεί να επικαλεσθεί κανείς το γεγονός ότι ο Αριστοτέλης έγραψε μόνο λίγους διαλόγους και περιορίστηκε, κυρίως, σε επιστημονικές έρευνες. Σε αυτούς τους διαλόγους, ο Αριστοτέλης εισήγαγε και τον εαυτό του ως συνομιλητή, κάτι που ο Πλάτων αποφεύγει. Στα υπόλοιπα έργα του αναφέρεται σε πρόσωπα, όπως, λ.χ στον Δημοσθένη, τον Φίλιππο, αλλά και στον Πλάτωνα και στους συμμαθητές του, με τέτοιον τρόπο, ώστε ο αναγνώστης να μην υποψιάζεται πως ο συγγραφέας τους γνώριζε και συνομιλούσε, σχεδόν καθημερινά μαζί τους. Ο Αριστοτέλης δεν τοποθέτησε στην φιλοσοφική του φαρέτρα τον μύθο. Ο Πλάτων δέχεται τον Δημιουργό Θεό, ο οποίος θεάται τα πρότυπα, τις Ιδέες, όταν σχηματοποιεί την άμορφη προτέρα ύλη. Ο Αριστοτέλης απορρίπτει κάτι τέτοιο, καθώς ο δικός του Θεός, παρ’ ό,τι αδιάφορος, είναι η τελική αιτία κάθε κίνησης και μεταβολής, προς την οποία τείνουν όλα. Η διαλεκτική για τον Αριστοτέλη είναι τρόπος συλλογιστικός που οδηγεί σε πιθανότητες. Για τον Πλάτωνα η έννοια έχει σημασία οντολογική καθώς έδωσε υπόσταση σε γενικές έννοιες. Η διαλεκτική του μελετά το ον. Για αυτό, οι μεταγενέστεροι, ειδικεύοντας τον όρο διαλεκτική, ονόμασαν έτσι την πλατωνική μεταφυσική. Ο Πλάτων επηρέασε τον Έγελο, που αναγνωρίζει, όπως και ο δάσκαλος κάποια επιστημονική σπουδαιότητα στην διαλεκτική. Ο Έγελος, με τη σειρά του, επηρέασε τον Καρλ Μαρξ, ο οποίος είδε την πραγματικότητα από τη σκοπιά της εργατικής τάξης, δηλαδή είδε την διαλεκτική ως όργανο μετασχηματισμού της κοινωνικής πραγματικότητας. Ο Αριστοτέλης επηρεάζει τον Καντ. Ο Καντ διακρίνει τη διαλεκτική από την επιστήμη, όπως και ο Αριστοτέλης. Στο έργο του Ραφαήλ η Σχολή των Αθηνών ο Πλάτων δείχνει προς τα πάνω, ο Αριστοτέλης δείχνει τούτον τον κόσμο και είναι σαν να λέει: δάσκαλε σε σέβομαι, αλλά αυτός εδώ ο κόσμος είναι η πραγματικότητα. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Αριστοτέλης, ο Μέγας Σοφός Δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου Υπό κ. Άρη Διαμαντόπουλου, Υπτγου ε.α. – Ψυχολόγου, Δρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών

Πρόλογος

του Β΄, παππού του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο πατέρας του μφότεροι, Μεγάλοι της ανθρωπότητας Έλληνες, ο μεν Αριστοτέλη Νικόμαχος ανήκε στο γένος των Ασκληπιαδών, Αριστοτέλης ως φιλόσοφος πανεπιστήμονας, που όπως και η μητέρα του, η Φαιστιάδα, η οποία καταγόταν ενέπνευσε και εμπνέει τις σύγχρονες επιστήμες, ο δε από την Χαλκίδα. Σύμφωνα με την οικογενειακή παράδοΑλέξανδρος ως στρατηλάτης κοσμοκράτορας, που έμεινε ση των Ασκληπιαδών, ο Αριστοτέλης έπρεπε να ακολουστην παγκόσμια ιστορία ως Μέγας. Αυτό το έτος του 2016 θήσει το ιατρικό επάγγελμα του πατέρα του και δεν αποείναι διεθνώς τιμητικά αφιερωμένο στον Αριστοτέλη, διότι κλείεται να έλαβε από αυτόν τα πρώτα σχετικά μαθήματα συμπληρώνονται 2400 χρόνια από τη γέννησή του. Ο Αρι- περί την ιατρική και τις ανατομίες. στοτέλης, αυτός ο μέγας σοφός της ανθρωπότητας, συνδέΟ Αριστοτέλης είχε αγαπήσει την ιδιαιτέρα του παεται με τον Μέγα Αλέξανδρο, όχι μόνο διότι κατήγετο από τρίδα τα Στάγειρα και διατηρούσε πάντοτε δεσμούς με την Μακεδονία όπως και ο Μέγας Στρατηλάτης, αλλά κυρί- αυτήν. Μάλιστα είχε μεσολαβήσει στον Μέγα Αλέξανδρο ως διότι υπήρξε δάσκαλός του. Αξίζει λοιπόν να τιμηθεί αυ- ο οποίος ανοικοδόμησε τα Στάγειρα, που είχε καταστρέτός ο μεγάλος σοψει ο πατέρας φός και από ημάς του, Φίλιππος ο τους απογόνους Β΄.Ο Αριστοτέλης πρόωρα και του για τις σοφές γνώσεις που σε νεαρή ηλικία μας χάρισε, θέτοορφάνεψε από ντας τις βάσεις σε πατέρα και μηόλες τις σύγχροτέρα, με αποτέλνες επιστήμες. Η σμα την κηδεμονία να αναλάβει ο παρούσα εργασία αναφέρεται φίλος του πατέρα του ονόματι Πρόκυρίως στην περίοδο κατά την ξενος, ο οποίος οποία ο Αριστοήταν εγκατεστητέλης είναι δάμένος στον Αταρνέα, πόλη της σκαλος του έφηβου Αλέξανδρου, Μικρασιατικής Ο Αριστοτέλης διδάσκει τον Αλέξανδρο στη Μίεζα (Jean L. Ferris) ενώ καταβάλλεΑιολίδας, απέναντι από την Λέται προσπάθεια να αποκαλυφθούν τα πιθανά μαθήματα που του δίδασκε, σβο. Επόμενο ήταν να συνδεθεί στενά με την οικογένεια αφού μέχρι σήμερα δεν υπάρχει επαρκής πληροφόρηση του Προξένου, τόσο ώστε να υιοθετήσει τον γιό του Νιγύρω από αυτό το θέμα. κάνορα, να κάνει αυτόν συμμαθητή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μαζί με άλλους ευγενείς νέους της Μακεδονίας, κατά τα χρόνια της διδασκαλίας αυτών από τον ΑριστοΟδοιπορικό Ζωής και Δράσης του τέλη. Παράλληλα, ο Αριστοτέλης φέρεται να είχε αδελφό Αριστοτέλους - Καταγωγή τον Αρίμνηστο και αδελφή την Αριμνήστη. Τέλος, πρέεννήθηκε κατά το έτος 384 π.Χ. στα Στάγειρα της Χαλ- πει να αναφερθεί, ότι και ο Πρόξενος φρόντιζε τον Αρικιδικής, 55 χιλιόμετρα ανατολικά της Θεσσαλονίκης, στοτέλη σαν πραγματικό του παιδί, μεριμνώντας για τη στη σημερινή κωμόπολη Σταυρός, τα οποία Στάγειρα μόρφωσή του, στέλνοντας αυτόν σε ηλικία 17 ετών στην υπήρξαν αποικία των Χαλκιδαίων. Ο πατέρας του Νικόμα- Αθήνα, ώστε να «παιδευθεί» στην από τον Πλάτωνα ιδρυχος ήταν γιατρός του βασιλέως της Μακεδονίας Αμύντα θείσα Ακαδημία.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ 2400 ΧΡΟΝΙΑ

Ο Αριστοτέλης στην Ακαδημία του Πλάτωνος

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ο έτος 367 π.Χ. ο Αριστοτέλης, σε ηλικία 17 ετών, γίνεται μαθητής του Πλάτωνος στην Ακαδημία, στην οποία καλλιεργούντο, εκτός των θεωρητικών επιστημών και η πολιτική επιστήμη με την ελπίδα, εκ μέρους του Πλάτωνος, οι απόφοιτοι αυτής να βελτιώσουν την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα. Εντός της Ακαδημίας οι μαθητές δεν ήταν παθητικοί ακροατές, αλλά συνδημιουργοί της γνώσης, καθόσον ο καθένας από αυτούς είχε την ευκαιρία να αναπτύσσει τις προσωπικές του απόψεις, σύμφωνα με τα ατομικά τους προσόντα. Τέτοιες πρωτοβουλίες ανέπτυσσε και ο Αριστοτέλης με ανεξαρτησία έναντι των αντιλήψεων του δασκάλου του. Η πνευματική δραστηριότητα του Αριστοτέλη εντός της Ακαδημίας άφηνε όλους κατάπληκτους, ακόμη και τον ίδιο τον δάσκαλό του, ένεκα της ευφυΐας του και της φιλοπονίας του. Τόσο, ώστε ο Πλάτων να ονομάσει τον Αριστοτέλη για την ευφυΐα του «νουν» της σχολής και για τη φιλογνωσία του «αναγνώστην». Κατά την διαμονή του στην Αθήνα, ο Αριστοτέλης έρχεται σε επικοινωνία με τη σχολή της ρητορικής του Ισοκράτους, η οποία δρούσε παράλληλα και ανταγωνιστικά προς την Ακαδημία του Πλάτωνος, από πλευράς παιδευτικού λόγου. Ο Ισοκράτης χρησιμοποιούσε τον συνεχή λόγο, ενώ ο Πλάτων τους διαλόγους. Ο μεν λόγος του Ισοκράτη έχει ως σκοπό την πειθώ, ενώ του Πλάτωνος είναι κατάλληλος για την επιστημονική έρευνα. Ο Αριστοτέλης εφεύρε έναν ενδιάμεσο τύπο, ο οποίος αναπτύσσεται στο έργο του «ρητορική» και σύμφωνα με τον οποίον εκτίθενται όλες οι δυνατές λύσεις ενός ζητήματος, αφήνοντας τον ακροατή να επιλέξει την δική του προτίμηση. Επίσης, ο Αριστοτέλης παρακολουθεί και την πνευματική κίνηση των Αθηνών, που συνέβαινε εκτός της Ακαδημίας, γνωρίζοντας έτσι καλά και την τραγωδία εκείνης της εποχής, με προτίμηση εκείνες που είχαν έντονο τραγικό πάθος, προφανώς διότι σε αυτές περιγράφονται γλαφυρά οι χαρακτήρες των προσώπων της τραγωδίας, όπως επιτρέπεται να θεωρηθεί από το αντίστοιχο έργο του «Ποιητική». Τέλος, εντός της Ακαδημίας δόθηκε η ευκαιρία να παρακολουθήσει και να αναπτύξει ποικίλες επιστημονικές έρευνες, αναφερόμενες στην αστρονομία, στα μαθηματικά και στις Φυσικές Επιστή-

Ερείπια της Ακαδημίας Πλάτωνος, πνευματικού κέντρου των Αθηνών στην Αρχαιότητα.

μες. Συγχρόνως, επεδόθη σε οντολογικές, λογικές και ρητορικές μελέτες. Όλες αυτές οι έρευνες και οι μελέτες, όπως και προσωπικές αντιλήψεις του Αριστοτέλη, κατά την διάρκεια της μαθητείας του, ολοκληρώνονται και ωριμάζουν, φέροντας την ανεξάρτητη προσωπική του σφραγίδα, κατά τα χρόνια της δικής του πλέον σχολής, το επονομαζόμενο «Λύκειο».

Ο Αριστοτέλης στην Άσσο και στη Μυτιλήνη

ατά το έτος 348 π.Χ., με τον θάνατο του Πλάτωνος, προκύπτει θέμα διαδοχής του στην διεύθυνση της Ακαδημίας. Οι πλέον διακρινόμενοι μαθητές στην Ακαδημία ήταν ο Αριστοτέλης, ο εκ Χαλκηδόνος Ξενοκράτης και ο Στεύσιππος, ανιψιός από αδελφή του Πλάτωνος, στον οποίον παραδόθηκε η διεύθυνση της σχολής. Βέβαια, επόμενο ήταν να εγερθούν ορισμένα ερωτηματικά γιατί δεν προτιμήθηκε ο Αριστοτέλης. Το πιθανότερο είναι, ότι ήταν δύσκολο να ανατεθεί η διεύθυνση της Ακαδημίας στον Αριστοτέλη, διότι αυτός ήταν μέτοικος και έπρεπε να προτιμηθεί ο γνήσιος Αθηναίος που ήταν ο Στεύσιππος. Δεν αποκλείεται όμως και τα επισυμβάντα γεγονότα το 348 π.Χ. έτος, κατά τα οποία καταστρέφεται από τον βασιλέα Φίλιππο τον Β΄ η Όλυνθος, να κατέστησαν δυσχερή την διαμονή του Αριστοτέλη στην Αθήνα. Επίσης να σημειωθεί, ότι η επάνοδός του στα Στάγειρα ήταν αδύνατη, διότι και αυτά είχαν καταστραφεί από τον βασιλέα Φίλιππο τον Β΄. Ο Αριστοτέλης με τον Ξενοκράτη εγκαταλείπουν την Αθήνα και εγκαθίστανται στην Άσσο, πόλη της Μικρασιατικής ακτής, έναντι της Λέσβου, την διακυβέρνηση της οποίας είχαν οι Πλατωνικοί φιλόσοφοι Έραστος και Κορίσκος. Η διακυβέρνηση της Άσσου ήταν προσφορά του ηγεμόνα Ερμία του Αταρνέα, προς χάριν των πολύτιμων συμβουλών αυτών των φιλοσόφων, να ρυθμίσουν το πολίτευμα των πόλεων που είχε κατακτήσει κατά ήπιον και φιλάνθρωπον τρόπο, σύμφωνα με τις Πλατωνικές διδασκαλίες. Οι ανωτέρω φιλόσοφοι λειτουργούσαν στην Άσσο φιλοσοφική σχολή, ως παράρτημα της Ακαδημίας του Πλάτωνος, της οποίας ο κύκλος των διδασκαλιών διευρύνθηκε με τις διδασκαλίες Αριστοτέλη και Ξενοκράτη. Συγχρόνως, κατά την διαμονή του στην Άσσο συνδέεται με στενή φιλία με τον Ερμία, τον οποίον είχε γνωρίσει ως ακροατή στην Ακαδημία του Πλάτωνος και νυμφεύεται την ανιψιά του Πυθιάδα, από την οποία ο Αριστοτέλης απέκτησε κόρη, την οποία επίσης ονόμασε Πυθιάδα. Με τον θάνατο της πρώτης συζύγου του και ερχόμενος αργότερα ο Αριστοτέλης και πάλι στην Αθήνα, νυμφεύεται την από τα Στάγειρα Ερπυλλίδα, από την οποίαν αποκτά το γιό του Νικόμαχο. Μετά από την τριετή δράση του στην Άσσο, ο Αριστοτέλης προσκαλούμενος από τον μαθητή του Θεόφραστο, εγκαθίσταται στη Μυτιλήνη στην οποία διδάσκει και ερευνά επί τρία χρόνια, συμπληρώνοντας τις βιολογικές του μελέτες στα ψάρια. Γενικά, κατά την εποχή αυτή της δράσης του στην Άσσο και στη Μυτιλήνη, ο Αριστοτέλης ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

εμβαθύνει στις βιολογικές μελέτες του και σχεδιάζει ιδιαίτερα τα συγγράμματά του τα «Περί τα Ζώα Ιστορίας», τα «Περί μορίων των Ζώων» και το «Περί κινήσεως των Ζώων». Συγχρόνως εξακολουθεί κατά την διδασκαλία του να αναπτύσσει τα προβλήματα λογικής, μεταφυσικής, φυσικής και ρητορικής. Στη Μυτιλήνη ο Αριστοτέλης παρέμεινε μέχρι το έτος 342 π.Χ., κατά το οποίον καλείται από τον βασιλέα Φίλιππο τον Β΄ να αναλάβει την διαπαιδαγώγηση του γιού του και διαδόχου του, του δεκατριάχρονου τότε Αλεξάνδρου.

Ο Αριστοτέλης Δάσκαλος του Αλέξανδρου

εν είναι εξακριβωμένοι οι λόγοι για τους οποίους ο Φίλιππος ο Β΄ αποφασίζει να εκλέξει ως δάσκαλο του Αλέξανδρου τον Αριστοτέλη. Προς τούτο εικασίες έχουν διατυπωθεί, όπως αυτή που φέρει ως μεσολαβητή τον Ερμία, ηγεμόνα του Αταρνέα και στενού φίλου του Αριστοτέλη, ο οποίος επίσης ήταν και φιλικά προσκείμενος προς τον Μακεδόνα βασιλέα Φίλιππο τον Β΄. Μία άλλη εκδοχή είναι οι οικογενειακοί δεσμοί του Αριστοτέλη από τα προηγούμενα χρόνια με τη Μακεδονική αυλή. Ακόμη αξιόλογη είναι και η εκδοχή της μεγάλης φήμης που είχε αποκτήσει ο Αριστοτέλης, τόσο από τους διαλόγους στην Ακαδημία του Πλάτωνος, όσο και από τις διδασκαλίες του στην Άσσο και στη Μυτιλήνη. Ο Φίλιππος ο Β΄, ο οποίος ήταν σε θέση να διακρίνει τα ξεχωριστά προσόντα της ευφυΐας και της ορμής του Αλεξάνδρου, ως επίσης και προκειμένου να λάβει ο γιός του και διάδοχός του μία επάξια μόρφωση που αρμόζει σε βασιλιά, επέλεξε τον Αριστοτέλη. Ο Αριστοτέλης αποδέχθηκε αυτό το κάλεσμα και με προθυμία μεγάλη επιδόθηκε στη μόρφωση του Αλέξανδρου. Η εκπαίδευση, μαζί με άλλους ευγενείς νέους, εγένετο σε δύο χώρους, άλλοτε μεν στην Πέλλα και άλλοτε στην κωμόπολη Μίεζα, στο ιερό άλσος των μουσών (κοντά στη σημερινή Νάουσα). Δεν υπάρχουν επαρκείς πληροφορίες για τα μαθήματα που ο Αριστοτέλης δίδαξε το έφηβο Αλέξανδρο. Υπάρχει όμως η συμφωνία των μελετητών του, ότι ο Αριστοτέλης φρόντισε στον διάδοχο του θρόνου να μεταδώσει πανελλήνιο πνεύμα με τα μαθήματά του. Όπως τέτοια μαθήματα ήταν τα ομηρικά έπη, τα οποία ο Αριστοτέλης είχε ειδικά διαμορφώσει για τον Αλέξανδρο και ο οποίος μάλιστα, όπως λέγεται, έφερε μαζί του στο προσκέφαλό του κατά την διάρκεια της εκστρατείας του στην Ασία. Όπως μαζί του επίσης στην εκστρατεία, έφερε και μελετούσε και τους τρεις μεγάλους τραγικούς Ευριπίδη, Αισχύλο και Σοφοκλή. Αυτά τα κείμενα ήταν ευρέως διαδεδομένα εκείνη την εποχή και είχαν προσελκύσει το ενδιαφέρον του Αριστοτέλη από τα χρόνια της φοίτησής του στην Ακαδημία του Πλάτωνος, τόσο πολύ μάλιστα, ώστε αργότερα περί αυτών να συγγράψει το έργο του «Ποιητική». Το ενδιαφέρον του Αριστοτέλη προσέλκυσαν τόσο τα ομηρικά έπη, όσο και οι τραγωδίες, διότι μέσα από το ήθος αυτών περιγράφονται οι χαρακτήρες των προσώπων, ανάλογα με την κοινωνική τους θέση και την ιστορική τους παράδοση. Αυτά τα κείμενα, σχολιαζόμενα κατάλληλα από τον Αριστοτέλη στον ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Ερείπια της Σχολής του Αριστοτέλη στην αρχαία Μίεζα.

νεαρό Αλέξανδρο, ήταν λίαν ωφέλιμα για τον μέλλοντα Μεγάλο Στρατηλάτη. Όσον αφορά για την ιδιαίτερη προτίμηση του Αλέξανδρου στην «Ιλιάδα», μπορεί να αποδοθεί και στην καταγωγή της μητέρας του της Ολυμπιάδας από το γένος του Αχιλλέα, ο οποίος είναι ο κύριος ήρωας του Τρωικού πολέμου και του οποίου ο χαρακτήρας και η συμπεριφορά στις μάχες, εγείρουν τον θαυμασμό ή και τον παραδειγματισμό του Αλέξανδρου, διότι πιθανόν να διαβλέπει και μία ομοιότητα χαρακτήρων με τον Αχιλλέα. Επίσης η εμπειρία του νεαρού ηγεμόνα στην ιατρική κατά τον Πλούταρχο οφείλεται στα διδάγματα που είχε λάβει από τον Αριστοτέλη, ο οποίος, ως γνωστόν πλησίον του πατρός του θα είχε τιμήσει την περί την ιατρική παράδοση των Ασκληπιαδών. Ασφαλώς τα μαθήματα ενός βασιλόπαιδου και διαδόχου του Μακεδονικού θρόνου, δεν περιορίζονται μόνο στα ανωτέρω. Κατ’ αρχάς ο Αριστοτέλης πρέπει να μετέδωσε όλες τις αποκτηθείσες εμπειρίες του, τόσο από τις διδασκαλίες και τις μελέτες του ιδίου κατά την διάρκεια της φοίτησής του στην Ακαδημία του Πλάτωνος, όσο και από τις διδασκαλίες του ιδίου και τις βελτιώσεις των γνώσεών του στη λογική, ρητορική, μεταφυσική και φυσική, κατά την διαμονή στην Άσσο και στη Μυτιλήνη. Επίσης, θεωρείται απίθανο ο Αριστοτέλης να μην ακολούθησε την ολιστική παιδεία (πνεύμα - ψυχή και σώμα) του δασκάλου Πλάτωνος, για τους αξιωματούχους «Φύλακες», τους στρατηγούς των οποίων ο Πλάτων στην «Πολιτεία» του προόριζε για άρχοντες της πόλης και να μην εφάρμοσε αυτήν την αρχή ο Αριστοτέλης στον προοριζόμενο ως βασιλέα όλων των Ελλήνων Αλέξανδρο και στους άλλους ευγενείς νέους (εφαρμόζεται σήμερα στις στρατιωτικές Ακαδημίες). Ο Πλάτων, στην οπλική και στην τακτική των πολέμων στους «Φύλακες», προσέθεσε και ολόκληρο κύκλο ακαδημαϊκών μαθημάτων για τους αξιωματούχους-«Φύλακες». Ήταν φυσικό επόμενο ο Αριστοτέλης να αναλάβει την ακαδημαϊκή μόρφωση του νεαρού Αλέξανδρου και την στρα17

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

2400 ΧΡΟΝΙΑ

τηγική παιδεία, προφανώς κάποιος από τους στρατηγούς ή και ο ίδιος ο Φίλιππος, παίρνοντας τον Αλέξανδρο μαζί του στις μάχες από παιδί, όπως μας επιτρέπουν να συμπεράνουμε η επιτυχής έκβαση της μάχης εναντίον των Μαίδων στη Θράκη, όπου ιδρύει και την Αλεξανδρούπολη, όταν σε ηλικία 16 ετών αναλαμβάνει καθήκοντα αντιβασιλέως, ως επίσης και η ανάθεση από τον πατέρα του της ηγεσίας τμήματος του στρατού του κατά τη μάχη της Χαιρωνείας. Εξ άλλου τον εθισμό των παιδιών των «Φυλάκων» στις συνθήκες των μαχών, ήταν κάτι το οποίο πρέσβευε ο Πλάτων και υποστηρίζει στο έργο του «Πολιτεία». Επομένως θεωρείται πολύ πιθανόν να είχε αποδεχθεί αυτή την αντίληψη και ο Αριστοτέλης, εφόσον είχε αναλάβει την παιδεία του διαδόχου βασιλιά της Μακεδονίας Αλέξανδρου. Όπως επίσης αποδέχθηκε και ο Αριστοτέλης την ολιστική παιδεία ως την πλέον αρμόζουσα στον Αλέξανδρο, διότι όπως διευκρινίζει ο δάσκαλός του Πλάτων στο έργο του «Τίμαιος», οι στρατηγοί - «Φύλακες», πρέπει να είναι ικανοί αφενός να διεξάγουν επιτυχώς τις επιχειρήσεις, αλλά και τις διπλωματικές συμφωνίες με τις άλλες πόλεις. Αυτή η ολιστική παιδεία, την οποία ο Αλέξανδρος λαμβάνει από τον Αριστοτέλη από ηλικίας 13 ετών, επιδρά βελτιωτικά στη φυσική ιδιοφυία, στην τόλμη και ορμή του φυσικού του χαρακτήρα, με συνέπεια, μετά την δολοφονία του πατέρα του Φιλίππου, να είναι πλέον ώριμος στην ηλικία των 20 ετών, για την πλήρη ανάληψη των καθηκόντων του ως βασιλιά της Μακεδονίας. Με ορμή, ταχύτητα και διπλωματία, όπως έκανε και ο πατέρας του ο Φίλιππος ο Β΄, ενώνει όλες τις Ελληνικές πόλεις, πλην Σπάρτης, οι οποίες τον ανακηρύσσουν στρατηγό αυτοκράτορα για την εναντίον των Περσών εκστρατεία. Το ηθικό των ανδρών της στρατιάς του βασιλιά Αλέξανδρου, αν και ήταν ολιγάριθμοι, ήταν μέγιστο, διότι οι στρατιώτες είχαν εμπιστοσύνη στα αξιοθαύμαστα στρατιωτικά προσόντα και στην ιδιοφυία του στρατηγού - αρχηγού τους. Η εκστρατεία άρχισε από την Αμφίπολη και συνοδευόταν από φιλοσόφους, μεταξύ των οποίων και ο ανιψιός του Αριστοτέλη Καλλισθένης, ιστορικούς, γεωγράφους, βοτανολόγους και άλλους ως συμβούλους του βασιλιά Αλέξανδρου. Σε επιστολή του προς τον Δαρείο, βασιλέα των Περσών, ο Αλέξανδρος προβάλει επισήμως ως λόγο της εκστρατείας του εναντίον του, την εκδίκηση την οποίαν έπρεπε να λάβει ως ηγεμών των Ελλήνων για όσα κακά έπραξαν άλλοτε οι Πέρσες στους Έλληνες. Σε όλες τις επί 13 ολόκληρα χρόνια μάχες, ο στρατηλάτης βασιλιάς Αλέξανδρος επέδειξε σταθερά τα ίδια προσόντα της ορμής και της ταχύτητας, σε συνδυασμό με τους ιδιοφυείς ελιγμούς του, μη παραλείποντας ταυτόχρονα προ της μάχης, να χρησιμοποιεί κατάλληλα και το «όπλο» της διπλωματίας. Ο στρατηλάτης Αλέξανδρος καταλαμβάνει και ανακηρύσσεται βασιλιάς όλης της Ασίας, αναγνωρίζεται ως κοσμοκράτορας, ενώ από την ιστορία του προσδίδεται ο τίτλος του Μέγα. Παράλληλα, στις συνειδήσεις των λαών 18

καταγράφεται ως υπεράνθρωπος με θεία καταγωγή, όχι μόνο για τα κατορθώματά του, αλλά και για τον σεβασμό του προς τα ήθη, έθιμα, τη θρησκεία και τον πολιτισμό των λαών που είχε κατακτήσει, πολλοί από τους οποίους τον αισθάνθηκαν ως ελευθερωτή από τον Περσικό ζυγό. Όλα αυτά τα κατορθώματα, αλλά κυρίως η πολιτισμική συμπεριφορά του Μεγάλου Αλεξάνδρου προς τους λαούς της Ασίας που είχε κατακτήσει, μας βεβαιώνουν την επίδραση την οποίαν είχε ασκήσει η παιδεία του Αριστοτέλη. Τόσον ώστε όταν ο βασιλιάς Αλέξανδρος συνάντησε στην Αθήνα τον Διογένη, κλείνει τον μεταξύ τους διάλογο με την ιστορική φράση: «Αν δεν ήμουν Αλέξανδρος θα ήθελα να ήμουν ο Διογένης», δηλαδή φιλόσοφος. Ακόμη, η επίδραση της διδασκαλίας του Αριστοτέλη στον φυσικό χαρακτήρα και στη συμπεριφορά του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν τόσο μεγάλη, ώστε συχνά φέρεται να λέει: «Στον πατέρα μου οφείλω το ζην, αλλά στον δάσκαλό μου το ευ ζην». Ο Αριστοτέλης, προς χάριν του Μεγάλου Αλεξάνδρου φέρεται να έγραψε δύο έργα με τους τίτλους «Περί Βασιλείας» και «Περί Αποικιών», στο μεν πρώτο προφανώς από τις εμπειρίες του δασκάλου του Πλάτωνος περί του «Φιλοσόφου Βασιλιά» στο έργο του «Πολιτεία», στο δε δεύτερο πιθανόν από τις εμπειρίες δημιουργίας αποικιών από τις διάφορες Ελληνικές πόλεις. Κατά την επί 6 χρόνια διαμονή του πλησίον της Μακεδονικής αυλής, ο Αριστοτέλης επισκεπτόταν συχνά την ιδιαίτερη πατρίδα του τα Στάγειρα, ενώ συγχρόνως του δόθηκε η δυνατότητα να μελετήσει τα πολιτικά και τα πολιτειακά θέματα της εποχής του, ώστε αργότερα στο «Λύκειο» να καταστεί δυνατόν να συγγράψει το έργο του «Πολιτικά», στο οποίο εκτίθενται οι απόψεις του για την οργάνωση και τη λειτουργία της δημοκρατίας των αρίστων.

Η Ίδρυση και Λειτουργία του Λυκείου

ε την ανάληψη του Αλέξανδρου πλήρως των καθηκόντων ως βασιλιάς της Μακεδονίας και με την ανακήρυξή του ως αρχηγού και αυτοκράτορος όλων των Ελλήνων εναντίον των Περσών, ο Αριστοτέλης επανέρχεται το έτος 335 π.Χ στην Αθήνα και ιδρύει την δική του σχολή, το επονομαζόμενο «Λύκειο», στον χώρο μεταξύ του Λυκαβητού και Ιλισσού (σήμερα, δίπλα στον χώρο της Λέσχης Ενόπλων Δυνάμεων, είναι ορατά τα ερείπια της σχολής). Εκεί υπήρχε άλσος αφιερωμένο στον θεό Απόλλωνα και στις Μούσες, μάλιστα λέγεται ότι σε αυτό σύχναζε και ο Σωκράτης. Ο Αριστοτέλης ως μέτοικος, δεν είχε το δικαίωμα να προβεί στην αγορά κτημάτων και υποχρεώθηκε να μισθώσει τα οικήματα στα οποία εγκατέστησε τη σχολή του. Οι υπό την καθοδήγηση του Αριστοτέλη φιλοσοφούντες ονομάσθηκαν και «περιπατητικοί», συνεπεία της μορφής των αιθουσών των κτηρίων που διδάσκονταν και όχι συνεπεία των περιπάτων τους. Είναι ευνόητο, ότι οι δαπάνες για την ίδρυση και τη λειτουργία της σχολής, διετέθησαν από τον ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Η Μετάβαση του Αριστοτέλη στην Αιωνιότητα

ο 323 π.Χ. με την είδηση του θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μετά του οποίου ουδέποτε ο Αριστοτέλης διέκοψε τους δεσμούς του, οι οπαδοί του αντιμακεδονικού κόμματος βρήκαν την ευκαιρία να εκδικηθούν τους ενωτικούς Έλληνες στο πρόσωπο του Αριστοτέλη. Το ιερατείο, με εκπρόσωπό του τον Ιεροφάντη της Ελευσίνιας Δήμητρας, ΕυρυμέΑθήνα: Ερείπια του Λυκείου Αριστοτέλη (έναντι Σαρογλείου Μεγάρου - ΛΑΕΔ). δοντα και η σχολή του Ισοκράτη με τον Δημόφιλο, κατηγόρησαν Μέγα Αλέξανδρο. Με την οικονομική αυτή βοήθεια, ο Αρι- τον Αριστοτέλη για ασέβεια, επειδή τίμησε τη μνήμη του Ερστοτέλης οργάνωσε κατά τον τελειότερο τρόπο τη σχο- μία, στενού του φίλου αλλά και φιλομακεδόνα ηγεμόνα του λή του. Κατάρτισε την πρώτη μεγάλη βιβλιοθήκη, η οποία Αταρνέα, αποδίδοντας τιμές που μόνο στους θεούς αρμόζουν. αποτέλεσε το πρότυπο για να δημιουργηθούν αργότερα οι Ο Αριστοτέλης όμως, επειδή κατάλαβε τα πραγματικά κίβιβλιοθήκες της Αλεξανδρείας και της Περγάμου. Προέβη νητρα και τις αληθινές προθέσεις των μηνυτών του, αναχώστην συλλογή χαρτών και αντικειμένων χρήσιμων για την ρησε, πριν από την δίκη του και εγκαταστάθηκε στη Χαλκίδα, διδασκαλία των φυσικών μαθημάτων, ενώ φέρεται ότι και στην κατοικία της μητέρας του, με την σύζυγό του Ερπυλλίδα ο Μέγας Αλέξανδρος, κατά την διάρκεια της εκστρατείας και τα δύο του παιδιά τον Νικόμαχο και την Πυθιάδα, αφού είχε δώσει σχετικές εντολές, ώστε πληροφορίες περί αυτά άφησε διάδοχό του στη σχολή τον μαθητή του Θεόφραστο. τα θέματα να αποστέλλονται στον φιλόσοφο δάσκαλό του Το φθινόπωρο του 322 π.Χ. ο Αριστοτέλης εκοιμήθη μεταβαίΑριστοτέλη. Η σχολή οργανώθηκε και λειτούργησε με κανό- νοντας στην αιωνιότητα, όπως στην αιωνιότητα μετέβη και ο νες κατά το πρότυπο της Ακαδημίας του Πλάτωνος, σύμφω- μαθητής του Μέγας Αλέξανδρος. Η τέφρα του μεταφέρθηκε να με τους οποίους, μεταξύ των άλλων κάθε μαθητής με τη στην ιδιαίτερη πατρίδα του τα Στάγειρα, όπου επάξια ετίμησειρά ανελάμβανε και διηύθυνε τις εργασίες της σχολής επί σαν οι συμπολίτες του τον μεγάλο σοφό της ανθρωπότητας. δέκα ημέρες. Περιελάμβανε διδασκαλία και έρευνα εκτεινόμενη σε όλους τους κλάδους των επιστημών. Επίλογος Οι έρευνες δεν περιορίζονταν μόνο στις φυσικές, αλλά περιελάμβανε πνευματικές επιστήμες, επιλαμβάνετο στην πως αναφέρθηκε τα έργα του Αριστοτέλη καλύπτουν έρευνα μορφών πολιτευμάτων και λοιπών εκδηλώσεων της αν όχι το σύνολο, πάντως ένα ευρύτατο φάσμα των πολιτιστικής ζωής. Συγχρόνως, τα 13 χρόνια λειτουργίας της σύγχρονων επιστημών και των κοινωνικών αξιών. Οι σχολής (335 – 323 π.Χ.), χαρακτηρίζονται και για την πλού- θεωρίες του ενέπνευσαν και θα εξακολουθούν να εμπνέουν σια συγγραφική δραστηριότητα του Αριστοτέλη, του οποί- τους σύγχρονους επιστήμονες, αλλά και τις ανθρώπινες αξίου τα έργα προκαλούν τον παγκόσμιο θαυμασμό, εμπνέο- ες. Μήπως οι ηθικές αξίες και τα περί φιλίας πολύ εκτίθενται στα έργα του «Ηθικά Ευδήμεια» και «Ηθικά Νικομάχεια» ντας τους σύγχρονους επιστήμονες. Από τα συγγράμματά του που διασώθηκαν, μας επιτρέπε- δεν είναι παρόμοιες με αυτές της Χριστιανικής διδασκαλίας ται να συμπεράνουμε και ποια θα ήταν τα μαθήματα όχι μόνο και εν γένει της ηθικής της κοινωνίας σήμερα; Τα «Πολιτιστο «Λύκειο», αλλά και τα αντίστοιχα που κατά κύριο λόγο πε- κά» επίσης του Αριστοτέλη μας επιτρέπουν να τον αναγνωριλαμβάνονταν στην διδασκαλία του παιδός ακόμη Μεγάλου ρίσουμε σήμερα, ως «Πατέρα της Δημοκρατίας», υποστηΑλεξάνδρου. Επί των μαθημάτων αυτών, είναι κατανοητό ότι ρίζοντας όμως την δημοκρατία των αρίστων. οι σκέψεις είχαν ωριμάσει από τα χρόνια ακόμη της φοίτηΤο λογικό σύστημα του Αριστοτέλη, που εκτίθεται στο σής του στην Ακαδημία του Πλάτωνος και στις διδασκαλίες έργο του «Λογική» ή «Αναλυτικά», καθ’ ομολογία του σύγτου στην Άσσο και στη Μυτιλήνη. Τα έργα του αναφέρονται χρονου φιλοσόφου Εμμανουήλ Καντ, θεωρείται τόσο τέλειο σε πολλαπλά είδη επιστημών, όπως φυσική, βιολογία, ζωο- ώστε να μη δύναται να προστεθεί τίποτε άλλο το αξιόλογο σ’ λογία, μεταφυσική, λογική, ηθική, ποίηση και τραγωδίες, θέ- αυτό. Οι τεχνικές που εκτίθενται το έργο του «Ρητορική», σε ατρο, μουσική, ρητορική ψυχολογία, πολιτική κ.λ.π. τα οποία συνδυασμό με το λογικό του σύστημα, μπορούμε να ισχυσυνιστούν το πρώτο ολοκληρωμένο σύστημα στη Φιλοσοφία. ρισθούμε, ότι βρίσκουν σήμερα εφαρμογή στο δικονομικό

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ 2400 ΧΡΟΝΙΑ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

και πολιτικό σύστημα, ιδιαίτερα προς απόδοση της δικαιοσύνης και τη λήψη ορθών αποφάσεων από τις διοικήσεις, όταν καλείται ο κριτής να επιλέξει μία απόφαση στις πολλαπλές προτάσεις. Η «Ποίηση» του Αριστοτέλη και όσα ιδιαίτερα λέγονται για την τραγωδία από αυτόν, δύνανται να θεωρούνται πηγές έμπνευσης για τους συγγραφείς και γενικά όσους άλλους ασχολούνται με το θέατρο. Θέτει επίσης τις βάσεις της σύγχρονης Ψυχολογίας, με όσα εκθέτει «Περί Ψυχής», ιεραρχώντας αυτήν στα επίπεδα: την θρεπτική ή φυτική, την αισθητική, την κινητική και την διανοητική. Ομιλεί για τις κύριες γνωστικές λειτουργίες του ανθρώπου: την αίσθηση, τη φαντασία και τη νόηση. Πλησίον προς τα σημερινά δεδομένα. Τα συγγράμματα γενικά του Αριστοτέλη «Περί Ζώων» εμπνέουν και συμπληρώνουν τις έρευνες του σύγχρονου φυσιοδίφη Κάρολου Δαρβίνου, ώστε να διατυπώσει τη θεωρία του για τη φυσική επιλογή και την εξέλιξη των ειδών, όπως ο ίδιος αναφέρει στο βιβλίο του «Η Καταγωγή των Ειδών». Ο δε Albert Einstein φέρεται να αναγνωρίζει τρεις εποχές στην εξέλιξη της Φυσικής Επιστήμης, αυτή του Αριστοτέλη, του Νεύτωνα και την δική του. Προσωπικά, έχω τη γνώμη, ότι ο Αριστοτέλης εμπνέει και τον ίδιο τον Albert Einstein στην διατύπωση των θεωριών του. Όπως, επί παραδείγματι, η περίφημη εξίσωσή του E=mc2 της θεωρίας του περί της σχετικότητας, ενέργειας και μάζας, δεν είναι τίποτε άλλο από την «δυνάμει» και «ενεργεία» κατάσταση της αυτής ουσίας του Αριστοτέλη. Επίσης οι αναφερόμενες έννοιες στα «Φυσικά - Μετά τα Φυσικά» του Αριστοτέλη περί «νοητού και πεπερασμένου απείρου», όπως και η αρχή των αξιωμάτων έχουν μεταφερθεί στα σύγχρονα Μαθηματικά. Στο δε σύγγραμμά του «Περί Ουρανού» ο Αριστοτέλης περιγράφει ένα σφαιρικό «πεπερασμένο άπειρο» Σύμπαν, όπως αυτό γίνεται σήμερα αποδεκτό. Με μόνη διαφορά, ότι ο Αριστοτέλης θεωρεί το Σύμπαν κινούμενο κυκλικά σε ομόκεντρους κύκλους, ενώ σήμερα θεωρείται διαρκώς διαστελλόμενο, χωρίς να περιστρέφεται. Σημείο ιδιαίτερης σημασίας στη θεωρία Αριστοτέλη, αποτελεί η θέση ότι το εξώτατο στρώμα αυτής της συμπαντικής σφαίρας παρουσιάζεται να αποτελείται από τον άφθαρτο αιθέρα, τον οποίο μπορούμε να συσχετίσουμε σήμερα με την έννοια του πεδίου ή με την επονομαζόμενη σκοτεινή ενέργεια. Ακόμη, στο έργο του «Περί Γενέσεως και Φθοράς» ο Αριστοτέλης αποδίδει τη γένεση και τη φθορά των όντων στην επενέργεια ζευγών αντιτιθεμένων ποιοτήτων, κατά την οποία το φθειρόμενο επιτρέπει τη γένεση του εναντίου του, δηλαδή την ανάπτυξη διαδέχεται η φθορά σε ένα αδιάλειπτο κύκλο. Αριστοτελικές διαπιστώσεις οι οποίες ισχύουν και σήμερα στην Βιολογία ως κύκλος ζωής, αλλά εκφράζουν και τον νόμο του Λαυρεντίου Λαβουαζιέ στη Χημεία, περί διατήρησης της ύλης. Κυρίως όμως, με την δράση των εναντίων, ως διαδεχόμενα μεταξύ τους στον αυτόν οργανισμό, δύναται να ερμηνευθεί 20

η παράδοξη εξίσωση του Erwin Schrodinger, η οποία εξάγει ως αποτέλεσμα την ταυτόχρονη ύπαρξη της ζωής και του θανάτου. Ο κατάλογος έμπνευσης των σύγχρονων θεωρητικών επιστημών συνεχίζεται, ώστε δικαίως ο Αριστοτέλης να θεωρείται ο αθάνατος μέγας σοφός της ανθρωπότητας και δικαίως διαρκώς να εορτάζεται η γέννησή του και μόνον.

Βιβλιογραφία Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν. Τόμος «Αρχαίο Ελληνικό Πνεύμα». Αριστοτέλης. Γενική Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια. Πάπυρος-Λαρούς. Τόμος 2ος. Μέγας Αλέξανδρος. Τόμος 3ος. Αριστοτέλης. Τόμος 3ος. Αχιλλεύς. Τόμος 10ος. Όμηρος. Τόμος 12ος. Τρωϊκός Πόλεμος. Τόμος 12ος. Φίλιππος ο Β΄. Ελεύθερη Εγκυκλοπαίδεια Διαδικτύου «Βικιπαίδεια». Αριστοτέλης. Δήμητρα Σφενδόνη-Μέντζου. Ο Αριστοτέλης σήμερα. Η Ζωή και η Προσωπικότητα του Αριστοτέλη. Εκδόσεις Ζήτη. Θεσσαλονίκη 2010. Ιστοσελίδες defencenet.gr και Arxaios.net. Πλάτων. «Πολιτεία». Μετάφραση-Σχόλια Κ.Δ. Γεωργούλης. Εκδόσεις Σιδέρη. Αθήνα 1963. Άρης Διαμαντόπουλος. «Ο Πλατωνικός Ηγέτης». Εκδόσεις «Δεσμός». Πειραιάς 2012. Πλάτων. «¨Τίμαιος». Παράγραφοι 17-21b. σκοπός ολιστικής παιδείας των φυλάκων. Εκδόσεις Ι. Ζαχαρόπουλος. Αθήνα. Αριστοτέλης. «Πολιτικά». Μετάφραση-Σχόλια Νικόλαος Παρίτσης. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα 1975. Αριστοτέλης. «Ηθικά Ευδήμεια». Μετάφραση-Σχόλια Νικόλαος Κυργιόπουλος. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα 1975. Αριστοτέλης. «Ηθικά Νικομάχεια». Μετάφραση-Σχόλια Ανδρέας Δαλέζιος. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα 1975. Αριστοτέλης. «Φυσικά». Εισαγωγή Η.Π. Νικολούδης. ΜετάφρασηΣχόλια Φιλολογική Ομάδα. Εκδόσεις Κάκτος 1997. Αριστοτέλης. «Φυσικά». Εισαγωγή. Μετάφραση σε απόδοση Κ.Δ. Γεωργούλης. Εκδόσεις Δ. Παπαδήμα. Αθήνα. Αριστοτέλης. «Μετά τα Φυσικά». Μετάφραση σε απόδοση Κ.Δ. Γεωργούλη. Αθήνα 1992. Αριστοτέλης. «Περί Ουρανού». Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Φιλολογική Ομάδα. Εκδόσεις Κάκτος. Αθήνα 1995. Αριστοτέλης. «Περί Γενέσεως και Φθοράς-Περί Κόσμου». Εισαγωγή-ΜετάφρασηΣχόλια Φιλολογική Ομάδα. Εκδόσεις Κάκτος. Αθήνα 1994. Κάρολος Δαρβίνος. Η Καταγωγή των Ειδών. Μετάφραση Ανδρέας Πάγκαλος. Εκδόσεις Γκοβόστη. Αθήνα. Άρης Διαμαντόπουλος. Η Φυσική στη Βιολογία. Το Θαύμα και το Αγαθό της Ζωής. Φυσικοί Νόμοι και η Ζωή. Σελίδες 45-55. Αυτοέκδοση. Ναύπακτος 2008. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Ο φιλόσοφος πίσω από το μύθο: Η επίδραση του Αριστοτέλη στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του Αλεξάνδρου Υπό κας Σύλβιας Κατούντα, Διδάκτορος Γενικής και Συγκριτικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Σορβόννης*

«Οὐδεὶς γὰρ ὃν φοβεῖται φιλεῖ», «Κανένας δεν αγαπάει αυτόν που φοβάται», Αριστοτέλης

ναντώνται… Ο γίγαντας της ελληνικής διανόησης θα διδάξει το μελλοντικό γίγαντα της στρατιωτικής ηγεσίας. Πώς ο νεαρός Αλέξανδρος να μην πετύχει το μέχρι τότε αδιανόητο; Πώς να μη μείνει ολοζώντανος στις συλλογικές μνήμες μέχρι σήμερα, 2400 χρόνια μετά; Πώς να μην γίνει σύμβολο τεραστίων διαστάσεων και αξεπέραστο σημείο αναφοράς όλων των μεγάλων ηγετών της ιστορίας;1 Ο Αριστοτέλης δικαίως θεωρείται ως ο δημιουργός σχεδόν όλων των επιστημών, όπως είναι η φυσική, η μεταφυσική, η ψυχολογία, η λογική, η ρητορική, η ποιητική, η

* Διδάσκει στη βαθμίδα του Λέκτορα στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων «Ελληνικό Πολιτισμό» και «Ελληνική Φιλολογία» και στο Μεταπτυχιακό τμήμα του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου «Ηθική Φιλοσοφία».

1 Για παράδειγμα, από τον Πλούταρχο μαθαίνουμε ότι ο Ιούλιος Καίσαρας, όταν βρέθηκε στην Ισπανία, διαβάζοντας κάτι σχετικό με το Μακεδόνα στρατηλάτη, δάκρυσε επειδή ο ίδιος στην ίδια ηλικία με τον Αλέξανδρο δεν είχε επιτύχει κανένα λαμπρό κατόρθωμα. Βλ. Πλουτάρχου, Καίσαρ, 11.5.

λέξανδρος και Αριστοτέλης… δύο προσωπικότητες συγκλονιστικές, που τίμησαν την Ελλάδα πέρα από τα όρια του χρόνου και του χώρου… Καταρχάς, οι δύο μεγάλες αυτές προσωπικότητες έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: είναι και οι δύο Έλληνες Μακεδόνες. Κατά δεύτερον, οι πορείες τους κάποια στιγμή συ-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

2400 ΧΡΟΝΙΑ

βιολογία. Το έργο του μεγάλου αυτού φιλοσόφου έχει υπολογισθεί ότι ανέρχεται συνολικά σε πάνω από 400 μελέτες, οι περισσότερες από τις οποίες δεν έχουν διασωθεί. Όμως και αυτές που διασώθηκαν στάθηκαν ικανές να θέσουν τα ισχυρότερα οχυρά της Δυτικής σκέψης και διανόησης. Ο Μακεδόνας φιλόσοφος επηρέασε με το έργο του αποφασιστικά το σύγχρονο κόσμο. Επηρέασε όμως καθοριστικά και το μεγαλύτερο στρατιωτικό ηγέτη που πέρασε ποτέ από την ιστορία: τον Αλέξανδρο Γ΄, τον Μακεδόνα. Λίγοι άνθρωποι έχουν καταφέρει να αποκτήσουν μυθικές διαστάσεις όπως ο Αλέξανδρος, που σε λιγότερο από δέκα χρόνια είχε γίνει ο αδιαμφισβήτητος κυρίαρχος σχεδόν όλου του τότε γνωστού κόσμου. Πρόκειται για ένα επίτευγμα ασύλληπτο. Ο Αλέξανδρος πίστεψε στο ακατόρθωτο και το πέτυχε. Και το πέτυχε μάλιστα με έναν πολύ μικρό στρατό, που δε ξεπερνούσε τους 30.000 πεζούς και 5.000 ιππείς, κι ας είχε να αναμετρηθεί με τη συντριπτική υπεροχή της Περσικής αυτοκρατορίας, που έφθασε να ξεπεράσει και τους 500.000 πεζούς στην αποφασιστικής σημασίας μάχη των Γαυγαμήλων.2 Στα είκοσι γίνεται κυρίαρχος του ελληνικού κόσμου, στα είκοσι πέντε του κυρίαρχος της Περσικής Αυτοκρατορίας,3 στα τριάντα είχε καταλύσει σημαντικό μέρος της Ινδίας.4 Λίγο πριν τα τριάντα τρία ήταν νεκρός. Ο Αλέξανδρος πέθανε πιο μικρός απ’ όλους τους μεγάλους στρατηλάτες στην ιστορία. Κι όμως είναι ο πρώτος που ονομάστηκε Μέγας. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του δεν έχασε ποτέ, ούτε μία μάχη.5 Με ιδιοφυείς ιδέες στρατηγικής και καινοτόμες μεθόδους διακυβέρνησης κατέστησε δυνατή την ελληνική κυριαρχία πάνω σε έναν αχανή χώρο που εκτεινόταν από την Ινδία μέχρι την Ευρώπη. Με ένα μόνο νεύμα του, οι σκληροτράχηλοι Μακεδόνες μπορούσαν να τον ακολουθήσουν στις εσχατιές της οικουμένης.6 Ο Αλέξανδρος είναι μια προσωπικότητα, που πέτυχε το πιο δύσκολο, να ενώσει, υπό την ηγεσία του, τους Έλληνες,7 τους οποίους, από τον πελοποννησιακό πόλεμο και μετά, οι αδελφοκτόνες εμπόλεμες συγκρούσεις είχαν διαιρέσει… Πέτυχε όμως και το φαινομενικά ανέφικτο να δημιουργήσει μία κοσμοκρατο2 1.000.000 πεζοί, 40.000 ιππείς και 200 δρεπανηφόρα άρματα σύμφωνα με τον Αρριανό. Ενδεικτικό είναι ότι όταν ο Αλέξανδρος ξεκίνησε την προέλαση, η δεξιά μακεδονική πτέρυγα βρισκόταν απέναντι από το περσικό κέντρο. 3 Την οποία και κατέλυσε μέσα από τρεις μεγάλες μάχες: Μάχη του Γρανικού (334 π.Χ), Μάχη της Ισσού (333 π.Χ), Μάχη στα Γαυγάμηλα (331 π.Χ). 4 Μετά τη σημαντική μάχη στον Υδάσπη ποταμό (326 π.Χ). 5 Γι’ αυτό πέρασε στην ιστορία ως ο Ανίκητος. «Ο με κανέναν άλλον θνητόν όμοιος», είναι η χαρακτηριστική εκτίμηση του Αρριανού, με την οποία και ολοκληρώνει το έργο του Αλεξάνδρου Ανάβασις. 6 Αυτό το κατάφερε γιατί ήρχε πάντα δια του παραδείγματος. Πρώτος έμπαινε στη μάχη, πρώτος ριχνόταν στον κίνδυνο. Με την προσωπική του ανδρεία μπορούσε εύκολα να επιβληθεί στους στρατιώτες του. Μόνο όταν ξεκίνησε να εφαρμόζει φιλοπερσική πολιτική, ξεκινά σταδιακά η διάσπαση. 7 Πλην των Λακαιδεμονίων.

ρία, με την αδιαμφισβήτητη πρωτοκαθεδρία του ελληνικού πολιτισμού και πνεύματος. Το ερώτημα που αναφύεται εδώ είναι ένα: Πώς τα κατάφερε; Ο Αλέξανδρος δεν έμοιαζε με κανέναν άλλον ηγέτη. Ο Αλέξανδρος δεν ήταν θαύμα. Ήταν τελειοποίηση. Και ως προς αυτό έπαιξε καταλυτικό ρόλο ο μέγας διδάσκαλός του. Στην Αρχαία Ελλάδα η υπεροχή όπλων ισοδυναμούσε πάντα με την υπεροχή πνεύματος, νομοτελειακά. Ο Αλέξανδρος δεν είχε σχέση με άλλους κατακτητές. Δεν ήταν ιμπεριαλιστής. Κακώς κάποιοι ιμπεριαλιστές τον θεωρούν ως πρότυπο και πρώτο διδάξαντα. Δεν ήταν αιμοδιψής σφαγέας των λαών. Δεν ήταν ο Κορτές, δεν ήταν ο Αννίβας, δεν ήταν ο Αττίλας… Αν ξεχώρισε από όλους αυτούς, είναι καθαρά επειδή το πνεύμα του είχε σμιλευθεί από το μέγιστο φιλόσοφο της εποχής του, το Σταγειρίτη Αριστοτέλη. Ο αρχαίος βιογράφος του Αλεξάνδρου, ο Πλούταρχος, δεν παραλείπει να τονίσει τη διαφορά του Μακεδόνα στρατηλάτη από άλλους βάρβαρους κατακτητές: «Ο Αλέξανδρος δεν έκανε ληστρική επιδρομή στην Ασία ούτε είχε κατά νου να την ερημώσει και να την καταστρέψει, σα να τη θεωρούσε αντικείμενο διαρπαγής και λαφυραγωγίας, με τον τρόπο δηλαδή που επιτέθηκε αργότερα ο Αννίβας στην Ιταλία ή πρωτύτερα οι Τρήρες στην Ιωνία και οι Σκύθες στη Μηδία».8 Αυτή η διαφορά έγκειται αφενός μεν στα κίνητρα της εκστρατείας, αφετέρου δε στο ότι ο Αλέξανδρος είχε λάβει υψηλού επιπέδου εκπαίδευση από τον Αριστοτέλη. Ο Αλέξανδρος, όταν γνωρίστηκε με τον Αριστοτέλη, ήταν 13 ετών, ήδη ένας σκληραγωγημένος νέος Μακεδόνας, τυπικό προϊόν της κοινωνίας του.9 Ο πατέρας του, επειδή ακριβώς είχε αντιληφθεί, από πολύ νωρίς, τη φύση του γιου του, ότι δηλαδή «δεν υποχωρούσε στη βία αλλά πως η λογική τον οδηγούσε σ’ αυτό που έπρεπε με ευκολία»,10 δεν εμπιστεύτηκε σε οποιονδήποτε την μόρφωση του Αλέξανδρου, αλλά στο γίγαντα της ελληνικής διανόησης.11 Δι8 Πλούταρχος, Περί της Αλεξάνδρου τύχης ή Αρετής, Α, 8, D. 9 Σήμερα μπορεί να προκαλεί έκπληξη πως ένας έφηβος μπορεί να έμαθε τόσα πολλά από το δάσκαλο σε τόσο νεαρή ηλικία. Ωστόσο ήταν Μακεδόνας και οι Μακεδόνες ωρίμαζαν γρηγορότερα από τους σημερινούς εφήβους. Από νεαρή ηλικία μάθαιναν να πολεμούν, να εξοικειώνονται με πολεμικές τακτικές, να θαυμάζουν την ανδρεία και να επιδιώκουν την υπεροχή. Διδάσκονταν Ιλιάδα, έργο που θεωρούσαν ως το κατεξοχήν πολεμικό εγχειρίδιο. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Αλέξανδρος έγινε αντιβασιλέας της Μακεδονίας στα 16 του. Παρά το νεαρό της ηλικίας του κατάφερε να καταπνίξει την εξέγερση ενός Παιονικού φύλου στην κοιλάδα του Άνω Στρυμόνα. Δύο χρόνια αργότερα, στα 18 του, στη μάχη της Χαιρώνειας κατόρθωσε να διασπάσει τον ιερό λόχο των Θηβαίων. Ήταν μάλιστα ο πρώτος στην ιστορία που το έκανε. 10 Πλούταρχος, Αλέξανδρος, 7, 2. 11 Ο Αλέξανδρος είχε βεβαίως κι άλλους παιδαγωγούς και δασκάλους πριν το Σταγειρίτη φιλόσοφο. Πολύ γνωστός παιδαγωγός του ήταν ο Λεωνίδας, συγγενής της Ολυμπιάδος. Ένας άλλος παιδαγωγός του Αλεξάνδρου, ήταν ο Λυσίμαχος ο Ακαρνάνας. Κανένας, όμως, από τους παιδαγωγούς δεν τον επηρέασε τόσο δραστικά όσο ο ΑριστοΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ότι, όπως λέει και ο βιογράφος του Αλέξανδρου, ο Φίλιππος θεωρούσε τη μόρφωση έργο πολύ σημαντικό και σύμφωνα με το Σοφοκλή «έργο για πολλά τιμόνια και χαλινάρια».12 Ο Αριστοτέλης αναλαμβάνει τη Φιλοσοφική διαμόρφωση του 13χρονου Αλέξανδρου και κάνει εξαιρετική δουλειά ως προς αυτό. Τα μαθήματα του Αριστοτέλους προς τον Αλέξανδρο και μια ομάδα νεαρών Μακεδόνων παραδίδονται στο Ιερό των Νυμφών, στην τοποθεσία Μίεζα. Στα τρία χρόνια που διήρκησε η εκπαίδευσή του, ο Αριστοτέλης τον δίδαξε, μεταξύ άλλων, ηθική, ρητορική, λογική, μεταφυσική, γεωγραφία και θεωρία της πολιτικής, μεταδίδοντάς του τις γνώσεις του για τα πολιτεύματα και τις λειτουργίες τους. Αργότερα, ο Αριστοτέλης έγραψε μια πραγματεία για την τέχνη της διακυβέρνησης και την προόριζε για τον Αλέξανδρο. Επίσης τον μύησε στα Ορφικά ζητήματα και τις απόκρυφες διδασκαλίες τις οποίες μόνο ολίγοι και εκλεκτοί είχαν το προνόμιο να παρακολουθήσουν.13 Ο Αριστοτέλης του μίλησε για την κοινωνία των ελευθέρων, θεωρία που θα θυμηθεί ο Αλέξανδρος στις επαφές που θα έχει με τις άλλες ελληνικές πόλεις. Το μάθημα της γεωγραφίας έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της εκστρατείας. Του έδωσε πολύτιμες γνώσεις για τη μορφολογία του εδάφους, που του χρησίμευσαν αργότερα στη διάταξη του στρατεύματός του κατά τον ιδανικότερο τρόπο. Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος θα του εμφυσήσει επίσης το ενδιαφέρον για την Ιατρική. Λέγεται μάλιστα ότι δεν περιορίστηκε στη θεωρία αλλά «βοηθούσε και τους φίλους που αρρώσταιναν και έγραφε κάποιες θεραπείες και δίαιτες».14 Επομένως, οι γνώσεις της ιατρικής που αποκόμισε ο νεαρός Αλέξανδρος από το δάσκαλό του απέβησαν εξαιρετικά χρήσιμες, όπως φάνηκε εξάλλου και από την έγνοια του Αλέξανδρου για την υγεία και υγιεινή του στρατεύματός του στην Ασία. Η επιρροή που του άσκησε ο Αριστοτέλης ήταν τεράστια. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι τον αγαπούσε σαν τον πατέρα του, διότι, όπως συνήθιζε να λέει ο ίδιος ο Αλέξανδρος, στον πατέρα του χρωστούσε το ζην, στον διδάσκαλό του όμως το ευ ζην.15 Ο Αριστοτέλης εξάλλου έφερε τον Αλέξανδρο σε επαφή με όλους τους τιτάνες του ελληνικού πνεύματος, που τόσο πολύ θαύμαζαν όλοι οι συμπατριώτες του, όπως τον Πίνδαρο, τον Αισχύλο, τον Σοφοκλή και τον Ευριπίδη, τα έργα των οποίων δεν αποχωρίστηκε ποτέ, ούτε καν στην εκστρατεία του στην Ασία. Ο Αριστοτέλης, σε αντίθεση με το δάσκαλό του τον Πλάτωνα, πίστευε ότι η ποίηση μπορεί να διαμορφώσει το ήθος και το χαρακτήρα. Επιμελήθηκε μάλιστα ο ίδιος προσωπικά αντίγραφο της Ιλιάδας, το οποίο και δώρισε στο μαθητή του. Λέγεται ότι ο Αλέξανδρος ποτέ δεν το αποχωρίστηκε και ότι είχε πάντοτε την Ιλιάδα μαζί με το σπαθί του κάτω από το μαξιλάρι του.16 Η ομηρική ποίηση ήταν εξάλλου το κατεξοχήν ανά12 13 14 15 16

τέλης. Πλούταρχος, Αλέξανδρος, 7, 2. Στο ίδιο, 7, 4-5. Στο ίδιο, 8, 2. Στο ίδιο, 8, 4. Στο ίδιο, 8, 2-3.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

γνωσμα όλων των Ελλήνων στα σχολεία, επειδή ακριβώς η επαφή τους με τα υψηλά ηρωικά ιδεώδη ποιούσε ήθος και εμφυσούσε την αρετή και την ανδρεία στους μελλοντικούς πολεμιστές, που έμελλε να διακριθούν ως οι καλύτεροι του τότε γνωστού κόσμου. Συνεπώς, μπορούμε ευλόγως να θεωρήσουμε ότι ο Αριστοτέλης επηρέασε τη διαμόρφωση του συστήματος των ηθικών αξιών του Αλέξανδρου. Ο Αριστοτέλης όχι μόνο τον βοήθησε ν’ ανακαλύψει την ελληνική ποίηση και το έργο των τραγικών, αλλά του καλλιέργησε και το ενδιαφέρον για τις φυσικές επιστήμες. Έτσι εξηγείται η έγνοια του Μακεδόνα βασιλιά να πλαισιωθεί από επιστήμονες, όχι μόνο ιστορικούς και φιλοσόφους, αλλά και γεωγράφους, βοτανολόγους, αστρονόμους, φυσικούς, για να ερευνήσουν τον άγνωστο ασιατικό κόσμο και να καταγράψουν τις εμπειρίες τους, κατά την πανελλήνια εκστρατεία στην Ανατολή. Μάλιστα συγκέντρωνε βότανα από την Ασία και τα έστελνε στο δάσκαλό του, ο οποίος, χάρη στην προσφορά του Μέγα Αλέξανδρου, συγκέντρωσε και μελέτησε πλούσιο υλικό βοτάνων. Μαθητεύοντας δίπλα στον Αριστοτέλη, ο Αλέξανδρος έμαθε να εκτιμά και να θαυμάζει τους φιλοσόφους και το έργο τους. Ο θαυμασμός του για το Διογένη είναι γνωστός. Στην ιστορία έχει περάσει, εξάλλου, η περίφημη φράση «εάν δεν ήμουν Αλέξανδρος, θα ήθελα να ήμουν Διογένης».17 Το πόσο σημαντική θέση διακατείχε για αυτόν η φιλοσοφία φαίνεται και από το γεγονός ότι μερίμνησε να πάρει μαζί του στην εκστρατεία και επιφανείς φιλοσόφους, οι οποίοι θα διέδιδαν τον ελληνικό πολιτισμό στους βαρβάρους της Ασίας. Ο Αλέξανδρος δεν αγαπούσε απλώς τη φιλοσοφία. Ήταν και ο ίδιος φιλόσοφος και εδώ φαίνεται ότι η επαφή του με τον Αριστοτέλη ήταν καθοριστικής σημασίας. Ο Αριστοτέλης του εμφύσησε τις αρετές της γενναιότητας, της γενναιοδωρίας, της απλότητας, της αυτοκυριαρχίας, της δικαιοσύνης, της εγκράτειας. Ο Πλούταρχος είναι από τους πρώτους που χαρακτήρισε τον Μακεδόνα βασιλιά φιλόσοφο, εννοώντας ότι είχε μια φύση φιλοσοφική, μια συμπεριφορά που καθοδηγούνταν από το μέτρο και τη λογική. Κατά τον Πλούταρχο μάλιστα, αυτό ήταν και το σημαντικότερο προτέρημα του Αλεξάνδρου, δηλαδή η άξια ενός φιλοσόφου συμπεριφορά του. Από αυτήν εκπηγάζουν, εξάλλου, όλες του οι αρετές όπως η αυτοκυριαρχία, η αντίσταση στις απολαύσεις, αλλά και η φροντίδα του να κάνει τους φίλους του να φυλάγονται από την τρυφηλότητα και την αγάπη για περιττές πολυτέλειες, που κυρίευε πολλούς εξ αυτών. Αλλά και όταν τους επέπληττε για την έλλειψη μέτρου στη συμπεριφορά τους, το έκανε «ήπια και στον τόνο ενός φιλοσόφου»18 για να τους «παρακινεί στην αρετή».19 Επίσης, ενδεικτικό είναι ότι, όπως ένας φιλόσοφος φροντίζει πάντα να φτάσει την αλήθεια, έτσι και ο Αλέξανδρος, παρά τους χρησμούς και τις κολακείες, ποτέ δεν πίστεψε σε παράλογους ισχυρισμούς. Βεβαίως είχε αυτοπεποίθηση 17 Εἰ μὴ Ἀλέξανδρος ἤμην, Διογένης ἂν ἤμην. 18 Πλούταρχος, Αλέξανδρος, 40,2. 19 Στο ίδιο, 41,1.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ 2400 ΧΡΟΝΙΑ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

και πίστευε στην ανωτερότητά του, ποτέ όμως δεν πίστεψε περίφημη αυτοκυριαρχία του. Η Αυτοκυριαρχία δε, στα ότι πατέρας του ήταν άλλος από τον Φίλιππο. Σε αυτό συ- μάτια του Πλούταρχου, είναι ιδιότητα καθαρά φιλοσοφική. νηγορεί και το εξής περιστατικό. Όταν πληγώθηκε σε μια Τη σημασία της αυτοκυριαρχίας, πριν τη μεταλαμπαδεύσει μάχη στις Ινδίες είπε στους φίλους που τον περιτριγύριζαν: στο μαθητή του, ο Σταγειρίτης φιλόσοφος την είχε διδαχθεί από το δάσκαλό του, τον Πλά«Αυτό που κυλάει είναι αίμα και όχι τωνα. Ο Πλάτων στους Νόμους γράιχώρ, αυτό το υγρό που τρέχει στις φλέβες των μακάριων θεών».20 Και φει: «Η πρώτη και μεγαλύτερη νίκη ο Πλούταρχος καταλήγει στο εξής από όλες για κάθε άνθρωπο είναι πολύ σημαντικό συμπέρασμα: «ο εκείνη που μπορεί να πετύχει πάνω Αλέξανδρος δεν ήταν τυφλωμένος στον εαυτό του. Αντίθετα, πολύ χειαπό την υποτιθέμενη θεότητά του ρότερο και ταπεινωτικό είναι να νιαλλά αυτή η πίστη τού χρησίμευε κιέται κανείς από τον ίδιο του τον 21 ως εργαλείο επιβολής». εαυτό. Αυτό δείχνει ότι μέσα στον Αυτή η σοφία, η σωφροσύνη, κάθε άνθρωπο γίνεται ένας πόλεμος ενάντια στον εαυτό του».25 Ο η εγκράτεια, η αγάπη για την αλήθεια, ήταν προφανώς καρπός της ίδιος ο Αριστοτέλης πίστευε ότι πιο διδασκαλίας του Αριστοτέλη. Όμως γενναίος ήταν εκείνος που κυριαρακόμα και το πνεύμα της ανδρείας χεί στα πάθη του από εκείνον που Χρυσό νόμισμα με την προτομή που επέδειξε στις μάχες πρέπει να κυριαρχεί στους εχθρούς του. Η δυτου Μεγάλου Αλεξάνδρου είχε σμιλευθεί από το μέγα φιλόσο- Ο Αριστοτέλης στο έργο του «Περί θαυμασίων ακου- σκολότερη νίκη είναι εκείνη που δίφο. Ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικονει κανείς ενάντια στον ίδιο του τον σμάτων» αναφέρει ότι στην περιοχή του Παγγαίου όρους υπήρχε «χρυσίτις άμμος», καθώς και χρυσομάχεια του έδωσε τον ορισμό του εαυτό.26 Ο Αλέξανδρος και ως προς φόρο χώμα («αχώνευτος γη, η το χρυσίον εκβάλλουανδρειωμένου: «Ανδρείος ο περί την αυτοκυριαρχία αποδείχθηκε σα»), απ’ όπου με τα πλυντήρια («χρυσοπλύσια») άξιος μαθητής του Αριστοτέλη. τον καλόν θάνατον αδεής», δηλαέβγαζαν το χρυσό , με μικρές σχετικά δαπάνες. δή, ανδρείος είναι αυτός που δεν Ο Αλέξανδρος, στην πράξη, δεν φοβάται τον καλό, τον ένδοξο, τον εφήρμοσε τίποτα διαφορετικό από τιμημένο θάνατο.22 Ένδοξος θάνατος, σύμφωνα με τα ηρωι- τα διδάγματα περί αυτοκυριαρχίας που είχε πάρει από τον κά ιδεώδη των Ελλήνων, ήταν ο θάνατος υπέρ της πατρίδος. Αριστοτέλη και γι’ αυτό ξεχώρισε από όλους τους στρατηΚαι ο Αλέξανδρος τη δόξα της πατρίδος του, της Ελλάδας, λάτες της ιστορίας. Ο Πλούταρχος παρατηρεί ως προς την είχε κατά νου όταν έκανε την εκστρατεία στην Ασία, όπου συμπεριφορά του Μακεδόνα βασιλιά, ότι «είχε ασφαλώς πολέμησε με απαράμιλλη ανδρεία καταφρονώντας τον θά- την πεποίθηση πως είναι περισσότερο βασιλικό (μεγαλεινατο. Και όπως ο φιλόσοφος πρώτος δίνει το παράδειγμα ώδες) να νικά τον εαυτό του, παρά να θριαμβεύει πάνω στον με τις πράξεις του στους μαθητές του, έτσι και ο Αλέξαν- εχθρό».27 Ακριβώς ό,τι υποστήριξε ο Αριστοτέλης στα Ηθιδρος πρώτος ριχνόταν στον κίνδυνο, δίνοντας το παράδειγ- κά ΝΙκομάχεια, όπου αναλύει τις μορφές της ηθικής αρετής. μα στους πολεμιστές του, «διαλύοντας το φόβο τους μέσω Η αυτοκυριαρχία του εκδηλώθηκε με πολλούς τρόπους της δικής του αφοβίας», όπως πολύ ωραία είχε πει ο Αρρι- και είχε ως αποτέλεσμα να γίνει αγαπητός τόσο στο στραανός.23 Τίποτα δεν τον πτοούσε προκειμένου να υλοποιή- τό του όσο και στους λαούς που κατέκτησε! Πολλά είναι τα σει το όραμα του. Ο Αλέξανδρος δεν έδινε απλές διαταγές περιστατικά στη ζωή του που συνηγορούν ως προς αυτό. παρακολουθώντας από απόσταση ασφαλείας την έκβαση Ένα πολύ ωραίο παράδειγμα είναι εκείνο με την καταδίωξη της μάχης. Πολεμούσε πρώτος. Το σώμα του ήταν γεμάτο του Βήσσου,28 κατά τη διάρκεια της οποίας, ο Αλέξανδρος πληγές: «Από την κορυφή του κεφαλιού μέχρι τα πόδια είναι όπως και οι ιππείς του βασανίστηκαν από έλλειψη νερού. κομμένο και τσακισμένο από τα χτυπήματα των εχθρών, με Ο μέγας στρατηλάτης και οι Μακεδόνες περιπλανήθηκαν το δόρυ, το ξίφος, με τους μεγάλους λίθους».24 για μέρες στην ασιατική έρημο και βασανίστηκαν από την Απότοκο της διδασκαλίας του Αριστοτέλη ήταν και η 20 Στο ίδιο, 28, 3. 21 Στο ίδιο, 28, 6. 22 Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, Γ’, 1115a. Βεβαίως το συγκεκριμένο έργο το έγραψε μετά την παραμονή του στη Μακεδονία. Ωστόσο, οι ιδέες του περί αρετής και ανδρείας, που αργότερα αποτυπώθηκαν στα έργα του, θα πρέπει να είχαν ήδη αποκρυσταλλωθεί στη συνείδηση του την εποχή εκείνη. 23 Αρριανός, Ανάβασις Αλεξάνδρου, VII, xxviii, 1-3. 24 Πλούταρχος, Περί της Αλεξάνδρου Τύχης ή Αρετής, Β, 9, 341 F.

25 «Τὸ νικᾶν αὐτὸν αὑτὸν πασῶν νικῶν πρώτη τε καὶ ἀρίστη, τὸ δὲ ἡττᾶσθαι αὐτὸν ὑφ᾽ ἑαυτοῦ πάντων αἴσχιστόν τε ἅμα καὶ κάκιστον. Ταῦτα γὰρ ὡς πολέμου ἐν ἑκάστοις ἡμῶν ὄντος πρὸς ἡμᾶς αὐτοὺς σημαίνει», Βλ., Πλάτων, Νόμοι, A, 626e, 2 – 5 26 «Aνδρειότερος εἶναι μοί δοκεῖ ὂ τῶν ἐπιθυμῶν ἢ τῶν πολεμίων κρατῶν καὶ γὰρ χαλεπώτατόν ἐστι τὸ ἑαυτόν νικῆσαι». 27 Πλούταρχος, Αλέξανδρος, 21, 7: «τοῦ νικᾶν τοὺς πολεμίους τὸ κρατεῖν ἑαυτοῦ βασιλικώτερον ἡγούμενος». 28 Σατράπης της Βακτρίας, ο οποίος μετά από τη μάχη στα Γαυγάμηλα, καθαίρεσε το Δαρείο και εν συνεχεία τον σκότωσε. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

υπερβολική ζέστη και την έλλειψη νερού. Ώσπου μια μέρα, κάποιοι Μακεδόνες, άγνωστο πώς, κατάφεραν να προμηθευτούν νερό. Πλησίασαν λοιπόν το μακεδόνα βασιλιά και του προσέφεραν περιχαρείς να πιει, αφού γέμισαν γρήγορα ένα κράνος. Ο Αλέξανδρος λοιπόν το πήρε με λαχτάρα στα χέρια του. Ώσπου ξαφνικά αντιλήφθηκε το εξής: Επικρατούσε στο στράτευμα σιγή, ενώ οι ιππείς του δεν τολμούσαν να τον κοιτάξουν κατάματα αλλά είχαν σκυμμένο το κεφάλι. Με μια μόνο κίνηση έχυσε το νερό κι αρνήθηκε να πιει, επειδή δεν ήθελε να ξεχωρίσει από τους στρατιώτες του. Όταν οι ιππείς «είδαν τη δική του εγκράτεια και το μεγαλείο του, με δυνατές κραυγές του έλεγαν να τους οδηγήσει με θάρρος και μαστίγωναν τα άλογά τους. Γιατί εφόσον έχουν τέτοιο βασιλιά ούτε κουράζονται ούτε διψούν, ούτε θεωρούν τους εαυτούς τους θνητούς».29 Πίσω από αυτή την αυτοκυριαρχία του Αλέξανδρου κρύβονται σίγουρα οι διδαχές του Αριστοτέλη, ο οποίος του είχε μάθει ότι είναι το πιο γενναίο να νικάς τις αδυναμίες σου από τους εχθρούς σου. Επρόκειτο για υψίστης αξίας μάθημα, το οποίο ο νεαρός Μακεδόνας δε θα ξεχάσει ποτέ. Μέσα από αυτή την αυτοκυριαρχία του κυριάρχησε στο στρατό του. Η ίδια εγκράτεια και η αυτοκυριαρχία εκδηλώθηκε και απέναντι στις γυναίκες. Και παρά το γεγονός ότι χαρακτήριζε τις Περσίδες «βάσανο των οφθαλμών»30- τόσο όμορφες ήτανουδέποτε πλησίασε ερωτικά κάποια χωρίς τη θέλησή της. Είναι ωστόσο γνωστό ότι τουλάχιστον από τους ομηρικούς χρόνους και μετά, οι αιχμάλωτες γυναίκες ήταν αδιαπραγμάτευτο λάφυρο του νικητή και βρίσκονταν στην κυριολεξία στο έλεός του. Όμως ο Αλέξανδρος έδειχνε σεβασμό σε ανυπεράσπιστες γυναίκες, κάτι το πρωτοφανές στην παγκόσμια ιστορία! Ο ίδιος σεβασμός εκδηλώθηκε και προς τις αιχμάλωτες γυναίκες της οικογένειας του Δαρείου. Ο Αλέξανδρος όχι μόνο τους παραχωρεί «όλα τα προνόμια που είχαν κάτω από την εξουσία του Δαρείου»31, αλλά και αποφεύγει, παρά την ομορφιά τους, να τις ατιμάσει.32 Γι’ αυτό και η μητέρα του Δαρείου, μόλις πέθανε ο Αλέξανδρος, αυτοκτόνησε. Διότι γνώριζε καλά ποια τύχη την περίμενε υπό άλλον κατακτητή. Για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας συναντάμε το φαινόμενο οι κατακτημένοι λαοί να αγαπούν τον κατακτητή τους. Γι’ αυτό και το 1816 ο Ναπολέων, ενώ ήταν αιχμάλωτος στο νησί της Αγίας Ελένης έγραψε: «Αυτό που αγαπώ στον Μέγα Αλέξανδρο δεν είναι μόνο οι πετυχημένες εκστρατείες του, που δεν μπορεί να τις συλλάβει ανθρώπινος νους, αλλά τα πολιτικά μέσα που χρησιμοποίησε για να κατορθώσει στα τριάντα τρία του χρόνια, να αφήσει μια καλά θεμελιωμένη και λειτουργούσα αυτοκρατορία, στην οποία κατέφερε να τον αγαπήσουν οι νικημένοι λαοί».33 Ο 29 Πλούταρχος, Αλέξανδρος, 42, 9-10. 30 Στο ίδιο, 21, 11: 31 Στο ίδιο, 21, 3. 32 Όρισε μάλιστα ειδική φρουρά για την προστασία των γυναικών, όπως ακριβώς συμβαίνει σε χώρους ιερούς «και όχι σα να ήταν σε εχθρικό στρατόπεδο», Βλ. Στο ίδιο, 21, 5-6. 33 Σημειωτέον ότι ο Ναπολέων δεν κατόρθωσε να θεμελιώσει σωστά την αυτοκρατορία του, ούτε έγινε ποτέ αγαπητός από τους λαούς που υπέταξε. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Ο Αριστοτέλης διδάσκει τον Αλέξανδρο.

Αλέξανδρος ήταν αγαπητός από τους λαούς που κατέκτησε34 ακόμα και από τον περσικό βασιλικό οίκο τον οποίο κατέλυσε. Ενδεικτικά είναι τα λόγια του Δαρείου: «Αν έχει έρθει ο καθορισμένος από τη μοίρα χρόνος να λήξει η κυριαρχία των Περσών, ας μην καθίσει στο θρόνο του Κύρου κανένας άλλος εκτός από τον Αλέξανδρο».35 Αν ο Αλέξανδρος αγαπήθηκε από τους κατακτημένους λαούς, αυτό οφείλεται οπωσδήποτε στο ότι το πνεύμα του και ο ηθικός του χαρακτήρας είχε σφυρηλατηθεί με τις αρχές του μακεδόνα δάσκαλού του. Οι αρετές με τις οποίες είχε γαλουχήσει τον νεαρό Αλέξανδρο, τον έκαναν να ξεχωρίζει. Έτσι, στις κρίσιμες στιγμές, είναι οι αριστοτέλειες αξίες του μέτρου, της εγκράτειας και της ανδρείας, που αναδύθηκαν από το Μέγα στρατηλάτη, ο οποίος ενήργησε πάντα ως Έλλην και αντάξιος μαθητής του Αριστοτέλους. Ως παράδειγμα της λατρείας στο πρόσωπο του μπορούμε να αναφέρουμε και τα ακόλουθα περιστατικά. Όταν, πριν λίγα χρόνια, Άραβες επίσημοι συναντήθηκαν με Έλληνα υπουργό, δήλωσαν: «Ο δεσμός των Ελλήνων και των Αράβων είναι ακατάλυτος, αφού οι Άραβες θεωρούν τους εαυτούς τους απογόνους του Μεγάλου Αλεξάνδρου» 36. Είναι επίσης γνωστό ότι ακόμα και σήμερα οι Καλάς,37 καμαρώνουν πως κατάγονται από τους στρατιώτες του Αλεξάνδρου. Κι ακόμη, κάθε παιδάκι στην Ινδία σήμερα μαθαίνει μέσα από παιδικά τραγούδια για τα ηρωικά κατορθώματα του μακεδόνα στρατηλάτη. Ολόκληρη λογοτεχνική παραγωγή μέχρι και την Αναγέννηση έχει εξάλλου δημιουργηθεί με πρωταγωνιστή τον Μ. Αλέξανδρο. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ίσως το έργο που γράφτηκε προς τιμήν του τον 12ο αι. μ.Χ. από τον μεγάλο Πέρση ποιητή του Μεσαίωνα, Νιζαμί.38 34 Πολλοί εκ των οποίων τον υποδέχτηκαν ως απελευθερωτή. 35 Πλούταρχος, Αλέξανδρος, 30, 13-14. 36 Βλ. Ν. Μάρτη, Η πλαστογράφηση τις ιστορίας της Μακεδονίας, Παιδεία, Θεσσαλονίκη 2007, σ. 62. 37 Φυλή του ορεινού Πακιστάν και μέρους του Αφγανιστάν. Διαφέρει από τις γειτονικές της φυλές, τόσο εθνολογικά, όσο και κοινωνιολογικά. Οι Καλάς εξακολουθούν να είναι πολυθεϊστές, εν μέσω τεραστίου μουσουλμανικού πληθυσμού. 38 Ο Νιζαμί έγραψε ένα μεγαλειώδες έπος 20.000 στίχων, όπου διαφαίνεται ο ειλικρινής θαυμασμός που διακατέχει τον ποιητή για τον Μακεδόνα βασιλιά. Το έργο αυτό έχει ως τίτλο ΕΣΚΕΝΤΑΡ-ΝΑΜΕ. δηλ. το ΕΠΟΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ και γνώρισε τεράστια επιτυχία και πλήθος απομιμήσεων και μεταφράσεων. Εάν ο Αλέξανδρος ήταν ένας μισητός αιμοδιψής κατακτητής, ποιος από τους κατακτη-

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

2400 ΧΡΟΝΙΑ

Προφανώς, όλη αυτή η λατρεία συσχετίζεται με το γεγονός ότι ο Αριστοτέλης διαμόρφωσε έναν μεγάλο φιλόσοφο. Αυτό τουλάχιστον δέχεται απερίφραστα και ο Πλούταρχος, ο οποίος θεωρεί ότι ο Αλέξανδρος «φάνηκε μεγαλύτερος φιλόσοφος ακόμα και από τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα», διότι, «αν οι φιλόσοφοι καυχώνται ότι εξευγενίζουν τα σκληρά και απαίδευτα στοιχεία του ανθρώπινου χαρακτήρα, εφόσον ο Αλέξανδρος κατάφερε να αλλάξει τη θηριώδη φύση πάρα πολλών φυλών, ευλόγως μπορεί να θεωρηθεί φιλόσοφος».39 Το μεγαλύτερο επίτευγμα του Αλεξάνδρου ήταν δηλαδή για τους αρχαίους ότι κατάφερε να εκπολιτίσει ανθρώπους από διαφορετικές φυλές, οι οποίοι είχαν άγρια ήθη και έθιμα βάρβαρα. Όμως, μετά τις επιδράσεις της Ελληνικής παιδείας, η ζωή τους έγινε πολιτισμένη. Έπαψαν να τρώνε τους νεκρούς τους, ή να παντρεύονται τις μανάδες τους ή να σκοτώνουν τους γονείς τους και τους αρρώστους τους, όπως συνέβαινε σε αρκετούς από αυτούς, μέχρι να τους εκπολιτίσει ο Αλέξανδρος.40 Χάρη στον Μακεδόνα ηγέτη άρχισαν σταδιακά να απαλλάσσονται από την άγρια φύση τους, να διαβάζουν Όμηρο, να θαυμάζουν τον Πίνδαρο και να παρακολουθούν στο θέατρο τραγωδίες! Όλα αυτά σίγουρα δε θα τα είχε καταφέρει ο Μακεδόνας ηγεμών, αν δεν είχε μορφωθεί από τον Αριστοτέλη, ώστε να μπορέσει να εκτιμήσει τα ευεργετικά αγαθά της παιδείας. Ο Αριστοτέλης εξήρε τη σημασία της παιδείας στα Πολιτικά του. Είχε τονίσει μάλιστα ότι η τύχη των εθνών εξαρτάται αποκλειστικά από την εκπαίδευση των νέων. Είχε επισημάνει επίσης ότι η αμέλεια της εκπαίδευσης των πολιτών, είναι κάτι το επιβλαβές για την πόλη.41 Διότι το να γίνει μια πόλις σπουδαία δεν είναι έργο της τύχης αλλά της γνώσης και των επιλογών που κάνουν όποιοι αποφασίζουν την πολιτική της πορεία.42 Κατά τον Αριστοτέλη, οι πολίτες γίνονται δηλαδή σπουδαίοι με τη συνέργια της παιδείας.43 Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που ο μακεδόνας ηγέτης, παρακινούμενος από τις θέσεις του Αριστοτέλη, έδωσε μεγάλη έμφαση σε θέματα εκπαίδευσης. Ωστόσο, δε δίστασε να διαφωνήσει με το δάσκαλό του, εφόσον δε θεωρούσε τους Βαρβάρους ως εκ φύσεως δούλους και κατώτερους, όπως υποστήριζε ο Αριστοτέλης, αλλά κατόρθωσε να τους εκπολιτίσει. Έκτοτε οι αξίες του Ελληνισμού θα γίνουν παγκόσμια κληρονομιά. Αντιθέτως, ο Αριστοτέλης πίστευε ότι η φύση των βαρβάρων ήταν ατελής, με συνέπεια να είναι εντελώς ακατάλληλοι μένους λαούς του θα έμπαινε στον κόπο να τον εκθειάσει, τόσους αιώνες μετά το θάνατό του; 39 Πλούταρχος, Περί της Αλεξάνδρου Τύχης ή Αρετής, Α, 5, 329, F 40 Στο ίδιο, Α, 5, 328, C. 41 Αριστοτέλης, Πολιτικά, Η, 1337α: «ὅτι μὲν οὖν τῷ νομοθέτῃ μάλιστα πραγματευτέον περὶ τὴν τῶν νέων παιδείαν, οὐδεὶς ἂν ἀμφισβητήσειε: καὶ γὰρ ἐν ταῖς πόλεσιν οὐ γιγνόμενον τοῦτο βλάπτει τὰς πολιτείας» 42 «Τὸ δὲ σπουδαίαν εἶναι τὴν πόλιν οὐκέτι τύχης ἔργον ἀλλ᾽ ἐπιστήμης καὶ προαιρέσεως», Βλ., Στο ίδιο, Ζ, 1332 a. 43 Στο ίδιο, Ζ, 1332b: «ἔργον ἤδη παιδείας».

για εκπαίδευση. Ως εκ τούτου, διατύπωσε την εξής αρχή: «βαρβάρων δ’ Ἕλληνας ἄρχειν εἰκός, ὡς ταὐτὸ φύσει βάρβαρον καὶ δοῦλον ὄν», δηλαδή είναι φυσικό οι Έλληνες να κυβερνούν τους βαρβάρους, αφού εκ φύσεως είναι το ίδιο πράγμα βάρβαρος και δούλος.44 Ο Αλέξανδρος όμως, ο οποίος οραματιζόταν τη συναδέλφωση όλων των λαών της οικουμένης, πήρε αποστάσεις από αυτή τη θεωρία! Γι’ αυτό προσέφερε σε όσους λαούς κατέκτησε το πολυτιμότερο αγαθό, την ελληνική παιδεία. Ήθελε να τους κάνει ισάξιους των Ελλήνων και όχι να τους αφήσει στα σκοτάδια της αμάθειας, κάτι που θα τους έκανε ασφαλώς ευκόλως χειραγωγήσιμους και εμφανώς υποδεέστερους από τους κατακτητές τους. Για την πνευματική τους ανάταση έχτισε παντού, μέχρι τα πέρατα του κόσμου, ελληνικές πόλεις (όλες φορείς του ελληνικού πολιτισμού), γυμνάσια, θέατρα, βιβλιοθήκες. Καταπολέμησε κατ’ αυτόν τον τρόπο τη βαρβαρότητα, έδωσε ίσες ευκαιρίες σε όλους τους ανθρώπους, εκπαιδεύοντάς τους, αν και ήταν κατακτητής τους… Δεν αντιμετώπισε συνεπώς αλαζονικά, υπεροπτικά τους άλλους λαούς. Και εδώ έγκειται η μεγάλη διαφωνία του με τον Αριστοτέλη. Ο Μέγας Αλέξανδρος δεν ακολούθησε δηλαδή τη συμβουλή του Αριστοτέλους, ο οποίος του είχε υποδείξει «να φέρεται στους Έλληνες ως αρχηγός και στους βάρβαρους ως απόλυτος δεσπότης, και στους πρώτους να δείχνει τέτοια συμπεριφορά σαν να ήταν φίλοι και συγγενείς του, ενώ στους άλλους σα να ήταν ζώα ή φυτά».45 Αυτήν την άποψη δεν τη δέχτηκε. Την πολιτική επιλογή του Μακεδόνα αρχηγού δε μπόρεσαν ποτέ να κατανοήσουν οι συμπατριώτες του, οι οποίοι συμμερίζονταν τις αριστοτελικές θεωρίες περί φυσικής κατωτερότητας των βαρβάρων. Ο Αλέξανδρος όμως υπήρξε καινοτόμος πολιτικός αναμορφωτής και το πνεύμα του ήταν πολύ πρωτοποριακό για να κατανοηθεί την εποχή εκείνη. Εξ αιτίας αυτής της διαφορετικής πολιτικής θεώρησης, κάποιοι ισχυρίστηκαν ότι ο Αριστοτέλης απέτυχε πλήρως ως δάσκαλος, κάτι το οποίο φυσικά δεν ευσταθεί. Κατά πρώτον, διαμόρφωσε έναν ηγέτη, ισάξιο με φιλόσοφο, ο οποίος καθοδηγούνταν από το μέτρο και τη λογική. Κατά δεύτερον, ο Αριστοτέλης πέτυχε πλήρως ως Έλλην δάσκαλος, διότι στην Ελλάδα ο δάσκαλος σού έδειχνε πού να κοιτάξεις χωρίς να σου υπαγορεύει τι να δεις. Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε πλήρης ελευθερία λόγου, σκέψης και έκφρασης. Την αμφισβήτηση δεν τη θεωρούσαν εμπόδιο αλλά προϋπόθεση για την εξέλιξη της επιστήμης. Για παράδειγμα, ο Αναξίμανδρος αμφισβήτησε το δάσκαλό του, τον Θαλή, κι ας ήταν ένας από τους επτά σοφούς. Ακόμα και ο ίδιος ο Αριστοτέλης αμφισβήτησε σχεδόν σε όλα το δάσκαλό του, 44 Αριστοτέλης, Πολιτικά, Α, 1252b. 45 Στο ίδιο, Α, 6, Β. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

τον Πλάτωνα, υιοθετώντας εκ διαμέτρου αντίθετες θεωρίες. Αυτό σημαίνει ότι ο Πλάτων απέτυχε ως δάσκαλος; Το ενάντιο συνέβη. Διαμόρφωσε έναν φιλόσοφο ισάξιου διαμετρήματος, παρά τις αντιθέσεις τους. Ο φιλόσοφος, ο δάσκαλος, ο εκπαιδευτής, στην αρχαία Ελλάδα αυτό που μάθαινε καταρχήν στον εκπαιδευόμενο είναι να κάνει ορθή Ο Μέγας Αλέξανδρος στα Γαυγάμηλα. Τμήμα από μωσαϊκό που βρέθηκε στην Πομπηία. χρήση της λογικής του. (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης) Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχαν θέσφατα. Γι’ αυτό και προχώρησε η επιστήμη. Η Χωρίς μνήμη όμως δεν υπάρχει παρελθόν και σίγουρα δεν επιστήμη στην αρχαία Ελλάδα εξελίχθηκε μέσω της αμφι- υπάρχει μέλλον. Εμείς, οι Νεοέλληνες, καλό είναι να ενθυσβήτησης και της ανατροπής, ένα μοναδικό φαινόμενο για μούμαστε πως, όταν ο Αλέξανδρος δόξασε την Ελλάδα φτάτην εποχή. Οι επιστήμονες αμφισβητούσαν ο ένας το άλλον, νοντας στα πέρατα του κόσμου, πίσω από αυτόν κρυβόπολλές φορές οι μαθητές τους δασκάλους τους. Η αμφι- ταν ένας μεγάλος Μακεδόνας φιλόσοφος. Πίσω από τον σβήτηση είναι η πεμπτουσία της επιστήμης και είναι κοινή μεγαλύτερο στρατηλάτη όλων των εποχών κρύβεται ο μερίζα της ελευθερίας. Γι’ αυτό κι όταν ο Αλέξανδρος βρέθη- γαλύτερος φιλόσοφος όλων και αυτό ήταν που τον έκανε, κε στο δίλλημα πώς να διοικήσει τον αχανή χώρο που είχε εν τέλει, να διακριθεί. Ο Αλέξανδρος είναι ο μεγαλύτερος κατακτήσει, δεν κατέφυγε στη σιγουριά της αυθεντίας του πυλώνας του ελληνισμού. Ίσως όμως να μην ήταν τόσο μεΑριστοτέλη αλλά χρησιμοποίησε το μυαλό του ορθολογι- γάλος, αν δεν είχε το εξαιρετικό προνόμιο να συναντήσει κά, όπως ακριβώς του είχε μάθει να κάνει ο δάσκαλος του, στη νεότητα του, τον Μέγα Αριστοτέλη. προκειμένου να υιοθετήσει τον καταλληλότερο τρόπο διοίκησης. Και ο Αλέξανδρος ακολούθησε τον σωστότερο. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Και γι’ αυτό ακριβώς πολύ επαινέθηκε από τον Πλούταρχο, ο οποίος υποστήριξε ότι αν ενεργούσε όπως του είχε υπο- ΠΗΓΕΣ δείξει ο Αριστοτέλης, θα είχε αποτύχει διότι «τότε θα γέμιζε Αριστοτέλης: Πολιτικά, Ηθικά Νικομάχεια, την ηγεμονία του με αναρίθμητους πολέμους και υπονο- Ρητορική μευτικές στάσεις».46 Επομένως, ο Αριστοτέλης του προσέφερε ένα μάθημα Αρριανός: Αλεξάνδρου Ανάβασις Πλούταρχος: Βίος Αλεξάνδρου, ανεκτίμητης αξίας: να εμπιστεύεται τη λογική του. Το ορ- Περί της Αλεξάνδρου Τύχης ή Αρετής θώς διανοείσθαι είναι δηλαδή η μεγαλύτερη προσφορά του Πλάτων: Νόμοι Αριστοτέλη στον Μέγα Αλέξανδρο. Γι’ αυτό και η ιστορία τον δικαίωσε. Εκπαίδευσε έναν ξεχωριστό άνθρωπο, που Β. ΜΕΛΕΤΕΣ μέχρι τις μέρες μας αποτελεί ανυπέρβλητο πρότυπο ηγεσίM.-C. Amouretti, F. Ruze, Κοινωνία και πόλεμος στην Αρχαία Ελλάδα, Πατάκη, Αθήνα, 2001. ας και αξεπέραστο σημείο αναφοράς. Η ζωή του, το έργο P. Bose, Μέγας Αλέξανδρος, Η Τέχνη της Στρατηγικής, Κριτική, Αθήνα 2004 του και οι μάχες του διδάσκονται μέχρι σήμερα σε όλα τα Γκαφούροφ Β., Αλέξανδρος ο Μακεδών και η Ανατολή, Παπαδήμα, Αθήνα, 1992. πανεπιστήμια και σε όλες τις στρατιωτικές ακαδημίες του J.F.C. Fuller, Η Ιδιοφυής Στρατηγική του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ποιότητα, Αθήνα, 2004. κόσμου. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες μάλιστα, τόσο ο P. Green, Αλέξανδρος ο Μακεδών, Διόπτρα, Αθήνα, 2008. Αριστοτέλης όσο και ο Αλέξανδρος συγκαταλέγονται ανά- Ν. Hammond, Μέγας Αλέξανδρος, Ένας Ιδιοφυής, Παιδεία, Θεσσαλονίκη, 1997 μεσα στις 10 σημαντικότερες προσωπικότητες με παγκό- Φίλλιπος ο Μακεδών, Παιδεία, Θεσσαλονίκη, 1997 Το θαύμα που δημιούργησε η Μακεδονία, Παπαδήμα, Αθήνα,1995 σμια επιρροή. Αυτό δε μπορεί να είναι τυχαίο. Η συμβολή V. D. Hanson, Σφαγή και Πολιτισμός, Κάκτος, Αθήνα, 2002 του μακεδόνα φιλόσοφου στο γίγνεσθαι του Αλέξανδρου Κ. Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη, Από την Αρχαιότητα έως Σήμερα, Αθήνα, 2008 ήταν πολύ πιο καθοριστική απ’ όσο έχει ειπωθεί ή ερευνη- Ν. Μάρτη, Η πλαστογράφηση τις ιστορίας της Μακεδονίας, Παιδεία, Θεσσαλονίκη 2007 C. Mossé, Αλέξανδρος, Το Πεπρωμένο ενός Μύθου, Αθήνα 2000 θεί μέχρι σήμερα… Η λήθη είναι πάντα ο μεγαλύτερος εχθρός της μνήμης. R. Sheppard, Αλέξανδρος, ο Μέγας Στρατηλάτης, Ψυχογιός, Αθήνα, 2009 I. Worthington, Φίλιππος Β’ ο Μακεδών, Πατάκη, Αθήνα, 2011

46 Στο ίδιο. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

>> ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΉ ΕΞΩΤΕΡΙΚΉ ΠΟΛΙΤΙΚΉ:

Παρακαταθήκη και Αμφισβητήσεις της Προεδρίας Ομπάμα Υπό κ. Γεωργίου Ε. Σέκερη, πρέσβεως ε.τ.

ε δεδομένο το συνεχιζόμενο πρωταγωνιστικό ρόλο των Ηνωμένων Πολιτειών στο διεθνές γίγνεσθαι, η προεδρική εκλογή του προσεχούς Νοεμβρίου εστιάζει την παγκόσμια προσοχή στις κατευθύνσεις της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, ειδικότερα δε, στα πεπραγμένα της οκταετίας του κ. Ομπάμα και στις πιθανές επιπτώσεις της αλλαγής προεδρικής σκυτάλης. Οι βασικοί διεθνοπολιτικοί άξονες του για θέματα εθνικής ασφαλείας πτετης διακυβέρνησης Ομπάμα, όπως ο ράρχου Brent Scowcroft.1 ίδιος ο Αμερικανός πρόεδρος τους παΚαι όντως, συγκρινόμενη με την ρουσίασε σε δημοσιογραφική του συ- προεδρία του Τζορτζ Μπους του νενέντευξη του Απριλίου 2016, συνίστα- οτέρου και ιδίως με την πρώτη, επεμνται κατά κύριο λόγο: στην απόρριψη βατικότερη, τετραετία του, η οκταετία του απομονωτισμού, ως «ανέφικτου» του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα χασε έναν «συρρικνούμενο κόσμο»· στην ρακτηρίζεται από σαφώς μεγαλύτε«ενίσχυση των πολυμερών οργανι- ρη συγκράτηση ως προς την ανάληψη σμών και των διεθνών κανόνων»· στη στρατιωτικής δράσης, καθώς και από ρεαλιστική εκτίμηση των δυνατοτή- την επιδίωξη πολυμερών συμπράξεων των και ορίων της αμερικανικής ισχύος και διεθνούς νομιμοποίησης προκειμέ– προς αποφυγή της «υπερέκτασης», νου η Ουάσιγκτον να χρησιμοποιήσει στην οποία «υπέκυψαν σχεδόν όλες στρατιωτική βία. Από την άλλη όμως, οι παγκόσμιες δυνάμεις»· και, συνακό- παρά τις έντονες προγενέστερες αντιρλουθα, στην προσφυγή σε στρατιωτικά ρήσεις του για ορισμένες από τις επιλομέσα μόνον όταν το αμερικανικό εθνι- γές του προκατόχου του – ειδικότερα κό διακύβευμα το επιβάλλει - με τον κ. στον ευρύτερο μεσανατολικό χώρο -, Ομπάμα να τονίζει ότι «δεν είναι έξυ- ως πρόεδρος ο κ. Ομπάμα διαχειρίπνο, και ούτε εφικτό, κάθε φορά που σθηκε τα ανοικτά μέτωπα που κληροπροκύπτει πρόβλημα να στέλνουμε νόμησε χωρίς εμφανείς ιδεολογικές τον στρατό μας να το επιλύσει. Από προκαταλήψεις. Χαρακτηριστικά μάτην ίδια δε αυτή συνέντευξη προκύ- λιστα, διατήρησε πέραν της διετίας ως πτει ότι, σε αντίθεση με τους θιασώτες Υπουργό Αμύνης τον κατά τη δεύτερη ενός, με ευρωπαϊκούς όρους, αριστε- τετραετία Μπους κατέχοντα το κρίσιμο ρίζοντος επεμβατικού ιδεολογήματος αυτό υπουργικό χαρτοφυλάκιο Ρεπου– liberal interventionists τους αποκαλεί μπλικανό Ρόμπερτ Γκέιτς, διασφαλίζοο ερωτών δημοσιογράφος - στις τάξεις ντας έτσι σε ικανό βαθμό τη συνέχεια του ίδιου του Δημοκρατικού Κόμματός της αμερικανικής πολιτικής.2 του, ο πρόεδρος Ομπάμα είναι θαυμαΗ γεωπολιτική δε αυτή περίσκεψη στής του γεωπολιτικού ρεαλισμού του του προέδρου διαμόρφωσε φυσικώ Ρεπουμπλικανού προέδρου Μπους τω λόγω και τους όρους αντιμετώπιτου πρεσβυτέρου και του συμβούλου σης των μεγάλων επί μέρους ζητημά-

των της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής: των ευρωατλαντικών δεσμών· των σχέσεων των ΗΠΑ με τις μεγάλες περιφερειακές δυνάμεις Ρωσία και Κίνα· και των εξελίξεων στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, σε συνάρτηση και με την έξαρση της ισλαμικής τρομοκρατίας. *** Στον ευρωατλαντικό χώρο, η Ουάσιγκτον συνέχισε και επί Ομπάμα την παραδοσιακή συνεργασία της με τους Ευρωπαίους συμμάχους, τόσο σε διμερές επίπεδο, όσο και στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Με τον Αμερικανό, όμως, Πρόεδρο να εμφανίζεται σαφώς διστακτικότερος από τους προκατόχους του – αν και διακηρυκτικά πάντοτε θετικός – έναντι της περαιτέρω διεύρυνσης της Ατλαντικής Συμμαχίας· αλλά και να επιζητεί την ουσιαστικότερη, οικονομική και στρατιωτική ιδίως, συμμετοχή των Ευρωπαίων στα κοινά βάρη.3 Αξίζει δε να σημειωθεί ότι η Ουάσιγκτον, όχι μόνο έχει από καιρό παύσει να ανησυχεί για το - εκ των πραγμάτων αποκλειόμενο πλέον - ενδεχόμενο της ανάδυσης μιας ανταγωνιστικής των ΗΠΑ ευρωπαϊκής υπερδύναμης, αλλά αντιθέτως ενθαρρύνει παντοιοτρόπως το ευρωπαϊκό ενοποιητικό εγχείρημα· όπως όλα δείχνουν, προσβλέποντας ιδίως υπό το φως των ρωσικών διχαστικών στοχεύσεων και των επιπτώσεων των ποικίλλων μεσανατολικών κρίσεων - στη σταθεροποίηση του ευρωπαϊκού πυλώνα της Ατλαντικής Συμμαχίας και στη μεγιστοποίηση της παντοειδούς ευρωπαϊκής συμβολής στην προαγωγή των κοινών ευρωατλαντικών συμφερόντων. Όπως προΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

29 κύπτει και από την απερίφραστη – και στα όρια, ομολογουμένως, της διπλωματικής δεοντολογίας – δημόσια, ηχηρή παρέμβαση του προέδρου Ομπάμα κατά της εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση στις παραμονές του βρετανικού δημοψηφίσματος της 23ης Ιουνίου.4 Ενώ στο ίδιο αυτό πνεύμα η Ουάσιγκτον προωθεί κατά την τελευταία τριετία και τη Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP) - η γεωπολιτική σημασία της οποίας τυγχάνει τουλάχιστον εξ ίσου σημαντική με τη στενότερα οικονομική.5 Γεωπολιτικός ρεαλισμός χαρακτηρίζει γενικώς και τη ρωσική πολιτική της προεδρίας Ομπάμα. Μολονότι δε οι ελπίδες που είχαν επενδύσει ο Αμερικανός Πρόεδρος και η τότε υπουργός επί των εξωτερικών Χίλαρι Κλίντον στην περίφημη «επανεκκίνηση» των αμερικανο-ρωσικών σχέσεων βυθίσθηκαν στη δίνη του Ουκρανικού - για την όξυνση, άλλωστε, του οποίου ευθύνονται και ορισμένοι αδέξιοι αρχικοί χειρισμοί της αμερικανικής πλευράς - η Ουάσιγκτον συνέχισε να ασκεί έναντι της Μόσχας μια στρατηγική συνδυάζουσα την αποτροπή με την επιδίωξη συνεννόησης ή και συνεργασίας όπου διαπιστώνεται σύγκλιση εκατέρωθεν συμφερόντων. Και συνακόλουθα, ενώ εμμένει στην επιβολή οικονομικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας και μεριμνά για την αποτρεπτική ενίσχυση της νατοϊκής στρατιωτικής παρουσίας στις ανατολικές παρυφές της Συμμαχίας προκειμένου να πειθαναγκασθεί η ρωσική ηγεσία να εγκαταλείψει τις αποσταθεροποιητικές επιδιώξεις της στον πρώην σοβιετικό και ειδικότερα στον ανατολικοευρωπαϊκό χώρο,6 αναζητεί συγχρόνως σημεία σύγκλισης με το Κρεμλίνο για τη μεθόδευση διεθνών κρίσεων και όλως ιδιαίτερα της ουκρανικής και της συριακής. Με το αδιαμφισβήτητο προβάδισμα ισχύος των Ηνωμένων Πολιτειών να καθιστά την εκδήλωση ενός νέου Ψυχρού Πολέμου, και πολύ περισσότερο μια θερμή αμεΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ρικανο-ρωσική αναμέτρηση, άκρως απίθανα ενδεχόμενα. 7 Ο συνδυασμός αυτός της αποτροπής των επεκτατικών βλέψεων της άλλης πλευράς και της εξασφάλισης της σύμπραξής της προς εξυπηρέτηση αμοιβαίων συμφερόντων υιοθετήθηκε από τον Πρόεδρο Ομπάμα και έναντι της άλλης μεγάλης περιφερειακής δύναμης που είναι η Κίνα. 8 Και ναι μεν η αμφίδρομη αυτή στρατηγική είχε ακολουθηθεί σε γενικές γραμμές και επί προεδρίας Μπους, πλην όμως, λόγω της αλματώδους αύξησης της κινεζικής οικονομικής και στρατιωτικής ισχύος και των πυκνούμενων εκδηλώσεων περιφερειακού ηγεμονισμού του Πεκίνου, ο σημερινός πρόεδρος την ανέδειξε σε βασικό άξονα της διεθνούς πολιτικής του. Αντιμετωπίζοντας ουσιαστικά την Κίνα ως τη μείζονα πρόκληση και εν δυνάμει απειλή· 9 και μάλιστα δρομολογώντας μια αναδιάταξη των αμερικανικών στρατηγικών προτεραιοτήτων μέσω της περιώνυμης «στροφής προς Ασία» [Pivot to Asia]. Έμπρακτες μέχρι στιγμής εκδηλώσεις της οποίας είναι: η ενίσχυση της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στον Ειρηνικό· η σύσφιγξη των συμμαχικών δεσμών των ΗΠΑ με την Ιαπωνία και τη Ν. Κορέα· η προσέγγιση της Ουάσιγκτον με κράτη ανήσυχα για τις κινεζικές βλέψεις, όπως, κατ’ εξοχήν, η Ινδία, αλλά και η Ινδονησία, η Βιρμανία, και το – υπό κομμουνιστικό πάντοτε καθεστώς, πρώην εχθρικό – Βιετνάμ·

και η προώθηση, μέσω της Εταιρικής Σχέσης Ειρηνικού [Trans-Pacific Partnership] της εμπορικής συνεργασίας των χωρών του Ειρηνικού ως αντισταθμίσματος στη διαγραφόμενη προσπάθεια του Πεκίνου να διαμορφώσει μια νέα τάξη πραγμάτων στην περιοχή συνεπαγόμενη την ελαχιστοποίηση της εκεί αμερικανικής επιρροής. 10 Ωστόσο, παρά τη στροφή αυτή προς Ασία, οι διεργασίες στην ευρύτερη Μέση Ανατολή διατηρούν υψηλή θέση στην κλίμακα των αμερικανικών στρατηγικών προτεραιοτήτων. Διότι, μολονότι η χάρις στη νέα τεχνολογία αιχμής αύξηση της εντόπιας αμερικανικής παραγωγής φυσικού αερίου και πετρελαίου τείνει να απεξαρτήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες από τους μεσανατολικούς υδρογονάνθρακες, ο εκτροχιασμός της Αραβικής Άνοιξης και οι γεωπολιτικές αναταράξεις από τη Λιβύη και την Αίγυπτο έως τη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν εκθέτουν σε πολλαπλούς κινδύνους τους Ευρωπαίους συμμάχους και εταίρους των ΗΠΑ - μεταξύ άλλων τροφοδοτώντας ανεξέλεγκτες μεταναστευτικές ροές προς τον ευρωπαϊκό χώρο και διευκολύνοντας τις εκεί τρομοκρατικές δραστηριότητες του Ισλαμικού Κράτους και άλλων ακραίων ισλαμιστών. Και συγχρόνως: περιπλέκουν την ασφάλεια του Ισραήλ – βασική μέριμνα της Ουάσιγκτον· 11 ευνοούν τη ρωσική διείσδυση στον μεσανατολικό χώρο· και, γενικότερα, πλήττουν την εικόνα της αμερικανικής υπερδύναμης. Και συνακόλουθα, παρά τις αρχικές προθέσεις και προσπάθειές του να περιορίσει σταδιακώς την αμερικανική στρατιωτική παρουσία στον αρα-

Ελεύθερον διατελεί και βέλτιστα πολιτευόμενον και δυνάμενον άρχειν πάντων, μιας τυγχάνον πολιτείας. Μτφρ: [το Ελληνικό γένος] ζει ελεύθερα και διοικείται άριστα και θα μπορούσε να κυριαρχήσει, αν ήταν πολιτικά ενωμένο

Αριστοτέλης (384-322 π.Χ., Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος)

30 βο-μουσουλμανικό κόσμο, ο Αμερικανός Πρόεδρος αναγκάσθηκε υπό την πίεση των πραγμάτων, όχι μόνο να τη διατηρήσει, αλλά κατά περίπτωση και να την εντατικοποιήσει και επαυξήσει – επί παραδείγματι, στο Αφγανιστάν κατά των Ταλιμπάν και στο Ιράκ κατά του Ισλαμικού Κράτους. Με τους οπαδούς όμως της παρεμβατικής σχολής στους αμερικανικούς πολιτικούς και ακαδημαϊκούς κύκλους να του προσάπτουν χλιαρότητα και απροθυμία αποφασιστικής χρήσης της αμερικανικής στρατιωτικής ισχύος· στη περίπτωση δε της Συρίας και κακοποίηση του αμερικανικού γοήτρου και αξιοπιστίας. 12 Ειδικότερα δε σε ό,τι αφορά στην ισλαμογενή τρομοκρατία, ο Αμερικανός πρόεδρος, ενώ έχει επανειλημμένως διευκρινίσει ότι δεν την θεωρεί «υπαρξιακή απειλή κατά των Ηνωμένων Πολιτειών ή της παγκόσμιας τάξης», στην πιο πρόσφατη ετήσια προεδρική «Έκθεση επί της κατάστασης της Ένωσης» προς το Κογκρέσο χαρακτήρισε την καταπολέμησή της – και ειδικότερα την εξόντωση της αλ-Κάιντα και του Ισλαμικού Κράτους – «υπ’ αριθ. 1» αμερικανική εθνική προτεραιότητα, και υπενθύμισε τα ληφθέντα επί προεδρίας του σχετικά μέτρα, μεταξύ των οποίων η θανάτωση του Μπιν Λάντεν και η ευρεία χρησιμοποίηση αεροπορικών επιδρομών. 13 Ωστόσο, με προφανή την πρόθεση να αναδείξει την ανάγκη μιας ψύχραιμης αντιμετώπισης της τρομοκρατίας, στους επικριτές της απόφασής του να παρακολουθήσει τον περασμένο Μάρτιο προγραμματισμένη αθλητική εκδήλωση στην Κούβα αμέσως μετά την τρομοκρατική επίθεση του Ισλαμικού Κράτους στις Βρυξέλλες αντέτεινε ότι «πρωταρχική» επιδίωξη των τρομοκρατών είναι «να φοβίσουν τις κοινωνίες μας, να εξαρθρώσουν τις κοινωνίες μας». 14 Κατά τα λοιπά, ο πρόεδρος Ομπάμα συνέχισε τις κατ’ ουσίαν διαχρονικές

προσπάθειες της Ουάσιγκτον στον τομέα των πυρηνικών εξοπλισμών - το μεν, προς επίτευξη μιας συμφωνίας την άλλη πυρηνική υπερδύναμη που είναι η Ρωσία για τον αμοιβαίο περιορισμό των πυρηνικών οπλοστασίων τους, το δε, προς αποτροπή της αποσταθεροποιητικής διασποράς των πυρηνικών όπλων. Και το μεν πρώτο σκέλος της διττής αυτής στόχευσής του προσέκρουσε στην απροθυμία του Ρώσου ομολόγου του να ανταποκριθεί - με τον κ. Πούτιν αρνούμενο ακόμη και να συμμετάσχει στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής Πυρηνικής Ασφάλειας της Ουάσιγκτον. 15 Ενώ ο απολογισμός σε ό,τι αφορά στη μη διασπορά των πυρηνικών όπλων αποδεικνύεται μέχρι στιγμής μικτός. Καθώς, από τη μια το βορειοκορεατικό καθεστώς συνεχίζει ακάθεκτο τις ανεύθυνες πυρηνικές του δραστηριότητες, από την άλλη όμως η Τεχεράνη συγκατατέθηκε - έναντι οικονομικών ανταλλαγμάτων, και ελπίζοντας ασφαλώς να αποκομίσει συν τω χρόνω και γεωπολιτικά οφέλη - στην εγκατάλειψη των πυρηνικών της φιλοδοξιών· τουλάχιστον επί του παρόντος. 16 Ιδιαίτερο, τέλος, ζήλο ο Αμερικανός Πρόεδρος επέδειξε καθ’ όλη τη θητεία του για την προστασία του περιβάλλοντος· αναλαμβάνοντας επανειλημμένως και σχετικές διεθνείς πρωτοβουλίες – με περιορισμένα μεν, πλην όχι αμελητέα, αποτελέσματα. 17 *** προσοχή, όμως, όχι μόνο στις ΗΠΑ, αλλά και ανά την υφήλιο, είναι πρωτίστως στραμμένη αυτή τη στιγμή προς τις δημόσιες τοποθετήσεις επί της εξωτερικής πολιτικής των κύριων διεκδικητών του προεδρικού χρίσματος των δύο μεγάλων αμερικανικών κομμάτων - σε μια εύλογη προσπάθεια προεικασίας των διεθνοπολιτικών προσανατολισμών της

επόμενης προεδρίας της υπερδύναμης. Με τις σχετικές δηλώσεις του κ. Ντόναλντ Τραμπ κατά τη σύνταξη του παρόντος κειμένου, οιονεί βέβαιου υποψηφίου για το προεδρικό χρίσμα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος - να προκαλούν τις μεγαλύτερες αντιδράσεις και προβληματισμούς. Καθώς - σε αντίθεση σημειωτέον με τις απόψεις ακόμη και πολλών ηγετικών στελεχών του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος - εμφανίζουν σαφείς τάσεις απομονωτισμού· και συγχρόνως ροπή προς μονομερή χρήση της στρατιωτικής βίας. Βέβαια, ο λαϊκισμός αυτός δεν είναι πρωτοφανής στην αμερικανική πολιτική ιστορία. Συναντάται δε κυρίως σε περιόδους - όπως ακριβώς η παρούσα - κατά τις οποίες, εν απουσία υπαρξιακής απειλής, οι Αμερικανοί είχαν την αίσθηση της ασφάλειας· επί παραδείγματι, πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και κατά την πρώτη, τουλάχιστον, φάση του Μεσοπολέμου. Ενώ, αντιθέτως, διαρκούντος του Ψυχρού Πολέμου, ενώπιον του κινδύνου ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος οι προβεβλημένοι πολιτικοί ηγέτες και των δύο μεγάλων αμερικανικών κομμάτων επέδειξαν κατά κανόνα διεθνοπολιτική συγκράτηση και ρεαλισμό. 18 Τούτου λεχθέντος, αρκετοί σοβαροί παρατηρητές εκτιμούν, ότι, σε περίπτωση εκλογικής επικράτησής του, ο κ. Τραμπ, υπό την πίεση της κυβερνητικής γραφειοκρατίας, του Κογκρέσου, και κυρίως της διεθνούς πραγματικότητας, θα αποφύγει να κάνει πράξη τις πιο ακραίες προεκλογικές εξαγγελίες του. Από την άλλη δε, προεξοφλείται ότι εκλογική νίκη της κατά πάσαν βεβαιότητα υποψήφιας του Δημοκρατικού Κόμματος Κυρίας Χίλαρι Κλίντον θα σημάνει – εκτός απρόβλεπτων ανατροπών στα παγκόσμια δεδομένα - τη διατήρηση των κεντρικών αξόνων της πολιτικής Ομπάμα. Δοθέντος ότι, εκτός των άλλων, η Κυρία Κλίντον διετέλεσε κατά την τετραετία 2009-2013 υπουργός εξωτερικών υπό τον σημερινό πρόεδρο· και ότι κατά την εν εξελίξει ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

31 προεκλογική εκστρατεία τυγχάνει της ενεργού στήριξής του. Μολονότι δε έχει κατά καιρούς διαφωνήσει με τον κ. Ομπάμα – υπήρξε άλλωστε, αντίπαλός του για το προεδρικό χρίσμα του Δημοκρατικού Κόμματος το 2008 –, η διαφοροποίησή της αυτή αφορούσε σε συγκεκριμένους επί μέρους χειρισμούς και όχι σε βασικούς προσανατολισμούς της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής· με την ίδια να κλίνει ιδιοσυγκρασιακώς προς σκληρότερη στάση. 19

Υποσημείωση: 1

Βλ. συνέντευξη του Αμερικανού προέδρου προς τον δημοσιογράφο Jeffrey Goldberg: The Obama Doctrine, The U.S. president talks through his hardest decisions about America’s role in the world, περιοδικό The Atlantic, τεύχος Απριλίου 2016. Το κείμενο αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για την κατανόηση και αξιολόγηση της νοοτροπίας και της εξωτερικής πολιτικής του προέδρου Ομπάμα. Ως ένδειξη του γεωπολιτικού ρεαλισμού του Αμερικανού προέδρου ο Goldberg υπενθυμίζει, ότι επί διακυβέρνησης Μπους και Scowcroft, αφ’ ενός, διεξήχθη ο πρώτος πόλεμος του Περσικού Κόλπου και εξεβλήθη ο στρατός του Σαντάμ Χουσεΐν από το Κουβέιτ, και, αφ’ ετέρου, η σύσφιγξη των σχέσεων της Ουάσιγκτον με την κινεζική ηγεσία συνεχίσθηκε παρά τη σφαγή στην Πλατεία Τιενανμέν. The Quiet Fury of Robert Gates. Bush and Obama’s secretary of defense had to wage war in Iraq, Afghanistan—and today’s Washington. WSJ, 7-1-2014. Στο απόσπασμα αυτό από βιβλίο του δημοσιευθέν μετά την αποχώρησή του από το Υπουργείο Αμύνης, ο κ. Γκέιτς διαπιστώνει μεταξύ άλλων: «Μου ανετέθη το υπουργείο για να συμβάλω σε μια σωτήρια αναστροφή της πορείας των πολέμων στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν – και οι δύο εκ των οποίων πήγαιναν άσχημα όταν αντικατέστησα τον Ντόναλντ Ράμσφελντ τον Δεκέμβριο 2006. ….Ευτυχώς, πιστεύω ότι οι μινιμαλιστικοί μου στόχοι, στο μεν Ιράκ επιτεύχθηκαν, στο δε Αφγανιστάν είναι εφικτοί.» Για τα της νατοϊκής διεύρυνσης, βλ. Luke Coffey και Daniel Kochis, NATO Summit 2016: NATO Must Reaffirm Its “Open Door” Policy, Issue Brief, Heritage Foundation, 17-6-2016. Για τη δυσαρέσκεια του κ. Ομπάμα σε σχέση με την ανεπαρκή οικονομική και στρατιωτική συμβολή των Ευρωπαίων (τους χαρακτηρίζει free riders, σε ελεύθερη μετάφραση λαθρεπιβάτες) βλ. ως άνω συνέντευξή του προς το περιοδικό Atlantic, και Natalie Nougayrède, Obama’s right. Europe’s ‘free riders’ need to take the initiative on Syria, The Guardian, 12-3-2016. Βλ. Obama’s ‘Brexit’ Plea. The American president, ιn a joint news conference with U.K. prime minister, delivered a robust defense of Britain’s EU membership, The Atlantic, 22-42016. Επίσης, Barack Obama issues Brexit trade warning, The Guardian, 25-4-2016. Για μια επικριτική της παρέμβασης του Αμερικανού Προέδρου τοποθέτηση, βλ. Tim Montgomerie, Obama’s Brexit overreach is typical of his arrogance, The Spectator, 23-4-2016. Βλ. σχετικώς: Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (Transatlantic Trade and Investment Partnership – TTIP), ιστότοπος Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών http:// www.mfa.gr/exoteriki-politiki/i-ellada-stin-ee/emporikepolitike-tes-ee.html. Η σχετική διαπραγμάτευση έχει προσκρούσει σε σοβαρές αντιδράσεις, τόσο στις ΗΠΑ, όσο και στην ΕΕ, και προβλέπεται δύσκολη και παρατεταμένη.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

9 10

Βλ. επί παραδείγματι, Closing the Gap. NATO moves to strengthen weak link in defenses against Russia, Wall Street Journal, 17-6-2016, και Nato sets out plan to put troops on eastern flank, Financial Times, 14-6-2016. Το προβάδισμα ισχύος της Ουάσιγκτον αναγνωρίσθηκε προσφάτως δημοσίως από τον ίδιο τον Ρώσο πρόεδρο Πούτιν. Βλ. Putin admits US is the only superpower today, Tass Russian News Agency, 17-6-2106, και Putin Accepts U.S. as Sole Superpower While Grumbling Over NATO, Bloomberg, 17-62016. Ενώ για μια πιο εμπεριστατωμένη προσέγγιση του θέματος βλ. μεταξύ άλλων: Stephen G. Brooks and William C. Wohlforth, The Once and Future Superpower, Why China Won’t Overtake the United States, Foreign Affairs, April 13, 2016· Joseph S. Nye, How Trump Would Weaken America, Project Syndicate, 10-5-2016· και Jonathan Adelman, Why The U.S. Remains The World’s Unchallenged Superpower, Forbes, 1124-2013. Βλ. επίσης, Γ. Ε. Σέκερης, Γεωπολιτικοί Προσανατολισμοί της Νέας Ρωσίας, Εθνικές Επάλξεις, τεύχος 115, Ιανουαρίου-Μαρτίου 2016.. Βλ. Obama’s World: Leading Experts Assess the President’s Foreign Policy Record Thus Far, Foreign Affairs, 19-8-2015. Κατά τον συμμετέχοντα στην αξιολόγηση αυτή της εξωτερικής πολιτικής του προέδρου Ομπάμα καθηγητή του πανεπιστημίου Princeton Thomas Christensen, «[η] άνοδος της Κίνας θέτει δύο ευρείες προκλήσεις στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ: πώς να αποτραπεί η Λαϊκή Δημοκρατία από το να αποσταθεροποιήσει την Ανατολική Ασία, και πώς να ενθαρρυνθεί να συμβάλει στην πολυμερή παγκόσμια διακυβέρνηση.» Βλ. μεταξύ άλλων, προαναφερθείσα (υποσημείωση i) συνέντευξη του Αμερικανού Προέδρου προς τον Jeffrey Goldberg. Μερικά χαρακτηριστικά κείμενα μεταξύ πολλών: “China gearing up for East Asia dominance: U.S. commander”, Reuters, 23-2-2016. Jane Perlez, U.S. Challenges China’s Claim of Islands with Maritime Operation New York Times, 301-2016. Charles Clover, Geoff Dyer, June 7, 2015 US struggles for strategy to contain China’s islandbuilding, Financial Times, 7-6-2015. U.S., India join forces to counter Beijing aggression in South China Sea, The Washington Times, 4-6-2015. U.S. Defense chief warns China on islandbuilding, LA Times, 305-2015. Andrew F. Krepinevich Jr., President of the Center for Strategic and Budgetary Assessments, How to Deter China. The Case for Archipelagic Defense, Foreign Affairs, Τεύχος Μαρτίου-Απριλίου, 2015. Για μια κινεζική κριτική της αμερικανικής πολιτικής έναντι της Κίνας, βλ. άρθρο του προέδρου της επιτροπής εξωτερικών υποθέσεων του Εθνικού Λαϊκού Κογκρέσου της Κίνας κ. Fu Ying υπό τον τίτλο US world order is a suit that no longer fits, στους Financial Times της 6ης Ιανουαρίου 2016. Η πολιτική Ομπάμα έναντι του Ισραήλ φέρει τη διττή σφραγίδα της παραδοσιακής, πολιτικής, στρατιωτικής, και οικονομικής στήριξης της ασφάλειας του εβραϊκού κράτους, και μιας αποστασιοποίησης της Ουάσιγκτον από ακραίες επιλογές των κυβερνήσεων Νετανιάχου - κυρίως ως προς το Παλαιστινιακό και το Ιρανικό. Με επακόλουθο, αφ’ ενός μεν την ψύχρανση των προσωπικών σχέσεων του Αμερικανού Προέδρου με τον ισραηλινό πρωθυπουργό, αφ’ ετέρου δε βολές κατά του τελευταίου αυτού από κύκλους του «εβραϊκού λόμπι», ακόμη και στο εσωτερικό του Δημοκρατικού Κόμματος. Για μια γενική παρουσίαση της τρέχουσας πολιτικής της Ουάσιγκτον στον αραβο-μουσουλμανικό κόσμο βλ. Γ. Ε. Σέκερης, Προκλήσεις και Διακυβεύματα στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή, Εθνικές Επάλξεις, τεύχος 114, Οκτωβρίου – Δεκεμβρίου 2015. Για μια επικριτική των χειρισμών Ομπάμα, αλλά σοβαρή προσέγγιση του Αφγανικού, βλ. Paul D. Miller, THE LONG WAR, Obama’s Failed Legacy in Afghanistan, The American Interest, Volume 11, no. 5, 15-2-2016. Και για μια, αυστηρή ωσαύτως, αξιολόγηση της πολιτικής Ομπάμα στη Συρία, και, ειδικότερα, της υπαναχώρησης του Αμερικανού Προέδρου μετά τη χρησι-

13 14

μοποίηση από το καθεστώς Ασάντ χημικών όπλων κατά παράβαση της κεκηρυγμένης «κόκκινης γραμμής» της Ουάσιγκτον, βλ. άρθρο του καθηγητού του Χάρβαρντ και πρώην υφυπουργού εξωτερικών Nicholas Burns, υπό τον τίτλο Barack Obama has risked US credibility in the Middle East, στους Financial Times της 22ας Μαρτίου 2016. Κατά τον καθηγητή Burns, [ό] σο όμως και αν ο κ. Ομπάμα πιστεύει ότι οι παλαιοί κανόνες δεν ισχύουν, είναι αρχαία αλήθεια ότι μια μεγάλη δύναμη οφείλει να στηρίζει τις απειλές της, εάν επιθυμεί να την σέβονται οι φίλοι της και να την φοβούνται οι αντίπαλοί της. Εάν ο κ. Ομπάμα δεν προτίθετο να τηρήσει την αφορώσα στην κόκκινη γραμμή απειλή του, δεν έπρεπε να την εξαγγείλει. Το αποτέλεσμα ήταν αναπόφευκτο: η αμερικανική αξιοπιστία αναντίλεκτα έχει μειωθεί στη Μέση Ανατολή, ενώ εκείνη της Ρωσίας του Πούτιν έχει ενισχυθεί.» Βλ. Transcript of Obama’s 2016 State of the Union Address, The New York Times, 12-1-2016. Βλ. John Mueller and Mark Stewart, Terrorism poses no existential threat to America. The Guardian, 24-2-2015. Και Wheaton and Nolan D. McCaskill, Obama: I’m not underplaying terror threats, The president defends his decision to attend baseball game in Cuba, saying Americans cannot let terrorists ‘disrupt our societies.’ Politico, 23-3-2016. Βλ. Simon Shuster, Why Russia Is Rebuilding Its Nuclear Arsenal, Time, 4-4-2016. David Smith, Russia’s absence means nuclear summit likely to end in anticlimax for Obama, The Guardian, 31-3-2016. Στη πυρηνική Σύνοδο Κορυφής – την τέταρτη και τελευταία της προεδρίας Ομπάμα - η οποία έλαβε χώρα στην Ουάσιγκτον από την 31η Μαρτίου έως την 1η Απριλίου του τρέχοντος έτους, συμμετέσχον τέσσερες διεθνείς οργανισμοί και 52 κράτη, μεταξύ των οποίων και όλες οι επισήμως ανεγνωρισμένες πυρηνικές δυνάμεις, εκτός της Ρωσίας – και της μη προσκληθείσης Βόρειας Κορέας. Με τη ρωσική αποχή να αντανακλά πιθανότατα την πρόθεση του Κρεμλίνου να αναπτύξει χωρίς περιορισμούς το πυρηνικό του οπλοστάσιο – ήτοι τον μόνο συντελεστή ισχύος που τοποθετεί τη Ρωσία στο επίπεδο των ΗΠΑ και της προσδίδει παγκόσμια γεωστρατηγική διάσταση. Βλ. δηλώσεις του Προέδρου Ομπάμα επί της πυρηνικής του πολιτικής μετά το πέρας της προαναφερθείσης [υποσημείωση xv] Πυρηνικής Συνόδου Κορυφής: Mark Lander, Obama Rebukes Donald Trump’s Comments on Nuclear Weapons, Νew York Times, 1-4- 2016. Στην πολιτική του υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος ο Αμερικανός Πρόεδρος αναφέρθηκε και στο πλαίσιο της «Έκθεσης επί της Κατάστασης της Ένωσης», περί ης ανωτέρω [υποσημείωση xiii]. Για μια αναλυτική, επικοινωνιακή παρουσίαση των σχετικών πεπραγμένων της προεδρίας του βλ.: A Historic Commitment to Protecting the Environment and Reversing Climate Change, https://www.whitehouse.gov/the-record/ climate. Βλ. σχετικώς Joseph S. Nye, How Trump Would Weaken America, Project Syndicate, 10-5-2016. Κατά τον γνωστό καθηγητή του Χάρβαρντ, «[ο] Ντόναλντ Τράμπ, ο εικαζόμενος υποψήφιος τους Ρεπουμπλικανικού Κόμματος για την προεδρία, έχει εκφράσει έντονο σκεπτικισμό για την αξία των συμμαχιών της Αμερικής. Έχει μια πολύ δέκατου ένατου αιώνα εικόνα του κόσμου. Ανησυχητικά, η λεπτομερέστερη ομιλία του Τραμπ επί της εξωτερικής πολιτικής υποδηλώνει ότι αντλεί την έμπνευσή του από εκείνη ακριβώς την περίοδο του απομονωτισμού και της αντίληψης «πρώτα η Αμερική». Η αντίληψη αυτή αντιπροσώπευε ανέκαθεν μια τάση στην πολιτική των ΗΠΑ, αλλά παρέμεινε εκτός του κυρίαρχου ρεύματος από το τέλος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου…» Βλ. επί παραδείγματι, Aaron Blake The 6 big issues where Hillary Clinton and Barack Obama disagree, Washington Post, 9-6-2014.

Σχολή Εθνικής Άμυνας

Τελετή Αποφοίτησης των Σπουδαστών της 68ης Εκπαιδευτικής Σειράς

ην Παρασκευή, 3 Ιουνίου 2016, έλαβε χώρα στη Λέσχη Αξιωματικών ΕΔ, η τελετή αποφοίτησης από τη Σχολή Εθνικής Άμυνας, των σπουδαστών της 68ης ΕΣ ΣΕΘΑ κανονικής φοίτησης. Τα πτυχία επέδωσε στους σπουδαστές ο Αναπληρωτής Υπουργός Εθνικής Άμυνας κ.Δημήτριος Βίτσας. Στη τελετή παρευρέθησαν Αρχηγοί των Γενικών Επι-

τελείων, ο Υπαρχηγός Επιτελείου ΓΕΕΘΑ, εκπρόσωποι των Πρεσβειών των αλλοδαπών σπουδαστών, εκπρόσωποι Πολιτικών, Στρατιωτικών Αρχών και Σωμάτων Ασφαλείας, Στρατηγοί ε.α., καθηγητές της Σχολής, καθώς και πλήθος εκλεκτών προσκεκλημένων. Τον ΣΕΕΘΑ εκπροσώπησε ο Πρόεδρός του Ανγος ε.α. κ. Λάμπρος Καζάκος, συνοδευόμενος από μέλη του ΔΣ.

Η 68η Σειρά αποτελείται από: Αξιωματικούς Έλληνες Στρατού Ξηράς............................. 45 Πολεμικού Ναυτικού.....................6 Πολεμικής Αεροπορίας................4 ΣΣΝΣ...................................................1 Κύπριοι...............................................4 ΕΛ.ΑΣ...................................................1 Πυροσβεστικού Σώματος............1 Μονίμους Υπαλλήλους.................2 Αλλοδαπούς Αξιωματικούς Αλβανία..............................................1 Βοσνία - Ερζεγοβίνη......................1 Σύνολο............................................. 66 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Ομιλία του Διοικητού της ΣΕΘΑ Αντιναύαρχου Νικόλαου Τσούνη ΠΝ στην τελετή απονομής των Πτυχίων στους αποφοίτους της 68ης Ε.Σ. Κυρίες και Κύριοι

παρουσία σας σήμερα στην τελετή αποφοίτησης των Επιτελών της 68ης Εκπαιδευτικής Σειράς αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για τη Σχολή Εθνικής Άμύνας και δείχνει το αμέριστο ενδιαφέρον της Πολιτείας και της υπηρεσίας για το έργο και την αποστολή αυτής. H σημερινή ημέρα είναι πράγματι πάρα πολύ σημαντική, διότι αποδίδονται στα Επιτελεία νέοι Επιτελείς, οι οποίοι μετά από εκπαίδευση εννέα(9) μηνών είναι έτοιμοι να στελεχώσουν αντίστοιχες θέσεις και να υπηρετήσουν την Εθνική Άμυνα εφοδιασμένοι με εμπειρίες και γνώσεις που απέκτησαν κατά τη φοίτησή τους στη Σχολή. Με την αποφοίτηση αυτή, η Σχολή Εθνικής Άμυνας, ως το Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα στο χώρο των Ενόπλων Δυνάμεων, συνεχίζει μια παράδοση μισού και πλέον αιώνα παροχής υψηλού επιπέδου εκπαίδευσης σε αξιωματικούς των τριών κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας, σε επιλεγμένα στελέχη Υπουργείων και Οργανισμών του Δημοσίου, καθώς και σε Αξιωματικούς συμμάχων και φίλιων χωρών. Για την εκπλήρωση αυτής της αποστολής, η Σχολή, λαμβάνοντας υπόψη τις σύγχρονες απαιτήσεις, υλοποιεί ένα δυναμικό πρόγραμμα σπουδών, όπου συνδυάζονται η ακαδημαϊκή γνώση και εμπειρία και η γνώση της εμπειρίας από την εφαρμογή όπως μεταφέρονται στους σπουδαστές από διακεκριμένους ακαδημαϊκούς ομιλητές και ενεργά στελέχη των Ε.Δ και Δημοσίων φορέων που συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία. Στην υλοποίηση του προαναφερθέντος προγράμματος, συνέβαλε πλήθος παραγόντων όπως το προσωπικό της Σχολής, οι καθηγητές των Βασικών και Ειδικών Τομέων εκπαίδευσης, διακεκριμένοι εξωτερικοί ομιλητές, στελέχη των Επιτελείων των Ε.Δ. και γι΄αυτό τους ευχαριστούμε όλους ιδιαίτερα. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Νέοι Επιτελείς Εθνικής Άμυνας

σημερινή αποφοίτησή σας γίνεται σε μια εποχή με ιδιαίτερη σημασία και κρισιμότητα για την πατρίδα μας: Η υφιστάμενη οικονομική συγκυρία σε συνδυασμό με τις ραγδαίες διεθνείς εξελίξεις και τις εξελίξεις στα εθνικά μας θέματα, δημιουργεί ένα ιδιαίτερα απαιτητικό περιβάλλον. Ο σύγχρονος Επιτελής Εθνικής Άμυνας θα πρέπει να χειριστεί αποτελεσματικά, μέσα και ανθρώπινο δυναμικό, έτσι ώστε αφενός μεν να διατηρηθεί η υφιστάμενη αποτρεπτική ισχύς της χώρας και αφετέρου να προβλεφθούν και να σχεδιασθούν μελλοντικές ανάγκες λαμβάνοντας πάντα υπ όψη την οικονομική πραγματικότητα της παρούσας δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας. Η σημερινή ημέρα αποφοίτησης αποτελεί στην ουσία για εσάς την αφετηρία μιας νέας περιόδου ευθυνών και προκλήσεων. Η γνώση και η εμπειρία που αποκομίσατε αποτελούν ανεκτίμητα εφόδια για να ανταποκριθείτε με επιτυχία στα νέα σας καθήκοντα. Η Εθνική Άμυνα είναι συνισταμένη πολλών παραγόντων, θα πρέπει όμως πάντα να θυμόμαστε ότι ο κυρίαρχος παράγων είναι ο παράγων άνθρωπος και γι΄ αυτό θα πρέπει να φροντίζεται ιδιαίτερα το ηθικό των στελεχών σας μέσω της καλλιέργειας σχέσεων σεβασμού και εμπιστοσύνης, μέριμνας για τις ανάγκες των ιδίων και των οικογενειών τους, αντικειμενικής αξιολόγησης, ενθάρρυνσης για ανάπτυξη πρωτοβουλίας

και κατάθεση καινοτόμων ιδεών καθώς και καλλιέργειας εθνικής υπερηφάνειας και μαχητικού πνεύματος. Θα πρέπει, με την επαγγελματική σας επάρκεια και την υποδειγματική συμπεριφορά να αποτελείται πρότυπο για τους υφισταμένους σας. Μην ξεχνάτε ότι «ουδέν μορφώνει όσον το παράδειγμα και ουδέν επιβάλει όσον η ευπρέπεια» Για την όλη προσπάθεια που καταβάλλατε κατά την εκπαίδευση σας και την άψογη στάση που επιδείξατε, σας συγχαίρω και σας εύχομαι υγεία, δύναμη, και κάθε επιτυχία στα νέα σας καθήκοντα. Ιδιαίτερα θα ήθελα να συγχαρώ τους Κύπριους σπουδαστές, τους αλλοδαπούς φιλοξενούμενους σπουδαστές από την Αλβανία και την Βοσνία Ερζεγοβίνη, τους Αξιωματικούς της Ελληνικής Αστυνομίας και του Πυροσβεστικού Σώματος καθώς και το Πολιτικό Προσωπικό του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας καθώς και του Υπουργείου Παιδείας-Έρευνας και Θρησκευμάτων για την αξιέπαινη προσπάθεια που κατέβαλαν, τις επιδόσεις που πέτυχαν και το άριστο πνεύμα συνεργασίας που επέδειξαν.

Νέοι Επιτελείς Εθνικής Άμυνας

ελειώνοντας θα ήθελα για μια ακόμη φορά να σας εκφράσω τα θερμά μου συγχαρητήρια και επιτρέψτε μου την τελευταία προτροπή προς όλους σας με τη φράση του Καζαντζάκη από την Ασκητική «Ν’ αγαπάς την ευθύνη, να λές: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί εγώ φταίω».

Ημερίδα της 8ης Ιουνίου 2016

Ελλάδα - Κύπρος: Οι Γεωπολιτικές και Γεωστρατηγικές Εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Προκλήσεις - Προοπτικές

ην Τετάρτη 08 Ιουνίου 2016 και από ώρα 19:00 πραγματοποιήθηκε στο αμφιθέατρο του Πολεμικού Μουσείου Αθηνών Ημερίδα με θέμα: «Ελλάδα - Κύπρος: Οι Γεωπολιτικές και Γεωστρατηγικές Εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Προκλήσεις - Προοπτικές». Βασικός εισηγητής της Ημερίδας ήταν ο κ. Φώτης Φωτίου, Επίτροπος Προεδρίας και πρώην Υπουργός Άμυνας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Χαιρετισμό και ολιγόλεπτη εισήγηση απηύθυνε η Α.Ε. ο Πρέσβης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ελλάδα κ.κ. Κυριάκος Κενεβέζος. Συντονιστής της εκδήλωσης ήταν ο κ. Σπύρος Μπελεγράτης, Αντγος

ε.α. Μέλος ΔΣ ΣΕΕΘΑ. Μετά το πέρας της εκδήλωσης παρουσιάστηκε μουσικό πρόγραμμα προς τιμήν των υψηλών προσκεκλημένων του ΣΕΕΘΑ, με συντελεστές την υψίφωνο-μονωδό κ. Αντωνία Καλογήρου και τον πιανίστα κ. Μάρκο Κώτσια. Για την ενημέρωση των μελών και φίλων του Συνδέσμου μας, που για διαφόρους λόγους δεν μπόρεσαν να παραβρεθούν στην εκδήλωση, αλλά και για την ενημέρωση των λοιπών αποδεκτών των Εθνικών Επάλξεων, δημοσιεύονται στο ανά χείρας τεύχος, οι εισήγησεις των ομιλητών. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ κ. Λάμπρου Καζάκου, Αντιστρατήγου ε.α.

Κυρίες και Κύριοι

κ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου σας καλωσορίζω και σας ευχαριστώ που ανταποκριθήκατε στην πρόσκλησή μας και τιμάτε με την παρουσία σας τη σημερινή μας ημερίδα, η οποία είναι και η τελευταία προ των θερινών διακοπών. Επιτρέψτε μου πριν συνεχίσω, να απευθύνω ένα θερμό χαιρετισμό στους σπουδαστές - μαθητές των Στρατιωτικών Σχολών, που κοσμούν με την παρουσία τους τις εκδηλώσεις του Συνδέσμου μας. Στo πλαίσιo προσκλήσεων σε πρέσβεις χωρών που είτε διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια οικονομία και ασφάλεια είτε είναι αδελφές χώρες, έχουμε προσκαλέσει και μας έχουν τιμήσει μέχρι σήμερα με την παρουσία τους στο βήμα του Συνδέσμου, κατά σειρά παρουσιάσεως οι πρέσβεις της Κίνας, των ΗΠΑ, της Κύπρου και της Ρωσίας. Απόψε έχουμε την τιμή να φιλοξενούμε και πάλι στο βήμα μας τον εκπρόσωπο της αδελφής χώρας, την Α.Ε. τον πρέσβη της Κυπριακής Δημοκρατίας κ.κ. Κυριάκο Κενεβέζο που θα απευθύνει χαιρετισμό και ολιγόλεπτη εισή-

Κυρίες και Κύριοι,

εν θέλω να αναφερθώ στο θέμα με γενικότητες. Δεν μπορώ όμως να αντισταθώ στον πειρασμό να αναπολήσω τις ημέρες και εκτιμώ με πολλούς από εσάς, που ως μαθητές του Λυκείου κατακλύζαμε τους δρόμους για την Κύπρο και τους αγώνες της.

γηση με ελεύθερο θέμα της επιλογής του και στο πλαίσιο του γενικού θέματος της ημερίδας. Κυρίες και Κύριοι,

ο θέμα της σημερινής ομιλίας - ημερίδας είναι «Ελλάδα - Κύπρος: Οι Γεωπολιτικές και Γεωστρατηγικές Εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Προκλήσεις - Προοπτικές» Το παραπάνω θέμα θα μας αναπτύξει διεξοδικά και από την πλευρά της Κύπρου ο πλέον αρμόδιος κ. Φώτης Φωτίου, Επίτροπος Προεδρίας και πρώην Υπουργός Άμυνας της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Προσωπικά και εκ μέρους του ΔΣ του Συνδέσμου ευχαριστώ θερμά την ΑΕ τον πρέσβη της Κυπριακής Δημοκρατίας και τον κ. Φώτη Φωτίου, που αποδέχθηκαν την πρόσκληση μας να αναπτύξουν το παραπάνω θέμα. Εφόσον βεβαίως υπάρξουν απορίες που δεν επιλυθούν, θα έχετε την ευκαιρία να απευθύνετε διευκρινιστικές ερωτήσεις μετά το τέλος των εισηγήσεων. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω θερμά την Σοπράνο κ. Αντωνία Καλογήρου και τον πιανίστα κ. Μάρκο Κωτσια για τα τέσσερα τραγούδια που θα πουν, κλείνοντας με αυτόν τον τρόπο τη εκδήλωσή μας. Την συζήτηση θα συντονίσει ο κ. Σπυρίδων Μπελεγράτης, Αντιστράτηγος ε.α..- Μέλος ΔΣ/ΣΕΕΘΑ, τον οποίο και παρακαλώ να λάβει το λόγο.

Εισήγηση Συντονιστού κ. Σπύρου Μπελεγράτη, Αντιστρατήγου ε.α, Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

Κυρίες και Κύριοι

α γεγονότα Ιουλίου – Αυγούστου 1974 μετά την εκδήλωση της Τουρκικής εισβολής εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας, με τις γνωστές επιχειρήσεις «Αττίλα 1 και 2», φαίνεται ότι έχουν προσδιορίσει το δημιουργηθέν μέχρι σήμερα γεωπολιτικό περιβάλλον στην νήσο. Έκτοτε η Τουρκία είναι εμφανές ότι εφήρμοσε προσχεδιασμένη πολιτική ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

συστηματικού εποικισμού, με κύριους στόχους την αλλαγή του δημογραφικού χαρακτήρα στη νήσο, το εθνικό ξεκαθάρισμα της κατεχόμενης περιοχής και τη μαζική μεταφορά εποίκων από την Τουρκία, την αλλαγή του ισοζυγίου δυνάμεων και τον έλεγχο της πολιτικής ζωής των κατεχομένων περιοχών, συμπεριλαμβανομένης της χειραγώγησης της πολιτικής θέλησης των Τουρκοκυπρίων και τέ-

λος την ενίσχυση της στρατιωτικής παρουσίας στο νησί, σε συνδυασμό με τον επηρεασμό μιας δίκαιης και βιώσιμης επίλυσης του Κυπριακού Ζητήματος. Σήμερα 42 χρόνια μετά, η Κύπρος εξακολουθεί να αγωνίζεται και να ελπίζει. Παρά τα οικονομικά προβλήματα που ορθώθηκαν στη νήσο και από δικά μας λάθη ή παραλήψεις, ο Κυπριακός λαός προσπαθεί για άλλη μια φορά να

36 δημιουργήσει συνθήκες υγιούς οικονομίας, προόδου και ευημερίας. Επί του θέματος φαίνεται να συμβάλει καθοριστικά η ανεύρεση υδρογονανθράκων εντός της Κυπριακής ΑΟΖ, με αποτέλεσμα η Κύπρος να επανατοποθετείται στον ενεργειακό χάρτη της Ευρώπης, προσδοκώντας ίσως την υποβοήθηση των προσπαθειών επίλυσης του Κυπριακού προβλήματος. Το νέο γεωπολιτικό περιβάλλον της περιοχής και η εξεύρεση νέων υποθαλασσίων κοιτασμάτων «γκρίζου και μαύρου χρυσού» εντός της Λεκάνης της Λεβαντίνης (Levantine Basin) και το κωνικό πεδίο Βως του Δέλτα του Νείλου ποταμού, προκαλούν ήδη το Ευρωπαϊκό αλλά και το παγκόσμιο ενδιαφέρον. Έτσι η χρήση του ονομαζομένου Νοτίου Ευρωπαϊκού Διαδρόμου (South European Coridor Natural Gas Pipelines) με την πρόσφατη υπογραφείσα συμφωνία από την χώρα μας για τον αγωγό ΤΑΡ, σε συνδυασμό με τον σχεδιασμό του τρόπου μεταφοράς ενεργειακών αποθεμάτων προς τον διψασμένο για ενέργεια Ευρωπαϊκό πυρήνα από την Ανατολική Μεσόγειο, συμβάλλουν καθοριστικά στην προσπάθεια απεξάρτησης της ΕΕ από παραδοσιακούς προμηθευτές φυσικού αερίου ή πετρελαίου, που κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην αγορά, όπως η Ρωσία. Εφόσον το γεγονός αυτό, συνδυασθεί με την αναμενόμενη διασύνδεση και μεταφορά ηλεκτρικού ρεύματος μεταξύ Ελλάδος – Κύπρου – Ισραήλ, γίνεται κατανοητό ότι τέτοιες ενέργειες δρουν συμπληρωματικά στην ενεργειακή ασφάλεια των χωρών της ΕΕ. Η ύπαρξη του ελληνικού αλλά και ελληνόκτητου εμπορικού στόλου που κατέχει παγκόσμια πρωτεία, προσδίδει ένα επί πλέον πλεονέκτημα στην μεταφορά και διακίνηση των υδρογονανθράκων από την Ανατολική Μεσόγειο προς τις χώρες της ΕΕ ή τις απολήξεις αγωγών

και περιοχών εναποθήκευσής τους. Στην αντίπερα ακριβώς όχθη, η συνεχιζόμενη αστάθεια στο ΝΑ τμήμα της Τουρκικής επικράτειας ή του Βορείου Ιράκ, όπου υπερτερεί το Κουρδικό στοιχείο, η ύπαρξη και συσσώρευση κρατικά ελεγχόμενων αγωγών από την γείτονα στην Μικρά Ασία, η αβεβαιότητα στη Συρία και η σωβούσα κρίση σε μέρος των Παλαιστινιακών εδαφών, επιδρούν αρνητικά στην προσπάθεια σταθεροποίησης κρίσεων της Μέσης Ανατολής. Η αβεβαιότητα αυτή συνδέεται εκ του ασφαλούς με την ύπαρξη και άλλων παραγόντων αποσταθεροποίησης, όπως η δημιουργία του ISIS, η ύπαρξη ακραίων Ισλαμικών στοιχείων σε ομογενοποιημένες περιοχές της Μέσης Ανατολής και οι τεταμένες σχέσεις μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν. Τέλος σημείο τριβής αποτελεί και το πρωτοφανές κύμα μεταναστών ή προσφύγων με κατεύθυνση τον Ευρωπαϊκό χώρο, είτε προέρχονται από την Βόρεια ή υποσαχάρια Αφρική, είτε από εστίες θερμής ή σωβούσας αντιπαράθεσης όπως η Συρία και η Λιβύη. Η σαφής εμπλοκή του διεθνούς παράγοντα, της Ρωσίας της Γαλλίας ή άλλων Μεγάλων Ευρωπαϊκών κρατών, αλλά και περιφερειακών δυνάμεων όπως η Τουρκία, σε εστίες κρίσεων ή αντιπαράθεσης στην Ανατολική Μεσόγειο, περιπλέκουν την δημιουργηθείσα κατάσταση και επηρεάζουν την πολυαναμενόμενη εδώ και χρόνια λύση

του θέματος, λόγω των αντικρουόμενων συμφερόντων, κυρίως των Μεγάλων Δυνάμεων. Στην ίδια περιοχή συζητήσεις αλλά και επαφές αξιωματούχων του διεθνούς παράγοντα με το Κουρδικό στοιχείο της περιοχής, αλλά και δημοσιεύματα που κάνουν λόγο για δημιουργία Κουρδικού κράτους, περιπλέκουν ακόμη περισσότερο την κατάσταση, παρά την ευνοϊκή ουδετερότητα σημαντικών κρατών της περιοχής όπως το Ισραήλ ή την εμφανή αλλά και αφανή υποστήριξη άλλων σε περιοχές της Συρίας. Τέλος, πρόσφατες τρομοκρατικές ενέργειες που έχουν ως βάση ή πηγές και τεχνογνωσία από το ονομαζόμενο Ισλαμικό κράτος ή άλλες παραφυάδες ακραίων Ισλαμικών κύκλων στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, δημιουργούν ασφαλώς ιδιαίτερες ανησυχίες στην Ευρώπη. Στον αντίποδα οι διπλωματικοπολιτικές ενέργειες Ελλάδος και Κύπρου, είναι σαφές ότι αποτελούν καθοριστικό παράγοντα σταθερότητας στην περιοχή. Οι τριμερείς συμφωνίες για παράδειγμα που υπεγράφησαν πρόσφατα μεταξύ Κύπρου και Ελλάδας, είτε με το Ισραήλ, είτε με την Αίγυπτο, είναι σαφές ότι επαυξάνουν τις δράσεις για την αντιμετώπιση της αστάθειας στην Μέση Ανατολή, την ασφάλεια του Ενεργειακού Εφοδιασμού της Ευρώπης, ενώ ταυτόχρονα ο Δυτικός παράγοντας αλλά και το Ισραήλ, αποκτούν στρατηγικό βάθος στην Ανατολική Μεσόγειο. Σήμερα έχουμε την εξαιρετική τιμή και χαρά να έχουμε μαζί μας τον Επίτροπο και πρώην Υπουργό Άμυνας της Κύπρου κ. Φώτη Φωτίου, και την ΑΕ τον Πρέσβη της Κυπριακής Δημοκρατίας οι οποίοι θα αναλύσουν διεξοδικά το θέμα για την Γεωπολιτική και Γεωστρατηγική κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΕΛΛΆΔΑ – ΚΎΠΡΟΣ: Οι Γεωπολιτικές και Γεωστρατηγικές Εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Προκλήσεις- Προοπτικές Χαιρετισμός – Εισήγηση της Α.Ε. του Πρέσβη της Κυπριακής Δημοκρατίας Υπό κ.κ. Κυριάκου Κενεβέζου, Πρέσβη της Κυπριακής Δημοκρατίας

ε μια δύσκολη και πολύπλοκη περίοδο για την περιοχή, αλλά ίσως και για ολόκληρο τον κόσμο, η σημασία που μπορεί να αποκτήσει ή να προσδοθεί στην Κυπριακή και Ελληνική Δημοκρατία, είναι ασφαλώς ανάλογη των δικών μας ενεργειών. Είναι επίσης ευθέως ανάλογη του τρόπου που επιλέγουμε να διαχειρισθούμε τις δυνάμεις μας, να αντιμετωπίσουμε τις αδυναμίες μας, αλλά πολύ περισσότερο να αξιοποιήσουμε και γιατί όχι να εκμεταλλευτούμε μερικές φορές τις τρέχουσες εξελίξεις. Σε μια εξαιρετικά δύσκολη περίοδο είναι ιδιαίτερα σημαντικό Ελλάδα και Κύπρος να δούμε πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα πλεονεκτήματα που προκύπτουν από τις εξελίξεις, σε συνδυασμό με τα χαρακτηριστικά που προκύπτουν από την γεωγραφική μας θέση, τις συμμαχίες μας, την εταιρική μας σχέση με την ΕΕ και τέλος τις σχέσεις μας με άλλες χώρες του κόσμου. Ταυτόχρονα και παράλληλα, μπορούμε επίσης να αξιοποιήσουμε η κάθε χώρα χωριστά αλλά και οι δύο μαζί, τις εξελίξεις που προδιαγράφονται ή προκύπτουν στην περιοχή. Είναι βέβαια κατανοητό, ότι μερικές φορές τα προβλήματα που αναφύονται μπορεί να γίνουν ευκαιρίες για τα κράτη, ιδιαίτερα όταν έχουν αφετηριακές δυνάμεις, από τις ίδιες καταβολές. Σε μια προσπάθεια συγκεκριμενοποίησης των θέσεων αυτών, μπορούμε να αναφέρουμε ότι σε μια περίοδο που στην Κύπρο έχουμε συνομιλίες για το Κυπριακό, σε μια περίοδο που ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

η Ελλάδα αντιμετωπίζει σειρά δύσκολων προβλημάτων και συγκυριών όπως τα θέματα της οικονομίας και ό,τι προκύπτει από το προσφυγικό και μεταναστευτικό, ή ό,τι προκύπτει από τις συνεχείς διεκδικήσεις της Τουρκίας σε όλα τα μήκη και πλάτη των θαλασσών μας, σε μια περίοδο που ίσως και άλλες χώρες έχουν διεκδικήσεις και προβλήματα, σε μια περίοδο που υπάρχει ενεργειακή αναδίπλωση των χωρών μας, τίθεται το ερώτημα μπορούμε εμείς να αναδειχθούμε σε αυτό το περιβάλλον, ένας άξονας ασφαλείας στην περιοχή; Μπορούμε να διασφαλίσουμε στην περιοχή μας όχι μόνο σε θέματα ασφάλειας

και συνεργασίας, αλλά και αναδημιουργίας με τον όρο ότι πολλές φορές η ασφάλεια και ειρήνη προϋποθέτουν και την ουδετερότητα; Όλα αυτά βέβαια, ενώ θα έχουμε ταυτόχρονα και μια ενεργητική παρουσία των συμφερόντων μας και την προϋπόθεση, ότι την ώρα που υφέρπουν ίσως άλλα δικά μας προβλήματα, δεν θα ακυρώνουμε οποιαδήποτε συμφέροντα κάποιου άλλου.

αταθέτοντας την προσωπική μας εμπειρία, αναγνωρίζουμε ότι στην Κύπρο και στην Ελλάδα εγκαθιδρύονται συμμαχίες σε επίπεδο πολύ σημαντικό, όπως για παρά-

38 δειγμα με την Αίγυπτο ή το Ισραήλ, ή ακόμη και τον Λίβανο ή την Ιορδανία, μέσα σε ένα πλαίσιο όχι επικοινωνιακό που και αυτό πολλές φορές έχει την δική του σημασία ή σημειολογία, ώστε να αναδεικνύεται ένας άλλος παράγων ισχύος προς τρίτους που έχουν διεκδικήσεις έναντι ημών, αλλά επί της ουσίας για την ανάπτυξη και συνεργασία σε θέματα ενέργειας, οικονομίας και όχι μόνο. Το γεγονός αυτό από μόνο του, δείχνει ότι Ελλάδα και Κύπρος δύνανται να πραγματοποιήσουν προς αυτή την κατεύθυνση θετικά βήματα, όπως ακριβώς γινόταν όλα τα προηγούμενα χρόνια ανεξαρτήτως ποιος κυβερνούσε σε Ελλάδα και Κύπρο. Επί της ουσίας Κύπρος και Ελλάδα ή αντίστροφα, ενώνουν και αυτό θα πρέπει να το λέμε ως Ελληνισμός, εστιάζοντας στα πολλά θετικά μας σημεία και όχι μόνο σε αρνητικά.

ών, είτε αφορούν το Κυπριακό, είτε θέματα οικονομίας, ή ακόμη και άλλα ζητήματα στα οποία έχουμε διενέξεις προφανώς όχι από δική μας υπαιτιότητα αλλά των γειτόνων μας. Τότε υπάρχει μια πολύ καλή δυνατότητα Ελλάδα και Κύπρος να πορευθούν μαζί, με επί πλέον θετικά βήματα, μετά και από νέες επιτυχίες σε σειρά θεμάτων.

σον αφορά την Κύπρο και το Κυπριακό, επειδή υπήρξε αναφορά, κατά την προσωπική μου άποψη καθ’ όλα υποκειμενική και επειδή έχουμε μια διαδικασία σε εξέλιξη η οποία διαλαμβάνει όπως φαίνεται πιο ουσιαστικό χαρακτήρα, κάποιοι λένε ότι μέχρι το τέλος του χρόνου θα έχουμε λύση, δεν θα ήθελα να υιοθετήσω πλήρως μια τέτοια θέση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οτιδήποτε δεν πάει καλά μέχρι τώρα δεν θα πάει καλά στο μέλλον και το αντίστροφο. Στην πολιτική και όταν απέναντί σου είναι η Τουρκία, είναι όλα απρόβλεπτα διότι όπως έχει δείξει το παρελθόν αυτός με τον οποίο συμφωνεί σε κάτι και υπογράφει, στο μυαλό της δεν είναι πώς θα το υλοποιήσει, αλλά πώς θα το παραβιάσει έχοντας προσχεδιάσει τις πρόνοιες της συμφωνίας που θα παραβιασθούν. Για τον σκοπό αυτό στο Κυπριακό η προσπάθεια που γίνεται, αναφέρεται στη θέση ότι η λύση που θα προκύψει να είναι τέτοια ώστε να μη επιδέχεται διασταλτικές ή ανασταλτικές συνέπειες στο περιεχόμενό της.

Εφόσον προκύψει λύση, θα δίδεται το δικαίωμα σε κάθε Κύπριο να πάρει τις δικές του αποφάσεις, αφού με πολύ κόπο η παρούσα Κυβέρνηση επέτυχε την αναστροφή της κρίσης, την έξοδο από το μνημόνιο, στέλνοντας ένα μήνυμα στους πολίτες για αυτονόμηση της πολιτικής τους. Ένα άλλο θέμα εξίσου σημαντικό που προκύπτει είναι ότι οι στρατηγικές συμμαχίες που υπεγράφησαν στέλνουν επίσης το μήνυμα, ότι μπορούμε και πρέπει να θωρακίσουμε τις πολιτικές μας όπως και την οικονομία μας. Άρα, δίδεται το στοιχείο της αυτονόμησης και της μικρής έστω αυτάρκειας κάθε πολίτη, την ώρα που θα παίρνονται οι αποφάσεις τους. Απ’ εκεί και πέρα σε σχέση και με το μεταναστευτικό που ήδη αναφέρθηκε, η αίσθηση είναι ότι ασφαλώς υπάρχει κρίση. Αυτό που ζούμε εδώ στην Ελλάδα είναι μια ανθρωπιστική κρίση, ως εκ τούτου πρέπει να αντιμετωπισθεί με τον ανθρωπιστικό φακό, άσχετα με το ότι παράλληλα κατά την άποψη των γειτόνων μας υφίσταται η θέση ότι το δικό τους σπίτι θα πρέπει να μένει αλώβητο και να επιλέγουν αυτοί πότε θα κλείνουν τα σπίτια των γειτόνων τους.

έσα σε αυτό το περιβάλλον, έχουμε αναπτύξει στρατηγικές συνεργασίες με σταθερά βήματα, που ενώνονται ως κρίκοι στην χάραξη στρατηγικής σταθερότητας και ασφαλείας. Αυτά τα βήματα δείχνουν ότι μπορούμε να προχωρήσουμε σε συνεργασίες και συμμαχίες ε κάθε περίπτωση σήμερα, Κύπου θα δίνουν και δίνουν την εικόνα στους εταίρους μας στην ΕΕ, ότι έχουπρος και Ελλάδα, το εννοώ, το πιμε σημαντικό ρόλο να διαδραματίσουστεύω και το βιώνω, έχοντας την με όχι μόνο ως Ευρωπαϊκά κράτη, αλλά μεγάλη ευκαιρία να είμαι παρών σε και ως κράτη της Ανατολικής Μεσοόλες αυτές τις διαδικασίες που αναδιγείου ή και του ευρύτερου κόσμου. Οι αμορφώνουν στρατηγικές σε επίπεδο συγκεκριμένες δράσυνεργασίας, χωρίς ο ένας σεις μπορούν επίσης να επιβάλλει στον άλλον τη θέση του, μέσα από μια να αποτελέσουν ένα σήμα στους εταίρους αμοιβαία συνεννόηση κάμας για να μας αξιονουμε βήματα σταθερόποιήσουν περαιτέρω τητας και νομίζω με αυτόν ως μέλη της ΕΕ και όχι τον τρόπο έχουμε εξαιρεμόνο να μας καθηλώτικές πιθανότητες να πονουν με τις πολιτικές ρευθούμε σε ένα ευοίωνο μέλλον και τα δύο κράτη που αναπτύσσονται γενικότερα σε θέματα να έχουν ένα στόχο – προοικονομίας, ενώ πασήλωση, μια κατεύθυνση, ράλληλα θα μας θωτην κατεύθυνση του Ελληρακίσουν και αυτοί σε νισμού. Η Υψίφωνος κ. Καλογήρου Αντωνία με τον πιανίστα κ. Κώτσια Μάρκο. θέματα αρχών και αξιΣας ευχαριστώ πολύ

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΕΛΛΆΔΑ - ΚΎΠΡΟΣ: Οι Γεωπολιτικές και Γεωστρατηγικές Εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Προκλήσεις - Προοπτικές Υπό κ. Φώτη Φωτίου, Επιτρόπου Προεδρίας της Κυπριακής Δημοκρατίας

ρώτα, επιτρέψετε μου να σας ευχαριστήσω θερμά για την ευκαιρία να απευθυνθώ σε μια τόσο εκλεκτή ομήγυρη, αποτελούμενη από ανθρώπους που έχουν πλήρη επίγνωση των προκλήσεων που κατά καιρούς αντιμετωπίζουμε ως εθνικός χώρος, από ανθρώπους που πρόσφεραν και προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες και αγωνιούν παρακολουθώντας τις όποιες νέες εξελίξεις λαμβάνουν χώρα. Κυρίες και Κύριοι,

Δεν νομίζω ότι θα πω αυτή τη στιγμή κάτι που δεν γνωρίζετε ή που δεν αισθάνεστε ότι συμβαίνει. Διερχόμαστε μια περίοδο η οποία θα καθορίσει το μέλλον των σημερινών και επερχόμενων γενεών του Ελληνισμού μέσα στα επόμενα χρόνια. Και το υπογραμμίζω αυτό στην αρχή της ομιλίας μου, για να καταδείξω πρώτα τη σημασία της ύπαρξης μια κοινής στρατηγικής των κυβερνήσεων Ελλάδας και Κύπρου, όχι απλώς για παρακολούθηση και αντιμετώπιση των εξελίξεων, αλλά κυρίως για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση πολιτικών που θα επιτρέψουν την από κοινού κατάκτηση στόχων και την είσοδό μας σε μια νέα εποχή, με περισσότερες ελπίδες και προοπτικές για όλους τους πολίτες μας. Για να μπορέσουμε να ενδυναμώσουμε περιφερειακά και διεθνώς τη θέση μας και να μπορέσουμε να διεκδικήσουμε με αξιοπιστία, αξιοπρέπεια αλλά και υπερηφάνεια όσα έχουμε το δικαίωμα να διεκδικήσουμε σε ένα κόσμο στον οποίο θα τυγχάνει απόλυτου σεβασμού το διεθνές δίκαιο και οι συμΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

βάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε ένα κόσμο που θα απομονώνει την αλαζονεία και τον ετσιθελισμό και θα προάγει την ειρηνική συνύπαρξη και τη συνεργασία των κρατών. Κύριο χαρακτηριστικό των εξελίξεων στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, είναι εδώ και αρκετό χρόνο οι συγκρούσεις και η βία που τις περισσότερες φορές

έχουν ως θύμα τους τον άμαχο πληθυσμό. Ο θρησκευτικός φανατισμός ήταν ανέκαθεν βασικός παράγοντας στη διαμόρφωση των εξελίξεων στη μεγάλη αυτή περιοχή, αλλά κατά το τελευταίο διάστημα προσέλαβε τέτοιες διαστάσεις με την εμπλοκή στη δίνη των συγκρούσεων πολύ μεγαλύτερου αριθμού κρατών, ώστε ο χαρακτήρας τους από τοπικός να καταστεί περιφερειακός και κατά πολλούς παγκόσμιος. Καθόλου δεν διαφεύγει της προσοχής μας, κάθε άλλο μάλιστα, το γεγονός ότι διαμορφώνονται στην περιοχή πρωτόγνωρες δυναμικές που είναι δυνατό να μεταβάλουν ίσως και ριζικά τα γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά δεδομένα όπως τα γνωρίζουμε και τα εκτιμούμε σήμερα. Είναι μάλιστα δυνατό από την αλληλουχία των εξελίξεων να επηρεαστούν και πολλά που αφορούν και την ίδια την Ευρώπη. Η Μεσόγειος Θάλασσα χαρακτηρίζεται ως το πλέον σημαντικό βαρόμετρο της παγκόσμιας πολιτικής, καθώς καμία άλλη θάλασσα δεν συνεχίζει για αιώνες να διατηρεί αμείωτη την κορυφαία γεωπολιτική σημασία της στις διεθνείς εξελίξεις. Ευρώπη, Αφρική και

Ασία καθιστούν την περίκλειστη θάλασσα της Μεσογείου μια τεράστια «ηπειρωτική» λίμνη, ένα διάπλατα ανοικτό δίαυλο επικοινωνίας αλλά και συγκρούσεων λαών, θρησκειών και πολιτισμών. Δεν είναι τυχαίο που ο Ουίνστον Τσώρτσιλ κατονόμασε τη Μεσόγειο ως το μαλακό υπογάστριο της Ευρώπης, θέλοντας να υπερτονίσει την αλληλεξάρτηση, την αλληλεπίδραση αλλά και την κρισιμότητα του ζωτικού αυτού χώρου για την ασφάλεια και την ευημερία του συνόλου των κρατών και των λαών της Ευρώπης. Η στρατηγική σημασία του χώρου αυτού είναι απόλυτα διαχρονική, με ισχύ και στο σύγχρονο πολύπλοκο και ραγδαίως μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Ειδικά τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και Μέσης Ανατολής οι πιο κάτω σημαντικές εξελίξεις: Κατά πρώτον, ο εμφύλιος πόλεμος στην Συρία που μετά από πέντε χρόνια ένοπλης σύρραξης μετρά, επισήμως, πάνω από 270.000 νεκρούς. Οι Μεγάλες Δυνάμεις και οι χώρες της περιοχής έχουν βρει στη Συρία ένα ξεχωριστό πεδίο σύγκρουσης, αφήνοντας δυστυχώς να εξελιχθούν πολλαπλοί πόλεμοι μέσω πληρεξούσιων, οι λεγόμενοι proxy wars.

Ιδιαίτερα όμως ο πόλεμος στη Συρία ανέδειξε την εξτρεμιστική δύναμη του Ισλαμικού Κράτους, που πέρα από την καταστροφή και το φόβο, όπως και τις τρομοκρατικές επιθέσεις σε ευρωπαϊκό έδαφος, επέφερε και την προσφυγική κρίση με τις τεράστιες ροές ανθρώπων να μετακινούνται προς τις γειτονικές χώρες και την Ευρωπαϊκή ήπειρο. Όλοι, με επίκεντρο τον μητροπολιτικό μας χώρο, γίναμε μάρτυρες εικόνων και καταστάσεων που μας προκάλεσαν βαθειά θλίψη, αλλά και αποτροπιασμό συνεπεία συγκεκριμένων στάσεων και συμπεριφορών οι οποίες κάθε άλλο παρά αλληλέγγυες και φιλικές ήταν προς την Ελλάδα και τον δοκιμαζόμενο από την οικονομική κρίση λαό της. Ακόμα και η διαπραγμάτευση με την Τουρκία για ανάληψη των ιδιαίτερων ευθυνών της για ανακοπή του ανεξέλεγκτου κύματος ροής των προσφύγων προς τον Ευρωπαϊκό χώρο, αφέθηκε να γίνει σε ένα κλίμα υποτιμητικών για την Ευρώπη παρακλήσεων με παραχώρηση οικονομικών αντιτίμων και πολιτικών ανταλλαγμάτων, σε ένα κλίμα από το οποίο δεν εξέλειπε ο εκβιασμός, η αλαζονεία και η προσπάθεια να δοθούν διέξοδοι στα αδιέξοδα της περιφερειακής εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας των δήθεν μηδενικών προβλημάτων.

Και αυτά, ενώ δοκιμάζεται και η ίδια η Τουρκία από τις εξελίξεις στο δικό της θερμό ηπειρωτικό υπογάστριο, με τους Κούρδους του Ιράκ και της Συρίας να μετατρέπονται σε κυρίαρχους στον δικό τους χώρο και να κερδίζουν «πόντους» στην αναγνώριση του στόχου τους για δημιουργία ξεχωριστού Κουρδικού κράτους, καθώς και τους Κούρδους της Τουρκίας να εντείνουν ενθαρρυμένοι από τις περιφερειακές εξελίξεις την πολιτική και ένοπλη αντιπαράθεση τους στο εσωτερικό της Τουρκίας αμφισβητώντας τις εξουσίες του επίσημου κράτους. Ο Ταγίπ Ερντογάν παρουσιάζεται μεν κυρίαρχος, αφού κατάφερε και απέπεμψε χωρίς δραματικές φαινομενικά επιπτώσεις τον Πρωθυπουργό Νταβούτογλου, στην πραγματικότητα όμως αισθάνεται πιο έντονα κατά το τελευταίο διάστημα τους κραδασμούς από τις αυξημένες απειλές για την εσωτερική ασφάλεια της χώρας, με τις βομβιστικές επιθέσεις στις κύριες πόλεις να συνεχίζονται, ενώ υποβόσκει και η αντίδραση για τις απολυταρχικές του μεθόδους με τις συλλήψεις και φυλακίσεις πολλών διαμαρτυρομένων. Και αυτά, ενώ η αλαζονεία και η έπαρση της πολιτικής του οδήγησαν στην πλήρη διάρρηξη των σχέσεων με τη Ρωσία, με αποτέλεσμα την κατάργηση των κοινών ενεργειακών τους σχεδιασμών και της άλλης συνεργασίας τους σε σημαντικούς οικονομικούς τομείς. Την ίδια ώρα παραμένει σε εκκρεμότητα η διευθέτηση των σχέσεων της Τουρκίας με το Ισραήλ εξ αφορμής του θερμού επεισοδίου με τον τουρκικό στολίσκο το 2010, οι σχέσεις με την Αίγυπτο έχουν μπει στο ψυγείο, το ίδιο και οι σχέσεις με πολλές άλλες μουσουλμανικές χώρες. Η αστάθεια στην περιοχή προέρχεται όμως και από άλλες πηγές. Επιγραμματικά αναφέρω: Τον κίνδυνο διάχυσης του πολέμου και στο γειτονικό Λίβανο, όπου η πολιτική αστάθεια συνεχίζεται με παραμένουσες τις διαφωνίες για την ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

41 εκλογή του νέου Προέδρου της χώρας. Την μη επίτευξη προόδου στο χρονίζον πρόβλημα της ειρηνευτικής διαδικασίας της Μέσης Ανατολής μέσα από τον διάλογο Ισραήλ και Παλαιστινιακής Αρχής. Την κατάσταση στη Λιβύη που παραμένει χαώδης, προκαλώντας σημαντικά ζητήματα στον τομέα της ασφάλειας για όλη την περιοχή, αφενός για την αντιμετώπιση των εξτρεμιστικών στοιχείων που εμφανίστηκαν και στη χώρα αυτή, καθώς και για τις ροές χιλιάδων μεταναστών από την Λιβύη προς την Ευρώπη μέσω της οδού της Κεντρικής Μεσογείου που έχει ως αποτέλεσμα να χάνονται επίσης πολλές ανθρώπινες ζωές. Τις προσπάθειες οικονομικής ανοικοδόμησης και εμπέδωσης της πολιτικής σταθερότητας στην Αίγυπτο από τον Πρόεδρο Σίσι μετά την περίοδο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Και όλα αυτά, θα πρέπει να παρατηρήσουμε, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση διέρχεται μια κρίση συνοχής, με αφορμή την προσφυγική κρίση, την οικονομική ύφεση αλλά και την αντιμετώπιση του φάσματος του Brexit. Ως αποτέλεσμα, τα κράτη μέλη είχαν μερικές φορές αντιδράσει αποσπασματικά και πολλές φορές διχασμένα, με γνώμονα το εθνικό και όχι το κοινό ευρωπαϊκό συμφέρον και έτσι η κρίση δεν αντιμετωπίστηκε συλλογικά. Μέσα σε αυτό το πλέγμα των σχέσεων, η Κύπρος και η Ελλάδα παρακολουθούν με ανησυχία αλλά και εγρήγορση τις εξελίξεις. Αντιλαμβανόμαστε τους διεθνείς συσχετισμούς που προδιαγράφονται και πιστεύουμε στη διαβούλευση, την ιεράρχηση προτεραιοτήτων και την εφαρμογή ενός στρατηγικού σχεδιασμού. Πρώτον, πιστεύουμε στην ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης και τη διαδικασία εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ως Κύπρος, μέσω της συμμετοχής μας στην Ευρωπαϊκής Ένωσης, μας ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

δίνεται η δυνατότητα να συμμετέχουμε στη διαμόρφωση και λήψη ευρωπαϊκών πολιτικών, αναβαθμίζοντας έτσι τον περιφερειακό ρόλο και την υπόσταση μας. Είμαστε σαφώς πιο αποτελεσματικοί δίνοντας μάχες μέσα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η φωνή μας γίνεται πιο δυνατή. Σημαντική εξέλιξη στην περιοχή αποτελεί η ανεύρεση υδρογονανθράκων στο θαλάσσιο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου. Ιδιαίτερα θετική εξέλιξη αποτελεί το γεγονός της ανεύρεσης υδρογονανθράκων στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Κύπρου. H Κυπριακή Κυβέρνηση, εξ’ αρχής, θεώρησε ότι ο πλούτος της Ανατολικής Μεσογείου σε υδρογονάνθρακες προσφέρεται για συνεργασίες και συνέργιες, κάτι που μπορεί να συνεισφέρει στην σταθερότητα και ειρήνη της περιοχής. Εξ ου και η προώθηση τριμερών συνεργασιών που στηρίζονται σε ένα μεγάλο βαθμό στα θέματα της ενέργειας. Η Κύπρος, ως η μόνη χώρα της περιοχής που διατηρεί άριστες σχέσεις με όλους τους γείτονες της, τόσο τους Άραβες όσο και το Ισραήλ, είναι σε θέση να διαδραματίσει το συντονιστικό αυτό ρόλο. Για αυτό τον λόγο η Κύπρος προχώρησε σε τριμερείς συνεργασίες (ΚΥΠΡΟΣ-ΕΛΛΑΔΑ-ΑΙΓΥΠΤΟΣ και ΚΥΠΡΟΣ-ΙΣΡΑΗΛ-ΕΛΛΑΔΑ) με σκοπό την προώθηση του διαλόγου και της περιφερειακής συνεργασίας σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένης της ενέργειας, της ασφάλειας και της ευη-

μερίας των χωρών της περιοχής. Πρόσφατα εγκαινιάσθηκε και η Τριμερής Συνεργασία Κύπρου-Ελλάδας-Ιορδανίας σε επίπεδο Γενικών Γραμματέων των Υπουργείων Εξωτερικών των τριών χωρών. Ο περιφερειακός διάλογος μπορεί να εξυπηρετήσει τους κοινούς

στόχους για ενδυνάμωση των σχέσεων της Ευρώπης με τη Μέση Ανατολή και περαιτέρω προώθηση της αλληλεγγύης και της αλληλοκατανόησης. Στο θέμα των ενεργειακών εξελίξεων, η σημαντικότητα της ανακάλυψης του κοιτάσματος “Zohr” στην Αιγυπτιακή ΑΟΖ, δημιούργησε νέες προοπτικές με αποτέλεσμα την αναβάθμιση του ενεργειακού δυναμικού της Ανατολικής Μεσογείου. Εκμεταλλευόμενη το momentum που δημιούργησε η ανακάλυψη του Zohr η Κυπριακή Δημοκρατία προχώρησε, τον περασμένο Μάρτιο στην προκήρυξη τρίτου γύρου αδειοδότησης τριών θαλασσίων τεμαχίων της ΑΟΖ της. Η Ανατολική Μεσόγειος μπορεί να αποτελέσει μια επιπρόσθετη πηγή προμήθειας της Ευρώπης σε φυσικό αέριο και ταυτόχρονα της παρέχει μια εναλλακτική διαδρομή μεταφοράς του (Ανατολική Μεσόγειος-Κρήτη-ΕλλάδαΙταλία) συμβάλλοντας έτσι στη πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για διαφοροποίηση των πηγών και των οδών

42 εφοδιασμού (diversification of supply sources and routes) Όσον αφορά την εκμετάλλευση του επιβεβαιωμένου Κυπριακού κοιτάσματος Αφροδίτη, η Κυβέρνηση συζητά με τις αδειούχες ξένες εταιρείες το Σχέδιο Ανάπτυξης και Παραγωγής για εξαγωγή φυσικού αερίου προς την Αίγυπτο καθώς και μεταφορά στην Κύπρο για σκοπούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Παρόλο που η Ανατολική Μεσόγειος παρουσιάζει έκδηλα στοιχεία αστάθειας, εντούτοις είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι στη νέα γεωπολιτική εξίσωση υπάρχουν και σταθερές. Είναι πρώτα απ’ όλα η ευρωπαϊκή ενεργειακή ανασφάλεια και η συνακόλουθη ανάγκη εξεύρεσης εναλλακτικών προμηθευτών ενέργειας. Τα στοιχεία που έχουμε στα χέρια μας για τις μελλοντικές ανάγκες φυσικού αερίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δείχνουν ότι μέχρι το 2020 οι ανάγκες της Ευρώπης θα αυξηθούν στα 474 δις κυβικά μέτρα τον χρόνο, από 430 δις κυβικά που είναι σήμερα. Την ίδια ώρα προβλέπεται ότι η παραγωγή φυσικού αερίου από χώρες της Ευρώπης θα μειωθεί μέχρι το 2020 από τα 134 δις κυβικά μέτρα στα 110. Αυτό απλά σημαίνει, ότι η εξάρτηση της Ευρώπης από τις εισαγωγές φυσικού αερίου θα συνεχίσει να αυξάνεται. Εκτιμάται μάλιστα πως μέχρι το 2030 η Ευρώπη θα εισαγάγει πέραν του 75% του πετρελαίου και του φυσικού αερίου που χρειάζεται για κάλυψη των βιομηχανικών και των οικιακών της αναγκών. Γι’ αυτό και στα Συμπεράσματα του Μαρτίου 2015 του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου καταγράφεται πως θα πρέπει «να χρησιμοποιηθούν όλα τα μέσα εξωτερικής πολιτικής για τη σύναψη στρατηγικών εταιρικών σχέσεων στον τομέα της ενέργειας με χώρες παραγωγής και διαμετακόμισης που αποκτούν συνεχώς μεγαλύτερη σημασία, ιδίως με στόχο την προώθηση της ενεργειακής ασφάλειας, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών μελών να

εξερευνούν και να αναπτύσσουν τους φυσικούς πόρους τους». Πρόκειται για μια απόφαση η οποία έχει κρίσιμη σημασία τόσο για την Κύπρο όσο και για την Ελλάδα, ιδίως αν αντιμετωπιστεί στο ευρύτερο πλαίσιο ενεργειακής ασφάλειας που διαμορφώνει η Ευρωπαϊκή Ένωση, στο οποίο λαμβάνονται υπόψη τα κυπριακά αποθέματα και επιπλέον προβλέπεται, ανάμεσα σε άλλα, και η δημιουργία Μεσογειακού Ενεργειακού Κόμβου στη Νότια Ευρώπη. Αναδεικνύεται έτσι η σημασία των ενεργειακών αποθεμάτων της Ανατολικής Μεσογείου και επισημαίνεται ευθέως η στρατηγική σημασία της Κύπρου ως ευρωπαϊκού ενεργειακού κόμβου, όπως και η σημασία της Ελλάδας ως του πλέον αξιόπιστου διαμετακομιστή και της ασφαλέστερης διόδου για το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου προς τις ευρωπαϊκές αγορές, χωρίς να παραγνωρίζεται και ο ρόλος της Ελλάδας ως δυνητικού παραγωγού. Πρόκειται για εξελίξεις που οφείλουμε να αξιοποιήσουμε με μεγάλη υπευθυνότητα και σύνεση με δεδομένο τον μεγάλο ενεργειακό πλούτο που μας περιβάλλει. Οι πρόσφατες ανακαλύψεις από την Αίγυπτο στο Zohr, οι παλαιότερες στο Leviathan και βεβαίως οι δικές μας στο οικόπεδο 12 της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης της Κύπρου, συνιστούν μια πραγματικότητα. Στο σύνολό τους αποτελούν αποθέματα που αθροιζόμενα μπορούν να ικανοποιήσουν όχι μόνο τις ανάγκες χωρών της περιοχής, αλλά μπορούν επιπλέον να εξαχθούν προς κάθε κατεύθυνση. Κυρίως προς την Ευρώπη που διψά για επαρκή αποθέματα φυσικού αερίου τα οποία μπορεί να προμηθεύεται με ασφάλεια, για μακρό χρονικό διάστημα. Και αυτό, χωρίς να υπολογίζεται η μεγάλη προοπτική εντοπισμού στην Κυπριακή ΑΟΖ νέων σημαντικών αποθεμάτων. Είναι βέβαια γνωστές οι εμμονές και οι εκβιαστικές ενέργειες της Τουρκίας. Αλλά είναι γνωστά και τα ευρύτερα συμφέροντα που οφείλουμε να

αξιοποιήσουμε, ανατρέποντας συμπεριφορές και ενέργειες που αποκλείσουν την αξιοποίηση πλούτου ο οποίος είναι δυνατό να συμβάλει στην πρόοδο όλων. Είναι γνωστό και το ενδιαφέρον σημαντικών άλλων χωρών που μπορούν επίσης να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των πραγμάτων, όπως και εταιρειών – κολοσσών, που επέδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για την αξιοποίηση των αποθεμάτων μας. Αυτή τη σύγκλιση των συμφερόντων και την αξιοποίηση των παραγόντων επιχειρούμε να αξιοποιήσουμε, θέτοντας τη συνεργασία μας με τις χώρες της περιοχής σε τρείς άξονες: Ο πρώτος είναι ο σεβασμός του διεθνούς δικαίου. Ακόμη και χώρες που δεν έχουν υιοθετήσει τη Διεθνή Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, όπως το Ισραήλ, συνεργάζονται μαζί μας, καθώς και με άλλες χώρες, χωρίς στην πράξη να παραγνωρίζουν τις πρόνοιες του διεθνούς δικαίου. Ο δεύτερος άξονας είναι οι συνέργειες μας να συγκλίνουν προς το κοινό όφελος. Αυτή είναι μια διάσταση εξόχως σημαντική, που αναδεικνύεται με τις συμφωνίες που επιδιώκουμε με όλες τις χώρες που προσεγγίσαμε, με την Αίγυπτο, το Ισραήλ, την Ιορδανία, καθώς και το Λίβανο. Και ο τρίτος άξονας είναι ότι οι συνεργασίες μας δεν στοχεύουν στη δημιουργία ενός άξονα που θα στρέφεται κατά των συμφερόντων άλλων χωρών. Αντίθετα, η λογική πάνω στην οποία οικοδομούμε τις συνεργασίες μας, συνιστά μια ανοικτή πρόσκληση προς όλες τις χώρες της περιοχής να μοιραστούμε μαζί τα οφέλη που προκύπτουν από τα αποθέματα φυσικού αερίου. Αυτή η λογική μας επέτρεψε να δημιουργήσουμε ένα νέο πλέγμα σχέσεων και να προσβλέπουμε στην αξιοποίηση νέων συμφερόντων και προοπτικών. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσουμε την εγκαθίδρυση διπλωματικών σχέσεων με μια νέα σειρά Αραβικών κρατών, ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

43 όπως η Σαουδική Αραβία με τον εξέχοντα ρόλο σε όλη την περιοχή, καθώς και το Μπαχρέϊν. Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό και το γεγονός ότι έχουν βελτιωθεί σημαντικά οι σχέσεις μας με τις χώρες μέλη της Ισλαμικής Διάσκεψης, και αυτό λόγω και των ουσιαστικών παρεμβάσεων από την Αίγυπτο και άλλες φίλες χώρες. Με άλλα λόγια, ο εντοπισμός του φυσικού αερίου στην αποκλειστική οικονομική μας ζώνη, εκτός από τα σημαντικά δυνητικά οικονομικά οφέλη, μας παρέχει τη δυνατότητα να αναδείξουμε τον θεσμικό γεφυρωτικό μας ρόλο και τον δημιουργικό χαρακτήρα που μπορεί να έχει ένα κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε μια περιοχή με τα χαρακτηριστικά της Ανατολικής Μεσογείου. Όλες αυτές οι συνέργειες και το πλέγμα των νέων σχέσεων με τις δυνατότητες που μας παρέχει η αξιοποίηση των ενεργειακών αποθεμάτων, με την εξόρυξη, τη συνεκμετάλλευση, την εξαγωγή και την διαμετακόμιση τους στην Ευρώπη, μας επιτρέπουν να αντιμετωπίζουμε μέσα και από ένα άλλο φακό την προοπτική επίτευξης λύσης του Κυπριακού προβλήματος. Δεν λειτουργούμε πλέον απλώς με τον καταγγελτικό μας λόγο αξιοποιώντας την παρουσία και συμμετοχή μας στα διεθνή φόρα. Το πράττουμε βεβαίως και αυτό, αλλά παράλληλα και ταυτόχρονα ενεργούμε ως ένα σύγχρονο κράτος με πολυδιάστατη πολιτική εξυπηρετώντας τα γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά μας συμφέροντα. Σε αυτό το πλαίσιο, οι θέσεις μας στο Κυπριακό αποκτούν νέα ερείσματα μέσα και από την ενεργή παρουσία και τις θέσεις μας στα πολύ μεγάλα ζητήματα της περιοχής. Στόχος μας παραμένει πάντοτε ο τερματισμός της κατοχής και του εποικισμού και η επίτευξη μας λύσης με πλήρη διασφάλιση των βασικών ελευθεριών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μιας λύσης η οποία θα επανενώσει την Κύπρο και θα την μετατρέψει ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

σε τόπο ελευθερίας, ασφάλειας και ευημερίας όλων των Κυπρίων. Είναι ξεκάθαρη η θέση μας, και την επαναλαμβάνουμε συνεχώς, πως η λύση του Κυπριακού την οποία οραματιζόμαστε και προσπαθούμε μέσα από τις διεξαγόμενες συνομιλίες να επιτύχουμε, θα προσφέρει τα μέγιστα στην ασφάλεια και την σταθερότητα ολόκληρης της περιοχής. Μαζί δε με την δυναμική που προσφέρει η ύπαρ-

ξη των ενεργειακών αποθεμάτων, διασφαλίζονται οι προϋποθέσεις για την ευημερία του συνόλου του Κυπριακού λαού, όπως και των άλλων λαών της περιοχής. Έτσι, είναι και προς το συμφέρον και της ίδιας της Τουρκίας να επιτευχθεί μια διαρκής και βιώσιμη λύση με τη δική της απαραίτητη έμπρακτη στήριξη, ενθάρρυνση και υποβοήθηση. Γνωρίζει πολύ καλά η Τουρκία τα μεγάλα πλεονεκτήματα από τον εντοπισμό των πλούσιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, όπως γνωρίζει πολύ καλά και τα πλεονεκτήματα από την επίλυση του Κυπριακού προβλήματος, το οποίο επί σειρά δεκαετιών αποτελεί πηγή προστριβών και αστάθειας με την ίδια την Τουρκία εμπλεκόμενη. Μπροστά μας διανοίγονται τώρα προοπτικές που δεν είχαμε ποτέ ξανά

ονειρευτεί. Ούτε η αλαζονεία, ούτε η πειρατεία, ούτε η πολιτική των κανονιοφόρων μπορούν πια να έχουν θέσει στις πολιτικές και πρακτικές του οποιουδήποτε κράτους. Αντίθετα, είναι η εποχή της συνεννόησης και της συνεργασίας όλων των κρατών ώστε να προκύψουν και για τους δικούς τους λαούς οφέλη από την έναρξη της αξιοποίησης και εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων των υδρογονανθράκων. Προϋπόθεση αποτελεί η επίλυση των προβλημάτων οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο. Τα κράτη της περιοχής που έχουν διαφορές για τα όρια της θάλασσας τους οφείλουν να διαλέγονται μεταξύ τους, με πνεύμα καλής πίστης και με γνώμονα το διεθνές δίκαιο και τη λογική, για την ανάπτυξη του θαλάσσιου ενεργειακού πλούτου της Μεσογείου. Η Τουρκία, που δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας και διεκδικεί με την πολιτική της κανονιοφόρου θαλάσσιες περιοχές με βάση τη δική της λογική, θα πρέπει κάποια στιγμή να πεισθεί ότι είναι και προς το δικό της συμφέρον η συνεργασία στο συγκεκριμένο ζήτημα, εφόσον μάλιστα επιθυμεί διακαώς να μην μείνει εκτός των ενεργειακών εξελίξεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Κυρίες και Κύριοι, Καταλήγοντας, ευχαριστώ για μια ακόμη φορά για την ευκαιρία που μου δόθηκε να απευθυνθώ σε σας. Πραγματικά πιστεύω ότι με τη συνεργασία της Ελλάδας και της Κύπρου στη βάση των νέων δυνατοτήτων και προοπτικών που έχουμε μπροστά μας, εισερχόμαστε δυναμικά και με αισιοδοξία σε μια νέα εποχή που υπόσχεται πολλά και σημαντικά για όλο τον Ελληνισμό.

ΠOΛITIKO ΚΑΙ ΣTPATHΓIKO Π E P I Σ K O Π I O

Φυτώριο Τζιχαντιστών στο Κόσοβο

Υπό κ. Νικολάου Μέρτζου, τ. Προέδρου της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών (ΕΜΣ)

ε πρωτοσέλιδο κεντρικό τίτλο Πώς το Κόσσοβο μεταμορφώθηκε σε εύφορο έδαφος για την ανάπτυξη του Ισλαμικού Κράτους η διεθνούς κύρους αμερικανική εφημερίδα International New York Times στις 21 Μαΐου 2016, δημοσίευσε ένα ολοσέλιδο Οδοιπορικό1 της Carlotta Gail, που ενδιαφέρει άμεσα στην Ελλάδα. Αυτούσια αποσπάσματα έχουν ως εξής: Κάθε Παρασκευή λίγα μόλις μέτρα από το άγαλμα του Μπίλ Κλίντον εκατοντάδες νεαροί γενειοφόροι γονατίζουν προσευχόμενοι έξω από ένα φτωχό τζαμί, το οποίο προηγουμένως ήταν κατάστημα επίπλων. Το τζαμί αυτό είναι ένα από τα πολλά που χτίστηκαν με χρήματα προερχόμενα από την κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας και κατηγορούνται πως διαδίδουν τον Σαλαφισμό – μια συντηρητική ιδεολογία, η οποία κυριαρχεί στη Σαουδική Αραβία. Όλα αυτά συμβαίνουν εδώ 17 χρόνια από την αμερικανική επέμβαση, η οποία απέσπασε το μικρό Κόσσοβο από την σερβική καταπίεση. Από τότε, και ως επί το πλείστον κάτω από το βλέμμα των Αμερικανών αξιωματούχων, τα χρήματα της Σαουδικής Αραβίας και η επιρροή της μεταμόρφωσαν την κάποτε ανοικτή και ανεκτική μουσουλμανική κοινωνία στους πρόποδες της Ευρώπης, σε ένα κέντρο 1 How Kosovo Was Turned Into Fertile Ground for ISIS http://www.nytimes. com/2016/05/22/world/europe/howthe-saudis-turned-kosovo-into-fertileground-for-isis.html?_r=0

του ισλαμικού εξτρεμισμού και παραγωγής Τζιχαντιστών. Στο Κόσσοβο τα τελευταία δύο χρόνια η αστυνομία έχει ταυτοποιήσει 314 Κοσσοβάρους μεταξύ των οποίων δύο βομβιστές αυτοκτονίας, 44 γυναίκες και 28 παιδιά. Μάλιστα, αυτοί οι αριθμοί είναι οι μεγαλύτεροι στην Ευρώπη κατά αναλογία πληθυσμού. Σύμφωνα με ερευνητές του Κοσόβου, αυτά τα άτομα είχαν ριζοσπαστικοποιηθεί και στρατολογηθεί από κληρικούς και μυστικές οργανώσεις χρηματοδοτούμενες από την Σαουδική Αραβία και άλλα συντηρητικά κράτη του Περσικού Κόλπου. Ο διευθυντής της Αντιτρομοκρατικής Υπηρεσίας του Κοσόβου Φάτος Μακόλι δηλώνει: «Οι οργανώσεις αυτές προωθούν το πολιτικό Ισλάμ. Ξοδεύουν πάρα πολλά χρήματα για τη προώθησή του. Κυρίως απευθύνονται σε νέους ευάλωτους

ανθρώπους. Τους μετατρέπουν σε κοινωνούς του πολιτικού Ισλάμ και τους οδηγούν στον ριζοσπαστισμό».

ετά από δύο χρόνια ερευνών, η αστυνομία έχει απαγγείλει κατηγορίες σε 67 άτομα, έχει συλλάβει 14 ιμάμηδες και έκλεισε 19 μουσουλμανικές οργανώσεις με τη κατηγορία πως δρούσαν κατά του Συντάγματος, υποκινώντας το θρησκευτικό μίσος και προωθώντας τη τρομοκρατία. Είναι εντυπωσιακή η μεταστροφή σε μία χώρα 1,8 εκ κατοίκων, η οποία πριν λίγα χρόνια συγκαταλέγονταν στις πιο φιλοαμερικανικές μουσουλμανικές κοινωνίες στο κόσμο. Εδώ, οι Αμερικανοί έγιναν δεκτοί ως ελευθερωτές μετά τις υπό αμερικανική ηγεσία επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ και τους βομβαρδισμούς του 1999, που οδήγησαν

Μερική άποψη της πόλεως Πρίστινα. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

45 στην ανεξαρτητοποίηση του Κοσόβου. Μετά τον πόλεμο, Αμερικανοί αξιωματούχοι ανέλαβαν την διοίκηση της περιοχής και οι αμερικανικές στρατιωτικές δυνάμεις βοήθησαν στη διατήρηση της ειρήνης. Επίσης κατέφθασαν οι Σαουδάραβες διοχετεύοντας εκατομμύρια ευρώ βοήθεια, σε αυτή την κατεστραμμένη από το πόλεμο περιοχή. Ωστόσο, εκεί που οι Αμερικανοί είδαν την ευκαιρία να δημιουργήσουν μια νέα Δημοκρατία, οι Σαουδάραβες είδαν μια νέα χώρα στην οποία θα μπορούσε να διαδοθεί ο Βαχαβισμός, το πολιτικό κίνημα του Σαλαφισμού. Σήμερα στο Κόσοβο υπάρχουν 800 τζαμιά. Τα 240 οικοδομήθηκαν μετά τον πόλεμο και κατηγορούνται πως βοηθούν στην διάδοση Βαχαβισμού, δημιουργώντας μια νέα γενιά Σαλαφιστών. Σύμφωνα με μετριοπαθείς ιμάμηδες και αξιωματούχους, τα παραπάνω εντάσσονται στη μακρόπνοη στρατηγική της Σαουδικής Αραβίας, να μεταμορφώσει το Ισλάμ κατ’ εικόνα και ομοίωσή της όχι σε ολόκληρο τον Κόσμο. Διπλωματικά τηλεγραφήματα αξιωματούχων της Σαουδικής Αραβίας, τα οποία έφεραν στο φώς τα Wikileaks, αποκαλύπτουν ένα σύστημα χρηματοδότησης τζαμιών, ισλαμικών κέντρων και κληρικών εκπαιδευόμενων στη Σαουδική Αραβία, οι οποίοι διαχέονται στην Ασία, στην Ευρώπη και την Αφρική. Μόνο στο Νέο Δελχί, 140 ιεροκήρυκες καταγράφονταν ως μισθωτοί του εκεί προξενιού της Σαουδικής Αραβίας. Σε όλο το Κόσοβο κάποια κορίτσια αρνούνται να κάνουν χειραψία ή ακόμα και να μιλήσουν σε άρρενες συγΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

γενείς τους. Αγόρια ακολουθούν πιστά το Τζιχάντ. Θρησκευτικοί «αντάρτες» έχουν απειλήσει ή έχουν προβεί σε επιθέσεις κατά ακαδημαϊκών δημοσιογράφων και πολιτικών.

α Βαλκάνια, το ιστορικό ρήγμα της Ευρώπης, δεν έχουν ιαθεί από τους εθνοτικούς πολέμους της δεκαετίας του 1990. Μετριοπαθείς ιμάμηδες και αξιωματούχοι της περιοχής προειδοποιούν πως η περιοχή έχει τώρα μολυνθεί με μία νέα μισαλλοδοξία και ριζοσπαστικοποιείται ταχύτατα. Οι δυο ιμάμηδες Fadil Musliu και Fadil Sogojeva, ηλικίας 30 ετών, συγκαταλέγονταν στους 200 ομοεθνείς τους, οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν τις υποτροφίες που παρείχε η Σαουδική Αραβία μετά τον πόλεμο και μετέβησαν στην αραβική χώρα, για να μελετήσουν το Ισλάμ. Επέτρεψαν στο Κόσσοβο με έναν ιεραποστολικό ζήλο. Σύντομα τα νέα παιδιά άρχισαν να υιοθετούν έναν άκαμπτο τρόπο προσευχής ξένο προς τη μετριοπαθή παράδοση του Ισλάμ σε αυτό το τμήμα της Ευρώπης. Από την

αρχή οι νεοαφιχθέντες κληρικοί προσπάθησαν να παρακάμψουν την Ισλαμική Κοινότητα του Κοσσυφοπεδίου, που για γενιές ήταν ο φύλακας της ανεκτικής μορφή του Ισλάμ στην περιοχή. Ωστόσο, σε όλη τη χώρα μία νέα γενιά ακραίων κληρικών εγκαθίστανται στα τζαμιά κάθε γειτονιάς, τα οποία ως επί το πλείστον έχουν οικοδομηθεί με χρήματα προερχόμενα από την Σαουδική Αραβία. Κτήρια που επέζησαν για αιώνες, όπως η ιστορική βιβλιοθήκη της Γιάκοβα, τζαμιά 400 ετών, κρήνες νεκροταφεία και τεκέδες Δερβίσηδων ισοπεδώθηκαν γιατί θεωρήθηκαν ειδωλολατρικά από τους Βαχαβιστές. Σύμφωνα με ακτιβιστές για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι φιλανθρωπικές οργανώσεις επιχορηγούμενες από Σαουδάραβες χορηγούν σε οικογένειες μηνιαία επιδόματα με τον όρο ότι τα μέλη τους θα παρευρίσκονται στο τζαμί και οι γυναίκες και τα κορίτσια θα φορούν την μαντίλα. Παραδόξως, μερικά από τα πιο σοβαρά συμβάντα έλαβαν χώρα στην Γκιλάν, μια πόλη στο ανατολικό Κόσοβο με πληθυσμό 90.000 κατοίκων, όπου έδρευαν 7.000 Αμερικανοί στρατιώτες στο στρατόπεδο Bonsteel. Η δύναμη αυτή ήταν ενταγμένη στην ειρηνευτική αποστολή του ΟΗΕ στη περιοχή. Το 2014, δυο νέοι Κοσσοβάροι ανατινάχθηκαν σε επιθέσεις αυτοκτονίας στο Ιράκ και στη Τουρκία. Συν τω χρόνω, οι εκπαιδευμένοι από Σαουδάραβες ιμάμηδες, επεκτείνουν το έργο τους. Όταν ο ιμάμης κ. Μπιλαλλί σχημάτισε μια ένωση μετριοπαθών συναδέλφων του, η Ισλαμική

Μετανάστες από την Μέση Ανατολή κοντά στα σύννορα της χώρας μας

Κοινότητα του Κοσσυφοπεδίου τον απομάκρυνε από τη θέση του. Οι ριζοσπάστες ιμάμηδες κ Μουσλίου και Σεγκόγιεβα, εξακολουθούν να κηρύττουν στην Πρίστινα, όπου στο ναμάζι προσελκύουν πλήθη νεαρών ανδρών που αγριοκοιτούν τους ξένους δημοσιογράφους. Κανένας ιμάμης δεν στερείται πόρων. Η επιρροή των ριζοσπαστικών κληρικών έφτασε στο απόγειό της με τον πόλεμο στη Συρία, καθώς εκθείαζαν τις αρετές της τζιχάντ και χρησιμοποιούσαν λόγους και ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές συνομιλίες παροτρύνοντας τους νέους να πάνε εκεί. Ο ιμάμης κ. Καζίμι, καταδικάστηκε σε φυλάκιση δέκα ετών. Είχε οργανώσει ακόμη και μια θερινή κατασκήνωση για νέους οπαδούς του. Κήρυττε σε βίντεο: «Είναι υποχρέωση για κάθε Μουσουλμάνο να συμμετάσχει στο τζιχάντ.. Ο Προφήτης Μωάμεθ λέει ότι, αν κάποιος έχει την ευκαιρία να λάβει μέρος σε τζιχάντ και δεν το κάνει, θα πεθάνει με μεγάλες αμαρτίες». Δήλωνε σε μια άλλη ανάρτηση: «Το αίμα των απίστων είναι το καλύτερο ποτό για εμάς τους Μουσουλμάνους».

«φιλανθρωπική» οργάνωση Αλ Βακούφ αλ Ισλάμ υποστηρίζει ιεροκήρυκες σαν τον κ. Καζίμι,

σχεδόν σε κάθε περιφερειακή πόλη. Ιδρύθηκε στα Βαλκάνια το 1989. Η περισσότερη χρηματοδότησή της προήλθε από τη Σαουδική Αραβία, το Κατάρ, το Κουβέιτ και το Μπαχρέιν. Οι ανακριτές του Κοσσόβου επισημαίνουν πως μεταξύ των νεοσυλλέκτων τζιχαντιστών ήταν τρεις πρώην υπάλληλοι των αμερικανικών εργοληπτικών επιχειρήσεων στο Camp Bondsteel, όπου σταθμεύουν τα αμερικανικά στρατεύματα. ΄Ενας από αυτούς είναι ο Λαβντίμιρ Μουχατζέρι, ηγήτορας του Ισλαμικού Κράτους, που βιντεοσκοπήθηκε στην εκτέλεση ενός άνδρα στη Συρία. Οι άνδρες από την Μονάδα Χρηματοοικονομικών Πληροφοριών του Κοσσυφοπεδίου, διαπίστωσαν ότι η Αλ Βακούφ αλ Ισλάμ, που είχε ένα γραφείο στο κέντρο της Πρίστινα και προσωπικό 12 ατόμων, λειτουργούσε με ποσά των 10 εκατομμυρίων € από το 2000 μέχρι το 2012. Μόνο το 7% του προϋπολογισμού της φαίνεται να έχει διατεθεί στη φροντίδα για τα ορφανά. Μέχρι το καλοκαίρι του 2014, η αστυνομία του Κοσσυφοπεδίου έκλεισε την Αλ Βακούφ αλ Ισλάμ, μαζί με 12 άλλες ισλαμικές φιλανθρωπικές οργανώσεις, και συνέλαβε 40 άτομα. Τα κεντρικά γραφεία της οργάνωσης, στη Σαουδική Αραβία και στις Κάτω Χώρες, έχουν

αλλάξει το όνομά τους σε Αλ Βακούφ. Ένα ερώτημα, που συζητείται έντονα, είναι γιατί οι αρχές του Κοσσόβου και της Αμερικής και οι επόπτες των Ηνωμένων Εθνών δεν ενήργησαν νωρίτερα για να αποφευχθεί η εξάπλωση του εξτρεμισμού. Ήδη από το 2004, ο τότε Πρωθυπουργός του Κοσσόβου Μπαϊράμ Ρετζέπι προσπάθησε να εισαγάγει ένα νόμο για την απαγόρευση των εξτρεμιστικών σεκτών, αλλά σε πρόσφατη συνέντευξή του δήλωσε ότι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι του είπαν πως να παραβίαζε την ελευθερία της θρησκείας.«Δεν ήταν προς το συμφέρον τους, δεν ήθελαν να ερεθίσουν κάποιες ισλαμικές χώρες». Απλά δεν έκαναν τίποτα», δήλωσε ο κ Ρετζέπι. Η Αλ Κάιντα και άλλες τρομοκρατικές οργανώσεις συνεχίζουν να συγκεντρώνουν εκατομμύρια από το «πλούσιους δωρητές και φιλανθρωπικές οργανώσεις που έχουν έδρα στον Περσικό Κόλπο», δήλωσε ο David S. Cohen, στέλεχος του Υπουργείου Οικονομικών επί της τρομοκρατίας και του οικονομικού εγκλήματος, σε ομιλία του το 2014.

ια κάποιους στο Κοσσυφοπέδιο, μπορεί να είναι ήδη πολύ αργά. Οικογένειες σπαράσσονται. Μερικά από τα καλύτερα και φωτεινότερα μυαλά του Κοσσυφοπεδίου έχουν παγιδευτεί στο δέλεαρ της τζιχάντ. Ένας από τους κορυφαίους πτυχιούχους των πολιτικών επιστημών του Κοσσυφοπεδίου, ο Άλμπερτ Μπερίσα, δήλωσε πως έφυγε το 2013, για να βοηθήσει το λαό της Συρίας στην εξέγερση κατά του Προέδρου Άσσαντ. Εγκατέλειψε τη προσπάθειά του μετά από μόλις δύο εβδομάδες - και λέει, ότι ποτέ δεν εντάχθηκε στο ισλαμικό κράτος αλλά καταδικάστηκε σε τριάμισι χρόνια φυλάκισης. Ο Ισμέτ Σακίκι, υπάλληλος στο γραφείο του Πρωθυπουργού και βετεράνος του UCK επισκέπτεται το γιο του Βίσαρ, φοιτητή της Νομικής, ο οποίος συνελήφθη στο δρόμο πηγαίνοντας από την Τουρκία στη Συρία με την αρραβωνιαστικιά του. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

KATRADIS GLOBAL NETWORK Africa: Egypt (Alexandria, Port Said, Suez) • South Africa (Durban, Cape Town) • Asia: Singapore (Singapore) | Korea (Pusan) | China (Hong Kong, Shanghai, Qingdao, Zhenjiang & other ports) • Europe: Belgium (Antwerp, Zeebrugee) | Germany (Hamburg) | Netherlands (Rotterdam, Amsterdam) | Spain (Algeciras, Cadiz, Las Palmas) |Turkey (Istanbul) | Bulgaria (Varna) | Cyprus (all ports) • Middle East: U.A.E. (Fujairah, Dubai) • North America: Canada (Montreal) | USA (Houston, New Orleans, New York) • Central America: Panama (Panama)

UHMWPE, Aramid & Μixed Ropes for LNGs/LPGs and Tankers - Steel Wire Ropes - Sacrificial Anodes Anchors & Anchor Chains - Port Development Equipment - Vessel Deck Equipment

H Τουρκική στρατηγική για τους εξοπλισμούς

Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξχου ε.α. – Γεωστρατηγικού αναλυτή

ην τελευταία δεκαετία η Τουρκία του Ερντογάν, αποφάσισε να παραιτηθεί από την αντίληψη της διαχείρισης των κρίσεων που δημιουργούνται και επικέντρωσε την πολιτική της στο όραμα. Οι Τούρκοι πρόεδροι Δημοκρατίας και οι πρωθυπουργοί μιλούν συχνά στο τουρκικό όραμα, που αναφέρεται στην ναυτική ισχύ, στις ΕΔ, τις θαλάσσιες έρευνες, την παιδεία και την έρευνα και ανάπτυξη. Για τη διαχείριση του μεταναστευτικού αφενός υπάρχει όραμα, αφετέρου οι βραχυπρόθεσμες, μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες διαστάσεις του που καλείται να αντιμετωπίσει η Ελλάδα και εν γένει η Ευρωπαϊκή Ένωση, έχουν μετατραπεί σε ευκαιρία για την Τουρκία του Ερντογάν, η οποία όχι μόνο την είχε προβλέψει από το 2013, αλλά προχώρησε στη σύνταξη μεταναστευτικής πολιτικής και οργάνωσε κατάλληλα τον κρατικό μηχανισμό της χώρας. Τέλος, για τη θρησκεία υπάρχει όραμα, το οποίο έχει να κάνει με τη σταδιακή αποδυνάμωση του πολιτικού Ισλάμ στη χώρα και την εγκαθίδρυση μιας Μουσουλμανικής Δημοκρατίας, ώστε να δημιουργηθεί ένα νέο modus vivendi της θρησκείας με το κράτος. Σε ό,τι έχει να κάνει με τους τουρκικούς εξοπλισμούς, αυτοί εντάσσονται σ’ ένα πλήρως ολοκληρωμένο πρόγραμμα που καλύπτει κάθε πτυχή των επιχειρησιακών αναγκών των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων. Τα εξοπλιστικά προγράμματα, τα οποία βρίσκονται σε εξέλιξη, κινούνται πάνω σε δύο κύριους άξονες. Ο πρώτος αφορά στην έμφαση που δίδεται στην απόκτηση αισθητήρων και ο δεύτερος στην απόκτηση όπλων μεγάλου βεληνεκούς και εν γένει όπλων μεγάλου πλήγματος. Ειδικότερα δε κατά Κλάδο, η κατάσταση παρουσιάζεται ως εξής: α. Ο πιο σημαντικός στόχος των τουρκικών χερσαίων δυνάμεων είναι η δημιουργία μιας ευέλικτης δομής, η οποία θα ανταποκρίνεται απόλυτα στην άμεση αντιμετώπιση κάθε εσωτερικής και εξωτερικής απειλής. Βασική προϋπόθεση για την υλοποίηση του στόχου αυτού, αποτελεί η αναβάθμιση των επιχειρησιακών δυνατοτήτων, μέσω της εκπαίδευσης και της υλοποίησης εξοπλιστικών προγραμμάτων εκσυγχρονισμού, κατασκευής και προμήθειας οπλικών συστημάτων και κύριων μέσων-υλικών. β. Η μελλοντική δομή του τουρκικού πολεμικού ναυτικού, σε συνδυασμό με την απαίτηση των ναυτικών δυνάμεων της Τουρκίας να επιχειρούν ταυτόχρονα σε τρεις θαλάσσιες περιοχές επιχειρήσεων, είτε στις ανοικτές θάλασσες είτε σε παράκτιες περιοχές, αποτελούν τις βασικές παραμέτρους

προκειμένου η τουρκική θαλάσσια πολιτική, να είναι αποτελεσματική και να έχει διάρκεια. Η σημασία που δίδει η τουρκική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία για την υλοποίηση αυτού του στόχου, είναι πρόδηλη και αποτυπώνεται εμφανώς στα εξοπλιστικά προγράμματα που βρίσκονται σε εξέλιξη. γ. Η Τουρκία επιδιώκει τη συμμετοχή των αεροπορικών της δυνάμεων σε πολυεθνικές επιχειρήσεις, με σκοπό την προβολή των δυνατοτήτων τους, καθώς επίσης τη χρησιμοποίηση αυτών ως ένα σοβαρό πολιτικό μέσο επιβεβαίωσης του περιφερειακού και εν μέρει του παγκόσμιου ρόλου της. Παράλληλα, η Τουρκία συνεχίζει με αυξανόμενους ρυθμούς την παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας και της Κύπρου στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Σύμφωνα με τον νόμο 3238/1985,

η πολιτική των προμηθειών και της αμυντικής βιομηχανίας καθορίζεται από ένα σύστημα το οποίο στηρίζεται σε πέντε βασικούς μηχανισμούς: στο Ανώτατο Συντονιστικό Συμβούλιο Αμυντικής Βιομηχανίας, στην Εκτελεστική Επιτροπή Αμυντικής Βιομηχανίας, στο Ταμείο Υποστήριξης Αμυντικής Βιομηχανίας, στον Ελεγκτικό Φορέα Αμυντικής Βιομηχανίας και στο υφυπουργείο Αμυντικής Βιομηχανίας. Αναλυτικότερα: α. Το Ανώτατο Συντονιστικό Συμβούλιο Αμυντικής Βιομηχανίας συνέρχεται τουλάχιστον δύο φορές ετησίως και αποτελείται από δεκατρία μέλη: πρωθυπουργός ως πρόεδρος, αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Επικρατείας, υπουργός Εθνικής Άμυνας, υπουργός Εξωτερικών, υπουργός Οικονομικών, υπουργός Βιομηχανίας και Εμπορίου, αρχηγός ενόπλων δυνάμεων, αρχηγοί στρατού, ναυτικού, αεροπορίας, Στρατοχωροφυλακής, υφυπουργός Εθνικής Άμυνας και υφυπουργός Αμυντικής Βιομηχανίας. Το παραπάνω συμβούλιο σχεδιάζει και συντονίζει τη γενική στρατηγική, εκδίδει κατευθυντήριες οδηγίες και αποφασίζει για τον τρόπο προμήθειας οπλικών συστημάτων και άλλων υλικών, που αναγράφονται στο Σχέδιο Στρατηγικών Στόχων, Stratejik Hedef Planı (SHP), του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων. β. Η Εκτελεστική Επιτροπή Αμυντικής Βιομηχανίας (Ε.Ε.Α.Β.) λαμβάνει αποφάσεις εντός του πλαισίου που χαράζει το προαναφερθέν συμβούλιο και αποτελείται από τον πρωθυπουργό, τον αρχηγό ενόπλων δυνάμεων και τον υπουργό Εθνικής Άμυνας. Στην πράξη αποτελεί το ανώτατο εκτελεστικό όρΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

49 ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΚΑΙ ΦΟΡΕΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2016 ΦΟΡΕΑΣ

ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΛΙΡΕΣ

ΕΥΡΩ (1 €=3,3 Τ.Λ.)

Υπουργείο Εθνικής Άμυνας

26.451.504.000

8.015.607.273

Υφυπουργείο Αμυντικής Βιομηχανίας (SSM)

57.377.000

17.386.970

Γενική Διοίκηση Στρατοχωροφυλακής

8.276.881.000

2.508.145.758

Διοίκηση Ασφαλείας Ακτών

576.812.000

174.791.515

ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ

35.362.574.000

10.715.931.515

Γενική Διεύθυνση Ασφαλείας (Αστυνομία)

21.140.638.000

6.406.253.939

Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΜİΤ)

1.636.803.000

496.000.909

ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

22.777.441.000

6.902.254.848

ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΩΝ ΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΚΑΙ ΦΟΡΕΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

58.140.015.000

17.618.186.364

ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ

568.801.859.000

172.364.199.697

ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΣΤΟΝ ΚΡΑΤΙΚΟ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟ

6,22%

ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΚΡΑΤΙΚΟ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟ

ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΩΝ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΩΝ ΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΚΑΙ ΦΟΡΕΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΚΡΑΤΙΚΟ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟ

10,22%

γανο με αποφασιστικές αρμοδιότητες. γ. Το Ταμείο Υποστήριξης Αμυντικής Βιομηχανίας υπάγεται στο υφυπουργείο Αμυντικής Βιομηχανίας, σε συνεργασία με την Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας. Τα καθήκοντά του αφορούν στη συνεχή και σταθερή εξασφάλιση των αναγκαίων πόρων, εκτός του γενικού προϋπολογισμού, για τη διασφάλιση του εκσυγχρονισμού των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων και τη σύσταση μιας σύγχρονης αμυντικής βιομηχανίας στην Τουρκία. δ. Ο Ελεγκτικός Φορέας Αμυντικής Βιομηχανίας πραγματοποιεί κάθε είδους έλεγχους στο υφυπουργείο Αμυντικής Βιομηχανίας και στο Ταμείο Υποστήριξης αυτού. Αποτελείται από έναν εκπρόσωπο της πρωθυπουργίας, έναν εκπρόσωπο του υπουργείου Εθνικής Άμυνας και έναν εκπρόσωπο του ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

υπουργείου Οικονομικών, των οποίων η θητεία διαρκεί για δύο έτη. ε. Το υφυπουργείο Αμυντικής Βιομηχανίας (SSM) είναι ένας φορέας με χαρακτήρα νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου, που έχει ιδιαίτερο προϋπολογισμό και υπάγεται στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Το 2012, σύμφωνα με το στρατηγικό σχεδιασμό 2012-2016, αναβαθμίστηκαν οι αρμοδιότητές του, ώστε αυτό να αποτελεί έναν εξειδικευμένο φορέα που αφενός θα κατευθύνει και θα επιλύει όλα τα δομικά προβλήματα της αμυντικής βιομηχανίας της χώρας, αφετέρου θα παρουσιάζει πρωτότυπες λύσεις ώστε αυτή να είναι ανταγωνιστική και να ενταχθεί στη διεθνή αγορά. Επιπρόσθετα, το 2015 το SSM αναδιοργανώθηκε και συγκροτήθηκε σε αυτό η Διεύθυνση Ασφαλείας Κυβερνοχώρου.

ναφορικά δε, με το στρατηγικό σχεδιασμό 2012-2016, αυτός περιλαμβάνει τέσσερεις στόχους. Ο πρώτος στόχος αφορά στην αποδοτικότητα, την παραγωγικότητα και τον ορθολογισμό της αμυντικής βιομηχανίας. Ο δεύτερος στόχος έχει να κάνει με τη δημιουργία μιας τεχνολογικής βάσης δεδομένων και το σχεδιασμό της υποδομής των τεχνολογικών ελέγχων και δοκιμών, προκειμένου αφενός να αυξηθούν οι δραστηριότητες έρευνας και ανάπτυξης, αφετέρου τα εξοπλιστικά προγράμματα να υλοποιηθούν από την εγχώρια αγορά. Σύμφωνα με τον τρίτο στόχο, ανατέθηκε στην τουρκική αμυντική βιομηχανία η διαχείριση πρωτότυπων προγραμμάτων, τα οποία θα καλύπτουν τις ανάγκες των ενόπλων δυνάμεων της χώρας. Φυσικά για την υποστήριξη του στόχου αυτού έχει προβλεφθεί και η διάθεση των απαιτουμένων πιστώσεων. Τέλος, ο τέταρτος στόχος εστιάζεται στη βελτίωση των θεσμικών δομών και στην αναβάθμιση των επαγγελματικών δεξιοτήτων του προσωπικού τόσο μέσω της εκπαίδευσης, όσο μέσω υλικών και ηθικών κινήτρων. Σημειωτέον ότι, έχουν αρχίσει οι διαδικασίες σύνταξης του στρατηγικού σχεδιασμού για τη χρονική περίοδο 2017-2020. Ας σημειωθεί ακόμη, ότι η πολιτική και η στρατιωτική ηγεσία της Τουρκίας συνεχώς τονίζουν την ανάγκη απεξάρτησης των εξοπλιστικών αναγκών της χώρας από εξωτερικούς προμηθευτές, οι οποίοι χρησιμοποιούνται ως μοχλός άσκησης πιέσεων για πολιτικές παραχωρήσεις εκ μέρους της τουρκικής κυβέρνησης. Επιπρόσθετα, η τουρκική αμυντική βιομηχανία συμμετέχει ενεργά και με σταδιακά αυξανόμενους ρυθμούς για την υλοποίηση του παραπάνω στόχου, αυξάνοντας παράλληλα τις εξαγωγές αμυντικού υλικού. Αναλυτικά στοιχεία των εν λόγω τουρκικών εξαγωγών από το 2003 έως το 2015 φαίνονται στο πίνακα που ακολουθεί, από τον οποίο διαπιστώνεται ότι, το 2015 υπήρξε μια σχετική στασιμότητα στο ρυθμό αύξησης τους.

έραν των παραπάνω, μια αθέατη παράμετρος της τουρκικής στρατιωτικής ισχύος αποτελεί ο τομέας της έρευνας και ανάπτυξης. Η έρευνα διεξάγεται σε όλα τα επίπεδα από την αμυντική βιομηχανία, τα ερευνητικά κέντρα των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων και τα ειδικά επιστημονικά ινστιτούτα υπό τον συντονισμό του TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu/Τουρκικό Ίδρυμα Επιστημονικών και Τεχνολογικών Ερευνών). Επιπλέον, η αποστολή και ο κύκλος εργασιών του TÜBİTAK στηρίζονται πάνω σε τέσσερεις άξονες. Ο πρώτος άξονας αφορά στην υποβοήθηση της τουρκικής κυβέρνησης για τον καθορισμό των πολιτικών που θα εφαρμοσθούν σε θέματα επιστήμης και τεχνολογίας. Ο δεύτερος άξονας αναφέρεται στην υποστήριξη, παρότρυνση και πραγματοποίηση επιστημονικών και τεχνολογικών ερευνών. Ο τρίτος άξονας αφορά στη συμμετοχή σε διεθνείς επιστημονικές έρευνες. Και τέλος, ο τέταρτος άξονας έχει να κάνει με τη συμβολή στην ανάπτυξη της επιστημονικής και τεχνολογικής κουλτούρας. Το ανώτατο όργανο διοικήσεως του TÜBİTAK αποτελείται από ένα 13μελές επιστημονικό συμβούλιο, ο πρόεδρος του οποίου τοποθετείται από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας, κατόπιν προτάσεως του πρωθυπουργού. Όσον αφορά στους προϋπολογισμούς των ενόπλων δυνάμεων και

φορέων ασφαλείας, κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι αυτοί είναι πολύ μεγαλύτεροι, κατά 40% περίπου, απ’ ότι δημοσιοποιεί η εκάστοτε τουρκική κυβέρνηση. Τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι, στους εν λόγω προϋπολογισμούς οι Τούρκοι δεν συνυπολογίζουν τους οικονομικούς δείκτες τόσο του TÜBİTAK (σ.σ. ο προϋπολογισμός του για το 2016 ανέρχεται σε 2.653.216.000 Τουρκικές Λίρες ή 804.004.848 ΕΥΡΩ), όσο και των ιδρυμάτων που ελέγχονται από τις ένοπλες δυνάμεις, ήτοι συγκεκριμένα του SSDF (Savunma Sanayii Destekleme Fonu/Ταμείο Υποστήριξης της Αμυντικής Βιομηχανίας), του ΟΥΑΚ (Ordu Yardılaşma Kurumu/Φορέας Αρωγής του Στρατού) και του ΤSKGV (Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı/Ίδρυμα Ενίσχυσης των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων). Τα ιδρύματα αυτά ελέγχουν πάνω από 40 τουρκικούς επιχειρηματικούς ομίλους αμυντικής βιομηχανίας και διαφόρων

άλλων δραστηριοτήτων, όπως τσιμέντου, χημικών, χρηματοπιστωτικού συστήματος κ.λπ. Στον πίνακα της σελίδας 49 φαίνονται τα αναλυτικά στοιχεία του προϋπολογισμού των ενόπλων δυνάμεων και φορέων ασφαλείας της Τουρκίας για το έτος 2016, στον οποίο δεν περιλαμβάνεται το κόστος των εξοπλισμών, καθώς επίσης οι προϋπολογισμοί του TÜBİTAK και των ιδρυμάτων SSDF-ΟΥΑΚ-ΤSKGV που ελέγχονται από τις ένοπλες δυνάμεις. Σε ό,τι έχει να κάνει με το κόστος των εξοπλισμών, μέχρι το τέλος του 2015, από το σύνολο των 416 εξοπλιστικών προγραμμάτων που έχουν εξαγγελθεί υπογράφηκαν συμφωνίες για τα 233 εξ αυτών, κόστους 85.428.873.857 Τουρκικών Λιρών ή 25.887.537.532 ΕΥΡΩ, ενώ εκκρεμεί η υπογραφή των υπολοίπων 183 προγραμμάτων. Μάλιστα, εντός του 2015 υπογράφηκαν 21 συμφωνίες κόστους 3.705.542.422 Τουρκικών Λιρών ή 1.122.891.643 ΕΥΡΩ και διανεμήθηκαν οι Φάκελοι Πρόσκλησης Προσφορών για 35 εξοπλιστικά προγράμματα. Τέλος, τα συνολικά ποσοστά κατανομής των εξοπλιστικών προγραμμάτων που βρίσκονται σε εξέλιξη και αφορούν σε συμφωνίες που υπογράφηκαν μέχρι το τέλος του 2015, φαίνονται στον πίνακα που ακολουθεί.

ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΠΟΣΟΣΤΑ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΕΞΟΠΛΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΕ ΕΞΕΛΙΞΗ ΒΑΣΕΙ ΤΗΣ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΤΩΝ 233 ΕΞΟΠΛΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

ΒΑΣΕΙ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΙΚΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΤΩΝ 233 ΣΥΜΦΩΝΙΩΝ ΠΟΥ ΥΠΟΓΡΑΦΗΣΑΝ ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ 2015

ΒΑΣΕΙ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΙΚΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΤΩΝ 21 ΣΥΜΦΩΝΙΩΝ ΠΟΥ ΥΠΟΓΡΑΦΗΣΑΝ ΕΝΤΟΣ ΤΟΥ 2015

Σε εθνικό επίπεδο

45,92%

29,88%

84,38%

Έρευνα και ανάπτυξη

22,32%

1,29%

1,35%

Απ’ ευθείας προμήθεια από το εξωτερικό

11,16%

9,28%

0,78%

Απ’ ευθείας προμήθεια από το εσωτερικό

6,01%

1,41%

5,59%

Κοινή παραγωγή

10,30%

49,37%

6,17%

Παροχή υπηρεσιών

2,58%

0,60%

1,72%

Διεθνή κονσόρτσιουμ

0,86%

8,13%

Άλλη κατηγορία

0,86%

0,05%

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΕΞΟΠΛΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΑΠΟΨΕΙΣ

Ανάλυση Κυρίων Γεγονότων (Επιμέλεια: Επιτροπή Μελετών Ερευνών ΣΕΕΘΑ)

Brexit και διεθνοπολιτικές επιπτώσεις

Βρετανία αποφάσισε την 23η Ιουνίου 2016 να εγκαταλείψει το σκάφος της Ευρώπης και να πορευθεί μόνη της στους δαιδάλους και τις διαδρομές μιας διεθνούς πολιτικής, που, όπως συνηθίζεται να αποκαλείται, αποτελεί έναν κόσμο σύγκρουσης όλων εναντίον όλων. Ο Βρετανικός Λέοντας ποτέ δεν αισθάνθηκε οικεία, ούτε ήταν ασφαλής και ευτυχής ευρισκόμενος στην ευρωπαϊκή οικογένεια, στην οποία εντάχθηκε το 1973, αφού προηγήθηκαν δύο απόπειρες ενσωμάτωσής της στην νεοσύστατη ΕΟΚ την δεκαετία του 1960, που απέτυχαν λόγω γαλλικής άρνησης και δη του στρατηγού Ντε Γκωλ. Η Βρετανία, παρά ταύτα, εντάχθηκε την 1η Ιανουαρίου 1973 και πρέπει να ομολογήσει κανείς πως η ένταξή της εμφανίστηκε ως μια υποχρεωτικότητα, μία αναγκαιότητα να συμπεριφερθεί ευρωπαϊκά, χωρίς αυτό να το πετύχει ποτέ, δηλαδή να προβάλει ένα καθαρά ευρωπαϊκό προφίλ, όπως οι άλλες χώρες. Η Βρετανία εξέπεμπε πάντοτε την στάση ή την εικόνα της χώρας που είναι εντός, πασχίζοντας να διατηρήσει την αυτοτέλεια και την αυτόνομη φυσι- κά η ΕΟΚ ιδρύθηκε από τους Αντενάογνωμία μιας χώρας που υπήρξε αυτο- ουερ και Ντε Γκώλ στην Συνθήκη της κρατορία, υπήρξε μεγάλη δύναμη της Ρώμης του 1957, η οποία απετέλεσε διεθνούς πολιτικής και δεν θα ήθελε να και την κορύφωση μιας διαδικασίας εξισώνεται με χώρες μικρές, νεοσύστα- που βασιζόταν στην φιλοσοφία της τες, πρώην αποικίες της ή στην καλύ- οικονομικής συνεργασίας των δύο τερη περίπτωση μεσαίου μεγέθους ευ- μεγάλων τέως αντιπάλων, Γαλλίας και ρωπαϊκές χώρες, που απηχούσαν ένα Ομοσπονδιακής Γερμανίας, όπου η οισύνηθες καθιερωμένο κρατικό προφίλ. κονομική ενσωμάτωση θα έφερνε και Η Βρετανία δεν μπόρεσε και δεν είχε αλληλεξάρτηση συμφερόντων και θα τις προϋποθέσεις και την ευρωπαϊκή συνέβαλλε στην ειρήνη, έτσι ώστε να παράδοση, έτσι ώστε να ηγηθεί της αποφευχθεί η επανάληψη των δύο μεΕυρώπης. γάλων πολέμων του 20ου αιώνα, του Η Ευρώπη ουσιαστικά είχε κατα- Α’ και Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ιδέα ξιωθεί ως η γηραιά ήπειρος, καθοδη- της οικονομικής συνεργασίας με άξογούμενη από τους ιδρυτές της που να την Γαλλία και την Γερμανία έφερε δεν ήσαν άλλοι από τον παραδοσια- και τις άλλες τρεις χώρες της Κεντρικής κό γαλλογερμανικό άξονα. Ουσιαστι- Ευρώπης, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, ΟλΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

λανδία, καθώς και την Ιταλία ενταγμένες στην στρατηγική της ειρήνης μέσω οικονομικής συνεργασίας. Η Βρετανία ήταν έξω από αυτό το παιχνίδι. Ο Ντε Γκωλ προειδοποίησε δις στην δεκαετία του 1960 να μην θελήσουν οι χώρες

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας να δεχθούν στους κόλπους της τον Βρετανικό Λέοντα, γιατί κάτι τέτοιο θα ενταφίαζε το πείραμα της ευρωπαϊκής συνεννόησης, της ευρωπαϊκής ενσωμάτωσης. Παρά ταύτα, το Ηνωμένο Βασίλειο εντάχθηκε στην ΕΟΚ την δεκαετία του 1970 ως η ένατη χώρα που εισήλθε στην θεσμοθετημένη ευρωπαϊκή οικογένεια, πράγμα που δεν της επέτρεψε ποτέ να ηγηθεί ή να αναλάβει πρωτοβουλίες τέτοιες που θα την έκαναν να αισθανθεί πως έχει ξεχωριστό ρόλο στο παρόν και στο μέλλον της ΕΟΚ τότε και μετέπειτα Ένωσης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, είτε ως Κοινότητα, είτε ως Ένωση βρισκόταν πάντοτε υπό την ηγεμο-

52 νία και την καθοδήγηση του γαλλογερμανικού παράγοντα, είτε αυτός ήταν ο Αντενάουερ με τον Ντε Γκόλ, είτε ο Χέλμουτ Σμιτ και ο Κολ με τους Ντ’ Εσταίν και Μιτεράν. Ο γαλλογερμανικός άξονας σε όλη την διαδρομή ηγείτο πάντοτε της Ευρώπης. Το Ηνωμένο Βασίλειο βρισκόταν σταθερά σε μια θέση εντός της Ένωσης, που όμως δεν του επέτρεπε, ούτε να ξεχωρίσει, ούτε να ηγηθεί. Το σύνδρομο της αποικιοκρατικής μεγάλης δύναμης που κουβαλούσε σταθερά μέσα της η Βρετανία και το γεγονός ότι δύο φορές στην διάρκεια του 20ου αιώνα επεβλήθη του Βερολίνου, ήταν μια συνθήκη, στην οποία δεν μπορούσε να προσαρμοστεί ως μια απλή, χωρίς ηγετικές δυνατότητες και θέσεις μονάδα στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, μέλη της ΕΟΚ ή της Ένωσης στην συνέχεια. Η σημερινή απόφαση των Βρετανών, ανεξαρτήτως του γεγονότος ότι προκάλεσε μεγάλη αναταραχή οικονομική και όχι μόνο στην Ευρώπη και διεθνώς και προκαλεί και κόστος στην ίδια την Βρετανία, είναι μια εξέλιξη που κανονικά θα έπρεπε να αναμένεται. Ο Βρετανικός Λέων δεν θα μπορούσε να συμβιβαστεί στον ρόλο ενός κανονικού μέλους της Ένωσης, ισότιμου με

άλλους 27. Το ηγετικό της παρελθόν συγκρουόταν με ένα παρακμιακό και προσαρμοσμένο σε κανονικές συνθήκες κρατικής οντότητας παρόν. Η φράση της συνείδησης του Βρετανικού έθνους, της Βασίλισσας Ελισάβετ, η οποία φράση επηρέασε και το εκλογικό σώμα «Πείτε μου τρεις καλούς λόγους γιατί η Βρετανία πρέπει να αποτελεί μέρος της Ευρώπης» είναι δηλωτική της αντίληψης της βρετανικής κοινής γνώμης για την σχέση της με την Ευρώπη, ότι επρόκειτο για μια διαρκώς μετέωρη σχέση, ότι δηλαδή η Βρετανία ουδέποτε μπόρεσε ή θέλησε να ενσωματωθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα προχωρήσει με μεγαλύτερη ασφάλεια και σιγουριά, κυρίως όμως με μια ομοιογένεια στην στρατηγική και τον βηματισμό της τώρα, απαλλαγμένη από την βρετανική αμφισημία στην σχέση της με την Ευρώπη, η οποία δεν βοηθούσε το σχέδιο για την πολιτική ένωση, δηλαδή την οικοδόμηση της ομοσπονδιακής Ευρώπης. Η βρετανική απόφαση σαφώς επηρεάζει ολόκληρο τον κόσμο, την Ευρώπη και φυσικά την Ελλάδα και Κύπρο, όχι μόνο εξαιτίας της παγκόσμιας οικονομικής αλληλεξάρτησης, αλλά κυρίως γιατί η Κύπρος εν προκειμένω,

έχει παραδοσιακά στενές οικονομικές και όχι μόνο σχέσεις με το Ηνωμένο Βασίλειο, οι οποίες θα δεχθούν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό τις αρνητικές επιπτώσεις του Brexit. Κανείς δεν είναι μόνος σε αυτό τον κόσμο. Η αλληλεξάρτηση συμφερόντων και προσδοκιών είναι σήμερα στο πλαίσιο και της παγκοσμιοποίησης εντονότερη παρά ποτέ. Απλώς η Ευρωπαϊκή Ένωση δημιουργούσε το πεδίο εκείνο της διευκόλυνσης των συνεργασιών και της ανάπτυξής τους, επιτυγχάνοντας μικρότερο κόστος και μεγαλύτερο όφελος. Αυτή η δυνατότητα πλέον για την Βρετανία στην σχέση της με την Ευρώπη και την Ελλάδα δεν υφίσταται πλέον. Εναπόκειται εν προκειμένω στην Ελλάδα και στην Βρετανία να συμφωνήσουν στους καλύτερους δυνατούς όρους συνέχισης, όπου απαιτείται επέκταση και εμβάθυνση των συνεργασιών τους. Κλείνοντας πρέπει να σημειώσουμε πως πιθανότατα η Βρετανία να υποστεί πολύ μεγαλύτερο κόστος από αυτό που υπολόγιζαν οι αρχιτέκτονες του Brexit, αφού ήδη ακούγονται έντονες φωνές περί αποσχιστικών δημοψηφισμάτων στους γνωστούς ύποπτους του Ηνωμένου Βασιλείου, Σκωτία και Βόρειο Ιρλανδία.

Η στρατηγική του Ερντογάν για ενεργοποίηση των εθνικιστικών αντανακλαστικών των Τούρκων υπέρ αυτού Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξχου ε.α., Γεωστρατηγικού Αναλυτή- Συγγραφέα

ετά το 2011, το κυβερνόν κόμμα ΑΚΡ μετασχηματίσθηκε σε καθεστώς και συγκεκριμένα στο καθεστώς Ερντογάν, το οποίο όχι μόνο δεν μπόρεσε να επιλύσει κανένα από τα μεγάλα προβλήματα της χώρας, αλλά τα έκανε περισσότερο πολύπλοκα. Συγκεκριμένα αναφερόμαστε στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η τουρκική εξωτερική πολιτική, η οικονομία, η ενότητα, η συνοχή, καθώς επίσης το περιβάλλον της εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας της χώρας. Με τη ίδια διαδικασία σκέψης, η δε-

σποτική και καταπιεστική διακυβέρνηση Ερντογάν είναι υπεύθυνη, αφενός για την κλιμακούμενη αστάθεια στην εσωτερική ασφάλεια της χώρας λόγω της άρνησης της να επιλύσει το κουρδικό πρόβλημα, αφετέρου για τις παράνομες δραστηριότητες, τα οικονομικά σκάνδαλα, τον ολιγαρχικό έλεγχο της οικονομίας, τις αυθαίρετες παρεμβάσεις στη δικαιοσύνη και την παιδεία, την ολοκληρωτική κατάρρευση του κράτους δικαίου, τον εκμηδενισμό της ελευθερίας έκφρασης και των ΜΜΕ, καθώς επίσης τη συστηματική απομόνωση των αλεβητών και την ποδηγέτη-

ση τους από το σουνιτικό δογματισμό. Επίσης, τα γεγονότα τείνουν να βεβαιώσουν ότι, μετά την αντικατάσταση του αρχηγού του κόμματος ΑΚΡ και πρωθυπουργού Αχμέτ Νταβούτογλου, θα επιταχυνθούν οι διαδικασίες για την αλλαγή του πολιτεύματος στην Τουρκία. Εν προκειμένω θα λέγαμε ότι, ο οδικός χάρτης του Ερντογάν για την αλλαγή του πολιτεύματος της χώρας σε μια μορφή προεδρικής ή ημιπροεδρικής Δημοκρατίας θα περιλαμβάνει τέσσερεις Φάσεις. Τη Φάση της Προετοιμασίας, η οποία προβλέπεται να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος ΙουνίΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

53 ου 2016. Τη Φάση της Διαπραγμάτευσης με τους Πολίτες, η οποία πρόκειται να ολοκληρωθεί σε τέσσερεις μήνες με καταληκτική ημερομηνία στο τέλος Οκτωβρίου 2016. Υπόψη ότι, πριν τεθεί προς διαβούλευση στην Εθνοσυνέλευση η πρόταση αλλαγής του πολιτεύματος, θα πρέπει να έχει εξασφαλισθεί η αποδοχή της από την τουρκική κοινωνία. Για το λόγο αυτό θα διοργανωθούν συνέδρια και ημερίδες, καθώς επίσης θα εντατικοποιηθεί η σχετική αρθρογραφία και οι τηλεοπτικές εκπομπές στα ερντογανικά ΜΜΕ. Κατόπιν, θα ακολουθήσει η Φάση των Προτάσεων και της Πολιτικής Διαπραγμάτευσης και τέλος θα υπάρξει η Φάση της Τελικής Απόφασης και Έγκρισή της Μέσω Ψηφοφορίας. Ένα άλλο ζήτημα που τίθεται είναι ότι, κατά τη διάρκεια των Φάσεων που προαναφέρθηκαν, ο τουρκικός λαός θα συνεχίσει να βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα καθεστώς ιδεολογικής επίθεσης και μαύρης προπαγάνδας που θα έχουν ως κυρίαρχα χαρακτηριστικά το φόβο και την παράνοια. Φυσικά, τούτο έχει να κάνει με τη δοκιμασμένη στρατηγική του Ερντογάν, αφενός για ενεργοποίηση των εθνικιστικών αντανακλαστικών των Τούρκων υπέρ αυτού, αφετέρου για επηρεασμό των φρονημάτων, των συναισθημάτων, της συμπεριφοράς και της στάσης της τουρκικής κοινωνίας, ώστε αυτή να πεισθεί ότι, όλες οι χώρες επιθυμούν την αποσταθεροποίηση και τη διάλυση της Τουρκίας, οι Κούρδοι είναι εχθροί και άπαντες είναι εν δυνάμει τρομοκράτες. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσονται όλες οι προκλήσεις της Τουρκίας των «κακών» στρατηγών και των «καλών» πολιτικών, οι οποίες διακρίνονται για τη διαχρονικότητα τους, για την ποιοτική και ποσοτική κλιμάκωση τους, καθώς επίσης καταδεικνύεται ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ότι, αυτές αποτελούν μέρος προσχεδιασμένων τακτικών ελιγμών, που απορρέουν από μια εθνική στρατηγική, η οποία εθνική στρατηγική απορρέει από ένα εθνικό όραμα «αδιαπραγμάτευτο» για όποιον αναλάβει την εξουσία της χώρας. Τέλος, με την ίδια διαδικασία σκέψης, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και θα πρέπει να τύχει ιδιαίτερης προσοχής η αντίληψη των Τούρκων για την εξωτερική πολιτική της χώρας τους, σύμφωνα με σχετική έρευνα που πραγματοποίησε το πανεπιστήμιο Kadir Has Üniversitesi της Κωνσταντινούπολης και τα αποτελέσματα της δημοσιοποιήθηκαν στις 18-05-2016. Ειδικότερα, η τουρκική κοινωνία θεωρεί ότι: α. Η Τουρκία αποτελεί μια περιφερειακή δύναμη που είναι πρωτίστως μια ισλαμική χώρα και κατόπιν ακολουθεί η άποψη ότι αυτή είναι ευρωπαϊκή χώρα και στη συνέχεια χώρα της Μέσης Ανατολής. β. Η Τουρκία θα πρέπει να αναπτύξει πιο ενεργητική πολιτική στη Μέση Ανατολή και κατόπιν ακολουθούν η Ευρώπη, ο Καύκασος, η Μαύρη Θάλασσα, τα Βαλκάνια, η Άπω Ανατολή-Κίνα, Λατινική Αμερική και η Αφρική. γ. Η Τουρκία θα πρέπει να συμπορευθεί κατά βάση με το Αζερμπαϊτζάν και κατόπιν ακολουθούν η μεμονωμένη πορεία, η συμπόρευση με τις Τουρκικές Δημοκρατίες, τις μουσουλμανικές χώρες, την Ευρωπαϊκή Ένωση, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τέλος με τη Ρωσία.

δ. Τα σημαντικότερα προβλήματα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής την τελευταία περίοδο είναι ο αγώνας κατά της τρομοκρατίας (σ.σ. εννοούν το ΡΚΚ), το πρόβλημα της Συρίας, οι σχέσεις της Τουρκίας με το Ισραήλ και τη Ρωσία, η απειλή του «ισλαμικού κράτους», το προσφυγικό πρόβλημα και οι σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση. ε. Μετά το 2013 ενισχύεται η άποψη ότι, υπάρχει πρόβλημα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις με ποσοστό 49,4% το 2013, 53,5% το 2015 και 59,6% το 2016. Επίσης, ως σημαντικότερα προβλήματα θεωρούνται το Κυπριακό, η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, η στρατικοποίηση των νησιών του Αιγαίου, καθώς επίσης τα μειονοτικά προβλήματα. στ. Ως βασικές προϋποθέσεις για την αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας θεωρούνται ιεραρχικά, η επίλυση του κυπριακού προβλήματος, η επίλυση του προβλήματος των νησιών του Αιγαίου και της υφαλοκρηπίδας, η δημιουργία δύο κρατών στο νησί, καθώς επίσης η ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως αντάλλαγμα. Παράλληλα, το ψευδοκράτος αποτελεί για τους Τούρκους μια αδελφική χώρα που δεν θα εγκαταλειφθεί ποτέ, μια στρατηγική βάση στη Μεσόγειο και ένα διπλωματικό πλεονέκτημα εναντίον της Ελλάδος. ζ. Η πιο φιλική χώρα προς την Τουρκία είναι το Αζερμπαϊτζάν και κατόπιν ακολουθεί η άποψη ότι δεν υπάρχει καμία φιλική χώρα. η. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία, η Συρία, το Ισραήλ, η Αρμενία, το Ιράν και το Ιράκ θεωρούνται ως χώρες που απειλούν την Τουρκία. θ. Μετά το 2013 ενισχύεται η άποψη ότι, υπάρχει πρόβλημα στις σχέσεις της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες με ποσοστό 46,7% το 2013, 40,7% το

54 2015 και 52,9% το 2016. Στο ίδιο πλαίσιο, οι Ηνωμένες Πολιτείες εκλαμβάνονται από τους Τούρκους με ποσοστό 67,1% ως μια αναξιόπιστη, αποικιοκρατική, εχθρική, ιδιοτελής, συμφεροντολογική και διπρόσωπη χώρα, ενώ μόνο το 23,8% τη θεωρεί ως στρατηγική χώρα και το 8,9% ως στρατιωτική σύμμαχο και φιλική χώρα. Σε ό,τι έχει να κάνει με τους τομείς της τουρκοαμερικανικής συνεργασίας αυτοί ιεραρχούνται στη στρατιωτική συνεργασία, στην οικονομική συνεργασία, στο αγώνα κατά του ΡΚΚ, στην υποστήριξη της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στην εξασφάλιση σταθερότητας λόγω της ρωσικής απειλής, στην ενεργειακή ασφάλεια, στη διαμόρφωση του χάρτη της Νέας Μέσης Ανατολής, στο μέλλον του Αφγανιστάν και στην επίλυση του κυπρι-

ακού προβλήματος. ι. Το 61,8% επιθυμεί την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ωστόσο το 55,9% θεωρεί ότι εμποδίζεται η ενταξιακή διαδικασία λόγω της θρησκευτικής ανομοιότητας, των οικονομικών προβλημάτων, των προβλημάτων δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του μεγάλου πληθυσμού και του κυπριακού προβλήματος. ια. Το 57% θεωρεί ότι, η συμφωνία της Άγκυρας με την Ευρωπαϊκή Ένωση για τους μετανάστες θα έχει αρνητικές επιπτώσεις για την Τουρκία, οι οποίες έχουν να κάνουν με την έτι περαιτέρω αύξηση του αριθμού των μεταναστών, την όξυνση των οικονομικών προβλημάτων, τον κίνδυνο να μην τηρηθούν τα συμφωνηθέντα από τις Βρυξέλλες, καθώς επίσης τη παραβίαση του διεθνούς δικαίου καθιστώντας τη συμφω-

νία ανήθικη και μη ανθρωπιστική. Από την άλλη πλευρά, ως θετικά σημεία της εν λόγω συμφωνίας εκλαμβάνονται, εφόσον αυτά υλοποιηθούν, η εξασφάλιση σχετικής χρηματοδότησης, η παρεμπόδιση της παράνομης μετανάστευσης, η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των Σύριων μεταναστών, το ξεπάγωμα της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς επίσης η άρση της βίζας. ιβ. Τέλος, μόνο το 10% είναι ικανοποιημένο από την παρουσία των Σύριων που βρίσκονται στην Τουρκία, ενώ βάσει της τουρκικής πολιτικής που θα εφαρμοσθεί για τους πρόσφυγες θα πρέπει αφενός να τερματισθεί η είσοδος επιπλέον μεταναστών, αφετέρου να καθορισθεί ένα όριο στον αριθμό αυτών που θα εισέλθουν μελλοντικά στη χώρα.

Η Ευρώπη διασπασμένη μπροστά στην κρίση της Ουκρανίας Υπό Αντγου ε.α. Πόκα Χαραλάμπους, Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

πόλεμος στην Ουκρανία εξακολουθεί να συνεχίζεται αμείωτος. Η Ευρώπη εν τούτοις, σκέπτεται τον τερματισμό των κυρώσεων εναντίον της Μόσχας. Ο πόλεμος βέβαια στην ανατολική Ουκρανία, δεν είναι πλέον στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, αν και οι πολεμικές επιχειρήσεις εκεί συνεχίζονται. Ήδη από την έναρξη του έτους η κατάπαυση των πυρών γίνεται όλο και πιο εύθραυστη. Οι αυτονομιστές που υποστηρίζονται από την Ρωσία, δοκιμάζουν συνεχώς με προκλήσεις τον ουκρανικό στρατό. Σχεδόν καθημερινά φονεύονται στρατιώτες όπως επίσης και πολίτες. Η αξιοσημείωτη αυτή εξέλιξη ωθεί τον υπουργό εξωτερικών της Γερμανίας Φρανκ Βάλτερ Σταϊνμάιερ, στα όρια της ανοχής του όπως ο ίδιος ανέφερε, αλλά και το διατύπωσε εν συντομία: «Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να συνεχισθεί επ’ άπειρον». Παρ’ όλα αυτά κάνει λάθος. Μπορεί να συνεχισθεί, αν όχι επ’ άπειρον τουλάχιστον για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό αποδεικνύουν οι εμπειρίες των τελευταίων 25

ετών με άλλες «παγωμένες διαμάχες» στο μετα-σοβιετικό χώρο –στην Μολδαβία, στην Γεωργία όπως επίσης και μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Οι άλυτες εδαφικές διαμάχες επικρέμανται ως κατάρες πάνω από τα κεφάλια των ανθρώπων. Η υποφώσκουσα αστάθεια επηρεάζει αρνητικά την οικονομική ανάπτυξη. Το πεπρωμένο των τοπικών πληθυσμών φαίνεται να ενδιαφέρει ελάχιστα το Κρεμλίνο, ή όπως ακριβώς ετίθετο και λίγο παλαιότερα, πρόκειται απλώς για ένα θέμα άσκησης Γεωπολιτικής. Ενώ η προσαρτημένη Κριμαία μεταβάλλεται σε περίκλειστο φρούριο, ο τοπικός τουρισμός έχει καταστραφεί. Τα πιο έξυπνα και παραγωγικά μυαλά έχουν εγκαταλείψει εδώ και καιρό την κατεστραμμένη από τον πόλεμο ανατολική Ουκρανία. Πίσω έχουν παραμείνει οι συνταξιούχοι, οι ανειδίκευτοι εργάτες χωρίς καμία προοπτική και ένας αυτονομιστικός στρατός εξοπλισμένος άριστα από τη Ρωσία. Αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν κανένα μέλλον, αλλά η Μόσχα ελπίζει ότι θα μπορέσει, επηρεάζοντας από την ανατολική πλευρά, να

αποσυνθέσει ακόμη περισσότερο την Ουκρανία και να παρεμποδίσει την ενσωμάτωσή της στην δημοκρατική οικογένεια της Ευρώπης. Η διεφθαρμένη ελίτ της Ουκρανίας είναι συνυπεύθυνη για την όλη κατάσταση. Τα τελευταία 20 χρόνια, οι βιαστικές μεταρρυθμίσεις και τα δυσβάστακτα οικονομικά μέτρα κυρίως για τους πληθυσμούς της ανατολικής Ουκρανίας δημιούργησαν αναπόφευκτα μια νοσταλγία για τη Σοβιετική Ένωση. Η ρωσική προπαγάνδα έπεσε σε γόνιμο έδαφος σε ένα τουλάχιστον τμήμα του λαού. Επιπλέον οι για χρόνια παραμελημένες και με χαμηλό ηθικό ένοπλες δυνάμεις της, δεν μπόρεσαν να αντιτάξουν κάποια αξιόλογη αντίσταση. Καθώς οι Ρώσοι στρατιώτες κατέλαβαν τον Φεβρουάριο του 2014 την Κριμαία, το ουκρανικό συμβούλιο ασφαλείας υπολόγισε τον αριθμό των ετοιμοπόλεμων στρατιωτών μεταξύ 1.500 και 2.000. Συνυπεύθυνη όμως είναι και η Δύση. Εγκατέλειψε την ανυπεράσπιστη Ουκρανία, ασυγχώρητα μόνη της. Η ενίσχυση με οπλικά συστήματα αποΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

55 κλείστηκε κατηγορηματικά, ενώ στη συνέχεια επιβλήθηκαν στη Ρωσία συμβολικές κυρώσεις. Και τούτο, παρά το γεγονός ότι η Ρωσία μαζί με τις ΗΠΑ και τη Μεγάλη Βρετανία στη Συνθήκη της Βουδαπέστης του 1994, ήσαν υποχρεωμένες να σεβαστούν απόλυτα την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας. Σαν αντάλλαγμα, το Κίεβο παραιτήθηκε από το πυρηνικό του οπλοστάσιο. Η συνθήκη όμως αυτή αποδείχτηκε άχρηστη. Σε μια συνέντευξή του τον Απρίλιο, ο αμερικανός πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα, δήλωσε ότι η Ουκρανία δεν είναι τόσο σημαντική για την Ουάσιγκτον, ώστε να διακινδυνεύσει έναν πόλεμο με την Ρωσία. Για τον Βλαντιμίρ Πούτιν αυτό σημαίνει ότι μπορεί να διευρύνει τα σύνορά του με στρατιωτικά μέσα, όπου αυτό δεν είναι και τόσο επώδυνο για τη Δύση και στην έκταση που του επιτρέπουν τα οικονομικά του για παρόμοιες περιπέτειες. Η κυβέρνηση του Κιέβου δεν είχε άλλη επιλογή από το να αποσύρει τα στρατεύματά της χωρίς μάχη από την Κριμαία, ενώ τον Αύγουστο του 2014 και υπό την πίεση της Γαλλίας και της Γερμανίας να συμμετάσχει στις διαπραγματεύσεις ειρήνης στο Μινσκ. Οι αυτονομιστές όχι μόνον δεν εφάρμοσαν τα προβλεπόμενα από το «Πρωτόκολλο Μινσκ Ι», αλλά με τη βοήθεια Ρωσικά εκπαιδευμένων στρατευμάτων, κατέκτησαν και άλλα εδάφη, αναγκάζοντας το Κίεβο τον Φεβρουάριο του 2015 σε υπογραφή μιας ακόμη χειρότερης συνθήκης ειρήνης. Υπό την πίεση της Δύσης το κοινοβούλιο του Κιέβου, ψήφισε τον Αύγουστο του 2015 την προβλεπόμενη από την «Μινσκ ΙΙ» αποκέντρωση εξουσίας. Μπροστά στο κτίριο έγιναν αιματηρές διαδηλώσεις με τρεις νεκρούς και 120 τραυματίες. Από τότε, οι αλλαγές του Συντάγματος πήγαν στις καλένδες και η κυβερνητική συμμαχία αποτελούμενη από πέντε κόμματα, διασπάσθηκε. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Η συμφωνία «Μινσκ ΙΙ» είναι πρωθύστερη. Απαιτεί από την Ουκρανία μεγάλες προκαταβολές, χωρίς ο ρωσικός παράγοντας να αναλαμβάνει τις ευθύνες του. Αντί αυτού η Γαλλία και η Γερμανία πιέζουν για την υλοποίηση της και μεμονωμένοι ευρωπαίοι πολιτικοί, στέλνουν σινιάλα που ενθαρρύνουν την Μόσχα να υποδαυλίζει τη διαμάχη στο Ντόνμπας. Η Μαρί λε Πεν, η αρχηγός του Εθνικού Μετώπου, δήλωσε πρόσφατα ότι η Γαλλία θα αναγνώριζε την ανεξαρτησία της Κριμαίας, μόλις η ίδια θα γινόταν πρόεδρος. Και ο αντιγκαγκελάριος της Γερμανίας Ζίγκμαρ Γκάμπριελ, είναι υπέρ ενός προοδευτικού τερματισμού των κυρώσεων: «Γνωρίζουμε όλοι ότι η συνεχής απομόνωση δεν φέρνει κανένα αποτέλεσμα. Τελικά, το μόνο που βοηθά είναι ο διάλογος». Ο διάλογος βέβαια είναι ωραίος και καλός, αλλά ο Πούτιν είναι ένας άνθρωπος εξουσίας και μπορεί να πεισθεί μόνο με μέσα της εξουσίας. Επικλήσεις για τα δίκαια των λαών και τα ανθρώπινα δικαιώματα, δεν φέρνουν κανένα αποτέλεσμα. Όποιος ελπίζει ότι η Ρωσία θα κατευνασθεί με τον τερματισμό των κυρώσεων, παραβλέπει το γεγονός ότι ο ίδιος ο Πούτιν έχει οδηγήσει τη χώρα του στην απομόνωση. Χρειάζεται την Δύση ως μια εχθρική εικόνα για την διατήρηση της εξουσίας του. Στην πραγματικότητα η Δύση δεν αποτελεί καμία απειλή για τη Μόσχα, αλλά η ρωσική προπαγάνδα έχει την τάση να εφευρίσκει πάντοτε κάτι καινούργιο.

Από την άλλη πλευρά, σε δηλώσεις του ο ΥΠΕΞ της Γερμανίας Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ προειδοποιεί για κίνδυνο ανάφλεξης στην ανατολική Ευρώπη, λόγω των κινήσεων του ΝΑΤΟ, κάνοντας λόγο για «διαξιφισμούς και πολεμοχαρή συμπεριφορά», αλλά και «συμβολικές παρελάσεις τεθωρακισμένων στα ανατολικά σύνορα της Συμμαχίας». Η ανοικτή επίθεσή του εναντίον του ΝΑΤΟ δυναμιτίζει την Στρατηγική της Δύσης, στην οποία συμμετέχει και η χώρα του. Και όλα αυτά συμβαίνουν ενώ το ΝΑΤΟ διεξάγει ασκήσεις με την Πολωνία και τις χώρες της Βαλτικής, με τις δυνάμεις αποτροπής να δοκιμάζουν ένα σενάριο αντιμετώπισης μιας πιθανής ρωσικής επίθεσης εναντίον των πρώην ανατολικών χωρών, που συμμετέχουν στη Συμμαχία. Παρά το γεγονός ότι οι δηλώσεις του είναι πολύ πιθανόν να έγιναν για καθαρά εσωκομματικούς λόγους, η πραγματική σημασία τους δεν πρέπει να υποβαθμίζεται. Έτσι, ενώ ορισμένοι κύκλοι πιέζουν για την άρση ή την κατάργηση των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας, κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι η ΕΕ και τα κράτη μέλη της θα πρέπει να αυξήσουν τις πιέσεις. Εκτιμούν ότι άμεση προτεραιότητα θα πρέπει να είναι ο έλεγχος των ανατολικών συνόρων της Ουκρανίας είτε μέσω του Κιέβου, είτε με την ανάπτυξη μιας διεθνούς ειρηνευτικής δύναμης. Οι πιέσεις θα πρέπει να κλιμακωθούν με απειλές για την αύξηση των κυρώσεων, την επιτάχυνση εισόδου της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και τον στρατιωτικό εξοπλισμό των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων. Γενική εκτίμηση πάντως είναι, ότι για όσο διάστημα η ανισορροπία δυνάμεων είναι τόσο μεγάλη, η Ρωσία θα έχει την δυνατότητα ανά πάσα στιγμή χωρίς μεγάλο ρίσκο, να κλιμακώσει την όλη κατάσταση, ανάλογα με τις εκάστοτε πολιτικές συγκυρίες.

56 Διλήμματα για την Σταθερότητα και Ασφάλεια στην Μέση Ανατολή και η Γεωπολιτική Σκιά των Γεγονότων Υπό Δρ Αλεξάνδρου Κούτση, Ομοτίμου Καθηγητού Μεσανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου

συριακή κρίση συνεχίζει να κυριαρχεί στη σκηνή της Μέσης Ανατολής. Η εκεχειρία που εφαρμόσθηκε το Φεβρουάριο 2016, τελικά διήρκησε αρκετές εβδομάδες. Ένας από τους παράγοντες που οδήγησαν στην κατάρρευσή της, ήταν ότι δεν περιέλαβε τις εξτρεμιστικές οργανώσεις όπως το Ισλαμικό Κράτος και την αλ-Νούσρα (θυγατρική της αλ-Κάιντα). Η παρουσία της αλ-Νούσρα σχεδόν σε κάθε επίμαχη περιοχή, δυσκόλευε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του καθεστώτος Άσσαντ και της Ρωσίας. Βομβαρδίζοντας τις περιοχές αυτές, αναπόφευκτα έπλητταν και τα τμήματα εκείνα που ελέγχονταν από τις μετριοπαθείς αντιπολιτευτικές δυνάμεις, προκαλώντας έτσι την κατηγορία ότι παραβίαζαν την εκεχειρία. Δεύτερον, το καθεστώς ελέγχει περίπου το ένα τρίτο της χώρας, συμπεριλαμβανομένων των περισσότερων από τις μεγάλες πόλεις της Συρίας, ενώ οι αντιπολιτευόμενες δυνάμεις το υπόλοιπο. Ταυτόχρονα, ο Άσσαντ εξακολουθεί να διατηρεί την υποστήριξη ενός σημαντικού τμήματος της κοινωνίας, κυρίως διότι η εναλλακτική λύση θεωρείται χειρότερη. Κατά συνέπεια, ο Σύριος πρόεδρος δεν έδειχνε πρόθυμος να κάνει παραχωρήσεις στις ειρηνευτικές συνομιλίες της Γενεύης, πόσο μάλλον να παραιτηθεί όπως απαιτούσε η αντιπολίτευση. Τρίτον, με τις ειρηνευτικές συνομιλίες σε πλήρη αδιέξοδο, οι ένοπλες συγκρούσεις στη βόρεια Συρία αυξήθηκαν, κυρίως στην κρίσιμη περιοχή του Χαλεπιού, την οποία όλες οι πλευρές προσπαθούν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους. Επιπλέον, η αντιπαράθεση μεταξύ ένοπλων ομάδων που υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ αλλά οι οποίες είναι εχθρικά διακείμενες η μία προς την άλλη κλιμακώθηκε. Ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός (FSA), αύξησε τις επιθέσεις του εναντίον των

Μονάδων Προστασίας του Κουρδικού Λαού (YPG) που βοηθούν τις ΗΠΑ στην στρατιωτική τους εκστρατεία εναντίον του ISIS. Οι δύο πλευρές έχουν διαφορετικές προτεραιότητες στον πόλεμο, με το FSA να μάχεται για την ανατροπή του πρόεδρου Άσσαντ, ενώ το YPG να προσπαθεί κυρίως να θέσει τη βόρεια Συρία υπό τον έλεγχο του. Τέταρτον, η εκεχειρία ενίσχυσε την αλ-Νούσρα, η οποία αύξησε την επιρροή της σε περιοχές όπου δραστηριοποιείται, ασκώντας μια πολιτική πειθούς και όχι βίας. Η ηγεσία της αλ-Κάιντα στο Πακιστάν, έχει αποστείλει βετεράνους μαχητές για να δημιουργήσουν μια εναλλακτική βάση και να ανταγωνιστούν το ISIS. Η κίνηση αυτή αντικατοπτρίζει την αυξανόμενη σημασία που έχει η Συρία για την τρομοκρατική οργάνωση και πιθανότατα να προαναγγέλλει κλιμάκωση των αιματηρών συγκρούσεων με το Ισλαμικό Κράτος. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, η αλ-Νούσρα έχει στρατολογήσει χιλιάδες μαχητές για να καταλάβουν κυβερνητικές περιοχές στο βορρά. Για να αντιμετωπίσει την απειλή αυτή η Μόσχα, πρότεινε στην Ουάσιγκτον να καλέσουν από κοινού όλες τις παρατάξεις που είναι πρόθυμες να τηρήσουν την εκεχειρία να εγκαταλείψουν μέχρι τις 25 Μάιου τις περιοχές όπου δραστηριοποιείται η αλ-Νούσρα, έτσι ώστε μετά την ημερομηνία αυτή να αρχίσουν η Ρωσία και οι ΗΠΑ τις αεροπορικές επιθέσεις εναντίον της αλΝούσρα αλλά και σε οποιεσδήποτε άλλες ομάδες αρνούνται να συμμορφωθούν. Η Ουάσινγκτον, όμως αρνήθηκε, συμβάλλοντας έτσι στην κλιμάκωση των εχθροπραξιών στις επαρχίες του Χαλεπιού και του Ιντλίμπ, όπου η αλ-Νούσρα έχει καταλάβει αρκετά χωριά που ελέγχονταν από μετριοπαθές ομάδες της αντιπολίτευσης. Κατά τα τέλη Μαΐου, καθώς η εκεχειρία κατέρρεε, η Ρωσία απεφάσισε

να επιστρέψει στον πόλεμο για να υποστηρίξει τον Άσσαντ. Ακολούθησε ανακοίνωση του Σύριου Προέδρου ότι η κυβέρνησή του σκοπεύει να κλιμακώσει τη στρατιωτική εκστρατεία για να συντρίψει την εξέγερση κατά της εξουσίας του και να επανακτήσει τον έλεγχο σε όλη τη Συρία. Ιδιαίτερη σημασία για το καθεστώς έχει η ανακατάληψη του Χαλεπιού από τις κυβερνητικές δυνάμεις. Λόγω της στρατηγικής του θέσης, η ανακατάληψη του θα αποτελέσει σημείο καμπής στον πόλεμο και θα καταφέρει ένα καταστροφικό πλήγμα στην αντιπολίτευση. Οι πολιτικές εξελίξεις στο Ισραήλ αποτελούν ένα άλλο κύριο γεγονός. Στα τέλη Απριλίου, η Γαλλία ανέλαβε την πρωτοβουλία να διοργανώσει μια διεθνή διάσκεψη εντός του Μαΐου με στόχο την επανεκκίνηση της ειρηνευτικής διαδικασίας στο Παλαιστινιακό, η οποία είχε καταρρεύσει το 2014. Το σχέδιο προβλέπει τη σύγκληση ενός διεθνούς συνεδρίου προς τα τέλη του έτους, το οποίο θα διερευνήσει την επίτευξη μιας βιώσιμης και υπό διεθνή εποπτεία συμφωνία ειρήνης, στη Μέση Ανατολή. Στην αρχική διάσκεψη θα συμμετείχαν 30 περίπου κράτη, συμπεριλαμβανομένης της Αιγύπτου, της Σαουδικής Αραβίας και της Ιορδανίας, χωρίς όμως την Παλαιστινιακή Αρχή και το Ισραήλ. Ενώ οι Παλαιστίνιοι χαιρέτησαν την πρωτοβουλία αυτή, ο ισραηλινός πρωθυπουργός Βενιαμίν Νετανιάχου την απέρριψε, αναφέροντας ότι οι απευθείας διαπραγματεύσεις είναι ο καλύτερος τρόπος για να επιτευχθεί μια τελική συμφωνία μεταξύ των δύο πλευρών. Παρά τις ισραηλινές αντιρρήσεις, η γαλλική κυβέρνηση προώθησε την πρωτοβουλία της και η προβλεπόμενη πολυμερής διάσκεψη, πραγματοποιήθηκε στις αρχές Ιουνίου. Την ίδια στιγμή, το Κουαρτέτο των διεθνών μεσολαβητών για το ΠαλαιστιΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

57 νιακό, ετοιμάζεται να δημοσιεύσει μια έκθεση που κατακρίνει αυστηρά το Ισραήλ για την πολιτική του σχετικά με τους εβραϊκούς εποικισμούς στα κατεχόμενα, την κατεδάφιση κατοικιών και την κατάσχεση εδαφών που οι Παλαιστίνιοι διεκδικούν για το μελλοντικό τους κράτος. Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι οι ΗΠΑ θα εγκρίνουν την έκθεση αυτή, πράγμα που αντικατοπτρίζει μια σημαντική μετατόπιση της αμερικανικής πολιτικής, η οποία ευθυγραμμίζεται περισσότερο με τις θέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ρωσίας και των Ηνωμένων Εθνών, που φαίνεται να τονίζουν την ευθύνη του Ισραήλ για το αδιέξοδο στη Μέση Ανατολή. Προκειμένου να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις αυτές, ο Νετανιάχου υιοθέτησε δύο τακτικές. Πρώτον, απεφάσισε να ισχυροποιήσει την κυβέρνησή του. Υπό την πίεση του, ο Υπουργός Άμυνας του Ισραήλ, Μοσέ Γιααλόν, αναγκάστηκε να παραιτηθεί δηλώνοντας ότι το κυβερνών κόμμα είχε καταληφθεί από «ακραία και επικίνδυνα στοιχεία» και ότι ο ίδιος δεν εμπιστεύεται πια τον Νετανιάχου. Ο κύριος λόγος της ρήξης μεταξύ τους ήταν η υποστήριξη που προσέφερε αυτός στους στρατιωτικούς διοικητές σε μια σειρά διαφωνιών που είχαν με τους σκληροπυρηνικούς πολιτικούς. Ο Γιααλόν αντικαταστήθηκε από τον Αβιγκντόρ Λίμπερμαν, ένα έποικο της Δυτικής Όχθης ρωσικής καταγωγής, ο οποίος αντιτίθεται στην ίδρυση ανεξάρτητου Παλαιστινιακού κράτους, που είναι και ο βασικός στόχος της διεθνούς κοινότητας. Αντιθέτως, ο Λίμπερμαν προτείνει μια μεταβατική περίοδο δεκαετιών, κατά τη διάρκεια της οποίας θα μετατοπιστούν τα περιφερειακά σύνορα ώστε να απαλλαγεί το Ισραήλ από τους Άραβες πολίτες του και να προσαρτήσει τους εποικισμούς της Δυτικής Όχθης. Όπως φαίνεται, η αποχώρηση του Γιααλόν θα στερήσει το Υπουργικό Συμβούλιο από μια ισχυΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ρή φωνή μετριοπάθειας και η διαδοχή του από τον Λίμπερμαν θα βαθύνει το χάσμα μεταξύ του στρατιωτικού κατεστημένου και των σκληροπυρηνικών πολιτικών. Είναι ευρύτερα γνωστό ότι η ισραηλινή στρατιωτική ηγεσία τείνει να είναι πιο ρεαλιστική και πιο μετριοπαθής από ό,τι οι ηγέτες της θρησκευτικής δεξιάς και των εθνικιστικών κομμάτων. Η δεύτερη τακτική του Νετανιάχου, είναι να επαναφέρει τη συζήτηση γύρω από την Αραβική Ειρηνευτική Πρωτοβουλία. Το σχέδιο αυτό προτάθηκε από τη Σαουδική Αραβία το 2002 και εγκρίθηκε ομόφωνα από τον Αραβικό Σύνδεσμο. Προβλέπει ότι όλα τα αραβικά κράτη θα εξομαλύνουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ στην περίπτωση επίτευξης ειρηνευτικής συμφωνίας με τους Παλαιστινίους και τον τερματισμό της κατοχής αραβικών εδαφών, που κατελήφθησαν το 1967. Ο Νετανιάχου αναφέρει ότι η πρωτοβουλία αυτή περιλαμβάνει θετικά στοιχεία που μπορούν να συμβάλουν σε εποικοδομητικές διαπραγματεύσεις με τους Παλαιστίνιους και δηλώνει ότι είναι έτοιμος να διαπραγματευτεί με τις αραβικές χώρες για την αναβάθμιση, ώστε να αντικατοπτρίζει τις δραματικές αλλαγές που σημειώθηκαν στην περιοχή από το 2002. Το αραβικό σχέδιο καθιστά σαφές, ότι η εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ των Αράβων και του Ισραήλ, προϋποθέτει την επίλυση του Παλαιστινιακού ζητήματος. Ο Νετανιάχου προφανώς προσπαθεί να αντιστρέψει τη διαδικασία, απορρίπτοντας ταυτόχρονα όλες τις προσπάθειες για διεθνοποίηση της ισραηλινό-παλαιστινιακής διένεξης. Πιστεύει ότι μια

ενδεχόμενη προσέγγιση του Ισραήλ με ορισμένα σουνιτικά αραβικά κράτη της περιοχής, θα μπορούσε τελικά να οδηγήσει σε μια κατάσταση όπου οι εν λόγω χώρες θα πιέσουν τους Παλαιστίνιους να κάνουν τις παραχωρήσεις που απαιτούνται, για να επιτευχθεί μια ειρηνευτική συμφωνία. Πολιτικές εξελίξεις είχαμε και στην Τουρκία. Στις αρχές Μαΐου, ο Άχμετ Νταβουτόγλου παραιτήθηκε από τη θέση του πρωθυπουργού. Μια σειρά από ασυμβίβαστες διαφορές συνέβαλαν στο ρήγμα με τον Ερντογάν, το οποίο έρχεται σε μια στιγμή που η Τουρκία αντιμετωπίζει ένα κύμα βίαιων επιθέσεων από Κούρδους και μαχητές του Ισλαμικού Κράτους. Η πρώτη αφορούσε την πρόθεση του Τούρκου Προέδρου να προωθήσει τη μετάβαση της χώρας σε ένα παντοδύναμο προεδρικό σύστημα, με την οποία ο Νταβουτόγλου δεν συμφωνούσε. Δεύτερον, αντιτάχθηκε στην όλο και πιο σκληρή στάση του Ερντογάν σε θέματα που συνδέονται με την ελευθερία της έκφρασης και το Κουρδικό ζήτημα. Παραδείγματος χάριν, διαφώνησε με την προφυλάκιση ακαδημαϊκών ή δημοσιογράφων που κατηγορούνται για κατασκοπεία και των ακαδημαϊκών που εξέφρασαν υποστήριξη για το ΡΚΚ . Ο ίδιος είχε προτείνει τη συνέχιση των ειρηνευτικών συνομιλιών με την Κουρδική οργάνωση, εάν αυτή δεχόταν να αποσύρει τους ένοπλους μαχητές της από το τουρκικό έδαφος. Ο Ερντογάν απέρριψε δημοσίως την ιδέα αυτή, δηλώνοντας ότι οι στρατιωτικές επιχειρήσεις θα συνεχιστούν μέχρι να σκοτωθούν όλοι οι αντάρτες και να εξαληφθεί η απειλή του ΡΚΚ . Η τρίτη διαφορά αφορούσε την αμφιλεγόμενη πρόταση του κυβερνώντος κόμματος, να άρει τη βουλευτική ασυλία κάποιων βουλευτών της ΝΑ Τουρκίας, μια κίνηση που θα ανοίξει το δρόμο για τη ποινική δίωξη των φιλοκουρδικών βουλευτών που κατηγορούνται για τρομοκρατία. Ο Νταβουτόγλου πί-

58 στευε ότι καθώς η Τουρκία εντείνει την εκστρατεία της εναντίον των Κούρδων μαχητών που συνδέονται με το ΡΚΚ , άλλος ένας θανάσιμος εχθρός κερδίζει έδαφος – το Ισλαμικό Κράτος. Αυτό είναι που ευθύνεται για τις τέσσερις από τις έξι επιθέσεις αυτοκτονίας που έγιναν στη χώρα, από το περασμένο καλοκαίρι. Τέταρτον, ο Ερντογάν έχει υπερβεί τους τελευταίους μήνες την αντιδυτική ρητορική του, κατηγορώντας τους συμμάχους της Άγκυρας ότι προσπαθούν να περιορίσουν μια αναδυόμενη ισχυρή Τουρκία. Τον Νταβουτόγλου διαδέχθηκε ο Μπινάλι Γιλντιρίμ, ο οποίος θεωρείται ένθερμος υποστηρικτής του Τούρκου Προέδρου, έχοντας ήδη δηλώσει ότι τάσσεται υπέρ ενός προεδρικού συστήματος διακυβέρνησης. Ο διορισμός του ως πρόε-

δρος του κόμματος και πρωθυπουργός, εδραίωσε την κυρίαρχη επιρροή του Ερντογάν στην τουρκική πολιτική, Υπενθυμίζεται ότι τον Μάιο του 2016 έκλεισαν εκατό χρόνια από τότε που υπεγράφη η Συμφωνίας Σάικς - Πικώ, η οποία διαμοίρασε τις αραβόφωνες περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σε αγγλικές και γαλλικές αποικίες. Η συμφωνία αυτή βύθισε τη Μέση Ανατολή σε μια σειρά χαοτικών εξελίξεων για ένα αιώνα: Αραβική δυσαρέσκεια με τη δυτική προδοσία, πολιτική αστάθεια και στρατιωτικά πραξικοπήματα, ένοπλες συγκρούσεις, εκτοπισμός πληθυσμών, κατοχή, αποτυχία στις ειρηνευτικές συνομιλίες για το Παλαιστινιακό, και σχεδόν παντού πολιτική καταπίεση, εξτρεμισμό και τρομοκρατία. Σήμερα γίνεται λόγος

για μια νέα συμφωνία των Μεγάλων Δυνάμεων τύπου Σάϊκς - Πικώ. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι κύριες Ευρωπαϊκές Δυνάμεις και οι ΗΠΑ, έχουν επανειλημμένα προσπαθήσει να επιβάλουν στους Άραβες, Πέρσες, και Τούρκους τις κοσμικές αξίες του ευρωπαϊκού διαφωτισμού, να τους εκδημοκρατίσουν και να αντικαταστήσουν τα αυτόχθονα και ισλαμικά συστήματα με δυτικά μοντέλα διακυβέρνησης. Οι δυνάμεις αυτές θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν, ότι με δεδομένη τη μείωση της πολιτικής επιρροής τους και την ύπαρξη ισχυρών περιφερειακών δρώντων στη Μέσα Ανατολή, το πείραμα του 1916 δεν μπορεί να επαναληφθεί και ότι αυτό το είδος μετασχηματιστικής διπλωματίας είναι καταδικασμένο να αποτύχει.

Η Νέα Μορφή Ψυχρού Πολέμου στα Βαλκάνια Υπό κ. Σπύρου Μπελεγράτη, Αντγου ε.α., μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ {MSc in Applied Economics and Finance Emphasized in Strategy (AUEB)}

ο πρωτόκολλο που υπεγράφη πρόσφατα για την ένταξη του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ (19 Μαΐου 2016), φαίνεται να προδιαγράφει νέα γεωστρατηγικά δεδομένα στην περιοχή των Βαλκανίων. Πρόκειται για την κατάληξη μιας σοβούσας αντιπαράθεσης μεταξύ Ρωσικού και Δυτικού παράγοντα στην περιοχή, είτε αυτή εκδηλώνεται ως σφαίρα επιρροής σε χώρες του πρώην Σοβιετικού συνασπισμού, είτε των ονομαζομένων παλαιότερα «αδεσμεύτων»1. Τούτο βέβαια έχει γίνει κατανοητό, αφού η συγκεκριμένη χώρα ήδη από το 2015 υποστηρίζει ενεργά την ΝΑΤΟϊκή αποστολή στο Αφγανιστάν, ενώ όταν και τα 28 κράτη μέλη της συμμαχίας επικυρώσουν το πρωτόκολλο ένταξης, θα μπορεί να ενταχθεί στη συνθήκη ως πλήρες μέ-

λος του ΝΑΤΟ, επιβεβαιώνοντας την ονομαζομεένη πολιτική των «ανοικτών θυρών», που εφαρμόζεται τελευταία. Το Μαυροβούνιο2 είναι βέβαια μια μικρή σχετικά χώρα, της οποίας η συνεισφορά αλλά και οι απαιτήσεις δαπανών ή ασφαλείας για την συμμαχία, εκτιμώνται στο εγγύς μέλλον ως εξαιρετικά μικρές. Παρά ταύτα, η αναμενόμενη ένταξη της χώρας αυτής στο ΝΑΤΟ, προσδίδει χαρακτήρα επικυριαρχίας του Δυτικού παράγοντα στα Βαλκάνια, με γεωστρατηγικά θετικό πρόσημο. Αυτά βέβαια συμβαίνουν, χωρίς να επιβαρύνεται τη συμμαχία με επιπρόσθετα σοβαρά προβλήματα, αφού είναι γνωστό ότι χώρα αυτή δεν αντιμετωπίζει εντάσεις με τους γείτονές της, οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην επίκληση του άρθρου

1 Το κίνημα των Αδεσμεύτων ιδρύθηκε το 1961 στο Βελιγράδι με βασικούς συντελεστές την πρώην Γιουγκοσλαβία, την Κούβα και Κύπρο, ενώ σκοπός του σύμφωνα με την διακήρυξη της Αβάνας (1978) ήταν η διασφάλιση της «… εθνικής ανεξαρτησίας, της εδαφικής ακεραιότητας και της ασφάλειας των αδέσμευτων χωρών …»

2 Η υφιστάμενη τότε ομοσπονδία με την Σερβία που ιδρύθηκε μετά την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, διαλύθηκε τον Ιούνιο του 2006, με την ανεξαρτητοποίηση του Μαυροβουνίου, μετά από δημοψήφισμα. Νομικά διάδοχο κράτος της Ένωσης Σερβίας και Μαυροβουνίου σήμερα, είναι η Σερβία.

5 της συνθήκης, για την συλλογική άμυνα των κρατών – μελών της συμμαχίας. Αν στα υπόψη δεδομένα, προστεθεί ότι στα τέλη του προηγούμενου αιώνα (1999), το ΝΑΤΟ βομβάρδισε και περιοχές του Μαυροβουνίου στο πλαίσιο της θερμής αντιπαράθεσης για θέματα της πρώην Γιουγκοσλαβίας (Κόσσοβο), τότε η νέα γεωπολιτική κατάσταση μπορεί να χαρακτηρισθεί τουλάχιστον ως σημαντική αλλαγή πλεύσης και υλοποίηση νέων προσανατολισμών. Επί του πρακτέου, η ολοκλήρωση της ένταξης της χώρας στη συμμαχία περιλαμβάνει: α. Συμβολική αλλά και ουσιαστική επικράτηση της Δύσης στα Βαλκάνια, συμπεριλαμβανομένου και του πλήρους ελέγχου της Αδριατικής Θάλασσας, αποστερώντας στη περιοχή έστω και ενός μικρού διαδρόμου τύπου «Καλίνινγκραντ», για την Ρωσία ή τη Σερβία. β. Συμβάλλει θετικά στον τομέα της σταθερότητας των κρατών της περιοχής, ενώ δημιουργεί νέες προϋποθέσεις για την πιθανή είσοδο και άλλων μελών στην συμμαχία (π.χ. η Βοσνία – ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

59 Ερζεγοβίνη). γ. Εξασφαλίζει τον εκσυγχρονισμό των Ενόπλων Δυνάμεων του Μαυροβουνίου, οι οποίες επί του παρόντος είναι μικρές σε αριθμούς (περίπου 2000 στελέχη και οπλίτες ενεργού δυνάμεως). Στην αντίπερα ακριβώς πλευρά και ενώ η επέκταση του ΝΑΤΟ στα Βαλκάνια φαίνεται να δημιουργεί τουλάχιστον προβληματισμό, η πιθανότητα εισόδου στη συμμαχία και άλλων πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών όπως η Γεωργία και η Ουκρανία, προκαλούν τις σφοδρές αντιδράσεις της Ρωσίας. Η προώθηση ΝΑΤΟϊκών πολυεθνικών δυνάμεων για ασκήσεις πολύ κοντά στην Ουκρανία (π.χ. Ρουμανία), αλλά και στην Βαλτική Θάλασσα ή κράτη της περιοχής που βρίσκονται πολύ κοντά στην Αγία Πετρούπολη, η διεξαγωγή αεροναυτικών ασκήσεων3 κοντά στο Καλίνινγκραντ ή την χερσόνησο της Κριμαίας, προκαλούν τις οργισμένες αντιδράσεις του Ρώσου προέδρου Πούτιν.

χερσόνησος του Αίμου συμμετέχει ενεργά επί του παρόντος στην επέκταση της ονομασθείσας ζώνης Intermarium4 για την περίσφιξη της Ρωσίας5, ενώ στην ίδια πε3 «What we should avoid today is inflaming the situation by warmongering and stomping boots,» ανέφερε ο Πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Γερμανίας Steinmeier σε πρόσφατη συνέντευξή του στη Bild. 4 Η θεωρία της ζώνης Intermarium ήταν ένα σχέδιο που προτάθηκε αμέσως μετά τον Α΄ΠΠ, από τον τότε ηγήτορα των Πολωνών Jozef Pilsudski, για εγκαθίδρυση μιας ομοσπονδίας κρατών υπό την αιγίδα της Πολωνίας, αποτελούμενη κυρίως από Κεντρικές και Ανατολικές Ευρωπαϊκές Χώρες. Η σημερινή χρήση του όρου και η αντίστοιχη πρόταση επί του θέματος, είναι παραπλήσια της αρχικής, αλλά όχι ακριβώς η ίδια και περιλαμβάνει μια ευρεία ζώνη κρατών από την Βαλτική έως το Αζερμπαϊτζάν (Άρθρο From Estonia to Azerbaijan: American Strategy After Ukraine -By George Friedman) 5 Κατά το πρώτο 15νθήμερο του μηνός Ιουνίου 2016, Βρετανικά στρατεύματα αναπτύχθηκαν στην Εσθονία, Αμερικανοί ήδη επιχειρούν στην Λιθουανία και Καναδοί στην Πολωνία, ενώ σχηματισμοί μάχης αυξάνονται στην Μεσόγειο. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ριοχή φαίνεται να συμπλέουν άλλες παλαιότερες θεωρίες στην προσπάθεια περιορισμού της Ρωσικής επιρροής ή της εξόδου της προς της θερμές θάλασσες. Η υφιστάμενη σήμερα για παράδειγμα Γερμανική πολιτική, πιθανώς μέσα και από μία νέα μορφή παλαιότερων γεωστρατηγικών θεωρήσεων Κεντροευρωπαϊκών κυρίως κρατών,6 υπό την κάλυψη ή την συνοδοιπορία των γεωπολιτικών στόχων των ΗΠΑ (εδραίωση της θέσης τους στην Ευρασία), έχει ήδη επιδοθεί στην προσπάθεια οικονομικής διείσδυσης στη Βαλκανική. Με τον τρόπο αυτό, δημιουργείται στην περιοχή ένας ισχυρός ανασχετικός παράγοντας στη στρατηγικής σημασίας περιοχή της Ευρασίας, που κυριαρχείται από την Ρωσία. Ταυτόχρονα, ο Δυτικός παράγων ελέγχει και αναδιαμορφώνει διαδρόμους επικοινωνίας7, γεωπολιτικής, ενεργειακών ανεφοδιασμών, εμπορίου και οικονομικών ανταλλαγών, που αφορούν όχι μόνο τις Βαλκανικές χώρες αλλά και την Ευρώπη ευρύτερα. Είναι βέβαια διακηρυγμέ-

νο και άτυπο δόγμα, ότι σε αρκετές των περιπτώσεων η Ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα, αφού αναλύοντας τα τελευταία γεωπολιτικά δεδομένα στην περιοχή του των Βαλκανίων και του Ευξείνου Πόντου, δεν μπορούμε παρά να αναγνωρίσουμε ότι: α. Ορισμένες από τις σημερινές ετερόκλητες συμμαχίες στο πλαίσιο της παγκόσμιας διπλωματίας στην περιοχή, είναι αρκετά κοντά στην θεωρία του Άγγλου Halford Mackinder8 (1861- 1947), ο οποίος πριν από εκατό περίπου χρόνια, προσπαθώντας να ερμηνεύσει τις συνθήκες διεξαγωγής του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, διεκήρυξε ότι: «Όποιος κυριαρχεί στην Ανατολική Ευρώπη, ελέγχει την καρδιά της γης. Όποιος ελέγχει την καρδιά της γης, ελέγχει την παγκόσμια νήσο. Όποιος ελέγχει την παγκόσμια νήσο ελέγχει τον κόσμο». β. Μία από τις προσπάθειες της Γερμανίας κατά την πρώτη 20ετία του προηγούμενου αιώνα, ήταν και η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμ-

http://www.zerohedge.com/news/201606-18/suddenly-nato-implodingalliance-member-germany-slams-natowarmongering-against-russ 6 Είναι γνωστό το παλαιότερο δόγμα των ονομαζομένων Κεντρικών Αυτοκρατοριών «Drang nach Osten» που αφορούσε ώθηση προς ανατολάς. 7 Π.χ. η υπογραφή της δημιουργίας του αγωγού ΤΑP με τον οποίο θα αναδιαμορφωθεί το τοπίο στην παροχή ενεργειακής ασφάλειας για την ΕΕ.

8 Ο Μακίντερ επιδόθηκε σε μια προσπάθεια τονισμού των «κινδύνων» που προέρχονται από την αύξηση της χερσαίας ισχύος, της Γερμανίας και της Ρωσίας. Συγκεκριμένα, στην πραγματεία του «Ο Γεωγραφικός Έστορας της Ιστορίας» περιέγραψε τη μεγάλη χερσαία μάζα της Ανατολικής Ευρώπης και ολόκληρη την Ασία σαν «Έστορα» (Pivot) που περιβάλλεται από ένα «εσωτερικό παράκτιο τόξο» ενώ το υπόλοιπο του κόσμου το ονόμασε «εξωτερικό ή νησιωτικό τόξο».

60 μής Βερολίνου – Βαγδάτης, προφανώς για διεύρυνση των εμπορικών οδών προς ανατολάς, δίπλα ή κοντά στις ράγες της οποίας σήμερα, σχεδιάζεται ή έχει ήδη κατασκευασθεί η διαδρομή των αγωγών υδρογονανθράκων, που θα μεταφέρουν την πολύτιμη ενέργεια, προς την καρδιά του Ευρωπαϊκού πυρήνα. Μία από τις σημαντικότερες πηγές ανεφοδιασμού της Ευρώπης σε ενεργειακά αποθέματα είναι ασφαλώς η περιοχή της Κασπίας θάλασσας, σε συνδυασμό με τις επί χρόνια υφιστάμενες αντίστοιχες της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Στα Βαλκάνια βέβαια, είναι εδραιωμένη εδώ και χρόνια η ύπαρξη ενεργειακών αγωγών φυσικού αερίου, το πλείστον των οποίων εισέρχεται στη χερσόνησο του Αίμου από την σημερινή Ουκρανία, αφού το υπάρχον σύστημα διακίνησης «γκρίζου χρυσού», έχει τις ρίζες και την αντίληψή του στην εποχή της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Μετά τα γεγονότα στην Ουκρανία, η Ρωσία προσπαθεί να βρει νέους διαδρόμους μεταφοράς του «γκρίζου χρυσού» στην Ευρώπη, υιοθετώντας ή τοποθετώντας στο αντίστοιχο «παίγνιο των αγωγών» νέες περιοχές, (όπως η χρήση του νότιου Ευρωπαϊκού διαδρόμου9 μεταφοράς ενέργειας), σε μια προσπάθεια μείωσης της εξάρτησής της από τους αγωγούς που διέρχονται από την Ουκρανία. Στην αντίπερα όχθη, η ΕΕ εδώ και χρόνια αναζητά έναν τρόπο με τον οποίο θα καλύψει την ενεργειακή της ασφάλεια σε υδρογονάνθρακες, αφού είναι γνωστό ότι δεν διαθέτει επαρκείς ενεργειακές πηγές στα κράτη μέλη της. Παρά τις προσπάθειες απεξάρτησης από την δεσπόζουσα θέση που κατέχει στην αγορά ενέργειας ο Ρωσικός πα9 Π.χ. ο σχεδιασμός των αγωγών South Stream, Blue Stream, Turkish Stream κ.λ.π.

ράγων, είναι σαφές ότι μεσοπρόθεσμα η Ευρώπη θα συνεχίσει να εξαρτάται και από τις πηγές ανεφοδιασμού της Κασπίας θάλασσας, είτε αυτές ελέγχονται από την Ρωσία, είτε από άλλα κράτη όπως το Αζερμπαϊτζάν. Ταυτόχρονα, τα Βαλκάνια θα συνεχίσουν να αποτελούν χώρο υποδοχής και διέλευσης των αγωγών της Κασπίας προς την περιοχή του Ευρωπαϊκού πυρήνα. Η εναλλακτική φορά των πραγμάτων και η συμβολή στην ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ, είναι δυνατόν να προέλθει πλέον των πηγών της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής, μόνο από τις πηγές υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου, οι διάδρομοι μεταφοράς των οποίων ελέγχονται μάλιστα από χώρες κράτη μέλη της Ευρωζώνης, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος. Η υιοθέτηση και κατασκευή για παράδειγμα του αγωγού “Eastmed”, θα αποφύγει εκτός των άλλων και την «ουκρανοποίηση» της Μικράς Ασίας στον τομέα συσσώρευσης των αγωγών στην περιοχή, αποτελώντας μία εναλλακτική δίοδο, με πολλαπλούς τρόπους μεταφοράς «γκρίζου και μαύρου χρυσού», είτε μέσω συστήματος αγωγών, είτε με τη χρήση θαλασσίων μεταφορών. Εκτός του ενεργειακού, στο τομέα της ασφάλειας τα Βαλκάνια συνεχίζουν να συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον Ευρωπαίων αξιωματούχων ή του διεθνούς παράγοντα και για τα θέματα που αφορούν την τρομοκρατία αλλά και το πρωτοφανές κύμα μετακίνησης πληθυσμών. Το ενδιαφέρον αυτό, αυξήθηκε μετά τις πρόσφατες τρομοκρατικές επιθέσεις στο Ορλάντο των

ΗΠΑ10, τις Βρυξέλες11 αλλά και την Γαλλία12. Προς τούτο, η άφιξη στη Βοσνία (Σεράγεβο) τον περασμένο Απρίλιο, αξιωματούχων ασφαλείας των ΗΠΑ και η συνάντησή τους με κυβερνητικούς παράγοντες, υπογραμμίζουν το εντεινόμενο αλλά και διαρκώς αυξανόμενο ενδιαφέρον τους στη περιοχή. Στα θέματα αυτά, συγκαταλέγεται και η πιθανότητα ύπαρξης πυρήνων του Ισλαμικού κράτους σε περιοχές της Βοσνίας Ερζεγοβίνης13 και του Κοσσόβου, γεγονός που αποτελεί θέμα ιδιαίτερης προσοχής για τον Δυτικό παράγοντα, αλλά και την Ρωσία. Παρά το ότι Βοσνιακοί κύκλοι ή αξιωματούχοι του Κοσσόβου, αναφέρουν ότι η ύπαρξη τέτοιων πυρήνων περιορίζεται σε εξαιρετικά μικρούς σχετικά αριθμούς, ενώ ανάλογες δράσεις έχουν περιορισθεί ακόμη περισσότερο με επιχειρήσεις που διεξάγονται από τις κυβερνητικές δυνάμεις ασφαλείας, οι διασυνδέσεις ριζοσπαστικοποιημένων ατόμων σή10 Η επίθεση σε νυκτερινό club στο Ορλάντο των ΗΠΑ από τον 29χρονο Αμερικανό ένοπλο πολίτη Ομάρ Ματέν, με καταγωγή από το Αφγανιστάν, με 50 νεκρούς και πολλούς τραυματίες έγινε από μαχητή του ISIS σύμφωνα με ανακοίνωσή του την 12η Ιουνίου 2016 παρά το ότι στη συνέχεια αναφέρθηκε από τις αρχές, ότι τα κίνητρα του δράστη εντάσσονται στις προσωπικές του επιλογές, για ανεύρεση συντρόφων. (http://www.ethnos.gr/diethni/arthro/ florinta_afganikis_katagogis_o_drastis_ makeleiou_me_tous_50_nekrous_se_ gkei_klamp-64391320/) 11 12 Μαρ 2016: Δύο ισχυρές εκρήξεις σημειώθηκαν διαδοχικά, με διαφορά δεκαπέντε λεπτών, γύρω στις 08.00 το πρωί της Τρίτης στο αεροδρόμιο των Βρυξελλών στο Ζάβεντεμ. Λίγο αργότερα νέα διπλή έκρηξη στους σταθμούς του μετρό Μααλμπέκ και Σουμάν κοντά στα γραφεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Απολογισμός: 34 Νεκροί και 240 περίπου τραυματίες. 12 14 Ιουνίου 2106: Αστυνομικός μαχαιρώθηκε θανάσιμα έξω από το σπίτι του στη πόλη Καρκασόν της Νότιας Γαλλίας, ενώ στη συνέχεια και βρέθηκε και η σορός της συντρόφου μέσα στο σπίτι. Ο ISIS ανέλαβε την ευθύνη για τις δολοφονίες. 13 Άρθρο: The Black Flag in the Balkans: The Islamic State’s Links to Bosnia https://news. vice.com/article/black-flag-the-balkansthe-islamic-state-bosnia-herzegovina ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

61 μερα, φαίνεται να βρίσκονται και εκτός των συνόρων των Βαλκανίων. Στον τομέα αυτό υπεισέρχεται προφανώς, η επαρκέστατη χρηματοδότηση για την κατασκευή νέων χώρων άσκησης θρησκευτικών καθηκόντων και λατρείας (τεμένη) από την Σαουδική Αραβία σε Κόσσοβο14 και Βοσνία Ερζεγοβίνη,15 τους οποίους φαίνεται ότι επισκέπτονται και ακραίοι φονταμενταλιστές. Παράλληλα η εκπαίδευση σε μεταπτυχιακό μάλιστα επίπεδο Μουφτήδων της περιοχής σύμφωνα με Ουαχαμπιστικές δοξασίες σε προγράμματα της ίδιας χώρας (Σαουδική Αραβία), δημιουργεί ένα αρχικό πλαίσιο αναφοράς της εκρηκτικότητας του θέματος. Εάν οι συγκεκριμένες δράσεις συνδυασθούν με την προσπάθεια ακραίων κύκλων, για αλλαγή του τρόπου αντίληψης και σκέψης πάνω σε θρησκευτικά ζητήματα του πληθυσμού της περιοχής, τις διασυνδέσεις ορισμένων ατόμων με μαχητές που ήρθαν στην περιοχή από την Μέση Ανατολή μόλις στα τέλη του προηγού14 Άρθρο: The Ways That Kosovo Is Fighting Extremism (http://www.nytimes. com/2016/06/01/opinion/the-ways-thatkosovo-is-fighting-extremism.html?rref=) 15 Άρθρο: How Kosovo Was Turned Into Fertile Ground for ISIS (http://www. nytimes.com/2016/05/22/world/europe/ how-the-saudis-turned-kosovo-intofertile-ground-for-isis.html?_r=0)

μενου αιώνα, για να συμμετάσχουν στους αγώνες εναντίον των Σέρβων και Κροατών (με την ευμενή ανοχή πολλές φορές και παραγόντων της Δύσης), φαίνεται ότι δημιουργείται το αναγκαίο υπόβαθρο πάνω στο οποίο μπορεί να στηριχθεί υπό προϋποθέσεις και άλλη μια νέα μορφή τρομοκρατικής δράσης. Συμπερασματικά θα μπορούσε να λεχθεί, ότι υπάρχουν πολλαπλές και πολυποίκιλης μορφής σοβούσες εντάσεις σε αρκετές περιοχές των Βαλκανίων, τις περισσότερες φορές τεχνηέντως υποκρυπτόμενες. Η χώρα μας παρά την οξεία οικονομική κρίση που διέρχεται και τις απαιτήσεις που υφίστανται από την διαχείριση του μεταναστευτικού, συνεχίζει να αποτελεί παράγοντα σταθερότητας και ασφάλειας στην ευρύτερη πε-

ριοχή της Νοτιο-Ανατολικής Μεσογείου. Όμως τα κύρια γεγονότα που αναφέρθηκαν εν συντομία και όσα γνωστά διαδραματίζονται στην Χερσόνησο του Αίμου, οδηγούν στην πεποίθηση ότι το κεφάλαιο της αύξησης της ριζοσπαστικοποίησης, οι ακραίοι εθνικισμοί, η παραποίηση της Ιστορίας (π.χ. το θέμα της μιας και μόνης Ελληνικής Μακεδονίας), ο υποκρυπτόμενος ενεργειακός πόλεμος για την ΕΕ στην περιοχή, είναι το προοίμιο συγκάλυψης και προπαρασκευών, για ένα νέου τύπου ψυχρό πόλεμο στην ΝΑ Ευρώπη, μιας αμείλικτης διελκυστίνδας μεταξύ Ανατολής και Δύσης, με συνεχείς αυξομειούμενες προσπάθειες επηρεασμού και επιρροών επί των κυριάρχων κρατών, με σκοπό την αναδιάταξη των ισορροπιών με την Ρωσία.

Η αποκατάσταση διπλωματικών σχέσεων Τουρκίας - Ισραήλ Υπό κ. Ιπποκράτη Δασκαλάκη, Υπτγου ε.α. (MSc Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών, Παντείου Πανεπιστημίου), Αποφοίτου τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου

ο τελευταίο δεκαήμερο Ιουνίου 2016, Ισραήλ και Τουρκία ανακοίνωσαν ότι κατέληξαν σε συμφωνία για την αποκατάσταση των διπλωματικών τους σχέσεων που είχαν διακοπεί από το επεισόδιο1 του «Mavi Marmara» το 2010. Η 1 Ισραηλινές Δυνάμεις επιβιβάστηκαν το βράδυ της 30ης Μαΐου 2010, σε νηοπομπή του ονομαζόμενου κινήματος Free Gaza, μετά από προειδοποιήσεις, σε διεθνή χωρικά ύδατα 65 χιλιόμετρα δυτικά των ακτών του Ισραήλ. Οι στρατιώτες κατέλαβαν χωΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ισραηλινή επιδρομή είχε στοιχίσει τη ζωή 9 Τούρκων ακτιβιστών, που επεδίωκαν στο πλαίσιο ενός διεθνούς στολίσκου τη διάσπαση του αποκλεισμού της Γάζας. Έκτοτε και με αφορρίς αντίσταση τα πέντε από τα έξη πλοία, ενώ ενεπλάκησαν σοβαρά στο έκτο (Τουρκικού νηολογίου) υπό την ονομασία Mavi Marmara, με αποτέλεσμα τον θάνατο τουλάχιστον εννέα ακτιβιστών και τον τραυματισμό άλλων εξήντα, ενώ σύμφωνα με το ισραηλινό υπουργείο άμυνας από την πλευρά των Ισραηλινών δυνάμεων, υπήρχαν δέκα τραυματίες, εκ των οποίων οι δύο σοβαρά.

μή τουρκικές κυρίως δηλώσεις και ενέργειες, οι σχέσεις των άλλοτε δύο στενά συνεργαζομένων κρατών οδηγήθηκαν σε ρήξη με αποκορύφωμα την ανάκληση των πρεσβευτών. Παρά την όξυνση των σχέσεων, η μεταξύ των εμπορική συνεργασία (αξίας περίπου 5 δις USD ανά έτος) συνεχίστηκε έστω και μειούμενη τα τελευταία χρόνια. Η συμφωνία προβλέπει την καταβολή από το Ισραήλ ποσού 20 εκατομμυρίων USD για τις οικογένειες των θυμάτων, ενώ θα επιτραπεί

62 στην Τουρκία να προχωρήσει σε αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας μέσω του ισραηλινού λιμανιού Ashdod, καθώς και στην κατασκευή κοινωφελών έργων στη Λωρίδα της Γάζας. Ο Ισραηλινός Πρωθυπουργός κ. Νετανιάχου δήλωσε ότι «αμυντικός ναυτικός αποκλεισμός» του θύλακα που διοικείται από την Χαμάς συνεχίζεται αλλά μπορεί να φθάνει ανθρωπιστική βοήθεια (προφανώς υπό τον έλεγχο των Ισραηλινών αρχών), ενώ αντίθετα ο Τούρκος ομόλογός του Μπινανλί Γιλντιρίμ ανέφερε, ότι σε μεγάλο βαθμό αίρεται ο αποκλεισμός της Γάζας. Η αναμενόμενη μερική αποκατάσταση των σχέσεων υπήρξε αποτέλεσμα της αστάθειας της ευρύτερης

περιοχής, της αμοιβαίας ανησυχίας για τη λήξη της ιρανικής απομόνωσης, των αμερικανικών πιέσεων, των προβλημάτων ασφαλείας που Άγκυρα και Τελ-Αβίβ αντιμετωπίζουν, αλλά και των προσδοκιών αμοιβαίων κερδών από ενεργειακά προγράμματα (τροφοδοσία Τουρκίας από ισραηλινό φυσικό αέριο) και εμπορική και τουριστική συνεργασία. Η επιτευχθείσα συμφωνία αναφέρεται επίσης στην επανάληψη της στρατιωτικής συνεργασίας και της ανταλλαγής πληροφοριών αλλά και σε ενεργειακή συνεργασία και στην προοπτική για αμοιβαία εκμετάλλευση των ισραηλινών κοιτασμάτων φυσικού αερίου. Εκτιμάται όμως ότι η αμοιβαία καχυποψία θα εξακολουθήσει να υπάρχει

ειδικά στο Τελ-Αβίβ όσο ο Πρόεδρος Ερντογκάν και το ΑΚΡ παραμένουν στην εξουσία, ενώ σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσουν και οι αναμενόμενες τουρκικές ενέργειες περιορισμού των ακραίων θέσεων και δράσεων της Hamas. Όπως είναι φυσικό σε ανάλογες καταστάσεις αδιευκρίνιστα παραμένουν σειρά ευαίσθητων ζητημάτων (πχ κουρδικό ζήτημα), ενώ ο Ισραηλινός πρωθυπουργός ενημέρωσε και τον Έλληνα ομόλογο του για τις εξελίξεις. Η ελληνική πλευρά φαίνεται ότι από καιρό ανέμενε ανάλογες εξελίξεις οι οποίες δεν αναμένεται να επηρεάσουν την ελληνοϊσραηλινή προσέγγιση και συνεργασία, όπως άλλωστε επανειλημμένως έχει διακηρυχτεί και παλαιότερα.

Η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδοξίας στην Κρήτη 17-27 Ιουνίου 2016 Επιμέλεια: Επιτροπή Σύνταξης του Περιοδικού

ρησκευτικοί ηγέτες της Ορθόδοξης Εκκλησίας, από όλον τον κόσμο, συγκεντρώθηκαν στο νησί της Κρήτης, σε μια Μεγάλη Σύνοδο, την πρώτη μετά από χίλια χρόνια (από το 1.054 μ.Χ). Την Κυριακή της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος, πραγματοποιήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης, θεία λειτουργία, όπου συλλειτούργησαν δέκα ηγέτες Ορθοδόξων εκκλησιών, με τον Παναγιώτατο Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και Νέας Ρώμης κ.κ. Βαρθολομαίο, παρουσία και του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Προκόπη Παυλόπουλου, με ζωντανή αναμετάδοση από την κρατική τηλεόραση (ΕΡΤ). Η Σύνοδος συνεχίστηκε στα Χανιά, παρά το ότι τέσσερις ορθόδοξοι Πατρι-

άρχες (Ρωσίας, Βουλγαρίας, Σερβίας και Αντιοχείας) αρνήθηκαν την τελευταία στιγμή να λάβουν μέρος εξ αιτίας διαδικαστικών θεμάτων. Στην εναρκτήρια ομιλία του στην Ορθόδοξη Ακαδημία στο Κολυμπάρι, ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος τόνισε ότι η Συνοδικότητα είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό και η βάση της Εκκλησίας, ήδη από την εποχή των Αποστόλων στην Ιερουσαλήμ. «Καμιά Εκκλησία δεν μπορεί να υπάρξει στην απομόνωση» δήλωσε ο Πατριάρχης, «Οι όποιες διαφορές είναι δυνατόν να επιλυθούν μόνον μέσα από μια Σύνοδο. Και γι αυτό είμαστε εδώ». Οι ορθόδοξες Εκκλησίες έχουν περίπου 250 εκ. πιστούς, εκ των οποίων περίπου 150 εκ., υπάγονται πνευματικά στο Πατριαρχείο Μόσχας. Οι 166 συμμετέχοντες Συνοδικοί, από 10 εκ των 14 ορθόδοξων Εκκλησιών προετοιμάζουν έξη α ν α κο ι ν ώ σ ε ι ς καθώς επίσης και

το συνολικό μήνυμα της Συνόδου, προς τους απανταχού Ορθοδόξους. Στο αρκετά πιθανό ενδεχόμενο, ευόδωσης των Συνοδικών εργασιών στην Κρήτη, με απτά αποτελέσματα, αποδεκτά από τη συντριπτική πλειονότητα των Ορθόδοξων Εκκλησιών, η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Κρήτης, θα μπορούσε να είναι το πρώτο βήμα, για την θέσπιση της Συνόδου, ως ανωτάτου θεσμικού οργάνου των Ορθοδόξων Εκκλησιών. Το μεγάλο ερωτηματικό που αιωρείται είναι το εάν οι 14 Ορθόδοξες Εκκλησίες θα αποδεχτούν τις αποφάσεις της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου, ή εάν το κάθε Πατριαρχείο και η κάθε αυτοκέφαλη Εκκλησία, θα αποφασίζουν το καθένα αυτοτελώς, σχετικά με σημαντικά θρησκευτικά θέματα και ερωτήματα των εκατομμυρίων ανά τον κόσμο Ορθοδόξων. Σαν πρώτο βήμα συνοδικής συνάξεως και Ορθοδόξου προβληματισμού, παρά τις όποιες επιφυλάξεις και αντιρρήσεις διατυπώθηκαν, είναι επαινετό. Ο χρόνος θα δείξει αν οι αποφάσεις και τα συμπεράσματα θα αντέξουν στο πέρασμά του. Ευχή μας είναι να πετύχει η προσπάθεια που έγινε και να φέρει καρπούς πνευματικούς «Εν Αγίω Πνεύματι». ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΕΠΈΤΕΙΟΣ 150 ΕΤΏΝ ΑΠΌ ΤΗΝ ΚΡΗΤΙΚΉ ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗ 1866-1869

Η Γιγαντομαχία Οροπεδίου Λασιθίου (20-30 Μαΐου 1867) Υπό κ. Ζαχαρία Ι. Βερίγου, Αντγου ε.α., Επιτίμου Δκτού Β΄ΣΣ.

H Γιγαντομαχία του Οροπεδίου Λασιθίου (Πίνακας του Ρουσσέτου Παναγιωτάκη)

Η ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1866-1869 ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Κρήτη κατέχει δεσπόζουσα στρατηγική θέση στην ανατολική Μεσόγειο. Οι Μεγάλες Δυνάμεις, του 19ου αιώνα, κατανοούσαν τη στρατηγική σπουδαιότητα της Μεγαλονήσου, αλλά και τη ραγδαία αποδυνάμωση του «Μεγάλου Ασθενούς», της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Κάθε σκέψη για ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα ήταν απαγορευτική, διότι συνεπαγόταν τη γεωστρατηγική αναβάθμιση της Ελλάδας. Η επανάσταση του 1821 είχε αναδείξει ένα νέο, δυναμικό και φιλόδοξο έθνος, με μακρά παράδοση, το οποίο θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ισχυρή περιφερειακή δύναμη και ναυτικό κράτος, σε βάρος της Οθωμανικής ΑυτοκρατορίΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ας και των σχεδίων των Μεγάλων Δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή. Οι χριστιανικοί πληθυσμοί της Κρήτης είχαν επαναστατήσει το 1821, μαζί με τους υπόλοιπους Έλληνες, όμως, παρά τις σποραδικές επιτυχίες, η επανάσταση καταπνίγηκε. Το 1828, η Κρήτη πέρασε υπό τον έλεγχο του Αιγύπτιου ηγέτη, Μωχάμετ Άλη, αλλά το 1840 επανήλθε, και πάλι, υπό τον άμεσο έλεγχο της Υψηλής Πύλης. Το 1841 και το 1858 η Κρήτη επαναστάτησε και πάλι, χωρίς αποτέλεσμα. Παρά τις συνεχείς επαναστάσεις, η θέση των χριστιανών στη κατεχόμενη Κρήτη δε βελτιώθηκε, ακόμη και μετά την έκδοση του Χάτι Χουμαγιούν, το 1856, που προέβλεπε ισονομία για όλους τους Οθωμανούς πολίτες, ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Η Ελλάδα, στις αρχές της δεκαετίας του 1860, ήταν ανίσχυρη στρατιωτι-

κά, οικονομικά και διπλωματικά, και δε μπορούσε να αναμετρηθεί στρατιωτικά με τους Οθωμανούς. Επιπρόσθετα, η ελληνική κυβέρνηση των Βούλγαρη - Δεληγιώργη, δεχόταν πιέσεις από τις Μεγάλες Δυνάμεις, να μην αναμειχθεί στο Κρητικό Ζήτημα. Μόνο η Ρωσία, που είχε ταπεινωθεί με τη Συνθήκη των Παρισίων (1856) έδειξε να ευνοεί και να υποκινεί, μέσω του πρόξενου της στα Χανιά, Σπυρίδωνα Δενδρινoύ, και του υποπρόξενου Ιωάννη Μητσοτάκη στο Ηράκλειο, την εξέγερση των Κρητών. Ο νέος βασιλιάς Γεώργιος Α’ είχε προσδεθεί στο άρμα των Μεγάλων Δυνάμεων.

Η ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ.

η 14η Μαΐου 1866, υποβλήθηκε αίτημα της ένωσης με την Ελλάδα, με επίσημη αναφορά της Γε-

64 νικής Συνελεύσεως των Κρητών, στον σουλτάνο και στις Μεγάλες Δυνάμεις, ως «ομόθυμος και διαρκής πόθος» του Κρητικού λαού, ενώ παράλληλα δημιουργήθηκαν ένοπλα τμήματα, σε ολόκληρο το νησί. Η επιστολή της Γενικής Συνέλευσης ουδέποτε απαντήθηκε και γι’ αυτό το λόγο αποφασίσθηκε η έναρξη της επανάστασης, τον Αύγουστο του 1866, ενώ παρά τις δυσμενείς πολιτικές συνθήκες, πήρε αμέσως μεγάλες διαστάσεις. Στην πρώτη επίσημη

εκπόρθησαν το Αρκάδι. Την κρίσιμη στιγμή της τελικής εφόδου, ο οπλαρχηγός Κ. Γιαμπουδάκης, ή κατ’ άλλους ο Εμ. Σκουλάς, έδωσε τραγική λύση, ανατινάζοντας την πυριτιδαποθήκη, παρασύροντας στο θάνατο εισβολείς και πολιορκημένους. ως εθελοντές για να μεταβούν στην Κρήτη να πολεμήσουν. Η επανάσταση, στέφθηκε αρχικά με σημαντικές στρατιωτικές επιτυχίες. Σύντομα όμως, μετά την επιστράτευση, ο Οθωμανικός στρατός έφτασε

Σημαία που χρησιμοποιήθηκε κατά την πολιο ρκία του Αρκαδίου, με τα αρχικά: Κ (Κρήτη), Ε (Ένωσις), Ε (Ελευθερία), ή Θ (Θάνατος) και στο κέντρο Ιησούς Χριστός Νικά.

επαναστατική προκήρυξη της Γενικής Συνελεύσεως των επαναστατών, δηλώνεται σαφώς: «...Εμμένοντες καρτερικώς εις τον όρκον ημών του 1821, εμπνεόμενοι από το εθνικόν αίσθημα του ελληνικού μεγαλείου και της εθνικής ενότητος και έμπλεοι ελπίδος εκ του δικαίου αγώνος ημών…. και θαρραλέως διακηρύττομεν….., ως τον μόνον ομόθυμον και διαρκή πόθον ημών, την ένωσιν μετά της μητρός Ελλάδος….». Ο ευρύτερος Ελληνισμός δεν έμεινε ασυγκίνητος στον Αγώνα των Κρητών. Στην Αθήνα δημιουργήθηκε επιτροπή, υπό τον Μάρκο Ρενιέρη, σπουδαίο νομομαθή και οικονομολόγο (μετέπειτα διοικητή της Εθνικής Τράπεζας). Πραγματοποιήθηκαν έρανοι σε όλη την Ελλάδα, που απέδωσαν μεγάλα χρηματικά ποσά, ενώ πολλοί παρουσιάστηκαν

τις 45.000 άνδρες, ενώ οι επαναστάτες δεν είχαν ούτε τις μισές δυνάμεις, ο εξοπλισμός τους ήταν πολύ κατώτερος, ενώ είχαν και προβλήματα εφοδιασμού, καθώς ο οθωμανικός στόλος είχε αποκλείσει το νησί. Τον Οκτώβριο του 1866, οι Οθωμανοί ανέκτησαν την πρωτοβουλία, νίκησαν στο Φαβέ τους επαναστάτες και υπόταξαν τα Σφακιά, που ήταν μια από τις σημαντικότερες εστίες της Επανάστασης.

Γενική Συνέλευση Κρητών (1866)

την συνέχεια, ο Μουσταφά Πασάς εκστράτευσε κατά της Μονής Αρκαδίου. Οι υπερασπιστές της Μονής ήταν 250 άνδρες (ανάμεσα τους 40 εθελοντές), ενώ υπήρχαν και πολλά γυναικόπαιδα. Μετά από ισχυρή ολιγοήμερη αντίσταση, οι Οθωμανοί

Από τους 964 πολιορκημένους σώθηκαν 164, ενώ τεράστιες ήταν και οι απώλειες των εισβολέων. Μετά το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, την 9 Νοεμβρίου 1866, o Μουσταφά πασάς εκστράτευσε στο νομό Χανίων, σημειώνοντας νίκες, που όμως δεν ήταν αποφασιστικές. Η επανάσταση αναζωπυρώθηκε απρόσμενα, με την νίκη του ταγματάρχη Ζυμβρακάκη στην Αγία Ρούμελη, στις 8 Ιανουαρίου 1867. Nέοι εθελοντές έρχονταν από την Ελλάδα και νέες συγκρούσεις γίνονταν σε όλο το νησί. Τον Φεβρουάριο του 1867, σχηματίζεται προσωρινή κυβέρνηση από τους επαναστάτες, για να συντονίζει τον αγώνα και να απευθυνθεί στις Μεγάλες Δυνάμεις. Τον Δεκέμβριο του 1866, ορκίστηκε, στην Ελλάδα, πρωθυπουργός ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος. Η νέα κυβέρνηση, έθεσε για πρώτη φορά το «Κρητικό Ζήτημα», στην διεθνή διπλωματική σκηνή. Τον ίδιο χρόνο, αντικαταστάθηκε ο Μουσταφά πασάς, με τον εξωμότη Κροάτη, κατ΄ άλλους Ούγγρο, Ομέρ πασά. Την 23η Απριλίου 1867, ο Ομέρ επιτέθηκε από την ξηρά και την θάλασσα εναντίον των Σφακίων. Οι αγωνιστές απέκρουσαν τις επιθέσεις και από αμυνόμενοι έγιναν επιτιθέμενοι. Οι απώλειες του εχθρού ήταν αρκεΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

65 τές εκατοντάδες, ενώ από τους αμυνομένους ελάχιστες. Λόγω της ισχυρής αντίστασης, ο Ομέρ έλυσε την πολιορκία των Σφακιών και κατευθύνθηκε προς τις ανατολικές επαρχίες, προκειμένου να αντιμετωπίσει τους επαναστάτες που συγκεντρώνονταν στο Οροπέδιο Λασιθίου.

ΟΡΟΠΕΔΕΙΟ ΛΑΣΙΘΙΟΥ – ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

ο Οροπέδιο Λασιθίου βρίσκεται στο κέντρο των δυτικών ορίων του Νομού Λασιθίου, στα όρια με το Νομό Ηρακλείου. Το σχήμα του είναι στενόμακρο, από την Ανατολή προς τη Δύση, σε μήκος 10 περίπου χιλιομέτρων και πλάτος 4-5 χιλιομέτρων. Στην ανατολική πλευρά υψώνεται ο λόφος Κεφάλα, και χωρίζει το οροπέδιο σε δυο μέρη. Έχει μέσο όρο υψομέτρου 840 μέτρα. Τα υψώματα που το περιβάλλουν είναι: Νοτιοανατολικά ο κύριος όγκος της υψηλότερης κορυφής του όρους Δίκτη, Σπαθί (2.148 μ.) Ανατολικά η Τζίβη ή Αλόιδα (1.664 μ.) Βόρεια η Σελένα (1.559 μ.) Βορειοδυτικά το Λουλουδάκι (1.163 μ.) Δυτικά η Σκλόκα (1.298 μ.) και ο Αφέντης Χριστός (2141 μ.) Νότια το Σαρακηνό (1.580 μ.) το Βιργιωμένο (1.414μ.) και η Μαγαιρεύτρα (1.462 μ). Ανάμεσα στους εξαιρετικά υψηλούς και τραχείς ορεινούς όγκους, σχηματίζονται αρκετές προσβάσεις, οι οποίες όμως δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη επαρκών δυνάμεων. Το Λασίθι, με την γεωγραφική του ιδιομορφία και την φυσική οχυρωματική του θέση, διαδραμάτισε πρωταρχικό ρόλο σε όλη την διαδρομή της ιστορίας της Κρήτης και αποτελούσε αγκάθι σε όποιον επιχειρούσε ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΔΥΝΑΜΕΙΣ- ΘΕΣΕΙΣ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ

πό το 2ο 10ήμερο Μαΐου 1867, μεγάλος όγκος του τουρκο αι γ υ π τιακού στρατού, άρχισε να συγκεντρώνεται στο Καστέλλι της Πεδιάδος. Το γενικό πρόσταγμα είχε ο αρχιστράτηγος Ομέρ Πασάς, συνεπικουρούμενος από τους Ρεσίτ Πασά, Αλή Ριζά και τον Αιγύπτιο Φερίκ Ισμαήλ Πασά. Οι αναφορές για τις τουρκοαιγυπτιακές δυνάμεις ποικίλουν και κάνουν λόγο για 2032.000 πεζούς και τρεις χιλιάδες ιππείς, που υποΤο οροπέδιο Λασιθίου. Έργο του Basilicata, το 1651. στηρίζονταν από οκτώ Η συμπλήρωση των οικισμών είνα μεταγενέστερη. πυροβόλα και χιλιάδες να ελέγξει τη Μεγαλόνησο. Η στρατι- φορτηγά ζώα, που μετέφεραν τα απαιωτική αξία του Οροπεδίου Λασιθίου, τούμενα υλικά και πυρομαχικά. αποτυπώνεται στο παρακάτω λαϊκό Αρχηγοί των επαναστατών του δίστιχο: «Αν δε μερώσω τα Σφακιά και Λασιθίου ήσαν ο Μιχαήλ Κόρακας (για κάψω το Λασίθι κι αυτό τον Αποκόρω- τους ένοπλους από Ανατολική Κρήτη) και ο Κωνσταντίνος Σφακιανάκης να, δεν ησυχάζει η Κρήτη». (για τους ένοπλους από Δυτική Κρή-

66 τη). Οπλαρχηγοί ήταν οι Εμμανουήλ Μηλιαράς, Εμμανουήλ Καζανάκης, Αριστοτέλης Βασιλογιώργης, Ηρακλής Κοκκινίδης, Αντώνιος Τρυφίτσος, Εμμανουήλ Κόκκινης, Νικόλαος Τυλλιανάκης, Κωνσταντίνος Κοζυράκης, Αντώνιος Ζωγράφος ή Ξανθουδίδης, Φραγκιάς Μαστραχάς, Δημήτριος Τσικριτζής, Νικόλαος Αλεξάκης, αρχηγός Ρίζου, δηλαδή Βιάννου, Γεώργιος Μιχαλοδημητράκης, οι πεντακοσίαρχοι Ιωάννης Μουρελλάκης, Αντώνιος Καλλιατάκης, Εμμανουήλ Χατζάκης, Γεώργιος Μανουσάκης, Γ. Δερμιτζάκης και άλλοι. Οι εθελοντές αρχηγοί και οπλαρχηγοί που βρέθηκαν και πήραν μέρος στις μάχες του Λασιθίου ήσαν ο Δημήτριος Πετροπουλάκης, ο Ηλίας Δημητρακαράκος (έφθασε στη περιοχή Σίσι, με το ατμόπλοιο Αρκάδι, τα τέλη Απριλίου 1867, με 670 μαχητές και περίπου 4000 όπλα), ο Γεώργιος Κουρμούλης λοχαγός του Ελληνικού στρατού (έφθασε στο Λασίθι με 100 εθελοντές) και ο Χρήστος Βυζάντιος, συνταγματάρχης επίσης του Ελληνικού στρατού σε αποστρατεία (έφθασε 20 Μαΐου με 100 εθελοντές) και άλλοι. Οι συνολικές δυνάμεις των επαναστατών ανερχόταν σε 3-5000 μαχητές. Οι επαναστάτες διέθεταν οπλισμό παλαιό και πολλών τύπων, με αμφίβολη αποτελεσματικότητα και ελάχιστα τρόφιμα και πολεμοφόδια. Οι Τουρκοαιγύπτιοι αντίθετα, διέθεταν άριστα εξοπλισμένο και οργανωμένο στρατό. Παρ’ όλη την ασύγκριτη αυτή υπερο-

Γερακινή Λαγκάδα

χή, το ηθικό των επαναστατών ήταν ακμαίο, ο ενθουσιασμός τους ακράτητος, η ψυχή τους φλογισμένη και ο πόθος για τη λευτεριά άκαμπτος και ασίγαστος. Το Στρατηγείο των επαναστατών είχε εγκατασταθεί στην Ιερά Μονή Κρ(ο)υσταλλένιας, πνευματικό και ιστορικό κέντρο του Λασιθίου. Εκεί βρισκόταν η επιτροπή του αγώνα, μέρος της αποθήκης των πολεμοφοδίων και υποτυπώδες εργοστάσιο πυριτιδοβολών (φυσιγγίων), το οποίο όμως δεν υποστήριζε πλήρως τις ανάγκες των αγωνιστών λόγω της πολυτυπίας του οπλισμού των.

ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ

τις 20 Μαΐου, ο Ομέρ άρχισε αναγνωριστικές επιχειρήσεις στις προσβάσεις του Οροπεδίου, εκτελώντας παράλληλα παραπλανητικές ενέργειες. Οι επαναστάτες οργάνωσαν την άμυνά τους, δίνοντας μεγαλύτερη βαρύτητα στις προσβάσεις που οδηγούσαν στο Λασίθι από το Κράσι, από της Καράς το πηγάδι, από του Τσούλη το μνήμα και από το Σελί της Αμπέλου. Ο Ομέρ όμως, με τη κύρια δύναμη, ακολουθώντας, τη Γερακιανή Λαγκάδα, κατόρθωσε να εισβάλει, αρχικά με το ιππικό και στη συνέχεια με το κύριο σώμα του στρατού του, στο Οροπέδιο του Λασιθίου.

Πανοραμική εικόνα του Οροπεδίου Λασιθίου.

δύναμη, από 100 περίπου άνδρες στη θέση Μαθιά, εξουδετερώθηκε εύκολα από τον Ομέρ. Ένα άλλο τμήμα των Οθωμανών, με τον Ρεσίτ Πασά προήλασε από της Καράς το πηγάδι. Έτσι, με παραπλανητικό ελιγμό, κατόρθωσε ο Ομέρ να πατήσει το Λασίθι, στις 21 Μαΐου. Οι επαναστάτες ανασυντάχτηκαν και τάχθηκαν από το χ. Πινακιανό μέχρι την Ιερά Μονή την Κρ(ο)υσταλλένιας και οι Οθωμανοί από το χ. Καμινάκι μέχρι το χ. Πλάτη, ενώ προχωρούσαν στον πεδινό χώρο με το ιππικό. Οι επαναστάτες εξεδήλωσαν επίθεση και μετά από τιτάνια και φονική μάχη, έτρεψαν σε άτακτη φυγή τον εχθρό και να τον απώθησαν στη θέση Αφέντης. Η μάχη κράτησε από τις 5 το πρωί μέχρι τις 10 το βράδυ. Οι νεκροί και τραυματίες τουρκοαιγύπτιοι έφτασαν τους 700 και από τους επαναστάτες εφονεύθησαν ή τραυματισθηκαν 40. Μεταξύ των νεκρών ήταν και ο Δ. Πετροπουλάκης. Γράφει ο ποιητής Ι. Κωνσταντινίδης για τη μάχη: Ευθύς αρχίζει η Τουρκιά, τότε την ώρα κείνη και κανονιοβουλούσανε κι η μέρα νύχτα εγίνει. Ο ήλιος εθαμβώθηκε τρέμει και φεύγει πέρα και οι καπνοί του μπαρουτιού μαυρίζουν τον αέρα. Πέφτουν οι μπάλες σαν βροχή, οι μπόμπες σαν χαλάζι κι η γη οπού δεν ήνοιωθε άρχισε να τρομάζει…. Οι ελλείψεις των επαναστατών σε εφόδια και τρόφιμα ήταν τεράστιες. Παρ’ όλα αυτά, το ηθικό τους ήταν αρκετά υψηλό και προσπαθούσαν να διασκεδάσουν τις ελλείψεις τους, όπως γράφει ο Ι. Κωνσταντινίδης, σκωπτικά: Δός μου κι’ εμένα αδελφοχτέ το εμισό χαρούπι (ξυλοκέρατο), κι’ ως βρούμε να περάσομε και την ημέρα τούτη. Στις 23 Μαΐου ήρθαν πάλι σε σύγκρουση οι αντίπαλες δυνάμεις, σε ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

67 μια ιδιαίτερη σκληρή και πεισματώδη μάχη. Η φονική αυτή σύγκρουση γενικεύτηκε και κάλυψε το τμήμα από το Καμινάκι μέχρι τον Πινακιανό. Παρά την συντριπτική υπεροχή του εχθρού, τις εφόδους του ιππικού και του πεζικού και τον αδιάκοπο κανονιοβολισμό, οι επαναστάτες πολέμησαν γενναία, δεν υποχώρησαν από τις θέσεις τους και οι απώλειες που προξένησαν στον εχθρό, ξεπέρασαν τους 400 νεκρούς και τραυματίες. Στις 29 Μαΐου, μετά από μια δίωρη λυσσώδη μάχη, οι επαναστάτες, που βρίσκονταν στο τμήμα από Μαρμακέττω μέχρι Τζερμιάδω, έτρεψαν τον εχθρό σε άτακτη φυγή. Ο τρόμος του εχθρού ήταν τόσο μεγάλος, που έτρεχαν «δρομαίως, σαν να καταδιώκονταν από λεγεώνες φοβερών δαιμόνων» μας λέει ο Κ. Σφακιανάκης. Επίσης, οι απώλειες του εχθρού ήσαν μεγάλες. Όμως, ο εχθρός, την ίδια μέρα, έκαψε την Ιερά Μονή Κρ(ο)υσταλλένιας. Έτσι καταστράφηκε και αυτό το ακατάλληλο εργοστάσιο των φυσιγγίων και τα λοιπά εφόδια των επαναστατών, με αρνητικές επιπτώσεις στην πορεία του αγώνα. Αφού έκαψαν και τα υπόλοιπα χωριά του Λασιθίου οι Τούρκοι, οι επαναστάτες έδωκαν τις τελευταίες τους μάχες στο βόρειο τμήμα του Λασιθίου και κατάφυγαν στο Καθαρό, την Αλόιδα και τη Σελένα, για να αποφύγουν τον εχθρικό κλοιό, που συνεχώς γινόταν πιο ασφυκτικός. Εκεί θα μπορούσαν να εφαρμόσουν τις γνωστές τακτικές του ανταρτοπολέμου.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

μάχη του Λασιθίου ήταν μια από τις πιο σκληρές και πλέον αξιομνημόνευτες μάχες της επανάστασης του 1866 – 69, γιατί για πρώτη φορά, οι επαναστάτες μάχονταν σε αναπεπταμένο έδαφος και έκαναν πόλεμο εκ του συστάδην. Ο Κωνσταντίνος Σφακιανάκης μνημονεύει στην έκθεσή του: «όπως ο Κόρακας και πάντες ωμολόγησαν, είναι η σημαντικωτέρα ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Ιερά Μονή Κρ(ο)υσταλένιας

και ενδοξοτέρα μετά το Αρκάδι μάχη. Πάντες εν τη μάχη ταύτη επολέμησαν μετά της αυτής γενναιότητος και ενθουσιασμού». Η θηριωδία του Ομέρ Πασά στάθηκε πιο μεγάλη και πιο άγρια, από τη θηριωδία του Χασάν Πασά, που, στις 25 Ιανουαρίου 1823, έσπειρε τη καταστροφή και το θάνατο στο Λασίθι και σχηματισε μια τεράστια πυραμίδα, με ανθρώπινα κεφάλια, σε ένα αλώνι, στο χωριό Άγιος Κωνσταντίνος. Ιταλός αξιωματικός που βρισκόταν στην υπηρεσία των Αιγυπτιακών στρατευμάτων, αφού πλέκει εγκώμιο στους επαναστάτες, αναφέρει ότι, οι Τούρκοι που εισέβαλαν στα χωριά του Λασιθίου, διέπραξαν ανήκουστα τερατουργήματα, που η καρδιά του ανθρώπου σπαράζει να ακούει τις σφαγές, τους βιασμούς και τις ατιμώσεις. Τη θλιβερή αυτή εικόνα του Λασιθίου και την τραγική κατάσταση που επικρατούσε, αποδίδει ο ποιητής Ι. Κωνσταντινίδης.

Όπου στραφείς ένα κορμί νεκρό θε ν’ απαντήσεις χωριό δε βρίσκεις να σταθείς, δεντρό για ν’ ακουμπίσεις. Τα χόρτα εμαράθηκαν κι’ όλα τα δέντρ’ ακόμα και μαύροι βγαίνουν στεναγμοί από της γης το χώμα. Έκαμε τόση ρημαγή απ’ όπου κι’ αν περνούσε, που σκύλος να ‘ταν άνθρωπος, πάλι θα τα πονούσε. Είναι γεγονός ότι οι επαναστάτες, κατά τη μάχη του Λασιθίου, επέδειξαν απαράμιλλο θάρρος και γενναιότητα. Όμως, καίτοι νίκησαν στο πεδίο της μάχης, «έχασαν τον πόλεμο». Σε επιστολή της προς την Επιτροπή Αγώνα στη Σύρο, η Επιτροπή Αγώνα Ανατολικών Επαρχιών, γράφει «…Από 21 Μαΐου μέχρι 30 του αυτού συνεκροτήσαμεν 4 πεισματώδεις μάχας κατά του εχθρού, διαρκεσάσας από πρωίας μέχρι νυκτός. Τας τρείς πρώτας εκερδίσαμεν αλλά την τελευταίαν απωλέσαμεν και αναγκάσθημεν να εγκαταλείψωμεν το Λασίθιον εις την διάθεσιν του εχθρού, όστις, κατά το σύνηθες αυτού, το κατέστρεψεν δια πυρός και μαχαίρας…..». Ο Παρθένης Περίδης, εκ των οπλαρχηγών των επαναστατών, σε επιστολή του προς τον Μ. Μπογιατζόγλου, αναφέρει «… ολίγον αύτη διήρκεσε και κατεστάλη εντελώς μετά δύο και μόνας μάχας,, καθ’ άς οι ημέτεροι εφάνησαν νικηταί. Την ήτταν των ημετέρων επέφεραν απροβλεψίαι των ημετέρων εις την φύλαξιν των καταλληλοτέρων θέσεων και έρις και ζηλοτυπία προς την αρχηγίαν…». Τα αίτια τα οποία, τελικά, οδήγησαν στην επικράτηση των τουρκοαιγυπτιακών στρατευμάτων, ήταν: α. Η μη εκδήλωση προληπτικών επιθέσεων, κατά τη διάρκεια της συγκέντρωσης των στρατευμάτων του Ομέρ στο Καστέλλι, όπως είχε προτείνει ο Τχης Δημητρακαράκος. β. Η φιλονικίες για την αρχηγία και ιδιαίτερα, η αντιπαράθεση του Π. Κορωναίου με τον Μ. Κόρακα και τους

68 λοιπούς αρχηγούς, η οποία οδήγησε τον πρώτο να μη σπεύσει προς ενίσχυση των επαναστατών, από την περιοχή της Μεσσαράς, όπου βρισκόταν, παρά τις εκκλήσεις του Ι. Μητσοτάκη, υποπρόξενου της Ρωσίας στο Ηράκλειο. Τελικά όταν αποφάσισε να μεταβεί στο Λασίθι, την 30 Μαΐου, ήταν αργά. γ. Η κακή εκτίμηση και η έλλειψη πληροφοριών, που είχε ως αποτέλεσμα τη πλημμελή φύλαξη της Γερακινής Λαγκάδας. δ. Το γεγονός ότι, οι επαναστάτες ενεπλάκησαν σε αγώνα με υπέρτερα τακτικά στρατεύματα (πεζικό και ιππικό) σε αναπεπταμένο έδαφος. ε. Οι τεράστιες ελλείψεις των επαναστατών σε εφόδια (πυρομαχικά – τρόφιμα).

ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΜΕΤΑ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ

ο ολοκαύτωμα του Λασιθίου, ήρθε να ενισχύσει το διεθνές κύμα φιλελληνισμού, που ήδη είχε πάρει μεγάλες διαστάσεις, μετά το αντίστοιχο (ολοκαύτωμα) του Αρκαδίου. Πολλοί εθελοντές έσπευδαν να πολεμήσουν στην Κρήτη, ενώ ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε: «Τίνος ένεκεν εξανέστη η Κρήτη; Διότι ο μεν Θεός έπλασε αυτήν τον κάλλιστον τόπον της οικουμένης, οι δε Τούρκοι τον ανέδειξαν τον αθλιέστερον […] Οι Τούρκοι φέρουσιν την νύκτα. Εξανέστη, διότι η Κρήτη είναι Ελλάς και ουχί Τουρκία[…]» Καταδικάζει την σιωπή της Ευρώπης στα γεγονότα και λέει «Θα στραφώ προς την Αμερική: τον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αμερική […] Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουμε εξόφληση του χρέους σας. Πληρώνοντας την Ελλάδα, είναι σα να πληρώνεται την Γαλλία». Μετά τη μάχη στο Λασίθι, ο Ομέρ κινήθηκε εναντίον των Σφακίων. Οι Οθωμανοί, επιτέθηκαν εναντίον των επαναστατών, από τρεις κατευθύνσεις,

Το οροπέδιο Λασιθίου

με το κύριο όγκο του στρατού να αποβιβαζόταν στα νώτα των αγωνιστών, με 13 πλοία. Στις μάχες που ακολούθησαν, τους μήνες Ιούνιο-Ιούλιο 1867, οι επαναστάτες, καίτοι επέδειξαν απαράμιλλη γενναιότητα, υπέκυψαν σε υπέρτερες δυνάμεις. Η καταστροφή των Σφακίων ήταν καθολική. Γράφει ο εθελοντής Ανθυπασπιστής Ν. Ψύχας. «Δεν υπάρχει πλέον εις τα Σφακιά κατάλυμα ή ναός, αμπελών ή φυτεία, κτήνος ή πρόβατον. Δεν εφώνησεν πλέον αλέκτωρ. Πανταχού τέφρα και ερημία φρικώδης». Μια - μια οι επαρχίες της Κρήτης δήλωναν υποταγή. Λίγοι αγωνιστές έμεναν στα βουνά, συνεχίζοντας τον άνισο αγώνα. Η Συνέλευση, κατευθύνθηκε προς τα Σφακιά, όπου, στις 12 Νοεμβρίου 1868 διαλύθηκε. Παρέμεινε σε ενέργεια η Προσωρινή Κυβέρνηση, η οποία, ενώ βρισκόταν πάνω από την Ασή Γωνιά, προδόθηκε, και εξουδετερώθηκε πλήρως. Οι ωμότητες των Οθωμανών ανάγκασαν τον Σουλτάνο να μεταβάλλει στάση, καθ’ ότι η δυσφορία της κοινής γνώμης και των Μεγάλων Δυνάμεων διογκωνόταν. Έστειλε λοιπόν στην Κρήτη τον Μεγάλο Βεζίρη, Ααλή Πασά, κομιστή διοικητικών παραχωρήσεων, που αποτέλεσαν τη βάση του λεγόμενου Οργανικού Νόμου του 1868. Επρόκειτο για ένα καθεστώς υποτυπώδους ημιαυτονομίας και σύμφωνα με αυτό, η Κρήτη θα αποτελούσε ένα βιλαέτι (διοικητική επαρχία) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, διοικούμενο από το βαλή, που διοριζόταν από το Σουλτάνο. Το νησί διαιρέθηκε σε πέντε διοικήσεις και είκοσι επαρχίες. Θα μπορούσαν να διορίζονται και χριστιανοί στις δι-

οικήσεις αυτές, στα δικαστήρια θα μετείχαν χριστιανοί και μουσουλμάνοι, ενώ αιρετοί σύμβουλοι θα μετείχαν στο κεντρικό συμβούλιο της Γενικής Διοίκησης. Επίσης, αναγνωρίστηκε η ισοτιμία των δύο γλωσσών, ελληνικής και τουρκικής. Ο Οργανικός Νόμος κυρώθηκε με «Διάταγμα Αυτοκρατορικόν» που δημοσιεύτηκε στις 8 Ιανουαρίου 1868. Οι αποστολές εθελοντών, εφοδίων και όπλων από την Ελλάδα συνεχιζόταν. Οι σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κλιμακώθηκαν επικίνδυνα. Με τελεσίγραφο προς την κυβέρνηση Βούλγαρη, στις 29 Νοεμβρίου 1868, η οθωμανική κυβέρνηση απαιτούσε, μεταξύ άλλων, τη διάλυση των εθελοντικών σωμάτων, τον αφοπλισμό των Ελληνικών πλοίων που μετέφεραν πολεμοφόδια στην Κρήτη και την τιμωρία όσων ευθύνονται για το θάνατο Οθωμανών στρατιωτών. Η Αθήνα απέρριψε το τελεσίγραφο και οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών διεκόπησαν. Οι εξελίξεις θορύβησαν τις Μεγάλες Δυνάμεις. Στις 2 Ιανουαρίου, ο Ναπολέων Γ’ συγκάλεσε έκτακτη συνδιάσκεψη στο Παρίσι. Στη συνδιάσκεψη συμμετείχαν η Αυστρία, η Βρετανία, η Γαλλία, η Πρωσία, η Ρωσία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αρχικά, η Ελλάδα αποκλείστηκε από τη συνδιάσκεψη, όμως, με ρωσική παρέμβαση, προσκλήθηκε με συμβουλευτική ψήφο, αλλά η κυβέρνηση Βούλγαρη αρνήθηκε να συμμετάσχει, διότι θεωρούσε ότι θα μειονεκτούσε σε σχέση με την οθωμανική αντιπροσωπεία. Στις 8 Ιανουαρίου 1869, ανακοινώθηκαν οι αποφάσεις της Συνδιάσκεψης, οι οποίες καθόριζαν: α. Απαγόρευση συγκρότησης άτακτων σωμάτων στην Ελλάδα, για διεξαγωγής επιθετικών επιχειρήσεων εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, β. Απαγόρευση εξοπλισμού, σε Ελληνικά λιμάνια, πλοίων που θα εφοδίαζαν εξεγέρσεις σε οθωμανικά εδάφη, ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Αντώνιος Φρ. Παπαδάκης (1810 – 1878)

γ. Διευκόλυνση επιστροφής στην Κρήτη όσων προσφυγικών οικογενειών επιθυμούσαν, δ. Αποζημίωση όσων Οθωμανών υπηκόων ζημιώθηκαν κατά την εξέγερση. Τα νέα από το Παρίσι προκάλεσαν τη παραίτηση της κυβέρνησης Βούλγαρη στην Ελλάδα και η νέα κυβέρνηση, που σχηματίσθηκε, στις 24 Ιανουαρίου από τον Ζαΐμη, αποδέχθηκε τα αποτελέσματα της Συνδιάσκεψης. Παρά τις ηρωικές θυσίες του κρητικού λαού και τον ολομέτωπο αγώνα, για τρία ολόκληρα χρόνια, η Επανάσταση απέτυχε. Το Κρητικό Ζήτημα παρέμεινε ένα ενεργό ηφαίστειο, το οποίο εξερράγη και πάλι, αρκετές φορές, μέχρι να επιτευχθεί η πολυπόθητη ένωση με την Ελλάδα, το 1913.

ΜΙΑ ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΗ ΣΥΜΠΤΩΣΗ Ο ΦΕΡΙΚ ΙΣΜΑΗΛ ΠΑΣΑΣ και Ο ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ Φ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

ατά την καταστροφή του Οροπεδίου Λασιθίου το 1823, οι Οθωμανοί κατακρεούργησαν τον ιερέα του χωριού Ψυχρό, Φραγκιά Παπαδάκη, τη σύζυγό του και τα 2 από τα 5 παιδιά του και αιχμαλώτισαν τα άλλα τρία. Εξ΄ αυτών, ο Αντώνιος Φρ. Παπαδάκης (1810 – 1878), μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Από εκεί κατέληΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ξε στην Οδησσό, όπου σπούδασε και ασχολήθηκε με το εμπόριο. Το 1839 ήρθε στην Αθήνα, όπου αναδείχθηκε ισχυρός οικονομικός παράγοντας. Δώρισε μεγάλα ποσά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, το οποίο τον ανακήρυξε μεγάλο ευεργέτη. Επίσης μετείχε στην επιτροπή των Αθηνών για τον Κρητικό αγώνα και διέθετε μεγάλα ποσά για την ενίσχυσή του. Τα άλλα 2, ο Εμμανουήλ και ο Ανδρέας(;) μεταφέρθηκαν στην Αίγυπτο, όπου εξισλαμίστηκαν και στη συνέχεια εξελίχθηκαν, ο μεν πρώτος σε πασά, καλούμενος Φερίκ Ισμαήλ πασάς (1809 – 1867) ο οποίος διετέλεσε Υπουργός των Στρατιωτικών της Αιγύπτου και στρατιωτικός διοικητής Κρήτης, ο δε μικρότερος αδελφός είχε γίνει ο Αρχηγός Χωροφυλακής στην Αλεξάνδρεια. Ο Φερίκ Ισμαήλ πασάς, ήταν επικεφαλής των Αιγυπτιακών δυνάμεων στην Κρήτη, κατά την επανάσταση 1866-69 και μετείχε στη γιγαντομαχία του Λασιθίου. Πέθανε στο Καστέλι, μετά τη μάχη του Λασιθίου. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν έφτασε στο Λασίθι, γνώρισε τον τόπο της γέννησής του και επειδή στη συνέχεια δεν κατεδίωξε τους επαναστάτες, δηλητηριάστηκε με διαταγή του Ομέρ πασά.

Σημείωμα Συντάκτη

όγω της 10ημερης γιγαντομαχίας του Λασιθίου, η Κρητική Επαναστατική Διοίκηση των Απελευθερωτικών Αγώνων κατά τα έτη 1866 – 1869, ονόμασε Λασίθι και το νομό που ανήκει η επαρχία Λασιθίου, σύμφωνα με τον Οργανικό Νόμο του 1866 (Βλέπε Κρητικός Κώδικας, έκδοση ‘Α Χανιά 1879 – 1189, Τόμος Α, σ. 63). Πριν ο νομός Λασιθίου ονομαζόταν νομός Σητείας, στα Βενετσιάνικα TERRITORIUM SITTIA ή SETTIA. Με το Προεδρικό Διάταγμα 68/12Απρ2007 (ΦΕΚ 84/2007) η τελευταία Κυριακή του Μαΐου καθιερώθηκε, ως δημόσια εορτή τοπικής σημασίας για το Νομό Λασιθίου, σε ανάμνηση της Μάχης του Λασιθίου (20 − 30 Μαΐου1867).

Φερίκ Ισμαήλ πασάς

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ι. Μαμαλάκη: Πάνος Κορωναίος και η εκστρατεία του Ομέρ στο Λασίθι (από τα παρασκήνια του κρητικού αγώνα 1866-69). ΕΚΙΜ και Οικογένεια Α. Γ. Καλοκαιρινού. Ανέκδοτα εκκλησιαστικά έγγραφα των χρόνων της τουρκοκρατίας εν τω Μουσείω Ηρακλείου. ΕΚΙΜ και Οικογένεια Α. Γ. Καλοκαιρινού. Η Μεγάλη Κρητική Επανάσταση 1866-69. Η άγνωστη αλληλογραφία των επαναστατών. Πρώτο Μέρος. ΠΑΤΡΙΣ Δεκ 2008. Η Μεγάλη Κρητική Επανάσταση 1866-69. Η άγνωστη αλληλογραφία και οι εκθέσεις. Δεύτερο Μέρος. ΠΑΤΡΙΣ Δεκ 2008. Κρητικά Χρονικά. Έτος ΙΒ, ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣΑΠΡΙΛΙΟΣ 1958, ΤΕΥΧΟΣ 1. Εκδότης Α. Γ. Καλοκαιρινός. Γιώργος Παναγιωτάκης: Το Λασίθι στην πορεία του χρόνου. Έκδοση: Ιερά Μητρόπολη Πέτρας και Χερσονήσου. Εμμανουήλ Ιωάν. Φαρσάρης: Μέσα Λασίθι. Ένα ιστορικό χωριό του Οροπεδίου Λασιθίου. Ιεράπετρα 2003. Γιάννη Χρονόπουλου: Η γεωπολιτική και διπλωματία κατά την επανάσταση του 1866. www.historicalquest,com. Γιώργος Παναγιωτάκης: Η Μάχη του Λασιθίου στη μεγάλη Κρητική Επανάσταση1866-1869. Εφ, ΠΑΤΡΙΣ 29-5-2007 Κώστας Φυσαράκης: Η έναρξη της μεγάλης Κρητικής Επανάστασης του 1866 www.mydaimoncom.blogspot.com www.patris.gr www.krassanakis.gr www.kritesad.gr www.candianews.gr www.Kritesline.gr https://sites.google.com

Συμπλήρωση 75 ετών από τη Μάχη της Κρήτης

Οι διεξαχθείσες επιχειρήσεις με τα μάτια των Νεοζηλανδών Υπό κ. Πόκα Χαραλάμπους, Αντγου ε.α. Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

Εισαγωγή

τις 25 Ιανουαρίου 1943, τρία περίπου χρόνια μετά την Μάχη της Κρήτης, ο αντιστράτηγος Φράϊμπεργκ (B. C. Freyberg) υπέγραψε ως διοικητής της Εκστρατευτικής Δύναμης της Νέας Ζηλανδίας τον πρόλογο μιας έκδοσης των στρατιωτικών αρχείων για τις επιχειρήσεις στην Κρήτη επειδή: «…αισθάνθηκε ότι η εξιστόρηση των μαχών που έλαβαν μέρος οι Νεοζηλανδικές δυνάμεις θα γεφυρώσει το χάσμα μέχρις ότου γραφεί η επίσημη Ιστορία της Εκστρατευτικής Δύναμης» Η εγγύτητα προς τα γεγονότα και η συναισθηματική φόρτιση προσδίδουν σε αυτή την εξιστόρηση των σαράντα οκτώ (48) σελίδων, μια ιδιαίτερη σημασία. Τα ιστορικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην ηρωική Μεγαλόνησο είναι εν πολλοίς γνωστά και τα αποσπάσματα που ακολουθούν έχουν σαν σκοπό να μας μεταφέρουν ενεργά στο κλίμα και την ατμόσφαιρα εκείνης της μεγαλειώδους εποχής. Στην αρχή περιγράφεται με σχεδόν λυρικό τρόπο, η άφιξη τω στρατευμάτων στη Σούδα: «…Ήσαν κουρασμένοι και πεινασμένοι. Απελπισμένοι και αποδεκατισμένοι, είχαν υποχωρήσει από τον Αλιάκμονα προς τις ακτές επιβίβασης στα Νότια της Ελλάδας, αποκρούοντας εν κινήσει τις εχθρικές δυνά1 Μάχη της Κρήτης (Γερμανικά Luftlandeschlacht um Kreta) ονομάζεται η επιχείρηση για κατάληψη της νήσου Κρήτης από τους Γερμανούς κατά τον Β’ Π.Π. και συγκεκριμένα από το πρωί της 20ης Μαΐου 1941, όταν ξεκίνησε η αεραποβατική ενέργεια των Γερμανών με συνθηματικό όνομα «Unternehmen Merkur» (Επιχείρηση Ερμής) εναντίον του νησιού, έως την 1η Ιουνίου 1941 ημερομηνία κατά την οποία ουσιαστικά τερματίσθηκαν οι επιχειρήσεις.

μεις και αποφεύγοντας τα αεροσκάφη καθέτου εφορμήσεως, υποχωρώντας εν πλήρει τάξη. … Επιτέλους, τρία με τέσσερα χιλιόμετρα από το λιμάνι της Σούδας, συνάντησαν ένα υπαίθριο μαγειρείο. Στις ουρές που σχηματίσθηκαν στα τρία σημεία σερβιρίσματος, υπήρχαν στρατιώτες από κάθε Μονάδα που είχε πολεμήσει στην Ελλάδα –Έλληνες, Νεοζηλανδοί, Άγγλοι, Αυστραλοί ακόμη και κάποιοι Γιουγκοσλάβοι. Μετά από ένα γεύμα που προετοιμάσθηκε σε κάνιστρα βενζίνης, ξάπλωσαν στο γρασίδι γύρω από τις ρίζες των ελιών. Μερικοί ήταν τυχεροί, γιατί είχαν μαζί τους μια κουβέρτα. Κοιτούσαν τα άστρα που τρεμόσβηναν ανάμεσα στα λιόκλαρα με την ανάλαφρη ηρεμία του μυαλού που προκαλεί η απόλυτη φυσική εξάντληση..».

Προετοιμασία του Αμυντικού Αγώνα «Η Κρήτη έπρεπε να κρατηθεί προς κέρδος χρόνου (Crete had to be held to gain time). Πίσω από το Νησί Προπύρ-

γιο /Προμαχώνα της Κρήτης ο στρατηγός Ουέηβελ θα μπορούσε να τακτοποιήσει τα του οίκου του, να αναπτύξει τις δυνάμεις του και να ξεκαθαρίσει το Ιράκ και τη Συρία. Οι Γερμανοί είχαν ξεχυθεί σε όλη την Ελλάδα. Το ακρωτήριο Ταίναρο είναι μόλις εβδομήντα μίλια από την Κρήτη. Ο εχθρός χρησιμοποιούσε αιχμαλώτους πολέμου και Έλληνες υπό καθεστώς καταναγκαστικής εργασίας, για την κατασκευή αεροδρομίων. Μια συνδεδυασμένη αποβατική επιχείρηση από θαλάσσης και αέρος, υποστηριζόμενη από το ιταλικό πολεμικό ναυτικό και τις γερμανικές και ιταλικές αεροπορικές δυνάμεις, απειλούσε άμεσα την Κρήτη. Για την αντιμετώπιση της επίθεσης, ο στρατηγός Ουέηβελ είχε την πρόθεση να αποσπάσει στην Κρήτη μια ετοιμοπόλεμη βρετανική Μεραρχία Πεζικού. Οι Αυστραλοί και οι Νεοζηλανδοί επρόκειτο να αντικατασταθούν όσο το δυνατόν πιο σύντομα, για να μπορέσουν να αναδιοργανωθούν στην Αίγυπτο. Αλλά το Ναυτικό ήταν αδύνατον να διαθέσει τα απαραίτητα πλοία συνοδείας για μεγάλης κλίμακας μεταφορές από Αίγυπτο προς Κρήτη, κι έτσι οι Νεοζηλανδοί και οι Αυστραλοί έπρεπε να παραμείνουν. Η κατάσταση των βρετανικών αεροπορικών δυνάμεων ήταν ακόμη χειρότερη. Τα διαθέσιμα αεροσκάφη ήταν ελάχιστα, τα αεροδρόμια στην Κρήτη ήταν εντός βεληνεκούς και εύκολα προσεγγίσιμα από τις εχθρικές αεροπορικές βάσεις. Οι δυνάμεις στην Κρήτη θα έπρεπε πρακτικά να αμυνθούν χωρίς αεροπορική υποστήριξη…». Στις 30 Απριλίου 1941, στην επίπεδη οροφή ενός οικήματος μεταξύ Μάλεμε και Χανίων, έγινε μια σύσκεψη υπό τον Συμμαχικό Διοικητή στρατηγό Ουέηβελ, όπου έλαβαν μέρος ο στρατηγός ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

71 Ουίλσον (Wilson), ο υποστράτηγος Φράιμπεργκ, ο ταξίαρχος Γκαλογουέη (Galloway), ο υποστράτηγος Ουέστον (Weston), ο σμήναρχος ντ’ Αλμπιάκ (d’Albiac) (αεροπορικός διοικητής), ο σερ Μίκαελ Παλαιρέτ (Sir Michael Palairet) (Βρετανός πρέσβης στην Ελλάδα), ο υποστράτηγος Χέιγουαρντ (Heyward) (υπεύθυνος για τις Ελληνικές Δυνάμεις) και ο συνταγματάρχης Στιούαρτ (Stewart - ανώτερος επιτελής των ΝΖ δυνάμεων). «….Πριν από τη συνάντηση ο στρατηγός Ουέηβελ ζήτησε από τον στρατηγό Φράιμπεργκ να αναλάβει την διοίκηση των βρετανικών δυνάμεων στο νησί. Όσον αφορά το στρατηγό Φράιμπεργκ ήταν ανήσυχος και τον απασχολούσε κυρίως η αναδιοργάνωση της νεοζηλανδικής Μεραρχίας στην Αίγυπτο. Αμέσως μετά τη σύσκεψη ωστόσο, ο στρατηγός Φράιμπεργκ ανέλαβε την διοίκηση και ξεκίνησε επίσημα να εξοικειώνεται με την όλη κατάσταση. Η τοπογραφία του νησιού δεν του παρείχε την παραμικρή ενθάρρυνση. Από στρατιωτικής άποψης το νησί δεν θα μπορούσε να είχε τοποθετηθεί γεωγραφικά σε πιο δυσμενή τοποθεσία. Τα λιμάνια της Σούδας και του Ηρακλείου στη βόρεια ακτογραμμή, ήταν πολύ κοντά στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς Πελοπόννησο, ενώ το ανατολικό άκρο του νησιού ήταν εντός βεληνεκούς και εύκολα προσεγγίσιμο από τις ιταλικές βάσεις στα Δωδεκάνησα. Στο Ηράκλειο, το Ρέθυμνο και το Μάλεμε, υπήρχαν αεροδρόμια αλλά στο μεγαλύτερο μέρος τους ήταν υπό κατασκευήν. Ήταν ακόμη δύσκολο να εξευρεθεί εργατικό δυναμικό για να προετοιμασθούν στρατόπεδα και να ολοκληρωθούν τα αεροδρόμια, επειδή επί της ουσίας όλοι οι ικανοί άνδρες είχαν κληθεί για να υπηρετήσουν στην Αλβανία. Τα στρατεύματα τοποθετήθηκαν σε τέσσερις τομείς –Ηρακλείου, Ρεθύμνου, Σούδας και Μάλεμε…» «…Ο τομέας των Νεοζηλανδών ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

εκτεινόταν από τα δυτικά όρια των Χανίων, περίπου δέκα μίλια δυτικά κατά μήκος των ακτών του αεροδρομίου του Μάλεμε. Το βάθος του τομέα ποίκιλε από ενάμιση μέχρι τρία μίλια, με το πίσω όριο να ακολουθεί μια κοιλάδα που το διέτρεχε νοτιοδυτικά προς τα Χανιά. Ήταν μια ευχάριστη, κατάφυτη, αναδιπλούμενη εξοχική περιοχή, διακεκομμένη από πολλές απότομες κοιλάδες που ανέβαινε φυσιολογικά από την ακτή προς τα απομεμακρυσμένα βουνά και τις κορυφές των Λευκών Ορέων. Το ίδιο το αεροδρόμιο ήταν φυσικά από μόνο του ο αντικειμενικός σκοπός του εχθρού, ενώ η κοίτη του Ταυρωνίτη δυτικά του αεροδρομίου, αποδείχθηκε πολύ κατάλληλη για την προσγείωση ανεμοπλάνων. Στην κοιλάδα νοτιοδυτικά των Χανίων πίσω από το Γαλατά, υπήρχαν επίσης κατάλληλοι χώροι προσγείωσης. Στο γενικό σχέδιο άμυνας

προετοιμάσθηκαν δύο κύριες αμυντικές τοποθεσίες στο Μάλεμε και στο Γαλατά. Ο κύριος αντικειμενικός σκοπός ήταν η διατήρηση του αεροδρομίου του Μάλεμε και οποιασδήποτε άλλης περιοχής που θα μπορούσαν να προσγειωθούν αεροσκάφη / ανεμοπλάνα. Ο σχεδιασμός προέβλεπε την κατοχή του αεροδρομίου με τη χρήση πυρών τυφεκίων, ελαφρών πολυβόλων και όλμων από πεζικό σε θέσεις εκτός του αεροδρομίου. Αυτές οι θέσεις προστατευόντουσαν από εφεδρικά τμήματα εναντίον της προσβολής τους από αλεξιπτωτιστές. Τμήματα για άμεσες αντεπιθέσεις τοποθετήθηκαν σε κοντινές αποστάσεις από το αεροδρόμιο, αλλά όχι τόσο κοντά ώστε να δεχθούν τα άμεσα πυρά που θα κατευθύνονταν σε θέσεις που επόπτευαν το αεροδρόμιο….»

Διεξαγωγή των Επιχειρήσεων «…Από την 1η μέχρι την 13η Μαΐου οι αεροπορικές δυνάμεις του εχθρού επικεντρώθηκαν σε επιθέσεις εναντίον πλοίων και του λιμανιού της Σούδας. Μετά την 13η, και την ολοκλήρωση των καινούργιων αεροδρομίων στην κυρίως Ελλάδα και ιδιαίτερα στο νησί της Μήλου, οι Γερμανοί αύξησαν το μέγεθος των επιθέσεων και συμπεριέλαβαν τα αεροδρόμια Ρεθύμνου και Μάλεμε. Το αποτέλεσμα αυτών των επιθέσεων ήταν ότι οι αεροπορικές μας δυνάμεις, απομειώθηκαν προοδευτικά. Στις 19 Μαΐου οι αεροπορικές μας δυνάμεις είχαν μειωθεί σε τρία Χαρηκέηνς (Hurricanes) και τρία Γκλαντηέητορς (Gladiators) επιχειρησιακά στο Ηράκλειο και ένα Χάρηκεην (Hurricane) στο Μάλεμε τα οποία πέταξαν πίσω προς την Αίγυπτο με το πρώτο φως της 19ης Μαΐου. Το λιμάνι της Σούδας είχε πληγεί άσχημα. Στις 19 Μαΐου μέσα στο λιμάνι βρίσκονταν μι-

72 σοβυθισμένα δεκατρία πλοία. «….Η Τρίτη, 20η Μαΐου, ξεκίνησε όπως όλες οι άλλες ημέρες στην Κρήτη. Στις 06:10 υπήρξε ένας σύντομος κεραυνοβόλος βομβαρδισμός ως συνήθως. Αλλά ήταν μεγαλύτερος σε διάρκεια και πιο ισχυρός και κατευθυνόταν κυρίως στις θέσεις των αντιαεροπορικών. Στις 07:50 ήχησαν οι σειρήνες και κτύπησαν οι καμπάνες από τα Χανιά μέχρι το Μάλεμε, και από τότε δεν υπήρξε πέρας συναγερμού. Η προσέγγιση προς το Μάλεμε είκοσι τεσσάρων βομβαρδιστικών σήμανε το θανάσιμο βομβαρδισμό, που ήταν το προοίμιο της εισβολής. Ενώ ο βομβαρδισμός συνεχιζόταν με όλη του την ένταση γύρω από το Μάλεμε, μειώθηκε λίγο πριν τις οκτώ η ώρα γύρω από τους αναπεπταμένους λόφους του Γαλατά και προς τη θάλασσα. Τότε ήρθε από τα δυτικά ένα σμήνος αεροσκαφών που πετούσαν σε ομάδες των τριών και έριξαν από κάτω τους άσπρες κουκίδες που έκαναν την όλη ατμόσφαιρα παράδοξη –πολλές κουκίδες πάνω από τις ελιές που φαίνονταν σαν κυματιστά κομμάτια άσπρα χαρτιά. Από τις θυρίδες των τεράστιων με κίτρινη μύτη Γιούνγκερς 525 (Junkers 525), που πετούσαν σε ύψος 150 μέτρων λίγο πάνω από τους λόφους πηδούσαν εκατοντάδες αλεξιπτωτιστές και κατέβαιναν αιωρούμενοι προς τη γη. Όλα έγιναν πολύ γρήγορα. Οι αλεξιπτωτιστές έπεσαν από ύψος εκατό μέτρων και προσγειώθηκαν στο έδαφος σε λιγότερο από μισό λεπτό. Δεν υπήρχαν στόχοι πλέον που να αιωρούνται στον αέρα εύκολα σκοπεύσιμοι. Μέσα σε λίγα λεπτά ο ουρανός ήταν καθαρός και μόνο ένα άσπρο κομμάτι πανί εδώ κι εκεί έδειχνε ότι κάποιος είχε πιαστεί σε ένα δέντρο ή στην πλευρά ενός λόφου. Και τότε η ησυχία διακόπηκε απότομα. Διακόπηκε με έναν ήχο άσχημο αλλά και ηρεμιστικό –το ξερό κροτάλισμα των Μπρεν μέσα στους ελαιώνες. Τα πρώτα λεπτά

Το Αεροδρόμιο του Μάλεμε (1941)

ήταν ακόμη πιο εύκολο να εξοντωθούν. Πολλά από τα αλεξίπτωτα πιάστηκαν σε δέντρα ή δίπλωσαν μέσα στα αμπέλια και τους μετέβαλαν σε ακίνητους στόχους. Μερικοί είχαν πάθει διαστρέμματα στους αστραγάλους, άλλοι παρουσίαζαν σοβαρές ψυχικές διαταραχές. Τους είχαν στοιβάξει από τις πέντε η ώρα το πρωί μέσα σε αεροσκάφη, περιμένοντας τη στιγμή που θα έπρεπε να κάνουν άλμα σε εχθρική άγνωστη περιοχή γεμάτη με άνδρες, που η μοναδική τους επιθυμία ήταν να τους σκοτώσουν. Έπρεπε να πηδήξουν σε έναν αέρα γεμάτο με θραύσματα και αντιαεροπορικές οβίδες. Μόλις προσγειώνονταν στο έδαφος, τα αεροσκάφη τους δεν μπορούσαν για τα πρώτα ζωτικά λεπτά να τους βοηθήσουν από το φόβο να μη χτυπήσουν τους δικούς τους. Η Κρήτη δεν ήταν τόσο ειρηνική όπως φαινόταν από τον αέρα. Μεγάλοι αριθμοί αλεξιπτωτιστών πέθαναν πριν καν να απελευθερωθούν από την εξάρτυση του αλεξιπτώτου τους, πάρα πολλοί πρακτικά πριν καν τα πόδια τους να ακουμπήσουν το έδαφος. Είναι τώρα γνωστό ότι μετά την ήττα των αλεξιπτωτιστών την πρώτη ημέρα παρ’ ολίγον να εγκαταλείψουν την όλη προσπάθεια και να παραδοθούν….». «….Το μεσημέρι της Τετάρτης οι Νεοζηλανδοί απωθήθηκαν με βία έξω από το αεροδρόμιο του Μάλεμε, αλλά το όπλα τους ήταν ακόμα στοχευμένα επάνω του. Το απόγευμα όμως, τα πρώτα μεγάλα μεταγωγικά που μετέφεραν στρατεύματα άρχισαν να χαμηλώνουν από την ακτή, πετώντας πολύ χαμηλά κάνοντας κύκλους γύρω από τον αεροδιάδρομο. Υπολογίζεται ότι περίπου 12.000 επιπρόσθετοι άνδρες

του εχθρού προσγειώθηκαν κατά την 22α Μαΐου. Η πίεση στις θέσεις των Νεοζηλανδών στους λόφους γύρω από το Μάλεμε αυξήθηκε και προς το βράδυ ο εχθρός άρχισε να υπερφαλαγγίζει τις θέσεις των φιλίων τμημάτων, ενώ υπήρχε και ο κίνδυνος η 5η ΝΖ Ταξιαρχία να αποκοπεί. Προς τούτο διατάχθηκε να αποσυρθεί για να αποφύγει την περικύκλωση. Το αεροδρόμιο του Μάλεμε θα μπορούσε εφεξής να χρησιμοποιηθεί απρόσκοπτα από τα γερμανικά βομβαρδιστικά, καταδιωκτικά και μεταφορικά αεροσκάφη». «….Το Σάββατο, 24 Μαΐου ήταν τεταμένο και πολύ δύσκολο. Οι ελεύθεροι σκοπευτές και τα αεροσκάφη είχαν μεγάλη δραστηριότητα κατά μήκος του μετώπου του Γαλατά. Οι Νεοζηλανδοί συνενώθηκαν και προετοιμάζονταν όσο καλύτερα μπορούσαν για να αντιμετωπίσουν την επικείμενη επίθεση, που εκτοξεύτηκε το απόγευμα της έκτης ημέρας, την Κυριακή 25 Μαΐου. Οι Νεοζηλανδοί με στωικότητα και γενναιότητα απέκρουσαν τις επιθέσεις και κράτησαν την αμυντική γραμμή ανέπαφη για δύο ώρες. Επειδή τμήματα των Νεοζηλανδών είχαν εγκλωβιστεί μέσα στο Γαλατά και υπήρχε κίνδυνος να αποκοπούν, τρία τάγματα ΝΖ με δύο βρετανικά άρματα εκτόξευσαν μια επιτυχή αντεπίθεση που διήρκησε είκοσι λεπτά, όπου σαν παλιρροιακό κύμα ξεκαθάρισαν το Γαλατά, εκδιώκοντας τους Γερμανούς με τη ξιφολόγχη. Οι σκοτωμένοι κείτονταν σε σωρούς στους δρόμους και στα κτίρια. Η ένδοξη έκπληξη της αντεπίθεσης έφερε ένα κύμα ευφορίας σε όλο το μέτωπο. Ήταν μια από τις μεγαλύτερες ηρωικές προσπάθειες των Νεοζηλανδών στην Κρήτη. Κατά την διάρκεια της επόμενης νύκτας, ο εχθρός εκτόξευσε μεγάλης κλίμακας επίθεση και η 4η Ταξιαρχία αναγκάσθηκε να οπισθοχωρήσει μέσα από την 5η Ταξιαρχία, για να κινηθεί σε καινούργια γραμμή αμύνης μαζί με την 19η Αυστραλιανή Ταξιαρχία». ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

73 «….. Σπάνια υπήρξε μια τέτοια αναγκαστική πορεία πάνω από τριάντα μίλια από τη μια ακτή της Κρήτης στην άλλη, από άνδρες που είχαν πολεμήσει μια από τις πιο δύσκολες μάχες του πολέμου. Ο δρόμος προς τα νότια έγινε ένα ποτάμι ανδρών –στρατιώτες με ματωμένες γάζες, αεροπόροι, ναύτες από τη Σούδα και νοσοκόμοι. Ο δρόμος ανηφόριζε με στροφές, χίλια μέτρα πάνω στη ραχοκοκαλιά του νησιού. Και δεν υπήρχε καθόλου νερό, επειδή δεν υπήρχαν ρυάκια, μόνον πηγάδια σε αυτό το μέρος της Κρήτης. Μέχρι την τελευταία οργανωμένη εκκένωση τη νύκτα της 31ης Μαΐου, οι άνδρες μας είχαν στραμμένη την πλάτη τους προς τη θάλασσα, έτοιμοι να πολεμήσουν…». «…..Στις 06:00 της 28ης Μαΐου ο υποναύαρχος Ρόουλινγκς (Rawlings) απέπλευσε από την Αλεξάνδρεια με τα καταδρομικά Orion (ναυαρχίδα), Ajax και Dido, καθώς και έξη αντιτορπιλικά για να παραλάβει τη φρουρά του Ηρακλείου. Ο στολίσκος έφθασε στο Ηράκλειο στις 23:00. Τα δύο καταδρομικά παρέμειναν στην είσοδο ενώ τα αντιτορπιλικά εισήλθαν στο λιμάνι, τέσσερα κάθε φορά, γέμισαν μέχρι τα παραπέτα και μετέφεραν τα φορτία τους στα καταδρομικά. Η επιβίβαση συνεχίστηκε μέχρι τις 03:00, και εκτός από τους άνδρες που ήσαν τόσο σοβαρά πληγωμένοι και έπρεπε να παραμείνουν στο νοσοκομείο δεν έμεινε κανένας άλλος Βρετανός πίσω. Στα Σφακιά τα στρατεύματα έπρεπε να παραμένουν σε ένα οροπέδιο κρυμμένοι από την εναέρια παρατήρηση, μέχρι να κληθούν να επιβιβασθούν. Από την ακτή μέχρι το πλατό μεσολαβούσε μια καταρρίχηση δύο ωρών. Η πρώτη εκκένωση από τα Σφακιά έλαβε χώρα την ίδια νύκτα όπως και στο Ηράκλειο. Ένας στολίσκος από αντιτορπιλικά –Napier, Nizum, Kelvin και Khandahar- προσέγγισαν στα Σφακιά μεταφέροντας επιπλέον βάρκες, υλικά και πυρομαχικά για τα στρατεύματα. Επιβίβασαν όλους τους διαθέσιμους άνδρες στην ακτή, περίπου 200 τραυματίες που μπορούσαν να περπατήσουν και 800 από τον τομέα της Σούδας. Η ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

εκκένωση συνεχίστηκε και τις επόμενες νύκτες και τερματίστηκε την 03:00 της 1ης Ιουνίου, μεταφέροντας πάνω από 10.000 στρατιώτες…». «…Η ιστορία της Κρήτης είναι μια ιστορία ηρωικής αντοχής. Οι αμυνόμενοι έκαναν ό,τι ήταν δυνατόν απέναντι σε δυνάμεις που ήταν υπεράριθμες σε προσωπικό, υλικό και κινητικότητα. Πολέμησαν κατά θαυμάσιο τρόπο με τα όπλα που διέθεταν, ενώ ο εχθρός υπέστη εξαιρετικά μεγάλες απώλειες σε άνδρες και υλικό, παρά τα πλεονεκτήματα που διέθετε. Η μάχη της Κρήτης απέδειξε ότι είναι δυνατόν, υπό την προϋπόθεση της αεροπορικής υπεροχής να εκτοξευθεί μια αερομεταφερόμενη επίθεση και να πραγματοποιηθεί προσγείωση των δυνάμεων σε εχθρική περιοχή. Απέδειξε όμως επίσης, και πόσο ακριβό είναι σε αίμα το τίμημα μιας τέτοιας επιχείρησης. Παρά το γεγονός ότι η Κρήτη χάθηκε, οι μάχες εκεί δεν διεξήχθηκαν εις μάτην. Απαιτήθηκε ένας μήνας για να εκτοξεύσει ο εχθρός την τελική του επίθεση για να καταλάβει πλήρως το νησί και αυτός ο μήνας ήταν ζωτικής σημασίας. Ενισχύσεις με άνδρες και προσωπικό έφθασαν στη Μέση Ανατολή. Η εξέγερση που υποκινήθηκε από τον Άξονα στο Ιράκ καταστάλθηκε, η Συρία καταλήφθηκε από βρετανικά στρατεύματα και οι προετοιμασίες για την άμυνα της Κύπρου ολοκληρώθηκαν. Το πιο σημαντικό: Η πολλά διαφημιζόμενη δύναμη αλεξιπτωτιστών του Χίτλερ, ουσιαστικά καταστράφηκε και αναγκάσθηκε να χρησιμοποιήσει εκα-

τοντάδες αεροσκάφη της Λουφτβάφε αλλά και αερομεταφερόμενα στρατεύματα, που προορίζονταν για τη Συρία. Το κεφάλι του «απαίσιου τέρατος» είχε «αποκοπεί», όπως είπε ο κ. Τσώρτσιλ στη Βουλή των Κοινοτήτων. Απόρροια όλων αυτών των ενεργειών ήταν ότι οι επιθετικές επιχειρήσεις εναντίον της Ρωσίας αναβλήθηκαν μέχρι την πτώση της Κρήτης. Πόσο πολύτιμη ήταν η ανάπαυλα ενός μήνα κακοκαιρίας κατά την διάρκεια της εκστρατείας, όταν οι γερμανικές Στρατιές έφθασαν προ των πυλών του Λένινγκραντ και της Μόσχας, είναι κάτι που μόνον η Ιστορία μπορεί να μας πει...»

Επίμετρο

ατά τους πρόσφατους λαμπρούς εορτασμούς για τα 75 χρόνια από τη Μάχη της Κρήτης, όπου έλαβαν μέρος μαζί με τις επίσημες αρχές και 95ετείς και πλέον βετεράνοι πολεμιστές από την Νέα Ζηλανδία, Αυστραλία, Αγγλία, Ελλάδα και Γερμανία, με εκδηλώσεις σε όλη την Κρήτη και κυρίως στον Γαλατά, το Συμμαχικό Νεκροταφείο της Σούδας, το γερμανικό κοιμητήριο στο υψ. 107 και αποκορύφωμα στο αεροδρόμιο του Μάλεμε υπήρξε μια κοινή ευχή, επιθυμία και όραμα: «Η ολοκλήρωση ενός κεντρικού Στρατιωτικού Μουσείου για την πλήρη επιστημονική τεκμηρίωση της Μάχης της Κρήτης, ώστε να διατηρηθεί στην πρέπουσα θέση στην παγκόσμια ιστορική συνείδηση, ως η μάχη του πνεύματος της Ελευθερίας εναντίον του ολοκληρωτισμού».

ΤΕΧΝΙΚΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Πολυδιάστατη Ανάλυση Παγκόσμιων Τάσεων Μη Επανδρωμένων Αεροχημάτων (ΜΕΑ)* Θ. Σακκά, MSc ,Υποπλοιάρχου ΠΝ, κ. Γ. Μαντζούρη, Ph.Dc, Πλωτάρχου ΠΝ και κ. Δρ Νικήτα Νικητάκου, καθηγητή Πανεπιστημίου Αιγαίου - μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

Υπό των κ.

Εισαγωγή

νει μόνο σε στιγμές κινδύνου, μειώνοντας έτσι τη χρήση των καυσίμων του σημαντικά.

α τελευταία χρόνια, τα ΜΕΑ1 έχουν μετακινηθεί από την περίπλοκη και ακριβή στρατιωτική χρήση στη λιανική πώληση, συμπεριλαμβανομένων και των εμπορικών εφαρμογών, παρά το ότι βρίσκονται στο αρχικό στάδιο, διάφορες αποστολές μη στρατιωτικού χαρακτήρα. Ιδιαίτερα στο θαλάσσιο περιβάλλον, έχουν συμβάλει στη βελτίωση της επίγνωσης της κατάστασης του φορέα εκμετάλλευσης. Τα πληρώματα των πλοίων δεν έχουν επαρκή οπτική εικόνα σε μεγάλες αποστάσεις, ενώ η μετακίνησή τους απαιτεί μεγάλο χρόνο. Τα στρατιωτικά και πολύ μεγάλα σκάφη, αντιμετωπίζουν αυτές τις προκλήσεις με τη χρήση των επανδρωμένων αεροσκαφών, τα οποία τους επιτρέπουν να έχουν μια καλύτερη ή πλεονεκτική θέση έναντι του αντιπάλου. Ωστόσο, τα περισσότερα πλοία, είτε δεν μπορούν να αντέξουν ως κατασκευές ένα επανδρωμένο ελικόπτερο διότι δεν έχουν τον αναγκαίο φυσικό χώρο, είτε δεν δύνανται να αναλάβουν τον κίνδυνο που συνδέεται με τη λειτουργία του στη θάλασσα. Μικρά συστήματα μη επανδρωμένων Α/Φ, συμβάλλουν στην αντιμετώπιση όλων αυτών των προβλημάτων. Έτσι σήμερα τα ΜΕΑ στο θαλάσσιο περιβάλλον εισάγουν μια νέα σειρά προκλήσεων και στον εμπορικό χώρο, ενώ προς τούτο αρχίζουν να αλλάζουν και

τις ναυτιλιακές βιομηχανίες. Επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης (SAR) και επιχειρήσεις του Λιμενικού Σώματος, έχουν αρχίσει πρόσφατα να χρησιμοποιούν μη επανδρωμένα αεροσκάφη, μετριάζοντας μερικές από τις πιο επικίνδυνες πτυχές των συγκεκριμένων επιχειρήσεων. Η ασφάλεια όμως στη θάλασσα, εκτείνεται πέρα από επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης. Σε πολλές περιοχές υψηλού κινδύνου σε όλο τον κόσμο, όπως στο Κέρας της Αφρικής και ο Κόλπος της Γουινέας, η πειρατεία είναι ένα πραγματικό και δαπανηρό πρόβλημα. Επί του παρόντος, τα περισσότερα από τα μεγαλύτερα πλοία του κόσμου αποφεύγουν τις επιθέσεις απλά ταξιδεύοντας γρήγορα μέσω αυτών των περιοχών, αλλά αυτό έρχεται με μια σημαντική αύξηση του κόστους των καυσίμων. Επομένως, τα ΜΕΑ αποτελούν λύση στο πρόβλημα αυτό και θα μπορούσαν να προσφέρουν επαρκή προειδοποίηση για την επικείμενη απειλή, ώστε να επιτραπεί στο σκάφος να επιταχύ-

1 Μη Επανδρωμένα Αεροχήματα (ΜΕΑ)

* Το κείμενο αποτελεί τμήμα της εισήγησης που παρουσιάστηκε σε Ημερίδα της ΑΣΑ που πραγματοποιήθηκε την 25η Νοε 2015, στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών.

Βασικές κατηγορίες UAV

ι εξελίξεις των UAV’S στη σημερινή πραγματικότητα, αφορούν στρατιωτικού χαρακτήρα σκοπούς, ενώ η εμπορική χρήση τους που ίσως στο μέλλον πάρει μεγάλη έκταση, βρίσκεται προς το παρόν σε εμβρυακή κατάσταση. Τα UAV’S των στρατιωτικών χρήσεων κατατάσσονται σε κατηγορίες ανάλογα με την επιχειρησιακή τους αποστολή, την ακτίνα δράσης τους, την διάρκεια και το μέγιστο ύψος πτήσης. Οι βασικές κατηγορίες είναι: Στρατηγικά UAV μεγάλου υψομέτρου και υψηλής εμβέλειας. (HALE) (RQ- 4 GLOBAL HAWK, SCAN EAGLE της Boeing, SENSOR CRAFT,κ.λ.π) Μέσα UAV μεσαίου ύψους και εμβέλειας (MALE), (RQ-1 PREDATOR, SPERWER,κ.λ.π) Χαμηλού ύψους και μικρής εμβέλειας (HUNTER, SHADOW, SKY EYE, PIONEER.κ.λ.π) Μικρής Εμβέλειας, CLOSE RANGE (POINTER κ.λ.π) UCAV (HARPY, X-45,X-47A PEGASUS, κ.λ.π) και ΗYPERSONIC MICRO UAV (MAV) MINI (Phantom Eye, Sentry Owl, FQM-151A Pointer,κ.λ.π).

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΛΙΚΟΠΤΕΡΑ

(COBRA, A160 Hummingbird, κ.λ.π).

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

75 Κατηγορίες ΜΕΑ σύμφωνα με αμερικάνικο δόγμα 2013-2038 (Σχήμα 1)

• Στρατηγικά UAV µεγάλου υψοµέτρου και υψηλής εµβέλειας. (HALE) RQ- 4 GLOBAL HAWK, SCAN EAGLE της Boeing, SENSOR CRAFT,κ.λ.π) • Μέσα UAV µεσαίου ύψους και εµβέλειας (MALE), (RQ-1 PREDATOR, PERWER,κ.λ.π ) • Χαµηλού ύψους και µικρής εµβέλειας (HUNTER, SHADOW, SKY EYE, IONEER.κ.λ.π) • Μικρής Εµβέλειας, CLOSE RANGE (POINTER κ.λ.π) • UCAV( HARPY, X-45,X-47A PEGASUS,κ.λ.π)καιΗYPERSONIC Πηγή: Unmanned Systems Integrated Roadmap FY2013-2038 • MICRO UAV (MAV ) • MINI (Phantom Eye , Sentry Owl, FQM-151A Pointer,κ.λ.π). BALLONS (C1000) UAVs και δίνουν αξία σε χρήσιμα συ• ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΛΙΚΟΠΤΕΡΑ (COBRA, A160 Hummingbird, κ.λ.π ). • BALLONS(C1000) στήματα ταξινόμησης. Το κόστος, το

Κατηγορίες ΜΕΑ (Γράφημα1)

άνοιγμα φτερών και το μέγιστο υψόμετρο, είναι επίσης χαρακτηριστικά τα 70 100 35 οποία μπορούν να εξετασθούν για να 26 19 αποτελέσουν παραμέτρους σύγκρισης 4 8 8 17 7 0 1 των UAVs. Περαιτέρω, ο τύπος του κι1 5 νητήρα και η μέγιστη ισχύς, μπορούν να θεωρηθούν στοιχεία σύγκρισης και κατάταξης αυτών. Ταξινόμηση ανάλογα με τα χαρακτηριστικά απόδοσης, είΟι ΗΠΑ που κατέχουν σήμερα την ναι χρήσιμη για τους σχεδιαστές, καταΟι ΗΠΑ που κατέχουν σήµερα την πρώτη θέση παγκοσµίως στην χρήση σκευαστές και τους πιθανούς πελάτες, θέση παγκοσμίως ων ΜΕΑ (11.000 πρώτη περίπου UAVs), κατατάσσουν τα στην ΜΕΑ σεχρήση πέντε (5) κατηγορίες διότι επιτρέπει σε αυτές τις ομάδες να νάλογα µε τα επιχειρησιακά χαρακτηριστικά ή τιςUAVs), επιχειρησιακές των ΜΕΑτους (11.000 περίπου κα- απαιτήσεις αι αποστολές. Όπως φαίνεται στο σχήµα 1 οι ΗΠΑ χρησιµοποιούν τα ΜΕΑ είτε σε ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους με τατάσσουν ΜΕΑ σε (5) κατηολλαπλές αποστολές οι οποίες τα αποτελούν καιπέντε το µεγαλύτερο ποσοστό, είτε σε τις πτυχές των επιδόσεων των UAVs. ποστολές του στρατού ξηράς, της αεροπορίας του ναυτικού. γορίες, ανάλογα με ταή επιχειρησιακά Σημαντικά Χαρακτηριστικά απόδοσης τους χαρακτηριστικά ή τις επιχειρησιΚατηγορίες ΜΕΑ σύµφωνα µε αµερικάνικο δόγµα 2013-2038 (Σχήµα 1) είναι το βάρος, η διάρκεια πτήσης, η ακές απαιτήσεις και αποστολές. Όπως εμβέλεια, το μέγιστο ύψος πτήσης και φαίνεται στο σχήμα 1, οι ΗΠΑ χρησιμοοι δυνατότητες για πραγματοποίηση ποιούν τα ΜΕΑ είτε σε πολλαπλές αποστολές οι οποίες αποτελούν και το με- θαλάσσιων αποστολών. γαλύτερο ποσοστό, είτε σε αποστολές του στρατού ξηράς, της αεροπορίας ή Ταξινόμηση κατά Βάρος Πηγή: Unmanned Systems Integrated Roadmap FY2013-2038 του ναυτικού. α UAVs καλύπτουν ένα ευρύ φάTARGET

RESEARCH

MINI

MICRO

AIRSHIP

HELICOPTE HALE MALE TACTICAL MULTICOPT CLOSECOMBAT

Κατηγορίες ΜΕΑ (Γράφηµα1 )

Σύγκριση χαρακτηριστικών απόδοσης των UAVs

α UAVs μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε μια ευρεία σειρά χαρακτηριστικών απόδοσης. Πτυχές όπως το βάρος, η αντοχή, η εμβέλεια, η ταχύτητα και η φόρτωση των φτερών, είναι σημαντικά χαρακτηριστικά που διακρίνουν διαφορετικούς τύπους

ζει πάνω 11 τόνους. Για το λόγο αυτό, προτείνονται τέσσερις κατηγορίες διάκρισης των UAVs κατά βάρος: Πρώτον τα «πολύ βαριά» UAV, τα οποία είναι εκείνα που έχουν μεικτό βάρος απογείωσης άνω των 2 τόνων. Η ταξινόμηση αυτή, περιλαμβάνει το

Σύγκριση χαρακτηριστικών απόδοσης των UAVs

σμα βαρών, από μικρο-UAVs που

ζυγίζουν μόνο μερικά κιλά, μέχρι Τα UAVs µπορούν να χαρακτηριστούν από µια ευρεία σειρά αρακτηριστικών απόδοσης. Πτυχές όπως το βάρος, η αντοχή, η εµβέλεια, η το Global Hawk (Tier III), το οποίο ζυγίαχύτητα και η φόρτωση των φτερών είναι σηµαντικά χαρακτηριστικά που

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

X-45, Darkstar, Predator Β και Global Hawk. Η επόμενη κατάταξη είναι τα «βαριά» UAV, τα οποία είναι εκείνα που ζυγίζουν μεταξύ 200 και 2000 kg. Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει UAVs όπως το Outrider και το Fire Scout. Η τρίτη κατάταξη αφορά ένα μέσο βάρος, το οποίο περιλαμβάνει ένα εύρος μεταξύ 50kg έως και 200 κιλών. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν το Raven και το Φοίνιξ. Μια άλλη κατάταξη περιλαμβάνει τα ελαφρά UAVs η οποία είναι μεταξύ 5 και 50 kg. Τέλος, υπάρχουν τα μικρά UAVs (MAV), τα οποία είναι κάτω των 5 κιλών. Σ’ αυτή περιλαμβάνονται τα Dragon Eye, FPASS, Pointer και Silent Eyes. Πολλά από τα άλλα χαρακτηριστικά σχετίζονται με το βάρος τους. Για παράδειγμα μεγαλύτερη ανύψωση και ώθηση θα χρειαστούν για αυξημένο βάρος και ως εκ τούτου, το άνοιγμα των φτερών θα αυξηθεί ,όπως επίσης και το είδος πρόωσης που θα επιλεγεί. Το ελαφριά UAVs χρησιμοποιούν κυρίως ηλεκτρικούς κινητήρες, ενώ τα «πολύ βαριά» χρη-

Εικόνα 1: The Dragon Eye Micro UAV Πηγή:The Dragon Eye Micro UAV, Internation Defence Online Magazine (2006).

σιμοποιούν συνήθως turbo ή κινητήρες στροβιλανεμιστήρα.

Ταξινόμηση με βάση τη διάρκεια πτήσης και εμβέλειας

ια άλλη μέθοδος χρήσιμης ταξινόμησης των UAV είναι η κατηγοριοποίηση ανάλογα με την διάρκεια πτήσης και την εμβέλειά τους. Είναι βέβαια σημαντικό να εξετασθεί η διάρκεια πτήσης και η εμβέλεια, επειδή επιτρέπει στο σχεδιαστή UAV να καθορίσει τον τύπο που απαιτείται, ανάλογα με το με την απόσταση του στόχου της απο-

76 Πίνακας 1: Αυτονομία και εμβέλεια των UAV

Category High Medium Low

Range and Endurance Endurance Range >24 hours >1500km 5 – 24 hours 100 – 400 km < 5 hours < 100 km

Example Predator B Silver Fox Pointer

ριλαμβάνει το X-45, predator B, Darkstar και Global Hawk. Υπάρχει ανησυχία ότι αυτά τα UAVs μπορεί να συγκρουσθούν με εμπορικά και στρατιωτικά επανδρωμένα αεροσκάφη και έτσι αναπτύσσονται και ενσωματώνονται σε αυτά τα UAVs που πετούν σε κατοικημένες περιοχές ή εναέριο χώρο, συστήματα αποφυγής υψηλής τεχνολογίας.

στολής, από το σημείο εκτόξευσης. Επί- ράς ενός UAV, ώστε να πληρούνται οι σης καθορίζει τον τακτικό ανεφοδιασμό απαιτήσεις του χρήστη. Μερικά UAVs σε καύσιμα που απαιτούνται και επηρε- σε στρατιωτικές αποστολές απαιτείται άζει το πόσο χρόνο μπορεί να ξοδέψει να έχουν χαμηλή ορατότητα, ώστε να το UAV για την εκπλήρωση της αποστο- αποφεύγεται ο εντοπισμός και η κατα- Θαλάσσιες Επιχειρησιακές Αποστολές λής του, αλλά και πόσος χρόνος χρειά- στροφή τους από τον εχθρό. Συνεπώς, ασφαλής χρήση των UAVs στη ζεται για να παραμείνει προσγειωμένο. το μεγάλο υψόμετρο είναι μια σημαθάλασσα, απαιτεί μία πιο προΤρείς ταξινομήσεις προτείνονται και εί- ντική προϋπόθεση, σε συνδυασμό με σεκτική εξέταση των χαραναι οι εξής: κτηριστικών τους. Δη Τα UAV μεγάλης διάρλαδή, πολλές φορές κειας, που μπορούν να προτιμώνται μη επανπαραμείνουν στον αέρα δρωμένα ελικόπτερα, για 24 ώρες ή περισσόκαθώς είναι πιο εύκολη τερο. Το εύρος για αυτά η προσνήωσή τους στο τα UAVs είναι επίσης πλοίο, ενώ δεν απαιυψηλό, ξεκινώντας από τούν μεγάλο χώρο για 1500 χιλιόμετρα έως την απονήωση / προ22.000 χιλιόμετρα(π.χ. σνήωση τους (VTOL). Γι Global Hawk). αυτό το λόγο, έχει δο Τα UAVs μεσαίας διθεί ιδιαίτερη σημασία άρκειας, που μπορούν Εικόνα 2: The Pointer UAV in use on the battlefield, AeroVironementInc (2006) στην ανάπτυξη αυτού να παραμείνουν στον του τύπου UAV, από τις αέρα μεταξύ 5 και 24 ωρών. Αυτά τις δυνατότητες λήψης εικόνων από το χώρες που δίνουν βαρύτητα στη ναυπεριλαμβάνουν το Shadow 600 και έδαφος. Μια χαμηλή, μεσαία και υψηλή τική ασφάλεια και επιτήρηση. Παρατο Predator. Αυτά είναι ο πιο κοινός κατάταξη υψόμετρου προτείνεται για κάτω φαίνεται μια ταξινόμηση των μη τύπος UAV. την ταξινόμηση των UAVs. επανδρωμένων ελικοπτέρων που χρη Η τρίτη κατηγορία είναι τα μικρής Στο χαμηλό υψόμετρο ανήκει κάθε σιμοποιούνται γι αυτές τις αποστολές. διάρκειας UAV, που πετάνε λιγότεUAV που πετά μέχρι 1000μ. Αυτά τα Οι θαλάσσιες αποστολές μπορούν να ρο από 5 ώρες. Αυτά χρησιμοποιούUAV είναι τα μικρο UAVs και περι- ταξινομηθούν στις ακόλουθες κατηνται για σύντομες αποστολές, όπως λαμβάνουν τα FPASS, Pointer και γορίες: αναγνώριση (reconnaissance). Dragon Eye. Αυτά δεν έχουν μεγάλη Maritime Security. χρήση στο παρόν στάδιο και είναι Ασφάλεια Ναυπηγείων, Μαρίνες, Ιδικατά κύριο λόγο πειραματικά. Ταξινόμηση με βάση το ωτικά Σκάφη, Πλοία. Μέσου υψόμετρου είναι η κατη Counter Illicit Trafficking. μέγιστο υψόμετρο πτήσης γορία των UAVs με μέγιστο ύψος Border Security. ο μέγιστο επιχειρησιακό υψόμεπτήσης μεταξύ 1000 και 10000 m. Η Energy Security. τρο, όπως και η τροχιά πτήσης, πλειοψηφία των UAVs εμπίπτουν σε Πλατφόρμες - εξέδρες άντλησης πεείναι χαρακτηριστικό με το οποίο αυτή την κατηγορία. τρελαίου. τα UAV μπορούν επίσης να ταξινομη- Το μεγάλο υψόμετρο αφορά όλα Surveillance - Reconnaissance. θούν. Το στοιχείο αυτό είναι χρήσιμο τα UAV που μπορούν να πετάξουν Επιτήρηση, αναγνώριση, απόκτηση στους σχεδιαστές για την επιλογή αγοπάνω από 10.000 μέτρα. Αυτή πεπληροφοριών (ISTAR). Εναέρια Παράδοση και ΑνεφοδιαΠίνακας 2: Tαξινόμηση ανά μέγιστο υψόμετρο δυνατότητας πτήσης σμός. Classification by Maximum Altitude Άλλες Κατηγορίες Ασφάλειας. Category Max Altitude Example Χαρακτηριστικό παράδειγμα θαLow < 1000 m Pointer λάσσιας αποστολής μπορεί να αποτεMedium 1000 – 10000 m Finder λέσει η ναυτιλιακή εταιρία FEDNAV η High > 10000 m Darkstar οποία το Μάρτιο του 2014 χρησιμο-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

77 ποίησε ένα UAV στην Αρκτική, ώστε να μπορέσει να δει καθαρά μονοπάτια τα οποία θα μπορούσε να διασχίσει χωρίς να αντιμετωπίσει προβλήματα από τον παγετό (Short Range Visual Obs). Άλλο παράδειγμα θαλάσσιας αποστολής, είναι η χρήση μη επανδρωμένου ελικοπτέρου. Χρησιμοποιώντας ως βάση ένα νησί όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα μπορούμε να δυγκρίνουμε τρεις διαφορετικές περιπτώσεις με διαφορετικές εμβέλειες. Πίνακας 3

Type Remo Eye (Korea) Skeldar V200 (Sweden) Camcopter (Austria):

Range(km) 50 100 150

Cost(€) 200.000 300.000 500.000

Από αυτά τα στοιχεία μπορούμε να συμπεράνουμε ότι αν χρησιμοποιήσουμε ένα μη επανδρωμένο ελικόπτερο με κόστος 80.000 € με εμβέλεια 50 km και το οποίο θα χρησιμοποιεί ως βάση δύο πλοία, τότε μπορούμε να κερδίσουμε μια εμβέλεια ίση με 100 km δηλαδή ίδια με αυτή του SkeldarV200, όμως στην προκειμένη περίπτωση με μικρότερο κόστος. Οι τεχνολογίες που αναπτύσσονται για τα UAV είναι καθορισμένες, υπό την έννοια ότι προκειμένου να εξισορροπούν σε σχέση με την απουσία του πιλότου και να καταστεί έτσι δυνατή η πτήση των μη επανδρωμένων αεροχημάτων και η αυτόνομη συμπεριφορά τους βασίζονται κατά βάση στις ακόλουθες τεχνολογίες: α. Οι αισθητήρες είναι από τα κυριότερα συστατικά των συστημάτων των μη επανδρωμένων αεροσκαφών, που χρειάζονται στη πλοήγηση αεροναυτιλίας. β. Τα βασικά στοιχεία που αφορούν τεχνολογίες επικοινωνίας είναι: η αξιοπιστία, η η ασφάλεια και ο έλεγχος των στοιχείων που ανταλλάσσονται μεταξύ σταθμού ελέγχου και το μη επανδρωμένο όχημα, ενώ απαρτίζουν έναν από τους βασικούς στόχους των UAV (Austin, 2010).

Συμπεράσματα – Προτάσεις

έρευνα και η ανάπτυξη σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά απόδοσης και τις πολύπλευρες αποστολές

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

των διαφορετικών τύπων μη επανδρωμένων οχημάτων, σε συνδυασμό με τις ποικίλες χρήσεις τους, έχουν συμβάλλει στην καλύτερη επιλογή μεθόδων ταξινόμησης που απαιτούνται για την εκτέλεση μιας αποστολής. Ωστόσο απαιτείται μια πιο λεπτομερής ταξινόμηση αυτών, με σκοπό να επιλέγεται το καταλληλότερο UAV για το σκοπό χρήσης του. Πιο συγκεκριμένα, η κατηγοριοποίηση που έγινε σ’ αυτή την εργασία με βάση τα χαρακτηριστικά απόδοσης και τις αποστολές των UAVs, καθορίζει ποια από αυτά πληρούν τα κριτήρια χρήσης σε αποστολές που αφορούν τη ναυτική ασφάλεια και επιτήρηση. Συμπερασματικά, από την ανάλυση που έγινε στα 200 ΜΕΑ, εκ των οποίων στα 149 διατίθενται επαρκή στοιχεία μπορούν να εξαχθούν εννέα κατηγορίες UAVs οι οποίες μελλοντικά φαίνεται ότι θα αυξηθούν, καθώς αυξάνονται και οι επιχειρησιακές απαιτήσεις και αποστολές. Σημαντική είναι η άνοδος που έχει σημειωθεί στην χρήση των θαλασσίων αποστολών (12 χώρες χρησιμοποιούν UAVs για maritime αποστολές), καθώς και η αύξηση των μη επανδρωμένων ελικοπτέρων, τα οποία έχουν φτάσει συνολικά τα 27 στο σύνολο και με εμβέλειες μέχρι τα 500 km περίπου, γεγονός που δείχνει ότι προτιμώνται έναντι των υπολοίπων ΜΕΑ, λόγω των πλεονεκτημάτων που παρουσιάζουν.

Βιβλιογραφία Amato, F., Farina, A., Fiorini, M., & Gallone, S. (2013). Surveillance Unattended Foliage Penetrating Radar for Border Control and Homeland Protection. TransNav: International Journal on Marine Navigation and Safety of Sea Transportation, 7(2). Anderson, K., & Gaston, K. J. (2013). Lightweight unmanned aerial vehicles will revolutionize spatial ecology. Frontiers in Ecology and the Environment, 11(3), 138-146. Austin Reg, (2010) “unmanned aircraft systems, uavs design, development and deployment”, Wiley Bowman, C. (2014). U.S. Patent No. 8,810,384. Washington, DC: U.S. Patent and Trademark Office. Chahl, J. (2015). Unmanned Aerial Systems (UAS) Research Opportunities. Aerospace, 2(2), 189-202. D’Amico, S., &Montenbruck, O. (2010). Differential GPS: An enabling technology for formation flying satellites. In Small Satellite Missions for Earth Observation (pp. 457-465). Springer BerlinHeidelberg.

Dickerson L (2007) UAV on the rise. Aviat Week Space Technol, Aerospace Source Book 2007 166(3) Duan, G. J., & Zhang, P. F. (2014). Research on Application of UAV for Maritime Supervision. Journal of Shipping and Ocean Engineering, 4, 322-326. Gibson, G., &Polte, M. (2009). Directions for shingledwrite and twodimensional magnetic recording system architectures: Synergies with solid-state disks. Parallel Data Lab, Carnegie Mellon Univ., Pittsburgh, PA, Tech. Rep. CMU-PDL-09-014. Gittelman, S., &Trimarchi, E. (2012). Rules of engagement. Gur, O., & Rosen, A. (2009). Optimizing electric propulsion systems for unmanned aerial vehicles. Journal of aircraft, 46(4), 1340-1353. Harmuth, H. F. (2012). Transmission of information by orthogonal functions. Springer Science & Business Media. Kontogiannis, T. (2012). Ad-Hoc Sensor Networks for Maritime Interdiction Operations and Regional Security (Doctoral dissertation, Monterey, California. Naval PostgraduateSchool). Mohinder S.; Weill, Lawrence R.; Andrews, Angus Ρ. (2007) “Global Positioning Systems, lnertial Navigation, and lntegration” Grewal, John Wiley & Sons Mullins, C. W., &Cherbonneau, M. G. (2011). Establishing connections: Gender, motor vehicle theft, and disposal networks. Justice Quarterly, 28(2), 278-302. Paley, J. I., Felici, F., Coda, S., Goodman, T. P., Piras, F., & TCV Team. (2009). Real time control of the sawtooth period using EC launchers. Plasma Physics and Controlled Fusion, 51(5), 055010. Palm, B. C., & Richter, R. P. (2014). Mobile situational awareness tool: unattended ground sensor-based remote surveillance system (Doctoral dissertation, Monterey, California: Naval Postgraduate School). Risan, Ø. (2010). Virtual (floating) Context Sharing between Vehicles: Generating and Sharing Context Information within an Autonomous Network of Vehicles. Shaheen, S. A., Mallery, M. A., & Kingsley, K. J. (2012). Personal vehicle sharing services in North America. Research in Transportation Business & Management, 3, 71-81. Specht, C. (2011). Accuracy and coverage of the modernized Polish Maritime differential GPS system. Advances in Space Research, 47(2), 221228. Tsourdos, A., White, B., &Shanmugavel, M. (2010). Cooperative path planning of unmanned aerial vehicles (Vol. 32). John Wiley & http://www.newsweek.com/unmanned-cargoplanes-will-save-shipping-industry-billions-arethey-safe-263629 http://www.defencenews.gr/index.php/ethinikiamina-2/1590-ta-mi-epandromena-oximata-kaita-systimata-antimetron http://aeryon.com/in-the-news/coast-guardcommandant-sees-increasing-demand-fordrone-missions http://aeryon.com/ http://www.uavglobal.com/ http://www.cnet.com/news/flying-surveillancerobots-coming-soon-from-aeryon/

>> ΜΕ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ

Μια μαύρη Φορντ

Υπό κ. Χρ. Μπολώση, Υπτγου ε.α, ΓΓ/ΣΕΕΘΑ

ο οικονομικό, που είναι δυστυχώς όχι το μόνο λούκι που περνάμε, μας έχει κάνει αναμφιβόλως πιο ρεαλιστές. Για να γίνω λίγο πιο σαφής. Σε μία συνεδρίαση του Συνδέσμου της Τάξεως μας, ο Ταμίας δήλωσε ότι το ταμείο όχι μόνον δεν είναι μείον, αλλ’ αντιθέτως, διαθέτει και περί τις 5.000 ευρώ, απομεινάρια των παλαιών καλών εποχών. Τότε, ο ρέκτης Πρόεδρός μας, έκανε μία πολύ έξυπνη ομολογουμένως πρόταση, πλήρως εναρμονισμένη με το απόφθεγμα του Γρηγόρη Μπιθικώτση: «Πως τα λεφτά σου όσο ζεις αν δεν τα φας, όταν πεθάνεις θα τα φάνε κάποιοι άλλοι» (Σονάτα αριθμός 7 σε σι ύφεση: «Ο Μπατίρης ο Λουκάς»). -Αφού τον διαλύουμε τον Σύνδεσμο (διότι προς τα εκεί πάει το πράμα), ότι υπόλοιπο υπάρχει σε ρευστό, σύμφωνα με το Καταστατικό, θα πάει στην ΕΑΑΣ. Τότε γιατί δεν τα ξοδεύουμε εμείς, ώστε να μη μας τα φάνε κάποιοι άλλοι; - Πώς θα γίνει αυτό Πρόεδρε; Ρωτήσαμε με ζωηρό ενδιαφέρον. - Να πως. Για την διήμερη εκδρομή που σχεδιάζουμε π.χ. το πούλμαν να το βάλει ο Σύνδεσμος. Όλοι βρήκαμε άκρως ενδιαφέρουσα την πρόταση του Προέδρου. Όλοι, πλην του ταμία, ο οποίος λαβών τον λόγο, είπε: - Ξέρετε πόσοι συμμαθητές έχουμε μείνει ζωντανοί; Εκατό, απάντησε μόνος του και συνέχισε. Από ένα στεφάνι που αναλογεί στον καθένα μας όταν θάρθει η ώρα μας, μας κάνουν ακριβώς το υπόλοιπον ταμείου. Προφανώς, είχε υπολογίσει τα φθηνότερα στεφάνια, χωρίς να υπολογίσει όμως και την εν τω μεταξύ αναπροσαρμογή των τιμών, κατά τις ορέξεις των ευρωπαίων εταίρων μας. Όμως η κουβέντα του ήταν σωστή και για την ώρα μας προσγείωσε στην πραγματικότητα. Εγώ βεβαίως έσπευσα να δηλώσω, ότι παραιτούμαι της προσφοράς του Συνδέσμου αφού σχεδιάζω να πεθάνω τελευταίος ή και καθόλου, αν πρόκειται να διευκολύνω την κατάσταση, πλην όμως η προσφορά μου αυτή απερρίφθη ομοθυμαδόν. Κύριοι, έλαβα τον λόγο, με σκοπό να αποκαταστήσω το τρωθέν γόητρό μου. Αφού εσιώπησαν όλοι, πράγμα σπάνιον

για συνάθροιση πλέον των δύο Ελλήνων, άρχισα: «Κάποτε εκεί τον μακρινό Ιούνιο του 1962, στο θερινό θέατρο «Μετροπόλιταν», παιζόταν «Η Οδός Ονείρων», μία θεατρική παράσταση που θεωρήθηκε ως μια απόπειρα ανανεώσεως της επιθεωρήσεως, για την οποία συνεργάστηκαν οι κολοσσοί Μάνος Χατζιδάκις, Αλέξης Σολωμός και Μίνως Αργυράκης. Πρωταγωνιστούσαν ο Δημήτρης Χορν, η Ρένα Βλαχοπούλου, η Μάρω Κοντού, η Ζωή Φυτούση, και πολλοί άλλοι γνωστοί και νέοι – τότε - ηθοποιοί. Έκτακτες εμφανίσεις πραγματοποίησαν η Αλίκη Βουγιουκλάκη, η Νάνα Μούσχουρη και ο Ευγένιος Σπαθάρης με τον Καραγκιόζη του. Λίγα μέτρα πιο κάτω στο θέατρο «Παρκ» παιζόταν η «Όμορφη Πόλη», του Μίκη Θεοδωράκη. Ένα από τα τραγούδια της «Οδού Ονείρων», που τραγουδιέται μέχρι τις μέρες μας και τότε το τραγούδησε η Μάρω Κοντού, ήταν και η «Μαύρη Φορντ». Το τραγούδι, αναφέρεται στο πώς μία νεαρά κορασίς, ένα βράδυ μαγικό, έχασε ό,τι πολυτιμότερο είχε, μέσα σε μια Μαύρη Φόρντ. - Τι μας τα λες τώρα αυτά ρε, πετάχτηκε ένα μέλος του ΔΣ, εκ των πλέον γκρινιάρηδων. Τι σχέση έχει η μαύρη Φορντ του Χατζηδάκι με τα στεφάνια του Ταμία. - Έχει και γίνομαι σαφέστερος. Διάβασα πριν λίγες μέρες, ότι ένα Ιταλικό Γραφείο «Κοινωνικών Εκδηλώσεων» (γράφε πεθαμενατζίδικο…), παράγγειλε μία άσπρη Porche Panamera Turbo S 4,8 lit. με επιτάχυνση 0-100 σε 4΄΄ και τελική ταχύτητα 310 χλμ/ω., προκειμένου με αυτήν να οδηγεί στη τελευταία κατοικία την εκλεκτή πελατεία του. Τώρα θα μου πείτε το πόσο πολύ θα τον ενδιαφέρουν τον επιβάτη οι επιδόσεις της Πόρσε, και αν θα τρελαίνεται για την τελική ταχύτητά της, είναι ένα θέμα που οπωσδήποτε χρήζει περαιτέρω διερευνήσεως. Μια φορά ο Ιταλός τα έδωσε όλα. Επίσης τις προάλλες βλέπω ένα πανό στην Εθνική Οδό, που μας ενημέρωνε ότι κάπου στην Αττική λειτουργεί έκθεση με είδη εξοπλισμών κοιμητηρίων και τάφων. Σταυροκοπήθηκα και έφτυσα 6 φορές στον κόρφο μου (3 προβλέ-

πεται, αλλά κάλλιο γαϊδουρόδενε…). Φτάνω συγχυσμένος στο σπίτι και ίσα που πρόλαβα τον αγώνα που είχε η τηλεόραση. Χαλαρώνω, μια και δεν έπαιζε η ομάδα μου, άρα άγχος μηδέν, για να απολαύσω το παιχνίδι. Κάνουν μία κατεβασιά οι φιλοξενούμενοι, σουτάρει το σέντερ φορ και η μεν μπάλα κατέληξε στα πετεινά του ουρανού, εγώ όμως παγώνω. Ακριβώς δίπλα στα γκολπόστ, μία διαφήμιση τοπικού Γραφείου Τελετών. Τώρα από πλευράς μάρκετινγκ εξεταζομένου του θέματος, καλώς ήταν τοποθετημένη εκεί η διαφήμιση. Διότι πού ξέρεις; Ένα γκολ στο 90΄ σε στέλνει και πού να ψάχνεις τέτοιες ώρες για «Γραφεία»… - Ρε τέλειωνε και μας μαύρισες τη ψυχή, ούρλιαξε τώρα άλλο, συνήθως ψύχραιμο, μέλος του ΔΣ. - Κύριοι. Αν σε όλα τα παραπάνω προσθέσουμε και την ρήση του μεγάλου μας Αλέκου Σακελλάριου ότι «Όταν πας σε κοιμητήριο και έχεις περισσότερους γνωστούς μέσα, παρά όξω, βράσε όρυζα», τι μένει λοιπόν;. Ένα τίποτα μένει και αναφωνούμε περίλυποι: «Τι είναι ο άνθρωπος!!!…», είπα και σιώπησα. Τώρα θα αναρωτηθείτε σεις οι πιστοί μου αναγνώστες: «Μας συγχωρείτε κύριε ποιητά αλλά τι ακριβώς θέλετε να πείτε;» Θέλω να πω τούτο. Ότι στην ζωή μας την άτιμη και την μπαμπέσα, τα πάντα όλα αρχίζουν και τελειώνουν μέσα σε μια μαύρη Φορντ και σε μια άσπρη Πόρσε. Συνεπώς προτείνω να βάλουμε χέρι στον μπεζαχτά, διότι, ως γνωστόν, αν δεν τα φάμε εμείς θα τα φάνε κάποιοι άλλοι. Η πρότασή μου, έβαλε σε σκέψεις την ομήγυρη και όλοι άρχισαν να ξύνουν τα κεφάλια τους για να κατεβάσουν ιδέες. Όμως επειδή και σύμφωνα με συμπεράσματα διασήμων σοφών, έπειτα από πολυχρόνιες έρευνες, ουδείς ποτέ κατέβασε ιδέες ξύνοντας την κεφάλα του και βλέποντας ότι τι κλίμα άρχισε να γέρνει προς την αποδοχή της προτάσεώς μου, έριξα το τελευταίο επιχείρημά μου: - Άλλωστε κύριοι μη ξεχνάμε ότι πλέον, η μόνη κοινωνική εκδήλωση που μας έμεινε είναι καμιά κηδεία ή κανένα μνημόσυνο. Εκεί θα δούμε κανένα γνωστό και θα μάθουμε κανένα νέο. Ε, ας το ρίξουμε και λίγο έξω. Οι εκδηλώσεις λατρείας και οι προσφωνήσεις αβρότητος που ακολούθησαν, δεν επέτρεψε η Σύνταξη του περιοδικού να καταχωρισθούν στο παρόν!… ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Το Βιβλίο Κ Ω Ν Σ ΤΑ Ν Τ Ι Ν Ο Σ Λ Α Γ Ο Σ Φ Ω Τ Η Σ Κ Α Ρ ΥΑ Ν Ο Σ *

ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΑ Η ΑΝΑΤΡΟΠΗ Παρουσίαση υπό Σμηνάρχου (I) κ. Παντελή Βατάκη

Μάχη του Μαραθώνα αποτελεί μία από τις σημαντικότερες μάχες στην ιστορίας της ανθρωπότητας, καθώς διέσωσε τον ελληνικό πολιτισμό και την Ευρώπη από το αυταρχικό καθεστώς της Ασίας, θεμελιώνοντας τη γέννηση του Δυτικού Πολιτισμού. Η Περσική Αυτοκρατορία ήταν ο πιο ισχυρός κρατικός δρών που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα, καθώς τον 6ο αι π.Χ. συμπεριλάμβανε πάνω από το 50% του παγκόσμιου τότε πληθυσμού και 30 τουλάχιστον σημερινά κράτη έκτασης 8 εκατ. τετραγ. χλμ. Το βιβλίο των δύο συγγραφέων, Κωνσταντίνου Λαγού και Φώτη Καρυανού, αποτέλεσμα πολυετούς έρευνας, αποτελεί τομή στη διεθνή βιβλιογραφία, καθώς τεκμηριώνονται πλήθος νέων και άγνωστων στοιχείων μέσα από πολυάριθμες βιβλιογραφικές πηγές, πλούσια εικονογράφηση, πρωτότυπες, μοναδικές και αδημοσίευτες φωτογραφίες, πρωτότυπα σχέδια και χάρτες, αρχαιολογικά κατάλοιπα της περιοχής από τις πιο πρόσφατες αρχαι* Ο Δρ. Κωνσταντίνος Λαγός είναι καθηγητής

Ιστορίας στη Σχολή Ικάρων, και ο Φώτης Καρυανός πτυχιούχος του Ιστορικού και του Αρχαιολογικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ολογικές, γεωλογικές και άλλες έρευ- αδημοσίευτες φωτογραφίες του. Ανάνες, Ελλήνων και ξένων επιστημόνων μεσα στο φωτογραφικό υλικό υπάρχει στον Μαραθώνα! και η παλαιότερη λήψη (1870) του ΤύμΣε κάθε ένα από τα 15 κεφάλαιά βου των Αθηναίων, καθώς και η φωτοτου, αναλύονται τα επιμέρους γεγονό- γραφία των σκελετών δύο Σπαρτιατών τα, επιλύονται τα περισσότερα μυστή- πολέμαρχων και ενός Σπαρτιάτη Ολυρια της Μάχης, και γίνεται εξαντλητι- μπιονίκη και αποκαλύπτεται η έμμεση κή εξέτασή τους μέσα από τις αρχαίες σχέση τους με τη Μάχη. Επίσης, για φιλολογικές και αρχαιολογικές πηγές πρώτη φορά παγκοσμίως παρουσικαι της εκτενέστατης σύγχρονης διε- άζονται: θνούς βιβλιογραφίας. Ο αναγνώστης 1. Η ακριβής θέση του αθηναϊκού μπορεί να παρακολουθήσει διαδο- στρατοπέδου και των καταλοίπων χικά την προετοιμασία της περσικής του, με πρωτότυπο φωτογραφικό υλιεκστρατείας, τη θαλάσσια επιχείρη- κό και αναλυτικούς/λεπτομερειακούς σή τους εναντίον των νησιών του Αι- χάρτες, με κέντρο επιχειρήσεων ένα γαίου, άγνωστες λεπτομέρειες για τη οχυρό με περίμετρο 300 μέτρων στο γενική επιστράτευση των Αθηναίων Όρος Αγριελίκι, νοτίως της πεδιάδας το 490 π.Χ., τη διοίκηση, τον εφοδια- του Μαραθώνα. Πρόκειται για το πιο σμό τους, τη σύνθεση και συγκρότηση στρατηγικό σημείο του Μαραθώνα, γετου στρατεύματός τους και την πορεία γονός που οδήγησε στον αποκλεισμό τους από την Αθήνα στον Μαραθώνα, των Περσών μέσα στην πεδιάδα. τον ρόλο των οπλιτών, αλλά και των 2. Η ακριβής θέση της ελληνικής ελαφρά οπλισμένων στρατιωτών στη παράταξης και η σύνθεση των δυνάΜάχη του Μαραθώνα. Τεκμηριώνε- μεών της, με αναλυτικά σχέδια πάνω ται με νέα στοιχεία η πορεία των Αθη- στο σύγχρονο οδικό χάρτη της περιοχής. ναίων κληρούχων στρατιωτών από 3. Ο ακριβής χώρος στον οποίο την Εύβοια προς τον Μαραθώνα και διεξήχθη η περίφημη Μάχη με μοο κρίσιμος ρόλος τους στη Μάχη. Τέ- ναδική ακρίβεια και τεκμηρίωση, με λος, αναλύονται όλες οι μέβασικό σημείο αναχρι σήμερα δημοφοράς, το Μικρό σιευμένες ομάδες Έλος (Μπρεξίζα). Τα αναπαραστάσεων περιβαλλοντικά χατης Μάχης του Μαρακτηριστικά της περαθώνα, και παράλληριοχής, δηλαδή ένα λα, δημοσιεύεται και στενό πέρασμα όπου τεκμηριώνεται η κυριαρχούσε ένα έλος, πλέον πρωτότυπη ευνοούσαν σαφώς και ρεαλιστική ανατους Έλληνες, καθώς παράστασή της. Οι μπορούσαν να εξουδεσυγγραφείς μέσα από τερώσουν τα πλεονεκτήτο έργο τους καταδεικνύματα του ισχυρότερου αντιουν ότι η εποποιία του Μαπάλου τους. ραθώνα υπήρξε όχι μόνο 4. Το ευφυές ελληνικό μεγαλειώδης, αλλά και σχέδιο μάχης που οδήγηΑπεικόνιση σε αγγείο συγκλονιστική. σε στην καταστροφή των σκηνής από τη Μάχη του Μαραθώνα Το βιβλίο ξεχωρίζει επίλεκτων δυνάμεων της (Μουσείο Αρχαιοτήτων και για τις μοναδικές και περσικής αυτοκρατορίΒασιλείας).

80 ας, και ιδίως του πανίσχυρου ιππικού της, που βέβαια πήρε ενεργό μέρος στη Μάχη του Μαραθώνα. Γίνεται αναλυτική και τεκμηριωμένη αναπαράσταση της Μάχης, μέσα από επτά πρωτότυπα σχέδια, όπου αποκαλύπτεται η χρήση του Μικρού Έλους ως μιας μεγάλης παγίδας, στην οποία παρασύρθηκαν, εγκλωβίστηκαν και εξοντώθηκαν οι επίλεκτες δυνάμεις της Περσικής αυτοκρατορίας και κυρίως το μέχρι τότε, αήττητο ιππικό της από τους Αθηναίους, ελαφρά οπλισμένους στρατιώτες (τοξότες, ακοντιστές, λιθοβόλοι κ.α.), θήτες (Αθηναίοι πολίτες των ταπεινότερων κοινωνικών στρωμάτων) και απελεύθερους. 5. Επίσης, αποκαλύπτονται οι ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις που προκάλεσε στην Αθήνα η ανέλπιστη νίκη. Καταδεικνύεται η άμεση σύνδεση της Μάχης του Μαραθώνα και της επικράτησης της Δημοκρατίας. Αναλύεται και τεκμηριώνεται με ποιόν ακριβώς τρόπο οι θήτες απέκτησαν εξουσίες που δεν διέθεταν πριν το 490 π.Χ., αλλάζοντας δια παντός την πολιτική και πολιτισμική εξέλιξη του Δυτικού Πολιτισμού. Σύμφωνα με τα στοιχεία που ανέδειξαν οι συγγραφείς, η ελληνική στρατιωτική στρατηγική είχε θέσει ως πρώτο αντικειμενικό σκοπό την παρεμπόδιση της προέλασης των Περσών από τον Μαραθώνα προς την Αθήνα και στη συνέχεια την εξουδετέρωση του τακτικού πλεονεκτήματός τους, δηλαδή το περσικό ιππικό και τις επίλεκτες πεζές δυνάμεις τους, χωρίς τη φθορά των Αθηναίων οπλιτών και των ελαφρά οπλισμένων στρατιωτών. Βάσει της πρωτότυπης τακτικής που εφήρμοσαν, η ελληνική οπλιτική φάλαγγα ανέλαβε να αποκρούσει τις δύο πτέρυγες της περσικής παράταξης και στη συνέχεια να παρεμποδίσει τη φυγή των Περσών και των Σακών από τον χώρο παγίδευσής τους, ενώ οι ελαφρά

Κράνος που ίσως ανήκει σε Έλληνα Μαραθωνομάχο (Μουσείο Οντάριο).

οπλισμένοι θα παρέσυραν τις επίλεκτες περσικές δυνάμεις στο πέρασμα της Μπρεξίζας. Απεικόνιση αυτής της σκηνής μπορούμε να δούμε στη νότια ζωφόρο του Ναού της Αθηνάς Νίκης,

ροή του κειμένου, που εμπλουτίζεται με πλήθος υποσημειώσεων και φωτογραφιών εξαιρετικής επιστημονικής και αισθητικής αξίας οδήγησαν στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Το πόνημα προλογίζει ο κ. Εμμανουήλ Μικρογιαννάκης, Καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας, τ. Κοσμήτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής και τ. Πρόεδρος του τμήματος Ιστορίας & Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Πρόεδρος του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός», ενώ κλείνει με τον επίλογο του κ. Βασίλη Φίλια, Καθηγητή Κοινωνικών Επιστημών, τ. Πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου. Το εξώφυλλο του πολυτελούς έργου των εκδόσεων Μένανδρος, διανθίζει τμήμα της νότιας ζωφό-

Το πεδίο της Μάχης: ο Τύμβος των Αθηναίων, και πίσω του ο χώρος του Μικρού Έλους και το πέρασμα της Μπρεξίζας

ενώ ανάλογη αναπαράσταση αναφέρεται στην τοιχογραφία της Μάχης του Μαραθώνα στην Ποικίλη Στοά. Το έργο, παρά την άριστη επιστημονική τεκμηρίωση, δεν αφορά μόνο τους εξειδικευμένους επιστήμονες, αλλά και το σύνολο των αναγνωστών, καθώς στόχος του ήταν να είναι εύληπτο από όλο το κοινό. Η εξαιρετική

ρου του ναού της Αθηνάς Νίκης και ο πίνακας του καλλιτέχνη Γιάννη Νίκου, με θέμα «Οι Πολεμιστές». Το βιβλίο μπορούν να το προμηθευθούν οι επιθυμούντες, είτε από τις εκδόσεις «Μένανδρος», Ιπποκράτους 44, Αθήνα TK 10680 (τηλ. 210-3611000, e-mail: info@menandros.gr), είτε σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία της χώρας μας.

Οι συνδρομές και οι οικονομικές ενισχύσεις για τον Σύνδεσμο μπορούν να κατατίθενται στον τραπεζικό λογαριασμό

Eurobank 0026-0255-30-0101247138 ΙΒΑΝ: GR 4202602550000300101247138 ή στα Γραφεία του ΣΕΕΘΑ ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

81 Τ Ρ Υ Φ Ω Ν Χ Α Ρ. Κ Ο Ρ Ο Ν Τ Ζ Η Σ

Το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας ως αυτόνομος διοικητικός κυβερνητικός θεσμός κατά την περίοδο 1971-2016 Παρουσίαση Βιβλίου υπό της κ. Σοφίας Αδάμ - Μαγνήσαλη, ομ. Καθηγήτριας Παντείου Πανεπιστημίου

κ. Τρύφων Χαρ. Κοροντζής, πλοίαρχος του Λ.Σ., είναι διδάκτωρ δημοσίου δικαίου του Τμήματος Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου. Η αγάπη του για το έργο που επιτεΤΡΥΦΩΝ ΧΑΡ. ΚΟΡΟΝΤΖΗΣ λεί στο Λιμενικό Σώμα και οι ιδιαίτερες γνώσεις του στο αντικείμενο αυτό τον οδήγησαν στην έρευνα και μελέτη πολλών θεμάτων που άπτονται του Υπουργείου στο οποίο ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ εργάζεται. ΩΣ ΑΥΤΟΝΟΜΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟΣ ΘΕΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1971-2016 Σκοπός της έρευνας, που κατέληξε στο παρόν έργο, ήταν η περιγραφική και κριτική προσέγγιση της πορείας του Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας (Υ.Ε.Ν.), νυν Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής (Υ.ΝΑ.Ν.Π.), ως αυτόνομου διοικητικού κυβερνητικού θεσμού την περίοδο 1971-2016. Η πορεία αυτή χαρακτηρίζεται από αρκετές εντάσεις και πολλές διοικητικές μεταρρυθμίσεις. Ένας από τους στόχους του συγγραφέα είναι, μεταξύ άλλων, να αποδείξει ότι η κατάργηση του Υ.Ε.Ν. και η κατάτμηση των υπηρεσιών και αρμοδιοτήτων του σε άλλα υπουργεία, πέραν της αύξησης του δημοσίου τομέα και της γραφειοκρατίας λειτουργεί αρνητικά για το τρίπτυχο πλοίο, ναυτικός, πλοιοκτησία με βάση την εμπειρία παρεμφερούς διοικητικής μεταρρύθμισης που είχε πραγματοποιηθεί την περίοδο 1971-73. Ο κ. Κοροντζής αναπτύσσει την προβληματική που κατά καιρούς έχει υποστηριχθεί, αφενός σχετικά με τη σκοπιμότητα ύπαρξης αυτόνομου ή μη Υ.Ε.Ν., αφετέρου με το θεσμικό ρόλο ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

που πρέπει να επιτελέσει το ΛιμενικόΣώμα - Ελληνική Ακτοφυλακή (Λ.Σ.-ΕΛ. ΑΚΤ.), καθώς στελέχη του στελέχωναν και στελεχώνουν σε μεγάλο ποσοστό υπηρεσίες του εν λόγω υπουργείου. (Ο όρος Ελληνική Ακτοφυλακή που χρησιμοποιήθηκε παράλληλα με τον όρο Λιμενικό Σώμα, σημειώνει ο συγγραφέας, δεν προσέδωσε κάτι νέο, καθώς το Λιμενικό Σώμα ασκούσε καθήκοντα ακτοφυλακής και πριν τη διοικητική μεταρρύθμιση του 2011). Η μελέτη αρχίζει με μια ιστορική αναδρομή των θεσμών του Λ.Σ.-ΕΛ. ΑΚΤ. και του Υ.Ε.Ν. από την αρχαιότητα έως σήμερα για να αναδειχθεί η συνέχειά τους μέσα στο χρόνο. Στα κεφάλαια που ακολουθούν περιγράφονται οι αρμοδιότητες που είχαν ανατεθεί θεσμικά από την Πολιτεία στο Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας και αναπτύσσεται πρώτα η διοικητική εξέλιξη του Υ.Ε.Ν. κατά την περίοδο 1936 (έτος ιδρύσεως του Υφυπουργείου Ναυτιλίας) έως το 2009, περίοδο στην οποία για πρώτη φορά (1971-1977) υλοποιήθηκαν οι διοικητικές μεταρρυθμίσεις που πραγματοποιήθηκαν εκ νέου πολύ αργότερα κατά τα έτη 2009-2012. Κομβικές χρονιές συνιστούν τα έτη 1971 (πρώτη κατάργηση – συγχώνευση του Υ.Ε.Ν. με το Υπουργείο Μεταφορών και Επικοινωνιών), 1973 (επανασύσταση αλλά και συγκρότηση για πρώτη φορά Αρχηγείου Λ.Σ. (Α.Λ.Σ.) και 1977 (κατάργηση Α.Λ.Σ. και κατάρτιση του πρώτου Οργανισμού του Υ.Ε.Ν.). Στη συνέχεια αναλύονται κριτικά οι διοικητικές κυβερνητικές μεταρρυθμίσεις που πραγματοποιήθηκαν την περίοδο 2007-2013 των οποίων η ανεπάρκεια και η αποτυχία οδήγησαν στην ανασυγκρότηση του Υπουργείου Ναυτιλίας και Αιγαίου (Υ.Ν.Α.) το 2013.Ακολούθως, γίνεται μια κριτική περιγραφή της εξέλιξης του Υ.Ν.Α. από το 2013 έως το 2016, περίοδο κατά την οποία υπήρξαν οι τελευταίες διοικητικές εξελίξεις στο συγκεκριμένο υπουργείο το οποίο πλέον φέρει την ονομασία Υ.ΝΑ.Ν.Π. Τέλος δε εξετάζονται ορισμένα θέματα δημόσιας πολιτικής που σχετίζονται με το εν λόγω υπουργείο. Ενδιαφέρουσα είναι η άποψη που εκφράζει ο συγγραφέας ότι μπορεί μεν να είναι απαραίτητος ο περιορισμός του αριθμού των υπουργείων για λόγους αποτελεσματικότερης λειτουργίας και

συντονισμού του κυβερνητικού μηχανισμού, αλλά το συγκεκριμένο υπουργείο θεωρεί ότι δεν θα πρέπει να περιλαμβάνεται στον περιορισμό αυτό λόγω του ρόλου της εμπορικής ναυτιλίας διεθνώς. Αντίθετα μάλιστα, θα έπρεπε να βρίσκεται υψηλότερα στη σειρά της κυβερνητικής κατάταξης. Στα τελικά του συμπεράσματα ο συγγραφέας κάνει ορισμένες εύστοχες παρατηρήσεις σε ό,τι αφορά τη διοικητική μεταρρύθμιση που πραγματοποιήθηκε κατά την διάρκεια των ετών 2009 - 2013, την οποία κρίνει τουλάχιστον ανεπαρκή και πρόχειρη. Όταν την 18.4.2013 ολοκληρώθηκε η ψήφιση του Σχεδίου Νόμου «Ανασυγκρότηση του Υπουργείου Ναυτιλίας και Αιγαίου και άλλες διατάξεις», χρειάστηκαν τρία και πλέον χρόνια για να γίνει μια αναγκαία εκ των πραγμάτων, διόρθωση για την αποκατάσταση του αυτονόητου, που αφορά την αποστολή και την οργάνωση του Λ.Σ.ΕΛ.ΑΚΤ. Αυτό αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι μεσολάβησαν εννέα προεδρικά διατάγματα, που δεν φάνηκαν ικανά να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που προέκυψαν από την κατάργηση του τότε Υ.Ε.Ν.Α.Ν.Π. και τον διαμελισμό των αρμοδιοτήτων του Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ. σε διαφορετικά Υπουργεία. Όσο για τις τελευταίες εξελίξεις των ετών 2013-2016 θεωρεί ότι οι διοικητικές μεταρρυθμίσεις του 2015 απέτυχαν και οδήγησαν στη σύσταση του Υ.ΝΑ.Ν.Π. Το έργο αυτό του κ. Κοροντζή, που μελετά την πορεία ενός συγκεκριμένου υπουργείου, αποτελεί μια ενδιαφέρουσα περιήγηση στον κόσμο του δημοσίου δικαίου και της διοικητικής επιστήμης. Πρόκειται για την πρώτη μελέτη που ασχολείται επισταμένα με το ως άνω υπουργείο, αλλά και γενικότερα με τα υπουργεία στον ελληνικό χώρο. Τέτοιες περιηγήσεις που γίνονται με ωραίο αναλυτικό και διεξοδικό τρόπο προσφέρουν πολλά στους συγκεκριμένους επιστημονικούς τομείς καθώς και πολύτιμες πληροφορίες στο ενδιαφερόμενο αναγνωστικό κοινό. Το βιβλίο μπορούν να προμηθευτούν οι επιθυμούντες, είτε από τον εκδοτικό οίκο “bookstars” οδός Ελαιών 29, Νέα Κηφισιά Αθήνα – Αττική, ΤΚ 14564 (Email info@bookstars.gr) τηλ. 210 8072463, είτε από επιλεγμένα βιβλιοπωλεία της χώρας μας.

ΤΑ ΝΕΑ ΤOΥ ΣΥΝΔΕΣΜOΥ ΜΑΣ Απρίλιος - Ιούνιος 2016 – Επιμελείται η Γενική Γραμματεία του ΣΕΕΘΑ

1. Δραστηριότητες

Α.ΤΕΛΕΤΕΣ-ΕΝΗΜΕΡΩΣΕΙΣ

Κατόπιν προσκλήσεων ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. Σ.Ε.ΕΘ.Α. παρέστησαν στις ακόλουθες τελετές: Tην 3η Ιουνίου 2016, στην τελετή αποφοίτησης της 68ης Εκπαιδευτικής Σειράς της ΣΕΘΑ, που πραγματοποιήθηκε στην ΛΑΕΔ, παρουσία του ΑΝΥΕΘΑ κ. Βίτσα Δημητρίου. Tην 10η Ιουνίου 2016, στην τελετή Ορκωμοσίας Υπαστυνόμων Β΄ της Σχολής Μετεκπαίδευσης της Αστυνομικής Ακαδημίας, που πραγματοποιήθηκε στην ΣΑΕΑ, παρουσία του Υπουργού Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης κ. Κουρουμπλή Παναγιώτη. Tην 22α Ιουνίου 2016, στην τελετή Ορκωμοσίας των νέων Υπαστυνόμων Β΄ Τάξεως 2016, που πραγματοποιήθηκε στην ΣΑΕΑ, παρουσία της ΑΕ του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας. Tην 23η Ιουνίου 2016, στην τελετή Ορκωμοσίας της των νέων Αθνλγών Τάξεως 2016 «Υπτγος Ανδρέας Καλλίνσκης» που πραγματοποιήθηκε στην ΣΣΕ (Βάρη Αττικής), παρουσία της ΑΕ του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας. Β. ΗΜΕΡΊΔΕΣ - ΟΜΙΛΊΕΣ

Την 2Οη Απριλίου 2016 σε ημερίδα που διοργανώθηκε από την Ένωση Σμυρναίων στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 50 χρόνων από τον θάνατο του Στυλιανού Γονατά.

Την 16η Μαΐου 2016 σε ημερίδα που διοργανώθηκε υπό την αιγίδα του ΓΕΑ, από τον Σύνδεσμο Αποφοίτων της Σχολής Ικάρων (Σ.Α.Σ.Ι.) στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με θέμα «Η Κοινωνική Προσφορά της Πολεμικής Αεροπορίας». Την 23η Μαΐου 2016 σε ημερίδα που διοργανώθηκε από το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με θέμα «Ηγεσία και Προσωπικότητες». Την 10η Μαΐου 2106 σε ομιλία που διοργανώθηκε από την Εταιρεία Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας (Ε.Μ.Ε.ΙΣ), στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με θέμα τον «Πελοποννησιακό Πόλεμο και την Στρατηγική του θεώρηση» και ομιλητή των πρώην Πρόεδρο ΣΕΕΘΑ Αντγο ε.α. κ. Λιάκουρη Γεώργιο.

Γ. ΕΠΙΣΚΈΨΕΙΣ– ΛΟΙΠΈΣ ΕΚΔΗΛΏΣΕΙΣ

Κατόπιν προσκλήσεων ή προγραμματισμού δραστηριοτήτων του ΣΕΕΘΑ, ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. παρέστησαν στις ακόλουθες εκδηλώσεις: Την 25η Μαΐου 2016 σε φωτογραφική έκθεση που διοργανώθηκε στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος, με την συνεργασία του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, καθώς και της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών, με θέμα «Ολκάς ΙΙ: Ταξιδεύοντας από και προς το Βυζάντιο, Μεσαιωνικά λιμάνια από τον Εύξεινο Πόντο στην Ανατολική Μεσόγειο». Την 30η Μαΐου 2016 σε εθιμοτυπική επίσκεψη ενημέρωση στις εγκαταστάσεις των Ελληνικών Ναυπηγείων Α.Ε.

2. Εκδόσεις ΠΕΡΙΟΔΙΚΆ - ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

Παρελήφθησαν από τον Σύνδεσμο, τα παρακάτω περιοδικά, εφημερίδες ή άλλες παρόμοιες εκδόσεις, για τις οποίες ο ΣΕΕΘΑ εκφράζει ιδιαίτερες ευχαριστίες: «Λιμενικά Χρονικά» τριμηνιαία έκδοση της Ένωσης Αποστράτων Αξκών Λιμενικού Σώματος, Εθνική Ηχώ, Καστέλλα, Συμιακόν Βήμα, Τα Νέα της Λέσχης καταδρομέων και Ιερολοχιτών, Σύνδεσμος η Αμάλθεια, Φλόγα της Μακεδονίας, Νέα του Σ.Α.Σ, Πυροβολητής, Ωλενος, Προβληματισμοί, Βορειοηπειρωτικόν Βήμα, Ο Λόγιος ΠΑΝ, Ιππικό Τεθωρακισμένα, Στρατιωτική Επιθεώρηση, Αεροπορική Επιθεώρηση. Παρελήφθη το υπ’ αριθμ. 176, πόνημα του κ. Ευθυμίου Παπαπαναγιώτου, που αναφέρεται στα «Εθνικά Θέματα της Ελλάδος». 3. Οικονομικές Ενισχύσεις Τα κάτωθι Μέλη και Φίλοι του Συνδέσμου, πλέον της ετήσιας συνδρομής τους, προσέφεραν και τα αναγραφόμενα χρηματικά ποσά προς ενίσχυση της εκδόσεως των «Εθνικών Επάλξεων»: Ασλανίδης Ιωάννης...........................................10 € Αγροδήμος Ηλίας............................................. 20 € Βλαχοπάνος Θεόδωρος....................................... 5 € Γερομήτσος Άδωνις.......................................... 50 € Δημόπουλος Επαμεινώνδας...............................10 € Παπαδάκης Γεώργιος ......................................500 € Παπανδρέου Αριστείδης....................................20 € Πλατιάς Ιωάννης............................................... 10 € Σαχαρίδης Βύρων................................................ 5€ Τόσκας Αντώνιος................................................ 5 €

Συνεργασία µε µοναδικά προνόµια για τα στελέχη των Ενόπλων ∆υνάµεων. Η Τράπεζα Πειραιώς και το Υπουργείο Εθνικής Άµυνας προσφέρουν αποκλειστικά σε εσάς, τα στελέχη των Ενόπλων ∆υνάµεων και τις οικογένειές σας, µια σειρά από προνόµια σε τραπεζικά προϊόντα και υπηρεσίες για να σχεδιάζετε το µέλλον σας µε αισιοδοξία. Επωφεληθείτε από προνοµιακή τιµολόγηση στη µισθοδοσία ή τη σύνταξή σας, σε προθεσµιακές καταθέσεις, δάνεια και στην πιστωτική σας κάρτα. Tα προϊόντα και οι υπηρεσίες παρέχονται υπό τις ισχύουσες περιοριστικές διατάξεις στην κίνηση κεφαλαίων.

Μάθετε σήµερα περισσότερα στην Ειδική Γραµµή Τηλεφωνικής Εξυπηρέτησης Τ. 210 38 98 999 ή στο www.piraeusbank.gr/ypetha