Εθνικές Επάλξεις. Τεύχος 106 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2013)

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ • AP. TEYX. 106 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΘΡΑΚΗ ΔΙΕΥΘ. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ • 113 62 AΘHNAI

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

ΤΡΙMHNIAIA ENHMEPΩTIKH EKΔOΣH ΣYNΔEΣMOY EΠITEΛΩN EΘNIKHΣ AMYNHΣ • ETOΣ 21 ο • AP. TEYX. 106 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

>> KΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ

«Τα φυλακισμένα μάρμαρα» και η διαστροφή της Ιστορίας

Η

Ολόκληρη η ιστορία του κόσμου μπορεί να συνοψισθεί στο γεγονός ότι όταν ένα έθνος είναι δυνατό, δεν είναι δίκαιο και όταν θέλει να είναι δίκαιο δεν είναι πια δυνατό.

χώρα μας έχει δεχθεί κατά καιρούς πολλούς κατακτητές στη διαδρομή του χρόνου, όμως ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε εδώ χιλιάδες χρόνια πρίν, είναι όχι μόνο διαχρονικός, αλλά συνεχίζει να είναι και επίκαιρος σε όλες τις εκφάνσεις του καθημερινού βίου του σύγχρονου ανθρώπου. Η εσκεμμένη όμως άγνοια και καταστρατήγηση της ιστορίας, είναι κατ’ αρχήν πράξη που θέτει την ανθρώπινη διάνοια στο χείλος του στρουθοκαμηλισμού, αλλά και προπαγανδιστικής διαστρέβλωσής της. Πώς αλλιώς μπορεί να εξηγήσει κανείς την άποψη της «άλλης πλευράς του Αιγαίου» δια στόματος του κυρίου Ερντογάν, ότι «….Η Θράκη ταυτόχρονα είναι και Θεσσαλονίκη, ταυτόχρονα είναι και Κομοτηνή, ταυτόχρονα είναι και Ξάνθη, ταυτόχρονα είναι και Κίρτζαλι (Βουλγαρία)…Πριστίνα, είναι και Σεράγεβο…», υπονοώντας βέβαια όχι τα ιστορικά όρια της Θράκης, αλλά ότι αυτή είναι μέρος του «Τουρκικού Πολιτισμού». Ίσως το ρολόι της ιστορίας του κυρίου Ερντογάν, να ξεκινά από τα μέσα περίπου της 2ης χιλιετίας μ.Χ.

Π

ροφανώς, ο ηγέτης της γείτονος χώρας, λησμόνησε βασικές παραμέτρους στην συ(γ)ραφή της «ιστορικής του πραγματείας», ενώ θα μπορούσε ίσως να αναζητήσει την αλήθεια σε διεθνείς ιστοριογράφους, αν δεν εμπιστεύεται τον Ηρόδοτο, τον πατέρα της ιστορίας, ο οποίος γεννήθηκε στην Αλικαρνασσό της Μικράς Ασίας. Ίσως θα πρέπει να ξανακοιτάξει μερικά μάρμαρα και επιγραφές κοντά στην πόλη από την οποία εξεφώνησε τον «περίφημο» λόγο του (Κεσσάνη), για να διαπιστώσει σε ποια γραφή ήταν γραμμένες χιλιάδες χρόνια πριν. Παράλληλα θα ήταν χρήσιμο να ξαναμπούν στην ιστορική βιβλιογραφία της γείτονος ιστορικές πηγές όπως ο Όμηρος, ο Θουκυδίδης, ο Λεύκιππος, ο Δημόκριτος και πολλοί άλλοι οι οποίοι έγραψαν για την περιοχή ή κατήγοντο από την περιοχή της Θράκης. Εκτιμούμε ότι το τελικό αποτέλεσμα στο πλαίσιο του καλλιεργούμενου νεοθωμανισμού στην γείτονα, ίσως και να προλάβει κάποιον παραπέρα εκτροχιασμό των πραγμάτων, αναλόγου εκείνου που επιχειρήθηκε από τον Κεμάλ, αμέσως μετά την Μικρασιατική καταστροφή, όταν προσπάθησε

Ουίνστον Τσώρτσιλ, 1874-1965, Βρετανός Πρωθυπουργός, Νόμπελ 1953

να διαγράψει από τα βιβλία, τον ιστορικό βίο των Ελλήνων στην Μικρά Ασία, προκαλώντας την θυμηδία Ευρωπαίων ιστοριογράφων και αναλυτών. Είναι όμως βέβαιο ότι οι πέτρες, τα μάρμαρα, αλλά κυρίως η φιλοσοφία και οι επιστημονικές ιδέες που αναπτύχθηκαν στη Θράκη, χιλιάδες χρόνια πριν την «έλευση στην περιοχή» των πιθανών προγόνων του κυρίου Ερντογάν, ούτε φυλακίζονται στην σημερινή εποχή, ούτε είναι δυνατό να αποκρυβούν, ούτε είναι άγνωστες στην διεθνή κοινότητα. Παράλληλα, είναι σίγουρο, ότι δεν μπορούν να ριφθούν στη θάλασσα, όπως τα οστά των αγνοουμένων της εισβολής στην Κύπρο, σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτη είδηση που είδε το φως της δημοσιότητας, προκειμένου να εξαφανίσουν κάθε ίχνος τους, ώστε να αποφύγουν την διεθνή κατακραυγή, αλλά και τις συνέπειες.

Π

ολλές φορές όταν ακούγονται τόσο εμφανώς εξωπραγματικές και εξωφρενικές απόψεις από τις ηγεσίες των γειτόνων μας, μια πρώτη αντίδραση είναι να τις αγνοήσουμε. Κατά την άποψή μας είναι μεγάλο λάθος. Πιστεύουμε ότι σε απόψεις που λέγονται από επίσημα χείλη και μας αφορούν, η αντίδρασή μας πρέπει να είναι άμεση και σταθερή και αναλλοίωτη στο πέρασμα του χρόνου, για να μην φτάσουμε στο ίδιο σημείο που φτάσαμε με τον άλλο γείτονά μας, σχετικά με το όνομα της χώρας τους. Δυστυχώς η διαστρέβλωση της ιστορίας μας δεν γίνεται μόνο από τους γείτονες μας με απώτερους δικούς τους σκοπούς, αλλά και από ιστορικούς, κατά δήλωσή τους, από το εσωτερικό της χώρας μας με θολό κατά βάση σκεπτικό και αυτό το γεγονός είναι επικίνδυνο, ιδιαίτερα για τη νέα γενιά που σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση η οποία μαστίζει τη χώρα μας, είναι ευάλωτη σε τέτοιες ιδέες και απόψεις. Η επιθυμία όλων μας είναι να έχουμε πάντα ευχάριστες ειδήσεις και επιτυχίες στα Εθνικά μας θέματα. Το ότι η πραγματικότητα δεν μας επιτρέπει να εφησυχάζουμε είναι επίσης γεγονός. Ελπίζουμε και ευχόμαστε το νέο έτος που προβάλλει να είναι το τέλος της υφεσιακής πολιτικής και να αρχίσει η χώρα να ανακάμπτει οικονομικά αλλά και ηθικά και Εθνικά. Οι ενδείξεις είναι συγκρατημένα αισιόδοξες. Το Διοικητικό Συμβούλιο

Στη διεύθυνση www.seetha.gr υπάρχει ανανεωμένος ιστότοπος του Συνδέσμου στον οποίο έχουν αναρτηθεί παλαιότερα τεύχη των Εθνικών Επάλξεων σε μορφή PDF ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

4 ΓPAΦEIA: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ 113 62 AΘHNAI THΛ./FAX: 210-88.11.853 E-mail: seethaee@gmail.com http://www.seetha.gr.

IΔIOKTHTHΣ: Σ.E.EΘ.A. Εκδότης: Λάμπρος Καζάκος, Αντιστράτηγος ε.α. Πρόεδρος Δ.Σ. του Συνδέσμου Διευθυντής και Πρόεδρος της Συντακτικής Eπιτροπής: Εμμανουήλ Καναβάκης, Αντιστράτηγος ε.α.

Mέλη της Συντακτικής Eπιτροπής: Δημήτριος Φράγκου Αντιστράτηγος ε.α. Σπύρος Μπελεγράτης Υποστράτηγος ε.α.

Kωνσταντίνος Zαχαράκης, Yποστράτηγος Xωρ. ε.α.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ:

διπλωματικο περισκοπιο

«Τα φυλακισμένα μάρμαρα» και η διαστροφή της Ιστορίας...

3

Οι πέτρες, τα μάρμαρα, αλλά κυρίως η φιλοσοφία και οι επιστημονικές ιδέες που αναπτύχθηκαν στη Θράκη, χιλιάδες χρόνια πρίν την «έλευση στην περιοχή» των πιθανών προγόνων του κυρίου Ερντογάν, ούτε φυλακίζονται στην σημερινή εποχή, ούτε είναι δυνατό να αποκρυβούν, ούτε είναι άγνωστες στην διεθνή κοινότητα. ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΘΡΑΚΗ

ΘΡΑΚΗ: Ιστορική-Γεωπολιτική προσέγγιση και η Σύγχρονη Πραγματικότητα...............

6

Υπό κ. Θ. Θεοδώρου, Πρέσβυ της Ελλάδος στο Κουβέιτ

Eπιμέλεια: «Ηλιαία» Yψηλάντου 25 - 106 75 Aθήνα Τηλ./Fax.: 210-72.18.223 E-mail: iliea@otenet.gr Εκτύπωση: Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού Tο δημοσιευόμενα κείμενα εκφράζουν απόψεις των συγγραφέων.

H χρησιμοποιούμενη γλώσσα είναι της επιλογής των συγγραφέων, ενώ η εν γένει εικονογράφηση γίνεται με μέριμνα του περιοδικού. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση άρθρων των «Εθνικών Επάλξεων» με την προϋπόθεση αναγραφής της πηγής

Στο εξώφυλλο: Η πόλη του Διδυμοτείχου, το άγαλμα της «Νίκης της Σαμοθράκης» και του Δημοκρίτου, καθώς και αρχαίο νόμισμα των Αβδήρων.

24

Υπό Δρ κ. Κωνσταντίνου Φίλη, Διευθυντού του Τμήματος Μελετών - Ερευνών του ΙΔΙΣ Οι ΗΠΑ, διαπιστώνοντας την κρισιμότητα της κατάστασης σε μία σειρά από κράτη, από τη Λιβύη και την Αίγυπτο, μέχρι το Λίβανο και το Ιράκ, ανεξάρτητα από το αν η τελική τους πρόθεση είναι η αποστασιοποίηση από τα δρώμενα, συνειδητοποίησαν την αναγκαιότητα κλεισίματος των ανοιχτών μετώπων. ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ 25ης ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013

Ο ρόλος της Ηπείρου στο νέο Γεωπολιτικό Οικονομικό Περιβάλλον.........................

26

Τις θετικές εξελίξεις στη Θράκη καταγράφουν και επιβεβαιώνουν εκθέσεις διεθνών οργανισμών, υπουργείων εξωτερικών πολλών χωρών, μεταξύ των οποίων και των ΗΠΑ, αλλά και μη-κυβερνητικών οργανώσεων. Στην Ελλάδα με υπομονή και δεδομένη πολιτική βούληση, διάφορα εμπόδια ξεπεράσθηκαν και η κοινωνία οδηγήθηκε στην πολιτική ισονομίας και ισοπολιτείας.

Νικόλαος Τσίγκας, Γεν. Δ/ντής Υπ. Δικαιοσύνης ε.τ. Συνδρομές: Προαιρετικές προς τον Σ.E.EΘ.A. για τις «ΕΘΝΙΚΕΣ EΠAΛΞEIΣ»

Ιράν: Κερδισμένοι και Χαμένοι...............

Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ....... Υπό κ. Λάμπρου Καζάκου, Αντιστρατήγου ε.α.

Εισήγηση συντονιστού ......................... Η Θράκη σήμερα και οι πραγματικές προθέσεις της Τουρκίας.........................

13

Περίληψη Μελέτης της Επιτροπής Μελετών - Ερευνών ΣΕΕΘΑ

Πληθυσμιακή Γενετική και Ιστορία.........

15

Yπό Δρ Καλλιόπης Σιμιτοπούλου-Κοτζαμάνη( Εργαστήριο Ανθρωπολογίας Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης) Οι εξισλαμισμοί και οι συνακόλουθοι πολιτισμικοί φραγμοί που διαμορφώθηκαν, δεν φαίνεται να επηρέασαν το βιολογικό υπόβαθρο των πληθυσμών στο συγκεκριμμένο αυτό χρονικό βάθος.

Μερικές σκέψεις περί Θράκης…............

19

Υπό Δρ κ. Νικολάου Ξηροτύρη, Ομοτίμου Καθηγητού ΔΠΘ Η εξέλιξη τής οικονομικής ζωής τής Θράκης είχε ώς αποτέλεσμα καί τήν βελτίωση τής οικονομικής θέσεως τής μειονότητος, η οποία βαθμιαία επηρέασε καί τήν κοινωνική δομή της καί δημιούργησε μία έντονη τάση συμμετοχής στόν δυτικό τρόπο ζωής.

Υπό κ. Ανδρέα Ευαγγελίδη, Υπτγου ε.α., Αντιπροέδρου του ΔΣ ΣΕΕΘΑ

Ήπειρος: προκλήσεις και οι στόχοι.........

28 30 32

Υπό κ. Αλέκου Καχριμάνη, Περιφερειάρχη Ηπείρου Ως Περιφέρεια, είμαστε σε καθημερινό αγώνα για την προώθηση των αναπτυξιακών έργων, τη βελτίωση των υποδομών, την υποβοήθηση των επιχειρηματικών σχεδίων, ώστε να μπορεί η σημερινή και η επόμενη γενιά να ζει σε ένα καλύτερο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον.

Ήπειρος: Ιστορική αναδρομή.................

34

Υπό Δρ κ. Αποστόλου Παπαϊωάννου, Ομοτ. Καθηγητή του Παν/μίου Ιωαννίνων Από τις βασικότερες κατευθύνσεις του ευρωπαϊκού νεωτερικού πνεύματος, οι ελληνικές πνευματικές και κοινωνικές δυνάμεις, ειδικότερα αυτές των Ιωαννίνων, επιλέγουν τη γνώση και τη διάδοση της εθνικής γλώσσας, την ενασχόληση με τη φιλοσοφία, την προώθηση των θετικών επιστημών, τη σύσταση και την αποτελεσματική λειτουργία εκπαιδευτηρίων, την καλλιέγεια των ιστορικών επιστημών. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

5 Βιώσιμη ανάπτυξη απομακρυσμένων περιοχών.......

38

Υπό Δρ κ. Νικήτα Νικητάκου, Πλοιάρχου ΠΝ ε.α., Καθηγητού Πανεπιστημίου Αιγαίου, Μέλος ΔΣ ΣΕΕΘΑ Η ανάπτυξη περιοχών που χαρακτηρίζονται με ειδικά κριτήρια σαν απομακρυσμένες, αποτελεί κύριο αντικείμενο στρατηγικής και περιφερειακής ανάπτυξης Οι νέες έννοιες στην ευρωπαϊκή ένωση της έξυπνης εξειδίκευσης, εκτιμάται ότι θα δώσει νέα ώθηση στη στρατηγική της ανάπτυξης για την νέα προγραμματική περίοδο. ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ 16ης δεκεμβριου 2013

42 Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ..............................43 Οικονομική κατάρρευση και εθνική ανασυγκρότηση...... Υπό κ. Λάμπρου Καζάκου, Αντιστρατήγου ε.α.

Εισήγηση συντονιστού.................................................

44

Αλήθεια και αυτογνωσία: Προϋποθέσεις εξόδου από την κρίση.....................

45

Υπό κ. Σπυρίδωνος Μπελεγράτη, Υπτγου ε.α., Μέλους ΣΕΕΘΑ

Υπό Δρ κ. Γάτσιου Κωνσταντίνου, Πρύτανη το υ Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και Καθηγητού της Οικονομικής Επιστήμης Όποιος δεν κατανοεί τη σημασία αυτής της σχέσης, δεν κατανοεί το πρόβλημα πόσο μάλλον να βρει τη λύση. Στα «διεθνώς εμπορεύσιμα» ενσωματώνεται η δυνατότητα ή όχι βελτίωσης των παραγωγικών δυνατοτήτων μιας χώρας. Από τη δυναμικότητα του τομέα αυτού εξαρτάται η δυνατότητα ή όχι μιας ενδογενούς ανάπτυξης μιας οικονομίας.

Τεχνολογία: Η Αιχμή τού Δόρατος εναντίον της Κρίσης....

50

Υπό κ. Νικολάου Πέππα, Γενικού Διευθυντή SAS AE Ελλάδος-Κύπρου-Βουλγαρίας Δεν νοείται οποιαδήποτε ανάπτυξη οικονομικής μονάδος εντός της επικράτειας, που θα παράξει πλούτο ή που θα διαχειριστεί πλούτο, που να μην βασίζεται στο κοινό αίσθημα ασφάλειας και σιγουριάς που πρέπει να διαφυλάττουμε ως κόρη οφθαλμού για την πατρίδα και την οικονομία.

Ανθρώπινο κεφάλαιο: Τι να κάνουμε για την απασχόληση.....

53

Υπό Δρ κ. Χρήστου Α. Ιωάννου, Οικονομολόγου, Βοηθ. Συνηγόρου του Πολίτη Οι προκλήσεις για το ανθρώπινο κεφάλαιο αφορούν την στροφή στην παραγωγή, τις μεγάλες αλλαγές στο σύστημα εκπαίδευσης ώστε να βελτιωθεί η ποιότητά της, να γίνει παιδεία έθνους που επιθυμεί να πάψει να είναι «περίπτωση φθίνοντος έθνους», στο σύστημα υγείας, στην απασχόληση και την αγορά εργασίας, μέσα από ένα περιβάλλον λιτό μεν, δυνατοτήτων δε. ΠΟΛΙΤΙΚΟ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Η εμφάνιση της νεο-οθωμανικής ιδεολογίας στην τουρκική πολιτική σκηνή....................................

60η Ετήσια Σύνοδος Αποφοίτων NDC......................................................................

58

Ο εγκλωβισμός της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής μεταξύ της παραδοσιακής, φιλο-δυτικής, εθνικιστικής, κεμαλικής-στρατιωτικής ελίτ, από τη μια πλευρά, και της

61

Υπό κ. Ζαφείρη Ταμπακίδη, Αντιπτεράρχου (Ι) ε.α., Γραμματέα του Ελληνικού Συνδέσμου Αποφοίτων NATO Defence College (NDC) ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Παλαμήδης Ναυπλίου και το Ελληνικό Φθογγικό Αλφάβητο...

63

Υπό κ. Λεωνίδα Ιωάννου Καρφή, Αντιστρατήγου ε. α. ΕΛ-ΑΣ Το Ελληνικό Αλφάβητο είναι επινόηση, εφεύρεση, δημιούργημα της μακράς, επί χιλιετιών, επιβίωσης και πνευματικής και πολιτιστικής ανάπτυξης των Ελληνικών φύλων (πολιτισμοί: Νεολιθικός, Πελασγικός, Μινωικός, Κυκλαδικός, Μυκηναϊκός, Κλασικός) και όχι των Φοινίκων ή των Ινδοευρωπαίων ή άλλων αγρίων και απολίτιστων τότε φύλων.

Οι Έλληνες και η καταγωγή τους....................................

67

Υπό κ. Παναγιώτη Κ. Δαμάσκου, Δρ. Φιλοσοφίας, Καθηγητού ΣΑΕΑ Ο πρώτος Κυβερνήτης του Νέο - ελληνικού Κράτους και κορυφαίος διπλωμάτης του καιρού του στον ευρωπαϊκό χώρο, συνέβαλε στο να καθιερωθούν δυο εθνωνύμια για τους πολίτες του νέου Κράτους: Έλλην και Γραικός. ΤΕΧΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Στρατηγική και Σχεδιασμός Δυνάμεων ..........................

71

Υπό κ. Αθανάσιου Μπινιάρη, Ασμχου (Ι), Σπουδαστού ΣΕΘΑ/66ης ΕΣ Η χώρα μας πρέπει οπωσδήποτε να καλλιεργήσει πλεόνασμα ισχύος για να μπορέσει να απεγκλωβιστεί από το βρόγχο των ελληνοτουρκικών προβλημάτων, που όχι μόνο αντιπροσωπεύουν μία σταθερή εθνική απειλή, αλλά δεν την αφήνουν επίσης να αναλάβει και να παίξει τον ευρύτερο ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει στην περιοχή, με δεδομένη τη σπουδαία γεωπολιτική της θέση. με ευθυμη ματια

Είναι κάποιες Υπηρεσίες… ..........................................

78

Υπό κ. Χρήστου Μπολώση, Υπτγου ε.α. – ΓΓ/ΣΕΕΘΑ Το Βιβλίο

Υπό Δρ κ. Γεράσιμου Καραμπελιά, Αναπλ. Καθηγητή Παντείου Πανεπιστημίου

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

θρησκευτικής, φιλο-λαϊκής, αυτοκρατορικής-ιμπεριαλιστικής ελίτ, από την άλλη, αποτέλεσμα είτε ελλιπέστατης κατανόησης των τεκταινομένων στη γείτονα χώρα είτε «εσφαλμένων» συμβουλών εγχώριων αλλά και εξωτερικών παραγόντων.

Παντελή Καφφέ: Η γυναίκα στρατιώτης........................................................... Παρουσίαση υπό κ. Μπολώση Χρ, Υπτγου ε.α, ΓΓ/ΣΕΕΘΑ

79

80 Σημείωμα εκδότη........................................................ 82 ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ.....................................................

ΘΡΑΚΗ:

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

ΘΡΑΚΗ

Ιστορική - Γεωπολιτική προσέγγιση και η Σύγχρονη Πραγματικότητα Υπό κ. Θεόδωρου Θεοδώρου, Πρέσβυ της Ελλάδος στο Κουβέιτ

Εισαγωγή

Η

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

πραγματικότητα στη Θράκη παραμένει σε μεγάλο μέρος άγνωστη για τη διεθνή κοινότητα, η οποία προτιμά να ενεργεί βάσει στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Το μειονοτικό στηρίζεται στο γενικό διεθνές συμβατικό πλαίσιο και ειδικότερα στη Συνθήκη της Λωζάννης1, η οποία προβλέπει υποχρεώσεις και δικαιώματα για τα συμβαλλόμενα μέρη και τη μειονότητα. Η κοινωνική και πολιτική καταγραφή αποδεικνύει ότι η Ελλάδα συστηματικά εργάσθηκε για την κοινωνικοποίηση της μειονότητας με αποτέλεσμα σε μία τόσο μικρή περιοχή της Ευρώπης να μην παρατηρούνται μέχρι και σήμερα ακρότητες και φανατισμός. Αντίθετα στην Ευρώπη με αφορμή μειονοτικά θέματα ακραίες καταστάσεις βίωσαν η Γαλλία, η Δανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ισπανία, η Ιταλία, η Γερμανία το Βέλγιο και η Αυστρία, οι οποίες υποχρεώθηκαν να έλθουν αντιμέτωπες με το κοινωνικό φαινόμενο, που οι σύγχρονες κοινωνίες χαρακτηρίζουν ως φονταμενταλισμό2. Η μελέτη των διεθνών Συμβάσεων περί μειονοτικών δικαιωμάτων καθώς επίσης και η προσωπική επαφή με παράγοντες και απλούς ανθρώπους της μειονότητας3, συνέβαλαν στην δι1 Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, Ειδική Νομική Υπηρεσία, Τμήμα Διεθνών Συμβάσεων, 1992, Πράξεις που Υπογράφηκαν στη Λωζάννη στις 30 Ιανουαρίου και 24 Ιουλίου 1923, Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνα.

2 Britannica Encyclopedia, 2010, fundamentalism, type of militantly conservative religious movement characterized by the advocacy of strict conformity to sacred texts… the term fundamentalism was applied more broadly beginning in the late 20th century to a wide variety of religion movements. Indeed, in the broad sense of the term, many of the major religions of the world may be said to have fundamentalist movements, www. Britannica.com/…/ fundamentalism 3 Μακρά η λίστα των ονομάτων ανθρώπων που δέχθηκαν να μιλήσουν στην εξέλιξη της έρευνας. Ενδεικτικά αναφέρονται οι μουφτήδες Ξάνθης, Ροδόπης και ο τοποτηρητής μουφτής Διδυμοτείχου, οι γραμματείς των μουφτειών, Πρόεδροι των Διαχειριστικών Επιτροπών, Πρόεδροι των συλλόγων δασκάλων αποφοίτων της ΕΠΑΘ, μουσουλμάνοι δικηγόροι, δάσκαλοι των μειονοτικών σχολείων, αδιόριστοι απόφοιτοι της ΕΠΑΘ, μουσουλμάνες γυναίκες, που συμμετείχαν σε Προγράμματα εκμάθησης της Ελληνική γλώσσας, πρώην και εν ενεργεία μουσουλμάνοι βουλευτές, εκλεγμένοι στην τοπική αυτοδιοίκηση, μειονοτικοί δημοσιογράφοι, καθημερι-

6

αμόρφωση ουσιαστικής γνώσης για τη σημασία και την εξέλιξη του θέματος. Τα Συμπεράσματα που εξήχθησαν είναι: Α. Οι κάτοικοι της Θράκης επιθυμούν να αντιμετωπίζονται ως Ευρωπαίοι- Έλληνες πολίτες και όχι ως μία ιδιαιτερότητα της Ευρωπαϊκής πραγματικότητας4. Κατά την αντίληψη Χριστιανών και Μουσουλμάνων, όσοι προσεγγίζουν το θέμα της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη δεν αφιερώνουν τον απαιτούμενο χρόνο εμβάθυνσης στο μελετητικό τους αντικείμενο. Περιορίζονται σε μερική και επιφανειακή ενημέρωση, πολλές φορές κατευθυνόμενη, παρ’ όλο που η επιστημονική τους υποχρέωση επιβάλλει αυστηρή τήρηση των κανόνων της ακαδημαϊκής δεοντολογίας. Β. Η εξελικτική πολιτική, που ακολουθεί η Ελλάδα στο μειονοτικό από το 1991, προάγει το δίκαιο περί μειονοτικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων5. Γ. Η ενεργός εμπλοκή τρίτων χωρών και των διαπιστευμένων αρχών τους, με το πρόσχημα της προστασίας μουσουλμανικών μειονοτήτων, που διαβιούν έξω από τα εθνικά τους όρια, στοχεύει στο διαχωρισμό του ελληνικού πληθυσμού στη Θράκη6. νοί πολίτες των πόλεων της Θράκης, των ορεινών και των πεδινών χωριών. Η μακρά αυτή λίστα ονομάτων έχει δημιουργηθεί σε διάστημα συνεχών επικοινωνιών επί μία πενταετία και είναι στη διάθεση κάθε ενδιαφερόμενου.

4 Σαφής σχετική δήλωση του μουφτή Ξάνθης στα ΜΜΕ το 2000, καθώς επίσης και του τότε Νομάρχη Ξάνθης στο τηλεοπτικό κανάλι MEGA. Άποψη που όχι μόνο δεν προκάλεσε αντιδράσεις της μειονότητας και των μειονοτικών ΜΜΕ, αλλά υποστηρίχθηκε από τους μειονοτικούς δασκάλους, τους προέδρους των κοινοτήτων της ορεινής περιοχής, Σατρών, Κοττύλης, Θερμών και από τον τότε Πρέδρο της Διαχειριστικής Επιτροπής Μουσουλμανικής Περιουσίας καθώς επίσης και από μουσουλμάνους επαγγελματίες και φοιτητές στα Ελληνικά ΑΕΙ, οι οποίοι σήμερα είναι σημαντικοί παράγοντες της κοινωνίας της Θράκης κκ Μ.Κ, Ν.Κ, Κ.Φ, Μ.Α 5 Δηλώσεις των Πρωθυπουργών κκ. Κ. Μητσοτάκη και Κ. Σιμήτη καθώς και των Υπουργών Εξωτερικών κ. Θ. Πάγκαλου, 1998 επίσκεψή του στη Θράκη, Γ. Α Παπανδρέου, 2002 Θράκη, του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας κατά την επίσημη επίσκεψή του στην ίδια περιοχή. Επίσης σε αντίστοιχες δηλώσεις έχει προβεί η κ. Ν. Μπακογιάννη ως Υπουργός Εξωτερικών στη Θράκη το 2008.

6 Δηλώσεις Τούρκων αξιωματούχων που διαχωρίζουν τους μουσουλμάνους της θράκης σε «Τούρκους» και άλλους με πιο πρόσφατες τις δηλώσεις του Τούρκου Πρωθυπουργού κ. Τ Ερντογάν κατά τις ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Δ. Η αντισυμβατική διάκριση σε «Τούρκους» και “ άλλους”, παραβιάζει όλα τα στοιχεία της διαφορετικότητας, σε αντίθεση με τις προβλέψεις του διεθνούς δικαίου και ειδικότερα της συνθήκης της Λωζάννης. Ε. Οι μη-κυβερνητικές οργανώσεις αδυνατούν να κατανοήσουν ότι κάθε περιοχή και κάθε ομάδα έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά με τα οποία προσδιορίζονται διαχρονικά. Παραβίαση αυτών των στοιχείων, δημιουργεί στρεβλές καταστάσεις, οι οποίες έχουν καταδικασθεί από κάθε δημοκρατική κοινωνία. Ο θρησκευτικός χαρακτήρας της μειονότητας στη Θράκη, συμφωνήθηκε στα πλαίσια Διεθνούς Διάσκεψης και κατοχυρώθηκε σε διεθνές συμβατικό κείμενο, το οποίο δεν μπορεί να παραβλέπεται σύμφωνα με τις στιγμιαίες επιθυμίες των συμβαλλομένων πλευρών ή τρίτων μερών, κρατικών ή μη-κυβερνητικών7.

1. Γεωγραφία-Ανθρωπογεωγραφία

Η

Θράκη βρίσκεται στην ακρότατη βορειοανατολική πλευρά της χερσαίας Ελλάδας, εφάπτεται από το Βορρά στην Βουλγαρία, από την Ανατολή στην Τουρκία και βρέχεται στη νότια πλευρά της από τη θάλασσα του Θρακικού πελάγους. Η έκταση της Θράκης είναι 8.578 τετραγωνικά χιλιόμετρα8. Το ήμισυ αυτής της έκτασης είναι πεδιάδες, ενώ το υπόλοιπο είναι κατά το ήμισυ ημιορεινό και κατά το υπόλοιπο ήμισυ ορεινό. Ο πληθυσμός της Θράκης ανέρχεται περίπου στις 350.000 κατοίκους, εκ των οποίων σχεδόν το 1/3 είναι μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα9. Χαρακτηριστικό γεωλογικό στοιχείο της Θράκης αποτελεί το ορεινό ανάγλυφο της Ροδόπης, προέκταση της οροσειράς του Αίμου, και οι εύφορες πεδιάδες, που αρδεύονται από πολλά ποτάμια. Ο ποταμός Έβρος αποτελεί φυσικό σύνορο με την Τουρκία. Οι ποταμοί Άρδας και ο Ερυθροπόταμος εκβάλουν στον ποταμό Έβρο, στην περιοχή τού Διδυμότειχου. Ο ποταμός Νέστος αποτελεί όριο των νομών Ξάνθης και Καβάλας. Συναντάμε επίσης και τα δευτερεύοντα ποτάμια Κομψάτο, Κόσσυνθο, Τραύο στο Νομό Ξάνθης καθώς και Μπόσμπο, Μπουκλουτζά στο νομό Ροδόπης, που εκβάλουν στη λίμνη Μητρικού. Πέρα από το ιδιαίτερο φυσικό τοπίο, δημιουργείται ένα σύνθετο περιβαλλοντολογικό και οικολογικό σύμπλεγμα πολύ υψηλής αξίας και οικονομικής απόδοσης. Σημαντικός ο δυναμικός πρωτογενής τομέας, ο οποίος αξιοποιεί τη φυσική ευφορία και αποδοτικότητα των πεδινών σχηματισμών του θρακικού χώρου, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση και ανάπτυξη του εθνικού προϊόντος της Ελλάδας. δημόσιες δηλώσεις του στην Αθήνα, Ξενοδοχείο HILTON, 2010.

7 Δηλώσεις Γ. Βαλιανάτου, Π. Δημητρά και μελών του ΚΕΜΟ, που αναφέρονται μονίμως σε «Τουρκική» μειονότητα αδιαφορώντας προκλητικά για τη διεθνή νομιμότητα 8 Ποραϊζίδης, Κ. 2002, Θράκη, σελ.35, Σύνολο, Αθήνα 9 Πηγή επίσημα στοιχεία Υπουργείου Εξωτερικών ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

2. Η ιστορία της Θράκης

Η

ιστορία της Θράκης ξεκινά από τα βάθη των αιώνων10. Η σημερινή περιοχή αποτελεί μόνο ένα μικρό τμήμα της αρχαίας Θράκης, που κάλυπτε την περιοχή των παραλίων του Αιγαίου και κατά τούς αρχαίους συγγραφείς έφθανε μέχρι τον Ίστρο, την Ιλλυρία και τη Θεσσαλία11. Με προνομιακή θέση στο σημείο συνάντησης Ασίας-Ευρώπης, αναδείχθηκε σε σημαντικό σταυροδρόμι διακίνησης αγαθών, ανθρώπων, ιδεών και πολιτισμών. Από την προϊστορική εποχή η περιοχή γνώρισε επιδρομές και πολέμους. Η περιοχή ήταν ανοιχτή στις μυκηναϊκές επιρροές, κατοικήθηκε από ελληνικά φύλα, γνώρισε τις περσικές εκστρατευτικές ορδές κατά την αρχαιότητα, αποτέλεσε τμήμα του κράτους του Φιλίππου και της Μακεδονίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, του Βυζαντίου και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μουσουλμάνοι «αιρετικοί» έποικοι είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή από την εποχή της διαμάχης του Ιωάννη Καντακουζηνού και της Άννας της Σαβοΐας, χήρας του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Γ΄12, οι οποίοι συνέτειναν στον τοπικό εξισλαμισμό (περιοχή σημερινού βορείου Έβρου)13. Το Μάϊο 1920 η Θράκη επανενώθηκε οριστικά με την ελληνική επικράτεια14.

10 Dtv 2000,Weltgeschichte Atlas, σελ. 63. Muenchen, βλ. και Παπούλια, Β. 1994 Η αρχαία Θράκη ως ιστορική ενότητα, Θράκη, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας-Θράκης,, σελ. 1334 Κομοτηνή 11 Οι αναφορές των αρχαίων κειμένων δεν διακρίνονται για την ακρίβεια τους και επαναλαμβάνονται άκριτα από τούς μεταγενέστερους. Η έννοια τού γεωγραφικού όρου Θράκη είναι εξαιρετικά ασαφής, όπως και το περιεχόμενο τής έννοιας Θράκες.

12 Βογιατζής, Γ. 1998, Πρώιμη Οθωμανοκρατία στη Θράκη. Άμεσες δημογραφικές συνέπειες, σελ. 79-83, Θεσσαλονίκη, Ντίλ, Κ. 2003 Πριγκίπισσες της Δύσης και βυζαντινή πορφύρα, σελ. 312, Ωκεανίδα, Αθήνα 13 Τριαντάφυλλος, Δ. 1994, Αρχαία Θράκη, Θράκη, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Αν. Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 37, Κομοτηνή 14 Duroselle, J.B 1978, Histoire Diplomatique, page 33, 7e Edition, DALLOZ, επίσης Fetherstone, K. Papadimitriou, D. Mamarelis, A. and Niarchos, G. 2011, The last Ottomans, the Muslim Minority of Greece, 1940-1949, p.32, Palgrave, Hampshire και Βογιατζής, Γ.

1998, Πρώιμη Οθωμανοκρατία στη Θράκη. Άμεσες δημογραφικές

7

ΘΡΑΚΗ:

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Η Θράκη αποτελεί οικολογικό θώκο με ευρήματα που χρονολογούνται από 5-3 εκατομμύρια χρόνια, σύμφωνα με το Εργαστήριο Παλαιοντολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στο χώρο του Ορμένιου και του Κριού κοντά στον Έβρο, υπάρχουν παλαιοντολογικά ευρήματα, ενώ στον Ευθροπόταμο και στη Μαρώνεια βρέθηκαν παλαιολιθικά εργαλεία. Στην περίοδο της Νεολιθικής εποχής, κατά την οποία ο άνθρωπος εισέρχεται στο στάδιο της παραγωγής, οι οικισμοί αναπτύσσονται σε όλη την περιοχή της χερσονήσου του Αίμου15. H Ιστορία χάραξε έντονα τα ίχνη της στην περιοχή. Μέχρι το 1920 η Θράκη γνώρισε πολλές διοικήσεις διαφορετικών αντιλήψεων και πολιτισμικής προέλευσης. Πιο χαρακτηριστική περίοδος, μετά τη βυζαντινή εποχή, είναι αυτή της μακράς Οθωμανικής παρουσίας. Κατά το Ρωσοτουρκικό Πόλεμο (1878) τα ρωσικά στρατεύματα έφθασαν μέχρι τη Θράκη, ενώ ακολούθησαν στην ιστορική εξέλιξή της τα διαστήματα της σκληρής βουλγαρικής κατοχής16, κατά τους βαλκανικούς πολέμους, αλλά και η διασυμμαχική διοίκηση. Στις 4 Οκτωβρίου 1919 ελληνική μεραρχία καταλαμβάνει την Ξάνθη και τις επόμενες ημέρες τα Συμμαχικά Στρατεύματα υπό το Γάλλο στρατηγό Σαρπύ, εισέρχονται στην υπόλοιπη Δυτική Θράκη. Στη λεπτή θέση του Αντιπρόσωπου της ελληνικής κυβέρνησης στη Διασυμμαχική Διοίκηση ο Βενιζέλος τοποθέτησε το Χαρίσιο Βάμβακα. Το έργο που επιτέλεσε ο Βάμβακας ήταν μεγαλόπνοο και επιτυχές. Εργάστηκε με διορατικότητα και άφθαστη διπλωματία. Φρόντισε για την παλιννόστηση χιλιάδων Θρακιωτών, που ξεριζώθηκαν απ’ τις εστίες τους κατά τη διάρκεια των βουλγαρικών κατοχών, αντιμετώπισε ανθρωπιστικά τους μουσουλμάνους, άνοιξε σχολεία κι εκκλησιές.17 Ένα τηλεγράφημα μουσουλμάνων βουλευτών προς το Ανώτατο Συμβούλιο Ειρήνης στο Παρίσι μεταξύ άλλων αναφέρεται και στην επιθυμία ενσωμάτωσης στην Ελλάδα18. Ένα άλλο ζητούμενο κατά τις συζητήσεις ήταν η εξασφάλιση των θρησκευτικών και άλλων δικαιωμάτων του μουσουλμανικού στοιχείου της Δ. Θράκης. Επί του προκειμένου, η ελληνική αντιπροσωπεία υπενθύμιζε τη βούληση των μουσουλμάνων βουλευτών της βουλγαρικής Εθνοσυνελεύσεως (Sobranje) να παραχωρηθεί η Δ. Θράκη στην Ελλάδα, δεδομένων των βουλγαρικών θηριωδιών στη Δ. Θράκη σε βάρος των μουσουλμάνων. «…Ευχής έργο θα ήτο εάν τα ελληνικά στρατεύματα λάβουν μέρος στην κατάληψη αυτή, δεδομένου ότι οι συνέπειες, σελ. 270 κ.ε, 327κ.ε, Θεσσαλονίκη.

15 Θράκη, Προϊστορία της Θράκης, σελ. 37, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας-Θράκης, 1994.

16 Fetherstone, K. Papadimitriou, D. Mamarelis, A. Niarchos, G. 2011, The last Ottomans, the Muslim Minority of Greece, 1940-1949, p.30, Palgrave, Hampshire 17 Γεωργαντζή, Π. 1993, Θρακικός Αγώνας 1912-1920. Ύστατοι απελευθερωτικοί αγώνες της Δ. Θράκης, σελ. 203-224,Ξάνθη. Πρβλ. και Κυρκούδης Νέστωρας, 2009, Η Θράκη των Ελλήνων στο χρόνο, 19 Ιουνίου 2009,http://vrisika.gr 18 HYPERLINK http://www.patridamou.gr/?page_id=513 Το παρασκήνιο ενσωμάτωσης της Θράκης.

8

εν Θράκη Έλληνες εδείχθησαν πάντοτε απέναντι μας φιλελεύθεροι και αποτελούν έθνος με το οποίο δυνάμεθα κάλλιστα να συμφωνήσουμε και θα ηδύνατο να μας προστατεύσουν συγχρόνως με τους συμπατριώτες τους, που ευρίσκονται στις ίδιες συνθήκες με εμάς»19.

3. Απορρίπτεται η καθοδήγηση

Η

μειονότητα, προς απογοήτευση των εμπνευστών της αλλοίωσης της ταυτότητάς της και των υποστηρικτών του «τουρκισμού», ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση της Πολιτείας, η οποία σαν στόχο είχε την ενεργοποίηση και μαζικότερη συμμετοχής της στα κοινά. Οι μουσουλμάνοι στην πλειοψηφία τους, με τις επιλογές και τις τοποθετήσεις τους, διεμήνυσαν προς όλους τους αποδέκτες, ότι δεν δέχονται πλέον καθοδηγητές για την μελλοντική τους εξέλιξη, για την εκπαίδευση των παιδιών τους, για τις επιλογές τους. Ένας τρόπος που επέλεξαν για να εκφράσουν την απόρριψη της προπαγάνδας, από όπου αυτή κι αν προέρχεται, ήταν ο πιο δημοκρατικός και ο πλέον ενδεδειγμένος. Οι περί το Προξενείο πολλές φορές απογοήτευσαν και διέψευσαν τη μειονότητα, προσβλέποντας σε αντιπαροχές από πολλές πλευρές και όχι μόνο από τη μειονότητα που τους εξέλεξε στο Ελληνικό Κοινοβούλιο20. Τα εκλογικά αποτελέσματα των βουλευτικών και δημαρχιακών εκλογών, καθώς και η αποφασιστικά αποτελεσματική αντίδραση της μειονότητας, προξένησε μεγάλη εντύπωση σε όσους τη θεωρούσαν ως «άβουλη» και «δεδομένη». Ταυτόχρονα όμως αυξήθηκε η ευθύνη της Ελληνικής κυβέρνησης και των κομμάτων, να αναλύσουν προσεκτικά το πολιτικό μήνυμα που εστάλη από τη Θράκη. Το μήνυμα που εστάλη σε κάθε κατεύθυνση πράγματι ευαισθητοποίησε σε μεγάλο βαθμό τους φορείς και οδήγησε στη λεπτομερή αξιολόγησή του, πάντοτε μαζί με τη συμμετέχουσα μειονότητα. Σημαντικός παράγων στο ξεπέρασμα προκαταλήψεων και στερεότυπων, ήταν η ειλικρινής ανταλλαγή απόψεων και ιδεών μεταξύ των αιρετών εκπροσώπων της μειονότητας και της πλειονότητας, τόσο σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, συλλόγων και επιμελητηρίων, όσο και σε εθνικό επίπεδο. Οι εκθέσεις των διεθνών οργανισμών, που βασίζονται κυρίως στις αναφορές μη κυβερνητικών οργανώσεων, είναι αντιπροσωπευτικότερες όταν προκύπτουν από ευρύτατη επικοινωνία με τα εμπλεκόμενα μέρη. Έτσι αν η μειονότητα έχει την πραγματική προσοχή μας και καταγράφονται αυθεντικά, χωρίς σκοπιμότητες οι απαιτήσεις της πλειοψηφίας των μουσουλμάνων, δεν θα προκαλούσε καμία εντύπωση η επιθυμία και εμμονή τους να ρυθμίζουν προσωπικά και οικογενειακά τους θέματα, σύμφωνα με τις επιταγές του Κορανίου και τις ρυθμίσεις του ιερού τους νόμου.

19 πηγή http://alex.eled.duth.gr/m.m.e/Istorika/genika.html 20 Από τη συνομιλία με παλαιό μουσουλμάνο βουλευτή στην ορεινή Ροδόπη τον Ιούνιο 2003. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Μαρώνεια , το αρχαίο θέατρο.

4. Συμμετοχή στις μεταρρυθμίσεις

Ο

ι μουσουλμάνοι συμμετέχοντας κυρίως στην εκπαιδευτική πολιτική, που προωθείται από το Υπουργείο Παιδείας, μπορούν πλέον να αποκωδικοποιούν τα μηνύματα των καιρών. Αναγνωρίζουν τι είναι αυτό που ανοίγει τον δρόμο της προόδου και της ευημερίας για τους ίδιους και τα παιδιά τους. Στη Θράκη, μετά από μία περίοδο απομόνωσης, οι πολίτες απολαμβάνουν ισονομία και ισοπολιτεία, συμμετέχοντας στο ευρωπαϊκό πολιτικό και οικονομικό γίγνεσθαι, όπως όλοι οι Ευρωπαίοι πολίτες. Δεν είναι μετανάστες ή υπήκοοι πρώην αποικιών, που βρέθηκαν στην Ευρώπη επειδή κοινωνικές ή οικονομικές ανάγκες επέβαλαν τη μετανάστευσή τους. Οι μουσουλμάνοι της Θράκης, είτε είναι αυτόχθονες, με μακρά ιστορική παρουσία στην περιοχή και δεσμούς με τον τόπο, είτε τουρκογενείς που παρέμειναν στην περιοχή μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών του 192321. Πολλοί αναλυτές παραβλέπουν ότι οι μουσουλμάνοι της Θράκης είναι αυτόχθονες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ελλάδα σεβάστηκε και εφάρμοσε τις πρόνοιες της Συνθήκης της Λωζάννης, πού συμπληρώνεται από σύγχρονα ευρωπαϊκά και διεθνή κείμενα για τις μειονότητες. Την εποχή που υπογράφεται η Συνθήκη στη Λωζάννη, τα κράτη της Ευρώπης βλέπουν τους λαούς τους να διχάζονται εξ αιτίας μειονοτικών αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων. Οι ηγέτες των χωρών της Ευρώπης, κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου ανήσυχοι για την εθνική καθαρότητα των κρατών τους δεν διστάζουν να οδηγήσουν τους λαούς της Ευρώπης σε ακραίες και τραγικές καταστάσεις και τελικά στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ελλάδα στην πολυτάραχη αυτή περίοδο των εθνικισμών και της «εθνικής καθαρότητας», όχι μόνο υποδέχεται ένα εκατομμύριο προσφύγων, αλλά εφάρμοσε και εξακολουθεί να εφαρμόζει χωρίς παρεκκλίσεις μία συμφωνία, που αφορά στα δικαιώματα της μειονότητας. Περνά σχεδόν απαρατήρητο το γεγονός ότι η μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης με αιρετούς εκπροσώπους είναι παρούσα σε όλα τα δημοκρατικά εκλεγμένα κοινοβούλια της Ελλάδας, συμμετέχοντας ισότιμα με την πλειονότητα στο πολιτικό και οικονομικό γίγνεσθαι της χώρας. Οι μουσουλμάνοι της Θράκης 21 Υπουργείο Εξωτερικών, 1992, Ειδική Νομική Υπηρεσία, Τμημα Διεθνών Συμβάσεων, Πράξεις που υπογράφηκαν στη Λωζάννη στις 30 Ιανουαρίου και 24 Ιουλίου 1923, VI. Σύμβασις Περί Ανταλλαγής των Ελληνικών και Τουρκικών Πληθυσμών, Αρθ. 2, σελ 95, Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνα ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

είναι παρόντες στις σημαντικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας, είτε πρόκειται για συνταγματικές αναθεωρήσεις, είτε για πολιτειακά δημοψηφίσματα, είτε για συμμετοχή ως κομμάτι αναπόσπαστο του συνόλου του ελληνικού λαού σε απελευθερωτικούς αγώνες και Παγκόσμιους Πολέμους22. Την ίδια ώρα στην υπόλοιπη Ευρώπη οι μειονότητες με ένοπλο αγώνα ή τρομοκρατικές ενέργειες διεκδικούν τα δικαιώματά τους με αποσχιστικές επιδιώξεις ή και κινήσεις ανεξαρτησίας. Θαύματα στην πολιτική δεν συμβαίνουν. Απαιτείται πολιτική βούληση και αποφασιστικότητα, που δεν μπόρεσαν να επιδείξουν άλλοι λαοί, οι οποίοι ακόμη και σήμερα σε συνέδρια και διεθνείς συναντήσεις, παραβιάζουν μειονοτικά δικαιώματα. Πιθανώς η ιστορική συνείδηση και οι τύψεις, που τους βαραίνουν κληρονομικά, καθώς επίσης η άγνοια και η αδιαφορία τους, να βρίσκουν ασφαλή και ανέξοδη διέξοδο μέσω μίας επιφανειακής κριτική σε βάρος άλλων.

5. Οι Πομάκοι

Ο

ι Πομάκοι23 αποτελούν θέμα συνεχούς ενασχόλησης ειδικών αλλά και ειδικευόμενων επιστημόνων και ερευνητών. Η βιβλιογραφία, ελληνική ή ξένη, χαρακτηρίζεται από μία φανερή αγωνία απόδοσης εθνικής ταυτότητας στους Πομάκους των Βαλκανίων. Σήμερα, που το θέμα του ατομικού αυτοπροσδιορισμού απασχολεί τις κοινωνίες μας παρατηρείται στη Θράκη μία ανησυχητική προσπάθεια να απαξιωθεί η διαφορετικότητα μίας ομάδας 35.000 ανθρώπων και να τοποθετηθούν όλοι κάτω από μία πλαστή «τουρκική» ταυτότητα.

1. Στο χώρο των Βαλκανίων, πανεπιστήμια και ακαδημαϊκοί έχουν αφιερωθεί στην προσπάθεια εθνοτικού προσδιορισμού των Πομάκων. Ολοκληρωτικά καθεστώτα και αυταρχικές κοινωνίες επιδόθηκαν στην προσπάθεια ταυτοποίησης διαφορετικών ομάδων. Δυστυχώς όμως ακόμη και σήμερα επιμέρους προσπάθειες της πανεπιστημιακής κοινότητας στα Βαλκάνια, εντάσσεται συνειδητά σε αυτό το φαύλο κύκλο δημιουργίας εθνοτικών ταυτοτήτων, μειώνοντας το άτομο και 22 Ονομαστικός κατάλογος μουσουλμάνων πεσόντων, Fetherstone, K. Papadimitriou, D. Mamarelis, and A. Niarchos, G. 2011, The last Ottomans, the Muslim Minority of Greece, 1940-1949, p.72-77 Palgrave, Hampshire 23 Ζεγκίνης, Ε. 1996, Ο Μπεκτασισμός στη Θράκη, σελ 171, έκδοση β ΙΜΧΑ, Θεσσαλονίκη - Γεωργαντζή, Π. Α. 2010, Πομάκοι. Καταγωγή και Ταυτότητα, Ξάνθη.

9

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΘΡΑΚΗ:

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το Ιερό των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης, το μεγαλύτερο μυητικό κέντρο της αρχαίας Ελλάδος, πρόδρομος όλων των μυστηρίων. Ιερό των Καβειρίων Μυστηρίων, για τα οποία συνέρρεαν όλοι οι αρχηγέτες του αρχαίου κόσμου. Σε αυτά συνάντησε ο Φίλιππος την Ολυμπιάδα και από την συνεύρεσή τους εγεννήθη ο Παμμέγιστος των Ελλήνων*.

διατηρώντας ακόμη στην επιφάνεια προκαταλήψεις και ισοπεδωτικές νοοτροπίες.

2. Η τουρκική προπαγάνδα εγκλωβισμένη στην πολιτική παρακαταθήκη ενός στρατοκράτη, ολοκληρωτικού ηγέτη, που με την προσωπικότητα του έχει σφραγίσει τη σύγχρονη τουρκική ιστορία και την πολιτική πραγματικότητα της χώρας, προκειμένου να προωθήσει επιδιώξεις επεκτατικής πολιτικής, αγωνίζεται και αγωνιά για την «τουρκική» ταυτότητα των Πομάκων της Θράκης. Στα διεθνή φόρα η Τουρκία ισχυρίζεται ότι οι Πομάκοι των Βαλκανίων είναι «Tούρκοι», αλλά καταγγέλλει την Ελλάδα ότι στα μειονοτικά σχολεία της Θράκης χρησιμοποιεί Πομάκους δασκάλους που δεν ξέρουν τουρκικά. Η Τουρκία μέσα από αυτή της την αντίφαση επιβεβαιώνει με απόλυτη σαφήνεια ότι στη Θράκη υπάρχει κοινωνική ομάδα, η οποία όντως δεν έχει καμία σχέση με την τουρκική γλώσσα και με την εθνοτική προέλευση, την οποία βίαια αγωνίζεται να επιβάλει η Τουρκία στο 35% των μουσουλμάνων της Θράκης. Η μεθοδευμένη προσπάθεια που στρέφεται σε βάρος των Πομάκων, έρχεται σε σύγκρουση με τη λειτουργία της δημοκρατίας, τα ανθρώπινα δικαιώματα, το δικαίωμα στον ατομικό προσδιορισμό και αποσκοπεί στη εξαφάνιση μιας πολιτισμικής πραγματικότητας, που αποτελεί πλούτο για την Ελλάδα και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Η απαράδεκτη αυτή μορφή καταπίεσης σε βάρος τους, περιέργως πριμοδοτείται και προωθείται και από πανεπιστημιακούς και πολιτικούς κύκλους της διεθνούς κοινότητας. Οι Πομάκοι στη βαλκανική βιβλιογραφία χαρακτηρίζονται σλαβικής καταγωγής και βουλγαρικής ταυτότητος, όταν όμως οι ίδιοι ερωτώνται δεν αποδέχονται αυτόν τον προσδιορισμό, χωρίς να παραγνωρίζουν την συγγένεια του γλωσσικού ιδιώματος τους με τις σλαβικές γλώσσες. Στην Βουλγαρία αυτοπροσδιορίζονται ως Αχριάνες, σύμφωνα με την ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια WIKIPEDIA free Encyclopedia, η οποία έχει αναφορές στους Πομάκους. Μεγάλο μέρος των αναφορών αυτών προέρχονται από την βουλγαρική βιβλιογραφία. Το εν10

διαφέρον αυτής της αναφοράς έγκειται στο γεγονός, ότι και οι Πομάκοι της Ξάνθης έχουν επονομάσει τον μαχαλά, όπου κατοικούν στην πόλη της Ξάνθης, μαχαλά των Αχριάνων. Σε διάφορα μέρη της Ελλάδας συναντάται η ονομασία Αγριάνες. Πολλά ονόματα και τοπωνύμια που συναντούνται στη Θράκη, όπως Αγριάνες, Δύμη, Νέστος συναντώνται και σε άλλες περιοχές της Νότιας Ελλάδας24. Θα ήταν σφάλμα να θεωρηθεί, με ιδιαίτερη αφαιρετική διάθεση και απλοποιητική διαδικασία, ότι εξ αιτίας αυτού και μόνο του γεγονότος θα μπορούσε να προσδίδεται ελληνική εθνική ταυτότητα ή εθνοτική προέλευση στους Πομάκους. Το γεγονός όμως ότι η ιστορική μνήμη της κοινωνικής αυτής ομάδας έχει διατηρήσει αυτόνομα στις παραδόσεις της ένα όνομα, που δεν την ταυτίζει με οποιαδήποτε σύγχρονη εθνική ταυτότητα, θα πρέπει, αν μη τι άλλο, να γίνεται σεβαστό και να αποτελεί σημείο αναφοράς των κρατών και της ίδιας της κοινωνίας των πολιτών, ώστε να παραμερισθεί οποιαδήποτε άλλη διάθεση βίαιου προσδιορισμού των Πομάκων, όπως η «τουρκοποίηση» που θέλει να επιβάλει η Άγκυρα στη Θράκη. Αν κάποιοι ερευνητές διαπιστώνουν κενό στην ιστορική εξέλιξη της περιοχής και δεν αρκούνται στα αρχαιολογικά και ιστορικά στοιχεία, κι αν θεωρούν ελλιπείς τις υπάρχουσες αποδείξεις της ιστορίας, τότε οφείλουν να συνεχίσουν να μελετούν την πολυδιάστατη Θράκη διατηρώντας όλες τις μαρτυρίες. Οι μαρτυρίες δίδουν το δικαίωμα και την ελευθερία στον ερευνητή να ανατρέξει στα στοιχεία και τις πηγές για να εξαντλήσει το θέμα σε όλη του την έκταση. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο οι Θράκες ήταν το μεγαλύτερο έθνος μετά τους Ινδούς «Θρηίκων δε έθνος μέγιστον έστι μετάγε Ινδούς πάντων ανθρώπων». Κατά την προσέγγιση Ελλήνων πανεπιστημιακών και ιστορικών, μεταξύ των οποίων και ο Θ. Μαλκίδης, οι Πομάκοι προέρχονται από την αρχαία θρακική φυλή των Αγριάνων. Κατά τον ίδιο σύμφωνα με εθνολογικές έρευνες η συντριπτική πλειοψηφία των σλαβόφωνων Πομάκων κατάγεται από αυτόχθονες θρακικούς πληθυσμούς των αρχαίων Αγριάνων. Κατά τη γλωσσολογική ανάλυση της επωνυμίας Πομάκος Έλληνες επιστήμονες ισχυρίζονται ότι αυτή ετυμολογικά προέρχεται από την λέξη πόμαξ, που σημαίνει πότης. Σημειώνεται από τους ίδιους ερευνητές ότι οι Θράκες παρήγαγαν κρασί και είχαν τη συνήθεια να πίνουν πολύ. Χαρακτηριστικό γνώρισμα των Θρακών, κατά τους αρχαίους συγγραφείς, ήταν η οινοποσία, η φιληδονία, η βία, η ορμητικότητα25. Στην τουρκική βιβλιογραφία ο Ντογάν Αβτζίογλου αναγνωρίζει τους Πομάκους ως ξένη προς τους Τούρκους εθνότητα26. Ο ομοεθνής του ερευνητής και μελετητής Γ. Ερτζάν τονίζει ότι οι Πομάκοι ήταν η τρίτη μεγάλη πληθυσμιακή ομάδα της χερσονήσου του Αίμου, μετά τους Αλβανούς και τους Βόσνιους, που προσχώρησε στο 24 Θράκη1994, σελ. 49, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας –Θράκης, Νοέμβριος 25 Θράκη, σελ.50, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Αν. ΜακεδονίαςΘράκης, Νοέμβριος 1994 26 Avcioglu Dogan, Turkleri tarihi, cilt A’, Istambul 1989, σελ.40 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Ισλάμ και επισημαίνει ότι ενώ στην Ανατολία ο εξισλαμισμός ταυτιζόταν με τον εκτουρκισμό στη χερσόνησο του Αίμου η αλλαξοπιστία δεν οδηγούσε πάντοτε στην αλλαγή της εθνικότητας. Βέβαια από την άλλη πλευρά η επίσημη τουρκική θέση πρεσβεύει ότι οι Πομάκοι είναι τουρκικής καταγωγής και τους αποκαλεί «ορεινούς ομογενείς του τουρκικού βραχίονα». Έχει επισημανθεί η τουρκική αντίφαση, που δημιουργείται μεταξύ τουρκικής θέσης και πραγματικότητας. Οι Πομάκοι δεν γνωρίζουν την τουρκική γλώσσα, διότι δεν είναι Τούρκοι και στο χώρο των Βαλκανίων επιλέγουν να αυτοπροσδιορίζονται ως Αχριάνες ή Αγριάνες. Η διαφορά τους από τους τουρκογενείς επίσης εκδηλώνεται δια της απροθυμίας τους να εγκαταλείψουν τον χώρο της Θράκης και να μεταναστεύσουν σε άλλες περιοχές εκτός Ελλάδος ακόμη και σε περιόδους κρίσεων και όξυνσης των Ελληνοτουρκικών σχέσεων, σε αντίθεση με τους τουρκογενείς που αναζητούν την ασφάλεια στη γειτονική Τουρκία27. Η κινητικότητα του τουρκογενούς στοιχείου και η τάση φυγής κυρίως σε περιόδους κρίσης, οδηγούν την τουρκική πολιτική να ενδιαφερθεί για τους Πομάκους της Θράκης και για να τους προσεταιρισθεί προωθεί τις απόψεις Tούρκων ιστοριογράφων που ισχυρίζονται ότι οι Πομάκοι προέρχονται από τουρκικά φύλλα, Κουμάνων και Πετσενέγκων που εγκαταστάθηκαν στα Βαλκάνια τον 11ο αιώνα28. Εξ άλλου μέχρι και σήμερα για τους τουρκογενείς της Θράκης οι Πομάκοι είναι «οι μη καθαροί», για αυτό και θεωρούνται ως μουσουλμάνοι δεύτερης κατηγορίας, με αποτέλεσμα να μη υπάρχει συγχρωτισμός και μέλη σημαντικών οικογενειών τουρκικής καταγωγής να απαξιώνουν τους Πομάκους. Η μάζα των αγροτών της ορεινής περιοχής βρίσκεται αντιμέτωπη και με μία ολιγάριθμη, αλλά οικονομικά πανίσχυρη ομάδα των αγάδων. Οι αγάδες διάθεταν απoτελεσματική οργάνωση και μηχανισμούς ελέγχου και χειραγώγησης των αγροτών. Αντλούσαν τη δύναμή τους κυρίως από την κυρίαρχη θέση τους ως μεσάζοντες στο καπνεμπόριο, αλλά και από τις θέσεις διοίκησης, που κατείχαν στους αγροτικούς συνεταιρισμούς. Η καταπίεση ήταν προφανής επί των Πομάκων. Αυτή η ταξική διάκριση, με διάσταση ιδεολογικής σύγκρουσης, των τουρκογενών έναντι των Πομάκων αποτελεί ένα ακόμη σοβαρό στοιχείο, που θα πρέπει να προβληματίσει Έλληνες και ξένους συγγραφείς, που θεωρούν τους Πομάκους ως «Τούρκους». Διαπιστώνεται όμως ότι σήμερα στους κόλπους της μειονότητας δεν παρατηρείται μόνο αντιπαλότητα νεωτεριστών-παλαιομουσουλμάνων, αλλά και όσμωση, η οποία ξεπερνά τα όρια της θρησκευτικής οριοθέτησης και οδηγεί στη συνεύρεση σε κοινωνικό πεδίο29. Παρά την καταγεγραμμένη αυτή τάση όσμωσης των δύο ομάδων οι Πομάκοι αποτελούσαν και συνεχίζουν μέχρι και σήμερα να αποτελούν την συντηρητική έκφραση των 27 Τρουμπέτα Σ. 2001, Κατασκευάζοντας ταυτότητες για τους μουσουλμάνους της Θράκης, Το Παράδειγμα των Πομάκων και των Τσιγγάνων, σελ 81, ΚΕΜΟ, Εκδόσεις Κριτική. Αθήνα 28 Τρουμπέτα, Σ. 2001, Κατασκευάζοντας ταυτότητες για τους μουσουλμάνους της Θράκης, σελ.83, ΚΕΜΟ, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα.

29 Τρουμπέτα, Σ. 2001, Κατασκευάζοντας ταυτότητες για τους μουσουλμάνους της Θράκης, σελ.116, ΚΕΜΟ, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Ψηφιδωτό της Ομηρικής Μαρώνειας.

παλαιομουσουλμάνων, έναντι των κεμαλιστών. Η σημαντική αυτή ιδεολογική διαφοροποίησή τους, που πηγάζει από τη θρησκεία, αιτιολογεί και την αδυναμία αποτελεσματικής διείσδυσης της τουρκικής προπαγάνδας στην ορεινή περιοχή. Η σθεναρή στάση των Πομάκων επιβεβαιώνει το άστοχο της τουρκικής προσπάθειας, που καταβάλλεται για την «τουρκοποιήση» τους, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η διαφορετικότητά τους και η έντονη επιθυμία τους να την προστατεύσουν. Η Βουλγαρική βιβλιογραφία θεωρεί τους Πομάκους ως εξισλαμισθέντες, μεταξύ 16ου και 18ου αιώνα, Βουλγάρους. Το όνομα Πομάκος και στα βουλγαρικά όπως και στα τουρκικά έχει έννοια ιδιαίτερα υποτιμητική και η ετυμολογία του ονόματος θεωρεί ότι αυτό προέρχεται από το βουλγαρικό pomogatch, που σημαίνει βοηθητικός, αναφερόμενο στο ρόλο των πομάκων ως βοηθητικό προσωπικό στον Οθωμανικό στρατό, ή pomohamedancheni που σημαίνει στα βουλγαρικά εξισλαμισθέντες. Πολλοί διερωτώνται ποιοι είναι οι Πομάκοι. Ο Βρετανός ειδικός σε θέματα βαλκανικών μειονοτήτων Huge Poulton, αναφέρει «Οι Βούλγαροι μουσουλμάνοι, δηλαδή οι Πομάκοι, είναι μία θρησκευτική μειονότητα. Είναι Βούλγαροι, οι οποίοι ομιλούν ως μητρική γλώσσα τη βουλγαρική, των οποίων όμως η θρησκεία και τα έθιμα είναι ισλαμικά».(Poulton 1994:111). Ο Ulf Brunnbauer, University of Gratz, στο άρθρο του για την περίπτωση των Πομάκων της Βουλγαρίας, αναφέρει ότι γίνεται μία προσπάθεια να αποδοθεί ταυτότητα στους Πομάκους. Ιδιαίτερη σημασία αποκτά η επισήμανσή του «… Μία τρίτη τάση που καταγράφεται μεταξύ των Πομάκων της Βουλγαρίας, είναι η άρνησή τους να υιοθετήσουν, είτε τη βουλγαρική, είτε την τουρκική προέλευση, που τους αποδίδεται. Αυτοαποκαλούνται Πομάκοι ή Αχριάνες ή Μουσουλμάνοι»30. Αυτή η αναφορά σαφώς επαναφέρει την απαίτηση των Πομάκων να γίνει σεβαστή η παράδοσή τους και τα έθιμά τους. Κάθε αυθαίρετη απαίτηση τρίτου, εντός ή εκτός της Ελλάδας, να επιβάλλει ταυτότητα στους Πομάκους παραβιάζει και απαξιώνει τα δικαιώματα και τις προσδοκίες αυτής της κοινωνικής ομάδας. Οι κοινωνίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποδεχόμενες τη 30 Brunnbauer, U. 1998, Histories and Identities: Natio-State and Minority Discourses. The Case of the Bulgarian Pomaks, σελ.8, University of Graz, February, Bulgarian Center for regional Cultural Studies, Sofia

11

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΘΡΑΚΗ:

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

μέσω της γλώσσας μία εθνοτική ταυτότητα, που δεν τους εκπροσωπεί. � Τη διαρκή καταγγελία των τουρκογενών και της Τουρκίας, σε βάρος των Πομάκων, επειδή δεν γνωρίζουν την τουρκική γλώσσα. � Την εκφρασμένη επιθυμία, κυρίως της νεολαίας, να μη τους αποδίδεται οποιαδήποτε ταυτότητα, που τους διαφοροποιεί από τον ελληνικό λαό. Οι Πομάκοι αποτελούν σημαντικό κομμάτι της ιστορίας της Ευρώπης και των χωρών που κατοικούν. Είναι Ευρωπαίοι μουσουλμάνοι και όχι μέρη δοτών ταυτοτήτων που επιθυμούν να τους επιβάλουν χώρες, κυβερνήσεις ή και μη κυβερνητικές οργανώσεις στην προσπάθειά εξυπηρέτησης πολιτικών επιδιώξεων, που βεβαίως ουδεμία σχέση έχουν με την πολιτιστική και θρησκευτική τους Τμήμα του Ασκληπιείου των αρχαίων Αβδήρων, μιας των σημαντικοτέρων πόλεων της αρχαίας Ελλάδος. Η τεράστια στέρνα, συγκεντρώσεως ύδατος. Στο Ασκληπιείο αυτό έγινε τον 7ο αι. π.Χ. μια από τις πρώτες παράδοση. Μέσα στη συντηρητική πομακική οιεπιτυχείς χειρουργικές επεμβάσεις σε ανθρώπινο κρανίο στον κόσμο, για την αφαίρεση λόγχης*. κογένεια, καταγράφονται εξελίξεις προσαρμοδιαφορετικότητα προστατεύουν τους πολίτες τους από κάθε σμένες στην ελληνική κοινωνική πραγματικότητα και όχι στην τάση αλλοίωσης των πολιτιστικών χαρακτηριστικών τους, κυ- καθυστέρηση που διακρίνει γειτονικές χώρες. Οι γυναίκες καρίως όταν αυτά απειλούνται από δράσεις και επιδιώξεις ξένης θορίζουν πιο προοδευτικά την κοινωνική τους συμπεριφορά. χώρας, όπως συμβαίνει με το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι Ολοκληρώνουν την εκπαίδευσή τους μέχρι και την τριτοβάθΠομάκοι στη Θράκη από την τουρκική πολιτική. Προκειμένου μια εκπαίδευση, αναλαμβάνουν περισσότερες πρωτοβουλίες να διασωθεί ο πολιτιστικός πλούτος των Πομάκων είναι σκόπιμο ως προς το γάμο τους, σταδιακά απορρίπτουν την ενδογαμία, να τεθούν όρια στις αυθαίρετες παρεμβάσεις, που αποβλέπουν παντρεύονται και εκτός πομακικού χώρου, ανατρέποντας το στην απομείωση της αξίας του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, μέρος αξιακό τους σύστημά. Η εργασία της γυναίκας δεν αποτελεί πλέον μία εξαιρετική δράση, χωρίς να περιορίζεται αποκλειστιτου οποίου είναι και αυτός της Θράκης. Πολύ μεγάλος αριθμός ατόμων στην ορεινή Ροδόπη επι- κά στις αγροτικές δραστηριότητες. Βέβαια η καλλιέργεια του σημαίνει τη διαφορά γλώσσας, παραδόσεων και εθίμων μετα- καπνού, αποτελεί ακόμη την κύρια απασχόληση της γυναίκας ξύ Πομάκων και Τούρκων. Τονίζεται η διαφορετική προέλευση στην ορεινή περιοχή. Η εργασία στους αγρούς δεν την περιοτων πομακικών οικογενειών και ονομάτων, υπογραμμίζοντας ρίζει σε παθητικό ρόλο υπάκουου εργάτη, αλλά της επιτρέπει ότι ονόματα Κόντε, Πιγκάλ, Κιντς, Ελιάζ που χρησιμοποιούνται να αναλαμβάνει ρόλους και σημαντικές πρωτοβουλίες σχετιαπό τις πομακικές οικογένειες στη Θράκη δεν απαντούνται στην κές με τη συνολική παραγωγική διαδικασία, ενώ η επικοινωΤουρκία. Επίσης οι κάτοικοι της ορεινής περιοχής προκειμένου νία με τους επισκέπτες στην αγροτική περιοχή δεν υπόκειται να αναδείξουν τα στοιχεία που τους διαφοροποιούν από τους σε προκαταλήψεις θρησκοληψίας, που δεν ανέχονται ασκεπή και ομιλητική μουσουλμάνα, κυρίως με αλλόθρησκους ξένους. τουρκογενείς επισημαίνουν: Τη διακριτική σε βάρος τους τούρκική αντιμετώπιση «ως ποΤις θετικές εξελίξεις στη Θράκη καταγράφουν και επιβεβαιώλιτών δεύτερης κατηγορίας», νουν εκθέσεις διεθνών οργανισμών, υπουργείων εξωτερικών Τη συνειδητή απόσταση από τις τουρκικές συνήθειες και την πολλών χωρών, μεταξύ των οποίων και των ΗΠΑ, αλλά και μητουρκική γλώσσα σε όλη την ορεινή περιοχή. κυβερνητικών οργανώσεων. Τη χρήση του τοπικού γλωσσικού ιδιώματος και διατήρηση Στην Ελλάδα με υπομονή και δεδομένη πολιτική βούληση, διάφορα εμπόδια ξεπεράσθηκαν και η κοινωνία οδηγήθηκε της πολιτιστικής τους διαφορετικότητας. Την απαίτηση των μουσουλμάνων της ορεινής περιοχής στην πολιτική ισονομίας και ισοπολιτείας. Η μειονότητα τελικά να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη διδασκαλία της ελληνικής βρέθηκε σε μία πολύ διαφορετική θέση, κυρίως μετά το 1991. γλώσσας, από την προσχολική ηλικία μέχρι και το τέλος της Η αξιολόγηση της κατάστασης 233 μειονοτήτων στον κόσμο, εκπαίδευσης και το διαρκές αίτημά τους για δημιουργία δη- που πραγματοποιήθηκε από το αμερικανικό Ινστιτούτο για την μόσιων σχολείων πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στην ορεινή Ειρήνη, έχει ιδιαίτερη σημασία. Σε αυτό το κείμενο, αποτέλεσμα περιοχή. της εργασίας του καθηγητή Ρ. Γκαρ, η Ελλάδα εμφανίζεται μετα Την απροθυμία επιλογής της τουρκικής γλώσσας, όταν είναι ξύ των λίγων χωρών, που αντιμετωπίζουν ελάχιστα μειονοτικά μάθημα επιλογής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (στα Ιερο- προβλήματα. σπουδαστήρια), επιβεβαιώνοντας την απόσταση από αυτή (*) Φωτογραφίες της Θράκης είναι του συγγραφέα Γιώργου Λεκάκη προσφορά για την την ξένη γλώσσα, επειδή δεν επιθυμούν να τους επιβληθεί συγκεκριμένη έκδοση του περιοδικού μας. (www.lekakis.com) 12

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Η Θράκη σήμερα και οι πραγματικές προθέσεις της Τουρκίας όπως προκύπτουν από τις πρακτικές και σχεδιασμούς της Περίληψη Μελέτης της Επιτροπής Μελετών - Ερευνών ΣΕΕΘΑ1 1. Σκοπός

β. Επιχειρησιακοί Σχεδιασμοί της Άγκυρας

κοπός της υπόψη εργασίας ήταν η καταγραφή της τουρκικής πρακτικής και στρατηγικής, για τη Θράκη, καθώς και η όλη πολιτική και ενέργειες της χώρας μας για το θέμα. Ειδικότερα να γίνει μια καταγραφή της για το πως παρουσιάζεται σήμερα η όλη κατάσταση στη Θράκη από απόψεως διεισδύσεως, εκδηλώσεων, και γενικά προσπαθειών της Τουρκίας για προώθηση των συμφερόντων και στόχων της στην περιοχή και εξαγωγή των σχετικών συμπερασμάτων.

2. Για την ανάλυση του θέματος ετέθησαν οι ακόλουθες προϋποθέσεις: α. Το ισχύον νομικό καθεστώς διεθνούς δικαίου, που διέπει την μουσουλμανική μειονότητα στην Ελλάδα θεωρείται δεδομένο, δεν θα υποστεί αλλαγές και δεν θα αναφερθεί, εκτός ολίγων γενικών δεδομένων. β. Η μελέτη θα αρκεσθεί στην εξαγωγή συμπερασμάτων και δεν θα προβεί σε υποβολή προτάσεων. Επίσης αναλύθηκαν οι παράγοντες: α. Παρούσα Κατάσταση β. Επιχειρησιακοί Σχεδιασμοί της Άγκυρας

τον Παράγοντα αυτόν έγινε μία προσπάθεια καταγραφής των επιχειρησιακών σχεδιασμών της Άγκυρας, αναφορικά με την επεκτατική πολιτική της στη Θράκη και συγκεκριμένα σε θέματα που αφορούν στη σύνταξηεφαρμογή Σχεδίων Ψυχολογικών Επιχειρήσεων και Σχεδίων Συντονισμού, Οργάνωσης και Δράσης των παρακρατικών μηχανισμών και των επισήμων μονίμων και νομιμοφανών οργανώσεων. Σε ιδιαίτερο Παράρτημα μνημονεύεται ατόφιο ειδικό Σχέδιο Ψυχολογικών Επιχειρήσεων, παρόμοιο του οποίου εκτιμάται ότι θα εφαρμοσθεί, εάν δεν εφαρμόζεται ήδη, στη Θράκη από πλευράς Τουρκίας.

Σ

3. Ανάλυση Παραγόντων α. Παρούσα Κατάσταση

Σ

τον παράγοντα αυτό δόθηκαν αρχικά οι αναγκαίοι ορισμοί για την κατανόηση των όρων και ακολούθως έγινε μια σύντομη ιστορική αναδρομή του θέματος του ισχύοντος νομικού καθεστώτος, αλλά και της όλης πολιτικής που εφήρμοσε η Ελλάδα διαχρονικά και κατά χρονική περίοδο. Εξετάσθηκε επίσης η παρούσα πληθυσμιακή κατάσταση-σύνθεση και γεωγραφική κατανομή της μειονότητας. Στη συνέχεια αναλύθηκε λεπτομερώς η άτυπη εσωτερική οργάνωση της μειονότητας, με ιδιαίτερη βαρύτητα στο ρόλο της Ανώτατης Μειονοτικής Επιτροπής (Α.Μ.Ε.). Σημειώθηκαν επίσης οι εν λειτουργία Σύλλογοι, Οργανώσεις, τα Μέσα μαζικής ενημέρωσης, καθώς και η Εκπαίδευση – Γλώσσα και Οικονομική Κατάσταση της μειονότητας. Τέλος έγινε εκτεταμένη αναφορά του ρόλου και των σκοπών του Γενικού Τουρκικού Προξενείου Κομοτηνής.

1. Το παρόν άρθρο είναι περίληψη της συνταχθείσης εργασίας-μελέτης από τους: Αντγο εα Γεώργιο Λιάκουρη Πτυχιούχο Νομικής ΑΠΘ - Επίτιμο Πρόεδρο του ΣΕΕΘΑ και Ταξχο εα Χρήστο Μηνάγια μέλους του ΣΕΕΘΑ - γεωστρατηγικό αναλυτή και συγγραφέα. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Σ

4. Από την ανάλυση των προαναφερθέντων Παραγόντων εξήχθησαν τα ακόλουθα συμπεράσματα: α. Η Ελλάδα, δυστυχώς, και για το σοβαρότατο θέμα της «διαχειρίσεως» της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη, δεν έχει διαχρονική, σταθερή και σαφή στρατηγική και θέσεις. Από της εφαρμογής της συνθήκης της Λωζάνης μέχρι σήμερα, για διαφόρους και διαφορετικούς κατά περίπτωση λόγους (η οποιαδήποτε ελληνο-τουρκική φιλία, μικροκομματικοί και μικροπολιτικοί λόγοι, αφέλεια, φοβίες κλπ) έχει κατορθώσει: (1) Να θεωρήσει, για μια μεγάλη χρονική περίοδο, η ίδια η Ελλάδα τη μειονότητα ως «τουρκική» και να «τουρκοποιήσει» την παιδεία.

(2) Να περιθωριοποιήσει και απομονώσει τα μη τουρκικά τμήματα της μειονότητας, Πομάκους και Ρομά με συνέπεια αυτοί να ωθούνται προς τις αγκάλες της Τουρκίας, αποτελώντας εύκολη λεία για την τουρκική προπαγάνδα και τα όργανά της. Επίσης να απομονώσει το σύνολο της μειονότητας από την χριστιανική κοινότητα της Θράκης (γκετοποίηση).

(3) Με το να επιτρέψει την ίδρυση του τουρκικού Προξενείου στην Κομοτηνή, κατέστησε τούτο κέντρο συντονισμού και άντρο όλων των δραστηριοτήτων της επίσημης πλέον Τουρκίας, για την προώθηση των σκοπών και συμφερόντων της στην περιοχή. β. Τα τελευταία χρόνια, είναι γεγονός, ότι από τη χώρα μας καταβάλλονται, στα πλαίσια ελπίζουμε μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής, πιο συντονισμένες προσπάθειες προς τη σωστή κατεύθυνση, διορθώσεως των λαθών του παρελθόντος με ενέργειες όπως: (1) Προσέγγιση προς τις μη τουρκόφωνες μειονότητες 13

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΘΡΑΚΗ:

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

με σκοπό την ανάδειξη των φυλετικών και εθνολογικών ιδιαιτεροτήτων τους και απόσπαση από τον εναγκαλισμό της Τουρκίας.

(2) Κατάργηση και απαγόρευση χρήσης και χρησιμοποίησης του όρου «τουρκικός» από τα διάφορα σωματεία και οργανώσεις.

(3) Σημαντικές παρεμβάσεις στα θέματα παιδείας όπως διορισμός Ελλήνων ιεροδιδασκάλων, φοίτηση μειονοτικών φοιτητών στα ελληνικά ΑΕΙ και ΤΕΙ κα. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι η στροφή αυτή της πολιτικής της χώρας μας θα συνεχισθεί και δεν θα εκτραπεί από τις συνήθεις πρακτικές που ελλοχεύουν στην ελληνική πολιτική και κρατική πραγματικότητα, όπως οι κίνδυνοι παρεισφρήσεως κομματικών και μικροπολιτικών συμφερόντων. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει και το πρόσφατο παράδειγμα της παρ΄ολίγον καταψηφίσεως του σωστού μέτρου των ιεροδιδασκάλων, για μικροπολιτικούς λόγους. β. Από την πλευρά της η Τουρκία εφαρμόζει μια σταθερή πολιτική, στρατηγική και τακτική με σκοπό: (1) Την αυτονόμηση της μειονότητας1 (2) Την «απορρόφηση» όλων των ετεροκλήτων στοιχείων της μειονότητας (Πομάκοι, τσιγγάνοι), χρησιμοποιώντας προς τούτο κάθε πρόσφορο μέσο, απειλές, εκβιασμούς, χρηματοδοτήσεις, εύνοιες κ.λ.π.

(3) Την οικονομική κυριαρχία της μειονότητας επί του τοπικών οικονομικών δραστηριοτήτων, όπως εμπορίου, βιοτεχνιών κ.α. με εξουδετέρωση και απομείωση του μεριδίου που βρίσκεται στα χέρια των χριστιανών, αλλά και με έντονη προσπάθεια αποκτήσεως γης.

(4) Την διατήρηση της «γκετοποίησης» της μειονότητας με απαγόρευση εντάξεώς της στην τοπική κοινωνία και την αστικοποίησή της.

(5) Τη συλλογή πληροφοριών υπέρ της Τουρκίας.

(6) Τη στρατολόγηση προσωπικού για να χρησιμοποιηθεί σε υπάρχουσα παράνομη οργάνωση ή ενδεχόμενη δημιουργία τέτοιου παρανόμου μηχανισμού. γ. Ως μέσα για την υλοποίηση των ως άνω στόχων της η Τουρκία εφαρμόζει εγκεκριμένα γνωστά σχέδια, τα οποία προβλέπουν: (1) Tη δημιουργία εκτεταμένων δικτύων νομίμων, νομιμοφανών και παρανόμων οργανώσεων στο εσωτερικό 1 Υπόψη ότι στις μειονότητες δεν εφαρμόζεται το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Η αρχή της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών υπερισχύει σαφώς και το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης βρίσκει κατοχύρωση στη γενικότερη προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του συνόλου του πληθυσμού της χώρας. Στα πλαίσια της ΔΑΣΕ, έχει ερμηνευτεί ότι καλύπτεται το απαραβίαστο των εσωτερικών και των εξωτερικών συνόρων των κρατών. Άρα δεν είναι νόμιμη η απόσχιση της Κράινα στην Κροατία, που κατοικείται από σερβική μειονότητα. Το ίδιο ισχύει για το Κόσσοβο και την Βοϊβοντίνα της Σερβίας, όπου πλειοψηφεί η αλβανική και η ουγγρική μειονότητα αντίστοιχα. Σ. Ε. Περράκης, Τα δικαιώματα των Λαών και των Μειονοτήτων. Αθήνα: εκδόσεις Σάκκουλα, 1993 σ. 198.

14

και εξωτερικό, όπως πάσης μορφής και σκοπού σύλλογοι, σωματεία, υπό διάφορα προσωπεία και για διάφορες αιτίες (θρησκευτικά, πολιτισμικά, πολιτιστικά, εθνικά κα).

(2) Τη λειτουργία ενός ευρέως, επίσης, δικτύου ΜΜΕ (εφημερίδες, περιοδικά, ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί), αλλά και του διαδικτύου.

(3) Την έντονη και με συνεχώς αυξανόμενο ρυθμό οικονομική διείσδυση στην περιοχή της Θράκης και όχι μόνο, με κύριο όργανο την τουρκική τράπεζα Ζιραάτ. δ. Τέλος, κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι όλα τα παραπάνω εντάσσονται στο όραμα όλων των τουρκικών κυβερνήσεων, με ιδιαίτερη έμφαση από την κυβέρνηση του Ταγίπ Ερντογάν, για ανασύσταση του Misak-ı Milli και συγκεκριμένα τη δημιουργία μιας συμμαχίας-συνομοσπονδίας, η οποία εντός των γεωγραφικών συνόρων της θα περιλαμβάνει: πρωτίστως, το ιρακινό Κουρδιστάν και εδάφη της βόρειας Συρίας. Και στη συνέχεια, την Κύπρο, τα νησιά του Αιγαίου και τη Θράκη μέχρι και τη Θεσσαλονίκη.

Βιβλιογραφία α. Alexandris Α., The Greek Minority of Istanbul and Greek-Turkish Relations 1918-1974.

Athens: Center for Asia Minor Studies, 1983. β. Αλεξανδρής Α., Το ιστορικό πλαίσιο των ελληνοτουρκικών σχέσεων, Ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1987. Αθήνα: εκδ. Γνώση, 1987. γ. Ασημακοπούλου Φ., Χρηστίδου – Λιοναράκη Σ., Η Μουσουλμανική Μειονότητα της Θράκης και οι Ελληνοτουρκικές σχέσεις. Αθήνα: εκδ. Λιβάνη 2002. δ. Γεωργούλης Σταμ., Ο Θεσμός του Μουφτή στην Ελληνική και Αλλοδαπή Έννομη Τάξη. Αθήνα-Κομοτηνή: εκδ. Σάκκουλα, 1993. ε. Δ’ Σώμα Στρατού, Οδοιπορικό στα Πομακοχώρια, Ξάνθη, 1996. στ. Δασκαλάκης Α. Αρχείο θρακικού λαογραφικού και γλωσσολογικού θησαυρού. Αθήνα: Εταιρία Θρακικών Μελετών, 1963. ζ. Διβάνη Λ., Ελλάδα και Μειονότητες. Αθήνα: εκδ. Νεφέλη 1995. η. Κοττάκης Μαν., Θράκη: Η μειονότητα σήμερα. Αθήνα: εκδ. Λιβάνη 2000. θ. Μπαλτσιώτης Λ., Ελληνική Διοίκηση και μειονοτική εκπαίδευση στη Δυτική Θράκη. Αιτιότητες και αντιφάσεις μιας εκπαιδευτικής πολιτικής, στο μειονοτικό φαινόμενο στην Ελλάδα. Μια συμβολή των κοινωνικών επιστημών. Αθήνα: εκδ. Κριτική, 1997 (επιμέλεια: Κ. Τσιτσελίκης – Δ Χριστόπουλος). ι. Σολταρίδης Σ., Η Δ. Θράκη και οι Μουσουλμάνοι. Αθήνα: εκδ. Νέα Σύνορα, 1990. ια. Σολταρίδης Σ., Η Ιστορία των Μουφτείων Δ. Θράκης. Αθήνα: εκδ. Νέα Σύνορα 1997. ιβ. Συρίγος Α.: Δυτική Θράκη: Η αθέατη όψη, Νέα Κοινωνιολογία, Τεύχος 29. Αθήνα: Εκδ. Παπαζήση, 1999. ιγ. Τσιούμης Κ.: Οι Πομάκοι στο ελληνικό κράτος (1920-1950), ιστορική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: εκδ. Προμηθεύς, 1997. Ιδ. Ηλιάδης Μ. Η Μυστική δράση των Τούρκων στην Ελλάδα και η σύγχρονη ΜΙΤ, εκδ. Ινφογνώμων, 2011. Ιε Σχης Τράντζας Μ. Η Μουσουλμανική Μειονότητα της Θράκης, ατομική διατριβή ΣΕΕΘΑ, 2012. Ιστ Ιωάννη Σ. Παπαφλωράτου, Εθνικές, θρησκευτικές και γλωσσικές μειονότητες στην Ευρώπη. Ιστορία Εικονογραφημένη. Τεύχος 507, Σεπ 2010. Ιζ. Κ. Χατζηκωνσταντίνου, Η έννοια της μειονότητας. Δυσκολίες και προβλήματα προσδιορισμού. Θεσσαλονίκη: Επιστημ. Επετηρ.Αρμενοπούλου, αρ.3 1982, σ.σ 261-283. Ιη. S. Ladas, The Exchange of Minorities Bulgaria, Greece and Turkey. New York: Macmillan, 1932, p.p. 339-340. Ιθ. Δ Κιτσίκης, Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, 1280-1924. Αθήνα: Εστία, 1988, σ.σ. 42-44. κ. Κ. Τσιτσελίκης, Η θέση του Μουφτή στην ελληνική έννομη τάξη, στο συλλογικό έργο Νομικά ζητήματα θρησκευτικής ετερότητας στην Ελλάδα, επιμέλεια Χριστόπουλος. Αθήνα: εκδόσεις Κριτική, & ΚΕΜΟ 1999, σ.σ. 310-323. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Πληθυσμιακή Γενετική και Ιστορία Ένα παράδειγμα από τη Θράκη Yπό Δρ Καλλιόπης Σιμιτοπούλου-Κοτζαμάνη, Εργαστήριο Ανθρωπολογίας Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, e-mail: kally2@otenet.gr, simit@he.duth.gr

Κ

ατά το 19ο και τις αρχές του 20ου αιώνα, εν μέσω κοσμογονικών γεωστρατηγικών μετασχηματισμών, γενικεύεται η αποδοχή της εννοίας του «έθνους-κράτους», οριζόμενου ως συνόλου ατόμων με κοινά ιστορικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά εγκατεστημένων σε έναν συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο. Υπό την επιρροή της ασαφούς αυτής θεώρησης, διαμορφώνονται σταδιακά τα εθνικά σύνορα των κρατών στα Βαλκάνια, ενώ σειρά διεθνών συνθηκών ρυθμίζουν θέματα συνοίκησης των εντός συνόρων πληθυσμών. Η δημιουργία των εθνών-κρατών, συνοδεύεται συχνά από αναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών, με στόχο τη δημι- Εικ. 1. Μετακινήσεις πληθυσμών (σε χιλιάδες εκτοπισθέντων ατόμων) μετά τη Συνθήκη της ουργία κατά το δυνατόν εθνοτικώς «ομοι- Λωζάννης Πηγή: http://www.migrationeducation.org/programme.0.html ογενών» πληθυσμών. Κύρια κριτήρια για την επίτευξη της εθνικής «ομοιογένει- λων, το διεθνές ρυθμιστικό πλαίσιο διαβίωσης της Μουας» απετέλεσαν η γλώσσα και η θρησκεία. Παρά το γεγονός σουλμανικής μειονότητας στη Θράκη, η οποία αντιμετωπίότι πρόκειται για μη σταθερούς και ευμετάβλητους παράγο- ζεται στα νομικά κείμενα μόνον ως ενιαίο σύνολο υπό την ντες, τόσο η γλώσσα όσο και η θρησκεία «χρησιμοποιήθη- ομπρέλα της Μουσουλμανικής Θρησκείας. Η θρησκευτική καν» για τη διαμόρφωση μιας κάποιας εθνικής συνείδησης, αυτή μειονότητα, απαρτίζεται από εμφανώς διακριτές πληστην διαχρονική πορεία των ιστορικών εξελίξεων. θυσμιακές ομάδες με διαφορετική μητρική γλώσσα, παραΩστόσο, για διάφορους κοινωνικό-πολιτικούς λόγους, δόσεις και καταγωγή: τους Πομάκους, κατοίκους της ορεινής στην επικράτεια των διαμορφωμένων κρατικών οντοτήτων, περιοχής της Ροδόπης, ομιλούντες την Πομακική γλώσσα δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο της παραμονής «μειονοτή- (προφορικό σλαβικό ιδίωμα), τους Τσιγγάνους (Ρωμά), με των», δηλαδή πληθυσμιακών ομάδων με διακριτά πολιτι- μητρική γλώσσα τα ρομανί, διαμένοντες σε διάσπαρτους οικισμούς και τους τουρκόφωνους3 των πεδινών περιοχών, σμικά χαρακτηριστικά. Στην περίπτωση του Ελληνικού κράτους, η ενσωμάτωση της Θράκης στον ελληνικό κορμό συνοδεύτηκε από ξύ αφ’ ενός της ομάδας κρατών: Βρετανικής Αυτοκρατορίας, Γαλλίεισροή ελληνικών-χριστιανικών πληθυσμών από τη Μικρά ας, Ιταλίας, Ιαπωνίας, Ελλάδος, Ρουμανίας και Σερβο-Κροατο-ΣλοΑσία, την Ανατολική Θράκη (περιοχές ανήκουσες σήμερα βενικού κράτους και αφ’ ετέρου της Τουρκίας και διέπει τις μεταξύ των νεοδιαμορφωθέντων κρατών σχέσεις. στην Τουρκία), καθώς και από την Ανατολική Ρωμυλία (σή3 Ο όρος «τουρκόφωνοι» αποδίδει ορθότερα την πραγματικότητα, σε μερα νότια Βουλγαρία), τον Πόντο κ.α. με αντίστοιχες μετααντίθεση με τους αδόκιμους - αλλά συχνά εμφανιζόμενους - όρους κινήσεις Βουλγαρικών και Οθωμανικών πληθυσμών προς τη «τουρκογενείς», ή «τουρκικής καταγωγής», οι οποίοι αυθαιρέτως Βουλγαρία και την (κεμαλική πλέον) Τουρκία1. υιοθετηθέντες παραπέμπουν σε ατεκμηρίωτους ισχυρισμούς κα2 ταγωγής ενός συνόλου οθωμανικών πληθυσμών (πιθανότατα εξιΈκτοτε, η Συνθήκη της Λωζάννης συνιστά, μεταξύ άλ1 Είχαν προηγηθεί ήδη από το 17ο αιώνα σταδιακές μετακινήσεις πληθυσμών από τήν Ήπειρο (Αρβανίτες, λατινόφωνοι Ηπειρώτες και ευάριθμοι μουσουλμάνοι Αλβανοί). Πρόσφατα, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ (μετά το 1990) ελληνικοί πληθυσμοί από διάφορες χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης μετανάστευσαν στη Θράκη, εμπλουτίζοντας έτι περεταίρω την πληθυσμιακή ποικιλία.

2 η Συνθήκη της Λωζάννης υπογράφηκε στις 24 Ιουλίου 1923 μεταΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

σλαμισθέντων). Η εγκαθίδρυση του εθνικού κράτους της σύγχρονης Τουρκίας, οικοδομήθηκε σε δύο κύριες – βιαίως επιβληθείσες από τον Κεμάλ Αττατούρκ – ανατροπές: τις μαζικές εκτοπίσεις ομοιογενών πληθυσμιακών ομάδων και την καθολική επιβολή της νέας τουρκικής γλώσσας από το 1928, με την αντικατάσταση της Οθωμανικής γραφής, σε μία προσπάθεια συγκάλυψης της υφιστάμενης πολυπολιτισμικής σύνθεσης των πληθυσμών στην Τουρκική επικράτεια. Η Τουρκική εθνική συνείδηση που καλλιεργείται συστηματικά εδώ και 90 χρόνια, βασίζεται σε επιβεβλημένα ευμετάβλητα

15

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΘΡΑΚΗ:

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

οι περισσότεροι των οποίων είναι γηγενείς, καθώς ήταν ήδη εγκατεστημένοι στον τόπο πριν την Οθωμανική περίοδο και παρέμειναν ως «μη ανταλλάξιμοι» στην Ελληνική επικράτεια μετά την εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης. Έτσι, το σημερινό πληθυσμιακό μωσαϊκό της Θράκης συντίθεται μεν από Χριστιανούς και Μουσουλμάνους, ωστόσο, και στις δύο αυτές πληθυσμιακές ομάδες υποκρύπτονται υποπληθυσμοί οι οποίοι διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τη γεωγραφική προέλευση και το πολιτισμικό υπόβαθρο, παρά την κοινή θρησκεία. Μέχρι πρόσφατα το υπόβαθρο αυτό υπαγόρευε τα πρότυπα γαμηλιότητας εντός και μεταξύ των υπο-ομάδων4, αν και από τη δεκαετία του 1960 και μετά γενικεύεται η παμμεικτική συμπεριφορά, τουλάχιστον στους Χριστιανούς. Θεωρητικά, η εκ των πραγμάτων επιβολή πολιτισμικών φραγμών (διαφορετικές γλώσσες και θρησκείες) συνεπάγεται περιορισμό ή και πλήρη αποκλεισμό των επιγαμιών μεταξύ διαφορετικών κοινοτήτων, η δε μακρόχρονη διατήρηση των φραγμών αυτών, λειτουργώντας απομονωτικά (κατ’ αναλογίαν της γεωγραφικής απομόνωσης) θα μπορούσε να οδηγήσει προϊόντος του χρόνου σε διαφορετικές, διακριτές μεταξύ τους γενετικές δεξαμενές5 εντός του ιδίου γεωγραφικού χώρου. Το θεωρητικό ερώτημα της δημιουργίας σαφούς πληθυσμιακής δομής υπό τις ανωτέρω προϋποθέσεις, προσεγγίζεται σήμερα μέσω της γενετικής, ή οποία, ως θετική επιστήμη βασιζόμενη σε ποσοτικά και ποιοτικά, στατιστικώς αξιόπιστα και πολλαπλώς ελέγξιμα δεδομένα, αποδίδει τη δυναμική της εξέλιξης μακροχρονίως συνοικούντων υπό πολιτισμικά χαρακτηριστικά και ουδεμία σχέση έχει με την ιστορική και βιολογική πραγματικότητα. Άλλωστε, την τελευταία δεκαετία, με την γενίκευση των ερευνητικών μεθόδων της πληθυσμιακής γενετικής, αρκετοί γενετιστές (μεταξύ των οποίων και Τούρκοι) τεκμηριώνουν μέσω των καταλλήλων γενετικών δεικτών και μεθόδων της βιοπληροφορικής την ποικιλότητα των πληθυσμών της Τουρκίας, τη συγγένεια πολλών εξ’ αυτών με πληθυσμούς της Βαλκανικής χερσονήσου και της Μεσογείου και την ποσοστιαία μικρή συμβολή των Τουρκικών φύλων της κεντρικής Ασίας στη γενετική δεξαμενή της σημερινής Τουρκίας (9 – 13 % αναλόγως των ερευνηθέντων δεικτών).

4 Για παράδειγμα, είναι κοινώς γνωστό στους κατοίκους της περιοχής ότι οι Ανατολικοθρακιώτες σπάνια παντρευόντουσαν με πρόσφυγες από Ανατολική Ρωμυλία ή Καππαδοκία, ακόμη και σε χωριά με μικτό πληθυσμό. Οι δε Σαρακατσάνοι, πλάνητες μέχρι το ’60, ήταν εντελώς ενδογαμική ομάδα. Αλλά και στους Μουσουλμάνους η σαφής κοινωνική ιεράρχηση (Τουρκόφωνοι> Πομάκοι> Τσιγγάνοι>Νέγροι), η οποία εν πολλοίς ακόμη υφίσταται παρά την καταναγκαστική γενίκευση της χρήσης της Τουρκικής γλώσσας από όλες τις ομάδες, λειτούργησε αποτρεπτικά για τη σύναψη «μικτών» γάμων.

5 Γενετική δεξαμενή (gene pool): το σύνολο των γονιδίων, ή των γενετικών πληροφοριών του DNA, όλων των ατόμων ενός πληθυσμού. Μακροχρονίως γενετικά απομονωμένοι πληθυσμοί εμφανίζουν στατιστικώς σημαντικές διαφορές στη σύσταση των γενετικών δεξαμενών τους, μεγάλες γενετικές αποστάσεις και διακριτή πληθυσμιακή δομή.

16

καθεστώς γενετικής απομόνωσης πληθυσμών6. Ως εκ τούτου, ο ερευνητής της ιστορικής πορείας των ανθρώπινων πληθυσμών, έχει στη διάθεσή του σημαντικότατες επιπρόσθετες πληροφορίες σχετικά με το βιολογικό υπόβαθρό τους, οι οποίες, σε συνδυασμό με τα ιστορικά δεδομένα, αποδίδουν πληρέστερα την διαχρονική εξελικτική τους πορεία έως τη σημερινή τους κατάσταση. Σημειωτέον δε, ότι τα βιολογικά χαρακτηριστικά (όπως οι γενετικοί δείκτες), παραμένουν σε μεγάλο βαθμό αναλλοίωτα σε βάθος χρόνου, με άλλα λόγια «το βιβλίο της φύσης» διατηρεί την αυθεντικότητα των πληροφοριών του πολύ πιο αξιόπιστα από τις ιστορικές καταγραφές, οι οποίες επηρεάζονται από τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες (γλώσσα, θρησκεία, πίστεις, παραδόσεις κτλ.) των εκάστοτε ιστορικών. Το πληθυσμιακό τοπίο της σημερινής Θράκης, όπως αδρά περιγράφεται ανωτέρω, αποτελεί το κατάλληλο πλαίσιο για τον έλεγχο της υπόθεσης εργασίας ότι οι, από το 1400 μ.Χ. περίπου δημιουργηθέντες, πολιτισμικοί φραγμοί επιμειξίας λόγω της θρησκείας (και λιγότερο της γλώσσας), αλλά και η ύπαρξη ανάλογων περιοριστικών γεωγραφικών φραγμών, πρέπει να επηρεάζουν δραματικά τις επιμεικτικές συμπεριφορές και κατά συνέπεια οι πληθυσμοί αναμένεται να εμφανίζουν διακριτά γενετικά πρότυπα. Στην διδακτορική μου διατριβή (2011)7 εξετάστηκε ένα τυχαίο αλλά στατιστικά αντιπροσωπευτικό δείγμα κατοίκων του Νομού Ροδόπης, στο οποίο προσδιορίστηκε εργαστηριακά ένας αριθμός πολυμορφικών γενετικών δεικτών (DNA), ευρέως χρησιμοποιούμενων στη σύγχρονη πληθυσμιακή γενετική και την ιατροδικαστική έρευνα (ταυτοποίηση προσώπων). Στη συνέχεια, συγκρίθηκαν οι συχνότητες εμφάνισης8 των δεικτών αυτών σε τρεις πληθυσμιακές ομάδες: τους Χριστιανούς, τους Μουσουλμάνους των πεδινών περιοχών και τους Πομάκους (Μουσουλμάνους του ορεινού όγκου της Ροδόπης). Καθώς οι τεχνικές λεπτομέρειες της εργαστηριακής ανάλυσης και της στατιστικής επεξεργασίας υπερβαίνουν 6 Οι εξελίξεις στον τομέα της γενετικής, ιδιαίτερα μετά την ολοκλήρωση της αποδελτίωσης του ανθρώπινου γονιδιώματος (HGP2003), επηρέασαν καταλυτικά πλήθος επιστημονικών πεδίων. Η δυνατότητα μελέτης συγκεκριμένων περιοχών του DNA (γενετικών δεικτών) σε μεγάλο αριθμό ατόμων επέτρεψε, μεταξύ άλλων εφαρμογών, την ανάπτυξη του τομέα της πληθυσμιακής γενετικής. Η ανάλυση συγκεκριμένων γενετικών δεικτών παγκοσμίως πιστοποιημένων, παρέχει τη δυνατότητα να αποκαλυφθούν συγγένειες ή αποκλίσεις μεταξύ πληθυσμών, να σηματοδοτηθούν/ανιχνευθούν μεταναστευτικές κινήσεις και να αποκατασταθούν οί ορθές γενεαλογικές γραμμές.

7 Καλλιόπη Σιμιτοπούλου-Κοτζαμάνη: «Μελέτη Γενετικών Δεικτών σε Πληθυσμιακές Ομάδες της Θράκης» Δ.Π.Θ., Τμήμα Ιστορίας-Εθνολογίας-Εργαστήριο Ανθρωπολογίας, Κομοτηνή, 2011 8 Το % ποσοστό εμφάνισης κάθε επί μέρους γενετικού δείκτη σε μία πληθυσμιακή ομάδα. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

τα όρια του παρόντος άρθρου, συνοψίζονται κατωτέρω τα αδρά ευρήματα της έρευνας: Α) Τα αδρά γενετικά πρότυπα των Χριστιανών και των πεδινών Μουσουλμάνων, εμφανίζουν εντυπωσιακές ομοιότητες ως προς το πλήθος και το είδος των εντοπισθένων γε- Σχ. 1. Πρότυπα αλληλομόρφων στους 3 πληθυσμούς. (1η στήλη: Χριστιανοί, 2η στήλη: Μουσουλμάνοι νετικών δεικτών (σχ. 1), ενώ πεδινών, 3η στήλη: Πομάκοι). σαφώς διαφέρει το γενετικό πρότυπο για τους Πομάκους την Ανατολική Θράκη. Αντίστοιχοι δείκτες δεν εμφανίζονται (Τρίτη στήλη). π.χ. στους ποντιακούς πληθυσμούς.

9 Β) μετρήσεις των γενετικών αποστάσεων μεταξύ των Ε) Ωστόσο, ούτε ένας από τους σπάνιους δείκτες που τριών πληθυσμών με τέσσερις διαφορετικές μεθόδους μέ- εντοπίστηκαν στους πεδινούς Μουσουλμάνους δεν έχει τρησης, δίνουν πολύ μικρές τιμές γενετικής απόστασης με- καταγραφεί σε πληθυσμούς της σημερινής Τουρκίας (σύμταξύ Χριστιανών και πεδινών Μουσουλμάνων. Ωστόσο, και φωνα με τις προσβάσιμες Τουρκικές πηγές). Καθώς οι μεοι δύο αυτές πληθυσμιακές ομάδες εμφανίζουν μεγαλύτερη ταναστεύσεις των Μουσουλμάνων της Θράκης (κατά βάση γενετική απόσταση από τους Πομάκους, (και μάλιστα περί- γεωργών συνδεδεμένων με τη γη τους) κατά την περίοδο που στο ίδιο ποσοστό). Η – ουσιαστικά ελάχιστη- γενετική πριν από τη Συνθήκη της Λωζάννης ήταν αμελητέες, το εύδιαφοροποίηση μεταξύ Χριστιανικού (διαφόρων γεωγρα- ρημα αυτό αποτελεί ισχυρή ένδειξη ότι οι Μουσουλμάνοι φικών προελεύσεων) δείγματος και εκείνου των πεδινών της Θράκης ως γηγενείς, δεν εμφανίζουν γενετική συγγένεια Μουσουλμάνων παραπέμπει την αποδοχή της υπόθεσης με τους κατοίκους της σημερινής Τουρκίας. ενός ευρύτερου ενιαίου παμμεικτικού πληθυσμιακού συΣΤ) Ομοίως σπάνιοι γενετικοί δείκτες που εντοπίστηκαν νόλου της Νότιας Βαλκανικής και των αιγαιακών παραλίων. στους Πομάκους, δεν εμφανίζονται σε δημοσιευμένες σχετιΗ σαφής γενετική διαφοροποίηση των Πομάκων δεν απο- κές εργασίες αφορώσες τους Πομάκους της σημερινής Βουλτελεί έκπληξη καθώς είναι γνωστή η μακρόχρονη γεωγραφι- γαρίας. Αν και η σχετική διαθέσιμη βιβλιογραφία είναι πτωχή, κή (και κατ’ επέκταση γενετική) απομόνωση των πληθυσμών η διαπίστωση αυτή θα μπορούσε να αποδοθεί στη μακρόαυτών, οφειλόμενη στην αδυναμία επικοινωνίας λόγω του χρονη γεωγραφική απομόνωση των πομακικών οικισμών και δύσβατου ορεινού αναγλύφου της οροσειράς της Ροδόπης. στα αποδεδειγμένα από εκτενείς δημογραφικές μελέτες, ενΓ) συγκρίσεις των γενετικών δεικτών τόσο των Χρι- δογαμικά πρότυπα γαμηλιότητας του εν λόγω πληθυσμού. στιανών όσο και των πεδινών Μουσουλμάνων με το γενιΖ) Η στατιστική επεξεργασία κατέδειξε επίσης εμφανή κό πρότυπο των ιδίων δεικτών σε Ευρωπαϊκής καταγωγής πληθυσμιακή διαστρωμάτωση (υποπληθυσμούς) εντός των πληθυσμούς, εμφανίζουν εναρμόνιση η οποία επιτρέπει την δύο μεγαλύτερων ομάδων του δείγματος, (των Χριστιανών ένταξη αμφοτέρων των ομάδων στον ευρύτερο Ευρωπαϊκό και Μουσουλμάνων των πεδινών περιοχών). Αποτυπώνοπληθυσμό. νται οι μικρές διαφοροποιήσεις μεταξύ π.χ. των ΚαππαδόΔ) Μερικοί σπάνιοι (εμφανιζόμενοι σε μικρές συχνότη- κων, των Ανατολικοθρακιωτών, των Ποντίων, των Ανατοτες) και μοναδικοί ανά πληθυσμό δείκτες10 εμφανιζόμενοι λικορωμυλιωτών, των Σαρακατσάνων κ.α. Χριστιανικών στο Χριστιανικό πληθυσμό καταγράφονται σε πληθυσμούς υποομάδων. Αν και όλοι αυτοί οι ελληνικοί πληθυσμοί συτων παραλίων της Μικράς Ασίας και της περιοχής του Μαρ- νοικούν από το 1920 και μετά στο Ν. Ροδόπης, τα ιδιαίτερα μαρά, (σύμφωνα με διαθέσιμες Τουρκικές πηγές). Προφα- πολιτισμικά χαρακτηριστικά τους απέτρεπαν τις παμμεικτινώς οι δείκτες αυτοί μεταφέρθηκαν από τους φορείς τους, κές συζεύζεις, μέχρι πρόσφατα. Είναι δε αναμενόμενο ότι το δηλαδή τους πρόσφυγες από τα μικρασιατικά παράλια και μικρό χρονικό διάστημα κατά το οποίο είναι ευρέως αποδεκτοί οι γάμοι μεταξύ ατόμων διαφορετικών ομάδων δεν 9 Γενετική απόσταση (genetic distance): στατιστικά υπολογιζόμενη είναι αρκετό για να εξαλείψει τις μικροδιαφορές των γενεπαράμετρος που αποδίδει τη γενετική διαφοροποίηση μεταξύ δύο τικών προφίλ, όπως αυτά διαμορφώθηκαν κατά τη μακρόπληθυσμών και εμμέσως τον εξελικτικό χρόνο αυτής της διαφοροχρονη παραμονή των πληθυσμών αυτών σε γεωγραφικά ποίησης.

10 Τα σπάνια αλληλόμορφα, δηλαδή γενετικοί χαρακτήρες με ποσο- απομακρυσμένες μεταξύ τους περιοχές. Η) Παρατηρήθηκε επίσης η ύπαρξη διαφοροποιημένων στά εμφάνισης στον πληθυσμό σε ποσοστό μικρότερο του 1%, καθώς είναι προϊόν τυχαίων μεταλλάξεων και μεταδίδονται – όπως υποπληθυσμών, εντός του δείγματος των Πεδινών Μουσουλάλλωστε όλα τα γενετικά χαρακτηριστικά – με μεντελική κληρονόμάνων. Για τους γνώστες των τοπικών ιστορικών και κοινωμηση, αξιοποιούνται για την ιχνηλάτηση μεταναστευτικών κινήσεων. Στο σχ.1. με κίτρινο χρώμα απεικονίζονται ποσοτικά οι μοναδι- νικών συνθηκών, αυτή θα μπορούσε να αποδοθεί: α) στο κοί ανά πληθυσμό χαρακτήρες. γεγονός ότι η αυστηρή κοινωνική ιεράρχηση στους ΜουΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

17

ΘΡΑΚΗ:

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

σουλμάνους, αποτρέπει τους γάμους μεταξύ των πεδινών τουρκόφωνων, των Πομάκων και των Τσιγγάνων και β) στο γεγονός ότι από τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο και εντεύθεν, πολλοί Πομάκοι μετανάστευσαν από τους ορεινούς οικισμούς τους προς τα πεδινά και σήμερα, όντας πλέον τουρκόφωνοι, προσμετρώνται στο δείγμα των πεδινών Μουσουλμάνων. Θ) Τα ευρήματα αυτά συνάδουν με σειρά προσφάτων επιστημονικών δημοσιεύσεων οι οποίες αναφέρονται στη γενετική σύσταση των συγχρόνων πληθυσμών της Μικράς Ασίας. (Βλ. βιβλιογραφία) Συμπερασματικά, Οι πληθυσμιακές ομάδες Χριστιανών και πεδινών Μουσουλμάνων του δείγματος, δεν παρουσιάζουν σημαντικές γενετικές διαφοροποιήσεις μεταξύ τους. Είναι πιθανόν οι δύο πληθυσμοί να εντάσσονται σε μία ενιαία γενετική δεξαμενή πληθυσμών της ευρύτερης γεωγραφικά Θράκης. Οι εξισλαμισμοί και οι συνακόλουθοι πολιτισμικοί φραγμοί που διαμορφώθηκαν, δεν φαίνεται να επηρέασαν το βιολογικό υπόβαθρο των πληθυσμών στο συγκεκριμμένο αυτό χρονικό βάθος. Τόσο εντός του Χριστιανικού δείγματος, όσο και εντός του δείγματος των πεδινών Μουσουλμάνων, εντοπίζονται επουσιώδεις διαφορές, οι οποίες αποδίδονται κυρίως στην γονιδιακή ροή και σε φαινόμενα τυχαίας γενετικής παρέκκλισης. Τα δεδομένα αυτά, εναρμονίζονται με την ιστορική γνώση των εσωτερικών μεταναστεύσεων εντός του Ν. Ροδόπης και των διάσπαρτων εγκαταστάσεων μικρών ομάδων σε διάφορες περιοχές του Νομού. Το δείγμα των Πομάκων εμφανίζει ελαφρές αποκλίσεις σε όλες τις μετρήσεις. Η γενική βιολογική εικόνα, συμφωνεί με το γεγονός της πολιτισμικής και γεωγραφικής απομόνωσης των επί μέρους πομακικών πληθυσμών και με τους καταγεγραμμένους φραγμούς επιγαμίας στις ομάδες αυτές. Οι όποιες, απαράδεκτες, ιδεολογικές διόπτρες αξιοποιούνται σήμερα συχνά από ορισμένους, καλόπιστα ή κακόπιστα, προκειμένου να καλλιεργηθούν «χρήσιμες» (πολιτικά, γεωστρατηγικά, κοινωνικά, κτλ) απόψεις. Δεν είναι συνεπώς απορίας άξιον, ότι ακόμη και στις μέρες μας, ενώ η επιστήμη και η τεχνολογία μας παρέχουν όλο και πιο εκλεπτυσμένα εφόδια για την τεκμηρίωση της αληθείας, διατηρούνται, επαναλαμβάνονται και διαχέονται διαστρεβλώσεις για την υπεράσπιση θέσεων οι οποίες εξυπηρετούν συγκεκριμένες (διεθνείς ή εθνικές) πολιτικές, όπως για παράδειγμα η γενική αποδοχή των όρων «τουρκική μειονότητα», «τουρκογενείς», «τουρκικής καταγωγής», για τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους της Θράκης. Όμως, οι σύγχρονες μέθοδοι της πληθυσμιακής γενετικής, αποκαλύπτουν πληρέστερα τη δυναμική των βιολογικών αλληλεπιδράσεων σε συνδυασμό με τα πολιτισμικά δεδομένα και σε βάθος χρόνου πολύ μεγαλύτερο από το καλυπτόμενο από ιστορικές πηγές. Η έρευνα που αδρά περιγράφηκε στο παρόν άρθρο συνιστά ένα παράδειγμα διεπιστημονικής προσέγγισης, η οποία προτείνεται για την πληρέστερη κατανόηση εθνολογικών και προβλημάτων.

18

Ενδεικτική Βιβλιογραφία: Αθανασιάδης, Π. 2010. Πανόραμα των ελληνικών πόλεων της της Θράκης κατά το 19ο αιώνα. http://sitalkisking.blogspot.gr/2010/06/19.html Γονατάς Ν.& Κυδωνιάτης Π. 1985. Η Μουσουλμανική Μειονότητα της Θράκης. Κομοτηνή Ζαφείρης, Κ. Ν. 2006.Συγκριτική Ανάλυση των Βιολογικών και Κοινωνικών Δομών Απομονωμένων Πληθυσμών του Ν. Ροδόπης. Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας. Εργαστήριο Ανθρωπολογίας. Δ.Π.Θ. (Διδακτορική Διατριβή) Ζαφείρης, Κ. Ν. &. Ξηροτύρης N. I. 2007. H Θράκη και ο πληθυσμός της από την ενσωμάτωσή της στην Ελλάδα μέχρι σήμερα. Στο Αφιέρωμα στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Εκδ. Δ.Π.Θ. Ζεγκίνης Ε.1994.Οι Μουσουλμάνοι Αθίγγανοι της Θράκης. Θεσσαλονίκη Κοτζαμάνης Β. 2006. Θράκη, μια Εβδομηκονταετία Έντονων Πληθυσμιακών Ανακατατάξεων (1928 - 2001).Πρακτικά Συνεδρίου. Η Κομοτηνή και ο Ευρύτερος Χώρος. Εταιρεία Παιδαγωγικών Επιστημών Κομοτηνής. Κομοτηνή. Κριμπάς Κ. 1993. Η γενετική Ιστορία των Ελλήνων. Στο «Θραύσματα Κατόπτρου», Θεμέλιο, σ. 122-167 Ξηροτύρης Ν.Ι.1971. Ιδιαι παρατηρήσεις επί της κατανομής των συχνοτήτων των ομάδων του αίματος εις τους Πομάκους. Α.Π.Θ. (Διδακτορική Διατριβή) Θεσσαλονίκη. Σιμιτοπούλου Κ. 2011. Μελέτη Γενετικών Δεικτών σε Πληθυσμιακές Ομάδες της Θράκης» Δ.Π.Θ., Τμήμα Ιστορίας-Εθνολογίας-Εργαστήριο Ανθρωπολογίας, Κομοτηνή, Σιμιτοπούλου Κ., Ξηροτύρης Ν.Ι. & Χρυσοστόμου Π.1993.Χαρτογράφηση γονιδιακών συχνοτήτων των συστημάτων ομάδων αίματος ΑΒΟ και Rhesus στο νομό Ροδόπης. Τριανταφυλλίδης Κ. 1993. Η γενετική σύσταση των κατοίκων της Ελλάδας. Γαληνός 35: 211-224. Τριανταφυλλίδης Κ. 2007. Η γενετική Σύσταση των Ελλήνων. Διάλεξη στα πλαίσια σεμιναρίων Ελληνικής Αυτογνωσίας του ινστιτούτου Αριστοτέλης. Φωτέας Π.1997.Οι Πομάκοι της Δυτικής Θράκης. Ζυγός, τ. Μαρτ.-Απριλ. Χαραλαμπίδης Α. 1985. Οι Πομάκοι της Ροδόπης. Θρακική Επετηρίδα 6:8897, Κομοτηνή` Akbasak B.S., Budowle B., Reeder D., Redman J. & Kline M.C. 2001. Turkish population data with the CODIS multiplex short tandem repeat loci.

Forensic Science International 123:227-229.

Asicioglou F., Akyuz F., Cetinkaya U. & Ozbek U. 2002. Allele distribution data of nine short tandem repeat Loci for Turkish population: D3S1378, vWA, FGA, D8S1179, D21S11, D18S51, D5S818, D13S317, D7S820. Forensic Science International 129: 75-77.

Cavalli-Sforza L.L., Menozzi P. & Piazza A. 1994. The History and Geography of Human Genes. Princeton University Press, NJ, ISBN 0-691-08750-4.

Durham W. 1992. Coevolution: Genes, Culture, and Human Diversity.

Stanford University Press Huckenbeck W., Scheil H.-G., Schmid H.D., Efremovska L. & Xirotiris N.I. 2001. Population genetic studies in the Balkans. II. DNA-STR-systems.

Anthrop. Anz. 59: 213-225.

Kondopoulou H., Kouvatsi, A. & Triantaphyllidis, C. 2001. Forensic evaluation of 10 STR and two microsatellite loci in the Greek population. Forensic Sci. Int. 124: 228-230.

Kovatsi L., Parsons T.J., Just R.S. & Irwin J.A. 2006. Genetic variation for 15 autosomal STR loci (PowerPlex 16).in a population sample from northern Greece. Forensic Sci. International 159:61-63 Pereira J., Baltova S., Scheil H.G., Schmidt H.D. & Huckenbeck W. 2009. Allele frequencies for twelve STR loci in two Bulgarian populations: Bulgarians and Karakachani. Anthrop. Anz. 67:37-44.

Uğur Hodoğlugil and Robert W. Mahley. “Turkish Population Structure and Genetic Ancestry Reveal Relatedness among Eurasian Populations.”

Annals of Human Genetics 76:2 (March 2012): pages 128-141.

Anatolian Turkish Genetics: Abstracts and Summaries. http://www. khazaria.com/genetics/anatolian-turks.html ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Μερικές σκέψεις περί Θράκης…. Υπό Δρ κ. Νικολάου Ξηροτύρη, Ομοτίμου Καθηγητού και Διευθυντού στο Εργαστήριο Ανθρωπολογίας Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

Ό

ταν αποφασίσει κανείς να αποτυπώσει τις εμπει- ήταν δυνατόν να επιτευχθούν αυτές, κατά τόν παραγωγικόρίες του από τήν ζωή καί τήν δράση του στην τερο δυνατόν τρόπον. Η μέχρι τούδε εμπειρία, κατέδειξε ότι, διαχρονικά, υπάρΘράκη, θα βρεθεί σε συναισθηματικό καί λογικό αδιέξοδο. Γιατί η δυσανεξία τής πολιτικής που χουν βαρύνουσες συνέπειες σε εθνικό επίπεδο, ακριβώς εφαρμόσθηκε κατά καιρούς στην περιοχή με τά καθημερι- γιατί κανείς δεν έκανε τόν κόπο ή δεν είχε τις απαραίτητες νώς τεκταινόμενα από τήν τουρκική πλευρά, οδηγεί σε εγκε- γνώσεις να αναλογισθεί τις μακροχρόνιες συνέπειες καί επιφαλικό black out τής κοινής λογικής. πτώσεις τών αποφάσεων αυτών. Είναι γνωστό ότι η γραφειοκρατία τού αθηνοκετρικού Η μεγαλύτερη άγνοια όσων ασχολούνται με το θέμα κράτους, αδυνατούσε νά συλλάβει τίς στοιχειώδεις παρα- αφορά τήν έννοια τής μειονότητος. Είμαι πεπεισμένος ότι μέτρους τής πολιτικής καί διπλωματικής καθημερινότητας γιά τούς διάφορους «αρμόδιους» η έννοια τής μειονότητος, τής περιοχής, πόσο εξαντλείται σέ κάποιο, μάλλον να οργανώσει παρωχημένο χρονικά, επιτελικά καί σέ βάνομικό κείμενο καί στις θος χρόνου το αυτορυθμιστικές παραγράνόητο, δηλαδή τήν ειφους του. Η προσέγγιρηνική συμβίωση τών ση τής έννοιας τής μεικοινοτήτων καί τήν ονότητος, πέραν τού αποτροπή ερμητικού ξηρού νομικού κειαπομονωτισμού τών μένου, είναι αδιανόηκοινοτήτων. τος καί ενδεχομένως Επιπλέον δε, η απαγορευτική. Αλλά η οποιαδήποτε μειονόαπόλυτα ορθή, πολιτική τής Ευρωπαϊκής τητα δέν είναι αποκλειΝόμισμα των Αβδήρων, του 365-346 π.Χ.* στικά καί κατά κύριον Ένωσης γιά τήν προστασία τών μειονοτήτων αφ’ ενός καί τήν διατήρηση τής ποι- λόγον ένα ακατανόητο νομικό κείμενο, αλλά ένας ζωντανός κιλώνυμης πολιτιστικής κληρονομιάς τών διαφόρων πληθυ- «οργανισμός», ένα σύνολο ανθρώπων μέ όνειρα, προσδοκίσμιακών ομάδων τής επικράτειας της αφ’ ετέρου, δημιουργεί ες, συναισθήματα, κακίες κλπ, ένα σύνολο λειτουργιών καί στο, κατά βάσιν ακατάλληλο γραφειοκρατικό δυναμικό τής επιδιώξεων, οί οποίες χαρακτηρίζουν τό ανθρώπινο είδος Πολιτείας, ανυπέρβλητα εμπόδια κατανόησης τών ευρωπα- απανταχού τής Γής. ϊκών οδηγιών, αλλά καί επαυξάνει τήν διάθεσή του νά μην Όταν λοιπόν μία γραφειοκρατία αδυνατεί νά κατανοήασχοληθεί σοβαρά καί τεκμηριωμένα μέ τήν θεματική αυτή. σει ότι η διαχείριση τής μειονότητος, πέραν τών προνοιών Η νεφελώδης αντιμετώπιση όλων τών προβλημάτων, τά τού νομικού κειμένου, απαιτεί τήν κατανόηση τού ανθρώπιοποία ανακύπτουν ή καί σκοπίμως δημιουργούνται, οδηγεί νου στοιχείου, απαιτεί τήν προσέγγιση τών ονείρων καί τών σε έναν κατακερματισμό καί συνεπακόλουθο αποσυντονι- προσδοκιών καί τήν δημιουργία νέων, απαιτεί τήν εξάλειψη σμό τών αναγκαίων ενεργειών αντιμετώπισής τους, τόσο σε- ή τόν μετριασμό τών διαφορών τής καθημερινότητος κλπ, κρατικό επίπεδο, αλλά, το χειρότερο, καί σε ευρωπαϊκό. Το εν ολίγοις απαιτεί σέ βάθος χρόνου τήν ενσωμάτωση τής αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ιδιοτύπων δεσμών ενεργει- μειονότητος μέ τήν διατήρηση όσων ιδιαιτεροτήτων είναι ών σε κάθε επίπεδο τής κρατικής, αλλά καί τής αυτοδιοικη- επιθυμητές από τούς άμεσα ενδιαφερομένους, τότε η έντικής μηχανής, μέ επακόλουθο τήν μηδενική αποτελεσμα- νοια τής μειονοτικής πολιτικής χάνει κάθε περιεχόμενο καί τικότητα, λόγω αντικρουομένων επιδιώξεων καί έλλειψης καθίσταται απλώς θεματοφύλαξ νεκρών νομικών παραγράτού απαραίτητου συντονισμού, αλλά κυρίως λόγω παντε- φων, μέ βαρύνουσες γιά τό Έθνος συνέπειες. λούς αγνοίας τού εκάστοτε επιδιωκομένου αντικειμενικού Τό έωλον καί μονοτόνως επαναλαμβανόμενο επιχείρησκοπού καί τών μέσων καί ενεργειών, μέσω τών οποίων θα μα κατά πάσης προσπάθειας αμοιβαίας προσέγγισης ή καί μερικής ενσωμάτωσης τών μειονοτικών, είναι ότι «είμαστε * Αργυρό 4δραχμο των Αβδήρων (υπάρχει επιγραφή ΑΒΔΗΡΙΤΕΩΝ), εποχής Διοφάντους (επίσης από την επιγραφή) και εικονίζει τον κύριο θεό της πόλεως, Απόλλωνα, και υποχρεωμένοι από τήν Συνθήκη τής Λωζάννης». Τήν οποία στην εμπρόσθια όψη γρύπα, να σηκώνει το αριστερό πόδι του.Ήταν νόμισμα βάρους προφανώς καί αγνοούν ουσιαστικά, όσον αφορά τό νόημα 10,14 γραμμ.και είχε διάμετρο 24 χλστ. Κυκλοφορούσε την εποχή 365/60-245/50 π.Χ. Ο γρύπας απαντάται συχνάκις στα νομίσματα των Αβδήρων και ως ιερό πτηνό του καί τίς δυνατότητες, τίς οποίες μας παρέχει γιά τήν προσέγΜίνωος συνδέει Κρήτη-Κλαζομενές-Τέω-Άβδηρα.. γιση τών κοινοτήτων. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

19

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΘΡΑΚΗ:

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Ίσως είναι παρακεκινδυνευμένο νά εκφράσει κανείς τήν άποψη, έστω καί εάν αυτή περιορίζεται στήν συγκεκριμένη οπτική γωνία, ότι η ανικανότητα διαχείρισης τού διαφορετικού από εμάς, οφείλεται στήν έλλειψη προσφάτων εμπειριών, αναλόγων αυτών τίς οποίες απέκτησαν οί, όχι πλέον, σύγχρονες αποικιοκρατικές δυνάμεις. Όσο καί εάν ακούγεται ή φαίνεται αποκρουστική μία τέτοια προσέγγιση, εντούτοις είναι απόλυτα πραγματιστική. Διότι η ικανότητα διαχείρισης τής διαφορετικότητας οδηγεί ομαλότερα στήν ενσωμάτωση μέ ταυτόχρονη διατήρηση τών ιδιαιτεροτήτων. Οί στοιχειώδεις κανόνες ανθρώπινης προσέγγισης καί βαθμιαίας ενσωμάτωσης αποτελούν terra incognita γιά τούς υπεύθυνους χειριστές τής γραφειοκρατίας μας. Τόσο μάλιστα incognita, ώστε νά μήν θεωρούν ότι, οί δημόσιοι υπάλληλοι πού μετατίθενται στίς μειονοτικές περιοχές, είναι απαραίτητο νά γνωρίζουν τό καθετί, τό οποίο αφορά τήν μειονότητα, δηλαδή δέν θεωρούν ότι πρέπει νά είναι στοιχειωδώς ενημερωμένοι γιά τό έργο τό οποίο καλούνται νά επιτελέσουν καί ποιοι είναι αυτοί τούς οποίους θά διοικήσουν ή θά εκπαιδεύσουν. Και ο παράγοντας τής άγνοιας τού αντικειμένου οδήγησε καί οδηγεί σέ καταστροφικά αποτελέσματα. Ας δούμε λοιπόν αναλυτικά τά επίμαχα σημεία:

1. Στρατηγική

Η

de jure κατάσταση τής μειονότητος είναι απόλυτα σεβαστή, δέν πρέπει όμως νά ξεχνούμε ότι η μειονότητα είναι ένας ζωντανός οργανισμός, ο οποίος υφίσταται μία ενδογενή εξέλιξη ιδεών καί πρακτικών, η οποία οφείλεται στήν επίδραση τόσο ενδογενών παραγόντων, όσο καί εξωγενών. Οί παράγοντες αυτοί δημιουργούν μίαν de facto, συνεχώς αναδιαμορφούμενη πραγματικότητα, η οποία συνεχώς αποκλίνει από τίς επιταγές καί τίς καταστάσεις, τίς οποίες είχε δημιουργήσει η de jure. Η διάκριση μεταξύ ενδογενών καί εξωγενών παραγόντων είναι εν μέρει ασαφής. Η εξέλιξη τής οικονομικής ζωής τής Θράκης είχε ώς αποτέλεσμα καί τήν βελτίωση τής οικονομικής θέσεως τής μειονότητος, η οποία βαθμιαία επηρέασε καί τήν κοινωνική δομή της καί δημιούργησε μία έντονη τάση συμμετοχής στόν δυτικό τρόπο ζωής, η οποία εκδηλώθηκε καί μέ τήν αλλαγή τής ενδυμασίας καί τήν εντονότερη συμμετοχή στό κοινωνικώς γίγνεσθαι τού χριστιανικού πληθυσμού. Μάλιστα η δυτικοποίηση υποβοηθήθηκε τότε καί από τό προξενείο καί τόν μειονοτικό τύπο. Η θετική αυτή εξέλιξη, η οποία έστω καί επιφανειακά, δημιουργούσε τήν οπτική εντύπωση τής ομοιογένειας, ανακόπηκε τά τελευταία δέκα χρόνια μέ την δυναμική επάνοδο στήν παραδοσιακή μουσουλμανική ενδυμασία καί τήν υποχρεωτική χρήση μαντήλας καί από τά νεαρά κορίτσια. Η επιφανειακή επαναϊσλαμοποίηση αποσκοπεί στήν αναγέννηση θρησκευτικής συνείδησης στό επίπεδο τής καθημερινότητας καί τήν προβολή της πρός τά έξω. Καί επετεύχθη επιτυχώς. Η εξωτερική αυτή παρέμβαση 20

τής γείτονος ενισχύεται μέ τήν συνεχή ίδρυση συλλόγων πάσης φύσεως, συνήθως συλλόγων-σφραγίδες, ιδιωτικών ραδιοφωνικών σταθμών χωρίς άδεια λειτουργίας καί μέ πληθώρα άλλων ενεργειών, οί οποίες καθιστούν εξαιρετικά προβληματική τήν πρόθεση για πληρέστερη εντολή στον κοινωνικό ιστό. Βεβαίως τίθεται τό εύλογο ερώτημα κατά πόσον επιθυμεί η κεντρική γραφειοκρατία ή καί η τοπική, τήν πραγματική καί λειτουργική κοινωνική ένταξη τής μειονότητος. Θά μπορούσε κανείς νά προσθέσει καί τό ευλογότερον ερώτημα εάν ποτέ τό σκέφθηκε σοβαρά καί εάν έλαβε ποτέ κάποιο συγκεκριμένο μέτρο, πλήν τών κενών νοήματος ανακοινώσεων περί ισονομίας καί ισοπολιτείας. Προφανώς όχι, κρίνοντας διαχρονικά εκ τού αποτελέσματος. Οί αδυναμίες τής γραφειοκρατίας μας οφείλονται σέ πολλούς παράγοντες, ήτοι: α) στήν κατά γράμμα καί μέ έλλειψη φαντασίας προσήλωση στίς πρόνοιες τής de jure κατάστασης, αγνοώντας επιδεικτικά τόν ανθρώπινο παράγοντα. β) στήν ακατανόητη φοβία απέναντι στήν ευέλικτη τουρκική πολιτική καί στήν έλλειψη κατάλληλης αντίδρασης. γ) στήν έλλειψη γνώσεων γιά τό συγκεκριμένο αντικείμενο καί στήν συνεπή απόρριψη κάθε πρότασης νέας καί αποτελεσματικής αντιμετώπισης τών αναφυομένων προβλημάτων. δ) στίς εκάστοτε ψηφοθηρικές παρεμβάσεις, οί οποίες συνήθως ευνοούσαν τήν ελεγχόμενη από τήν τουρκική πολιτική μειονοτική πλευρά, η οποία σύντομα κατέληξε νά αποτελεί τόν μοναδικό συνομιλητή τής γραφειοκρατίας, ενώ εκπροσωπούσε μία μόνο μικρή ομάδα. Η πλειονότητα τής μειονότητος αγνοήθηκε επιμελώς. ε) στήν πλημμελή τυπική ενημέρωση τών κεντρικών υπηρεσιών, αλλά καί στήν αδιαφορία αυτών νά ελέγξουν τά πραγματικά δεδομένα. στ) στήν αφαίρεση σχετικών αρμοδιοτήτων από τό Υπουργείο Εξωτερικών καί τήν μεταφορά τους στό Υπουργείο Εσωτερικών, η οποία είχε ώς αποτέλεσμα ο κάθε τοπικός περιφερειάρχης, νομάρχης, δήμαρχος, κοινοτάρχης νά εφαρμόζει τήν μειονοτική πολιτική όπως αυτός τήν αντιλαμβάνονταν, δηλαδή μόνο μέ κομματικά ψηφοθηρικά κριτήρια, αγνοώντας τό Υπουργείο Εξωτερικών. Ακατανόητη παραμένει πάντως ο διά τού Καλλικράτη σχηματισμός αμιγώς μειονοτικών Δήμων, η χωρική κατανομή τών οποίων δημιουργεί συμπαγείς μειονοτικές περιοχές. ζ) στήν έλλειψη επαϊόντων συμβούλων, οί οποίοι νά γνωρίζουν τά τεκταινόμενα καί νά έχουν προσβάσεις στήν μειονότητα. η) η εκτέλεση ευρωπαϊκών καί τοπικών προγραμμάτων γιά καίρια θέματα, όπως π.χ. η γλώσσα από μή σχετικούς επιστήμονες. θ) η έλλειψη συντονισμού μεταξύ τών διαφόρων υπηρεσιών ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

ι) η αποδοχή παραλλήλων καί ανεξαρτήτων από τήν ελληνική γραφειοκρατία διοικητικών μορφωμάτων, όπως η άτυπη Συμβουλευτική Επιτροπή Αποτελεί πλέον αδήριτη ανάγκη νά υπάρξει ένας κεντρικός στρατηγικός σχεδιασμός, ο οποίος θά οδηγήσει έστω καί στήν μερική λειτουργική αναδιαμόρφωση των πραγμάτων. Ο σχεδιασμός αυτός πρέπει νά είναι είναι η κεντρική ευθύνη μίας συγκροτημένης ομάδας. Δηλαδή έχει ώς αποστολή: α) νά θέτει στόχους πρός υλοποίηση, μετά από λεπτομερή ανάλυση τού προβλήματος, β) νά διαμορφώνει τίς κατάλληλες καί πρόσφορες στρατηγικές, οί οποίες θά εγγυώνται τό βέλτιστο αποτέλεσμα, γ) νά προσδιορίζει επακριβώς ή νά δημιουργεί τά κατάλληλα εργαλεία, τά οποία απαιτούνται γιά τήν υλοποίηση τού τεθέντος στόχου και δ) νά υλοποιεί, νά κατευθύνει καί νά παρακολουθεί ενδελεχώς την αλληλουχία των δράσεων καί πρακτικών, τίς οποίες επέλεξε. Δυστυχώς δέν υπέπεσε στήν αντίληψή μου κάτι σχετικό καί μάλιστα από τό 1966, όταν γιά πρώτη φορά άρχισα νά ασχολούμαι μέ τήν μειονότητα. Εδώ όμως θά πρέπει νά τονισθούν οί λαμπρές εξαιρέσεις τών, σήμερα πρέσβεων, κ.κ. Κωνσταντίνου καί Θεοδώρου, οί οποίοι έθεσαν σέ κίνδυνο τήν υπηρεσιακή τους εξέλιξη, αγνοώντας συχνά τίς αντίθετες «σκέψεις».

2. Η Κοινωνική Ενσωμάτωση

Η

αέναη διαδικασία τής κοινωνικής καί οικονομικής ενσωμάτωσης κάθε πολιτισμικής ομάδος, η οποία διαφέρει σέ ορισμένα χαρακτηριστικά της από τήν «πλειονότητα», αποτελεί καί επιταγή τής Ευρωπαϊκής Ενωσης, υπό τήν προϋπόθεση τής διατήρησης τών ιδιαιτεροτήτων της. Καί θά έπρεπε καί νά αποτελεί τόν έκ τών ών ούκ άνευ στόχο μας. Είναι τόσο προφανή τά πλεονεκτήματα τής κοινωνικό-οικονομικής ενσωμάτωσης, ώστε νά περιττεύει η αναφορά τους. Θά ασχοληθούμε λοιπόν μέ τούς παράγοντες οί οποίοι τήν απεργάζονται.

Kατ’ αρχήν αποτελεί πάγια πολιτική τής τουρκικής πλευράς ο όσον τό δυνατόν μεγαλύτερος βαθμός απομόνωσης τής μειονότητος μέ τήν αποκοπή όλων εκείνων τών δυνατοτήτων οί οποίες θά οδηγήσουν στήν κοινωνική μείξη τών κοινοτήτων. Θά υποστήριζα μάλιστα ότι στρατηγικός στόχος της είναι η τέλεια εγκελύφωση τής μειονότητος καί η ανάπτυξη μίας ανεξάρτητης καί παράλληλης οικονομικής καί κοινωνικής δομής καί δραστηριότητος. Η επιτυχία τής στρατηγικής αυτής δημιουργεί τελικά ένα ξένο, σώμα στόν εθνικό κορμό, ευεπίφορο στήν νομιμοποίηση προστατών του. Η τουρκική πολιτική χρησιμοποιεί μέ επιτυχία τήν διαδικασία κατασκευής μίας τουρκικής ιστορικής συνείδησης, μέ μία επιδέξια καί μεθοδική προπαγάνδα, η οποία βασίζεται στήν εξόφθαλμη διαστροφή τής τοπικής ιστορίας σέ τέτοιο ακραίο βαθμό, ώστε νά δημιουργείται μεθοδικά μία ιδεολογική καί ψυχολογική αυθυποβολή ενός επίπλαστου αρχικά ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Η αρχαία βραχογραφία του θεού Μίθρα, στο πομακοχώρι Θέρμες της Ξάνθης. Προφανώς απομεινάρι υπαίθριου αρχαίου ναού του*.

«τουρκισμού», ο οποίος κατόπιν εξελίσσεται σέ βιωματική πραγματικότητα. Καί αυτή συνοδεύεται μέ μια ολοένα καί αυξανόμενη εχθρότητα πρός τήν Ελλάδα. Επιπλέον η διαδικασία αυτή θά έχει, καί δυστυχώς ίσως ήδη έχει, τήν ευρωπαϊκή αναγνώριση ενός πλαστογραφημένου ιστορικού παρελθόντος μέ απώτερο σκοπό τήν εφαρμογή τής διαδικασίας τού συλλογικού αυτοπροσδιορισμού. Καί εδώ θά πρέπει νά τονισθεί ότι η ιστορική καί κατ’ επέκταση η αναπτυσσομένη εθνική συνείδηση, είναι συνυφασμένες σέ μεγάλο ποσοστό, αλλά όχι απαραίτητα, μέ τήν ομιλουμένη γλώσσα. Καί η γλώσσα, όπως καί η θρησκεία, αν καί επίκτητες καί οί δύο στήν περιοχή τής Θράκης, ενσαρκώνουν συχνά καί τήν εθνική συνείδηση. Σκοπός μας λοιπόν πρέπει νά είναι ο διαχωρισμός τής γλώσσας από τήν ιστορική ή εθνική αυτοσυνειδησία, κάτι εξαιρετικά δύσκολο βέβαια στη σημερινή πραγματικότητα. Αν καί υπάρχουν αρκετά παραδείγματα, όπου ακόμη καί η αποδοχή μιάς επίκτητης γλώσσας, δέν επέδρασε στήν ιστορική συνείδηση. Αλλά ο μεγαλύτερος κίνδυνος προέρχεται από τήν διαδικασία ανάπτυξης μίας παράλληλης καί αυτόνομης οικονομικής ζωής, η οποία καί προφανώς βαρύνει αποφασιστικά τήν περίοδο αυτήν. Η εγκατάσταση ειδικά μίας τουρκικής τράπεζας στήν Θράκη, αποτελεί αποφασιστικό παράγοντα άσκησης οικονομικής πολιτικής μέ τελικό σκοπό τήν αποκοπή τής μειονότητος από τήν οικονομική ζωή τής πλειονότητος καί άρα ένα σοβαρό πλήγμα στήν διαδικασία ενσωμάτωσης. Δυστυχώς η αλλοπρόσαλλη καί αναποτελεσματική προσπάθεια τής οικονομικής ανάπτυξης τής Θράκης δέν προήγαγε τήν οικονομία τής περιοχής, μέ αποτέλεσμα τήν ισχυρή οικονομική διείσδυση τής γείτονος καί τήν επίτευξη σέ ικανοποιητικό ήδη βαθμό τής εγκελύφωσης τής οικονομικής ζωής τής μειονότητος.

3. Σύνθεση τής μειονότητος καί γλωσσική πολιτική

Έ

να από τά μεγαλύτερα λάθη τής Συνθήκης τής Λωζάννης, όπως αποδεικνύεται εκ τών υστέρων, αποτέλεσε ο χαρακτηρισμός τών μή ανταλλαχθέντων πληθυσμών ώς θρησκευτικών μειονοτήτων. Η προσέγγιση αυτή δημιουργεί σήμερα, κάτω από τίς νέες συνθήκες, όπως αυτές διαμορφώθηκαν βαθμιαία από τήν Ευρωπαϊκή Ενωση, 21

ΘΡΑΚΗ:

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

δυσεπίλυτα, εκ πρώτης όψεως προβλήματα, τά οποία οδηγούν στήν επιβολή μίας ξένης ιστορικής συνείδησης σέ ένα σημαντικό ποσοστό τής μειονότητος, δηλαδή τούς Πομάκους καί τούς Αθίγγανους. Είναι προφανές ότι αρκετοί λαοί, όπως καί οί Ελληνες, Βούλγαροι καί λοιπές εθνότητες τής Θράκης, υπήρξαν υπήκοοι τής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά δέν ήσαν Τούρκοι1. Η κοινή θρησκεία, ο μοναδικός προσδιοριστικός παράγοντας τής Συνθήκης τής Λωζάννης, ομογενοποιεί καταλυτικά καί κυρίως καταναγκαστικά τήν ιστορική συνείδηση τών διαφόρων υποπληθυσμών, προσφέροντας ένα πολύτιμο εργαλείο στήν τουρκική πολιτική. Η άγνοια τής γραφειοκρα-

εύληπτες καί κατανοητές παραποιήσεις γιά τούς λιγότερο μορφωμένους, οί οποίες συνοδεύονται καί αποκτούν οντότητα μέ τόν εορτασμό φανταστικών επετείων, όπως πχ τών ηρώων οί οποίοι κατέκτησαν τήν Δυτική Θράκη. Ειδικότερα στό θέμα τών εορταστικών εκδηλώσεων η γείτων έχει επενδύσει ιδιαίτερα, κατανοώντας απόλυτα τήν διεισδυτική προπαγανδιστική τους αξία καί αποτελεσματικότητα. Θά αναφέρω χαρακτηριστικά ότι η γιορτή τού κερασιού στόν Σώστη, η οποία δημιουργήθηκε μέ προτροπή καί οικονομική ενίσχυση τής ελληνικής γραφειοκρατίας κατέληξε σέ τουρκοποιημένη γιορτή μέ συγκροτήματα μόνον από τήν Τουρκία, η οικονομική ενίσχυση η οποία δόθηκε στους Αθίγγανους τού Ηφαίστου γιά νά αγοράσουν παραδοσιακές (sic!) στολές κατέληξε στήν παραγγελία τουρκικών στολών από τήν Κωνσταντινούπολη καί άλλα ών ούκ έστι τελειωμός.

Ι

διαίτερα θά πρέπει νά τονισθεί η προσπάθεια η οποία καταβάλλεται από τήν γείτονα γιά τήν δημιουργία επίπλαστης ιστορικής συνείδησης στους Πομάκους, μέ απτά δυστυχώς αποτελέσματα. Είναι προφανές ότι η γραφειοκρατία αγνοεί επιδεικτικά τήν εθνοτική καταγωγή τους, αρκούμενη σέ ορισμένες δημοσιεύσεις τοπικών λογίων, οί οποίες, όπως Η αρχαιότερη γνωστή και σωζόμενη... μόνωση οικίας από υγρασία, με την μέθοδο των ανεστραμμένων αποδείχθηκε ήταν τελείως λανστάμνων! Σώζεται στην Μεσημβρία Έβρου.* θασμένες ώς πρός τήν ανάλυση τείας μας περί τής πραγματικής φύσεως τής πληθυσμιακής τών δεδομένων. Δυστυχώς όμως οί άκριτες βιβλιογραφικές σύνθεσης τής μειονότητος οδηγεί αναπόφευκτα στήν υπο- αναφορές τους εξακολουθούν μέχρι σήμερα νά δημιουργούν βοήθηση τής γλωσσικής τουρκοποίησής της καί βεβαίως λανθασμένες εντυπώσεις καί δημοσιεύσεις, αλλά καί νά δίστήν βαθμιαία αποδοχή μίας τουρκικής ιστορικής συνείδη- δουν λαβή γιά ειρωνικά επιστημονικά σχόλια. Επιγραμματικά σης, η οποία βασίζεται σέ άγνωστες στήν επιστήμη πηγές. οί Πομάκοι εξισλαμίζονται σταδιακά από τό 1700 σύμφωνα μέ Ετσι λοιπόν προπαγανδίζεται ότι η πρώτη εμφάνιση τών τό αρχείο τής μητροπόλεως Φιλιππουπόλεως (αναγράφονται τούρκων ειδικά στήν Δυτική Θράκη πραγματοποιείται τόν χρονολογικά οί απώλειες τού εκκλησιαστικού φόρου) καί βε2ο αιώνα πΧ μέ τούς Iskit (Saka) Turks, ακολουθούν τόν 4ο βαίως απαιτούνται ακόμη εκτεταμένες διεπιστημονικές έρευαιώνα μΧ οί Hun Turks, τόν 5ο αιώνα μΧ οί Avar Turks, τόν νες γιά νά διαπιστώσουμε τήν καταγωγή τους. Εδώ θά πρέπει 9ο αιώνα μΧ οί Peçenek Turks καί τόν 11ο αιώνα οί Kuman νά αναφερθεί ότι μια παλαιότερη αιματολογική έρευνα μου Turks. Μέ τίς μετακινήσεις αυτές τουρκοποιήθηκε έγκαιρα η κατέληξε στό συμπέρασμα ότι υπάρχει στατιστική συγγένεια Δυτική Θράκη (sic!!)2. Αυτή η άποψη διακινείται καί στοχεύει τής τάξης τού 50%, αλλά σήμερα μέ τήν πρόοδο η οποία σηστους κύκλους τών μορφωμένων, αλλά διακινούνται καί πιο μειώθηκε εν τώ μεταξύ στήν γενετική τών πληθυσμών, δέν είναι πλέον επίκαιρα τά συμπεράσματά μου. Όσον αφορά τόν αντιβουλγαρισμό τους, είναι σαφές ότι 1 Η αρχική έννοια τού όρου tuerk σημαίνει τόν χωρικό, τόν άξεστο.

2 Cin, Turgay (2009): The current problems of the Turks of western οφείλεται κυρίως στον κατά τήν διάρκεια τών δύο βουλγαριThrace in Greece as a member of the European Union, Ege κών κατοχών βίαιο εκχριστιανισμό μόνον τών ονομάτων τους.

Akademik Bakış / Ege Academic Review 9 (4): 1527-1544 Assist. Prof. Dr. Turgay CİN, Faculty of Economics and Administrative Επίσης πρέπει νά τονισθεί ότι στήν κοινωνική αξιολογική κλίSciences, International Relations Department, International Law μακα τής οθωμανικής νομενκλατούρας τοποθετούνταν πολύ 22

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

χαμηλά καί απαγορεύονταν οί επιγαμίες μέ αυτούς. Η κατάσταση αυτή άρχισε νά αλλάζει μετά τό 1940, όταν αρχικά σημειώθηκαν επιγαμίες μέ τούς εναπομείναντες αφρικανούς τής περιοχής τής Ξάνθης, οί οποίες σταδιακά μετά τό 1970 επεκτάθηκαν καί μέ τούς τουρκοφώνους, αποκλειστικά όμως στίς αστικές περιοχές.

Ε

ίναι δέ τόσο ακλόνητη η επιμονή τής γραφειοκρατίας στήν «τουρκική» καταγωγή ορισμένων αμιγώς πομακικών περιοχών, ώστε νά θεωρούνται σήμερα «τούρκοι» οί κάτοικοι τής περιοχής τής Οργάνης, ενώ είναι Πομάκοι. Καί εδώ απαιτείται μία ριζική αλλαγή τού τρόπου σκέψεως τής γραφειοκρατίας, εφ’ όσον μάλιστα καί οί οδηγίες τής Ευρωπαϊκής Ενωσης αλλά περιέργως (καί γιά αγνώστους λόγους) καί η αμερικανική πολιτική φαίνονται νά αποδέχονται τήν διαφοροποίηση τού υποπληθυσμού τών Πομάκων. Παρά τό γεγονός ότι στους επιστημονικούς κύκλους η έννοια τής Pomakness είναι πλέον συνήθης καί καθολικά αποδεκτή, η γραφειοκρατία εξακολουθεί νά τήν αγνοεί. Μάλιστα δημιουργήθηκε αδικαιολόγητος θόρυβος όταν ο αμερικανός υποπρόξενος παρέστη στήν τελετή ίδρυσης Πομακικού Συλλόγου στήν Ξάνθη, αντί νά εκμεταλλευθεί καταλλήλως η γραφειοκρατία μας τήν ευκαιρία αυτήν. Ιδιαίτερα δέ στήν περίπτωση τών Αθίγγανων, τό πεδίο δράσης είναι ιδιαίτερα ευνοϊκό εξαιτίας τής αναζωπύρωσης σέ πανευρωπαϊκό επίπεδο τού προβλήματος τής γλωσσικής διδασκαλίας τών Ρομανί. Δυστυχώς η γραφειοκρατία παραμένει καί εδώ προσκολλημένη στήν Συνθήκη, αδυνατώντας νά εκμεταλλευθεί τίς σημερινές ευνοϊκές συγκυρίες, αν καί δέν θά αφίστατο τής Συνθήκης. Καί εδώ θά πρέπει νά αναφερθεί ότι τά πολυδάπανα ευρωπαϊκά προγράμματα περί εκπαιδεύσεως τών μουσουλμανοπαίδων καί τών Αθιγγάνων, όπως καί τά ενισχυτικά προγράμματα διδασκαλίας τής ελληνικής γλώσσας στους Πομάκους, δέν απέφεραν κανένα αποτέλεσμα, λόγω κακής οργάνωσης, άγνοιας τών συνθηκών (π.χ. η έκφραση Νομαρχία Θράκης, όπως συνήθιζε νά λέει διευθυντής τις προγράμματος) αλλά καί άγνοιας τού πρός υλοποίηση αντικειμένου. Αν καί δέν δύναται νά υποκαταστήσει παγιωμένες δοξασίες καί Συνθήκες, εντούτοις είναι εξαιρετικά χρήσιμη η έρευνα τής γενετικής δομής τών μειονοτήτων, γιατί αποτελεί προϋπόθεση γιά τόν οποιονδήποτε στρατηγικό σχεδιασμό, αλλά κυρίως γιατί πρέπει επιτέλους νά γνωρίζουμε μέ αντικειμενικότητα ποιές πληθυσμιακές ομάδες συνιστούν τόν εθνικό κορμό. Τό Εργαστήριο Ανθρωπολογίας τού Δημοκριτείου Πανεπιστημίου ασχολήθηκε μέ τήν διεπιστημονική έρευνα τών πληθυσμών τής Θράκης, αλλά καί άλλων πληθυσμιακών ομάδων ή γλωσσικών κοινοτήτων τού ελληνικού χώρου (Βλάχοι, Σαρακατσάνοι, Σφακιασνοί, Γκαγκαούζοι κλπ), γιά νά γνωρίσουμε επιτέλους ποιοι είμαστε. Ιδιαίτερα στήν περιοχή τής Θράκης μπορέσαμε νά αποΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Κομοτηνή: Το Φρούριο χρονολογείται από τον 4 αι. μ.Χ.

δείξουμε (κύριος ερευνητής η Δρ. Κ. Σιμιτοπούλου) ότι στά τεχνητά όρια τού Νομού Ροδόπης η θρησκεία καί η γλώσσα δέν αποτέλεσαν παράγοντες διαφοροποιήσεως τής γενετικής δομής τών πληθυσμών, παρά τούς 6 αιώνες απαγόρευσης τών επιγαμιών μεταξύ τους. Δηλαδή οί μουσουλμάνοι καί οί χριστιανοί τών πεδινών περιοχών δέν διαφέρουν γενετικά μεταξύ τους, δέν παρατηρήθηκαν γενετικές επιδράσεις από τήν κεντρική Ασία, δέν παρατηρήθηκαν επιδράσεις από τήν σημερινή γενετική δεξαμενή τής Μικράς Ασίας. Τά ευρήματα αυτά, βασιζόμενα στήν ανάλυση τού DNA τών εξετασθέντων χριστιανών καί μουσουλμάνων δέν επιδέχονται καμμία αμφισβήτηση καί καταρρίπτουν τούς ισχυρισμούς τής άλλης πλευράς περί τής μακροχρόνιας παρουσίας «Τούρκων» στήν Δυτική Θράκη.

Σ

υμπερασματικά εάν θέλουμε νά αποφύγουμε τήν Κοσοβοποίηση τής δυτικής Θράκης, ή τήν δημιουργία συνθηκών τύπου νοτίου Τυρόλου, επιβάλλεται η ριζική αλλαγή νοοτροπίας τής γραφειοκρατίας μας. Ως πρώτο καί αναγκαίο βήμα θεωρείται η απο-κομματοποίηση τών ενεργειών τής τοπικής Διοίκησης, η εκπαίδευση στά μειονοτικά θέματα τών τοπικών δημοσίων υπαλλήλων, η αυστηρή επιλογή τους μέ αξιοκρατικά κριτήρια καί κυρίως η αντικειμενική πληροφόρηση τών κεντρικών υπηρεσιών. Η υποχρεωτική καί επιτυχής διδασκαλία τής ελληνικής γλώσσας, αρχής γενομένης από τό νηπιαγωγείο, όπως τήν εφήρμοσε μέ άριστα αποτελέσματα ο κ. Θεοδώρου στήν Θράκη. Οί ενέργειες αυτές θά πρέπει νά χαρακτηρίζονται από συνέπεια καί συνέχεια, γεγονός τό οποίο καθιστά εξαιρετικά δύσκολη τήν συνεπή μακροχρόνια υλοποίησή τους. Χωρίς τήν καλή γνώση τής ελληνικής γλώσσας, η μειονότητα θά εγκελυφωθεί έτι περαιτέρω, η ενσωμάτωση καί η ειρηνική συμβίωση θά είναι αδύνατες καί πιθανότατα θά εμπλακούμε σέ εθνικές περιπέτειες. (*) Φωτογραφίες της Θράκης είναι του συγγραφέα Γιώργου Λεκάκη προσφορά για την συγκεκριμένη έκδοση του περιοδικού μας. (www.lekakis.com)

23

24

>> ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Ιράν: Κερδισμένοι και Χαμένοι από την Προσωρινή Συμφωνία Υπό Δρ κ. Κωνσταντίνου Φίλη, Διευθυντού του Τμήματος Μελετών - Ερευνών του ΙΔΙΣ

Ε

σ χάτως η προοπ τική επίλυσης του προβληματικού πυρηνικού προγράμματος του Ιράν απέκτησε δυναμική. Μετά από σχεδόν μια δεκαετία αποτυχημένων προσπαθειών, αμοιβαίας καχυποψίας και ενέργειων που δυσχαίρεναν τη συνεννόηση, διεθνής κοινότητα και Ιράν βρήκαν κοινό τόπο. Δεν υπεισέρχομαι σε τεχνικές λεπτομέρειες γιατί άλλωστε δεν έχω τη γνώση. Μου μοιάζει λογικό πάντως, η Τεχεράνη να αποδεχθεί τη φόρμουλα που θα εξασφαλίζει την παραγωγή και χρήση πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς. Δηλαδή, δημιουργία ηλεκτρικής ενέργειας, από την αντίστοιχη πυρηνική, αλλά όχι εμπλουτισμό ουρανίου στο εσωτερικό της χώρας.

Ο

ι Ισραηλινοί, πολέμιοι του πυρηνικού προγράμματος, κατηγορούν το Ιράν για δυσκαμψία, λόγω του ότι έχει ταυτίσει την κατοχή πυρηνικής ενέργειας με την εθνική ταυτότητα. Από την άλλη, οι Ιρανοί προσπαθούν να πείσουν για τους ειρηνικούς σκοπούς του αντιστοίχου προγράμματος και επικαλούνται την τεράστια εγχώρια ζήτηση, για να δικαιολογήσουν την προσφυγή τους στην πυρηνική ενέργεια. Η αλήθεια εντοπίζεται κάπου στη μέση.

Πιο συγκεκριμένα, το μεν Τελ Αβίβ θέλει να διατηρήσει την πρωτοκαθεδρία (και μοναδικότητα) στην κατοχή πυρηνικού οπλοστασίου στην περιοχή, ως μέσου αποτροπής έναντι εχθρικών προς αυτό καθεστώτων, ενώ παράλληλα ανησυχεί από την απόκτηση πυρηνικής τεχνολογίας, από κράτη των οποίων μέχρι πριν λίγο καιρό οι ηγεσίες (βλ. Αχμαντινετζάντ), προέτρεπαν για την εξαφάνιση του Ισραήλ από το χάρτη της Μέσης Ανατολής. Εδώ, ασφαλώς, προκύπτει ένα ευρύτερο ζήτημα για τη διεθνή κοινότητα, το οποίο σχετίζεται αφενός με τα κριτήρια που θέτει, αφετέρου κατά πόσο είναι αποδεκτή η διάδοση των πυρηνικών ανάλογα την υπευθυνότητα της κάθε ηγεσίας. Και πώς διασφαλίζουμε ότι ένα κράτος που κατέχει πυρηνικά, θα διαθέτει πάντα σώφρονες πολιτικούς και η πρόσβαση εξτρεμιστικών στοιχείων στο οπλοστάσιο του θα είναι απαγορευτική; Το παράδειγμα της Συρίας, με την Αλ Κάιντα να διεισδύει στους κόλπους των αντικαθεστωτικών και κατ´επέκταση στο χημικό οπλοστάσιο της Συρίας, ή του Πακιστάν με την προβληματική φύλαξη των πυρηνικών κεφαλών, πρέπει να μας προβληματίσουν.

Τ

ο δε Ιράν, εκτιμά πως η ανάπτυξη πυρηνικού προγράμματος θα επιβεβαιώσει (και θα ενισχύσει) την περιφερειακή του ηγεμονία, θα το προστατεύσει από μελλοντικούς κινδύνους, εφόσον οι εχθροί του είναι πολλοί και οι σεκταριστικές εχθρότητες έχουν επανακάμψει, ενώ το Ισραήλ

καραδοκεί. Μάλιστα, το καθεστώς των μουλάδων, τουλάχιστον μέχρι πρότινος, θεωρούσε ότι η επιβίωση τους εξασφαλίζονταν μόνο μέσω της κατοχής πυρηνικής τεχνολογίας, προφανώς πέραν της σκοπιμότητας μετατροπής της σε ηλεκτρική ενέργεια.

Η

πραγματικότητα είναι πως από την υφιστάμενη κατάσταση είναι όλοι χαμένοι. Οι ΗΠΑ διότι έχουν στα πλευρά τους ένα αγκάθι, ενώ μαίνεται η σύγκρουση σιιτικού και σουντιτικού στοιχείου, η ΕΕ, εφόσον τα τεράστια ενεργειακά αποθέματα του Ιράν θα συνέβαλαν καθοριστικά στη πολυσυζητημένη διαφοροποίηση προμηθευτών, το Ισραήλ γιατί απειλείται, αλλά οι πολεμοχαρείς λογικές του το περιθωριοποιούν, ιδίως τώρα που η Ουάσιγκτον διακατέχεται από διαφορετική αντίληψη για την επίλυση των διαφορών, ενώ η απειλή στρατιωτικής επέμβασης αποδυναμώνει ακόμη και τα ορθά επιχειρήματά του. Το Ιράν, επίσης, ζημιώνεται ποικιλοτρόπως. Η μακρά περιθωριοποίηση του από την αγορά ενέργειας, του κοστίζει σε χρήμα, τεχνογνωσία και επενδύσεις. Οι υποδομές του είναι πεπαλαιωμένες και λόγω του εμπάργκο, ενώ πέραν της εξαθλίωσης και των χαμένων ευκαιριών, αδυνατεί να σταθεροποιηθεί πλέον οικονομικά, πολιτικά, και κοινωνικά. Το Ιράν με τη χειραγώγηση σιιτικών θυλάκων σε Ιράκ, Λίβανο, Συρία και στο εξτρεμιστικό κομμάτι της Παλαιστίνης, κατοχύρωνε, το προηγούμενο διάστημα, τα συμφέροντά του,

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

25 υπονομεύοντας τη συνοχή άλλων κρατών ή αμφισβητώντας (επισήμως) ακόμη και την ίδια τους την ύπαρξη. Από την άλλη, το φιλόδοξο πυρηνικό πρόγραμμα σε συνάρτηση με την εντεινόεμη θηλιά του οικονομικού εμπάργκο στα πλέον εξαγώγιμα προϊόντα του, δυσχέραναν αισθητά τις προσπάθειες ανοικοδόμησης της οικονομίας του. Οι πιέσεις μέρους της κοινωνίας, και πιο συγκεκριμένα του πλέον δυναμικού κομματιού, της νεολαίας, καθώς και το αποτέλεσμα των πρόσφατων εκλογών, κατέδειξαν τους δραματικούς περιορισμούς της ριζοσπαστικής πολιτικής απομόνωσης του θρησκευτικού ηγέτη της χώρας. Από τη στιγμή, λοιπόν, που η επιβίωση του συντηρητικού κατεστημένου τέθηκε σε αμφιβολία, η υιοθέτηση ενός πιο συναινετικού μοντέλου ήταν αναμενόμενη. Εκ των λόγων που επιταχύνθηκαν οι εξελίξεις, από πλευράς Τεχεράνης, είναι η αβεβαιότητα για την τύχη του Άσαντ (ο οποίος, έστω και με ανταλλάγματα, μάλλον θα θυσιαστεί στο βωμό της όποιας αποκατάστασης στη Συρία), η αποδυνάμωση των δεσμών με τη Χαμάς λόγω της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην Αίγυπτο και κυρίως η ενδυνάμωση της θέσης της σουντιτικής Αλ Κάιντα, σε συνδυασμό με την έντονη δραστηριοποίηση Κατάρ και Σαουδικής Αραβίας στην περιοχή.

Ο

ι ΗΠΑ, διαπιστώνοντας την κρισιμότητα της κατάστασης σε μία σειρά από κράτη, από τη Λιβύη και την Αίγυπτο, μέχρι το Λίβανο και το Ιράκ, ανεξάρτητα από το αν η τελική τους πρόθεση είναι η αποστασιοποίηση από τα δρώμενα, συνειδητοποίησαν την αναγκαιότητα κλεισίματος των ανοιχτών μετώπων. Και όσο παράδοξο και αν μοιάζει, το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, με το τελευταίο να πιέζεται ασφυκτικά από το εμπάργκο, ήταν από τα ευκολότερα ζητήματα στα οποία θα μπορούσε να αναζητηθεί κοινός τόπος. Και, μάλιστα, με το διακύβευμα να ξεφεύγει αισθητά από την κατοχή πυρηνικής ενέργειας για ει-

Ο Πρόεδρος του Ιράν κ. Αχμαντινετζάντ

ρηνικούς σκοπούς και να επεκτείνεται στο οφέλη σταθεροποίησης της ευρύτερης περιφέρειας, μέσω ενός εποικοδομητικού ρόλου της Τεχεράνης στις εξελίξεις. Στοιχείο που αν παγιωθεί, θα απομακρύνει έτι περαιτέρω το ενδεχόμενο στρατιωτικών επεμβάσεων σε μία πολύπαθη περιοχή, προτάσοντας τα κέρδη της διπλωματικής παρέμβασης. Σε περίπτωση που η εξάμηνη συμφωνία τελεσφορήσει (υπάρχουν ακόμη εμπόδια και δρόμος να διανυθεί), τότε το επόμενο βήμα θα είναι να αναζητηθεί ένα αξιόπιστο και καθολικά αποδεκτό διαμεσολαβητικό όργανο, που αυτή τη στιγμή εμφανώς εκλείπει, το οποίο θα κληθεί να διαχειρισθεί, μεταξύ άλλων προκλήσεων, την επιδείνωση στις σχέσεις στο εσωτερικό αρκετών κρατών, αλλά και το εκρηκτικό δίπολο Σιιτών-Σουνιτών.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Το momentum είναι υπέρ της λύσης. Όμως, τα -ψυχολογικά και πολιτικά- εμπόδια είναι πολλά και το έλλειμα εμπιστοσύνης αρκετό για να πολλαπλασιάσει τον αρνητικό αντίκτυπο μίας διαφωνίας, που εύλογα μπορεί να προκύψει στις διαπραγματεύσεις.

Α

παιτείται, συνεπώς, τόλμη, αποφασιστικότητα, προσήλωση, και υπέρβαση από τα εμπλεκόμενα μέρη. Αρκεί όλοι να συνειδητοποιήσουν το φαύλο κύκλο της σημερινής αδιέξοδης κατάστασης, που επιτείνει τη ρευστότητα και τις περιφερειακές διαιρέσεις, καθιστώντας την ευρύτερη Μέση Ανατολή πεδίο αντιπαράθεσης (ιδεολογικής, εθνοτικής, θρησκευτικής, κοινωνικής, κτλ) με τις εξελίξεις να καθίστανται απρόβλεπτες και συνήθως εκτός ελέγχου.

Διαδηλώσεις στο Ιράν

26

Ημερίδα της 25ης Νοεμβρίου 2013

Ο ρόλος της Ηπείρου στο νέο Γεωπολιτικό και Οικονομικό Περιβάλλον της χώρας μας

Εξ αριστερών προς τα δεξιά οι κ.κ.: Νικήτας Νικητάκος (Καθηγ. Παν/μίου Αιγαίου), Αλέξανδρος Καχριμάνης (Περιφερειάρχης Ηπείρου), Υπτγος Ανδρέας Ευαγγελίδης (Αντιπρόεδρος ΣΕΕΘΑ), Απόστολος Παπαϊωάννου (Ομοτ. Καθηγητής Παν/μείου Ιωαννίνων) και ο Υπτγος Σπύρος Μπελεγράτης.

Οργάνωση Ημερίδας του Σ.Ε.ΕΘ.Α. στην Ήπειρο

Ο

(Επιμέλεια: Συντακτική Επιτροπή του Περιοδικού Εθνικές Επάλξεις)

Σύνδεσμος μας κάνοντας πράξη τις ευαισθησίες που προκύπτουν από την ίδρυσή του αλλά και το καταστατικό του, οργάνωσε κατά το χρονικό διάστημα 23 έως 26 Νοεμβρίου 2013, ένα πλήρες πρόγραμμα δραστηριοτήτων σε ακριτικές περιοχές της Ηπείρου, με κύριες εκδηλώσεις την διεξαγωγή Ημερίδων στον Δήμο Κόνιτσας, αλλά και στα Ιωάννινα. Συγκεκριμένα πραγματοποιήθηκαν οι παρακάτω εκδηλώσεις: Tήν 23η Νοεμβρίου 2013 επίσκεψη ενημέρωση στο «Χάνι Εμίν Αγά» κύριο Στρατηγείο των Ελληνικών Δυνάμεων

κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους στην Ήπειρο και ιδιαίτερα κατά την Μάχη του Μπιζανίου για κατάληψη των Ιωαννίνων (20/21 Φεβ 1913). Φέτος όπως ήδη είναι γνωστό συμπληρώνονται 100 χρόνια από την επανένωση της Ηπείρου με την μητέρα Ελλάδα. Την 24η Νοεμβρίου 2013 μετάβαση στην περιοχή Καλπακίου, όπου την αντιπροσωπεία του Συνδέσμου υπεδέχθησαν οι τοπικές Στρατιωτικές Αρχές (Δκτής της ΕΑΝ) και ο δήμαρχος Πωγωνίου κύριος Καψάλης Κωνσταντίνος. Στην περιοχή πραγματοποιήθηκε ενημέρωση από Μονάδα της ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

27 περιοχής, για την ομώνυμη μάχη της Ελαίας (Καλπακίου) – Καλαμά (1940), επίσκεψη ενημέρωση στο τοπικό Ιστορικό Μουσείο και τέλος κατάθεση στεφάνου στο «Μνημείο του Μαχητή» που υφίσταται στο ομώνυμο ύψωμα. Αξίζει να σημειωθεί ότι παρά τις αντίξοες καιρικές συνθήκες το πρόγραμμα τηρήθηκε απαρέγκλιτα. Στη συνέχεια η αντιπροσωπεία του συνδέσμου μετέβη στο Δημαρχιακό Μέγαρο της Κόνιτσας, όπου διεξήχθη ημερίδα με θέμα «Η βιώσιμη ανάπτυξη ακριτικών περιοχών και ο ρόλος τους στο νέο γεωπολιτικό περιβάλλον της χώρας μας», ενώ ο Δήμαρχος του ομωνύμου Δήμου, ενημέρωσε τα μέλη για την περιοχή. Εμβριθής ήταν βεβαίως και ή ενημέρωση που παρείχε ο εκπρόσωπος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου ΔΠκΚ κκ Ανδρέα ππ Ιωήλ, για τα προβλήματα των κατοίκων της περιοχής. Ακολούθως πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στην Ιερά Μονή Μολυβδοσκεπάστου, όπου τελέσθηκε τρισάγιο στην μνήμη του Μακαριστού Ιεράρχου – Μητροπολίτη Δρυϊνουπόλεως Πωγωνιανής και Κονίτσης (ΔΠκΚ) κηρού Σεβαστιανού και τέλος επίσκεψη στο ακριτικό φυλάκιο της VIII MΠ κοντά στο χωριό Μολυβδοσκέπαστο, όπου και κατατέθηκε στεφάνι στη μνήμη των πεσόντων στην περιοχή, κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο 1940-41, στο εκεί υφιστάμενο επιβλητικό μνημείο. Την 25η Νοεμβρίου 2013 αντιπροσωπεία του Συνδέσμου επισκέφθηκε επισήμως φορείς της περιοχής, ήτοι την Περιφέρεια Ηπείρου όπου ενημερώθηκε διεξοδικά από την Περιφερειάρχη Ηπείρου κύριο Καχριμάνη Αλέξανδρο, τον Δήμαρχο των Ιωαννιτών κύριο Φίλιο Φίλιππο, αλλά και τον Δκτή της VIII MΠ. Το εσπέρας της ίδιας ημέρας, πραγματοποιήθηκε η κύρια εκδήλωση-ημερίδα του Συνδέσμου μας

στην ΛΑΦ Ιωαννίνων, με θέμα «Ο ρόλος της Ηπείρου στο νέο Γεωπολιτικό και Οικονομικό Περιβάλλον της χώρας μας», στην οποία παρέστησαν μέλη και φίλοι του ΣΕΕΘΑ, η πλειοψηφία των τοπικών πολιτικών αρχών, οι στρατιωτικές αρχές, αλλά και οι αντίστοιχες των Σωμάτων Ασφαλείας, μέλη της ΕΑΣ, ο πρόεδρος και μέλη του τοπικού Συνδέσμου Εφέδρων Αξκών, άνθρωποι των γραμμάτων και τεχνών της περιοχής, καθώς και πλήθος κόσμου. Την 26η Απριλίου (ημέρα επιστροφής), ο Σύνδεσμος επισκέφθηκε το Μουσείο της Δωδώνης, πριν επιστρέψει στην Αθήνα, αφήνοντας την Ήπειρο μόνο γεωγραφικά αλλά όχι με τα μάτια της ψυχής, του νου και της καρδιάς.

Ο

ΣΕΕΘΑ αισθάνεται την ανάγκη να ευχαριστήσει ιδιαίτερα τον κύριο Α/ΓΕΣ για την έγκριση πραγματοποίησης της υπόψη εκδήλωσης και σε στρατιωτικούς χώρους, αλλά και την Δκση της VIII ΜΠ για τις παντός είδους εξυπηρετήσεις και διευκολύνσεις που παρείχε, κατά την 4ήμερη παραμονή των μελών μας στην Ήπειρο. Προεξάρχων βέβαια ήταν και ο ρόλος του Δκτή του 583 ΤΠ και εξαιρετική η συμβολή του στην επιτυχία της ημερίδας μας στην Κόνιτσα. Η παρουσία των Στρατιωτικών Τμημάτων στο ακριτικό Φυλάκιο του Μολυβδοσκεπάστου, όπου εμφανέστατο ήταν το υψηλό ηθικό των εκεί υπηρετούντων Αξκών και οπλιτών, ήταν άψογη. Ο ΣΕΕΘΑ ευχαριστεί επίσης τους τοπικούς φορείς του Δήμου της Κόνιτσας, την ακριτική Μητρόπολη Δρυϊνουπόλεως Πωγωνιανής και Κονίτσης, και ιδιαίτερα τον Δήμαρχο της περιοχής, χωρίς την συμβολή του οποίου θα ήταν αδύνατη η πραγματοποίηση της εκδήλωσης του Συνδέσμου μας, στην ομώνυμη κωμόπολη.

Το ακροατήριο στην ΛΑΦ Ιωαννίνων ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

28

Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ κ. Λάμπρου Καζάκου, Αντιστρατήγου ε.α. Κυρίες και Κύριοι,

E

κ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου Επιτελών Εθνικής Αμύνης σας καλωσορίζω και σας ευχαριστώ που τιμάτε με την παρουσία σας τη σημερινή μας εκδήλωση. Ο Σύνδεσμος αναγνωρίζοντας ότι ο παλμός και η ψυχή της πατρίδος μας βρίσκεται κυρίως εκτός των Αθηνών, έχει καθιερώσει – μέσα στο όλο πλέγμα των δραστηριοτήτων του – τη πραγματοποίηση Ημερίδων στην περιφέρεια και ιδιαίτερα σε ευαίσθητες περιοχές της χώρας μας. Σκοπός αυτών των εκδηλώσεών μας, είναι η εξέταση και προβολή Εθνικών και ευρύτερων κοινωνικώνπολιτικών αλλά και οικονομικών θεμάτων που μας απασχολούν, σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στο εγγύς ή ευρύτερο διεθνές περιβάλλον και ενδιαφέρουν ιδιαίτερα τις περιοχές που επισκεπτόμαστε. Στα πλαίσια αυτών των εκδηλώσεων οργανώσαμε τη σημερινή Ημερίδα εδώ στην Θρυλική και ιστορική πρωτεύουσα της Ηπείρου, τα Γιάννενα, μια από τις ομορφότερες πόλεις της Χώρας μας, που φιλοξενεί και την έδρα της ιστορικής VIIIης Μεραρχίας Πεζικού. Σε πολλούς από εσάς ίσως γεννήθηκε το ερώτημα! Ποιος και τι είναι ο Σύνδεσμος; Αν και στο τρίπτυχο φυλλάδιο που βρήκατε στη θέση σας, στην τελευταία του σελίδα αναγράφονται κάποια στοιχεία του σκοπού του Συνδέσμου, κρίνω σκόπιμο να σας εκθέσω με λίγα λόγια για το ποίοι είμαστε. Ο Σύνδεσμος Επιτελών Εθνικής Αμύνης (Σ.Ε.ΕΘ.Α.) είναι μη κερδοσκοπικό εθνωφελές Σωματείο. Ιδρύθηκε το 1960, δέκα χρόνια μετά την ίδρυση της Σχολής Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ).

Μέλη του είναι οι απόφοιτοι της ΣΕΘΑ, της Σχολής Αμύνης του ΝΑΤΟ, και αντιστοίχων σχολών συμμάχων και μη χωρών. Σκοπός του Συνδέσμου, όπως αναγράφεται και στο καταστικό, είναι:  Η αξιοποίηση των ειδικών γνώσεων

και της πείρας των μελών του, επί θεμάτων εθνικής πολιτικής και αμύνης, ώστε ο Σύνδεσμος να έχει τη δυνατότητα: Να παρακολουθεί τα εθνικά θέματα και επιδιώξεις. Να μελετά την πορεία και την εξέλιξη των θεμάτων αυτών. Να ενημερώνει τα μέλη του και τους αρμοδίους κρατικούς φορείς και την Ελληνική κοινωνία γενικότερα για την πορεία και την εξέλιξη των θεμάτων αυτών. Γενικά ο σκοπός του Συνδέσμου συμπυκνώνεται στο λογότυπο του εμβλήματός μας που είναι η φράση «Έθνος πάντων μέλημα». Κάτι που δυστυχώς στην εποχή μας έχει ξεχαστεί από πολλούς.  Για να υλοποιήσει τον σκοπό

της ίδρυσής του ο ΣΕΕΘΑ, αναπτύσσει πολλές και ποικίλες δραστηριότητες οι κυριότερες εκ των οποίων είναι:  Οργάνωση ενημερωτικών Ομιλιών και ημερίδων, εκ των οποίων μια κάθε χρόνο επιδιώκεται να πραγματοποιείται στην Περιφέρεια. Οι εκδηλώσεις αυτές πραγματεύονται Εθνικά Θέματα και θέματα κοινωνικά - οικονομικά που έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με την Εθνική Άμυνα και γενικότερα με τα Εθνικά Θέματα και Επιδιώξεις.  Έκδοση του τριμηνιαίου περιοδικού «Εθνικές Επάλξεις», που κυκλοφορεί εντός και εκτός Ελλάδος σε 2500 αντίτυπα ανά τεύχος και επί πλέον αποστέλλεται ηλεκτρονικά σε περίπου άλλους 2000 αναγνώστες που μας έχουν αποστείλει την ηλεκτρονική τους διεύθυνση. Υπόψη ότι το περιοδικό αποστέλλεται δωρεάν στα μέλη και φίλους του ΣΕΕΘΑ, στα Επιτελεία όλων των Κλιμακίων των ΕΔ, σε Υπουργεία, Περιφέρειες, Νομαρχίες, Μητροπόλεις. Η θεματολογία του, είναι ανάλογη των σκοπών του ΣΕΕΘΑ. Αριθμός των τριών τελευταίων τευχών διατίθεται δωρεάν σε όσους επιθυμούν.  Σύνταξη μελετών από ειδική προς τούτο επιτροπή μελετών-ερευνών του Συνδέσμου, επ’ ωφελεία του ΥΕΘΑ, ΓΕΕΘΑ και άλλων φορέων και στενή συνεργασία με τις Ανώτατες Στρατιωτικές Σχολές, τα Γενικά Επιτελεία, Τα Σώματα ασφαλείας, τα Πανεπιστήμια και άλλους φορείς και συλλόγους με ανάλογα ενδιαφέροντα. Κυρίες και Κύριοι,

Τ

ο θέμα της σημερινής ημερίδας είναι “ Ο Ρόλος της Ηπείρου στο νέο γεωπολιτικό και οικονομικό περιβάλλον της χώρας μας”. Παλαιότερα ο όρος οικονομικό περιβάλλον σχεδόν ποτέ δεν περιελαμβάνετο στα θέματα των ημερίδων του

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

29 ΣΕΕΘΑ. Από το 2009 και μετά που άρχισε η οικονομική κρίση αποτελεί θέμα που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους περισσότερους και έτσι πάντα κατέχει εξέχουσα θέση στη θεματολογία μας. Συμφωνούμε με αυτό ως ένα σημείο. Η οικονομική κατάσταση μας επηρεάζει όλους. Δεν πρέπει όμως να μας κάνει να ξεχνούμε ότι τα εθνικά μας θέματα είναι πολύ πιο σοβαρά και με μεγαλύτερη χρονική διάρκεια. Οι εξελίξεις στα Βαλκάνια αποτελούσαν και αποτελούν ένα διαχρονικό θέμα για τη Διεθνή κοινότητα το οποίο σήμερα καθίσταται ιδιαίτερα επίκαιρο και στο οποίο εμπλέκεται άμεσα η Ελλάδα, η οποία σαφώς ενδιαφέρεται και επιθυμεί να επικρατεί σταθερότητα στην περιοχή. Βέβαια η είσοδος στην ΕΕ της Ρουμανίας και Βουλγαρίας το 2007 και η μελλοντική είσοδος των υπολοίπων βαλκανικών κρατών, μεταξύ των οποίων και της Αλβανίας και η ένταξη στο ΝΑΤΟ της Ρουμανίας και Βουλγαρίας το 2004 και της Αλβανίας το 2009, με προοπτική ένταξης και των υπολοίπων κρατών, δημιουργησαν ένα πνεύμα αρχικής αισιοδοξίας ότι η σταθερότητα επι τέλους θα επικρατήσει στα Βαλκάνια, που δυστυχώς όμως δεν επιβεβαιώθηκε στην πραγματικότητα, αφού οι διαφορές μεταξύ των χωρών αντί να εξομαλύνονται συνεχίζουν να υπάρχουν και πολλές φορές να οξύνονται. Σε κάθε περίπτωση βέβαια οι σχέσεις της χώρας μας με τους γείτονες μας είναι σε καλό έως πολύ καλό επίπεδο και οποσδήποτε σε πολύ καλύτερο επίπεδο από το παρελθόν.

Ο Δήμαρχος της Κόνιτσας κ. Γαργάλας Π. στο βήμα, με τους εισηγητές κατά την αντίστοιχη Ημερίδα

κ. Απόστολος Παπαιωάννου, Ομοτιμος Καθηγητής Πανεπ. Ιωαννίνων κ. Σπυρίδων Μπελεγράτης, Υποστράτηγος ε.α.* κ. Νικήτας Νικητάκος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου Τους καλωσορίζω και τους ευχαριστώ θερμά που αποδέχθηκαν την πρόσκληση μας και συμμετέχουν στην σημερινή ημερίδα του Συνδέσμου. Θα ήθελα επίσης να σας παρακαλέσω να λάβετε υπόψη σας ότι σε μια ημερίδα δύο ωρών, όπως η σημερινή, δεν είναι δυνατό να αναπτυχθεί σε όλες του τις λεπτομέρειες ένα τόσο εκτεταμένο

θέμα όπως το σημερινό. Για όσα ερωτήματά σας δεν δοθούν ικανοποιητικές απαντήσεις θα έχετε την ευκαιρία να απευθύνετε διευκρινιστικές ερωτήσεις στους ομιλητές μετά το τέλος των εισηγήσεων τους. Την συζήτηση θα συντονίσει ο κ. Ανδρέας Ευαγγελίδης, Υποστράτηγος ε.α. - Αντιπρόεδρος του ΔΣ/ΣΕΕΘΑ. Πριν δώσω το λόγο στο συντονιστή θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά και για ακόμη μία φορά τις εξέχουσες προσωπικότητες της τοπικής κοινωνίας που τιμούν με την παρουσία τους την αποψινή εκδήλωση μας.

Κυρίες και Κύριοι,

Δ

εν έχω σκοπό να σας κουράσω άλλο με στοιχεία που θα αναφερθούν από τους ομιλητές μας. Ερωτήματα που ασφαλώς θα έχετε εκτιμώ ότι θα απαντηθούν σε ικανοποιητικό βαθμό με τις εισηγήσεις των τεσσάρων εκλεκτών ομιλητών μας που κατά σειρά παρουσιάσεως τους είναι: κ. Αλέξανδρος Καχριμάνης, Περιφερειάρχης Ηπείρου. * Η εισήγηση θα δημοσιευθεί σε επόμενο τεύχος.

Ο ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Παπαϊωάννου Α. με τον Πρόεδρο του ΣΕΕΘΑ.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

30

Εισήγηση συντονιστού κ. Ανδρέα Ευαγγελίδη, Υπτγου ε.α., Αντιπροέδρου του ΔΣ ΣΕΕΘΑ

Σ

Κυρίες και Κύριοι!

ας καλώς ορίζω και ε γώ με την σειρά μου και σας ευχαριστώ για την παρουσία σας. Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή και χαρά για μένα να συντονίζω την αποψινή Ημερίδα με ένα τόσο ενδιαφέρον για όλους μας θέμα, θα έλεγα «κρίσιμο θέμα» με τέσσερις (4) σπουδαίους και έμπειρους συνομιλητάς με τίτλο: «Ο ρόλος της Ηπείρου στο νέο γεωπολιτικό και οικονομικό περιβάλλον της χώρας μας». Κάθε ομιλητής, ξεχωριστά θα αναπτύξει το θέμα από ιδιαίτερη σκοπιά, θα αναπτύξουν θέσεις, απόψεις και προτάσεις, ώστε στο τέλος να εξαχθούν εκείνα τα συμπεράσματα που να αποδεικνύουν την μέγιστη στρατηγική αξία της Ηπείρου από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα και τον ιδιαίτερο ρόλο αυτού του Μοναδικού εδαφικού διαμερίσματος στο σύγχρονο γεωπολιτικό και οικονομικό περιβάλλον, και πως δύναται να βελτιώσει και αναπτύξει την οικονομική κατάσταση των κατοίκων της, εφόσον ακολουθήσουν και εφαρμόσουν νέες μεθόδους αναπτύξεως. Επιθυμώ να υπενθυμίσω ότι οι σήμερον επικρατούσες οικονομικές συνθήκες επηρεάζουν την εθνική πολιτική Άμυνας και ασφάλειας της χώρας. Σας παρουσιάζω λοιπόν τους ομιλητές: α) Τον κο Αλέξανδρο Καχριμάνη, Περιφερειάρχη Ηπείρου ο οποίος θα παρουσιάσει το θέμα με τίτλο: «Οι προκλήσεις και οι στόχοι της Ηπείρου κατά τη νέα προγραμματική περίοδο» β) Τον κ. Απόστολο Παπαϊωάννου, Ομότιμο καθηγητή τους Πανεπιστημίου Ιωαννίνων με θέμα; «Ήπειρος: Ιστο-

ρική Αναδρομή από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα». γ) Τον Σπύρο Μπελεγράτη, Υπτγο ε.α. και μέλος του ΔΣ του ΣΕΕΘΑ ο οποίος θα παρουσιάσει το θέμα με τίτλο: «Ήπειρος: Ο γεωστρατηγικός παράγων και η οικονομία της περιοχής». δ) Τον κ. Νικήτα Νικητάκο, Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αιγαίου και μέλος του ΔΣ του ΣΕΕΘΑ με θέμα: «Βιώσιμη ανάπτυξη απομακρυσμένων περιοχών». Κυρίες και Κύριοι,

Π

ριν δώσω τον λόγο στους εκλεκτούς ομιλητές, επιτρέψτε μου να προβώ σε μια σύντομη εισήγηση και διευκρίνηση κάποιων συγχρόνων όρων που χρησιμοποιούνται από τους ομιλητές, η οποία πιστεύω πως θα βοηθήσει στην καλύτερη εισαγωγή στο όλο θέμα. Το εδαφικό διαμέρισμα της Ηπείρου που αποτελεί το ΒΔ χώρο του κορμού της Ελλάδος με την πλούσια ιστορία του από αρχαιοτάτων χρόνων όπως είπα, διεδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα ελληνικά πράγματα και οι αιτίες μπορούν να αναζητηθούν στη συγγραφή της ιστορίας. Πολλές θερμές αντιπαραθέσεις μεταξύ των ελληνίδων πόλεων-κρατών έλαβαν χώρα στην περιοχή της Ηπείρου. Τούτο μαρτυρεί την ιδιαιτερότητα της περιοχής, τη σημασία της αλλά και την γεωστρατηγική της αξία. Αλλά και οι συγκρούσεις των Ευρωπαϊκών δυνάμεων ανά τους αιώνας που έλαβαν στην περιοχή της Ηπείρου καταδεικνύουν το ενδιαφέρον των Παγκόσμιων παικτών. Πολλοί είναι οι παράγοντες σε γεωστρατηγικό επίπεδο που αναδεικνύουν την διαχρονική αξία της Ηπείρου όπως η γεωγραφία, η γεωοικονομία, η γεωπολιτική. Η γεωπολιτική θεώρηση της Ηπείρου δείχνει ότι η Ήπειρος έχει πλεονε-

κτήματα, προοπτικές αλλά και μειονεκτήματα. Κυρίες και Κύριοι! Κάθε περιοχή τη Ελλάδος έχει την δική της ιστορία, την δική της συμβολή στην πρόοδο και ανάπτυξη της πατρίδος μας. Η γνώση της ιστορίας ενός τόπου βοηθά τους συγχρόνους κατοίκους να προχωρήσουν προς το μέλλον με σιγουριά και ασφάλεια, εμπνεόμενοι από τις επιτυχίες των προγόνων των και παραδειγματιζόμενοι από τις αποτυχίες και τα λάθη των. Ο ΣΕΕΘΑ, στα πλαίσια των καταστατικών του σκοπών, ερευνά, μελετά, αναλύει θέματα, όπως το σημερινό, επιδιώκοντας να συμβάλλει με τον καλύτερο τρόπο στην εξυπηρέτηση της οικονομικής ανάπτυξης κάθε περιοχής της Ελλάδος, προτείνοντας τρόπους, μεθόδους από ειδικούς συνεργάτες του -μέλη ή όχι. Ιδιαίτερα σ’ αυτήν τη κρίσιμη εποχή για την χώρα μας και σ’ έναν κόσμο που διαμορφώνονται νέες πραγματικότητες εξαιτίας των ταχέως εξελισσομένων πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών αναταράξεων. Κάθε περιφέρεια της Ελλάδος αντιμετωπίζει τα γενικά και ειδικά προβλήματά της. Σήμερα είμαστε μια περιοχή της Ευρώπης που χρήζει άμεσης οικονομικής βοήθειας. Υπάρχουν τομείς στους οποίους μπορούμε να εστιάσουμε την προσοχή ας όπως «η έρευνα και η ανάπτυξη στο πεδίο των ανανεωσίμων πηγών ενεργείας. Υπάρχει ο τομέας της συστηματικής προστασίας των υποθαλασσίων φυσικών πόρων, η έρευνα και η εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου, ο τομέας της βιωσίμου ανάπτυξης ιδιαίτερα στις μεμακρυσμένες περιοχές. Γι’ αυτό ο Σύνδεσμός μας αναφέρεται ιδιαίτερα απόψε με ειδικό ομιλητή, σ’ αυτούς τους τομείς που αποτελούν σύγχρονες μορφές αναπτύξεως. Η οι-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

31 κονομική ανάπτυξη αποβλέπει στην αύξηση της δυνατότητας ικανοποίησης των ατομικών και κοινωνικών αναγκών, με την πάροδο του χρόνου στο εσωτερικό μας οικονομίας. Δεν υφίσταται θεμελιώδης σύγκρουση μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος. Η Ήπειρος δεν στερείται ευκαιριών για ανάπτυξη. Απαιτείται έρευνα, σχεδίαση, καλή οργάνωση και εκτέλεση με πίστη και αποφασιστικότητα από τους αρμοδίους. Προβαίνω στην διευκρίνηση όρων που θα ακούσετε. Γεωπολιτική: Είναι επιστημονικός κλάδος που εξετάζει την ανάπτυξη ενός Κράτους, τις σχέσεις του με άλλα κράτη βάσει της γεωγραφικής του θέσης. Δηλαδή είναι η επιστήμη που εξετάζει, μελετά, αναλύει, ερμηνεύει την: α. Αλληλεξάρτηση μεταξύ φύσης/ γεωγραφικού χώρου (περιβάλλοντος) και ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. β. Πολιτισμική Σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον με σκοπό την αξιοποίηση της ισχύος (οικονομικής ή και Στρατιωτικής), στο παρόν και κυρίως στο μέλλον. Αποτελεί εργαλείο της Στρατηγικής με κεντρικό σημείο την Εθνική Ισχύ και τον έλεγχο μιας γεωγραφικής επικράτειας. Στρατηγική: Είναι, όπως όλοι ξέρουμε, η επιστήμη και η τέχνη που μελετά, εξετάζει και αναλύει τον τρόπο χρήσης (σύζευξης) των Εθνικών/Πολιτικών σκοπών από τους οποίους πηγάζουν οι Αντικειμενικοί στόχοι της Εθνικής Ασφάλειας για να υποστηριχθούν (εξυπηρετηθούν) τα εθνικά συμφέροντα σε περίπτωση υπάρχουσας ή ενδεχομένης σύγκρισης μεταξύ υπαρκτών ή δυνητικών αντιπάλων. Είναι η τέχνη του ελέγχου και της χρησιμοποιήσεως των πόρων ενός έθνους (ή συνασπισμού εθνών) συμπεριλαμβανομένων και των Ενόπλων Δυνάμεων τούτου, προς τον σκοπόν όπως προαχθούν αποτελεσματικά τα ζωτικά

του συμφέροντα. Είναι δηλαδή ένα Σχέδιο δράσης που αποτελεί συνειδητή και ηθελημένη ενέργεια, που δεν εφαρμόζεται μόνο στο πολεμικό πεδίο αλλά και στην πολιτική, την οικονομία, το εμπόριο κλπ. Γεωστρατηγική: Μελετά τους συσχετισμούς δυνάμεων σε διεθνές επίπεδο (παγκόσμιο ή περιφερειακό) και συνδέεται με την έννοια της πολιτικής και της εξωτερικής πολιτικής. Συγκεκριμένα, αναφέρεται στην πολιτική που έχει ως αντικείμενο γεωγραφικές περιοχές που ενδιαφέρουν το συγκεκριμένο κράτος και επηρεάζουν την ασφάλειά του ή τα εθνικά συμφέροντά του. Γεωοικονομία: Αυτή μελετά τα οικονομικά δεδομένα μιας γεωγραφικής περιοχής ή σε διεθνή κλίμακα, τα οποία σχετίζονται με την οικονομική ισχύ (δηλ. οικονομικές δραστηριότητες ως προς το γεωγραφικό περιβάλλον) με σκοπό την αξιοποίησή τους. Μεταξύ των άλλων μελετά τον ρόλο και τα όρια της οικονομικής αλληλεξάρτησης για την επίλυση ή την πρόληψη των συγκρούσεων, τη σχέση μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης και των πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών στις διάφορες χώρες, όπως η διαφθορά, η ανάπτυξη τρομοκρατικών ομάδων, η ανάπτυξη δικτύου οργανωμένου εγκλήματος (πχ καρτέλ ναρκωτικών) και η διασύνδεσή τους με συμβατικές μορφές εγκλήματος. Κυρίες και κύριοι,

Σ

’ αυτήν την κρίσιμη εποχή που η Γεωπολιτική δίνει την θέση της στην Γεωοικονομία, η εξέταση του «Ρόλου της Ηπείρου στο επικρατούν και το επερχόμενο περιβάλλον» θα μας οδηγήσει στην εξαγωγή ασφα-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

λών, χρησίμων και βιωσίμων συμπερασμάτων λίαν απαραίτητων για την οικονομική ανάπτυξη αυτής της ιστορικής περιοχής με την μεγάλη στρατηγική αξία που έχει και που το μέλλον της προμηνύεται ευοίωνον. Σ’ αυτόν τον τόπο και στους ανθρώπους της αξίζει καλύτερη τύχη. Γνωρίζουμε άριστα πως ο Ηπειρώτης είναι φιλόπατρις, λιτοδίαιτος, ανθεκτικός, εργατικός, γενναίος και γενικά αποτελεί ένα από τα εκλεκτότερα τμήματα του ελληνικού πληθυσμού. Το παράδειγμα της Πίνδου το 1940 είναι επιβεβαίωση των παραπάνω χαρακτηρισμών. Η περιοχή του εδαφικού διαμερίσματος της Ηπείρου (Βόρειας και Νότιας) θα βρει τον δρόμο της, την πορεία της, αρκεί να δείξουμε τόλμη, αποφασιστικότητα, υπομονή και ενότητα! «Ή θα βρω τον δρόμο ή θα φτιάξω ένα!», είχε φωνάξει ο Αννίβας! Ας μη χάνουμε την ελπίδα μας! Μπορεί σήμερα να έχουμε λιγότερα χρήματα, αλλά έχουμε περισσότερη ελπίδα στην καρδιά μας! Και είναι πολύ δυνατή! Στον ελληνικό μύθο «Το κουτί της Πανδώρας», όταν η Πανδώρα άνοιξε το κουτί της, βγήκαν έξω όλα τα κακά εκτός από ένα: «Η Ελπίδα»! Οι Έλληνες θεωρούσαν την ελπίδα επικίνδυνη γιατί σύντροφος της μπορεί να είναι η απογοήτευση. Στο τέλος όμως η Πανδώρα άνοιξε το κουτί και άφησε να βγει η ελπίδα γιατί χωρίς αυτήν η ανθρωπότητα θα βυθιζόταν στην απόγνωση! Κυρίες και Κύριοι,

Μ

ε αυτήν την μικρά εισήγησή μου και τις απαραίτητες διευκρινίσεις κάποιων σημαντικών όρων, δίνω κατά σειράν τον λόγο στους αποψινούς ομιλητάς για να αναπτύξουν το θέμα τους, αφού προηγουμένως αναγνώσω ένα σύντομο βιογραφικό τους.

32

Οι προκλήσεις και οι στόχοι για τη Νέα Προγραμματική Περίοδο Υπό κ. Αλέκου Καχριμάνη, Περιφερειάρχη Ηπείρου

Θ

έλω πρώτα να σας καλωσορίσω στην πρωτεύουσα της Ηπείρου και σας ευχαριστήσω για την οργάνωση της σημερινής εκδήλωσης. Για πολλούς ήταν ευχάριστη έκπληξη η πρωτοβουλία σας, γιατί έχουμε συνδέσει τους Αξιωματικούς των Ενόπλων Δυνάμεων, κυρίως με στρατιωτικά καθήκοντα και δράση. Ο Σύνδεσμος Επιτελών Εθνικής Άμυνας, μας δείχνει σήμερα και την άλλη όψη της δράσης του, κυρίως όμως, την αγωνία που τον διακατέχει για την ανάπτυξη της πατρίδας μας. Γνωρίζετε καλύτερα από όλους, την ιστορία της Ηπείρου, την προσφορά της στην πατρίδα με τους πολέμους που διαδραματίστηκαν στα εδάφη της. Εκείνο που ίσως δεν έγινε αντιληπτό στο βαθμό που έπρεπε από όσους κυβέρνησαν την Ελλάδα, από την απελευθέρωση της Ηπείρου και εντεύθεν, είναι το βαρύ τίμημα που πλήρωσε από τους εθνικούς αγώνες, τόσο σε έμψυχο δυναμικό, όσο και σε ρυθμούς ανάπτυξης. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, η ακριτική, η «αιματοβαμμένη» Ήπειρος, και για ηθικούς και οικονομικούς λόγους, έχει περισσότερο ανάγκη τη διατήρηση της ύπαρξης των στρατοπέδων στην περιοχή από άλλες αντίστοιχες της κεντρικής και νότιας Ελλάδος. Η Ήπειρος, διακρίθηκε στα πεδία των μαχών, έμεινε πίσω όμως στον τομέα των υποδομών: Σε άλλες περιοχές της Ελλάδος έχουν ολοκληρωθεί εδώ

ότι τα προηγούμενα χρόνια έγιναν σημαντικά βήματα σε επίπεδο ενδοπεριφέρειας: για τη βελτίωση της καθημερινότητας των πολιτών, την στήριξη του Πολιτισμού, την αντιμετώπιση περιβαλλοντικών ζητημάτων με τη λειτουργία των ΧΥΤΑ, τη δρομολόγηση νέας σύγχρονης μονάδας επεξεργασίας των αστικών αποβλήτων, την κατασκευή βιολογικών καθαρισμών κ.α.

Η

Ήπειρος παρά ταύτα, έχει μεγάλη ανεργία. Που οφείλεται; Ασφαλώς στην οικονομική κρί-

ση. και χρόνια οι βασικές υποδομές και έτσι μπόρεσαν αυτές ανεμπόδιστα να περάσουν σε άλλου είδους παρεμβάσεις.

Σ

την Περιφέρειά μας, η γεωγραφική απομόνωση «έσπασε» εν μέρει μόλις πριν πέντε χρόνια, με την παράδοση στην κυκλοφορία της Εγνατίας Οδού. Έφερε «επανάσταση» στην Περιφέρεια, αλλά και στα Ιόνια Νησιά. Δεν αρκεί όμως μόνο αυτή. Έπρεπε ήδη να έχουν ολοκληρωθεί η Ιόνια Οδός, ο Ε-65, το λιμάνι της Ηγουμενίτσας, να έχει προχωρήσει η διασύνδεση της Ηπείρου με φυσικό αέριο κλπ., ώστε να είχε δημιουργηθεί ένα ισχυρό δίκτυο υποδομών, που θα έδινε ισχυρή ώθηση στην ανάπτυξη. Είναι παρήγορο βέβαια το γεγονός,

Η βαθύτερη αιτία όμως «κρύβεται» στην εγκατάλειψη του πρωτογενούς τομέα προς όφελος των υπηρεσιών, στο οποίο συνέβαλαν οι πολιτικές που ακολουθήθηκαν, αλλά και η νοοτροπία των διορισμών στο Δημόσιο. Σήμερα κάνουμε αγώνα για να επαναφέρουμε στο προσκήνιο την κτηνοτροφία και τη γεωργία που αποτελούν κινητήριο μοχλό για την οικονομία της Ηπείρου. Η Περιφέρεια Ηπείρου έχει καταφέρει με πολύ επίπονη εργασία να φέρει στην πρώτη θέση σε όλη την Ελλάδα την υλοποίηση του ΕΣΠΑ. Τη νέα προγραμματική περίοδο οι κατευθύνσεις αλλάζουν. Η επιχειρηματικότητα μπαίνει σε πρώτο πλάνο. Το τρίπτυχο είναι ανταγωνιστικότητα, καινοτομία, εξωστρέφεια. Στόχος της Περιφερειακής Αρχής είναι να υπάρξει βιώσιμη ανάπτυξη και

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

33 να ενισχυθεί η απασχόληση. Εστιάζουμε στα συγκριτικά πλεονεκτήματα, με σεβασμό πάντα στο περιβάλλον. Έχουμε καταλήξει σε βασικούς τομείς στους οποίους πρέπει να στρέψουμε το ενδιαφέρον μας στη νέα προγραμματική περίοδο. Μεταξύ άλλων αφορούν: Παραγωγή τυποποιημένων αγροτικών προϊόντων ποιοτικών – βιολογικών – πιστοποιημένων – ανταγωνιστικών Διεκδίκηση μεριδίου της επωνυμίας «Ηπειρωτικά προϊόντα» Δημιουργία βιοτεχνικών μονάδων με εξαγωγικό προσανατολισμό Ενιαία και ολοκληρωμένη διαχείριση και προβολή του τουριστικού προϊόντος. Ανάπτυξη, ενίσχυση και οργάνωση εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Προστασία, ορθολογική διαχείριση, αξιοποίηση και προβολή του φυσικού οικιστικού περιβάλλοντος, σε συνάρτηση με την αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων – ΤΕΙ Ηπείρου για την ενθάρρυνση νέων προϊόντων, διαδικασιών και υπηρεσιών Ανάδειξη της Περιφέρειας Ηπείρου σε κέντρο αναφοράς υπηρεσιών Υγείας και κοινωνικής Μέριμνας για όλη τη Δυτική Ελλάδα και τα Βαλκάνια Βελτίωση υποδομών σε βασικούς οδικούς άξονες, διαχείρισης λυμάτων και αποβλήτων, καθώς και του εκσυγχρονισμού των παρωχημένων και ανεπαρκών υποδομών στον αγροτικό τομέα.

προς αυτά, αλλά και σύνδεση με τις τοπικές παραγωγικές διαδικασίες. Είναι ένα μοντέλο που έχει στόχο να αποφέρει προστιθέμενη αξία σε πολλούς κλάδους που αναπτύσσονται και δραστηριοποιούνται στις περιοχές που βρίσκονται τα αρχαία θέατρα. Η επιτυχία της νέας προγραμματικής περιόδου, σε μεγάλο βαθμό έγκειται και στην αξιοποίηση της εμπειρίας που αποκομίσθηκε από την υλοποίηση των προηγούμενων προγραμμάτων και την αποφυγή λαθών που στοίχισαν στην περιφερειακή ανάπτυξη. Παρότι αυτά είναι διαπιστωμένα, βλέπουμε μια διστακτικότητα του κεντρικού κράτους να «αποκηρύξει» τις αποτυχημένες επιλογές και να προχωρήσει ουσιαστικά την αποκέντρωση. Να δώσει δηλαδή τη δυνατότητα στις τοπικές κοινωνίες, δια μέσω των Περιφερειών, να αποφασίζουν οι ίδιες για τις παρεμβάσεις που έχουν ανάγκη. Στο πλαίσιο αυτό και με γνώμονα τις στοχευμένες παρεμβάσεις που απαιτούνται, οι Περιφέρειες έχουν ζητήσει τη διαχείριση των πόρων του νέου Αγροτικού Προγράμματος, του ΕΤΠΑ και του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου. Υπάρχουν ακόμη ισχυροί θύλακες που αντιδρούν σε μια τέτοια προοπτική. Πρέπει όμως να γίνει αντιληπτό σε όλους ότι η ανάπτυξη του αγροτικού

Τ

ο μοντέλο ανάπτυξης που προωθούμε είναι συνδυασμός δράσεων και δραστηριοτήτων. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η πιλοτική πρόταση που έχουμε προετοιμάσει για τη διασύνδεση των αρχαίων θεάτρων της Ηπείρου. Περιλαμβάνει επίσης βελτιώσεις οδικών υποδομών και προσβάσεων ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

τομέα και η αντιμετώπιση της ανεργίας, είναι εθνική και όχι γραφειοκρατική υπόθεση.

Έ

να άλλο ζήτημα που το Κεντρικό κράτος, αποφεύγει να θίξει, αφορά τη μεταρρύθμιση των δομών του. Παρά την οικονομική κρίση, εξακολουθούν να διατηρούνται υπηρεσίες που η μία επικαλύπτει την άλλη και οι οποίες αντί να υπηρετούν, δυναστεύουν τους πολίτες. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, το οποίο παρά την υποτιθέμενη αναδιάρθρωση, εξακολουθεί να διατηρεί υπηρεσίες διάσπαρτες, ορισμένες μάλιστα εκ των οποίων άνευ ουσιαστικού αντικειμένου. Ως συνήθως το κόστος και την ταλαιπωρία, την υφίστανται τελικά οι πολίτες. Ως Περιφέρεια, είμαστε σε καθημερινό αγώνα για την προώθηση των αναπτυξιακών έργων, τη βελτίωση των υποδομών, την υποβοήθηση των επιχειρηματικών σχεδίων, ώστε να μπορεί η σημερινή και η επόμενη γενιά να ζει σε ένα καλύτερο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον. Η προσπάθεια είναι δύσκολη. Εμείς όμως επιμένουμε και είμαστε σίγουροι ότι, παρά τις πρόσκαιρες δυσκολίες, σε σύντομο χρονικό διάστημα ξεκινά για την Ήπειρο η περίοδος ανάκαμψης.

34

Ήπειρος: Ιστορική αναδρομή από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα

Υπό Δρ κ. Αποστόλου Παπαϊωάννου, Ομοτ. Καθηγητή του Παν/μίου Ιωαννίνων

Ό

ταν καν ε ί ς εξε τάζει τις γεωγραφικές, τις γεωμορφολογικές συντεταγμένες αυτού του ιδιόμορφου χώρου της Ηπείρου διαπιστώνει και δικαιολογεί όχι μόνο τη διείσδυση αλλά και την εγκατάσταση των πρώτων ελληνικών φύλων. Η εγκατάσταση αυτή υπήρξε καθοριστική και αποφασιστική για το μέλλον της Νότιας Βαλκανικής, αφού οι Ηπειρώτες υπήρξαν μόνιμοι κάτοικοι για χιλιετίες, όπως αποδεικνύει η μακρά διάρκεια της ιστορίας τους. Όλες οι ιστορικές περίοδοι, η προϊστορία και η ιστορία, από την κάθοδο των Δωριέων ως το Μαντείο της Δωδώνης, από τη Χαονία και το Βουθρωτό, το Δυρράχιο, την Κέρκυρα, τη Ν. Ιταλία και τη Σικελία, από τους Κασσωπαίους και τους Θεσπρωτούς, από τον Πύρρο και τους Ηπειρώτες Μολοσσούς, το κοινόν «ταν Ηπειρωτάν», το Βυζάντιο του Αλέξιου Κομνηνού και το Δεσποτάτο της Ηπείρου, η Ήπειρος αποτέλεσε το σημαντικότερο κέντρο που λειτουργούσε στον βορειοδυτικό ελληνικό χώρο. Ο καθοριστικός ιστορικός χώρος της Ηπείρου συνεχίζεται και καθόλη τη διάρκεια της Οθωμανοκρατίας από το 1430 ως το 1913. Δεν έμεινε ποτέ μακράν των εξελίξεων. Η δυναμική γενικότερα όλου του ηπειρωτικού ελληνισμού, τόσο αυτή του ευρισκομένου εντός των ευρύτατων γεωγραφικών ορίων, ένθεν και ένθεν, όσο και εκείνου που υποχρεώθηκε από τις συνθήκες να αποδημήσει, δεν ανέδειξε μόνο την Άπειρο Χώρα, αλλά και δημιούργησε όλες εκείνες τις προϋποθέσεις πολιτιστικές, οικονομικοκοινω-

νικές και εθνικές, προκειμένου να αντι- γεωμορφολογικού τόπου. μετωπίσει ο ελληνισμός στο σύνολό Συγκεκριμένα: του με ελπίδα και αισιοδοξία το μέλλον. Η μετάβαση από την προϊστορία νέα πόλη των Ιωαννίνων έκανε την εμφάνισή της το 1430, όταν στην ιστορία, από την ονομαζόμενη ένα σουλτανικό πολυσήμαντο κάθοδο των Δωριέων ως την πανάρχαιη ιστορία του μαντείου της Δω- έγγραφο, γνωστό ως ορισμός του Σιδώνης, από τις ιδρυμένες ελληνίδες νάν πασά, παραχωρούσε προνόμια πόλεις, την «Αρχήν Ελλάδος», τους που επηρέασαν από τότε τα ΓιάννεΟθωνούς, τον Αυλώνα, την Ήπειρο αλλά και όλη την τουρκονα, τη Χαονία και τον Βουθρωτό ως τους πατημένη Ελλάδα: «ομνέω σας τον Θεόν Κασσωπαίους και του ουρανού (…) να τους Θεσπρωτούς καθόρισε τη δυναμιμηδέν έχετε κανέναν κή πορεία του ηπειφόβον, μήτε αιχμαρωτικού λαού συλωτισμόν, μήτε πιασπειρωμένου σε ένα σμόν παιδίων, μήτε ισχυρό κράτος από εκκλησίας να χαλάσωμεν, μήτε μασγίτη συνένωση των δι να ποιήσωμεν, Μολοσσών και των αλλά και οι εκκλησίΘεσπρωτών ικανό ες σας να σημαίνουν να εξουδετερώσει και αχρηστεύσει τον καθώς έχουν συνήρωμαϊκό ιμπεριαλιθειαν. Ο μητροπολίσμό. Είναι η εποχή της να έχη την κρίσιν του Πύρρου (296 π.Χ. του την ρωμαϊκήν - 272 π.Χ.) που ανακαι όλα τα εκκλησιαδεικνύει την Άπειστικά δικαιώματα˙ οι Αργυρό δίδραχμο του κοινού των ρον Χώραν χωρίς Ηπειρωτών (περ. 232-167 π.Χ.) με άρχοντες όσοι έχουπεριορισμούς, δημι- τις μορφές του Διός και της Διώνης σιν τιμάρια, πάλιν να ουργείται η Μείζων στον εμπροσθότυπο, και ταύρο με τα έχουσιν τα γονικά την επιγραφή «Απειρωτάν» μέσα σε τους, τα υποστατιΉπειρος ταν Απει- στεφάνι δρυός στο οπισθότυπο. Ιωρωτάν, όπως ανα- άννινα, Αρχαιολογικό Μουσείο. κά τους και τα πράγφέρθηκε, έτοιμη να ματά τους όλα να τα αναλάβει τον καθοριστικό ιστορικό έχουν χωρίς τινός λόγου˙ και άλλα είτε της ρόλο. Όλες οι πόλεις της Ηπείρου, ζητήματα θέλετε ζητήσει να σας τα δώοι κωμοπόλεις, κάθε ηπειρωτική γωνιά σωμεν (…)! έχουν τη δική τους συμβολή στην ανάΑλλά, πολύ πιο πριν, με τα χρυσόδειξη αυτού του βορειοδυτικού ελληνι- βουλλα του Ανδρόνικου Β΄ Παλαιοκού χώρου. Τα Ιωάννινα ως κέντρο της λόγου των χρόνων 1319 και 1321 «το Ηπείρου θα αποτελέσουν τη συνιστα- περί την Ήπειρον άστυ» θεωρούνταν, μένη των ελπίδων και θα αναδείξουν και ήταν, αυτόνομη περιοχή μέσα στη τα οράματα και τις προσδοκίες αυτού βυζαντινή επικράτεια. του ιδιαίτερου, εξαιτίας της θέσης του, Η εφαρμογή του ορισμού του Σι-

Η

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

35 νάν πασά εξουδετέρωνε, όπως αποδείχτηκε, την τουρκική απειλή και, σε συνδυασμό με τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν στους επόμενους αιώνες, συνέβαλε στην ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης. Ταυτόχρονα ο παραδοσιακός αγώνας της πόλης εναντίον της κεντρικής τουρκικής διοίκησης και σκλαβιάς εκφραζόταν σε πολλά επίπεδα, τουλάχιστον ως το 1611, έτος της επανάστασης του μητροπολίτη Διονυσίου. Ήταν η προαίσθηση και το μήνυμα ότι «ο κόσμος του χτες» βρισκόταν στη δύση του. Οι πραγματικότητες εκείνες, όπως διαφαίνεται από τα κείμενα που σημειώθηκαν και που η σημασία τους είναι αναμφισβήτητη, συνθέτουν μια κοινωνία λειτουργική, αυτόνομη, οικονομικά αυτοδύναμη, ικανή να διεκδικήσει τα δίκαιά της και έτοιμη να διασώσει ό,τι μπορεί να διασωθεί στην κρίσιμη στιγμή που η ζωή διέτρεχε άμεσο κίνδυνο. Έτσι διατηρήθηκε η συνέχεια στους βασικότερους τομείς της κοινωνικής ζωής. Ωστόσο, μετά το 1430 και το 1611 ο εκπατρισμός των Ηπειρωτών και η εγκατάστασή τους στις βόρειες χώρες της Βαλκανικής και στη γειτονική Δύση είναι συνηθισμένα φαινόμενα που εύκολα δικαιολογούνται. Ύστερα μάλιστα από το 1774, έτος σύναψης της ρωσοτουρκικής συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, συντελέστηκε η μεγάλη στροφή σε όλο τον βαλκανικό χώρο. Γιαννιώτες έμποροι διέπρεπαν ήδη στις ελληνικές εστίες της Βαλκανικής και της Δύσης, στην Οδησσό, στο Βουκουρέστι, στη Μόσχα, στη Βιέννη, στην Τεργέστη, στο Λιβόρνο, στη Μασσαλία, στο Παρίσι και κυρίως στη Βενετία, στην οποία είχε οργανωθεί και λειτουργούσε Ελληνική Κοινότητα από το 1498. Τα Γιάννενα υπήρξαν ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα ειδικότερα μετά το 1774 και διατηρούσε και ανέπτυσσε οικονομικές σχέσεις τόσο με τα άλλα εμπορικά κέντρα της ευρύτερης τουρκοκρατούμενης περιοχής όσο και με πολιτείες της βορειοανα-

Ο βασιλεύς της Ηπείρου Πύρρος.

τολικής και Δυτικής Ευρώπης. Οι πιο γνωστοί εμπορικοί οίκοι των Ιωαννίνων, που ήκμασαν από το 1750 ως την επανάσταση, ήταν των Καραγιάννηδων, των Μαρούτζηδων, των Ζωσιμάδων και των Καπλάνηδων. Πολλοί από αυτούς τους Γιαννιώτες εμπόρους διέπρεψαν στις νέες πατρίδες που εγκαταστάθηκαν, απέκτησαν κοινωνικά αξιώματα και ορισμένοι δεν δίστασαν να ενταχθούν και να δραστηριοποιηθούν σε συνωμοτικές οργανώσεις, στις γνωστές τεκτονικές στοές ή ενώσεις της εποχής, οι οποίες αποσκοπούσαν στην εθνική αφύπνιση των ευρωπαϊκών λαών. Είχε έτσι δημιουργηθεί μια ισχυρή αστική τάξη που επηρέαζε την κοινωνική ζωή και συνέβαλλε στην αποκρυστάλλωση των εθνικών στόχων και σκοπών.

Τα τυπογραφεία

Ε

ιδικός λόγος πρέπει να γίνει για τα πρώτα ελληνικά τυπογραφεία που ιδρύθηκαν στη Βενετία από Γιαννιώτες εμπόρους. Το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο είναι αυτό του Γλυκή, που λειτούργησε από το 1670 ως το 1854. Ο Γλυκής ήταν ο πρώτος που επιχείρησε εμπόριο αυτού του είδους, σε εποχή μάλιστα που δεν ευνοούσε τέτοιες ενασχολήσεις. Έναν αιώνα περίπου αργότερα από την ίδρυση του τυπογραφείου των Γλυκήδων, το 1755, ιδρύεται το τυπογραφείο των αδελφών Θεοδοσίου, πάλι στη Βενετία, που θα λειτουργήσει υπό τη διεύθυνσή τους ως το 1824, με αξιοσημείωτη εκδοτική δραστηριότητα. Το τυπογραφείο του Γλυκή υπήρξε το μεγαλύτερο εργαστήρι παραγωγής ελληνικού βιβλίου των χρόνων αυτών. Παράλληλα προς αυτές τις δραστηριότητες εμφανίζο-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

νται και λειτουργούν σχολεία ή σχολές στα Γιάννενα από το 1645. Οι οικονομικές συναλλαγές, σε συνδυασμό με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, η δημιουργία αυτόνομης αστικής τάξης που δρα μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία σχεδόν ανενόχλητη και που διαθέτει χρηματικό και υλικό κεφάλαιο στα μεγάλα εμπορικά κέντρα της ανατολικής και της κεντρικής Ευρώπης, η ευρεία παραγωγή και διάδοση πολιτιστικών αγαθών, όπως είναι το βιβλίο, ο προβληματισμός, το συγκεκριμένο ενδιαφέρον και η ενεργοποίηση στις συνωμοτικές κινήσεις και τις μυστικές εταιρίες της εποχής, καθώς και η σύσταση σχολείων στο ηπειρωτικό κέντρο, εντάσσονται στο γενικότερο κλίμα και στο πνευματικό κίνημα του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού.

Οι νέες ιδέες

Α

πό τις βασικότερες κατευθύνσεις του ευρωπαϊκού νεωτερικού πνεύματος, οι ελληνικές πνευματικές και κοινωνικές δυνάμεις, ειδικότερα αυτές των Ιωαννίνων, επιλέγουν τη γνώση και τη διάδοση της εθνικής γλώσσας, την ενασχόληση με τη φιλοσοφία, την προώθηση των θετικών επιστημών, τη σύσταση και την αποτελεσματική λειτουργία εκπαιδευτηρίων, την καλλιέγεια των ιστορικών επιστημών. Σε πολιτικό επίπεδο είχαν προϋπάρξει ανάλογες επιλογές. Αναφερθήκαμε ήδη στην αυτονομία της περιοχής σε παλαιότερα χρόνια, γεγονός που δικαιολογεί την εμφάνιση ελεύθερων στοχαστών. Έτσι όχι μόνο η Ευρώπη αλλά και η υποταγμένη Ελλάδα, μέσα από το είδος και την ποιότητα των δραστηριοτήτων αυτών, ανακαλύπτει τη σημασία του λαϊκού παράγοντα και το ρυθμιστικό του ρόλο στις εξελίξεις, επισημαίνει μια από τις σημαντικότερες επινοήσεις και δημιουργίες του, όπως είναι η τέχνη, επιβεβαιώνει

36

Δωδώνη, το αρχαίο θέατρο.

την αξία της γνώσης του εθνικού εκφραστικού οργάνου και αποφασίζει να ενοποιήσει και να επαυξήσει όλες τις δυνάμεις προς ένα σκοπό, που είναι η εθνική αποκατάσταση, χωρίς να υπολογίσει το κόστος. Δεν απέχουμε πολύ από την εξέγερση. Ηπειρώτες έμποροι, αστοί και διανοούμενοι, ο Νικόλαος Σκουφάς από το Κομπότι της Άρτας, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Γιάννενα, ιδρύουν στην Οδησσό της Ρωσίας τη Φιλική Εταιρεία το 1814 και παράλληλα βαθαίνει και διευρύνεται η νέα ιδεολογία, ο ηπειρωτικός ευεργετισμός που επρόκειτο να επηρεάσει αποφασιστικά τις τύχες της χώρας.

Οι Δάσκαλοι

Η

πρώτη σχολή που λειτούργησε στα Γιάννενα από τα μέσα περίπου του 17ου αιώνα ήταν του Επιφάνιου Ηγούμενου. Δάσκαλοι της σχολής υπήρξαν ο Μελέτιος Γεωγράφος, ο Μπαλάνος Βασιλόπουλος, πιο πολύ γνωστός από το σύγγραμμα «Οδός Μαθηματικής», ο Αλέξιος Σπανός. Η συντήρηση της σχολής οφειλόταν σε κληροδοτήματα Ηπειρωτών που ζούσαν στη Βενετία. Η σχολή έπαψε να λειτουργεί το 1797, χρόνο παράδοσης της Βενετίας στους δημοκρατικούς Γάλλους, που είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια των ελληνικών κεφαλαίων. Από το 1672 μαρτυρείται η ίδρυση

της Σχολής του Εμμανουήλ Γκιόνμα, με δασκάλους τον Βησσαρίωνα Μακρή, τον Μεθόδιο Ανθρακίτη καθώς και τον Μπαλάνο Βασιλόπουλο,που αναφέραμε. Η Σχολή των Μαρούτζηδων είναι πιο πολύ γνωστή από τους μεγάλους δασκάλους, τον Ευγένιο Βούλγαρη και τον Αθανάσιο Ψαλίδα. Λειτούργησε ως το 1797, όπως και η Σχολή του Επιφάνιου. Με τον Ευγένιο Βούλγαρη και τον Αθανάσιο Ψαλίδα εγκαινιάζεται μια νέα εποχή στην ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης. Ο Βούλγαρης συμπεριέλαβε στον κύκλο των μαθημάτων του το έργο γνωστών Ευρωπαίων φιλοσόφων, όπως του Locke και του Leibniz, μετέφρασε και διασκεύασε συγγράμματα των θετικών επιστημών («Περί Συστήματος του Παντός», «Τα Αρέσκοντα τοις Φιλοσόφοις»). Ο Ψαλίδας δίδασκε φιλοσοφία, θετικές επιστήμες, γεωγραφία, ελληνικά, ίσως και ευρωπαϊκές γλώσσε,ς ακόμη και λατινικά, όντας ο ίδιος πολύγλωσσος. Το διδακτικό και συγγραφικό του έργο, ο Ψαλίδας συνεχίζει ως το 1820 στη Σχολή Καπλάνη, που διαδέχθηκε τη Σχολή των Μαρούτζηδων από το 1797. Την παράδοση συνεχίζει ο Ιωάννης Βηλαράς, ο σημαντικότερος εκφραστής και υποστηρικτής της δημοτικής γλώσσας την εποχή αυτή. Φίλος και οπαδός του Ψαλίδα, έμεινε πιστός ως το τέλος της ζωής του στις προοδευτικές του ιδέες και στις γλωσσικές του αντιλήψεις, όπως είχαν διαμορφωθεί από το ορθολογιστικό πνεύμα του γαλλικού Διαφωτισμού, ένα πνεύμα το οποίο, αργότερα, έμπρακτα πλέον, θα υλοποιήσει ο έμπορος του Λίβερπουλ και φιλόλογος Αλέξ. Πάλλης. Πρέπει να σημειωθεί, ότι η ιστορία της εκπαίδευσης στα Γιάννενα στα

τέλη του 18ου αι. και στα προεπαναστικά χρόνια συνδέεται άμεσα με την εκπαιδευτική πολιτική του Αλή Πασά. Είναι ένα από τα σπουδαιότερα κεφάλαια της σύγχρονης ιστορίας, που δεν έχει ακόμη μελετηθεί σε όλες του τις διαστάσεις.

Η Ζωσιμαία

Α

ναμφίβολα το σημαντικότερο εκπαιδευτήριο είναι η Ζωσιμαία Σχολή, που ιδρύθηκε το 1828 και συνεχίζεται η λειτουργία της μέχρι σήμερα. Αρχικά ονομαζόταν Γενικόν Σχολείον και λίγα χρόνια αργότερα ονομάστηκε Ζωσιμαία Σχολή, αφού η συντήρησή της εξαρτιόταν από τα οικονομικά κεφάλαια της Ζωσιμαίας Αδελφότητας. Αντικατέστησε τη Σχολή Καπλάνη και γνώρισε μεγάλη άνθηση και ακμή καθ’ όλο το διάστημα της ύστερης τουρκοκρατίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρξαν δύσκολες στιγμές στην πορεία της. Τη σχολή διηύθυναν την εποχή αυτή δάσκαλοι και συγγραφείς, όπως ο Γεώργιος Κρανάς, ο Αναστάσιος Σακελλάριος, ο Σπυρίδων Μανάρης, ο Μιλτιάδης Πανταζής, ο Γεώργιος Καλούδης. Επίσης στη σχολή δίδαξαν ο Γρηγόριος Μπαλάνος, ο Αντώνης Τραυλαντώνης, ο Αντώνιος Μανούσος, που υπήρξε ο πρώτος Έλληνας εκδότης δημοτικών τραγουδιών. Το 1905 εγκαινιάζεται το διδακτήριο της σχολής, που διατηρείται ως σήμερα. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Νικόλαος Ζωσιμάς, μόνος κληρονόμος των αδελφών του, στη διαθήκη του που σύνταξε το 1841 στη Ρωσία, όριζε τη σύσταση και τον εμπλουτισμό βιβλιοθήκης και ταυτόχρονα διασφάλιζε τη λειτουργία της. Με την έκρηξη του ρωσοτουρκικού πολέμου το 1877 αναθερμάνθηκαν οι ελπίδες για την απελευθέρωση των αλύτρωτων ελληνικών εδαφών. Ωστόσο, το Συνέδριο του Βερολίνου το 1878 δεν μπόρεσε να επιλύσει κανένα ζήτημα ούτε το ηπειρωτικό, ούτε το μακεδονικό. Από τότε και ως το τέλος του 19ου αιώνα η γενική κατάσταση της Ηπείρου μοιάζει απελπιστική είτε

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

37 από την οθωμανική κακοδιοίκηση και αδιαφορία είτε από τις ληστρικές επιδρομές είτε από την ελληνική πολιτική κακοδαιμονία. Τον Οκτώβρη του 1899, σύμφωνα με ανταπόκριση που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ο Αγών», η πόλη αριθμούσε 22.000 κατοίκους, από τους οποίους, οι 15.000 ήταν ορθόδοξοι Έλληνες, ενώ η εκπαιδευτική πραγματικότητα των Ιωαννίνων ήταν η ακόλουθη: πέρα από τη Ζωσιμαία Σχολή λειτουργούσαν τέσσερα δημοτικά σχολεία αρρένων, δίδασκαν δέκα δάσκαλοι και φοιτούσαν 488 μαθητές. Υπήρχαν τρία Παρθεναγωγεία με εννιά δασκάλες και 434 μαθήτριες. Λειτουργούσαν τρία νηπιαγωγεία με επτά δασκάλους και 240 νήπια. Η δαπάνη της συντήρησης των εκπαιδευτηρίων ανερχόταν στις 45.000 χρυσές δραχμές. Το 1909 είχαν ωριμάσει οι συνθήκες για τις νέες επιλογές και τις νέες εξορμήσεις του 1912 – 1913. Η 21η Φεβρουαρίου 1913 είναι η μεγάλη τομή στην ιστορία της Ηπείρου και στην ελληνική ιστορία. Η χάραξη των πρώτων συνόρων ανάμεσα στην Ελλάδα και την Αλβανία βρίσκει την Ήπειρο διαιρεμένη, καθώς πόλεις και χωριά της βόρειας ηπειρωτικής ενδοχώρας, με τη συμβολή των Μεγάλων Δυνάμεων παραχωρούνται στην Αλβανία. Έτσι το Βορειοηπειρωτικό Ζήτημα αποκτά νέα διάσταση, κορυφώνεται με την «Αυτόνομη Δημοκρατία της Βορείου Ηπείρου το 1914, περιπλέκεται κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και του Μεσοπολέμου, αναδεικνύεται πρωτεύον εθνικό θέμα στον δεύτερο πα-γκόσμιο πόλεμο και, παράλληλα, ο βορειοηπειρωτικός λαός εξακολουθεί να αγωνίζεται για την ύπαρξή του, την πολιτική, την ιστορική και την εθνική του ταυτότητα. Οι μεγάλοι πόλεμοι, οι πολιτικές περιπέτειες του τόπου, οι ιδιομορφίες του φυσικού περιβάλλοντος και άλλοι

εξωγενείς παράγοντες επέδρασαν αρνητικά στην ανάπτυξη της Ηπείρου. Στα τέλη του 20ου αιώνα, η Ήπειρος αποδεδειγμένα τοποθετείται στις φτωχότερες περιοχές, περιφέρειες της Ευρώπης, της λεγόμενης Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην περίφημη «Διευθέτησιν της περιοχής Ηπείρου» ο Φίλιππος Lamour Η Ζωσιμαία Σχολή στα Ιωάννινα. τον Ιούλιο του 1957 εμφανίζεται διαχρονικός, όσο και επί- και του σεβασμού της ελευθερίας». καιρος: «Η μέθοδος διευθετήσεως Αναλογιών τηρουμένων ο Σύνδεκατά περιοχάς της οποίας η εφαρμο- σμος Επιτελών Εθνικής Άμυνας με την γή προτείνεται διά την Ελληνικήν πε- Ημερίδα «Ο ρόλος της Ηπείρου στο νέο ριοχήν της Ηπείρου, έχει ως αντικειμε- γεωπολιτικό και οικονομικό περιβάλλον νικόν σκοπόν την εξουδετέρωσιν, διά της χώρας» επικαιροποιεί το μεγάλο κετης εφαρμογής ενός ορθολογιστικού φάλαιο «Ήπειρος», αναδεικνύει όλες τις ικανότητές του οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές, και τονίζει τις ανεξάντλητες εσωτερικές, φυσικές και πνευματικές του αντιστάσεις. Η αποτελεσματικότητα αυτού του ρόλου, της αξιοποίησης όλων των δυνατοτήτων του ηπειρωτικού λαού είναι το κύριο αίτημα Η πόλη των Ιωαννίνων. του καιρού μας, προκειμέσχεδίου, της καθυστερήσεως της οικο- νου να αντιμετωπίσομε τα αδυσώπητα νομικής αναπτύξεως ωρισμένων υπό προβλήματα της κρίσης που απειλεί τον δυσμενείς φυσικάς συνθήκας ευρισκο- τόπο, τη χώρα και τον λαό μας. μένων περιοχών… Συνίσταται εις την Βασική Βιβλιογραφία εφαρμογήν εις μίαν υποανάπτυκτον Ήπειρος, 4.000 χρόνια Ελληνικής Ιστορίας περιοχήν ενός ορθολογιστικού και και πολιτισμού, Αθήνα 1997 [Εκδοτική πλήρους σχεδίου αναπτύξεως, συγκεΑθηνών, αφιερωτικός τόμος]. ντρώνοντος και συντονίζοντος το σύ- Ήπειρος, Αθήνα 1997 [έκδ. εφημ. «Καθημερινή», τόμος ΙΕ΄]. νολον των στοιχείων της δραστηριόΛουκία Δρούλια – Βούλα Κόντη, Ηπειρωτιτητος της περιοχής υπό τας διαφόρους κή Βιβλιογραφία 1571 – 1980. α) Αυτοτεαυτής μορφάς, οικονομικάς, κοινωνιλή δημοσιεύματα, Αθήνα 1984. κάς και ανθρωπίνους… Κώστας Βακατσάς – Βασίλης Κολιός – ΗλίΕίναι η μέθοδος των ελευθέρων ας Σκουλίδας, Ηπειρωτική Βιβλιογραφία εθνών συνδιαλλάττουσα τον συγχρο(1981 – 1994). Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία, Ιωάννινα 1998 [Εποπτεία Γεώρνισμόν μιας περιοχής, πραγματοποιούγιος Πλουμίδης, εκδ. Πανεπιστήμιο Ιωμενον συμφώνως προς καθοδηγητικόν αννίνων]. σχέδιον, με τας αρχάς της δημοκρατίας

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

38

Βιώσιμη ανάπτυξη απομακρυσμένων περιοχών Υπό Δρ κ. Νικήτα Νικητάκου, Πλοιάρχου ΠΝ ε.α., Καθηγητού Πανεπιστημίου Αιγαίου, Μέλος ΔΣ ΣΕΕΘΑ

Εισαγωγή

Η

Περιφέρεια Ηπείρου καταλαμβάνει το βορειοδυτικό τμήμα της χώρας. Δυτικά βρέχεται από το Ιόνιο Πέλαγος, ανατολικά συνορεύει με την Μακεδονία και τη Θεσσαλία & νότια εκτείνεται μέχρι τον Αμβρακικό κόλπο και τη Π.Ε. Αιτωλοακαρνανίας. Αποτελείται από τις Π.Ε. Άρτας, Θεσπρωτίας, Ιωαννίνων & Πρέβεζας. Η έδρα της Περιφέρειας βρίσκεται στα Ιωαννίνων.

Η περιφέρεια Ηπείρου

Σ

ύμφωνα με το επιχειρησιακό πρόγραμμα Ηπείρου 2012-2014 τα βασικά προβλήματα της περιφέρειας Ηπείρου είναι: Πληθυσμιακή συρρίκνωση και γήρανση Ενδοπεριφερειακές και διαπεριφερειακές ανισότητες Υψηλή Εξάρτηση από δημόσιες υπηρεσίες Χαμηλό ΑΕΠ Ύπαρξη ζωνών με σημαντική εξάρτηση από τουρισμό

Έλλειψη σιδηροδρομικού δικτύου και ανεπαρκείς αερομεταφορές

Τ

ο πρόγραμμα όμοια αναγνωρίζει και θετικά σημεία της περιοχής όπως είναι τα υφιστάμενα έργα

υποδομών όπως η Εγνατία οδός, το λιμάνι της Ηγουμενίτσας, το περιβάλλον, η ποιότητα ζωής και τα φημισμένα αγροτικά προϊόντα της περιοχής Σκοπός της παρούσης εργασίας είναι η διερεύνηση των προβλημάτων της Ηπείρου υπό το πρίσμα της θεωρίας περιφερειακής ανάπτυξης και ποιο συγκεκριμένα των χαρακτηριστικών των απομακρυσμένων περιοχών, της στρατηγικής περιφερειακής ανάπτυξης της ευρωπαϊκής ένωσης και τέλος της ανάπτυξης που δημιουργείται με την χρήση νέων εργαλείων πληροφορικής και δράσεων διαχείρισης της βιώσιμης ανάπτυξης. Στο τελευταίο σημείο θα παρουσιαστούν οι έννοιες της έξυπνης και της πράσινης περιοχής δραστηριότητες που βρίσκονται σε πιλοτικό στάδιο σε πολλές χώρες

Απομακρυσμένες περιοχές – χαρακτηριστικά

Α

πό τα κύρια ζητήματα που απασχολούν επιστήμονες, και μη, στις μέρες μας είναι η διαμόρφωση και η εξέλιξη των περιφερειακών ανισοτήτων, δηλαδή σε ποιους μηχανισμούς και διαδικασίες οφείλονται και με ποιους τρόπους εμφανίζονται και μεγεθύνονται. Το βασικό ζητούμενο, όμως, είναι με ποιους τρόπους μειώνονται, πως δηλαδή είναι δυ-

νατό να επιτευχθεί ομοιόμορφη χωρική κατανομή του πλούτου. Καταρχήν, πρέπει να εξεταστεί σε τι αναφέρεται ο όρος “περιφερειακές ανισότητες”. Ως τέτοιες, νοούνται οι διαφορές μεταξύ των περιφερειών, στο παραγόμενο προϊόν, στην παραγωγικότητα της εργασίας, την ανεργία, τον ενεργό πληθυσμό κλπ. Σύμφωνα με τον καθ. Κόνσολα (1997: 53-59), η μορφή και το ύψος των περιφερειακών ανισοτήτων επηρεάζονται από τις εξής κατηγορίες παραγόντων: α) γεωγραφικοί, β) δομή της οικονομίας, γ) χαμηλή σχετική κινητικότητα εργασίας και κεφαλαίου, δ) θεσμικοί, ε) πολιτικοί, στ) πολιτιστικοί, ζ) περιβαλλοντικοί, η) εξωτερικές οικονομίες, θ) εξωτερικό έλεγχο, ι) έλλειψη διάχυσης καινοτομικών δραστηριοτήτων και ια) επιχειρηματική πρωτοβουλία. Οι παραπάνω παράγοντες1 συμβάλλουν, με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετικό βαθμό ο καθένας, στην ενίσχυση και την ένταση των ανισοτήτων. Οι διαφορές και οι ανισότητες που παρατηρούνται στις παραγωγικές δομές των περιφερειών οφείλονται, κυρίως, στις διαφορετικές δυνατότητες ανάπτυξης που έχει μία χωρική ενότητα. Τίθενται, όμως, ερωτήματα, σχετικά με το πώς δημιουργείται η ανάπτυξη σε μια περιοχή; γιατί εμφανίζονται ανισότητες ανάμεσα στις περιφέρειες; γιατί άλλες περιοχές αναπτύσσονται και συγκεντρώνουν πληθυσμό και δραστηριότητες ενώ άλλες παραμένουν στάσιμες ή φθίνουσες αναπτυξιακά; Απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα προσπαθούν να δώσουν οι θεωρίες περιφερειακής ανάπτυξης, οι οποίες και καλούνται να ερμηνεύσουν τις περιφερειακές ανισότητες και να προβλέψουν τη μακροχρόνια εξέλιξη τους. Οι θεωρίες που έχουν διατυπωθεί έως σήμερα διακρίνονται σε δύο βασι-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

39 κές ομάδες, των μοντέλων ισορροπίας και των μοντέλων ανισορροπίας

Στρατηγική περιφερειακής ανάπτυξης

Η

πρόσφατη οικονοµική κρίση δεν έχει προηγούμενο. στην Ευρώπη Τα σταθερά κέρδη σε οικονοµική ανάπτυξη και δηµιουργία θέσεων απασχόλησης που σηµειώθηκαν κατά την τελευταία δεκαετία εξουδετερώθηκαν – το ΑΕΠ µειώθηκε κατά 4% το 2009, η βιοµηχανική παραγωγή οπισθοχώρησε στα επίπεδα της δεκαετίας του 1990, και 23 εκατοµµύρια πολίτες – ή το 10% του πληθυσµού µας - είναι σήµερα άνεργοι. Η κρίση προκάλεσε µεγάλο σοκ σε εκατοµµύρια πολίτες και ανέδειξε ορισµένες θεµελιώδεις αδυναµίες της Ευρωπαικής οικονοµίας. κοινωνικών προβληµάτων, καθώς και µια σχετική υποχώρηση στην παγκόσµια σκηνή Στα πλαίσια αυτά η ΕΕ έχδι βάλει τους παρακάτω στόχους

Ανταγωνιστικότητα

Η

Ευρώπη διαθέτει πολλά θετικά στοιχεία, µπορεί να βασιστεί στο ταλέντο και στη δηµιουργικότητα των πολιτών, σε µια ισχυρή βιοµηχανική βάση, σε έναν δυναµικό τοµέα υπηρεσιών, σε έναν ακµαίο γεωργικό τοµέα υψηλής ποιότητας, σε µια ισχυρή ναυτιλιακή παράδοση, στην ενιαία µας αγορά, στη θέση της ως του µεγαλύτερου εµπορικού συνασπισµού στον κόσµο και του σηµαντικότερου προορισµού άµεσων ξένων επενδύσεων. Ευμάρεια και αποφυγή κοινωνικού αποκλεισμού. Ανάπτυξη χωρίς αποκλεισµούς σηµαίνει την παροχή δυνατοτήτων στους πολίτες µέσω υψηλών επιπέδων απασχόλησης, την επένδυση σε δεξιότητες, την καταπολέµηση της φτώχειας και τον εκσυγχρονισµό των αγορών εργασίας, της κατάρτισης και των συστηµάτων κοινωνικής προστασίας που βοηθούν τους πολίτες να προετοιµαστούν και να διαχειριστούν τις αλλαγές µε σκοπό την οικοδόµηση µιας συνεκτικής κοινωνίας.

Περιβαλλοντική βιωσιμότητα

Κ

αταπολέµηση της κλιµατικής αλλαγής: η επίτευξη των στόχων σε Ευρωπαικό επίπεδο όσον αφορά το κλίµα σηµαίνει πολύ ταχύτερη µείωση των εκποµπών κατά την επόµενη δεκαετία απ’ ό,τι κατά την προηγούµενη δεκαετία και πλήρη αξιοποίηση του δυναµικού των νέων τεχνολογιών όπως η δέσµευση του διοξειδίου του άνθρακα και οι δυνατότητες αποµόνωσής του. Η βελτίωση της αποδοτικής χρησιµοποίησης των πόρων θα συµβάλει σηµαντικά στον περιορισµό των εκποµπών, στην εξοικονόµηση χρηµάτων και στην προώθηση της οικονοµικής ανάπτυξης. Ομοια θα πρέπει να επιδιωχθεί ο στόχος της καθαρής και αποδοτικής ενέργειας και οι στόχοι του 2020 (20% παραγωγή νεέργειας από ανανεώσιμες, 20% εξοικονόμηση ενέργειας με στόχο το έτος 2020. Έξυπνη εξειδίκευση περιοχών Η ανάδειξη των κυριωτέρων στοιχείων των επιμ΄ρους περιοχών και η εκμετάλλευση αυτών με κέντρα καινοτομίας και αριστείας ώστε να μπορέσει η Ευρώπη να ανταποκριθεί στο διεθνή ανταγωνισμό εστιάζοντας σε συγκεκριμένους στόχους. Τα αγροτικά προϊόντα και το φυσικό τοπίο μερικών περιοχών αποτελούν σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα Μελλοντικό διαδίκτυο (Future Internet) Με άνω του ενός δισεκατομμυρίων χρήστες το διαδίκτυο αποτέλεσε μια από της πλέον επιτυχημένες τεχνολογικές περιπτώσεις. Η παγκοσμιότητα του, οι ολοκληρωμένες επικοινωνίες και οι πλατφόρμες

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

υπηρεσιών αποτέλεσαν κλειδί για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Όμως η σχεδίαση του έγινε το 1970 με αποτέλεσμα να υπάρχει δυσκολία ανταπόκρισης στα παρόντα και μελλοντικά σενάρια Για ανταποκριθεί σε αυτές τις προκλήσεις η ΕΕ δημιούργησε το Future Internet Public-Private Partnership Programme (FI-PPP). Ο στόχος του οποίου ήταν το κοινό όραμα της εναρμόνισης των τεχνολογικών πλατφορμών και των πολιτικών, νομικών και κανονιστικών πλαισίων. Δημιουργία νέων μοντέλων ανάπτυξης Στον τομέα αυτών υπάρχουν τα νέα μοντέλα ανάπτυξης που αφορούν την έξυπνη και την πράσινη περιοχή που θα αναπτυχθούν στην συνέχεια καθώς επίσης και το θέμα των συνεταιριστικών επιχειρήσεων με συμμετοχική παρουσία και οργάνωση ώστε να υπάρχει καθολική ωφέλεια των κατοικών μιάς περιοχής ή των ομάδων ενδιαφέροντος.

Έξυπνη περιοχή

Έ

ξυπνη ανάπτυξη σηµαίνει ενίσχυση της γνώσης και της καινοτοµίας ως καθοριστικών παραγόντων της µελλοντικής µας ανάπτυξης. Τούτο απαιτεί τη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσής, την ενίσχυση των επιδόσεών στην έρευνα, την προώθηση της καινοτοµίας και της µεταβίβασης γνώσης σε όλη την Ένωση, την πλήρη αξιοποίηση των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών και τη διασφάλιση ότι οι καινοτόµες ιδέες θα καταστεί δυνατό να λάβουν τη µορφή νέων προϊόντων και υπηρεσιών που δηµιουργούν ανάπτυξη, ποιοτικές θέσεις εργασίας και συμβάλουν στην αντιµετώπιση των ευρωπαϊκών και παγκόσμιων κοινωνικών προκλήσεων. Αλλά, για να υπάρξει επιτυχής κατάληξη, τα προαναφερμένα πρέπει να συνδυαστούν µε την επιχειρηματικότητα, τη χρηµατοδότηση και την εστίαση στις ανάγκες των χρηστών και στις ευκαιρίες που παρέχουν οι αγορές.

40

Ευφυΐα προσδιορίζεται από ένα συνδυασµό ικανοτήτων (1) αντίληψης (πρόσληψης και επεξεργασίας αισθητής πληροφορίας), (2) επικοινωνίας (ανταλλαγής πληροφορίας), (3) µάθησης και µνήµης (αποθήκευσης και αναπαράστασης πληροφορίας), (4) προγραµματισμού και ανάδρασης (διατύπωσης στόχων και αξιολόγησης προόδου) (Beckman 2004). Τεχνητή Νοημοσύνη: (Artificial Intelligence - AI) είναι η μελέτη και η σχεδίαση των έξυπνων ενδιάμεσων (intelligent agent) όπου τετοια συστήματα αποτυπώνουν το περιβάλλον τους και ενεργούν με τέτοιο τρόπο ώστε να μεγιστοποιήσουν την επιτυχή απόκριση τους Η µεταφορά της ιδεας της εφθιάς στο πεδίο των πόλεων σηµατοδοτεί την επίδραση των δύο σηµαντικότερων επιστηµονικών παραδειγµάτων της εποχής µας: την προσέγγιση της θεωρίας ανάπτυξης και σχεδιασµού των πόλεων βασισμένη στις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών

και την αναβίωση του βιολογικού παραδείγματος (η πόλη ως ζωντανός οργανισμός). Η έξυπνη περιοχή είναι περιβάλλον γνώσεων και καινοτοµίας: Περιβάλλον που βελτιώνει τις γνωστικές ικανότητες, τη δηµιουργικότητα, τη πιθανότητα καινοτοµίας. Εξωτερικό περιβάλλον = συνεργασία + εξωτερικές οικονοµίες + σύνθεση παραγωγής-κατανάλωσης + διακυβέρνηση: ΑΝΑ∆ΥΟΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ – ΠΡΟΣΘΕΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ∆ύο βασικές συνιστώσες των ευφυών πόλεων είναι: Το σύστηµα καινοτοµίας (τοπικό / περιφερειακό), το οποίο καθοδηγεί την ανάπτυξη γνώσεων και τεχνολογιών στους οργανισµούς της περιοχής (επιχειρήσεις, πανεπιστήµια, τεχνολογικά κέντρα, θερµοκοιτίδες, κ.α.), και Οι ψηφιακές εφαρµογές διαχείρισης πληροφορίας και γνώσεων, που διευκολύνουν συγκέντρωση πληροφορίας, την επικοινωνία, τη λήψη αποφάσεων, τη µεταφορά και εφαρµογή τεχνολογιών, τη συνεργασία στην καινοτοµία.

Ένας άλλος τρόπος διατύπωσης της ίδιας ιδέας είναι ότι η ευφυής πόλη συντίθεται από τρία επίπεδα:

Παραδείγματα εφαρμογών έξυπνων περιοχών

Ε

πίπεδο Ι: Επίπεδο βάσης. ∆ραστηριότητες έντασης- γνώσεων της πόλης. Μεταποίηση και υπηρεσίες που (συνήθως) αυτό-οργανώνονται σε συστάδες και συνοικίες (clusters). (Intellectual capital – human intelligence) Επίπεδο ΙΙ: Θεσµικοί µηχανισµοί κοινωνικής συνεργασίας για µάθηση και καινοτοµία: στρατηγικής πληροφόρησης, συγκριτικής αξιολόγησης, χρηµατοδότησης κινδύνου,µεταφοράς τεχνολογίας, συνεργατικής ανάπτυξης νέων προϊόντων. (Social capital collective intelligence) Επίπεδο ΙΙΙ: Περιλαµβάνει τα ψηφιακά εργαλεία και εφαρµογές, ένα εικονικό περιβάλλον χειρισµού της πληροφορίας και των γνώσεων.

(Agents, AI)

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

41 Πράσινη περιοχή

πρωτοπόρου αγοράς με ευνοϊκές προπροσέγγιση της πράσινης περι- ϋποθέσεις πράσινων επενδύσεων, στοοχής αφορά θέματα της ενέρ- χεύοντας σε υψηλά επίπεδα ικανοποίγειας που χρειάζεται να αναπτυ- ησης και σταθερότητα του πελάτη. χθούν σε μια απομακρυσμένη περιοχή επίσης προβλέπει βελτιστοποίηση της με χρήση όλων των διαθέσιμων ανανε- χρήσης τοπικών φυσικών πόρων, προώσιμων πηγών ενέργειας και της μεί- ϊόντων και υλικών, εξοικονόμηση πόωσης της ενεργειακής κατανάλωσης ρων, μείωση ρύπων βελτίωση περιβαλμέσω διαφόρων τεχνικών εξοικονό- λοντικού αποτυπώματος και παραγωγή μησης, όπως βιοκλιματισμός, εκμετά- ποιοτικών προϊόντων, με σεβασμό στη λευσης την αβαθή γεωθερμία και πα- φύση, που ανταποκρίνονται στις ανάρεμβάσεις σε τρόφιμα, απορρίμματα γκες καταναλωτών. και την κτηνοτροφία. Συνδυάζοντας πολλές τεχνολογίτο ίδιο πλαίσιο θα υπάρξει προες, όπως είναι οι ανεμογεννήτριες, τα σέλκυση επενδύσεων με ανάφωτοβολταϊκά, ένα σύστημα ευφυούς πτυξη, προστασία του περιβάλδιαχείρισης, μπορεί να καλυφθεί όλη η λοντος, κερδοφορία και νέες θέσεις απαιτούμενη ηλεκτρική κατανάλωση εργασίας προς όφελος της τοπικής οιμε καινούργιες τεχνολογίες όπως είναι κονομίας, των συνεργατών, και των καινούργιου τύπου μπαταρίες και το πράσινων καταναλωτών με τη χρήση υδρογόνο, και να χρησιμοποιήσουμε περιβαλλοντικά φιλικών υλικών και και ενέργεια και για τις μετακινήσεις. τεχνολογιών. Νέες ευκαιρίες χρημαΣημαντική είναι και η διαχείριση τρο- τοδότησης και κίνητρα από εθνικούς φίμων με κλειστά υδροπονικου τύπου και διεθνείς οργανισμούς, ενίσχυση καλλιέργειες καθώς και θερμοκήπια της επιχειρηματικής κοινωνικής υπευπου χρησιμοποιούν φωτοβολταικά θυνότητας και τέλος μεγαλύτερες και για τον έλεγχο των εσωτερικών συνθη- νέες δυνατότητες δανεισμού κών τους Η χρήση των βιοκαυσίμων σε Με δεδομένο ότι αντίστοιχες δράαγροτικές περιοχές για θέρμανση και σεις έχουν ήδη μελετηθεί για νησιωτιπαραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος είναι κές περιοχές στον ελλαδικό χώρο όπως κάτι που έχει εφαρμοστεί με επιτυχία φαίνεται με το παράδειγμα του Αγίου σε πολλές περιοχές Στα θέματα διαχείρισης αστικών στερεών απορριμμάτων (ΑΣΑ) προβλεπονται ενέργειες όπως διαλογή στην πηγή, ανακύκλωση συσκευασιών και αξιοποίηση οργανικού κλάσματος για παραγωγή κομπόστ (εδαφοβελτιωτικό) Ταυτόχρονα με τις τεχνικές λύσεις υπάρχουν και δράσεις πράσινης επιχειρηματικότητας που αφορά την Το παράδειγμα του Αγίου Ευστρατίου δημιουργία νέας

Η

Σ

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Ευστρατίου θα δημιουργηθεί μια σειρά τυποποιήσεων και καλών πρακτικών που θα δράσει σαν καταλύτης για την δημιουργία πράσινων περιοχών σε διάφορες απομακρυσμένες περιοχές της χώρας περιλαμβανομένων και των αγροτικών κοινοτήτων της Ηπείρου.

Συμπεράσματα Προτάσεις

Η

ανάπτυξη περιοχών που χαρακτηρίζονται με ειδικά κριτήρια σαν απομακρυσμένες αποτελεί κύριο αντικείμενο στρατηγικής και περιφερειακής ανάπτυξης Οι νέες έννοιες στην ευρωπαϊκή ένωση της έξυπνης εξειδίκευσης εκτιμάται ότι θα δώσει νέα ώθηση στη στρατηγική της ανάπτυξης για την νέα προγραμματική περίοδο. Η εκμετάλλευση των νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών και η αποτύπωση ιδιοτήτων ανθρώπινης ευφυΐας σε επίπεδο πόλης δημιουργεί το πλαίσιο της έξυπνης περιοχής. Από την άλλη η εκμετάλλευση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η δράσεις για εξοικονόμηση ενέργειας σε συνδυασμό με την πράσινη επιχειρηματικότητα μας εισάγουν στην έννοια της πράσινης περιοχής. Όλα τα παραπάνω αποτελούν βασικούς πυλώνες ανάπτυξης για τις απομακρυσμένες περιοχές της χώρας και πιο ειδικά για την περιοχή της Ηπείρου.

Ενδεικτική βιβλιογραφία 1. EU ‘Guide to Research and Innovation Strategies for Smart Specializations (RIS 3); March 2012 2. ‘Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιφέρειας Ηπείρου» 2010 -2014 Σεπτ. 2011 3. Νίκος Κομνηνός ‘ Ευφυείς Πόλεις Ένα νέο παράδειγμα ανάπτυξης και σχεδιασμού των πόλεων Μεταπτυχιακό Σεμινάριο Διδακτορικών 9 Νοεμβρίου 2007 4. Ν.Νικητάκος ‘ Αξιοποίηση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στο νησιωτικό χώρο’ Συνέδριο ΕΝΑΕ Μυτιλήνη, 12-13 Ιουνίου 2009 5. Dominique Foray and Bart Van Ark ‘Smart specialisation in a truly integrated research area is the key to attracting more R&D to Europe’ Knowledge Economists Policy Brief n° 1 October 2007

42

Ημερίδα της 16ης Δεκεμβρίου 2013

Οικονομική κατάρρευση και εθνική ανασυγκρότηση

Εξ αριστερών προς τα δεξιά: Ο κ. Γάτσιος Κων/νος, Πρύτανης του Ο.Π.Α., ο Υπτγος Σ. Μπελεγράτης, ο κ. Χρήστος Ιωάννου, οικονομολόγος και ο κ. Νίκος Πέππας, Δνων Σύμβουλος της SAS.

Τ

ην Δευτέρα 16 Δεκεμβρίου 2013, ο Σύνδεσμός μας στο πλαίσιο των ενημερωτικών ομιλιών που έχει καθιερώσει, οργάνωσε Ημερίδα στo Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, με θέμα: «Οικονομική κατάρρευση και εθνική ανασυγκρότηση» και ομιλητές τον κ. Κωνσταντίνο Γάτσιο, Πρύτανη του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, τον κ. Νικόλαο Πέππα, Διευθύνοντα Σύμβουλο

της S.A.S., και τον κ. Χρήστο Ιωάννου, οικονομολόγο, Βοηθό του Συνηγόρου του Πολίτη. Για την ενημέρωση των μελών και φίλων του Συνδέσμου μας, που για διαφόρους λόγους δεν μπόρεσαν να παραβρεθούν στην εκδήλωση, αλλά και για την ενημέρωση των λοιπών αποδεκτών των Εθνικών Επάλξεων, δημοσιεύονται στο ανά χείρας τεύχος, οι εισηγήσεις των ομιλητών. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

43

Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ κ. Λάμπρου Καζάκου, Αντιστρατήγου ε.α. Πολίτη σε θέματα Κοινωνικής Προστασίας.

Κυρίες και Κύριοι

Ε

κ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου, σας καλωσορίζω και σας ευχαριστώ που ανταποκριθήκατε στην πρόσκλησή μας και τιμάτε με την παρουσία σας τη σημερινή μας ημερίδα, που είναι η πρώτη της μετά το καλοκαίρι περιόδου και η τελευταία του τρέχοντος έτους. Υπόψη ότι η ημερίδα του Νοεμβρίου διεξήχθη στην πρωτεύουσα της Ηπείρου, τα Ιωάννινα και στην ακριτική Κόνιτσα. Κυρίες και Κύριοι

Τ

ο θέμα της σημερινής ημερίδας είναι “Οικονομική Κατάρρευση και Εθνική Ανασυγκρότηση”. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το θέμα είναι λίαν επίκαιρο και άκρως ενδιαφέρον. Σε όλους μας τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης που μαστίζει τα τελευταία χρόνια τη χώρα μας είναι άμεσα ορατά, δυστυχώς σε όλους τους τομείς της Δημόσιας ζωής και όχι μόνο στην καθημερινότητα μας. Κυρίες και Κύριοι,

Δ

εν θα ήθελα να σας κουράσω άλλο με στοιχεία που αφενός είναι εκτός του γνωστικού μου πεδίου και αφετέρου θα αναπτυχθούν από τους ειδικούς ομιλητές μας. Στο σημείο αυτό επιτρέψτε μου να ευχαριστήΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Τ

σω θερμά τους εκλεκτούς ομιλητές μας που είναι: κ. Κωνσταντίνος Γάτσιος, Πρύτανης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και Καθηγητής της Οικονομικής Επιστήμης (ΟΠΑ). κ. Νικόλαος Πέππας, Γενικός Διευθυντής της SAS AE Ελλάδας – Κύπρου – Βουλγαρίας. κ. Χρήστος Ιωάννου, Οικονομολόγος και Βοηθός του Συνηγόρου του

ους καλωσορίζω και τους ευχαριστώ θερμά που αποδέχθηκαν την πρόσκληση μας και συμμετέχουν στην σημερινή ημερίδα του Συνδέσμου μας. Επιτρέψτε μου ιδιαίτερα να ευχαριστήσω τον κύριο Πρύτανη του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών που αποδέχτηκε την πρόσκλησή μας, παρά το βεβαρυμένο πρόγραμμά του. Πριν δώσω το λόγο στον συντονιστή επιτρέψτε μου να ευχηθώ προσωπικά και εκ μέρους του Δ.Σ. σε όλους εσάς που μας τιμάτε με την παρουσία σας Καλά Χριστούγεννα, Χρόνια Πολλά και ένα Ευτυχισμένο Νέο Έτος για όλους μας και καλύτερο από το τρέχον για τη Χώρα μας. Την συζήτηση θα συντονίσει ο κ. Σπυρίδων Μπελεγράτης, Υποστράτηγος ε.α. - μέλος του ΣΕΕΘΑ, τον οποίο και παρακαλώ να λάβει το λόγο.

44

Εισήγηση συντονιστού Υπό κ. Σπυρίδωνος Μπελεγράτη, Υπτγου ε.α., Μέλους ΣΕΕΘΑ

Η

Κυρίες και κύριοι

κατανόηση της υπάρχ ο υ σας ή σοβούσας σε μερικές περιπτώσεις οικονομικής κρίσης, όχι μόνο σε τοπικό αλλά και διεθνές επίπεδο, είναι αρκετές φορές το προεξάρχον στοιχείο έρευνας ή αναζήτησης του κοινωνικού συνόλου. Τά αίτια οι αφορμές αλλά και το πώς αυτή ενέσκηψε, αποτελούν βασικό σημείο αναφοράς για την ακολουθητέα στο μέλλον οικονομική πολιτική. Ήδη μετά από μια 5ετία περίπου υφεσιακής τάσης κυρίως σε χώρες του Νότου της ΕΕ, το ζητούμενο πλέον είναι η μέθοδος που οδηγεί στην ανάκαμψη η αλλιώς η επονομαζόμενη ανάπτυξη. Εκ παραλλήλου βέβαια πραγματοποιείται πολλές φορές και αφανώς, η μέχρι τώρα «αποτίμηση της ακολουθούμενης περιοριστικής οικονομικής πολιτικής», ενώ ολοένα και περισσότερο αναζητείται το κατάλληλο εργαλείο των εφαρμοσμένων οικονομικών, που θα οδηγήσει σε ασφαλέστερη μεγέθυνση της πραγματικής οικονομίας, επηρεάζοντας θετικά τα μακροοικονομικά μεγέθη των χωρών που υπέστησαν τον Αρμαγεδδώνα της κρίσης. Μιας κρίσης που ακολούθησε εκείνη στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και ήρθε περίπου μια δεκαετία μετά την υιοθέτηση του Ευρώ ως κοινού νομίσματος από 17 χώρες της ΕΕ, μεταξύ των οποίων και η χώρα μας. Το γεγονός αυτό είναι σαφές ότι αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα επιρροής, όχι μόνο στην εφαρμοζόμενη νομισματική πολιτική των κρατών μελών της ΕΕ, αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Η χώρα μας από την στιγμή που υιοθέτησε το νέο αυτό νόμισμα το 2001, απώλεσε την δυνατότητα που είχε για άσκηση νομισματικής πολιτικής, ως

αντιστάθμισμα άλλων προνομίων του κοινού νομίσματος, αλλά φαίνεται ότι δεν κατόρθωσε να αποφύγει τις συνέπειες των στρεβλώσεων που προέκυψαν στη συνέχεια από την χρήση του, αφού η πλήρης οικονομική ολοκλήρωση των κρατών της Ευρωζώνης, είναι ακόμη μακριά.

Τ

αυτόχρονα οι ονομαζόμενες «αγορές» που αποτελούν ένα ασαφή και άγνωστο ίσως τα προηγούμενα χρόνια παράγοντα της διεθνούς χρηματοοικονομικής δράσης, φαίνεται ότι επηρέασαν και επηρεάζουν τα τεκταινόμενα στη χώρα μας, αλλά και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Το κοινωνικό σύνολο άρχισε να μαθαίνει αν όχι να λαμβάνει σοβαρά υπόψη οικονομικούς όρους που μέχρι πρίν από λίγα χρόνια ήταν σχεδόν άγνωστοι ή περνούσαν αθεώρητοι από το ευρύ κοινό, αφού ήταν προνόμιο μόνο του έντυπου και ηλεκτρονικού τύπου. Φράσεις και λέξεις όπως Παράγωγα Χρηματοοικονομικά Προϊόντα, short selling,αντιστάθμιση Κινδύνου Επενδύσεων (Hedjing), τα spreads (αντίστοιχα Bullspreads Bearspeads), οι Συναλλαγματικές Χρήσεις (τα Swaps), οι συμβάσεις ανταλλαγής κινδύνου αθέτησης τα περίφημα CDS, μπήκαν ξαφνικά στη ζωή μας. Στον αντίποδα αφουγκραζόμαστε ήδη, ότι οι εφαρμοζόμενες τακτικές και στρατηγικές μεγάλων χρηματαγορών, έκαναν βίαια την εμφάνισή τους στο προσκήνιο της πραγματικής οικονομίας, αν και είχαν τουλάχιστον αρκετές δεκαετίες δραστικής εφαρμογής. Από το έτος 2010 και μετά, ο λαός μας υπέστη πρωτοφανή για χώρα μέλος της ΕΕ μείωση του ΑΕΠ σε πολύ λίγο χρονικό διάστημα που αγγίζει αν δεν ξεπερνά το 25% περίπου, ενώ όλοι σχεδόν οι κύριοι μακροοικονομικοί δείκτες άρχισαν να υποχωρούν, προσαυξάνοντας ουσιαστικά μόνο την

ανεργία. Οι συνέπειες της κρίσης είναι ήδη ορατές σε όλα τα επίπεδα, παρά τις θετικές φωνές που ακούγονται για έξοδο στο άμεσο μέλλον από την επιτήρηση της Ευρώπης, αφού υφίστανται ήδη μικρά ίσως σημάδια ανάκαμψης σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο και ύπαρξη πρωτογενούς πλεονάσματος στο πλαίσιο της χώρας μας. Πόσο όμως τα υφιστάμενα δημοσιονομικά μεγέθη της χώρας, επιτρέπουν κάτι τέτοιο, αφού δεν έχει στα χέρια της το εργαλείο της νομισματικής πολιτικής, ενώ μέτρα δημοσιονομικού χαρακτήρα υπαγορεύονται αν όχι κατευθύνονται ήδη από τις Βρυξέλλες, αλλά και από τους ονομαζόμενους δανειστές; Το ερώτημα είναι ασφαλώς καίριο, αφού η οικονομία είναι ένα από τα κύρια συστατικά λειτουργίας του κρατικού μηχανισμού, ενώ προφανώς επηρεάζει και θέματα που αφορούν την Εθνική Άμυνα, την Παιδεία την Υγεία κλπ. Η ζητούμενη απόκριση στο ερώτημα «και τώρα τι κάνουμε», πιστεύουμε ότι έχει ασφαλώς την απάντησή της στην έρευνα τουλάχιστον στο επίπεδο των Εφαρμοσμένων Οικονομικών, αλλά και της Στρατηγικής στο τομέα της Οικονομίας. Όπως ήδη έχετε πληροφορηθεί έχουμε την χαρά και την τιμή να φιλοξενήσουμε απόψε στην εσπερίδα μας τρεις εκλεκτούς εισηγητές για το θέμα που έχουν ενδιατρίψει στον τομέα τους, ο καθένας στο αντικείμενο ενδιαφέροντός του για να προσανατολίσουν την σκέψη μας επί του θέματος. Αναζητούμε δηλαδή απαντήσεις για τον τρόπο εξόδου από την κρίση, όπως πχ μέσω του τομέα της καινοτομίας ή της έξυπνης εξειδίκευσης (smart specialization), αλλά και της κατάλληλης χρήσης του υπάρχοντος ανθρώπινου κεφαλαίου. Για τυχόν διευκρινήσεις στο τέλος της εκδήλωσης οι εισηγητές θα δεχθούν και αριθμό ερωτήσεων του ακροατηρίου.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

45

Αλήθεια και αυτογνωσία: Προϋποθέσεις εξόδου από την κρίση Υπό Δρ κ. Γάτσιου Κωνσταντίνου, Πρύτανη του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και Καθηγητού της Οικονομικής Επιστήμης

Κ

Κυρίες και Κύριοι, α τ ’ αρ χάς θέλω να ευχαρ ισ τ ήσ ω τους διοργανωτές της ημερίδας, τον Πρόεδρο και τα μέλη του ΔΣ του Συνδέσμου Επιτελών Εθνικής Άμυνας για την πρόσκληση. Είναι πράγματι μεγάλη η χαρά και η τιμή που αισθάνομαι ευρισκόμενος σήμερα μαζί σας. Για πολλούς λόγους, αλλά και για έναν επιπλέον. Ο πατέρας μου υπήρξε αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού τον οποίο υπηρέτησε με πάθος, εντιμότητα και αυταπάρνηση. Αφιερώνω τη σημερινή μου ομιλία στη μνήμη του. Είναι, νομίζω, η κατάλληλη περίσταση για ένα τέτοιου είδους πνευματικό μνημόσυνο, που από καιρό ήθελα να κάνω.

Κυρίες και Κύριοι,

Η

πατρίδα μας διέρχεται μιας πολύμορφης κρίσης πρωτοφανούς έντασης και βάθους. Δεν πρόκειται μόνο για μια οικονομική κρίση, αλλά και για μια κρίση θεσμών, αξιών και αντιπροσωπεύσεων. Μια κρίση που συνταράσσει συνθέμελα τους θεσμούς και τις δομές της χώρας και που τη θέτει μπροστά σε κρίσιμα διλήμματα για το παρόν και το μέλλον της. Ο λαός μας γεύεται ανεργία και κοινωνική αποδιάρθρωση στο εσωτερικό, χλεύη και διασυρμούς στο εξωτερικό. Ο κίνδυνος μετατροπής τής πατρίδας μας είτε σε ένα μετανεωτερικό προτεκτοράτο, μια χώρα περιορισμένης κυριαρχίας, είναι υπαρκτός. Όπως υπαρκτοί είναι και οι κίνδυνοι που η δεινή θέση στην οποία έχουμε περιέλθει εγκυμονούν για την ασφάλεια της πατρίδας και του λαού μας. Όταν, όμως, σε απειλεί ένας θανάσιμος κίνδυνος, πρώτος όρος για την επιβίωσή σου, πρώτο βήμα στην προσπάθεια αναπτυξιακής εξυγίανσης, είναι η ορθή και ακριβής αντίληψη της κατάστασης, χωρίς ψεύδη, δημαγωγίες, ευχολόγια και στρουθοκαμηλισμούς. Στην αντίθετη περίπτωση, αν, παρασυρμένος από τον φόβο ή τις εμμονές σου, αντιλαμβάνεσαι λανθασμένα την απειλή και συμπεριφέρεσαι απέναντί της ανορθολογικά, τότε γίνεσαι ο χειρότερος εχθρός του εαυτού σου, με αποτελέ-

σματα αυτοκαταστροφικά. Η έξοδος από την κρίση προϋποθέτει, επομένως, περισυλλογή και αυτογνωσία για τους λόγους που φτάσαμε μέχρι εδώ. Για να μπορέσουμε να εξέλθουμε από το τέλμα, θα πρέπει να γίνουν κατανοητές οι πραγματικές αιτίες τής υπό εξέλιξη τραγωδίας. Υπάρχει μια «αφήγηση» που ισχυρίζεται ότι το Μνημόνιο έφερε την κρίση, ότι η παρούσα κρίση προκαλείται πρωτίστως από την ευρωπαϊκή κρίση και όχι από ενδογενείς αιτίες. Ότι δηλαδή, λίγο πολύ, τα πηγαίναμε μια χαρά μέχρι το 2010 –όπως άλλωστε φαίνεται και από την συνεχή αύξηση του ΑΕΠ– αλλά μετά ενέσκηψε η κρίση με επίκεντρο τις ΗΠΑ η οποία χτύπησε και μας, όπως και την υπόλοιπη Ευρώπη, ήρθαν και τα Μνημόνια και μας αποτελείωσαν. Αυτή η «αφήγηση», όμως, συνιστά ένα αισχρό ψεύδος, αφού αγνοεί προκλητικά κάθε πραγματικό γεγονός. Αν θέλουμε, πράγματι, να ξαναπάρουμε τη χώρα στα χέρια μας, θα πρέπει με αποφασιστικότητα να απαλλαγούμε από αυτό το ψεύδος. Η αλήθεια είναι ότι η κρίση έφερε το Μνημόνιο, όχι το Μνημόνιο την κρίση. Η αλήθεια, επίσης, είναι ότι η ελληνική κρίση είναι αυτοτελής και ενδογενής, έχει πρωτίστως εγχώριες και όχι διεθνείς αιτίες. Θα εκδηλωνόταν ούτως ή άλλως, ανεξαρτήτως της παγκόσμιας και ευρωπαϊκής κρίσης, αν και ασφαλώς η διαχείρισή της θα ήταν ευκολότερη χωρίς αυτές. Η αλήθεια είναι, επίσης, ότι η συνεχής αύξηση του ΑΕΠ δεν συνιστούσε «ανάπτυξη», ούτε σύγκλιση με την Ευρώπη, αλλά «παραίσθηση ανάπτυξης» και απόκλιση από την Ευρώπη. Εξηγούμαι: Για να δούμε αν είχαμε «ανάπτυξη» ή κάτι άλλο αρκεί να κάνουμε κάποιους πρόχειρους υπολογισμούς. Μεταξύ 2003 και 2010 το ΑΕΠ αυξήθηκε από 172 δισ. σε 230 δισ. ενώ, αντίστοιχα, το δημόσιο χρέος από 168 δις σε 326 δις, δηλαδή από 96% σε 140% του ΑΕΠ. Να το πούμε αλλιώς. Το 2003 το κατά κεφαλή εισόδημα ήταν 15.600 ευρώ και το κατά κεφαλή χρέος 15.000 ευρώ. Το 2010 το κατά κεφαλή εισόδημα ήταν 20.400 ευρώ, αυξημένο κατά 30%, ενώ το κατά κεφαλή χρέος ήταν 29.000 ευρώ, αυξημένο κατά 90%. Δηλαδή, για κάθε 1 ευρώ αύξησης του κατά κεφαλή εισοδήματος, δανειζόμασταν 3!

Κ

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

αι πώς χρησιμοποιήθηκαν αυτά τα δανεικά; Αν χρησιμοποιούνταν για παραγωγικές επενδύσεις, αυ-

τές σήμερα θα είχαν ωριμάσει και θα είχαν απογειώσει με όρους υγείας, όχι πλασματικούς, το εθνικό εισόδημα. Όμως, χρησιμοποιήθηκαν για να χρηματοδοτήσουν μια ανεξέλεγκτη, θα έλεγα παρανοϊκή, κατανάλωση. Τη δεκαετία 2000-2010, ο μέσος όρος της ιδιωτικής κατανάλωσης στην ευρωζώνη, της Ελλάδας εξαιρουμένης, ήταν στο 56% του ΑΕΠ. Στη χώρα μας ήταν στο 75%. Καθώς οι άλλες κατηγορίες δαπάνης του ΑΕΠ, δηλαδή η δημόσια κατανάλωση και οι επενδύσεις, δεν την αντιστάθμιζαν, καθώς βρίσκονταν στο μέσο όρο της Ευρωζώνης, η συνολική δαπάνη της οικονομίας ήταν πολύ υψηλότερη από το εγχωρίως παραγόμενο προϊόν. Με άλλα λόγια, καταναλώναμε πολύ περισσότερο από όσο παρήγαμε. Καταναλώναμε τόσο, ώστε με βάση τον δείκτη «Ισοδύναμων Μονάδων Αγοραστικής Δύναμης» της Παγκόσμιας Τράπεζας, η Ελλάδα εμφανιζόταν σαν μια από τις πλουσιότερες οικονομίες της Ευρώπης, αφού μόνο 3-4 την ξεπερνούσαν στον δείκτη αυτό. Αποτέλεσμα, ήταν η δημιουργία του μεγαλύτερου ελλείμματος στην ευρωζώνη, το οποίο καλυπτόταν από δανεισμό, κυρίως μέσω του δημοσίου, ο οποίος με τη σειρά του δημιουργούσε ένα ανεξέλεγκτο χρέος. Αυτή η δαπάνη, που τροφοδοτούσε τη «φούσκα» της μεγέθυνσης του ΑΕΠ και δημιουργούσε μια ψεύτικη αίσθηση εφορίας που ονομάστηκε «ανάπτυξη», κέντρο είχε το κράτος ως, δυστυχώς, στρατηγικό τομέα τής οικονομίας μας, και βασικό της πρωταγωνιστή τον εργολάβο και τον προμηθευτή τού δημοσίου. Η «φιγούρα» του, αυτή του χυδαίου νεοπλουτισμού, αποτελούσε το κοινωνικό πρότυπο επιτυχίας μιας εποχής στην οποία όλοι πίστευαν ότι έπαιρναν «λίγα» -θυμηθείτε την έκφραση «γενιά των 700 ευρώ»- και στην οποία το κιτς, το ψεύτικο και το φθηνό κατέκλυσε όλες τις πλευρές της κοινωνικής μας ζωής και οργάνωσης. Στον εκτροχιασμό συμμετείχε και το σύνολο του τραπεζικού συστήματος της χώρας που, υπό την μακάρια επίβλεψη της ΤτΕ, κυνηγούσε περαστικούς στο δρόμο ή στα τηλέφωνα για να τους δώσει δάνεια για να αγοράσουν ιταλικά ή γαλλικά ρούχα και παπούτσια για να πάνε διακοπές στη Ρώμη ή το Παρίσι. Και για να νομιμοποιηθεί κοινωνικά αυτή η άφρων και άκρως τυχοδιωκτική πολιτική τής εποχής αλλά και, ταυτόχρονα, να συγκαλύψει το γεγονός ότι η

46 πραγματική οικονομία δεν μπορούσε, υπό τις συνθήκες που επικρατούσαν, να δημιουργήσει θέσεις εργασίας –όπως θα εξηγήσω αργότερα– το κράτος προχωρούσε σε προσλήψεις δεκάδων χιλιάδων δημοσίων υπαλλήλων, τις περισσότερες φορές χωρίς πραγματικό αντικείμενο εργασίας και συνήθως εκτός διαδικασιών ΑΣΕΠ, με σημειώματα πολιτευτών του στυλ «βάλε τον κάπου κάτι να κάνει –είναι καλό παιδί». Αυτό ήταν το πλαίσιο της αναπτυξιακής και κοινωνικής πολιτικής τής περιόδου τής ΟΝΕ.

Η

δυναμική, επομένως, που είχε προσλάβει το δημόσιο χρέος με όλα αυτά, αρκεί για να καταδείξει ότι ακόμη και εάν δεν είχε επισυμβεί η διεθνής κρίση, η Ελλάδα θα βρισκόταν σε βαθιά περιδίνηση. Όμως, καθώς προχωρούμε πιο βαθειά στην ανάλυση του προβλήματος διαπιστώνουμε ότι τα πράγματα είναι, δυστυχώς, χειρότερα. Ο χωρίς όρια δανεισμός της χώρας, δημιούργησε μια έντονη υπερθέρμανση στην οικονομία και μια διαρκή εσωτερική ανατίμηση, μετατοπίζοντας τις δομικές ισορροπίες τής οικονομίας μας και καταστρέφοντας τον ήδη ισχνό παραγωγικό ιστό τής χώρας. Πιο συγκεκριμένα, με το νόμισμα κοινό, η υπερβάλλουσα ρευστότητα οδηγούσε σε αύξηση των ονομαστικών τιμών στην Ελλάδα πάνω από το μέσο πληθωρισμό τής Ευρωζώνης, δημιουργώντας υψηλότερα περιθώρια κέρδους στον προστατευμένο τομέα των «διεθνώς μη εμπορευσίμων» (κράτος, οικοδομή, εμπόριο και λοιπές υπηρεσίες), και μειώνοντας αντίστοιχα τα περιθώρια κέρδους του μη προστατευμένου παραγωγικού τομέα των «διεθνώς εμπορευσίμων». Αυτό, με τη σειρά του, δημιουργούσε ισχυρές ροπές για μεταφορά πόρων από τον τομέα των «διεθνώς εμπορευσίμων» σε αυτόν των «διεθνώς μη εμπορευσίμων». Ήταν προτιμότερο να εισάγεις παρά να παράγεις εγχωρίως. Ταυτόχρονα, η άνοδος των μισθών, ανεξαρτήτως επιπέδου παραγωγικότητας, απλά και μόνο για να «συλλάβει» τον πληθωρισμό, οδήγησε σε περαιτέρω διάβρωση της ανταγωνιστικότητας του κρίσιμου τομέα των «διεθνώς εμπορευσίμων», κατ’ ουσία στην κατάρρευσή του. Είναι αυτή η αποδιάρθρωση του παραγωγικού ιστού τής χώρας που βρίσκεται πίσω από τα τεράστια ελλείμματα του εμπορικού ισοζυγίου και του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, κατά μέσο όρο 10% του ΑΕΠ καθ’ όλη τη δεκαετία της ΟΝΕ, που έφτασε, μάλιστα, στο απίστευτο 15% του ΑΕΠ το 2008. Βρισκόμαστε πλέον στην καρδιά τού οικονομικού προβλήματος της χώρας,

τη σχέση μεταξύ των «διεθνώς εμπορευσίμων» και των «διεθνώς μη εμπορευσίμων». Όποιος δεν κατανοεί τη σημασία αυτής της σχέσης, δεν κατανοεί το πρόβλημα πόσο μάλλον να βρει τη λύση. Στα «διεθνώς εμπορεύσιμα» ενσωματώνεται η δυνατότητα ή όχι βελτίωσης των παραγωγικών δυνατοτήτων μιας χώρας. Από τη δυναμικότητα του τομέα αυτού εξαρτάται η δυνατότητα ή όχι μιας ενδογενούς ανάπτυξης μιας οικονομίας. Γιατί πολύ απλά ανάπτυξη είναι τι, πώς και πόσο παράγεις και εξάγεις περισσότερο σύνθετα, πλούσια σε προστιθέμενη αξία προϊόντα. Είναι, εν προκειμένω στοιχείο-κλειδί ότι στην ελληνική οικονομία οι υπηρεσίες και η οικοδομή έχουν συμμετοχή στη σύνθεση του ΑΕΠ που είναι 4 φορές μεγαλύτερη από τη συμμετοχή του πρωτογενούς και του δευτερογενούς τομέα μαζί. Σημειώνω ότι στη Γερμανία η αντίστοιχη σχέση είναι πολύ μικρότερη, 2,5 προς 1, τη στιγμή που τόσο η οικονομική θεωρία όσο και η στατιστική μέτρηση μας λένε ότι η σχέση αυτή είναι τόσο μεγαλύτερη όσο μεγαλύτερη είναι η παραγωγικότητα μιας χώρας. Με άλλα λόγια, η σχέση αυτή θα έπρεπε φυσιολογικά να είναι μικρότερη στην Ελλάδα απ’ ό,τι στη Γερμανία, όχι μεγαλύτερη όπως είναι.

Π

ιο συγκεκριμένα, το 2000, όταν η χώρα εισήρχετο στην ευρωζώνη, ο τομέας των «διεθνώς εμπορευσίμων» αντιστοιχούσε στο 25% του ΑΕΠ, ένα ήδη χαμηλό ποσοστό, το χαμηλότερο μεταξύ των 15 τότε μελών τής ΕΕ. Το 2009, όταν είχε ξεκινήσει η κατάρρευση, είχε περιοριστεί στο 20,5%. Εάν, ειδικότερα, εστιασθούμε στα «διεθνώς εμπορεύσιμα» με τη σημαντικότερη συμβολή στην ενδογενή ανάπτυξη, όπως είναι τα προϊόντα τού μεταποιητικού κλάδου, και οι κλάδοι που σχετίζονται με την πληροφορική και τις υπηρεσίες «τεχνολογικής αιχμής», των οποίων η παραγωγή θα πρέπει να συντελείται στο λεγόμενο «τεχνολογικό όριο» αν πρόκειται να είναι ανταγωνιστικά, τότε παρατηρούμε ότι από ένα ποσοστό 16% του ΑΕΠ το 2000 αντιπροσώπευαν μόλις το 11,5% το 2009. Όλες οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές οικονομίες ανάλογου μεγέθους με την δική μας παρουσίαζαν και παρουσιάζουν πολύ υψηλότερα ποσοστά τέτοιων αγαθών και υπηρεσιών στο δικό τους ΑΕΠ. Επιπλέον, στη βάση ποιοτικών κριτηρίων, όπως το είδος της χρησιμοποιούμενης τεχνολογίας και της προστιθέμενης αξίας των προϊόντων η Ελλάδα της «ανάπτυξης» και «σύγκλισης» βρισκόταν την περίοδο 20012007, σύμφωνα με διεθνείς πίνακες, στην ίδια «παρέα», ανταγωνιζόταν στο «ίδιο κα-

λάθι» προϊόντων, με τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, παρά με τους Ευρωπαίους εταίρους της.

Α

υτή ήταν η παραγωγική κατάσταση της χώρας πριν τα Μνημόνια και που οδήγησε στα Μνημόνια, αποτέλεσμα του αδήριτου γεγονότος ότι αντί να ασχοληθούμε ως κοινωνία και οικονομική πολιτική με την παραγωγή, δώσαμε προτεραιότητα στην κατανάλωση με δανεικά, θεωρώντας ταυτόχρονα ότι το όποιο ενδογενές πρόβλημα της χώρας στην οικονομία –και όχι μόνο, αλλά και στην εθνική άμυνα και στην εξωτερική πολιτική– μπορεί να λυθεί χωρίς προσπάθεια και κόπο, αρκεί να τοποθετηθεί, όπως κατά κόρον λεγόταν, στα «ευρωπαϊκά του πλαίσια». Με μια κουβέντα, η χώρα καθηλωμένη και εγκλωβισμένη ανάμεσα σε δύο τύπων κενολογίες, δύο τύπων διανοητικές διάρροιες, αυτές της ευρωλατρείας και της ευρωμαχίας, αρνήθηκε να ασχοληθεί η ίδια με την επίλυση χρόνιων παραγωγικών, διαρθρωτικών και θεσμικών προβλημάτων της. Μοιραία, κατέληξε να ασχολούνται με αυτά άλλοι και να της υποδεικνύουν το τι και το πώς. Προκύπτει επομένως ότι, δυστυχώς, δεν αντιμετωπίζουμε στη χώρα μας μια τυπική ύφεση, ή μια ύφεση που προκλήθηκε από ανισορροπίες στο χρηματοοικονομικό σύστημα, όπως για παράδειγμα η Ιρλανδία. Αντιμετωπίζουμε, αντιθέτως, μια πολύ σοβαρότερη κατάσταση: τη διαρθρωτική κατάρρευση του παραγωγικού μας ιστού, κυριότερα του τομέα των «διεθνώς εμπορευσίμων», η άλλη όψη τής οποίας είναι η γιγάντωση του παρασιτισμού. Η κατάρρευση αυτή δεν προκλήθηκε τυχαία. Προετοιμαζόταν επί χρόνια. Τα Μνημόνια προετοιμάζονται επί χρόνια. Προετοιμάζονταν όταν η σχεδόν πτωχευμένη, από το 1973, ελληνική βιομηχανία, προσδέθηκε ακόμη περισσότερο στο άρμα τού ελληνικού κράτους, το οποίο, στα πλαίσια υποτιθέμενων φιλολαϊκών πολιτικών, μερίμνησε για να αποσυνδεθούν οι αμοιβές από την παραγωγικότητα. Προετοιμάζονταν όταν ακόμη και η γεωργία σταδιακά μετατρεπόταν και αυτή σε ένα εξάρτημα του ελληνικού και του ευρωπαϊκού δημόσιου μέσω της ΚΑΠ. Προετοιμάζονταν όταν η επαγγελματική ένταξη στο ευρύτερο δημόσιο αναδεικνυόταν ως ιδανικό και διευκολυνόταν πολιτικά, με αποτέλεσμα οι αριθμοί των εκεί απασχολουμένων αλλά και οι σχετικές δαπάνες να αυξηθούν χωρίς καμία λογική. Με μια κουβέντα, προετοιμάζονταν από το γεγονός ότι το δικαίωμα στην πρόσοδο, ασχέτως παραγωγικής συνεισφοράς, κατέστη πάνδημο.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

47

Ό

ταν, λοιπόν, η ισχνή παραγωγική βάση που είχε απομείνει δεν αρκούσε για να το συντηρήσει, ούτε αρκούσε για τη χρηματοδότηση του κοινωνικού κράτους που επιχειρήθηκε να οικοδομηθεί, το παράδοξο ελληνικό κοινωνικο-οικονομικό μόρφωμα έπρεπε να αναζητήσει κάπου αλλού την τροφοδοσία του. Όταν εξαντλήθηκαν οι πρόσκαιρες «ανάσες» από την ύπαρξη κεντρικής εκδοτικής τράπεζας, τις κοινοτικές ενισχύσεις των δεκαετιών τού ΄80 και του ΄90 και το φθηνό εργατικό δυναμικό από τις ανατολικές χώρες στα τέλη της δεκαετίας του ΄90 και τις αρχές τού 2000, ήρθε η «ευλογία», που όμως κατέληξε κατάρα, του πάμφθηνου δανεισμού λόγω της συμμετοχής της χώρας στην ΟΝΕ. Όλα αυτά συνέπραξαν ώστε το δυσλειτουργικό μόρφωμα να συντηρηθεί στην ζωή για περισσότερο από τρείς δεκαετίες. Μέχρι το 2009, όταν χρεοκόπησε. Στο μεταξύ, όμως, είχε δημιουργηθεί, έχει δημιουργηθεί, ανήκεστος βλάβη στις προοπτικές τής οικονομίας. Και όλα αυτά, εν μέσω αυταπατών περί «ανάπτυξης», «σύγκλισης», «ισχυρής Ελλάδας», «θωρακισμένης οικονομίας». Εξ αιτίας των παρανοϊκών πολιτικών που ακολουθήθηκαν, η χώρα όχι μόνο δεν αναπτύχθηκε στη διάρκεια της δεκαετίας στην ευρωζώνη αλλά οπισθοχώρησε, όχι μόνο δεν πλούτισε αλλά φτώχυνε. Όχι μόνο δεν συνέκλινε, αλλά απέκλινε από την ευρωζώνη. Όλα αυτά τα χρόνια βιώναμε ένα συλλογικό Βέρντιγκο: πιστεύαμε ότι ανεβαίναμε στους ουρανούς, ενώ πέφταμε στη θάλασσα. Το μέγεθος τής διαρθρωτικής κατάρρευσης του οικονομικού ιστού τής χώρας, η συρρίκνωση της παραγωγικής της ικανότητας ιδιαιτέρως στον τομέα των διεθνών εμπορευσίμων, είναι αυτό που σήμερα καθορίζει το τι και πόσες θέσεις εργασίας μπορεί η οικονομία να υποστηρίξει, το τι μισθούς μπορεί να πληρώνει, το τι εισόδημα μπορεί να δημιουργεί και να αναδιανέμει. Όλα τα παραπάνω θα πρέπει να κάνουν αντιληπτό πόσο εκτός πραγματικότητας βρίσκονται ισχυρισμοί περί σύντομης εξόδου από την κρίση. Έχοντας εντοπίσει και αναλύσει τις βασικές παραμέτρους τού προβλήματος –πλην μίας στην οποία θα αναφερθώ στο τέλος– μπορούμε να θέσουμε το κρίσιμο ερώτημα: Θα μπορούσε η εξελισσόμενη κοινωνικο-οικονομική καταστροφή να αφυπνίσει την ελληνική κοινωνία από τον «δογματικό της λήθαργο»; Έχουμε την δυνατότητα ως κοινωνία να βγούμε από τον βάλτο, στον οποίο βρεθήκαμε με δική μας ευθύνη, και να μην γυρίσουμε ποτέ σ’ αυτόν; Πιστεύω πως ναι.

Τρεις είναι οι άξονες, νομίζω, πάνω στους οποίους πρέπει να κινηθούμε για να πετύχουμε αναστροφή της πορείας και έξοδό μας από την κρίση. Πρώτο, η στροφή προς την παραγωγή, η αύξηση της δυναμικότητας και του μεγέθους τού παραγωγικού τομέα τής οικονομίας μας και, ιδιαιτέρως, του τομέα των διεθνώς εμπορευσίμων προϊόντων και υπηρεσιών. Δεύτερο, ο δίκαιος καταμερισμός των βαρών, η κοινωνική δικαιοσύνη. Τρίτο, η στήριξη των τμημάτων τού πληθυσμού που πλήττονται πιο βάναυσα από την οικονομική κατάρρευση, η κοινωνική αλληλεγγύη. Προτάσσω τη στροφή προς την παραγωγή γιατί πολλοί, ένθεν κακείθεν, που κατά τα άλλα ομιλούν περί «παραγωγικής ανασυγκρότησης», ταυτόχρονα ισχυρίζονται και, μάλιστα, αγνοώντας πεισματικά κάθε α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κό γεγονός και παραχαράσσοντας την αλήθεια, ότι υπάρχει τρόπος διαφυγής από την κρίση μέσω μιας πολιτικής τόνωσης της ζήτησης. Ειλικρινά, πιστεύω ότι είτε ψεύδονται είτε δεν ξέρουν τι τους γίνεται –αμφότερα ομοίως καταστροφικά. Όπως θεμελιώσαμε προηγουμένως, δεν αντιμετωπίζουμε μια τυπική ύφεση που οφείλεται σε πτώση της ζήτησης αλλά, αντιθέτως, η πηγή της κρίσης βρίσκεται στην υπερσυσσώρευση παραγωγικών πόρων σε προστατευμένους κλάδους τής οικονομίας που χαρακτηρίζονται από χαμηλή παραγωγικότητα και των οποίων η ανάπτυξη οφείλει να έπεται, όχι να προηγείται της μεγέθυνσης του παραγωγικού τομέα με την υψηλή μέση παραγωγικότητα. Να το πω σχηματικά. Μια οικονομία στην οποία το εισόδημά της ανακυκλώνεται μεταξύ καταστημάτων ρουχισμού, καταστημάτων υποδημάτων, καφετέριες και σουβλατζίδικα δεν μπορεί να ελπίζει σε ανάπτυξη.

Α

ν, λοιπόν, «έπεφταν λεφτά στην αγορά» γενικώς και αδιακρίτως, σαν «μάννα εξ ουρανού» με σκοπό την «ανάπτυξη», όπως κάποιοι, ένθεν κακείθεν, διατείνονται, το μόνο αποτέλεσμα θα ήταν η διεύρυνση αυτού του τρόπου λειτουργίας τής οικονομίας, με τη χώρα να καταλήγει να μην παράγει τίποτε, να εισάγει

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

τα πάντα, να πολλαπλασιάζει τα ελλείμματα και να εξακοντίζει το χρέος της στον ουρανό. Μια τέτοιου τύπου επεκτατική πολιτική, αντιγραφή των πολιτικών που μας οδήγησαν στην καταστροφή, δεν θα άφηνε λίθο επί λίθου, βαθαίνοντας την εξάρτηση της χώρας από την ξένη βοήθεια (εάν αυτή ήταν τότε διαθέσιμη). Όσοι την προτάσσουν, αγωνίζονται για την διατήρηση και ενδυνάμωση του παρασιτισμού, δημιουργώντας οι ίδιοι τις συνθήκες που αναιρούν την εθνική ανεξαρτησία και αξιοπρέπεια. Ό,τι και αν λένε, ένθεν κακείθεν, στην πραγματικότητα «δουλεύουν» για τα Μνημόνια. Η κρίση που αντιμετωπίζουμε δεν είναι μια «κρίση ζήτησης», είναι μια «κρίση προσφοράς». Οφείλεται στο σοβαρό, διαρ-

θρωτικό πρόβλημα του παραγωγικού μας συστήματος που ήρθε στην επιφάνεια με οδυνηρό τρόπο, όταν έπαψε να υφίσταται το πέπλο που δημιουργούσε η πλημμύρα των δανείων και η συναφής υπερκατανάλωση. Συνεπώς, απαιτείται να κάνουμε όχι τα ίδια, αλλά τα ακριβώς αντίθετα από ό,τι κάναμε τα προηγούμενα πολλά χρόνια, να στραφούμε στην παραγωγή και τις επενδύσεις, στις εξαγωγές παρά στις εισαγωγές. Προς την κατεύθυνση αυτή, επιγραμματικά αναφέρω, ότι αποτελεί στρατηγική επιλογή η σύνδεση του κατώτατου μισθού με την παραγωγικότητα του εξαγωγικού τομέα της οικονομίας. Όπως, επίσης, στρατηγικής σημασίας ζήτημα αποτελεί η ενίσχυση των επιχειρήσεων στην απορρόφηση καινοτομικών τεχνολογικών παρεμβάσεων στην παραγωγική διαδικασία, καθώς τα προβλήματα ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων στην Ελλάδα εντοπίζονται κυρίως στο επίπεδο αυτό παρά στο ύψος των μισθών.

Μ

ε μια κουβέντα, οι διαθέσιμοι πόροι και οι έστω περιορισμένες τραπεζικές πιστώσεις θα πρέπει να κατευ-

48 κατά καιρούς κλήθηκαν να διαχειριστούν την κρίση, το γεγονός ότι η πίεση για την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής έρχεται από το εξωτερικό, αντί να αποτελεί εθνική προτεραιότητα. Η μεγαλύτερη, βέβαια, αδικία είναι η βαρβαρότητα της ανεργίας, όταν μάλιστα την επωμίζονται κατ’ εξοχήν οι εργαζόμενοι με σχέση εξαρτημένης εργασίας στον ιδιωτικό τομέα, οι οποίοι δεν είχαν συμμετοχή στις εξαλλοσύνες των παρασιτικών ομάδων περί και εντός του κράτους, που προκάλεσαν την κρίση. Δεν μπορεί να μιλάμε για έξοδο από την κρίση με ποσοστά ανεργίας στο 27% και με την απαξίωση του ανθρώπινου κεφαλαίου της χώρας μας που αυτό συνεπάγεται. Κυρίες και Κύριοι,

θύνονται όχι προς χρεοκοπημένες επιχειρήσεις, οι οποίες λόγω των σχέσεών τους με το πολιτικό σύστημα απαιτούν και ενίοτε εκβιάζουν την τροφοδότησή τους με δανειακά κεφάλαια, αλλά προς την ενίσχυση δυναμικών, εξωστρεφών επιχειρήσεων, με την ταυτόχρονη απλοποίηση του θεσμικού πλαισίου μέσα στο οποίο αυτές καλούνται να κινηθούν. Παράδειγμα, η απίστευτη γραφειοκρατία που αφορά στις εκτελωνιστικές διαδικασίες, στις οποίες εμπλέκονται 7 υπουργεία, 28 διαφορετικές υπηρεσίες και απαιτούνται μέχρι και 30 διαφορετικά πιστοποιητικά και εγκρίσεις, με τελικό αποτέλεσμα την επιβάρυνση του συνολικού κόστους των εξαγώγιμων προϊόντων κατά 15% επί της τελικής τους αξίας. Το κόστος του εκτελωνισμού από μόνο του υπολογίζεται ότι ξεπερνάει το 5% επί της αξίας τού εμπορεύματος, χωρίς να εκπίπτει, όπως συμβαίνει αλλού, ως δαπάνη από τη φορολόγηση της επιχείρησης. Παράγοντας-κλειδί για την ανάπτυξη είναι η αύξηση των επενδύσεων. Οι επενδύσεις στην Ελλάδα αντιστοιχούν σήμερα στο 13% του ΑΕΠ, με τάση πτωτική, έναντι ενός ευρωπαϊκού μέσου όρου 20%. Η διαφορά των 7 ποσοστιαίων μονάδων αντιστοιχεί σε 12 δισ. παραπάνω επενδύσεις ετησίως που χρειάζονται να τροφοδοτήσουν την ανάπτυξη τής χώρας. Τρεις είναι οι τομείς που, αρχικά τουλάχιστον, μπορούν και είναι αναγκαίο να προσελκύσουν ιδιωτικές επενδύσεις: οι υποδομές, ο τουρισμός και η ενέργεια. Η προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων που είναι εφικτή ιδιαίτερα αν συνεπικουρείται από τις χρηματοδοτήσεις του ΕΣΠΑ και των Διαρθρωτικών Ταμείων της ΕΕ, ασφαλώς απαιτεί όχι μόνο ένα σταθερό φορολογικό σύστημα, ένα σταθερό πλαίσιο φορολογικών κανό-

νων αλλά, ειδικά στην περίπτωσή μας, μια δραστική απλοποίηση των κανόνων αυτών. Ενδεικτικά αναφέρω ότι οι διάφοροι νόμοι για την φορολογία είναι 110.000 σελίδες, ενώ ο Κώδικας Βιβλίων και Στοιχείων περιλαμβάνει 323 διαφορετικά παραστατικά και βιβλία.

Π

ροϋπόθεση, για την σταθεροποίηση της οικονομίας, την έξοδο από τη κρίση και την επαναδρομολόγηση μιας αναπτυξιακής πορείας είναι να εξελίσσεται με τρόπο κοινωνικά δίκαιο και αλληλέγγυο. Η ίδια η κρίση είναι μια κατάσταση αδικίας. Είναι αδικία να καταστρέφει η γενιά των γονέων το βιοτικό μέλλον των παιδιών της. Είναι αδικία η στέρηση του δικαιώματος της ελεύθερης εργασίας για τους νέους, λόγω της ύπαρξης των μεσαιωνικής καταγωγής «κλειστών επαγγελμάτων». Είναι αδικία η φορολογία να αφορά μόνο τους μισθωτούς και τους παραγωγικούς επιχειρηματίες, προς όφελος των γνωστών παρασιτικών στρωμάτων που ειδικεύονται στη φοροδιαφυγή. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ η φοροδιαφυγή στην Ελλάδα ανέρχεται στο 70% των φορολογικών εσόδων, όταν ο μέσος όρος των χωρών του ΟΟΣΑ είναι μόλις 12%. Από πρόσφατη μελέτη προκύπτει ότι στη χώρα μας το 8% των φορολογουμένων πληρώνουν το 70% των φόρων εισοδήματος. Ότι οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι που αποτελούν το 64% των φορολογουμένων πληρώνουν το 78% των φόρων. Ότι στους 10 ελεύθερους επαγγελματίες οι 8 δηλώνουν ετήσια εισοδήματα κάτω των 10.000 ευρώ και οι 6 κάτω των 5.000 ευρώ. Δεν στερούμαστε των τεχνικού τύπου προϋποθέσεων για τη σύλληψη της φοροδιαφυγής, αλλά τη πολιτική βούληση. Είναι πράγματι ντροπή για όσους

Π

ροσπάθησα σε ό,τι προηγήθηκε να περιγράψω με αδρές γραμμές τόσο την πηγή τής οικονομικής κατάρρευσης που βιώνουμε όσο και τρόπους ανόρθωσης της οικονομίας μας. Είναι αλήθεια ότι η «οικονομική κατάρρευση» δεν είναι μια απλή έκφραση. Κρύβει πίσω της πόνο, δυστυχία και ανασφάλεια, ενώ ένα αίσθημα ταπείνωσης διαπερνά τη χώρα απ’ άκρου σε άκρο. Όμως, η απάντησή μας σε αυτήν την πραγματικότητα, ο δρόμος για την εθνική μας ανασυγκρότηση και την ανάκτηση της κυριαρχίας μας δεν μπορεί να είναι ο δρόμος που υποδεικνύουν ούτε οι μαυροφορούσες μοιρολογίστρες που κλαίνε στα τηλεπαράθυρα, ούτε δημαγωγοί πολιτικοί ή δημοσιογράφοι –πολλές φορές περισσότερο προπαγανδιστές παρά δημοσιογράφοι–, οι οποίοι ξιφουλκούν μετά υποκριτικής μανίας εναντίον των σχεδιαστών, υποτίθεται, του κακού που μας έχει βρει, ακριβώς για να κρύψουν τις δικές τους απαράγραπτες ευθύνες. Τίποτε δεν εμπνέει περισσότερο τους ανθρώπους από την αλήθεια. Τίποτε δεν μπορεί να εμπνεύσει και να ενδυναμώσει περισσότερο τον λαό μας, για να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες που βρίσκονται μπροστά μας, από την ειλικρίνεια. Το κλειδί τής εξόδου από την κρίση βρίσκεται στο εσωτερικό τής χώρας. Η χώρα πρέπει να μάθει να σκέφτεται με το δικό της μυαλό, όχι με το μυαλό άλλων. Για να ξαναπάρουμε τη χώρα στα χέρια μας πρέπει να έχουμε τη διανοητική διαύγεια και την ψυχική δύναμη να δούμε την αλήθεια στα μάτια, να έχουμε επίγνωση των λαθών που μας οδήγησαν σε αυτή τη δεινή θέση, ώστε να μην τα επαναλάβουμε. Να ξέρουμε πού θέλουμε να πάμε και να είμαστε αποφασισμένοι να κάνουμε αυτό που χρειάζεται για να φτάσουμε εκεί. Μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να σχεδιάσουμε ένα καλύτερο μέλλον για μας

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

49 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΓΑΤΣΙΟΣ

και τα παιδιά μας. Γιατί σε μια κοινωνία βαθειά ρηγματωμένη, όπου εξαερώνονται βεβαιότητες, τρόποι ζωής και εργασίας, όπου το κοινωνικό συμβόλαιο που τη συνείχε διαλύεται γιατί ήταν χτισμένο πάνω στην άμμο, σε μια τέτοια κοινωνία όταν το σύστημα είναι αναξιόπιστο, συχνά αποκρουστικό, και αδυνατεί να της προσφέρει σχέδιο και όραμα, τότε οι μόνες δυνάμεις που την κινούν είναι η απόγνωση και η τυφλή οργή με αποτελέσματα απρόβλεπτα και αυτοκαταστροφικά. Στην πιο κρίσιμη στιγμή τής μεταπολεμικής της ιστορίας, η Ελλάδα στερείται του πιο σημαντικού πόρου ενός κράτους. Συνηθισμένο στη ραστώνη, πολιτική και πνευματική, που του δημιουργούσαν τα δανεικά, οι ψευτιές, και οι παραισθήσεις ότι αυτή η κατάσταση μπορεί να συνεχίζεται για πάντα, το σύστημα αποκάλυψε τις ανεπάρκειές του όταν κλήθηκε να κάνει αυτό που ανέκαθεν όφειλε: δηλαδή να κάνει τη δουλειά του, που είναι να μελετά, να αξιολογεί, να αποφασίζει και να αναλαμβάνει το κόστος των επιλογών του με την ίδια επιμέλεια και θάρρος τόσο στα εύκολα όσο και στα δύσκολα. Ακόμη και σήμερα, το παλιό σε όλες του τις εκδοχές αγωνίζεται για τη διάσωση και την αναπαραγωγή του. Διαφημίζεται ως λύση τού προβλήματος η απαλλαγή της χώρας από τα Μνημόνια, οι μεν «αύριο» οι δε «σύντομα». Με θολωμένο το μυαλό από τις «αβαρίες» των τελευταίων ετών, ονειρεύονται ότι η αποπομπή της τρισκατάρατης τρόικας θα λύσει τα χέρια των (όποιων) κυβερνώντων, ώστε να ξαναγυρίσουν στις «παλιές συνήθειες», ώστε να ξανάρθουν οι «ωραίες ημέρες». Φυσικά βαυκαλίζονται και ζουν με παραισθήσεις: οι «ωραίες ημέρες» έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί.

Ό

μως, αυτό που οι συνθήκες σήμερα απαιτούν είναι την επιστροφή τής Πολιτικής, της Πολιτικής ως σχέδιο και ως όραμα, στο θρόνο της, με την ταυτόχρονη εκδίωξη από εκεί του λαϊκισμού και της προπαγάνδας. Απαιτούν την μέγιστη δυνατή ενότητα, την μέγιστη εθνική μας συνεννόηση, τις δικές μας παραγωγικές συμμαχίες, το δικό μας εσωτερικό μνημόνιο αντιμετώπισης και εξόδου από την κρίση, με στήριγμα την αλήθεια, την αυτογνωσία και την αγάπη για την πατρίδα. Όχι τον διχασμό. Δεν πρέπει να επαναλάβουμε τα σφάλματα του παρελθόντος. Γιατί φωτιά για ένα χρόνο σημαίνει στάχτες για τριάντα. Ο νέος ιστορικός κύκλος που ανοίγει, θα γεννήσει τους δικούς του αυθεντικούς εκφραστές, όχι την ανακύκλωση του παλιού. Αυτά μας διδάσκει η Ιστορία και η πολιτική κοινωνιολογία. Η μόνη υπηρεσία, επομένως, που μπορεί να προσφέρει το παλιό στο έθνος είναι να αντιληφθεί τους νόμους τής Ιστορίας και να διευκολύνει τη γέννηση του νέου. Ένα πρώτο βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση θα ήταν η συγκρότηση και η στήριξη μιας κυβέρνησης εθνικής συνεννόησης και εθνικού σκοπού με νέα πρόσωπα. Ούτως ή άλλως, μόνο αφελείς μπορούν να πιστεύουν ότι η οικονομική κατάρρευση, που είναι και κατάρρευση της μεταπολίτευσης, είναι δυνατόν να αφήσει ανέπαφο το σύστημα που τη δημιούργησε σε όλες τις εκφράσεις και μεταμορφισμούς του. Στην μήτρα της κοινωνίας μας συντελούνται σήμερα διεργασίες ιστορικών διαστάσεων. Το νέο ετοιμάζεται να γεννηθεί. Με περισσότερες ή λιγότερες οδύνες, θα γεννηθεί. Μαίες του θα είναι η Ιστορία, η Αλήθεια, ο Λαός και η Δημοκρατία.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Ο Κωνσταντίνος Γάτσιος, Καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, είναι Πρύτανης του υπόψη Πανεπιστημίου από το 2011. Έλαβε το Πτυχίο του στα Οικονομικά το 1981 από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ το Mάστερς και το Διδακτορικό του το 1984 και 1988 αντίστοιχα από το Πανεπιστήμιο του Cambridge, όπου σπούδασε με υποτροφία. Μετά τη λήψη του Διδακτορικού του, δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, ενώ διετέλεσε Fellow και Διευθυντής Σπουδών στα Οικονομικά στο Fitzwilliam College του Πανεπιστημίου τού Cambridge από το 1987 έως το 1992. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στην Οικονομική Θεωρία και, ειδικότερα, στη Θεωρία και Πολιτική του Διεθνούς Εμπορίου και τη Θεωρία Παιγνίων. Έχει δημοσιεύσει εκτεταμένα σε κορυφαία επιστημονικά περιοδικά με κριτές, ενώ είναι ο ίδιος κριτής στα πλέον γνωστά επιστημονικά περιοδικά στα Οικονομικά. Έχει διατελέσει Αναπληρωτής Εκδότης του επιστημονικού περιοδικού European Journal of Political Economy από το 1994-1999. Έχει συνεισφέρει με κεφάλαια σε βιβλία και συλλογικούς τόμους, ενώ έχει συμμετάσχει και διοργανώσει επιστημονικά συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Είναι ή έχει διατελέσει μέλος πολλών διεθνών εκπαιδευτικών και επιστημονικών οργανισμών, όπως Ερευνητικός Εταίρος (Research Fellow) στο European Trade Study Group και στο Centre for Economic Policy Research του Λονδίνου, Σύμβουλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα πλαίσια του προγράμματος PHARE, Σύμβουλος του Οργανισμού Βιομηχανικής Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UNIDO) και μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής στο Τμήμα Εμπορίου, Χρηματοοικονομικής και Ναυτιλίας στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου.

50

Τεχνολογία: Η Αιχμή τού Δόρατος για την Καταπολέμηση της Κρίσης Υπό κ. Νικολάου Πέππα, Γενικού Διευθυντή SAS AE Ελλάδος-Κύπρου-Βουλγαρίας

Π

Κυρίες και Κύριοι,

εριποιεί μεγάλη τ ι μ ή για μένα, η ευκαιρία που μου έδωσε ο ΣΕΕΘΑ να μιλήσω για την έξοδο από την κρίση με την αρωγή της τεχνολογίας. Η SAS είναι ο μεγαλύτερος ιδιώτης κατασκευαστής λογισμικού στον κόσμο, αν με ρωτούσατε όμως ποιόν τίτλο θα διάλεγα μεταξύ του Γενικού Διευθυντού της SAS και του Ευέλπιδος 2ας της Τάξεως ‘80, θα προτιμούσα τον δεύτερο χωρίς καμία σκέψη. Η Σχολή μου έδωσε την πειθαρχία και την δύναμη να πορευθώ στην υπόλοιπη επαγγελματική μου ζωή. Η Σχολή, καθώς επίσης και ο αείμνηστος πατέρας μου Τάξεως 1948. Το θέμα της συμβολής της Τεχνολογίας στην οικονομία και ουσιαστικά στην Οικονομική ανάπτυξη που θα προσπαθήσω να θίξω στα επόμενα λεπτά, είναι κεφαλαιώδους σημασίας για τις Ένοπλες Δυνάμεις και το Ελληνικό Έθνος γενικώτερα. Αποτελεί ακράδαντη πεποίθηση κάθε Έλληνα ό,τι οι Ένοπλες Δυνάμεις αποτελούν το τελευταίο και πιο σταθερό στήριγμα του Έθνους. Τελευταία άλλωστε επιβεβαίωση είναι ότι το όποιο πλεόνασμα του Προϋπολογισμού θα κατευθυνθεί προς τους ένστολους και τους χαμηλοσυνταξιούχους…

Η Ελλάδα σε «πόλεμο»

Η

Ελλάδα δυστυχώς δεν βρίσκεται απλά σε κρίση, είναι σε «ακήρυχτο πόλεμο» λόγω της οικονομίας άλλα και της γεωστρατηγικής της θέσης.

Είμαι πλέον ή βέβαιος ότι, οι Ένοπλες Δυνάμεις, για μια ακόμα φορά θα καταφέρουν να κάνουν περισσότερα με λιγότερα. Ο Κρατικός Προϋπολογισμός που ψηφίστηκε τη περασμένη εβδομάδα στη Βουλή περιστέλλει τις δαπάνες του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας κατά 787 εκατομμύρια ευρώ, που αντιστοιχεί σε μείωση περίπου 20% από το 2013 (και σε σχέση με το 2009 η περιστολή είναι 53%). Άρα με τουλάχιστον 20% λιγότερα λειτουργικά και χαμηλότερες αμοιβές προσωπικού, οι ΕΔ καλούνται να κάνουν το χρέος τους καλύπτοντας ανάγκες που αυξάνονται εκθετικά. Η απειλή, που θα μπορούσε να υποβαθμίσει τον γεωστρατηγικό ρόλο της Ελλάδας, είναι η σοβαρή οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα μας, της οποίας η λύση παραμένει ένα θέμα που απαιτεί την συνεχή εμπλοκή των Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφαλείας. Δεν νοείται οποιαδήποτε ανάπτυξη οικονομικής μονάδος εντός της επικράτειας που θα παράξει πλούτο ή που θα διαχειριστεί πλούτο, που να μην βασίζεται στο κοινό αίσθημα ασφάλειας και σιγουριάς που πρέπει να διαφυλάττουμε ως κόρη οφθαλμού για την πατρίδα και την οικονομία.

Διαχείριση συνόρων & επιβολή του νόμου

Η

εξέλιξη της Στρατηγικής θέσης της Ελλάδος σαν διαμετακομιστικό κέντρο ενέργειας και εμπορίου, σε συνδυασμό με την εκτεταμένη αστάθεια από τετραετίας στη περιοχή μας, έχουν ωθήσει στη χώρα μας κύματα (ΚΛΙΚ4) λαθρομετανάστευσης, αλλά και λαθρεμπορίου, που συνιστούν σημαντικά προβλήματα για την

διαχείριση των Συνόρων από τα Σώματα Ασφαλείας. Σε αυτό το τιτάνιο έργο δυστυχώς δε φτάνει το φιλότιμο και οι άπειρες υπερωρίες στα σύνορα, στα φυλάκια και πάνω στα σκάφη του Λιμενικού και του Ναυτικού, για να μπορέσουν οι δυνάμεις ασφαλείας να εξυπηρετήσουν επιτυχημένα θα πρέπει να έχουν την δυνατότητα να αλληλεπιδράσουν και να εκμεταλλευτούν την πληροφορία στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο αντιμετωπίζοντας: Λαθρομετανάστευση Εγκληματικότητα Τρομοκρατία Επιχειρήσεις Επιβολής Eιρήνης Εθνική Ασφάλεια Ταραξίες στο εσωτερικό

Ποια είναι η απάντηση της τεχνολογίας; Απαιτούνται σύγχρονα συστήματα ανάλυσης και προτεραιοποίησης κινδύνου που να: Υποδεικνύουν το χώρο και το χρόνο με τη μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης επεισοδίου Κατανείμουν με τη μεγαλύτερη δυνατή αποτελεσματικότητα τις δυνάμεις στους χώρους εμπλοκής ανάλογα με τον ενδεχόμενο φόρτο Συνδυάζουν πληροφορίες με μέσα και επίπεδα ετοιμότητας ανάλογα με την σύνθεση, την ταχύτητα, το χώρο, το χρόνο και την εποχή. Τέτοιες λύσεις τεχνολογίας έχουν υιοθετήσει πολλές Αστυνομίες ανά τον κόσμο. Ένα άλλο πεδίο εφαρμογής της τεχνολογίας στις Ένοπλες Δυνάμεις & Σώματα Ασφαλείας είναι: Το Ανθρώπινο Δυναμικό και τα Μέσα. Η ανάγκη για αντιμετώπιση ασύμ-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

51 μετρων απειλών μέσα στα πλάισια περιστολής των εξόδων μεσούσης της Ελληνικής Οικονομικής Κρίσης, σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον, η αναδρομολόγηση των αγωγών ενέργειας από την Εγγύς Ανατολή αλλά και από τα ενδεχόμενα Ελληνικά Κοιτάσματα προς την πεινασμένη για Ενέργεια Ευρώπη, ωθούν τους Στρατιωτικούς ηγέτες να απαντήσουν σε μια σειρά προκλήσεων όπως είναι: Η υψηλή ετοιμότητα H διακλαδική συνεργασία H πλήρης αξιοποίηση του προσωπικού και η Η εμπλοκή σε αποστολές στα πλαίσια του ΝΑΤΟ. Οι Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας διαθέτουν ίσως το μεγαλύτερο και πιο πολυσχιδές ανθρώπινο δυναμικό στην Ελλάδα, καθώς και το πολυπλοκότερο σύστημα Διακίνησης Ανταλλακτικών Εφοδίων και Συντήρησης Μέσων. Η εικόνα εκεί είναι τόσο σύνθετη που η ανάγκη για υψηλή ετοιμότητα και διαθεσιμότητα υπαγορεύει τη διατήρηση υψηλών αποθεμάτων. Με δεδομένη την ένδεια των πόρων και των μέσων, τα στελέχη της επιμελητείας πρέπει να μπορούν να οργανώνουν και να εκτελούν τα επιχειρησιακά σχέδιά τους, με τέτοιο τρόπο ώστε: Να προβλέπουν την ανάγκη για προσωπικό και να αποφεύγουν το κόστος της πρόσληψης και εκπαίδευσης προσωπικού, ισορροπώντας μεταξύ των απαιτήσεων εξειδικευμένου προσωπικού σε μεσο-μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Σε τέτοιες περιπτώσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν εξειδικευμένες τεχνικές πρόβλεψης που στηρίζονται σε όλα τα διαθέσιμα δεδομένα αλλά και σε εξω-υπηρεσιακούς παράγοντες (π.χ. ανεργία, εισόδημα, μετατοπίσεις πληθυσμού, ηλικιακή ωρίμανση κα). Έτσι μπορούν να επιτύχουν: Αναλυτική πρόβλεψη μεταθέσεων, σύμφωνα με την εντοπιότητα, την υπάρχουσα εξειδίκευση και το χρό-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

νο κλήτευσης σε θητεία. Προγραμματισμό εφοδίων συμφώνα με τις πραγματικές ανάγκες του προσωπικού αλλά και τα απαιτούμενα επίπεδα ετοιμότητας των μονάδων και μέσων. Προσδιορισμό και απονομή ειδικοτήτων με βάση τις δεξιότητες και την εκπαίδευση κατά την διάρκεια του στρατιωτικού βίου. Προσδιορισμό εναλλακτικών σχεδίων με βάση την επίπτωση στην οικονομία, είτε όσον αφορά το άνοιγμα ή το κλείσιμο στρατοπέδων, τη μεταφορά αυτών και τις υπόλοιπες ανάγκες για προσωπικό για λόγους πολιτικής προστασίας ή Εθνικής Ασφάλειας. Έγκαιρη πρόβλεψη από ενδεχόμενη έλλειψη πόρων αλλά και ανταπόκριση με ακρίβεια σε αναδρομολόγηση προσωπικού μέσω του συστήματος μεταθέσεων ακόμα και μειώνοντας ή αυξάνοντας τη θητεία. Επιπλέον πλεονεκτήματα και εξοικονομήσεις πόρων: Επαύξηση ετοιμότητας Επαύξηση αποτελεσματικότητας μέσω πλήρους αξιοποίησης των δυνατοτήτων των διαθέσιμων εκπαιδευτικών μέσων. Παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας του εκπαιδευτικού συστήματος των ΕΔ, και αναδρομολόγηση

της εκπαιδευτικής λειτουργίας. Άμεση ανταπόκριση στην επανασύνθεση νέου τύπου μονάδων ταχείας αντίδρασης και υψηλής ετοιμότητας, που καλούνται να δράσουν εντός και εκτός επικράτειας ανάλογα με τις ανάγκες του ΝΑΤΟ. Επικοινωνία με σωστά μηνύματα στη κοινωνία μέσω των ΜΜΕ, αφουγκραζόμενοι την αντίδραση των πολιτών σε κάθε είδηση. Ανάλυση της ωρίμανσης του προσωπικού με τρόπο ώστε να αποφεύγονται οι πρόωρες αποχωρήσεις που στερούν από το στράτευμα εξειδικευμένα στελέχη, αλλά και ευθυγράμμιση του συστήματος αξιολόγησης με το σύστημα παροχών και μεταθέσεων.

Βέλτιστες πρακτικές

Π

αραδειγματικά, θα ήθελα να αναφέρω ότι οι παραπάνω πρακτικές υποστηρίζονται από τις σύγχρονες τεχνολογίας Big Data Analytics, στο πλαίσιο της δράσης ARMY REFORM 2020 της Μεγ. Βρετανίας. Παράλληλα, αποτελούν το κύριο εργαλείο για την παρακολούθηση των εφέδρων στην Αεροπορία των ΗΠΑ. Κεφαλαιώδους σημασίας είναι το Demand-driven forecasting & PAM (Predictive Asset Maintenance)

52 Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να αναφερθώ σε μια καινοτομία που συμβαίνει στη North Carolina. Στην North Carolina υπάρχει πρόγραμμα του Ινστιτούτου Defense and Business μέσω του οποίου στελέχη της επιμελητείας του Στρατού συνεδριάζουν για δυο εβδομάδες και αλληλεπιδρούν με ομόλογα στελέχη μεγάλων ιδιωτικών εταιρειών. Έτσι τα στελέχη για μια εβδομάδα παρακολουθούν σεμινάριο χρήσης Analytics στο σχεδιασμό και τη πρόβλεψη της επιμελητείας και στη συνέχεια επισκέπτονται ιδιώτες με μεγάλους στόλους οχημάτων και αυξημένες ανάγκες συντήρησης για να δουν πως αποτυπώνεται η θεωρία στη πράξη. Δύο είναι οι χώροι στους οποίους διαφάνηκε ιδιαίτερο ενδιαφέρον διότι ενέχουν σημαντικά περιθώρια βελτίωσης: Η Χρήση των Analytics για τη επαύξηση της ακριβούς πρόβλεψης των Αναγκών σε Συντήρηση & Υποστήριξη (Demand Driven Forecasting and planning) Η ανάλυση κύκλου ζωής μέσων και συστημάτων προκειμένου να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα και ετοιμότητα των οπλικών συστημάτων και των μεταφορικών μέσων (Predictive Asset Maintenance). Για να γίνω λίγο πιο συγκεκριμένος: Όλοι τα στελέχη που ασχολούνται με αυτό το θέμα έχουν κάποιο τρόπο να κάνουν πρόβλεψη, αλλά σχεδόν πάντα προκύπτουν ζητήματα έλλειψης ανταλλακτικών αλλά και υπερεπάρκειας λόγω παρεκλίσεων στην πρόβλεψη. Έτσι χάνουν το τεράστιο πλεονέκτημα που παρέχει η στατιστική ανάλυση και η επιστήμη των μαθηματικών στην ακρίβεια των προβλέψεων. Στο κόστος των ανταλλακτικών ακόμα και μια βελτίωση της τάξεως του 1% είναι παραπάνω από σημαντική. Δεν θα επεκταθώ στο τρόπο με τον οποίο γίνεται σε λεπτομέρειες, αλλά θα σας πω ότι αυτή την τεχνολογία έχουν υιοθετήσει οι μεγαλύτερες Δυνάμεις

Ασφαλείας του κόσμου όπως είναι οι US Μarines, η Αεροπορία και η Ακτοφυλακή των ΗΠΑ, η Ισπανική Αεροπορία, κ.α.

Επίλογος

Π

ρος επίρρωση όσων ανέφερα για την Γεωστρατηγική θέση της Ελλάδος, είναι απολύτως προφανές και προκύπτει από μελέτες διεθνών αναλυτών στο τομέα, ότι η Ελλάδα προορίζεται να αποτελέσει τον ενεργειακό και εμπορικό κόμβο της Ευρώπης. Αυτό θα επιφέρει μεγάλες επενδύσεις στην Ασφάλεια και τις Μεταφορές, που τα Σώματα Ασφαλείας θα κληθούν να διαφυλάξουν. (ΚΛΙΚ 11) Θα πρέπει επίσης να γνωρίζουμε ότι η ευθυγράμμιση με την πρωτοβουλία ΝΑΤΟ Forces 2020 απαιτεί την ολιστική χρήση τεχνολογίας για το Intelligent Defence που προετοιμάζεται. Όλος ο σχεδιασμός του ΝΑΤΟ από τη σύσκεψη του Σικάγο, θα κατέρρεε αν δεν υπήρχε η δυνατότητα να παρακολουθηθεί, να υποστηριχτεί και να ελεγχθεί από την τεχνολογία. Οι Αμερικανοί στρατιωτικοί που βρίσκονται πάντα στο κέντρο των εξελίξεων διαπίστωσαν αμέσως τις επιπτώσεις έστω και προσωρινής μείωσης αμυντικής ισχύος, και δια στόματος του Στρατηγού Ontierno μύνησαν στη Γερουσία: “Πρέπει να αποφευχθεί ιστορικά το σχέδιο για την συρρίκνωση των Ενόπλων Δυνάμεων σε μικρό χρονικό διάστημα, επειδή ειδικά η ικανότητα μας να προβλέψουμε το μέλλον δεν ήταν μέχρι τώρα πολύ καλή. Έχουμε πάρει δύσκολες αποφάσεις περικοπής των πόρων, και αυτό θα πρέπει να συνεχιστεί πολύ προσεκτικά σε συνδυασμό με την κατανόηση του κινδύνου που συνεπάγεται για τη μελλοντική ασφάλεια του έθνους μας”. Είναι σαφές ότι, η σταθερότητα στη περιοχή μας στηρίζεται και στην στρατιωτική ικανότητα της Ελλάδος. Ο Θουκυδίδης είχε πει ότι «ο ισχυρός προχωρά όσο του επιτρέπει η δύ-

ναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί όσο του επιβάλλει η αδυναμία του». Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια γεωγραφική περιοχή ασταθή, συγκρουσιακή και προβληματική σε θέματα ασφάλειας. Επομένως, η στρατιωτική ικανότητα και η αποτρεπτική ισχύς των Ε.Δ., είναι επένδυση στην ασφάλεια, στη σταθερότητα στην Ειρήνη και φυσικά, ενισχύει τη διαπραγματευτική ικανότητα της χώρας.

Νίκος Πέππας Ο Νίκος Πέππας είναι από το 2006 ο Γενικός Διευθυντής της SAS Ελλάδας, Κύπρου και Βουλγαρίας. H SAS είναι η μεγαλύτερη ιδιωτική εταιρεία λογισμικού στον κόσμο στον χώρο των τεχνολογικών λύσεων και υπηρεσιών Business Analytics και Business Intelligence. Έχει καταφέρει να αναδείξει την εταιρία στη λίστα των εταιρειών στην Ελλάδα με τα καλύτερα εργασιακά περιβάλλοντα, κατακτώντας από το Best Place to Work Institute το 2012 τη 2η θέση και το 2013 την 1η θέση! Ο Νίκος Πέππας είναι κάτοχος πτυχίου Διοίκησης Επιχειρήσεων με ειδίκευση στον τομέα των Πληροφορικών Συστημάτων από το Αμερικανικό Κολλέγιο Αθηνών (Bsc-CIS). Τον χαρακτηρίζει η εκτεταμένη εργασιακή εμπειρία που απέκτησε μέσω των διοικητικών θέσεων που κατείχε σε μερικές από τις μεγαλύτερες εταιρίες του κλάδου της Πληροφορικής στην Ελλάδα όπως: ZTE: Αναπληρωτής Country Manager Ελλάδας, Βουλγαρίας και Αρμενίας.

Schlumberger Sema (ATOS Origin): Διευθυντής Πωλήσεων Ελλάδας, Κύπρου & Βαλκανίων Relational S.A.: Διευθυντής Πωλήσεων σε λύσεις Data Warehouse.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

53

Το ανθρώπινο κεφάλαιο: Τι συνέβη, τι συμβαίνει και τι να κάνουμε για την απασχόληση Υπό Δρ κ. Χρήστου Α. Ιωάννου, Οικονομολόγου, Βοηθού του Συνηγόρου του Πολίτη για την Κοινωνική Προστασία

«Ναί, ἀλλὰ τώρα ἀντιπαλεύει επέτειος από το 1821), είτε ως η Ελλάκάθε τέκνο σου μὲ ὁρμή, …» δα του 2022 (100 χρόνια από τη ΜιΎμνος εις την Ελευθερίαν, 15η στροφή

Θ

Κύριε Πρόεδρε, Κυρίες και Κύριοι,

α ήθελα καταρχήν να ευχαριστήσω τον ΣΕΕΘΑ για την τιμή που μου κάνουν και την ευκαιρία που μου δίνουν να σας μιλήσω απόψε για το θέμα της απασχόλησης και της ανεργίας στην Ελλάδα. Η οικονομική κατάρρευση που έλαβε χώρα στην Ελλάδα μορφοποιείται στην εξέλιξη της ανεργίας και της απασχόλησης την τελευταία πενταετία. Η ανεργία τον Μάιο 2013 έφθασε το 27,5% από 7,2% τον Μάιο 2008. Μετά από συνεχή άνοδο 60 μηνών, 5 ετών, σχεδόν τετραπλασιάσθηκε. Τον Σεπτέμβριο 2013 εκτιμήθηκε σε 27,4% και σε 1.376.463 άτομα. Πρόκειται για μείζον κοινωνικό ζήτημα, αλλά όχι μόνον για τέτοιο.

Ελλάδα του «‘21» ή Ελλάδα του «‘22»;

Μ

ετά το 2010 έγινε εμφανές ότι «τα πράγματα δεν είναι τόσο άσχημα όσο φαίνονται αλλά είναι πολύ χειρότερα». Όχι μόνον λόγω της σοβαρής επιδείνωσης των υλικών συνθηκών διαβίωσης για ευρύτατα στρώματα του πληθυσμού. Οι Έλληνες γεύονται ανεργία και κοινωνική αποδιάρθρωση, αν και δεν ζει η Ελλάδα χειρότερα από πολλές άλλες κοινωνίες της (διευρυμένης) Ευρώπης. Ζει όμως το απότομο τέλος μιας πολυετούς αυταπάτης. Ένα κενό προσανατολισμού για το που βαδίζει η Ελλάδα. Με απώθηση του ενδεχόμενου η βιώσιμη έξοδος να είναι υπόθεση δεκαετίας και πλέον. Υπόθεση δεκαετίας από την οποία η Ελλάδα, συμβολικά, μπορεί να εξέλθει είτε ως η Ελλάδα του 2021 (200ή

κρασιατική καταστροφή). Προϋπόθεση του ενός, ή για την αποφυγή του ετέρου, είναι αυτό που ο Παναγιώτης Κονδύλης, το 1992, μιλώντας για «περίπτωση φθίνοντος έθνους», είχε χαρακτηρίσει την «ακμαία εθνική οντότητα ως conditio sine qua non» για την ανάγκη η Ελλάδα να μπει «στον επίπονο και τραχύ δρόμο της εσωτερικής ανόρθωσης» συγκρουόμενη με «την επίμονη και ιδιοτελή παραγνώριση της αδήριτης σχέσης που υφίσταται ανάμεσα σε απόδοση και απόλαυση».

Η Ελληνική ανεργία: Ένα Ευρωπαϊκό ή ένα εθνικό πρόβλημα;

Η

υψηλή και επίμονη ελληνική ανεργία είναι πρόκληση να υπερβληθούν εγχώριες ιδεοληψίες και παθογένειες που μπορούν να συνοψισθούν στο Θουκυδίδειο «αταλαίπωρος τοις πολλοίς η ζήτησις της αληθείας, και εις τα έτοιμα μάλλον τρέπονται». Ποια είναι τα «έτοιμα»; Πρώτον ότι η ελληνική ανεργία είναι ένα ευρωπαϊκό πρόβλημα, αλλά δεν είναι ένα πρόβλημα όπως το ευρωπαϊκό. Στην Ε.Ε. η ανεργία είναι στο 11%, στην Ευρωζώνη στο 12,1% και στην Ελλάδα στο 27,4%. Εάν η Ε.Ε. χρειάζεται έξι εκατομμύρια θέσεις εργασίας για να αρθεί στα επίπεδα ανεργίας και απασχόλησης πριν την κρίση του 2008, και δέκα εκατομμύρια θέσεις εργασίας για να είναι στα επίπεδα του 2000, από αυτά σχεδόν το ένα εκατομμύριο χάθηκε σε αυτόν τον τόπο, την οικονομία του, αλλά δεν υπάρχει περίπτωση να ανακτηθούν ως είχαν. Δεύτερον, η τάση της ανεργίας στην Ε.Ε. μετά το 2010 την χωρίζει σε δύο διακριτές περιοχές. Εκείνη των

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

δώδεκα κρατών-μελών όπου μετά το 2010 η ανεργία μειώνεται, και εκείνη των δεκαπέντε κρατών-μελών όπου μετά το 2010 η ανεργία αυξάνεται. Στη δεύτερη ομάδα η Ελλάδα καταλαμβάνει, μακράν, την πρώτη θέση. Τρίτον, με κριτήριο τα ποσοστά απασχόλησης στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. και τις μεταβολές τους μεταξύ 2008 και 2012, υπάρχουν σοβαρές αποκλίσεις. Σε μία ομάδα κρατών-μελών (Αυστρία, Γερμανία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Ουγγαρία) το ποσοστό απασχόλησης είναι το 2012, μετά την κρίση, υψηλότερο εκείνου του 2008, πριν την κρίση. Σε άλλη ομάδα η απασχόληση ανακτήθηκε μεν, αλλά όχι επαρκώς για να φθάσει στα προ κρίσης επίπεδα του 2008. Η Ελλάδα δεν ανήκει ούτε σε αυτήν την ομάδα κρατών-μελών. Ανήκει στην ομάδα όπου το ποσοστό απασχόλησης από το 2008 και μετά συνεχίζει, παρά τις μηνιαίες μικροαυξομειώσεις, να μειώνεται. Αυτή η μείωση είναι στην Ελλάδα μεγαλύτερη των άλλων κρατών-μελών.

54 μη ενεργών περί τις 122 χιλιάδες άτομα, το 2013 έχει ανατραπεί: με εργατικό δυναμικό περί τις 121 χιλιάδες (μεταξύ αυτών και σχεδόν 40 χιλιάδες άνεργοι) οι μη οικονομικά ενεργοί υπερβαίνουν τους 126 χιλιάδες.

Ανεργία: Ευρωπαϊκό ή Ελληνικό Πρόβλημα;

Σ Τέταρτον, το ελληνικό ζήτημα δεν ταυτίζεται ούτε με εκείνο των κρατών-μελών όπου το ποσοστό απασχόλησης μειώνεται έναντι του 2008 πριν την κρίση. Δεν συγκρίνεται π.χ. με τη μείωση του ποσοστού απασχόλησης στην Ολλανδία ή την Δανία όπου το ποσοστό απασχόλησης ήταν υψηλότερο του ελληνικού κατά 20% και τώρα η απόκλιση αυξήθηκε. Γι αυτούς τους τέσσερεις λόγους τα «έτοιμα» δεν αρκούν.

Πού χάθηκαν ένα εκατομμύριο θέσεις εργασίας;

Η

«μεγάλη εικόνα» είναι ότι σχεδόν ένα εκατομμύριο οικονομικά ενεργοί πολίτες «μεταφέρθηκαν» από την απασχόληση στην ανεργία. Από τα 4,6 εκατομμύρια απασχολούμενους τον Μάιο (και τον Οκτώβριο) του 2008 έμειναν απασχολούμενοι τον Μάιο του 2013 κάτι λιγότεροι από 3,4 εκατομμύρια. Οι 357 χιλιάδες Ποσοστά Απασχόλησης μετά την Κρίση

άνεργοι του Μαΐου του 2008 έχουν πολλαπλασιασθεί τον Μάιο του 2013 στο «ιστορικό υψηλό» 1 εκατομμύριο 381 χιλιάδες. Η Ελλάδα έχει από το 2012 το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας στην Ευρώπη. Η Δυτική Μακεδονία διατηρεί την πρωτοκαθεδρία στο ποσοστό ανεργίας (Β’ τρίμηνο 2013:32,9%) σε επίπεδο Ελληνικών Περιφερειών. Η ανάλυση δείχνει ότι στην Δυτική Μακεδονία πρώτον, ο πληθυσμός αυξήθηκε σε μικρότερο ποσοστό, δεύτερον, το εργατικό δυναμικό μειώθηκε ενώ στην χώρα συνολικά αυξήθηκε, τρίτον, η απασχόληση μειώθηκε στην Δυτική Μακεδονία περισσότερο (-24,2%) από ότι στο σύνολο της χώρας (-20,7), τέταρτον, οι οικονομικά μη ενεργοί αυξήθηκαν περισσότερο από το μέσο όρο στο σύνολο της χώρας. Η «ισορροπία», η οποία ήδη το 2008 δήλωνε αναπτυξιακό έλλειμμα, μεταξύ εργατικού δυναμικού και οικονομικά

ε ποιους κλάδους χάθηκαν ένα εκατομμύριο θέσεις εργασίας κατά την πενταετία 2008-2013; Χάθηκαν 227.000 στις κατασκευές, σχεδόν 200.000 στη μεταποίηση, 176.000 στο εμπόριο, 60.000 στα ξενοδοχεία και την εστίαση, 38.500 στην εκπαίδευση, σχεδόν 35.000 στις μεταφορές, σχεδόν 25.000 στη γεωργία, κ.ο.κ. Όλοι οι κλάδοι «συνέβαλαν», άλλοι λιγότερο και άλλοι περισσότερο. Μικρότεροι κλάδοι που αναπτύχθηκαν ραγδαία τα τελευταία χρόνια όπως ο κλάδος διαχείρισης ακίνητης περιουσίας «κατέρρευσαν» κατά 75%. Οι περισσότερες από τις χαμένες θέσεις εργασίας δεν ήταν δυνατόν να διασωθούν και δεν είναι δυνατόν να ανακτηθούν, γιατί δεν ήταν βιώσιμες. Το μερίδιο 20,5% του τομέα διεθνώς εμπορευσίμων στην ελληνική οικονομία, όπως είχε συρρικνωθεί το 2009, σημαίνει μία σχέση όπου ένας “διεθνώς παραγωγικός” εργαζόμενος πρέπει να συντηρήσει, στο ίδιο επίπεδο εισοδήματος με αυτόν, τέσσερις “μη διεθνώς παραγωγικούς” εργαζόμενους (στο εμπόριο, στις κατασκευές, στο δημόσιο, κλπ), πράγμα ανέφικτο με τα επίπεδα παραγωγικότητας του 2008-2009. Ακόμη και ένας προς τρεις, όπως ήταν στην Ελλάδα του 2000, ήταν μία οριακή, ακραία, αναλογία. Εκεί οφείλεται και το, από το 2008, άλμα της ανεργίας κατά ένα εκατομμύριο άτομα. Αυτό σημαίνει ότι αυτοί που τις «έχασαν» αν είναι να τις «ξαναβρούν» θα πρέπει να τις «ξαναβρούν» σε άλλους κλάδους και, σε αρκετές περιπτώσεις, με άλλες ειδικότητες. Αυτό δεν γίνεται αυτόματα: χρειάζονται αποτελεσματικές και μακρόπνοες πολιτικές απασχόλησης. Νέες θέσεις εργασίας θα δημιουργούνται όσο γρηγορότερα γίνονται οι ορθές παραγωγικές επιλογές.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

55 Εν τω μεταξύ πρέπει να αντιμετωπισθεί, με συμβατικά και εξωσυμβατικά μέσα, το αυξανόμενο απόθεμα ανασφάλιστης και μακροχρόνιας ανεργίας που υπάρχει στην σημερινή «μεγάλη εικόνα». Στην εγγεγραμμένη ανεργίας του ΟΑΕΔ τον Οκτώβριο 2013 851.600 άτομα αναζητούσαν εργασία, ενώ ακόμη 168.205 άνεργοι δεν ζητούσαν εργασία. Επιδότηση ανεργίας ελάμβαναν 125.306 άτομα. Κατά την ΕΛΣΤΑΤ οι μακροχρόνια άνεργοι (άνω των 12 μηνών) αυξήθηκαν μεταξύ 2008 και 2013 από 183,8 χιλιάδες σε 902 χιλιάδες. Το ποσοστό τους επί των ανέργων ανέβηκε από το ήδη υψηλότατο 51,5% σε 66,8%. Μεταξύ των μακροχρονίως ανέργων βρίσκονται το β’ τρίμηνο του 2013 και 225,3 χιλιάδες που δηλώνουν άνεργοι για περίοδο άνω των 4 ετών. Απαιτούνται γι αυτό δαπάνες κοινωνικής προστασίας με βάση τις ανάγκες των δικαιούχων της κοινωνικής προστασίας και όχι των ενδιάμεσων ιδιωτικοδημόσιων παρόχων των υπηρεσιών. Αποτελεσματικό δίκτυ κοινωνικής προστασίας που δεν υπήρξε ούτε πριν την κατάρρευση.

Η ανεργία των νέων είναι η άκρη του παγόβουνου

Τ

ο υψηλό ποσοστό ανεργίας των νέων 15-24 ετών της τάξης του 50-60% που καταγράφεται τα τελευταία χρόνια δηλώνει την αυξανόμενη δυσλειτουργία της αγοράς εργασίας (και) για τους νέους. Οι άνεργοι νέοι 1524 ετών που διαμορφώνουν το ελληνικό ποσοστό ανεργίας είναι μόνον οι 178 χιλιάδες από το 1,4 εκατ. των ανέργων στην Ελλάδα. Το πρόβλημα της απασχόλησης στην Ελλάδα και γενικά και για τους νέους περιγράφει καλύτερα ο δείκτης του ποσοστού απασχόλησης, δηλαδή το ποσοστό του πληθυσμού μιας ηλικιακής κατηγορίας το οποίο βρίσκεται σε κατάσταση απασχόλησης. Αυτό το ποσοστό για τους νέους 15-24 ετών στην Ελλάδα το β’ τρίμηνο 2013 έχει μειωθεί στο 11,6%, και είναι το χαμηλότερο στις χώρες του ΟΟΣΑ (όπου ο μέσος

όρος πλησιάζει το 40%). Που χάθηκαν 1 εκκατομμύριο θέσεις εργασίας (2008-2013) Συγκρίνεται διεθνώς με εκείνο της Νότιας Αφρικής. Το ποσοστό απασχόλησης των νέων 15-24 ετών στην Ελλάδα μειώθηκε από 23,9% το β’ τρίμηνο 2008 σε 11,6% το β’ τρίμηνο 2013, με μέσο όρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση άνω του 30%. Την ίδια περίοδο στην Γερμανία αυξήθηκε από 46,6% σε 47,1%. Στην Γαλλία μειώθηκε από 31,2% σε 28,5%. Σημειωτέον ότι στην Ελλάδα το από τον μέσο όρο των δύο φύλων). Αυ2000 ήταν 26,9% και παρά την «ανάπτυ- τές οι συγκρίσεις χρησιμεύουν για να ξη» της περιόδου 2000-2008 μειώθηκε αντιληφθούμε τα θεμελιώδη και δομισε 23,9%. Ενώ στη Γερμανία το 2013 κά ζητήματα της ελληνικής κοινωνίας, (47,1%) είναι σχεδόν όσο και το 2000 οικονομίας και αγοράς εργασίας.

(47,2%) όπως και στη Γαλλία (2000: Το ανθρώπινο κεφάλαιο, η δημογραφική πρόκληση και η εθνική 28,3%, 2013: 28,5%). Οι Ευρωπαίοι ηγέτες κινητοποι- παραγωγική ανασυγκρότηση. ήθηκαν για την ανεργία των νέων ια να αναστραφεί η πορεία της (έως 25 ετών) ενώ η ανεργία γενικά κατάρρευσης υπάρχει μόνο ένας είναι στο 11% (ΕΕ-28:11%, Ευρωζώνη:12,1%) και των νέων υπερέβη το τρόπος: η αύξηση της δυναμικό23% (ΕΕ: 23,5%, Ευρωζώνη: 24,1%). τητας και του μεγέθους του εγχώριΌμως η Γερμανία τον μήνα των εκλο- ου τομέα των διεθνώς εμπορευσίμων γών της είχε ανεργία 5,2% και ανεργία προϊόντων και υπηρεσιών. Αν εκεί διτων νέων 7,7%. Η Γαλλία αντιμετωπίζει ασώζονται και δημιουργούνται θέσεις ανεργία 11,1% και ανεργία των νέων εργασίας, τότε αναλογικά μπορούν 25%. Η Ιταλία έχει ανεργία 12,5% και να διασώζονται και να δημιουργούανεργία των νέων περί το 40%. Η Ισπα- νται και στον τομέα των διεθνώς μηνία 26,6% και 55%, αντιστοίχως. Μεγα- εμπορευσίμων. Δηλαδή απαιτείται να λύτερα είναι τα προβλήματα της Ελλά- κάνουμε το αντίθετο από ότι τα πολλά δας με ανεργία στο 27,4% και ανεργία προηγούμενα χρόνια – στροφή στην των νέων στο 55-60%. παραγωγή και στις επενδύσεις, στις Αν οι Γάλλοι μιλούν για κίνδυνο «να εξαγωγές παρά στις εισαγωγές. Μποχαθεί μια γενιά» με ανεργία των νέων ρούμε; Θέλουμε; στο 25%, τότε τι να πουν Ανεργία και Ποσοστό Απασχόλησης Νέων 15 - 24 ετών οι Ιταλοί, οι Ισπανοί, οι Έλληνες; Η «μεγάλη εικόνα» δείχνει μεγάλη απόκλιση στο εσωτερικό της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης: Ο Γερμανίδα νέα αντιμετωπίζει ανεργία σε ποσοστό 7,2% και η Ελληνίδα νέα σε ποσοστό 65% (για τις νέες Ελληνίδες η ανεργία είναι υψηλότερη

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Γ

56 Πληθυσμός, Εργατικό Δυναμικό, Απασχόληση, Ανεργία - Ελλάδα

Για δημιουργία νέων βιώσιμων θέσεων εργασίας πρέπει να είναι σαφές ποιο είναι «το άλογο» και ποιο είναι «το κάρο». Το «άλογο» είναι οι ήδη διαθέσιμες «γραμμές παραγωγής» στην εγχώρια οικονομία. Πρέπει να προστεθούν και νέες «γραμμές παραγωγής» σε αυτό που ονομάζεται «κλάδοι των διεθνώς εμπορευσίμων προϊόντων και υπηρεσιών». Κυρίως σε μεταποίηση υψηλής προστιθέμενης αξίας και υπηρεσίες τεχνολογίας, αλλά και στον τουρισμό, στην ναυτιλία, στον πρωτογενή τομέα ώστε να διευρυνθεί η ισχνή και καχεκτική παραγωγική βάση της εγχώριας οικονομίας. Ώστε να δημιουργηθεί νέα «παράγωγος ζήτηση» για ανθρώπινο δυναμικό με δεξιότητες. Ένα τέτοιο «θαύμα» χρειάζεται σχέδιο, πολύ προσπάθεια και χρόνος. Να μεταφερθούν πόροι, και ανθρώπινοι πόροι, από τον τομέα της κατανάλωσης, ο οποίος «κατέρρευσε» παταγωδώς, στον τομέα της επένδυσης και της εγχώριας παραγωγής διεθνώς εμπο-

ρευσίμων και ανταγωνιστικών προϊόντων και υπηρεσιών. Αν δεν το κάνουμε, η Ελλάδα, ούσα σύμφωνα με τις διεθνείς ταξινομήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας χώρα «υψηλού εισοδήματος» (high income, στην κατηγορία αυτή υπάγονται χώρες με κατά κεφαλήν Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημα άνω των 12.616 δολαρίων ΗΠΑ), κινδυνεύει «να συγκλίνει» με χώρες από τις οποίες περιστοιχίζεται στον πραγματικό κόσμο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου. Οι οποίες σύμφωνα με την ίδια ταξινόμηση είναι χώρες «άνω του μέσου εισοδήματος» (upper middle income, με κατά κεφαλήν εισόδημα από 4.086 έως 12.615 δολάρια ΗΠΑ). Με την διαφορά ότι εκείνες «ανεβαίνουν» και η Ελλάδα «κατεβαίνει». Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ελλάδα έχει το 2013 το χαμηλότερο ποσοστό απασχόλησης στον ΟΟΣΑ, μακράν του μέσου όρου, έχοντας ήδη συγκλίνει στα ποσοστά απασχόλησης με την Τουρκία. Στην Ελλάδα το ποσοστό απασχόλησης μειώθηκε από 62% το 2008 (β’ τρίμηνο) σε 49,2% το 2013 (β’ τρίμηνο). Στην Τουρκία την ίδια περίοδο αυξήθηκε από 45,2% σε 49,7%. Η Ελλάδα έχει πλέον και το χαμηλότερο ποσοστό απασχόλησης στην ΕΕ και στην Ευρωζώνη.

Τ

ο αν θα αποφύγει η Ελλάδα την «σύγκλιση προς τα κάτω» συνδέεται με την διατήρηση, αύξηση και αξιοποίηση του ανθρωπίνου κεφαλαί-

Διεθνής Συγκριτικός Δείκτης Ανθρωπίνου Κεφαλαίου

ου της χώρας. Με όρους Δεικτών Ανθρωπίνου Κεφαλαίου (σύμφωνα με την χρήσιμη αλλά ασχολίαστη και απαρατήρητη στην Ελλάδα «Έκθεση για το Ανθρώπινο Κεφάλαιο» του World Economic Forum και της Mercer) μεταξύ 122 χωρών η Ελλάδα στις αρχές της κρίσης βρίσκεται στην 55η θέση, σχεδόν στον μέσο όρο. Βρίσκεται εκεί λόγω των άνω του μέσου όρου θετικών επιδόσεών της στους δείκτες Εκπαίδευσης και Υγείας. Στην Εκπαίδευση «τα πάει καλά» στην «πρόσβαση» και στα «τυπικά προσόντα» του ανθρωπίνου δυναμικού της, όχι στην «ποιότητα του συστήματος εκπαίδευσης». Αναλόγως και στους δείκτες Υγείας την επίδοσή της χαμηλώνουν η ποιότητα/προσβασιμότητα στο σύστημα υγείας. Κοινός τόπος και των δύο αδυναμιών η δυσλειτουργία από την εδραιωμένη προτεραιότητα συμφερόντων των παρόχων υπηρεσιών υγείας έναντι του συμφέροντος των πολιτών και του δημοσίου συμφέροντος. Οι ελληνικοί Δείκτες Ανθρωπίνου Κεφαλαίου είναι κάτω του μέσου όρου στο «Εργατικό Δυναμικό-Απασχόληση» και στο «Περιβάλλον Δυνατοτήτων», δηλαδή στο κατά πόσο το ρυθμιστικό περιβάλλον επιτρέπει στο ανθρώπινο κεφάλαιο να αναπτυχθεί και να δημιουργήσει.

Κ

ρίσιμης σημασίας είναι η συγκριτική θέση της χώρας. Στην περιοχή της ΝΑ Ευρώπης – Αν. Μεσογείου έπεται του Ισραήλ (25η θέση) και της Κύπρου (31η). Την ακολουθούν 56η η Βουλγαρία, 60η η Τουρκία, 62η η Αλβανία, 65η η Φυρομία, 69η η Ρουμανία. Η πρόκληση της εθνικής παραγωγικής ανασυγκρότησης είναι τέτοια που προϋποθέτει επειγόντως σχέδιο βιώσιμο και εφαρμόσιμο (και) για το ανθρώπινο κεφάλαιό της. Η χώρα βρίσκεται στο πιο κρίσιμο σταυροδρόμι της μεταπολεμικής ιστορίας της. Αιτία οι συνέπειες της τρέχουσας κατάρρευσης και ιδίως οι ήδη δυσμενείς δημογραφικές προοπτικές στην Ελλάδα.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

57 Δείκτες Ανθρωπίνου Κεφαλαίου σε ΝΑ Ευρώπη - Αν. Μεσόγειο

Οι συγκρίσεις της δημογραφικής πυραμίδας με άλλες χώρες της περιοχής είναι ενδεικτικές.

Επίλογος

Ο

ι προκλήσεις για το ανθρώπινο κεφάλαιο της χώρας βρίσκονται μπροστά μας. Συχνά στην ιστορία της η Ελλάδα δεν παρείχε εγχώρια διέξοδο για το ανθρώπινο κεφάλαιο, για τους εκπαιδευμένους νέους της, για τα ταλέντα της. Τώρα πάλι αυτοί μεταναστεύουν πολύ περισσότερο από ότι τις τελευταίες δεκαετίες, όταν η Ελλάδα ήταν κυρίως δημιουργός ανειδίκευτων θέσεων εργασίας είτε στις κατασκευές. Είτε ακόμη και στο δημόσιο. Τώρα εν μέσω κατάρρευσης μεταναστεύουν και οι ανειδίκευτοι, ακόμη και οι αλλοδαποί, αλλά όχι μόνον αυτοί, ενώ η χώρα δεν έχει ακόμη αποτελεσματική μεταναστευτική πολιτική.

Οι προκλήσεις για το ανθρώπινο κεφάλαιο αφορούν την στροφή στην παραγωγή, τις μεγάλες αλλαγές στο σύστημα εκπαίδευσης ώστε να βελτιωθεί η ποιότητά της, να γίνει παιδεία έθνους που επιθυμεί να πάψει να είναι «περίπτωση φθίνοντος έθνους», στο σύστημα υγείας, στην απασχόληση και την αγορά εργασίας, μέσα από ένα περιβάλλον λιτό μεν, δυνατοτήτων δε. Για να γίνει αυτό χρειάζεται το «κάθε τέκνο σου μὲ ὁρμή» που ανέφερε ο Εθνικός ποιητής 190 χρόνια πριν, προσαρμοσμένο στην πράξη του 21ου αιώνα, ήτοι στο «σχεδιάζω - δημιουργώ - διαχειρίζομαι». Το «Δική τους είναι μια φλούδα γης, μα εσύ Χριστέ μου τους ευλογείς, για να γλιτώσουν αυτή τη φλούδα, …» που έγραφε προ 40 ετών ο Νίκος Γκάτσος, μπορεί να ισχύει, αλλά όποιος πολίτης αισθάνεται την κατάρρευση και τις συνέπειες της οφείλει να δράσει.

Δημογραφική Δομή Ελλάδος

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Χρήστος Α. Ιωάννου Οικονομολόγος με ειδίκευση στα Οικονομικά της Εργασίας, την Διαχείριση Ανθρωπίνων Πόρων και τις Εργασιακές Σχέσεις. Σπούδασε στην Αθήνα (ΑΣΟΕΕ) και στο Λονδίνο (M.Sc. και Ph.D London School of Economics). Έχει εργασθεί στον ιδιωτικό τομέα ως λογιστής, οικονομολόγος και σύμβουλος επιχειρήσεων. Έχει διατελέσει, Ειδικός Σύμβουλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μέλος του Σώματος Μεσολαβητών-Διαιτητών του Οργανισμού Μεσολάβησης και Διαιτησίας από το 1991, εθνικός εμπειρογνώμων και εκπρόσωπος στην Επιτροπή Απασχόλησης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (EMCO) εν όψει και κατά την διάρκεια της Ελληνικής Προεδρίας στην ΕΕ (2003), Επιστημονικός Συνεργάτης ερευνητικών ιδρυμάτων και οργανισμών, Εμπειρογνώμων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και Ευρωπαϊκών Οργανισμών Ευρωπαϊκών Επαγγελματικών Ενώσεων και Ελληνικών Οργανισμών. Τον Απρίλιο 2013 ανέλαβε Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για την Κοινωνική Προστασία. Το ερευνητικό έργο του σε διεθνή και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά, σε διεθνή και ελληνικά βιβλία, αφορά θέματα Πολιτικών Απασχόλησης, Πολιτικής Μισθών, Συλλογικών Διαπραγματεύσεων, Εργασιακών Σχέσεων, Ανάπτυξης Ανθρώπινων Πόρων, Οργάνωσης της Εργασίας, Ποιότητας στην Εργασία, Κοινωνικού Διαλόγου, Επαγγελματικών Ενώσεων, Επίλυσης Διαφορών.

Δημογραφική Δομή Τουρκίας

58

ΠOΛITIKO & ΣTPATHΓIKO Π E P I Σ K O Π I O

Η εμφάνιση της νεο-οθωμανικής ιδεολογίας στην τουρκική πολιτική σκηνή και το ευρύτερο γεωστρατηγικό περιβάλλον της Ελλάδας

Ό

Υπό Δρ κ. Γεράσιμου Καραμπελιά, Αναπληρωτή Καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών

ταν τον Ιούλιο του 2007, το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) κέρδισε τις εκλογές στην Τουρκία και κατόρθωνε να ανανεώσει τη θητεία του ως μονοκομματική κυβέρνηση, πολλοί ήταν οι παράγοντες σε Ελλάδα και Κύπρο που έβλεπαν στο πρόσωπο του φιλο-ισλαμιστή αρχηγού του ΑΚΡ, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, τον επί σειρά ετών αναμενόμενο «εκσυγχρονιστή», «φιλελεύθερο», «δημοκράτη» συνομιλητή. Κανείς δεν έδειχνε να τον ενδιαφέρει ούτε η προσωπική ιστορία και πολιτική διαδρομή του Ερντογάν ως την ανάδειξή του σε σύγχρονο πολιτικό ηγέτη ούτε και το πολιτικό του περιβάλλον, το σύνολο των ανθρώπων που εμπιστεύονταν και που συνέδραμαν στο έργο του και στην πολιτική του ιδεολογία. Βέβαια, όταν οι πρόσφατες αναταραχές στις μεγάλες πόλεις της Τουρκίας δημιούργησαν ένα μεγάλο ερωτηματικό για το «δημοκρατικό» προφίλ του, τότε και μόνον τότε οι «πεφωτισμένοι» αυτοί παράγοντες άρχισαν να εκφράζουν κάποιας μορφής γενικότερου προβληματισμού. Το ίδιο συνέβη και σε ότι αφορά το ρόλο του επί σειρά δεκαετιών συμβούλου του Τούρκου πρωθυπουργού, καθηγητή Αχμέτ Νταβούτογλου, γνωστού για τις αδιαπραγμάτευτες, «νεο-οθωμανικές», ιμπεριαλιστικές αξίες και ιδέες που υπερασπίζεται και προωθεί. Θα έπρεπε να εκδοθεί, στα ελληνικά, το βιβλίο του τε-

λευταίου περί στρατηγικού βάθους, για να αντιληφθούν οι επικεφαλής της πολιτείας μας την υψηλή στρατηγική και τις πιθανές τακτικές που θα χρησιμοποιούσε η κυβέρνηση του ΑΚΡ, για τις όμορες χώρες, και ιδιαίτερα την Ελλάδα. Σύμφωνα με τον κ. Νταβούτογλου, η Τουρκία φέρει στους ώμους της έναν τεράστιο αριθμό δικαιωμάτων στις περιοχές της Νοτιο-ανατολικής Ευρώπης, της Κεντρικής Ασίας, της Μέσης Ανατολής και του Καυκάσου, εξαιτίας του ιστορικού και γεωγραφικού βάθους της (Οθωμανική Αυτοκρατορία). Κατά την εκτίμησή του, η εξωτερική πολιτική των γνωστών μας κεμαλικών δυνάμεων ήταν και συνεχίζει να είναι ηττοπαθής, αδύναμη και εθνικά μειωτική, καθώς απορρίπτει την αυτοκρατορική αίγλη και επιρροή του παρελθόντος και καταδικάζει το τουρκικό κράτος σε ρόλο κομπάρσου, δηλαδή αυτού της εκτέλεσης των εκάστοτε επιθυμιών των δυτικών κρατών. Η Τουρκία, κατά τον Νταβούτογλου, οφείλει να εκμεταλλευτεί στο μέγιστο βαθμό την ύπαρξη των μουσουλμανικών μειονοτήτων στα Βαλκάνια και τονίζει μάλιστα ότι το παράδειγμα της εισβολής στην Κύπρο, τον Ιούλιο του 1974, για την προάσπιση των δικαιωμάτων της τουρκο-κυπριακής μειονότητας, θα πρέπει να αποτελέσει πρότυπο για παρόμοιες συμπεριφορές στο μέλλον. Σε αντίθεση με την κεμαλική παράδοση που ήθελε ένα κράτος ισχυρό στρατι-

ωτικό για να αντιμετωπίσει κάθε είδους απειλή, τόσο από το εσωτερικό του όσο και εκτός των συνόρων του, ο Νταβούτογλου ισχυρίζεται ότι τα βασικά όπλα ισχύος της χώρας, οφείλουν να είναι η οικονομία και οι «πολιτιστικές» της παραδόσεις. Σε ότι αφορά τις οικονομικές σχέσεις, η Τουρκία οφείλει να επεκτείνει τις εξαγωγές αλλά τις επενδύσεις των οικονομικών της παραγόντων στην ευρύτερη περιοχή. Σε επίπεδο πολιτισμού, οφείλει να επενδύσει στην εκπαίδευση, κυρίως μέσω ισλαμικών σχολείων, στη διατήρηση «πολιτιστικών» χαρακτηριστικών που αποδίδονται από τις όμορες χώρες ως «τουρκικά χαρακτηριστικά» (πχ., νεκροταφεία, τζαμιά, χαμάμ, κλπ), καθώς και στη διάδοση αυτών μέσω τηλεοράσεως, βιβλίων, πολιτιστικών εκδηλώσεων και συνεργασιών με αντίστοιχους φορείς.

Θ

α ήταν άδικο όμως ν’αποδώσουμε την εμφάνιση του νεο-οθωμανισμού, ως σχολή σκέψης, στην τουρκική πολιτική σκηνή και εξωτερική πολιτική στον Καθηγητή Νταβούτογλου και να παραλείψουμε τη σημασία της κληρονομιάς που άφησε πίσω του ο πρώην Πρόεδρος και Πρωθυπουργός της Τουρκίας, Τουργκούτ Οζάλ. Ο Οζάλ ήταν μια ιδιαίτερη προσωπικότητα της τουρκικής πολιτικής σκηνής με πολλαπλές ιδιότητες. Ήταν θρησκευόμενος μουσουλμάνος (υποψήφιος με

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

59 το ισλαμικό κόμμα της Εθνικής Σωτηρίας στη δεκαετία του 1970), διατηρούσε πολύ καλές σχέσεις με διάφορες θρησκευτικές ομάδες (ιδιαίτερα τους Νακσιμπεντή) και ταυτόχρονα ήταν αγαπητός στους στρατιωτικούς κύκλους (την περίοδο 1979-1987). Δεν είναι κρυφό μυστικό, ότι ο Οζάλ ήταν το μόνο πολιτικό πρόσωπο της κυβέρνησης της στρατιωτικής χούντας του Στρατηγού Κενάν Εβρέν (1980-82), ούτε ότι οι στρατιωτικοί τον βοήθησαν να εκλεγεί πρωθυπουργός το 1983, μέσω της στέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων σε ηγέτες της προ-χούντας περιόδου (Ντεμιρέλ, Ετζεβίτ, Τουρκές, Ερμπακάν). Ταυτόχρονα, ο Οζάλ διατηρούσε πολύ καλές σχέσεις με όλες τις μεγάλες ιδιωτικές επιχειρήσεις της χώρας, τους διεθνείς οργανισμούς (είχε διατελέσει σύμβουλος στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο), αλλά και την αμερικανική κυβέρνηση. Ο Οζάλ ήταν ο θρησκευόμενος, συντηρητικός αλλά και φιλελεύθερος πολιτικός, επαναστάτης επιχειρηματίας, αλλά και αποτελεσματικός γραφειοκράτης, που πίστευε ότι το μεγαλείο της χώρας του βρίσκεται στο ένδοξο παρελθόν της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και όχι στο παθητικό προφίλ της άρχουσας κεμαλικής νομενκλατούρας. Η ανάπτυξη της ισλαμικής συνείδησης στη μεταπολεμική Τουρκία δεν αποτελούσε κατά τον Οζάλ μειονέκτημα, αλλά πλεονέκτημα στην προσπάθειά της για είσοδο στην ευρωπαϊκή οικογένεια. Το τουρκικό Ισλάμ διέφερε πολύ από το αραβικό και ιρανικό Ισλάμ, από το γεγονός ότι ήταν πιο μετριοπαθές και φιλελεύθερο και, για τον λόγο αυτό, το μοναδικό που θα μπορούσε να προσφέρει πραγματική ειρήνη και φιλία μεταξύ μουσουλμάνων και αλλοθρήσκων (Ευρωπαίων) και να επιτρέψει την εγκατάσταση και λειτουργία της δημοκρατίας και των αξιών της στα ισλαμικά κράτη. Σε ό,τι αφορά την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας, ο Οζάλ πίστευε ότι η χώρα όφειλε να γίνει δεκτή ως έχει από τους Ευρωπαίους εταίρους και να βελτιωθεί σε θεσμούς ως πλήρες μέ-

λος. Δεν είχε καμία αμφιβολία για την ευρωπαϊκή καταγωγή των Τούρκων και δήλωνε ότι, ακόμη και ως μεγάλος ασθενής, η Οθωμανική Αυτικρατορία ήταν γνωστή ως ευρωπαϊκή και όχι ασιατική ή αφρικανική δύναμη.

Έ

χοντας αφιΟ ΥΠΕΞ της Τουρκίας κ. Νταβούτογλου με τον πρόεδρο του Ιράν ερώσει αρκετό χρόνο ατά τον Οζάλ, η κεμαλική πολιτιαπό τη ζωή του για σπουδές και εργασία στις ΗΠΑ, ο Οζάλ πίστευε ότι η κή παράδοση και εξωτερική ποΟθωμανική Αυτοκρατορία και οι ΗΠΑ λιτική δεν θα επέτρεπαν ποτέ είχαν πολλά κοινά χαρακτηριστικά σε την ανάδειξη αυτής της αυτοκρατοριπολιτικό επίπεδο. Για παράδειγμα, και κής παράδοσης. Η ασφάλεια στο εσωοι δύο αυτοκρατορίες προσέφεραν τερικό της χώρας εξασφαλίζεται μέσω προστασία στις διαφορετικούς λα- της αναγνώρισης των δικαιωμάτων και ούς, κουλτούρες και ταυτότητες που ελευθεριών των διαφόρων λαών και ζούσαν υπό την πολιτική τους εξου- την πιθανή δημιουργία ενός ομοσπονσία και επέτρεπαν στους κατοίκους διακού κράτους, στα πρότυπα των τους να ασκήσουν ελεύθερα τις προ- ΗΠΑ και της ΕΕ. Ταυτόχρονα, η εσωτετιμήσεις τους σε θέματα θρησκείας, ρική ελευθερία και ασφάλεια θα έδινε οικονομικής και πολιτιστικής δραστη- τη δυνατότητα στην εκάστοτε κυβέρριότητας κ.λπ. Η παραδοσιακή αντίλη- νηση να προασπίσει αποτελεσματικόψη των Κεμαλιστών περί ενός ενιαίου τερα τα συμφέροντα των τουρκικών έθνους-κράτους, χρειαζόταν κατά τον μειονοτήτων, εκτός των συνόρων. Για Οζάλ γενναία αναθεώρηση, καθώς όχι τον λόγο αυτό υποστήριζε ο Οζάλ, ότι μόνο δεν ανταποκρινόταν στην ιστο- η Τουρκία όφειλε ν’ αντιδράσει δυναρική αλήθεια αλλά δημιουργούσε εστί- μικά στις περιπτώσεις που η Βαγδάτη ες αντίστασης και κοινωνικο-πολιτικού δεν ικανοποιεί ή παραβιάζει τα αιτήμαεγκλωβισμού, από τις οποίες τόσο η τα των Τουρκομάνων αλλά και Κούρκοινωνία όσο και η οικονομία της χώ- δων πολιτών της (οι τελευταίοι ήταν ρας όφειλε ν’απαλλαγεί το συντομότε- προστατεύομενο μέλος της Άγκυρας ρο δυνατό. Η ύπαρξη μιας νέας εθνι- λόγω της συγγένειάς τους με του Κούρκής ταυτότητας η οποία, όπως και η δους της Τουρκίας). Το ίδιο όφειλε να Οθωμανική, θα κάλυπτε τις ανάγκες συμβεί και σε εκδήλωση παρόμοιων έκφρασης τόσο των μειονοτικών ομά- περιστατικών στην περιοχή των Βαλδων εντός της χώρας (Κούρδους, Λα- κανίων (π.χ. εκδίωξη τουρκικής μειονόζούς, Άραβες, Βόσνιους, Τσετσένους, τητας από Βουλγαρία). Γεωργιανούς, Αζέρους, Πομάκους, Αλ Όμως, ούτε ο Οζάλ ήταν ο πραγματιβανούς) όσο και εκτός αυτής (Ιράκ, κός πνευματικός πατέρας του νεο-οθωΙράν, Ρωσία, Κίνα, Βουλγαρία, Ρουμα- μανισμού. Οι πνευματικοί πατέρες της νία, Ελλάδα, Αλβανία), θα επέτρεπε κίνησης αυτής, βρίσκονται στην περίοστην Τουρκία να διεκδικήσει μια θέση δο των αρχών του εικοστού αιώνα, όταν μεταξύ των ισχυρών της Γης, όπως επέ- ο προβληματισμός των διανοουμένων βαλλε η ιστορία της. της εποχής για την εξελικτική πορεία της

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Κ

60 ναστών, αλλά και της αναφαίρετης ευρωπαϊκής τους ταυτότητας, ως Τούρκοι.

Τ Διαδηλώσεις στην Τουρκία.

Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν ιδιαίτερα έντονος. Ο Ζίγια Γκιοκάλπ, ένας εκ των επιφανέστερων, υποστήριzε ότι, ενώ ο πολιτισμός είναι διεθνής, η κουλτούρα είναι εθνική και, ακολουθώντας το ιαπωνικό μοντέλο, η χώρα όφειλε να δανειστεί όλα τα πολιτιστικά στοιχεία ισχύος των κρατών της Δύσης (π.χ., βιομηχανία, δημοκρατία κ.λπ.) αλλά να διατηρήσει αναλλοίωτη τη δική της κοινωνικο-θρησκευτική κουλτούρα4. Όπως η Ιαπωνία κατάφερε να δημιουργήσει μια ισχυρή σύνθεση των πολιτιστικών στοιχείων της Δύσης και της εγχώριας κουλτούρας και ν’ αναδειχθεί σε ισχυρό κράτος-πρότυπο για όλα τα ασιατικά κράτη, πρόσθετε ο έτερος διανοούμενος Γιουσούφ Άκτσουρα, έτσι και το οθωμανικό κράτος, ως το πιο ισχυρό και πολιτισμένο στον ιδιαίτερα σημαντικό, για γεω-πολιτικούς, γεω-οικονομικούς και γεω-στρατηγικούς λόγους, χώρο μεταξύ Δύσης και Ανατολής μπορεί αλλά και οφείλει να επωμισθεί τα καθήκοντα και τις ευθύνες του ηγέτη του μεσαίου αυτού χώρου.

Η

αντίδραση των θρησκευόμενων λαϊκών στρωμάτων προς τις αξίες και ιδέες της κοσμικής ελίτ θα λάβει σάρκα και οστά μέσω της δημιουργίας της Τουρκο-Ισλαμικής Σύνθεσης (ΤΙΣ) η οποία έκανε την εμφάνισή της στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Προϊόν σκέψης ισλαμιστών διανοου-

μένων (Ιμπραήμ Καφέσογλου, Κορκούτ Οζάλ, Φατίχ Κορού), η ΤΙΣ υποστήριζε την επαναφορά της κοινωνίας στις θεμελιώδεις αρχές του τουρκισμού και του Ισλάμ, όπως η αίσθηση δικαιοσύνης, η σημασία της οικογενειακής ζωής και ηθικής, το καθήκον προς το μεγαλείο του κράτους κ.λπ. Όπως οι Τούρκοι ηγήθηκαν της διάδοσης του Ισλάμ ανά τον κόσμο, όταν η τουρκική κουλτούρα συνδέθηκε με την αντίστοιχη ισλαμική, υποστήριζαν οι εμπνευστές της, με τον ίδιο τρόπο η Τουρκία θα αναδειχθεί σε μεγάλη δύναμη, τόσο σε περιφερειακό όσο και στο παγκόσμιο επίπεδο, όταν οι αρετές αυτές εγκατασταθούν στην καρδιά και την ψυχή των πολιτών της και αποτελέσουν πυξίδα για την κυβερνώσα ελίτ.

Δ

εν είναι κρυφό μυστικό ότι το ισλαμικό στοιχείο ως επίκεντρο της τουρκικής ταυτότητας, θα επέτρεπε στον κρατικό μηχανισμό της Τουρκίας μεγαλύτερο βαθμό διείσδυσης στις μουσουλμανικές μειονότητες, τόσο των βαλκανικών κρατών όσο και αυτών της Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης. Άλλωστε, στην τελευταία επίσκεψη του Ερντογάν στη Γερμανία, τον Φεβρουάριο του 2008, ο Τούρκος πρωθυπουργός δεν παρέλειψε να τονίσει στους ακροατές του, την ανάγκη διατήρησης της μητρικής κουλτούρας και κληρονομιάς στους κύκλους των μετα-

ο ερώτημα που αναδύεται εύλογα μετά τη συνοπτική περιγραφή της γέννησης, εξάπλωσης και των στόχων της νεο-οθωμανικής ιδεολογίας, στην Τουρκία, είναι σε ποιο βαθμό είναι ενήμεροι οι παράγοντες που έχουν τη δυνατότητα λήψης αποφάσεων ή και επιρροής αυτών στην Ελλάδα. Διότι, στα χρόνια διακυβέρνησης της Τουρκίας από το ΑΚΡ και τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, καμία ουσιαστική πρόοδος δεν σημειώθηκε στις ελληνο-τουρκικές ή τουρκο-κυπριακές σχέσεις. Αντίθετα, η τουρκική κυβέρνηση, ακολουθώντας πιστά τους ιδεολογικούς της στόχους, αύξησε την πολιτική, πολιτιστική και οικονομική της παρουσία στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της Δυτικής Θράκης και στα κατεχόμενα, ενώ άρχισε να θέτει και καινούργια θέματα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, όπως αυτό της μουσουλμανικής μειονότητας στα Δωδεκάνησα, της προστασίας της οθωμανικής κληρονομιάς, της δημιουργίας τζαμιού για τους μουσουλμάνους μετανάστες που έχουν εγκατασταθεί στην Ελλάδα κ.λπ. Ο εγκλωβισμός της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής μεταξύ της παραδοσιακής, φιλο-δυτικής, εθνικιστικής, κεμαλικής-στρατιωτικής ελίτ, από τη μια πλευρά, και της θρησκευτικής, φιλο-λαϊκής, αυτοκρατορικής-ιμπεριαλιστικής ελίτ, από την άλλη, αποτέλεσμα είτε ελλιπέστατης κατανόησης των τεκταινομένων στη γείτονα χώρα είτε «εσφαλμένων» συμβουλών εγχώριων αλλά και εξωτερικών παραγόντων. Το χειρότερο όλων, βέβαια, είναι η έλλειψη αντίστοιχης υψηλής στρατηγικής καθώς οι γείτονές μας απέδειξαν ότι είχαν το κουράγιο να απεγκλωβιστούν από το «Σύνδρομο των Σεβρών». Εμείς έχουμε τη θέληση και τη δυνατότητα να απεγκλωβιστούμε από σύνδρομα του παρελθόντος που μας ταλανίζουν και δημιουργούν δυχέρειες στην χάραξη υψηλής στρατηγικής για τη χώρα;

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

61

60η Ετήσια Σύνοδος Αποφοίτων Σχολής Αμύνης του ΝΑΤΟ Υπό κ. Ζαφείρη Ταμπακίδη, Αντιπτεράρχου (Ι) ε.α., Γραμματέα του Ελληνικού Συνδέσμου Αποφοίτων NATO Defence College (NDC)

ΓΕΝΙΚΑ

Α

πό 17 έως 19 Οκτωβρίου 2013 έλαβε χώρα η Σύνοδος θέματος στην Ρώμη, όπου και η έδρα της Σχολής. Η φετινή μάλιστα χρονιά είχε και έντονο επετειακό χαρακτήρα, επειδή συνέπεσε με την 60ή επέτειο ίδρυσης του Συνδέσμου Αποφοίτων του NDC. Τις εργασίες της Συνόδου παρακολούθησε ο Γραμματέας του Συνδέσμου Ελλήνων αποφοίτων του NDC και μέλος του Δ.Σ. του ΣΕΕΘΑ, Αντιπτέραρχος (Ι) ε.α. Ζαφείριος Ταμπακίδης. Συμμετείχαν 240 περίπου σύνεδροι, αποτελούμενοι από αποφοίτους της Σχολής, εκπροσώπους Στρατηγείων της Συμμαχίας, προσωπικότητες διαφόρων χωρών, όπως ο Υπουργός Αμύνης της Σλοβενίας, καθώς και από σπουδαστές της κανονικής σειράς φοίτησης στο NDC. Η όλη εκδήλωση περιελάμβανε τις εξής δραστηριότητες: Επίσημη δεξίωση προς τιμήν των συμμετεχόντων αποφοίτων. Τελετή έπαρσης σημαιών των χωρών μελών του ΝΑΤΟ. Εισαγωγική ομιλία υπό του Ιταλού Ναυάρχου (ε.α.) Giampaolo Di PAOLA, πρώην Υπουργού Αμύνης της Ιταλίας και πρώην Προέδρου της Στρατιωτικής Επιτροπής του ΝΑΤΟ. Σεμινάριο που παρακολούθησαν όλοι οι σύνεδροι. Επίσημο γεύμα μετά το πέρας του σεμιναρίου. Ιδιαίτερη συνάντηση των εκπροσώπων των εθνικών συνδέσμων, με αναφορά ενός εκάστου επί των δραστηριοτήτων του συνδέσμου του το προηγούμενο έτος. Γενική συνέλευση όλων των παρευρισκομένων αποφοίτων, με την συμμετοχή της Διοίκησης της Σχολής. Παρακολούθηση συναυλίας το εσπέρας της δεύτερης ημέρας, ολοκληρώνοντας τις επίσημες εκδηλώσεις για την 60η επέτειο ίδρυσης του Συνδέσμου Αποφοίτων NDC.

στικό σκοπό του ΝΑΤΟ, “Americans IN, Germans DOWN and Russians OUT”, σε Americans IN, Europeans UP, Russians WITH and Danger OUT, με στόχο την πολιτική επιβίωση της Συμμαχίας, σ’ ένα κόσμο που αλλάζει. Ακολούθησαν οι ομιλίες 2 διακεκριμένων επιστημόνων επί του κυΣτην ιδιαίτερη συνάντηση των Ειδικών Γραμματέων ρίου αντικειμένου του των εθνικών συνδέσμων σεμιναρίου, το θέμα του οποίου ήταν: “The Revolutions in the ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ Arab World” και αποτελούσε μέρος εκίνησε με την εισαγωγική ομιλία του ακαδημαϊκού προγράμματος των του Ναυάρχου Di PAOLA, η οποία σπουδαστών. Ο πρώτος ομιλητής, o Αμερικανός είχε τίτλο: “NATO’s Evolution - The καθηγητής Fawaz GERGES, ο οποίος διWay Ahead”. Περιληπτικά ανέφερε ότι η σχετι- δάσκει στο LSE στην Αγγλία, είπε ότι, κώς παγιοποιημένη και απλοποιημέ- όπως διεπίστωσε από την πρόσφανη 2πολική παγκόσμια κατάσταση που τη 15μηνη παραμονή του στην Εγγύς επεκράτησε μετά τον ΙΙ Π.Π, κατεστρά- Ανατολή, οι ισλαμιστές χάνουν σε δύναμη και δημοτικότητα στις χώρες της φει μετά το 1990 ένεκα 3 αιτίων: Αραβικής Άνοιξης. Την πτώση του υπαρκτού σοσιαλιΣτην συριακή περίπτωση, παρότι ο σμού Άσσαντ υποστηρίζεται από το 1/3 πε Τα γεγονότα της 11ης Σεπ. 2001 ρίπου του πληθυσμού της χώρας, εκτι Την οικονομική κρίση, η οποία εξασθενεί τις δυτικές κοινωνίες και αυ- μά ότι ο συριακός στρατός άντεξε στην ξάνει την δημογραφική ηλικία, γε- ολομέτωπη επίθεση που δέχθηκε εδώ νόμενες έτσι πιο ευάλωτες στην και 2,5 χρόνια, επειδή οργανώθηκε και πληθυσμιακή πίεση που ασκείται δομήθηκε επί 40 έτη με κύρια αποστοαπό λαθρομετανάστες μουσουλμά- λή την στήριξη του καθεστώτος. Αντίνους, προερχόμενους από την Εγγύς στοιχα όμως ανταποκρίθηκε και ο ΆσΑνατολή, Β. Αφρική και φυσικά από σαντ προς τα στελέχη του Στρατού, τους συμπαγείς πληθυσμούς τους, όπως φυσικά και ο πρώτος διδάξας ο πατέρας του, με συνέπεια να γνωρίζει που ζουν στην Ευρώπη. Στηλίτευσε παράλληλα την έλλειψη ένα προς ένα τα ονόματα των 2500 αξιοράματος της Ε.Ε., η οποία μειώνει την ωματικών του, αναπτύσσοντας έτσι μιά προσήλωση των πολιτών σ’ αυτήν και ακατάλυτη σχέση εμπιστοσύνης, γεγονός που απεδείχθει στην πράξη. μεταβάλλεται σε εφιάλτη. Εξέφρασε τέλος την άποψη, ότι Προέτεινε τέλος την αναδιοργάνωση του ΝΑΤΟ, κάτω από ένα πιό ευρω- στον αραβικό κόσμο τα πολιτειακά παϊκό προσανατολισμό, με τίτλο: North είδη που μπορούν να υπάρξουν στην American - Europe Treaty Organization κοινωνία, είναι μόνο δύο: (NAETO). Ο σκοπός θα τροποποιείτο τα ΚΟΣΜΙΚΑ, που καταλήγουν σε δικτατορίες και τώρα, σε αντιδιαστολή με τον περίφημο παλιό εμπιστευτικό - χιουμορι- τα ΘΡΗΣΚΟΛΗΠΤΑ, που και αυτά

Ξ

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

62 καταλήγουν σε δικτατορίες. Η εξήγηση είναι απλή, σχολίασε. Για να αναπτυχθούν και καθιερωθούν Στο σεμινάριο στην αίθουσα διαλέξεων κρατικοί δημοκρατικοί θεσμοί, απαιτούνται 60 με 80 χρόνια ο δε υπογράφων ενημέρωσε τους πααδιατάρακτης δημοκρατίας και οι Άρα- ρισταμένους για τις επιμέρους εκδηβες δεν είχαν ποτέ αυτή την τύχη. λώσεις και δραστηριότητες του αντίΟ δεύτερος ομιλητής, ο Γερμα- στοιχου ελληνικού, επισημαίνοντας νός ερευνητής και διαλέκτης Andreas παράλληλα τις αυτονόητες αντικειμεJAKOBS, ο οποίος έζησε 5 χρόνια σε Αί- νικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε γυπτο και Τυνησία, επεσήμανε με έμ- τα τελευταία χρόνια, στην προσπάθεια φαση ότι τα αίτια που συνέβαλαν στην προώθησης των αρχών και προβλημαπτώση των καθεστώτων ήσαν: τισμών της Συμμαχίας. Πολιτικό αδιέξοδο Τέλος, έγινε λεπτομερής αναφο Καταπίεση ρά για την οικονομική κατάσταση του Μακροχρόνια παραμονή στην εξουσία συλλόγου των αποφοίτων του NDC. Ανεργία ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ Ακρίβεια Νεποτισμός ετά την προαναφερθείσα συ Διαφθορά νάντηση, συνήλθε η Γενική ΣυΜε την προσδοκία των αλλαγών και νέλευση των Αποφοίτων (150 απαλλαγών από τα παραπάνω, οι 2 λαοί περίπου σύνεδροι), όπου και ανεγνώανέτρεψαν τους Προέδρους τους, όμως σθησαν τα ονόματα των αποβιωσάτίποτε τελικώς δεν άλλαξε, γι’ αυτό και ντων αποφοίτων ανά χώρα, τηρώντας οι Αιγύπτιοι ξεσηκώθηκαν πάλι και ανέ- ακολούθως ενός λεπτού σιωπή, προς τρεψαν τον Πρωθυπουργό τους και τιμήν τους. ηγέτη των Αδελφών Μουσουλμάνων Στην συνέχεια, έγινε μιά σύντομη Μ. Mursi. Η συγκεκριμένη εξήγηση δι- προσφώνηση προς τους συνέδρους καιολογεί ταυτόχρονα και την εκτίμηση από τον Σλοβένο Υπουργό Αμύνης κ. του προηγούμενου ομιλητή, περί εξα- Roman JAKIC, επ’ ευκαιρία της ανάσθένησης της δύναμης των ισλαμιστών ληψης των καθηκόντων της νέας Κοστις χώρες της περιοχής. σμήτορος του NDC, της Σλοβένας dr Τέλος αναρωτήθηκε ποίο πολιτικό D. Skodnik. σύστημα θέλουν οι λαοί αυτοί: Ακολούθησε διάλογος μεταξύ του Ασφάλεια έναντι Δημοκρατίας; Διοικητού της Σχολής και των επιτε Τον στρατό έναντι της Πολιτικής; λών του με τους αποφοίτους και τέλος Οικονομία έναντι Θρησκείας; ο Νορβηγός Δκτής Lt. Gen. Arne Bard Φυσικά ούτε ο ίδιος γνώριζε την DALHAUG εξέφρασε τις ευχαριστίες απάντηση, ήταν όμως ένα ψυχανέμισμα των αναζητήσεων των κατοίκων, που του δημιουργήθηκε αβίαστα κατά την διαβίωσή του εκεί. ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΕΚΠΡΟΣΩΠΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΣΥΝΔΕΣΜΩΝ

Μ

Α

υτή έλαβε χώρα υπό την προεδρία της Κοσμήτορος της Σχολής Dr. Daniels SKODNIK, από την Σλοβενία. Εκεί έγινε αναφορά ενός εκάστου για τις ετήσιες δραστηριότητες του Συνδέσμου του,

Με τους Έλληνες σπουδαστές και μόνιμο ελληνικό προσωπικό της Σχολής

του προς τους συνέδρους και ομιλητές για την εξαιρετικά επιτυχημένη εφετεινή συνάντηση και σεμινάριο, ευχόμενος παράλληλα να είναι όλοι παρόντες και στην 70η επέτειο. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τ

ο ετήσιο αυτό σεμινάριο μα και ευκαιρία συνάντησης πολλών αποφοίτων από δεκάδες χώρες, περιλαμβανομένων πλέον και αραβικών χωρών (Αίγυπτος, Μαυριτανία, Μαρόκο, Κατάρ, Τυνησία), καθώς και από Ιαπωνία, Πακιστάν και Μογγολία (σύντομα δε και από Αυστραλία και Κίνα), είναι πράγματι μιά διεθνής εκδήλωση υψηλού επιπέδου, όπου αναλύονται επίκαιρα θέματα, που ενδιαφέρουν άμεσα την Συμμαχία, μα και τις χώρες - μέλη. Γιά άλλη μιά χρονιά όμως συνεχίσθηκε η παντελής απουσία Ελλήνων ομιλητών κάθε κατηγορίας, όταν πολίτες άλλων χωρών, του ιδίου μεγέθους με την Ελλάδα ή και μικρότερων, προσκαλούνται να ομιλήσουν σε τέτοιας σημασίας εκδηλώσεις και διαμορφώνουν θετικές για την χώρα τους εντυπώσεις. Η έλλειψη αναγνωρισιμότητος πιθανώς, καθώς και η μη καλλιέργεια των κατάλληλων επαφών και γνωριμιών με τους αποφασίζοντες στην ιεραρχία της Σχολής, οδηγεί μάλλον στην συγκεκριμένη κατάσταση και αυτό πρέπει να προβληματίσει τους αρμοδίους και τα ελληνικά think tanks. Η ομφαλοσκόπηση και η εσωστρέφεια που χαρακτηρίζουν έντονα τα τελευταία χρόνια (λόγω κρίσης;) την ελληνική πολιτική, την αντίστοιχη αμυντική μα και την εκπαίδευση, είναι ίσως τα αίτια που μας οδήγησαν σ’ αυτή την διόλου τιμητική κατάσταση, δεδομένου ότι από το 2008 επισημαίνεται συνεχώς η συγκεκριμένη διαπίστωση. Εκμεταλλευόμενος δε την ευχή του Διοικητού της Σχολής, ο υπογράφων εύχεται και ελπίζει να έχει αλλάξει η κατάσταση, μέχρι την 70η επέτειο του Συνδέσμου των αποφοίτων (!).

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

63

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Παλαμήδης Ναυπλίου και το Ελληνικό Φθογγικό Αλφάβητο Υπό κ. Λεωνίδα Ιωάννου Καρφή, Αντιστρατήγου ε. α. ΕΛ-ΑΣ, μέλους Δ.Σ./Σ.Ε.ΕΘ.Α.

Το γένος του Παλαμήδη

Ο

Παλαμήδης ήταν γιός του Ναυπλίου, βασιλιά της αρχαίας Ναυπλίας και της Κλυμένης, κόρης του Κατρέα, γιού του Μίνωα, βασιλιά της Κρήτης. Ο Κατρέας είχε τρείς κόρες, την Αερόπη, την Κλυμένη και την Απημοσύνη και ένα γιό τον Αλθαιμένη. Σύμφωνα με χρησμό του Μαντείου των Δελφών, τον Κατρέα θα σκότωνε ένα από τα παιδιά του. Ο Αλθαιμένης, όταν έμαθε το χρησμό, έφυγε με την αδελφή του Απημοσύνη και εγκαταστάθηκαν στη Ρόδο. Η Αερόπη παντρεύτηκε τον Ατρέα, βασιλιά των Μυκηνών και απέκτησε τον Αγαμέμνονα και τον Μενέλαο. Η Κλυμένη παντρεύτηκε τον Ναύπλιο, βασιλιά της Ναυπλίας και απέκτησε τον Οίακα και τον Παλαμήδη (Απολλόδωρος). Έτσι, ο Παλαμήδης ήταν συγγενής με τον Αγαμέμνονα, βασιλιά των Μυκηνών, αρχιστράτηγο της τρωικής εκστρατείας και με το Μενέλαο, βασιλιά της Σπάρτης, σύζυγο της ωραίας Ελένης. Ο Παλαμήδης εξεπαιδεύθη υπό Χείρωνος και εγένετο εποποιός άριστος και φιλόσοφος ευφυέστατος (Aριστοτέλης). Ετυμολογικά το όνομα Παλαμήδης προέρχεται από το ρήμα «παλαμάομαι», που σημαίνει μηχανεύομαι, εφευρίσκω (Λεξικό Liddel-Scott). Τον ευφυέστατο Παλαμήδη είχε μαζί του ο βασιλιάς Αγαμέμνων, όταν επισκέφθηκε τους βασιλείς των ελληνικών πόλεων, για να τους πείσει να συμμετάσχουν στην εκστρατεία κατά της Τροίας.

Η στράτευση του βασιλιά Οδυσσέα

Ο

Οδυσσέας, βασιλιάς της Ιθάκης, όταν τον επισκέφθηκαν ο Αγαμέμνων και ο Παλαμήδης, για να του ζητήσουν να συμμετάσχει στην εκστρατεία κατά της Τροίας, αρνήθηκε την συμμετοχή του και προσποιήθηκε τον τρελό, (ου βουλόμενος στρατεύεσθαι, προσποιείται μανίαν). Ήταν νιόπαντρος με την Πηνελόπη και ο γιός του Τηλέμαχος ήταν νήπιο. Ο Παλαμήδης άρπαξε τον Τηλέμαχο από την αγκαλιά της Πενελόπης και έβγαλε το ξίφος του για να τον σκοτώσει, (αρπάσας Τηλέμαχον εκ του κόλπου της Πηνελόπης, ως κτενών εξιφούλκει). Ο Οδυσσέας, για να διασώσει τον παιδί του, ομολόγησε την προσποίηση της τρέλας του και αναγκάστηκε να συμμετάσχει στην Τρωική εκστρατεία, (Οδυσσεύς περί του παιδός ευλαβηθείς, ωμο-

λόγησεν την προσποίητον μανίαν και στρατεύεται). (Απολλόδωρος, Λουκιανός). Ο Οδυσσέας θεωρούσε ως υπαίτιο, για την εξαναγκαστική στράτευση και τη συμμετοχή του στον Τρωικό πόλεμο, τον Παλαμήδη και ένεκα αυτού τηρούσε πάντοτε στάση εχθρική έναντί του, τον κατόπτευε και τελικά τον εκδικήθηκε σκληρά, με κακόβουλο τέχνασμα.

Παλαμήδης εφευρέτης και ευεργέτης

Ο

ευφυέστατος και πάνσοφος Παλαμήδης ανεδείχθη μέγιστος εφευρέτης και ευεργέτης της ανθρωπότητας, κατά την Μυκηναϊκή περίοδο. Πρό του Τρωικού πολέμου εφεύρε και εύρε τους Φθόγγους και τα Γράμματα του Φθογγικού Αλφάβητου της Ελληνικής Γραφής και κατά τον Τρωικό πόλεμο, πρώτος εφεύρε και εφάρμοσε την υψηλή Στρατηγική στην Διοικητική

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Μέριμνα της πρώτης και μεγαλύτερης στον τότε κόσμο εκστρατείας των Ελλήνων στην Τροία (1.186 πλοία και πλέον των 100.000 πολεμιστών). Συμμετέσχε στον Τρωικό πόλεμο, με τον αδελφό του Οίακα, υπό τον Αγαμέμνονα, ως επικεφαλής πλοίων και πολεμιστών της Ναυπλίας πόλης και εφεύρε τακτικές και μεθόδους Οργάνωσης και Διοίκησης της Επιμελητείας του στρατού, που ήταν πρωτότυπες, σωτήριες και νικηφόρες, για το στρατό των Ελλήνων στην Τροία, «ηύρηκεν εξόχων σοφισμάτων, εφήυρε διατριβάς σοφοτάτας» (Σοφοκλής).

Μορφοποίηση-Εξέλιξη της Ελληνικής Γραφής

Δ

ια μέσου των χιλιετιών, η Ελληνική Γραφή, διήλθε, εξελικτικά, τέσσερες ομοιογενείς μορφές: την Ιερογλυφική, την Γραμμική «Α», την Γραμμική «Β» και την Φθογγική. Η Ιερογλυφική (6.000 π.χ.) ήταν Εικονογραφική και περιελάμβανε Σήματα και Εικόνες. H Γραμμική «Α» ήταν Εικονογραφική και Συλλαβική, περιελάμβανε 88 Εικόνες και Συλλαβές και αποτελούσε εξέλιξη της Ιερογλυφικής. H Γραμμική «Β» ή Μυκηναϊκή ήταν Συλλαβική, περιελάμβανε Συλλαβές και αποτελούσε τροποποιημένη και εξελιγμένη μορφή της Γραμμικής «Α» (Έβανς). Η Φθογγική ή Φθογγικό Αλφάβητο του Παλαμήδη είναι η Γραμμική «Α» και «Β» Γραφή, με Γράμματα και Φθόγγους.

«Αφωνα και φωνούντα διεχώρισεν»

Ο

Παλαμήδης διαχώρισε τις Συλλαβές της Γραμμικής «Α» και «Β» σε Σύμφωνα (Άφωνα) και σε Φωνήεντα (Φωνούντα) και εξεύρε τα Γράμματα και τους Φθόγγους, «Παλαμήδης άφωνα

64 και φωνούντα συλλαβάς τε θείς εξεύρεν ανθρώποισι γράμμματα ειδέναι», (Αριστοτέλης). Ο Φιλόστρατος και ο Απολλώνιος Τυανεύς έγραψαν: Παλαμήδης εύρε γράμματα, ουχ΄ υπέρ του γράφειν μόνον, αλλά και υπέρ του γιγνώσκειν, ά δεί γράφειν και στο Λεξικό του Σουίδα αναφέρεται: Κόριννος, Ιλεύς εποποιός, Παλαμήδους μαθητής ήν, έγραψε, τοις υπο του Παλαμήδους ευρεθείσι γράμμασιν. Βάση των ήχων, διαχώρισε τις Συλλαβές, σε Γράμματα με ελαφρύ ήχο (Σύμφωνα) και σε Γράμματα με δυνατό ήχο (Φωνήεντα) και εξεύρε τα πρώτα Κυκλαδικό ειδώλιο, 16 Γράμματα, τα Α, Β, Γ, Δ, 2.800 π χ. (ΚυκλαδιΕ, Ι, Κ, Λ, Μ, Ν, Ο, Π, Ρ, Σ, κός πολιτισμός) Τ, Υ, και τους Φθόγγους, προς δε εύρε και 4 Γράμματα, τα Θ, Ζ, Φ, Χ, «ευρέτης γέγονε του ζ΄ στοιχείου και του θ΄ και του φ΄ και του χ΄» (Αριστοτέλης). Συγχρόνως καθόρησε και την τάξη, την σειρά των Γραμμάτων, την Ποιότητα και τις Δυνάμεις τους, (Γραμματική, Συντακτικό), «άμα τη φωνή, διώρισεν, ου τη τάξει μόνο, καθ ήν αι προεδρείαι βεβαιούνται, τι πρώτον έσται ή δεύτερον, αλλά και ποιότητας, άς έκαστον έχει και δυνάμεις συνείδεν» (Λουκιανός). Τα Γράμματα Η, Ξ, Ψ, Ω, επινόησε, τον 5ο αιώνα π.χ., και εισήγαγε στο Αττικό Φθογγικό Αλφάβητο ο Λυρικός ποιητής και σοφός Σιμωνίδης, o Κείος (Λεξικό Liddell-Scott). Τα 24 ΓράμΓεωμετρική ματα του Φθογγικού Αλφαπαράσταση των βήτου του Παλαμήδη και του 24 Γραμμάτων Σιμωνίδη συμπληρώθηκαν από το Μαντείο των Δελφών με τα Σύμβολα, Στίγμα, Κόππα και Σανπί και το Αλφάβητο απέκτησε 27 συνολικά Γράμματα. Το 402 π.χ. με την Μεταρρύθμιση της Ελληνικής Γραφής, που έγινε στην Αθήνα, επί άρχοντος Ευκλείδη, απαλείφθηκαν τα Σύμβολα, Στίγμα, Κόππα και Σανπί και καθορίστηκε, ως Ελληνική Γραφή, το ισχύον έκτοτε Ελληνικό Φθογγικό Αλφάβητο των 24 Γραμμάτων του Παλαμήδη και του Σιμωνίδη (Ευκλείδειο Αλφάβητο).

Τρόπος γραφής της Ελληνικής Γραφής

Ο

Προναπίδης, δάσκαλος του Ομήρου, τον 8ο αιώνα π.χ., αντέστρεψε τον μέχρι τότε τρόπο Γραφής, (από δεξιά προς αριστερά, με κεφαλαία σύμβολα, χωρίς κενά) και όρισε νέο τρόπο, από αριστερά προς δεξιά, με λέξεις, με κεφαλαία και μικρά γράμματα και με κενά μεταξύ των λέξεων, τον ισχύοντα μέχρι σήμερα. Ο νέος τρόπος Γραφής ανταποκρίνεται και στην λειτουργία του Εγκεφάλου του ανθρώπου, το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου, το νοητικό (λέξεις, αριθμοί, λογική) εποπτεύει το δεξιό, το συναισθηματικό. Ο φιλόσοφος Πυθαγόρας, τον 6ο αιώνα π.χ., έδωσε, με Διαβήτη και Χάρακα, στα Γράμματα του Φθογγικού Αλφαβήτου του Παλαμήδη την τέλεια Μορφή τους, «του κάλλους αυτών επεμελήθη, εκ της κατά γεωμετρίαν γραμμής ρυθμίσαι αυτά γωνίαις και περιφερείαις και ευθείαις» (Απολλώνιος).

Φθογγικό Αλφάβητο Ελλήνων και Λατίνων

Τ

Παρθενώνας, 4ος αιών π.χ., (Κλασικός πολιτισμός)

οποίο διαδόθηκε, δια της Κύμης, στις αποικίες της, στην Σικελία, την Κάτω Ιταλία. Οι αρχαίοι Λατίνοι, τον 4ο αιώνα π.χ., περίοδο άνθησης των Ελληνικών Γραμμάτων και Τεχνών (κλασικός πολιτισμός), επέλεξαν το Χαλκιδικό της Ευβοίας Αλφάβητο (Φθογγικό Αλφάβητο του Παλαμήδη), που είχαν οι πόλειςαποικίες της Κύμης, στην Κάτω Ιταλία, ως το τελειότερο και πλέον εύχρηστο, το προσάρμοσαν στη Γλώσσα τους, (μετεσχημάτισαν τα Λατινικά εκ των Ελληνικών) και το καθιέρωσαν ως Αλφάβητο των Λατίνων, των Ρωμαίων (Ρωμαϊκός πολιτισμός). Είναι το Αλφάβητο της Λατινικής Γλώσσας (τύποι, γραμματική, συντακτικό), το οποίο μέσω της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και των Λατινογενών εθνών και γλωσσών πέρασε στην ευρύτερη χρήση ανά τον κόσμο (καθ.

Mπαμπινιώτης, Τσιμπουράκης). Τον 5ο μ.χ. αιώνα, ο Ιουστινιανός καθιέρωσε το Ελληνικό Φθογγικό Αλφάβητο του Παλαμήδη και την Ελληνική Γλώσσα, ως την επίσημη Γλώσσα και Γραφή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (Βυζαντινός πολιτισμός). Η τελειότητα του Ελληνικού Φθογγικού Αλφάβητου των πόλεων-κρατών

ο Φθογγικό Αλφάβητο του Παλαμήδη αποτέλεσε το Αλφάβητο όλων των πόλεων-κρατών των Ελλήνων και των αποικιών τους. Κάθε πόλη-κράτος χρησιμοποίησε το Φθογγικό Αλφάβητο του Παλαμήδη, με μικρές τοπικές παραλλαγές. Υπολογίζονται σε 19 τα Ελληνικά Φθογγικά Αλφάβητα των πόλεων-κρατών, που αποτέλεσαν και τις διαλέκτους Ιωνική-Αττική, Δωρική, Αιολική, κλπ. Το Αλφάβητο της ΙωνίαςΑττικής είχε 27 Γράμματα, της Κορίνθου 24, της Μιλήτου 24, της Χαλκίδας 25, της Κύπρου 25, της Κρήτης 24 Γράμματα, κ.λ.π. (Ελλήνων Ιστορία). Σπουδαίος αναδείχθηκε ο ρόλος του Φθογγικού Αλφαβήτου της πόλης-κράτος Χαλκίδας (Χαλκιδικό της Aγία Σοφία, Κων/πολη (Βυζαντινός πολιτισμός) Ευβοίας Αλφάβητο), το

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

65 της Ελλάδας (καθ. Murray), οι Ελληνικές αποικίες, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία και ο Χριστιανισμός, (Ύμνοι, Καινή Διαθήκη, Ευαγγέλια, Επιστολές) είναι οι κυριότεροι παράγοντες, που συντέλεσαν στην διάδοση και επικράτηση του Ελληνικού Φθογγικού Αλφάβητου του Παλαμήδη και συνακόλουθα στη διαμόρφωση των Γλωσσών των λαών της Ευρώπης και όλου του κόσμου Η Ελληνική Γραφή, με το Ελληνικό Φθογγικό Αλφάβητο του Παλαμήδη κατέστησε, δια μέσου των αιώνων, την Ελληνική Γλώσσα, μητέρα όλων των Γλωσσών, αρχαϊκών και νεώτερων (παμμήτειρα ή παμμήτωρ γλώσσα).

«Αεί κοτε τη αυτή διαχρώνται»

Η

Ελληνική Γραφή και το Φθογγικό Αλφάβητο του Παλαμήδη είναι η Γλώσσα, που πρώτοι οι Έλληνες επινόησαν, «Ελληνικόν (γένος), γλώσση μεν, επείτε εγένετο» και χρησιμοποίησαν αδιάλειπτα και εξελικτικά, «αεί κοτε τη αυτή διαχρώνται», από την Νεολιθική εποχή και δεν παρέλαβαν, ούτε και χρησιμοποίησαν Γραφή ή Γλώσσα άλλων λαών. Ο Διόδωρος αναφέρει: πλείστοι συγγραφείς και ποιηταί από της Ιωνίας, τούτοις τοις τύποις εχρήσαντο. Το Φθογγικό Αλφάβητο οδήγησε στην κορύφωση το Πνεύμα, τον γραπτό Λόγο και τον Πολιτισμό των Ελλήνων. Αποτέλεσε και τη βάση επί της οποίας αναπτύχθηκε και εξελίχτηκε, ο Εκπολιτισμός και η Αναγέννηση του Δυτικού κόσμου. Το Φθογγικό Αλφάβητο του Παλαμήδη είναι ο Θρίαμβος των Φωνηέντων.

εν τάξει, είκοσι ένα (21) Σύμβολα Ελληνικής Γραφής (από αριστερά προς δεξιά), από πρωτόγονο άνθρωπο, εύρημα Νεολιθικής εποχής, που χρονολογήθηκε το 5.260 π.χ. (καθ. Χουρμουζιάδης, 1993).

Κεραμικό θραύσμα Γιούρων, 5500 π.χ. (Νεολιθικός πολιτισμός)

Σπηλαίου του Κύκλωπα», στη νησίδα Γιούρα των Βορείων Σποράδων, με τα Σύμβολα, Α, Υ, Δ, και Εικόνες της Ελληνικής Γραφής, εύρημα Νεολιθικής εποχής, που χρονολογήθηκε το 5.500 π.χ., (καθ. Σάμψων,1992).

O δίσκος της Φαιστού, 1700 π.χ. (Μινωικός πολιτισμός)

Eιδώλιο Προδρόμου Καρδίτσας, 5.000 π.χ. (Νεολιθικός πολιτισμός)

(2) Το «Ειδώλιο του Προδρόμου Καρδίτσας», εύρημα Νεολιθικής εποχής, με τα Σύμβολα L, Θ, E, Σ, της Ελληνικής Γραφής, που χρονολογήθηκε το 5.000 π.χ. (καθ. Χουρμουζιάδης, 1974).

Οινοχόη Διπύλου, 800 π.χ. (Γεωμετρική εποχή)

Μαρτυρίες-Ευρήματα Ελληνικού Αλφάβητου

Μ

ερικές από τις αρχαιότατες, διαχρονικές και αδιάψευστες, Μαρτυρίες-Ευρήματα, της ομοιογενούς χρήσης και εξέλιξης των Συμβόλων και Γραμμάτων της Ελληνικής Γραφής, από την Ιερογλυφική Γραφή μέχρι την Φθογγική του Παλαμήδη και από τη Νεολιθική εποχή μέχρι τη Μυκηναϊκή και Ομηρική, είναι οι εξής: (1) Το «Κεραμικό θραύσμα του

(4) Ο «Δίσκος της Φαιστού», η σημαντικότερη εγχάρακτη μαρτυρία της Ιερογλυφικής και Γραμμικής «Α» Γραφής, με σπειροειδή τρόπο Γραφής Εικόνων και Συμβόλων, (από την περιφέρεια προς το κέντρο, από αριστερά προς δεξιά), εύρημα Μινωικής εποχής, που χρονολογήθηκε το 1.700 π.χ. (΄Εβανς 1908, Βεντρίς 1952, Τσαντγουίκ, 1952).

Ξύλινη Πινακίδα του Δισπηλιού, με Επιγραφή, 5.260 π.χ. (Νεολιθικός πολιτισμός)

(3) Η «Ξύλινη Πινακίδα, με Επιγραφή, του Δισπηλιού Κοζάνης», το πρώτο στον κόσμο γραπτό κείμενο, με σκαλισμένα,

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

(5) Η «Οινοχόη του Διπύλου», αγγείο, με επιγραφή Φθογγικού Αλφάβητου και Ελληνική Γραφή, από δεξιά προς αριστερά, με κεφαλαία σύμβολα, χωρίς κενά, (ΗΟΣ ΝΥΝ ΟΡΧΕΣΤΟΝ ΠΑΝΤΟΝ ΑΠΑΛΟΤΑΤΑ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟΤΟ ΔΕΚΑΝ ΜΙΝ), «όστις νύν ορχηστών πάντων απαλότατα χορεύει τούτο απονεμηθεί αυτόν», (Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών), που δόθηκε, ως Βραβείο, στον καλλίτερο χορευτή του πρώτου στον κόσμο πολιτι-

66 στικού (καλλιτεχνικού) αγώνα, με αθλοθέτηση επάθλου, εύρημα Γεωμετρικής εποχής, που χρονολογήθηκε το 800 π.χ..

πέταξε το γράμμα στο στρατόπεδο και θανάτωσε τον αιχμάλωτο. Ο Αγαμέμνων, όταν διάβασε το γράμμα και βρήκε και το χρυσό, παρέδωσε τον Παλαμήδη στους συμπολεμιστές του να τον δικάσουν και να τον λιθοβολήσουν, ως προδότη. Αδύναμος ειμί τούτο πράττειν ισχυρίστηκε ο Παλαμήδης στο Δικαστήριο, αλλά κρίθηκε ένοχος και λιθοβολήθηκε, έξω από τα τείχη της ΤροίΗ Μούσα Καλλιόπη παραδίδει στον Όμηρο τις πινακίδες, όπου θα γράψει τα έπη της Τροίας, 5ος αιών π.χ. (Μουσείο ας, από τα στρατεύματα του Λούβρου). Αγαμέμνονα και του Οδυσ(Ελληνική Κλασσική Τέχνη και Μυθολογία). σέα, αφού κανείς άλλος δεν ήθελε να τον λιθοβολήσει. Ο (6) Τα Βιβλία, που γράφτηκαν για τα Αίας ο Τελαμώνιος εκήδευσεν εντίμως Τρωικά, με το Φθογγικό Αλφάβητο του του σώμα του Παλαμήδους και εκόμισεν Παλαμήδη: (α) H «Ιλιάς» του Κορίννου, εις Λέσβον (Ωγυγίας, Απολλόδωρος). μαθητού του Παλαμήδη, που γράφτηΟ Αριστοτέλης αναφέρει, ότι ο κε έτι των Τρωικών συνισταμένων, (β) Η Οδυσσέας χλεύαζε τον Παλαμήδη, να «Εφημερίδα του Τρωικού διακόσμου» μην καυχάται και επαίρεται επειδή ήυρε του Δίκτυ, ιστορικού, εκ Κρήτης, που το Υ, διότι σχηματίζουν αυτό και οι γέραέγραψε «Περί αρπαγής της Ελένης και νοι ιπτάμενοι, όθεν ονόμαζε τους Γεράπερί του Μενελάου και πάσης Ιλιακής νους, όρνεα του Παλαμήδους. Αλλά και υποθέσεως» και (γ) Τα Βιβλία των ηρω- ο Όμηρος, όπως αναφέρει ο καθηγητής ικών επών, τα αριστουργήματα, «Ιλιάς Κακριδής, λόγω της καταδίκης του Πακαι Οδύσσεια», του Ομήρου, που γρά- λαμήδη ως προδότη, δεν αναφέρει το φτηκαν με το Φθογγικό Αλφάβητο του όνομά του και τις εφευρέσεις του στο Παλαμήδη και με το νέο τόπο Γραφής έπος της Ιλιάδας, «μηδεμίαν του ανδρός (από αριστερά προς δεξιά, με σύμφω- τούτου μνήμην ποιήσασθαι». να και φωνήεντα, με λέξεις, με κεφαΤρείς τραγωδίες, με τίτλο «Παλαλαία και μικρά γράμματα και με κενά μήδης», που έγραψαν, οι τραγωδοί του μεταξύ των λέξεων), κ.α., τα οποία και 4ου αιώνα π.χ., ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης συνάθροισε πρώτος ο Πεισίστρατος, τύ- και ο Αισχύλος, χάθηκαν ή καταστράραννος των Αθηνών, τον 6ο αιώνα π.χ. φηκαν και δεν διασώθηκαν, εκτός από (Ιστορία Ελλην. Έθνους). μερικά αποσπάσματά τους, που περιλαμβάνονται σε αναφορές άλλων συγ«Αδύναμος ειμί τούτο πράττειν» γραφέων. δοξο, ατιμωτικό, ήταν το τέλος της «Ζήτημα Φοινικικού Αλφάβητου» ζωής του ευφυέστατου και ευεργέτη της ανθρωπότητας Παλαχλευασμός του Παλαμήδη για τις μήδη. Ο πολυμήχανος Οδυσσέας εκδιεφευρέσεις του και η κατηγορία κήθηκε τον Παλαμήδη με κακόβουλο και ο λιθοβολισμός του, ως προτέχνασμα: ανάγκασε ένα Φρύγα, πολε- δότη, υπήρξαν οι κυριότερες αιτίες, που μιστή της Τροίας, αιχμάλωτο, να γρά- ανάγκασαν ακόμη και σπουδαίους ιστοψει ένα γράμμα προδοτικό, ότι δήθεν ρικούς συγγραφείς των Τρωικών, να πατο στέλνει ο Πρίαμος, βασιλιάς της Τροί- ραλείψουν και να μην κατονομάσουν ας, προς τον Παλαμήδη και αφού έθαψε, τον Παλαμήδη ως εφευρέτη του Ελλημέσα στη σκηνή του Παλαμήδη, χρυσό, νικού Φθογγικού Αλφάβητου. Με προ-

Ά

Ο

φάσεις, ως εμοί δοκεί, ή, ως εμοί καταφαίνεται είναι, ή, ως όν φαμέν δοξάζειν, αλλ΄ ού γιγνώσκειν, αμφισβήτησαν ή και αποσιώπησαν να μνημονεύσουν στα έπη και στα κείμενά τους, που τα έγραψαν με το Ελληνικό Φθογγικό Αλφάβητο, ότι εφευρέτης του Αλφάβητου αυτού ήταν ο Παλαμήδης. Μερικοί συγγραφείς και ερευνητές της Γλωσσολογίας και της Γραμματολογίας, λόγω αυτής της παράλειψης ή αμφισβήτησης, έθεσαν «Ζήτημα Φοινικικού Αλφάβητου». Με ανυπόστατες, ανιστόρητες, γελοίες, θεωρίες ισχυρίστηκαν, ότι εφευρέτες του Φθογγικού Αλφάβητου ήταν οι Ινδοευρωπαίοι ή οι Φοίνικες ή ότι οι Φοίνικες έφεραν στους Έλληνες τα 16 γράμματα του Ελληνικού Αλφάβητου, «Κάδμος λέγεται, ότι ήνεγκεν εκ Φοινίκης το παλαιόν Ελληνικόν Αλφάβητον εκ 16 γραμμάτων, οπόθεν ταύτα εκλήθησαν Καδμήια ή Φοινικήια γράμματα, ταύτα βραδύτερον ηυξήθησαν τη προσθήκη άλλων 8 γραμμάτων, η, ω, θ, φ, χ, ζ, ξ, ψ, των καλουμένων Ιωνικών» (Λεξικό Liddell-Scott). Οι Φοίνικες - οι ίδιοι αποκαλούνταν Χαναναίοι - ήταν λαός σημιτικός, νομαδικός, ναυτικός, που έδρασε κυρίως τον 9ο και 8ο αιώνα π.χ. στην Μέση Ανατολή και Ανατολική Μεσόγειο, αλλά δεν διακρίθηκε για πνευματικές εφευρέσεις και πολιτιστικά επιτεύγματα. Το Ελληνικό Αλφάβητο είναι επινόηση, εφεύρεση, δημιούργημα της μακράς, επί χιλιετιών, επιβίωσης και πνευματικής και πολιτιστικής ανάπτυξης των Ελληνικών φύλων (πολιτισμοί: Νεολιθικός, Πελασγικός, Μινωικός, Κυκλαδικός, Μυκηναϊκός, Κλασικός) και όχι των Φοινίκων ή των Ινδοευρωπαίων ή άλλων αγρίων και απολίτιστων τότε φύλων. Έχει τις ρίζες του στις απαρχές της Nεολιθικής εποχής, 6.500 π.χ, κατά την οποία οι Προ-Έλληνες, πρώτοι ανέπτυξαν, στον Θεσσαλικό χώρο, το Τρίπτυχο του Νεολιθικού πολιτισμού, μόνιμη κατοικία, γεωργία, κτηνοτροφία (καθ. Θεοχάρης, 1981) και πρώτοι άρχισαν να έχουν την ανάγκη της καταγραφής, της παράστασης, του Λόγου και της Σκέψης τους, με Σύμβολα.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

67

Οι Έλληνες και η καταγωγή τους Άραγε μας ονόμασαν οι άλλοι Έλληνες ή αυτοβαπτισθήκαμε εμείς με το όνομα Έλληνες; Υπό κ. Παναγιώτη Κ. Δαμάσκου, Δρ. Φιλοσοφίας, Καθηγητού ΣΑΕΑ

Π

ολύ μελάνι έχει χυθεί παλαιότερα - Φίλιππος Φαλμεράυερ - και πρόσφατα – με αφορμή το συλλογικό βιβλίο Τι είναι η Πατρίδα μας επιμέλεια των κυριών Δραγώνα, Φραγκιουδάκη, για το αν οι σύγχρονοι έλληνες είναι Έλληνες ή ονομάσθηκαν από άλλους ως Έλληνες. Με ένα λόγο έχουμε εμείς σήμερα εθνική συνείδηση ή όχι; Είναι αποτέλεσμα ο λόγος για την εθνική συνείδηση μόνο των εθνικιστικών ορέξεων; Να αναφερθώ στον Εθνικό Πειραιώς, στον Εθνικό Αστέρα, στην Εθνική Αντίσταση, στην Εθνική Ελλάδος. Είναι όλα αυτά εθνικιστικές κινήσεις; Αλλά ας πάρουμε την υπόθεση από την αρχή:

4. Το 480 π.Χ. οι Πέρσες πραγματοποίησαν δεύτερη επιδρομή, αλλά νικήθηκαν πάλι κατά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας και στη συνέχεια στη μάχη των Πλαταιών. Την παραμονή της Μάχης των Πλαταιών ο βασιλιάς Αλέξανδρος Α΄ (των Μακεδόνων), που είχε αναγκαστεί ως υποτελής να συμπορευτεί με τους Πέρσες, όταν νύχτωσε πέρασε αθέατος στο απέναντι στρατόπεδο των

Η Εθνική Συνείδηση των Ελλήνων, η αυτογνωσία των και η αυτοπεποίθησή τους καταγράφονται σαφέστατα: 1. Για πρώτη φορά περί τα μέσα του 8ου αι. π.Χ. βρίσκουμε σε ομηρικό κείμενο εκφράσεις όπως: «Πανέλληνες και Ἀχαιοί» ( Ἰλιάδα, Β 530) και «εὐρυχώροιο Ἑλλάδος» (’Ιλιάδα Ι, 487).1 2. Το 776 π.Χ. άρχισε η Ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων, στους οποίους τότε γίνονταν δεκτοί για να λάβουν μέρος στους αγώνες μόνο Έλληνες και να δείξουν τις ατομικές επιδόσεις τους. Και περί το 580 π.Χ. είχε διαμορφωθεί ο θεσμός των Ελλανοδικών (= Έλλην +δίκη), που είχαν αρμοδιότητα να υποδέχονται τους προσερχόμενους για συμμετοχή στους αγώνες, να αποφαίνονται για την ελληνικότητά τους και να εγκρίνουν ή όχι τη συμμετοχή τους. Με αυτή την αρμοδιότητα, λοιπόν, το 496 π.Χ. «οἱ Ἑλλανοδίκαι ἔγνωσαν (μεταξύ άλλων) τούς Μακεδόνας Ἕλληνας εἶναι….». Έτσι έλαβε μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες και ο Αλέξανδρος ο Α΄ βασιλιάς των Μακεδόνων2.

1 Θυμίζω ότι εκείνον τον καιρό φαίνεται ότι διαμορφωνόταν το ελληνικό αλφάβητο με φθογγογράμματη γραφή. Αυτή η επινόηση για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου έδινε τη δυνατότητα να επικοινωνούν οι άνθρωποι πέρα από τα όρια του χώρου και του χρόνου τους. Οι διασπαρμένοι στη Μεσόγειο Έλληνες άποικοι γίνονταν ενιαία κοινωνία, ἔθνος ὅμαιμον, ὁμόγλωσσον, με ἤθη ὁμότροπα….

2 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (της Εκδοτικής Αθηνών), τ. Β΄, σελ. 238.

3. Το 490 π.Χ. οι Αθηναίοι απέκρουσαν την πρώτη επιδρομή των Περσών (Μήδων) και είχαν 192 νεκρούς, για τους οποίους και έκριναν τιμητικό να στήσουν το γνωστό μνημείο (τον Τύμβο), όπου διαβάζουμε το επίγραμμα: «Ἑλλήνων προμαχοῡντες Ἀθηναῑοι Μαραθῶνι χρυσοφόρων Μήδων ἑστόρεσαν δύναμιν»3. (Οι Αθηναίοι μπροστάρηδες των Ελλήνων ισοπέδωσαν την δύναμη των Περσών)

Επίσης, Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα (της Εκδοτικής Αθηνών), σελ.

112.

3 Ελλάδα: Ιστορία και Πολιτισμός (εκδόσεις «Μαλλιάρης – Παιδεία»), τ. 2ος, σελ.97-99

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Ελλήνων του νότου και τους ενημέρωσε ότι ο Μαρδόνιος ετοιμαζόταν για επίθεση το επόμενο πρωινό. Και για να ενισχύσει την αξιοπιστίαν του είπε στους νότιους Έλληνες: «Ἑλλην κἀγώ εἰμί καί οὐκ ἄν ἐθέλοιμι δούλην ἰδεῖν τήν Ἑλλάδα» (Ἡροδότου Ἱστορίαι, Θ΄45-2) 4. Ένας από τους υπερασπιστές της Ελευθερίας ήταν και ο Αισχύλος, ο οποίος με τον ενθουσιασμό της νίκης εμπνεύστηκε τη γνωστή τραγωδία του Πέρσαι (η οποία παρουσιάστηκε το 473 π.Χ.). Με τους στίχους 402-405 απέδωσε τον Παιάνα (πολεμιστήριο σάλπισμα) της μάχης / ναυμαχίας: «Παῖδες Ἑλλήνων ἴτε (ορμάτε, προχωρείτε) ἐλευθεροῦτε πα-

68 τρίδα, ἐλευθεροῦτε δέ παῖδας, γυναῖκας, θεῶν τε πατρώων ἔδη (τους ναούς), θήκας τε προγόνων (τους τάφους), νῦν ὑπέρ πάντων ἀγών»4.

5. Ο Ηρόδοτος (γνωστός ως πατέρας της ιστοριογραφίας) έγραφε την ιστορία της εποχής του το 444 π.Χ. Κάπου (ιστοριών Θ΄,144) αφηγείται την απάντηση που έδωσαν οι Αθηναίοι κάποια στιγμή, όταν οι Λακεδαιμόνιοι ανησύχησαν, μήπως μέσα στον κίνδυνο και την αγωνία έναντι πολυάριθμου εχθρικού στρατού φανούν υποχωρητικοί (οι Αθηναίοι). Και είπαν, όπως έγραψε ο ιστορικός πως τίποτε δεν υπάρχει που να τους κάνει να υποχωρήσουν. Ακόμα κι αν το ήθελαν, πολλά είναι αυτά που τους εμποδίζουν και ανάμεσα σ’ αυτά «τό ελληνικόν, ἐόν ὅμαιμον τε καί ὁμόγλωσσον, καί θεῶν ἱδρύματά τε κοινά καί θυσίαι ἠθεά τε ὁμότροπα, τῶν (των οποίων) προδότας γενέσθαι Άθηναίους οὐκ ἄν εὖ ἕχοι» (=η ελληνικότητά τους, που σημαίνει ότι είναι από το ίδιο αίμα κι έχουν την ίδια γλώσσα∙ επίσης, τα κοινά ιερά των θεών τους και οι συναφείς θυσίες και τα ομότροπα ήθη τους, στοιχεία που οι Αθηναίοι δε θα ένιωθαν καλά να τα προδώσουν)5.

6. Παρακάμπτοντας πολλά, θυμήθηκα ότι κατά τη μάχη παρά τον Γρανικό ποταμό (336 π.Χ.) είχεν ο Αλέξανδρος ο Μέγας (άλλος ο Αλέξανδρος ο Α΄ που αναφέραμε παραπάνω) και το δυσάρεστο συναπάντημα με Έλληνες που υπηρετούσαν ως μισθοφόροι στον περσικό στρατό. Ως αιχμαλώτους τους έστειλε στη Μακεδονία να υπηρετούν ως εργάτες, με αιτιολογικό της τιμωρίας αυτής «ὅτι Ἕλληνες ὄντες παρά τά κοινῇ δόξαντα τοῑς Ἕλλησιν ἐναντίᾳ τῇ Ἑλλάδι ὑπέρ τῶν βαρβάρων ἐμάχοντο»6. (αν και ήσαν Έλληνες πολεμούσαν εναντίον της Ελλάδος υπέρ των βαρβάρων) 7. Μία ακόμη ενδιαφέρουσα πληροφορία του Αριστοτέλη οφείλω να θυμίσω: «Ὁ καλούμενος ἐπί Δευκαλίωνος κατακλυσμός…..περί τόν ἑλληνικόν ἐγένετο τόπον…περί τήν Ἑλλάδα τήν ἀρχαίαν… αὕτη δ’ἐστιν ἡ περί τήν Δωδώνην καί τόν Ἀχελῶον…ἔνθα ὤκουν οἱ Γραικοί καί οἱ καλούμενοι τότε μέν Σελλοί, νῦν δέ Ἕλληνες»7. (Γραικοί = οι Πελασγοί και γενικά οι Έλληνες. Ο Γραικός ήταν γιός του Θεσσα4 Αισχύλου, Πέρσαι, στ. 402-405.

5 Ηροδότου, Ιστορίαι, βιβλίο Θ΄, § 144.

6 Αρριανού, Ανάβασις Αλεξάνδρου, Α΄16 7 Αριστοτέλους, Μετεωρολογικά, 352 a-b

λού, βασιλιάς της Φθίας, σημερινά Φάρσαλα) Περίπου δυο αιώνες αργότερα πραγματοποιήθηκε η ρωμαϊκή κατάκτηση. Οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν τους Έλληνες Γραικούς, ίσως γιατί ερχόμενοι από τα δυτικά γραικούς πρωτοσυνάντησαν. Πάντως, όταν ολοκληρώθηκε η Ρωμαϊκή κυριαρχία, οι Έλληνες αυτοαποκλήθηκαν ή από τους Ρωμαίους ονομάστηκαν Ρωμιοί (υπήκοοι του Ρωμαϊκού κράτους). Όμως και αυτό το όνομα το υιοθετήσαμε ως εθνικό και έχουμε του όρους Ρωμανία, Ρωμιός και Ρωμιοσύνη8. Ο Ιουλιανός ( Μάιος 322 – 26 Ιουνίου 363 σκοτώνεται στην πρώτη γραμμή σε μάχη με τους Πέρσες, κοντά στην Κτησιφώντα) είναι ο πρώτος αυτοκράτορας του ενιαίου ακόμη Ρωμαϊκού κράτους, που γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στην οποία στέφθηκε και αυτοκράτορας το Νοέμβριο του 361. Ο Ιουλιανός αναφέρεται σ την ελληνικότητα της Μακεδονίας «… ὄτι δή γένος μέν αὐτῇ σφόδρα Ἑλληνικόν, Ἐλλήνων τῶ, πάνυ, καί πόλις ἡ μητρόπολις τῆς Μακεδονίας…» [ ότι είναι από γενιά καθευτού ελληνική, από τους πιο γνήσιους Ἑλληνες, και πόλη της είναι η μητρόπολη της Μακεδονίας. ] Και για την δική του καταγωγή την Θρακιώτικη αναφέρει: «… Έσμέν γάρ τῆς Ἑλλάδος οἱ περί την Θράκην καί την Ἰωνίαν οἰκοῦντες ἔγγονοι, καί ὅστις ἡμῶν μή λίαν ἐγνώμων, ποθεῖ προειπεῖν τούς πατέρας καί τήν χώραν αὐτήν ἀσπάσασθαι.» ( εμείς οι κάτοικοι της Θράκης και την Ιωνίας είμαστε γιοί της Ελλάδας, και όποιοι από μας δεν είναι αγνώμονες, λαχταρούν να χαιρετήσουν τους πατεράδες τους και να φιλήσουν τα χώματά της.)9 8. Ας παρακολουθήσουμε όμως την πορεία του Έθνους10 σε χρόνους Μεσαιωνικούς (για τον Ελληνισμό Βυζαντινούς). Τον 6ο αι. μ. Χ. ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ιουστινιανός αποφάσισε (το 534 μ.Χ.) να καθιερώσει γλώσσα επίσημη για τη νομοθεσία του Κράτους την Ελληνική, ενώ ως τότε το κράτος λεγόταν Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρα8 Διονυσίου Α. Ζακυθηνού, Βυζαντινή Ιστορία, 324 -1071, Εν Ἀθήναις 1977, σσ. 13 -16 9 Ἰουλιανός, Έγκώμιον εἰς τήν Εὐσεβίαν ( ήταν σύζυγος του αυτοκράτορα Κωνστάντιου, ξαδέρφου του Ιουλιανού) 10 Φ. Κ. Βώρου, Συμβολή στην Ιστορία της Έννοιας του Έθνους, όπου και η σχετική βιβλιογραφία για τους νεότερους χρόνους των εθνικών κρατών της Ευρώπης.

τορία και είχε παράδοση γραφής των νόμων σε γλώσσα λατινική. Στο πρώτο, λοιπόν, διάταγμα (ή Νεαρό νόμο) του θεώρησε καλό να προτάξει το σκεπτικό της σημαντικής εκείνης απόφασης και έγραψε: «Οὐ τῇ πατρίῳ γλώττῃ τον νόμον συνεγράψαμεν αλλά τῇ κοινῇ καί Ἑλλάδι, ὥστε γνώριμον εἶναι τοῖς ὑπηκόοις». Δυο συμπεράσματα χρήσιμα και πολύ διδακτικά προκύπτουν: ότι ο Ιουστινιανός, αν και κυβερνούσε το Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος, διαπίστωνε ότι ελληνικά μιλούσαν οι πιο πολλοί υπήκοοί του και ότι πολιτικά φρόνιμο είναι οι νόμοι του κράτους να γράφονται σε γλώσσα κατανοητή από τους υπηκόους. Πάτριος γλώσσα ήταν η Λατινική.

9. Η πορεία αναγνώρισης της ελληνικότητας του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους ολοκληρώθηκε έναν αιώνα αργότερα (όταν ο αυτοκράτορας Ηράκλειος αναγνώρισε (το 637 μ.Χ.) ως επίσημη γλώσσα του κράτους την Ελληνική). Για να συμπληρωθεί η εικόνα ελληνικότητας του Βυζαντίου με δηλώσεις ενός κορυφαίου στοχαστή, νομίζω σωστό να παραθέσουμε μία ακόμη μαρτυρία πολύ εκφραστική. Περί το 1430 μ.Χ. ένας στοχαστής γνωστός, ο Γεώργιος Γεμιστός (Πλήθων), έγραψε ένα υπόμνημα προς τον αυτοκράτορά του (τον προτελευταίο Παλαιολόγο): «Ἑλληνες ἐσμέν ὧν ἡγεῖσθε καί βασιλεύετε, δέσποτα, ὡς ἡ φωνή ἡμῶν καί ἡ πάτριος παιδεία μαρτυρεῖ» (=όπως το βεβαιώνει η γλώσσα μας και η παιδεία μας).11 10. Κατά τους Μεσαιωνικούς χρόνους και Ευρωπαίοι αποκαλούν τους Βυζαντινούς: Έλληνες και Γραικούς. Δανείζομαι κάποιες πληροφορίες από το τελευταίο βιβλίο της Ελένης Γλύκατζη Αλβελέρ: Γιατί το Βυζάντιο: 1) στη σελ.

45: «ο Φρειδερίκος Βαρβαρόσα θα γράψει περιφρονητικά στον Μανουήλ: ΄΄δεν είσαι βασιλεύς Ρωμαίων, αλλά Γραικών΄΄…» και 2)στη σελ.48: «Η Δύση με τον πάπα καθοδηγητή θα εκκινήσει τη σταυροφορία contra Grecos…». (Γραικός όμως είναι η αρχαία ονομασία των Ελλήνων, όπως σημειώθηκε πιο πάνω.)

11 Δ. Φωτιάδης, Η Επανάσταση του ’21, τ. Α, σελ. 82-8. Επίσης: Παν. Κανελλόπουλου, Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, τ.2, σελ. 27. Και ΙΕΕ, τ. Θ΄283, 289, Φ. Κ. Βώρου, Συμβολή στην Ιστορία της Έννοιας του Έθνους, σελ. 27.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

69 Στο ίδιο βιβλίο (στη σελ.

109) η συγγραφεύς μας πληροφορεί ότι σε κείμενο - σάτιρα ανώνυμου του 12ο αι. μ.Χ., με τίτλο Τιμαρίων ή Περί των κατ’ αυτόν παθημάτων, είναι η πρώτη φορά που ο όρος Έλλην δεν σημαίνει ειδωλολάτρης, στη φράση: συνέρρεαν στα Δημήτρια (στη Θεσσαλονίκη)…… «οὐ μόνον αὐτόχθων ὄχλος καί ἰθαγενής, ἀλλά πάντοθεν καί παντοίως Ἑλλήνων τῶν ἀπανταχοῦ». Επίσης στα χρόνια τα μεσαιωνικά, που η κυρίαρχη σημασία του Έλλην είναι ειδωλολάτρης, για τον απλό και χωρίς σχολική παιδεία λαό οι Έλληνες δε χάθηκαν, πέρασαν στο χώρο του μύθου: ήταν εκείνοι που κατοικούσαν εδώ στα πολύ παλιά χρόνια, σημάδια άλλωστε της παρουσίας τους έβλεπαν πολλά γύρω τους. Στην λαϊκή παράδοση τους ήταν μεγάλοι σαν γίγαντες και δυνατοί και στη γλώσσα τους ο όρος έλληνας πήρε τη σημασία τού αντρειωμένου. Και όταν αργότερα η παιδεία έδωσε στο λαό και τα απαραίτητα ιστορικά στοιχεία, τότε το Έλληνας έγινε ξανά όνομα εθνικό.12 11. Για να σταματήσουμε αυτή την επίμονη πορεία της μνήμης κοινού πολίτη για την ελληνικότητα των Ελλήνων διαμέσου χιλιετηρίδων με αυτοβάπτισή τους στην κολυμπήθρα της Ιστορίας θυμίζουμε μερικά ακόμη περιστατικά που σχετίζονται με την Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία: Προς το τέλος του 18ου αι. μ.Χ. (του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού) ο Ρήγας Βελεστινλής ή Φεραίος (1747-1798) προσπάθησε να κινητοποιήσει τους Έλληνες (και τους άλλους Βαλκάνιους) για να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους έναντι της Οθωμανικής Τυραννίας, που είχε επιβληθεί στη Βαλκανική από το 15ο αιώνα μ.Χ. Με τα επαναστατικά κείμενά του (Τα Δίκαια του Ανθρώπου, Το Σύνταγμα, Νέα Πολιτική Διοίκηση, Θούριος…) διατύπωνε τις αρχές του, τις πεποιθήσεις του, αλλά –όπως ήταν εύλογο- απευθυνόταν ειδικά στους Έλληνες.

12 Ι.Θ.Κακριδή, Οι Αρχαίοι Έλληνες στη Νεοελληνική Λαϊκή Παράδοση, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1987.

Μιχαήλ Άγγελος: Η Σχολή των Αθηνών

Παραθέτω μόνο μερικές εκφράσεις και προτάσεις του δηλωτικές της αντίληψης και των αισθημάτων του για το Έθνος του: - Ο λαός, απόγονος των Ελλήνων (Νέα Πολιτική Διοίκησις) - Εξουσία του Έθνους (Δίκαια του Ανθρώπου, άρθρο 27) - Η Ελληνική Δημοκρατία, Ο Ελληνικός Λαός (Σύνταγμα, άρθρα 1-2) - Περί των Εθνικών Συνελεύσεων (τίτλος για τα άρθρα 115-21 του Συντάγματος) - Σας κράζει η Ελλάδα, σας θέλει, σας πονεί (από τον Θούριο) - Ύμνος πατριωτικός της Ελλάδος και όλης της Γραικίας προς ξαναπόκτησιν της αυτών ελευθερίας.

- Ελληνίδα, Έλλην, ελληνική διάλεκτος, Ελλάδα (Σύνταγμα, άρθρο 4) - Για την πατρίδα όλοι να ’χωμε μια καρδιά (από τον Θούριο)13 - (Η Χάρτα και η εικόνα του Μεγαλέξανδρου τι ρόλο άραγε παίζουν για τον υπόδουλο ελληνικό κόσμο???…)

13 Όλες οι εκφράσεις / προτάσεις από τα Επαναστατικά του Ρήγα, έκδοση της Επιστημ. Εταιρείας μελέτης Φερών – Βελεστίνου «Ρήγας» (με επιμέλεια Δημ. Καραμπερόπουλου, 1994). Επίσης: Φ. Κ. Βώρου, ο.π. σελ.28-30. Γενικά στοιχεία για την πορεία όλη του Ρήγα: Τάσου Βουρνά, Ο Πολίτης Ρήγας ο Βελεστινλή, Αθήνα 1978 (εκδ. «Τολίδης»). Και C.M.Woodhouse, Ρήγας Βελεστινλής, 2009 (εκδ. «Παπαδήμας»).

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

12. Ο κορυφαίος εκφραστής του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ο Αδαμάντιος Κοραής (1749-1833), με όλη τη συγγραφική δραστηριότητά του επιδίωξε εμπλουτισμό της παιδείας των Νεοελλήνων με κείμενα της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας (πλουσιότατης σε περιεχόμενο) με την πίστη ότι «η Παιδεία θα φέρει Ελευθερία». Με δυο από τις σύντομες συγγραφές του εκφράστηκε πιο έντονα για την ανάγκη αφοσίωσης στην προγονική δόξα και σοφία. Με τον Διάλογο δυο Γραικών (1804) υπέδειξε ειδικά την προσήλωση σε δυο αρχαία εθνωνύμια: Έλλην – Γραικός, που είχαν επικρατήσει από τα χρόνια τα παλιά. (Θυμίζω ειδικά τις παραγράφους2-4, 8-12). Με την Αδελφική Διδασκαλία υπεράσπισε με τόσο ζήλο τις αρχές ελευθερίας που πρέσβευαν οι Έλληνες, ώστε εκφράστηκε με ασυνήθη χαρακτηρισμό για τον συντάκτη κειμένου με τίτλο Πατρική Διδασκαλία, ο οποίος (συντάκτης) υποδείκνυε εθελοδουλεία και υποταγή των Ελλήνων στους Οθωμανούς κατακτητές. Τον αποκάλεσε «ανάξιο του ελληνικού ονόματος» (σελ. 55 της Αδελφικής Διδασκαλίας)14.

13. Και στις αρχές του 19ου αι. μ.Χ. ειδικότερα το 1828-31 ο Ιωάννης Καποδί14 Φ. Κ. Βώρου, ο.π. σελ. 33.

70 στριας, ο πρώτος Κυβερνήτης του Νέο - ελληνικού Κράτους και κορυφαίος διπλωμάτης του καιρού του στον ευρωπαϊκό χώρο, συνέβαλε στο να καθιερωθούν δυο εθνωνύμια για τους πολίτες του νέου Κράτους: Έλλην και Γραικός, αυτά που είχαν δεχτεί και επίμονα κρατήσει οι Έλληνες – Γραικοί από τον 6ο π.Χ. αιώνα, για να εκφράζουν εθνική συνείδηση, εθνική ενότητα εθνική αυτοεκτίμηση και εθνική αυτοπεποίθηση. Κατά το 17ο – 18ο αι. οι υπόδουλοι Έλληνες αναζητώντας πηγές τόνωσης του εθνικού φρονήματος και της ελπίδας για την ανάσταση του γένους έφτασαν να ζωγραφίζουν τους νάρθηκες των εκκλησιών με μορφές που θύμιζαν αρχαία ελληνική σοφία, π.χ. αρχαίους φιλοσόφους και σοφούς. Τέτοιες εικόνες βρίσκουμε σε πολλούς ναούς σε όλο τον ελλαδικό χώρο και πέραν αυτού. Ένα δείγμα από το ναό του Προφήτη Ηλία στη Σιάτιστα: ο ιστορικός Θουκυδίδης κρατώντας ειλητάριο15.

14. Μέσα στο 18ο αι. ο Γ. Ζαβίρας, έμπορος πάροικος στην Ουγγαρία με συνείδηση του Έλληνα «απογόνου των παλαιών εκείνων και θαυμαστών Ελλήνων», αποδύεται σε αγώνα ζωής να συγκεντρώσει και να καταγράψει βιογραφία και έργα όλων των Ελλήνων που έζησαν και ήκμασαν από την άλωση της Πόλης ως τις μέρες του και να βεβαιώσει τη συνέχεια του Γένους. Κι αυτό για να αντικρούσει καλβινιστή μοναχό που υποστήριζε ότι μετά την πτώση της Πόλης κανένας Έλληνας συγγραφέας έργου δεν ανεδείχθη. Καρπός αυτού του πολύχρονου και πολυδάπανου αγώνα του είναι το έργο του: Νέα Ελλάς ή Ελληνικόν Θέατρον, η πρώτη Ιστορία της Νεοελληνικής Γραμματολογίας πριν από το 1804 (έτος θανάτου του Ζαβίρα). Στον εκτενέστατο εύγλωττο και αποκαλυπτικό υπότιτλο του βιβλίου διαβάζουμε: «ἤτοι Ἱστορία τῶν πεπαιδευμένων Ἑλλήνων, τῶν μετά τήν θλιβεράν πτῶσιν τοῦ Γένους ἡμῶν κατάπτωσιν ἀκμασάντων, καί τήν προβεβηκείαν καί ψυχορραγοῦσαν Ἑλλάδα τοῖς αὐτοῖς πόνοις καί ἱδρῶσιν ὡς οἷον τε ἀντιπελαργησάντων καί ἀναζωπυρωσάντων» 16 15 Από το βιβλίο του Φ. Κ. Βώρου, Η Διδασκαλία της Ιστορίας με αξιοποίηση της εικόνας, Αθήνα 1993, σελ. μεταξύ 48-49 (εικόνες).

16 Γεωργίου Ζαβίρα, Νέα Ελλάς, 1872 (ανα-

Ο ίδιος ο Γεώργιος Ζαβίρας μεταφράζοντας από τα Ουγγρικά το βιβλίο Ούγγρου γιατρού Σαμουήλ Ρατζ Ἰατρικαί Παραινέσεις έγραφε στο Προοίμιο του Μεταφραστού: «Ότι η Ιατρική επιστήμη εστί μία των αναγκαιοτέρων και χρησιμοτέρων επιστημών εις το ανθρώπινον Γένος, τούτο όχι μόνον οι ευγενείς και πεπαιδευμένοι αλλά και οι αγροίκοι και οι πάντη (εντελώς) αναλφάβητοι το ομολογούσιν∙ επειδή αυτή είναι μία αλήθεια αναντίρρητος. Ότι Ημείς οι απόγονοι των παλαιών εκείνων και θαυμαστών Ελλήνων, όπου τοσούτον ετίμησαν και τόσον ηύξησαν αυτήν την επιστήμην, την ολιγωρήσαμεν και την υστερήθημεν εντελώς και τούτο είναι μία αλήθεια». (Από το χειρόγραφο του Γ. Ζαβίρα, που φυλάσσεται στη Μανούσεια Βιβλιοθήκη Σιάτιστας).

15. Ο Γεώργιος Κρέμος προλογίζοντας το έργο του Γεωργίου Ζαβίρα Νέα Ελλάς το 187217 έγραφε στη σελ. θ΄ της σημερινής επανέκδοσης του βιβλίου (με την Επιμέλεια και Εισαγωγικές Σημειώσεις του Τάσου Γριτσόπουλου για λογαριασμό της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, 1972): «Φιλοπατρία, παιδεία και πλούτος των εν Ευρώπη Ελλήνων (που ζούσαν τότε σε διάφορες παροικίες στην Ευρώπη) ήσαν τότε τρεις φωσφόροι παρθένοι, αίτινες εκράτουν την φαεινήν της παλιγγενεσίας της Ελλάδος λαμπάδα των εν σκότει Ελλήνων, όπως κάποτε οι πρόγονοί των ελαμπαδηφόρουν προς τιμήν θεότητός τινος….».

15. - Η περίοδος της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης και του Διαφωτισμού (15ος17ος – 18ος αι.) εμφανίζεται και εκφράζεται ως συναπάντημα των Ευρωπαίων με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, ειδικά την αρχαία Ελληνική Γραμματεία και Τέχνη. Το συναπάντημα εκφράστηκε με θαυμασμό των Ευρωπαίων και κάποτε μια διάθεση συμπαράστασης, με φιλελληνισμό. Συγκεκριμένα: Η Ευρωπαϊκή Αναγέννηση δια του κορυφαίου ζωγράφου της Ραφαήλ, έδωσε στην ανθρωπότητα τη Σχολή των Αθηνών και ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός εκφράστηκε για την αρχαία ελληνική κοινωνία με θαυματύπωση 1972).

17 Το έργο είχε γραφεί πριν από το 1804 (έτος θανάτου του Γ. Ζαβίρα) αλλά μόνο ο Γ. Κρέμος μπόρεσε να το εκδώσει το 1872 παρακάμπτοντας ποικίλες δυσκολίες και αντιρρήσεις ακαδημαϊκών κύκλων.

σμό, όπως γράφει σύγχρονη ερευνήτρια, η Claude Mosse, στο βιβλίο της: Ο Αρχαίος Ελληνικός Πολιτισμός στο Διαφωτισμό. Στις σελίδες 7-8 γράφει: «Γιατί (για τους Γάλλους του Διαφωτισμού και της Επανάστασης) δημιουργήθηκε η ανάγκη να αναφερθούν στους Αρχαίους; (γιατί) η Αρχαιότητα πρόσφερε στους ανθρώπους της Επανάστασης «την εικόνα μιας ιδανικής δημοκρατίας…».18

Επίλογος Είναι επιστημονικά λογικό να μιλάμε για συγκρότηση ελληνικού έθνους19 το 18ο αι,. μ. Χ.; Αυτό φαντάζει παράλογο. Υφίσταται και η διάκριση εθνικισμού / εθνισμού, που διατύπωσε ο Αλέξανδρος Δελμούζος από το 194220 για όσους ορισμένες λέξεις ηχούν κάπως στα αυτιά τους. Και ένα ερώτημα: αισθάνονται την ίδια απέχθεια και για τον εθνικισμό των Σκοπίων;

Παναγιώτης Κ. Δαμάσκος Ο Παναγιώτης Κ. Δαμάσκος γεννήθηκε στο Γριζάνο Τρικάλων. Σπούδασε Κλασσική Φιλολογία, Ψυχολογία, Φιλοσοφία και Παιδαγωγική. Οι διετείς μεταπτυχιακές του σπουδές είχαν ως αντικείμενο την Διδακτική. Το Διδακτορικό του δίπλωμα αναφέρεται στην Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία. Εξέδωσε τις Μονογραφίες : Η Αττική Φιλοσοφία, Θέματα Θεωρητικής και Πρακτικής Φιλοσοφίας, Κοινωνική και Πολιτική Φιλοσοφία, Η Γνωσιοθεωρία του Επικούρου, Η Οντολογία του Έρωτος, και πολλά άρθρα δημοσιευμένα σε Ελληνικά και ξένα Περιοδικά. Δίδαξε στην Μέση Εκπαίδευση, σε Προπτυχιακά και Μεταπτυχιακά προγράμματα Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Υπηρετεί ως Τακτικός καθηγητής στη ΣΑΕΑ.

18 Claude Mosse, Ο Αρχαίος Ελληνικός Πολιτισμός στο Διαφωτισμό, μετ. Νατάσσας Φλώρου – Μπιργάλια (1998) (α΄γαλλική έκδοση 1989) 19 Για την ανάλυση του όρου έθνος και τις απόψεις περί αυτού δες Παναγιώτη Κ. Δαμάσκος (2009) Πολιτική και Κοινωνική Φιλοσοφία, εκδ. Συμμετρία Αθήνα σσ. 279 -287.

20 Αλέξανδρους Δελμούζου, Μελέτες και Πάρεργα, τ. 2ος σελ. 33

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

71

ΤΕΧΝΙΚΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ Θ Ε Μ ΑΤΑ

Στρατηγική και Σχεδιασμός Δυνάμεων - Μακροχρόνιος Προγραμματισμός Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων Υπό κ. Αθανάσιου Μπινιάρη, Ασμχου (Ι), Σπουδαστού ΣΕΘΑ/66ης ΕΣ

Εισαγωγή 1. Η Γεωγραφία και η Ιστορία έχουν τοποθετήσει την Ελλάδα σε κρίσιμο γεωπολιτικό χώρο, ανάμεσα στην Ευρώπη, Ασία και Αφρική. Σ’ ένα σταυροδρόμι Ανατολής - Δύσης, Βορρά - Νότου και σε μία θαλάσσια περιοχή (Αιγαίο - ανατολική Μεσόγειο) με τεράστια γεωπολιτική σημασία, η χώρα μας ως παλαιό μέλος της ΕΕ, καθώς και του ΟΗΕ, ΝΑΤΟ, ΟΑΣΕ στη βαλκανική χερσόνησο και στη νοτιοανατολική λεκάνη της Μεσογείου, κατέχει μία δύσκολη γεωγραφική θέση περιστοιχιζόμενη από εστίες εντάσεων, συγκρούσεων, ενεργειακών ανταγωνισμών και θρησκευτικών φανατισμών. Το περιφερειακό σύστημα ασφάλειας της Ελλάδας, χαρακτηρίζεται από ρευστότητα και αστάθεια, λόγω των τουρκικών απειλών και των ποικίλων προκλήσεων στην ευρύτερη περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης και Μέσης Ανατολής - Βόρειας Αφρικής. Επίσης, είναι έντονο και το αίσθημα ανησυχίας ως προς τις ασύμμετρες απειλές (τρομοκρατία, όπλα μαζικής καταστροφής, διεθνικό οργανωμένο έγκλημα) που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα.

2. Ως εκ τούτων, διαφαίνεται ότι δεν είναι εφικτό να προβλεφθούν με ακρίβεια οι προκλήσεις που πρόκειται να αντιμετωπίσει η Ελλάδα σε βάθος χρόνου, ούτε να διαγνωστεί ασφαλώς

η μορφή που θα έχει το παγκόσμιο και περιφερειακό γεωπολιτικό περιβάλλον. Αναμφίβολα, ο κίνδυνος λάθους σε τέτοιου είδους προσπάθειες είναι αυξημένος, ενώ ενίοτε ο αναλυτής βρίσκεται σε αδυναμία να προβεί σε αξιόπιστες εκτιμήσεις.1 Άλλωστε, όπως είχε επισημάνει ο κορυφαίος Ιρλανδός λογοτέχνης Τζορτζ Μπέρναρντ Σω, «όποιος ισχυρίζεται ότι γνωρίζει το μέλλον είναι απατεώνας». Ωστόσο, η προσπάθεια προσέγγισης των γεωπολιτικών εξελίξεων και κατ’ επέκταση η αναδιαμόρφωση μίας εθνικής στρατηγικής εκ μέρους ενός μικρού κράτους, όπως του δικού μας, στον αιώνα της παγκοσμιοποίησης και της ανταγωνιστικότητας, δεν αποτελεί ουτοπία ούτε πολυτέλεια, αλλά επιτακτική ανάγκη, καθόσον η Ελλάδα βρίσκεται σ’ ένα ταχέως κλυδωνιζόμενο και μεταβαλλόμενο διεθνές και περιφερειακό περιβάλλον, που προσπαθεί να βρει την ισορροπία του.

3. Για την ανάπτυξη όμως μίας υψηλής στρατηγικής από οιοδήποτε κράτος, αναμφίβολα ως το στοιχείο - κλειδί προβάλλει ο σχεδιασμός, όπως τονίζει άλλωστε και η γνωστή ρήση του Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, Αρχιστράτηγου των 1 Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, Εισήγηση: Οι Μεγάλες Δυνάμεις στο Διεθνές Σύστημα / 2005 - 2025, 3η Διημερίδα ΑΔΙΣΠΟ (Οι Ένοπλες Δυνάμεις στον 21ο Αιώνα), 15-16 Φεβρουαρίου 2006

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Συμμαχικών Δυνάμεων στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κατά την απόβαση στην Νορμανδία και μετέπειτα Προέδρου των ΗΠΑ, «τα σχέδια μπορεί να αποδειχτούν άχρηστα, αλλά ο σχεδιασμός θα είναι πάντα απαραίτητος».2

Σκοπός 4. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η σύζευξη της θεωρίας της Στρατηγικής και του Σχεδιασμού Δυνάμεων, με μια ικανή και αναγκαία Εθνική Στρατηγική, μακρόπνοης προοπτικής των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΕΕΔ) χρονικού ορίζοντα εικοσαετίας - έτσι ώστε να εξυπηρετεί τα εθνικά συμφέροντα και να ανταποκρίνεται στο μελλοντικό γεωπολιτικό περιβάλλον, παρακολουθώντας πάντα τις τεχνολογικές εξελίξεις.

Ανάλυση 5. Θεωρία Στρατηγικής και Σχεδιασμού Δυνάμεων

α. Σχεδιασμός Δομής Δυνάμεων (1) Προσεγγίζοντας κατ’ αρχήν θεωρητικά το όλο θέμα, σύμφωνα και με τη διατύπωση του μεγάλου Αυστριακού οικονομολόγου και πολιτικού στο2 Θάνος Ντόκος - Παναγιώτης Τσάκωνας, Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας: Οικοδομώντας το Ελληνικό Μοντέλο στον 21ο Αιώνα, Αθήνα, Παπαζήση, 2005, σ. 14

72 χαστή Φρίντριχ Χάγιεκ, «χωρίς θεωρία τα γεγονότα δεν σημαίνουν τίποτα», ο Σχεδιασμός Δομής Δυνάμεων, νοείται ως η βασική σειρά ενεργειών που ακολουθείται για να καθοριστούν οι απαιτήσεις των Ενόπλων Δυνάμεων (ΕΔ), σε προσωπικό, μέσα και εξοπλισμούς που θα καλύπτουν τις ανάγκες ασφάλειας και άμυνας της χώρας, εντός όμως του δημοσιονομικού πλαισίου της. Ουσιαστικά ένας τέτοιος σχεδιασμός καλείται να δώσει λύση σ’ ένα πρόβλημα, που αποτελεί κυριολεκτικά μία πρόβλεψη για το μέλλον. Προς τούτοις, οι αναλυτές οφείλουν να μελετήσουν τους εσωτερικούς και διεθνείς παράγοντες που συνάπτονται με το θέμα αυτό, καθώς επίσης και να διεξέλθουν τους πολιτικούς, οικονομικούς και στρατιωτικούς παράγοντες που υπεισέρχονται.

(2) Το πρόβλημα είναι πολυσχιδές και θα απαιτηθεί να γίνουν οι απαραίτητοι συμβιβασμοί και οι ανάλογοι συνδυασμοί, ώστε να συγκεραστούν η απλότητα, η πραγματικότητα και η πολυπλοκότητα, προκειμένου να προσδιοριστούν τελικά τα στοιχεία εκείνα που απαιτούνται για το σχεδιασμό του ιδιότυπου δίπολου Στρατηγικής και Δύναμης. Η προσέγγιση του μελλοντικού σχεδιασμού δυνάμεων, αρχίζει με βάση την αναλυτική εξέταση των καταγεγραμμένων Εθνικών Συμφερόντων και Εθνικών Αντικειμενικών Σκοπών (ΑΝΣΚ), προκειμένου στη συνέχεια να επιλεγούν οι Δυνάμεις που θα απαιτηθούν και η Στρατηγική που θα τις υποστηρίξει. Στη γενική δε αυτή προσέγγιση της αναδιαμόρφωσης της Στρατηγικής και του Σχεδιασμού Δυνάμεων, κυρίαρχα σημεία είναι η σχέση μεταξύ στόχων - μέσων - πιθανών κινδύνων και η κατανομή των διαθέσιμων εθνικών πόρων.

(3) Στα πλαίσια της διεργασίας αυτής και με το δεδομένο ότι δεν είναι εφικτό να υπάρξουν τόσοι εθνικοί πόροι που θα ικανοποιούν όλες τις επιθυμίες, είναι αναγκαίο να γίνουν Στρατηγικές Επιλογές για να τεθούν οι προτεραιότητες απαιτήσεων και να ληφθούν οι δέουσες αποφάσεις που θα ικανοποιούν τις πλέον κρίσιμες ανάγκες (στόχοι: που θέλουμε να πάμε), επί τη βάσει του ύψους των διαθέσιμων εθνικών πόρων (μέσα), για να καταστρωθεί τελικά ο σχεδιασμός που θα οδηγήσει σ’ αυτό που θέλουμε (στρατηγική: πως θα φθάσουμε εκεί).

β. Στρατηγικές Επιλογές (1) Οι Στρατηγικές Επιλογές καταγίνονται με την αναγνώριση και την υιοθέτηση των Εθνικών Συμφερόντων και ΑΝΣΚ, καθώς και της Εθνικής Στρατηγικής. Αρχικά γίνεται η σπουδή του περιβάλλοντος ασφάλειας ώστε να σημειωθούν οι μελλοντικές απειλές, οι αναμενόμενες προκλήσεις, οι πιθανές τρωτότητες, οι αδυναμίες και οι ευκαιρίες, καθώς και ο εκτιμώμενος ρόλος των συμμαχικών και φίλα προσκείμενων κρατών, αλλά και των διεθνών οργανισμών σε οιαδήποτε εμπλοκή της χώρας.

(2) Τα Εθνικά Συμφέροντα, τα οποία όπως προαναφέρθηκε είναι ένας από τους κυριότερους παράγοντες που πρέπει να εξετάσουν οι στρατηγιστές και οι σχεδιαστές δυνάμεων, νοούνται ως οι πιο σημαντικές βλέψεις και ανάγκες ενός έθνους ή, πιο απλουστευμένα, εκείνες οι καταστάσεις -

περιστάσεις που συνεισφέρουν στην ευημερία του, όπως αυτές καθορίζονται από την Πολιτική Ηγεσία.3 Ως γενικά δε παραδείγματα εθνικών μας συμφερόντων δύνανται να αναφερθούν η εδαφική ακεραιότητα, η εθνική ανεξαρτησία - κυριαρχία, η οικονομική ευημερία, η ασφάλεια του κυπριακού Ελληνισμού, η σταθερότητα στην περιοχή των Βαλκανίων, κλπ.

(3) Μία άλλη επίσης σημαντική παράμετρος που πρέπει να αναλυθεί εις βάθος προκειμένου να γίνουν οι κατάλληλες Στρατηγικές Επιλογές, είναι οι Εθνικοί ΑΝΣΚ, οι οποίοι νοούνται ως οι συγκεκριμένοι στόχοι που θέτει ένα έθνος ούτως ώστε να υπεραμυνθεί, να υποστηρίξει και να προωθήσει τα εθνικά του συμφέροντα.4 Αυτοί διακρίνονται σε πολιτικούς, οικονομικούς, ασφάλειας - άμυνας και δευτερεύοντες (κοινωνικούς, ιδεολογικούς, τεχνολογικούς, κλπ), ενώ ως παραδείγματα Εθνικών μας ΑΝΣΚ μπορούν να αναφερθούν η δημιουργία και η διατήρηση ισχυρών ΕΔ, η επίτευξη ισχυρής οικονομίας, η προώθηση σχέσεων φιλίας και καλής γειτονίας με τα λοιπά κράτη γεωπολιτικού ενδιαφέροντος, η μεγιστοποίηση των πλεονεκτημάτων από τη συμμετοχή μας σε κοινές ασκήσεις, διεθνείς δράσεις, κλπ.

(4) Η εκπλήρωση όλων των τεθέντων ΑΝΣΚ από ένα κράτος, εντάσσεται στην επίβλεψη της Υψηλής (Εθνικής) Στρατηγικής, η οποία ουσιαστικά νοείται ως η χρήση όλων των διαθέσιμων μέσων ενός κράτους (στρατιωτικών, διπλωματικών, οικονομικών, κλπ) για την επίτευξη των πολιτικών του 3 Αρχιπλοίαρχος ε.α. Ε. Χατζόπουλος ΠΝ, Γενικές Ιδέες περί Στρατηγικής και Σχεδιασμού Δυνάμεως: Η τέχνη της μακροχρόνιας πρόβλεψης, Σημειώσεις ΑΔΙΣΠΟ, σ. 10 4 Αντισυνταγματάρχης (ΠΖ) Δ. Καλογιάννης, Γενικές Ιδέες περί Στρατηγικής και Σχεδιασμού Δυνάμεων, Σημειώσεις ΑΔΙΣΠΟ, σ. 6-7

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

73 σκοπών ενόψει πραγματικής ή ενδεχόμενης σύγκρουσης, ενώ όταν χρησιμοποιούνται όλα τα στρατιωτικά μέσα ενός κράτους για την επίτευξη των πολιτικών του σκοπών ενόψει πραγματικής ή ενδεχόμενης σύγκρουσης, τότε μιλάμε για Στρατιωτική Στρατηγική.5 Η Στρατιωτική Στρατηγική, ή αλλιώς Εθνική Στρατιωτική Στρατηγική (ΕΘΣΣ) θέτει τις προτεραιότητες των ΕΔ και ο κρατικός προϋπολογισμός καθορίζει την κατανομή των διατιθέμενων πόρων. Κατόπιν, αφού πρώτα αποφασίζονται οι σπουδαιότεροι σκοποί, ιεραρχεί ανάλογα τις προτεραιότητες που λαμβάνονται σοβαρά υπόψη για την επιλογή δυνάμεων. Συνεπώς, οι διαθέσιμοι πόροι μας οδηγούν σε ιεράρχηση προτεραιοτήτων.

γ. Επιλογές Δυνάμεων (1) Όταν καθοριστεί η Εθνική Στρατηγική, ήτοι ουσιαστικά η θεωρία ενός κράτους για το πώς μπορεί να ΄΄προκαλέσει΄΄ ασφάλεια για τον εαυτό του, οι επιλογές δυνάμεων καταγίνονται με την εκτίμηση ικανότητας των υφιστάμενων δυνάμεων και στηρίζουν την ΕΘΣΣ να αντιμετωπίσει υπαρκτές ή δυνητικές απειλές και προκλήσεις. Έτσι, ο αρμόδιος φορέας επιλογής δυνάμεων λαμβάνει υπόψη τη συνισταμένη των διαπιστώσεων που προέρχονται από την αναλυτική εξέταση και αλληλεξάρτηση των κάτωθι παραγόντων: (α) Απειλές, προκλήσεις, ευκαιρίες. (β) Σύμμαχοι, φιλικά έθνη, διεθνείς οργανισμοί. (γ) Διαθέσιμες μελλοντικές στρατιωτικές δυνάμεις. (δ) Αξιολόγηση και εντοπισμός των ανεπαρκειών των διατιθέμενων δυνάμεων προς εκπλήρωση των εθνικών ΑΝΣΚ. (ε) Ελλείψεις - αδυναμίες που τυχόν θα παρουσιαστούν και εξαγωγή συμπερασμάτων για το αποδεκτό ή μη του βαθμού κινδύνου.

5 Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, Η Υψηλή Στρατηγική της Αρχαίας Σπάρτης: 750-192 π.Χ., Αθήνα, Ποιότητα, 2005, σ. 28-29

(στ) Εναλλακτικές λύσεις για διόρθωση των ανεπαρκειών και ελαχιστοποίηση του βαθμού κινδύνου.

(2) Η τελική απόφαση - εισήγηση δεν είναι άκαμπτη, αλλά υπόκειται σε αναθεώρηση (εάν απαιτηθεί), όταν διαφοροποιηθούν οι αρχικές πληροφορίες στις οποίες στηρίχθηκε η μεθόδευση της επιλογής των μελλοντικών δυνάμεων, ώστε η προκύπτουσα κάθε φορά διαθέσιμη δύναμη να εκπληρώνει τις κρισιμότερες απαιτήσεις της ΕΘΣΣ. Όλα τα στοιχεία εξετάζονται ποικιλοτρόπως, από διαφορετικές ομάδες και σε διαφορετικούς χρόνους. Η ανατροφοδότηση και η επανάληψη υπάρχει σε όλα τα επίπεδα, με συνέπεια να εξασφαλίζεται μία δυναμική διαδικασία επιλογής δύναμης, προκειμένου αυτή να προσαρμόζεται στους μεταβαλλόμενους όρους.

6. ΥΣΤΕΡΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ α. Σπουδή Διεθνούς Περιβάλλοντος για Υπαρκτές ή Δυνητικές Απειλές (1) Με το τέλος του διπολικού κόσμου (1991), σηματοδοτήθηκε ένα ρεύμα επαναπροσδιορισμού της παγκόσμιας γεωπολιτικής ισορροπίας. Ο χώρος των Βαλκανίων σημαδεύτηκε από αναδιάταξη συνόρων - δημιουργία νέων κρατών (με εκκρεμότητες ακόμα στο Κόσσοβο), από την εμφάνιση του αλβανικού εθνικισμού και από έντονα διπλωματικά χρονίζοντα προβλήματα μεταξύ Ελλάδας και FYROM. Οι γεωπολιτικές τούτες ανακατατάξεις διαφοροποίησαν τους συσχετισμούς ισχύος στα Βαλκάνια και ήγειραν την απαρχή ανεπιθύμητων εξελίξεων για τη χώρα μας, καθότι ανοίχθηκε ένα φάσμα προκλήσεων και συγκεκαλυμμένων απειλών στα βόρεια σύνορά της (συγκρούσεις εθνοτήτων, μεταναστευτικές κινήσεις, κλπ), που συνυπάρχουν άμα με την κύρια εξ ανατολών απειλή, η οποία εκτιμάται μακροχρόνια και απρόβλεπτη.

(2) Η ενδοχώρα της Ευρασίας μοιά-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

ζει τελευταίως να μετατοπίζεται από την Κεντρική Ευρώπη και τη Δυτική Ρωσία, προς νοτιοανατολικά στην Κεντρική - Νοτιοδυτική Ασία, εκεί που βρίσκονται οι ενεργειακές πηγές του Καυκάσου και της Μέσης Ανατολής, οι οποίες ταυτίζονται με το χώρο του Ισλάμ. Οι ραγδαίες δε εξελίξεις στη Μέση Ανατολή - Βόρεια Αφρική δεν συντελούν στη σταθερότητα της περιοχής, η οποία χαρακτηρίζεται από ένοπλες αναμετρήσεις και ανακατατάξεις συνόρων. Η αβεβαιότητα της ευρύτερης περιοχής εκτιμάται ότι θα επηρεάσει το γεωπολιτικό σύστημα του υδάτινου άξονα ΄΄Εύξεινος Πόντος - Στενά - Αιγαίο - Ανατολική Μεσόγειος΄΄, με την αντιπαράθεση να επικεντρώνεται, λόγω στρατηγικών προτεραιοτήτων, σε μία βίαιη ανακατανομή της πολιτικής, οικονομικής και στρατιωτικής ισχύος, τοπικών και περιφερειακών γεωπολιτικών δρώντων.

(3) Έτσι, διαφαίνεται ΄΄σταθερή αστάθεια΄΄ στο εγγύς γεωπολιτικό ρευστό περιβάλλον κατά τη διάρκεια της επόμενης μεταβατικής εικοσαετίας, ενώ αντίθετα η Ελλάδα, παρά την οικονομική ύφεση που διέρχεται, είναι μία όαση ασφάλειας στην ευρύτερη περιοχή, και για να συνεχίζει να παραμένει έτσι, οφείλει να επαγρυπνεί με ισχυρή στρατιωτική ισχύ.

β. Μελλοντικός Ρόλος των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων (1) Ο σχεδιασμός του μεγέθους και της σύνθεσης των ΕΕΔ είναι ένα δύσκολο και επίπονο έργο, καθότι, αν και περιγράφεται στην υφιστάμενη ΕΘΣΣ ότι η δομή των ΕΔ πρέπει να εξασφαλίζει αμυντική επάρκεια μέσω του Επιθυμητού Επιπέδου Αμυντικών Επιδιώξεων (ΕΕΑΕ), εντούτοις αυτό μέχρι τούδε δεν έχει σαφώς καθορισθεί. Ο όρος ΕΕΑΕ είναι ανάλογος ενός όρου που χρησιμοποιείται εδώ και χρόνια από το ΝΑΤΟ και άλλες προηγμένες χώρες και αναφέρεται και ως Επίπεδο Φιλοδοξίας - Level οf Ambition (LοA), για να περιγράψει με συγκεκριμένη μεθοδολο-

74 γία μια σειρά θεμάτων που αποτελούν προϋπόθεση στοχευμένου και αποτελεσματικού αμυντικού σχεδιασμού. Για τον υπολογισμό του νατοϊκού LoA, έχει θεσπιστεί το αντίστοιχο λογισμικό J-DARTS (Joint Defence Planning Analysis and Requirements Tool Set / Εργαλείο Ανάλυσης και Απαιτήσεων Διακλαδικής Αμυντικής Σχεδίασης), το οποίο αναπτύσσει τις δυνατότητες εκτέλεσης ενός συγκεκριμένου έργου (task), κατά το οποίο μια δεξαμενή ικανοτήτων χρησιμοποιείται για να εκφράσει τις απαιτήσεις που απορρέουν από σενάρια και δυνατότητες οπλικών συστημάτων και στρατιωτικών μονάδων. Αυτό παρέχει την ευκαμψία ταιριάσματος αμφοτέρων σε απαιτήσεις έργου / αποστολής και αποφεύγει να εστιαστεί σε συγκεκριμένες λύσεις από τα πρώτα στάδια της διαδικασίας.6 (2) Στο εγγύς και απώτερο αύριο εκτιμάται ότι η χώρα θα βρεθεί ενώπιον ποικίλων τύπων προκλήσεων, όπως οι τουρκικές αμφισβητήσεις στην κυπριακή και ελληνική κυριαρχία των ενεργειακών κοιτασμάτων στην κυπριακή και ελληνική υφαλοκρηπίδα, καθώς και στην κυπριακή και ελληνική ΑΟΖ, οι θερμές αντιπαραθέσεις κρατών της ανατολικής Μεσογείου, οι διαφαινόμενες επιδιώξεις στο χώρο των Βαλκανίων, οι ασύμμετρες απειλές, κλπ. Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη την αξιολόγηση του πολύπτυχου αυτού γεωπολιτικού περιβάλλοντος, η συνέχιση της συμμετοχής των ΕΕΔ σε νατοϊκές δομές, ευρωδυνάμεις, ειρηνευτικές αποστολές, κλπ, θα εξακολουθήσει να έχει μόνο θετικά αποτελέσματα, ο δε Αμυντικός Σχεδιασμός και η χάραξη Εθνικής και Στρατιωτικής Στρατηγικής δείχνει την ανάγκη θέσπισης, τηρουμένων των αναλογιών, εθνικού LoA. 6 Σχης (ΠΖ) Ευθ. Χαροκόπος, Ποια θα ήταν η Ελληνική Δομή Δυνάμεων σε περίπτωση που υιοθετούνταν το επιθυμητό Εθνικό Επίπεδο Αμυντικών Επιδιώξεων, ως βάση του Εθνικού Αμυντικού Σχεδιασμού; Προτάσεις - Προοπτικές, Ατομική Διατριβή στη ΣΕΘΑ (Επιβλέπων Καθηγητής: Κωνσταντίνος Κολιόπουλος), Μάρτιος 2012, σ. 7

(3) Έτσι, η ενίσχυση της ασφάλειας της χώρας μέσα στο αυριανό γεωστρατηγικό περιβάλλον, απαιτεί σωστή προετοιμασία για το μετασχηματισμό των ΕΕΔ με τη χρησιμοποίηση νέας τεχνολογίας και δομής δυνάμεων στην κατεύθυνση της διακλαδικότητας με βάση τη διεθνή εμπειρία, τα νέα στρατηγικά δεδομένα, την ανάγκη σχεδίασης σε βάθος χρόνου και τις διατιθέμενες πάντα πιστώσεις. Η τεχνολογική επανάσταση και η πολλαπλή εφαρμογή της για στρατιωτικούς σκοπούς, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ένας σύγχρονος πόλεμος θα εξαρτάται, με την πάροδο του χρόνου, όλο και περισσότερο απ’ αυτήν. Ως αποτέλεσμα των ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων, το μελλοντικό επιχειρησιακό περιβάλλον επιβάλλει γρήγορες αντιδράσεις προς αντιμετώπιση απρόβλεπτων και έντονα εξελισσόμενων καταστάσεων. Για την ελληνική πραγματικότητα, οι ρόλοι και οι αποστολές που θα κληθούν σε βάθος χρόνου να αναλάβουν οι ΕΔ δεν απαιτούν πολύ μεγάλο όγκο δυνάμεων, αλλά προγραμματισμό σύγχρονου στρατεύματος, το οποίο θα σχεδιάζει και θα επιχειρεί διακλαδικά, θα απαρτίζεται από ευέλικτες μονάδες με άρτιο τεχνολογικό εξοπλισμό και άριστη εκπαίδευση.

(4) Ο τρόπος διεξαγωγής των πολέμων του 21ου αιώνα θα χαρακτηρίζεται από μείζονες αλλαγές, καθότι οι επιχειρήσεις πλέον δεν θα χαρακτηρίζονται ως χερσαίες, ναυτικές και αεροπορικές, αλλά σε ένα ενιαίο χώρο οι δυνάμεις θα καθοδηγούνται και θα συμπληρώνονται από μία νέα γενιά συστημάτων συλλογής, αξιολόγησης και μετάδοσης πληροφοριών και επικοινωνιών, που θα μεταμορφώνει τη μαχητική τους ισχύ. Για να προσαρμοστούν οι ΕΕΔ στη νέα πραγματικότητα, πρέπει να μορφοποιήσουν τα ανωτέρω χαρακτηριστικά σε συγκεκριμένους στόχους, εντάσσοντάς τα στο έμψυχο δυναμικό, στο επιχειρησιακό - τεχνολογικό εξοπλισμό και στη μελλοντική δομή δυνάμεων.

(5) Στο ανθρώπινο δυναμικό που

αποτελεί την πεμπτουσία της ισχύος ενός έθνους, πρέπει να εστιάζεται η προσοχή όλων για τη μεγιστοποίηση της απόδοσής του, χωρίς απαραίτητα την αριθμητική του αύξηση, βελτιώνοντας τους όρους και τις συνθήκες λειτουργίας του, καθόσον ο ρόλος του ανθρώπινου παράγοντα είναι κυρίαρχος στις επιχειρήσεις και δεν εξαλείφεται ποτέ. Έτσι, συνθήκες διαβίωσης, άμεσες και έμμεσες παροχές είναι βασικοί πυλώνες στους οποίους θα πρέπει να δοθεί η δέουσα έμφαση και σημασία. Παράλληλα, η βελτίωση της εκπαίδευσης και της επιμόρφωσης όλων των στελεχών που θα υπηρετούν υπερσύγχρονα τεχνολογικά συστήματα, πρέπει να είναι δραστική, με εξεύρεση νέων μεθόδων και αντιλήψεων. Ενδεικτικά αναφέρεται η απαιτούμενη αναβάθμιση των πτυχίων των Σχολών των ΕΔ (ΣΕΘΑ, ΑΔΙΣΠΟ, ΣΔΙΕΠ) και ο σχεδιασμός της ίδρυσης Διακλαδικού Στρατιωτικού Πανεπιστημίου σε ενιαίο χώρο (παροχή μεταπτυχιακών, διδακτορικών τίτλων σπουδών, κλπ), όπου οι σπουδαστές θα έχουν την ευχέρεια να απολαμβάνουν πλήρεις ευκολίες διοικητικής μέριμνας και διαμονής, αφοσιωμένοι αποκλειστικά και μόνο στην εκπαίδευσή τους.

γ. Μακροπρόθεσμος Σχεδιασμός Δομής Δυνάμεων (1) Στα πλαίσια του τεχνολογικού εξοπλισμού και της πληροφορικής υπεροχής, οι ΕΕΔ οφείλουν να δώσουν ιδιαίτερη σημασία στην κυρίαρχη γνώση του ενοποιημένου χώρου των διακλαδικών επιχειρήσεων, καθότι αυτό θεωρείται ότι θα εξακολουθεί να έχει πέντε αλληλοεπηρεαζόμενες διαστάσεις, ήτοι τις τρεις συμβατικές διαστάσεις της επιφάνειας της γης (ξηρά, θάλασσα με υποθαλάσσιο χώρο, αέρα μαζί με διάστημα), τη διάσταση του χρόνου και της πληροφορίας.7 (2) Με το χρόνο πρέπει να είναι 7 Διακλαδικό Δόγμα Επιχειρήσεων / ΓΕΕΘΑ, Δεκέμβριος 2005, σ. 2-6

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

75 απολύτως εξοικειωμένο το σύνολο του προσωπικού των ΕΔ, καθόσον η φύση του σύγχρονου πολέμου και οι τεχνολογικές εξελίξεις επιβάλλουν τη βέλτιστη αξιοποίηση των πολλαπλασιαστών ισχύος. Η ταχύτητα με την οποία θα διεξάγονται οι πολεμικές επιχειρήσεις θα αποτελεί σημαντικό συστατικό στοιχείο της ισχύος ενός στρατεύματος, ήτοι όποιος από τους αντιπάλους θα κινείται γρηγορότερα, τότε θα αυξάνεται η πραγματική ισχύς της πολεμικής δύναμης που έχει στα χέρια του. Με άλλα λόγια, οι ΕΕΔ με λιγότερα οπλικά συστήματα και με μικρότερο έμψυχο δυναμικό, μπορούν να επιτυγχάνουν περισσότερα πράγματα από τον αντίπαλο μέσα στον ίδιο χρόνο.8 Καθίσταται λοιπόν σαφές ότι η δομή σε ανθρώπινο δυναμικό και μέσα (αεροσκάφη, πλοία, άρματα, οπλικά συστήματα ακριβούς πλήγματος, κλπ), πρέπει να εξασφαλίζει ταχύτητα κίνησης και αντίδρασης των ΕΕΔ.

(3) Οι πόλεμοι του μέλλοντος θα κρίνονται κυρίως από τη σωστή και έγκαιρη πληροφόρηση, χωρίς ωστόσο η πληροφορία από μόνη της να υποκαθιστά τη μαχητική ισχύ. Οι επιχειρήσεις στη Σερβία έδειξαν ότι ένα μεγάλο μερίδιο της επιτυχίας οφειλόταν στην απόκτηση, επεξεργασία και ταχύτητα μετάδοσης των πληροφοριών στις δυνάμεις που επιχειρούσαν σε συγκεκριμένο χρόνο και χώρο. Η επιτυχημένη σχεδίαση και διεξαγωγή των πολεμικών εμπλοκών απαιτεί πλέον τη δυνατότητα αποτελεσματικής χρησιμοποίησης ενός εκτεταμένου πεδίου πληροφοριών. Η σημερινή εποχή είναι ο παράδεισος των στρατηγικών πληροφοριών.9 Για να αποκτήσουν όμως οι ΕΕΔ πληροφορική υπεροχή έναντι του εχθρού στο ψηφιακό θέα8 Κώστας Γρίβας, Ο Πόλεμος στον 21ο Αιώνα, Αθήνα, Επικοινωνίες, 1999, σ. 33 9 Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, Κλαούζεβιτς Σουν Τσου, Διάλεξη στη ΣΕΘΑ, 30 Σεπτεμβρίου 2013

τρο επιχειρήσεων, αρχικά χρειάζεται ο εκσυγχρονισμός του συστήματος C4I (Command, Control, Communication, Computer Information) και κατόπιν η σταδιακή μετεξέλιξή του σε C4ISTAR (Surveillance Target Acquisition Reconnaissance), ήτοι σ’ ένα σύστημα που θα περιλαμβάνει, εκτός των άλλων, την επιτήρηση, τη στοχοποίηση και την αναγνώριση του αντιπάλου. Οι τεχνολογίες που συνδέονται με αυτά τα συστήματα, αποτελούν την πεμπτουσία της σύγχρονης μορφής πολέμου και ενεργούν για την επιχειρησιακή διασύνδεση των τριών Κλάδων των ΕΔ, αλλά και σαν πολλαπλασιαστές ισχύος για τα μέσα στα οποία εντάσσονται.

(4) Επίσης, η διαστημική ισχύς έχει τεράστια σημασία στις μοντέρνες στρατιωτικές επιχειρήσεις, εξαιτίας των μοναδικών δυνατοτήτων συλλογής - επεξεργασίας - μετάδοσης πληροφοριών και λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής δύναμης, ειδικά μετά τη μείωση και αναδιάρθρωση της δομής των ΕΔ, που πραγματοποιείται σταδιακά στο σύνολο σχεδόν των χωρών στη μεταψυχροπολεμική εποχή.10 Στη δική μας πραγματικότητα, η πρόσφατη προμήθεια από τις ΕΕΔ ενός επίγειου σταθμού λήψης και ανάλυσης εικόνας, όλο το 24ωρο, από τους 2 οπτικούς δορυφόρους Helios (IIA, IIB), πρέπει να αποτελέσει το στρατηγικό εφαλτήριο για την πρόσκτηση αποκλειστικά δικού μας δορυφόρου (ευχέρεια επικοινωνιών, μετάδοση ευκρινούς και real time εικόνας στο κέντρο χειρισμού κρίσεων, κλπ), ως αναπόσπαστο τμήμα του μελ10 Νίκος Κυριαζής, Το Πρόσωπο του Πολέμου στον 21Ο Αιώνα, Αθήνα, Ι. Κολλάρου, 2000, σ. 156

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

λοντικού C4I. (5) Επιστρέφοντας στη γήινη ατμόσφαιρα, οι νέες ΕΕΔ απαιτείται να επενδύσουν στις δυνατότητες των μη επανδρωμένων μάχιμων αεροχημάτων (UCAVs: Unmanned Combat Air Vehicles), τα οποία, ανταγωνιζόμενα σε επιδόσεις τους δορυφόρους, μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε στρατηγικό και επιχειρησιακό επίπεδο. Ήδη έχουν εξέχουσα θέση στην κατηγορία των συστημάτων του δικτύου C4ISTAR, μπορούν να συλλέγουν ποικίλα στοιχεία, να επιτηρούν για πολλές ώρες μία μεγάλη έκταση ενδιαφέροντος και συνάμα να προσβάλλουν σε ανύποπτο χρόνο τον αντίπαλο. Αυτές οι άψυχες μηχανές, έχοντας καλύτερα χαρακτηριστικά stealth από τα σημερινά συμβατικά αεροσκάφη (αφη) και διεξάγοντας ελιγμούς με φορτίσεις έως 20g, θα αναλαμβάνουν τα πολεμικά ρίσκα, εκμηδενίζοντας έτσι την έκθεση των Ιπταμένων σε κίνδυνο.11 (6) Για τους τρεις Κλάδους των ΕΕΔ μακρόπνοος στόχος πρέπει να είναι η προβολή ισχύος στη ξηρά, θάλασσα και αέρα με όσο το δυνατόν χαμηλότερο κόστος, η οποία όμως προϋποθέτει σταδιακή αντικατάσταση των παλαιών οπλικών συστημάτων από προηγμένα χερσαία - ναυτικά - αεροπορικά όπλα ακριβείας και μεγάλης εμβελείας, ώστε να εξουδετερώνουν σχετικά εύκολα τους στόχους. Ειδικά για την ΠΑ, θεωρείται ακρογωνιαίος λίθος η αεροπορική υπεροχή η οποία εκτιμάται ως το κλειδί στην ισορροπία δυνάμεων Ελλάδας - Τουρκίας και στην έκβαση μίας πολεμικής αναμέτρησης, δεδομένου ότι αυτό επηρεάζει θετικά τη δράση και του ΣΞ και του ΠΝ. Κανένα πολεμικό πλοίο, όσο βαριά οπλισμένο και αν είναι, δεν μπορεί να ελπίζει 11 John A. Tirpak, «Send in the UCAVs», 2 0 0 1 , h t t p : / / w w w. a i r fo rc e m a g. com/MagazineArchive/Pages/2001/ August2001/0801ucav.aspx

76 πως θα επιβιώσει στο Αιγαίο, ως μαχητική μονάδα, σε περίπτωση που στον αέρα κυριαρχούν τα τουρκικά αφη.12 Προς τούτοις, είναι αναγκαίος ο σχεδιασμός μελλοντικής διαθεσιμότητας αφών ανάλογης με την Τουρκία, υπό το πρίσμα της εκδήλωσης πρόθεσης της τουρκικής ΠΑ να αποκτήσει 100 αφη κρούσης F-35A, τα οποία απ’ ότι φαίνεται θα αρχίσουν να παραδίδονται το 2020. Γι’ αυτό απαιτείται η πρόσκτηση σύγχρονων αφών 4ης και 5ης γενιάς, λαμβάνοντας πάντα υπόψη το εξοπλιστικό πρόγραμμα των τουρκικών ΕΔ, ώστε να διατηρείται τουλάχιστον η ισορροπία στο συσχετισμό δυνάμεων, κάτι που ασφαλώς δεν ισχύει σήμερα.

(7) Οι ύστερες ΕΕΔ πρόκειται να είναι ένα μίγμα από ανθρώπους, προηγμένους αισθητήρες και έξυπνα - αυτόνομα όπλα ακριβούς προσβολής. Βασιζόμενες στη ταχύτατη διάχυση των πληροφοριών στους τελικούς αποδέκτες, θα έχουν ως κύρια συστατικά την ευελιξία, ταχεία αντίδραση και αποτελεσματικότητα. Μία από τις καινοτόμες τάσεις, τόσο σε ιδέες όσο και σε στρατιωτικό υλικό, που επικρατεί σήμερα στην τεχνολογία, η οποία σημειωτέον δεν είναι ουδέτερη καθότι κάποιον ευνοεί και κάποιον ζημιώνει ως προς τη στρατηγική του, είναι γνωστή ως RMA: Revolution in Military Affairs (Επανάσταση στις Στρατιωτικές Υποθέσεις).13 Αυτή αλλάζει τον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου και οδηγεί στην επιλογή σχετικά μικρότερης οροφής στελεχών, η οποία προκύπτει ως λύση υπαγορευόμενη από την απαίτηση για λιγότερα μεν αλλά πολύ πιο σύγχρονα δε όπλα, από την περικοπή των αμυντικών δαπανών και από την ανάγκη για ελαχιστοποίηση των ανθρώπινων απωλειών. Έχοντας δηλαδή ως ιδανικό την επίτευξη ΄΄ένας στόχος - μία βολή΄΄, μία μελλοντική δύναμη 12 Κώστας Γρίβας - Ζαχαρίας Μίχας, 2021: Ελληνική Αμυντική Στρατηγική για τον 21Ο Αιώνα, Αθήνα, Κασταλία, 2006, σ. 90 13 Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, Εισαγωγή στη Στρατηγική, Διάλεξη στη ΣΕΘΑ, 04 Οκτωβρίου 2013

δεν θα επιδιώκει την καταστροφή των εχθρικών δυνάμεων απλώνοντας από πάνω τους ένα χαλί από βόμβες, οβίδες ή ρουκέτες με την ελπίδα ότι κάτι απ’ όλα θα βρει το στόχο, αλλά με το κατάλληλο βλήμα θα βρίσκει πιο εύκολα τον αντίπαλο, με συνέπεια να προσφέρεται κάθε φορά η καλύτερη σχέση ΄΄κόστους προς εξόντωση΄΄. Έτσι θα απαιτούνται λιγότερα οπλικά συστήματα, άμα και χειριστές, και κατ’ επέκταση θα επιτυγχάνεται εξοικονόμηση πόρων από τη μείωση του πολυέξοδου μηχανισμού συντήρησης και υποστήριξης των σημερινών οπλικών συστημάτων.14

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 7. Από τη μελέτη των προαναφερθέντων στοιχείων, δύνανται να εξαχθούν τα ακόλουθα συμπεράσματα: α. Παρότι έχουν περάσει πολλά χρόνια από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, εν τούτοις μία κοινώς αποδεκτή νέα τάξη δεν έχει ακόμα εμπεδωθεί και η κατάσταση εκτιμάται ως μεταβατική, με κύρια χαρακτηριστικά τις έντονες αβεβαιότητες, τις ποικίλες αντιπαραθέσεις και τις διαρκείς μεταβολές. Το εγγύς γεωστρατηγικό περιβάλλον εξακολουθεί σήμερα να παραμένει πολύπλοκο, καθότι οι αμφισβητήσεις, οι ενεργειακοί ανταγωνισμοί, οι υπερεθνικοί κίνδυνοι και οι ασύμμετρες απειλές απαιτούν κατάλληλη και συντονισμένη αντιμετώπιση. Η Ελλάδα ευρισκόμενη στο ταλανιζόμενο από πολλά ζητήματα περιβάλλον της νοτιοανατολικής Μεσογείου, καθώς και στο επίκεντρο της ιδιάζουσας περιοχής των Βαλκανίων, είναι status quo χώρα και αντιμετωπίζει σταθερή απειλή από την Τουρκία. β. Οι σύγχρονες απειλές του αιώνα μας δεν επιτρέπουν να στηριχθούμε σε στρατηγικές και τακτικές παλαιών εποχών. Η διαφορά του χθες από το αύριο, είναι ότι χθες υπήρχαν χρονικά περιθώρια να σκεφθούμε και να δρά14 Κώστας Γρίβας, Ο Πόλεμος στον 21ο Αιώνα, Αθήνα, Επικοινωνίες, 1999, σ. 34,137

σουμε, ενώ αύριο θα υπάρχει χρόνος μόνο για αντίδραση. γ. Η Επανάσταση στις Στρατιωτικές Υποθέσεις μας υποχρεώνει να εφαρμόσουμε καινούρια μέτρα και να εκμεταλλευτούμε τις σύγχρονες τεχνολογίες, ενώ συνάμα η διαλειτουργικότητα, σ’ ένα περιβάλλον που κατακλύζεται από πληροφορίες, θα αξιώσει νέες υποδομές και εξελιγμένες πλατφόρμες, έτσι ώστε να δημιουργηθούν ευέλικτες και διαθέσιμες ανά πάσα στιγμή ΕΔ, εναντίον κάθε ενέργειας ή κατάστασης που θα διακυβεύει την άμυνα και ασφάλεια της χώρας. δ. Οι μεταβολές στον τρόπο τέλεσης των πολεμικών συγκρούσεων, η εκτεταμένη χρήση της πληροφορικής στη σχεδίαση και στη διεξαγωγή τους, η μορφή που έχουν λάβει πλέον οι απειλές και οι μεγάλες προκλήσεις της εποχής μας, είναι μερικές από τις παραμέτρους που αξιώνουν τη διεύρυνση της γνωστικής ικανότητας των στελεχών. ε. Η υφιστάμενη οικονομική ύφεση που διέρχεται η χώρα μας, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αποτελέσει δικαιολογία ή άλλοθι για μειωμένη προσπάθεια ή συμβιβασμούς ως προς το αναγκαίο υψηλό επίπεδο της μαχητικής ισχύος των ΕΕΔ.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 8. Με βάση τα παραπάνω συμπεράσματα και το κύριο ζητούμενο που είναι ο Στρατηγικός Σχεδιασμός της μετεξέλιξης των ΕΕΔ, προτείνονται τα κάτωθι: α. Είναι αναγκαίο να διασφαλιστεί ότι τόσο ο χρόνος, όσο και οι πόροι του κράτους θα χρησιμοποιηθούν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο για την προστασία των εθνικών συμφερόντων, με δεδομένο ότι το στρατιωτικό όργανο της Εθνικής Ισχύος θα παραμείνει ο υπέρτατος εγγυητής της Εθνικής Ασφάλειας. Τα απαιτούμενα κονδύλια πρέπει να εξασφαλιστούν μέσα από την αναδιανομή του κρατικού προϋπολογισμού για τις ΕΔ, καθώς τα τελευταία χρόνια οι αμυντικές δα-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

77 πάνες σε εξοπλισμούς και λειτουργικά έξοδα έχουν ελαττωθεί αισθητά. β. Η Επανάσταση στις Στρατιωτικές Υποθέσεις δεν μπορεί από μόνη της να αυξήσει την αποτελεσματικότητα και τις δυνατότητές μας, εάν δεν συνδυαστεί με τις κατάλληλες δομές και υποδομές, καθώς και την αδιάλειπτη αναβάθμιση του επιστημονικού και επιμορφωτικού υπόβαθρου του προσωπικού. Η ίδρυση Διακλαδικού Στρατιωτικού Πανεπιστημίου θα συμβάλει προς αυτή την κατεύθυνση, επ’ ωφελεία της ποιοτικής αύξησης της στρατιωτικής ισχύος. γ. Η χρήση της αυτοματοποίησης, η οποία τελευταίως έχει συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη της στρατιωτικής επιστήμης και της στρατηγικής σκέψης, αξιώνει τη θέσπιση, κατά τα νατοϊκά πρότυπα (LoA), μίας σύγχρονης μεθοδολογίας ως βάση του Εθνικού μας Αμυντικού Σχεδιασμού, η οποία θα ψηφιοποιεί το θεωρητικό σκέλος των στρατηγικών σεναρίων και της αμυντικής σχεδίασης, σε μορφή πολεμικών παιγνίων και λογισμικών αμυντικού προγραμματισμού, παρέχοντας έτσι τη δυνατότητα πληρέστερης σχεδίασης. δ. Απαιτείται μία σύγχρονη υψηλή στρατηγική που να ανταποκρίνεται στα δεδομένα των τεχνολογικών εξελίξεων του 21ου αιώνα. Η χώρα μας πρέπει οπωσδήποτε να καλλιεργήσει πλεόνασμα ισχύος για να μπορέσει να απεγκλωβιστεί από το βρόγχο των ελληνοτουρκικών προβλημάτων, που όχι μόνο αντιπροσωπεύουν μία σταθερή εθνική απειλή, αλλά δεν την αφήνουν επίσης να αναλάβει και να παίξει τον ευρύτερο ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει στην περιοχή, με δεδομένη τη σπουδαία γεωπολιτική της θέση. ε. Μία νέα στρατηγική να μη συνεπάγεται αναγκαστικά δραματική αύξηση των αμυντικών δαπανών, αλλά

5. Ντόκος Θάνος - Παναγιώτης Τσάκωνας, Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας: Οικοδομώντας το Ελληνικό Μοντέλο στον 21ο Αιώνα, Αθήνα, Παπαζήση, 2005.

6. Παπανικολάου Ιωάννης, Προετοιμάζοντας τους Αξιωματικούς για έναν κόσμο που αλλάζει, Αθήνα, Τουρίκη, 2010.

Εγχειρίδια - Σημειώσεις

λήψη εύστοχων αποφάσεων για να οδηγήσουν σε μία μικρότερη αριθμητικά και ποσοτικά αμυντική δύναμη, πολυδιάστατη, εξαιρετικά ισχυρή, άμα και σχετικά οικονομικότερη. στ. Λαμβάνοντας υπόψη τη μεγάλη αυτονομία των μονάδων στο ειδικό επιχειρησιακό περιβάλλον, τις σύνθετες - ανόμοιες αποστολές και τις σύγχρονες αντιλήψεις του πληροφοριοκεντρικού πολέμου, πρέπει ο σχεδιαστής της αυριανής στρατηγικής να προσαρμοστεί ανάλογα και η χώρα μας να διατηρήσει το αμυντικό - αποτρεπτικό στρατηγικό δόγμα, με υψηλή όμως ανασχετική και αντεπιθετική Ιδέα Ενεργείας. ζ. Εν κατακλείδι, για τις ΕΕΔ αποτελεί άμεση και επιτακτική ανάγκη να σχεδιάσουν την απόκτηση πλεονάσματος ισχύος, ήτοι με άλλα λόγια να προγραμματίσουν την ποιοτική βελτίωση των ικανοτήτων τους και τη μείωση της υπάρχουσας ανισορροπίας δυνάμεων Ελλάδας - Τουρκίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βιβλία 1. Γρίβας Κώστας - Ζαχαρίας Μίχας, 2021: Ελληνική Αμυντική Στρατηγική για τον 21Ο Αιώνα, Αθήνα, Κασταλία, 2006.

2. Γρίβας Κώστας, Ο Πόλεμος στον 21ο Αιώνα, Αθήνα, Επικοινωνίες, 1999.

3. Κολιόπουλος Κωνσταντίνος, Η Υψηλή Στρατηγική της Αρχαίας Σπάρτης: 750-192 π.Χ., Αθήνα, Ποιότητα, 2005.

4. Κυριαζής Νίκος, Το Πρόσωπο του Πολέμου στον 21Ο Αιώνα, Αθήνα, Ι. Κολλάρου, 2000.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

7. Διακλαδικό Δόγμα Επιχειρήσεων / ΓΕΕΘΑ / 2005.

8. Λευκή Βίβλος (για τις Ένοπλες Δυνάμεις) / ΥΠΕΘΑ / 2004.

9. Αντισυνταγματάρχης (ΠΖ) Δ. Καλογιάννης, Γενικές Ιδέες περί Στρατηγικής και Σχεδιασμού Δυνάμεων, Σημειώσεις ΑΔΙΣΠΟ.

10. Αρχιπλοίαρχος ε.α. Επαμεινώντας Χατζόπουλος ΠΝ, Γενικές Ιδέες περί Στρατηγικής και Σχεδιασμού Δυνάμεως: Η Τέχνη της Μακροχρόνιας Πρόβλεψης, Σημειώσεις ΑΔΙΣΠΟ.

Διατριβές

11. Σχης (ΠΖ) Ευθύμιος Χαροκόπος, Ποια θα ήταν η Ελληνική Δομή Δυνάμεων σε περίπτωση που υιοθετούνταν το επιθυμητό Εθνικό Επίπεδο Αμυντικών Επιδιώξεων, ως βάση του Εθνικού Αμυντικού Σχεδιασμού; Προτάσεις - Προοπτικές, Ατομική Διατριβή στη ΣΕΘΑ, (Επιβλέπων Καθηγητής: Κωνσταντίνος Κολιόπουλος), Μάρτιος 2012.

Άρθρα

12. Κ. Τσίγκας, Άμυνα και Ασφάλεια της Χώρας, Εφημερίδα ΄΄ΕΣΤΙΑ΄΄, 07 Νοεμβρίου 2013.

Ημερίδες

13. Αντιναύαρχος Ευάγγελος Κοροβέσης ΠΝ (Δκτής ΣΕΘΑ), Ομιλία Έναρξης και Κλεισίματος Εργασιών Ημερίδας ΣΕΘΑ (Ασφάλεια και Άμυνα τον 21ο Αιώνα), 02 Φεβρουαρίου 2006.

14. Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, Εισήγηση: Οι Μεγάλες Δυνάμεις στο Διεθνές Σύστημα / 2005 - 2025, 3η Διημερίδα ΑΔΙΣΠΟ (Οι Ένοπλες Δυνάμεις στον 21ο Αιώνα), 15-16 Φεβρουαρίου 2006.

Διαλέξεις

15. Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, Κλαούζεβιτς - Σουν Τσου, Διάλεξη στη ΣΕΘΑ, 30 Σεπτεμβρίου 2013.

16. Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, Εισαγωγή στη Στρατηγική, Διάλεξη στη ΣΕΘΑ, 04 Οκτωβρίου 2013.

Διαδίκτυο 17. John A. Tirpak, «Send in the UCAVs», August 2001, http://www.airforcemag. com/MagazineArchive/Pages/2001/ August2001/0801ucav.aspx

78

>> ΜΕ ΕΥΘΥΜΗ ΜΑΤΙΑ

Είναι κάποιες Υπηρεσίες…

Σ

Υπό κ. Χρ. Μπολώση ΓΓ/ΣΕΕΘΑ, Υπτγου ε.α

ήμερα, λέω να μην ευθυμήσουμε, αν υποτεθεί ότι ευθυμούν οι τυχόν αναγνώστες με τα γραφόμενά μου… Την ιδέα, μου την έδωσε ένα τετράφυλλο φυλλαδιάκι που εξέδωσε προσφάτως (Σεπτέμβριος 2013) το ΓΕΕΘΑ και στην πρώτη του σελίδα προτρέπει τα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων με την φράση: «…Διαβάστε. Σπουδάστε. Αποκτήστε γνώση. Σας χρειαζόμαστε και θα σας αξιοποιήσουμε» Σήμερα λοιπόν, προτείνω να μιλήσουμε για κάποιες Υπηρεσίες του Στρατού μας, των οποίων σχεδόν αγνοούσαμε την ύπαρξη, όταν είμαστε εν ενεργεία, αφού το αγχωτικό «σήμερα» δεν μας επέτρεπε τέτοιες πολυτέλειες. Για κάποιες Υπηρεσίες που παρέχουν Γνώση και Πολιτισμό, πράγμα για το οποίο μας προτρέπει ο κ. Α/ΓΕΕΘΑ και το έχουμε μέσα στα πόδια μας, χωρίς να το γνωρίζουμε ή τουλάχιστον, δεν το γνωρίζουμε στον βαθμό που πρέπει. Από τη αρχή ξεκαθαρίζω (διότι σούρνωνται και κρίσεις), ότι ουδεμία έχθρα συγγένεια ή συνάφεια έχω με κάποιον από τους υπηρετούντες στις Υπηρεσίες αυτές και συνεπώς ό,τι γράφω «πόρρω απέχει» από του να χαρακτηρισθεί «αβανταδόρικο». Όμως, θεωρώ υποχρέωσή μου να αναφερθώ στις Υπηρεσίες αυτές, τις οποίες γνώρισα, όπως και εκατοντάδες άλλοι συνάδελφοι, όταν αποστρατεύθηκα και τότε σκέφθηκα ότι πρέπει να διαθέσω κάπως παραγωγικά, τον άφθονο πλέον ελεύθερο χρόνο μου. Και πρώτα, χωρίς αυτό να αποτελεί κατ’ ανάγκη και σειρά αξιολογήσεως, η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (ΔΙΣ), η οποία στεγάζεται σ’ ένα επιβλητικό νεοκλασικό κτίριο στην γωνία των οδών Θαλού και Πιττακού στην Πλάκα, απέναντι από την Πύλη του Αδριανού. Στο ιστορικό αυτό κτίριο παλαιότερα (Δεκέμβριος του 1913) είχε στεγασθεί όταν πρωτοσυγκροτήθηκε το Α΄ Σώμα Στρατού (Αθηνών), καθώς επίσης και η ΑΣΔΑΝ (Ανωτέρα Στρατιωτική Διοίκηση Αττικής και Νήσων) που στις 25 Οκτωβρίου του 1961 μετονομάσθηκε σε ΑΣΔΕΝ και στις 8 Ιουλίου του 1977 μεταστάθμευσε στο Γουδή, στο Στρατόπεδο «Γ. Ζορμπά». Οκτώβριος 1995 Στρατόπεδο «Σακέτα Β΄» στον Καρέα (αλήθεια γνωρίζουμε ποιος ήταν ο Σακέτας;) Στην ΔΙΣ, γίνεται σοβαρότατο επιστημονικό έργο και δεν γνωρίζω αν υπάρχει

άλλος ανάλογος φορέας, ιδιωτικός ή δημόσιος, με τέτοια υποδομή και τέτοιο όγκο αρχειακού υλικού. Αξίζει να αναφερθεί, ότι ένας πολύ γνωστός ιστορικός συγγραφέας, έβαζε τις τελευταίες πινελιές σε βιβλίο του με θέμα την τραγική για την Πατρίδα μας περίοδο 1946-49, όταν κυκλοφόρησαν από την ΔΙΣ τα «Αρχεία του Εμφυλίου Πολέμου». Τότε, ο ανήκων σε κάποια πολιτική παράταξη, αλλά σεβόμενος πρώτα τον εαυτό του και μετά την ιστορία συγγραφέας, «ξανακοίταξε» το βιβλίο του μελετώντας ταυτοχρόνως τα «Αρχεία» της ΔΙΣ, και περιέλαβε στο έργο του, πλήθος παραπομπών σ’ αυτά. Η συστηματική δουλειά από επιστήμονες ιστορικούς, Αξιωματικούς και ιδιώτες Υπαλλήλους, η επιστημονική ταξινόμηση των ιστορικών στοιχείων και η συνεχιζόμενη ψηφιοποίηση τους, καθιστούν ευχερέστατη την «προσέγγιση» από κάθε ενδιαφερόμενο. Πώς λέγανε παλιά; «Μια επίσκεψη θα σας πείσει». Εκεί στην Πλατειά Παύλου Μελά (πόσοι άραγε γνωρίζουν ότι έτσι ονομάζεται και όχι Πλατεία Ρηγίλλης), στη συμβολή των οδών Βασιλίσσης Σοφίας και Ρηγίλλης, βρίσκεται η Λέσχη Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΛΑΕΔ), η οποία μπορεί να μην αποτελεί σοβαρή πηγή ιστορικών δεδομένων, όμως αποτελεί χώρο ποιοτικής ψυχαγωγίας αφού το επιβλητικό κτίριο, τις περισσότερες φορές, εντυπωσιάζει πολύ περισσότερο, κυρίως τους εκτός στρατεύματος επισκέπτες, από τις ίδιες τις εκδηλώσεις που φιλοξενεί. Το κτίριο, είναι κληροδότημα του Ταγματάρχου Πυροβολικού Πέτρου Σαρόγλου για να χρησιμοποιηθεί αποκλειστικώς και μόνον ως Λέσχη Αξιωματικών και δεν είναι η κατοικία του Σαρόγλου, όπως εσφαλμένα πιστεύεται, ο οποίος διέμενε στην αρχή της οδού Πειραιώς. Η ΛΑΕΔ άρχισε να κτίζεται το 1928 και τελείωσε περί τον Απρίλιο του 1932. Το 1999 «έκλεισε» λόγω σοβαροτάτων ζημιών που είχε υποστεί από τον τότε σεισμό και ξαναλειτούργησε το 2004. Το εσωτερικό της ΛΑΕΔ, κοσμείται από προσθήκες στις οποίες εκτίθενται κειμήλια από την συλλογή του Σαρόγλου (το μεγάλο μέρος της συλλογής εκτίθεται στο Πο-

λεμικό Μουσείο), ενώ τους τοίχους της, στολίζουν πίνακες του Νικηφόρου Λύτρα του Νικολάου Γύζη και άλλων γνωστών ζωγράφων. Λίγα μέτρα πιο πέρα, βρίσκεται το Πολεμικό Μουσείο (ΠΜ), για την αρχιτεκτονική του οποίου τόση – καλόπιστη και κυρίως κακόπιστη – κριτική έγινε. Εδώ δεν έχουμε μόνον αρχεία. Εδώ πλέον έχουμε αναπαράσταση και αναβίωση της ιστορίας. Μια πλουσιοτάτη συλλογή από πίνακες, φωτογραφίες, προτομές, προπλάσματα, προβολές, ανάγλυφους χάρτες, πραγματικά όπλα και Μηχανήματα, ζωντανεύουν τις ιστορικές περιόδους της Πατρίδος μας. Επιστημονικά ταξινομημένα, αριστοτεχνικά φωτισμένα και με ενημερωτικές πινακίδες στο πλάϊ, τα διάφορα εκθέματα, όχι απλώς ζωντανεύουν την ιστορία, αλλά βάζουν και τον επισκέπτη στο «παιχνίδι». Τον βάζουν μέσα στην ιστορία και ζει και συμμετέχει ο ίδιος στα γεγονότα, που διαμόρφωσαν την σύγχρονη Ελλάδα. Οι ιστορικές ενότητες, είναι σε διαφορετικές αίθουσες η κάθε μία, διευκολύνοντας έτσι ακόμη περισσότερο την περιήγηση και την μελέτη. Τέλος στο Πολεμικό Μουσείο λειτουργεί και τμήμα παραγωγής ιστορικών ντοκιμαντέρ. Το έργο του τμήματος αυτού, μεταφράζεται σε πάνω από 30 ταινίες διαφόρων περιόδων της ιστορίας, οι οποίες αποτελούν σχεδόν μοναδική πηγή ιστορικών μελετών, διαλέξεων και εργασιών. Τελειώνοντας την Σχολή Πολέμου, όλοι σφόδρα επιθυμούσαμε να αναλάβουμε διευθυντές 3ων Επιτελικών Γραφείων, για να φτιάχνουμε Σχέδια και να γεμίζουμε τους χάρτες με έγχρωμες γραμμές (ΑΝΣΚ, Άξονες, Τοποθεσίες, Αντεπι-θέσεις κ.λπ.). Πόσο πιο «ωραίες» γραμμές θα φτιάχναμε όμως όταν ξέραμε πώς, επί παραδείγματι, τράβηξε τις γραμμές τότε, στην τοποθεσία Ελαίας – Καλαμά ο Κατσιμήτρος ή πώς χαράχτηκε η αμυντική γραμμή των οχυρών ΜπέλεςΝέστος, ή πώς σχεδίασε την ενέργειά του (που μάλλον δε την σχεδίασε…) προς τα Ιωάννινα ο Βελισσαρίου! Ορθώς λοιπόν ο κ. Α/ΓΕΕΘΑ προτρέπει τους Αξιωματικούς να διαβάζουν. Βεβαίως η προτροπή δεν είναι ακριβώς προς την ιστορία, αλλά το πνεύμα της είναι προς την σωστή κατεύθυνση. Κλείνοντας, εμείς δεν θα συμβουλεύσουμε τους αναγνώστες μας (όσοι είναι αυτοί τέλος πάντων), μόνο να διαβάζουν, αλλά να επισκεφθούν τις προαναφερθείσες Υπηρεσίες του Στρατού μας, για να διαπιστώσουν «ιδίοις όμμασι» την σπουδαιότητα του παραγομένου έργου τους. Καλημέρα σας.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

79

Το Βιβλίο Π αντελή Κ αφφέ :

Η γυναίκα στρατιώτης Παρουσίαση βιβλίου υπό κ. Χρ. Μπολώση,

Τ

Υποστρατήγου ε.α., ΓΓ/ΣΕΕΘΑ

ο 1979, προβλήθηκε στους κινηματογράφους μια γκροτέσκα ελληνική ταινία με τίτλο: «Οι φανταρίνες». Η ταινία, παρά το ότι δεν διεκδικούσε κάποιο…βραβείο Όσκαρ, εν τούτοις, ψηλά – χαμηλά έδινε μία αρκετά ακριβή εικόνα για τις γενικές αντιδράσεις, έναντι του νέου αυτού θεσμού. Ήταν ακριβώς η χρονιά, στις 10 Μαρτίου της οποίας, οι πρώτες 220 Ελληνίδες περνούσαν την πύλη του ΚΕΓ (Κέντρο Εκπαιδεύσεως Γυναικών), το οποίο ήταν περιφραγμένο με πανύψηλα συρματο-πλέγματα, αυστηρά φυλασσόμενο, αφού πιο εύκολα έμπαινες στην «Απαγορευμένη Πόλη» του Πεκίνου, παρά σ’ αυτό. Από τότε, κύλησε πολύ νερό στ’ αυλάκι. Τα πανύψηλα συρματοπλέγματα του ΚΕΓ σιγά – σιγά έπεσαν και οι γυναίκες άρχισαν να «κυκλοφορούν», σε όλο και περισσότερα ανδρικά «κάστρα». Το περίεργο φαινόμενο του 1979 έγινε οικείο και πλέον η «γυναίκα στρατιώτης», αποτελεί μέρος της καθημερινής στρατιωτικής ζωής, ώσπου το 1990, οι παραγωγικές σχολές των Ενόπλων Δυνάμεων (Ευελπίδων, Δοκίμων και Ικάρων) δέχονται τις πρώτες σπουδάστριες. Ο αναπληρωτής καθηγητής στρατιωτικής κοινωνιολογίας στην Σχολή Ευελπίδων κ. Γεώργιος Καφφές, δεν θα μπορούσε να μείνει ασυγκίνητος μπροστά στην νέα κατάσταση. Αποτέλεσμα της ανησυχίας αυτής, είναι το καινούργιο του βιβλίο «Η Γυναίκα Στρατιώτης», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Παπαζήση». Στην αρχή του βιβλίου του ο κ. Καφφές, επιχειρεί μία ιστορική αναδρομή, μέσα από την οποία παρακολουθούμε την πορεία της γυναίκας ως στρατιώτη. Στην αναδρομή αυτή, «ζωντανεύουν», οι Αμαζόνες, οι Τρωϊάδες, οι Αργείες, οι Μιλήσιες,

οι Φωκίδες και πολλές άλλες γυναίκες – πολεμιστές. Ακολουθεί η ανάλυση της θέσεως της σύγχρονης γυναίκας, σ΄ αυτό το μέχρι πριν λίγα χρόνια απαγορευμένο χώρο, το ξεκίνημα και η πορεία των γυναικών όχι μόνον στις Ένοπλες Δυνάμεις αλλά και στα Σώματα Ασφαλείας, από το 1979 μέχρι σήμερα, με τις δυσκολίες αλλά και με το «ανεβοκατέβασμα» των προσόντων των κατατασσομένων γυναικών, προφανέστατα για λόγους…ευνοήτους! Είναι φυσικό, ένας κοινωνιολόγος, όπως ο κ. Καφφές με εμπειρία στα του Στρατού, αφού και την θητεία του έχει υπηρετήσει, αλλά και διδάσκει στρατιωτική κοινωνιολογία σε στρατιωτικές σχολές από το 1992, να ασχοληθεί και με τα θεσμικά προβλήματα. Έτσι έρχεται φυσιολογικά η εξέταση της θέσεως της γυναίκας στην κοινωνία από την αρχαιότητα, όπου η «περιορισμένη πνευματικά» γυναίκα, ασχολείται αποκλειστικώς με τα του οίκου, μέχρι τις 28 Μαΐου του 1952, όταν με τον Νόμο 2159, αποκτά το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι και μέχρι το Σύνταγμα του 1975, το οποίο καθορίζει ότι «…οι Έλληνες και Ελληνίδες είναι ίσοι».

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Στο προτελευταίο κεφάλαιο ο κ. Καφφές προσπαθεί να απαντήσει - και με άνεση το κατορθώνει - στο ερώτημα: «Αρρενοποίηση ή στρατικοποίηση της γυναίκας», όπου αποδεικνύει ότι τόσο η θηλυκότητα και η μητρότητα, αλλά και τα άλλα χαρακτηριστικά του γυναικείου φύλλου μπορούν αρμονικά να συνυπάρξουν στην «γυναίκα – στρατιώτη», χωρίς αυτή να μετατραπεί σε άνθρωπο του…Νεάντερνταλ… Όμως το καλό ο κ. Καφφές το αφήνει για το τέλος. Πρόκειται για μία έρευνα που έκανε ο ίδιος μεταξύ των σπουδαστριών της ΣΣΕ. Τα συμπεράσματα της έρευνας αυτής καταλήγουν στη διαπίστωση ότι: «…σταδιακά ο σύγχρονος στρατός πρέπει να επαναδιατυπώσει κάποιες δικές του παραμέτρους και να δείξει στην κοινωνία πειστικά σε τι ωφελεί, για ποιό λόγο υπάρχει και θα πρέπει να υπάρχει για πάντα, και ποιές είναι οι απαιτήσεις του απέναντι στον πολίτη που επιθυμεί να καταθέσει την ψυχή του για την υπηρεσία, είτε αυτός είναι άνδρας είτε είναι γυναίκα», όπως αναφέρει στην τελευταία παράγραφο του βιβλίου του ο κ. Καφφές.

Τακτική Γενική Συνέλευση των μελών του Συνδέσμου μας κατά το άρθρο 20 του Καταστατικού του ΣΕΕΘΑ.

την 27η Ιανουαρίου 2014

ημέρα Δευτέρα και ώρα 18.00 θα λάβει χώρα στο Αμφιθέατρο του Πoλεμικού Μουσείου Αθηνών (οδός Ριζάρη 2 και Βασ. Σοφίας).

Τακτική γενική Συνέλευση των μελών του Συνδέσμου μας. Υπενθυμίζεται ότι θα διεξαχθούν και αρχαιρεσίες για την ανάδειξη του νέου ΔΣ και της νέας εξελεγκτικής επιτροπής για την τριετία 2014-2016. Παρακαλούμε για την έγκαιρη οικονομική τακτοποίηση των μελών του ΣΕΕΘΑ και την παρουσία όλων στην Συνέλευση.

80

ΤΑ ΝΕΑ ΤOΥ ΣΥΝΔΕΣΜOΥ ΜΑΣ

Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2013 – Επιμελείται η Γενική Γραμματεία του ΣΕΕΘΑ 1. Δραστηριότητες Ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. του Σ.Ε.ΕΘ.Α. παρέστησαν στις ακόλουθες ημερίδες: Την Δευτέρα 25η Νοεμβρίου 2013, στην Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Ιωαννίνων (ΛΑΦΙ) όπου πραγματοποιήθηκε Ημερίδα με θέμα: «Ο ρόλος της Ηπείρου στο νέο γεωπολιτικό και οικονομικό περιβάλλον της χώρας μας». Ομιλητές οι κ.κ. Αλέξανδρος Καχριμάνης, περιφερειάρχης Ηπείρου, Απόστολος Παπαϊωάννου, Ομοτ. Καθ. Παν. Ιωαννίνων, Σπύρος Μπελεγράτης, Υπτγος ε.α. και Νικήτας Νικητάκος, Καθ. Παν. Αιγαίου. Συντονιστής ο κ. Ανδρέας Ευαγγελίδης, Υπτγος ε.α., Αντιπρόεδρος Δ.Σ. ΣΕΕΘΑ. Την Δευτέρα 16η Δεκεμβρίου 2013, στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών όπου πραγματοποιήθηκε ημερίδα με θέμα: «Οικονομική Κατάρρευση και Εθνική Ανασυγκρότηση». Ομιλητές οι κ.κ. Κωνσταντίνος Γάτσιος, πρύτανης Οικονομικού Παν/μίου Αθηνών, Νικόλαος Πέππας, Γεν. Δ/ντής SAS Α.Ε. Ελλάδος - Κύπρου - Βουλγαρίας και ο κύριος Χρήστος Ιωάννου, Οικονομολόγος, Βοηθός Συνηγόρου του Πολίτη. Συντονιστής ο κ. Σπυρίδων Μπελεγράτης, Υπτγος ε.α. Μέλος του ΣΕΕΘΑ. Α. ΗΜΕΡΙΔΕΣ

Β. ΣυμμετοχH ΣΕ Εκδηλώσεις Κατόπιν

προσκλήσεων ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. του Σ.Ε.ΕΘ.Α. παρέστησαν στις ακόλουθες εκδηλώσεις: Την 13η Οκτωβρίου 2013, στον εορτασμό για την Εκατονταετηρίδα της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα (1913-2013) στον Ι.Ν. Αγίας Σκέπης Παπάγου, που οργανώθηκε από τον Σύνδεσμο Μακεδόνων-Θρακών Παπάγου-Χολαργού «Η Βόρειος Ελλάς». Την 14η Οκτωβρίου 2013, στην ομιλία με θέμα «Ανακήρυξη ΑΟΖ», με ομιλητή τον Νίκο Λυγερό, Δημοσιογράφο, που οργανώθηκε από τον Δήμο Αμαρουσίου και πραγματοποιήθηκε σε αίθουσά του. Την 26η Οκτωβρίου 2013, στον εορτασμό της επετείου της 28ης Οκτωβρίου 1940, που πραγματοποιήθηκε στο Πολεμικό Μουσείο και οργανώθηκε από την Ένωση Αποστράτων Αξιωματικών Στρατού (Ε.Α.Α.Σ). Την 27η Οκτωβρίου 2013, στην επετειακή ομιλία με θέμα «Το έπος της 28ης Οκτωβρίου 1940 και η ιστορική του αξία υπό το πρίσμα της σημερινής πραγματικότητας», που οργανώθηκε από την Πνευματική Εστία Παπάγου και πραγματοποιήθηκε στο Αμφιθέατρο «Μίκης Θεοδωράκης» του Δημαρχείου Χολαργού.

Την 29η Οκτωβρίου 2013, στον εορτασμό της Εθνικής Επετείου του Έπους 1940-1941, που οργανώθηκε από την «Εταιρεία των Φίλων του Λαού» και πραγματοποιήθηκε σε αίθουσά της. Την 19η Νοεμβρίου 2013, στην παρουσίαση του βιβλίου «Έγκλημα στο Πεντάγωνο», του συγγραφέα κ Κωνσταντίνου Φράγκου Υπτγου ε.α. Η παρουσίαση έγινε στην Λέσχη Αξκών Φρουράς Αθηνών. Την 24η Νοεμβρίου 2013, στην εκδήλωση με θέμα «100 χρόνια από την επανένωση της Κρήτης με την μητέρα Ελλάδα», που οργανώθηκε από την Ένωση Κρητών Νέας Σμύρνης και πραγματοποιήθηκε στην Εστία Νέας Σμύρνης. Την 28η Νοεμβρίου 2013, στην παρουσίαση του βιβλίου «Η γυναίκα στρατιώτης», του Δρ κ. Γεώργιου Καφφέ, Αναπληρωτή Καθηγητή Κοινωνιολογίας της ΣΣΕ. Η παρουσίαση έγινε στην Αίθουσα Τελετών του Δημαρχείου Περιστερίου. Την 20η Δεκεμβρίου 2013, στην Τελετή Ορκωμοσίας Ευελπίδων 1ης τάξεως «Υποστράτηγος Γεώργιος Κατεχάκης» που πραγματοποιήθηκε στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων (Βάρη Αττικής).

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

81

Η χοροεσπερίδα του Συνδέσμου μας Ο Σύνδεσμος Επιτελών Εθνικής Άμυνας οργανώνει την ετήσια χοροεσπερίδα του στην Αίθουσα Τιμών της Λέσχης Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΛΑΕΔ) την

17η Ιανουαρίου 2014 Ημέρα Παρασκευή και από 21.00 ώρας Η εκδήλωση θα συνδυασθεί με την κοπή της βασιλόπιτας του Συνδέσμου. Η τιμή συμμετοχής ανέρχεται σε 30€ κaτ’ άτομον. Στην τιμή περιλαμβάνονται ποτό υποδοχής, πλήρες μενού και ποτά (κρασί λευκό ή κόκκινο, μπύρα και αναψυκτικά χωρίς περιορισμό στην κατανάλωση). Τα μέλη και οι φίλοι του Συνδέσμου μας, παρακαλούνται να τιμήσουν με την παρουσία τους την εκδήλωση. Δηλώσεις Συμμετοχής μέχρι την Παρασ κευή 10 Ιανουαρίου 2014 και παραλαβή του σχετικού δελτίου από τα γραφεία του Συνδέσμου (210-88.11.853) από Δευτέρα έως Παρασκευή και ώρες 09.00 -14.00.

2. Εκδόσεις A. Περιοδικά

«Λιμενικά Χρονικά» τριμηνιαία έκδοση της Ένωσης Αποστράτων Αξκών Λιμενικού Σώματος. «Θαλασσινοί Απόηχοι». Διμηνιαία έκδοση της Ένωσης Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού. «Σπετσιώτικη Ηχώ». Τριμηνιαία έκδοση της Ένωσης Σπετσιωτών. «Ο Λόγιος ΠΑΝ». Τριμηνιαία έκδοση ποικίλης ύλης. Εκδότης Ιωάννης Χ. Σκούτας. «Το ΛΑΣΙΘΙ». Τριμηνιαία έκδοση των Λασιθιωτών. «Αεροπορική Επιθεώρηση», τετραμηνιαία έκδοση του ΓΕΑ. «Ναυτική Ελλάς». Μηνιαία έκδοση της Ελληνικής Θαλάσσιας Ένωσης. «Διακλαδική Επιθεώρηση». Μηνιαία έκδοση της Ανωτάτης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου.

Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ Τα κάτωθι Μέλη του Συνδέσμου, πλέον της ετήσιας συνδρομής τους, προσέφεραν και τα αναγραφόμενα χρηματικά ποσά προς ενίσχυση της εκδόσεως των «Εθνικών Επάλξεων».

Απόστολος Ν. Σταβέλης......................15 ευρώ Ιωάννης Πλατιάς...................................5 ευρώ Άγγελος Μανούκης...............................5 ευρώ Αναστάσιος Πέτροβας........................10 ευρώ Νικόλαος Δάκος..................................30 ευρώ Δαιμονάκος Μιχαήλ............................20 ευρώ

B. Εφημερίδες

«Νέα του Σ.Α.Σ.». Διμηνιαία έκδοση συλλόγου αποφοίτων Σ.Τ.Υ.Α.. «Σέριφος». Διμηνιαία έκδοση του Συνδέσμου Σεριφίων. «Καστέλλα» μηνιαία έκδοση του εξωραϊστικού Συλλόγου Καστέλλας Πειραιά. «Φλόγα της Μακεδονίας, Τριμηνιαία έκδοση. «Ελεύθερη Εθνική Ορεινή Ελλάς». Τριμηνιαία έκδοση των Αγωνιστών των ΠΟΕΑ - ΕΔΕΣ Ν. Ζέρβα.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Ο Πρόεδρος και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του ΣΕΕΘΑ σας εύχονται

Χρόνια Πολλά και Καλή Χρονιά

82

>> ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΚΔΟΤΗ

Σ

το παρόν τεύχος, περιλαμβάνεται 20σέλιδο αφιέρωμα για τη Θράκη. Όπως έχουμε τονίσει και στα προηγούμενα σημειώματα ο στόχος των αφιερωμάτων μας δεν είναι η πλήρης ανάπτυξη τους, σε όλες τις πτυχές τους, άλλωστε αυτό δεν είναι δυνατό στον περιορισμένο χώρο του περιοδικού, αλλά ο τονισμός των υπαρχόντων προβλημάτων και προτάσεις αντιμετώπισής των, με άρθρα διακεκριμένων πανεπιστημιακών και αρθρογράφων. Το τρίμηνο Οκτωβρίου – Νοεμβρίου – Δεκεμβρίου, το τελευταίο του έτους, πέρα από τα πάμπολλα γεγονότα της ιστορίας μας που περιλαμβάνει, έχει ιδιαίτερη σημασία για όλους μας, ιδιαίτερα αυτήν την περίοδο της οικονομικής κρίσεως, δεδομένου ότι το τρίμηνο αυτό ψηφίστηκε ο προυπολογισμός και ψηφίστηκαν επίσης όλα τα φορολογικά μέτρα, που από τα δημοσιεύματα του τύπου φαίνεται ότι θα είναι πολύ οδυνηρά για όλους και ιδιαίτερα για τη μεσαία τάξη, αν κατόρθωσε να επιβιώσει μέχρι τώρα. Στις 28 Οκτωβρίου είχαμε την μεγάλη Στρατιωτική παρέλαση, μετά από καιρό, στην Θεσσαλονίκη και τις μαθητικές παρελάσεις στην Αθήνα και τις λοιπές πόλεις. Ευτυχώς φέτος δεν παρουσιάστηκαν τα έκτροπα των προηγουμένων ετών, που αμαύρωναν τις όλες εκδηλώσεις, παρά μονάχα σε μικρή και ελέγξιμη μορφή, ίσως γιατί οι δημιουργούντες τέτοια επεισόδεια, ξένα προς τους σκοπούς των εκδηλώσεων, συναισθάνθηκαν το λάθος τους, ίσως και αυτό είναι το πιθανότερο, τα μέτρα ασφαλείας ήταν τόσο ασφυκτικά που δεν επέτρεψαν εκδηλώσεις αντίθετες προς το πνεύμα των εκδηλώσεων μνήμης. Από πλευράς ύλης στο παρόν τεύχος δημοσιεύονται χρονολογικά οι δύο ημερίδες του Συνδέσμου που διεξήχθησαν η μεν πρώτη από 23-26 Νοεμβρίου 2013 στα Ιωάννινα με τίτλο “ Ο Ρόλος της Ηπείρου στο νέο γεωπολιτικό

και οικονομικό περιβάλλον της Χώρας μας” , ενώ η δεύτερη την 16 Δεκεμβρίου 2013 στο Πολεμικό Μουσείο με τον γενικό τίτλο “Οικονομική κατάρρευση και Εθνική Ανασυγκρότηση”, με άκρως ενδιαφέρουσες εισηγήσεις των εξαίρετων ομιλητών. Στο διπλωματικό περισκόπιο, λόγω της απουσίας στο εξωτερικό, του μόνιμου συνεργάτη του περιοδικού μας κ. Γεωργίου Σέκερη, πρέσβεως ε.τ., δημοσιεύεται επίκαιρο άρθρο του Δρ Κωνσταντίνου Φίλη, Διευθυντού του Τμήματος Μελετών - Ερευνών του ΙΔΙΣ με θέμα “ΙΡΑΝ.Κερδισμένοι και χαμένοι από την προσωρινή συμφωνία”, ενώ στο στρατηγικό περισκόπιο επίκαιρα άρθρα των κ. Γεράσιμου Καραμπελιά, Αναπληρωτού Καθηγητού Παντείου Πανεπιστημίου με τίτλο “ Η εμφάνιση της νεο-οθωμανικής ιδεολογίας στην τουρκική πολιτική σκηνή και το ευρύτερο γεωστρατηγικό περιβάλλον της Ελλάδας”. Στα Ιστορικά θέματα του περιοδικού συνιστώνται τα άρθρα των κ. Λεωνίδα Ιωάννου Καρφή, Αντιστρατήγου ε.α. ΕΛ-ΑΣ, μέλους Δ.Σ./Σ.Ε.ΕΘ.Α. με τίτλο “Παλαμήδης Ναυπλίου και το Ελληνικό Φθογγικό Αλφάβητο” και κ. Παναγιώτη Κ. Δαμάσκου Δρ. Φιλοσοφίας, Καθηγητού ΣΑΕΑ με τίτλο “Οι Έλληνες και η καταγωγή τους. Άραγε μας ονόμασαν οι άλλοι Έλληνες ή αυτοβαπτισθήκαμε εμείς με το όνομα Έλληνες”. Τέλος στα τεχνικά και οικονομικά θέ-

ματα δημοσιεύεται άρθρο του κ. Αθανάσιου Μπινιάρη, Ασμχου (Ι), Σπουδαστού ΣΕΘΑ/66ης ΕΣ με τίτλο “Στρατηγική και Σχεδιασμός Δυνάμεων – Μακροχρόνιος Προγραμματισμός Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων”. Λόγω των δύο ημερίδων που δημοσιεύονται , μεγάλος αριθμός άρθρων που μας εστάλησαν , καίτοι εκρίθησαν αξιόλογα και δημοσιεύσιμα, δεν κατέστη δυνατόν να συμπεριληφθούν και έτσι η δημοσίευσή τους αναβάλλεται για το επόμενο τεύχος. Ζητώ την κατανόηση των φίλων αρθρογράφων. Υπενθυμίζω σε όλα τα μέλη και τους φίλους του Συνδέσμου ότι στις 17 Ιανουαρίου 2014 ημέρα Παρασκευή και ώρα 21.00 θα λάβει χώρα στη Λέσχη Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων χοροεσπερίδα και κοπή της βασιλόπιτας του Συνδέσμου. Επίσης στις 27 Ιανουαρίου 2014 ημέρα Δευτέρα και ώρα 18.00 στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών θα διεξαχθούν οι αρχαιρεσίες για την εκλογή του νέου Διοικητικού Συμβουλίου, για την τριετία 2014-2017. Η συμμετοχή όσο το δυνατόν περισσοτέρων μελών και φίλων, θα είναι ιδιαίτερη τιμή για όλο το απερχόμενο Διοικητικό Συμβούλιο. Λεπτομέρειες μπορείτε να διαβάσετε στις ειδικές ανακοινώσεις που περιλαμβάνονται στο περιοδικό. Το επόμενο τεύχος των “Εθνικών Επάλξεων” με αριθμό 107 , θα κυκλοφορήσει στο τέλος Μαρτίου 2014 με αρχές Απριλίου 2014. Εύχομαι σε όλα τα μέλη του Συνδέσμου και τους αναγνώστες του περιοδικού “Καλές γιορτές και Ευτυχισμένο το νέο Έτος 2014”. Είθε να σταματήσει ο οικονομικός κατήφορος για τη χώρα μας και να αρχίσει η πολυσυζητημένη ανάκαμψη.

Δεν είναι πια μαζι μας Με μεγάλη λύπη μας πληροφορηθήκαμε ότι την 19η Νοεμβρίου 2013 απεβίωσε ο Επίτιμος Πρόεδρος του ΣΕΕΘΑ Αντιστράτηγος ε.α. Αλέξανδρος Ζαφειρόπουλος. Ο Στρατηγός διετέλεσε Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του ΣΕΕΘΑ από το 1987 έως το 1990. Ο Πρόεδρος και τα Μέλη του ΔΣ του Συνδέσμου εκφράζουν τα θερμά και ειλικρινή συλλυπητήρια των προς την οικογένεια του εκλιπόντος. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013

LAVINIA CORP.

On time...

LASKARIDIS SHIPPING CO. LTD.

...cool and dry

A globally integrated shipping company

Transportation (reefer, wet, dry) Shipyards Ship agency Logistics Terminals Fuel Supplies at High Seas Fishing

Head Office Laskaridis Shipping Co.Ltd. 5, Xenias street & Ch. Trikoupi Athens, 14562 Greece Tel: +30.210.6284200 Fax: +30.210.8089710/11/12 Email: athens @ laskaridis.gr