Εθνικές Επάλξεις. Τεύχος 109 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2014) by Apostolos

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ • AP. TEYX. 109 • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ΔΙΕΥΘ. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ • 113 62 AΘHNAI

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ 150 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ

ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

ΤΡΙMHNIAIA ENHMEPΩTIKH EKΔOΣH ΣYNΔEΣMOY EΠITEΛΩN EΘNIKHΣ AMYNHΣ • ETOΣ 22 ο • AP. TEYX. 109 • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

>> KΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ

«Οι Κόρες που μίλησαν...»

“Κι ἐγὼ προχώρεσα πρὸς τοὺς ἀνθρώπους ποὺ δουλεύαν, γυναῖκες κι ἄντρες μὲ τ᾿ ἀξίνια σὲ χαντάκια. Ἦταν μία πολιτεία παλιά· τειχιὰ δρόμοι καὶ σπίτια ξεχώριζαν σὰν πετρωμένοι μυῶνες κυκλώπων, ἡ ἀνατομία μιᾶς ξοδεμένης δύναμης κάτω ἀπ᾿ τὸ μάτι

φωνη φαίνεται ότι παραμένει η παγκόσμια κοινότητα αναμένοντας αυτές τις μέρες ένα θαύμα….Ανταποκρίσεις από τον τόπο των εξελίξεων δίνουν και παίρνουν, με έμφαση στην Μέση Ανατολή, τη Συρία, αλλά και σε αρκετές περιπτώσεις, εντός του Ευρωπαϊκού πυρήνα. Ο διεθνής παράγων προσπαθεί να βρει λύση για θερμές αντιπαραθέσεις της περιοχής, - κυρίως στο Ιράκ, τη Συρία, όπως και την Ουκρανία -, καλύπτοντας το δημιουργηθέν κενό ασφάλειας. Τα διαδραματιζόμενα γεγονότα στη μέση Ανατολή και οι ωμότητες του αυτοαποκαλούμενου Νέου Ισλαμικού Κράτους, προσπαθούν να επιτύχουν την αναγνώριση ενός μορφώματος, το οποίο δια της βίας επιχειρεί να επιβάλλει την ιδεολογία του, στηριζόμενο σε παλαιές μάλλον παραποιημένες αρχές και δοξασίες. Ένα διαφορετικό όμως μήνυμα έρχεται ως απάντηση όχι από την ίδια περιοχή…Το κομίζουν ή το αναδιαμορφώνουν οι «Κόρες της Αμφίπολης», αλλά και η υπέροχη καλλιτεχνική απόδοση των χειλιών και της κεφαλής τους, που είναι σμιλευμένη πάνω σε αρχαίο μάρμαρο της περιοχής. Η απεικόνιση αυτή, φαίνεται ότι έχει ενσωματώσει την κοινωνιολογική απόδοση του κατασκευαστή γλύπτη, μιας θεματικής ενότητας του βίου της τότε εποχής, ενώ εμπεριέχει ταυτόχρονα, ένα επιπλέον σημείο αναφοράς. Ήτοι, είναι εξαιρετικού κάλους, αφού «οι Καρυάτιδες», δεν φέρουν κανένα κάλυμμα κεφαλής και ο παρατηρητής – επισκέπτης το διαπιστώνει «ιδίοις όμμασι», ενώ ταυτόχρονα «μίλησαν» με αρχαιολογικούς όρους, ανακοινώνοντας στοιχεία από τις πηγές της ιστορικής αλήθειας. Διακηρύσσουν ξανά την αληθινή ιστορία του τόπου αυτού, που άρχισε πολλούς μα πολλούς αιώνες πριν…Τότε που ο βασιλιάς Αλέξανδρος μεταλαμπάδευσε στα πέρατα της οικουμένης το μήνυμα του Ελληνικού Πολιτισμού και ασφαλώς, το αντίστοιχο της πατρίδας του…Της μίας και Μοναδικής Ελληνικής Μακεδονίας. Όσα επιθυμούν να μας μεταφέρουν μέσα από τις αποδεδειγμένες αρχαιολογικές έρευνες, «τα μάρμαρα, οι λίθοι, ο περίβολος, οι σφίγγες και οι τάφοι» στην περιοχή της αρχαίας Αμφίπολης, εκτιμούμε ότι θα δημιουργήσουν όχι μόνο επί πλέον προβλήματα στην καλλιεργούμενη προπαγάνδα για την αμφισβήτηση της Ελληνικότητας της Μακεδονίας, αλλά ίσως χρειασθεί, να διακηρυχθεί μια νέα «θεωρία» για την παραποίηση της ιστορικής αλήθειας, αφού προφανώς η παλαιά συναντά επί πλέον προβλήματα καταξίωσης. Ίσως το παρατιθέμενο απόσπασμα του ποιήματος «΄Εγκωμη» του Γεωργίου Σεφέρη, στην αρχή του κειμένου, αποδίδει καλύτερα όσα επιμελώς μας μεταφέρουν τα νέα αρχαιολογικά ευρήματα. Πρόκειται προφανώς για τους νέους γυναικείους «Κυναίγειρους», στους οποίους έστω και αν κάποιοι βάρβαροι «απέτμησαν τας

τοῦ ἀρχαιολόγου τοῦ ναρκοδότη ἢ τοῦ χειρούργου. φαντάσματα καὶ ὑφάσματα, χλιδὴ καὶ χείλια, χωνεμένα καὶ τὰ παραπετάσματα τοῦ πόνου διάπλατα ἀνοιχτά ἀφήνοντας νὰ φαίνεται γυμνὸς κι ἀδιάφορος ὁ τάφος…..” Γ. Σεφέρης (Έγκωμη)

χείρας», διαθέτουν όμως ακόμη την κεφαλήν τους, για να μεταφέρουν την αλήθεια της ιστορίας, δια των χειλέων τους… Το άδηλο αυτό μήνυμα είναι σαφώς αντίθετο από το αντιδυτικό όραμα του προέδρου της γείτονος χώρας, που συνοψίζεται σε ισλαμικά θεοκρατικά χαρακτηριστικά του αναδιαμορφούμενου καθεστώτος της Τουρκίας στην περιοχή, όπως πχ με γυναίκες μαντηλοφορεμένες και αγέλαστες (σύμφωνα με τον αντιπρόεδρο κ. Αρίντς). Έρχεται σε αντίθεση με διακηρύξεις του νέου Τούρκου Πρωθυπουργού (Αχμέτ Νταβούτογλου), που επιθυμεί η χώρα του να έχει ηγετικό ρόλο στην περιοχή, αμφισβητώντας κάθε δυτικόστροφη κατάκτηση του λαού της. Είναι αντίθετο προφανώς και με τις μαυροφορεμένες παντελώς «κεκαλυμμένες» κεφαλές και σώματα των γυναικών του νεοεμφανιζόμενου μορφώματος της Μέσης Ανατολής, αλλά και της ιδεολογίας που ακολουθεί. «Η άφωνη ομιλία» από τις «Καρυάτιδες Κόρες της Αμφίπολης», είναι κάτι διαφορετικό από το άτυπο συναίσθημα που εκπέμπεται από τις χιλιάδες των εκόντων ακόντων «μετακινουμένων» μεταναστών προς την χώρα μας, προφανώς στις πλείστες των περιπτώσεων, σε συνεννόηση με επικεφαλής διακινητές από την γείτονα…Αλήθεια τι έχασαν όσοι προσπαθούν να βρουν χείρα βοηθείας στην πατρίδα μας ή την Ευρώπη; Είναι αδύνατον στη γείτονα να διασφαλισθεί ο έλεγχος στη διακίνηση τόσων ανθρώπων στα σύνορά της, ή μήπως είναι μια εκπεφρασμένη αλλά υποκρυπτόμενη στρατηγική; Υφίσταται μόνο εμπόλεμη κατάσταση στην πατρίδα των κάποιων διακινουμένων ή μήπως τους απαγορεύθηκαν και βασικές παγκόσμιες ελευθερίες της χάρτας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ, όπως πχ η δυνατότητα ενάσκησης θρησκευτικών τους καθηκόντων, για τα οποία κόπτεται ο κ. Ερντογάν; Εχουν αυτά κάποια σχέση με τον δυτικό πολιτισμό ή έχουμε φθάσει σήμερα στο σημείο, να μιλάμε πλέον ανοικτά και για νέους διωγμούς θρησκειών και ανθρώπων, όπως π.χ. Χριστιανών; Είναι προφανές ότι η Τουρκία πιθανώς να θεωρήσει παράλληλα τον εαυτό της νόμιμο κληρονόμο του Χαλιφάτου, δηλαδή του ηγέτη όλων των πιστών μουσουλμάνων (σουνιτών) σε ολόκληρο τον κόσμο. Το ερώτημα όμως για την Δύση είναι, αν θα κατορθώσει να επιβάλει την άποψή της και στην Μέση Ανατολή, όπως επίσης κατά πόσον το γεγονός αυτό, είναι συναρμοσμένο με τις δυτικές αξίες και παραδόσεις. Ίσως η ιστορία των «Καρυάτιδων της Αμφίπολης», δίνει την ευκαιρία σε πολλούς - πιθανώς και στους γείτονες μας-, να επανεξετάσουν ορισμένα θέματα της πολιτικής τους, τα οποία τους στρέφουν καθαρά στην επιβολή μιας νοητής διαχωριστικής γραμμής στα σύνορά τους με την δύση, όχι μόνο γεωγραφικά, αλλά και αξιακά, εννοιολογικά και ηθικά. Το Διοικητικό Συμβούλιο

Στη διεύθυνση www.seetha.gr υπάρχει ανανεωμένος ιστότοπος του Συνδέσμου στον οποίο έχουν αναρτηθεί παλαιότερα τεύχη των Εθνικών Επάλξεων σε μορφή PDF ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

>> ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΚΔΟΤΗ

το παρόν τεύχος, συνεχίζοντας τα αφιερώματα, που αρχίσαμε από το τευχος 100 των “Εθνικών Επάλξεων”, έχουμε αφιέρωμα για τα 150 χρόνια από την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα. Με διάφορα άρθρα αξιόλογων συνεργατών του περιοδικού μας, προσπαθούμε να ενημερώσουμε τους αναγνώστες μας για το σημαντικότατο αυτό γεγονός της ένωσης των Επτανήσων με την χώρα μας, το οποίο είναι σχετικά άγνωστο και με μικρή δημοσιότητα σε περιοχές πλην των Ιονίων νησιών, χωρίς βέβαια να εξαντλούμε το θέμα σε όλες του τις πλευρές. Το τρίμηνο Ιουλίου-Αυγούστου - Σεπτεμβρίου, όπως και όλα τα τρίμηνα του έτους, είναι γεμάτο από ιστορικά γεγονότα και πολιτικές εξελίξεις. Για τις πολιτικές εξελίξεις το μόνο που θα ήθελα να σχολιάσω είναι η πολύ πρόωρη και εν μέσω του θέρους Προεδρολογία. Ασφαλώς και το θέμα είναι σοβαρό, αλλά οι διαδικασίες εκλογής του νέου Προέδρου της Δημοκρατίας θα ολοκληρωθούν το πρώτο τρίμηνο του 2015. Έτσι είναι αυτονόητο να αναρωτηθεί κάποιος γιατί συζητιέται στα ΜΜΕ το θέμα αυτό τόσο πρόωρα, όταν υπάρχουν τόσα και τόσα προβλήματα της καθημερινής μας ζωής που απαιτούν άμεσες λύσεις. Από πλευράς κύριων ιστορικών γεγονότων του τριμήνου αναφέρουμε επιλεκτικά την Ένωση της Θεσσαλίας και της Άρτας με την Ελλάδα με την υπογραφή ελληνοτουρκικής σύμβασης (1881), την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο με το πρόσχημα της αποκατάστασης της συνταγματικής τάξης και της προστασίας της τουρκικής μειονότητας (1974),

την Μικρασιατική καταστροφή (1922), την δολοφονία του πρώτου Κυβερνήτου της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια στο Ναύπλιο (1831), τη Μάχη των Θερμοπυλών (480 π.Χ.). Η ύλη του παρόντος τεύχους είναι όπως πάντα πλούσια και με μεγάλη ποικιλία θεμάτων επίκαιρων και διαχρονικών. Στο διπλωματικό περισκόπιο όπως πάντα, δημοσιεύεται άρθρο του μόνιμου συνεργάτη του περιοδικού μας κ. Γεωργίου Σέκερη, πρέσβυ ε.τ. με το λίαν επίκαιρο θέμα “Το ΝΑΤΟ εκ νέου επί σκηνής ” ενώ στο στρατηγικό περισκόπιο επίκαιρα άρθρα του κ. Χρήστου Μηνάγια, γεωστρατηγικού αναλυτή με το επίσης επίκαιρο θέμα “Η μετακεμαλική Τουρκία και το πολιτικό DNA του Ταγίπ Ερντογάν ”, του Δρ κ. Αλέξανδρου Κούτση, Ομότιμου Καθηγητή Μεσανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστήμιου με θέμα “Η Μέση Ανατολή στο Έλεος του Ισλαμικού Χαλιφάτου”, του κ. Ανδρέα Ηλιόπουλου Αντιστρατήγου Διοικητού ΣΕΘΑ με θέμα“Αποτελεί η Ρωσία έναν αξιόπιστο σύμμαχο για την Δύση;” και του κ. Σπυρίδωνος Μπελεγράτη Υποστρατήγου ε.α.-Διευθυντού Σύνταξης του περιοδικού με θέμα “Ο νέος ακήρυκτος κριμαϊκός πόλεμος και οι γεωπολιτικές προεκτάσεις του στην Ανατολική Ευρώπη ”. Θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην αναφερθώ στο αξιόλογο άρθρο του γνωστού σε όλους μας κ. Νικολάου Ι. Μέρτζου, Προέδρου της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, δημοσιογράφου και συγγραφέα, με τίτλο “Νέοι Οθωμανοί στα Βαλκάνια”, τον οποίο και ευχαριστώ θερμά. Στο παρόν τεύχος περιλαμβάνονται και πολλά άλλα άρθρα ποικίλου περιεχομένου και υψηλού

ενδιαφέροντος που δεν είναι δυνατόν να αναφερθούν όλα λόγω του περιορισμένου χώρου του σημειώματος. Επιλεκτικά θα ήθελα να τονίσω και τα άρθρα του Δρ κ. Ξενοφώντα Διον. Μουσά, Αστρονόμου και καθηγητή Φυσικής Διαστήματος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με τίτλο “Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, o αρχαιότερος γνωστός υπολογιστής και πινακίδιο (TABLET!) ” και του κ. Ιωάννη Παρίση Υποστρατήγου ε.α., Διδάκτορα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων με τίτλο “Αρκτική: Ψυχρός Πόλεμος στην… ψυχρή περιοχή! Από την απομόνωση στη στρατηγική προτεραιότητα.” Το επόμενο τεύχος των “Εθνικών Επάλξεων” με αριθμό 110, θα κυκλοφορήσει στο τέλος Δεκεμβρίου με αρχές Ιανουαρίου 2015. Πριν κλείσω το σημείωμα μου θα ήθελα να ενημερώσω τα μέλη και τους φίλους του Συνδέσμου ότι το διάστημα 1-4 Νοεμβρίου 2014 ο Σύνδεσμος θα μεταβεί στη Σάμο για την διεξαγωγή ημερίδας με θέμα σχετικά με το Αιγαίο, ενώ στις 23 Ιανουαρίου 2015 στη ΛΑΕΔ θα γίνει η ετήσια κοπή πίτας του Συνδέσμου με κόστος περί τα 25 Ευρώ. Ευελπιστούμε ότι θα υπάρξει ικανή συμμετοχή μελών και φίλων του Συνδέσμου. Μέλη του Συνδέσμου που επιθυμούν να συμμετάσχουν στην ημερίδα της Σάμου, σε περιορισμένο αριθμό, μπορούν να ενημερώνονται για το κόστος και τη δυνατότητα συμμετοχής τους τηλεφωνικά, στα γραφεία του περιοδικού. Εύχομαι σε όλα τα μέλη του ΣΕΕΘΑ και τους αναγνώστες του περιοδικού Καλό Φθινόπωρο και Χειμώνα.

ΟΡΟΙ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ» 1. Το κείμενο ή άρθρο να αναφέρεται σε θέματα που καθορίζονται από την φύση και τον σκοπό έκδοσης του περιοδικού, να έχει περιορισμένη έκταση κειμένη μεταξύ 1.000 και 3.000 λέξεων (γραμματοσειρά Arial 12 του Η/Υ - Επιδίωξη άρθρα μέχρι 2.500 λέξεις). 2. Δημοσιεύονται κυρίως επιστημονικές εργασίες και διαλέξεις σπουδαστών, των στελεχών των Ε.Δ. και Σ.Α., καθηγητών- Πανεπιστημίων, εμπειρογνωμόνων και ειδικών, καθώς γενικά διαλέξεις της Πολιτικής και Στρατιωτικής Ηγεσίας του ΥΕΘΑ, για θέματα που αφορούν σε Άμυνα, Ασφάλεια, Οικονομία, την Ιστορία, την διπλωματία και λοιπούς τομείς της Γεωπολιτικής, άμεσου εθνικού ενδιαφέροντος. Δεν δημοσιεύονται κείμενα που περιέχουν διαβαθμισμένες πληροφορίες, ή δεν τεκμηριώνεται το περιεχόμενό τους

και γενικώς άρθρα που περιέχουν εκφράσεις, οι οποίες δεν συνάδουν με στο ήθος και το πνεύμα του καταστατικού του ΣΕΕΘΑ. 3. Η δημοσίευση εργασίας δεν σημαίνει και αποδοχή από τον ΣΕΕΘΑ των απόψεων του συντάκτη. Το περιεχόμενο εκάστου άρθρου απηχεί τις προσωπικές απόψεις του υπογράφοντος. 4. Τα κείμενα των εργασιών-άρθρων, θα συγκεντρώνονται, θα καταχωρούνται σε ειδικό φάκελο, θα εξετάζονται και θα αξιολογούνται από συντακτική επιτροπή του ΣΕΕΘΑ. Ανεξάρτητα από τη δημοσίευση η μη των άρθρων τα κείμενα δεν επιστρέφονται. 5. Τα κείμενα πρέπει να περιλαμβάνουν πλήρη επιστημονική τεκμηρίωση-βιβλιογραφία (υποσέλιδο αναφορά στην πηγή – τεκμηρίωση με βιβλιογραφία στο τέλος του άρθρου).

7. Οι βιβλιογραφικές σημειώσεις πρέπει να έχουν ενιαία αρίθμηση, να ευρίσκονται στο τέλος του άρθρου καθώς και στο κάτω μέρος της σελίδας του κειμένου στο οποίο αναφέρεται η παραπομπή και να δίνονται ως εξής: α. Για βιβλία-μονογραφίες: Βιβλιογραφία: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος βιβλίου και υπότιτλος, πόλη έκδοσης, εκδοτικός οίκος, έτος έκδοσης, σελίδες. π.χ.: John Keegan, Η Ιστορία του Πολέμου, Αθήνα, Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη- Νέα Σύνορα, 1997. Παραπομπή: John Keegan, Η Ιστορία του Πολέμου, σελ. 3-12. β. Για άρθρα-μελέτες: Βιβλιογραφία: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος άρθρου εντός εισαγωγικών, περιοδικό, αριθμός τεύχους, χρονολογία, σελίδες, π.χ.: Ελευθερία Μαντά, “Η νέα ιταλική Ostpolitik και η στρα-

τηγική θέση της Αλβανίας”, Παραπομπή: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος άρθρου εντός εισαγωγικών Γεωπολιτική, τ. 11, Οκτώβριος 2000, σελ. 35-42. 8. Οι μελέτες στρατηγικού και γεωπολιτικού περιεχομένου πρέπει να συνοδεύονται από σχετικούς χάρτες και σχεδιαγράμματα, μαζί με τους σχετικούς υπότιτλους. Φωτογραφίες δημοσιεύονται μόνο εάν το περιεχόμενό τους κρίνεται αναγκαίο, και για την πληρέστερη ενημέρωση του αναγνώστη. 9. Η οποιαδήποτε συνεργασία πρέπει να παραδίδεται και σε ηλεκτρονική μορφή (CD κλπ), καθώς και σε δύο τυπωμένα αντίγραφα ένα τουλάχιστον μήνα πριν την έκδοση του περιοδικού (πχ μέχρι τέλος των μηνών Φεβ – Μαϊ – Αυγ – Νοε). * e-mail: seethaee@gmail.com (Περιοδικό «Εθνικές Επάλξεις»)

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Έκθεση Μαρίνας Ζωγραφάκη «Αρμύρα και Φως»

Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, 1 Οκτωβρίου – 12 Νοεμβρίου 2014

ο Ναυτικό Μουπολύχρονης δουλειάς, σείο της Ελλάμε σκοπό να ενισχυθεί δος, από την η λειτουργία του. Η παρούσα έκθεση είναι γέναρχή της ιδρύσεώς του, στηρίχθηκε νημα αυτής της εθελοντικής προσφοράς της στην εθελοντική προσφορά τόσο των μελών ζωγράφου, την οποία και των φίλων του όσο ευχαριστούμε θερμά και αυτών που αποφάγια την εξαιρετική της Έκθεση σισαν και οργάνωσαν ευαισθησία. Τον σχεδιτη λειτουργία και δράση ασμό και την επιμέλεια του. Τα αιρετά Διοικητιτης έκθεσης και του καΑρμύρα και Φως κά του Συμβούλια αποταλόγου ανέλαβε ο ιστοτελούνταν πάντοτε από ρικός της τέχνης Σωκράεθελοντές, άτομα αξιότης Λούπας, στον οποίο 1 ΟΚτΩβΡΙΟυ-12 ΝΟεΜβΡΙΟυ 2014 λογα και ευαίσθητα: επιεκφράζουμε ιδιαίτερες Ώρες λειτουργίας: Τρίτη έως Σάββατο 9:00-14:00 στήμονες, Ναυάρχους ευχαριστίες για την εντου Ναυτικού και του Λιθουσιώδη και ανιδιοτεΝΑΥΤΙΚΟΝ ΜΟΥΣΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ μενικού Σώματος, εφολή συμμετοχή του. ΑΚΤΗ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ, ΜΑρΙΝΑ ΖΕΑΣ, ΠΕΙρΑΙΑΣ πλιστές, επιχειρηματίες, Ιδιαίτερες ευχαριΠλοιάρχους του Εμποριστίες οφείλουμε στον Τα έσοδα από την πώληση των έργων θα διατεθούν κού Ναυτικού, ανθρώΥπουργό Πολιτισμού και για την ενίσχυση των σκοπών και τη συνέχιση της λειτουργίας του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος πους της θάλασσας, με Αθλητισμού κύριο Κωνσταντίνο Τασούλα που κοινό γνώρισμα τη διάθεση προσφοράς και υποστήριξε με θέρμη την έκθεση και την έθετην αγάπη για τη χώρα και την ιστορία της. σε υπό την αιγίδα του Πολλοί ήταν εκείνοι Υπουργείου. που συμπαραστάθηκαν Η θεματική των έρστο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος κατά την εξηνταπεντά- γων δεν θα μπορούσε να έχει πηγή παρά τη θάλασσα, βίωχρονη πορεία του. Αυτή η προσφορά, εκτός από την έμπρα- μα και μνήμη κάθε Έλληνα. Το Ιόνιο, το Αιγαίο, το Κρητικό κτη ανάδειξη του εθελοντισμού, εκτιμούμε ότι αναδεικνύει Πέλαγος, οι ατελείωτες δαντελωτές ακτές, τα περίπου 6.000 παράλληλα και την αγάπη για τη ναυτική ιστορία και παρά- νησιά, νησίδες και βραχονησίδες συνθέτουν ένα εξαίσιο καδοση, που το Ναυτικό Μουσείο αντιπροσωπεύει. Η αρμύρα λειδοσκόπιο που σαγηνεύει τις αισθήσεις και ταξιδεύει την φαίνεται να έχει σταλάξει στα γονίδια των προγόνων μας. ψυχή, ενώ αποτελεί πηγή καλλιτεχνικής έμπνευσης στους Η εθελοντική προσφορά, μέσω της οποίας το άτομο ενερ- θεράποντες της γραφίδας, της σμίλης και του χρωστήρα. γοποιείται και ολοκληρώνεται, συμβάλλει επίσης στη γενική Το πανάρχαιο αυτό θέμα η Μαρίνα Ζωγραφάκη το αποδίδει ευημερία, συνεχίζεται δε έως σήμερα και είναι αυτή που κα- κατά το πνεύμα των καιρών, αφήνοντας το δικό της προσωθιστά δυνατή τη λειτουργία του Ιδρύματος. Από την αρχή της πικό στίγμα. Ζωγραφίζει τη θάλασσα όπως η ίδια την έχει δράσεώς του και πάντοτε μέλη του Μουσείου και του Διοικητι- βιώσει, δίπλα στον Ναύαρχο σύζυγό της, άλλοτε γαλήνια και κού του Συμβουλίου προσέφεραν και συνεχίζουν να προσφέ- νωχελική, άλλοτε φουρτουνιασμένη και άγρια. Τα θαλασρουν ανιδιοτελώς τον χρόνο, την εργασία, τις γνώσεις και τον σινά της έργα μας ταξιδεύουν σε τόπους μακρινούς αλλά οβολό τους, με μοναδικό κίνητρο την αγάπη για τη θαλασσινή συνάμα γνωστούς και οικείους. Ελλάδα, την πλούσια ναυτική της παράδοση και κληρονομιά. Καλούμε όλα τα μέλη και τους φίλους του Μουσείου να Στους εθελοντές αυτούς προστίθεται τώρα η εκλεκτή γίνουν συνεπιβάτες μας σ’ αυτό το ταξίδι… μας φίλη και μέλος του Μουσείου Μαρίνα Ζωγραφάκη, η Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη οποία δώρησε στο Μουσείο σαράντα πίνακες, αποτέλεσμα Πρόεδρος Ν.Μ.Ε. Υπό την αιγιδα

ΜΑΡΙΝΑΣ ΖΩΓΡΑΦΑΚΗ

Πληροφορίες: τηλ: 210 45 16 822, 210 45 16 264 • E-mail: nme@ath.forthnet.gr, hellenicmaritimemuseum@gmail.com

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

6 ΓPAΦEIA: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ 113 62 AΘHNAI THΛ./FAX: 210-88.11.853 E-mail: seethaee@gmail.com http://www.seetha.gr IΔIOKTHTHΣ: Σ.E.EΘ.A. Εκδότης: Λάμπρος Καζάκος, Αντιστράτηγος ε.α. Πρόεδρος Δ.Σ. του Συνδέσμου Διευθυντής και Πρόεδρος της Συντακτικής Eπιτροπής: Εμμανουήλ Καναβάκης, Αντιστράτηγος ε.α. Mέλη της Συντακτικής Eπιτροπής: Δημήτριος Φράγκου Αντιστράτηγος ε.α. Ιωάννης Καρμίρης Υποστράτηγος ε.α. Σπύρος Μπελεγράτης Υποστράτηγος ε.α. Πόκας Χαράλαμπος Αντγος ε.α. Συνδρομές: Προαιρετικές προς τον Σ.E.EΘ.A. για τις «ΕΘΝΙΚΕΣ EΠAΛΞEIΣ» Eπιμέλεια: «Ηλιαία» Yψηλάντου 25 - 106 75 Aθήνα Τηλ./Fax.: 210-72.18.223 E-mail: iliea@otenet.gr Εκτύπωση: Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού Tο δημοσιευόμενα κείμενα εκφράζουν απόψεις των συγγραφέων. H χρησιμοποιούμενη γλώσσα είναι της επιλογής των συγγραφέων, ενώ η εν γένει εικονογράφηση γίνεται με μέριμνα του περιοδικού. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση άρθρων των «Εθνικών Επάλξεων» με την προϋπόθεση αναγραφής της πηγής

Στο εξώφυλλο: Ερείκουσα: Η παραλία του Πόρτο (ΦΩΤ.: Γ. ΛΕΚΑΚΗΣ)

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ:

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΗΣ

«Οι Κόρες που μίλησαν...»...

Οι Καρυάτιδες διακηρύσσουν ξανά την αληθινή ιστορία του τόπου αυτού, που άρχισε πολλούς μα πολλούς αιώνες πρίν…Τότε που ο βασιλιάς Αλέξανδρος μεταλαμπάδευσε στα πέρατα της οικουμένης το μήνυμα του Ελληνικού Πολιτισμού και ασφαλώς, το αντίστοιχο της πατρίδας του…Της μιας και Μοναδικής Ελληνικής Μακεδονίας.

Σημείωμα εκδότη.........................................

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤa ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Ο μακρόσυρτος 19ος αιώνας στα Επτάνησα: από την ξενική κυριαρχία στο Ελληνικό Βασίλειο.............................

Υπό Δρ κ. Νικολάου Φ. Τόμπρου, Λέκτορα Πολιτικής Ιστορίας της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων Το σημαντικότερο, πάντως, γεγονός είναι ότι το 1864 με την Ένωση των Επτανήσων ξεκίνησε η διαδικασία ένταξης περιοχών με συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς, στην γεωγραφικά περιορισμένη έως τότε ελληνική επικράτεια.

Η Γεωπολιτική σημασία των Επτανήσων στο νέο περιβάλλον της Μεσογείου: Παράγοντες ισχύος και προοπτικές............

Υπό κ. Ιωάννη Μελέα, Πολιτικού Επιστήμονος-Διεθνολόγου (Ειδικού Επιστήμονος- Εντεταλμένου Διδασκαλίας στη ΣΣΕ

Τελετή Έναρξης Μαθημάτων 67ης Σειράς.......

Χαιρετισμός κ. Α/ΓΕΕΘΑ Στγού Μ. Κωσταράκου.........................................

Oμιλία κ. Διοικητού ΣΕΘΑ Αντγου Ανδρέα Ηλιόπουλου...................................

Τελετή Έναρξης Μαθημάτων 5ης Ε.Σ. Διαδικτυακής Μάθησης..........................

Η Σοφία και η τέχνη του πολέμου, θεωρούνται απαραίτητα εφόδια και εργαλεία για να καταστείτε ικανοί και έτοιμοι να ανταποκριθείτε στα κελεύσματα των καιρών και σε συνδυασμό με την προάσπιση του δημοσίου συμφέροντος.

διπλωματικο ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Το ΝΑΤΟ εκ νέου επί σκηνής.................... Υπό κ. Γεωργίου Ε. Σέκερη, πρέσβεως ε.τ.

Έμπρακτη μονομερής διαφοροποίηση των Αθηνών από την επικρατούσα στους κόλπους των δυτικών θεσμών αντίληψη για μη ζωτικής ελληνικής εθνικής σημασίας θέματα, θα είχε άκρως επιζήμιες συνέπειες για τη χώρα μας. ΠΟΛΙΤΙΚΟ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Η μετακεμαλική Τουρκία και το Σε επιχειρησιακό επίπεδο η θαλάσσια περιοχή που αποτελείται πολιτικό DNA του Ταγίπ Ερντογάν........... από την Αδριατική, τα Στενά του Οτράντο και το Ιόνιο, επηρεάζει σε εξαιρετικά σημαντικό βαθμό τον σχεδιασμό και την υλοποίηση στρατιωτικών επιχειρήσεων σε όλη τη Μεσόγειο.

Ερείκουσα, ο επιπλέων ανθόκηπος…....

Υπό κ. Γιώργου Λεκάκη, Συγγραφέα, Κοινωνιολόγου και Δημοσιογράφου (www.lekakis.com) Αυτό δεν είναι νησί! Είναι ένα δάσος πάνω στην θάλασσα ή εάν θέλετε ένας επιπλέων κήπος! Μόνο η θάλασσα στο υπενθυμίζει… Εάν δε, έλθετε Ιούλιο, θα ιδείτε τις παραλίες του νησιού κατάσπαρτες από λευκά κρινάκια…

Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξίαρχου ε.α., γεωστρατηγικού αναλυτή, συγγραφέα

Αναλύοντας τα εκλογικά αποτελέσματα και τον εκλογικό χάρτη που διαμορφώθηκε, διαπιστώνεται ότι η Τουρκία είναι τριχοτομημένη εθνικά, θρησκευτικά και πολιτικά με τους Κούρδους να υπερισχύουν στη νοτιοανατολική Τουρκία. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

7 Αποτελεί η Ρωσία έναν αξιόπιστο σύμμαχο για την Δύση;.... Υπό κ. Ανδρέα Ηλιόπουλου, Σχη (ΠΖ)

Η βάση για μια αξιόπιστη συνεργασία μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης, πρέπει να είναι η αμοιβαία εμπιστοσύνη.

Η Μέση Ανατολή στο Έλεος του Ισλαμικού Χαλιφάτου.....

Υπό Δρ κ. Αλέξανδρου Κούτση, Ομότιμου Καθηγητή Μεσανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστήμιου

Η στρατιωτική επίδοση του ΙΚΙΣ είναι αναμφισβήτητη, και ενισχύεται με συμβουλές από ανώτερους αξιωματικούς που υπηρέτησαν υπό τον Σαντάμ, καθώς και από την στρατηγική και τακτική του ευελιξία.

Η Αδυναμία των Μεγάλων.................................................. Υπο κ. Άρη Διαμαντόπουλου, Υπγου ε.α., Ψυχολόγου – Δρ Φιλοσοφίας

Ο νέος ακήρυκτος κριμαϊκός πόλεμος και οι γεωπολιτικές προεκτάσεις του στην Ανατολική Ευρώπη.......

β. Έλλειψη Στρατηγικής για τη Μέση Ανατολή................ 2. Η Ευρώπη με το Βλέμμα στην Ανατολή....................... Υπό κ. Πόκα Χαραλάμπους, Αντγου ε.α. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, o αρχαιότερος γνωστός υπολογιστής και πινακίδιο (TABLET!).....................

Αρκτική: «Ψυχρός Πόλεμος» στην... ψυχρή περιοχή! Από την απομόνωση στη στρατηγική προτεραιότητα.

....... 49

Υπό κ. Ιωάννη Παρίση, Υποστρατήγου ε.α., Διδάκτορα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων Η Αρκτική περιοχή, συνιστά το τελευταίο παγκόσμιο σύνορο και μία περιοχή με τεράστιες και αυξανόμενες επιπτώσεις στα θέματα της γεωστρατηγικής, της οικονομίας, του κλίματος, του περιβάλλοντος και της ασφάλειας.

Νέοι Οθωμανοί στα Βαλκάνια..............................................

Υπό κ. Νικολάου Ι. Μέρτζου, Προέδρου της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, δημοσιογράφου και συγγραφέα Η Άγκυρα θεωρεί χώρες της άμεσης επιρροής της όσα κράτη των Βαλκανίων ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (επίσης της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής). ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΑΠΟΨΕΙΣ

Υπό Δρ κ. Ξενοφώντα Διον. Μουσά, Αστρονόμου και καθηγητή Φυσικής Διαστήματος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Αποτελεί την επιτομή της φιλοσοφίας, διότι για να φτιάξεις ένα μηχανικό σύμπαν, όπως ο Μηχανισμός, χρειάζεται να έχεις αφομοιώσει την Ελληνική Φιλοσοφία, την φιλοσοφία των Ιώνων φιλοσόφων, και να την έχεις κάνει πράξη.

Μερικές σκέψεις γιά τήν λατινοφωνία στήν Ελλάδα.............

Υπό Δρ κ. Νικολάου Ι. Ξηροτύρη, Καθηγητού Ανθρωπολογίας Δυστυχώς η καλοπροαίρετη ενασχόληση με τήν καταγωγή τών λατινοφώνων Ελλήνων, οδήγησε σε αντιεπιστημονικά συμπεράσματα ασυλλήπτου φαντασίας, όπως π.χ. τήν ύπαρξη Ηπειρωτικού φύλου τών Αρειμανίων (Βλάχων), τήν καταγωγή τους εκ πληθυσμών τής εποχής τού Χαλκού.

Υπο κ. Σπυρίδωνος Μπελεγράτη, Υπτγου ε.α., Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ, (MSc in Applied Economics and Finance emphasized in Strategy-AUEB) Οι εξελίξεις στην Ανατολική Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ουκρανία, φαίνεται να ωθούν τη Μόσχα, στην προσπάθεια άντλησης του μεγίστου κέρδους από την επίλυση της κρίσης, χωρίς να διακινδυνεύσει την γεωστρατηγική της ισορροπία και ασφάλεια ή τα μέχρι τώρα κεκτημένα.

60 61

Kωνσταντινούπολις, Σεπτέμβριος 1955..............................

Υπο κ. Χρ. Μπολώση, Υπτγου ε.α. ΓΓ/ΣΕΕΘΑ ΤΕΧΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Η αναδιάρθρωση, της αναδιάρθρωσης του Ελληνικού Χρέους.................................................... 77 Υπο Δρ κ. Διονύση Χιόνη, Καθ. Οικονομικών Δημοκρίτειου Παν. Θράκης με ευθυμη ματια

Να ξαναγίνουμε φτωχοί .................................................

Υπό κ. Χρήστου Μπολώση, Υπτγου ε.α. – ΓΓ/ΣΕΕΘΑ Το Βιβλίο

Νικόλαου Καρατουλιώτη: Γεωπολιτική Σκακιέρα: Η Ελλάδα στο κέντρο των γεωστρατηγικών συγκρούσεων.............................. Παρουσίαση υπό κ. Χρ. Μπολώση, Υπτγου ε.α., ΓΓ/ΣΕΕΘΑ

Υπό κ. Δημητρίου Λακαφώση, Αντγου ε.α.

Χρήστου Μηνάγια: Η εθνική στρατηγική της Τουρκίας (Απόρρητος Φάκελος)............................................................. Παρουσίαση υπό κ. Εμμ. Καναβάκη, Αντγου ε.α., Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

Το Ισραήλ κέρδισε τον πόλεμο στο έδαφος, αλλά δύσκολα μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει νίκη το πολιτικό αποτέλεσμα.

ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ.............................................

α. Αξιολογώντας τον πόλεμο της Γάζας..........................

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

80 81

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ 150 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ

ος

Ο μακρόσυρτος 19 αιώνας στα Επτάνησα: από την ξενική κυριαρχία στο Ελληνικό Βασίλειο

Υπό Δρ κ. Νικολάου Φ. Τόμπρου, Λέκτορα Πολιτικής Ιστορίας της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

μεταβυζαντινή περίοδος των Ιονίων νήσων ξεκινά λίτες. Οι φιλελεύθερες ιδέες, οι διακηρύξεις περί ελευθεστα τέλη του 12ου αιώνα, καθώς οι έως τότε βυζα- ρίας και προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων σύντομα ντινές επαρχίες -λόγω γεωπολιτικής και στρατηγι- διαχύθηκαν στα Ιόνια νησιά, ενισχύοντας τα αιτήματα για κής θέσης- περιήλθαν σε δυτικοευρωπαίους φεου- κοινωνική δικαιοσύνη και εθνική αποκατάσταση και προσδάρχες (Φραγκοκρατία) ή δίδοντας στο επτανησιακό μετατράπηκαν σε τμήματα εθνικό κίνημα φιλελεύθερο του Δεσποτάτου της Ηπείχαρακτήρα. Η δημοσιονορου. Δύο αιώνες περίπου μική, όμως, πολιτική που οι Γάλλοι Δημοκρατικοί ακοαργότερα, ο χώρος μετατράπηκε σταδιακά σε τμήλουθούσαν και η επαχθής μα της Γαληνοτάτης Δηφορολογία που επέβαλαν, μοκρατίας της Βενετίας σε συνδυασμό με την περιφρονητική συμπεριφο(Κύθηρα 1363, Κέρκυρα ρά στις παραδόσεις και τη 1386, Κεφαλονιά, Ζάκυνθος, Ιθάκη 1500, Λευκάδα θρησκευτική πίστη των 1699). Καθ’ όλη τη διάρκεια γηγενών και τις ληστριτης Φραγκοκρατίας και κές δράσεις των γαλλικών Ιθάκη. Το Λαζαρέτο. στρατευμάτων, δημιούρτης Βενετοκρατίας (11851797) η επτανησιακή κοινωνία χαρακτηριζόταν από αυ- γησαν σύντομα ένα έντονο αντιγαλλικό κλίμα, που το εκστηρή φεουδαρχική διάρθρωση. Ύστερα από τη βενετική μεταλλεύτηκαν δεόντως η θιγόμενη τοπική αριστοκρατία κυριαρχία (1363-1797) τα Επτάνησα περιήλθαν στον πολι- και η ξενική προπαγάνδα. τικοστρατιωτικό έλεγχο πολλών και διαφορετικών κυριάρΗ γαλλική κατοχή των νησιών διατηρήθηκε έως το 1799, χων: Γάλλοι Δημοκρατικοί (1797-1798), ρωσοοθωμανικός οπότε και ο ενωμένος ρωσοοθωμανικός στόλος, τα κατάλαστόλος (1800-1807), Αυτοκρατορικοί Γάλλοι (1807-1814), βε διαδοχικά. Η κατάληψη της Κέρκυρας, στις 20 ΦεβρουΒρετανοί (1815-1864). Ας σημειωθεί, πάντως, ότι, αν και οι αρίου 1799, σηματοδότησε τη μετάβαση των Ιονίων στον Επτανήσιοι γνώρισαν αλλεπάλληλες ξενικές κυριαρχίες που πολιτικοστρατιωτικό έλεγχο των ρωσοοθωμανικών συμτους ανάγκασαν να ακολουθήσουν μια διαφορετική πολιτι- μαχικών δυνάμεων. Οι νέοι κυρίαρχοι, αφού τοποθέτησαν κή, κοινωνικοοικονομική και πολιτισμική πορεία συγκριτι- προσωρινές διοικήσεις, αποκατέστησαν το προ του 1797 κά με τον υπόλοιπο οθωμανοκρατούμενο ελληνισμό, δεν αριστοκρατικό καθεστώς. Επιπρόσθετα τα Επτάνησα απέαπωλέσαν την ελληνικότητά τους. κτησαν -με τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης (21 Μαρτίου Με τη Συνθήκη του Καμποφόρμιο (Οκτώβριος 1797), που 1800)- μια μορφή πολιτικής ανεξαρτησίας υπό την επικυκατέλυσε οριστικά τη Γαληνοτάτη Δημοκρατία, οι βενετικές ριαρχία του Σουλτάνου, με την επωνυμία Πολιτεία των Επτά κτήσεις στο Ιόνιο, μετατράπηκαν σε γαλλική επικράτεια. Οι Ενωμένων Νήσων. νέοι κυρίαρχοι διατείνονταν ότι είχαν έρθει ως «φίλοι» και «αδελφοί» και όχι ως κατακτητές, με σκοπό να αποκαταστήβίος της νεότευκτης επτανησιακής πολιτείας υπήρσουν την ελευθερία και τη δημοκρατία στην περιοχή. Οι επίξε σύντομος, καθώς η εξάρτησή της από τη ρωσική τροποι που διόρισαν οι Γάλλοι Δημοκρατικοί στις νέες γαλπολιτική την ενέπλεξε στις πολεμικές συγκρούσεις λικές επαρχίες, εφάρμοσαν το γαλλικό Σύνταγμα του 1795, των δύο πρώην συμμάχων, της Ρωσίας και της Οθωμανιενώ οι Επτανήσιοι αναγνωρίστηκαν ως ισότιμοι Γάλλοι πο- κής αυτοκρατορίας, με αποτέλεσμα να χάσει την ανεξαρ-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014

τησία της. Συγκεκριμένα με τη Συνθήκη του Τιλσίτ (7 Ιουλίου 1807) οι Γάλλοι κατέφτασαν και πάλι στα Ιόνια νησιά, αυτή τη φορά ως Αυτοκρατορικοί. Ο νέος διοικητής των Επτανήσων, στρατηγός Καίσαρ Μπερτιέ (C. Berthier), ανακοίνωσε την 1η Σεπτεμβρίου την κατάλυση της επτανησιακής πολιτείας, σηματοδοτώντας με αυτόν τον τρόπο την καινούρια γαλλική παρουσία στην περιοχή. Και αυτή, όμως, η γαλλική κυριαρχία υπήρξε βραχύβια, αφού σύντομα πολυάριθμοι Βρετανοί πράκτορες, άρχισαν να προπαγανδίζουν κατά των Γάλλων Αυτοκρατορικών. Παράλληλα η Βρετανία, που παρέμενε κυρίαρχη στη θάλασσα, εφάρμοσε εμπορικό αποκλεισμό στα νησιά, με συνέπεια να μην μπορούν τα εμπορικά πλοία να καταπλεύσουν ή να αποπλεύσουν από και προς τα λιμάνια της περιοχής. Οι συγκεκριμένες ενέργειες επέφεραν άμεσα αποτελέσματα, αφού οι Επτανήσιοι δεν αντιστάθηκαν, όταν βρετανικές ένοπλες δυνάμεις ξεκίνησαν πολεμική δράση, για να αποσπάσουν τα νησιά από την κυριαρχία των Γάλλων. Τον Οκτώβριο του 1809 άρχισε η μακρόχρονη παρουσία των Βρετανών στα Επτάνησα, καθώς την εν λόγω περίοδο, βρετανική ναυτική δύναμη κατέλαβε τη Ζάκυνθο και την Κεφαλονιά και λίγο αργότερα την Ιθάκη και τα Κύθηρα. Η κατάληψη των Ιονίων συνεχίστηκε με τη Λευκάδα (Απρίλιος 1810), τους Παξούς (1813), την Πάργα (1814) και την Κέρκυρα (Ιούνιος 1814). Η βρετανική κυριαρχία στα επτανησιακά εδάφη επισημοποιήθηκε με τη Συνθήκη των Παρισίων (5 Νοεμβρίου 1815), σύμφωνα με την οποία τα Ιόνια νησιά και τα παραρτήματά τους αναγνωρίζονταν ως κράτος ελεύθερο και αυτόνομο με την επωνυμία Ηνωμένον Κράτος των Ιονίων Νήσων (Stati Uniti delle Isole Ionie) και υπαγόταν στην «άμεσον και αποκλειστικήν προστασίαν» της Μεγάλης Βρετανίας. Βάσει της εν λόγω συνθήκης οι Βρετανοί, εκτός από την εσωτερική οργάνωση του κράτους, θα επενέβαιναν και στα εσωτερικά του, μετατρέποντας ουσιαστικά την προστασία σε επικυριαρχία. Παράλληλα ένας υψηλός επιτετραμμένος του Προστάτη-Βασιλέως, ο Λόρδος Μέγας Αρμοστής (Lord High Commissioner), θα επέβλεπε τη νομοθεσία και τη γενική διαχείριση των νησιών, ενώ τα φρούρια, οι στρατιωτικές δυνάμεις και η ασφάλεια των Επτανησίων, θα ανήκαν αποκλειστικά στις βρετανικές αρχές, που για τον σκοπό αυτό εγκατέστησαν σε κάθε νησί φρουρές. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014

πρώτος Αρμοστής, Θωμάς Μαίτλαντ (Th. Maitland), κατάρτισε και επέβαλε ένα απολυταρχικό και συγκεντρωτικό σύστημα διακυβέρνησης, που βασιζόταν στο συντηρητικό Σύνταγμα του 1817 και σ’ έναν διοικητικό μηχανισμό ελεγχόμενο πλήρως από τον βρετανικό παράγοντα. Παρόλο που το Σύνταγμα καθιέρωνε την ύπαρξη τριών εξουσιών στα νησιά, της Γερουσίας, του Κοινοβουλίου και του Αρμοστή, η συγκέντρωση του συνόλου των εξουσιών στον -διορισμένο από το βρετανικό Υπουργείο των Αποικιών- Αρμοστή καθιστούσε «τύποις» μόνο τη λειτουργία του αντιπροσωπευτικού συστήματος. Σε κάθε νησί, επίσης, διοριζόταν από τον Αρμοστή Βρε-

Τα Επτάνησα

τανός Τοποτηρητής (Resident), ο οποίος μαζί με μια εκλεγμένη από την τοπική κοινωνία πενταμελή κυβέρνηση (το Επαρχιακό Συμβούλιο με πρόεδρο τον Έπαρχο), διοικούσαν την περιοχή της αρμοδιότητάς τους. Η αναγνώριση πολιτικής υπόστασης στην ολιγάριθμη τοπική αριστοκρατία αποτελούσε επίφαση, ενώ το περιορισμένο εκλογικό δικαίωμα -βάσει εισοδήματος- εξασφάλιζε την πολιτική περιθωριοποίηση των μεσαίων και κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Η εφαρμογή του Συντάγματος και η σκληρή διακυβέρνηση των Επτανησίων από τους Βρετανούς προκάλεσαν σύντομα έντονες αντιδράσεις, αφού οι ελπίδες των γηγενών για ανεξαρτησία και ελευθερία εξανεμίζονταν. Στο πλαίσιο των αντιδράσεων αυτών εντάσσονται οι λαϊκές εξεγέρσεις που σημειώθηκαν σε Λευκάδα (1819) και Ζάκυνθο (1820), τις οποίες οι Βρετανοί κατέστειλαν με ιδιαίτερη βιαιότητα. Στις 23 Φεβρουαρίου 1821, 57 επιφανείς Ζακυνθινοί απευθύνθηκαν στον βασιλιά της Αγγλίας, Γεώργιο IV, ζητώντας του αλλαγή Συντάγματος. Το κίνημα ανετράπη και ο Βρετανός στρατηγός Φρειδερίκος Άνταμ (Fr. Adam), επέβαλε στρατιωτικό νόμο. Ας σημειωθεί, τέλος, ότι ο Μαίτλαντ, αντιμετώπισε την Ελληνική Επανάσταση με ανθελληνικό 9

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

150 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ

και ανελεύθερο πνεύμα, αφού έλαβε μέτρα -με κυριότερο αυτό της κήρυξης ουδετερότητας απέναντι στους εμπολέμους (7 Ιουνίου 1821)- και προέβη σε δημεύσεις περιουσιών και συλλήψεις, προσπαθώντας να ανακόψει το πατριωτικό ρεύμα των Επτανησίων προς τους ομόεθνους επαναστατημένους Έλληνες. Στις 17 Ιανουαρίου 1824 ο Μαίτλαντ απεβίωσε στη Μάλτα και τη θέση του ανέλαβε ο Φρ. Άνταμ, ο οποίος γνώριζε την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στα Επτάνησα, αφού υπηρετούσε ήδη εκεί, αλλά και την τοπική αριστοκρατία, εξαιτίας του γάμου του με Ελληνίδα αριστοκρατικής οικογενείας. Ο καινούριος Αρμοστής παρέμενε πιστός στη συντηρητική γραμμή που είχε χαράξει ο προκάτοχός του, αν και κατά τη διάρκεια της αρμοστείας του άρθηκαν οι απαγορεύσεις του Μαίτλαντ, για επαφές των Επτανησίων με τους επαναστατημένους Έλληνες. Σε αυτό ακριβώς το πολιτικοκοινωνικό κλίμα, όπου επικρατούσαν και αισθήματα εθνικής πικρίας, συμπάθειας προς άλλες Μ. Δυνάμεις και συνταγματικής ασφυξίας, οργανώθηκε στα νησιά -τη δεκαετία του 1830- η φιλελεύθερη αντιπολίτευση. Η Επανάσταση του 1830 στη Γαλλία, η κινητικότητα των εθνικοτήτων στην Ευρώπη, η ύπαρξη του ελληνικού βασιλείου ως εθνική μητρόπολη, η εμπλοκή αρκετών Επτανησίων στις ιταλικές εξελίξεις και τις αντιαυστριακές εξεγέρσεις, τροφοδοτούσαν την ενδημική δυσαρέσκεια στα Ιόνια και συντελούσαν στην ανάπτυξη της επτανησιακής εθνικής ιδέας, την Ένωση δηλαδή με την Ελλάδα. Οι απόψεις, όμως, των αντιπολιτευόμενων Επτανησίων διίσταντο ως προς τον τρόπο υλοποίησης της συγκεκριμένης ιδέας, καταδεικνύοντας διαφορετικούς τρόπους πρόσληψης των προοδευτικών ιδεών. Κατά τη διάρκεια της αρμοστείας του Άνταμ,κατασκευάστηκαν στα Ιόνια διάφορα δημόσια έργα, ιδρύθηκε η Ιόνιος Ακαδημία (1824), αναδιοργανώθηκε η διοίκηση. Ένα απροσδόκητο, όμως, επεισόδιο, που έλαβε χώρα το 1831 μεταξύ του Αρμοστή και του Ρώσου πρόξενου, οδήγησε στην απομάκρυνσή του από την αρμοστεία. Η βρετανική κυβέρνηση πιεζόμενη από τη Ρωσία, αναγκάστηκε να με-

Το «Ναυάγιο» της Ζακύνθου.

ταθέσει τον Άνταμ στην Ινδία ως κυβερνήτη του δεύτερου τμήματος των Ανατολικών Ινδιών. Την χηρεύσασα θέση του Αρμοστή ανέλαβε προσωρινά (Απρίλιος-Οκτώβριος 1832) ο Αλέξανδρος Ουίτφορντ (Al. Whitford).

τα μέσα Νοεμβρίου του 1832 κατέφτασε την Κέρκυρα ο νέος Αρμοστής του Ηνωμένου Κράτους των Ιονίων Νήσων, ο λόρδος Γεώργιος Νούγεντ (G. Nugent). Η συγκεκριμένη εκλογή -από ένα φιλελεύθερο πλέον βρετανικό υπουργείο- σηματοδότησε, στα 1832, την αλλαγή κλίματος στη διοίκηση των νησιών. Το νέο φιλελεύθερο πνεύμα αποτυπώνεται σε μια σειρά από δημοφιλή μέτρα, καθώς και στην αμνήστευση που παρείχε ο Αρμοστής σε όσους είχαν χάσει τα πολιτικά τους δικαιώματα και είχε δημευθεί η περιουσία τους, λόγω της συμμετοχής τους στον ελληνικό απελευθερωτικό Αγώνα. Η νέα, όμως, κυβερνητική αλλαγή που συντελέστηκε στη Βρετανία ύστερα από την εκλογική νίκη των συντηρητικών, οδήγησε τον Νούγεντ σε παραίτηση, αφού γνώριζε ότι η πολιτική που εφάρμοζε στα Επτάνησα δεν θα γινόταν εύκολα αποδεκτή από το Λονδίνο. Η αποχώρησή του από την αρμοστεία σηματοδότησε την κατάργηση ελευθεριών και προνομίων στους Επτανήσιους, γεγονός που τους ανάγκασε να αντιδράσουν, επιζητώντας ελευθεροτυπία. Στα τέλη Απριλίου του 1835 κατέφτασε στην Κέρκυρα, για να αναλάβει τα καθήκοντα του Αρμοστή, ο X. Ντούγκλας (H. Douglas). Επρόκειτο για έναν διακεκριμένο αξιωματικό του Μηχανικού, που ενδιαφέρθηκε ιδιαιτέρως για τα δημόσια έργα. Οι συντηρητικές του ιδέες δεν του επέτρεψαν να προβεί σε αρκετές και σημαντικές υποχωρήσεις και παραχωρήσεις. Δέχθηκε, πάντως, να διευρύνει το εκλογικό δικαίωμα, όχι όμως να παραχωρήσει συνταγματικές ελευθερίες και δικαιώματα. Ο ίδιος πολιτικός προσανατολισμός με αυτόν του Ντούγκλας διατηρήθηκε και στην επόμενη, αν και σύντομη, αρμοστεία (1841-1843), αυτή του Αλέξανδρου Μακένζι (Al. St. Mackenzie). Ο Μακένζι ασχολήθηκε, κυρίως, με την περιστολή άσκοπων δαπανών του προκατόχου του. Σημαντικότατες αλλαγές επήλθαν στον πολιτικό βίο των Επτανήσων, όταν Αρμοστής ανέλαβε ο φιλελεύθερος αντιστράτηγος Ιωάννης Κόλμπορν (J. Colborne), βαρόνος του Σίτον (Seaton). Ο νεοδιορισμένος βρετανός αξιωματούχος, που εξέφραζε τις καινούριες τάσεις της βρετανικής πολιτικής, επέτρεψε την ίδρυση πολιτικών λεσχών, τη συγκρότηση πολιτικών συγκεντρώΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014

* ΦΩΤ.: Γ. ΛΕΚΑΚΗΣ

σεων, την εισαγωγή ελληνικών εφημερίδων, την ίδρυση ιδιωτικών εφημερίδων. Ενδιαφέρθηκε, επίσης, για τη δημόσια εκπαίδευση και την ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής. Η καθιέρωση της ελευθεροτυπίας (22 Μαΐου 1848) έδωσε τη δυνατότητα σε Επτανήσιους να εκδώσουν -από το 1849 και έπειτα- πολιτικές εφημερίδες (π.χ. Αναγέννησις, Ένωσις, Πατρίς, Το Μέλλον, Φιλαλήθης, Ο Φιλελεύθερος), η κυκλοφορία των οποίων συνέβαλε αποφασιστικά στην καλλιέργεια πολιτικού φρονήματος, αλλά και στην έκφραση της λαϊκής δυσαρέσκειας προς το ξενικό καθεστώς. Κατά τη διάρκεια των φιλελεύθερων αλλαγών του Σίτον τα Επτάνησα διαιρέθηκαν σε δήμους, στους οποίους διο- Από τον μαγευτικό και καταπράστινο Κάλαμο, και την παραλία Αγραπιδιά, θέα το νησίδιο Προβάτι και πιο δεξιά η νήσος Καστός... Να τα πιεις στο ποτήρι... ρίστηκαν τοπικά συμβούλια. Παράλληλα ο Αρμοστής προσπάθησε να αναθεωρήσει διατά- εγκαθίδρυση δημοκρατικού πολιτεύματος και την κοινωνιξεις του Συντάγματος σχετικές με την εκλογή και λειτουργία κή δικαιοσύνη. των τοπικών και αντιπροσωπευτικών σωμάτων. Οι εν λόγω, όμως, προσπάθειες διακόπηκαν απότομα, όταν ο Σίτον αντιτις εκλογές του 1850, τις πιο ελεύθερες από όσες είκαταστάθηκε στην αρμοστεία από τον συντηρητικό πολιτιχαν έως τότε διεξαχθεί, εξελέγησαν στο Θ΄ Ιόνιο Κοικό Ερρίκο Γεώργιο Ουόρντ (Ε. G. Ward). Αναλαμβάνοντας ο νοβούλιο, σπουδαίοι εκπρόσωποι-προσωπικότητες Ουόρντ την εξουσία, τον Μάιο του 1849, ξεκίνησε μια αντι- των «μεταρρυθμιστών» και των «ριζοσπαστών», που ψήφιδραστική πολιτική που όξυνε τα πνεύματα και διεύρυνε το σαν -παρά τις αντιδράσεις της Γερουσίας και του Αρμοστήσειρά φιλελεύθερων νομοθετημάτων, πρόβαλαν τα εθνικά χάσμα μεταξύ Βρετανών και γηγενών. Την ίδια περίοδο οι πολιτικές εξελίξεις στα Ιόνια έλαβαν ζητήματα και προώθησαν τα αιτήματα για συνταγματικές συγκεκριμένη τροπή εξαιτίας των επιρροών που δέχονταν μεταρρυθμίσεις. Ο Ουόρντ ενοχλημένος από τις συγκεκριοι Επτανήσιοι από τα κινήματα της κεντρικής Ευρώπης και μένες πολιτικές εξελίξεις ανέστειλε τις εργασίες του Κοινοτις συνταγματικές εξελίξεις που συντελούνταν στο ελληνι- βουλίου και προέβη σε διωγμούς των «ριζοσπαστών». Σε κό βασίλειο τα έτη 1843-4. Όσον αφορά τον επτανησιακό κλίμα έντονης βίας και ψυχολογικών πιέσεων πραγματοποιπολιτικό βίο, αυτός εκφραζόταν μέσα από τρεις τάσεις, που ήθηκε νέα εκλογική αναμέτρηση στην οποία κυριάρχησαν εξέφραζαν τις πολιτικές αντιλήψεις διαφορετικών κοινωνι- οι «μεταρρυθμιστές». Κατά τη διάρκεια, επίσης, του Κριμακών ομάδων και οι οποίες τάσεις διαμόρφωσαν αντίστοι- ϊκού Πολέμου (1853-1856), επαναστάτησαν η Ήπειρος και η χους κομματικούς σχηματισμούς. Επρόκειτο για: α) τους Θεσσαλία. Πολλοί υπήρξαν τότε οι Επτανήσιοι που θέλησαν «προστασιανούς» ή «καταχθόνιους», όπως τους αποκαλού- να συμμετάσχουν στον απελευθερωτικό αγώνα των υποσε ο λαός, β) τους «μεταρρυθμιστές» και γ) τους «ριζοσπά- δούλων Ελλήνων. Ο Ουόρντ προσπαθώντας να εμποδίσει στες». Οι πρώτοι συγκροτούσαν την ακραία συντηρητική την όποια πολεμική συμμετοχή Βρετανών ή προστατευόπαράταξη η οποία είχε ταυτίσει τα ταξικά της συμφέροντα μενων από τη Βρετανία υπηκόων με τη Ρωσία ή με συμμάμε την ύπαρξη της βρετανικής Προστασίας. Ήσαν πολέμιοι χους της προέβη σε καταδιώξεις και δημεύσεις περιουσιών οποιασδήποτε φιλελεύθερης κίνησης, πολύ δε περισσότε- των παραβατών. Οι πολιτικές εξελίξεις που σημειώθηκαν στη διάρκεια ρο αντιμάχονταν το θέμα της εθνικής αποκατάστασης. Οι δεύτεροι ήσαν μετριοπαθείς προοδευτικοί που δέχονταν της εξεταζόμενης περιόδου συντέλεσαν στο να αντικατατην αναγκαιότητα της βρετανικής Προστασίας, αλλά διεκ- σταθεί ο Αρμοστής -το 1855- από έναν μετριοπαθέστερο δικούσαν φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις στο Σύνταγμα και πολιτικό, τον Ιωάννη Γιούγκ (J. Young), ο οποίος απέφευγε τοποθετούσαν για αργότερα την Ένωση των νησιών με το την οποιαδήποτε αφορμή για αντιπαράθεση και ρήξη με ελληνικό βασίλειο. Οι τρίτοι θεωρούσαν παράνομο το κα- τους γηγενείς. Ο νέος Αρμοστής, ύστερα από υπόμνημα του θεστώς της Προστασίας και απαιτούσαν την κατάργησή της εισαγγελέα Δ. Κουρκουμέλη (Μάιος 1856) στο οποίο ο δικακαι την άμεση Ένωση με την Ελλάδα. Παράλληλα διακήρυτ- στικός αξιωματούχος εισηγείτο την απόσπαση από το Ηνωταν την ανεξαρτησία ολοκλήρου του ελληνικού έθνους, την μένο Κράτος των μεσημβρινών νησιών προς όφελος της Ελ-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ λάδας και την προσάρτηση της Κέρκυρας στη Μ. Βρετανία, πρότεινε στη βρετανική κυβέρνηση την παραχώρηση των Επτανήσων στο ελληνικό βασίλειο και την αποικιοποίηση των Παξών και της Κέρκυρας, ισχυριζόμενος ότι τα συγκεκριμένα νησιά δεν επιθυμούσαν την απόσχιση από τη Βρετανία. Στη συγκεκριμένη πρόταση αντέδρασαν εντονότατα, όπως ήταν φυσικό, οι Επτανήσιοι, προκαλώντας ταραχές τις οποίες τα βρετανικά στρατεύματα κατέστειλαν βίαια. Την ίδια χρονική περίοδο (1858-1859) η κυβέρνηση του Λονδίνου απέστειλε στα Ιόνια τον έμπειρο πολιτικό Γουλιέλμο Γλάντστον (G. Gladstone), προκειμένου να διερευνήσει την υπάρχουσα κατάσταση και τις σχέσεις της Προστασίας με τους Επτανησίους. Απώτερος σκοπός του Γλάντστον ήταν να εντοπίσει τα αδύνατα σημεία του κυβερνητικού συστήματος και τα αίτιά τους και να εισηγηθεί μέτρα για τη βελτίωση του πολιτεύματος. Η άφιξη του εν λόγω Βρετανού απεσταλμένου στο επτανησιακό έδαφος (12 Νοεμβρίου 1858) προκάλεσε εκδηλώσεις επιδοκιμασίας για την Ένωση και αποδοκιμασίας για τη βρετανική Προστασία. Ο Γλάντστον, ύστερα από περιοδεία που πραγματοποίησε στα νησιά, εισηγήθηκε στην κυβέρνησή του την απομάκρυνση του Γιούγκ από την αρμοστεία, την οποία και ανέλαβε προσωρινά ο ίδιος. Στη συνέχεια προσπάθησε -με τη σύμφωνη γνώμη της βασίλισσας Βικτωρίας (Victoria)- να εισαγάγει φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις, σε αντιστάθμισμα της Ένωσης, οι οποίες, όμως, δεν επέφεραν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα, γιατί το Κοινοβούλιο και οι Επτανήσιοι εμφανίζονταν ανυποχώρητοι στο συγκεκριμένο αίτημά τους. Λίγο αργότερα ο Αρμοστής ανακοίνωσε στο Κοινοβούλιο (5 Φεβρουαρίου 1859) την άρνηση της βασίλισσας για Ένωση και παρουσίασε τις συνταγματικές του μεταρρυθμίσεις, τις οποίες το Κοινοβούλιο καταψήφισε. Οι εν λόγω εξελίξεις και η στάση των Επτανησίων απέναντι στην Ένωση οδήγησαν τον Γλάντστον να εγκαταλείψει -σε σύντομο σχετικά χρονικό διάστημα- τα Ιόνια. Ταυτόχρονα οι «ριζοσπάστες» διασπάστηκαν σε δύο ομάδες: α) τους «ενωτικούς» οπαδούς

Κέρκυρα. Το Ποντικονήσι.

του Ζακυνθινού Κ. Λομβάρδου, οι οποίοι θεωρούσαν ως μοναδικό στόχο του «ριζοσπαστισμού» την Ένωση και β) τους «ορθοδόξους» ριζοσπάστες της Κεφαλονιάς, οι οποίοι εκλάμβαναν την Ένωση ως επακόλουθο της επικράτησης των δημοκρατικών αρχών της λαϊκής κυριαρχίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Στις αρχές του 1862 συγκροτήθηκε το ΙΑ΄ Κοινοβούλιο, όπου ο πρόεδρός του, Ηλίας Ζερβός, ζήτησε, στον εναρκτήριο λόγο του, την προσωρινή αναστολή οποιασδήποτε προσπάθειας για Ένωση, θεωρώντας τη θετική μεταστροφή των Βρετανών υπέρ του εν λόγω αιτήματος ως προσπάθεια αύξησης της βρετανικής επιρροής στο ελληνικό βασίλειο.

ετά την αποχώρηση του Γλάντστον από τα Επτάνησα, τη θέση του στην αρμοστεία κατέλαβε ο Ερρίκος Στορκς (H. Storks), ο τελευταίος Αρμοστής των Επτανήσων. Ο Στορκς θεωρώντας αντισυνταγματικό το αίτημα του ΙΒ΄ Κοινοβουλίου για Ένωση διέκοψε τις κοινοβουλευτικές εργασίες για περίπου έξι μήνες. Η εκλογή, όμως, του Γεωργίου Α΄ ως βασιλιά των Ελλήνων σηματοδότησε πολιτικές εξελίξεις, αφού η βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε να διαλύσει το εν λόγω Κοινοβούλιο και να συγκαλέσει -ύστερα από εκλογές- το ΙΓ΄, με σκοπό να εκφραστεί η άποψη των Επτανησίων για την Ένωση. Το επίσημο ψήφισμα του ΙΓ΄ Κοινοβουλίου, που έγινε αποδεκτό με εκδηλώσεις ενθουσιασμού, τασσόταν υπέρ της προσχώρησης των Ιονίων νησιών στο ελληνικό κράτος (23 Σεπτεμβρίου 1863). Παράλληλα η Βρετανία παραιτήθηκε -με τη Συνθήκη του Λονδίνου (2 Νοεμβρίου 1863)- από την προστασία των Επτανήσων και αναγνώρισε την Ένωση τους με την Ελλάδα. Στους βασικούς όρους της συνθήκης, που προκάλεσαν έντονη δυσαρέσκεια * ΦΩΤ.: Γ. ΛΕΚΑΚΗΣ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

150 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ

Στο Βαθύ της νήσου των Ταφίων (νυν Μεγανήσι) κολυμπάτε 12 και εξερευνείτε ένα ναυαγισμένο... αεροπλάνο!

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014

* ΦΩΤ.: Γ. ΛΕΚΑΚΗΣ

Οι Εχινάδες... αναξιοποίητες νύμφες σπαρμένες στο πέλαγο..

στο βασίλειο, καθώς περιόριζαν κυριαρχικά του δικαιώματα σε δικά του εδάφη, περιλαμβάνονταν: 1) η στρατιωτική και ναυτική ουδετερότητα των Επτανήσων, 2) η κατεδάφιση των φρουρίων της Κέρκυρας, 3) η αναγνώριση των εμπορικών προνομίων των ξένων κρατών, 4) η προστασία των υπηκόων που πρέσβευαν το καθολικό ή προτεσταντικό δόγμα. Η ελληνική κυβέρνηση είχε στείλει στο Λονδίνο ως αντιπρόσωπό της τον Χ. Τρικούπη, προκειμένου να παρακολουθήσει από κοντά τις διπλωματικές εργασίες για την Ένωση και να εκθέσει τις ελληνικές απόψεις. Και πράγματι στο άκουσμα των συγκεκριμένων όρων ο Τρικούπης προέβη σε έντονα διαβήματα προς τη βρετανική κυβέρνηση, καθώς θεωρούσε ότι το καθεστώς της ουδετερότητας περιόριζε σημαντικά κυριαρχικά δικαιώματα του ελληνικού κράτους. Με τη συμβολή της Γαλλίας συνομολογήθηκε, τελικά, πρωτόκολλο (25 Ιανουαρίου 1864) που περιόριζε τη στρατιωτική ουδετερότητα των νησιών μόνο στην Κέρκυρα και τους Παξούς και καταργούσε τον αριθμητικό περιορισμό των στρατιωτικών και ναυτικών δυνάμεων που μπορούσε η Ελλάδα να διατηρεί στα Επτάνησα. Η οριστική Συνθήκη Παράδοσης των Επτανήσων υπογράφηκε στο Λονδίνο (17 Μαρτίου 1864), μεταξύ του ελληνικού βασιλείου και των εγγυητριών Δυνάμεων (Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία). Η εν λόγω συνθήκη επικύρωνε τους όρους της προγενέστερης συνθήκης (2 Νοεμβρίου 1863), που είχαν τροποποιηθεί με το πρωτόκολλο της 25ης Ιανουαρίου, και ρύθμιζε πρόσθετα θέματα που προέκυπταν από την Ένωση. Συγκεκριμένα το ελληνικό βασίλειο υποχρεούνταν να σεβαστεί τις συμφωνίες που είχε συνάψει το Ηνωμένον Κράτος των Ιονίων Νήσων με ξένες δυνάμεις και να καταβάλει τις συντάξεις σε Βρετανούς και πρώην πολίτες του Ηνωμένου Κράτους, από το δημόσιο ταμείο του. Η επίσημη παράδοση των νησιών πραγματοποιήθηκε στις 21 Μαΐου 1864 μεταξύ του Αρμοστή Ερ. Στορκς και του εκτάκτου απεσταλμένου της ελληνικής κυβέρνησης Θρασύβουλου Ζαΐμη, ενώ λίγο αργότερα (22 Ιουλίου 1864) οι Επτανήσιοι πληρεξούσιοι εισήλθαν στο ελληνικό κοινοβούλιο, μέσα σε ατμόσφαιρα ενθουσιασμού και έλαβαν μέρος σε πανηγυρική συνεδρίαση της Εθνοσυνέλευσης. Η ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014

βρετανική Προστασία, όπως σημείωνε ανώνυμος Ζακυνθινός χρονογράφος είχε πλέον λήξει, ύστερα από «χρόνους 54, μήνας 8 και ημέρας μίαν». Ύστερα από την Ένωση το ελληνικό βασίλειο είχε μεγαλώσει την έκτασή του κατά 1.813 km2 και τον πληθυσμό του κατά 236.000 άτομα. Παράλληλα αύξησε τα ετήσια έσοδά του κατά 4.600.000 δραχμές, αν και το ποσό αυτό επαρκούσε, μόνο για να καλύψει τα διοικητικά έξοδα της περιοχής. Το σημαντικότερο, πάντως, γεγονός είναι ότι το 1864 με την Ένωση των Επτανήσων ξεκίνησε η διαδικασία ένταξης περιοχών με συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς, στην γεωγραφικά περιορισμένη έως τότε ελληνική επικράτεια. Ενδεικτική Βιβλιογραφία 1. Θεόδωρος Βελλιανίτης, «Ιόνιοι νήσοι», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. ΙΓ΄, Πυρσός Α.Ε., Αθήνα 1933, σ. 77-85. 2. Σπύρος Βερύκιος, Ιστορία των «Ηνωμένων Κρατών» των Ιονίων νήσων, η αποκληθείσα «Βρετανική Προστασία» και οι αγώνες των Επτανησίων δια την εθνικήν αποκατάστασιν 1815-1864, Αθήνα 1964. 3. Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος, Επτανησιακός ριζοσπαστισμός. Αφιέρωμα στα εκατοντάχρονα της ενώσεως (1815-1864), εισαγωγή-επιμέλεια Σπ. Μυλωνάς, Αθήνα 1964. 4. Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος, Η επί της Αγγλικής Προστασίας Επτάνησος Πολιτεία και τα κόμματα, επιμέλεια Χρ. Θεοδωράτος, Αθήνα 1972. 5. Ανδρέας Ιδρωμένος, Ο υπέρ της εθνικής αποκαταστάσεως αγών των Επτανησίων (1815-1864). Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου επί της Αγγλικής προστασίας, Κέρκυρα 1889. 6. Νίκος Καραπιδάκης, «Ιόνια Νησιά (1815-1864). Προστασία, το πρόσχημα της Αγγλοκρατίας», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τόμ. 4, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, σ. 265-284. 7. Ελένη Κούκκου, Ιστορία των Επτανήσων από το 1797 μέχρι την Αγγλοκρατία, Δημ. Ν. Παπαδήμα, Αθήνα 1999. 8. Γέργιος Λεοντσίνης, Ζητήματα Επτανησιακής Κοινωνικής Ιστορίας, αφοί Τολίδη, Αθήνα 2005. 9. Κωνσταντίνος Λομβάρδος, Το ενωτικό κίνημα στα Επτάνησα, εισαγωγήεπιμέλεια Σπ. Μυλωνάς, Αθήνα 1965. 10. Νίκος Μοσχονάς, «Τα Ιόνια νησιά κατά την περίοδο 1797-1821», Ιστορία Ελληνικού Έθνους, τόμ. ΙΑ΄, Εκδοτική Αθηνών Ο.Ε., Αθήνα 1977, σ. 382-402. 11. Νίκος Μοσχονάς, «Το Ιόνιο Κράτος» και «Η Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα», Ιστορία Ελληνικού Έθνους, τόμ. ΙΓ΄, Εκδοτική Αθηνών Ο.Ε., Αθήνα 1977, σ. 200-217, 233-235. 12. Παναγιώτης Χιώτης, Ιστορία του Ιονίου Κράτους από συστάσεως αυτού μέχρι ενώσεως (έτη 1815-1864), τόμ. 1-2, Ζάκυνθος 1874, 1877.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ 150 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ

Η Γεωπολιτική σημασία των Επτανήσων στο νέο περιβάλλον της Μεσογείου: Παράγοντες ισχύος και προοπτικές Υπό κ. Ιωάννη Μελέα, Πολιτικού Επιστήμονος-Διεθνολόγου (Ειδικού Επιστήμονος- Εντεταλμένου Διδασκαλίας στη ΣΣΕ)

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Εισαγωγή

Ελλάδα ως παράκτιο κράτος με πλήθος νησιών και εκτεταμένες ακτογραμμές, δεσπόζει στην Ανατολική Μεσόγειο, έχουσα σημαντικότατη γεωστρατηγική αξία στο διεθνές στερέωμα και ειδικότερα στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, στο σημείο επαφής τριών ηπείρων. Το πλήθος των ελληνικών νησιών που περιβάλουν το ηπειρωτικό τμήμα της Χερσονήσου του Αίμου, σε συνδυασμό με το μεγάλο εύρος ακτογραμμών, προσδίδουν στη χώρα ανεκτίμητα πλεονεκτήματα γεωστρατηγικής φύσεως. Η θέση της στο νοτιανατολικό άκρο της Μεσογείου, στο σταυροδρόμι Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής, την καθιστά συγκοινωνιακό κόμβο που ελέγχει τις θαλάσσιες οδούς που συνδέουν τη Μαύρη Θάλασσα με τη Μεσόγειο, μέσω του Αιγαίου και νοτιότερα, μέσω της Κρήτης, την βασικότερη θαλάσσια οδό της Μεσογείου: Γιβραλτάρ – Σουέζ, ενώ στα δυτικά, το Βόρειο Ιόνιο επιτρέπει τον έλεγχο της διόδου Αδριατικής - Ιονίου Πελάγους. Εξάλλου κάθε μεγάλη ναυτική δύναμη, επεδίωξε κατά το παρελθόν να θέσει υπό τη επιρροή της τον χώρο της Μεσογείου, ο οποίος έχει μεγάλη γεωπολιτική αξία και ειδικότερα τον ελληνικό χώρο. Δεσπόζοντας στη δυτική πλευρά της Ελληνικής Χερσονήσου, εκτεινόμενα κατά μήκος του Ιονίου πελάγους από την είσοδο της Αδριατικής θάλασσας μέχρι τις παρυφές του Αιγαίου πελάγους, τα Επτάνησα, κατέχουν σημαντικό γεωστρατηγικό ρόλο, ελέγχοντας την δίοδο προς και από την Αδριατική. Από πολύ νωρίς, προσέλκυσαν το ενδιαφέ-

ρον μεγάλων δυνάμεων, οι οποίες δεν δίστασαν να αναμετρηθούν ουκ ολίγες φορές για την απόκτηση του έλεγχου της θαλάσσιας περιοχής, που εκτείνεται στο βορρά από τον Πορθμό του Οτράντο (Αρχαίου Τάραντα), ανάμεσα στο ομώνυμο ακρωτήριο της Ιταλίας και το αντίστοιχο Λιγκουέττα της Αλβανίας, ενώ καταλήγει στο νότο σε μια νοητή γραμμή από το ακρωτήριο Πασσέρο στη Νότια Σικελία μέχρι το ακρωτήριο Ταίναρο στην Πελοπόννησο.

Γεωστρατηγική σημασία της Επτανήσου

γεωστρατηγική σπουδαιότητα των Επτανήσων, είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Στο έντονο ιστορικό παρελθόν της περιοχής αποτυπώνεται το ενδιαφέρον και η αγωνία σημαντικών ναυτικών δυνάμεων να την θέσουν υπό την κυριαρχία τους. Η επικράτηση των Ενετών και η εξέλιξη τους σε μεγάλη αυτική δύναμη, δημιούργησε την αναγκαιότητα ενίσχυσης της ισχύος στην ευρύτερη περιοχή του Ιονίου, που θα τους παρείχε την δυνατότητα ελέγχου του ζωτικού χώρου της Ανατολικής Μεσογείου, ως απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη έντονης εμπορικής δραστηριότητας και επικράτησης στο θαλάσσιο εμπόριο. Οι επαναλαμβανόμενες απόπειρες των Οθωμανών να καταλάβουν τα Ιόνια Νησιά, καταγράφουν το εύρος των γεωπολιτικών και γεωστρατηγικών οφελών, που θα αποκομίσει εκείνος που θα αποκτήσει τον έλεγχο της περιοχής. Το έντονο ενδιαφέρον των Γάλλων, εν συνεχεία των Ρώσων και τέλος των Άγγλων για επικράτηση στην περιοχή και απο-

O νότιος ενεργειακός διάδρομος.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014

* ΦΩΤ.: Γ. ΛΕΚΑΚΗΣ

κόμιση των μέγιστων δυνατών κερδών, καταδεικνύει την διαχρονική σημαντικότητα της Επτανήσου στο πλαίσιο συνεχούς διεκδίκησης εκ μέρους των Μεγάλων Δυνάμεων. Αποτέλεσε πεδίο σειράς στρατιωτικών συγκρούσεων για την κυριαρχία στη θάλασσα, τον έλεγχο των εμπορικών μεταφορών, την υποστήριξη και ανάπτυξη ναυτικών δυνάμεων. Η παράδοση των Επτανήσων από τους Άγγλους το 1864, έδωσε την δυνατότητα στην Ελλάδα ελέγχου της κρισίμου υδάτινης εμπορευματικής και γεωστρατηγικής αρτηρίας, που συνδέει το Σουέζ με το Γιβραλτάρ, καθώς και την δυνατότητα να αποκτήσει ρυθμιστικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή. Το διαρκές ενδιαφέρον των Ιταλών για το Ιόνιο, προκειμένου να εξυπηρετήσουν ζωτικά συμφέροντα τους και να μεγιστοποιηθεί η επιρροή τους στην ευρύτερη περιοχή, αποτυπώνει τη γεωπολιτική και όχι μόνο, αξία που διαθέτει. Επίσης το έντονο ρωσικό ενδιαφέρον καταγράφηκε με αντίστοιχες προσπάθειες πρόσβασης στη περιοχή. Χαρακτηριστική η σοβιετική κίνηση δημιουργίας ναυτικής βάσης το 1951 με υπόγειες εγκαταστάσεις για τα πυρηνικά υποβρύχια του σοβιετικού στόλου. Σε επιχειρησιακό επίπεδο η θαλάσσια περιοχή που αποτελείται από την Αδριατική, τα Στενά του Οτράντο και το Ιόνιο, επηρεάζει σε εξαιρετικά σημαντικό βαθμό τον σχεδιασμό και την υλοποίηση στρατιωτικών επιχειρήσεων σε όλη τη Μεσόγειο. Κάθε ενέργεια εντός της Μεσογείου μπορεί να τεθεί υπό έλεγχο, δεδομένου ότι οι βασικές θαλάσσιες αρτηΗ ελληνική ΑΟΖ στην περιοχή του Ιονίου Πελάγους. ρίες μεταφοράς προϊόντων και φυσικών πόρων διέρχονται από την προαναφερόμενη θαλάσσια περιοχή. Ειδικότερα η στρατηγική σημασία της Κέρκυρας, στο την υπόλοιπη Μεσόγειο, σε συνδυασμό με την γειτνίαση τριεθνές σημείο μεταξύ Ελλάδας, Ιταλίας και Αλβανίας, θε- των απολήξεων της Εγνατίας και της Ιόνιας οδού, διαθέτει ωρείται δεδομένη, λαμβάνοντας υπόψη την απόσταση της ιδιαιτέρως σημαντική γεωπολιτική θέση. από τα Στενά του Οτράντο, στην είσοδο της Αδριατικής. Η σημασία της εμπέδωσης της ασφάλειας και της σταΟ έλεγχος της εισόδου στη θαλάσσια περιοχή της Αδρια- θερότητας στην περιοχή των Ιονίων Νήσων καταγράφεται τικής Θάλασσας, η δυνατότητα άμεσης πρόσβαση στις κροατικές ακτές, στα ιταλικά, κροατικά και αλβανικά λιμάνια προσδίδουν ζωτική σημασία στην ευρύτερη περιοχή, στην οποία παρατηρήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα έντονη πολιτική και στρατιωτική κινητικότητα. Η διαχρονική στρατιωτική παρουσία διαφόρων δυνάμεων στη περιοχή, αποδεικνύει τα ζωτικής σημασίας εθνικά συμφέροντα που διακυβεύονταν στην περιοχή. Η Κέρκυρα βρισκόμενη πάνω στον άξονα που συνδέει την Ελλάδα με την Αδριατική αλλά και πλησίον των γραμμών Στ’ Αυλάκια των Οθωνών (Οθρωνών), και γενικά στα Διαπόντια, οι βάρκες... ίπτανται! που συνδέουν την Αδριατική με ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ * ΦΩΤ.: Γ. ΛΕΚΑΚΗΣ

150 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ

και στη πρωτοβουλία Ελλάδος, Ιταλίας, Κροατίας, Βοσνίας Ερζεγοβίνης, Αλβανίας και Σλοβενίας στις αρχές του 2000, που οδήγησε στη καθιέρωση της πολυεθνικής ναυτικής άσκησης ΑDΡΙΟN, με στόχο τη βελτίωση της ναυτικής συνεργασίας για την επιτήρηση της ασφάλειας στη θαλάσσια περιοχή της Αδριατικής και του Ιονίου πελάγους. Επίκεντρο της συνεργασίας τέθηκε η καταπολέμηση των εγκληματικών ενεργειών στη θάλασσα και η καλλιέργεια πνεύματος εμπιστοσύνης και συνεργασίας, μεταξύ των ναυτικών δυνάμεων των χωρών που συμμετέχουν στην πρωτοβουλία.

* ΦΩΤ.: Γ. ΛΕΚΑΚΗΣ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Ενεργειακές πτυχές

Λίγοι γνωρίζουν ότι στην νήσο Αιγιλία(νυν Αντικύθηρα) σώζεται σε αρίστη κατάσταση ο

ύπαρξη υδρογονανθράκων στην ανατολική Με- μεγαλύτερος αρχαίος νεώσοικος της Ελλάδος! σόγειο είναι πιθανή, αλλά όχι βέβαιη. Επίσης δεν είναι ακόμη βέβαιο ότι οι ποσότητες που θα εντοπι- ματίζει στην ευρύτερη περιοχή. σθούν θα είναι σε θέση να μετατρέψουν άρδην την το ενερΗ διενέργεια ερευνών και γεωτρήσεων, η αποτύπωση γειακό status quo στην ευρύτερη περιοχή. του γεωλογικού χώρου και η εν συνεχεία εύρεση αξιοποιήΣε κάθε περίπτωση όμως, οι ενδείξεις ύπαρξης κοιτα- σιμων ορυκτών σε ένα μεγάλο τμήμα του θαλάσσιου χώρου σμάτων υδρογονανθράκων στην περιοχή των Επτανήσων, του Ιονίου, συμβάλλουν επιπλέον στην θέση που κατέχουν ενισχύουν την γεωστρατηγική αξία της Ελλάδος. Αποτελε- τα Επτάνησα στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο αγωγός φυσικού αερίου Trans Adriatic Pipeline, που σματική εκμετάλλευσή τους σε συνδυασμό με διερχόμενους αγωγούς (π.χ. TAP ή ΙTGI) , εξασφαλίζουν την ισορροπία σχεδιάζεται να διέλθει από την Τουρκία, την Ελλάδα και την δυνάμεων στην Νοτιοανατολική Ευρώπη, αναδεικνύοντας Αλβανία και να καταλήγει υποθαλάσσια στην Ιταλία, θα συτην χώρα σε σημαντικά αναβαθμισμένο ενεργειακό κόμβο. ντελέσει στην αναβάθμιση του ελληνικού εδάφους, αν και Η ύπαρξη εκτεταμένου ορυκτού πλούτου στην περιοχή, ενδεχομένως να καταστεί πεδίο όχι μόνο επενδύσεων αλλά ουσιαστικά αναπροσαρμόζει τον ενεργειακό χάρτη της Ευ- και ενεργειακών αντιπαραθέσεων, λόγω του διαφοροποιηρώπης προσδίδοντας στο ελληνικό έδαφος ιδιαίτερο ειδικό μένων συμφερόντων μεγάλων ενεργειακών δυνάμεων. βάρος. Η πιθανή διέλευση αγωγών δημιουργεί νέα δεδομέΕπίσης ο αγωγός ITGI, ο οποίος είναι ένα έργο μεταφοράς να σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, που αναβαθμίζουν φυσικού αερίου που προτείνεται στο πλαίσιο του Southern την διεθνή παρουσία της χώρας και τον ρόλο που διαδρα- Gas Corridor, για τη μεταφορά του φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν για τις αγορές στην Ευρώπη μέσω Ελλάδας και Ιταλίας, δίνει την δυνατότητα στην Ελλάδα να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαμόρφωση του ενεργειακού χάρτη της Ευρώπης. Ο αγωγός Τουρκίας-Ελλάδα ολοκληρώθηκε το 2007, ενώ το μέλλον του έργου του αγωγού Ελλάδας-Ιταλίας είναι ασαφές, λόγω του ανταγωνιστικού Trans Adriatic Pipeline. Οι θετικές ενεργειακές εξελίξεις μπορούν να συντελέσουν στην ανάπτυξη των επιχειρηματικών δυνατοτήτων της χώρας και την αύξηση του ΑΕΠ, να ωθήσουν τις άμεσες ξένες επενδύσεις, να συμβάλλουν στην απασχόληση μέσω της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας, να ενισχύσουν την τεχνογνωσία της χώρας, να πραγμαΣτο νησίδιο Καστός, θα ιδείτε να εκτίθενται οστά... φάλαινας! τοποιηθούν επενδυτικά προγράμματα 16

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014

* ΦΩΤ.: Γ. ΛΕΚΑΚΗΣ

στις τοπικές κοινωνίες και να βελτιωθούν τοπικές και περιφερειακές υποδομές. Η διαφαινόμενη ύπαρξη υδρογονανθράκων στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Ελλάδας, Ιταλίας και Αλβανίας, προσελκύει το ενδιαφέρον μεγάλων δυνάμεων και αυξάνει την διαπραγματευτική θέση της χώρας, καθώς της παρέχει δυνατότητες διεκδίκησης σημαντικών οφελημάτων. Οι στηριζόμενες από τις ΗΠΑ, προσπάθειες που γίνονται στο διεθνές στερέωμα για ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία, δίνουν μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία στην Ελλάδα να αποκτήσει ρυθμιστικό ρόλο στην κατανομή ενεργειακής ισχύος μέσω στρατηγικών συνεργασιών. Η αναμενόμενη ενεργειακή τροφοδοσία της Ευρώπης μέσω του Ιονίου, θα δικαιώσει τις ελληνικές επιδιώξεις για περαιτέρω ανάπτυξη της περιοχής, ενώ η εύρεση υδρογονανθράκων, θα την αναδείξει σε κορυφαίο στρατηγικό σημείο, με πολλαπλά συγκριτικά πλεονεκτήματα

Ο ρόλος των θαλασσίων ζωνών

Ελλάδα δεν διαθέτει ακόμη Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ). Διαθέτει όμως το αναφαίρετο δικαίωμα να κηρύξει ΑΟΖ, δικαίωμα το οποίο δεν μπορεί να προσβληθεί από άλλο κράτος ή οργανισμό. Σε αντίθεση με την υφαλοκρηπίδα, που υφίσταται αυτομάτως για κάθε παράκτιο κράτος, η ΑΟΖ δεν υφίσταται εάν προηγουμένως δεν ανακηρυχθεί. Ως τότε η περιοχή στην οποία θα μπορούσε να οριστεί η ΑΟΖ, εκλαμβάνεται ως ανοιχτή θάλασσα. Το 1977 η Συμφωνία Ελλάδος Ιταλίας περί θεμάτων Οι Παξοί είναι ένα σύμπλεγμα...5 νησιδίων! Εδώ το φυσικό κανάλι, του Γάη, ένα υφαλοκρηπίδας και εκμετάλλευσης κοιτασμάτων υδρο- καρδιολιμανάκι, που χωρίζει το νησί Παξός από το νησίδιο Άγ. Νικόλαος (αριστεγονανθράκων, τόνισε την σημαντικότητα του Ιουνίου ρά). Πελάγους για την Ελλάδα. Η Συμφωνία Ελλάδας – Αλβανίας, μετά από διαπραγ- κατά το οποίο η χώρα αποκτούσε δυνατότητα εκμετάλλευματεύσεις ενός έτους, σχετικά με την χάραξη θαλασσίων σης μιας εκτεταμένης θαλάσσιας περιοχής συμπεριλαμβαζωνών και ειδικότερα με την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας, νομένου και του υπεδάφους της, αφετέρου ως συμφωνία αναβάθμισε επιπλέον τη περιοχή του Ιονίου. Δυστυχώς οι μοντέλο που ενδεχομένως να έδινε στην Ελλάδα την δυναεξελίξεις στο ζήτημα αυτό δεν ήταν θετικές, δεδομένου ότι τότητα για χρήση της στην ευαίσθητη περιοχή του Αιγαίου. Η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας, έδινε την δυνατότητο Συνταγματικό Δικαστήριο της Αλβανίας, έπειτα από προσφυγή του Σοσιαλιστικού Κόμματος, ακύρωσε τη συμφωνία τα στην Ελλάδα ως παράκτιο κράτος να εκμεταλλευτεί τα για τεχνικούς λόγους, αποφασίζοντας ότι η έγκριση της επι- ορυκτά του εδάφους, του υπεδάφους και του βυθού, όπως τροπής διαπραγμάτευσης ήταν αρμοδιότητα του Προέδρου και τους μη ζώντες οργανισμούς του βυθού. Τα αυτά δικαιτης Δημοκρατίας της χώρας. Η Συμφωνία ενσωμάτωνε τις ώματα ακόμα κι αν δεν τα ασκήσει το παράκτιο κράτος, δεν διατάξεις της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο δικαιούται να τα ασκήσει κανένα άλλο κράτος. της Θάλασσας, την οποία και οι δύο χώρες είχαν επικυρώσει. Η θέσπιση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης στην Κατά την εν λόγω συμφωνία, η Αλβανία μεταξύ άλλων, περιοχή του Ιονίου παρέχει την δυνατότητα στην Ελλάδα αναγνώρισε υφαλοκρηπίδα στο νησιωτικό σύμπλεγμα βό- δικαιωμάτων έρευνας και εκμετάλλευσης θαλασσίων πόρεια της Κέρκυρας που περιλαμβάνει τρία κατοικημένα νη- ρων σε μία θαλάσσια περιοχή εκτεινόμενη 200 ν.μ. πέραν σιά και οκτώ ακατοίκητα, δημιουργώντας εκ των πραγμάτων των χωρικών υδάτων. Μία τέτοια εξέλιξη, εφόσον ευοδωθεί, «προηγούμενο» για το ζήτημα οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας θα αυξήσει σημαντικά την συμβολή των Ιονίων Νήσων στη και ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. μεγιστοποίηση της ισχύος της χώρας, μέσω απόκτησης ενός Η συμφωνία ορίζει υφαλοκρηπίδα στα νησιά, ενώ οριο- στρατηγικού πλεονεκτήματος. Η οριοθέτηση των δύο παραπάνω θαλασσίων ζωνών, θετεί και Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) με την πρακτική της μέσης γραμμής. Η σημαντικότητά της εστιαζόταν ενδεχομένως να δημιουργήσει σημεία τριβής στην περιοχή σε δύο σημεία: αφενός το ουσιαστικό τμήμα της συμφωνίας του Ιονίου, αλλά θα ενίσχυε την γεωπολιτική σημασία της ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ 150 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

* ΦΩΤ.: Γ. ΛΕΚΑΚΗΣ

σκακιέρα, ενισχύοντας την διαπραγματευτική θέση της Ελλάδας, στα νέα δεδομένα που θα προκύψουν. Οι προτεραιότητες της ελληνικής διπλωματίας εστιάζονται προς αυτή την κατεύθυνση, ώστε η να καταστεί η Ελλάδα στρατηγικός ενεργειακός κόμβος, αποκομίζοντας πολλαπλά κέρδη. Η ανάγκη επιτάχυνσης των ερευνών για ενεργειακά κοιτάσματα, παρουσιάζεται επιτακτική όσο ποτέ στο παρελθόν, ώστε να ενισχυθεί η ενεργειακή αυτάρκεια της χώρας και να προωθηθεί η οικονομική ανάπτυξη. Η οριοθέτηση των θαλασΣτον Άη Θανάσ’ στην Ιθάκη, υπάρχει το ανάκτορο του Οδυσσέως, σε περίοπτο θέση, όπως το θέλει ο Όμησίων ζωνών της υφαλοκρηρος... Το ανακοίνωσε το Πανεπ. Ιωαννίνων... πίδας και της Αποκλειστικής περιοχής στο κέντρο της Μεσογείου, όπου διακινείται το Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) θα διευρύνει τα οικονομικά και εμπόριο και ένα μεγάλος όγκος σημαντικών φυσικών πό- πολιτικά συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας, τα οποία θα την καταστήσουν και σημαντικό δρώντα με αποφασιστικό ρων. ρόλο, στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή.

Συμπερασματικά

νέκαθεν τα Επτάνησα αποτελούσαν χώρο υψίστης γεωστρατηγικής και γεωπολιτικής σημαντικότητας, λόγω της γεωγραφικής θέσης τους κατά μήκος της δυτικής πλευράς ελληνικής ηπειρωτικής χώρας. Διαχρονικά αποτέλεσαν το μήλο της έριδος για πολλές ναυτικές δυνάμεις, που επιδίωκαν την επιβολή της κυριαρχίας τους και την μεγιστοποίηση της ισχύος τους στο κέντρο της Μεσογείου. Ο έλεγχος των θαλασσίων οδών στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, η φυσική εγγύτητα στην είσοδο της Αδριατικής και η δυνατότητα υποστήριξης ναυτικών-στρατιωτικών επιχει* ΦΩΤ.: Γ. ΛΕΚΑΚΗΣ ρήσεων, αποτέλεσαν πόλο έλξης πολλών μνηστήρων στη περιοχή των Επτανήσων για εξασφάλιση γεωπολιτικών και εμπορικών κερδών. Οι συνεχείς στρατιωτικές αναμετρήσεις για την απόκτηση του ελέγχου της περιοχής, καταδεικνύει την πολυεπίπεδη στρατηγική αξία της. Οι πρόσφατες εξελίξεις στον ενεργειακό τομέα που σχετίζονται με την ενεργειακή τροφοδοσία της Ευρώπης, αναδεικνύουν επιπλέον τον ρόλο του Ιονίου Πελάγους στην ευρωπαϊκή ενεργειακή 18

Βιβλιογραφία Ι. Βαληνάκης (επιμ.), Ελληνική εξωτερική και ευρωπαϊκή πολιτική 1990-2010, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2010 Η. Ηλιόπουλος, Ζητήματα γεωπολιτικής και διπλωματίας ναυτικών και ηπειρωτικών δυνάμεων στον σύγχρονο κόσμο, Εκδόσεις Παπαζήση, 2008 Ι. Μάζης-Ι. Λουκάς-Δ. Κιτσίκης κ.α., Γεωπολιτική και Ελλάδα, Εκδόσεις Έσοπτρον, 2001 Μ. Μπότσης, Γεωπολιτική Αδριατικής-Ιόνιο. Η περίπτωση της Κέρκυρας, Εκδόσεις Παπαζήση, 2005

Η απέραντη παραλία στο Πόρτο. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014

Ερείκουσα, ο επιπλέων ανθόκηπος…

Υπό κ. Γιώργου Λεκάκη, Συγγραφέα, Κοινωνιολόγου και Δημοσιογράφου (www.lekakis.com)

α μικρονήσια της Ελλάδος, αυτά τα διάσπαρτα διαμάντις της ελληνικής φύσεως, ερημώνουν, αδειάζουν… Η Ελλάδα κομμάτι-κομμάτι χάνεται, και κανείς δεν μιλάει, και το σημαντικότερο… κανείς δεν κλαίει… Τα Διαπόντια νησιά, ένα αρχιπέλαγος… 153 νησαίων εδαφών, στα Β. της Κερκύρας, στο Στενό του Οτράντο Απουλίας Ιταλίας, είναι κάποια απ’ αυτά… Ακρότατο σημείο. Τα μεγαλύτερα είναι οι Οθρωνοί (και όχι Οθωνοί) και Σαμοθράκη (> Μαθράκη), προέκταση της γης Κερκύρας προς ΒΔ, η οποία συνεχίζεται υποθαλασσίως για 12 περίπου μίλλια, και η Ερείκουσα η οποία αναδύεται μεμονωμένως. Στα Διαπόντια ανήκει και η νησίδα Σάσων (ή Σάσινο) – νησίδα κειμένη προ του κόλπου του Αυλώνος - την οποία μας παρέδωσαν οι Βρετανοί, παραδίδοντάς μας τα Ιώνια νησιά. Όμως η Ελλάς την… δώρισε στην Αλβανία, δια νόμου της Βουλής των Ελλήνων, το 1928![1] Τα νησιά ήταν γνωστά από την αρχαιότητα… Ξαναεποικίσθηκαν μετά την Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571). Τόπος εξορίας των Επτανησίων ριζοσπαστών από τους Άγγλους. Στην Ερείκουσα εξορίσθηκε ο Μομφεράτος (1851-1857), κ.ά. Επί αγγλοκρατίας, οι κάτοικοι ήσαν υποχρεωμένοι να προσφέρουν φόρο το 10% της σοδειάς τους. Στο νησάκι της Ερείκουσας φθάνει κανείς είτε από το Σιδάρι (παραλιακό χωριό ΒΔ της Κέρκυρας) είτε από την Κέρκυρα. Η Ερείκουσσα ή Ερείκουσα ή Ερρίκουσα ή Ερίκουσα ή Ερούξα ή Μερλέρα/Μαρλέρα ή Οφιούσα, όπως την έλεγαν οι αρχαίοι, ή Εριχούσα ή Ερίχουσα ή Ριχούσα/Ρηχούσα ή Ερείχουσα, ονομάσθηκε εξ αιτίας των άφθονων ερεικιών που ευρίσκονται επ’ αυτής. Η ερείκη εδώ ανθίζει τον μήνα Οκτώβριο και βγάζει κάτι υπέροχα ροζ-μωβ άνθη, που έχουν μια γλυκύτατη χαρακτηριστική μυρωδιά. Γι’ αυτό, ίσως, ο καλύτερος μήνας για να επισκεφθείτε την νήσο, είναι αυτός… Έχει έκταση 4,5 τ.χλμ. Συνολικά σήμερα στην Ερείκουσα υπάρχουν 8 οικισμοί, με 20-50 περίπου σπίτια ο καθείς. Είναι ένα σχεδόν στρογγυλό νησί, με διάμετρο 3 χλμ. Παλαιότερες μετρήσεις αναφέρουν και 600 κατ. στο νησί. Σήμερα απομένουν 150 – μόνιμοι όμως οι 90. Την δεκαετία του 1950 στο σχολείο φοιτούσαν 102 παιδιά… Το υψηλότερο σημείο του νησιού, ευρίσκεται στον Β, και είναι το δικόρυφο βουνό Μεροβίγλι. Το νησί φέρεται έχει δυο χειμάρρους. Έχει μεγάλο ύψος βροχών. Καλές παραλίες με ρηχά νερά είναι του Μπραγκίνη, το Πόρτο και το παλαιό λιμάνι Φύκι. Το νησί είναι κατάφυτο από ελιές και κυπαρίσσια. Κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η ελαιουργία (έχει 10.000 ελιές στο νησί!), η αμπελουργία, η αλιεία και ο τουρισμός. Είναι δε άριστοι ναυτικοί. Η Ερείκουσα δεν είναι τυχαίο που επονομάζεται «ο επιπλέων κήπος». Στην γη της φύονται χειμώνα-καλοκαίρι 345 είδη φυτών και ανθέων! ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014

* ΦΩΤ.: Γ. ΛΕΚΑΚΗΣ

Το Πόρτο όπως θέαται από το Κάτεργο

Ιστορία

ο νησί ο Κλαύδιος Πτολεμαίος και ο Πλίνιος το κατατάσσουν ως προσκείμενο στην Ήπειρο. Επανακατοικήθηκε συστηματικώς γύρω στο 1660. Όσο η Τεργέστη ήταν το κέντρο του μεσογειακού εμπορίου, τόσο άνθιζε η Ερείκουσα. Κι οι κάτοικοί της είχαν 90 εμπορικά ιστιοφόρα! Αλλά η νέα τεχνολογία (μηχανοκίνηση) τους πέταξε έξω από τον κόσμο… Έτσι άρχισε η μετανάστευση και το 1848 βρίσκουμε τους πρώτους Ερεικουσιώτες ήδη στην Αμερική… Μετά το 1945, άρχισε το μεγάλο νέο κύμα μεταναστεύσεως… Έφυγαν τα 2/3 των κατοίκων του νησιού και το 95% αυτών πήγε στην Αμερική… Εκεί το 1957 ιδρύεται η περίφημη «Αδελφότης Ερεικουσίων Αμερικής». Οι Ερεικουσιώτες καυχώνται ότι έχουν πάει στο… φεγγάρι. Εννοούν πως στην πρώτη αποστολή της NASA, το 1969, ένας εκ των κορυφαίων της αμερικανικής διαστημικής εταιρείας, ο Χρήστος Κατέχης του Όθωνος, ήταν από την Ερείκουσα! Οι αστροναύτε άφησαν – μεταξύ άλλων – στο έδαφος της Σελήνης και μια χρυσή πλακέτα, με τα ονόματα της επιστημονικής ομάδος της NASA, που συνέβαλε σε αυτό το κατόρθωμα. Σε αυτήν την πλακέτα, αναφέρεται και: «ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΤΕΧΗΣ, ΕΡΕΙΚΟΥΣΑ, ΚΕΡΚΥΡΑ, ΕΛΛΑΔΑ»…

Λαογραφία

α σπίτια του νησιού είναι βαμμένα στα δωρικά χρώματα (σομόν, ροζ, γκρενά, μπορντώ, κλπ.) όπως στους Παξούς, άλλο ένα στοιχείο που μαρτυρά την συγγενική σχέση Παξινών-Διαποντίων. Τα όρια των χωραφιών όριζαν οι «τέρμονες», δηλ. καλοπελεκημένες σφαιρικές πέτρες, που δύσκολα μετακινούνταν από ένα άτομο, λόγω του βάρους, σε περίπτωση που κάποιος ήθελε να… μεγαλώσει το χωράφι του. 19

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

«Εις τα γαμήλια έθιμα της Ερεικούσης ιδιάζων είναι ο θρήνος της αποχωρισομένης από τους γονείς της νύμφης, όστις καλείται “τόι”» (προφανώς από το “όι”).[2] Στα αξιοθέατα του νησιού προσθέστε τα παραδοσιακά ελαιοτριβεία του, που ακόμη και σήμερα παράγουν λάδι με υγιεινό παραδοσιακό τρόπο, από τις λιανολιές των υψηλών και λυγερόκορμων ελαιοδένδρων του… Η Ερείκουσα έχει μια κουζίνα που θα την έλεγε κανείς μείγμα ηπειρωτικής-κερκυραϊκής, με επιρροές Μονεμβασιάς και ιταλικής! Από τα παραδοσιακά φαγητά στην Ερείκουσα δοκιμάστε σοφρίτο, παστιτσάδα, πατατόπιττα, τσιλίκουρδα, μπουρέκι, μπουρδέτα (διάφορα) και φυσικά πάντα ολόφρεσκα ψάρια. Η γνωστή παραδοσιακή πίττα των Διαποντίων, η πατατόπιττα, στην Ερείκουσα φτιάχνεται από λυωμένη πατάτα, ζεματισμένο ρύζι, αλεύρι, ελαιόλαδο και λυωμένο τυρί, χτυπημένα αυγά, γάλα και άνηθο. Ψήνεται σε παραδοσιακό φούρνο για μια περίπου ώρα!.. Άλλη γνωστή παραδοσιακή πίττα επίσης, η μοναδική τραμόπιττα. Αυτή γινόταν από ένα όσπριο, το ριάκι, που το φύτευαν μαζί με τις φακές. Αυτό έκαμε έναν φαιοσταχτί μικρό καρπό, σαν τα λαθύρια, και σκληρό σαν τα σκάγια! Άλεθαν τον καρπό στον χερόμπλο (= χειρόμυλο) και μετά τον έβραζαν (όπως τις φακές) και έφτιαχναν ένα χυλό, σαν φάβα, που τον έλεγαν τραμό. Με τον τραμό και μαζί με αλεύρι έφτιαχναν την τραμόπιττα. Τον δε ζωμό τον έπιναν. Αυτό το φυτό έσωσε κόσμο επί Κατοχής στα νησιά, μας λεν. Δεν υπάρχει παλαιός Διαπόντιος, που στο άκουσμα και μόνον της λέξεως τραμόπιττα, να μην γλείφει τα δάκτυλά του.[3] Έφτιαχναν επίσης μπουρέκι, που ήταν κρεατόπιττα με κρεμμύδι, ρύζι, κοφτό σιτάρι και φυσικά κρέας. Επίσης, εδώ θα ιδείτε να ζυμώνουν, φουρνίζουν και να ψήνουν το ψωμί, όπως τον παλιό καλό καιρό. Πανηγύρια και τοπικές εκδηλώσεις φυσικά τον Αύγουστο. Κυριαρχεί η βαρκαρόλα, που είναι ένας βραδινός περίπλους του νησιού, συνοδευόμενος με καντάδες και βεγγαλικά. Διήμερο το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου στην Αγ. Τριάδα. Στον ναό φυλάσσεται και μια σπουδαία εικόνα, της Βρεφοκρατούσας, δια χειρός Φ. Κόντογλου, μια από τις τελευταίες εικόνες που αγιογράφησε αυτός ο σπουδαίος άνδρας. Τέλος, το πανηγύρι του Αγ. Νικολάου (στις 6 Δεκεμβρίου), που συγκεντρώνει τον κόσμο στην εκκλησία.

Περιήγησις

ε το που πατάς εδώ, αισθάνεσαι την γαλήνη. Έναν μυστικισμό, μια ευφορία και μια άμεση οικειότητα… Και μάλλον δεν έχεις την αίσθηση πως έφθασες σε νησί, λόγω της πυκνής βλαστήσεως! Αυτό δεν είναι νησί! Είναι ένα δάσος πάνω στην θάλασσα ή εάν θέλετε ένας επιπλέων κήπος! Μόνο η θάλασσα στο υπενθυμίζει… Εάν δε, έλθετε Ιούλιο, θα ιδείτε τις παραλίες του νησιού κατάσπαρτες από λευκά κρινάκια… Υπάρχουν 30 χλμ. οδικού δικτύου, που οδηγούν σε κα20

* ΦΩΤ.: Γ. ΛΕΚΑΚΗΣ

150 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ

Ίσως το πιο χαλαρό καφεδάκι στην Ελλάδα, στο πιο πράσινο νησαίο τοπίο!!! Όασις, όνομα και πράγμα....

τοικημένα σπίτια. Ο καλύτερος τρόπος να την νοιώσεις είναι με ποδήλατο ή με πεζοπορίες… Γενικά θα διαπιστώσετε παντού καλοσυντηρημένα σπίτια, με όμορφους λαχανόκηπους. Κάθε σπίτι έχει και το ιδικό του πηγάδι, γιατί η Ερείκουσα έχει άφθονο και καλό νερό. Τάξη, γούστο, μεράκι και προ παντός καθαριότητα, χωρίς να υπάρχουν ιδιαίτερα πολλοί κάδοι! Λειτουργεί αστυνομικός σταθμός και ιατρείο. Αλλά δεν υπάρχουν βενζινάδικο, τράπεζα, ταχυδρομείο… Τα σκάφη προσεγγίζουν στο Πόρτο - μοναδικό λιμάνι της νήσου - που προφυλάσσεται Δ από τον χαμηλό και γυμνό λόφο Πέρα Κάτεργο. Περίφημη και οργανωμένη η παραλία του Πόρτο, με μακρυά αμμουδιά (μήκους πάνω από 1 χλμ.)! Παραλία που θα την ζήλευαν πολλά πολυδιαφημισμένα νησιά της Ελλάδος! Όλο το Πόρτο είναι ένας απέραντος οπωρώνας! 1. Στην καντίνα μπορείτε να νοικιάσετε και ποδήλατα εάν θέλετε… Έτσι ήταν εδώ, πολύ πριν γίνει της μόδας το ποδήλατο, αλλού… Το Κάτεργο ονοματίσθηκε έτσι από την σκληρή του πέτρα. Από εδώ προμηθεύονταν πέτρες για τα κτισίματά τους οι εντόπιοι. Η απόσπαση λίθων γινόταν με δυναμίτη. Κι έπειτα κτυπούσαν με βαριές και βαριοπούλες. Έτσι ο λόφος θύμιζε… κάτεργο, αρχαίο λατομείο. Μόλις οι άνδρες έσπαγαν τις πέτρες, έρχονταν οι γυναίκες, με μια ειδικά στριμμένη πετσέτα στο κεφάλι, τον ποδολό, και έβαζαν επ’ αυτής τις πέτρες και τις μετέφεραν πεζή όπου ήταν να κτίσουν! Αυτό κρατούσε και μήνες πολλές φορές! Έως τον οικισμό Φύκι (συνολικά 1,1 χλμ. από τον μώλο!). Σχολείο – δωρεά και κληροδότημα του Α. Συγγρού (1902). Στο ακρωτήριο Σταμολέκα, όπου υπάρχουν και τα πιο ζεστά θαλάσσια νερά για μπάνιο. Το μικρό λιμανάκι του Πόρτο προσβάλλεται από τους Α ανέμους, οι οποίοι όμως είναι σπανιώτατοι εδώ. Αυτό δεν σημαίνει ότι το νησί καλύπτεται με το υπάρχον λιμάνι. Από τα Παλιοκάλυβα, κατηφορικός στενός τσιμεντόδρομος φέρνει στον δυτικώτερο οικισμό της νήσου, τον μικρό οικισμό του Μπραγκίνη ή Πραγγίνη. Τεράστια ακτή (άνω του 1,5 χλμ.), κατάφυτη δένδρα, με θαυμάσια ερημική αμμουδιά, με λεπτή άμμο, που σχεδόν καταλήγει στον μικρό ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014

φάρο. Ρηχοπατιά θάλασσα με διάφανα νερά και κατά τόπους φύκια. Εδώ σχεδόν πάντα κάνεις μόνος σου μπάνιο! Γι’ αυτό και την προτιμούν οι διάσημοι επισκέπτες της νήσου. Από τον φάρο και μετά (ΒΑ) δεν περπατιέται καν η Ερείκουσα. Οι ακτές της είναι επικίνδυνες και δύσβατες. Στα Νικολιάτικα θα ιδείτε ωραία ασβεστωμένα πηγάδια. Ο οικισμός Παλιοκάλυβα, έχει τάξη και θαυμάσια σπίτια. Κάποια απ’ αυτά πολύ παλαιά (από το 1899). Στην Δ ακτή του νησιού, στον όρμο Φύκι, υπήρχε παλαιά λιμανάκι.

Πηγή: Γ. Λεκάκης «Ερείκουσα, ο επιπλέων ανθόκηπος και η υφαλοκρηπίδα των Διαποντίων», εκδ. Ερωδιός, 2014.

Σημειώσεις: [1] Ολίγες ημέρες μετά την απόσυρση του ελληνικού στρατού, άπαντες οι Έλληνες κάτοικοί της σφαγιάσθηκαν! Έτσι, σήμερα η Σάσων δεν ανήκει στην πλέον στην Ελλάδα, θέμα που δεν είναι της παρούσης… [2] Δ. Λουκάτου, Λαογραφικό Αρχείο Ακαδ. Αθηνών, τ. 13-14, 1960-61. [3] Σήμερα δεν φτιάχνει κανείς τραμόπιττα στα Διαπόντια, γιατί δεν υπάρχει ριάκι, παρά μόνον ίσως λίγο στο Μαθράκι. Όμως ευρέθησαν λίγοι σπόροι του και κάποιοι το καλλιέργησαν σε Ερείκουσα και Οθωνούς, για οικιακή χρήση… Απ’ αυτούς τους σπόρους, καρποί έφθασαν έως και στην Νέα Υόρκη, μέσω αλληλογραφίας! Τότε ο παραλήπτης έστειλε λίγους στον αδελφό του, επίσης με ταχυδρομικό δέμα, στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνια, στην άλλη άκρη! Αμφότεροι, μόλις τους παρέλαβαν έκαμαν σαν παιδιά απ’ την χαρά τους, λες και παραλάβαιναν το ακριβότερο δώρο! Έβαλαν αμέσως το μπρίκι να κάνουν τον τραμό και να γευθούν έτσι το νησί τους, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των απορρημένων παιδιών τους, που δεν εννοούσαν να καταλάβουν γιατί χαίρεται τόσο ο πατέρας που τρώει έναν χυλό…

ΜΙΚΡΟΝΗΣΙΑ ΤΟΥ ΙΩΝΙΟΥ *

Τα Επτάνησα μόνο… επτά δεν είναι

Υπό κ.

Γ. Λεκάκη, Κοινωνιολόγου, Συγγραφέα - Δημοσιογράφου, www.lekakis.com

α Επτάνησα αποτελούν ένα σύμπλεγμα επτά (7) κύριων νησιών και αρκετών μικρότερων που βρίσκονται στο Iώνιο Πέλαγος. Τα επτά κύρια νησιά κατά σειρά μεγέθους είναι η Κεφαλληνία, η Κέρκυρα, η Ζάκυνθος, η Λευκάδα τα Κύθηρα, η Ιθάκη και οι Παξοί. Είναι ένας από τους ωραιότερους προορισμούς της Ελλάδος μας, με τεράστια ποικιλομορφία, ανομοιότητες, ιδιαιτερότητες, μοναδικόκτητες και φυσικά, φυσικό και ιστορικο-πολιτιστικό πλούτο. Τα μεγάλα νησιά των Επτανήσων είναι γνωστά σε όλους. Τα μικρότερα, όμως; Ας τα δούμε ενδεικτικά αλφαβητικά 25 απ’ αυτά: Άγιος Νικόλαος, εξάρτημα του Παξού, με περίφημο κάστρο, με σχέδια Λεονάρντο ντα Βίντσι! Αντικύθηρα, την αρχαία Αιγιλία, που μας έκαναν υπερήφανούς με το ναυάγιο και τον μηχανισμό που βρέθηκε σε αυτό, Αντίπαξοι, εξάρτημα του Παξού, με τα ωραιότερα νερά στην Ελλάδα, απίθανο κρασί, Αρκούδι, η ομηρική Αστερίδα (κατά Δαίρπφελντ)… Βρίσκεται μεταξύ Ιθάκης - Μεγανησίου. Άτοκος, η απομεμακρυσμένη των Εχινάδων. Βίδο, το νησάκι-φρουρός του λιμανιού της Κερκύρας, Διαπόντια (Ερείκουσα, Οθρωνοί, Μαθράκη, Διάπλο, Σάσων, κ.ά.). Ελαφόνησος, σμιγοπέλαγο νησί, με κάποιες από τις ωραιότερες παραλίες της Ελλάδος! Εχινάδες (Βρόμωνας, Δρακονέρα, Καλόγηρος, Καρλονήσι, Λαμπρινό, Μάκρη, Μόδι, Πεταλάς, Ποντικός, Σοφία, Οξεία, Σωρός, κ.ά.) οι ατίθασες νύμφες, που πλέουν στο Ιώνιο, από καπρίτσιο του Αχελώου,

Κάλαμος, καταπράσινος, με το περίφημο κάστρο του Καραϊσκάκη! Βρίσκεται ανάμεσα στο Μεγανήσι και το χωριό Μύτικας Αιτωλοακαρνανίας. Καλτσονήσι, νησίδιο των Παξών, Καστός, αδελφή του Καλάμου, Λαζαρέττο ή Γκουβινό, με το περίφημο και ιστορικό λοιμοκαθαρτήριο της Κερκύρας! Μαδουρή, η νήσος του Βαλαωρίτη! Απέναντι από το Νυδρί της Λευκάδας. Μεγανήσι, η νήσος των αρχαίων Ταφίων, μεταξύ Λευκάδας Αιτωλοακαρνανίας. Μογγονήσι, νήσος των Παξών, στην οποία μπορεί κανείς να πάει με… τα πόδια! Οινούσες (Αγ. Μαριανή, Αυγό, Βενέτικο, Δυο Αδέλφια, Μπόμπα, Σαπιέντζα, Σχίζα), οι όμορφες του πιο βαθέως φρέατος της Μεσογείου (βάθος 5.121μ.). Βρίσκονται απέναντι από τη Μεθώνη. Παναγιά, νήσος των Παξών, με ομώνυμο μεγάλο μοναστήρι επ’ αυτής, Ποντικονήσι, το διασημότερο εξάρτημα της Κέρκυρας, Προβάτι, μεταξύ Καλάμου-Καστού, Πρώτη, νησίδα με μοναδικό όρμο, με χαράγματααναθήματα αρχαίων ναυτικών μας… Απέναντι και Δυτικάτων Γαργαλιάνων Μεσηνίας. Σκορπιός, γνωστός από τον… Ωνάση Σπάρτη, εξάρτημα της Λευκάδος, αδελφή του Σκορπιού και της Μαδουρής. Στροφάδες, την κατοικία των φοβερών και τρομερών Αρπυϊών! Σφακτηρία, η ιστορική νήσος, στον όρμο της Πύλου! Αλλά και άλλα πολλά, ακόμη μικρότερα…

* Ο Γ. Λεκάκης προτιμά την γραφή Ιώνιο (αντί Ιόνιο), λέξης προερχομένης απο την Ιώ και τους ‘Ιωνες. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014

Σχολή Εθνικής Άμυνας

* ΦΩΤ.: ΝΙΚΗΤΑΣ ΣΠΙΝΟΣ

Τελετή Έναρξης Μαθημάτων 67ης Σειράς*

ην Δευτέρα 15 Σεπτεμβρίου 2014, στις 10.30 ώρα πραγματοποιήθηκε στην έδρα της Σχολής Εθνικής Άμυνας, η τελετή ενάρξεως των μαθημάτων της 67ης Εκπαιδευτικής σειράς, παρουσία του κ. Α/ΓΕΕΘΑ Στρατηγού Μιχαήλ Κωσταράκου. Την τελετή ετίμησαν με την παρουσία τους, ο Πρέσβης της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Κυριάκος Κενεβέζος, ο Πρέσβης της Αιγύπτου κ. Ahmed Fouad EL Bidewy και ο Πρέσβης της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης κ. Dragan Bozanic. Παρέστησαν επίσης ο Γενικός Επιθεωρητής Στρατού Αντγος κ. Αναστάσιος

Μανώλας, ο Υ/ΓΕΝ Υπνχος κ. Παναγιώτης Παστουσέας ΠΝ, ο Υ/ΓΕΑ Υπτχος (Ι) κ. Γεώργιος Δριτσάκος, οι εκπρόσωποι της ΕΛ.ΑΣ Υπτγος κ. Δημήτριος Σοφιός και του ΠΣ Υπτγος κ. Στέφανος Σπανέας, ο Στρατιωτικός Ακόλουθος της Αλβανίας Σχης κ. Drini Nicola, και καθηγητές της ΣΕΘΑ. Την κήρυξη της έναρξης των μαθημάτων της νέας εκπαιδευτικής περιόδου πραγματοποίησε ο κ. ΑΓΕΕΘΑ, ο οποίος απηύθυνε οδηγίες και παραινέσεις προς τους σπουδαστές Αξκους. Το Σύνδεσμο Επιτελών Εθνικής Αμύνης εκπροσώπησε ο Πρόεδρός του Αντιστράτηγος ε.α. κ. Λάμπρος Καζάκος και μέλη του Δ.Σ./ΣΕΕΘΑ. Συνολικά θα φοιτήσουν 68 ανώτεροι Αξιωματικοί. ■

Η 67η Σειρά αποτελείται από: Αξιωματικούς Έλληνες Στρατού Ξηράς................................43 Πολεμικού Ναυτικού....................... 6 Πολεμικής Αεροπορίας.................. 4 Κοινών Σωμάτων.............................. 1 Πυροσβεστικού Σώματος.............. 1 Ελληνικής Αστυνομίας.................... 1 Μόνιμοι Υπάλληλοι.......................... 4 Αξιωματικούς Κυπρίους ................ 4 Αλλοδαπούς Αξιωματικούς Αλβανίας.............................................. 1 ΒοσνίαςΕρζεγοβίνης....................... 2 Αιγύπτου.............................................. 2 ΠΓΔΜ..................................................... 1 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

23 Χαιρετισμός κ. Α/ΓΕΕΘΑ Στρατηγού Μιχαήλ Κωσταράκου

αίρομαι πάρα πολύ που βρίσκομαι στη τελετή έναρξης της 67ης εκπαιδευτικής σειράς της Σχολής Εθνικής Άμυνας (ΣΕΘΑ). Η Σ Ε ΘΑ αποτελεί την κορωνίδα όλων των στρατιωτικών σχολών, με την οποία ολοκληρώνεται η εκπαίδευση ενός Αξιωματικού προτού ο Αξιωματικός εισέλθει στις τάξεις των Ανωτάτων. Παρέχει το απαραίτητο διανοητικό κεφάλαιο για διεύρυνση οριζόντων, ώστε να μπορέσουν οι στρατιωτικοί που θα αναλάβουν ανώτατες στρατιωτικοπολιτικές θέσεις, να έχουν την πρέπουσα συμμετοχή στην διαδικασία χάραξης πολιτικής και λήψης αποφάσεων. Είναι ο χώρος όπου

η στρατηγική συναντιέται με την εξωτερική πολιτική και τη γεωπολιτική και δημιουργεί ένα κύκλο γνώσεων και δυνατοτήτων, που είναι απαραίτητος για τη χάραξη πολιτικής που θα επηρεάζει το μέλλον των ΕΔ και της χώρας μας. Αποδίδουμε πάρα πολύ μεγάλη σημασία στην ΣΕΘΑ, όπως και στην Ανωτάτη Διακλαδική Σχολή Πολέμου (ΑΔΙΣΠΟ). Έχουμε επιχειρήσει να προσδώσουμε έναν έντονα ακαδημαϊκό χαρακτήρα, σε όλες τις παραγωγικές σχολές και πολύ περισσότερο στις μετεκπαιδευτικές σχολές των Ενόπλων Δυνάμεων, χωρίς φυσικά να παραβλέπεται ο στρατιωτικός χαρακτήρας. Χαίρομαι γιατί προωθεί την συνεργασία με Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και της Ελλάδας και του εξωτερικού. Και χαίρομαι γιατί στην ΣΕΘΑ, ιδίως, επικρατεί ένα ανοιχτό πνεύμα συνολικής, σφαιρικής προσέγγισης των θεμάτων, γιατί πράγματι ο σύγχρονος αξιω-

ματικός είναι ένας επιστήμονας, ένας διανοούμενος, δεν είναι απλά ένας μαχητής και οι αξιώσεις του επιτελικού έργου είναι πάρα πολύ υψηλές. Είναι τιμητικό για την Σχολή ότι φοιτούν σε αυτή αξιωματικοί από άλλες φίλες, σύμμαχες χώρες. Τους απευθύνω έναν θερμό προσωπικό χαιρετισμό. Το ίδιο φυσικά ισχύει για τους αξιωματικούς από την Κυπριακή Δημοκρατία. Είμαι βέβαιος ότι η εκπαίδευσή σας εδώ, θα σας κάνει άξιους να στελεχώσετε με τον καλύτερο τρόπο τα επιτελεία μας ή τα επιτελεία των χωρών σας, ή άλλες υπηρεσίες γιατί έτσι θα μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε το πιο σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα που έχουμε, τον σημαντικότερο πολλαπλασιαστή ισχύος που είναι το ανθρώπινο δυναμικό. Εύχομαι καλή αρχή και επωφελή εκπαίδευση. Σας ευχαριστώ

Oμιλία κ. Διοικητού ΣΕΘΑ Αντγου Ανδρέα Ηλιόπουλου στην τελετή έναρξης της 67ης Εκπαιδευτικής Σειράς (15 Σεπτ 2014)

ας καλωσορίζω στη Σχολή Εθνικής Άμυνας, το Ανώτατο Εκπαιδευτικό ίδρυμα των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας, τη δεξαμενή ελεύθερης Ελληνικής Στρατηγικής Σκέψης, η οποία συνεχίζει, με μια παράδοση μισού και πλέον αιώνα, να παρέχει μεταπτυχιακού επιπέδου ακαδημαϊκή εκπαίδευση σε αξιωματικούς των τριών Κλάδων των Ε.Δ., των Σωμάτων Ασφαλείας, σε επιλεγμένα στελέχη Υπουργείων και Οργανισμών του Δημοσίου, καθώς και σε αξιωματικούς των Ε.Δ. από την Κύπρο αλλά και από σύμμαχες και φίλιες χώρες. Η επιλογή σας για φοίτηση στη ΣΕΘΑ, αποτελεί για εσάς την αφετηρία μιας νέας περιόδου στη σταδιοδρομία σας, μιας περιόδου νέων και μεγαλύτεΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ρων ευθυνών και προκλήσεων. Οι γνώσεις, οι εμπειρίες και, το πιο σημαντικό, η κριτική σκέψη σε θέματα Εθνικής Στρατηγικής που θα αποκτήσετε κατά τη φοίτησή σας, θα αποτελέσουν σημαντική παρακαταθήκη, για να ανταποκριθείτε με επιτυχία στα έργα και τις αποστολές που θα σας ανατεθούν στο μέλλον και να καταστείτε ικανοί ηγέτες και επιτελείς, με κρίση και διευρυμένο ορίζοντα στο χειρισμό θεμάτων Εθνικής Άμυνας και Ασφάλειας, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων σας. Για να συμβάλλετε τα μέγιστα στην υποστήριξη των εθνικών μας θέσεων και συμφερόντων, θα πρέπει η προσπάθεια για την μόρφωσή σας να είναι έντονη και συνεχής. Οι γνώσεις σας, αν δεν καλλιεργηθούν περαιτέρω και δεν επικαιροποιούνται ανελλιπώς, δε θα διατηρηθούν στο επιθυμητό υψηλό επίπεδο, ώστε ο καθένας σας να μπορεί να προσφέρει στις Ένοπλες Δυνάμεις και στη χώρα, τις υπηρεσίες που απαιτείται από οποιαδήποτε θέση υπηρετεί.

Το διεθνές περιβάλλον διαμορφούται συνεχώς και η ευαίσθητη γεωπολιτικά περιοχή όπου ζούμε δεν μας αφήνει περιθώρια εφησυχασμού. Γι’ αυτό, σας προτρέπω τόσο κατά τη φοίτησή σας, όσο και μετά από αυτή, να ενεργείτε πάντα με κριτική αντίληψη και να μη διστάζετε να αναπτύσσετε δραστηριότητες με βάση τα ερεθίσματα που η Σχολή σας δίνει, ώστε να παραμένετε επίκαιροι, ενημερωμένοι και αποτελεσματικοί. Έχοντας κατά νου τον ορισμό της Εκπαίδευσης ως «την προετοιμασία ανθρώπων, ατομικά ή συλλογικά, για συγκεκριμένα καθήκοντα σε συγκεκριμένες συνθήκες» και της Μόρφωσης ως «την ανάπτυξη των πνευματικών δυνάμεων και της κατανόησης», καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι «η εκπαίδευση είναι η κατάλληλη προπαρασκευή για το προβλέψιμο, όμως για το απρόβλεπτο και τις διανοητικές προκλήσεις είναι απαραίτητη η μόρφωση», και αυτό καλείσθε να κάνετε, να μορφωθείτε.

24 Η επιλογή σας ως σπουδαστών στην 67η Εκπαιδευτική Σειρά αποτελεί για σας μία ευκαιρία για να αυξήσετε το επίπεδο της μόρφωσής σας και να διευρύνετε τον ορίζοντα της κριτικής σκέψης που απαιτείται για ένα μελλοντικό ηγέτη των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας. Οι σύγχρονες εκπαιδευτικές απαιτήσεις είναι πολύ υψηλές και θα πρέπει οι προσπάθειες όλων μας να είναι ανάλογες, ώστε να ανταποκριθούμε άμεσα έχοντας υπόψη, ότι η επιτυχία εξαρτάται και από τη δική σας προσπάθεια. Όσον αφορά τις ατομικές εργασίες και την ατομική διατριβή που θα εκπονήσετε, επισημαίνεται ότι, για την εκπόνησή τους θα σας δοθεί η ευκαιρία να πάρετε την πρωτοβουλία διερεύνησης επιμέρους θεματικών χρησιμοποιώντας ερευνητικά εργαλεία όπως

συγκεκριμένη πηγή, χωρίς να γίνεται αναφορά στο συγκεκριμένο συγγραφέα ή στην πηγή.

Η είναι οι ερευνητικές πηγές, τα επιστημονικά βιβλία και περιοδικά, εφημερίδες / ΜΜΕ και το διαδίκτυο, καθώς επίσης γνώμες – απόψεις ειδικών και άλλες δευτερογενείς πηγές. Η αξιολόγησή τους θα πραγματοποιηθεί με γνώμονα την πρωτοτυπία, την έρευνα, την ανάλυση και την κριτική σκέψη. Στην εκπόνησή τους δεν επιτρέπεται η χρήση εξειδικευμένων στοιχείων χωρίς την τεκμηρίωσή τους, το φαινόμενο της λογοκλοπής, δηλαδή της χρήσης στοιχείων, απόψεων, σκέψεων, συμπερασμάτων που είναι αναγκαία για την εκπόνηση της εργασίας, αλλά είναι πνευματικό προϊόν κάποιου άλλου συγγραφέα ή προέρχονται από κάποια

σημασία του έργου που επιτελεί η Σχολή Εθνικής Άμυνας, της οποίας από σήμερα είστε σπουδαστές, είναι χαραγμένη στο έμβλημά της, «ΣΟΦΙΑ ΣΥΝ ΤΕΧΝΗ». Η Σοφία και η τέχνη του πολέμου θεωρούνται απαραίτητα εφόδια και εργαλεία για να καταστείτε ικανοί και έτοιμοι να ανταποκριθείτε στα κελεύσματα των καιρών και σε συνδυασμό με την προάσπιση του δημοσίου συμφέροντος έναντι του ατομικού και της ιδιοτέλειας θα καταστήσουν την πατρίδα μας πιο ισχυρή. Διότι όπως λέει και ο ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ στον περίφημο διάλογο των Μηλίων κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο η συνεργασία επιτυγχάνεται μεταξύ ίσων. Διαφορετικά «Ο ισχυρός επιβάλλει όσα του επιτρέπει η δύναμη του και ο αδύναμος υποφέρει όσα του επιβάλλει η αδυναμία του». Εύχομαι σε όλους υγεία ατομική και οικογενειακή και καλή επιτυχία στις σπουδές σας.

Τελετή Έναρξης Μαθημάτων 5 ης Ε.Σ. Διαδικτυακής Μάθησης * (8 Σεπ 2014)

* ΦΩΤ.: ΝΙΚΗΤΑΣ ΣΠΙΝΟΣ

τις 08 13:00 Σεπ 2014, πραγματοποιήθηκε στην έδρα της Σχολής Εθνικής Άμυνας η τελετή έναρξης μαθημάτων της 5ης Εκπαιδευτικής Σειράς Διαδικτυακής Μάθησης (ΔιΜα), παρουσία της Διοίκησης της Σχολής των υπηρετούντων Αξιωματικών και του εκπαιδευτικού της προ-

σωπικού. Η ΣΕΘΑ, διαμορφώνοντας το υφιστάμενο και καθορισθέν ακαδημαϊκό πλαίσιο λειτουργίας της, επιδιώκει τη συνεχή αναβάθμιση του εκπαιδευτικού της έργου, ώστε να καταστήσει ικανούς τους σπουδαστές της να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των καιρών με έγκαιρη, ορθή και κριτική σκέψη. Σε αυτές τις δράσεις εντάσσεται και η φοίτηση με την χρήση μεθόδων της «εξ αποστάσεως εκπαίδευσης» (Ε-learning), σπουδαστών που θα παρακολουθήσουν το εκπαιδευτικό της πρόγραμμα, εντασσόμενοι σε ένα εξαιρετικά εξελιγμένο σύστημα παρακολούθησης μαθημάτων στα πλαίσια του ΓΕΕΘΑ, απαιτουμένης της φυσικής τους παρουσίας στην έδρα της, σε προκαθορισμένους χρόνους και διαστήματα, ολίγων ημερών. Συνολικά στην 5η σειρά ΔιΜα, θα φοιτήσουν 104 ανώτεροι Αξιωματικοί των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων και 16 ανώτεροι Αξιωματικοί από την Κύπρο. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

>> ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Το ΝΑΤΟ εκ νέου επί σκηνής Υπό κ. Γεωργίου Ε. Σέκερη, πρέσβεως ε.τ.

ε τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου πολλοί προφήτευσαν ότι, αφού επί τέσσερες δεκαετίες απετέλεσε το προπύργιο του Δυτικού Κόσμου κατά της σοβιετικής απειλής, η Ατλαντική Συμμαχία ήταν καταδικασμένη, ελλείψει πλέον αντικειμένου, να τελευτήσει.1 Οι σχετικοί όμως επικήδειοι αποδείχθηκαν τουλάχιστον πρόωροι. Μολονότι οι δραστηριότητές του περιεστάλησαν δραστικά, το ΝΑΤΟ διατηρήθηκε εν ζωή. Χρησιμοποιήθηκε για την αντιμετώπιση του Γιουγκοσλαβικού, όταν έγινε σαφές ότι οι Ευρωπαίοι αδυνατούσαν να το χειρισθούν με τις δικές τους δυνάμεις. Και μετά την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2002 - για πρώτη, σημειωτέον, φορά - ενεργοποιήθηκε, συμβολικώς έστω, το άρθρο 5 του Βορειοατλαντικού Συμφώνου. 2 Εν συνεχεία δε η Συμμαχία ανέλαβε ηγετικό ρόλο στο Αφγανιστάν – ήτοι μια, όχι μόνο «εκτός περιοχής» ευθύνης της, αλλά και εκτός ευρωπαϊκής ηπείρου αποστολή · επανάληψη όμως της οποίας, σε τέτοια τουλάχιστον κλίμακα, φαίνεται λίαν απίθανη,. δεδομένης της απροθυμίας πολλών Ευρωπαίων, κυρίως, συμμάχων. Κατά βάσιν όμως το ΝΑΤΟ παρέμεινε ένας σχετικά υποχρησιμοποιούμενος φορέας δυτικής αυτασφάλειας έναντι απρόβλεπτων μελλοντικών κινδύνων – δοθείσης της δυσκολίας όπως, σε περίπτωση ανάγκης, συγκροτηθούν εκ του μηδενός αποτελεσματικοί συμμαχικοί πολιτικοστρατιωτικοί μηχανισμοί. Κατά τα λοιπά, στην ίδια τουλάχιΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

στον την Ευρώπη, μείζων απειλή συγκρίσιμη με τη σοβιετική δεν διαφαινόταν – και ούτε άλλωστε διαφαίνεται. Βέβαια, η δυτική στάση έναντι της νέας Ρωσίας υπήρξε αρχήθεν αμφίθυμη: ένα κράμα, ανησυχίας, αφενός, για τους μελλοντικούς προσανατολισμούς της Μόσχας, και, αφετέρου, επιδίωξης στρατηγικής συνεργασίας προς αντιμετώπιση κοινών κινδύνων, όπως οι τρομοκρατικές δραστηριότητες του ακραίου Ισλάμ και η διασπορά των πυρηνικών όπλων. Μπορεί δε να υποθέσει κανείς ότι και τις δύο πλευρές προβλημάτιζε επί πλέον – και συνεχίζει άλλωστε να προβληματίζει – η ραγδαία άνοδος του κινεζικού γίγαντα· ίσως δε περισσότερο τους όμορους και δημογραφικά πιο τρωτούς Ρώσους – και τούτο παρά τις εκάστοτε σινο-ρωσικές λυκοφιλίες.3 Με την πλάστιγγα πάντως των ρωσονατοϊκών σχέσεων να γέρνει έως πρόσφατα προς τη συνεργασία. Καθώς από το 1991 ήδη Ρωσία και ΝΑΤΟ συνέπραξαν σε πλείστους όσους τομείς - με αποκορύφωμα την υπογραφή της Κοινής Ρωσονατοϊκής Διακήρυξης Κορυφής της Ρώμης της 28-5-2004, με την οποία δρομολογήθηκε και η συγκρότηση του πάντοτε εν λειτουργία Συμβουλίου Ρωσίας – ΝΑΤΟ.4 Ωστόσο οι ουδέποτε ανέφελες αυτές σχέσεις πήραν συν τω χρόνω τροπή επί τα χείρω. Τη νατοϊκή διεύρυνση προς Ανατολάς οι Ρώσοι εισέπραξαν ως εκκολαπτόμενη στρατηγική απειλή· ισχυριζόμενοι μάλιστα ότι παραβίαζε προφορικές προς αυτούς δεσμεύσεις μεγάλων δυτικών κυβερνήσεων·5 αλλά και θεωρώντας ότι δικαιούνται να διαθέτουν κατά μήκος των συνόρων τους – και όχι μόνο – «περιοχές προνομιακών συμφερόντων».6 Συγχρόνως

δε, η αρχικώς αρκετά εφεκτική έναντι της Δύσης στάση του έχοντος το γενικό πρόσταγμα - τόσο υπό την ιδιότητα του προέδρου, όσο και υπό εκείνη του πρωθυπουργού και εκ νέου του προέδρου - κ. Πούτιν εσκληρύνετο, στο μέτρο που ο Ρώσος ηγέτης εδραίωνε την εσωτερική του θέση. Η γιουγκοσλαβική κρίση της δεκαετίας του ’90 έδωσε λαβή σε μια πρώτη σοβαρή, αλλά παροδική, αντιπαράθεση της Ρωσίας με τους νατοϊκούς συμμάχους. Ενώ ο ρωσο-γεωργιανός πόλεμος του θέρους του 2008 σηματοδότησε μια πολύ σοβαρότερη ψύχρανση των σχέσεων του ΝΑΤΟ με τη Μόσχα.7 Όμως η μέχρι τώρα κρισιμότερη επιδείνωση των σχέσεων αυτών σημειώνεται από τις αρχές του τρέχοντος έτους συνεπεία του Ουκρανικού.8 Με ορισμένους μάλιστα σχολιαστές – απρόθυμους να αποκολληθούν από τα στερεότυπα της σοβιετικής εποχής παρά τις έκτοτε επελθούσες στο παγκόσμιο γεωπολιτικό και οικονομικό περιβάλλον ανατροπές – να κάνουν λόγο για «νέο Ψυχρό Πόλεμο». Την ίδια στιγμή που ο ίδιος ο Αμερικανός πρόεδρος διαβεβαιώνει ότι «(δ)εν πρόκειται να εμπλακούμε σε άλλον ένα Ψυχρό Πόλεμο. Στο κάτω-κάτω, σε αντίθεση με την Σοβιετική Ένωση η Ρωσία δεν ηγείται συνασπισμού εθνών, ούτε παγκόσμιας ιδεολογίας…Οι Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ δεν επιδιώκουν σύγκρουση με τη Ρωσία».9 Και αποκαλώντας την τελευταία αυτή «περιφερειακή δύναμη, απειλούσα μερικούς όμορους γείτονές της – όχι λόγω δύναμης, αλλά από αδυναμία», διευκρινίζει ότι «δεν αποτελεί την πρωταρχική απειλή κατά της εθνικής ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών».10

26 Έστιν ο πόλεμος ουχ όπλων το πλέον, αλλά δαπάνης. απόδοση: το πλεονέκτημα στον πόλεμο δεν το δίνουν τα όπλα αλλά τα χρήματα που δαπανώνται Θουκυδίδης ( 460-394 π.Χ. , Αθηναίος ιστορικός)

Πράγματι δε, Αμερικανοί και Ευρωπαίοι, παρά τις αδεξιότητες, αλλά και τα σφάλματα στρατηγικής, κατά τον χειρισμό των σχέσεών τους με τη μεταψυχροπολεμική Ρωσία, δεν αντιμετωπίζουν την τελευταία αυτή ως υπαρξιακή απειλή. Και, από την άλλη, η συνολική δυτική δημογραφική, οικονομική, πολιτισμική, και στρατιωτική υπεροχή καθιστά άκρως παρακινδυνευμένη, αν όχι απαγορευτική, για τους Ρώσους την εμπλοκή τους σε μια παρατεταμένη μετωπική αντιπαράθεση με τον δυτικό κόσμο. Ενώ τα περί αντιδυτικής συμμαχίας τους με το Πεκίνο ηχούν υπερβολικά: Ταυτίζοντας τις τύχες της με τον ανερχόμενο, κατά πολύ πολυανθρωπότερο και οικονομικά δυναμικότερο, και με εμφανείς ηγεμονικές τάσεις ασιατικό της γείτονα, η Ρωσία θα εξετίθετο σε μεγάλους μελλοντικούς κινδύνους· οι δε Κινέζοι, από την πλευρά τους, έχουν ισχυρούς, επί του παρόντος, οικονομικούς και γεωπολιτικούς λόγους να αποφύγουν τη ρήξη με τις ΗΠΑ και την ΕΕ.

Σημειωτέον ότι, υπό ρωσικό πρίσμα, οι πρώτες αντιδράσεις της Μόσχας στις ουκρανικές εξελίξεις είχαν χαρακτήρα αμυντικό, στο μέτρο που τον πρόεδρο Πούτιν ανησύχησε το ενδεχόμενο η Ουκρανία να ενσωματωθεί στο δυτικό γεωστρατηγικό πλέγμα και ειδικότερα στο ΝΑΤΟ – με πιθανές επιπτώσεις και στην ρωσική βάση της Σεβαστούπολης· και συνακόλουθα να οδηγηθούν σε ναυάγιο και οι φιλόδοξοι σχεδιασμοί του για τη συγκρότηση μιας «Ευρωασιατικής Ένωσης» - με άλλες λέξεις για την ένταξη τέως σοβιετικών δημοκρατιών της Ανατολικής Ευρώπης και της Κεντρικής Ασίας στον χώρο της ρωσικής γεωπολιτικής και οικονομικής επιρροής. Η αρχική, εν τούτοις, σύγχυση στους κόλπους των Δυτικών περί τον χειρισμό του Ουκρανικού ενθάρρυνε τη ρωσική πλευρά να μετατρέψει – κατά τρόπο χαρακτηριστικό, άλλωστε, τόσο του σοβιετικού, όσο και του τσαρικού παρελθόντος της χώρας – την εικαζόμενη απειλή σε ευκαιρία εξασφάλισης γεωπολιτικών και εδα-

φικών κερδών. με ακραία μέχρι στιγμής εκδήλωση αυτής της προσπάθειας την – υψηλού γεωπολιτικού κινδύνου, αλλά λίαν δημοφιλή στο εσωτερικό της Ρωσικής Ομοσπονδίας - προσάρτηση της Κριμαίας. Με τη διάβαση αυτού του «Ρουβίκωνα» από τη ρωσική ηγεσία να έχει καταστήσει την εξομάλυνση των σχέσεων της Ρωσίας με τη Δύση, και φυσικά ακόμη περισσότερο με το Κίεβο, πολύ δυσχερέστερη και πιθανότατα χρονοβόρο – αλλά όχι και ανέφικτη. Οπωσδήποτε όμως, στις διαφαινόμενες – και για πολλούς Ρώσους αυτονόητες - περιφερειακές βλέψεις της Μόσχας, η Δύση δείχνει αποφασισμένη να θέσει φραγμό. Βέβαια, οι Ευρωπαίοι, ως περισσότερο εξαρτημένοι από τις εμπορικές και ενεργειακές σχέσεις τους με τη Ρωσία, και - με μερική εξαίρεση τους Βρετανούς και τους Γάλλους - στρατιωτικοί νάνοι, τείνουν γενικώς να αποδώσουν μειωμένη σημασία στον γεωπολιτικό παράγοντα.11 Ωστόσο, η προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία, η κατάρριψη του μαλαισιανού επιβατικού αεροσκάφους από, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, υποστηριζόμενα από τη Μόσχα αποσχιστικά στοιχεία της Ανατολικής Ουκρανίας, και οι έκτοτε διεξαγόμενες εχθροπραξίες μεταξύ των τελευταίων αυτών και των ουκρανικών κρατικών δυνάμεων, περιέστειλαν καθοριστικά την αρχική επιφυλακτικότητά τους – και ειδικότερα την του ασκούντος τη μεγαλύτερη επιρροή, αλλά και στενότερα συνδεδεμένου με τη Μόσχα, Βερολίνου – έναντι των προτροπών της αποφασιστικότερης Ουάσιγκτον, και συνέτειναν έτσι στη συσπείρωση του δυτικού χώρου.12 Η υπό τις συνθήκες δε αυτές διαμορφούμενη κοινή δυτική στρατηγική κινείται, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, σε τρεις άξονες: Εν πρώτοις, στοχεύει στην προστασία, εν ανάγκη με στρατιωτικά μέσα, των ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

27 όμορων της Ρωσικής Ομοσπονδίας μελών της Ατλαντικής Συμμαχίας· και ιδίως εκείνων - και είναι η περίπτωση των βαλτικών κρατών - που εμπεριέχουν σημαντικό ρωσόφωνο στοιχείο.13 Κατά δεύτερο λόγο, προβλέπει τη στήριξη μη νατοϊκών χωρών της ρωσικής περιφέρειας – αυτή τη στιγμή ουσιαστικά της Ουκρανίας – έναντι αποσταθεροποιητικών ενεργειών της Μόσχας, με την παροχή πολύπλευρης αρωγής, συμπεριλαμβανομένης της διάθεσης στρατιωτικής τεχνογνωσίας και ενδεχομένως και στρατιωτικού υλικού, και με την επιβολή οικονομικών κυρώσεων κατά ρωσικών συμφερόντων.14 Και τρίτον, επιδιώκει τον διπλωματικό διάλογο με τη ρωσική πλευρά προς έλεγχο των εντάσεων και εξεύρεση κοινού εδάφους. 15 με την ανενεργό μέχρι τούδε πρόσκληση της νατοϊκής Συνόδου Κορυφής του Απριλίου 2008 προς Ουκρανία και Γεωργία να ενταχθούν στον ΝΑΤΟ να παραμένει πιθανότατα ως εκ τούτου γράμμα νεκρό και στο ορατό μέλλον. Και δεν στερείται ενδιαφέροντος εν προκειμένω το ότι, κατά την έναρξη της ουκρανικής κρίσης, ορισμένοι προβεβλημένοι εκπρόσωποι της αμερικανικής ρεαλιστικής σχολής διπλωματίας είχαν εισηγηθεί την ουδετεροποίηση της Ουκρανίας. Μολονότι δε τα έκτοτε μεσολαβήσαντα γεγονότα έχουν καταστήσει την υιοθέτηση της εισήγησης αυτής υπό την αρχική της μορφή οιονεί ανέφικτη, ουδόλως αποκλείεται οι περαιτέρω διεργασίες να οδηγήσουν στην – ενδεχομένως άτυπη - εφαρμογή μιας λιγότερο δεσμευτικής παραλλαγής της.16 Της στρατηγικής αυτής του Δυτικού Κόσμου έναντι της Ρωσίας κύριος φορέας αναδεικνύεται εκ των πραγμάτων ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Η σύνοδος του ΝΑΤΟ στην Ουαλία (Σεπ 2014)

η Ατλαντική Συμμαχία· ήτοι ο θεσμικός χώρος ο κατ’ εξοχήν προσφερόμενος για τη μεγιστοποίηση της ευρωαμερικανικής πολιτικοστρατιωτικής σύμπραξης. Στην οποία σύμπραξη προσβλέπουν, τόσο η αμερικανική, όσο και η ευρωπαϊκή πλευρά: η Ουάσιγκτον διότι, πέραν από τη σημαντική επιχειρησιακή αξία της, μπορεί να συμβάλει στην καταπράϋνση μιας αμερικανικής κοινής γνώμης αντίθετης κατ’ αρχήν σε υπερπόντιες εμπλοκές· και οι Ευρωπαίοι λόγω της στρατιωτικής αδυναμίας τους, αλλά και της προβληματικής λειτουργίας της κοινής εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με επακόλουθο, ο μεν ρόλος της ΕΕ, παρά την κινητικότητα των οργάνων και εκπροσώπων της, να αποδεικνύεται κατ’ ουσίαν συμπληρωματικός – περιοριζόμενος πρακτικώς στον οικονομικό και διπλωματικό τομέα - το δε ΝΑΤΟ να επανεμφανίζεται δυνατά στο γεωπολιτικό και στρατιωτικό προσκήνιο. Κάτι που η Σύνοδος Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Κάρντιφ αναμφίβολα θα κατέδείξε. Με την ουκρανική κρίση και τις σχέσεις της Δύσης με τη Ρωσία αναπόφευκτα να κυριαρχούν στις εργασίες της.17

Ελάχιστες λέξεις, εν κατακλείδι, για την ελληνική στάση: Η αντίληψη ότι η Ελλάδα – ιδίως στη θλιβερή κατάσταση που βρισκόμαστε σήμερα – έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει αποφασιστικά την πολιτική του ΝΑΤΟ και γενικότερα της Δύσης έναντι της Μόσχας, είναι τουλάχιστον αφελής. Ενώ η έμπρακτη μονομερής διαφοροποίηση των Αθηνών από την επικρατούσα στους κόλπους των δυτικών θεσμών αντίληψη για μη ζωτικής ελληνικής εθνικής σημασίας θέματα, θα είχε άκρως επιζήμιες συνέπειες για τη χώρα μας. Εξωτερική πολιτική με καθοριστικό κριτήριο «τα ροδάκινα», ή και τη θρησκευτική ομοδοξία, δεν νοείται. 18 Οφείλουμε προφανώς να στηρίζουμε τα ποικίλα επί μέρους εθνικά μας συμφέροντα – και οι σχέσεις μας με τη Ρωσία, εμπορικές, ενεργειακές, και άλλες, κατέχουν βέβαια σημαντική θέση στην κατηγορία αυτή – με όλα τα πρόσφορα μέσα· μεριμνώντας όμως να μην κλονίζουμε τους δύο πυλώνες της διεθνούς μας υπόστασης, που είναι η αξιόπιστη συμμετοχή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ατλαντική Συμμαχία.

28 Υποσημειώσεις: 1 Θεσμοθετεί την αρχή της συλλογικής άμυνας, προβλέποντας ότι «ένοπλος επίθεσις εναντίον ενός ή πλειόνων» εκ των νατοϊκών συμμάχων «εν Ευρώπη ή Βορείω Αμερική, θέλει θεωρηθεί επίθεσις εναντίον απάντων». 2 Christopher Miller, Russia Can’t Replace the West With China, Moscow Times, 4-8-2014 3 Η προσέγγιση μεταξύ Ρωσίας και ΝΑΤΟ εγκαινιάσθηκε το 1991 με τη σύσταση με ρωσική συμμετοχή του Συμβουλίου Βορειοατλαντικής Συνεργασίας. Το 1994 η Ρωσία προσχώρησε στο νατοϊκό πρόγραμμα Σύμπραξη για την Ειρήνη (Partnership for Peace). Στη νατοϊκή Σύνοδο Κορυφής του Μαΐου 1997, οι δύο πλευρές υπέγραψαν την Θεμέλιο Πράξη Αμοιβαίων Σχέσεων, Συνεργασίας και Ασφάλειας, με την οποία δήλωναν ότι δεν θεωρούν αλλήλους ως αντιπάλους και ότι δεσμεύονται να συνεργασθούν για μια «διαρκή και χωρίς αποκλεισμούς» ειρήνη στον ευρωατλαντικό χώρο. Και το 2002 συγκροτήθηκε το Συμβούλιο Ρωσία-ΝΑΤΟ για τον χειρισμό θεμάτων ασφαλείας και κοινών προγραμμάτων (security issues and joint projects) – με τις δύο πλευρές να συνεργάζονται εν συνεχεία για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, των ναρκωτικών, και της διασποράς όπλων μαζικής καταστροφής· στον βιομηχανικό τομέα· και ακόμη και για τη στήριξη των νατοϊκών επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν.. 4 Για το όλο θέμα της νατοϊκής διεύρυνσης προς Ανατολάς, βλ. το ενδιαφέρον, επικριτικό της δυτικής πολιτικής άρθρο του οπαδού της «ρεαλιστικής» σχολής Αμερικανού καθηγητή του Πανεπιστημίου του Σικάγου John J. Mearsheimer, υπό τον τίτλο Why the Ukraine Crisis Is the West’s Fault, στο τεύχος του Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου 2014 του έγκυρου περιοδικού Foreign Affairs. Υπέρ της νατοϊκής διεύρυνσης και κατά των ρωσικών ισχυρισμών επιχειρηματολογεί άρθρο του Michael Rühle, υπό τον τίτλο NATO enlargement and Russia: myths and realities, στην περιοδική έκδοση NATO Review Magazine. 5 Η πλήρης διατύπωση της δήλωσης του κ. Μεντβιέντεφ έχει ως ακολούθως: «Η Ρωσία, όπως και οι άλλες χώρες στον κόσμο, έχει περιοχές προνομιακών συμφερόντων της». Διευκρίνισε δε ο τότε Ρώσος πρόεδρος ότι είχε κατά νουν «συνοριακές περιοχές, αλλά όχι μόνον». Βλ. A. E. Kramer, Russia Claims Its Sphere of Influence in the World, New York Times, 1-9-2008. Ενδιαφέρον συναφώς παρουσιάζει και ο χαρακτηρισμός από τον πρόεδρο Πούτιν «της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης» ως «μείζονος γεωπολιτικής καταστροφής του [Εικοστού] αιώνα». Βλ. Annual Address to the Federal Assembly of the Russian Federation, President of Russia, Official Web Portal, 25-4-2005. 6 Τον Αύγουστο 2008, υπό το κράτος του πολέμου μεταξύ Γεωργίας και Ρωσίας και της αναγνώρισης από τη Μόσχα της ανεξαρτησίας της Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας, το ΝΑΤΟ ανέστειλε τις επίσημες συναντήσεις στα πλαίσια του Συμβουλίου ΝΑΤΟ- Ρωσία και μερικώς και τη συνεργασία με τη Μόσχα - με τη συνεργασία όμως αυτή να συνεχίζεται σε κρίσιμους τομείς κοινού ενδιαφέροντος, όπως εκείνοι της τρομοκρατίας και των ναρκωτικών. Ενώ τον Δεκέμβριο του ιδίου έτους

οι νατοϊκοί δρομολόγησαν την βαθμιαία επανασύνδεση με τη ρωσική πλευρά· τον Μάρτιο δε του 2009 αποφάσισαν την πλήρη επαναλειτουργία του Συμβουλίου Ν-Ρ και την επανάληψη της υπ’ αυτό συνεργασίας. 7 Την 1η Μαΐου το ΝΑΤΟ αποφάσισε την αναστολή της συνεργασίας του με τη Ρωσία. Ωστόσο, ο διάλογος με τη Μόσχα στο Συμβούλιο ΝΑΤΟ-Ρ συνεχίζεται, σε πρεσβευτικό επίπεδο - κατά κύριο λόγο με αντικείμενο την ίδια την κρίση. 8 Βλ. Obama on Russia: ‘This Is Not Another Cold War’, Time http://time.com/38988/obama-onrussia-this-is-not-another-cold-war/, 26-3-2014. 9 Βλ. Obama dismisses Russia as ‘regional power’ acting out of weakness, Washington Post, 25-32014. 10 Βλ. ενδιαφέρουσες εκτιμήσεις του καθηγητού πανεπιστημίου και μέλους της Βουλής των Λόρδων Robert Skidelsky στο άρθρο του υπό τον τίτλο Endgame for Putin in Ukraine?, Project Syndicate, 26-8-2014. 11 Κατά τον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ, «από το 2008 και εδώ, η Ρωσία αύξησε τις αμυντικές της δαπάνες κατά 50% περίπου, ενώ οι νατοϊκοί σύμμαχοι μείωσαν, κατά μέσον όρο, τις δικές τους κατά περίπου 20%…επιπλέον επί των συνολικών αμυντικών δαπανών των νατοϊκών συμμάχων, τα δύο τρίτα δαπανώνται από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Και πολλές από τις απαιτούμενες μείζονες (αμυντικές) δυνατότητες διατίθενται αποκλειστικά από την Αμερική». Βλ. Ομιλία της 19ης -6-2014 του κ. Ράσμουσεν στο Chatham House, http:// www.nato.int/cps/ru/natolive/opinions_111132. htm?selectedLocale=ru. 12 Βλ. επί παραδείγματι, Alison Smale, Ukraine Crisis Hardens Germany Against Russia, an Old Partner, New York Times, 13-8-2014, και Quentin Peel, Merkel wants a stable world and is willing to pay a price, Financial Times, 11-8-2014. 13 Βλ. ακόλουθη βαρυσήμαντη δήλωση του Ανώτατου Συμμαχικού Στρατιωτικού Διοικητού στην Ευρώπη πτεράρχου Φίλιπ Μπρίντλαβ: «Μολονότι το ΝΑΤΟ δεν έχει σχέδια για επέμβαση στο μη νατοϊκό μέλος Ουκρανία, οι νατοϊκές χώρες στην ανατολική Ευρώπη πρέπει να αρχίσουν να προετοιμάζονται για ενδεχόμενη απειλή από τους ‘μικρούς πράσινους άνδρες’» (κατά τον ανταποκριτή, ο πτέραρχος αναφέρεται σε στρατιώτες με περιβολή χωρίς διακριτικά). Εάν διαπιστώσουμε ότι τέτοιες ενέργειες λαμβάνουν χώρα σε νατοϊκό κράτος και είμαστε σε θέση να τις αποδώσουμε σε επιτιθέμενο κράτος, θα πρόκειται για περίπτωση άρθρου 5. Η απάντηση θα είναι στρατιωτική.» Βλ. NATO would respond militarily to Crimea-style infiltration: general, Reuters, 17-8-14. Επίσης, δήλωση του Γενικού Γραμματέα της Συμμαχίας κ. Άντερς Φογκ Ράσμουσεν ότι «το συμπέρασμα (the bottom line) είναι ότι στο μέλλον η παρουσία του ΝΑΤΟ στην Ανατολή θα είναι ορατότερη». Βλ. Ian Traynor, Nato plans east European bases to counter Russian threat. Nato chief announces move in response to Ukraine crisis and says alliance is dealing with a new Russian military approach, theguardian.com, 26-8-2014. 14 Ενδεικτική η δήλωση του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ κ. Ράσμουσεν, κατά την επίσκεψή του στο Κίεβο την 7-8-2014, ότι «[η] στήριξη

του ΝΑΤΟ για τα κυριαρχικά δικαιώματα και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας είναι αταλάντευτη…απαντώντας στην ρωσική επίθεση, το ΝΑΤΟ συνεργάζεται ακόμη στενότερα με για την μεταρρύθμιση των ενόπλων δυνάμεων και των θεσμών ασφαλείας της». Βλ. NATO stands by Ukraine, Secretary General says in Kiev, http:// www.nato.int/cps/en/natolive/news_111895. htm, 7-8-2014. Ενδιαφέρον συναφώς παρουσιάζει και η ακόλουθη δήλωση του ιδίου στο πλαίσιο της προμνησθείσης ομιλίας του στο Chatham House: “Πιστεύω πράγματι ότι η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να απαντήσει στιβαρά εάν η Ρωσία επενέβαινε περαιτέρω στην Ουκρανία. Κάτι τέτοιο θα συνεπαγόταν ευρύτερες και βαθύτερες κυρώσεις κατά της Ρωσίας, οι οποίες θα είχαν επιζήμιες επιπτώσεις στη ρωσική οικονομία. Η Ρωσία θα απομονωνόταν περισσότερο διεθνώς, εάν επενέβαινε περαιτέρω.» Πρέπει δε να επισημανθεί ότι τα αύξοντα και στοχευμένα οικονομικά, διπλωματικά, και, έστω και συμβολικά, στρατιωτικά αντίμετρα της Δύσης έχουν πιθανότατα λειτουργήσει αποτρεπτικά, μέχρι στιγμής, έναντι της εικαζόμενης πρόθεσης της ρωσικής ηγεσίας να επαναλάβει το κριμαϊκό προηγούμενο στην Ανατολική Ουκρανία. 15 Ενδεικτικές οι – ελπιδοφόρες, κατά τη στιγμή της σύνταξης του παρόντος κειμένου - συνομιλίες των προέδρων της Ρωσίας και της Ουκρανίας την 26η – 8- 2014 στην πρωτεύουσα της Λευκορωσίας Μινσκ, με συμμετοχή και της αρμόδιας για την εξωτερική πολιτική της ΕΕ κυρίας Catherine Ashton. Βλ. μεταξύ άλλων: Kiev promises ceasefire plan for east Ukraine, Financial Times, 27-8-2014. 16 Οι κ.κ. Κίσινγκερ και Μπρεζίνσκι, κορυφαίοι Αμερικανοί διεθνολόγοι, με κρίσιμη προσωπική ανάμειξη, κατά το παρελθόν, στη διαχείριση της εξωτερικής πολιτικής της χώρας τους, εισηγήθηκαν την καθιέρωση για την Ουκρανία καθεστώτος «φινλανδικής» έμπνευσης, αποκλείοντος την ένταξή της σε στρατιωτικούς συνασπισμούς, όπως το ΝΑΤΟ, αλλά παρέχοντος στο Κίεβο πλήρη ευχέρεια να συνάπτει οικονομικές και πολιτικές σχέσεις, τόσο με την Ευρωπαϊκή Ένωση, όσο και με την ίδια τη Ρωσία. Βλ. Zbigniew Brzezinski, Russia needs a ‘Finland option’ for Ukraine, Financial Times, 23-2-2014, και Henry A. Kissinger, How the Ukraine crisis ends, Washington Post, 6-3-2014. Ενώ ο John J. Mearsheimer, στο προμνησθέν άρθρο του, προτείνει την μετατροπή της Ουκρανίας σε ουδέτερη ζώνη (buffer) κατά το αυστριακό ψυχροπολεμικό προηγούμενο. 17 Χαρακτηριστικά, ο Ουκρανός πρόεδρος είναι ο μόνος μη νατοϊκός ηγέτης που προβλέπεται να διαβουλευθεί με τους νατοϊκούς ομολόγους του στο πλαίσιο των εργασιών της Συνόδου. Βλ. ως άνω ανταπόκριση του Ian Traynor στην Guardian. 18 Όπως επισημαίνει ο Α. Παπανδρόπουλος, «..η Ρωσία, με εισαγωγές 406 εκατ. ευρώ από την Ελλάδα, καλύπτει μετά βίας το 1,8% των συνολικών εξαγωγών μας και το ποσό αυτό είναι χαμηλότερο από τα 500 εκατ. ευρώ εισαγωγές φυσικού αερίου που κάνει η Ελλάδα.» Βλ Ρωσολαγνεία και εξαγωγική πραγματικότητα, European Business Review, 18-8-2014. Σε ό,τι δε αφορά στα περί «ομόδοξης Ρωσίας», παροράται συχνά ότι οι ορθόδοξοι το θρήσκευμα συγκροτούν την κατά πολύ σημαντικότερη εκκλησία της Ουκρανίας. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ΠOΛITIKO & ΣTPATHΓIKO Π E P I Σ K O Π I O

Η μετακεμαλική Τουρκία και το πολιτικό DNA του Ταγίπ Ερντογάν

Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, Ταξχου ε.α., Συγγραφέα- Γεωστρατηγικού Αναλυτή, (minagias@gmail.com)

τις 10 Αυγούστου 2014, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αναδείχθηκε ως ο πρώτος πρόεδρος Δημοκρατίας που εκλέχθηκε απ’ ευθείας από το λαό, εξασφαλίζοντας το 51,79% των ψήφων, με τους αντιπάλους του Σελαχατίν Ντεμιρτάς και Εκμελεντίν Μεχμέτ Ιχσάνογλου να εξασφαλίζουν το 9,75% και 38,43% αντίστοιχα. Φυσικά, οι βασικοί πρωταγωνιστές της εν λόγω εκλογικής αναμέτρησης ήταν πέντε: Ο Ερντογάν, ο Κούρδος Ντεμιρτάς, καθώς επίσης η συμμαχία του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος CHP με το Εθνικιστικό Κόμμα MHP και τον ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν που στήριξαν τον ακαδημαϊκό και διπλωμάτη Ιχσάνογλου. Αναλύοντας τα εκλογικά αποτελέσματα και τον εκλογικό χάρτη που διαμορφώθηκε, διαπιστώνεται ότι η Τουρκία είναι τριχοτομημένη εθνικά, θρησκευτικά και πολιτικά με τους Κούρδους να υπερισχύουν στη νοτιοανατολική Τουρκία, το κεμαλικό κατεστημένο στην Ανατολική Θράκη και τα Δυτικά Παράλια και τον Ερντογάν σε όλη την υπόλοιπη χώρα συμπεριλαμβανομένης της εκλογικής περιφέρειας Κωνσταντινούπολης και Άγκυρας. Επίσης, ένα άλλο σημαντικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι η απήχηση του Ερντογάν στους ψηφοφόρους της διασποράς είναι πολύ μεγαλύτερη από την αντίστοιχη στο εσωτερικό της χώρας, δεδομένου ότι αυτή ανέρχεται σε 62,53%. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Η στρατηγική που εφάρμοσε ο Ταγίπ Ερντογάν και το κόμμα του ήταν αναμφισβήτητα επιτυχής, υποστηριζόμενος φυσικά από την πλειοψηφία των τουρκικών ΜΜΕ και εκμεταλλευόμενος πλήρως-αθέμιτα τον κρατικό

μηχανισμό, σε αντίθεση με τη συμμαχία CHP-MHP-Γκιουλέν, η οποία υιοθέτησε τακτικές του παρελθόντος που κατ’ επανάληψη είχαν αποδοκιμασθεί από την τουρκική κοινωνία. Εκτός τούτου, η υποψηφιότητα του Εκμελεντίν Ιχσάνογλου παρουσίαζε τα εξής τρωτά σημεία: α. Δεν ήταν ένα ιδιαίτερα προβεβλημένο πρόσωπο στο πολιτικό σκηνικό της χώρας. β. Δεν στηρίχθηκε επαρκώς από τα πολιτικά κόμματα που τον πρότειναν. γ. Το επικοινωνιακό του προφίλ δεν προσέλκυσε τον Τούρκο ψηφοφόρο. δ. Η ηλικία του (70 ετών) ήταν αδύνατο να συναγωνιστεί την επικοινωνιακή δεινότητα του 60χρονου Ερντογάν, αφού ο μέσος όρος ηλικίας της χώρας είναι 29 έτη. Συγχρόνως, η

μεγάλη ήττα που υπέστησαν τα κόμματα CHP και ΜΗΡ της αντιπολίτευσης πιθανόν να οδηγήσει στην πολιτική αυτοκτονία των αρχηγών τους, δεδομένου ότι από την επομένη των εκλογών αυτοί άρχισαν να αμφισβητούνται από προβεβλημένα στελέχη των κομμάτων τους. Περαιτέρω θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι, η σημαντική νίκη του κουρδικού κινήματος, με τη μεγάλη αύξηση των Κούρδων ψηφοφόρων από 5,9% στις δημοτικές εκλογές της 30 Μαρτίου 2014 (2,7 εκατομμύρια) σε 9,75% στις εκλογές της 10 Αυγούστου 2014 (4 εκατομμύρια) πιθανόν να αποτελέσει τη βασική αιτία λήψης πρωτοβουλιών από την τουρκική κυβέρνηση για παροχή περισσοτέρων δικαιωμάτων στους Κούρδους, χωρίς φυσικά αυτό να σημαίνει και επίλυση του κουρδικού προβλήματος. Τούτο κατά την άποψη μας επιβεβαιώνεται έμμεσα αλλά με αρκετή σαφήνεια από την αναφορά στον όρο «Türkiyeli» που ο Ερντογάν έκανε στην ομιλία που πραγματοποίησε αμέσως μετά τη γνωστοποίηση των αποτελεσμάτων το βράδυ των εκλογών. Τι σημαίνει όμως αυτός ο όρος; Ο συντάκτης του παρόντος, στο βιβλίο του με τίτλο: «Αποκαλύπτοντας τον Τουρκικό Λαβύρινθο, Ισλάμ και Πολιτική στην Τουρκία», αναγράφει τα εξής: «Από τη στιγμή που δρομολογήθηκε η σύσταση της Τουρκικής Δημοκρατίας

30 κατέστη σαφές ότι αυτή θεμελιώθηκε στη βάση ενός προβληματικού συστήματος που προήγαγε την τουρκική ταυτότητα και τη φιλοσοφία ότι οι πολίτες υπάρχουν για το κράτος και όχι το κράτος για τους πολίτες. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι ότι η προαναφερθείσα φιλοσοφία στηρίχθηκε και στηρίζεται σε δύο άξονες: στον εκτουρκισμό και στον εξισλαμισμό με προτεραιότητα στο σουνιτικό Ισλάμ. Μάλιστα για το θέμα του εκτουρκισμού, η Τουρκάλα καθηγήτρια Prof. Ayşe Kadıoğlu επεσήμανε ότι, η Τουρκική Δημοκρατία ιδρύθηκε ως ένα κράτος που αναζητούσε το έθνος του, στηριζόμενο κατά βάση στους Τούρκους. Εν τω μεταξύ, μπορεί να πέρασαν 90 χρόνια από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας, αλλά στους πολίτες της χώρας αυτής εξακολουθεί να πλανάται το ερώτημα: Ποιοί είμαστε; Κατά βάση, αυτό οφείλεται στη σύγχυση που προκαλεί η εσκεμμένα λανθασμένη ερμηνεία των όρων Türk και Türkiyeli. Αναλυτικότερα: α. Türk σημαίνει Τούρκος ή Τουρκικός (Turkish) και προσδιορίζει το έθνος και όχι μια εθνοτική κοινότητα που είναι ενταγμένη σε ένα ευρύτερο χώρο του έθνους-κράτους. β. Türkiyeli σημαίνει “από την Τουρκία” και δεν εμπεριέχει κανένα εθνικό χαρακτήρα, δεδομένου ότι αποτελεί μια εδαφική έννοια που περιλαμβάνει όλες τις εθνικές και θρησκευτικές κοινότητες που ζουν στην Τουρκία. Μάλιστα ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1919 από τον Μustafa Kemal, o oποίος αντί για “τουρκικό κράτος” χρησιμοποιούσε τη φράση “το κράτος της Τουρκίας” και αντί για “τουρκικό έθνος” συνήθιζε να χρησιμοποιεί “το έθνος της Τουρκίας”. Όμως, με τη σύνταξη του Συντάγματος του 1924, η λέξη Türkiyeli που έχει ενοποιητικό χαρακτήρα, έπαψε να χρησιμοποιείται και αντί αυτής υιοθετήθηκε ο διχαστικός όρος Türk (τουρκικός) προκειμένου το τουρκικό εθνικό στοιχείο να διατηρήσει την ηγεμονία του, αλλοτριώνοντας όλες τις εθνικές και θρησκευτικές κοινότητες της Τουρκίας που είτε

δεν ανήκαν, είτε δεν ήθελαν να ασπασθούν την τουρκική εθνική ταυτότητα. Ωστόσο μετά το 2010, η λέξη Türkiyeli χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο από τα τουρκικά ΜΜΕ και αποτελεί θέμα προβληματισμού Τούρκων αρθρογράφων, ακαδημαϊκών και πολιτικών. Τούτο, πιθανόν να αναδείξει εμφανέστερα το μωσαϊκό της εθνικής και θρησκευτικής δομής που οι εκάστοτε τουρκικές κυβερνήσεις προσπαθούν να αποκρύψουν φοβούμενες έναν ενδεχόμενο διαμελισμό της χώρας.»

Η επόμενη μέρα στην Τουρκία

τις 10 Αυγούστου 2014, η Τουρκία δεν ψήφισε πρόεδρο Δημοκρατίας, αλλά το είδος του καθεστώτος διακυβέρνησης της χώρας. Άλλωστε, ο Ταγίπ Ερντογάν καθ’ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής διαδικασίας κατέδειξε ότι δεν είχε καμία κρυφή ατζέντα και ότι τα επόμενα βήματα του θα είναι τα εξής: α. Θα λειτουργεί ταυτόχρονα ως πρόεδρος της Δημοκρατίας, ως πρωθυπουργός και ως αρχηγός του κόμματος ΑΚΡ, θα καταργήσει το διαχωρισμό εξουσιών και η εκτελεστική εξουσία θα εγκατασταθεί στο προεδρικό μέγαρο. β. Δεν θα υπάρξει ισορροπία εξουσίας μεταξύ προέδρου Δημοκρατίας και πρωθυπουργού, δεδομένου ότι η προσοχή όλων θα είναι στραμμένη προς το προεδρικό μέγαρο, ενώ ο πρωθυπουργός θα λειτουργεί ως πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου, δίδοντας την εντύπωση του «πρωθυπουργού μαριονέττα». γ. Οι περισσότεροι νόμοι θα προετοιμάζονται στη προεδρεία της Δημοκρατίας και στη συνέχεια θα κατατίθενται προς ψήφιση στην εθνοσυνέλευση. δ. Οι φορείς ασφαλείας της χώρας θα ελέγχονται πλήρως από τον Ερντογάν, ο οποίος θα συνεχίσει να διοικεί τη χώρα με το υπάρχον αλαζονικό και αυταρχικό προφίλ του, αποδυναμώνοντας έτι περαιτέρω τους σκιώδεις μηχανισμούς που επιδίωξαν να πλήξουν το κύρος του, με σκοπό να τον αποτρέψουν να θέσει υποψηφιότητα για πρόεδρος της Δημοκρατίας ακόμη και να τον αναγκάσουν να αποσυρ-

θεί από την πολιτική. Στα πλαίσια της προαναφερθείσας άποψης, στις 29-08-2014 συγκροτήθηκε η 62η κυβέρνηση της Τουρκικής Δημοκρατίας και η 5η του κόμματος ΑΚΡ, με πρωθυπουργό τον πρώην υπουργό Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου και αντιπροέδρους της κυβέρνησης τους Μπουλέντ Αρίντς, Αλί Μπαμπατζάν, Γιαλτσίν Ακντογάν και Νουμάν Κουρτουλμούς. Η επιλογή του Νταβούτογλου ως πρωθυπουργού και αρχηγού του κυβερνόντος κόμματος ΑΚΡ, δεν προήλθε από μια δημοκρατική εκλογική διαδικασία των οργάνων του κόμματος, αλλά ήταν μια πολιτική απόφαση του Ταγίπ Ερντογάν, παρόλο που σε δημοσκόπηση της εταιρείας Andy-ar το χρονικό διάστημα 16-17 Αυγούστου 2014, το 53,7% των οπαδών του ΑΚΡ επιθυμούσε για αρχηγό του κόμματος και πρωθυπουργό τον Αμπντουλάχ Γκιούλ, ενώ μόλις το 9,2% στήριζε τον Νταβούτογλου. Εξάλλου, η εν λόγω απόφαση οφείλεται στην πολιτική φιλοσοφία του Ερντογάν, ο οποίος επιθυμεί έναν «αφοσιωμένο» και υποταγμένο σε αυτόν πρωθυπουργό και όχι κάποιον άλλον σαν τον Γκιούλ με τον οποίο έχει τις ακόλουθες διαφορές: Ο Γκιούλ είναι δημοκράτης, ενώ ο Ερντογάν ΟΧΙ. Ο Γκιούλ σέβεται τη δικαιοσύνη, ενώ ο Ερντογάν ΟΧΙ. Ο Γκιούλ σέβεται το δικαίωμα της διαφορετικότητας, ενώ ο Ερντογάν ΟΧΙ. Το βλέμμα του Γκιούλ είναι στραμμένο προς τη Δύση, ενώ του Ερντογάν ΟΧΙ. Στην πολιτική καριέρα του Γκιούλ υπάρχει η εμπειρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ως σχολείο δημοκρατίας και δικαιοσύνης, ενώ στου Ερντογάν ΟΧΙ. Το ύφος και το λεκτικό του Γκιούλ είναι ήπιο, ενώ του Ερντογάν ΟΧΙ. Πριν το 2007 ο Γκιούλ συμπεριφέρθηκε πιο τολμηρά και πιο ευέλικτα από τον Ερντογάν σε ό,τι έχει να κάνει με διάφορα θέματα ζωτικής σημαΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

31 σίας όπως, οι διαπραγματεύσεις με την ευρωπαϊκή ένωση, το κυπριακό και το άνοιγμα προς τους Κούρδους. Στην τουρκική κοινωνία έχει εδραιωθεί αντίληψη ότι: «Όσο υπάρχει ο Ερντογάν, θα υπάρχει και το ΑΚΡ. Όσο υπάρχει ο Ερντογάν, το ΑΚΡ θα είναι στην εξουσία.» Επομένως γίνεται αντιληπτό ότι στη σημερινή Τουρκία, όπου η εθνική, πολιτική και θρησκευτική τριχοτόμηση αποτελεί μια πραγματικότητα, ηγέτες σαν τον Γκιούλ δεν θα είχαν κάποιο μέλλον, ούτε αυτοί προσωπικά ούτε το κόμμα τους. Συνακόλουθα δε, αν ληφθούν υπόψη και τα ακόλουθα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των Ερντογάν και Νταβούτογλου, διαπιστώνεται ότι ο πρώτος δεν θα μπορούσε να βρει καλύτερο συνοδοιπόρο για το όραμα της «Νέας Τουρκίας» που προβάλλει συνεχώς: Ο Ερντογάν είναι δυναμικός ηγέτης, ενώ ο Νταβούτογλου ιδεολόγος, εξομοιώνοντας τον ισλαμισμό με την επιβλητική και επεκτατική πολιτική της Δύσης. Ο Ερντογάν είναι «ακτιβιστής», ενώ ο Νταβούτογλου διαπραγματευτικός. Ο Ερντογάν λειτουργεί με τη διαίσθηση, ενώ ο Νταβούτογλου με την ανάλυση. Ποία όμως είναι η πολιτική σημασία της συμμαχίας Ερντογάν-Νταβούτογλου; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό έχει να κάνει με την de facto εκκαθάριση του κόμματος ΑΚΡ. Άλλωστε, όταν ο Ερντογάν εδραίωσε την πολιτική του ισχύ στην τουρκική κοινωνία αποφάσισε την σταδιακή αλλαγή των εσωτερικών ισορροπιών του κόμματός του ως εξής: πρώτον, περιθωριοποιώντας την ομάδα Αμπντουλάχ Γκιούλ- Μπουλέντ Αρίντς. Και δεύτερον, ισχυροποιώντας τη δυναμική της νέας ομάδας των ερντογανικών στελεχών, η οποία εδραίωσε την παρουσία της στηρίζοντας με κάθε μέσο τον Ερντογάν μετά τη μεθοδευμένη επιχείρηση της 17-12-2013 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Διαδηλώσεις στην Τουρκία

που είχε ως στόχο να τον ανατρέψει και να αποτρέψει την εκλογή του ως πρόεδρο της Δημοκρατίας. Σημειωτέον ότι θεματοφύλακας της εν λόγω ομάδος των ερντογανικών, είναι ο πρωθυπουργός Νταβούτογλου και ακολουθούν οι αντιπρόεδροι της κυβέρνησης Γιαλτσίν Ακντογάν και Νουμάν Κουρτουλμούς, ο υπουργός Εσωτερικών Εφκάν Αλά και ο αρχηγός της ΜΙΤ Χακάν Φιντάν. Φυσικά, η σταδιακή περιθωριοποίηση της ομάδος Γκιούλ-Αρίντς θα έχει ως συνέπεια τη σταδιακή διεύρυνση της σύγκρουσης στο κυβερνόν κόμμα ΑΚΡ, διακινδυνεύοντας ακόμη και τη διάσπαση του σε περίπτωση που τα ποσοστά των εκλογών της 15 Ιουνίου 2015 θα είναι μικρότερα του 45%. Υπόψη ότι σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση, το ποσοστό του ΑΚΡ κυμαίνεται στο 45,6%. Για το λόγο αυτό, μετά το Σεπτέμβριο του 2014 και μέχρι τις γενικές (βουλευτικές) εκλογές του επόμενου Ιουνίου, ο Νταβούτογλου θα πραγματοποιεί πολιτικές συγκεντρώσεις σε όλους τους νομούς της χώρας, προκειμένου να δημιουργήσει ένα νέο πολιτικό κλίμα προβάλλοντας το όραμα της Νέας Τουρκίας, ενώ οι ομιλίες του θα μεταδίδονται ζωντανά σχεδόν από όλους τους συστημικούς τηλεοπτικούς σταθμούς όπως, NTV, 24 ΤV, Beyaz TV, 360 TV, Ülke TV, Tvnet, TGRT Haber, Kanal A και TRT. Ας σημειωθεί ακόμη ότι, η επιλογή του Νταβούτογλου ως πρωθυπουργού της χώρας πιθανόν να έχει σχέση και με την νέα περιφερειακή στρατηγική της Άγκυρας προκειμένου να σταματήσει η απομόνωση της και η Τουρκία να αποκτήσει ενεργό ρόλο στις νέες γεωπολιτικές πραγματικότητες-εξελίξεις της ευρύτερης περιοχής. Εξάλλου δεν

θα πρέπει να διαφεύγουν της προσοχής δύο παράγοντες: πρώτον, οι στενές σχέσεις του Νταβούτογλου με το Ισραήλ και το εβραϊκό λόμπυ της Ουάσιγκτον-Νέας Υόρκης. Και δεύτερον, η ανακοίνωση του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών βάσει της οποίας αξιολογήθηκε ως θετική η απόφαση του Ερντογάν αναφορικά με την επιλογή του νέου πρωθυπουργού. Από όλα τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι, η Τουρκία εισέρχεται σε μια νέα περίοδο, αφενός «απελευθερωμένη» από τη χειραφέτηση του κεμαλικού πολιτικού καθεστώτος, αφετέρου διατηρώντας πολλά από τα χαρακτηριστικά της κεμαλικής αντίληψης, τα οποία της δημιουργούν μια σύγχυση ιδεολογιών και αλαζονεία. Επομένως, η απάντηση στο ερώτημα «Η μετακεμαλική Τουρκία θα μπορέσει να οικοδομηθεί αντιτασσόμενη στον Κεμαλισμό;» κατά την άποψη μας είναι ΟΧΙ, διότι το πολιτικό DNA του Ταγίπ Ερντογάν προσoμοιάζει με το αντίστοιχο του Κεμάλ Ατατούρκ και όχι του Τουργκούτ Οζάλ, με ό,τι αυτό συνεπάγεται στις διεκδικήσεις της Τουρκίας στο μέλλον. Τέλος, σύμφωνα με όσους γνωρίζουν σε βάθος την πολιτική ιστορία της Τουρκίας, οι εσωτερικές πολιτικές ισορροπίες και οι πολιτικοί σχεδιασμοί της χώρας δεν διαμορφώνονται πάντα με βάση τα άτομα και την ηγετική προσωπικότητα τους. Συνεπώς, η μόνη λογική κίνηση του Ερντογάν, ο οποίος δεν αφήνει τίποτα στην τύχη, θα είναι η επιδίωξη αφενός κατάρρευσης και πλήρους ελέγχου του τρίπτυχου δικαιοσύνη-πανεπιστήμια-ΜΜΕ που θα του δώσουν πίστωση χρόνου μέχρι τις επόμενες εκλογές, αφετέρου η ενεργοποίηση των εθνικιστών αντανακλαστικών της τουρκικής κοινωνίας σε ό,τι έχει να κάνει με τους κατ’ αυτόν εύκολους αντιπάλους Ελλάδα και Κύπρο και την αμφισβήτηση των κυριαρχικών τους δικαιωμάτων.

Αποτελεί η Ρωσία έναν αξιόπιστο σύμμαχο για την Δύση;

Υπό κ.

Ανδρέα Ηλιόπουλου, Σχη (ΠΖ) *

πό ακαδημαϊκή άποψη ένας συνεργάτης αποτελεί ένα «σύμμαχο ή ένα σύντροφο» και η συνεργασία μπορεί να χαρακτηριστεί ως η «συμβατική σχέση μεταξύ δύο ή περισσοτέρων, ή η πράξη που δημιουργεί μια τέτοια σχέση». Όμως ο ακρογωνιαίος λίθος για μία αξιόπιστη συνεργασία είναι η αμοιβαία εμπιστοσύνη, αφού η ανάκτησή της, σε περίπτωση που χαθεί, είναι δύσκολη και χρονοβόρα. Η απόκτηση από την Ρωσία της επιθυμητής φήμης ενός «αξιόπιστου εταίρου», πρέπει να γίνει μέσω οικονομικής και δημοκρατικής μεταρρύθμισης, μέσω της συνεργασίας της με τη Δύση, σε μια σειρά θεμάτων όπως η Βαλλιστική Αντιπυραυλική Άμυνα (BMD) στην Ευρώπη, μέσω της

Ρωσία που θα ενταχθεί στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (WTO), που στοχεύει στην ανάπτυξη του διαλόγου με την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και το ΝΑΤΟ, στην βελτίωση των δημοκρατικών διαδικασιών της και είναι αξιόπιστη ως κορυφαίος ενεργειακός παίκτης, τότε θα είναι στα μάτια του κόσμου πολιτισμένη, σταθερή και αξιόπιστη.

διεύρυνσης της Οργάνωσης της Συνθήκης του Βορείου Ατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ) και μέσω της ασφάλειας και της σταθερότητας στην Κεντρική Ασία. Μια

δόμηση μιας δημοκρατικής κυβέρνησης και μιας οικονομίας της αγοράς, αλλά και για την δημιουργία μιας νέας εθνικής ταυτότητας για τους πολίτες της1. Η Δρ. Fiona Hill έγραψε στο άρθρο της «Ενεργειακή Αυτοκρατορία: Πετρέλαιο, Φυσικό Αέριο και Αναβίω-

* Η μελέτη είχε πραγματοποιηθεί τον Αύγουστο του 2008 στο King’s College του Λονδίνου από τον συγγραφέα και κρίθηκε σκόπιμη η αναδημοσίευσή της λόγω των πρόσφατων εξελίξεων στην Ευρώπη (μετάφραση από το Αγγλικό κείμενο).

Ρωσία - Δύση μετά τον ψυχρό πόλεμο

Ρωσία πέτυχε την αυτοδιοίκησή της μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά παράλληλα έχασε την ισχυρή της θέση και μεγάλο μέρος της αυτοκρατορίας που κυβερνούσε για αιώνες. Η ίδια ως ένα ανεξάρτητο κράτος, αντιμετωπίζει προκλήσεις όχι μόνο για την οικο-

1 Motyl A.J, Rudle B.A, Svevtsova L. ”Russia’s Engagement with the West” M.E Sharpe 2005, p17

ση της Ρωσίας», ότι η Ρωσία βρίσκεται πίσω από τον παγκόσμιο στρατηγικό και οικονομικό χάρτη. Η Ρωσία έχει μετατραπεί από μια παραδοσιακή υπερδύναμη του Σοβιετικού Μπλοκ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, σε νέα ηγετική φυσιογνωμία, ως ένας διεθνής ενεργειακός παίκτης2. Εξετάζοντας τη Ρωσία και τη Δύση μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, τόσο η Ευρώπη όσο και η Ρωσία βρίσκονται σε μια μεταβατική περίοδο για περισσότερο από μια δεκαετία, και η πρώτη «ευφορία» μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης (ΕΣΣΔ) έχει πλέον τελειώσει. Αυτή η περίοδος ήταν η «πρόκληση της δημοκρατίας» για τη Ρωσία, και μια καλή ευκαιρία να βελτιώσει τη δημοκρατική της μεταρρύθμιση και να έρθει πιο κοντά στη Δύση. Οι συνεχείς όμως αλλαγές, δημιούργησαν δυσκολίες στην μεταξύ τους «προσέγγιση», με αποτέλεσμα η Ρωσία να έχει επιλέξει μια «Αυταρχική δημοκρατία και έναν κρατικά ελεγχόμενο καπιταλισμό»3, εκφράζοντας παράλληλα την ανησυχία της σχετικά με την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας στην περίπτωση των Bαλλιστικών Πυραύλων Άμυνας (BMD), και την διεύρυνση του ΝΑΤΟ. Στην περίπτωση της BMD, στα μέσα του 2007, ο Πούτιν πρότεινε τη χρήση ενός Ρωσικού ραντάρ στο Αζερμπαϊτζάν, με την προϋπόθεση οι ΗΠΑ να απέχουν από την κατασκευή εγκαταστάσεων στην Ανατολική Ευρώ2 Hill F. “Energy Empire: Oil, Gas and Russia’s Revival” The Foreign Policy Centre, London, 2004. 3 Tsygankov A.P. “Russia’s Foreign Policy”. Rowman and Littlefield Publishers, Inc. NewYork 2006. Rosefield S. ”Russia in the 21st Century” Cambridge University Press 2005. p 182-187 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

33 πη, αλλά ο Πρόεδρος Μπους επέμεινε στην ανάγκη χρήσης Ευρωπαϊκών τοποθεσιών για εγκαταστάσεις, κυρίως επειδή το ραντάρ που προσέφερε η Ρωσία, ήταν πολύ κοντά σε χώρους πιθανής Ιρανικής εκτόξευσης πυραύλων και δεύτερον γιατί ήταν πεπερασμένης τεχνολογίας. Η εγκατάσταση που προτάθηκε από τον Πούτιν, σύμφωνα με την απάντηση του Προέδρου Μπους, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια επιπλέον δυνατότητα να συμπληρώσει τις προτεινόμενες BMD προγραμματισμένες εγκαταστάσεις στην Ευρώπη4. Η συνεργασία της Ρωσίας στην αντιπυραυλική άμυνα, θα μπορούσε να αφαιρέσει ένα εμπόδιο για το πρόγραμμα και να μειώσει τις επικρίσεις των ηγετών της Ευρώπης5. Η Ρωσία, επίσης, θεωρεί ότι η Δύση έχει επωφεληθεί από την αδυναμία της και κακομεταχειρίστηκε το ενδιαφέρον της πέρα από την BMD και τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ, σε μια σειρά από ζητήματα, όπως η ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου, η συνθήκη των Συμβατικών Δυνάμεων στην Ευρώπη (CFE), και τις «χρωματιστές” επαναστάσεις” στην Ουκρανία και τη Γεωργία. Ο ανταγωνισμός μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης, έχει επίσης προκύψει εξαιτίας των ενεργειακών πόρων της Κεντρικής Ασίας και της Κασπίας. Η Ρωσία είναι Ευρασιατική χώρα, αλλά είναι προσανατολισμένη προς την Ευρώπη. Τα 2/3 του πληθυσμού της (ποσοστό που παρουσιάζει συνεχή αύξηση), βρίσκονται στην Ευρωπαϊκή πλευρά, καθώς και οι κύριες γραμμές παραγωγής. Όλοι οι ενεργειακοί αγωγοί οδηγούνε προς τη Δύση, αφότου η Ευρώπη χρειάζεται ολόκληρη την ποσότητα ενέργειας που η Ρωσία είναι σε θέση να πουλήσει. Πάνω από το 50% του Ρωσικού εμπορίου, πραγματοποιείται με την ΕΕ, ενώ η Ευρώπη είναι ο 4 Hildreth A. S, Ek C.,”CRS Report for Congress, Long-Range Ballistic Defence in Europe” Congressional Research Service, February 19th 2008. 5 ibid ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

διάδρομος μεταφοράς για τις υπόλοιπες εξαγωγές της Ρωσίας. Οι Ευρωπαίοι είναι οι βασικοί δανειστές και επενδυτές στη Ρωσία, ενώ οι εισαγωγές της από τη Δύση αυξάνονταν, με αποτέλεσμα μέχρι πρόσφατα να μεγαλώνουν τέσσερις φορές ταχύτερα από τις εξαγωγές. Η Ευρώπη χρειάζεται μια σταθερή Ρωσία και την αναπτυσσόμενη αγορά της. Εάν η Ρωσία θέλει να είναι αξιόπιστος εταίρος και ένας ισχυρός παγκόσμιος παίκτης, θα πρέπει να συμμετάσχει σε διεθνείς οργανισμούς και να κινηθεί η ίδια εγγύτερα στην Ευρώπη. Οι απειλές για τη Ρωσία έρχονται από το Νότο, με την Κίνα να αποτελεί έναν ανταγωνιστή αλλά και μια πιθανή απειλή, οπότε η Ευρώπη είναι η καλύτερη επιλογή για ένα μακροπρόθεσμο εταίρο. «Μια ισχυρή Ρωσία είναι και πάλι πραγματικότητα και το γνωρίζουν, καθώς δεν αναζητούν πλέον την έγκριση από τη Δύση»6. Οι εταιρικές σχέσεις μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, που δημιουργήθηκαν μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης είναι παρελθόν, καθώς έχει ανακτηθεί η υπερηφάνειά των Ρώσων για τις παραδόσεις τους και την εξυπηρέτηση των δικών τους 6 Sherr James, “Russia and the West: a reassessment”. Defence Academy of the UK, The Shrivenham Papers No 6, Jan 08. p5

συμφερόντων. Η Ρωσία δεν προσπαθεί να αποκαταστήσει την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, αλλά να καθορίσει την δύναμή της ως ένας σημαντικός και αποφασιστικός παράγοντας γεωπολιτικής επιρροής7.

Η Ρωσία υπό τον Πούτιν

Πούτιν είναι δημοφιλής στη Ρωσία, αφού έχει ενισχύσει το κράτος και έχει φέρει σε τάξη το εσωτερικό της χώρας. Η πλειοψηφία του πληθυσμού αισθάνεται ασφαλής, το βιοτικό επίπεδο έχει βελτιωθεί και υπάρχει ελπίδα για το μέλλον. Οι Ρώσοι πολίτες αισθάνονται και πάλι υπερήφανοι για τη χώρα τους. Ο ίδιος παρουσίασε στην ομιλία του «Η Ρωσία στο γύρισμα της χιλιετίας», το Δεκεμβρίου του 1999, τη Ρωσία ως ένα «μεγάλο κράτος» που «θα γράψει ιστορία αντί να είναι στο έλεος αυτής8. Κυρίαρχος σκοπός του Πούτιν, από 7 Ibid p.5 8 “Russia was and will remain a great power. It is preconditioned by the inseparable characteristics of its geopolitical, economic, and cultural existence. They determined the mentality of Russians and the policy of the government through-out the history of Russia and they cannot but do so at present.” Vladimir Putin ‘Russia at the turn of the Millennium’ December 1999.

34 Σχέσεις Ρωσίας - ΝΑΤΟ

Το Κρεμλίνο.

τις πρώτες ημέρες της Προεδρίας του ήταν η ομαλοποίηση της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, ώστε η Ρωσία να μην αντιμετωπίζεται ούτε ως ένας ικέτης ούτε ως ένας εν δυνάμει «ταραξίας», αλλά ως μια «απλή» υπερδύναμη9. Προσπάθησε να ομαλοποιήσει τη συζήτηση περί ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, αφαιρώντας τα Νέο-Ευρασιατικά στοιχεία, τα οποία ήταν ριζωμένα στις πεποιθήσεις του 19ου αιώνα περί ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, αναγνωρίζοντας τη σύγχρονη πραγματικότητα του 21ου αιώνα. Ο Πούτιν επέμεινε στο ότι η Ρωσία πρέπει να ενταχθεί στην κοινότητα των δυτικών εθνών, αλλά με το δικό της τρόπο. Η Ρωσία, κατά την άποψή του, θα έπρεπε να παραμείνει μια υπερδύναμη, που δεν θα ισχυρίζεται ότι είναι το κέντρο ενός εναλλακτικού ιδεολογικού και γεωπολιτικού μπλοκ. Στόχος της Ρωσίας δεν ήταν πλέον να τεθεί ως μια εναλλακτική λύση για τη Δύση, αλλά να δράσει ως πρωταθλήτρια της αυτονομίας των κυρίαρχων κρατών. Η Ρωσία θα συνεργαζόταν με την Κίνα, αλλά ανησυχούσε μήπως παγιδευτεί σε μια αντι-δυτική συμμαχία μαζί της, και ως εκ τούτου έλαβε μια μάλλον αντιφατική προσέγγιση στον

Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάη (SCO). Όπως αναφέρει ο Richard Sakwa «Ο Πούτιν είναι ο De Gaulle της εποχής μας: η Ρωσία, όπως η τότε Γαλλία, θέλει να είναι μέρος της Δύσης, αλλά με τους δικούς της όρους. Ενώ η Δύση θέλει τη Ρωσία να είναι ένας μικρός συνεργάτης, η Ρωσία επιμένει ότι είναι μια αυτοτελής ξεχωριστή δύναμη»10. Μια δεκαετία αργότερα ο Πούτιν διατηρούσε την ίδια στάση, ενώ ακόμη και όταν αποχώρησε από την προεδρία, οι σχέσεις της Ρωσίας με τον αναπτυγμένο κόσμο δεν ήταν ομαλές. Η άποψη της Ρωσίας ότι είναι μια υπερδύναμη, σημαίνει ότι κατατάσσει τον εαυτό της σε μια διαφορετική κατηγορία από όλα τα άλλα ευρωπαϊκά μετά-κομμουνιστικά κράτη, και συνεπώς, αρνείται να αποδεχθεί τον προστατευτικό ρόλο των δυτικών οργανώσεων, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έχουν επιβάλει όρους και προϋποθέσεις στις γειτονικές της χώρες. Η Ρωσία αποστασιοποιείται από την Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας (ENP) της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η στρατιωτική της κουλτούρα είναι αντίθετη προς την ανάπτυξη, για παράδειγμα, ενός Ατομικού Σχεδίου Δράσης Σύμπραξης (IPAP) με το ΝΑΤΟ11.

9 Sakwa R., “New Cold war or Twenty Years Crisis”, The Royal Institution of International Affairs, 2008, p 243-263

10 ibid, p 246 11 Sakwa R., “New Cold war or Twenty Years Crisis”, The Royal Institution of International Affairs, 2008.p 243-263

ανάπτυξη των σχέσεων Ρωσίας-ΝΑΤΟ άρχισαν το 1991, όταν η Ρωσία συμμετείχε στο Βορειοατλαντικό Συμβούλιο Συνεργασίας, με την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Έπειτα η Ρωσία εντάχθηκε στον Φορέα Σύμπραξης για την Ειρήνη (PFP) το 1994 και το 1997. Σε μια σύνοδο κορυφής στο Παρίσι οι ηγέτες της Ρωσίας και των συμμάχων, υπέγραψαν την ιδρυτική πράξη ΝΑΤΟ-Ρωσίας για τις αμοιβαίες σχέσεις, συνεργασίας και ασφάλειας, ενώ παράλληλα ίδρυσαν το Μόνιμο Μεικτό Συμβούλιο (PJC)12. Το 1998 η Ρωσία εγκατέστησε μια διπλωματική αντιπροσωπία στο ΝΑΤΟ και το 2002 στη σύνοδο κορυφής της Ρώμης, αποφασίστηκε η ίδρυση του Συμβουλίου ΝΑΤΟ - Ρωσίας (NRC), σε αντικατάσταση του Μόνιμου Μεικτού Συμβουλίου (PJC). Στο Ίδιο έτος το ΝΑΤΟ εγκαθιστά μια στρατιωτική αποστολή στη Μόσχα13. Το NRC εργάζεται πάνω στην αρχή της συναίνεσης και συνεδριάζει υπό την προεδρία του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ14. Το Συμβούλιο ΝΑΤΟ - Ρωσίας εξελίχθηκε σε ένα μόνιμο φόρουμ τόσο για πρακτικές συνεργασίας όσο και πολιτικών ανταλλαγών σε όλα τα επίπεδα. Έχει αποδειχθεί επιτυχής φόρμουλα, η οποία συμβάλλει αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση κοινών προκλήσεων και αμοιβαίων ανησυχιών των μελών του. Κατά συνέπεια, χώρες μέλη του NCR, προσβλέπουν στην επέκταση της συνεργασίας πέρα από το πεδίο εφαρμογής που ορίζεται από τα δύο ιδρυτικά έγγραφα για τις σχέσεις ΝΑΤΟ-Ρωσίας. Ενώ οι διαφορές μεταξύ μελών του NRC εξακολουθούν να υφίστανται σε ορισμένα θέματα, παραμένουν αποφασισμένοι να συνεχίσουν τη συνεργασία τους μέσω των θεσμικών δομών 12 Hunter H.R, Rogov S.M,“ Engage Russia as Partner and Participant, The Next Stage of NATO-Russia Relations”, Rand Corporation,2004. p 1 13 NATO-RUSSIA “A Pragmatic Partnership”, NATO 2007. p 3 14 ibid. p 6 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

35 του NRC . Αυτή η πολιτική θέληση, είναι η ισχυρότερη απόδειξη ότι το δυναμικό για τη NATO -Ρωσική συνεργασία, δεν έχει εξαντληθεί και ότι θα εξακολουθήσει να επεκτείνεται όσο ανταπεξέρχεται στις σκοπιμότητες ενός συνεχώς μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος ασφαλείας15. Σήμερα, η Ρωσία είναι μέλος του προσωρινού συνασπισμού κατά της «τρομοκρατίας», αλλά δεν υποστηρίζει την επιδίωξη του πολέμου στο Ιράκ. Όποιοι οργανισμοί ισχυρίζονται ότι συμμετέχουν στην ασφάλεια της ευρωατλαντικής περιοχής, ή που επιθυμούν να δημιουργήσουν μια πραγματικά ενιαία ευρωπαϊκή αγορά, πρέπει να συνυπολογίζουν τη Ρωσία, ειδικά δεδομένης της πυρηνικής στρατιωτικής ισχύος, του πετρελαϊκού πλούτου, των αποθεμάτων φυσικού αερίου και της δυνατότητας που διαθέτει να δημιουργήσει αστάθειες, όπως για παράδειγμα στο θέμα της πυρηνικής συμπεριφοράς του Ιράν και στη Βαλλιστική Αντιπυραυλική Άμυνα (BMD) της Ευρώπης. Η ένταξη στο ΝΑΤΟ φαίνεται να προσδίδει στα κράτη δημόσιο σεβασμό και στρατιωτική αξία. Η διάκριση μεταξύ της «ευυπόληπτης» Δύσης και της Ρωσίας, έχει γίνει ακόμα πιο εμφανής. Τα αισθήματα προδοσίας και απομόνωσης που αισθάνεται η συνεχώς μειούμενη φιλελεύθερη «διατλαντική» ελίτ στη Μόσχα, έχουν γίνει ακόμα πιο έντονα μετά τη διεύρυνση της ΕΕ το 2004. Οι περιορισμοί του συμβούλιου ΝΑΤΟ - Ρωσίας συνθέτουν αυτά τα συναισθήματα. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης, μια ουσιαστικά αυταρχική ένωση, γίνεται όλο και πιο ελκυστική για τη Μόσχα. Ο οργανισμός εξυπηρετεί ως ένα εναλλακτικό «σύστημα» από το οποίο μπορεί να λάβει σεβασμό και μπορεί να δράσει ως ένα αντισταθμιστικό ισοζύγιο στις ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι 15 NATO-RUSSIA “A Pragmatic Partnership”, NATO 2007. p 16 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Δύναμη πλοίων Επιφανείας του ΝΑΤΟ.

η ρωσική ένταξη στο ΝΑΤΟ θα ήταν αντισυμβατική, με την ομαλή και αποδοτική λειτουργία μιας συμμαχίας ηγούμενης από την Αμερική. Όμως αυτό ισχύει αμυδρά πλέον στο ΝΑΤΟ ούτως ή άλλως. Οι μεγάλες στρατηγικές αποφάσεις σχετικά με το σύνολο της Ευρώπης, θα είναι πάντα εύθραυστες και ατελείς, χωρίς τη ρωσική υποστήριξη ή συμμόρφωση.

Σχέσεις Ρωσίας - Ευρωπαϊκής Ένωσης

Ρωσία είναι το μεγαλύτερο Ευρωπαϊκό κράτος και έχει τους βασικούς πόρους για να γίνει τοπική υπερδύναμη Ευρώπης. Πριν από πέντε χρόνια η επί μακρόν προβληματική οικονομία της, απέδιδε ένα ΑΕΠ της τάξης των $1.000 δις. Οι υψηλές τιμές ενέργειας έχουν ενισχύσει τώρα το ΑΕΠ στα $1.700 δις και συνεχίζει να αυξάνεται. Ο πληθυσμός της είναι 142 εκατομμύρια, οι ένοπλες δυνάμεις ανέρχονται στο 1 εκατομμύριο, η Ρωσία πωλεί το 12% όλων των όπλων παγκοσμίως, έχει 15 SSBN, παράγει το 12,3% του παγκόσμιου πετρελαίου (η Σαουδική Αραβία παράγει το 13,1%) και κατέχει το 6,6 % του παγκοσμίου αποδεδειγμένα αποθέματος. Παράγει το 21,3% του φυσικού αερίου στον κόσμο και με 26,3 % έχει τα μεγαλύτερα παγκοσμίως αποδεδειγμένα αποθέματα16. 16 Wyllie H J. “Whither European Security” M Sc Strategic Studies Programme University of Aberdeen 2008. p11

Η Gazprom παρέχει πάνω από το 25% του φυσικού αερίου της ΕΕ, με το οποίο παράγει 40% της ενέργειάς της. Η ζήτηση φυσικού αερίου, προβλέπεται να διπλασιαστεί μέχρι το 2015. Παραδόξως, το Ρωσικό αέριο είναι η λύση με την οποία η ΕΕ μειώνει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από το 1990. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, διαδοχικές Ρωσικές κυβερνήσεις επεδίωξαν το σεβασμό στην ευρωπαϊκή πολιτική. Μέχρι σήμερα τα αποτελέσματα υπήρξαν περιορισμένα και υποτονικά17. Η ΕΕ και η Ρωσία χρειάζονται μια πιο άμεση και συχνή επικοινωνία για την αποφυγή μελλοντικών συγκρούσεων. Πριν από οκτώ χρόνια ο Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε στη γερμανική βουλή, ότι ο ψυχρός πόλεμος είχε τελειώσει και ότι η Ρωσία επιθυμεί να ενταχθεί στην Δύση. Η ομιλία του έτυχε θερμής υποδοχής, και οι ευρωπαίοι πολιτικοί μπορούσαν να φανταστούν μια κοινή ευρωπαϊκή στέγη. Τώρα, δεκαοχτώ χρόνια μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η Ρωσία είναι και πάλι μακριά από τη Δύση, αφού οι Ρώσοι θεωρούν την ΕΕ και τις ΗΠΑ ως την οικοδόμηση μιας νέας Ευρώπης χωρίς αυτούς. Σε περιφερειακό επίπεδο, η Ρωσία φοβάται τη περαιτέρω διεύρυνση του ΝΑΤΟ και προσπαθεί να βρει τρόπους για να υποβαθμίσει τη σημασία της ένταξης στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Διατηρεί 17 Ibid p 12

36 τη φιλοδοξία να αποτελέσει καθοριστικό παίκτη στα Βαλκάνια και στην Κεντρική Ευρώπη. Επιδιώκει γεωπολιτική σχέση με την Τουρκία, ένα ηγετικό ρόλο στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και καθοριστικό ρόλο στα θέματα ευρωπαϊκής ασφάλειας. Η Ρωσία στο πλαίσιο των σχέσεων της με την ΕΕ προτιμά διμερείς σχέσεις με τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, και όχι την ΕΕ καθαυτή. Η Δύση, από την πλευρά της, δεν έχει αποφασίσει ακόμα πόσο πολύ χρειάζεται τη Ρωσία, και οι Δυτικές κυβερνήσεις δεν είναι ακόμα έτοιμες να δεχθούν τη ρωσική ένταξη στο χώρο τους. Δεν είναι σαφές αν η Ρωσία είναι έτοιμη να αποδεχθεί τους κανόνες παιχνιδιού για την ένταξη στους δυτικούς πολιτισμούς και την πλήρη συνεργασία με τους διεθνείς οργανισμούς.

Η Σύγκρουση Ρωσίας - Γεωργίας

σύγκρουση στον Νότιο Καύκασο, τον Αυγούστου 2008, θα μπορούσε να μείνει στην ιστορία ως ένα μοιραίο και ιστορικό γεγονός, μετά την πτώση του «τείχους του Βερολίνου», σχετικά με τις σχέσεις της Ρωσίας με τη Δύση. Η Ρωσική εισβολή σε Γεωργιανό έδαφος, ένα νόμιμο δημοκρατικό κυρίαρχο ανεξάρτητο κράτος, είναι προφανώς επικίνδυνη και λάθος, ακόμα και αν η Ρωσία, ως περιφερειακή δύναμη, ισχυρίζεται ότι το νόμιμο δικαίωμα να υπερασπιστεί την εθνική της ασφάλεια στις περιοχές που η ίδια αποκαλεί κοντά στο εγγύς εξωτερικό. Όπως κι άλλα ισχυρά κράτη, έτσι και η Ρωσία θα επιμείνει να εμποδίσει τα αδύναμα γειτονικά κράτη, που θεωρεί ότι είναι μέρος της νόμιμης σφαίρας επιρροής της, από την σφυρηλάτηση δεσμών με τους αντιπάλους. Τα μέσα ποικίλουν, αλλά όχι ο σκοπός. Θα πρέπει να αποδεχτούμε ότι οι Ρώσοι έχουν μια υπόθεση. Η Νότια Οσσετία και η Αμπχαζία, απευθύνθηκαν σε αυτή για προστασία όπως και οι Αλβανοί του Κοσσυφοπεδίου απευθύνθηκαν στη Δύση κατά τη διάρκεια της κρίσης του Κοσσυφοπεδίου. Ακό-

μη και αν εκείνοι αποδέχονταν την Ρωσική εκδοχή για την Οσσετία και Aμπχαζία στο σύνολό της, η σοβαρότητα της απάντησης της Μόσχας ήταν τόσο άσκοπη όσο και αδικαιολόγητη. Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, και ενώ η ισχυρή Αθήνα προετοιμαζόταν να πολιορκήσει και να καταλάβει το ανεξάρτητο, αλλά μικροσκοπικό νησί της Μήλου, οι Μήλιοι απευθύνθηκαν σε αρχές τιμής και δίκαιης μάχης για να σωθούν. Οι Αθηναίοι με αλαζονεία και χλευασμό, απάντησαν ότι «οι δυνατοί κάνουν ότι τους επιτρέπει η δύναμή τους κι οι αδύναμοι υποχωρούν κι αποδέχονται όσα τους επιβάλει η αδυναμία τους». Έτσι και οι Μήλιοι υπέφεραν μόνοι και αβοήθητοι. Η Γεωργία είναι η σημερινή Μήλος. Σε αυτήν την κρίση, η Αμερική και η Ευρώπη έχουν συμπεριφερθεί ως κράτη που δεν θέλουν να ξοδέψουν αίμα και χρήμα, όταν ο κίνδυνος είναι πολύ υψηλός και δεν περιλαμβάνει κανένα κέρδος. Κανένα μέλος του ΝΑΤΟ δεν θέλησε να έρθει σε αντιπαράθεση με τη Ρωσία, ούτε και να προσφέρει εγγυημένη μελλοντική προστασία στη Γεωργία. Οι καλές προθέσεις της Ρωσίας, όπως δήλωσε ο Πούτιν, «για να είναι αξιόπιστος συνεργάτης για ολόκληρη την διεθνή κοινότητα όσον αφορά την επίλυση παγκόσμιων προβλημάτων και την αμοιβαία επωφελή συνεργασία σε όλους τους τομείς» αντιμετωπίζουν σοβαρή δοκιμασία18.

Συμπέρασμα

Ρωσία είναι μια ευρωπαϊκή και ασιατική δύναμη, αλλά και όπως ο Dmitri Rogozin Tenin υποστήριξε, η αυξανόμενη δύναμη της Κίνας στην Ανατολή και η αστάθεια του Ισλαμικού Νότου, σημαίνει ότι για τη Ρωσία το μόνο ασφαλές γεωπολιτικό μέλλον αποτελεί η Δύση, συμπεριλαμβανομένης της επιταχυνόμενης ενσωμάτωσης με την ΕΕ και των σταθερών σχέσεων 18 Olivier, “Arrogant West has finally ‘Lost’ Proud Russia Bear” University of Johannesburg, 19 August 2008

με τις Ηνωμένες Πολιτείες19. Οι σχέσεις με τη Δύση, πρέπει να βασίζονται στον αμοιβαίο σεβασμό και ισότητα. Η βάση για μια αξιόπιστη συνεργασία μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης, πρέπει να είναι η αμοιβαία εμπιστοσύνη. Η Ευρώπη και η Ρωσία χρειάζονται η μία την άλλη και μπορούν να αποτελέσουν λογικούς και αξιόπιστους συνεργάτες σε έναν πολυπολικό κόσμο. Στο εγγύς μέλλον, η εταιρική σχέση μεταξύ Ρωσίας και Δύσης μπορεί να είναι επιτυχής σε τομείς αμοιβαίου συμφέροντος και αλληλεπιδράσεων. Η σύμπραξη θα πρέπει να είναι και για τους δύο αξιόπιστη, όσο εξυπηρετεί τα συμφέροντα και των δύο πλευρών. Στη σημερινή κρίση στον Καύκασο, το καλύτερο και για τις δύο πλευρές είναι: «να υποχωρήσουν, να ηρεμήσουν και να συλλογιστούν, αντί να απειλούν η μία την άλλη και να καταλογίζουν ευθύνες»20. Επειδή και οι δύο «πλευρές» έχουν εύλογες ανησυχίες, μια υψηλού επιπέδου σύνοδος κορυφής μεταξύ των ΗΠΑ, της ΕΕ και της Ρωσίας, φαίνεται να είναι η πλέον κατάλληλη δράση. «Η δημιουργία μιας πραγματικής και αξιόπιστης εταιρικής σχέσης μεταξύ Ρωσίας –Δύσης, δεν υπήρξε ποτέ μια εύκολη υπόθεση. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, και ιδίως τα τελευταία έτη, έχουν από κοινού σημειώσει σημαντική πρόοδο στην ανάπτυξη της συνεργασίας τους όσον αφορά ενεργειακά και οικονομικά ζητήματα, καθώς και ζητήματα προώθησης κοινής ασφάλειας. Ακόμη και σε θέματα που φαίνονται δύσκολα σήμερα, θα βρουν σημαντικές δυνατότητες συνεργασίας, τα επόμενα χρόνια»21, γιατί αυτό απαιτεί το κοινό τους συμφέρον. 19 Sakwa R., “New Cold war or Twenty Years Crisis”, The Royal Institution of International Affairs, 2008, p 244 20 Olivier, “Arrogant West has finally ‘Lost’ Proud Russia Bear” University of Johannesburg, 19 August 2008 21 NATO’s Secretary General Jaap de Hoop Scheffer, Oslo, Norway,26 April 2007. NATORUSSIA “A Pragmatic Partnership”, NATO 2007. p 17 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Η Μέση Ανατολή στο Έλεος του Ισλαμικού Χαλιφάτου Υπό Δρ κ. Αλέξανδρου Κούτση, Ομότιμου Καθηγητή Μεσανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστήμιου

Το Προφίλ του Ισλαμικού Χαλιφάτου

ταν μια ομάδα τζιχαντιστών κατέλαβε την πόλη της Μοσούλης στις αρχές Ιουνίου 2014, πανικός κατέβαλε περιφερειακές και διεθνείς δυνάμεις. Η ομάδα αυτή έφερε το όνομα του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και της Συρίας (ΙΚΙΣ), με ηγέτη τον Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγντάντι.1 Το ΙΚΙΣ δεν είναι μια νέα οργάνωση αλλά έχει ρίζες που πάνε πίσω έως τον Οκτώβριο του 2006, όταν πολλές ισλαμιστικές ομάδες που αγωνίζονταν κατά της αμερικανικής κατοχής, με προεξέχουσα την αλ-Κάϊντα του Ιράκ, συνενώθηκαν και ίδρυσαν το Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ (IΚI) υπό την ηγεσία του Αμπού Μούσαμπ αλ-Ζαρκάουι. Μία από τις ομάδες που προσχώρησαν στο IΚI ήταν το Συμβούλιο των Ιερών Πολεμιστών (Mujahedeen Shura Council), ηγέτης του οποίου ήταν ο Αμπού Όμαρ αλ-Μπαγντάντι. Μετά το θάνατο του Ζαρκάουι, ο Αμπού Όμαρ ανέλαβε την ηγεσία του ΙΚΙ μέχρι τον Απρίλιο 2010, όποτε και σκοτώθηκε από τις ιρακινές δυνάμεις. Τον διαδέχθηκε ως εμίρης του ΙΚΙ ο σημερινός ηγέτης του ΙΚΙΣ, ο Αμπού Μπάκρ αλ-Μπαγντάντι.2 Γεννηθείς το 1971, σπούδασε στο Ισλαμικό Πανεπιστήμιο της Βαγδάτης, όπου το απενεμήθη πτυχίο και διδακτορικό στον Ισλαμικό Δίκαιο (sharia). Ξεκίνησε την καριέρα του ως ιεροκήρυκας του Σαλαφισμού, μια υπερσυντηρητική σχο1 Ο κανονικός τίτλος είναι «Islamic State of Iraq and Levant». Ο λέξη «Levant», αραβικά γνωστή ως «bilad as-sham», αναφέρεται στη γεωγραφική και πολιτιστική περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, η οποία συμπεριλαμβάνει σήμερα την Κύπρο, το Ισραήλ, την Ιορδανία, το Λίβανο, τη Συρία και την επαρχία Χάταϊ της Τουρκίας. 2 Το πραγματικό του όνομα ειναι Άουαντ Ιμπραχίμ Άλι αλ-Μπάντρι αλ-Σάμαραϊ. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

λή σκέψης του σουνιτικού Ισλάμ. Μετά την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003, ο Μπαγντάντι ηγήθηκε μιας ανταρτικής ομάδας σουνιτών ισλαμιστών εναντίον των αμερικανικών στρατευμάτων, και έτσι άρχισε σταδιακά η ανέλιξη του στην ηγεσία του ΙΚΙΣ. Βασικό όραμα του αλ-Μπαγκντάντι είναι η επανίδρυση του Ισλαμικού Χαλιφάτου. Η εξέγερση στη Συρία, που άρχισε το 2011, του προσέφερε την ευκαιρία να πραγματοποιήσει τις μεγαλύτερες φιλοδοξίες του. Ο Μπαγντάντι έστειλε μουτζαχιντίν συριακής καταγωγής, υπό την αιγίδα του Αμπού Μουχάμαντ αλ-Γκιουλάνι, καθώς και ιρακινούς συμβούλους, για να διεξάγουν ανταρτοπόλεμο στη Συρία. Τελικά, τον Ιανουάριο 2012, ίδρυσε μαζί με τον Γκιουλάνι την αντιστασιακή ισλαμική οργάνωση, «Μέτωπο για την Προστασία του Λαού της Μείζονος Συρίας» (Jabhat al-Nusrah). Αρχικά, πιο μετριοπαθείς Σύριοι αντάρτες υποδέχθηκαν τους έμπειρους μαχητές του ΙΚΙΣ. Αλλά το Ισλαμικό Κράτος αποξένωσε πολλούς αντάρτες και πολίτες της Συρίας με την κτηνωδία του και τις προσπάθειες του να επιβάλει τη δική του αυστηρή ερμηνεία του Ισλάμ. Ο Μπαγκντάντι πίστευε ότι έπρεπε να ανακηρυχθεί αμέσως το Ισλαμικό Κράτος με τον εμίρη του ως η μόνη πηγή της εξουσίας. Όλοι οι μουτζαχεντίν θα πρέπει να ορκιστούν πίστη σε αυτό, είτε αυτοί είναι Σύριοι είτε όχι, αλλιώς θα θεωρούνταν αποστάτες. Οι ιμάμηδες του ΙΚΙΣ θα αντικαταστούσαν τους τοπικούς ιεροκήρυκες σε όλα τα τζαμιά της χώρας.3 Ο Γιουλάνι απέρριψε τις αξιώσεις αυτές και έτσι, τον Απρίλιο 2013, ο Μπαγκντάντι ανακοίνωσε τη διάλυση της αλ-Νούσρα και την συγχώνευση της, μαζί με το ΙΚΙ, σε μια νέα οργάνωση, με τίτλο το «Ισλαμικό Κράτος στο 3 Suhaib Anjarini, «Da’ash - From Iraq to Syria», (στα αραβικά), 1 Νοεμβρίου 2013, εφημερίδα Al Safir (Λίβανο), http://www. assafir.com/Article/325319

Ιράκ και της Συρίας» (ΙΚΙΣ).4 Ο Γκιουλάνι καταδίκασε τη δήλωση αυτή και ορκίστηκε αφοσίωση στον Αϊμαν αλ-Ζαουάχρι της αλ-Κάϊντα, ο οποίος δύο μήνες αργότερα ακύρωσε τη συγχώνευση των δύο οργανώσεων, ορίζοντας την αλ-Νούσρα ως επίσημο αντιπρόσωπο του στη Συρία. Η διένεξη συνεχίστηκε μέχρι που τον Ιανουάριο 2014 ο Ζαουάχρι αποκήρυξε κάθε σχέση με το ΙΚΙΣ. Σε απάντηση, ο Μπαγντάντι έστρεψε τα όπλα του κατά της αλ-Νούσρα, καθώς και άλλες αντάρτικες ομάδες της αντιπολίτευσης, συμπεριλαμβανομένου του Ελεύθερου Συριακού Στρατού. Εν τω μεταξύ, περίπου το 65% των μαχητών της αλ-Νούσρα την εγκατέλειψαν και εντάχθηκαν στις ταξιαρχίες του ΙΚΙΣ, επιτρέποντας του έτσι να την αντικαταστήσει στον έλεγχο πολλών περιοχών, κυρίως τη Ράκκα. Κατά την περίοδο που το ΙΚΙΣ δραστηριοποιούταν στη Συρία, ο Μπαγντάντι άντλησε πρωτογενή χρηματοδότηση από αραβικά κράτη του Περσικού Κόλπου για την αγορά όπλων και όταν κατέλαβε τις πετρελαιοπηγές στην ανατολική επαρχία της χώρας το ΙΚΙΣ απέκτησε τεράστια οικονομική δύναμη. Ενισχυμένος με σύγχρονο οπλισμό που κατέσχεσε από στρατιωτικές βάσεις του συριακού στρατού, το ΙΚΙΣ επέκτεινε την εκστρατεία του στο Ιράκ και μέχρι τα τέλη του Ιουνίου 2014 είχε καταλάβει το ένα-τρίτο της χώρας, καθώς και τις περισσότερες πετρελαιοπηγές της περιοχής. Στις 29 Ιουνίου, ο Μπαγντάντι ανακυρήχθηκε νέος Χαλίφης και απαίτησε από όλους τους Μουσουλμάνους του κόσμου να δηλώσουν την υποταγή τους σε αυτόν.5 Έτσι, αντί 4 «Iraqi al-Qaeda and Syrian Group ‘Merge,’» al-Jazeera, 9 Απριλίου 2013, http:// www.aljazeera.com/news/middleea st/2013/04/201349194856244589.html. 5 Αξίζει να σημειωθεί ότι καμία από τις ισλαμικές οργανώσεις, ιδίως εκείνες της Συρίας με επικεφαλής το Ισλαμικό Μέτωπο, δεν έχει αποδεχθεί την εγκαθίδρυση ενός χαλιφάτου από το ΙΚΙΣ.

38 να είναι μια απλή τρομοκρατική οργάνωση που βασίζεται σε εξεγέρσεις για να αποδυναμώσει τις υπάρχουσες κυβερνήσεις, το ΙΚΙΣ άρχισε να επιδιώκει σοβαρά την ίδρυση δικού του κράτους με ένα εναλλακτικό τρόπο διακυβέρνησης και με μια αναθεωρητική αντίληψη για το πώς πρέπει να είναι η περιοχή και ο κόσμος.

κούς. Αποτέλεσμα των μέτρων αυτών ήταν ότι ένα μεγάλο ποσοστό των Σουνιτών πολιτών είναι άνεργοι και δυσαρεστημένοι στρατιωτικοί του Μπάαθ, συντάχθηκαν με τους πολεμιστές του ΙΚΙΣ. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, και παρά τις αντιρρήσεις των άλλων πολιτικών κομμάτων, ακόμα και σιιτών συμμάχων του, ο Μάλικι επέμενε να διεκδικεί τρίΗ Αντίδραση των ΗΠΑ τη θητεία ως πρωθυπουργός του χώνα μεγάλο μέρος της ευθύνης για ρας. Η πολιτική κρίση που διήρκησε την επιτυχία του ΙΚΙΣ φέρει η αμε- αρκετούς μήνες, αποτέλεσε το υπόβαρικανική πολιτική στο Ιράκ από θρο για την επιτυχημένη επίθεση του το 2003. Η ολοκληρωτική διάλυση της ΙΚΙΣ. Για να τον αντιμετωπίσει, ο Μαλίκι κυβερνητικής δομής του χώρας, χωρίς ζήτησε από τις ΗΠΑ να τον βοηθήσουν την αντικατάσταση της από άλλη, δη- βομβαρδίζοντας τις δυνάμεις των τζιμιούργησε συνθήκες που επέτρεψαν χαντιστών. Ο Ομπάμα, όμως, δίστασε στο ΙΚΙΣ σήμερα να καταλάβει και δι- να το πράξει, φοβούμενος ότι μια τέατηρήσει εδάφη. Επιπλέον, η πτώση τοια κίνηση θα μπορούσε να εκληφθεί του Σαντάμ διευκόλυνε το Ιράν να επε- ως υποστήριξη προς τη σιϊτική κυβέρκτείνει την επιρροή του στην περιοχή, νηση στη Βαγδάτη. Έκανε σαφές, λοιυποστυλώνοντας μια σιϊτική κυβέρνη- πόν, ότι η οποιαδήποτε στρατιωτική ση που με την πολιτική της αποξένωσε βοήθεια θα πρέπει να συνδεθεί με το σχηματισμό νέας κυβέρνησης, η οποία θα περιλαμβάνει τις σουνιτικές και κουρδικές μειονότητες στην πολιτική διεργασία. Τη θέση του αμερικανού προέδρου ήρθε να στηρίξει ο Αγιατολάχ Αλί αλ-Σιστανί ο οποίος κάλεσε τον Μάλικι να συγκροτήσει νέα κυβέρνηση, στη δομή O αυτοκηρυσσόμενος Χαλίφης του ΙΚΙΣ Abu Bakr al-Baghdadi. της οποία οι εθνικές ομάδες θα έχουν ενερτους Σουνίτες. Δύο άξονες της πολιτι- γή και εποικοδομητική συμμετοχή.6 Οι βομβαρδισμοί κατά του ΙΚΙΣ ξεκής αυτής προεξέχουν. Ο πρώτος είναι η διάλυση του έμπειρου στρατού του κίνησαν τελικά στις αρχές Αυγούστου, Ιράκ και των αξιωματικών του χωρίς μετά την εθνοκάθαρση των Χριστιανα τους χορηγηθεί σύνταξη, και ο δεύ- νών και των Γιαζίντιδων στο βόρειο τερος είναι η εκκαθάριση από τη δη- Ιράκ. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, η τεράμόσια διοίκηση όλων όσοι ήταν μέλη στια πίεση που ασκήθηκε στο Μαλίκι του κόμματος Μπάαθ. Επιπλέον, προ- τόσο από την εγχώρια σιϊτική ηγεσία κειμένου να διασφαλίσει ότι ο στρατός όσο και από το Ιράν, τον ανάγκασαν να δεν θα πραγματοποιήσει πραξικόπημα εναντίον του, ο σιίτης πρωθυπουργός 6 Sameer N. Yacoub, «Top Shiite cleric calls του Ιράκ, Νούρι αλ-Μάλικι, απομάκρυfor new government in Iraq», Associated νε τους περισσότερους στρατιωτικούς Press, 20 Ιουνίου 2014, http://www. διοικητές, οι οποίοι δεν ήταν προσωπιstatesman.com/ap/ap/international/ iraq-premier-tested-by-political-rivalsκά πιστοί σε αυτόν, και στελέχωσε τις offensive/ngPWF/ ένοπλες δυνάμεις με πολιτικούς δουλι-

αναθεωρήσει τη θέση του και να επιτρέψει το σχηματισμό νέας κυβέρνησης. Αυτό με τη σειρά του διευκόλυνε την παροχή μεγαλύτερης αμερικανικής στρατιωτική βοήθειας προς τους Ιρακινούς, στον πόλεμό τους κατά του ΙΚΙΣ.

Η Αντίδραση των Κούρδων

εκστρατεία του ΙΚΙΣ στο βόρειο Ιράκ, ώθησε τους Κούρδους της χώρας να κινητοποιήσουν τις ένοπλες δυνάμεις τους (Πεσμεργκά), για την υπεράσπιση της αυτόνομης περιοχής τους. Η διάλυση των ιρακινών δυνάμεων τους επέτρεψε να ανακτήσουν τον πλήρη έλεγχο σε περιοχές που μακροχρόνια διεκδικούσαν, ενισχύοντας έτσι την αυτονομία τους από τη Βαγδάτη. Στις αρχές Ιουλίου, ενθαρρυμένος από αυτές τις επιτυχίες, ο Κούρδος πρόεδρος, Μασούντ Μπαρζανί, ζήτησε από το Περιφερειακό Κοινοβούλιο να προετοιμάσει δημοψήφισμα σχετικά με την ανεξαρτησία του ιρακινού Κουρδιστάν, ενδεχομένως ανοίγοντας έτσι το δρόμο για τη διάλυση του Ιράκ. Ωστόσο, η πρωτοβουλία του αντιμετώπισε την ισχυρή αντίθεση τόσο των σιϊτικών πολιτοφυλάκων μέσα στο ίδιο το Ιράκ, όσο και εκείνη της γειτονικής Τουρκίας και του Ιράν, καθώς και εκείνη των ΗΠΑ. Η τουρκική κυβέρνηση δήλωσε ξεκάθαρα ότι δεν θέλει να έχει στα σύνορα της ένα «καταρρακωμένο και διασπασμένο» Ιράκ. Φοβάται ότι ένα ανεξάρτητο Κουρδιστάν στο Ιράκ, θα εμπνεύσει και το δικό της κουρδικό πληθυσμό.7 Το Ιράν, από τη πλευρά του, έχει μια μεγάλη και μερικές φορές ανήσυχη σουνιτική κουρδική μειονότητα που ζει κυρίως στα βουνά του δυτικού Ιράν, στα σύνορα με το Ιράκ. Από την ισλαμική επανάσταση του Χουμεϊνή το 1979, κουρδικές ομάδες αγωνίστηκαν κατά της Τεχεράνη είτε για ανεξαρτησία είτε για περισσότερα δικαιώματα 7 «Turkey does not want ‘tattered and divided’ Iraq», Associated Press, 30 Ιουνίου 2014, http://hosted.ap.org/dynamic/ stories/E/EU_TURKEY_IRAQ?SITE=AP&SE CTION=HOME&TEMPLATE=DEFAULT#88 2c0367-f474-4788-9adf-0b8f05566476. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

39 σε ένα ομοσπονδιακό σύστημα. Η δημιουργία ενός κουρδικού κράτους στο Ιράκ θα μπορούσε να εμπνεύσει τους Κούρδους του Ιράν να ξαναπάρουν τα όπλα εναντίον της κεντρικής κυβέρνησης, ενέργεια που θα προκαλέσει την δυναμική αντίδραση της Τεχεράνης. Όσο για τις ΗΠΑ, η Ουάσινγκτον φοβάται ότι μια ακόμα μεγαλύτερη αυτονομία των Κούρδων, θα υπονομεύσει τη σκληρή προσπάθεια που έχει κάνει μέχρι τώρα για την εδραίωση ενός σταθερού και πολυεθνικού Ιράκ.

Η Αντίδραση του Ιράν

ρώτη αντίδραση του Ιράν ήταν να προειδοποιήσει τις ξένες δυνάμεις, κυρίως τις ΗΠΑ, να μην χρησιμοποιήσουν την επίθεση του ΙΚΙΣ ως δικαιολογία για να επέμβουν στρατιωτικά στο Ιράκ και να το ανακαταλάβουν. Ταυτόχρονα, όμως, γνωστοποίησε στην Ουάσινγκτον ότι είναι πρόθυμο να συνεργαστεί μαζί της για να καταπολεμήσουν το ΙΚΙΣ.8 Μετά την κατάληψη της Μοσούλης, το ΙΚΙΣ άρχισε να προωθείται προς την Κουρδική πρωτεύουσα του Ιρμπίλ. Η αδυναμία των Κούρδων να το αναχαιτίσουν, πυροδότησε μια σειρά αμερικανικών αεροπορικών επιδρομών στο βόρειο Ιράκ και μια διεθνή προσπάθεια να τους προμηθεύσουν όπλα και πυρομαχικά. Το Ιράν ήταν η πρώτη χώρα που τους παρείχε οπλισμό. Το κύριο ενδιαφέρον της Τεχεράνης είναι να κρατήσει το ΙΚΙΣ μακριά από τις δυτικές περιοχές της με το Ιράκ, όπου εστιάζεται η Κουρδική μειονότητα της.9 8 «Iran warns against military intervention in Iraq», Agence France Presse, 15 Ιουνίου 2014, http://news.yahoo.com/iranwarns-against-military-interventioniraq-102732688.html, και «Iran’s top leader opposes US intervention in Iraq» Associated Press, 22 Ιουνίου 2014, http:// news.yahoo.com/irans-top-leaderopposes-us-intervention-iraq-111647808. html. 9 «Iran provided weapons to Iraq’s Kurds: Barzani», Agence France Presse, 26 Αυγούστου 2014, http://news.yahoo.com/ iran-provided-weapons-iraqs-kurdsbarzani-135743780.html ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ωρούν ότι ένας σύμμαχος του ΝΑΤΟ, μια κοσμική χώρα που αποδέχεται την αρχή της δημοκρατίας, δεν μπορεί να είναι μουσουλμανική. Για τους λόγους αυτούς, η Άγκυρα ■ Περιοχές που ελέγχει το ΙΚΙΣ απεφάσισε να απομακρύ■ Περιοχές που το ΙΚΙΣ ισχυρίζεται ότι ελέγχει νει την αυξανόμενη απει■ Υπόλοιπο του Ιράκ και της Συρία λή των τζιχάντιστών και Πέρα από τους Κούρδους, το Ιράν να διατηρήσει τα δικά της στρατηγικά έσπευσε να υποστηρίξει και τους Σιί- και οικονομικά συμφέροντα στο ιρατες του Ιράκ. Με βάση τη Μοσούλη, οι κινό Κουρδιστάν, το οποίο αποτελεί τη τζιχαντιστές άρχισαν να προωθούνται δεύτερη μεγαλύτερη αγορά εξαγωγών προς τη Βαγδάτη και τις νότιες περιο- της (10 δις δολάρια ετησίως) και ο μεχές της χώρας, όπου βρίσκονται οι ιε- γαλύτερος προμηθευτής των πετρελαροί τόποι των Σιιτών. Για την Τεχεράνη, ϊκών της αναγκών. Επιπλέον, υπάρχουν η αντισιϊτική και αντι-ιρανική ατζέντα περίπου 135.000 Τούρκοι πολίτες στο του ΙΚΙΣ, αποτελούν ιδεολογική και Ιράκ, η συντριπτική πλειοψηφία των στρατηγική πρόκληση. Ο Μπαγντάντι οποίων, διαμένει στο Κουρδιστάν.10 είχε ήδη δηλώσει, ότι θεωρεί όλους του Όμως, δύο παράγοντες ανάγκασαν σιίτες αποστάτες που πρέπει να θανα- την Άγκυρα να υιοθετήσει μια υποτοτωθούν και είχε διανείμει τηλεοπτικό νική συνεργασία με τους Κούρδους. υλικό που έδειχνε τους μαχητές του να Πρώτον, την περίοδο που το ΙΚΙΣ επεεκτελούν σιίτες αιχμάλωτους. Υπό αυ- κτεινόταν στο βόρειο Ιράκ, στην Τουρτές τις συνθήκες, η Τεχεράνη απέστει- κία διεξάγονταν οι προεδρικές εκλογές λε συμβούλους και στρατιωτικό υλικό και ο Ερντογάν ήθελε να αποφύγει δυστη Βαγδάτη για να ενισχύσει τις σιϊτι- σάρεστες πολιτικές εκπλήξεις. Δεύκές πολιτοφυλακές που κινητοποιήθη- τερον, το ΙΚΙΣ κρατούσε περίπου 80 καν εναντίον του ΙΚΙΣ, αλλά σε περιορι- Τούρκους ως όμηρους (απελευθερώσμένο βαθμό, ώστε να μη προκαλέσει θηκαν στίς 20 Σεπ), συμπεριλαμβαμεγαλύτερη στρατιωτική ανάμειξη των νομένων υπαλλήλων του τουρκικού ΗΠΑ. προξενείου στη Μοσούλη και μια αδέξια κίνηση θα μπορούσε να οδηγήσει Η Αντίδραση της Τουρκίας στην αποκεφάλωση τους.11 Στα πλαίπογοητευμένη από την ανθεκτι- σια αυτά, οι ενέργειες που έλαβε ήταν κότητα του καθεστώτος Άσαντ, να κλείσει τα σύνορα της με τη Συρία η Τουρκία αρχικά φλέρταρε με για να διακόψει τη διέλευση τζιχαντιτην αλ-Νούσρα, αλλά οι στρατιωτικές στών προς τη χώρα αυτή και να επιτρέεπιτυχίες του ΙΚΙΣ στο Ιράκ, την έκα- ψει σιωπηρά νεαρούς Κούρδους, ακόνε να συνειδητοποιήσει ότι η εδραίω- μα και μαχητές του PKK, να σπέυσουν ση των τζιχαντιστών στο κατώφλι της, στο πλευρό των ομοεθνών τους στο αποτελεί άμεση απειλή για την εσωτε- ιρακινό Κουρδιστάν. ρική ασφάλεια της και την περιφερει10 Nick Tattersall, «Insurgents’ Iraq ακή τάξη, συμπεριλαμβανομένης της advance poses security, economic σταθερότητας της Περιφερειακής Κυrisk for Turkey», Reuters, 13 Ιουνίβέρνησης του Κουρδιστάν στην οποία ου 2014, http://www.reuters.com/ article/2014/06/13/us-iraq-securityστήριξε ένα μεγάλο μέρος της πρόturkey-idUSKBN0EO1JY20140613. σφατης στρατηγικής και διπλωματικής 11 Ceylan Yeginsu, «Militants Storm της πολιτικής. Γνωρίζει καλά ότι οι ηγέTurkish Consulate in Iraqi City, Taking 49 τες του ΙΚΙΣ είναι ιδιαίτερα εχθρικά διαPeople as Hostages», New York Times, κείμενοι προς την Τουρκία, δεδομένου 11 Ιουνίου 2014, http://www.nytimes. com/2014/06/12/world/middleeast/ ότι δεν θεωρούν τους Τούρκους γνήσιmilitants-seize-turkish-consulate-staffους μουσουλμάνους, σύμφωνα με την in-mosul.html δική τους αντίληψη για το Ισλάμ. Θε-

40 Η Αντίδραση της Σαουδικής Αραβίας

ρωταρχικός στόχος της Σαουδικής Αραβίας και των συμμάχων της στον Κόλπο, είναι να αναχαιτίσουν την επιρροή του σιϊτικού Ιράν στη Μέση Ανατολή, και επομένως αντιτάσσονται στον Μάλικι, τον οποίο κατηγορούν για διακρίσεις εναντίον της σουνιτικής μειονότητας της χώρας του. Οι Σαουδάραβες θεωρούν το Ιράκ ως ένα βασικό πεδίο διαπάλης με την Τεχεράνη για επιρροή, η οποία διεξάγεται επίσης στη Συρία, το Λίβανο και άλλα μέρη της περιοχής. Οι νίκες των τζιχαντιστών στο βόρειο Ιράκ, ωστόσο, έβαλε τους Σαουδάραβες σε μια δύσκολη θέση. Αντιλαμβάνονται ότι το ΙΚΙΣ αποτελεί την πιο θανάσιμη πρόκληση που ο Μάλικι έχει αντιμετωπίσει, αλλά η ταχεία εμφάνιση του ως σημαντικού περιφερειακού παίκτη απειλεί τα σαουδικά συμφέροντα όπως και εκείνα του Ιράν. Έτσι, ενώ το Ριγιάντ θα υποδεχόταν μια πιο φιλο-σουνιτική κυβέρνηση στη Βαγδάτη, δεν είναι διατεθειμένο να υποστηρίξει ενεργά μια ένοπλη σουνιτική εξέγερση, η οποία θα μπορούσε στο μέλλον να στρέψει τα όπλα της εναντίον του. Από την άλλη πλευρά, οι Σαουδάραβες και οι σύμμαχοι τους είναι κατηγορηματικά αντίθετοι σε οποιαδήποτε αμερικανική στρατιωτική βοήθεια προς τον Μάλικι, που θα στοχεύει στη διακοπή της ταχείας προέλασης των τζιχαντιστών. Η βοήθεια αυτή θα συμβάλει μόνο στην αύξηση της εξουσίας του Μαλίκι και θα αποδυναμώσει περαιτέρω τη σουνιτική μειονότητα του Ιράκ. Την ίδια στιγμή, το Ριγιάντ αντιτίθεται σε οποιαδήποτε συμμετοχή της Τεχεράνης στη στήριξη του Μαλίκι, φοβούμενο ότι τέτοια ενέργεια θα εδραιώσει ακόμα περισσότερο το ρόλο της στην πολιτική ζωή της χώρας.12

Η Αντίδραση της Συρίας

ι εξελίξεις στο Ιράκ αποτελούν ένα δίκοπο μαχαίρι για τον πρόεδρο Μπάσαρ αλ-Άσαντ της Συ-

12 Aya Batrawy and Matthew Lee, “Gulf nations struggle with Iraq militant blowback”, Associated Press, 18 Ιουνίου 2014, http://news.yahoo.com/ gulf-nations-struggle-iraq-militantblowback-181926308.html

ρίας. Από τη μια πλευρά, οι θηριώδεις τακτικές του ΙΚΙΣ και η κακοποίηση αμάχων, ενίσχυσε τον ισχυρισμό του ότι η μάχη του στρέφεται κατά της τρομοκρατίας και όχι της δημοκρατίας. Από την άλλη πλευρά, η ταχεία και επιτυχής επιδρομή του ΙΚΙΣ, υπονομεύει τον ισχυρισμό του ότι είναι σε θέση να τους νικήσει. Αυτό γίνεται πιο σαφές όταν λάβουμε υπόψη ότι οι περισσότεροι από τους Ιρακινούς σιϊτες μαχητές που υποστήριξαν τις στρατιωτικές εκστρατείες του Άσαντ, έχουν επιστρέψει στο Ιράκ για να αντιμετωπίσουν το ΙΚΙΣ, πράγμα που εκμεταλλεύτηκαν οι αντάρτες της Συρίας και εξαπολύσανε επιθέσεις κατά των δυνάμεων του. Επιπλέον, ο Άσαντ ανησυχεί ότι το ΙΚΙΣ θα μεταφέρει προηγμένα όπλα και οχήματα από το Ιράκ στη Συρία, ανατρέποντας την ισορροπία δυνάμεων υπέρ της τζιχαντικής αντιπολίτευσης.

Επίλογος

απόφαση του προέδρου Ομπάμα να ξεκινήσει αεροπορικές επιδρομές κατά του ΙΚΙΣ, εμπεριέχει πολλές παγίδες. Ακόμη και αν καταφέρει να καθυστερήσει την προέλαση του στο Ιράκ, αυτές οι επιδρομές ενδεχομένως να πείσουν το ΙΚΙΣ να επικεντρώσει εκ νέου τις ενέργειες του στη Συρία, για να εδραιώσει εκεί τη θέση του, πιστεύοντας ότι ο Ομπάμα δεν θα παρέμβει για να διασώσει το καθεστώς Άσαντ. Η στρατιωτική επίδοση του ΙΚΙΣ είναι αναμφισβήτητη, και ενισχύεται με συμβουλές από ανώτερους αξιωματικούς που υπηρέτησαν υπό τον Σαντάμ, καθώς και από την στρατηγική και τακτική του ευελιξία. Οι αεροπορικές επιδρομές των ΗΠΑ επιδιώκουν να καταστρέψουν προηγμένο στρατιωτικό υλικό, κυρίως αμερικανικής προελεύσεως, που κατέλαβαν οι τζιχαντιστές από τον ιρακινό στρατό, και να πλήξουν συγκεντρωμένες ομάδες τους. Αυτή η τακτική, όμως, ενδεχομένως να ωθήσει το ΙΚΙΣ να ξαναγυρίσει στην παλιά του στρατιωτική δομή – μια δύναμη πεζικού που διεξάγει ανταρτοπόλεμο και χρησιμοποιεί βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας. Αυτή είναι μια στρατηγική που μειώνει την αποτελε-

σματικότητα των αεροπορικών επιδρομών. Όπως έχουν τα πράγματα σήμερα, φαίνεται να υπάρχουν τρεις προφανείς νικητές στο βραχυπρόθεσμο μέλλον. Ο πρώτος είναι το ίδιο το ΙΚΙΣ. Η επαναφορά των ΗΠΑ στον ιρακινό στρατιωτικό αγώνα, διευκολύνει το ΙΚΙΣ να προβάλλεται ως μια μεγάλη δύναμη που αντιστέκεται σθεναρά στον «ενσαρκωμένο διάβολο». Αυτή η εικόνα θα προσελκύσει πολύ περισσότερους οπαδούς, κυρίως από το δυτικό κόσμο. Μπορεί μάλιστα να αναμένει κανείς ότι το ΙΚΙΣ θα προσπαθήσει να αναλάβει εχθρικές δραστηριότητες εντός των ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη. Φυσικά, αυτό το βραχυπρόθεσμο όφελος θα καταρρεύσει στην περίπτωση που το ΙΚΙΣ υποστεί σοβαρές στρατιωτικές ήττες. Αλλά θα χρειαστεί κάποιος χρόνος για να συμβεί αυτό. Ο στρατός του ΙΚΙΣ φαίνεται ακόμα να είναι η πιο αφοσιωμένη και πιο εκπαιδευμένη στρατιωτική δύναμη στην περιοχή. Ο δεύτερος σημαντικός νικητής είναι ο πρόεδρος Άσαντ. Η εξωτερική υποστήριξη προς την αντιπολίτευση δεν ήταν πάντα αποφασιστική, και είναι πιθανό να στερέψει ακόμη περισσότερο στο βραχυπρόθεσμο μέλλον, καθώς όλο και περισσότεροι αντίπαλοι του συμπαρατάσσονται με το ΙΚΙΣ. Ο τρίτος μεγάλος νικητής είναι οι Κούρδοι, οι οποίοι έχουν εδραιώσει τη θέση τους εντός του Ιράκ και έχουν βελτίωση τις σχέσεις τους με τους ομοεθνούς τους στη Συρία. Εις το εξής, θα λαμβάνουν περισσότερα όπλα από τις δυτικές χώρες και ενδεχομένως από άλλους, καθιστώντας έτσι τους Πεσμεργκά σε μια ολοένα και ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη. Τέλος, αναμένεται να δούμε πως η αντιμετώπιση του ΙΚΙΣ θα επηρεάσει το ρόλο του Ιράν και του Ισραήλ στην περιοχή. Σίγουρα η θέση της Τεχεράνης σε ότι αφορά τις διαπραγματεύσεις για το πυρηνικό της πρόγραμμα έχει ενισχυθεί. Όσο για το Ισραήλ, η ανάγκη αντιμετώπισης του επικίνδυνου ΙΚΙΣ, ίσως αποτελέσει μοχλό πίεσης επί του Τελ Αβίβ να αναθεωρήσει την πολιτική του στο Παλαιστινιακό, και ιδίως με τη Χαμάς στη Γάζα. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Η Αδυναμία των Μεγάλων

Υπο κ. Άρη Διαμαντόπουλου, Υπγου ε.α., Ψυχολόγου – Δρ Φιλοσοφίας

εμφύλιος πόλεμος στη Συρία, ο οποίος δυστυχώς συνεχίζεται, μπορεί να έφερε σε απ’ ευθείας συζητήσεις την Αμερική και τη Ρωσία, πλην όμως ανέδειξε και την απροθυμία ή και την αδυναμία αμφοτέρων και κυρίως της Υπερδύναμης, να έλθουν σε σύγκρουση μεταξύ τους. Ακολούθησε η κρίση στην Ουκρανία με τα γνωστά γεγονότα, τα οποία βρίσκονται ακόμα σε εξέλιξη, ενώ κατόπιν μονομερούς δημοψηφίσματος η στρατηγική περιοχή της Κριμαίας κατέστη Ρωσική πλέον επικράτεια. Οι συζητήσεις κυρίως μεταξύ Αμερικής και Ρωσίας –η Ευρώπη ακολουθεί ασθμαίνουσα- συνεχίζονται, τόσο για την κρατική μορφή της υπόλοιπης Ουκρανίας όσο επίσης και για τον γεωπολιτικό προσανατολισμό αυτής. Διότι αν η Κριμαία έχει τελειώσει ως Ρωσική επικράτεια, παραμένει όμως προς επίλυση η αυτοδιοίκηση του Ρωσικού πληθυσμού της Ανατολικής Ουκρανίας, ως ομοσπονδιακή οντότητα εντός του ενιαίου κράτους της Ουκρανίας. Οι επαναλαμβανόμενες όμως συναντήσεις μεταξύ των Υπουργών Εξωτερικών Αμερικής και Ρωσίας δύνανται να μας οδηγήσουν τις σκέψεις, ότι δεν περιορίζονται μόνο στο θέμα της Ουκρανίας, αλλά επεκτείνονται και σε άλλες χώρες προς διευθέτηση αναλόγων τέτοιων προβλημάτων, στις οποίες υπάρχουν σε σοβαρό ποσοστό πληθυσμοί Ρωσικής καταγωγής. Θέματα τα οποία δεν τακτοποιήθηκαν κατά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και για τα οποία η παρούσα Ρωσία είναι αποφασισμένη να δώσει λύσεις, που να προστατεύουν τον εκεί πληθυσμό της, εμφανιζόμενη έτσι στο διεθνές προσκήνιο ως συνέχεια μεγάλου γεωπολιτικού παίκτη στον Πλανήτη. Και πάλι η κρίση της Ουκρανίας αναδεικνύει την αδυναμία της Αμερικής και των Ευρωπαίων Συμμάχων της ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Διαδηλώσεις στην Ουκρανία

να επιβάλλουν τη θέλησή τους με την υπεροχή της ισχύος τους. Αλλά και η Ρωσία, ότι συζητά τα θέματά της, αποκαλύπτει και αυτή την αδυναμία της να διεκδικήσει την «πρωτιά» της Υπερδύναμης στον Πλανήτη. Πράγματι οι Μεγάλες Δυνάμεις του Πλανήτη σήμερα αδυνατούν κυρίως οικονομικά, με συνέπεια να μη μπορούν να υποφέρουν τις τραγικές συνέπειες μιας πολεμικής αναμέτρησης. Η μεν Αμερική μπορεί να έχει την «πρωτιά» σε πολεμική ισχύ, πλην όμως έχει μεγάλο φορτίο πιστωτικού χρέους, το οποίο την καθηλώνει στην διπλωματική της δύναμη και μόνον ο περιορισμός των δαπανών της μελλοντικά θα την εξασθενήσει και εξοπλιστικά.

Η δε οικονομική δύναμη της Ρωσίας είναι η εξαγωγή αερίου με τους αγωγούς προς Ευρώπη και Ασία και αυτή με προϋποθέσεις. Όσον αφορά την Ενωμένη Ευρώπη, όσο και αν στο πηδάλιό της παρουσιάζεται η ισχυρή οικονομικά Γερμανία, εν τούτοις ακόμα δεν έχει ενωθεί για να παρουσιάζει μία ισχυρή και ενιαία απόφαση, επί πλέον βρίσκεται και στην δική της δεινή θέση εξ αιτίας της οικονομικής κρίσης. Η Κίνα φέρεται να έχει την οικονομική υπεροχή στον Πλανήτη, πλην όμως εξοπλιστικά απέχει πάρα πολύ για να φθάσει κυρίως την Αμερική, ακόμα και τη Ρωσία. Επομένως οι Μεγάλες Δυνάμεις αδυνατούν να επιβληθούν η μία επί της άλλης και είναι υποχρεωμένες να συζητούν μεταξύ τους για την ισορροπία και την πολιτική σταθερότητα των Κρατών του Κόσμου, όταν μάλιστα αυτή η σταθερότητα προκαλείται από την υποθαλπόμενη δράση ένοπλων αναρχικών φανατικών Μουσουλμάνων, όπως αυτή της ΑλΚάιντα. Σ’ αυτό το πλαίσιο εκτιμάται, ότι τοποθετούνται και μακρές συζητήσεις κυρίως μεταξύ Αμερικής και Ρωσίας. Έτσι ώστε να μπορεί να λεχθεί, ότι την άλλοτε ισορροπία του τρόμου της ισχύος στον Πλανήτη, αντικατέστησε σήμερα η ισορροπία των αδυναμιών των Μεγάλων Δυνάμεων.

Προς έκαστα δει εχθρόν ή φίλον μετά καιρού γίγνεσθαι. μτφρ: σε όλα τα πράγματα πρέπει να γίνεται κανείς εχθρός ή φίλος, ανάλογα με τις περιστάσεις Θουκυδίδης ( 460-394 π.Χ. , Αθηναίος ιστορικός)

Ο νέος ακήρυκτος κριμαϊκός πόλεμος και οι γεωπολιτικές προεκτάσεις του στην Ανατολική Ευρώπη Υπο κ. Σπυρίδωνος Μπελεγράτη, Υπτγου ε.α., Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ, (MSc in Applied Economics and Finance emphasized in Strategy-AUEB)

1. Γενικά

ταν άρχιζε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος πρίν 100 ακριβώς χρόνια (Αυγ 1914), ελάχιστοι αναλυτές προέβλεπαν ότι η μεγάλη αυτή αναμέτρηση θα κατέληγε σε μια περιφερειακή σύγκρουση μεταξύ και συμμάχων κρατών, της ονομαζομένης Εγκάρδιας Συνεννόησης (Αντάντ Κορντιάλ - Entente Cordiale). Πρόκειται για την πολεμική αναμέτρηση μεταξύ της τότε Ρωσίας που ήδη από το 1917 είχε αλλάξει πολιτική κατεύθυνση (Οκτωβριανή Επανάσταση) και των υπολοίπων συμμάχων κρατών, στην οποία πρωτοστάτησαν κυρίως οι Γάλλοι και οι Άγγλοι (Δεκ 1918 - Μαϊ 1919)1. Η θερμή αυτή αντιπαράθεση στην οποία συμμετείχε και η χώρα μας με ένα εκστρατευτικό Σώμα Στρατού (Α’ ΣΣ - ΙΙ και ΧΙΙΙ Μεραρχίες Πεζικού), διεξήχθη όπως είναι γνωστό στην ευρύτερη περιοχή της χερσονήσου της Κριμαίας, αλλά και τα παράλια του Ευξείνου Πόντου, κυρίως μεταξύ των πόλεων Οδησσού και Χερσώνος και σε βάθος 100 -120 χιλιομέτρων προς βορρά. Οι πρόσφατες εξελίξεις στην ίδια περίπου περιοχή, αλλά και σχεδόν σε ολόκληρη την έκταση των στεπών της Ανατολικής Ουκρανίας, είναι σαφές ότι δημιουργούν όχι μόνο παγκόσμιο γεωπολιτικό ενδιαφέρον, αλλά και προφανείς ή σοβούσες αντιπαραθέσεις μεταξύ 1

Εκδόσεις ΓΕΣ/ΔΙΣ: Το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα στην Μεσημβρινή Ρωσσία σελ 28

της διεθνούς κοινότητος και του Ρωσικού παράγοντα. Ταυτόχρονα οι πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ ρωσόφωνων κατοίκων της χώρας αυτής και Ουκρανικών δυνάμεων2, σε περιοχές που κείνται κυρίως ανατολικά του Δνείπερου ποταμού, δημιούργησαν ήδη ψυχροπολεμικό κλίμα, όχι μόνο μεταξύ της Ρωσίας και της διεθνούς κοινότητας, αλλά και εντός των διεθνών οργανισμών (Ο.Η.Ε., ΝΑΤΟ, ΟΑΣΕ, κλπ), οι οποίοι προσπαθούν να εξομαλύνουν τη κατάσταση και να αποφύγουν νέες θερμές αντιπαραθέσεις ή να επηρεάσουν τις εξελίξεις αναλόγως των σκοπών τους. Η χερσόνησος της Κριμαίας, όπως είναι ήδη γνωστό, ελέγχεται από τον Ρωσικό παράγοντα από τα μέσα περίπου του τρέχοντος έτους, προκαλώντας διπλωματικό πυρετό μεταξύ των αντιμαχομένων μερών, των Η.Π.Α., της Ε.Ε, αλλά και άλλων μεγάλων δυνάμεων. Πρόσφατα, η λήψη μέτρων οικονομικού χαρακτήρα από την Ρωσία εναντίον σειράς κρατών κυρίως της ΕΕ (εμπάργκο ικανού αριθμού προϊόντων), αγγίζει τον κύριο πυρήνα της, με έμφαση τις πολύπαθες οικονομικά χώρες του Νότου. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε απάντηση του ήδη υφισταμένου δυναμικού «παιγνίου», από την Ρωσία3 προς τον διεθνή παράγοντα, για την προηγη2

Ukraine Strategy Bets on Restraint by Russia ΝΥ Times, Aug 9, 2014 http://www.nytimes. com/2014/08/10/world/europe/ukraine. html?ref=world&_r=2 3 Ukraine and Russia Face Gaps in a Truce and a Chasm on the Issues ΝΥ Times, Sep 8, 2014. http://www.nytimes.com/2014/09/08/ world/europe/ukraine-and-russia-facegaps-in-a-truce-and-a-chasm-on-the-issues. html?ref=world

θείσα επιβολή κυρώσεων – μέτρων της διεθνούς κοινότητας, οικονομικού κυρίως χαρακτήρα, στο πλαίσιο της προσπάθειας αποσόβησης της επεμβατικής τάσης της Ρωσίας, στην περιοχή. Τα μέτρα αυτά, φαίνεται ότι επηρεάζουν όχι μόνο τις υφιστάμενες εμπορικές σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Ευρώπης ή Η.Π.Α., αλλά ήδη αγγίζουν την ασφάλεια της ενεργειακής τροφοδοσίας της ΕΕ. Στις επόμενες γραμμές θα προσπαθήσουμε να ακολουθήσουμε το νήμα των πρόσφατων γεγονότων, αναζητώντας τον «μίτο» της εξήγησης των γεωπολιτικών και γεωστρατηγικών μελλοντικών αναδιαμορφώσεων στην Ανατολική Ευρώπη, αλλά και πιθανών νέων εξελίξεων στην ευρύτερη περιοχή.

2. Κύρια Γεωγραφικά και Δημογραφικά Δεδομένα.

Ουκρανία κειμένη Νότια (Ν) της Λευκορωσίας, Ν ή Δ της Ρωσίας, έχει έκταση 603.628 km² και αποτελεί ουσιαστικά την δεύτερη μεγαλύτερη χώρα της Ευρώπης, μετά την Ρωσία. Η Ουκρανία4 η οποία μετά τον Β’ ΠΠ αποτελούσε τμήμα της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, διακήρυξε την πλήρη ανεξαρτησία της και πάλι το έτος 1991, μετά τη διάλυσή της τότε ΕΣΣΔ. Στο ευρύτερο γεωγραφικό τοπίο της Ουκρανίας, κυριαρχούν γόνιμες πεδιάδες (στέπες), τις οποίες διασχίζει πλη4

Ουκρανία Ονομαζόμενη παλαιότερα και σιτοβολώνας της Ευρώπης, λόγω των μεγάλων εύφορων πεδιάδων της. http://el.wikipedia. org/wiki/%CE%9F%CF%85%CE%BA%CF%8 1%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE%B1

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

43 θώρα ποταμών, που διατρέχουν την χώρα κυρίως από Β προς Ν, με σημαντικότερους τον Δνείστερο, τον Μπούγκ, τον Δνείπερο, και τον Σεβέρσκυ Ντόνετς, οι οποίοι εκβάλλουν είτε στον Εύξεινο Πόντο, είτε στην μικρότερη Αζοφική Θάλασσα. Το Δέλτα του Δούναβη ποταμού στα νοτιοδυτικά, οριοθετεί τα σύνορα με τη Ρουμανία. Τα μόνα βουνά της χώρας είναι τμήμα των Καρπαθίων Ορέων στα Δυτικά, των οποίων η ψηλότερη κορυφή έχει υψόμετρο 2.061 μέτρα (Γκοβέλα), κοντά στα σύνορα με την Ουγγαρία και Ρουμανία. Οι κυριώτερες πόλεις της Ουκρανίας είναι το Κίεβο στις όχθες του Δνείπερου Ποταμού, το Λβώφ (ή Λβίβ), το Δνιεπροπετρόφσκ, το Ντονέσκ, το Ζιτόμιρ το Ζαπορόζετς, το Λουγκάνσκ, η Πολτάβα, η Ρίβνα, το Τσερκές, το Τσερνίβσιβ, το Τερνόπιλ, το Χάρκοβο (παλαιά πρωτεύουσα της χώρας), το Χμελνίτσκ, και τέλος το Μικολάϊεβ, η Χερσώνα και η Οδησσός, στις ακτές του Ευξείνου Πόντου.

Χάρτης της Ουκρανίας

Η χερσόνησος της Κριμαίας ή Ταυρική Χερσόνησος των αρχαίων, συνδέεται με τον υπόλοιπο κορμό της σημερινής Ουκρανίας, με ένα ισθμό αποτελούμενο από τρεις ουσιαστικά κλάδους, εύρους 40 περίπου Κm. Εκ τούτων ο Δυτικός κλάδος που είναι και ευρύτερος, ονομάζεται ισθμός

Αποτελέσματα των εκλογών στην Ουκρανία το 2014. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

του Περεκόπ, έχει πλάτος εννέα περίπου χιλιομέτρων, ενώ μέσω αυτού διέρχονται οι κύριες οδικές και σιδηροδρομικές αρτηρίες από βορά προς την υπόλοιπη χερσόνησο της Κριμαίας. Ο μέσος κλάδος αποτελεί ουσιαστικά ένα επίχωμα, μέσω του οποίου πλέον της υφιστάμενης όδευσης, διέρχεται και η σιδηροδρομική γραμμή Δνιεπροπετρόφσκ (πρώην Αικατερινοσλάβ5), προς Σεβαστούπολη και Κέρτς. Ο Ανατολικός κλάδος του ισθμού επονομαζόμενος Αραμπάτ, είναι ουσιαστικά φυσικό επίχωμα μικρού και ποικίλλοντος εύρους, δίκην στενής λωρίδας σε ολόκληρη την ανατολική πλευρά της χερσονήσου της Κριμαίας και εντός της Αζοφικής Θάλασσας. Επί του ισθμού του Αραμπάτ, διέρχεται και οδός προς 5 Α ι κ α τ ε ρ ί ν ο σ λ α β (Ekaterinoslav -Yekaterinoslav) και νύν Δνιεπροπετρόφσκ: Η πόλη έλαβε την ονομασία της από την Αυτοκράτειρα της Ρωσίας Αικατερίνη την ΙΙ το έτος 1802, το οποίο άλλαξε τον επόμενο αιώνα (1925) σε Δνιεπροπετρόφσκ, μετά την πτώση του Τσαρικού καθεστώτος. (http://www.mymishpocha.net/locales/ ekat_home.htm).

44 Θεοδοσία και Κέρτς. Το νότιο τμήμα της χερσονήσου διατρέχει από Α προς Δ (και αντίστροφα), η οροσειρά της Γιάϊλας (μέγιστο ύψος 1543 μέτρα), ενώ στο βόριο τμήμα και μεταξύ των ισθμών Περεκόπ – Αραμπάτ, υφίστανται και τενάγη. Παράλληλα, δυτικά του Περεκόπ και ΒΔ της χερσονήσου, ο υφιστάμενος κόλπος του Κιρκινίτ είναι αβαθής. Σύμφωνα με τα νεώτερα απογραφικά στοιχεία της χώρας και εκτιμήσεις του έτους 2013, ο πληθυσμός της ανέρχεται σε 44.573.205 κατοίκους. Παράλληλα, τα αποτελέσματα των διεξαχθέντων εκλογών κατά την τελευταία δεκαετία στην Ουκρανία, δείχνουν ότι στις ανατολικές και ΝΑ επαρχίες, πλειοψηφεί το ρωσόφωνο στοιχείο, ενώ στις Δυτικές επικρατεί η Ουκρανική γλώσσα. Αποτέλεσμα αυτής της διαφοροποίησης, είναι και η προτίμηση που δείχνουν οι κάτοικοί της σε υποψηφίους Προέδρους με φιλορωσική ή φιλοδυτική προσέγγιση (Πχ Βίκτωρ Γιανουκόβιτς ή Γιούλι Τιμοσένκο).

3. Γεωπολιτική – Γεωστρατηγική Προσέγγιση

απόφαση του πρώην προέδρου της Ουκρανίας Βίκτωρ Γιανουκόβιτς στις αρχές του έτους 2014, να διακόψει την διαδικασία σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση, αποτέλεσε αιτία μεγάλων αντικυβερνητικών διαδηλώσεων, οι οποίες έμειναν γνωστές ως Euromaidan (από την πλατεία maidan του Κιέβου). Αυτές οι διαδηλώσεις είχαν ως αποτέλεσμα την πτώση της κυβέρνησης και τη διαφυγή του προέδρου εκτός Ουκρανίας. Λόγω της πολιτικής αστάθειας στη χώρα, η Ρωσική Άνω Βουλή, αποφάσισε να επιτρέψει την αποστολή ρωσικών στρατευμάτων σε ουκρανική επικράτεια, στη χερσόνησο της Κριμαίας, όπου ο πληθυσμός είναι κυρίως ρωσόφωνος. Αυτό επιδείνωσε ακόμα περισσότερο τις σχέσεις Ρωσίας-Ουκρανίας. Η Κριμαία, μάλιστα, μετά από δημοψήφισμα, ενώθηκε με την Ρωσική Ομοσπονδία, κάτι

H σημερινή θεώρηση της ζώνης Ιntermarium

που η δύση και η κυβέρνηση του Κιέβου, αρνούνται να αναγνωρίσουν. Τα γεγονότα που ακολούθησαν μέχρι την υπογραφή της προσωρινής εκεχειρίας την 5η Σεπ 2014 μεταξύ των εμπολέμων, είναι γνωστά και εστιάσθηκαν σε θερμές αντιπαραθέσεις κυρίως σε περιοχές του Λουγκάνσκ, του Ντόνετς, του Χαρκόβου, του Σλαβιάνσκ, αλλά και της Μαριούπολης στην Αζοφική θάλασσα, όπου υφίσταται και μεγάλη ελληνική κοινότητα6. Διαδηλώσεις και ένοπλες συγκρούσεις τοπικού χαρακτήρα, έγιναν και σε άλλες πόλεις της χώρας όπως η Οδησσός, το Κραματόρσκ, το Κράνσι Λίμαν, το λιμάνι Νοβα Αζόφσκ7 κ.λ.π. Ελπιδοφόρα

6 Η παρουσία του ελληνικού στοιχείου κυρίως, στην Νότια και Ανατολική Ουκρανία είναι σημαντική και ανάγεται στις περιόδους της αρχαιότητας και του Βυζαντίου. Ο αριθμός των ελληνικής καταγωγής Ουκρανών πολιτών ανέρχεται σε 91.000 άτομα, αν και η Ομοσπονδία Ελληνικών Κοινοτήτων Μαριούπολης εκτιμά ότι είναι πολύ περισσότερα. Σε πέντε πόλεις λειτουργούν έδρες (Κίεβο, Συμφερούπολη, Μαριούπολη) και τμήματα (Οδησσός, Λβιβ) νεοελληνικής γλώσσας. (http://www.mfa.gr/blog/dimereis-sheseistis-ellados/oukrania/). 7 Άρθρο: Νέες συγκρούσεις στην ανατολική Ουκρανία - Λαβρώφ: «Δεν επιδιώκουμε διχοτόμηση της χώρας». Εφημ. «Τα Νέα» 27/8/2014

χαρακτήρισε τη συμφωνία8 για κατάπαυση του πυρός στην Ανατολική Ουκρανία ο Μπαράκ Ομπάμα, μετά τη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ουαλία (Σεπ 2014), σημειώνοντας ωστόσο «..ότι είναι επιφυλακτικός για το κατά πόσον οι αντάρτες θα τη διατηρήσουν». Επισημαίνεται ότι στη σύνοδο συμφωνήθηκε και η δημιουργία δύναμης ταχείας αντίδρασης του NATO, η οποία θα έχει ως αποστολή να αντιμετωπίσει κάθε δυνητικό κίνδυνο, που θα απειλεί μέλη της Συμμαχίας στην ανατολική Ευρώπη. Είναι βέβαια γνωστό, ότι η πορεία των γεγονότων στην Ουκρανία εντάσσεται στο γενικότερο ανταγωνιστικό γεωστρατηγικό πλαίσιο μεταξύ ανατολής και δύσης, για τον έλεγχο ενός κράτους, που ο Μπρεζύνσκι κατά την δεκαετία του 1990 αποκάλεσε γεωπολιτικό άξονα στην περιοχή της Ευρασίας. Από την άλλη πλευρά η Ρωσσία φαίνεται να αντιμετωπίζει την Ουκρανία μάλλον ως προπύργιο της πρώην ΕΣΣΔ, αλλά και ως φυσική προέκτασή της προς την Δύση, προβάλλοντας πλέον των γεωπολιτικών συμφερόντων 8 h t t p : / / w w w . s k a i . g r / n e w s / w o r l d / article/264990/o-obama-hairetizei-tinekeheiria-stin-oukrania-diloseis-giaislamiko-kratos/ ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

45 και ιστορικούς δεσμούς με την περιοχή. Οι τρέχουσες εξελίξεις οδηγούν στο συμπέρασμα, ότι ο ρωσικός παράγων θα έπραττε τα πάντα για να ελέγξει τις εξελίξεις στην περιοχή, χρησιμοποιώντας πλέον των διπλωματικών και οικονομικών ενεργειών, κάθε άλλη πρόσφορη διαδικασία ή μέσο. Ταυτόχρονα η προς ανατολάς διεύρυνση του ΝΑΤΟ κατά την τελευταία τουλάχιστον δεκαετία, έχει δημιουργήσει μια ζώνη αντιπαράθεσης με τον Ρωσικό παράγοντα γνωστή από το παρελθόν ως «Intermarium»9 (εποχή μεσοπολέμου), η οποία φαίνεται ότι επηρεάζει και τις όποιες εξελίξεις στην σημερινή Ουκρανία10. Η ζώνη αυτή κείται μεταξύ της Βαλτικής και Ευξείνου Πόντου, επί της οποίας ο ανταγωνισμός για απόλυτη επιρροή μεταξύ ανατολής και δύσης, φαίνεται να λαμβάνει εκρηκτικές διαστάσεις, οι οποίες σε κάποιες περιπτώσεις κατέληξαν και σε θερμές αντιπαραθέσεις τοπικού κυρίως χαρακτήρα, αλλά με ευρύτερο ή παγκόσμιο ενδιαφέρον (πχ Γεωργία το 2008 και Ουκρανία το 2014). Η σχεδίαση για εγκατάσταση αντιπυραυλικής ασπίδας στο πλαίσιο της συμμαχίας του ΝΑΤΟ (BMD-Ballistic Missile Defense) και σε χώρες που ανήκαν παλαιότερα στο σύμφωνο της Βαρσοβίας (πχ Πολωνία), αλλά και η συζήτηση για την πιθανότητα κατεύθυνσής της και προς την Ρωσία -πλέον την Μέσης Ανατολής για την οποία ανακοινώθηκε ότι προορίζεται-, όξυνε περισσότερο τα πράγματα, αν και συ9 Η θεωρία της ζώνης Intermarium ήταν ένα σχέδιο που προτάθηκε αμέσως μετά τον Α΄ΠΠ, από τον τότε ηγήτορα των Πολωνών Jozef Pilsudski, για εγκαθίδρυση μιας ομοσπονδίας κρατών υπό την αιγίδα της Πολωνίας, αποτελούμενη κυρίως από Κεντρικές και Ανατολικές Ευρωπαϊκές Χώρες. Η σημερινή χρήση του όρου και η αντίστοιχη πρόταση επί του θέματος, είναι παραπλήσια της αρχικής, αλλά όχι ακριβώς η ίδια. (Άρθρο From Estonia to Azerbaijan: American Strategy After Ukraine -By George Friedman) 10 Regional Reshaping after World War I By George Friedman www.stratfor.com/ weekly/20101108_geopolitical_journey_ part_2_borderlands#axzz3CcRZhXz1 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

νάντησε επιφυλάξεις μεγάλων Ευρωπαϊκών κρατών, όπως η Γερμανία. Το γεγονός αυτό, είναι σαφές ότι εντάσσεται στην ίδια θεώρηση των πραγμάτων και προς τούτο συνάντησε την σφοδρότατη αντίδραση της Μόσχας, αλλά και την ανακοίνωση της πιθανότητας λήψης Ρωσικών αντιμέτρων.11 Η μορφή αυτή του ανταγωνισμού μεταξύ Ε.Ε. και Η.Π.Α. από την μία πλευρά και Ρωσικού παράγοντα από την άλλη, είναι σαφές ότι επηρεάζει μια τεράστια λωρίδα χωρών, μεταξύ των οποίων η Φιλανδία, η Γεωργία, το Αζερμπαϊτζάν και υπό προϋποθέσεις την Αρμενία. Πρόκειται για εδάφη, τα οποία σύμφωνα με εισηγήσεις αναλυτών του περασμένου αιώνα, έπρεπε να αποτελέσουν μια «ζώνη διαχωρισμού» από την τότε Σοβιετική Ένωση, αμέσως μετά την λήξη του Α’ Π.Π.

4. Προοπτική Γεωστρατηγική Διερεύνηση

πί του πρακτέου και λαμβάνοντας υπόψη όσα μέχρι τώρα είδαν το φως της δημοσιότητας στο ήδη διαμορφωμένο πεδίο των τελευταίων εξελίξεων, πολεμικών συγκρούσεων και διπλωματικών αντιπαραθέσεων στην Ανατολική Ευρώπη, σε συνδυασμό με την ανάλυση των επιδρώντων παραγόντων αλλά και την προοπτική γεωστρατηγική διερεύνηση της περιοχής, καταλήγουμε σε ορισμένες βασικές συμπερασματικές θέσεις: α. Η γεωστρατηγική του χώρου επιβάλλει στην Ρωσσία την αναζήτηση τρόπου και μεθόδου συνέχισης του ελλιμενισμού του στόλου της Μαύρης Θάλασσας σε κατάλληλες περιοχές, όπως ο λιμένας της Σεβαστούπολης και προς τούτο ο έλεγχος της χερσονήσου της Κριμαίας θεωρείται ζωτικής σημασίας. Αν ληφθεί υπόψη ότι στην συγκεκριμένη περιοχή πλέον των ήδη 11 Το ΝΑΤΟ «εξετάζει να στρέψει» την ευρωπαϊκή αντιπυραυλική ασπίδα προς τη Ρωσία (http://www.tovima.gr/world/ article/?aid=625216).

υφισταμένων βάσεων του Ρωσικού Πολεμικού Ναυτικού12, της εξαιρετικής μείωσης της μαχητικής ισχύος των Ουκρανικών Ναυτικών Δυνάμεων συνεπεία ρωσικών ενεργειών, αλλά και της ύπαρξης στρατιωτικών Αεροδρομίων στην Κριμαία, η Ταυρίδα φαίνεται ότι θα αναχθεί σε περιοχή ζωτικής σημασίας για τον Ρωσικό παράγοντα, μέσω του οποίου είναι δυνατό να αμφισβητήσει την παρουσία Δυτικών Αεροναυτικών αλλά και Χερσαίων Δυνάμεων, στην περιοχή του Ευξείνου Πόντου. Η μετάβαση πρόσφατα του Ρώσου ηγέτη Βλαδιμίρ Πούτιν στην περιοχή, για δεύτερη φορά μέσα σε λίγους μήνες, φαίνεται ότι στρέφεται προς αυτή την κατεύθυνση, επιχειρώντας να στείλει ανάλογο μήνυμα σε κάθε ενδιαφερόμενο. β. Η ύπαρξη ρωσόφιλων κατοίκων, αλλά και ρωσόφωνων περιοχών στα ανατολικά τμήματα της Ουκρανίας (Ακα Δνείπερου ποτ.) και εφόσον αυτές βρεθούν υπό τον πλήρη ή μερικό έλεγχο της Ρωσίας, ευνοούν την δυνατότητα χερσαίας πρόσβασης από βορά προς την χερσόνησο της Κριμαίας, επί μιας ευθείας εδαφικής λωρίδας από την Μόσχα ή το Μίνσκ (δέσμη οδεύσεων), κατά τον άξονα Κούρσκ – Μπέλγκοροντ- Χάρκοβο- Ζαπορόνιτσα - Μελιτόπολη – Κριμαία, αποφεύγοντας την αντίστοιχη περιφερειακή μειωμένης σχετικά απόδοσης από Ροστώφ προς την περιοχή του Κέρτς. Ιδιαίτερα επισημαίνεται ότι ο έλεγχος των βορείων ακτών της Αζοφικής Θάλασσας (Περιοχές Μελιτόπολης –Μαριούπολης) μέχρι τον κόλπο της Τανάϊδος13 (Κόλπος Δυτικά του Ροστώφ), προσδίδει πλεονέκτημα και στην επικοινωνία από ανατολάς, 12 Τον Απρίλιο του 2010, η Ουκρανία επέκτεινε την ισχύουσα από το έτος 1997 συμφωνία παραμονής του ρωσικού Στόλου της Μαύρης θάλασσας στη Σεβαστούπολη, μέχρι το 2042 (καταβολή ενοικίου). 13 Ο γεωγράφος Στράβων αναφέρει ότι στις εκβολές του ποταμού Τανάϊδος (του σύγχρονου Ντον), υπάρχει ένας ομώνυμος οικισμός, η Τάναϊς, η οποία είναι κτίσμα των Ελλήνων που κατοικούσαν στον Κιμμέριο Βόσπορο (.http://blacksea.ehw.gr/Forms/ fLemmaBody.aspx?lemmaid=10735)

46 Ρουμανίας και εν δυνάμει της Ουκρανίας. Αν ληφθεί υπόψη ότι οι υφιστάμενοι τέσσερεις στόλοι της Ρωσίας16, ναυλοχούν είτε σε περιοχές ευρύτερα ελεγχόμενες από τις δυτικές δυνάμεις (στόλος Βαλτικής και Μαύρης Θάλασσας), η ευρίσκονται σε Η Ζώνη των Χωρών Δυτικά της Κασπίας Θάλασσας μεγάλη απόκατά τον άξονα Βόλγκογκραντ14- Ρο- σταση μεταξύ τους αλλά υπό την επιστώφ ή Ντόνετς – Μαριούπολη - Με- τήρηση ή και έλεγχο δυτικών δυνάμελιτόπολη και εκείθεν είτε προς Περε- ων (Στόλος Ειρηνικού-Βόρειος Στόλος), κόπ χερσόνησο της Κριμαίας, είτε προς αναγνωρίζουμε έτι περισσότερο ότι ο Χερσώνα –Μικολάγιεφ (ή Νικολάγιεφ) έλεγχος μεγάλων εδαφικών εκτάσεων όπως της Ουκρανίας, που βρίσκεται – Οδησσό 15. γ. Εφόσον η Ουκρανία πλέον της πολύ κοντά προς την «Heartland», τα Κριμαίας και Αζοφικής Θάλασσας, απο- Ουράλια όρη αλλά και την Μόσχα, επηστερηθεί και των μεγάλων λιμένων της ρεάζει σαφώς τον χαρακτήρα της χαραπεριοχής, όπως Χερσώνας και Οδησ- σόμενης γεωστρατηγικής της χώρας. σού, ουσιαστικά θα βρεθεί σε επίπεδο ε. Η επικρατούσα παλαιότερη έντα«ασφυξίας», αφού δεν θα έχει υπό τον ση σε αρκετές από τις αυτόνομες – ημιέλεγχό της την εναπομένουσα φυσική αυτόνομες περιοχές και Δημοκρατίες έξοδο, προς την θαλάσσια περιοχή της δυτικά της Κασπίας Θάλασσας17, που Μαύρης Θάλασσας. δ. Ο Ευρωπαϊκός γεωγραφικός κα- 16 Το Ρωσικό Πολεμικό Ναυτικό σήμερα διαθέτει τέσσερεις στόλους και ένα μικρό στοταμερισμός των ελεγχομένων περιοχών λίσκο: μεταξύ δυτικών δυνάμεων και Ρωσίας, α. Τον Βόρειο Στόλο με Αρχηγείο στο Severomorsk στο βόρειο τμήμα της χερπροσδιορίζεται ήδη όχι σε μια περίπου σονήσου Κόλα β. Τον Στόλο του Ειρηνικού ευθεία προωθημένη γραμμή όπως επί με Αρχηγείο και βάση στο Βλαδιβοστόκ αλλά και βάσεις επί της χερσονήσου Καμεποχής ΕΣΣΔ, αλλά σε μια μεγάλη εξέτσάκα στον κόλπο Αvacha και στην περιοχή χουσα κατά την επιχειρησιακή στρατιVilyuchinsk στον ίδιο κόλπο, γ. Τον Στόλο ωτική ορολογία (Λευκορωσία), εκατέτης Μαύρης Θάλασσας με βάσεις σε διάφορα λιμάνια στην θάλασσα του Αζόφ, την ρωθεν της οποίας υφίστανται εν είδη χερσόνησο της Κριμαίας και την περιοχή πετάλου, δυτικών συμφερόντων περιKrasnodar Krai δ Τον Στόλο της Βαλτικής οχές, όπως των χωρών της Βαλτικής, της Θάλασσας με το Αρχηγείο και βάση στο 14 Πρόκειται για το πρώην Στάλιγκραντ με ιδιαίτερη σημειολογική σημασία για τη Ρωσία. 15 Οι Ουκρανικές ενέργειες στο πεδίο των συγκρούσεων προς τις περιοχές Σλαβιάνσκ και Λουγκάνσκ φαίνεται ότι έχουν ως στόχο τον διαχωρισμό ή την αποφυγή ελέγχου των δύο συγκεκριμένων αξόνων από δυνάμεις των Ρωσόφωνων.

Καλίνιγκραντ και 2η βαση στο Kronshtadt του Φιλανδικού κόλπου, και ε. Τον στολίσκο της Κασπίας Θάλασσας στην περιοχή του Αστραχάν και Kaspiysk. (Russian Navy -http://en.wikipedia.org/wiki/Russian_ Navy). 17 Στη ευρύτερη περιοχή Δυτικά της Κασπίας θάλασσας, το ρωσικό τμήμα της όχθης περιλαμβάνει την Αυτόνομη Δημοκρα-

ανήκουν στην Ρωσική Ομοσπονδιακή επικράτεια και εφόσον επανακάμψει υπό ορισμένες συνθήκες η αντιπαράθεση, διαγιγνώσκουμε ότι είναι δυνατό να διευρύνει την αστάθεια στην ευρύτερη περιοχή, σε αρκετές περιπτώσεις. Ο λόγος βέβαια έγκειται στην σχετική διαφοροποίηση της καταγωγής η του θρησκεύματος των κατοίκων της περιοχής, ενώ θα πρέπει να σημειώσουμε, ότι από την ίδια ζώνη διέρχονται και οι κύριες οδεύσεις των ρωσικών αγωγών μαύρου και γκρίζου χρυσού, προς την περιοχή του Ευξείνου (πχ Νοβοροσίσκ), την υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ρωσία, αλλά και τον Ευρωπαϊκό Πυρήνα. Συνεπώς, η πιθανή αποστέρηση από την Ρωσία (μερικά η συνολικά) του κυριοτέρου μέσου χάραξης της οικονομικής της πολιτικής ή του παρεμβατισμού της σε γεωπολιτικό επίπεδο, όπως είναι οι υδρογονάνθρακες, δημιουργεί ασυνέχεια και προβληματισμό για την χώρα. Ιδιαίτερα επισημαίνονται παλαιότερες εντάσεις και συγκρούσεις στο Νταγκεστάν (πχ Αυγ 1999- Μαρ 2009 – Δεκ 2010), την Τσετσενία (πχ το έτος 1994 έως 1996), καθώς και η ένοπλη αντιπαράθεση των 5 ημερών με την Γεωργία (Αυγ 2008), που κατέληξε σε de facto αυτονόμηση της Νότιας Οσσετίας και Αμπχαζίας. στ. Ολόκληρη η έκταση της Ουκρανίας, αποτελεί την περιοχή από την οποία διέρχονται οι κύριες οδεύσεις των αγωγών φυσικού αερίου από την Ρωσία προς την κεντρική Ευρώπη και τα Βαλκάνια. Ταυτόχρονα ο νέος κατασκευαζόμενος αγωγός (South Stream),που θα μεταφέρει Ρωσικό φυσικό αέριο διερχόμενος από την Μαύρη Θάλασσα και την Βουλγαρία προς την Κεντρική Ευρώπη, συναντά ήδη δυσκολίες διπλωματικοπολιτικού χαρακτήρα, εντασσόμενος προφανώς στην προσπάθεια λήψης μέτρων κατά τία του Νταγκεστάν, τις επαρχίες Καλμυκία και Αστραχάν, ενώ μεταξύ αυτών και του Ευξείνου Πόντου υφίστανται και δημοκρατίες του Καμπαρντίνο – Μπαλκάρια, της Οσετίας της Τσετσενίας, της Ινγκουσετίας και Τσερκεζίας. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

47 της Ρωσίας από τους Δυτικούς ή στο υφιστάμενο παίγνιο διακίνησης υδρογονανθράκων. Έτσι γίνεται κατανοητό, ότι η περιοχή της Ουκρανίας και Λευκορωσίας, είναι λίαν σημαντική για την ονομαζόμενη διπλωματία των αγωγών, τουλάχιστον σε μεσοπρόθεσμη βάση. Τονίζεται ότι οι διεκδικούμενες από ρωσόφωνους επαρχίες στην Ανατολική Ουκρανία (κυρίως Λουγκάνσκ και Ντονιέτσκ), ελέγχουν την είσοδο στη χώρα των κυρίων οδεύσεων των αγωγών φυσικού αερίου, όπως απο την περιοχή τής Κασπίας, με ότι αυτό συνεπάγεται για την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας αυτής.

σης Ανατολής, Ρωσίας και Βορείου Αφρικής. Είναι όμως κατανοητό, ότι σε άμεση ή μεσοπρόθεσμη βάση, δεν μπορεί να καλύψει την ενεργειακή ζήτηση Οι Ρωσικοί Αγωγοί Αερίου στην περιοχή της Ουκρανίας στην ΕυρώΗ δημιουργούμενη αυτή νέα αγορά πη, λόγω του μεγέθους των ήδη ανευυδρογονανθράκων, θεωρείται ότι θα ρεθέντων κοιτασμάτων. Εδώ ακριβώς λειτουργεί εκ παραλλήλου (συμπλη- έγκειται η ανάγκη δημιουργίας νέας Οι-

5. Συμπερασματικές Έννοιες - Εκτιμήσεις

εξεύρεση νέων υποθαλασσίων κοιτασμάτων «γκρίζου και μαύρου χρυσού» στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, αποτελεί γεγονός που επηρεάζει τα ενεργειακά δεδομένα18, όχι μόνο σε τοπικό επίπεδο, αλλά λειτουργεί ως καταλύτης των εξελίξεων στην Ευρωπαϊκή ή παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα και επαυξάνει την γεωστρατηγική αξία της περιοχής. Αν η εξέλιξη αυτή συνδυασθεί με τα γεγονότα στην Ανατολική Ευρώπη, είναι σαφές ότι η έναρξη άντλησης κοιτασμάτων φυσικού αερίου (φ.α.) από το Ισραήλ (κοίτασμα Ταμάρ)19, η αναμενόμενη έναρξη διοχέτευσης στην αγορά κοιτασμάτων φ.α. της Κύπρου και στο μέλλον της χώρας μας σε μεσοπρόθεσμη βάση, θα συμβάλλει στην Ευρωπαϊκή Ενεργειακή ασφάλεια20. 18 USGS “ Undiscovered oil and gas resources of the east Mediterranean” http://pubs.usgs. gov/fs/2010/3014/pdf/FS10-3014.pdf 19 Ισραήλ: άρχισε η παραγωγή φυσικού αερίου από το Ταμάρ Πηγή: http://www. sigmalive.com/news/international/37962 20 ΥΠΕΚΑ «Έρευνα για Υδρογονάνθρακες» http://www.ypeka.gr/Default. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Οι κύριοι αγωγοί πετρελαίου και αερίου στην Ευρώπη

ρωματικά) και όχι ανταγωνιστικά, με τις ήδη υφιστάμενες αγορές Μέaspx?tabid=766&language=el-GR. US EIA Greece Country analysis Brief http:// www.eia.gov/countries/country-data. cfm?fips=GR&trk=m. ΔΕΣΦΑ «Εθνικό Σύστημα Φυσικού Αερίου» http://www.desfa. gr/default.asp?pid=216&la=1

κονομικής και Ενεργειακής Πολιτικής που θα καλύπτει την ΕΕ σε μακροπρόθεσμη βάση, αφού οι εξελίξεις στην Ουκρανία αναμένεται να επηρεάσουν την Ενεργειακή ασφάλεια στο άμεσο μέλλον, εφόσον δεν εξευρεθεί κοινά αποδεκτή λύση με την Ρωσία. Το γεγονός αυτό, αν εξετασθεί εκ

48 παραλλήλου με τις θερμές αντιπαραθέσεις που περιορίζουν την εξαγωγική δραστηριότητα υδρογονανθράκων από την Μέση Ανατολή, όπως του ISIS στο Ιράκ και την Συρία, την συνεχιζόμενη σποραδικά εμφύλια διαμάχη στη Λιβύη και την απουσία του Ιρανικού πετρελαίου στις αγορές της Δύσης, λόγω του συνεχιζόμενου εμπάργκο προς την χώρα αυτή, κατανοούμε ότι ο ενεργειακός εφοδιασμός της ΕΕ στο άμεσο μέλλον, μάλλον θα συναντήσει σοβαρά εμπόδια. Η μόνη διέξοδος στον τομέα αυτό, που θα αποκαταστήσει σε ικανό βαθμό το πρόβλημα, φαίνεται να είναι η θαλάσσια μεταφορά υδρογονανθράκων, συμπεριλαμβανομένου και του Φυσικού Αερίου σε υγροποιημένη μορφή (LNG - FLNG)21. Σε αυτή την περίπτωση, η ύπαρξη του ελληνικού αλλά και ελληνόκτητου στόλου, προσδίδει στην χώρα μας ένα επί πλέον πλεονέκτημα στην μεταφορά και διακίνηση ενεργειακών πόρων προς τις χώρες της ΕΕ ή τις απολήξεις αγωγών φυσικού αερίου – πετρελαίου, καθώς και τις αντίστοιχες περιοχές εναποθήκευσής τους. Ταυτόχρονα ο ρωσικός παράγων επιχειρεί να ελέγξει τις εξελίξεις στον εφοδιασμό της ΕΕ με υδρογονάνθρακες, αποκτώντας «δεσπόζουσα θέση στην αγορά» και κατασκευάζοντας νέες διαδρομές αγωγών (South καί Nord Stream), ανταγωνιστικών των ήδη προτεινομένων από κράτη της Δύσης (Nabuco – ΤAP κλπ). Τα δύο εναλλακτικά δίκτυα που προώθησε η Ρωσία για να παρακαμφθεί η Ουκρανία, δεν έχουν σκοπό βέβαια να αντικαταστήσουν καθ’ ολοκληρία το δίκτυο που διαπερνά την χώρα αυτή ή άλλα πρώην κράτη της ΕΣΣΔ. Η πράξη αυτή θα σήμαινε αχρήστευση του ενεργειακού όπλου της Ρωσίας για τον έλεγχο της Ουκρανίας (μερικά η συνολικά), ενώ 21 Liquefied natural gas or LNG Φυσικό Αέριο (κυρίως μεθάνιο CH) που έχει μετατραπεί σε υγρή μορφή για την ευκολία της αποθήκευσης ή της μεταφοράς. http://en.wikipedia. org/wiki/Liquefied_natural_gas και FLNG Floating liquefied natural gas.

παράλληλα θα επέσπευδε την πλήρη ενσωμάτωσή της στους Ευρωατλαντικούς θεσμούς. Οι εναλλακτικοί τρόποι μεταφοράς φυσικού αερίου προς την ΕΕ, σκοπό έχουν να υφίστανται και άλλες λύσεις στα χέρια της Ρωσίας, με την παρατήρηση ότι θα δύναται ταυτόχρονα να «κλείνει τις στρόφιγγες» του φυσικού αερίου ως «αξιόπιστη απειλή», όταν τούτο κρίνεται σκόπιμο. Η άλλη πλευρά του θέματος βέβαια, έγκειται στο ότι οι υδρογονάνθρακες και ιδιαίτερα το φυσικό αέριο, δεν μπορούν να αποθηκευθούν επί μακρόν μετά την άντλησή τους (συνθήκες εναποθήκευσης και επενδύσεις υψηλότατου κόστους), ενώ αποτελούν σήμερα μια από τις κύριες αν όχι την κύρια πηγή χάραξης οικονομικής πολιτικής της Ρωσίας. Στην περίπτωση δε που αποστερηθεί από την συγκεκριμένη πηγή εσόδων, είναι σαφές ότι θα επηρεασθεί αρνητικά και η οικονομία της. Οι εξελίξεις στην Ανατολική Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ουκρανία, φαίνεται να ωθούν τη Μόσχα, στην προσπάθεια άντλησης του μεγίστου κέρδους από την επίλυση της κρίσης, χωρίς να διακινδυνεύσει την γεωστρατηγική της ισορροπία και ασφάλεια ή τα μέχρι τώρα κεκτημένα, δεδομένου ότι η απ’ ευθείας επέμβαση στη χώρα αυτή (Ουκρανία), θα επέφερε επιπτώσεις και μέτρα που θα ήταν αδύνατο να ελεγχθούν. Ενδεχομένως δε και για λόγους άμβλυνσης των απωλειών της σε γεωπολιτικό επίπεδο, να επιχειρήσει μια νέα διπλωματικοπολιτική ενέργεια, σε άλλες περιοχές στην εγγύς περιφέρειά της. Ως πλέον κατάλληλες αντίστοιχες περιοχές φαίνονται: α. H ζώνη Δυτικά και Νότια της Κασπίας Θάλασσας (μη αποκλειομένης και μιας εντυπωσιακής συμφωνίας με το Ιράν, του οποίου τα θαλάσσια σύνορα στην περιοχή τής Κασπίας είναι πολύ κοντά σε αγωγούς Ρωσικών συμφερόντων) και β. Η περιοχή των χωρών της Βαλτικής, λαμβανομένου υπόψη ότι εκεί υφίσταται και ο Ρωσικός θύλακας του Καλίνιγκραντ, ενώ η Αγία Πετρούπολη απέχει 145 χιλιόμετρα από τα σύνορα με την Εσθονία.

6. Επίμετρο

Ευρωπαϊκός χώρος συνεχίζει προς το παρόν να εξαρτάται κυρίως από εξωτερικές πηγές ενεργειακού εφοδιασμού, ενώ οι Η.Π.Α. φαίνεται ότι αποκτούν πλεονέκτημα ανταγωνιστικότητας επί του παρόντος, αφού διαθέτουν ή ελέγχουν πηγές ενεργειακών πόρων και ταυτόχρονα εκμεταλλεύονται στο έπακρο τα αποτελέσματα της τεχνολογίας, στην ενεργειακή οικονομία. Οι τρέχουσες εξελίξεις στην Ανατολική Ευρώπη επιβάλλουν στην ΕΕ, την επανασχεδίαση της Ενεργειακής της Πολιτικής σε μακροχρόνια βάση, ώστε να εξασφαλίζεται πλήρως η ενεργειακή ασφάλεια, ενώ θα αντιμετωπίζονται και έκτακτες καταστάσεις όπως της Ουκρανικής κρίσης. Η νέα αυτή σχεδίαση, είναι σαφές ότι θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της και νέους παγκόσμιους γεωπολιτικούς σχεδιασμούς η ανακατατάξεις, αλλά και παλαιότερες γεωστρατηγικές θεωρήσεις, όπως π.χ. εκείνη του Μάκιντερ (Halford Mackinder 1861-1947), σύμφωνα με την οποία: «Όποιος ελέγχει την Ανατολική Ευρώπη ελέγχει την καρδιά της γης, ελέγχει την παγκόσμια νήσο και συνεπώς ελέγχει τον κόσμο».

Βιβλιογραφία (Ενδεικτική) α. Ελληνική ΓΕΣ/ΔΙΣ: Το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα στην Μεσημβρινή Ρωσία (1919)- (Αθήνα 2007). ΙΔΙΣ: Μελέτη για τον ρόλο της Ανατολικής Μεσογείου στην Ενεργειακή Ασφάλεια. ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ: Τα Βαλκάνια μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου (Εκδόσεις Παπαζήση – Αθήνα,1994) ΠΛΑΤΙΑΣ Γ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ: Το Νέο Διεθνές Σύστημα – Ρεαλιστική Προσέγγιση Διεθνών Σχέσεων (Εκδόσεις Παπαζήση - Αθήνα,1995). ΣΙΟΥΣΙΟΥΡΑΣ ΠΕΤΡΟΣ: Γεωπολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων (Εκδόσεις Σιδέρης - Αθήνα,2011) GILPIN ROBERT: Πόλεμος και Αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική (Εκδόσεις Ποιότητα – Αθήνα, 2007). WALTZ N. KENETH: Θεωρία Διεθνούς Πολιτικής (Εκδόσεις Ποιότητα – Αθήνα, 2011). β. Ξένη Bzrezinski Ζ, “ The Grand Chessboard” Perspus Book Croup: New York 1997 Duta K. Prajit: “Strategies and games” Massachusetts Institute of Technology (MIT) – MIT press 1999. European Commision: Πράσινη Βίβλος ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Αρκτική: «Ψυχρός Πόλεμος» στην... ψυχρή περιοχή! Από την απομόνωση στη στρατηγική προτεραιότητα. Υπό κ. Ιωάννη Παρίση, Υποστρατήγου ε.α., Διδάκτορα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων

ια διαφορετική διάσ ταση των επιπτώσεων της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής εμφανίζεται στον Βόρειο Πόλο, όπου το λιώσιμο των πάγων δημιουργεί σταδιακά μια νέα κατάσταση, από πλευράς διαμόρφωσης του ευρύτερου στρατηγικού περιβάλλοντος. Ήδη, η παγκόσμια αλλαγή του κλίματος και οι εξαιτίας αυτής περιβαλλοντικές αλλαγές, έχουν ως συνέπεια την μεταβολή της γεωγραφίας στην περιοχή του Βορείου Πόλου, ενώ αναδύονται νέοι παγκόσμιοι γεωπολιτικοί παίκτες και νέα στρατηγικά συμφέροντα.

Ένα νέο στρατηγικό περιβάλλον

Αρκτική περιοχή είχε παραμείνει στο περιθώριο των διεθνών υποθέσεων και του πολιτισμού της ανθρωπότητας, για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ωστόσο, η ιστορική απομόνωση της Αρκτικής βαίνει πλέον προς οριστικό τέλος, χωρίς να είναι ακόμα σαφές αν αυτό θα είναι για καλό ή για κακό. Στον 20ο αιώνα κάτι είχε αρχίσει να αλλάζει στην Αρκτική. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου είχε καταστεί πεδίο κύριου στρατηγικού ενδιαφέροντος, καθώς πυρηνικά υποβρύχια έπλεαν αθόρυβα κάτω από τους πάγους ενώ εταιρίες πετρελαίου άρχισαν να οσφραίνονται τις κερδοφόρες προοπτικές που δημιουργούνταν στον βορρά. Η Αρκτική είναι μια τεράστια περιοχή, που καλύπτει πάνω από τον ένα έκτο της χερσαίας μάζας της γης. Ο πληθυσμός της είναι περίπου 4 εκατομμύρια, στα οποία περιλαμβάνονται πάνω από ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

30 διαφορετικοί αυτόχθονες λαοί με δεκάδες γλωσσών. Σήμερα γνωρίζουμε πλέον ότι η Αρκτική είναι μια περιοχή με τεράστιους φυσικούς πόρους και πολύ καθαρό περιβάλλον, συγκρινόμενο με πολλές περιοχές του κόσμου. Εξειδικευμένα επιστημονικά ινστιτούτα εκτιμούν ότι η Αρκτική διαθέτει το ένα τέταρτο των παγκοσμίως γνωστών αποθεμάτων υδρογονανθράκων1. Περίπου το 30% των διαπιστωμένων παγκοσμίων αποθεμάτων φυσικού αερίου και το 15% του πετρελαίου βρίσκονται στην Αρκτική. Αλλά το μεγαλύτερο μέρος αυτών – το 84% - από τα εκτιμόμενα 90 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου και 47,3 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αερίου βρίσκονται σε υπεράκτιες περιοχές της Αρκτικής.

ο «άνοιγμα» της Αρκτικής εξαιτίας της τήξης των πάγων θα έχει σημαντικές στρατηγικές επιπτώσεις που εντοπίζονται σε δύο τομείς: α) Βελτίωση της δυνατότητας προσέγγισης ενεργειακών και μεταλλευτικών πόρων: Σύμφωνα με τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τη Θάλασσα, κάθε χώρα έχει κυριαρχικά δικαιώματα επί των θαλασσίων και υποθαλασσίων πόρων εντός των 200 ναυτικών μιλίων από τα χωρικά της ύδατα2. Υπάρχουν καταρχήν έξι χώρες με ακτές εντός του Αρκτικού Κύκλου: Δανία (Γροιλανδία), Ηνωμένες Πολιτείες (Αλάσκα), Ισλανδία, Καναδάς, Νορβηγία και Ρωσία. Σ’ αυτές έχουν προστεθεί άλλες δύο (Σουηδία και Φινλανδία) που έχουν 1. Einar Benediktsson, At Crossroads: Iceland’s Defence and Security Relations, 1940-2011, Strategic Studies Institute, US Army War College. 2. United Nations Convention on the Law of the Sea, Article 57.

ARCTIC COUNCIL Ίδρυση: 1996 - Διακήρυξη της Οττάβας Υψηλού επιπέδου διακυβερνητικό φόρουμ το οποίο ασχολείται με θέματα που αντιμετωπίζουν οι χώρες της αρκτικής περιοχής καθώς και οι αυτόχθονες λαοί. ΜΕΛΗ: Μόνον οι 8 χώρες που έχουν έδαφος στην Αρκτική περιοχή μπορούν να είναι μέλη: Καναδάς, ΗΠΑ, Δανία, Ισλανδία, Σουηδία, Νορβηγία, Φινλανδία, Ρωσία και έξη αυτόχθονες αρκτικές κοινότητες. ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΕΣ: Μόνιμοι: Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιαπωνία, Ινδία, Ιταλία, Ισπανία, Κίνα, Νότια Κορέα, Ολλανδία, Πολωνία, Σιγκαπούρη. Ανεπίσημοι: Ευρωπαϊκή Ένωση (28), Τουρκία. Μη Κυβερνητικοί Παρατηρητές: International Federation of Red Cross & Red Crescent Societies (IFRC), International Union for the Conservation of Nature (IUCN), Nordic Council, Nordic Environment Finance Corporation (NEFCO), North Atlantic Marine Mammal Commission (NAMMCO), Standing Committee of the Parliamentarians of the Arctic Region (SCPAR), United Nations Economic Commission for Europe (UN-ECE), United Nations Development Program (UNDP), United Nations Environment Program (UNEP).

50 εδάφη εντός του Αρκτικού Κύκλου. Στη διάρκεια των περασμένων δεκαετιών, μεταξύ των χωρών αυτών καθιερώθηκε ένα διεθνές πλαίσιο με την ίδρυση ενός Συμβουλίου Αρκτικής (Artic Council) για τις δραστηριότητες που αφορούν στους υδρογονάνθρακες που βρίσκονται στις υπεράκτιες περιοχές καθώς και για την προώθηση της μεταξύ τους συνεργασίας. Ωστόσο έχουν προκύψει ήδη αντιπαραθέσεις όπως κυρίως αυτές μεταξύ Ρωσίας-Νορβηγίας και Καναδά-Δανίας σχετικά με τα δικαιώματα στη χωρική τους θάλασσα. β) Συντόμευση των οδών ναυσιπλοΐας: Το στρώμα πάγου που καλύπτει τον Βόρειο Πόλο έχει μειωθεί κατά 40% από το 1980, δημιουργώντας σταδιακά (και καταρχήν τους θερινούς μήνες) δύο κύριες οδούς ναυσιπλοΐας: την Βόρεια Θαλάσσια οδό (North Sea route) κατά βάση παραλλήλως προς τις βόρειες σιβηρικές ακτές της Ρωσίας και τον Βορειοδυτικό Δίαυλο (Northwest Passage) κατά βάση διά μέσου των βορείων νήσων του Καναδά, με εξαιρετικά υψηλές οικονομικές προοπτικές.

Στρατηγικές και οικονομικές επιπτώσεις

ι επιπτώσεις από τις εξελίξεις στην Αρκτική στις επόμενες δεκαετίες θα είναι τεράστιες στην παγκόσμια οικονομία αλλά και στην παγκόσμια ασφάλεια. Ευρωπαϊκή Ένωση και ΝΑΤΟ έχουν άμεσα συμφέροντα στην περιοχή –οικονομικά και στρατηγικά- ενώ, πλην της Ρωσίας, όλες οι χώρες που περιβάλλουν την Αρκτική είναι μέλη τους ή σύμμαχοί τους. Σημαντικές επίσης στρατηγικές και οικονομικές συνέπειες στη διάρκεια των επομένων δύο δεκαετιών θα υπάρξουν για τη διεθνή ναυσιπλοΐα, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Η Αρκτική αναμένεται να γίνει πλεύσιμη κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών εξαιτίας της τήξης των πάγων. Σύμφωνα με το National Snow and Ice Data Center (NSIDC) του πανεπιστημίου του Κολοράντο (ΗΠΑ), εκτι-

μάται ότι η εποχιακή απελευθέρωση της Αρκτικής από πάγους θα αρχίσει από το 2060, αν και πιο πρόσφατες έρευνες εκτιμούν ότι αυτό μπορεί να αρχίσει πολύ πιο σύντομα. Ωστόσο, τα οφέλη από την εκμετάλλευση των πόρων και από τη ναυτιλία, δεν αναμένεται να προκύψουν πριν το 2025. Το Εθνικό Συμβούλιο Πετρελαίου των Ηνωμένων Πολιτειών (US National Petroleum Council) έχει δηλώσει ότι κάποιες από τις τεχνολογίες για την εκμετάλλευση του πετρελαίου στην Αρκτική περιοχή ίσως να μην είναι έτοιμες μέχρι το 2050. Δύο κυρίως χώρες εμφανίζονται να είναι οι «νικητές» στο θέμα της ανόδου της θερμοκρασίας στην Αρκτική. Η Ρωσία και ο Καναδάς. Η πρώτη έχει τεράστια ανεκμετάλλευτα αποθέματα φυσικού αερίου και πετρελαίου στη Σιβηρία καθώς επίσης και στην ανοικτή θάλασσα της Αρκτικής, τα οποία η άνοδος της θερμοκρασίας θα τα κάνει περισσότερο προσεγγίσιμα. Αυτό θα σημάνει τεράστιο όφελος στη ρωσική οικονομία, καθώς σήμερα το 80% των εξαγωγών της χώρας και το 32% των δημοσίων εσόδων της προέρχονται από την παραγωγή ενέργειας και γενικότερα πρώτων υλών. Επιπροσθέτως, το άνοιγμα της θαλάσσιας οδού θα μπορούσε να προσφέρει οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα. Ωστόσο, η Ρωσία θα μπορούσε να υποστεί ζημιές στις υποδομές της από την τήξη της αρκτικής τούνδρας, ενώ θα χρειαστεί νέες προηγμένες τεχνολογίες για την ανάπτυξη των ενεργειακών αποθεμάτων της περιοχής. Ο Καναδάς θα απαλλαγεί από κάποιες σοβαρές δαπάνες υποδομών που σχετίζονται με το κλίμα της Βόρειας Αμερικής - σφοδρούς τυφώνες και έντονα θερμά ρεύματα – ενώ η αλλαγή του κλίματος θα μπορούσε να απελευθερώσει εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα προς ανάπτυξη. Επίσης, αναμένεται να βελτιωθεί η προσέγγιση του πλούσιου σε πόρους Κόλπου του Χούντσον, ενώ η γεωγραφική θέση της χώρας πέριξ του Πόλου, που περιβάλει

ένα μεγάλο τμήμα της θερμαινόμενης Αρκτικής θα μπορούσε να αποτελέσει γεωπολιτικό και οικονομικό πλεονέκτημα. Επιπλέον θα επιμηκυνθούν οι περίοδοι γεωργίας, θα μειωθούν κάποια ενεργειακά δίκτυα θέρμανσης, και θα επεκταθούν δασικές εκτάσεις μέσα στην τούνδρα. Κατά τα τελευταία έτη, η ρωσική ισχύς έχει προβληθεί στην Αρκτική περιοχή με πολιτικά και οικονομικά μέσα. Αυτή η προβολή ισχύος έχει ταυτοχρόνως πολιτική, βιομηχανική, τεχνολογική, στρατιωτική αλλά και συμβολική μορφή. Για παράδειγμα, οι κρατικές γιγαντιαίες εταιρίες ενέργειας Gazprom και Rosneft, εφαρμόζουν βιομηχανικές στρατηγικές που αποσκοπούν στη διεκδίκηση της περιοχής για το ενεργειακό μέλλον της Ρωσίας.3 Η «διεκδίκηση» άρχισε επισήμως το 2007, όταν μια μεταλλική ρωσική σημαία στήθηκε στο άκρο της υφαλογραμμής Lomonossov, προκειμένου να δείξει στον κόσμο ότι το τμήμα αυτό της Αρκτικής είναι υπό την κυριαρχία της Ρωσίας. Από τότε η Μόσχα διαπραγματεύεται συνεχώς με την Θαλάσσια Επιτροπή του ΟΗΕ για την εξασφάλιση της εκμετάλλευσης στις θάλασσες του Μπάρεντς, του Καράλ και του Οκότσκ.4 Αυτός ο διεθνής θαλάσσιος χώρος έχει εξασφαλίσει για τη Ρωσία δικαιώματα επί μιας περιοχής 52.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων που κανονικά ανήκει στην πέραν της ρωσικής ΑΟΖ ζώνη.

Ο κινεζικός παράγων

εταξύ των σημαντικών στρατηγικών συνέπειών στη διάρκεια των επομένων δύο δεκαετιών θα είναι μάλλον το ότι, χώρες σχετικά μεγάλες, εμπορικές και πλούσιες, αλλά με έλλειψη πόρων, όπως η Κίνα, η Ιαπωνία, κι η Κορέα θα ωφεληθούν από την αύξηση των ενεργειακών πόρων μιας «ανοικτής» Αρκτικής αλλά και τη 3. Charles Emmerson, The Future history of the Arctic, 2010 4. Russia Today, “Arctic resources: the fight for the coldest place on Earth heats up“, April 15, 2014 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

51 μείωση των αποστάσεων διαεπιθυμητές πολιτικές και κίνησης του εμπορίου τους διά νομοθεσίες. θαλάσσης. Δεδομένου ότι η οιΟι προοπτικές αυτές έχουν κονομία της Κίνας βασίζεται στο εξωτερικό οδηγήσει την κυβέρνηση της εμπόριο, θα ήταν ιδιαίΚίνας στο να διαθέσει περισσότερους πόρους για έρευνα τερα θετικό αν οι δρόμοι της ναυσιπλοΐας γίνοστον Βόρειο Πόλο. Κινέζοι πανεπιστημιακοί ενθαρρύνουν νταν συντομότεροι κατά την κυβέρνησή τους να ενημετη διάρκεια των θερινών ρωθεί πλήρως για τις πολιτικές, μηνών, κάθε χρόνο. Περίοικονομικές και στρατιωτικές που το μισό του ΑΕΠ της Κίνας εξαρτάται από τη επιπτώσεις της χρησιμοποίησης συντομότερων θαλασσίναυτιλία. Το ταξίδι από ων οδών και ανεκμετάλλευτων τη Σαγκάη στο Αμβούρενεργειακών πόρων.5 Από την γο μέσω της Αρκτικής άλλη, η εμμονή της Κίνας σε ότι θα είναι συντομότερο αφορά την «κυριαρχία» ως βα- Η κόκκινη γραμμή δείχνει την Βόρεια Θαλάσσια οδό που θα συντομεύσει κατά 6.400 χιλιόμετρα, σικής αρχής των διεθνών σχέ- την ναυσιπλοΐα σε σχέση με την χρησιμοποιούμενη δια του Ινδικού και από ότι μέσω του Ινδικού σεων, τη δυσκολεύει στο να της Μεσογείου (γαλάζια γραμμή). ωκεανού και του Σουέζ. θέσει υπό αμφισβήτηση τα Αλλά και ασφαλέστερο, εδαφικά κυριαρχικά δικαιώματα των κώντας ότι η Ισλανδία θα καταστεί στο με παράλληλη μείωση των εξόδων για αρκτικών χωρών. Επιπλέον, γνωρίζει μέλλον κύριο ναυτιλιακό κέντρο.6 Στις ασφάλεια, που σήμερα δαπανώνται ότι το μέγεθός της και η ανάδειξή της 15 Μαρτίου 2013, η Κίνα και η Ισλαν- εξαιτίας της πειρατείας. σε κύρια παγκόσμια δύναμη, προκαλεί δία υπέγραψαν μια διμερή εμπορική Δυτικές αναλύσεις επισημαίνουν νευρικότητα στις μικρότερες χώρες, συμφωνία, τρεις μήνες πριν η Κίνα κα- την προσέγγιση Ρωσίας και Κίνας για αλλά ταυτοχρόνως επιδιώκει να πάρει ταστεί «μόνιμος παρατηρητής» στο συνεργασία στην εκμετάλλευση των θέση έτσι ώστε να μη μπορεί να εξαιρε- Συμβούλιο Αρκτικής και ενώ το “Snow πόρων και των λοιπών πλεονεκτηθεί από την προσέγγιση-εκμετάλλευση Dragon”, το πρώτο κινέζικο παγοθραυ- μάτων που προσφέρουν και θα προτης Αρκτικής. στικό έχει ήδη πραγματοποιήσει, από σφέρουν στο μέλλον οι γεωφυσικές Από την άποψη του Πεκίνου, μια το 1999, τέσσερα ταξίδια στη διαδρο- αλλαγές στην Αρκτική. Για παράδειγΑρκτική απαλλαγμένη από πάγους μή της Βόρειας θαλάσσιας οδού. Εν τω μα, μετά την ιστορική συμφωνία του θα αυξήσει την αξία των ισχυρών δε- μεταξύ η China National Offshore Oil Μαΐου 2014, ύψους 400 δισεκατομσμών και της ευρύτερης συνεργασίας Corporation ανακοίνωσε μια συμφω- μυρίων δολαρίων μεταξύ της Ρωσικής με τις χώρες της περιοχής. Το ενδιαφέ- νία συνεργασίας με την ισλανδική εται- Gazprom και της Κίνας, μέσω της οποίρον της Κίνας για την αρκτική περιοχή ρία Eykon Energy με σκοπό την εξερεύ- ας η Ρωσία θα εφοδιάζει την Κίνα με έχει ήδη ανησυχήσει μικρότερα κυρί- νηση των νοτιοανατολικών ακτών της πετρέλαιο και φυσικό αέριο για 30 χρόως μέλη του Συμβουλίου Αρκτικής τα Ισλανδίας. Άλλες συμφωνίες συνερ- νια, ανακοινώθηκε ότι εταιρίες των δύο οποία δείχνουν να ενδιαφέρονται για γασίες της Κίνας με χώρες της Αρκτι- χωρών προσδοκούν να εξερευνήσουν μια ειδική σχέση μαζί της, στην οποία κής αφορούν στην εξόρυξη ορυκτών κα να αναπτύξουν τη Ρωσική Άπω Αναθα εμπλακούν Κινέζοι κυβερνητικοί στο έδαφος της Γροιλανδίας, καθώς τολή, η οποία αποτελεί μέρος της Αρκαι πανεπιστημιακοί ειδικοί στα θέμα- και ερευνητικά προγράμματα. Το προ- κτικής ή είναι πολύ κοντά σ’ αυτήν.7 τα της Αρκτικής που κυμαίνονται από ηγούμενο χρόνο ανακοίνωσε ότι το Η στρατικοποίηση της Αρκτικής την αλλαγή του κλίματος και τις επιχει- Polar Research Institute της Κίνας θα ρήσεις διάσωσης στη θάλασσα, μέχρι ιδρύσει στη Σαγκάη το China-Nordic αλλαγή του κλίματος και επιπτώτις θαλάσσιες εμπορικές οδούς και την Arctic Research Center το οποίο θα συσεις της στη στρατηγική και τις εξερεύνηση πόρων. νεργάζεται με ερευνητικά κέντρα της στρατιωτικές επιχειρήσεις, έχει Η Κίνα έχει ήδη τη μεγαλύτερη Νορβηγίας για τη μελέτη της αλλαγής ξένη πρεσβεία στο Ρέικιαβικ, προσδο- του κλίματος, τις επιπτώσεις της και τις 7. Η συμφωνία υπεγράφη κατά την επίσκεψη

5. Linda Jakobson, “China prepares for an icefree Arctic” SIPRI Insights on Peace and Security, 2 Mar 2010 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

6. Wade, R., “A warmer Arctic needs shipping rules”, Financial Times, 16 Jan 2008.

του Πούτιν στο Πεκίνο τον Μάιο 2014. Εκτενής ανάλυση στο: “The China-Russia Gas Deal: Background and Implications for the Broader Relationship”, June 9, 2014.

αποκτήσει ξεχωριστό ενδιαφέρον. Ειδικώς στην Αρκτική, όλοι προετοιμάζονται για έναν νέου είδους Ψυχρό Πόλεμο, εκτιμώντας ότι η αύξηση της θερμοκρασίας στην περιοχή αυτή, θα επιτρέψει την προσέγγιση ενός θησαυρού πόρων και σημαντικές γραμμές ναυσιπλοΐας. Επισημαίνεται ότι τα πέντε από τα οκτώ πλήρη μέλη του Συμβουλίου Αρκτικής είναι και μέλη του ΝΑΤΟ, ενώ άλλα δύο (Σουηδία και Φινλανδία) είναι οιονεί σύμμαχοι. Τον Μάιο του 2009, κατά την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του ΝΑΤΟ στο Όσλο, ο υπουργός Άμυνας της Νορβηγίας κάλεσε τη Συμμαχία να αυξήσει τον ρόλο της στο βορρά, λόγω των νέων δεδομένων που δημιουργούνται. Ο Νορβηγός υπουργός επεσήμανε ότι η δημιουργία νέων θαλασσίων γραμμών επικοινωνιών που δημιουργεί το λιώσιμο των πάγων, θα αυξήσει τη σημασία της περιοχής από στρατιωτικοοικονομικής πλευράς, ενώ οι υφιστάμενες ή ενδεχόμενες αντιπαραθέσεις συμφερόντων στην περιοχή θα υποσκάψουν την σταθερότητά της. Ζήτησε επίσης την μεγαλύτερη παρουσία

της Συμμαχίας στην περιοχή καθώς και βελτίωση των δυνατοτήτων στους τομείς της δορυφορικής επισκόπησηςπαρατήρησης, των δορυφορικών επικοινωνιών και της έρευνας και διάσωσης. Το ΝΑΤΟ ήταν επόμενο να αναπτύξει σχετικές με την Αρκτική πρωτοβουλίες. Τον Οκτώβριο του 2010, οργανώθηκε με μέριμνα του Προγράμματος Science for Peace and Security (SPS) του ΝΑΤΟ ένα συνέδριο, στο Ινστιτούτο Scott Polar Research του Πανεπιστημίου του Καίμπριτζ, όπου αναλύθηκε το μεταβαλλόμενο περιβάλλον της Αρκτικής και παρουσιάσθηκαν οι ενδεχόμενες οικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές επιπτώσεις, τόσο σε περιφερειακό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Στο συνέδριο αυτό συμμετείχαν περισσότεροι από 80 ειδικοί από το ΝΑΤΟ αλλά και από χώρες-εταίρους συμπεριλαμβανομένων της Ρωσίας και της Κίνας. Από την πλευρά τους, οι Κινέζοι δεν παραλείπουν να αναφέρονται στη σημαντική στρατιωτική αξία της Αρκτι-

κής, «κάτι που αναγνωρίζουν οι άλλες χώρες της περιοχής». Ανώτατος Κινέζος στρατιωτικός, επισήμανε το 2011, ότι η αυξανόμενη σημασία από στρατιωτικής πλευράς, μιας Αρκτικής χωρίς πάγους, αντανακλάται πράγματι σε αποφάσεις των παράκτιων κρατών, κατά τα τελευταία χρόνια, για την ενίσχυση των στρατιωτικών δυνατοτήτων τους στην Αρκτική. Πράγματι, η επισήμανση του Κινέζου στρατιωτικού δεν ήταν χωρίς βάση, δεδομένου ότι8: Τον Αύγουστο του 2007 ο Καναδάς ανακοίνωσε ότι εγκαθιστούσε ένα αρκτικό στρατιωτικό κέντρο εκπαίδευσης.9 Στην επίσημη ιστοσελίδα των καναδικών ενόπλων δυνάμεων αναφέρεται ότι «πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να διεξάγουν επιχειρήσεις στην Αρκτική και να υποστηρίζουν άλλες κυβερνητικές υπηρεσίες, απαντώντας σε κάθε πρόκληση που μπορεί να ανακύψει». Τον Μάρτιο του 2007 η Ρωσία ανακοίνωσε ότι θα εγκαθιστούσε μια στρατιωτική δύναμη για την προστασία των συμφερόντων της στην Αρκτική. Τον Ιούλιο 2009 το Κοινοβούλιο της Δανίας ενέκρινε ένα σχέδιο για την εγκατάσταση αρκτικής στρατιωτικής διοίκησης και δυνάμεων μέχρι το 2014 στη Γροιλανδία και στις νήσους Φαρόες. Ωστόσο κάποιες αντιδράσεις και νεότερες εκτιμήσεις, οδήγησαν στη δημιουργία μιας Αρκτικής Διοίκησης στη Γροιλανδία. Τον Αύγουστο του 2009 η Νορβηγία μετακίνησε τη Κέντρο Επιχειρησιακής Διοίκησης των ενόπλων δυνάμεων της χώρας από το νότο (Στάβανγκερ) στο βορρά (Μπόντο), σε ένα συγκρότημα που κατασκευάστηκε στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, για την προστασία από πυρηνική επίθεση. Τον Νοέμβριο 2009 το Ναυτικό των 8. Βλ. Ebinger, C. K. and Zambetakis, E., “The geopolitics of Arctic melt”, International Affairs, vol. 85, no. 6 (2009). 9. Canadian Armed Forces Arctic Training Centre (ενημέρωση August 15, 2013). ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

53 («Ναύαρχος Κουζνέτσωφ), 44 υποβρύχια διαφόρων μεγεθών, τα περισσότερα εκ των οποίων πυρηνοκίνητα και 38 πλοία επιφανείας κάθε είδους. Πρόκειται φυσικά για την μεγαλύτερη ναυτική δύναμη στην περιοχή, κάτι που αιτιολογεί την φράση του Προέδρου Πούτιν: «Η Ρωσία είναι η Αρκτική δύναμη και είναι έτοιμη για ανάπτυξη στενών σχέσεων συνεργασίας εντός του Συμβουλίου Αρκτικής». Μόλις στις αρχές του Σεπτεμβρίου 2014, έγινε γνωστό ότι ένα μικρό ναυτικό συγκρότημα, αποτελούμενο από πέντε πλοία, αποσπάστηκε από τη βάση του Βόρειου Στόλου προκειμένου να εγκατασταθεί μονίμως στις Νέες Σιβηρικές Νήσους, βορείως της ανατολικής Σιβηρίας. Είναι σαφές ότι η Ρωσία ενισχύει την ναυτική παρουσία της στην Αρκτική, καθώς αναμένεται ότι οι λοιπές χώρες θα εκφράσουν διεκδικήσεις επί των πλούσιων φυσικών πόρων της περιοχής. Στον χάρτη φαίνονται οι ενδεχόμενες εθνικές διεκδικήσεις των παράκτιων χωρών, δηλαδή οι πέραν των 200 μιλίων. Φαίνεται ότι εγγύτερα προς τον Πόλο είναι η Γροιλανδία (Δανία). Πέραν των ορίων της ρωσικής ΑΟΖ (εντός της κίτρινης περιοχής) εκτείνονται δύο υφαλογραμμές (γεωλογικές συνέχειες): η Lomonosov και η Mendeleyev. Ειδικώς η πρώτη εκτείνεται πολύ πέραν της ρωσικής ΑΟΖ, προς την Γροιλανδία. Τι σημαίνει αυτό; Ότι η Ρωσία, εφόσον αποδείξει ότι η υφαλογραμμή αποτελεί γεωλογική συνέχεια του εδάφους της, μπορεί να προβεί σε εκμετάλλευση πόρων. Αυτό βεβαίως είναι κάτι που θα προκαλέσει μεγάλη αντιπαράθεση.

ΗΠΑ έδωσε στη δημοσιότητα τον πρώτο του «οδικό χάρτη» για την πολιτική, τη στρατηγική και τις επενδύσεις του στην Αρκτική.10 Το 2013 εκδόθηκε πλέον και το κείμενο εθνικής στρατηγικής (National Strategy for the Arctic Region), στο οποίο διατυπώνονται οι στρατηγικές προτεραιότητες των ΗΠΑ για την Αρκτική περιοχή. Τον Δεκέμβριο του 2013 ο Πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν και ο Υπουργός Άμυνας ανακοίνωσαν την περαιτέρω στρατικοποίηση της Αρκτικής, με κύριο στοιχείο την δημιουργία ενός Συγκροτήματος Δυνάμεων Αρκτικής. Αυτές θα χρησιμοποιούν προ10. US Navy, Chief of Naval Operations, “U.S. Navy Arctic roadmap”, Oct. 2009. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

τοποθετημένα υλικά και προσωπικό αντί της μόνιμης στάθμευσης μεγάλων μονάδων σε πολικές συνθήκες. Η κίνηση αυτή ακολούθησε την ανακοίνωση του Καναδά, λίγες μέρες πριν, ότι προτίθεται να επεκτείνει τα δικαιώματά του στην πολική περιοχή. Το ζήτημα είχε προηγουμένως συζητηθεί στο ΝΑΤΟ, για το ενδεχόμενο μιας συμμαχικής δράσης, δεδομένης της πιθανής στρατιωτικής διάστασης. Σημειώνεται ότι στην περιοχή της Αρκτικής η Ρωσία διαθέτει τον Βόρειο Στόλο, τον ισχυρότερο από τους στόλους της, με βάση το Σεβερομόρσκ, στην ανατολική ακτή της σκανδιναβικής χερσονήσου. Ο στόλος αυτός, με ναυαρχίδα το πυρηνοκίνητο καταδρομικό «Μέγας Πέτρος», διαθέτει το μοναδικό αεροπλανοφόρο της Ρωσίας

***

Αρκτική περιοχή, συνιστά το τελευταίο παγκόσμιο σύνορο και μία περιοχή με τεράστιες και αυξανόμενες επιπτώσεις στα θέματα της γεωστρατηγικής, της οικονομίας, του κλίματος, του περιβάλλοντος και της ασφάλειας. Στα χρόνια που ακολουθούν, θα γίνουμε μάρτυρες μιας κλιμάκωσης των εμπορικών συναλλαγών στην Αρκτική, καθώς κρατικοί και ιδιωτικοί τομείς θα επιδιώκουν να εξορύξουν και να αποκτήσουν φυσικούς πόρους. Αυτό θα έχει ως συνέπεια την ανάπτυξη εμπορικών υποδομών στην περιοχή, η οποία με τη σειρά της θα συμβάλει στην ανάδειξη των οδών ναυσιπλοΐας διά μέσου της Αρκτικής, οι οποίες θα είναι προτιμότερες καθώς οι πάγοι θα λιώνουν. Τα συμφέροντα κάθε μορφής είναι τεράστια και η αντιπαράθεση έχει ήδη αρχίσει να εμφανίζεται. Το βέβαιο είναι ότι βρισκόμαστε στην αρχή ενός ιδιότυπου Ψυχρού Πολέμου, που μάλιστα συμβαίνει σε μία από τις δύο πιο ψυχρές περιοχές του πλανήτη μας.

Νέοι Οθωμανοί στα Βαλκάνια Υπό κ. Νικολάου Ι. Μέρτζου, Προέδρου της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, δημοσιογράφου και συγγραφέα

πανειλημμένα δημοσιεύματα στον αθηναϊκό τύπο υποτιμούν πρόσφατα την πολιτική, την προσωπικότητα και τα ισχυρά ερείσματα του Πρωθυπουργού της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν. Διαφωνούν, ωστόσο, τα γεγονότα, τα εκλογικά αποτελέσματα και τα γεωπολιτικά μεγέθη. Γνωρίζει άραγε καλά και εκτιμά ορθά η Αθήνα την τουρκική στρατηγική στα Βαλκάνια; Μακάρι. Μετά την αιματηρή διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, η Μεσοβαλκανική Ζώνη έχει κατακερματισθεί σε μικρά ανίσχυρα κράτη, κατά κανόνα άμεσα ή έμμεσα δυτικά προτεκτοράτα, τα οποία χαρακτηρίζουν ισχυρές κεντρόφυγες μειονότητες, εκατέρωθεν διεκδικήσεις, μεγαλομανίες και σαθρά διεφθαρμένα καθεστώτα. Η Ζώνη αποτελεί κινουμένη αλλά και τον συντομότερο γεωστρατηγικό διάδρομο Αδριατική-Εύξεινος Πόντος – Υπερκαυκασία - Κασπία που ελέγχει την ασφάλεια των ενεργειακών πηγών και είναι ο μοναδικός δρόμος των αντιπάλων ενεργειακών αγωγών Δύσης- Ρωσίας με έπαθλο την ενεργειακή επάρκεια -και εξάρτηση- της Ευρώπης. Στις ακτές των δύο Θαλασσών της και στην ξηρά της, λειτουργούν οι ισχυρότερες στην Ευρώπη αμερικανικές πολεμικές βάσεις. Στον γεωπολιτικό αυτόν χώρο, η Τουρκία προωθεί τον νεο-οθωμανισμό και καταλαμβάνει ισχυρές θέσεις. Η ΄Αγκυρα θεωρεί χώρες της άμεσης επιρροής της όσα κράτη των Βαλκανίων ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (επίσης της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής). Τη στρατηγική του νεο-οθωμανισμού επανέφερε πρώτος ο Πρόεδρος Τουργκούτ Οζάλ

στις αρχές της δεκαετίας 1990 όταν ακριβώς διαλύονταν η Γιουγκοσλαβία και επέρχονταν ο «αναδασμός» στα Βαλκάνια. Την εξειδίκευσε και, επί δέκα έτη, την προωθεί ο πρώην υπουργός Εξωτερικών (νυν πρωθυπουργός) καθηγητής Αχμέτ Νταβούτογλου που γράφει:1 «Οι τουρκικές και μουσουλμανικές μειονότητες σε Βουλγαρία, Ελλάδα, «Μακεδονία», Σαντζάκ, Κοσσυφοπέδιο, Βοσνία και Ρουμανία αποτελούν σημαντικά στοιχεία της βαλκανικής πολιτικής της Τουρκίας. Η ζώνη, που εξικνείται από Μπίχατς, Βοσνία, Σαντζάκ, Κοσσυφοπέδιο, Αλβανία, «Μακεδονία», Κίτρτζαλι Βουλγαρίας, Δυτική Θράκη και Ανατολική Θράκη, έχει τον χαρακτήρα ζωτικής αρτηρίας για τη γεωπολιτική της Τουρκίας.» Συνεκτικό στοιχείο και όργανο του νεο-οθωμανισμού, αποτελεί το ήπιο αλλά πιστό Ισλάμ που επέβαλε στην Τουρκία ο Ερντογάν. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της CIA, ο συνολικός πληθυσμός και αντίστοιχα η αναλογία Μουσουλμάνων στις βαλκανικές χώρες έχουν ως εξής: Αλβανία: 3.100.00, Μουσουλμάνοι 75%. Βουλγαρία: 7.038.000, Μ. 12,5%. Βοσνία: 3.880.000, Μ. 48%. Κοσσυφοπέδιο: 1.836. 529, Μ. 95%. Μαυροβούνιο: 657.394. Μ. 17,7%. Σερβία: 7.310.555, Μ. 3,2% και 13,8% «άλλες μειονότητες» (μεταξύ τους Αλβανοί Μουσουλμάνοι) Σκόπια: 2.060.000, Μ. 32%. Η δημογραφία είναι ένα επί πλέον στρατηγικό προνόμιο της Άγκυρας. Οι Μουσουλμάνοι παρουσιάζουν τριπλάσιο δείκτη γεννήσεων σε σύγκριση με τους Χριστιανούς. Το Κέντρο Δημογραφικής Πολιτικής στη Σόφια, ανακοίνωσε το 2010 ότι «έως το 2050 οι Βούλγαροι θα καταστούν μειονότητα στην ίδια τη χώρα τους». Στις 23 Οκτωβρίου 2012 1

Αχμέτ Νταβούτογλου Το Στρατηγικό βάθος, σελ. 200 και 407, Ποιότητα 2010.

ο Πρωθυπουργός των Σκοπίων προειδοποίησε δημόσια: «Η δημογραφική ύφεση οδηγεί στην εξαφάνισή μας. Ακούγεται τρομακτικό, αλλά δυστυχώς είναι αλήθεια». Ταυτόχρονα ο πληθυσμός της Τουρκίας παρουσιάζει επίσης υψηλό δείκτη γεννητικότητας, εγγίζει τα 72 εκατομμύρια και συνεχώς αυξάνεται ταχύτατα επειδή είναι ιδιαίτερα νεαρός. Ο μέσος όρος ηλικίας στην Τουρκία είναι τα 29 έτη ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα 40 έτη -και στην Ελλάδα ακόμη περισσότερα. Παρ’ ότι το βαλκανικό έδαφος της Τουρκίας αποτελεί μόνον το 3% της Επικρατείας της, ο πληθυσμός της Ανατολικής Θράκης και της Κωνσταντινούπολης είναι περίπου ισάριθμος με το σύνολο του πληθυσμού σε πέντε βαλκανικά κράτη: Βουλγαρία, Σκόπια, Αλβανία, Κοσσυφοπέδιο και Μαυροβούνιο. Είναι ο πολιορκητικός κριός για να διανοίξει την «ζωτική αρτηρία για τη γεωπολιτική της Τουρκίας». Η Τουρκία επί πλέον διαθέτει τα μέσα για να ασκήσει τον νέο-οθωμανισμό της. Τα τελευταία 12 χρόνια αναπτύσσεται ραγδαία και ήδη κατέλαβε την 15η θέση στην Ομάδα G20, δηλαδή των 20 ισχυροτέρων οικονομιών του Κόσμου. Όταν τον Σεπτέμβριο 2001 ο Ερντογάν εξελέγη πρώτη φορά Πρωθυπουργός, οι Τράπεζες ήσαν χρεοκοπημένες και πολλές, η Τουρκία ζεμένη στο 18ο Μνημόνιο με το ΔΝΤ, ο πληθωρισμός 75% και η τουρκική λίρα σε διαρκή υποτίμηση. Απελευθέρωσε και διοχέτευσε στην παραγωγή τις έως τότε απόβλητες αλλά γιγαντιαίες μάζες των πιστών του Ισλάμ στην Ανατολία, όρισε υπουργό Οικονομικών τον διεθνούς κύρους οικονομολόγο Κεμάλ Ντερβίς και προχώρησε με τέτοια συνέπεια και ταχύτητα σε βαθιές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, ώστε στη δεύτερη θητεία του διέκοψε το 19ο πρόγραμμα του ΔΝΤ. Σε οκτώ χρόνια οι ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

55 79 Τράπεζες περιορίσθηκαν σε 49 και η κεφαλαιακή τους επάρκεια έφτανε στο ζηλευτό επίπεδο του 19%. Ούτε η φτώχεια ούτε η ανεργία (10%,) εξαφανίσθηκαν, φυσικά, σε έναν νεαρότατο πληθυσμό 72 εκατομμυρίων. Περιορίσθηκαν εντυπωσιακά, όμως. Προκειμένου να ενοποιήσει τους Μουσουλμάνους υπό το σκήπτρο της και να καθησυχάσει τους άλλους στην βαλκανική ζώνη «της», η Άγκυρα εξωραΐζει την Οθωμανική Αυτοκρατορία και καλλιεργεί την νοσταλγία του οθωμανικού παρελθόντος. Τον Σεπτέμβριο 2010 εβδομήντα οθωμανολόγοι από 30 περίπου κράτη συγκρότησαν διεθνές επιστημονικό συμπόσιο στο τουρκικό Πανεπιστήμιο του Μπίλετσικ. Ο πρύτανής του δήλωσε: «Όλοι οι οθωμανολόγοι συμμερίζονται την άποψη ότι οι δυτικοί ιστορικοί υπήρξαν μεροληπτικοί και παρερμήνευσαν την Οθωμανική Ιστορία. Αλλά οι μελέτες δείχνουν ότι αυτό δεν είναι αλήθεια. Φέρνοντας σε επαφή επιστήμονες από πολλές χώρες, θέλουμε να κάνουμε τα πρώτα βήματα για να ξαναγραφεί η Οθωμανική Ιστορία».Δύο διεθνή επιστημονικά συνέδρια το 2012 στα λαμπρότερα Πανεπιστήμια της Κωνσταντινουπόλεως αναθεώρησαν υπό την οθωμανική οπτική τις επιχειρήσεις και τις συνέπειες τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Στη Θεσσαλονίκη τουρκικό Πανεπιστήμιο οργάνωσε συνέδριο με θέμα «Ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ και η Θεσσαλονίκη» και συνδιοργανώνει δεύτερο με ελληνικό ΑΕΙ. Τον Νοέμβριο 2011 εγκαταστάθηκε στο Σεράγεβο της Βοσνίας και εκπέμπει στη σερβο-κροατική και στην αγγλική γλώσσα ο ισχυρός μουσουλμανικός τηλεοπτικός σταθμός Al Jazeera Balkans, κλάδος του διεθνούς αραβικού δικτύου Al Jazeera που ανακοίνωσε ότι τέτοιους σταθμούς θα εγκαταστήσει σε όλες τις πρωτεύουσες των Βαλκανίων με κέντρο την Κωνσταντινούπολη. Εκατό τουρκικές σαπουνόπερες, σε τρία μόνον χρόνια, ευαγγελίζονται μια μοντέρνα σφριγηλή τουρκική κοινωνία, πιστή στην παράΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Η χερσόνησος του Αίμου.

δοση του Ισλάμ και μια φιλάνθρωπη, ανεκτική Οθωμανική Αυτοκρατορία. Κάθε νύχτα δεκάδες εκατομμύρια καθηλωμένοι Βαλκάνιοι, αυτοβυθίζονται στο τουρκικό θαύμα. Κορυφαίος όλων ο Σουλεϋμάν ο Μεγαλοπρεπής, ίνδαλμα των Ευρωπαίων Ελληνίδων, καλπάζει αήττητος από την Πόλη μέχρι το Μπίχατς μοιράζοντας στους Λαούς Ειρήνη και Δικαιοσύνη. Στη Βοσνία, οι Μουσουλμάνοι αναστηλώνουν οθωμανικές γέφυρες και τις αφιερώνουν στον μεγάλο Σουλτάνο Σουλεϋμάν. Οι τηλεοπτικοί σταθμοί πληρώνουν ελάχιστο τίμημα και κερδίζουν τεράστια μερίδια τηλεθέασης και διαφημίσεων, υπό τον απαράβατο όρο να μη μεταγλωττίσουν καμιά σαπουνόπερα, που έτσι λειτουργεί και ως μαζική σχολή δωρεάν διδασκαλίας της τουρκικής γλώσσας. Το αυστριακό περιοδικό Der Standard προειδοποίησε τον Ιανουάριο 2011: «70 τουρκικές σαπουνόπερες κατακτούν τα Βαλκάνια και αλλάζουν την αρνητική εικόνα που τα βαλκανικά έθνη

είχαν για τους Τούρκους. Η τουρκική κινηματογραφική βιομηχανία βοηθά την τουρκική διπλωματία και είναι πλέον εργαλείο της γεωπολιτικής του νεο-οθωμανιστή Αχμέτ Νταβούτογλου». Ενδιαφέρουν ζωτικά, συνεπώς, την Ελλάδα οι τουρκικές στρατηγικές θέσεις, κατά μήκος των βορείων ελληνικών συνόρων σε Αλβανία, Σκόπια και Βουλγαρία. Η Αλβανία μετέχει στη Διάσκεψη των Ισλαμικών Κρατών. Αναπτύσσει πολυσχιδείς οικονομικές, πολιτικές και στρατιωτικές σχέσεις με την Τουρκία- σύμμαχό της στο ΝΑΤΟ- η οποία έχει εγκαταστήσει πολεμικό ναύσταθμό της στο λιμάνι του Αυλώνα με πολυετή μίσθωση και υποστηρίζει διακριτικά το εθνικό όραμα της Μεγάλης Αλβανίας. Εν δυνάμει το όραμα σαρώνει τον σημερινό χάρτη και ενοποιεί το Ισλάμ στον κρίσιμο γεωπολιτικό χώρο που τον Οκτώβριο 2012 ο τότε Πρωθυπουργός της Αλβανίας Σαλί Μπερίσα, οροθέτησε δημόσια «από την Πρέβεζα

56 μέχρι το Πρέσεβο, από το Τέτοβο μέχρι την κοιλάδα του Πρέσεβο στη Σερβία. οικογένειά μου, εγώ και οι Υπουργοί μου το Σαντζάκ και από τα Σκόπια μέχρι την Τον Φεβρουάριο 2013 δημοσιεύονται εδώ αισθανόμαστε σαν στο σπίτι μας». Πρίστινα». Η ισλαμιστική Τουρκία είναι στην Αθήνα πληροφορίες ότι «οι ΗνωΟι πλησιέστεροι, πιο ευάλωτοι και έτοιμη να προστατεύσει και, φυσικά, να μένες Πολιτείες εκφράζουν την ανησυχία χρησιμότεροι στόχοι της νεο-οθωμανιδιαχειρισθεί τον ενιαίο αυτόν χώρο του για τις εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή, κής στρατηγικής είναι η Βουλγαρία και Ισλάμ, τον οποίο, εξ άλλου, ενοποιούν δεδομένης της επιδίωξης της Τουρκίας τα Σκόπια. Η Βουλγαρία αποτελεί την πύλη ήδη οι υποδομές, χάρις σε ευρωπαϊκή να αναβαθμίσει τον γεωστρατηγικό της χρηματοδότηση. Από το 2011 ένας δι- ρόλο αναλαμβάνοντας «μη ελέγξιμες» του Οθωμανικού Διαδρόμου. Οι Μουεθνής αυτοκινητόδρομος ενώνει μετασουλμάνοι υπερβαίνουν ξύ τους και με την Αδριατική, τις δύο το 12% του πληθυσμού αλβανικές πρωτεύουσες Πρίστινα του της. Οι 750.000 Τούρκοι Κοσσυφοπεδίου και Τίρανα της Αλβατης ζουν συμπαγείς περί το Κίρτζαλι και σχηματίνίας. Τουρκική εταιρεία κατασκευάζει ζουν το Θρακικό Μουτον νέο αυτοκινητόδρομο 55 χιλ. που ενώνει την Πρίστινα με την πρωτεύσουλμανικό Τρίγωνο με ουσα των Σκοπίων- την πόλη με τον την μουσουλμανική μειπολυπληθέστερο πληθυσμό Αλβανών ονότητα της ελληνικής σε όλο τον Κόσμο! Οι δύο οδικοί άξοΔυτικής Θράκης και με νες ενώνουν τους Αλβανούς των τριτον ογκώδη πληθυσμό ών ομόρων κρατών. Οι Αλβανοί ελέγ- 25.10.2013. Ο Τούρκος Πρωθυπουργός επισκέπτεται επίσημα της τουρκικής Ανατοτο Κόσοβο όπου τον υποδέχονται οι Πρωθυπουργοί του Κοσόχουν απόλυτα το δυτικό τμήμα του βου Χασίμ Θάτσι αλλά και της Αλβανίας ΄Εντι Ράμα λικής Θράκης, η οποία κράτους των Σκοπίων, την κυβέρνηαναπτύσσεται ραγδαία. σή του και τη μισή πρωτεύουσά του. πρωτοβουλίες των αλυτρωτικών τάσεων Με ένα διάλειμμα 4 ετών και ένα εκλοΜετά την ένοπλη εξέγερσή τους και τη που φαίνεται να κερδίζουν έδαφος στα γικό ποσοστό 8%, το τουρκικό κόμμα διεθνή Συμφωνία της Αχρίδας, το 2001, Βαλκάνια, αλλά και των νέων δεδομένων αναδεικνύεται σταθερά ο αναγκαίος αποτελούν τη δεύτερη συνιστώσα του στην ενέργεια». εταίρος όλων των βουλγαρικών κυκράτους, μετέχουν υποχρεωτικά στον Ο χάρτης της Μεγάλης Αλβανίας βερνήσεων. εκάστοτε κυβερνητικό συνασπισμό, διακινείται μαζικά σε όλες τις παραΣτην Βουλγαρία αναμετρώνταν υψώνουν την αλβανική σημαία και πάνω όμορες χώρες και σαγηνεύει τον έως πέρσι οι ενεργειακοί αγωγοί South ομιλούν αλβανικά σε όποιους Δήμους νέο Πρωθυπουργό της Αλβανίας ΄Εντι Stream της Ρωσίας και Nabucco της εκλέγονται και λειτουργούν ανεξάρτη- Ράμα. Δύσης για να μεταφέρουν φυσικό αέτο Αλβανικό Πανεπιστήμιο, στο ΤέτοΣτις 25 Οκτωβρίου 2013, ο Τούρκος ριο από την Ανατολή προς την Ευρώβο. Αιματηρές συγκρούσεις Αλβανών- Πρωθυπουργός επισκέπτεται επίσημα πη. Η Σόφια συμφώνησε ήδη με την Σλάβων επαναλαμβάνονται τακτικά το Κόσσοβο, συνοδευόμενος από πολ- Μόσχα την κατασκευή του ρωσικού τα τελευταία πέντε συνεχή χρόνια. Ο λούς Υπουργούς του. Συμβολίζοντας South Stream που το υποβρύχιο τμήΑλί Αχμέτι, ηγέτης του συγκυβερνώ- την Μεγάλη Αλβανία σε συμμαχία με μα του διασχίζει την τουρκική ΑΟΖ ντος αλβανικού κόμματος DUI, ήταν ο την ομόθρησκη Τουρκία τον υποδέχο- στον Εύξεινο αλλά πρόσφατα τον υποΑρχηγός των Αλβανών ανταρτών UCK νται και φωτογραφίζονται μαζί του οι νόμευσε η Ευρωπαϊκή ΄Ενωση μετά που συνέτριψαν τον σλαβομακεδονι- Πρωθυπουργοί του Κοσσόβου Χασίμ τις δραματικές εξελίξεις στην Ουκρακό στρατό το 2001. Άμεση επιδίωξή Θάτσι και της Αλβανίας ΄Εντι Ράμα. Ο νία προκαλώντας νέες πρόωρες εκλοτους είναι να μετατραπούν τα Σκόπια Ερντογάν διακηρύσσει: «Η Τουρκία εί- γές στη Βουλγαρία. Ο δυτικός αγωγός σε μια χαλαρή Συνομοσπονδία ενός ναι Κόσσοβο και το Κόσσοβο Τουρκία. Η Nabucco ματαιώθηκε πέρσι τον Ιούνιο όταν η δυτικών συμφερόντων Αλβανικού Κράτους και ενός κοινοπραξία Shah Deniz II του Σλαβομακεδονικού. Στο Τέτοβο παραμένουν πανό με Αζερμπαϊτζάν απεφάσισε να διοχετεύσει στην Ευρώπη το φυτις επιγραφές «Μη με ονομάζεις FYROM, λέγε με Ιλλυρίδα», σικό αέριό της μέσω Ελλάδος, «Ηνωμένες Πολιτείες της ΑλβαΑλβανίας, Αδριατικής και Ιταλίας με τον αγωγό Trans-Adriatic νίας». Εντόπιοι Αλβανοί ελέγPipiline (TAP) που, όμως, θα διαχουν, επίσης, την επαρχία Σα- Στις 29.9.2013 ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερ- σχίσει προηγουμένως την Τουρντζάκ στο Μαυροβούνιο και ντογάν πραγματοποιεί επίσημη επίσκεψη στα Σκόπια κία. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

57 Σ’ αυτό το γεωπολιτικό πεδίο αναπτύσσει η Τουρκία την στρατηγική της. Την Σόφια επισκέφθηκαν επίσημα από την Άγκυρα ο Πρωθυπουργός Εντογάν και ο Υπουργός Ενέργειας τον Οκτώβριο 2010, ο Πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας τον Ιούλιο 2011 και στη συνέχεια πολλοί Υπουργοί. Οι εκατέρωθεν επισκέψεις και οι διμερείς συμφωνίες συνεχίσθηκαν. Τον Αύγουστο 2011 ο Πρωθυπουργός Μπορίσοφ της Βουλγαρίας δήλωσε: «Η Τουρκία διαθέτει σήμερα ισχυρή οικονομία και έναν ισχυρό ηγέτη με σαφείς στόχους και πρόγραμμα. Η γειτονική χώρα, λόγω της γεωστρατηγικής θέσης της και των προαναφερόμενων πλεονεκτημάτων της, έχει την ευκαιρία να αναλάβει ηγετικό ρόλο στον αραβικό κόσμο». Ταυτόχρονα διευρύνεται η συνεργασία τους σε στρατιωτικό και σε οικονομικό επίπεδο. Τον Ιούλιο 2011 οι δύο Πρωθυπουργοί συζήτησαν την δημιουργία μεγάλου φράγματος και νέου υδροηλεκτρικού σταθμού στον κοινό ποταμό ΄Αρδα. Η Sisecam, τουρκικός βιομηχανικός κολοσσός, ανακοίνωσε νέα επένδυση 60 εκατομμυρίων δολαρίων εγκαθιστώντας στη Βουλγαρία την θυγατρική της εταιρεία παραγωγής γυαλιού, που φέρει την συμβολική επωνυμία της -ενιαίας- Θράκης: Trakiya Glass! Οι τουρκικές επενδύσεις εξαπλώνονται σε επιλεγμένους τομείς. Οι δύο χώρες, μέλη του ΝΑΤΟ, προχωρούν επίσης σε χωριστές συμφωνίες στρατιωτικής συνεργασίας. Η Άγκυρα προμηθεύει πολεμικό υλικό και τεχνογνωσία στη Σόφια. Παρ’ όλα αυτά τη Σόφια συνέχει ο τρόμος του ισλαμικού φονταμενταλισμού και των μυστικών επιχειρήσεων της τουρκικής ΜΙΤ. Τον Οκτώβριο 2010, ο Βούλγαρος υπουργός Εσωτερικών ανακοίνωσε: «Στη Νότια Βουλγαρία βρέθηκαν πολλές αποδείξεις για την ύπαρξη πυρήνων εξτρεμιστικού Ισλάμ στην οργάνωση Al Waqf al Islami. Τα βιβλία, τις μπροσούρες και τα κεφάλαια έστειλαν μουσουλμανικές οργανώσεις του εξωτερικού». Το βουλγαρικό ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Το άγαλμα του Μ. Αλεξάνδρου στη Θεσσαλονίκη.

σκέλος της οργάνωσης εδρεύει στην Κωνσταντινούπολη. Μετά δύο χρόνια, τον Ιούλιο 2012, βόμβα ανατίναξε λεωφορείο Ισραηλινών τουριστών στο Μπουργκάς, με πολλά θύματα, προκαλώντας οργή στο Ισραήλ. Τον Φεβρουάριο 2013 η Σόφια ανακοίνωσε, ότι την επίθεση εξαπέλυσε η ισλαμική οργάνωση Χεζμπολάχ από τον Λίβανο. Στις 19/1/2013, ένας 25χρονος Τούρκος από το Μπουργκάς απεπειράθη να δολοφονήσει επάνω στο βήμα Συνεδρίου τον ιστορικό ηγέτη του τουρκικού κόμματος Αχμέτ Ντογκάν. Την απόπειρα καταδίκασαν δριμύτατα Βούλγαροι πολιτικοί ηγέτες, αλλά ο ηγέτης του ακροδεξιού κόμματος «Ατάκα» Βόλεν Σιδέροφ δήλωσε ότι «πίσω από την επίθεση

Την Τρίτη 20/2/2013 η κεντροδεξιά κυβέρνηση Μπορίσοφ εξαναγκάσθηκε σε παραίτηση, μετά μαζικές διαδηλώσεις και αιματηρές συγκρούσεις σε 20 πόλεις. Την επομένη της παραιτήσεώς του ο Μπορίσοφ, κατήγγειλε στη Βουλή: «Η Κρατική Ασφάλεια και η κυβέρνηση γνωρίζαμε ότι το οργανωμένο έγκλημα σχεδίαζε την δολοφονία μου και ηθικός αυτουργός του σχεδίου είναι ο Αχμέτ Ντογκάν». Το Κράτος των Σκοπίων αποτελεί το πιο ευάγωγο όχημα των νέων Οθωμανών στα Βαλκάνια. Η ιδιοσυστασία του, η ιδεοληψία του «μακεδονισμού» του, η ανασφάλειά του και η κεντρική γεωγραφική θέση του το καθιστούν όμηρο της Τουρκίας. Οροθετημένο γεωγραφικά στο κέντρο του πάζλ Βουλγαρίας, Σερβίας, Αλβανίας, Κοσσυφοπεδίου και Ελλάδος είναι το κατάλληλο όργανο των νέων Οθωμανών στην περιοχή. Η τυχόν κατάρρευσή του θα προκαλέσει αναπόφευκτα ένα βαλκανικό ντόμινο και θα απελευΤελετή εγκαινίων του αερολιμένα St Paul the Apostle της Αχρίθερώσει την δυναμική δος της Μεγάλης Αλβανίας. βρίσκεται η Τουρκία, για να διαχειρισθεί Η Τουρκία φαίνεται ότι διατηρεί την τις διεθνοτικές σχέσεις της Βουλγαρίας. ετοιμότητα και την προθυμία να ελέγΗ επίθεση σχεδιάσθηκε και υλοποιήθη- ξει τότε το χάος εν ονόματι της Δύσης κε από τις τουρκικές μυστικές υπηρεσί- και, βέβαια, να το προσαρμόσει στα ες». Ήταν το προοίμιο της ανατροπής. νέο-οθωμανικά μέτρα. Έως τότε που-

58 λάει την αντίστροφη εξυπηρέτηση ότι μπορεί να ελέγξει την αλβανική έκρηξη σε πέντε όμορα κράτη (Σκόπια, Σερβία, Κοσσυφοπέδιο, Αλβανία, Μαυροβούνιο). Εντωμεταξύ απέκτησε στρατηγικές θέσεις στα Σκόπια με ορίζοντα τον νέο-οθωμανικό διάδρομο στα Βαλκάνια. Με 20ετή σύμβαση παραχώρησης και επένδυση 120 εκατ. ευρώ, η κολοσσιαία τουρκική TAV Airports Holding, ολοκλήρωσε την επέκταση, την ανάπτυξη, και την εκμετάλλευση των αεροδρομίων «Μέγας Αλέξανδρος» της πρωτεύουσας και «Απόστολος Παύλος» της Αχρίδας, καθώς επίσης την κατασκευή και εκμετάλλευση ενός Εμπορευματικού Αερολιμένα στο Στιπ. Το αναμορφωμένο αεροδρόμιο των Σκοπίων εγκαινιάσθηκε τον Σεπτέμβριο 2011. Σε μια χώρα δύο εκατομμυρίων πάμπτωχων, δύναται να μεταφέρει τέσσερα εκατομμύρια επιβάτες ετησίως. Τα δύο αεροδρόμια προορίζονται για τα «εγγόνια της οθωμανικής κληρονομιάς» και τους Τούρκους «αδελφούς». Η Αχρίδα βρίσκεται στα σύνορα της -ΜεγάληςΑλβανίας. Από τον Αύγουστο 2011 η τουρκική «Πήγασος» πραγματοποιεί καθημερινές πτήσεις Σκόπια-Κωνσταντινούπολη και Σκόπια-Σμύρνη, με φθηνό εισιτήριο 29,99€. Ο Εμπορευματικός Αερολιμένας του Στιπ, διακινεί τις τουρκικές εξαγωγές στην ευρύτερη περιοχή. Τον Μάρτιο 2011 η τουρκική Τράπεζα Χάλκ, εξαγόρασε την Εξαγωγική και Πιστωτική Τράπεζα των Σκοπίων. Μεγάλες κατασκευαστικές τουρκικές εταιρείες το 2013 αγόρασαν φθηνές εκτάσεις γύρω από τα Σκόπια, όπου αρχίζουν όπου ήδη ύψωσαν τέσσερις μεγάλους ουρανοξύστες 42 ορόφων, τους υψηλότερους των Βαλκανίων. Ταυτόχρονα έχτισαν ολόκληρες νέες συνοικίες στη γειτονική Πρίστινα, πρωτεύουσα του Κοσσυφοπεδίου. Για ποιούς; Αναπτύσσεται συστηματικά η τουρκική επιρροή και η όσμωση των ντόπιων με το οθωμανικό παρελθόν.

Από το 2007 εορτάζεται κάθε χρόνο η Ημέρα Διδασκαλίας της Τουρκικής. Οκτώβριος 2010: συνέρχεται στα Σκόπια το 4ο Διεθνές Συνέδριο Ισλαμικού Πολιτισμού στα Βαλκάνια υπό την αιγίδα του Προέδρου Ιβανόφ. Άνοιξη 2011: Έκθεση φωτογραφίας με θέμα «Ιστανμπούλ, αγάπη μου» στο Μοναστήρι, όπου φοίτησε ο Κεμάλ και γυρίζεται η κοινή τηλεοπτική σαπουνόπερα «Τα Βαλκάνια δεν είναι νεκρά». Πρωταγωνιστής ο Κεμάλ. Οκτώβριος 2011: στα Σκόπια ο Τούρκος Αντιπρόεδρος Bulent Arinc μετέχει στο 7ο Διεθνές Συνέδριο Κεμάλ Ατατούρκ, υπό την αιγίδα των δύο Προέδρων Δημοκρατίας. Διαβεβαιώνει πανηγυρικά: ότι «η Μακεδονία μπορεί πάντα να υπολογίζει στην ανεπιφύλακτη υποστήριξη της Τουρκίας». Τον Απρίλιο 2011 υπογράφεται νέα συνεργασία 11 νοσοκομείων ΣκοπίωνΤουρκίας, όπου ήδη εκπαιδεύονται 38 ιατροί με υποτροφίες του τουρκικού υπουργείου Υγείας και προστίθενται ακόμη 50 υπότροφοι ιατροί. Στο Γκόστιβαρ ιδρύεται «Κόμμα για διαφωτισμό των Τούρκων». Μετά δύο μήνες Τούρκοι επιχειρηματίες προτείνουν να χτίσουν Φοιτητική Εστία στο Πανεπιστήμιο του Στιπ όπου φοιτούν ήδη 100 Τούρκοι και ενδιαφέρονται να εγγραφούν άλλοι 3.000. Τον Αύγουστο 2011 θεμελιώνεται το κτίριο του Τουρκικού Θεάτρου και μετά ένα μήνα εγκαινιάζεται στα Σκόπια το πάρκο Τσάνκαγια «σε ένδειξη των μακροχρόνιων στενών και φιλικών σχέσεων με την Τουρκία». Στον λόφο Τσάνκαγια της Άγκυρας βρίσκεται το Προεδρικό Μέγαρο της Τουρκίας. Με τουρκικές δαπάνες αναστηλώνονται στο Τέτοβο το οθωμανικό Ζωγραφιστό Τζαμί, το Μεϊντάνι και ο Αραμπάτ Μπαμπά -και τεκέδες των Μπεκτασήδων. Μέσα σε δέκα χρόνια έχουν ανεγερθεί περισσότερα από 300 νέα τζαμιά: 12 στην πρωτεύουσα και στα περίχωρά της όπου πλέον υπάρχουν 27 τζαμιά και μόνον 15 εκκλησίες. Ο υπουργός Μπαγκίς επισκέπτεται το τζαμί του Μουράτ πασά στα Σκόπια προκειμένου, όπως δηλώνει,

«να υποστηρίξει την άσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων και την πραγμάτωση των ισλαμικών αξιών». Πυκνώνουν οι επίσημες επισκέψεις των Τούρκων. Τα Χριστούγεννα 2010 ο Υπουργός Άμυνας Βεζντή Γκιονούλ, επισκέπτεται επίσημα τα Σκόπια όπου χορηγεί νέα στρατιωτική βοήθεια 900.000 δολ. και έξι οχήματα. Υπογράφει νέα συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας. Ο τότε ομόλογός του Κογιανόφκσι δηλώνει: «Η Τουρκία είναι από τους πιο σημαντικούς στρατηγικούς εταίρους της Μακεδονίας. Απόδειξη τούτου είναι ότι έως τώρα μας χορήγησε οικονομική βοήθεια 16 περίπου εκατ. ευρώ». Επισκέπτονται επίσημα τα Σκόπια τον Μάρτιο 2011 ο υπουργός Ευρωπαϊκών Θεμάτων Εγκεμέν Μπαγκί και μετά έξη μήνες ο Πρωθυπουργός Ερντογάν ο οποίος την Παρασκευή 30 Σεπτεμβρίου 2011, ημέρα προσευχής του Ισλάμ, προσκύνησε το οθωμανικό Ζωγραφιστό Τζαμί στο Τέτοβο, προπύργιο των Αλβανών. Διεκήρυξε: «Δεν μπορούμε να σας ξεχάσουμε όσο ανάμεσά σας βρίσκονται εγγόνια της οθωμανικής κληρονομιάς. Αδέλφια μας ζουν στη Βοσνία, στην Πρίστινα, στο Πρίζρεν, στα Σκόπια, στο Μοναστήρι, στο Τέτοβο». Τη Δευτέρα 9 Δεκεμβρίου 2013, ο Ερντογάν διεκήρυξε από την Κεσάνη της Ανατολικής Θράκης δίπλα στον ΄Εβρο: «Η Θράκη είναι ταυτόχρονα και Θεσσαλονίκη, είναι Κομοτηνή και Ξάνθη. Είναι επίσης Κίρτζαλι (Βουλγαρίας) και Βαρδάρης. Αν πάμε λίγο πιο πίσω, είναι Σκόπια και Πρίσρεν, είναι Σεράγιεβο. Η Θράκη είναι ο ζωντανός μάρτυρας της κοινής Ιστορίας μας στην Ευρώπη. Αντιπροσωπεύει όλο το παρελθόν μας στην περιοχή. Και σήμερα στο κέντρο όλων των σχέσεών μας στην περιοχή των Βαλκανίων βρίσκεται η Θράκη, με την Εντιρνέ (Αδριανούπολη), το Τεκίρνταγ (Ραιδεστό), το Κιρκλαρελί (Σαράντα Εκκλησιές) και, φυσικά, την Ιστανμπούλ». Η Ελλάδα γνωρίζει τι τρέχει στην βαλκανική ενδοχώρα της; ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΑΠΟΨΕΙΣ

Ανάλυση Κυρίων Γεγονότων (Επιμέλεια: Επιτροπή Μελετών Ερευνών ΣΕΕΘΑ)

1. Αξιολογώντας τον πόλεμο της Γάζας Υπό κ. Δημητρίου Λακαφώση, Αντγου ε.α.

α. Τι κερδίζει και τι χάνει κάθε πλευρά από τις συγκρούσεις

ν μέσω κρίσης με νεκρούς τρεις νέους Ισραηλίτες στη Δυτική Όχθη και ένα νέο Παλαιστίνιο στην ανατολική Ιερουσαλήμ, η Hamas, μόλις ένα μήνα μετά τη συμμετοχή της στη νέα κυβέρνηση Abass, εκτοξεύει ρουκέτες στο Ισραήλ. Επιδιώκει να δείξει ότι είναι ισχυρή μέσα στη νέα παλαιστινιακή κυβέρνηση, όπως η Hezbollah στην κυβέρνηση του Λιβάνου. Επιδιώκει, επίσης, να εκλαμβάνεται ως στρατιωτική δύναμη από τώρα και στο μέλλον και να αφήσει αιματηρό μήνυμα προς το Ισραήλ. Ήταν βεβαία η αντίδραση του Ισραήλ. Το Ισραήλ επιτίθεται για τρίτη φορά μέσα σε έξι χρόνια, αποφασισμένο σταθερά να πληρώνει η Hamas με υψηλό τίμημα κάθε νεκρό Ισραηλίτη. Η ισραηλινή επιχείρηση στη Γάζα έχει ως σκοπό: να καταστρέψει τη στρατιωτική μηχανή της Hamas και να εξασφαλίσει τον ισραηλινό λαό από τις ρουκέτες της Γάζας και από τη νεοεμφανισθείσα απειλή κάτω από το έδαφος. Το Ισραήλ τώρα έχει να αντιμετωπίσει πιο ενισχυμένους τους μαχητές της Hamas και όχι τους σχεδόν ερασιτέχνες των προηγουμένων συγκρούσεων. Βρίσκει τη Hamas να χρησιμοποιεί βελτιωμένες ρουκέτες, αλλά και το σημαντικότερο να έχει μετακινήσει την επιχειρησιακή τακτική περισσότερο προς την υπόγεια απειλή. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Η Hamas προσπαθεί να ισορροπεί τα ισραηλινά αεροπορικά κτυπήματα με συνοριακές υπόγειες διαβάσεις, μέσω των οποίων κινείται προς το Ισραήλ για να κτυπά τους ισραηλινούς κατοίκους του νοτίου Ισραήλ. Έχει ξοδέψει $10δις για την κατασκευή αυτού του υπογείου δικτύου, ενώ έχει ρίξει το λαό της Γάζας σε οικονομική εξαθλίωση. Συνεχίζει βέβαια και τον αγώνα των πόλεων, αλλά με σοβαρές απώλειες αθώων πολιτών. Το Ισραήλ έχει βελτιώσει το αντιπυραυλικό σύστημα ”Iron Dome” με κόστος πολλών δις εκατομμυρίων (με την αμερικανική βοήθεια) και αποκρούει το πλείστον των ρουκετών της Hamas. Οι Η.Π.Α., διαρκούσης της κρίσης, χορηγούν στρατιωτική βοήθεια $30 δις, όπως προβλέπεται στην περίπτωση έκτακτης ανάγκης για το Ισραήλ. Μάλλον, όμως, το Ισραήλ αιφνιδιάστηκε από την ένταση του υπογείου πολέμου που επιχειρεί τώρα η Hamas. Γι’ αυτό, στη 2η φάση της επίθεσης, θέτει ως στόχο προτεραιότητας την καταστροφή των υπογείων σηράγγων από Γάζα προς Ισραήλ, πριν από αποδοχή όποιας ανακωχής και επιδιώκει να επεκτείνει το πλάτος της συνοριακής ζώνης ασφαλείας, τουλάχιστον σε 3χλμ.

Παράλληλα, το Ισραήλ αντιμετωπίζει και τους μαχητές της Hamas μέσα στις πόλεις. Οι μαχητές της Hamas, κατά ισχυρισμούς του Ισραήλ, κρύβουν πολεμικό υλικό σε δημόσιους χώρους, και για να σωθούν χρησιμοποιούν ως ασπίδα προστασίας αθώους πολίτες, αλλά και για να στρέψουν τη διεθνή γνώμη εναντίον του Ισραήλ. Οι χώροι συγκέντρωσης δεν εκκενώνονται, παρά τις έγκαιρες ισραηλινές προειδοποιήσεις για την προσβολή τους. Το Ισραήλ βομβαρδίζει δημόσια κτίρια, τρία σχολεία των Η.Ε., χώρους αγορών, τον μόνο κύριο σταθμό παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, στρατόπεδο προσφύγων και με βαρύτητα τις υπόγειες σήραγγες της Hamas, με σοβαρές απώλειες αμάχων μεταξύ των οποίων και πολλά μικρά παιδιά. Προκαλείται η οργή του κόσμου και η δι-

60 εθνής διαμαρτυρία. Ο αγώνας των πόλεων είναι εντονότερος και αυτό φαίνεται από τους περισσοτέρους τώρα νεκρούς ισραηλινούς στρατιώτες και από τις περισσότερες για τον αγώνα των πόλεων ισραηλινές δυνάμεις. Μάθημα έχει γίνει μέχρι τώρα για τη Hamas, να παζαρεύει εάν συλλάβει ισραηλίτη στρατιώτη με εκατοντάδες φυλακισμένους Παλαιστινίους. Το Ισραήλ εισβάλλει στη Γάζα πέντε χρόνια μετά την τελευταία εισβολή το 2009 και δύο χρόνια μετά τα τελευταία ισραηλινά αεροπορικά κτυπήματα στη Γάζα το 2012. Το Ισραήλ έχει οριστικά αποχωρήσει από την κατοχή της Γάζας το 2005 με αποτέλεσμα την εμφάνιση της Hamas στη Γάζα όπως και από το νότιο Λίβανο το 2000 με αποτέλεσμα να εμφανισθεί η Hezbollah στο νότιο Λίβανο, με ότι αυτό συνεπάγεται σήμερα για τη γειτονική ασφάλεια του Ισραήλ.

β. Εκτιμήσεις σε περιφερειακό επίπεδο Ισραήλ: Το Ισραήλ κέρδισε τον πόλεμο στο έδαφος, αλλά δύσκολα μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει νίκη το πολιτικό αποτέλεσμα. Ο πρωθυπουργός Benjamin Netanyahu ισχυρίζεται ότι το Ισραήλ έχει επιτύχει μια μεγάλη στρατιωτική και πολιτική νίκη κατά της

ΤΘ Δυνάμεις του Ισραήλ.

Αεροπορικοί βομβαρδισμοί στη Γάζα.

Hamas, αλλά ποσοστό 54% των Ισραηλινών, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, πιστεύει ότι δεν υπάρχει καθαρά νικητής στον 50ημερών πόλεμο. Το Ισραήλ διαθέτει έναν από τους πιο ισχυρούς στρατούς παγκοσμίως. Ο σιδερένιος θόλος αναχαίτισε την πλειοψηφία των ρουκετών. Ωστόσο, δεν έχει εκμηδενίσει την απειλή των ρουκετών και η Hamas διαθέτει ακόμη αρκετές εκατοντάδες. Το Ισραήλ κατέστρεψε όλα τα τούνελ της Hamas. Ενώ, η διεθνής υπόστασή του έχει δεχθεί σοβαρό πλήγμα λόγω των θυμάτων μεταξύ αμάχων στη Γάζα και για πιθανά εγκλήματα πολέμου από το Ισραήλ. Hamas: Η Hamas εξαπέλυσε αρκετές ρουκέτες κατά μεγάλων ισραηλινών πόλεων. Είναι μία οργάνωση που δεν διαθέτει τεθωρακισμένα οχήματα ή αεροσκάφη. Όμως, βρίσκεται και πάλι στο προσκήνιο και έπειτα από μία περίοδο απομόνωσης συμμετέχει σε συνομιλίες στην Αίγυπτο. Με τη χαλάρωση του αποκλεισμού της Γάζας θεωρεί ότι έχει επιτυχία. Ωστόσο, η Hamas έχασε πολλούς μαχητές και τα τούνελ της καταστράφηκαν. Το οπλοστάσιό της έχει μειωθεί σημαντικά. Με την Παλαιστινιακή αρχή να αρχίζει να επικρατεί στη Γάζα, η Hamas χάνει και ένα σημαντικό μέρος της εξουσίας στη Γάζα. Παλαιστινιακή Αρχή: Ο πρόεδρος Abass ανακτά κάποιο βαθμό ελέγχου στη Γάζα, αφού συγκριτικά με τη Hamas εμφανίζεται ως φερέγγυα δύναμη σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο και η θητεία του ως εκλεγμένου προέδρου να έχει προοπτικές. Αίγυπτος. Από την αρχή της σύγκρουσης, η Αίγυπτος είναι

ο διαμεσολαβητής που οι δύο πλευρές εμπιστεύονται περισσότερο. Ο ρόλος που διαδραμάτισε το Κάιρο στην εκεχειρία, ενίσχυσε τη φήμη του προέδρου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι. Ηνωμένες Πολιτείες: Ο ΥΠΕΞ Kerry παρέμεινε στην περιοχή για πολλές ημέρες χωρίς επιτυχία. Οι ΗΠΑ συμμετείχαν στις συνομιλίες του Καΐρου, αλλά χωρίς να είναι ενεργοί συνομιλητές. Ούτε η Hamas, ούτε η κυβέρνηση του Ισραήλ, ούτε και η Αίγυπτος εμπιστεύτηκαν βασικά την κυβέρνηση Obama. Κατάρ και Τουρκία: Και οι δύο χώρες υποστήριξαν τη Hamas, προσπάθησαν να διαπραγματευτούν αλλά δεν κατέληξαν κάπου. Πρόκειται για αποτυχία και των δύο κυβερνήσεων, που ζητούν ενισχυμένο περιφερειακό ρόλο. Ο λαός της Γάζας: Η καταστροφή στη Γάζα είναι τεράστια. Πολλοί στη Γάζα ήταν δυσαρεστημένοι με τη διακυβέρνηση της Hamas, αλλά υποστήριξαν τη ρίψη ρουκετών παρά την καταστροφή που επέφερε, καθώς ελπίζουν ότι θα οδηγήσει σε χαλάρωση του αποκλεισμού. Πάντως, η ουσία είναι μία. Κάποτε σιγάζουν τα όπλα, όπως τώρα μετά από πέντε εβδομάδων συγκρούσεων. Αλλά όπως φαίνεται γρήγορα ηχούν και πάλι. Δεν πρόκειται να σταματήσει ποτέ το αιματοκύλισμα, εάν και αυτοί που δεν αντιλαμβάνονται, δε σκεφθούν για δεύτερη φορά, ότι η μόνη λύση είναι τα με ασφάλεια δύο γειτονικά κράτη.

γ. Έλλειψη Στρατηγικής για τη Μέση Ανατολή

ο γεγονός ότι δεν υπάρχει στρατηγική ακόμη για τη Συρία και Ιράκ, όπως έχει δηλώσει ο αμερικανός πρόεδρος, φανερώνει αινιγματική εξωτερική πολιτική για την Μέση Ανατολή. Στο πρόσφατο παρελθόν, αποσύρθηκαν όλες οι αμερικανικές δυνάμεις από το Ιράκ- προεκλογική υπόσχεση στην πρώτη προεδρία Obama-, αποστασιοποιήθηκε η αμερικανική ΚυβέρνηΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

61 ση από την μετά Καντάφι εποχή στη Λιβύη, παραβιάστηκε η αμερικανική κόκκινη γραμμή στη Συρία για μη χρήση χημικών όπλων και να που βρίσκονται σήμερα αυτές οι χώρες. Βέβαια, με τη σημερινή αμερικανική αεροπορική υποστήριξη, οι Τζιχαντιστές στο βόρειο Ιράκ απομακρύνονται από το φράγμα του Τίγρη, την ορεινή περιοχή Sinjar και την πόλη Amerli, αλλά ακόμη και εάν τελικά ηττηθούν επανέρχονται εκεί από όπου ξεκίνησαν, ελεύθεροι και πάλι για δράση αφού δεν υπάρχει στρατηγική ακόμη για τη Συρία. Έπρεπε, όμως, να είχε παραμεληθεί ή ίσως υποεκτιμηθεί η επέκταση των Τζιχαντιστών από τη Συρία στο Ιράκ; Τώρα, οι Τζιχαντιστές παρουσιάζονται ως η μεγαλύτερη διεθνή απειλή. Δεν είναι μια πανεπιστημιακή ομάδα, όπως άλλοι την είχαν μέχρι τώρα ερμηνεύσει, αλλά παίζουν επικίνδυνα διεθνώς, επισκιάζοντας στην περιοχή ακόμη και την Al Qaeda, από την οποία προέρχονται και η οποία στρέφεται τώρα μάλλον προς την Ινδία. Μεταξύ άλλων, βρίσκουν μιμητές στην Αίγυπτο, όπου Τζιχαντιστές αποκεφαλίζουν θεωρούμενους ως προδότες υπέρ του Ισραήλ. Συλλαμβάνονται εκατοντάδες γυναίκες στο Ιράκ, εξαναγκάζονται να ακολουθήσουν τις αντιλήψεις του Χαλιφάτου και μεταφέρονται στη Συρία όπου επί πληρωμή νυμφεύονται εκεί Τζιχαντιστές. Όμως, σταματούν εδώ; Ασφαλώς και όχι. Επεκτείνονται στην Ευρώπη, στις Η.Π.Α. και στην Ασία. Συλλήφθηκε Τζιχαντιστής ισλαμιστής από τη με μουσουλμάνους δυτική επαρχία Xinjiang της Κίνας. Γάλλος Τζιχαντιστής στη Συρία, είναι ο βομβιστής στο εβραϊκό μουσείο στις Βρυξέλλες, με 4 νεκρούς, στις 24 Μαΐου 2014. Δεν υπάρχει λοιπόν ακόμη στρατηγική για άμεσα αμερικανικά αεροπορικά κτυπήματα των Τζιχαντιστών στη Συρία, τους οποίους σπεύδουν να συνδράμουν και ξένοι μαχητές, με επικινδυνότητα όταν επιστρέψουν στην πατρίδα. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Διαδηλώσεις στην Ουκρανία

2. Η Ευρώπη με το Βλέμμα στην Ανατολή Υπό κ. Πόκα Χαραλάμπους, Αντγου ε.α.

ι πρόσφατες εξελίξεις στον ευρωπαϊκό χώρο, επαναεπιβεβαιώνουν την παλαιά σταθερά, ότι η ειρήνη στην Ευρώπη εξαρτάται απόλυτα από τη συνέργια ή τουλάχιστον την ανοχή της Ρωσίας. Το ΝΑΤΟ συνεχίζοντας να τρώει τις σάρκες του για την αυτοδιατήρησή του, επανδρώνει μια Δύναμη Ταχείας Αντιδράσεως δέκα χιλιάδων (10.000) ανδρών, εντός της επικράτειας των Βαλτικών Χωρών, ανακαλώντας στις μνήμες την εποχή πριν από την έναρξη των επιχειρήσεων εναντίον της τέως Γιουγκοσλαβίας, όπου είχε τοποθετηθεί, χωρίς μάλιστα σχετική απόφαση Διεθνούς Οργανισμού ένα τάγμα Αμερικανών στα βόρεια της ΠΓΔτΜ. Οι ομοιότητες είναι προφανείς, όπως επίσης και ο επιδιωκόμενος σκοπός, η δύναμη είναι πολύ μικρή για να αμυνθεί σε περίπτωση κλιμάκωσης της κατάστασης, αλλά εφόσον πληγεί, οι δυνάμεις των Χωρών που παρέχουν το προσωπικό θα εμπλακούν άμεσα, ενώ ταυτόχρονα σημειώνουν στον χάρτη μέχρι που είναι το επιθυμητό όριο του αντιπάλου. Η Γερμανία μετά την αναίρεση της κυριαρχίας της στην Ευρώπη όσες φορές αντιπαρατέθηκε με τη Ρωσία, εξακολουθεί την πάγια τακτική της να τα έχει καλά με τη Ρωσία, ότι κι αν συμ-

βαίνει στο εσωτερικό της χώρας αυτής, αρκούμενη σε ανώδυνη κριτική. Η Ρωσία αισθανόμενη προδομένη από το γεγονός της ολοκληρωτικής αποτυχίας της πρότασης Γκορμπατσόφ για το «Ευρωπαϊκό Σπίτι» και ειρήνη από τα Ουράλια μέχρι το Γιβραλτάρ στο πλαίσιο της επανένωσης της Γερμανίας, όπου μάλιστα ένα από τα επτά σημεία της συμφωνίας προέβλεπε την μη ύπαρξη γερμανικών στρατευμάτων στο χώρο της τέως Ανατολικής Γερμανίας, μετά την ένταξη στο ΝΑΤΟ της Πολωνίας της Ουγγαρίας και της Τσεχίας, βλέπει να τίθενται σε κίνδυνο ζωτικά της συμφέροντα και εφαρμόζει ακραίες πολιτικές. Η Χώρα μας, εάν θέλει να συνεχίσει να συμμετέχει στο διεθνές γίγνεσθαι και να αποκομίζει εθνικά οφέλη (bargaining chips για εξαργύρωση), θα πρέπει να μελετήσει ενδελεχώς την όλη κατάσταση που μοιάζει με κινούμενη άμμο, και να αναπροσαρμόσει ανάλογα τις Ένοπλες Δυνάμεις, για ήπιες μορφές παρέμβασης στο ευρύτερο φάσμα των ειρηνευτικών αποστολών με τη συμμετοχή και άλλων ενδιαφερομένων κρατικών και ιδιωτικών φορέων, σε μια ολιστική κατά περίπτωση προσέγγιση με γνώμονα τα καλώς εννοούμενα συμφέροντα και δίκαια της Ελλάδας.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, o αρχαιότερος γνωστός υπολογιστής και πινακίδιο (TABLET!) Υπό Δρ κ. Ξενοφώντα Διον. Μουσά, Αστρονόμου και καθηγητή Φυσικής Διαστήματος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (xmoussas@phys.uoa.gr)

Σύνοψη

Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ο αρχαιότερος υπολογιστής που γνωρίζουμε και το αρχαιότερο προηγμένης τεχνολογίας αστρονομικό όργανο. Δίνει τις θέσεις των ουρανίων σωμάτων, του Ήλιου και της Σελήνης, πιθανώς δε και των πλανητών, ενώ προβλέπει τις εκλείψεις. Δίνει την θέση της Σελήνης, ίσως και του Ηλίου με πολύ καλή ακρίβεια, χρησιμοποιώντας μια καλή προσέγγιση του 2ου νόμου του Κέπλερ. Ανατρέπει όλα όσα πιστεύονται σχετικά με την έλλειψη ενδιαφέροντος των Ελλήνων για την τεχνολογία. Μοιάζει να είναι εκτός εποχής, ενώ στην πραγματικότητα είναι η επιτομή της Ελληνικής Φιλοσοφίας. Ο Μηχανισμός είναι επιτομή της Ελληνικής Πυθαγόρειας φιλοσοφίας, στην οποία βασίζεται ο σημερινός πολιτισμός.

Ο Ποσειδώνας και το αρχαίο ναυάγιο που αλλάζει την ιστορία της ανθρωπότητας

Ποσειδών, σημαντικότατος θεός των αρχαίων Ελλήνων, θεός των θαλασσών αλλά και των σεισμών1, με δυο τρικυμίες φύλαξε και διέσωσε πολλούς θησαυρούς, δίνοντάς τους τελικά σε εμάς και όλη την ανθρωπότητα. Ήταν η Μεγάλη Τρίτη, 4 Απριλίου του 1900, όταν σφουγγαράδες από τη Σύμη, ενώ πήγαιναν, όπως κάθε έτος με δυο πλοιάρια στην Αφρική για να μαζέψουν σφουγγάρια, αναγκάζονται από την θαλασσοταραχή, να πιάσουν λιμάνι στα Πινακάκια του Ποταμού των Αντικυθήρων. Για να μη περιμένουν άπραγοι, βουτάνε να βγάλουν κανένα σφουγγάρι, αλλά και καμιά πίνα ή άλλα θαλασσινά, για να φάνε μαζί με καμιά Κρητική τσικουδιά.

πιο επιδέξιος δύτης, ο Ηλίας Σταδιάτης (ο παππούς σου πάντα θησαυρούς έβγαζε από την θάλασσα, λέει η γυναίκα του δύτη στην εγγονή της πολύ αργότερα), ανακαλύπτει ένα τεράστιο ναυάγιο, γεμάτο με Ελληνικούς θησαυρούς, που οι Ρωμαίοι, όπως όλοι οι κατακτητές, καταλήστευαν. Χιλιάδες αγάλματα είχαν ήδη πάρει οι Ρωμαίοι, που εμείς τους προσκαλέσαμε για να μας βοηθήσουν στους εμφυλίους πολέμους, που είχαμε συνεχώς. Ο Λεύκιος Κορνήλιος Σύλλας π.χ. κατέστρεψε την Αθήνα και καταλήστεψε όλη την Ελλάδα, όπου μπορούσε, ενώ ο Νέρων μόνο από την Ρόδο πήρε 600 αγάλματα, αλλά του το συγχωρούμε αφού έκαψε την Ρώμη και έδωσε ανεξαρτησία στην Ελλάδα. Ο Ηλίας λοιπόν βγάζει ένα χέρι από ένα θαυμάσιο ανδριάντα ενός άνδρα που ονομάσθηκε Έφηβος των Αντικυθήρων. Βουτάει και ο Δημήτρης Κοντός, ο καπετάνιος, έμπει-

ρος δύτης και επιβεβαιώνει επίσης τα ευρήματα. Οι δύτες διαπιστώνουν ότι υπάρχει ένα τεράστιο ναυάγιο, που σήμερα γνωρίζουμε ότι βυθίστηκε γύρω στο 80 με 60 π.Χ. και στο οποίο βρέθηκαν περισσότερα από εκατό αγάλματα και άλλοι θησαυροί από την Ελλάδα, που ήταν στον δρόμο για την Ρώμη για να κοσμούν δημόσια κτήρια και σπίτια πλουσίων Ρωμαίων. Όταν περνάει η θαλασσοταραχή, ο καπετάνιος αποφασίζει να πάνε στην Αφρική, διότι δεν υπήρχαν περιθώρια καθυστέρησης. Όλοι, οι εκκινητές (εφοπλιστές) αδελφοί Λενδιακοί, αλλά και όλα τα μέρη του πληρώματος, ο κολαουζιέρης Μερκούρης Καραγιάννης, οι έξι δύτες Ηλίας Σταδιάτης-Λυκοπάντης, Κυριάκος Μουντιάδης, Γεώργιος Μουντιάδης, Ιωάννης Πιλλίου-Ροδίτης, Γεώργιος Κρητικός-Νεοφώτιστος, Βασίλειος Κατσαράς, ήταν καταχρεωμένοι για να ετοιμαστούν τα πλοιάρια, Ευτέρπη και Καλλιόπη και ο μικρότερος αχτραρμάς1 (η φορτηγίς). Η απόσβεση θα γινόταν με εργασία έξη μηνών, όπως κάθε χρονιά, μαζεύοντας σφουγγάρια στην Μπαρμπαριά και τον κόλπο της Σύρτης. Όταν θα επιστρέψουν με το καλό στην τότε Τουρκοκρατούμενη Σύμη,αποφασίζουν, μαζί με τους προύχοντες και κυρίως τον καθηγητή της Αρχαι1 Αχταρμάδες ή μηχανοκάικα: με μήκος 9-10 μέτρα, με μεγάλη καμπυλότητα και επιφάνεια καταστρώματος, όπου δέσποζε η χειροκίνητη αεραντλία, και κουκέτες για την ανάπαυση των δυτών. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

O μηχανισμός της Σελήνης (αριστερά) και το μεγαλύτερο τμήμα του Μηχανισμού (δεξιά) με τον μεγάλο τροχό του Ηλίου. Ο τροχός του Ηλίου κινεί όλο τον Μηχανισμό. Φωτογραφημένο και επεξεργασμένο με την μέθοδο PTM που ανέπτυξε ο Dr Tom Malzbender, HP. Οι εγκοπές πάνω στους τέσσερις βραχίονες, ίσως είναι τα σημεία που κινούσαν τους πλανήτες. Η κίνηση των πλανητών περιγράφεται στο εγχειρίδιο χρήσης του Μηχανισμού.

ολογίας συμπατριώτη τους Αντώνιο Οικονόμου, να ειδοποιήσουν το τότε Ελληνικό Κράτος, και συγκεκριμένα το Υπουργείο Παιδείας που ήταν υπεύθυνο για τα αρχαία. Έτσι άρχισε η πρώτη, όσο και μεγαλύτερη ενάλια αρχαιολογική έρευνα, που άλλαξε την ιστορία της Ελλάδας, της αστρονομίας, των μαθηματικών, της τεχνολογίας και της ανθρωπότητας ολόκληρης, αφού αποδεικνύει ότι οι Έλληνες είχαν υψηλή τεχνολογία, νανοτεχνολογία θα λέγαμε, σε μια εποχή που οι άλλοι λαοί βρίσκονταν σε μια προεπιτημονική κοινωνία και δεν αντιλαμβάνονταν τι είναι επιστήμη.

σκουριασμένο με κάποια εμφανή γρανάζια, που δεν ταίριαζαν με τα άλλα ευρήματα, αλλά επειδή είδαν και κάποιες ελληνικές επιγραφές οι αρχαιολόγοι και οι μηχανικοί, αντιλαμβάνονται ότι δεν είναι παλιό ρολόι, όπως πράγματι αρχικά νομίσθηκε από κάποιους, αλλά αρχαίο όργανο. Διαπιστώθηκε ότι έχει Ελληνική γραφή που εκτιμήθηκε αρχικά ότι είναι του Α΄ Αιώνα π.Χ. ενώ σήμερα με τις μελέτες μας (κ. Χαρ. Κριτζάς), γνωρίζουμε ότι είναι του Β΄Αιώνα π.Χ..

ολλοί μελετητές καταπιάστηκαν με ζήλο και επιτυχία με τη μελέτη του από το 1903. Με τις πρώτες αναγνώσεις διαβάζουν ΗΛΙΟΥ ΑΚΤΙΝ…, και πιθανολογούν ότι είναι αστρονομικό όργανο, που ίσως ήταν για πλοήγηση. Οι αξιωματικοί του πολεμικού ναυτικού Περικλής Ρεδιάδης (τότε ανθυποπλοίαρχος και καθηγητής στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και μετέ-

ετά από πολλές περιπέτειες και τεράστιες δυσκολίες, οι Συμιακοί δύτες ανασύρουν τμήμα του πολύτιμου φορτίου, που βρίσκεται από τότε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών και στο οποίο περιλαμβάνεται ο Έφηβος των Αντικυθήρων. Ανάμεσα στα άλλα οι δύτες, και όπως μας λέει η κ. Λίζα Μανδαλιού, εγγονή του αρχιδύτη Ηλία Λυκοπάντη, ο παππούς της ανέσυρε και τον λεγόμενο Μηχανισμό των Αντικυθήρων. Ο μηχανισμός ήταν ένα κομμάτι χάλκινο ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Τι είναι ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων

πειτα ναύαρχος και υπουργός οικονομικών), ο Κωνσταντίνος Ράδος, καθηγητής Ναυτικής Ιστορίας στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και έκτακτος καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, και λίγο αργότερα ο ναύαρχος και εγγονός του Θεοδ. Κολοκοτρώνη Ι. Θεοφανίδης, μελέτησαν διαδοχικά τον Μηχανισμό και διαπιστώνουν ότι είναι πολυπλοκότερος παντός γνωστού αστρολάβου. Έτσι συγκλίνουν στο ότι είναι ένα πολύπλοκο αστρονομικό μηχάνημα, που ίσως έδινε και τις θέσεις των πλανητών. Ο Ιωαννίδης έφτιαξε με επιτυχία και το πρώτο λειτουργικό ομοίωμα, ένα πολύπλοκο αστρονομικό ρολόι, που έδινε και την θέση των πλανητών. Ασφαλώς στις δεκαετίες που πέρασαν, πολλοί θαύμασαν τον Μηχανισμό στο Μουσείο. Εξαιρετικά σημαντικές μελέτες έκανε ο άγγλος Ντέρεκ ντε Σόλα Πράις, καθηγητής στην Αμερική, όπου άρχισε να ασχολείται με το μηχανισμό το 1951. Παίρνει τους φακέλλους με τις μελέτες του Ιωαννίδη και συνερ-

Δως μοι πα στω και ταν γαν κινάσω. μτφρ: δώσ’ μου πού να στηριχτώ και θα κινήσω τη γη Αρχιμήδης ( 287-212 π.Χ. , Μαθηματικός & πανεπιστήμων)

64 γάζεται με τον Χαράλαμπο Καράκαλο, πυρηνικό φυσικό του Κέντρου Πυρηνικών Ερευνών Δημόκριτος. Οι Πράις και Καράκαλος με τη χρήση ακτινών Χ και ακτίνων γ, έκαναν ραδιογραφίες και ακτινογραφίες με ακτίνες γ, με μια συσκευή που έφτιαξε ο Καράκαλος. Τις αναλύουν με τη βοήθεια και της Αιμιλίας, συζύγου Καράκαλου, που μέτρησε τα δοντάκια των γραναζιών στις ακτινογραφίες και ανακαλύπτουν πολλά για την εσωτερική δομή του μηχανισμού. Φτιάχνουν ένα τρισδιάστατο λειτουργικό μοντέλο, βασισμένο σε στερεοσκοπικές ακτινογραφίες, δηλαδή ζευγών ραδιογραφιών που επιτρέπουν με κατάλληλες διόπτρες να βλέπουμε στερεοσκοπικά το εσωτερικό του αντικειμένου που ακτινογραφήθηκε. Αργότερα ο Άγγλος φυσικός και ειδικός των μηχανικών εκθεμάτων του Μουσείου των Επιστημών στο Λονδίνο (Science Museum) κ. Μ. Τ. Ράιτ, ο αείμνηστος Αυστραλός καθηγητής Α. Μπρόμλευ και η κ. Ελένη Μάγκου, η χημικός του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, χρησιμοποιούν αξονικές τομογραφίες, που αναδεικνύουν πολλά μυστικά του Μηχανισμού, ενώ ο επιδέξιος κ. Ράιτ, εργάζεται επί έτη με αυτά τα δεδομένα και δημοσιεύει πολλά ενδιαφέροντα, για τον Μηχανισμό.

που είναι κρυμμένες μέσα στο σκουριασμένο μηχανισμό.

Αντώνιος Οικονόμου, καθηγητής της Πανεπιστήμιο Αθηνών

Ομάδα μας από τα Πανεπιστήμια Αθηνών, Θεσσαλονίκης, (ο κ. Ι. Σειραδάκης, και Κάρντιφ, ο κ. Μ. Έντμουντς και κ. Τ. Φρηθ), με τη χρήση νέων μεθόδων τριδιάστατης φωτογράφισης (Tom Malzbender, HP) και μη γραμμικής αξονικής τομογραφίας, με μηχάνημα που αναπτύχθηκε ειδικά για τομογραφία του Μηχανισμού και διαπερνούσε μέταλλο πάχους μέχρι 13 εκατοστών, απαραίτητο για να δούμε κάθε λεπτομέρεια στο εσωτερικό του Μηχανισμού (R. Hudland X-tek Systems), επανεξέτασε με επιτυχία τον Μηχανισμό, ξαναμέτρησε καλύτερα τα γρανάζια και διάβασε μεγάλο τμήμα του εγχειριδίου που είναι γραμμένο σε πλάκες χαλκού, δηλαδή επιγραφές

Γρανάζια του μηχανισμού των Αντικυθήρων. Κατασκευή του κ. Διονύση Κριάρη.

Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι το αρχαιότερο γνωστό επιστημονικό όργανο (150 με 100 π.Χ.), o αρχαιότερος υπολογιστής, το αρχαιότερο Μηχανικό Σύμπαν. Με χάλκινα γρανάζια εκτελούνται μαθηματικές πράξεις και κινoύνται δείκτες που δίνουν τη θέση Ηλίου και της Σελήνης στην εκλειπτική (ζωδιακός κύκλος), κατά τη διάρκεια του μήνα, ή τη φάση της Σελήνης ενώ προβλέπονται οι εκλείψεις Σελήνης και Ηλίου. Οι εκλείψεις φαίνονται σε κλίμακα ελικοειδή, διάρκειας 18 ετών (περιοδικότητα του Σάρου) και 54 ετών (περιοδικότητα του Εξελιγμού). Σε δεύτερη ελικοειδή κλίμακα τηρείται ακριβές ημερολόγιο, που βασίζεται στην περίοδο του Μέτωνα (19 ετών, ημερολόγιο με το οποίο ρυθμίζεται το Ορθόδοξο Πάσχα και οι άλλες κινητές εορτές) και την περίοδο του Καλλίππου (τετραπλάσια της περιόδου του Μέτωνα, δηλαδή 76 ετών). Με άλλο δείκτη σε βοηθητική κλίμακα, προσδιορίζονται οι ημερομηνίες των Ολυμπιακών και άλλων σημαντικών Στεφανιτών αγώνων, τα Νάα, τα Ίσθμια, τα Πύθια και τα Νέμεα. Ο Μηχανισμός είναι ένας εξειδικευμένος αστρονομικός υπολογιστής, που δίνει όλα όσα ένας αστρονόμος εκείνης της εποχής θα μπορούσε να είχε ονειρευτεί, αποτελεί δε θαύμα της αστρονομίας, και της μηχανικής. Είναι μετεξέλιξη του Πλανηταρίου του Αρχιμήδη και πρόγονος των υπολογιστών, δηλαδή του υπολογιστή που έχετε σπίτι σας, ή του τηλεφώνου που έχετε στην τσέπη σας. Ο Μηχανισμός είχε πολλές λειτουργίες, χρησίμευε σε πολλά και είχε πλήθος εφαρμογών. Είναι ο αρχαιότερος αναλογικός υπολογιστής. Είναι το μόνο αρχαίο όργανο, με πολλές κλίμακες και δείκτες. Ειδικότερα: Είναι το αρχαιότερο κλιματολογικό και μετεωρολογικό όργανο. Είναι σημαντικό αστρονομικό όρΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

65 αρχίζει ο νέος μήνας με την νέα Σελήνη, πότε έχουμε πρώτο τέταρτο, Πανσέληνο κ.λπ.,). 3. Υπολογίζει την θέση και την μεταβλητή ταχύτητα της Σελήνης, ίσως και του Ηλίου, με πολύ καλή ακρίβεια χρησιμοποιώντας μια καλή προσέγγιση του 2ου νόμου του Κέπλερ, κινώντας ταχύτερα την Σελήνη, όταν είναι κοντά στην Γη (περίγειο) και βραδύτερα στο απόγειο, όταν ο δορυφόρος μας είναι μακριά από την Γη. 4. Προβλέπει τις εκλείψεις Ηλίου και Σελήνης, Ο μέγας μαθηματικός, μηχανικός, αστρονόμος και φυσι5. Προβλέπει πότε έχουμε Ολυκός Αρχιμήδης που είναι ο επιστήμων που σχεδίασε και μπιακούς αγώνες, ή και τους άλέφτιαξε δυο ουράνιες σφαίρες που είχαν λειτουργίες παλους σημαντικούς αγώνες των αρρόμοιες με τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων. χαίων Ελλήνων. νισμός αναπαράγει αλλά και προβλέ6. Τηρεί πολλά ημερολόγια, πει ρεαλιστικά, διάφορα αστρονομικά όπως το ηλιακό και πέντε σεληνοηλιαφαινόμενα. κά, αλλά και αυτό που εμείς οι Έλληνες Ο Μηχανισμός αναπαράγει την κί- χρησιμοποιούμε ακόμη σήμερα για το Πώς λειτουργεί ο Μηχανισμός νηση ουρανίων σωμάτων, ενώ ειδικό- Ορθόδοξο Πάσχα. Μηχανισμός είναι ένας αξιοθαύ- τερα δίδει τις θέσεις: 7. Πιθανότατα έδινε και τις θέσεις μαστος φορητός αναλογικός 1. Του Ήλιου και των πλανητών, στους οποίους υπάρ2. Της Σελήνης, της οποίας δίδεται χουν αναφορές στο εγχειρίδιο χρήσης αστρονομικός (και σε κάποιο βαθμό ψηφιακός) υπολογιστής. Λει- και η φάση (π.χ. μας πληροφορεί πότε του, αλλά και όπως διαβάζουμε στις τουργεί με προσεκτικά σχεδιπεριγραφές παρόμοιων μηχαασμένα και κατασκευασμένα νισμών σε αρχαία βιβλία: χάλκινα γρανάζια, που υλοα) Στην Α΄ όψη του Μηχανιποιούν μαθηματικά αστροσμού, διακρίνουμε δείκτη που νομικά μοντέλα. δίνει τη θέση του Ηλίου κατά τη Τα γρανάζια έχουν σχεδιαδιάρκεια του έτους στον ουραστεί έτσι που να κινούν το ένα νό. Υπάρχουν δυο ομόκεντρες το άλλο και η κίνηση των γρακλίμακες με τον ζωδιακό κύκλο ναζιών κινεί δείκτες με συγκεκαι το έτος2. κριμένη γωνιακή ταχύτητα, Πιθανώς ο Ήλιος αναπαρίσταται με δείκτη που στην πάνω σε κλίμακες που είναι διαιρεμένες σε μήνες κ.λπ. οι άκρη του έχει χρυσούν σφαιοποίες επιτρέπουν τελικά να ρίον, όπως διαβάζουμε στο ξέρουμε τις θέσεις των ουραεγχειρίδιο του μηχανισμού, σε νίων σωμάτων με τον ζωδιααρχαία βιβλία και όπως βλέκό κύκλο και το λεγόμενο αιπουμε σε πληθώρα αστρονογυπτιακό ημερολόγιο, ή την μικών ρολογιών από τον μεπρόβλεψη των εκλείψεων. σαίωνα και μετά, ρολόγια που Τα γρανάζια, εκτελούν εκτιμώ ότι αντανακλούν την άγνωστη μακραίωνη παράδοσυγκεκριμένες μαθηματικές ση αστρονομικών ρολογιώνπράξεις, καθώς κινούνται γύρω από άξονες και κινούν Κλίμακα του έτους με τον Ήλιο και την Σελήνη του μηχανισμού των υπολογιστών, που πρέπει να δείκτες σε διάφορες επιστη- Αντικυθήρων. Διακρίνεται και ο χάρτης του ουρανού με τον ζωδια- άρχισε πολύ πριν το Μηχανικό κύκλο και τα ζώδια. Κατασκευή του κ. Διονύση Κριάρη. μονικές κλίμακες. Έτσι ο μηχασμό των Αντικυθήρων. γανο (μετεωροσκόπιο;). Δίνει την ημερομηνία. Υπολογίζει την θέση του Ηλίου και την θέση ή τις φάσεις της Σελήνης, Προβλέπει τις εκλείψεις Ηλίου και Σελήνης. Είναι πολύπλοκος ημερολογιακός μηχανισμός, με διάφορα ημερολόγια βασισμένος στην περίοδο 18 ετών, 11 ημερών και 8 ωρών (περίοδος Σάρου - περίοδος των εκλείψεων). Στην περίοδο του Εξελιγμού (54 ετών) Την περίοδο (κύκλο) του Μέτωνος των 19 ετών Την περίοδο (κύκλο) του Καλλίππου των 76 ετών Πιθανώς δε ήταν και αναφορικό ρολόι.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

66 Στην φωτογραφία που είναι φτιαγμένη με μαθηματικά και φυσική, έχουμε αφαιρέσει την σκουριά με υπολογισμούς και βλέπουμε καθαρά μέρος των οδηγιών χρήσης. Δεύτερος δείκτης με σφαιρική απόληξη δίνει τη θέση της Σελήνης και την φάση της στη διάρκεια του μήνα. Αυτός έχει αργυρούν σφαιρίον, που περιστρέφεται γύρω από δυο άξονες. Πιθανότατα υπήρχαν και δείκτες για τους πλανήτες, οι οποίοι όπως διαβάζουμε σε αρχαία κείμενα, κατέληγαν σε πολύτιμους λίθους. Προσδιόριζε τη θέση των πλανητών, με ανισοταχή ρεαλιστική κίνηση. Πιθανότατα ήταν και ωρολόγιο με συνεχή κίνηση. β) Στην Β΄ όψη του Μηχανισμού τηρούνται πέντε πολυετή σεληνοηλιακά ημερολόγια, τα οποία προβλέπουν: 1) Τις εκλείψεις Ηλίου και Σελήνης. Οι προβλέψεις γίνονται με βάση την περίοδο του Σάρου, διάρκειας 223 μηνών σε ελικοειδή κλίμακα και την ακριβέστερη περίοδο του Εξελιγμού, διάρκειας 54 ετών περίπου, που παρουσιάζεται σε μικρή κυκλική κλίμακα. Από τις ώρες των εκλείψεων, διαπιστώθηκε ότι οι μετρήσεις των εκλείψεων έχουν γίνει την εποχή του Αρχιμήδη στη Σικελία (Συρακούσες), πιθανώς από τον ίδιο ή από τους μαθητές του μετά τον θάνατό του. Αυτή η ανακάλυψη που κάναμε, αν είναι σωστή, είναι κεφαλαιώδους σημασίας, διότι όχι μόνο ανακαλύψαμε την «υπογραφή» του Αρχιμήδη και των μαθητών του, αλλά αποδεικνύουμε περίτρανα ότι ο μέγιστος των μαθηματικών, ήταν και μέγιστος αστρονόμος. Ήτοι οι μετρήσεις μας σε συνδυασμό με τους υπολογισμούς του κ. Χένρικσον (αστρονόμου ειδικού στις αρχαίες εκλείψεις), αναδεικνύουν ότι ο Αρχιμήδης πραγματοποιεί παρατηρήσεις του Ήλιου και της Σελήνης, συμπεριλαμβανομένων των εκλείψεών τους και χρησιμοποιεί αστρονομικά όργανα ή ρολόγια. Πα-

ράλληλα αποδεικνύουμε ότι έχει σχολή με μαθητές, που συνεχίζουν τις αστρονομικές παρατηρήσεις, για δεκαετίες μετά τον θάνατό του. Οι μετρήσεις αυτές γίνονται γνωστές και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, όπου αστρονόμοι, δεκαετίες αργότερα, χρησιμοποιούν τις μετρήσεις της Σχολής Αρχιμήδη, για να κατασκευάσουν ένα πολύπλοκο μηχάνημα, έστω και αν αντιγράφουν βασικά ή και όλα τα τμήματα του πλανηταρίου του Αρχιμήδη. 2) Τη θέση που γίνονται οι εκλείψεις πάνω στον ουρανό (και συνεπώς το σημείο που είναι ορατές πάνω στη Γη), προσδιορίζοντας σε συνδυασμό με την περίοδο επανεμφάνισης της Σελήνης με την ίδια φάση (Νέα Σελήνη, πρώτο τέταρτο, Πανσέληνος κ.λπ.), την ίδια ακριβώς θέση του ουρανού, με τη χρήση: α) Περιόδου 19 ετών του Μέτωνος, που φαίνεται σε ελικοειδή κλίμακα. β) Την ακόμη ακριβέστερη περίο-

δο του Καλλίππου διάρκειας 76 ετών, που φαίνεται σε μικρή κυκλική κλίμακα. Το ημερολόγιο του Μέτωνος που βρίσκεται στον Μηχανισμό είναι Δωρικό, Κορινθιακό και ειδικότερα Ηπειρωτικό. Το ημερολόγιο είναι πληρέστατο και οι μήνες υπάρχουν αυτούσιοι σε δυο πόλεις, την Απολλωνία (που είναι πολύ βορειότερα από τα Τίρανα) και το Βουθρωτό (που είναι απέναντι από την Κέρκυρα). Το ημερολόγιο ταυτίζεται εν μέρει με το αντίστοιχο της Κέρκυρας, που ήταν όπως η Απολλωνία και το Βουθρωτό Κορινθιακές πόλεις, όπως και οι περισσότερες στην Μεσόγειο, αιώνες νωρίτερα. 3) Σε άλλη μικρή κυκλική κλίμακα, φαίνονται τα έτη των Στεφανιτών Αγώνων: των Ολυμπιακών, Πυθίων, Νεμέων, Ισθμίων και Νάων. Ο αρχαίος υπολογιστής, όπως κάθε επιστημονικό όργανο, έχει και εγχειρίδιο χρήσης. Σε χάλκινες πλάκες αναγράφονται οδηγίες χρήσης με τεχνικούς και αστρονομικούς όρους.

Ο Αρχιμήδης και ο Μηχανισμός

μέγας μαθηματικός και μηχανικός Αρχιμήδης, αλλά και ο σημαντικότατος αστρονόμος Ίππαρχος, είναι πιθανότατα οι πατέρες του πολύπλοκου μηχανήματος το οποίο ονομάζουμε Μηχανισμό των Αντικυθήρων, πού ασφαλώς έλκει την καταγωγή από τον Θαλή, τον Οινοπίδη, τον Αρίσταρχο και άλλους γίγαντες της επιστήμης του αρχαίου κόσμου. Στα αρχαία συγγράματα υπάρχουν περιγραφές του ρολογιού του Αρχιμήδη, που έχει σημαντικές ομοιότητες με τον Μηχανισμό. Ξέρουμε επίσης από τα αρχαία βιβλία, ότι ο Αρχιμήδης είχε φτιάξει δυο αστρονομικά μηχανήματα, που ονομάζοταν σφαίρες, τα οποία έδιναν τις θέσεις και τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων στον ουρανό.Ο Μάρκελος που κατέκτησε τις Συρακούσες τις οποίες υπερασπιζόταν ο Αρχιμήδης σχεδόν μόνος του με τις εφευρέΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

67 σεις του, με τις οποίες είχε κάψει τον Ρωμαϊκό στόλο με κάτοπτρα, που είχε καταστρέψει άλλα πλοία με αρπάγες, που έριχνε σιδερένια βέλη με επαναληπτικές βαλλίστρες, πήρε τα μηχανήματα του Αρχιμήδη μετά τον φόνο του τελευταίου από του Ρωμαίους και κράτησε την καλύτερη αυτόματη ουράνια σφαίρα για τον εαυτό του, ενώ έδωσε την άλλη στον Ναό της Εστίας (ή Αρετής) στο Καπιτώλιο της Ρώμης. Διαβάζουμε ότι ο Αρχιμήδης είχε φτιάξει δυο τέτοια, ο Ίππαρχος είχε κάποιο μηχάνημα, όπως και ο Ποσειδώνιος στη Σχολή του (Πανεπιστήμιο) στη Ρόδο. Στην Γαλλία στην πόλη Σεβρός οι αρχαιολόγοι βρήκαν ένα κυρτό δίσκο (disqe de Chevroches) με ελληνικές επιγραφές των μηνών (Αιγυπτιακών και Ρωμαϊκών που χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες) και των Αστερισμών του Ζωδιακού κύκλου, πιθανώς μέρος ενός ημερολογιακού μηχανισμού ή μιας σφαίρας. Επίσης στη Γαλλία, βρέθηκαν μερικά ακόμη τμήματα παρόμοιων μηχανημάτων. Στην αρχαία Ελληνική Πόλη Κράτος της Όλβιας στη Σαρδηνία, βρέθηκε τμήμα ενός καλοσχεδιασμένου γραναζιού του Γ΄ Αιώνα π.Χ., που ονόμασα γρανάζι του Αρχιμήδη, και το οποίο υποστηρίχθηκε αργότερα ότι ανήκει στο Πλανητάριο του Αρχιμήδη, το οποίο ο Μάρκελος είχε πάρει όταν έχασε στην Όλβια, στη διάρκεια εκστρατείας. Ο θρόνος του Χοσρόη ήταν επίσης ένα αυτόματο σύστημα με ουράνια σώματα. Ο Μηχανισμός έχει ομοιότητες με ρολόγια όπως αυτό της Πράγας και της Βενετίας.

Στην μυθιστορηματική Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου (μετέπειτα Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου) διαβάζουμε: ΒΑΛΩΝ ΤΗΝ ΧΕΙΡΑ ΕΝΔΟΝ ΑΥΤΟΥ ΕΞΗΓΑΓΕ ΠΙΝΑΚΙΔΙΟΝ, ΟΠΕΡ ΛΟΓΟΣ ΕΡΜΗΝΕΥΣΑΙ ΟΥ ΔΥΝΑΤΑΙ, ΧΡΥΣΙΩ ΚΑΙ ΕΛΕΦΑΝΤΙΝΩ ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΟΝ, ΕΧΟΝ ΑΣΤΕΡΑΣ ΕΠΤΑ, ΩΡΟΣΚΟΠΙΟΝ, ΗΛΙΟΝ ΚΑΙ ΣΕΛΗΝΗΝ. Ο ΗΛΙΟΣ ΚΡΥΣΤΑΛΛΙΝΟΣ, Η ΣΕΛΗΝΗ ΑΔΑΜΑΝΤΙΝΗ, Ο ΛΕΓΟΜΕΝΟΣ ΖΕΥΣ ΑΕΡΙΝΟΣ, Ο ΚΡΟΝΟΣ ΟΦΙΤΗΣ, Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΣΑΠΦΕΙΡΙΝΟΣ, Ο ΕΡΜΗΣ ΣΜΑΡΑΓΔΙΝΟΣ, Ο ΩΡΟΣΚΟΠΟΣ (το ρολόι μαρμάρινο) ΛΥΓΔΙΝΟΣ. Ενώ ο Πρόκλος του οποίου το αρχαίο πανεπιστήμιο είναι θαμμένο στο πεζοδρόμιο της οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου γράφει: ΤΟΥΤΩΝ ΗΥΡΗΜΕΝΩΝ ΔΥΝΑΤΟΝ ΕΣΤΑΙ ΣΟΙ ΚΑΙ ΠΙΝΑΚΑ ΠΟΙΗΣΑΙ ΔΕΙΚΝΥΝΑΙ ΔΥΝΑΜΕΝΟΝ

ΑΔΙΑΛΕΙΠΤΩΣ ΤΗΝ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ ΚΙΝΗΣΙΝ. ΕΣΤΩ ΠΙΝΑΞ ΧΑΛΚΟΥΣ ΕΥΜΕΓΕΘΗΣ, ΕΙ ΔΕ ΜΗ, ΞΥΛΙΝΟΣ, ΕΧΩΝ ΤΟΝ ΖΩΔΙΑΚΟΝ ΚΑΤΑΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΝ ΚΥΚΛΟΝ ΕΙΣ ΤΑΣ ΟΙΚΕΙΑΣ ΜΟΙΡΑΣ ΤΕΤΜΗΜΕΝΟΝ ΚΑΙ ΤΑΣ ΜΟΙΡΑΣ ΕΙΣ ΤΑ ΕΞΗΚΟΣΤΑ, ΚΑΙ ΤΑΥΤΑ ΕΙΣ ΤΑ ΔΕΥΤΕΡΑ ΚΑΙ ΕΦΟΣΟΝ ΔΥΝΑΤΟΝ, ΤΩΝ ΜΟΙΡΩΝ ΜΕΙΖΟΣΙ ΓΡΑΜΜΑΙΣ ΔΙΟΡΙΖΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΞΗΚΟΣΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΩΝ ΚΑΙ … ΛΑΒΩΝ ΤΗΝ ΤΟΥ ΑΠΟΓΕΙΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΕΙΟΥ ΔΕΔΕΙΓΜΕΝΗΝ ΜΟΙΡΑΝ, ΠΕΡΙ ΟΝ Ο ΗΛΙΟΣ ΚΙΝΕΙΤΑΙ. ΚΑΙ ΛΑΒΩΝ ΤΗΝ ΝΥΝ ΟΥΣΑΝ ΕΠΟΧΗΝ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ ΕΚ ΤΩΝ [ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΩΝ] ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ ΔΙΕΛΕ ΚΑI ΤΟΝ ΕΚΚΕΝΤΡΟΝ ΕΙΣ ΜΟΙΡΑΣ Ξ΄ ΚΑΙ Τ΄ ΚΑΙ ΕΙΣ ΛΕΠΤΑ ΤΑΣ ΜΟΙΡΑΣ … ΕΥΡΊΣΚΕΙΣ … ΤΟΥ ΑΠΟΓΕΙΟΥ ΜΟΙΡΑΣ, ΠΟΥ ΕΣΤΙΝ Ο ΗΛΙΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΉΝ.

Ο μηχανισμός ονομάζεται κατά την αρχαιότητα Πινακίδιο (δηλαδή TABLET!)

πάρχουν περιγραφές ή αναφορές πλανηταρίων και παρόμοιων μηχανημάτων, κάποια από τα οποία ονομάζονται Πίνακες ή Πινακίδια, που δίνουν τη θέση των ουρανίων σωμάτων.

Σχέδιο με επιγραφή της ελικοειδούς κλίμακας όπου διακρίνεται καταγραφή δυο εκλείψεων, μιας του ηλίου και μιας της Σελήνης που έγιναν από τον Αρχιμήδη. Από πίνακα της ζωγράφου κ. Εύας Σαραντέα: «Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων».

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων επιτομή της Ελληνικής φιλοσοφίας

φιλοσοφία, η επιστήμη και η τεχνολογία, έχουν αλλάξει τη ζωή του ανθρώπου ριζικότατα στη διάρκεια των τελευταίων έξι χιλιάδων ετών και ιδίως των τελευταίων εκατό ετών. Θεωρούμε δεδομένες όλες τις νέες εφαρμογές της τεχνολογίας και κάθε μέρα εμφανίζονται πάρα πολλές νέες, κάποιες από αυτές αναπάντεχες και συχνά πολύ πετυχημένες. Όλα εξαρτώνται πλέον από επιστημονικές εφαρμογές, όπως για παράδειγμα το παγκόσμιο δίκτυο με τις εφαρμογές του. Πώς δημιουργήθηκε, όμως το όργανο αυτό; Πώς έφτασε η ανθρωπότητα στο σημείο να κατασκευάζει τέτοια πολύπλοκα μηχανήματα, που να μπορούν να «σκέπτονται»; Η Φιλοσοφία και ειδικότερα η Φυσική Φιλοσοφία, οι Επιστήμες γενικότερα και η προηγμένη Τεχνολογία που βασίζεται στις επιστήμες, αναπτύχθηκαν αναπόδραστα και παράλληλα με τις καλές τέχνες, την ιατρική και άλλες όψεις

68 του Πολιτισμού στην Ελλάδα. Ο άνθρωπος βαθμιαία αντιλαμβάνεται ότι κάθε τι που συμβαίνει στη φύση, έχει κάποιο αίτιο, ο άνθρωπος καταλαβαίνει ότι υπάρχουν νόμοι της φύσης που μπορούν να περιγραφούν με μαθηματικά και με τους οποίους αναπαράγουμε τα φυσικά φαινόμενα, είτε στο εργαστήριο με πειραματικές μεθόδους, είτε με μαθηματικά με χαρτί και μολύβι ή με υπολογιστές. Έτσι φθάνουμε στην κατασκευή του πινακιδίου, του πρώτου πλανηταρίου και υπολογιστή. Η ύπαρξη του Μηχανισμού, αποδεικνύει ότι είναι μύθος η αντίληψη ότι οι Έλληνες δεν ενδιαφέρονταν για την τεχνολογία και τις εφαρμογές. Αποτελεί την επιτομή της φιλοσοφίας, διότι για να φτιάξεις ένα μηχανικό σύμπαν, όπως ο Μηχανισμός, χρειάζεται να έχεις αφομοιώσει την Ελληνική Φιλοσοφία, την φιλοσοφία των Ιώνων φιλοσόφων, και να την έχεις κάνει πράξη. Η υπογραφή του Πυθαγόρα υπάρχει στον Μηχανισμό, αφού σε ένα από τα γρανάζια του είναι χαραγμένο το πεντάγωνο των Πυθαγορείων. Ο Μηχανισμός είναι το απαύγασμα της διδασκαλίας και αντίληψης των Πυθαγορείων, η οποία οδήγησε

στώθηκε με κατάλληλα σχεδιασμένα και πραγματοποιημένα πειράματα, που έγιναν με μουσικά όργανα και με μετρήσεις που οδήγησαν, μέσα από ανάλυση και τελική επαγωγική σκέψη, στην διατύπωση των νόμων της φυσικής. O σύγχρονος κόσμος και η σημερινή τεχνολογία, βασίζονται ακριβώς στις ίδιες αρχές της φυσικής, στην αιτιοκρατία και την ικανότητα του ανθρώπου να κατανοεί την Φύση, να ερμηνεύει και να προβλέπει τα φυσικά φαινόμενα, να τα αναπαράγει και να τα χρησιμοποιεί για τις επιστήμες και την τεχνολογία. Φωτογραφία του λεγομένου εφήβου των Αντικυθήρων, Περσέας; Πάρις; από το ναυάγιο των Αντικυθήρων, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

στην ακριβή διατύπωση των γνώσεών μας για το Σύμπαν, με την μαθηματικοποίηση της κατανόησης του Κόσμου, της Φύσης. Μαθηματικοποίηση στην οποία οδηγούμεστε αναπόδραστα, μέσω των πειραμάτων, της παρατήρησης καθώς και της αντίληψης ότι η Φύση είναι αρμονική, ότι υπάρχει η Μουσική των Σφαιρών, όπως διαπι-

Οι δείκτες και οι κυκλικές κλίμακες από τον μηχανισμό του Ι. Θεοφανίδη. Από την συλλογή του εγγονού του ναυάρχου Ιωάννη Θεοφανίδη, τώρα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Το Ελληνικό Θαύμα

ιατί όμως και πώς άρχισε η επιστήμη στην Ελλάδα; Πώς άρχισε αυτό που πολύ σωστά έχει ονομασθεί Ελληνικό Θαύμα; Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας επέτρεψε να αναπτυχθούν κοινωνίες την εποχή που η λοιπή Ευρώπη είναι παγωμένη, το πολυσχιδές του εδάφους με πολλές κοιλάδες και κυρίως ασφαλή νησιά, χωρίς άγρια θηρία, επέτρεψε ή πιο σωστά οδήγησε στην ανάπτυξη πολλών κοινωνιών, που μπορεί να ήταν και τελείως διαφορετικές, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις διαφορές ανάμεσα στην Αθήνα και τη Σπάρτη. Στην Ελλάδα αναπτύχθηκε η ιδεοποικιλότητα, πολλές διάφορες ιδέες, από τις οποίες επέζησαν πολλές, οι καλύτερες. Το πολυσχιδές του εδάφους, οδήγησε ασφαλώς και στη βιοποικιλότητα στην Ελλάδα. Επί παραδείγματι η Κύπρος ή η Κρήτη έχουν πιο πολλά φυτά από όσα έχει η Βρετανία. Τα πολλά νησιά ήταν ασφαλείς περιοχές χωρίς μεγάλα θηρία, τα οποία δεν μπορούσαν να επιζήσουν, διότι χρειάζονταν μεγαλύτερο χώρο για την επιβίωσή τους. Χαρακτηριστικό είναι ότι στα νησιά βρίσκουμε πυγμαίους ελέφαντες, νάνους ιπποποτάμους, που μερικά τέτοια ζώα σχεδόν επέζησαν μέχρι σήμερα, όπως το αλογάκι της Σκύρου, έστω και αν τελικά δυστυχώς το διασώσαμε μόνο με διασταύρωση με άλλο μικρόσωμο αλοΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

69 ψουμε κάποια από αυτά (π.χ. τις εκλείψεις Ηλίου και Σελήνης, τον καιρό κ.λπ.) και έτσι γενιέται η Επιστήμη μέσω της Φυσικής Φιλοσοφίας και της ποιητικής γλώσσας των Μαθηματικών.

Ευχαριστίες Η μελέτη του Μηχανισμού των Αντικυθήρων επιχορηγήθηκε γενναία από το Ίδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστόπουλου. Εκφράζουμε θερμές ευχαριστίες Τα τρία μεγαλύτερα τμήματα του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στο: Ίδρυμα Ιωάννη Φ. γάκι, αφού ενδιαφερθήκαμε για αυτό εποχές. Κωστόπουλου, Υπουργείο Πολιτιόταν έμεινε μόνο ένα. Οι πολλοί, συχνά επίσης λαμβά- σμού, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Η ποικιλία του εδάφους οδηγεί σε νουν λανθασμένες αποφάσεις και τον διευθυντή του κ. Γ. Κακαβά, το παραγωγή ποικιλίας ιδεών και αντιλή- πολλοί σημαντικότατοι φιλόσοφοι (οι Leverhulme Trust, το Πανεπιστήψεων, ποικιλίας νοοτροπιών και ιδε- Σωκράτης και Αρίσταρχος αποτελούν μιο Αθηνών, κ. Ι. Σειραδάκη, κ. Mike ών. Η Ελλάδα ήταν ανέκαθεν μια πα- τρανταχτά παραδείγματα τραγικών Edmunds, κ. T. Freeth, κ. Γ. Μπιτσάκη, ραγωγός νέων ιδεών και ιδεοθήκη αποφάσεων), αλλά το σημαντικό είναι κ. Ε. Μάγκου, κ. Μ. Ζαφειροπούλου, (think tank). Η Ελλάδα μπορεί να κάνει ότι εγκαθιδρύεται μια παράδοση για X-tek Systems, κ. Roger Hadland, ΗΡ, πολύ καλά πολιτισμό είπε πριν κάποια διάλογο, αμφισβήτηση, που τελικά κ. Tom Malzbender, κ. G. Henriksson, χρόνια ο πρόεδρος Μιτεράν και αυτό οδηγεί στην ανάπτυξη της διαλεκτι- κ. Μ. Ρουμελιώτη, κ. Μέμο Τσελίκα, ισχυει στο διηνεκές. Η ανταλλαγή ιδε- κής, της αιτιοκρατίας και οι άνθρωποι κ. Χάρη Κριτζά, κ. Διονύση Κριάρη, κ. ών γίνεται στην Αγορά, που αποτελεί αντιλαμβάνονται ότι υπάρχουν νόμοι Μάρω Παπαθανασίου, κ. Φλώρα Βατο κέντρο, την καρδιά της Πόλης-Κρά- της φυσικής που κυβερνούν τη Φύση. φέα, κ. Λίζα Μανδαλιού (Λυκοπάντη τος και όπου όπως υπονοεί και το όνο- Με αυτούς μπορούμε να ερμηνεύσου- Σταδιάτη), κ. Παναγιώτη Παπασπύρου, μά της, είναι ο χώρος όπου ανταλλάσ- με τα φυσικά φαινόμενα, να προβλέ- κ. Εύη Σαραντέα, κ. Ποτίτσα Γρηγοράσονται ιδέες, είναι ο χώρος κου και κκ. Κώστα και Γιώργο που όχι μόνο επιτρέπεται, Παπούλια. Το copyright των εικόνων αλλά επιβάλλεται η αμφισβήτηση. ανήκει στο Πανεπιστήμιο Σε μεγάλα κράτη, την Αθηνών. Αίγυπτο και την Περσία, είΤο copyright του κειμέναι αδύνατο να επιτρέψεις νου ανήκει στον Ξεν. Δ. Μουσά 2014. να υπάρχουν αγορές όπου θα μιλάνε όλοι, όπου όλοι Υποσημειώσεις: θα έχουν δικαίωμα να εκ1 Πολιούχος πολλών αρχαίων πόλεφράζονται. Διότι στις πολυων, όπως της Κορίνθου και των περισπηθείς χώρες, αν επιτραπεί σότερων πόλεων της Μεγάλης Ελλάδας, δεύτερος στην τάξη στην Αθήνα, να εκφράζονται όλοι τελικά στους Ορφικούς Ύμνους αναφέρεται: δεν θα λαμβάνονται αποΠοσειδάον γαιήοχε, κυανοχαῖτα, ἵππιε. φάσεις. Η πολυτέλεια της 2 Το τροπικό έτος είναι η διάρκεια που χρειάζεται να επανέλθει ο Ήλιος άμεσης Δημοκρατίας είστο ίδιο εαρινό σημείο γ της εκλειπτιναι πολυτέλεια των μικρών κής, ο χρόνος που διέρχεται μεταξύ κρατών πόλεων, αν και όχι Η κλίμακα των εκλείψεων του μηχανισμού των Αντικυθήρων. Κατα- δύο εαρινών ισημεριών και έχει διάρκεια 365,24219878 ημέρες. σε όλες και όχι για όλες τις σκευή του κ. Διονύση Κριάρη. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Μερικές σκέψεις για την λατινοφωνία στην Ελλάδα

Υπό Δρ κ. Νικολάου Ι. Ξηροτύρη, Καθηγητού Ανθρωπολογίας (Εργαστήριο Ανθρωπολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης)

να από τά μη αναμενόμενα αποτελέσματα τής πτώσης τού Σοβιετικού Μπλόκ καί τού τέλους τού Ψυχρού Πολέμου, ήταν η απρόσμενη αναβίωση τών θεωρουμένων πλέον νεκρών εθνικισμών τού 19ου αιώνα, στην ανατολική καί νοτιοανατολική Ευρώπη. Η αναβίωση αυτή όμως, ήταν τελείως διαφορετική από τά πρότυπα τού κλασσικού εθνικισμού στον τρόπο έκφρασής της, ενεφάνιζε νέα ποιοτικά χαρακτηριστικά με τήν χρήση τών νέων τεχνολογιών καί φυσικά είχε έμμεσο ή καί άμεσο αρωγό τις κατευθυντήριες γραμμές τού Ουμανισμού τής Ε.Ε. Καί επιπλέον ευνοήθηκε καταλυτικά καί από τήν εφαρμογή τών δράσεων τής Νέας Τάξεως Πραγμάτων. Η νεοδιαμορφωθείσα διεθνής κατάσταση, φαίνεται ότι μάς βρήκε ως Έθνος πολιτικά καί διπλωματικά μερικά απροετοίμαστους, με αποτέλεσμα να είμαστε αναγκαστικά απλοί παρατηρητές καί ουσιαστικά ουραγοί τών τελουμένων χωρικών ανακατατάξεων καί πολιτικών μεταμορφώσεων, με όλες εκείνες τις βραχυπρόθεσμες καί μακροπρόθεσμες συνέπειες, πού αναγκαστικά συνεπάγονται. Τήν περίοδο αυτή διαμορφώθηκε ένα πολιτικό κενό, προφανώς από άγνοια τής κρατικής μηχανής τών πραγματικών πολιτικών καί διπλωματικών καταστάσεων, οί οποίες θά επηρέαζαν τίς πάγιες στρατηγικές επιδιώξεις μας, καί προδιέγραψε αποφασιστικά τήν μελλοντική πορεία τού λεγομένου Βλαχικού Ζητήματος, έστω καί εάν τά αποτελέσματά της σήμερα δεν είναι ακόμη με απόλυτη ευκρίνεια ορατά καί κατανοητά. Η μακρά Ψυχροπολεμική Περίοδος, είχε ως προσωρινά θετικό αποτέλεσμα, το λεγόμενο Βλαχικό Ζήτημα να περιπέσει την κατάσταση τής χειμερίας νάρκης, η οποία λανθασμένα ερμηνεύθηκε τότε καί ως οριστική λύση του, καί άρα οριστική εξαφάνιση, τού

προβλήματος. Η Μεταψυχροπολεμική Περίοδος ωστόσο, είχε ώς απρόσμενη συνέπεια τήν νεκρανάσταση τών θεωρουμένων ως, μακρινό πλέον, παρελθόν καταστάσεων καί προβλημάτων, όμως ενεφάνισε επιπλέον καί μία νέα παράμετρο με ιδιαίτερη δυναμική. Τήν αποδοχή δηλαδή ορισμένων πτυχών τών θεωρητικών απόψεων καί τών πρακτικών στρατηγικών τής πρώην σοβιετικής πολιτικής στά Βαλκάνια, οι οποίες πλέον δεν θεωρούνται κομμουνιστικές καί άρα «κακές, εχθρικές, αντιδυτικές καί συνεπώς απορριπτέες». Πρωταγωνιστικό ρόλο στην Νέα Δυτική, Αμερικανική κυρίως, Πολιτική γιά τά Βαλκάνια καί τούς λαούς αυτής τής περιοχής, έχουν οι απόψεις τού Λέοντος Τρότσκυ, όπως αυτές έχουν ενσωματωθεί καί ερμηνευθεί στις προσβάσιμες από το κοινό μελέτες τής Σχολή Στρατηγικής Ανάλυσης των Ένοπλων Δυνάμεων των Ηνωμένων Πολιτειών! Βέβαια υποτίθεται ότι, όταν η Ιστορία επαναλαμβάνεται, επαναλαμβάνεται ως φάρσα. Στην προκειμένη περίπτωση όμως, θα πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπ’ όψιν μας τις παράταιρες αυτές αναλύσεις γιά τά Βαλκάνια, γιατί δυστυχώς αποτελούν πλέον επίσημη πολιτική με ήδη ορατά καί συγκεκριμένα αποτελέσματα, τήν οποία εκόντες άκοντες κάποια στιγμή θα αναγκασθούμε να ακολουθήσουμε καί να νομιμοποιήσουμε, συνήθως ως ουραγοί. Ο Τρότσκυ λοιπόν υποστήριζε ότι οι λεγόμενοι Βλάχοι αποτελούν ιδιαίτερη Εθνότητα, ενώ η μη επίκαιρη γιά τά σύγχρονα δεδομένα προσέγγιση αυτή γιά τούς Αρμάνους1, (γιατί είναι

το μόνο πού μάς ενδιαφέρει από όσα ανέφερα γιά τόν Τρότσκυ), φαίνεται ότι συζητείται σοβαρά πλέον στο επίπεδο σχεδιασμού τής αμερικανικής, αλλά καί τής ευρωπαϊκής πολιτικής. Προς το παρόν μόνο στο τεχνητό κρατίδιο τών Σκοπίων έγινε υλοποίηση καί πρακτική εφαρμογή τών προσεγγίσεων αυτών, όπου εκεί η λεγομένη Εθνότητα τών Αρμάνων, είναι συνταγματικά συνιδρυτικό μέλος τού κρατιδίου καί η Αρμανική γλώσσα έχει εν μέρει εισαχθεί στο εκπαιδευτικό σύστημα καί στην ραδιοτηλεόραση. Επίσης παρατηρείται μεταφραστική δραστηριότητα, κυρίως γερμανικών καί γαλλικών αλλά καί αρχαιοελληνικών φιλολογικών έργων, στην Αρμανική. Το σπουδαιότερο όμως εγχείρημα τής πολιτικής αυτής τής κρατικά κατευθυνομένης μειονοτικοποίησης, είναι καί η προσπάθεια τής αναγκαστικής τυποποιήσεως τών τοπικών Αρμανικών διαλέκτων καί η δημιουργία μίας επίσημης «Αρμανικής γλώσσας», με τήν επιλογή κυρίως τού ιδιώματος τού Κρουσόβου ως τυπικής μορφής έκφρασης, με τήν ανάλογη βέβαια τυποποίηση καί τής γραφής. Καταβάλλεται δηλαδή η προσπάθεια να εμφανισθεί μία πληθυσμιακή ομάδα ως πολιτικά αναγνωρισμένη υπαρκτή οντότητα, η οποία διαθέτει καί γραπτή γλώσσα, η οποία μάλιστα έχει εισαχθεί στο εκπαιδευτικό σύστημα καί διδάσκεται συστηματικά, όπως επίσης καί χρησιμοποιείται στά μαζικά μέσα ενημέρωσης. Δηλαδή επιχειρείται να πληρωθούν όλες εκείνες οι προϋποθέσεις, τις οποίες θέτει καί απαιτεί

1 Η ορολογία, η οποία χρησιμοποιείται γιά νά προσδιορισθεί τό λατινόφωνο πληθυσμιακό τμήμα τής Ελληνικής επικράτειας, είναι επιστημονικά αδόκιμος καί ακατάλληλος. Χρησιμοποιούνται διάφοροι προσδιορισμοί, όπως Αρμάνοι, Αρωμούνοι, Ρεμένοι, Βλάχοι, Κουτσόβλαχοι, Μακεδοαρμάνοι, Μεγλενίτες, Αρβανιτόβλαχοι κλπ, οί οποίοι μέ τήν πάροδο τού χρόνου απέ-

κτησαν καί πολιτικό περιεχόμενο. Εξ ανάγκης λοιπόν θά χρησιμοποιούνται οί όροι αυτοί, όπως αυτοί αναφέρονται στούς διαφόρους συγγραφείς. Η ορθότερη κατά τήν άποψή μου ορολογία είναι Λατινόφωνοι Ελληνες, γιατί αποδίδει τήν πραγματικότητα, δηλαδή οριοθετεί τόν μόνον αξιόπιστον προσδιορισμόν, δηλαδή αυτόν τής γλωσσικής κοινότητας. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

71 η Ευρωπαϊκή Ένωση γιά να αποδεχθεί καί να αναγνωρίσει το status μίας μειονότητας. Η προσπάθεια αυτή οντοποιήσεως καί μορφοποιήσεως τής μειονότητας τών Αρμάνων επεκτείνεται καί στον οικονομικό τομέα, όπου επιχειρείται η υλοποίηση ενός δικτύου οικονομικών συμφερόντων, με τήν ίδρυση ενός είδους Αρμανικού «Εμπορικού Επιμελητηρίου» στις χώρες τής νότιας Βαλκανικής, με τήν επωνυμία Mandra (σημαδιακή?). Μόνο στην Ελλάδα δεν έχει ιδρυθεί ακόμη κάτι παρόμοιο, παρά τό γεγονός ότι ευάριθμοι Αρμάνοι τής χώρας μας, συμμετέχουν σποραδικά στις εκάστοτε συνελεύσεις της. Τής προσπάθειας αυτής πρωτοστάτησε ο πρώην πρωθυπουργός τής FYROM Κοστώφ, ο οποίος μάλλον διακατέχεται από έντονα ανθελληνικά αισθήματα. Δεν θα πρέπει επίσης να παραλειφθεί η αναφορά στην γνωστή απόφαση 1333 του συμβουλίου της Ευρώπης, η οποία αφορά τήν προστασία καί διατήρηση τής Αρμανικής γλώσσας στην Βαλκανική καί ιδιαίτερα στην Ελλάδα, ενώ εδώ θα πρέπει να τονισθεί ότι τήν απόφαση αυτή τήν υπερψήφισαν καί οι ορισμένοι Έλληνες Ευρωβουλευτές, προφανώς μη γνωρίζοντες τι πράττουν καί μη έχοντες ουδεμία πληροφόρηση καί καθοδήγηση από τις αρμόδιες αρχές. Εάν τά ανωτέρω συνδυασθούν με τις γνωστές εκθέσεις περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ελλάδα τού State Department, όπου με επιμονή καί συνέπεια αναφέρονται, μεταξύ άλλων, ως έχοντες ανάγκη προστασίας καί οί Αρμάνοι, παρά τίς επίσημες διαμαρτυρίες τών εκλεγμένων οργάνων μας, τότε η ομιχλώδης ατμόσφαιρα πού περιβάλλει τούς Αρμάνους αρχίζει καί γίνεται πιο πυκνή. Μία επιπλέον ένδειξη τού στρατηγικού αυτού σχεδιασμού, αποτελεί καί το ενδιαφέρον, που επιδεικνύεται από διάφορα ευρωπαϊκά κράτη, τά οποία χρηματοδοτούν τά τελευταία δέκα χρόνια τήν επιστημονική διερεύνηση διαφόρων βιολογικών καί πολιτιΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

αλήθειας απαιτεί πολύ χρόνο καί δύσκολα θα επηρεάσει ή θα ανατρέψει πολιτικά τετελεσμένες πλέον καταστάσεις, όπως δυστυχώς μάς διδάσκουν τά πρόσφατα παραδείγματα τού Κοσσόβου καί τής Κύπρου. Καί εδώ ακριβώς υπεισέρχεται Εκδηλώσεις Αρειμανίων (Βλάχων) στην Κατερίνη. ένας νέος παράγων, η στρασμικών παραμέτρων τών Αρμάνων τών τηγική τής δημιουργίας νέων μικρών Βαλκανίων. Ενδεικτικά αναφέρω: Η Γερ- κρατών, με εθνική ομοιογένεια ή καί μανική Εταιρεία Ερευνών π.χ. χρημα- όχι, η λεγόμενη Kleinstaaterei, η οποία τοδότησε πρόγραμμα γιά τήν «Εθνική επιχειρεί να επαναμορφοποιήσει πρααφύπνιση τών Αρμάνων τής Αλβανίας», κτικά τούς εθνικισμούς τού 19ου αιώνα. όπως καί πρόγραμμα γιά τήν «Μελέτη Παράταιρη στρατηγική γιά μια Ευρώτής γενετικής δομής τών Αρμάνων τών πη, τής οποίας οι σημερινές κρατικές Βαλκανίων», αλλά καί πρόγραμμα γιά οντότητες προήλθαν από τη συγχώτόν «Αυτοπροσδιορισμό τών Αρμάνων νευση μικρών και απαρχαιωμένων σε τής Ελλάδος», ενώ το Αυστριακό Ινστι- δομές κρατιδίων. τούτο Ανατολικής καί ΝοτιοανατολιΕξειδικεύοντας τήν κατάσταση κής Ευρώπης, ειδικεύεται παραδοσια- στην Ελλάδα, θα παρατηρήσουμε τά κά στους λατινόφωνους πληθυσμούς εξής ειδοποιά χαρακτηριστικά: τής Βαλκανικής, με πληθώρα σχετικών 1. Ίδρυση εξειδικευμένων ιστοσελίερευνητικών προγραμμάτων, πάντοτε δων στά Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, όμως με τήν συνεργασία ειδικών επι- στις οποίες προβάλλονται «νοσταλγιστημόνων από τήν Ρουμανία. Επειδή κά» ενθυμήματα από τήν ζωή τών λατιπαρατηρείται τά τελευταία χρόνια καί νοφώνων Ελλήνων προ τού 1950, τραμία συγγραφική έξαρση στην εν γένει γούδια γνήσια καί παραδοσιακά, αλλά επιστημονική προσέγγιση τού βιολο- κυρίως νεοκατασκευές τών εν Ρουμαγικού-πολιτισμικού μορφώματος τών νία λατινοφώνων μεταναστών εξ ΕλλάΑρμάνων, η οποία, λόγω τών περιορι- δος, τά οποία «ρουμανίζουν» τόσο στην σμένων χρονικών πλαισίων, δεν είναι μουσική, όσο καί στους στίχους, αλλά δυνατόν να αναλυθεί λεπτομερειακά και όλες οι αποφάσεις καί οι ντιρεκτίβες αυτή τήν στιγμή, θα αναφέρω απλώς τής Ε.Ε. καί τού Συμβουλίου τής Ευρώότι η γενική κατεύθυνση στην εξαγω- πης οι οποίες αφορούν θέματα προσταγή τών συμπερασμάτων, προσανατολί- σίας μειονοτήτων, προστασίας τοπικών ζεται στο να εμφανισθούν ως διακριτή γλωσσικών ιδιωμάτων κλπ. πληθυσμιακή καί πολιτισμική οντότηΚοινός όμως παρονομαστής όλων τα, μη έχουσα ουδεμία σχέση με τούς αυτών τών ιστοσελίδων, είναι η επιθετιεκάστοτε περιβάλλοντες πληθυσμούς κή προβολή τής ανάγκης διατηρήσεως τής «γλώσσας», τής «καταπίεσης» τήν τής Βαλκανικής. Ο συνδυασμός πολιτικής καί επι- οποία υφίσταται αυτή από το Ελληνικό στήμης γενικώς, είναι ανεπίτρεπτος καί κράτος, του «γλωσσικού διωγμού» τόν η μέχρι τούδε εμπειρία έχει καταδείξει οποίον υπέστη αυτή από τήν κυβέρνηότι οι συνέπειές του ήταν πάντοτε κα- ση Μεταξά, τής επιτακτικής ανάγκης ταστροφικές, γιά τήν αξιοπιστία τής διδασκαλίας της στην πρωτοβάθμια επιστήμης. Παρά ταύτα, οι σημερινές καί δευτεροβάθμια εκπαίδευση κατά συγκυρίες ευνοούν τήν κατευθυνόμε- «το πρότυπον τής FYROM» καί φυσικά νη αυτήν διαπλοκή, γιατί τά πολιτικά γίνονται αήθεις εκφοβιστικές λεκτικές οφέλη προφανώς είναι άμεσα, ενώ η επιθέσεις κατά παντός «γκραικομάαποκατάσταση τής επιστημονικής νου» λατινοφώνου Έλληνος, ο οποίος

72 αναίτια χαρακτηρίζεται καί ως κατευθυνόμενος από ελληνικές αρμόδιες υπηρεσίες. Λόγω τής υγιούς καί τεκμηριωμένης αντίδρασης τών «γκραικομάνων», οι ιστοσελίδες αυτές βαθμιαία μετετράπησαν σε κλειστές, ώστε να μην υπάρχει διάλογος. 2. Προσπάθεια επηρεασμού τών σχετικών με τούς λατινοφώνους Πολιτιστικών καί Λαογραφικών Συλλόγων, κυρίως αυτών τών περιοχών στις οποίες υπήρχε παλαιότερα ανταπόκριση στην Ρουμανική προπαγάνδα, ή ήταν φιλικά διακείμενες προς τήν γερμανοιταλική κατοχή. Στο σημείο αυτό είναι ιδιαίτερα κατατοπιστικός ο καθηγητής κ. Th. Kahl, ο οποίος ασχολείται επισταμένα με το «Βλαχικό Ζήτημα», επισημαίνοντας ότι: «above all in Avdella, Perivoli, Samarina, Vovousa, Krania, Edessa, Veroia and the surrounding areas, as well as in a few settlements in the districts of Kastoria and Ioannina. On the whole they represent a minute and dwindling number of Aromanians.2» Παρατηρήθηκε μάλιστα καί το φαινόμενο τής παρουσίας ρουμάνων βουλευτών στις εκλογές Διοικητικών Συμβουλίων Συλλόγων τών περιοχών αυτών, προσκλήσεις αλλοδαπών καθηγητών γνωστής ανθελληνικής ιδεολογίας, συμμετοχή σε προπαγανδιστικά φιλμ περί «Αρμάνων», συμμετοχή στους εορτασμούς «Βλάχων» τής Ρουμανίας με πολυπληθείς αποστολές καί χορευτικά συγκροτήματα καί προσκλήσεις χορευτικών συγκροτημάτων «Βλάχων» από τήν Ρουμανία γιά κοινές εκδηλώσεις τοπικού χαρακτήρος εν Ελλάδι, οργάνωση μαθημάτων «βλάχικης γλώσσας» γιά παιδιά και τέλος τη χρήση λατινικού αλφαβήτου στά εκδιδόμενα δίγλωσσα έντυπα. 3. Προσπάθεια δημιουργίας οικονομικών δεσμών καί εξαρτήσεων μεταξύ τών λατινοφώνων τής Βαλκανικής, με τήν δημιουργία τής οικονομικής συνεργασίας της οργανώσεως MANDRA, στήν οποία ναι μεν δεν συμμετέχουν επισήμως λατινόφωνοι Έλληνες, αλλά 2 http://www.farsarotul.org/nl27_1.htm

αρκετοί καί μάλιστα επισήμως αυτοχαρακτηριζόμενοι ώς γκραικομάνοι παρίστανται στις συνελεύσεις της στά Σκόπια καί στην Αλβανία. Παρά ταύτα παρατηρείται μία έξαρση τών εμπορικών σχέσεων με τούς λατινοφώνους τών Σκοπίων. Αξιοπερίεργη είναι καί η πρόταση καθιερώσεως τής «βλαχικής» ως lingua franca γλώσσας, στις ενδοβαλκανικές εμπορικές συναλλαγές, ως αναφέρεται σε ερευνητικό έργο αμερικανοδιαίτων πανεπιστημιακών, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από κρατικές καί ευρωπαϊκές πηγές με το ποσό τών 300.000€! Η σημασία τών οικονομικών συναλλαγών επισημαίνεται ιδιαίτερα, διότι θεωρείται αποφασιστικής σημασίας παράγων γιά τήν δημιουργία μίας «εθνότητος». Καί ερμηνεύεται ότι η αποτυχία τής αναπτύξεως «εθνικής βλαχικής ταυτότητος» κατά τόν 19ο καί τίς αρχές τού 20ού αιώνα, οφείλεται ακριβώς στην οικονομική ευμάρεια, τών αδιαφορούντων γιά τήν «βλαχική εθνική ταυτότητα» λατινοφώνων Ελλήνων κυρίως. Δευτερεύων παράγων, θεωρείται ο υψηλός βαθμός τής γεωγραφικής τους διασποράς. 4. Προσπάθεια μεγιστοποιήσεως τής σημασίας τής recommendation 1333 τού Συμβουλίου τής Ευρώπης (1999), περί Aromanian culture and language, με τήν οποία συνιστάται στις βαλκανικές χώρες με Aromanians populations, να υπογράψουν European Charter of Regional or Minority Languages καί να συνδράμουν τούς Aromanians, στην εκπαίδευση, στην γλώσσα τους, στην εκκλησιαστική λειτουργία στην γλώσσα τους, στην έκδοση περιοδικών, προγραμμάτων ραδιοτηλεόρασης κλπ. Ομόφωνα καταδικάσθηκε από όλους τούς Συλλόγους λατινοφώνων Ελλήνων (με εξαίρεση ελαχίστους), αλλά υποστηρίχθηκε από τις οργανώσεις Greek Helsinki Monitor καί Minority Rights Group Greece. 5. Οι προσπάθειές τους αυτές, έχουν τήν ανεπιφύλακτη αρωγή τού τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών (αναφέρονται στην ιστοσελίδα του), το οποίο χρηματοδότησε καί τήν έκδο-

ση σχετικού βιβλίου (Birgül DemirtaşCoşkun: The Vlachs. A Forgotten Minority in the Balkans. London, Portland 2001), στο οποίο διατραγωδείται η καταπίεση τών Ελλήνων λατινοφώνων στά θέματα τής εκπαίδευσης, τής εκκλησιαστικής λειτουργίας κλπ, ενώ εγκωμιάζονται οι ιδανικές συνθήκες κάτω από τις οποίες διαβιούσαν όλοι οι «Βλάχοι» τής Βαλκανικής κατά τόν Οθωμανικόν ζυγόν, καθώς καί τά αστυνομικά καθήκοντα, τά αρματωλίκια, τά οποία τούς είχαν ανατεθεί από τήν Υψηλή Πύλη. 6. Προσπάθεια επεμβάσεως στά «πολιτιστικά» δρώμενα με π.χ. προβολή τής «βλαχικής ποίησης» στο ευρύτερο κοινό, με τήν διοργάνωση ποιητικών παρουσιάσεων από μη ειδικούς καί χωρίς τήν συμμετοχή λατινοφώνων Ελλήνων ποιητών. Επίσης καταβάλλεται από ορισμένους Συλλόγους προσπάθεια προβολής κοινών ανά τήν Ελλάδα λαογραφικών δρωμένων, όπως π.χ. ο Κλήδονας, ως «βλαχικός». Βράβευση λατινοφώνων αοιδών καί μουσικών από τούς «βλάχους» τής Ρουμανίας, όπως επίσης καί «γκραικομάνων» επιστημόνων γιά τήν συμβολή τους….. σε τι άραγε; 7. Προσπάθεια αλλοιώσεως τής ιστορικής πορείας τής λατινοφωνίας στην Ελλάδα με τήν προβολή μίας «ιστορίας τών βλάχων 2.000 ετών» σε ντοκυμαντέρ τής Ρουμανικής τηλεόρασης, καί μάλιστα από κάποιους πρώην προέδρους Συλλόγου Βλάχων. Η δράση αυτή συνεπικουρείται από συνεντεύξεις σε εφημερίδες καί περιοδικά διαφόρων λατινοφώνων Ελλήνων, οι οποίοι προβάλλουν την βλαχική τους ταυτότητα, τήν οποίαν όμως δεν μπορούν να υποστηρίξουν με οιονδήποτε επιχείρημα. 8. Προσπάθεια ειδικής αναζωπυρώσεως τού θέματος τής διδασκαλίας τής «βλάχικης γλώσσας» καί τής εισαγωγής της στην σχολική εκπαίδευση, κατά τω πρώτυπον τής FYROM, όπως καί τής γραφής της με λατινικό αλφάβητο, παρά το γεγονός ότι παραδοσιακά από τούς Έλληνες λατινοφώνους χρησιμοποιείται το ελληνικό αλφάβητο. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

73 Η δράση αυτή κατατείνει στο να δημιουργηθεί η εντύπωση ότι everybody who uses the term Vlachspeaking Greeks should realise that they became Greek speaking Vlachs some time ago3. Δηλαδή επιχειρείται νά σχηματισθεί η εντύπωση, ότι οι λατινόφωνοι απεμπόλησαν τήν γλώσσα τους γιά λόγους προσαρμογής καί επιβίωσης, εντός ενός ξένου εθνικού περιβάλλοντος. Δεδομένου ότι δεν υφίσταται μία ομοιογενής βλαχική γλώσσα, αλλά μία πληθώρα διαλέκτων, κατάσταση η οποία δεν ευνοεί τόν εγγραματισμό της, τέθηκε σέ εφαρμογή μία δράση ομογενοποίησής της κατά το πρότυπον τού εγγραματισμού τής Ρετορομανικής τής Ελβετίας. Ως βάση χρησιμοποιήθηκε το λατινόφωνο ιδίωμα τού Κρουσόβου (με πολλά εκ τής βουλγαρικής γλωσσικά δάνεια), στο οποίο προσετέθησαν λέξεις με λατινική ρίζα ή καί ρουμανικές λέξεις ελαφρώς τροποποιημένες. Σημειωτέον ότι στην ομάδα εγγραμματισμού δεν συμμετείχε ουδείς γλωσσολόγος. Δεδομένου ότι τεχνητά διαμορφωθείσα «κοινή ρετορομανική» είχε εξαιρετικά μικρή αποδοχή από τούς λατινόφωνους Ελβετούς, είναι αυτονόητον ότι καί το κακέκτυπον γλωσσικό τούτο κατασκεύασμα, θα τύχει τής ιδίας μοίρας. Από τήν ανωτέρω περιληπτική καί ατελή παρουσίαση τών δράσεων τών οπαδών τής ανύπαρκτης βλαχικής εθνοτικής ομάδος, καθίσταται απαραίτητη μία συνοπτική απάντηση. Κατ’ αρχήν ήδη δεκαετίες πρίν τήν ρωμαϊκή κατάκτηση, έχουμε παρουσία Ιταλιωτών στά παράλια τής σημερινής Βόρειας καί Νότιας Ηπείρου, χωρίς όμως να γνωρίζουμε τόν αριθμό τους ή να έχουμε οποιαδήποτε άλλη πληροφορία δημογραφικού περιεχομένου. Επιπλέον Ιταλιώτες έμποροι, αναφέρονται σε όλες σχεδόν τις 3 http://www.farsarotul.org/nl27_1.htm ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ται η ακόλουθη παρατήρηση τού δίγλωσσου συγγραφέα Johannes Laure ntius Philad e lphenus Lydus στό έργο του Περί αρχών της Σαρακατσάνοι: ένα πανάρχαιο πρωτοελληνικό φύλο. Ρωμαίων πολιεμπορικές πόλεις στον γεωγραφικό τείας5 (De magistratibus republicae χώρο τής σημερινής Ελλάδος. Επίσης Romanae): «…Νόμος αρχαίος ήν πάντα η πρόσκληση τών Ρωμαίων ως «συμ- μέν τά οπωσούν πραττόμενα παρά τοίς μάχων» στις ενδοελληνικές διαφορές, επάρχοις, τάχα δέ καί ταίς άλλαις τών αρδεν γνωρίζουμε εάν αλλοίωσε καί σε χών, τοίς Ιταλών εκφωνείσθαι ρήμασιν… ποιο βαθμό τήν δημογραφική δομή, τά δέ περί τήν Ευρώπην πραττόμενα πάκυρίως τής Ηπείρου. Μετά τήν ρωμαϊ- ντα τήν αρχαιότητα διεφύλαξεν εξ ανάκή κατάκτηση, ιδρύθηκαν αρκετές ρω- γκης, διά τό τούς αυτής οικήτορας, καίμαϊκές αποικίες στην Ελλάδα, όπως π.χ. περ Έλληνας εκ τού πλείονος όντας, στην Κόρινθο, τήν Νικόπολη, στους Φί- τή τών Ιταλών φθέγγεσθαι φωνή καί λιππους, στην Κασσάνδρεια, στο Δίον, μάλιστα τούς δημοσιεύοντας…». στην Πέλλα, στους Στόβους κλπ, χωρίς Είναι προφανές ότι η διάδοση τής βεβαίως πάλι να γνωρίζουμε λεπτομέ- λατινοφωνίας ως πρώτης ή δεύτερης ρειες γιά τόν αριθμό καί τήν καταγω- γλώσσας στους υπό ρωμαϊκήν κατογή τών αποίκων. Μόνον γιά τούς Φι- χήν κατοίκους τής Ελλάδος, αποτελεί λίππους γνωρίζουμε ότι περί το έτος μία συνήθη πρακτική, η οποία σήμερα 1 μ.Χ. αριθμεί περί τούς 1480 κατοί- θα μπορούσε καί να χαρακτηρισθεί ως κους, εκ τών οποίων οι ρωμαίοι πολί- στρατηγική επιβίωσης. Δηλαδή παρατες καί οι απελεύθεροι υπολογίζονται τηρείται μία προσαρμογή στις νέες στους 1302, προερχόμενοι από περιο- συνθήκες, η οποία μάλιστα από τούς χές όπως η Καλαβρία, το Σάμνιο και η Ρωμαίους χαρακτηρίσθηκε ως γραιKαμπανία (Νότια Iταλία), το Λάτιο και η κυλισμός, δηλαδή η απεμπόληση τής Eτρουρία (Κεντρική Iταλία) και η Aκυ- ιδίας πολιτιστικής παράδοσης καί η ληία (Βόρεια Iταλία)4. αποδοχή μίας άλλης, εν μέρει ή ολοΜάλιστα εκ Κορίνθου έχουμε τήν κληρωτικά. Το φαινόμενο τής υποκαπληροφορία, ότι εποίκισαν καί Ιουδαί- τάστασης τής γλώσσας, όπως καί τής οι το θρήσκευμα, όπως π.χ. το ζεύγος θρησκείας, είναι εξαιρετικά συχνό καί Aquila and Priscilla, γεγονός το οποίο συγκαταλέγεται στις πλέον επιτυχηθά μπορούσε να υποδηλώνει ότι οι μένες μορφές τών στρατηγικών επιάποικοι δεν ήταν αμιγείς Ιταλιώτες. βίωσης. Τά παραδείγματα είναι πάρα Αλλά δυστυχώς καί στο θέμα αυτό οι πολλά, τόσο εν Ελλάδι, όσο καί παγκογνώσεις μας είναι ατελείς. Σημειωτέον σμίως. Ας μην αγνοούμε καί τόν γλωσότι οι αποικισμοί σταμάτησαν σύντο- σικό εκσλαβισμό μεγάλων περιοχών μα, με διάταγμα τής Συγκλήτου. Εφ’ όσον λοιπόν, με τις μέχρι σή- 5 On powers, or, The magistracies of the Roman state / Ioannes Lydus; introduction, μερα πληροφορίες, ο εποικισμός τής critical text, translation, commentary, and Ελλάδος από Ιταλιώτες ήταν περιοindices by Anastasius C. Bandy. Series: ρισμένης έκτασης, πώς ερμηνεύεMemoirs of the American Philosophical 4 Π. Μ. Νίγδελης - Η Ρωμαϊκή Μακεδονία (168 π.Χ. – 284 μ.Χ.) Ιδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα.

Society, v. 149 ISSN: 0065-9738. Philadelphia: American Philosophical Society, 1983, c1982. Greek text, parallel English translation. Based on the Codex Caseolinus

74 τής Βαλκανικής, αλλά καί τής υπόλοιπης Ευρώπης. Αν λοιπόν η ασαφής πληροφορία τού Ιωάννου Λυδού ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο γλωσσικός εκλατινισμός τών ελληνικών περιοχών συνετελέσθη τούς δύο πρώτους αιώνες τής Ρωμαιοκρατίας καί μάλιστα πρίν από τήν έκδοση τού Διατάγματος τού Καρακάλα6. Τόν διαπιστώνουμε από τήν σταδιακή διείσδυση τών ρωμαϊκών ανθρωπονυμίων ήδη από τόν πρώτο αιώνα μ.Χ., στά οποία η ρωμαϊκή επίδραση παρατηρείται κυρίως στά nomina gentilicia και όχι στα cognomina, τά οποία στην συντριπτική τους πλειοψηφία παραμένουν ελληνικά7 καί υποδηλώνουν τήν εθνικότητα. Το φαινόμενο τής μεικτής ονοματοθεσίας παρατηρείται σε όλον τόν ηπειρωτικό ελληνικό χώρο με βόρειο απώτατο όριο τήν περιοχή τών Σκοπίων8,9. Σημειωτέον ότι το φαινόμενο τής 6 http://argolikivivliothiki.gr/2010/11/ 7 η ονοματοδοσία των Ρωμαίων πολιτών χαρακτηρίζεται από το praenomen (το μικρό όνομα), το nomen gentilicium (το όνομα της οικογένειας ή της φυλής στην οποία ανήκε) και το cognomen (το όνομα του συγκεκριμένου κλάδου της οικογένειάς του) ή το agnomen (ένα χαρακτηριστικό προσωπικό όνομα που οφειλόταν σε κάποια ιδιότητα, ένα είδος παρωνυμίου). (βλ. ανωτέρω) 8 Μερικά παραδείγματα: Μάρκος Περπέρνα Ύμνου, Μάρκος Αντώνιος Αριστοκράτης, υιός Αναξίωνος, Τιβέριος Κλαύδιος, υιός Διοδότου, Τιβέριος Κλαυδίου Αντιγόνου, Γνάϊος Πομπήιος Κλεοσθένη, Κλαυδία Δαμαρούς, ο Ρωμαίος συγκλητικός Σέξτος Ιούλιος Μαΐωρος Αντωνίνου Πυθοδώρου Νυσαέως, Γνάϊος Κορνήλιος Νικάτας κλπ. 9 Τ. Κλαύδιος Τιβ. Κλαυδίου Τυχικοΰ υιός Τυχικός, Ursicinus ‘Ανατολικός, Titus Pomponius Protomachus, Γάιος Ήιος Τίτου υΐος Λίβων, Λεύκιος Πομπίλιος Λευκίου υιός, Τρεβιανός, Ι Αΰλος Κόττιος Νεμερίου υιός, Λεύκιος Ούετόριος Ποπλίου υιός, Λεύκιος Αύφίδιος Λευκίου Γαίου Δωρόθεος νεώτερος, Λεύκιος Πακώνιος Λευκίου Τρύφων, Γάιος Σήιος Γναίου Ήρακλέων, Τεβέριος Μαίκιος Λευκίου, Γναιος Τουτώριος Ποπλίου Όλυμπιόδωρος. (ΟΝΟΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΡΩΜΑΙΩΝ ΣΕ ΔΙΓΛΩΣΣΕΣ ΑΝΑΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ‘Ιωάννης Τουλουμάκος)

γλωσσικής λατινοποίησεως τών Ελλήνων κατοίκων είναι αμφίδρομο, δηλαδή παρατηρούμε καί τήν γλωσσσική ελληνοποίηση τών Ιταλιωτών αποίκων. Θα ήταν επιστημονικά παραδεκτή η άποψη ότι καί οι γηγενείς κάτοικοι αλλά καί οι άποικοι πολύ σύντομα κατέστησαν δίγλωσσοι, με διαφορετικό βαθμό βεβαίως έκφρασης τού φαινομένου τής διγλωσσίας, ανάλογα με τήν περιοχή καί τήν χρονική περίοδο. Η χρήση τής λατινικής φαίνεται ότι περιορίζεται σταδιακά έως το πρώτο Σχίσμα τών Εκκλησιών, γιά να εξαφανισθεί σχεδόν κατόπιν, αν καί πιθανότατα διατηρείται επί μακρόν στά στρατιωτικά παραγγέλματα καί μέχρι σήμερα στην εκκλησιαστική Ιεραρχία τού Πατριαρχείου, καθώς καί σε ορισμένα ονόματα κληρικών, π.χ. Μάξιμος, Μητρόπολης Καμπανίας κλπ. Σημειωτέον ότι λατινικά ανθρωπονύμια διατηρούνται μέχρι σήμερα στους Σαρακατσάνους (Ρούφος, Φελλίνα κλπ), γεγονός το οποίο πιστοποιεί τήν έκταση τής λατινοφωνίας στον κυρίως Ελληνικό χώρο. Η διγλωσσία όμως δεν εξαφανίσθηκε τελείως σε όλες τις περιοχές τής σημερινής Ελλάδος, ακόμη καί σήμερα παρατηρούνται «οικολογικές νησίδες» διγλωσσίας διαφορετικού βαθμού έκφανσης στην ποιοτική καί ποσοτική έκφρασή τους. Οι οικολογικές αυτές νησίδες ελληνο-λατινικής διγλωσσίας δεν είναι τίποτε άλλο παρά οι επονομαζόμενοι Βλάχοι, Αρμάνοι κλπ, δηλαδή οι λατινόφωνοι Έλληνες. Οι λόγοι οι οποίοι οδήγησαν στην διατήρηση ενός είδους λατινοφωνίας χρήζουν περαιτέρω σοβαρής διερευνήσεως, ιδίως το γιατί αυτή επέζησε σε γεωργοκτηνοτροφικούς πληθυσμούς. Το να επιχειρείται λοιπόν, επί τη βάσει τού φαινομένου τής διγλωσσίας, η εξαγωγή μύθων καταγωγής, ο σχηματισμός φαντασιακών κοινοτήτων, η παρθενογένεση εθνοτικού μορφώματος, η δημιουργία διχαστικών συμπεριφορών κλπ., ίσως θα προκαλούσε μόνον θυμηδία, εάν το προβαλλόμενο ψεύδος δεν ήταν τόσο μεγάλο, ώστε να αντηχεί ως αλήθεια εις τά ώτα ορισμένων. Προφανώς αγνοούν ορισμένοι, ότι οι γνήσιοι

ρωμαίοι άποικοι αποτελούσαν ελάχιστο ποσοστό τού συνολικού πληθυσμού τής γεωγραφικής περιοχής αναφοράς, δηλαδή τής σημερινής Ελλάδος. Εάν εφαρμόσουμε τις αρχές τής πληθυσμιακής γενετικής στην περίπτωση τής γενετικής επιρροής τού ρωμαϊκού εποικισμού, θα παρατηρήσουμε ότι ο αποικισμός αυτός, λόγω τού μικρού αριθμού τών αποίκων, εμπόρων κλπ, δεν κατέλειπε εμφανείς γενετικές ενδείξεις, λόγω τής προϊούσης επιμειξίας μετά τών γηγενών. Άλλωστε τά σύγχρονα δεδομένα ανάλυσης τού γενετικού υλικού τών κατοίκων τής χώρας μας, δεν διαπιστώνουν διακριτή «γενετική ομάδα βλάχων», πολύ δε περισσότερο «εθνοτική ομάδα βλάχων», όπως αποδείχθηκε καί από τις ανακοινώσεις αλλοδαπών ερευνητών στο επί τούτου συγκληθέν βλαχολογικό συνέδριο στά Σκόπια, πρίν μερικά έτη. Δυστυχώς η καλοπροαίρετη ενασχόληση με τήν καταγωγή τών λατινοφώνων Ελλήνων, οδήγησε σε αντιεπιστημονικά συμπεράσματα ασυλλήπτου φαντασίας, όπως π.χ. τήν ύπαρξη Ηπειρωτικού φύλου τών Αρειμανίων (Βλάχων), τήν καταγωγή τους εκ πληθυσμών τής εποχής τού Χαλκού κλπ. Οι δε επί τη βάσει γλωσσολογικών συγκρίσεων «αποδείξεις» καταγωγής, απλώς παραμένουν ασχολίαστες, επειδή στερούνται στοιχειώδους επιστημονικής λογικής. Δυστυχώς ο περιορισμένος χώρος τού φιλόξενου περιοδικού σας, δεν επιτρέπει περαιτέρω ανάλυση καί εμβάθυνση στο θέμα αυτό, το οποίο κατά τήν άποψή μου αποτελεί μεν κατασκευασμένο ψευδοπρόβλημα, αλλά ισχυρής πολιτικο-διπλωματικής σημασίας, βάσει τών σημερινών διεθνών καί ιδίως ευρωπαϊκών δεδομένων.. Καί κυρίως διότι η λατινική σήμερα καί τά λατινόφωνα ιδιώματα στην χώρα μας δεν είναι πλέον χρηστικά, δηλαδή δεν εκπληρώνουν κανέναν σκοπό. Όποιος το επιθυμεί μπορεί να το διδάξει στά παιδιά του, στο σπίτι του. Αλλά το βασικότερο όλων είναι να καταλάβει η κοινή γνώμη και ορισμένοι ιθύνοντες, το αναζωπυρούμενο πρόβλημα! ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Κωνσταντινούπολις, Σεπτέμβριος 1955

Υπο κ. Χρ. Μπολώση, Υπτγου ε.α. ΓΓ/ΣΕΕΘΑ

εσσαλονίκη. Σάββατο 3 Σεπτεμβρίου 1955. Η «Νύμφη του Θερμαϊκού» λικνίζεται ζώντας στον πυρετό της 20ης ΔΕΘ, η οποία ανοίγει τις πύλες της σε λίγες ώρες. Η σύζυγος του τούρκου προξένου στην Θεσσαλονίκη, επισκέπτεται το φωτογραφείο του εμβληματικού φωτογράφου της πόλεως Γιάννη Κυριακίδη και του δίνει να εμφανίσει ένα φιλμ. Το φιλμ περιέχει φωτογραφίες του τουρκικού προξενείου για ανάμνηση, όπως είπε, του «σπιτιού του Κεμάλ», επειδή θα έφευγε την επομένη για την πατρίδα της. Έξι λεπτά μετά τα μεσάνυχτα, ξημερώνοντας η Δευτέρα 5 Σεπ. 1955, αυτοσχέδιος μηχανισμός μικρής ισχύος εξερράγη στον αύλειο χώρο του τουρκικού προξενείου της Θεσσαλονίκης, όπου υπάρχει το σπίτι, που γεννήθηκε ο Μουσταφά Κεμάλ (η θέση αυτή αμφισβητείται από άλλους ερευνητές), με μικρές μόνον υλικές ζημιές.1 Στις 4 το απόγευμα της Τρίτης 6 Σεπ. 1955 κυκλοφορεί σε έκτακτη έκδοση η εφημερίδα της Κωνσταντινουπόλεως, «Ισταμπούλ Εξπρές», ιδιοκτησίας του βουλευτού του κυβερνώντος Δημοκρατικού κόμματος Μιτάτ Περίν, με το πρωτοσέλιδο θέμα: «Του πατέρα μας το σπίτι καταστράφηκε με βόμβα». Ο πηχυαίος τίτλος, συνοδευόταν από φωτογραφίες. Ήταν εκείνες οι φωτογραφίες, του φιλμ, που είχε δώσει για εμφάνιση στον Κυριακίδη η γυναίκα του προξένου στην Θεσσαλονίκη, καταλλήλως βεβαίως αλλοιωμένες. Η εφημερίδα ουσιαστικά, έδινε το σύνθημα και καλούσε τον λαό να ξεπλύνει την ντροπή. Και ο λαός, ή μάλλον ο όχλος, ανταποκρίθηκε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Η κινητοποίηση είχε ξεκινήσει από το βράδυ της εκρήξεως. Οι κάτοικοι ολοκλήρων χωριών από τα βάθη της Ανατολίας, καθώς επίσης και χιλιάδες Κούρδοι, μεταφέρθηκαν κατά την διάρκεια της νύχτας, στην Κωνσταντινούπολη με τραίνα, λεωφορεία και οχήματα του Στρατού. Σε 1 α. Άρθρο Νικ. Χειλαδάκη με βάση δημοσίευ

μα του τούρκου δημοσιογράφου Deniz Zeyrek εφημ. Radikal β. Στρ, Φράγκου Φρ. «Ποιοι τούρκοι ποια Τουρκία», σελ. 310

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

αυτούς προσετέθησαν δεκάδες κατάδικοι του κοινού ποινικού δικαίου, που αφέθησαν προσωρινά ελεύθεροι από τις φυλακές. Έτσι το σύνολο του περίεργου αυτού Στρατού, έφθασε στις περίπου 100.000. Οι κανιβαλικές εκδηλώσεις του όχλου άρχισαν στις εξίμιση το απόγευμα της 6ης Σεπ. και τελείωσαν στις 2, ξημερώνοντας η 7η Σεπ., οπότε η τουρκική κυβέρνηση εδέησε να κηρύξει στρατιωτικό νόμο για την εμπέδωση της τάξεως… Επτάμιση εφιαλτικές ώρες, κατά τις οποίες δεν έμεινε λίθος επί λίθου. Έκταση 40 τ. χλμ. (από το Πέραν μέχρι τον Άγιο Στέφανο) άλλαξαν όψη. Δεν σεβάστηκαν ούτε τους νεκρούς στα ελληνικά νεκροταφεία. Είναι χαρακτηριστική (και ίσως θα πρέπει να παραδειγματισθούν μερικοί- μερικοί) η ομοψυχία, που έδειξαν οι Τούρκοι όλων των πολιτικών παρατάξεων. Ο μετέπειτα πρωθυπουργός και τότε αντιπολίτευση Ισμέτ Ινονού, δήλωσε στις 9 Σεπ. του 1955: «Εμείς, ως Λαϊκό Κόμμα, δεν αναμειχθήκαμε στα γεγονότα. Οι εκδηλώσεις όμως, ήταν ωφέλιμες για την χώρα και το λαό μας. Τώρα η Τουρκία θα καθαρίσει από τους Έλληνες, που είναι ο βραχνάς μας»!!!…

ο να περιγράψουμε και να κάνουμε λεπτομερή απολογισμό των καταστροφών που υπέστησαν οι Έλληνες, θα απαιτούσε όλο το περιοδικό. Γι’ αυτό επιγραμματικά αναφέρουμε, ότι τουλάχιστον (τον αριθμός βεβαίως ποτέ δεν θα άφηναν οι τούρκοι να διασταυρωθεί) έχει εκτιμηθεί. Έτσι οι νεκροί ανήλθαν σε πάνω από 20, με αδιευκρίνιστο αριθμό τραυματιών που είναι μεγαλύτερος των 1.000. Εβιάσθησαν τουλάχιστον 12 Ελληνίδες και κατεστράφησαν ολοσχερώς 4.348 εμπορικά καταστήματα, 110 ξενοδοχεία, 27 φαρμακεία, 23 σχολεία, 21 εργοστάσια, 73 εκκλησίες και πάνω από 1.000 Ελληνικές κατοικίες.2 Οι υπεύθυνοι της βομβιστικής ενεργείας που έγινε στο κτίριο του τουρκικού προξενείου Θεσ2 Σπύρου Βρυώνη: «Ο μηχανισμός της καταστροφής»

σαλονίκης, ήταν ο φοιτητής Χατζή Αχμέτ Οκτάι Εγκίν, μουσουλμάνος από την Κομοτηνή. Η περίπτωσή του είναι ενδεικτική της διαχρονικής σχέσεως του Ελληνικού κράτους με την μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης. Ο πατέρας του Εγκίν, ο Φαΐκ, ήταν ιεροδιδάσκαλος και εξέχον μέλος της μειονότητας. Είχε εκλεγεί βουλευτής στον νομό Ροδόπης την περίοδο 1946-50 με το κόμμα των Φιλελευθέρων. Λόγω της ιδιότητας του πατέρα του, ο Εγκίν είχε τύχει σκανδαλώδους ευνοϊκής μεταχειρίσεως τόσο από την Τουρκία, όσο και από την Ελλάδα. Είχε εισαχθεί άνευ εξετάσεων στη Νομική Σχολή Θεσσαλονίκης και ήταν ταυτοχρόνως υπότροφος του ελληνικού αλλά και του τουρκικού κράτους. Ο Εγκίν είχε παραλάβει τους δυναμίτες και είχε καθοδηγήσει, ως προς την τοποθέτησή τους, τον φύλακα του προξενείου Χασάν Ουτσάρ Μεχμέτογλου, επίσης Έλληνα μουσουλμάνο από την Κομοτηνή. Οι δύο Έλληνες μουσουλμάνοι συνελήφθησαν από τις ελληνικές αρχές και παρέμειναν φυλακισμένοι επί εννέα μήνες. Στην συνέχεια αφέθησαν ελεύθεροι μέχρι να εκδικασθεί η υπόθεσή τους, επειδή προφανώς εκρίθη ότι δεν ήσαν ύποπτοι φυγής και φυσικά διέφυγαν στην Τουρκία!!!… Σε συνάντηση των πρωθυπουργών των δύο χωρών συμφωνήθηκε ατύπως να διευθετήσουν το ζήτημα της βομβιστικής ενέργειας, με αντάλλαγμα την ψήφιση νόμου στην Τουρκία για την παροχή αποζημιώσεων στα θύματα των Σεπτεμβριανών. Φυσικά η Τουρκία ουδέν των συμφωνηθέντων ετήρησε. Αντιθέτως, ο υπόδικος Οκτάι Εγκίν, εργάσθηκε για πολλά χρόνια στις υπηρεσίες ασφαλείας και πληροφοριών της Τουρκίας και έλαβε ενεργό μέρος στις απελάσεις ομογενών από την Τουρκία το 1964, οι οποίες απετέλεσαν μία ακόμη απόδειξη της αδιαλλαξίας και της ανεντιμότητος των τούρκων. Εις αναγνώριση των προς την πατρίδα του…υπηρεσιών, λίγο μετά τα γεγονότα, ό Εγκίν διορίστηκε γενικός Διευθυντής της Κρατικής Ασφαλείας, πρόγονο της σημερινής ΜΙΤ και το 1991 διορίσθηκε νομάρχης στο Νεβ Σεχίρ (Νεάπολη) της Καππαδοκίας.

«40 χρόνια καρτερούμεν...» (Επιμέλεια: Συντακτική Επιτροπή του Περιοδικού)

ταν η 20η Ιουλίου του 1974 όταν εκδηλώθηκε η πρώτη εισβολή εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας, με την επιχείρηση του «Αττίλα 1» η οποία συνεχίσθηκε με επακολουθήσασα αντίστοιχη του «Αττίλα 2» στις 14 Αυγούστου. Η Τουρκία χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα το εκδηλωθέν πραξικόπημα λίγες μέρες πρίν την εισβολή (15 Ιουλ), πραγματοποίησε την εγκληματική αυτή πράξη, εισβάλλοντας στο έδαφος της Ανεξάρτητης Κυπριακής Δημοκρατίας, πέντε ημέρες αργότερα. Σε μια εισβολή δύο φάσεων, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο και παρά τις εκκλήσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ [Ψήφισμα 353 (1974)] και τη γρήγορη αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης στο νησί, η Τουρκία κατέλαβε το 36,2% της εδαφικής επικράτειας της Δημοκρατίας. (Είναι η ίδια περίπου έκταση που απεικονιζόταν σε χάρτες μιας διχοτομημένης Κύπρου που κυκλοφόρησαν από την τουρκική πλευρά τη δεκαετία του ’50). Η βίαιη αυτή ενέργεια εκτόπισε στην πράξη περίπου 180.000 Ελληνοκυπρίους από τις εστίες τους, ενώ άλλοι 20.000 οι οποίοι παρέμειναν στις κατεχόμενες περιοχές, εξαναγκάστηκαν κι αυτοί τελικά να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να αναζητήσουν καταφύγιο στα ελεγχόμενα από την νόμιμη κυβέρνηση Κυπριακά εδάφη, όπου επικρατούσαν συνθήκες ασφάλειας. Εγκλωβισμένοι Ελληνοκύπριοι παρέμεναν στις κατεχόμενες περιοχές και ελάχιστοι συνεχίζουν να ζουν μέχρι σήμερα, αναμένοντας καρτερικά τη μέρα της λύτρωσης. Η Τουρκία μέχρι και σήμερα στερεί από τους εκτοπισμένους Ελληνοκυπρίους το δικαίωμα να επιστρέψουν στα σπίτια και τις περιουσίες τους. Το γεγονός αυτό έχει δώσει αφορμή για προσφυγές στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), το οποίο έχει εκδώσει σημαντικές αποφάσεις για τις παραβιάσεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης από την πλευρά της Τουρκίας. Όπως π.χ. η τελευταία απόφαση (ΕΔΑΔ), που εκδόθηκε στις 12 Μαΐου 2014 και καταδικάζει την Τουρκία σε καταβολή αποζημίωσης ύψους 90 εκατ. ευρώ για την εισβολή του 1974 και την συνεχιζόμενη κατοχή του βόρειου τμήματος του νησιού. Πέραν της οικονομικής καταστροφής που προξενήθηκε από την εισβολή και τη βίαιη μετακίνηση πληθυσμού, περισσότερα από 3.000 άτομα σκοτώθηκαν, ενώ

περίπου 1.400 Ελληνοκύπριοι παραμένουν αγνοούμενοι. Η τουρκική κατοχή επέφερε οικονομική κατάρρευση στο τμήμα εκείνο του νησιού, το οποίο πριν το 1974 ήταν το πλουσιότερο και το πιο αναπτυγμένο. Οι άσχημες οικονομικές συνθήκες που οφείλονταν στην κακοδιαχείριση της Τουρκίας και στον συστηματικό εποικισμό από την πλευρά της Τουρκίας των κατεχόμενων περιοχών με παράνομους εποίκους, υποχρέωσε πολλούς Τουρκοκυπρίους να μεταναστεύσουν στην Ευρώπη και αλλού. Οι έποικοι τώρα υπερτερούν αριθμητικά των γηγενών Τουρκοκυπρίων σε αναλογία περίπου δύο προς ένα. Ανεξάρτητοι παρατηρητές έχουν τεκμηριώσει αυτό το θέμα για την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης το 1992 και ξανά το 2003. Παράλληλα, περισσότεροι από 40.000 βαριά οπλισμένοι στρατιώτες από την Τουρκία συνεχίζουν να παραμένουν ακόμη στις κατεχόμενες περιοχές. Διεθνείς οργανισμοί όπως ο ΟΗΕ ξεκινώντας από το Ψήφισμα 353 της 20ής Ιουλίου 1974 του Συμβουλίου Ασφαλείας, έχουν πραγματοποιήσει εκκλήσεις για «άμεσο τερματισμό της ξένης στρατιωτικής επέμβασης στην Κυπριακή Δημοκρατία» και για «απομάκρυνση χωρίς καθυστέρηση από την Κυπριακή Δημοκρατία, του ξένου στρατιωτικού προσωπικού που η παρουσία του δεν προβλέπεται από διεθνείς συμφωνίες». Στην αντίπερα όμως όχθη και κατά παραβίαση του διεθνούς δικαίου και των ψηφισμάτων του ΟΗΕ, η Τουρκία και το τουρκοκυπριακό καθεστώς έχουν με συστηματικό τρόπο επιχειρήσει να εξαλείψουν την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά στις κατεχόμενες περιοχές. Σε πόλεις και χωριά έχουν δοθεί τουρκικά ονόματα, ενώ αρχαιολογικοί χώροι, εκκλησίες και κοιμητήρια έχουν βεβηλωθεί, καταστραφεί ή μετατραπεί για άλλες χρήσεις. Τον Νοέμβριο του 1983, η Τουρκία υποκίνησε και επιδοκίμασε τη «μονομερή ανακήρυξη ανεξαρτησίας» στην κατεχόμενη περιοχή από την τουρκοκυπριακή ηγεσία. Η ούτω καλούμενη «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου» («ΤΔΒΚ») δεν έχει αναγνωρισθεί από κανένα άλλο κράτος πλην της Τουρκίας, η οποία ασκεί τον ουσιαστικό έλεγχό της. Τα ψηφίσματα 541 (1983) και 550 (1984) του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, καταδίκασαν με κατηγορηματικό τόπο τη μονομερή αυτή ενέργεια, την κήρυξαν άκυρη, ζήτησαν την απόσυρσή της και κάλεσαν όλα τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ να μην αναγνωρίσουν την παράνομη αυτή οντότητα. Η ΕΕ και άλλοι διεθνείς και περιφερειακοί οργανισμοί, έχουν υιοθετήσει παρόμοιες θέσεις. Για όλους τούς υφιστάμενους νομικούς και πολιτικούς λόγους, η διεθνής ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

77 κοινότητα αναγνωρίζει μόνον την Κυπριακή Δημοκρατία που δημιουργήθηκε το 1960 και την κυβέρνησή της, ακόμη κι αν η κυβέρνηση δεν μπορεί προς το παρόν να ασκήσει εξουσία σε περιοχές, που βρίσκονται υπό την στρατιωτική κατοχή της Τουρκίας. Δικαστικές αποφάσεις από διεθνή και εθνικά δικαστήρια στην Ευρώπη, στις Ηνωμένες Πολιτείες και στο Ηνωμένο Βασίλειο προσφέρουν μία σημαντική ανεξάρτητη καταγραφή των συνεπειών της τουρκικής εισβολής του 1974 και της συνεχιζόμενης κατοχής τμήματος της Κύπρου, από την Τουρκία. Επιβεβαιώνουν επίσης τη νομιμότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας και της κυβέρνησής της. Οι αποφάσεις αυτές αποτελούν βέβαια μία σημαντική βάση για οποιαδήποτε μελλοντική συνολική διευθέτηση του κυπριακού προβλήματος. Στις κατεχόμενες όμως από την Τουρκία περιοχές της Κύπρου, η Τουρκική Κυβέρνηση εφαρμόζει από το 1974 μια πολιτική συστηματικού εποικισμού, προκειμένου να αλλάξει το δημογραφικό χαρακτήρα του νησιού. Σύμφωνα με πληροφορίες που επιβεβαιώνονται και στον τουρκικό και τουρκοκυπριακό τύπο, αυτοί οι έποικοι προέρχονται από την τουρκική ενδοχώρα και έχουν Τουρκική υπηκοότητα. Σήμερα, στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου υπάρχουν περίπου 150.000 - 160.000 έποικοι πλέον της παρουσίας των 40.000 τουρκικών κατοχικών στρατευμάτων. Υπολογίζεται ότι συνολικά 55.000 Τουρκοκύπριοι έχουν μεταναστεύσει εκτός Κύπρου. Συγκεκριμένα, ο αριθμός των Τουρκοκυπρίων στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου έχει μειωθεί από 116.000 το 1974 σε 89.000 σήμερα. Με ένα φυσικό ρυθμό αύξησης του πληθυσμού, ο αριθμός αυτός θα ήταν 153.578. Οι κύριοι στόχοι της Τουρκίας για την υιοθέτηση αυτής της πολιτικής εποικισμού στην κατεχόμενη Κύπρο, φαίνεται να είναι οι ακόλουθοι: - Η αλλαγή του δημογραφικού χαρακτήρα και η αλλοίωση της πληθυσμιακής ισορροπίας στο νησί μεταξύ των Τουρκοκυπρίων και Ελλήνων της νήσου. - Το εθνικό ξεκαθάρισμα της κατεχόμενης περιοχής και η μαζική μεταφορά Τούρκων από την Τουρκία. - Η αλλαγή του ισοζυγίου δυνάμεων στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου και ο επηρεασμός των εκλογών - Ο έλεγχος της πολιτικής ζωής των κατεχομένων περιοχών, και ο έλεγχος και η χειραγώγηση της πολιτικής θέλησης των Τουρκοκυπρίων (ακόμα και μετά τη λύση). - Η ενίσχυση της στρατιωτικής παρουσίας της Τουρκίας στο νησί, και ο επηρεασμός μιας δίκαιης λύσης του Κυπριακού προβλήματος με τη δημιουργία νέων τετελεσμένων γεγονότων. Σήμερα 40 χρόνια μετά, η Κύπρος εξακολουθεί να αγωνίζεται και να ελπίζει. Παρά τα οικονομικά προβλήματα που ορθώθηκαν μπροστά μας και από δικά μας λάθη ή παραλήψεις ο Κυπριακός λαός προσπαθεί για μια άλλη φορά να δημιουργήσει ξανά συνθήκες υγιούς οικονομίας, προόδου και ευημερίας. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Το νέο περιβάλλον που έχει δημιουργηθεί στην ευρύτερη περιοχή σε συνάρτηση με την ανεύρεση μεγάλων ποσοτήτων υδρογονανθράκων θέτουν την Κύπρο στον ενεργειακό χάρτη της Ευρώπης, προσδοκώντας ότι αυτό θα λειτουργήσει υποβοηθητικά στις νέες προσπάθειες λύσης του κυπριακού προβλήματος. Συμπαραστάτες σε αυτό τον αγώνα η Ελλάδα, που με ανιδιοτέλεια στηρίζει τις προσπάθειες που διεξάγει η Κύπρος για δικαίωση. Κυβέρνηση, πολιτικά κόμματα και λαός στηρίζουν έμπρακτα τις προσπάθειες για λύση και δικαίωση, γιατί σε μια παράφραση στίχων του μεγάλου ποιητή Κωστή Παλαμά «Στην Κύπρο την αέρινη, στη μακαρία γή, η ελληνική ψυχή δεν έσβησε και ζει, και ζει και ζει.»

Καρτερούμεν μέραν νύχταν Από την Συλλογή «Τζιυπριώτικα Τραγούδκια» Τόμος Β’ (Κύπρος1930) του Δ. Θ. Λιπέρτη (http://www.pi.ac.cy/pi/files/ yap/keimena kypriakis_logotexnias_b.pdf )

Καρτερούμεν μέραν νύχταν, να φυσήσει ένας αέρας σ’ τούντον τόπον πόν’ καμένος τζι εν θωρεί ποττέ δροσιάν, για να φέξει καρτερούμεν το φως τζείνης της μέρας, πον’ να φέρει στον καθέναν τζαι δροσιάν τζαι ποσπασιάν. Την Μανούλλαν μας για πάντα μιτσιοί μιάλοι καρτερούμεν για να μας σφιχταγγαλιάσει τζαι να νεκραναστηθούμεν. Η ζωή μας εν για τζείνην τζαι ζωή μας τζείνη ένι τζαι πως τρώμεν δίχα τζείνης τζι είμαστιν βασταεροί εν γιατί με τ’ όνομάν της είμαστιν ποσκολισμένοι πον’ το βκάλλουν που τον νουν μας μήτε χρόνια με τζαιροί ξυπνητοί τζαι τζοιμισμένοι εν για τζείνην η καρτκιά μας που διπλοφακκά για να ρτει τζαι να μείνει δα κοντά μας. Τα λαμπρά μας ούλλον τζι άφτουν τζι οι καμοί μας εν σιούσιν, εν’ συμπούρκισμαν φουρτούνας των τζυμάτων του γιαλού ετσ’ οι λας εν’ που παθθαίνουν όντας ξένοι τζυβερνούνσιν έχουν μέσα τους φουρτούναν τζι αν τους έχουν προς καλού τζι όσον τούτοι τζι αν καρδκιούνται που την Μάναν χωρισένοι η αγάπη τους περίτου γίνεται δρακοντεμένη. Πκοιος αντίκοψεν ποττέ του, τον αέρα για το τζύμμαν τζι έκαμεν το για να αλλάξει φυσικόν τζαι να σταθεί; Ομπροστά στον Πλάστην ούλλοι εν είμαστιν παρά φτύμμαν, εν’ αβόλετον ο νόμος ο δικός Του να χαθεί τζαι για τούτον μιτσιοί μιάλοι για την Μάναν λαχταρούσιν εν’ η γέννα, εν’ το γάλαν, εν’ τα χνώτα που τραβούσιν. Είντα γάλαν ήταν τότες τζείντο γάλαν που βυζάσαν ας αμπλέψουν να το δούσιν, είμαστιν ούλλοι εμείς. Αν περνούσιν μαύρα χρόνια σγοιαν τζαι τζείνα που περάσαν ‘Πο μας ένας έντζε βκαίνει που την στράταν της τιμής Μητ’ επλάστρηκεν ποττέ του, τζι αν πλαστεί τζι ανοίξει στόμαν νεκρόν εν να τον ξεράσει τζαι του τάφου του το χώμαν.

ΤΕΧΝΙΚΑ & OIKONOMIKA ΘΕΜΑΤΑ

Η αναδιάρθρωση, της αναδιάρθρωσης του Ελληνικού Χρέους Υπο Δρ κ. Διονύση Χιόνη, Καθηγητού Οικονομικών στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

π’ ότι φαίνεται η συζήτηση για το χρέος άνοιξε και αυτό είναι θετικό. Ελπίζουμε αυτή την φορά οι όποιες διαπραγματεύσεις ή συζητήσεις για το χρέος της χώρας μας, να έχουν διαφορετικό αποτέλεσμα από τα προηγούμενα και η οποιαδήποτε αναδιάρθρωση, να καταλήξει σε ένα χρέος που θα μπορεί να εξυπηρετείται από τον προϋπολογισμό. Παράλληλα, δεν πρέπει να μας διαφεύγει της προσοχής το γεγονός, ότι εφόσον συζητάμε για νέα αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, σημαίνει ότι οι δύο προηγούμενες (Μάρτιος και Νοέμβριος του 2012) δεν ήταν τόσο αποτελεσματικές, ώστε να προκύψει ένα επίπεδο χρέους, που θα είναι εξυπηρετίσιμο από τον προϋπολογισμό. Η συζήτηση για την αναδιάρθρωση, φαίνεται να επικεντρώνεται στην χρονική επιμήκυνση. Η πρόταση για την χρονική επιμήκυνση του χρέους για πενήντα χρόνια, δεν αποτελεί την ιδανική λύση του θέματος. Καταρχήν πρέπει να γίνει κατανοητό σε ποιο μέρος του χρέους αναφερόμαστε. Σ’ αυτό που έχει στην κατοχή του το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), ή Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), ο EFSF (European Financial Stability Facility), οι άλλες κεντρικές τράπεζες ή αναφερόμαστε στα 31 δις που κυκλοφορούν ως ομόλογα αγγλικού δικαίου.

Δεδομένων των χαρακτηριστικών του ΔΝΤ και της ΕΚΤ, αλλά και λαμβανομένου υπόψη του γεγονότος, ότι τα ομόλογα του αγγλικού δικαίου δύσκολα αλλάζουν, αυτό που μένει είναι τα δάνεια του EFSF, του ΔΝΤ και της ΕΚΤ. Βέβαια το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του χρέους μέχρι το έτος 2020, είναι δάνεια της ΕΚΤ και του ΔΝΤ. Θεωρώ λοιπόν δεδομένο, ότι αυτοί οι οργανισμοί δεν θα δεχθούν την οποιαδήποτε μεταβολή των όρων του δανείου. Και αυτό γιατί τόσο η ΕΚΤ όσο και το ΔΝΤ, εξαίρεσαν τα ομόλογά τους από τις προηγούμενες αναδιαρθρώσεις. Η ελάφρυνση του ελληνικού χρέους θα ήταν πραγματικά μεγαλύτερη, αν είχαν συμπεριληφθεί και τα δάνεια των παραπάνω οργανισμών. Ιδιαίτερα για το ΔΝΤ, θεωρώ ότι αυτή η πρόταση είναι αδιανόητη, αφού φαίνεται ότι μας αποχαιρετά σύντομα, ενώ δεν έχει συμβεί ποτέ κάτι παρόμοιο στο παρελθόν. Άρα μένουν τα δάνεια του EFSF. Τα δάνεια αυτά σήμερα ανέρχονται προσεγγιστικά σε 133 δις ευρώ. Και λέω προσεγγιστικά, διότι το ακριβές ποσό και την χρονική διάρθρωση αποπληρωμής τους, ουδείς τα γνωρίζει. Το πιθανό ακριβές αποτέλεσμα, είναι μάλλον θέμα εκτιμήσεων και κατά κανόνα μαντικών δυνατοτήτων του εκάστοτε αναλυτή. Για λόγους οικονομοτεχνικής ανάλυσης, θα

θεωρήσουμε ως υπόθεση εργασίας, ότι τα δάνεια του EFSF επεκτείνονται κατά 50 έτη. Σύμφωνα με τα στοιχεία του γενικού λογιστηρίου του Κράτους, οι πληρωμές των δανείων του EFSF ξεκινούν το 2023 και τελειώνουν το 2043. Η 50ετής μετάθεσή τους σημαίνει, ότι θα ξεκινούν του 2073 και θα τελειώσουν το 2093. Η λύση αυτή δεν βοηθάει σε κάτι την ελληνική οικονομία για δύο λόγους: α. Το πρόβλημα της πληρωμής των τοκοχρεολυσίων που έχει η ελληνική οικονομία, είναι μέχρι το έτος 2020. Το μεγαλύτερο μέρος αυτών των δανείων οφείλονται στο Δ.Ν,Τ. και την Ε.Κ.Τ. β. Τα τοκοχρεολύσια είναι σε τέτοια επίπεδα, που χωρίς την πρόσβαση στις αγορές, η οποιαδήποτε χρονική επιμήκυνση του χρέους αποτελεί περισσότερο μια κίνηση δημοσίων σχέσεων, παρά μια ουσιαστική παρέμβαση στο θέμα του χρέους. Μετά απ’ αυτά, ας ελπίσουμε ότι οι υπόλοιπες προτάσεις που θα κατατεθούν για την επίλυση του προβλήματος του χρέους, να αποτελέσουν μια ουσιαστική παρέμβαση και όχι μια κίνηση δημοσίων σχέσεων. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

>> ΜΕ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ

Να ξαναγίνουμε φτωχοί Υπό κ. Χρ. Μπολώση ΓΓ/ΣΕΕΘΑ, Υπτγου ε.α, ΓΓ/ΣΕΕΘΑ Σήμερα θα δυσαρεστήσω τα εκατομμύρια των αναγνωστών – θαυμαστών μου μου (!!!). Σήμερα, θα παραχωρήσω την στήλη μου στον εκλεκτό…συνάδελφό μου κ. Γιάννη Ξανθούλη, και θα φιλοξενήσω ένα καταπληκτικό κείμενό του, που πιστεύω ότι θα σας γοητεύσει. Το «ψάρεψα» στο διαδίκτυο και έκανα λίγες μικροεπεμβάσεις αναγκαίες, όχι διότι ήταν ατυχείς (επιτυχέστατες θα τις χαρακτήριζα), αλλά διότι, τέλος πάντων… Απολαύστε το: «Να ξαναγίνουμε φτωχοί. Όπως ήμασταν πάντα. Όπως οι ήρωες των παλιών αναγνωστικών, που οι γιαγιάδες έμοιαζαν με γιαγιάδες. Όπου οι μπαμπάδες επέστρεφαν το μεσημέρι για να καθίσει ΟΛΗ η ελληνική οικογένεια στο τραπέζι και να φάει το σεμνό φαγητό - όσπρια πεντανόστιμα και ζαρζαβατικά με μαύρο ψωμί μοσχοβολιστό - ενώ η γάτα και ο σκύλος περίμεναν στωικά να ‘ρθει η σειρά τους … Να ξαναγίνουμε φτωχοί όπως ήμασταν πριν σαράντα και πενήντα χρόνια. Τότε που ονειρευόμασταν εν μέσω γκρι, μπλε και μπεζ χρωμάτων, τότε που καμιά Ελληνίδα δεν φιλοδοξούσε να γίνει ψευδοξανθιά, τότε που η λάσπη κολλούσε συμπαθητικά στα παπούτσια μας και οι αυθεντικοί επαίτες, βρίσκονταν έξω απ’ τις εκκλησιές περιμένοντας το τέλος της λειτουργίας και του μνημόσυνου. Να ξαναγίνουμε φτωχοί πλην τίμιοι. Να βρούμε ξανά τις σωστές μας κλίμακες, χωρίς αγωνία παρκαρίσματος και παχυσαρκίας. Να ξαναβρούμε τη γεύση του «μπατιρόσπορου», των ελαχιστοποιημένων αναγκών, να ανακαλύψουμε εκ νέου τον ποδαρόδρομο και το συγκινητικό μοντέλο της «γυναίκας της Πίνδου». Μόνο με τέτοιες ηρωικές διαδρομές, ενδεχομένως να ακυρώσουμε το κόμπλεξ μας έναντι του Μπραντ Πιτ και της Ναόμι Κάμπελ. Να ξετρελαθούμε από την επικοιΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

νωνιακή μας υστερία με τα σιχαμένα κινητά τηλέφωνα που κατάργησαν κάθε έννοια ιδιωτικής ζωής. Να σκάψουμε στις αυλές - όσοι έχουν αυλές - και να κάνουμε παραδοσιακούς ασβεστόλακκους για να ασπρίζουμε τα δέντρα, έτσι για καλαισθησία και υγεία. Να βρούμε πάλι τη σημασία του χώματος, καταργώντας το καυσαέριο του επάρατου τρέχοντος πολιτισμού. Να εφεύρουμε τις παλιές νοσοκόμες που σέρνονταν από σπίτι σε σπίτι ρίχνοντας ενέσεις πενικιλίνης στα οπίσθια ολόκληρου του Έθνους. Να προσδιορίσουμε ξανά την ντροπή και τον «σεβασμό» προσέχοντας το βλακώδες λεξιλόγιο των τέκνων μας. Επιτέλους, όποιο τέρας βρίζει ή χρησιμοποιεί την πάνδημη και πολυμορφική λέξη με τα τρία άλφα, πάνω από εκατό φορές την ημέρα να το μπουκώνουμε με «κόκκινο πιπέρι εξόχως καυτερόν», όπως τον καιρό της εξαίρετης φτώχειας μας. Να μάθουμε να χρησιμοποιούμε τα κουλά μας χέρια σε δουλειές που σήμερα δίνουμε του κόσμου τα λεφτά, όπως μεταποίηση ρούχων, αλλαγές γιακάδων στα πουκάμισα, καρικώματα στις κάλτσες, υδραυλικές και σχετικές εργασίες. Να απαγορευτεί διά ροπάλου το γκαζόν που για μας τους πρώην φτωχούς δεν σημαίνει απολύτως τίποτα. Στη θέση του να φυτευτούν λαχανικά ή και οπωροφόρα για να μην καλοσυνηθίζουμε την κάστα των μανάβηδων. Κάποτε ο μαϊντανός, τα κρεμμύδια και τα σκόρδα ήταν τα βασικά καλλωπιστικά των κήπων μας. Να επανακτήσουμε το κύρος μας, κι ό,τι τέλος πάντων απαιτούσε ο βασικός σωφρονιστικός κώδικας τα χρόνια της περήφανης ανέχειας … Σταματήστε τις ψυχολογίες και τις παραφιλολογίες για τα «τραύματα» των παιδιών. Μόνο λύσεις γήινες και πρακτικές (χωρίς ενστάσεις από τους Ρομπέν της ευαισθησίας) θα αποκαταστήσουν την

τρέλα και το χάος που υπαινίσσονται οι στατιστικές. Να θυμηθούν οι Νεοέλληνες πως προέρχονται απ’ τον Μεγαλέξανδρο, από τον Μιλτιάδη, τον Αριστείδη και προφανώς απ’ τον… Αλκιβιάδη, πράγμα που σημαίνει, ότι μπορούν να βάλουν σε ενέργεια τον «δίκαιο θυμό» αν συμπέσουν με ληστές τραπεζών, περιπτέρων, σούπερ μάρκετ και κοσμηματοπωλείων. Κανένας δισταγμός. Τα παλιά χρόνια, για ψύλλου πήδημα σε μπαγλάρωναν. Θυμήσου και κόψ’ τους τα χέρια ή και τα αχαμνά. Επιτέλους, ας σταματήσουμε την ευρωπαϊκή μας ψυχοπάθεια … ΠΟΤΕ κανένας Έλληνας δεν έγινε σωστός Ευρωπαίος. Απ’ τον καιρό που σταματήσαμε να θυμώνουμε σωστά, την πατήσαμε. Σταματήστε το «ντόπινγκ» των λαϊκών τραγουδοποιών. ΠΟΣΟΥΣ ΠΙΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΣΤΕΣ ΧΩΡΑ Η ΕΛΛΑΣ, κύριοι καναλάρχες της πλάκας; Δεν είναι καιρός να ξεβρωμίσει ο τόπος απ’ τους εκφραστές του τραγουδιστικού Κάμα Σούτρα; ΠΟΙΟΣ θα μαζέψει τις ελιές στα περιβόλια, όταν ο κάθε πικραμένος ονειρεύεται να γίνει αφίσα στη Συγγρού; Ποιος θα καθαρίσει τη Συγγρού απ’ το αίσχος της καψουρικής ταπετσαρίας, κύριοι δήμαρχοι; Κάποι γνωστοί ένοικοι της περιοχής έχουν άλλες υποχρεώσεις … Μη φοβάστε τη φτώχεια. Η πατρίδα μας είναι ευλογημένη έστω κι αν δεν παράγει λαμαρίνες αυτοκινήτων ή καλής ποιότητας νάρκες και όπλα για τριτοκοσμικούς. Θυμηθείτε την ευλογία του ελαιόλαδου, της κορινθιακής σταφίδας, του χαλβά Φαρσάλων, των εσπεριδοειδών, της σαρδέλας και των λατρεμένων ραδικιών. Λάδι, χόρτα, ελίτσες, λίγο τυρί και ψωμί ζεστό, να φρεσκάρουμε στο μνημονικό μας το παλιό αναγνωστικό του Δημοτικού. Το ξέρω πως είναι ζόρι να κόψουμε το σούσι απότομα, όμως ήρθε ο καιρός να αναβιώσουμε την όπερα της πεντάρας, της δεκάρας και των άλλων χρηστικών μας αξεσουάρ. Μια δοκιμή νομίζω πως θα μας πείσει … ΖΗΤΩ Η ΕΛΛΑΣ και ο Θεός των μικρών πραγμάτων μαζί μας». Βουνό το δίκιο σου κύριε Ξανθούλη. Είναι κάτι, σαν το «Ροζ που δεν ξέχασα»…

Το Βιβλίο νικολαοσ καρατουλιωτησ

Γεωπολιτική Σκακιέρα: Η Ελλάδα, στο κέντρο των γεωστρατηγικών συγκρούσεων Παρουσίαση βιβλίου υπό κ. Χρ. Μπολώση, Υπτγου ε.α., ΓΓ/ΣΕΕΘΑ

α κι’ ένα βιβλίο που έγραψε Στρατιωτικός, για ένα θέμα, που έχει μεν πολύ διπλωματία, αλλά και πολύ στρατό, αφού όλες αυτές οι γεωστρατηγικές και γεωπολιτικές συζητήσεις και εξελίξεις περιέχουν μπόλικο…casus belli (αιτία πολέμου) και αν το παραζορίσεις, ε δεν μπορεί, θα χρειασθεί και ο στρατός. Ο κ. Καρατουλιώτης είναι από τους πολύ λίγους στρατιωτικούς (ένας-δύο) που καταπιάνεται με το θέμα. Ο συγγραφέας ξύνει πληγές. Τα αναφερόμενα στο βιβλίο, δείχνουν σαν άπιαστα όνειρα από κάποιους ιθύνοντες, οι οποίοι κατατρίβονται ίσως και με άσχετα θέματα. Ένα «δαιδαλώδες» θέμα, το οποίο είτε είναι από μόνο του ή το «έφτιαξαν» έτσι, για να μη βρίσκει κανείς άκρη. Ο κ. Καρατουλιώτης δεν τρομοκρατεί. «Τρομοκρατεί» όμως ο Στρατηγός κ. Φράγκος, ο οποίος στον χαιρετισμό του, επισημαίνει τους κινδύνους που μας περιβάλλουν και το πώς εμείς αντιδρούμε. Ή μάλλον, πώς εμείς δεν

αντιδρούμε. Το βιβλίο αποτελεί μία ολοκληρωμένη προσπάθεια ανάλυσης των γεωστρατηγικών και γεωοικονομικών δεδομένων και δυναμικών στην ελληνική βιβλιογραφία και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το παρελθόν, ενώ σ’ αυτό τεκμηριώνονται οι ιστορικές εξελίξεις που οδήγησαν στην παρούσα κατάσταση. Την εργασία του ο συγγραφέας έχει εμπλουτίσει με 88 εικόνες, χάρτες και διαγράμματα, διευκολύνοντας έτσι τον αναγνώστη στη μελέτη του. Στο βιβλίο αναφέρονται και στοιχεία, τα οποία συναντούμε στην καθημερινότητά μας, χωρίς όμως να τα γνωρίζουμε, όπως π.χ. το «Δόγμα Μονρόε», με το οποίο το 1823 χαράχτηκε η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, τότε που ακόμα ήταν μία μικρή δύναμη και φοβόταν ενδεχομένη απόβαση της Βρετανίας. Αργότερα βέβαια τα πράγματα άλλαξαν και το 1904 ο Θεόδωρος Ρούζβελτ ανεκήρυξε την χώρα του… «παγκόσμιο χωροφύλακα». Έτσι είναι αν έτσι νομίζετε, που λέει και ο Πιραντέλλο… Στην αρχή, του από 10 συνολικώς κεφάλαια βιβλίου του, ο κ. Καρατουλιώτης, παρουσιάζει την ιστορική διαδρομή των παγκοσμίων διενέξεων, που ως αιτία είχαν, σχεδόν πάντα, το «ενεργειακό» και ακολουθεί η ιστορία της Γεωπολιτικής και πώς αυτή καθόριζε και καθορίζει την γενικότερη πολιτική της Δύσεως, αλλά και της Ανατολής. Στην συνέχεια Γεωστρατηγική, Γεωπολιτική και Γεωοικονομία αναλύονται διεξοδικώς και συνεξεταζόμενες, συνθέτουν μία πλήρη εικόνα της σημερινής παγκοσμίου πραγματικότητος με το Ελληνικό πρόβλημα, βεβαίως, να παίρνει, όπως είναι φυσικό, πρωτεύουσα θέση, στην όλη εργασία. Εδώ να σημειώσουμε ότι η Ελληνική πραγματι-

κότητα παρουσιάζεται χωρίς πολιτικές σκοπιμότητες και παρωπίδες, αλλά με άκρα αντικειμενικότητα. Το βιβλίο, στο οποίο εκτός από τον προαναφερθέντα χαιρετισμό του κ. Φράγκου, περιλαμβάνει και εκτενή πρόλογο του γνωστού δημοσιογράφου κ. Παντελή Σαββίδη, ο οποίος συνιστά στον αναγνώστη να μην αρκεσθεί μόνον στην μελέτη του βιβλίου, αλλά να βγάλει και τα αναγκαία συμπεράσματα. Να σημειωθεί ότι την επιστημονική διεύθυνση της εκδόσεως, έχει ο καθηγητής κ. Ιωάννης Μάζης. Βεβαίως είναι πολύ δύσκολο στα πολύ περιορισμένα, λόγω στενότητος χώρου, όρια των «Εθνικών Επάλξεων», να γίνει μία πλήρης παρουσίαση ενός βιβλίου περίπου 500 σελίδων με τέτοιο αντικείμενο. Για τον λόγο αυτό, η μόνη λύση είναι η προμήθεια και μελέτη του από τις Εκδόσεις ΗΡΟΔΟΤΟΣ τηλ.: 210 3626348 και 6976334493. ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΗΝΑΓΙΑ

Η εθνική στρατηγική της Τουρκίας (Απόρρητος Φάκελος) Παρουσίαση βιβλίου υπό κ. Εμμ. Καναβάκη, Αντγου ε.α., Μέλους ΔΣ ΣΕΕΘΑ

συγγραφέας Χρήστος Μηνάγιας είναι ευρύτατα γνωστός για τον αστείρευτο πλούτο των γνώσεων και την τεράστια εμπειρία σε θέματα της Τουρκίας. Με την παρούσα σπάνια και πρωτότυπη έκδοση ο συγγραφέας προσθέτει ένα ακόμη αξιόλογο βιβλίο στο μεγάλο κατάλογο της βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας του. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

81 Σκοπός του βιβλίου είναι η ανάλυση της τουρκικής πραγματικότητας και η ανάδειξη του τρόπου σκέψης και δράσης των Ενόπλων Δυνάμεων και του τουρκικού κράτους. Το συγκεκριμένο βιβλίο δεν αποτελεί μια ακόμη συνήθη έκδοση, η οποία επιχειρεί μια θεωρητική προσέγγιση και ανάλυση του τουρκικού παράγοντα. Είναι μια εξειδικευμένη έκδοση, η οποία διεισδύει, αποκρυπτογραφεί, αναλύει και καταγράφει τις αρχές, τους στόχους και τις επιδιώξεις της εθνικής στρατηγικής της Τουρκίας. Ειδικότερα οι θεματικές ενότητες του βιβλίου είναι: Η εθνική ισχύς, οι βασικοί άξονες της εξωτερικής πολιτικής, η στρατηγική εθνικής ασφάλειας, τα σχέδια επιχειρήσεων εναντίον της Ελλάδας και οι επιχειρήσεις ψυχολογικού πολέμου. Επιπλέον προστίθενται οι εκτιμήσεις - συμπεράσματα του συγγραφέα, ένας πίνακας ελληνικών - τουρκικών τοπωνυμίων και έξι (6) απόρρητα σχέδια επιχειρήσεων της Τουρκίας εναντίον της Ελλάδας. Η ύλη του βιβλίου είναι προϊόν προσωπικής έρευνας - μετάφρασης και πρωτογενούς μελέτης του συγγραφέα. Τα στοιχεία προέρχονται από πανεπιστήμια, κέντρα στρατηγικών μελετών, βιβλία, ανοικτές πηγές και το διαδίκτυο. Είναι προφανές και γνωστό σε ειδικούς

και μη, ότι η συλλογή εξειδικευμένων και διαβαθμισμένων πληροφοριών είναι ιδιαίτερα δύσκολο και επίπονο έργο, ενώ παράλληλα απαιτεί εμπειρία και βαθεία γνώση του αντικειμένου. Τα σχέδια επιχειρήσεων των Ενόπλων Δυνάμεων έχουν βαθμό ασφαλείας τουλάχιστον απόρρητο. Κατά συνέπεια ορθώς ο συγγραφέας συμπληρώνει και χαρακτηρίζει το τίτλο του βιβλίου του με τη φράση “Απόρρητος Φάκελος” . Ο συγγραφέας αναλύει και παρουσιάζει κατά τρόπο απλό, ρεαλιστικό και τεκμηριωμένο τις αρχές και τους στόχους της εθνικής στρατηγικής της Τουρκίας. Η στρατιωτική ισχύς αποτελεί σταθερό και διαχρονικό παράγοντα της πολιτικής ισχύος της Τουρκίας, χωρίς να επηρεάζεται από την εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία. Πάγια τακτική της Τουρκίας είναι η εκμετάλλευση - αξιοποίηση της στρατιωτικής της ισχύος και της γεωστρατηγικής της θέσης, και η επιδίωξη απόκτησης αυξημένης παρουσίας σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Ο αναγνώστης εύκολα αντιλαμβάνεται, ότι η πολιτική της Τουρκίας παραμένει σταθερή, επιθετική, επεκτατική και αδιαπραγμάτευτη. Οι τουρκικές κυβερνήσεις διαχρονικά συμφωνούν, αποδέχονται και υλοποιούν τους στόχους της εθνικής στρατηγικής, ενώ παράλληλα δια της ισχύος διεκδικούν τα συμφέροντα τους και επιδιώκουν να επιβάλλουν τη θέληση τους στα άλλα κράτη. Τα χαρακτηριστικά αυτά της τουρκικής πολιτικής επιβεβαιώνονται όχι μόνο από την πρόσφατη

ιστορία και τη σύγχρονη πραγματικότητα, αλλά τεκμηριώνεται και από το συγγραφέα με την αποκάλυψη συγκεκριμένων επιθετικών σχεδίων των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων εναντίον της χώρας μας (Αιγαίο-Θράκη). Ενδιαφέρον και ιδιαίτερα επικίνδυνο στοιχείο της τουρκικής πραγματικότητας, όπως καταγράφεται στο βιβλίο, είναι η ύπαρξη επιχειρησιακών σχεδίων των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων για αποσταθεροποίηση της εσωτερικής πολιτικής κατάστασης της Τουρκίας, με ταυτόχρονη εμπλοκή της Ελλάδας σε πολεμική σύγκρουση. Κατόπιν των ανωτέρω έχω την άποψη, ότι συγγραφέας με τεκμηριωμένες απόψεις και αξιόπιστα στοιχεία δημιουργεί στον αναγνώστη την βεβαιότητα, ότι η τουρκική απειλή εναντίον της Ελλάδας είναι υπαρκτή και επικίνδυνη. Οι επανειλημμένες προσπάθειες προσέγγισης των Ελλάδας-Τουρκίας δεν απέδωσαν καρπούς και η τουρκική επιθετικότητα εμφανίζεται συνεχώς κλιμακούμενη. Εκτιμώ, ότι το υπόψη βιβλίο είναι πρωτότυπο, αξιόλογο και χρήσιμο για την ενημέρωση κάθε Έλληνα, διότι αποκαλύπτει και αναδεικνύει το μέγεθος της υφιστάμενης τουρκικής απειλής για τα εθνικά μας συμφέροντα και την εδαφική ακεραιότητα της πατρίδας μας. Επίσης αποτελεί, για τους εν ενεργεία συναδέλφους, ένα αξιόλογο βοήθημα για την ενημέρωση τους σε θέματα στρατιωτικής σκέψης, σχεδίασης και διεξαγωγής επιχειρήσεων από τις τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις, εναντίον της πατρίδας μας.

Οι συνδρομές & οι οικονομικές ενισχύσεις για τον Σύνδεσμο είναι δυνατόν να κατατίθενται στον τραπεζικό λογαριασμό Eurobank 0026-0255-30-0101247138 ή στα Γραφεία του ΣΕΕΘΑ ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ΤΑ ΝΕΑ ΤOΥ ΣΥΝΔΕΣΜOΥ ΜΑΣ

Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2014 – Επιμελείται η Γενική Γραμματεία του ΣΕΕΘΑ 1. Δραστηριότητες Ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. του Σ.Ε.ΕΘ.Α. παρέστησαν στις ακόλουθες ημερίδες: Την 12η και 30η Σεπ 2014 για την επετηρίδα των 200 ετών από την ίδρυση της «Φιλικής Εταιρείας», που οργανώθηκε στο Συνεδριακό Κέντρο της Γ.Γ. Μέσων Ενημέρωσης και την παλαιά Βουλή αντίστοιχα. Β. ΣυμμετοχH ΣΕ Εκδηλώσεις Κατόπιν προσκλήσεων ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. του Σ.Ε.ΕΘ.Α. παρέστησαν στις ακόλουθες εκδηλώσεις: Α. ΗΜΕΡΙΔΕΣ

Την 14η Σεπ 2014 στον Ι.Ν. Παμμεγίστων Ταξιαρχών (Αθήνα), για τη Δοξολογία προς τιμήν των Ιδρυτών της “Φιλικής Εταιρείας”. Την 15η Σεπ 2014, στην τελετή έναρξης μαθημάτων, των σπουδαστών της 67ης Εκπαιδευτικής Σειράς της ΣΕΘΑ, η οποία έλαβε χώρα στην έδρα της. Τήν 11η Σεπ 2014, στην ενημέρωση από τον ΣΕΕΘΑ των Σπουδαστών της 5ης Σειράς Διαδικτυακής Εκπ/

σης της ΣΕΘΑ, σχετικά με τον σκοπό και τις δραστηριότητες του Συνδέσμου, η οποία πραγματοποιήθηκε στο αμφιθέατρο του Πολεμικού Μουσείου. Την 21η Σεπ 2014 σε εκδήλωση για την Μνήμη του Δημητρίου Υψηλάντη, που πραγματοποιήθηκε στο χωριό Υψηλάντης Βοιωτίας (Μονή Αγίου Νικολάου), με την ευκαιρία της επετείου της μάχης της Πέτρας.

2. Εκδόσεις A. περιοδικα

Αεροπορική Επιθεώρηση, Διακλαδική Επιθεώρηση, Θαλασσινοί Απόηχοι, Λιμενικά Χρονικά, Καστέλα, Ιππικό Τεθωρακισμένα, Πυροβολητής, Κ21 Ελληνικό Παρατηρητήριο, Σπετσιώτικη Ηχώ, Εθνικά Θέματα (Ευθυμίου Παπαγεωργίου). B. Εφημερίδες

Εθνική Ηχώ, Σύνταγμα και Νέοι Θε-

σμοί, International Defense News, Σύνδεσμος η Αμάλθεια, Κυπριακός Ελληνισμός, Σέριφος, Φλόγα της Μακεδονίας, Σύνδεσμος 68, Πυροβολητής, Τα νέα της λέσχης Καταδρομέων και Ιερολοχιτών, Βορειοηπειρωτικόν Βήμα, Πατριωτική Εθνική Αντίστασις, Φίλος του Αναπήρου, Σερραϊκόν Θάρρος. Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ

Τα κάτωθι Μέλη του Συνδέσμου, πλέον της ετήσιας συνδρομής τους, προσέφεραν και τα αναγραφόμενα χρηματικά ποσά προς ενίσχυση της εκδόσεως των «Εθνικών Επάλξεων»: Σπυρόπουλος Γεώργιος......................50 ευρώ Νικολαϊδης Ηλίας.................................5 ευρώ Αγρόδημος Ηλίας...............................20 ευρώ Παπαγεωργίου Ευάγγελος..................30 ευρώ Τσιρώνης Σπυρίδων.............................5 ευρώ Φραγκούλης Λεωνίδας.........................5 ευρώ Μπουρδάρας Πέτρος............................5 ευρώ Περδικάκης Γεώργιος.........................10 ευρώ Σκολίδης Χρήστος..............................25 ευρώ

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014

LAVINIA CORP.

On time...

LASKARIDIS SHIPPING CO. LTD.

...cool and dry

A globally integrated shipping company

Transportation (reefer, wet, dry) Shipyards Ship agency Logistics Terminals Fuel Supplies at High Seas Fishing

Head Office Laskaridis Shipping Co.Ltd. 5, Xenias street & Ch. Trikoupi Athens, 14562 Greece Tel: +30.210.6284200 Fax: +30.210.8089710/11/12 Email: athens @ laskaridis.gr