ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ • AP. TEYX. 104 • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
«ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ»: ΤΩΝ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ
ΔΙΕΥΘ. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ • 113 62 AΘHNAI
Αφιέρωμα στην Ήπειρο
ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ
ΤΡΙMHNIAIA ENHMEPΩTIKH EKΔOΣH ΣYNΔEΣMOY EΠITEΛΩN EΘNIKHΣ AMYNHΣ • ETOΣ 20 ο • AP. TEYX. 104 • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
>> KΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ
Η Άλωση της Ιστορίας μας Όλβιος όστις ιστορίης έσχεν μάθησιν (Ευτυχής είναι εκείνος, ο οποίος γνωρίζει την ιστορία) Ευριπίδης (480-406 π.χ.) Αρχαίος Τραγικός Ποιητής
Τ
α τελευταία χρόνια, κατά τα οποία η οικονομική κρίση και η αβεβαιότητα σκιάζει το παρόν και το μέλλον της πατρίδας μας, διεξάγεται ένας ακήρυκτος και κλιμακούμενος πόλεμος, που έχει ως στόχο την αλλοίωση και νόθευση της εθνικής μας ιστορίας. Ο πόλεμος αυτός, ήταν πάντοτε υπαρκτός από συστάσεως του Ελληνικού κράτους και προερχόταν από εχθρούς εκτός των εθνικών μας συνόρων. Δυστυχώς, σήμερα φαίνεται να έχει μεταφερθεί και εντός των συνόρων μας εκδηλούμενος με δηλώσεις και παρεμβάσεις ατόμων, ομάδων, και φορέων, που επιδιώκουν τη διαμόρφωση μιας διαφορετικής ιστορικής πραγματικότητας. Η κίνηση αυτή αυτοπροσδιορίζεται ως εκσυγχρονισμός, αναθεώρηση και απομυθοποίηση των ιστορικών γεγονότων, των θρύλων και των παραδόσεων, με πρόσχημα την προαγωγή της ειρήνης και της συμφιλίωσης των λαών. Η πατρίδα μας επομένως, παράλληλα με την οικονομική κρίση, αντιμετωπίζει μια δυσμενέστερη κατάσταση, η οποία απειλεί την εθνική της υπόσταση και την ιστορική της κληρονομιά. Η επαναλαμβανόμενη διατύπωση αιρετικών απόψεων και παρεμβάσεων αποκαλύπτει, ότι πρόκειται για μια σχεδιασμένη και οργανωμένη δράση με σταθερές επιδιώξεις και καθορισμένους αντικειμενικούς σκοπούς. Η δογματική επίκληση των πρωταγωνιστών, ότι αποβλέπουν στην προσέγγιση και τη συμφιλίωση των λαών, δεν είναι πειστική και αποδεκτή. Η τρισχιλιετής ιστορική διαδρομή του Ελληνισμού, στηρίχθηκε σε αξίες και κυρίως στην αλήθεια και την ελευθερία της σκέψης. Η συνύπαρξη Χριστιανισμού και Ελληνισμού επί δύο χιλιάδες χρόνια, δεν έχει μεταβάλλει αυτόν τον προσανατολισμό. Είναι γνωστό, ότι η αλήθεια και η ελευθερία του ανθρώπου, αποτελούν θεμελιώδη συστατικά της Χριστιανικής θρησκείας.
Ε
ίναι ευρέως αποδέκτη η άποψη, ότι η ιστορία αποτελεί μια αυτοτροφοδοτούμενη πηγή και ανεξάντλητη δεξαμενή αξιών και προτύπων. Παράλληλα είναι η πολύτιμη κιβωτός, η οποία διαφυλάσσει τα ιδανικά και τις αρετές της φυλής, που αποτελούν την κινητήριο δύναμη και το φάρο, που φωτίζει το παρόν και το μέλλον των νεότερων γενεών.
Η ιστορία διατηρεί αμόλυντη την εθνική συνείδηση και εκπέμπει διαχρονικά μηνύματα ελπίδας, αισιοδοξίας και υπέρβασης. Οι παρακαταθήκες και τα λόγια των αγωνιστών και των ηρώων των εθνικών μας αγώνων, προκαλούν ακόμη και σήμερα ρίγη συγκινήσεως, εθνική υπερηφάνεια και αναζωογόνηση του φρονήματος του δοκιμαζόμενου σήμερα Ελληνισμού. Ενδεικτικά παρατίθεται η στιχομυθία του Στρατηγού Μακρυγιάννη με τον Γάλλο Ναύαρχο Δεριγνύ, πριν από τη μάχη στους Μύλους της Αργολίδος (1824). Σε αυτή την τοποθεσία αποφάσισε ο Μακρυγιάννης να πολεμήσει τη Στρατιά του Ιμπραήμ: Δεριγνί: “ Τι κάνεις αυτού; Αυτές οι θέσεις είναι αδύνατες. Τι πόλεμο θα κάνεις με τον Μπραίμη αυτού; Μακρυγιάννης: “Είναι αδύνατες οι θέσεις μας και εμείς, όμως είναι δυνατός ο Θεός που μας προστατεύει”. Ο δήθεν “εξωραϊσμός” των ιστορικών δεδομένων, καθώς και η επιλεκτική διδασκαλία του μαθήματος της ιστορίας, αποτελεί ιεροσυλία και ακραία προσβολή του γοήτρου της πατρίδας μας. Εύλογο είναι το ερώτημα αν είναι εύκολη υπόθεση η άλωση της ιστορίας μας και η ανατροπή της ιστορικής αλήθειας, όπως συμβαίνει με τις ραγδαίες μεταβολές, που συντελούνται στα χρηματιστήρια και την παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Σε ένα λαό με αγωνιστικό φρόνημα και θέληση αντιστάσεως αυτό δεν είναι δυνατό, όσο και να προσπαθήσουν τα όργανα αυτής της προσπάθειας.
Α
ποτελεί λοιπόν ύψιστο χρέος και καθήκον, η διαφύλαξη αλώβητης της εθνικής μας συνείδησης και ιστορίας. Οι αρχές και οι αξίες μας πρέπει να παραμείνουν ανόθευτες και αδιαπραγμάτευτες στα κελεύσματα και τις σκοπιμότητες ύποπτων συμφερόντων. Οι οικονομικές κρίσεις έρχονται και παρέρχονται. Οι εθνικές όμως καταστροφές και περιπέτειες είναι αιματηρές, επώδυνες και συνήθως αθεράπευτες. Λαός με εξασθενημένη ιστορική μνήμη και χαλαρούς εθνικούς δεσμούς, μεταβάλλεται σε αποστεωμένο και ασπόνδυλο οργανισμό, ο οποίος χωρίς αγωνιστική θέληση οδηγείται εύκολα στην υποδούλωση, την παρακμή και την απώλεια των κυριαρχικών του δικαιωμάτων.
“Αίσχιον δε έχοντας αφαιρεθήναι ή κτωμένους ατυχήσαι.” Θουκυδίδης (460-394 π.χ.) Αρχαίος Ιστορικός. (Είναι πολύ μεγαλύτερη ντροπή να χάσει κανείς κάτι από αυτά που έχει, από το να αποτύχει να τα αποκτήσει). Το Διοικητικό Συμβούλιο
Στη διεύθυνση www.seetha.gr υπάρχει ανανεωμένος ιστότοπος του Συνδέσμου στον οποίο έχουν αναρτηθεί παλαιότερα τεύχη των Εθνικών Επάλξεων σε μορφή PDF ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
4 ΓPAΦEIA: KTIPION ΣXOΛHΣ EΘNIKHΣ AMYNHΣ ΠEΔION APEΩΣ 113 62 AΘHNAI THΛ./FAX: 210-88.11.853 E-mail: seethaee@gmail.com http://www.seetha.gr. IΔIOKTHTHΣ: Σ.E.EΘ.A. Εκδότης: Λάμπρος Καζάκος, Αντιστράτηγος ε.α. Πρόεδρος Δ.Σ. του Συνδέσμου Διευθυντής και Πρόεδρος της Συντακτικής Eπιτροπής: Εμμανουήλ Καναβάκης, Αντιστράτηγος ε.α. Mέλη της Συντακτικής Eπιτροπής: Δημήτριος Φράγκου Αντιστράτηγος ε.α. Σπύρος Μπελεγράτης Υποστράτηγος ε.α. Kωνσταντίνος Zαχαράκης, Yποστράτηγος Xωρ. ε.α. Νικόλαος Τσίγκας, Γεν. Δ/ντής Υπ. Δικαιοσύνης ε.τ. Συνδρομές: Προαιρετικές προς τον Σ.E.EΘ.A. για τις «ΕΘΝΙΚΕΣ EΠAΛΞEIΣ» Eπιμέλεια: «Ηλιαία» Yψηλάντου 25 - 106 75 Aθήνα Τηλ./Fax.: 210-72.18.223 E-mail: iliea@otenet.gr Εκτύπωση: Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού Tο δημοσιευόμενα κείμενα εκφράζουν απόψεις των συγγραφέων. H χρησιμοποιούμενη γλώσσα είναι της επιλογής των συγγραφέων, ενώ η εν γένει εικονογράφηση γίνεται με μέριμνα του περιοδικού. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση άρθρων των «Εθνικών Επάλξεων» με την προϋπόθεση αναγραφής της πηγής
Στο εξώφυλλο: Σύνθεση με το Ιστορικό Γεφύρι στην περιοχή ποταμού Βοϊδομάτη, το άγαλμα του Βασιλιά Πύρρου στην Άρτα, Βυζαντινή εκκλησία στην Άρτα, αρχαιότητες στην περιοχή του νεκρομαντείου στον Αχέροντα ποταμό και το αρχαίο θέατρο της Δωδώνης
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ:
Σχολή Εθνικής Άμυνας.
Η Άλωση της Ιστορίας μας
......................3
Οι οικονομικές κρίσεις έρχονται και παρέρχονται. Οι εθνικές όμως καταστροφές και περιπέτειες είναι αιματηρές, επώδυνες και συνήθως αθεράπευτες. Λαός με εξασθενημένη ιστορική μνήμη και χαλαρούς εθνικούς δεσμούς, μεταβάλλεται σε αποστεωμένο και ασπόνδυλο οργανισμό, ο οποίος χωρίς αγωνιστική θέληση οδηγείται εύκολα στην υποδούλωση, την παρακμή και την απώλεια των κυριαρχικών του δικαιωμάτων.
Τελετή Αποφοιτήσεως των Σπουδαστών της 65ης Εκπαιδευτικής σειράς και 2ης Σειράς Διαδικτυακής Μάθησης της ΣΕΘΑ...........................
28
Ημερήσια Διαταγή Στρατηγού Διοικητού ΣΕΘΑ...............................
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ
Ήπειρος. Ιστορική και Γεωπολιτική προσέγγιση υπό το πρίσμα της νέας Ευρωπαϊκής Αναπτυξιακής Οικονομικής Πολιτικής........................
6
Υπό κ. Σπύρου Μπελεγράτη, Υπτγου ε.α. Η βάση της στρατηγικής που θα οδηγήσει σε επιτυχή αποτελέσματα στον τομέα της οικονομίας, είναι σίγουρο ότι έχει άμεση σχέση με την αυτοτροφοδοτούμενη ανάπτυξη, την εξωστρεφή οικονομική δράση με σεβασμό στο περιβάλλον και την πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής, αλλά με διακριτή την τοπική ταυτότητα των όποιων προϊόντων και υπηρεσιών.
Ήπειρος: Ιστορική αναδρομή από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.....
11
Υπό κ. Θεοφάνη Βλάχου, Αλχια (ΦΠΖ) - Ιστορικού
Το γεωγραφικό διαμέρισμα της Ηπείρου ήταν πάντοτε αναπόσπαστο κομμάτι του ελληνικού χώρου ενώ οι κάτοικοί του συμμετείχαν σε όλους τους αγώνες του ελληνικού έθνους από την αρχαιότητα έως και τις μέρες μας. Αυτό προκύπτει σαφώς στον ιστορικό βίο της Ηπείρου μας, ανά τους αιώνες.
29
Η σημασία του έργου που επιτελεί η Σχολή Εθνικής Άμυνας είναι χαραγμένη στο έμβλημά της, «ΣΟΦΙΑ ΣΥΝ ΤΕΧΝΗ». Η Σοφία και η τέχνη του πολέμου θεωρούνται απαραίτητα εφόδια και εργαλεία που θα καταστήσουν τους σπουδαστές έτοιμους να ανταποκριθούν, ανά πάσα στιγμή στα κελεύσματα της πατρίδος.
ΓΕΣ. Επίσκεψη αντιπροσωπείας του Δ. Σ. ΣΕΕΘΑ στον κ. Α/ΓΕΣ............
31
διπλωματικο περισκοπιο
Ιδιαίτερου ελληνικού ενδιαφέροντος οι πτυχές της συριακής κρίσης.............
32
Υπό κ. Γεωργίου Σέκερη, πρέσβεως ε.τ. Το Συριακό, χωρίς να επηρεάζει κατά άμεσο τρόπο μείζονα εθνικά μας συμφέροντα, ενδιαφέρει πολλαπλώς τη χώρα μας - και δη: Ως προστάτη των ανά τον μεσανατολικό χώρο συμπατριωτών μας και ελληνικών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, ως ορθόδοξο κράτος με ιδιαίτερες ευαισθησίες για την τύχη του Πατριαρχείου Αντιοχείας και γενικότερα των ομοδόξων μας χριστιανών της περιοχής. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
5 Quo vadis Ερντογάν; Quo vadis Τουρκία;......................
36
Υπό κ. Κωνσταντίνου Φίλη, Διευθυντού του Τμήματος Μελετών - Ερευνών του ΙΔΙΣ Το μεγάλο στοίχημα για τον Ερντογάν είναι να αποδείξει εμπράκτως ότι αφενός πήρε το μήνυμα που εξέπεμψε μέρος της τουρκικής κοινωνίας, αφετέρου αντιλήφθηκε, και εξαιτίας της στάσης μεγάλου κομματιού της Διεθνούς Κοινότητας, ότι δεν είναι παντοδύναμος ή ισόβιος. ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ 27ης ΜΑΙΟΥ 2013
Διαπραχθείσες γενοκτονίες κατά την ύστερη Οθωμανική Περίοδο..........................
38 Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ........................... 39 Εισήγηση συντονιστού.............................................. 40 Υπό κ.Ζαφείρη Ταμπακίδη, Αντπχου (Ι) Μέλους του ΔΣ ΣΕΕΘΑ
Διαπραχθείσες Γενοκτονίες κατά την Ύστερη Οθωμανική Περίοδο - Ιστορικό Πλαίσιο
........41
Υπό κ. Παντελή Σαββίδη, Δημοσιογράφου Βασικός στόχος των Τούρκων ήταν να αποδειχθεί, ότι αφ ενός μεν από τους προϊστορικούς χρόνους η Ανατολία κατοικούνταν από τουρκικά φύλα και αφ ετέρου δε ότι οι περιοχές αυτές την εποχή του ελληνοτουρκικού πολέμου (1919-1922), συγκροτούσαν την αδιαφιλονίκητη τουρκική πατρίδα, που επιβουλεύτηκαν οι ξένοι ιμπεριαλιστές.
Άλλες Γενοκτονίες των Τούρκων.................................
47
Η γενοκτονία αλλά και η εθνοκάθαρση, επιτυγχάνεται και μέσω της καταστροφής πολιτισμικών στοιχείων, όπως είναι τα μνημεία, τα νεκροταφεία και οι τόποι λατρείας. Έτσι προϊόντος του χρόνου έρχεται η απώλεια του εθνικού και φυλετικού γνωρίσματος μιας φυλής. ΠΟΛΙΤΙΚΟ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ
54
Yπό κ. Χρήστου Μηνάγια, γεωστρατηγικού αναλυτή και συγγραφέα
57
Επιμέλεια: H συντακτική Επιτροπή του Περιοδικού Δυστυχώς για την δική μας οικογένεια, την οικογένεια των «Εθνικών Επάλξεων» το 101 τεύχος φιλοξένησε για τελευταία φορά τον «πρόλογο του μεταφραστή» με άρθρο αναφερόμενο στην κρίση της Λιβύης. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
«… Το μεγαλύτερο μου λάθος ήταν η επίθεση κατά της Ελλάδος και η μάχη της Κρήτης, με συνέπεια την αναβολή της επιθέσεως περίπου για 6 εβδομάδες, που μου κόστισε την εκστρατεία της Ρωσσίας και την α νατροπή των σχεδίων μου»: Χίτλερ
Αλώσεις άλλοτε και τώρα........................................... Υπό κ. Κωνσταντίνου Χολέβα, – Πολιτικού Επιστήμονος
63
Το πνεύμα του Ελληνισμού ήταν πάντα αγωνιστικό και αντιστασιακό. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος δεν υπετάγη στους όρους του Μωάμεθ, αλλά έπεσε μαχόμενος. Οι σημερινές μάχες δεν θα δοθούν με σπαθιά, αλλά με ιδέες και ιδανικά. Αρκεί να ξαναπιστέψουμε στη συνέχεια του Ελληνισμού! τεχνικα και οικονομικα θεματα
Αντιμετώπιση της λειψυδρίας στα νησιά του Αιγαίου με χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας...................
65
Υπό Δρ. Νικήτα Νικητάκου, Καθηγητού του Πανεπιστημίου Αιγαίου Η διασύνδεση μονάδων αφαλάτωσης με ανεμογεννήτρια, αποτελεί άμεση ανάγκη για το λόγο ότι η ύπαρξη περιοχών με έλλειψη νερού και ηλεκτρισμού (απομονωμένα νησιά) καθιστά ιδιαίτερα ωφέλιμη μια τέτοια λύση.
71
Υπό Σχη (ΥΙ) κ. Γ. Γιαννακού, Δντή Α’ Παθολογικής Κλινικής του ΝΙΜΙΤΣ και κ. Γ. Αγγελίδη, Ειδικευόμενου ιατρού Η Γεωγραφική Ιατρική επικεντρώνεται στην παρακολούθηση και στη διασφάλιση της υγείας μετακινούμενων πληθυσμών (π.χ. πρόσφυγες) και ειδικών ομάδων (π.χ. στρατιωτικές-ανθρωπιστικές αποστολές, οργανωμένες δράσεις μη κυβερνητικών οργανώσεων, ιεραποστολές) πριν και κατά τη διάρκεια της μετακίνησης ή παραμονής στο εξωτερικό. με ευθυμη ματια
Παρά τις διαφορές που χωρίζουν τους πολιτικούς από τους στρατιωτικούς, τους ισλαμιστές από τους κεμαλιστές, τους εθνικιστές από τους συντηρητικούς μουσουλμάνους, τους προοδευτικούς από τους οπαδούς της θρησκευτικής οπισθοδρόμησης, όλοι τους συμμερίζονται την πεποίθηση ότι, εάν όχι τώρα τουλάχιστον στο απώτερο μέλλον, η Τουρκία θα αποκτήσει το πάλαι ποτέ κύρος της πρώην οθωμανικής αυτοκρατορίας.
O τελευταίος «πρόλογος του μεταφραστή».................
59
Υπό του κ. Γεωργίου Ι. Παρασκευά, Υποστρατήγου ε.α
Η Σημασία της Ταξιδιωτικής - Γεωγραφικής Ιατρικής...
Υπό κ. Γιώργου Λεκάκη, συγγραφέα
Ο Ερντογάν ενώπιον του «τουρκικού προβλήματος»....
Μάχη της Κρήτης. Από την επίδραση των Μυστικών Υπηρεσιών στην σκιά του Σχεδίου «Μπαρμπαρόσσα»...
Φανταστικά Σενάρια.................................................
76
Υπό κ. Χρήστου Μπολώση, Υπτγου ε.α. – ΓΓ/ΣΕΕΘΑ Το Βιβλίο
■ Χρήστου Νοταρίδη: «Ένας πιστός και φιλότιμος στρατιώτης»......... Παρουσίαση υπό κ. Μπολώση Χρ, Υπτγου ε.α, ΓΓ/ΣΕΕΘΑ ■ Σπυρίδωνος Δελλή: «Η αυτοθυσία της Ελληνικής Δύναμης Κύπρου»... Παρουσίαση υπό κ. Σπύρου Μπελεγράτη, Υπτγου ε.α.
77 78
80 Σημείωμα εκδότη...................................................... 81 ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ..........................................
«ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ»: ΤΩΝ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ
ΗΠΕΙΡΟΣ
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Υπο κ. Σπύρου Μπελεγράτη, Υπτγου ε.α. (M.Sc in Applied Economics and Finance)
Γενικά
A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α
Α
ναζητώντας εξηγήσεις για τα δρώμενα στην γεωπολιτική και γεωστρατηγική σκακιέρα των σημερινών εξελίξεων στα Βαλκάνια, αλλά και στην ευρύτερη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου, ο βαθύς ιστορικός μελετητής, ανακαλύπτει ότι το κυρίαρχο αίτιο σε αρκετές των περιπτώσεων, περιελάμβανε και τον σημαίνοντα ρόλο του επονομαζομένου εδαφικού διαμερίσματος τής Ηπείρου, υπό την ευρεία του έννοια. Ιστορικογεωπολιτικά, οι όποιες εξελίξεις στην περιοχή, περιλαμβάνουν ασφαλώς και το βόρειο σύμπλεγμα των Επτανήσων (νήσοι Κέρκυρα Οθωνοί, Ερεικούσα, Μαθράκι, Παξοί Αντιπαξοί κλπ), σε συνδυασμό με την γεωγραφική διάσταση της Ηπείρου, όπως αποκαλύπτεται από τα βάθη του ιστορικού βίου για τον αντίστοιχο χώρο. Το αφιέρωμα του ανά χείρας τεύχους μας στην ομώνυμη περιοχή, έχει σκοπό και χαρακτήρα την ανάδειξη αυτών των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών στη διαδρομή της ιστορίας, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των 100 χρόνων από την απελευθέρωση των Ιωαννίνων (21 Φεβ 1913) και στη συνέχεια του υπολοίπου τμήματος της Ηπειρωτικής γης, από τον Ελληνικό Στρατό.
Ιστορική Αναδρομή
Μ
ερικές σημαίνουσες αλλά κύριες αιτίες του σημαντικού ρόλου που διαδραμάτισε για τα Ελληνικά πράγματα η περιοχή της Ηπείρου ανά τους αιώνες, μπορούν να αναζητηθούν στο πέρασμα του ιστορικού χρόνου, στην «ξυγραφή» τής ιστορίας. Ο Θουκυδίδης, αναφέρει ότι ο Πελοποννησιακός Πόλεμος (431-404 π.Χ.), ξεκίνησε με αρκετές θερμές αντιπαραθέσεις των κυρίων αντιπάλων (Αθήνα – Σπάρτη) στην ευρύτερη περιοχή τής Ηπείρου. Η αρχαία Επίδαμνος (σημερινό Δυρράχιο – αποικία των Κερκυραίων), σε συνδυασμό με την εφαρμοζόμενη κάθε φορά υψηλή Στρατηγική της συμμαχίας των Σπαρτιατών-Κορινθίων (Επιδάμνιοι – Λευκαδίτες -Αμβρακιώτες – Μεγαρείς κλπ) και της αντίστοιχής των Αθηναίων (συμμάχων των Κερκυραίων), ήταν ο βασικός συντελεστής και το επίκεντρο των συγκρούσεων 6
που διεξήχθησαν στην περιοχή, κατά τα πρώτα έτη του πολέμου. Η υπαγωγή του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου στο Βασίλειο τής Μακεδονίας (358 π.Χ.) από τον Φίλιππο και στη συνέχεια τον Μέγα Αλέξανδρο, η ίδρυση του Δεσποτάτου της Ηπείρου επί βυζαντινής Αυτοκρατορίας (1224 μ.Χ.), η δράση του «Αλή Πασά» κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εναντίον των Σουλιωτών, αλλά και του υπόδουλου ελληνισμού στην περιοχή (1789 -1803 μ.Χ.) και τέλος η διεξαγωγή του Ελληνοϊταλλικού πολέμου ουσιαστικά στην Ήπειρο (28 Οκτ 1940 – Απρ 1941), είναι μερικές μόνο από τις σελίδες που μπορούν να δικαιολογήσουν την ιδιαιτερότητα, την σημασία, αλλά και τήν Γεωστρατηγική Αξία της. H σπουδή της διπλωματικής ιστορίας του Ευρωπαϊκού χώρου παράλληλα, αποκαλύπτει ότι αρκετά από τα γεγονότα που συνέβησαν στην ονομαζόμενη «ύστερη οθωμανική περίοδο», έλαβαν χώρα λόγω της προσπάθειας έλεγχου τής ευρύτερης περιοχής Ηπείρου, από τις τότε ονομαζόμενες μεγάλες δυνάμεις. Η δυνατότητα ελέγχου της θαλάσσιας επικοινωνίας στην λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου και ιδιαίτερα στην Αδριατική (στενό του Οτράντο) από την Γαληνοτάτη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου (Βενετία) κατά τον 15ο έως και το τέλος περίπου του 18ο αιώνα, η κατάληψη των επτανήσων από τον Μεγάλο Ναπολέοντα λίγο μετά την Γαλλική Επανάσταση (1797, συνθήκη του Κάμπο Φόρμιο) και η προσπάθεια προσεταιρισμού των όποιων Στρατιωτικών Δυνάμεων διέθετε τότε το υπόδουλο γένος (π.χ. Σουλιώτες), αποτελούν σημαντικότατα στοιχεία για τον τρόπο διαμόρφωσης των πολιτικοδιπλωματικών σχέσεων της εποχής. Η κατάληψη των Επτανήσων διαδοχικά και κατά διαστήματα από την Ρωσία (π.χ. το έτος 1804 νήσος Κέρκυρα) ή την Μεγάλη Βρετανία στις απαρχές του 19ου αιώνα (π.χ. 1810 -1814), με ύστατο όριο τήν διατήρηση τής νήσου Κερκύρας (1815) από τους Βρετανούς, η ίδρυση της ονομαζόμενης «Ιονίου Πολιτείας» υπό την αιγίδα των μεγάλων δυνάμεων, καταδεικνύει το ενδιαφέρον που επέδειξαν στη διαδρομή του χρόνου οι παγκόσμιοι «παίκτες» στη περιοχή, μέχρι την ενσωμάτωσή της με την μητέρα Ελλάδα (1864 τα Επτάνησα και Φεβ 1913 η Ήπειρος). ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
Γεωστρατηγική Προσέγγιση
Απουλίας) και των απέναντι ακτών τής χερσονήσου του Αίι είναι όμως αυτό που θα μπορούσε να καταδειχθεί από μου (Βαλκανικής), ήτοι της περιοχής του Αυλώνα μέχρι τους την διαχρονική αξία της περιοχής σε γεωστρατηγικό Αγίους Σαράντα επί Αλβανικού εδάφους, της νήσου Κέρκυεπίπεδο; Η απάντηση κρύβεται στην επισταμένη με- ρας και της περιοχής Σαγιάδας επί Ελληνικού εδάφους (στελέτη του χώρου, σε συνδυασμό με τους επιδρώντες προς νό Κερκύρας). Η Αδριατική εκτείνεται όπως είναι γνωστό τούτο παράγοντες, όπως η γεωγραφία, η γεωοικονομία, η από βορά προς νότο, Ανατολικά της Ιταλικής χερσονήσου, γεωπολιτική κλπ. Η μορφολογία του χώρου, τα φυσικά πε- με μέγιστο μήκος περίπου 770 χμ. (415 ν.μ.), έχει δε μια μέση ράσματα και ή ύπαρξη θαλασσίων στενών, γέννησαν συ- τιμή πλάτους περίπου 160 χλμ. (85 ν.μ.). Στο Στενό όμως του γκοινωνιακά δρομολόγια ανυπέρβλητης στρατηγικής ση- Οτράντο, μέσω του οποίου η Αδριατική συνδέεται νότια με μασίας για την περιοχή, το Ιόνιο Πέλαγος, έχει πλάτος μόλις 85-100 χλμ. (45καθώς και καθέτους ή εγκάρσιους άξονες, επι55 ναυτικά μίλια). κοινωνίας. Θεωρούμε ως γ. Ο έλεγχος τής δέιδιαίτερης αξίας και σησμης των αξόνων συμασίας τους παρακάτω γκοινωνιών που άγουν από βορά προς νότο (και κύριους παράγοντες, οι οποίοι είναι σίγουρο ότι αντίστροφα), από την πεεπιδρούν, αν όχι επιβάλδιάδα της Μαλακάστρας λουν, την όποια εφαρκαι της ευρύτερης περιομογή της ευρύτερης γεχής των Τιράνων, αρχικά ωσ τρατηγικής σ την προς το υψίπεδο των Ιωπεριοχή: αννίνων και στη συνέχεια α. Ο έλεγχος τής ζώείτε προς Θεσσαλία – Μανης των συγκοινωνικεδονία, είτε προς την Στεών που οδηγούν προς ρεά Ελλάδα. Στον τομέα αυτό, θα πρέπει να σημειτήν Αδριατική και διατρέχουν το Νότιο τμήμα ωθεί ότι οι Ιλλυρικές (Αλτής χερσονήσου του Αίβανικές) Άλπεις, οι οποίες μου από Ανατολάς προς εκτείνονται στο ανατολιΔυσμάς, ή αντίστροφα κό τμήμα των συνόρων (στενά Ελλησπόντου η της Αλβανίας με τα ΣκόΒοσπόρου – Θεσσαλονίπια, αλλά και η οροσειρά κη – Δυρράχιο ή Αυλώτής Πίνδου στη συνέχεια, νας ή Ηγουμενίτσα). Οι εντός του κυρίου κορμού τής χώρας μας, δημιουραρχικοί σχεδιασμοί της «Εγνατίας οδού» των Ρωγούν ένα σύμπλεγμα ορειμαίων, δεν έχουν αλλάξει νών όγκων, που δυσχεΕικ. 1: Το ευρύτερο γεωστρατηγικό περιβάλλον της Ηπείρου. κατά πολύ, αφού και στις ραίνουν τήν μετακίνηση μέρες μας στην ίδια περίπου όδευση έχει σχεδιασθεί η δι- μεγάλων δυνάμεων από Ανατολάς προς Δυσμάς (ή αντίστροαδρομή του επονομαζομένου Διαδριατικού Αγωγού φυ- φα), επιτρέποντας τις όποιες μετακινήσεις στο νότιο τμήμα σικού αερίου (ΤΑΡ), του οποίου εφόσον ολοκληρωθεί η της χερσονήσου του Αίμου, μόνο στις υφιστάμενες ορεινές κατασκευή, θα υφίσταται δυνατότητα μεταφοράς Αζέρικου διαβάσεις. Ήτοι η μορφολογία του εδάφους τής ευρύτερης φυσικού αερίου από την Κασπία Θάλασσα προς την Ιταλική περιοχής, αλλά και εντός του Ελλαδικού κορμού, δημιουργεί Χερσόνησο, μέσω τής χώρας μας. Η κατασκευή της Νέας ένα θέατρο επιχειρήσεων με ιδιαιτερότητες, που μπορούν να Εγνατίας οδού με κατάληξη στον λιμένα της Ηγουμενίτσας, αναζητηθούν στην επισταμένη μελέτη του γεωγραφικού αυέδωσε διέξοδο στην δυνατότητα ευχερέστερης οδικής επι- τού χώρου. Εξαιρετικά σημαντική είναι στρατηγική σημασία κοινωνίας της Ηπείρου, με τον υπόλοιπο Ελλαδικό κορμό. του υψιπέδου Ιωαννίνων στην περιοχή, αλλά και του λεκαΠαράλληλα, συνέδεσε τα ανατολικά σύνορά μας και κατ’ νοπεδίου των λιμνών Αχρίδας και Πρεσπών, που βρίσκεται επέκταση τα στενά του Βοσπόρου ή Ελλησπόντου (Ευρω- κοντά στά όρια τής Ηπειρωτικής γης. παϊκή Τουρκία), με την Αδριατική και το Ιόνιο Πέλαγος, δι’ δ. Η γειτνίαση αλλά και η εγγύτητα της Ηπείρου με σηενός αυτοκινητοδρόμου σύγχρονων προδιαγραφών και τα- μαντικούς άλλους ιδιαίτερα γνωστούς γεωγραφικούς χώχείας κυκλοφορίας. ρους της ευρύτερης Βαλκανικής Χερσονήσου (Άνω και μέση β. Ο έλεγχος του στενού του Οτράντο (Τάραντα) και Κοιλάδα Αλιάκμονα και Αξιού ποταμού, Κοσυφοπέδιο κλπ), ιδιαίτερα της θαλάσσιας έκτασης που διαγράφεται μεταξύ αλλά και το γεγονός ότι το συγκεκριμένο εδαφικό διαμέρισμα του νοτίου τμήματος της Ιταλικής Χερσονήσου (χερσόνησος εμπεριέχει τμήμα του ευρύτερου «παραλιακού» άξονα συ-
Τ
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
7
«ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ»: ΤΩΝ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ δα φαίνεται ότι κινείται με γοργά βήματα και σε άλλη κατεύθυνση που αφορά τον «γκρίζο χρυσό», δηλαδή στην διαμετακόμιση φυσικού αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο ή την περιοχή της Κασπίας Θάλασσας, προς την Ευρώπη. Συναφές στοιχείο της αυξητικής τάσης που παρουσιάζει η αξία της γεωοικονομίας στην περιοχή (ανάλογη της διάνοιξης και λειτουργίας της Νέας Εγνατίας οδού), έχει ο επονομαζόμενος διασυνδετήριος αγωγός φυσικού αερίου Τουρκίας - Ελλάδας - Ιταλίας (ITGI), ο οποίος αποτελεί πρόταση για μια νέα οδό τροφοδοσίας του ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος με φυσικό αέριο, ικανή να ενισχύσει την ασφάλεια εφοδιασμού και παράλληλα να αυξήσει τον ανταγωνισμό στην αγορά αερίου της ΕΕ, διαφοροποιώντας τις πηγές τροφοδοσίας της. Η διασύνδεση της χώρας μας με την Τουρκία, αποτελεί το πρώτο μέρος του ευρύτερου διασυνδετήριου αγωγού μεταξύ Τουρκίας, Ελλάδας και Ιταλίας (ITGI), αλλά και το πρώτο βήμα για το άνοιγμα του Νοτίου Ευρωπαϊκού Διαδρόμου Μεταφοράς Φυσικού Αερίου μέσω της Τουρκίας, από τις χώρες παραγωγούς της Κασπίας Θάλασσας και της Μέσης Ανατολής προς την Ελλάδα, αλλά και τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Αν και επί του παρόντος ο αγωγός αυτός φαίνεται να βρίσκεται μόνο σε επίπεδο σχεδιασμού (διασύνδεση με Ιταλία – βλέπε εικόνα 2), εν τούτοις πρόκειται για μια λύση που οδήγησε στην υποστήριξη από τη χώρα μας και ενός παρεμφερούς αντιστοίχου αγωγού, του επονομαζόμενου Διαδριατικού Αγωγού (ΤΑΡ -Trans Adriatic Pipeline). Ο TAP (Εικόνα 3) θα διέρχεται από την Ελλάδα, την Αλβανία και την Ιταλία, ενώ ο ανταγωνιστής του «Nabucco-West» αν κάποτε υλοποιηθεί η κατασκευή του ως συμπληρωματικού αγωγού, Εικ. 2: Υφιστάμενοι (κυανούν) και υπό μελέτη – ανάπτυξη αγωγοί φυσικού αερίου από την Βουλγαρία, την Ρουμανία, (Ερυθρό –πορτοκαλί) στην Ελλάδα. την Ουγγαρία και την Αυστρία. ασμό με τις πρόσφατες έρευνες για ύπαρξη υδρογονανθράΟι χώρες - διαμετακομιστές των δύο ενδεχομένων οδών, κων στη ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου (π.χ. θαλάσσια περιοχή μέχρι πρόσφατα ευρίσκοντο σε πλήρη ανταγωνισμό, για την του βορείου τμήματος του Ιονίου Πελάγους), προσδίδουν νέο τελική επιλογή της διαδρομής που θα διοχετεύσει για πρώενδιαφέρον για τήν ανακάλυψη καί άλλων μορφών ορυκτού τη φορά Αζέρικο φυσικό αέριο στην Ευρώπη (κοίτασμα Σαχ πλούτου ή ενέργειας. Ντενίζ του Αζερμπαϊτζάν). Στον τομέα αυτό και παρά την αρστ. Η διακίνηση ενεργειακών πόρων στο πλαίσιο της χικά ανταγωνιστική τάση του Nabuco West, φαίνεται ότι η διαμορφούμενης νέας Ευρωπαϊκής Πολιτικής ενεργειακής αγορά της Ιταλίας και δι’ αυτής και άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, ασφάλειας, αποτελεί στοιχείο προστιθέμενης οικονομικής εκρίθη ως πλεονεκτικότερος τρόπος μεταφοράς τους «γκρίαξίας για την περιοχή. Είναι γνωστό ότι πρόσφατα η χώρα ζου χρυσού» προς την καρδιά του «διψασμένου για ενέρμας παραχώρησε δικαιώματα σεισμικών ερευνών στο Ιόνιο γεια» Ευρωπαϊκού πυρήνα. Η πρόσφατη αποδοχή από την Πέλαγος στην Νορβηγική εταιρεία PGS, μετά την επιτυχή ολο- πατρίδα μας της συμφωνίας Φιλοξενούσας Χώρας (Host κλήρωση του πρώτου γύρου των αντιστοίχου διεθνούς δι- Government Agreement) για την κοινοπραξία του ΤΑΡ και αγωνισμού, για τα οποία έχουν ήδη γίνει γνωστά τα πρώτα η ανακοίνωση της τελικής επιλογής του συγκεκριμένου αγωαποτελέσματα, που είναι ενθαρρυντικά. Ταυτόχρονα, η Ελλά- γού από την κοινοπραξία των εταιρειών που δραστηριοποι-
A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α
γκοινωνιών, που διαγράφεται στην γενική κατεύθυνση ΤΕΡΓΕΣΤΗ – ΣΠΛΙΤ – ΝΤΟΥΜΠΡΟΒΝΙΚ – ΤΙΡΑΝΑ – ΙΩΑΝΝΙΝΑ – ΑΡΤΑ (και εκείθεν είτε προς Θεσσαλία – Μακεδονία, είτε προς Στερεά Ελλάδα), καταδεικνύει ακόμη περισσότερο η αξία του χώρου. ε. Η γεωοικονομία της περιοχής, είναι ένα σημαντικό στοιχείο που διαχρονικά προσέδιδε αξία στον κατέχοντα τον ευρύτερο χώρο. Οι λιμένες στην περιοχή του Αμβρακικού κόλπου, της νήσου Κερκύρας και της Ηγουμενίτσας, διευκολύνουν την θαλάσσια συγκοινωνία με ολόκληρη την ανατολική πλευρά της Ελληνικής χερσονήσου και χαρακτηρίζονται ιδιαίτερης σημασίας. Η ύπαρξη υδάτινων πόρων, αλλά και ορυκτού πλούτου στο υπέδαφος της περιοχής, όπως και βιομηχανικών ορυκτών ή γεωθερμικής ενέργειας, αναδεικνύει έναν άλλο ιδιαίτερο θησαυρό που κρύβει η Ήπειρος. Μερικά από τα πλέον γνωστά ορυκτά της περιοχής είναι οι φωσφορίτες και το ορυκτό αλάτι (Μονολίθι), η ορυκτή γύψος (Βρυσέλλα), ο λιγνίτης (Ιωάννινα), η τύρφη, τα λατομικά προϊόντα κ.α. Η ύπαρξη ιαματικών πηγών στά Καβάσιλλα κοντά στην Κόνιτσα, σε συνδυ-
8
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
ούνται στην εν λόγω επένδυση, εκτιμάται ότι θα προσδώσει επιπλέον ενδιαφέρον για άμεσες ξένες επενδύσεις κατά μήκος της διαδρομής του, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή {ΤΑΡ - ελβετική Axpo (42,5%), η νορβηγική Statoil (42,5%) και η γερμανική E.ON (15%)}. Παράλληλα η επιλογή του ΤΑΡ ενισχύει τη γεωπολιτική της θέση της χώρα μας, σε συνδυασμό με την έμπρακτη εμπιστοσύνη που δείχνουν οι τρείς
κρομαντείο του Αχέροντα ποταμού, η αρχαία Εφύρα κ.α.), τα Ζαγοροχώρια, η περιοχή των Ιωαννίνων (Παμβώτιδα λίμνη – σπήλαιο Περάματος κλπ), παραλιακοί οικισμοί και πόλεις όπως η Πάργα, τά Σύβοτα, η παραλιακή ζώνη της Πρέβεζας (Νικόπολη Πρεβέζης) κ.α. Στον τομέα αυτό, ο οποίος περιγράφεται με τον όρο ήπιας μορφής στρατηγική χρηματοοικονομική επένδυση, (πχ τουριστικές επενδύσεις), εκτιμάται ότι είναι δυνατό να λάβει σάρκα και οστά η περαιτέρω ανάπτυξη της περιοχής, αφού είναι γνωστό ότι επί σειρά ετών αποτελούσε μια από τις πλέον φτωχότερες περιοχές της Ευρώπης. Εφόσον η ανάπτυξη συνδυασθεί και με την εκμετάλλευση άλλων μορφών ενέργειας (ύπαρξη – διακίνηση), η περιοχή μπορεί να προσδώσει περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης και ανάπτυξης, τουλάχιστον σε τοπικό επίπεδο.
Συμπερασματικές Απόψεις – Προτάσεις
Ε
Εικ. 3: Transadriatic pipeline (TAP)
μεγάλες εταιρείες της κοινοπραξίας, σε μια περίοδο που οι επενδύσεις είναι το γεγονός που θα συμβάλλει σημαντικά στην οικονομική ανάκαμψη (ιδίως οι άμεσες ξένες επενδύσεις, όπως αυτή του ΤΑΡ). Τα οφέλη που εμπεριέχει ο ρόλος του διαμετακομιστή για τα κράτη από έδαφος των οποίων θα διέλθε ο αγωγός είναι σημαντικά, εξ ου και το αυξημένο ενδιαφέρον. Αν και αυτός ο αγωγός (ΤΑΡ), ουσιαστικά δεν θα διέλθει από το εδαφικό διαμέρισμα της Ηπείρου στη χώρα μας, εν τούτοις η εγγύτητα της σχεδιασθείσας οδεύσεως προς αυτό, δημιουργεί αυξημένο ενδιαφέρον για την πιθανή μελλοντική ή και ταυτόχρονη διασύνδεσή του, αρχικά με την περιοχή των Ιωαννίνων και στη συνέχεια με τα λοιπά τμήματα της Ηπειρωτικής γης. Από πλευράς γεωοικονομίας πέραν του φυσικού πλούτου της Ηπείρου (γεωργική παραγωγή, κτηνοτροφία, αλιεία, ορυκτά, υδάτινοι πόροι κλπ), πρέπει να προστεθεί και ο πλούτος των ιδιαίτερων εμπορικών ή τουριστικών ενασχολήσεων των κατοίκων της περιοχής. Στον τομέα αυτό έχουν αναπτυχθεί πολύ και άλλα οικονομικά πεδία, όπως το εμπόριο, οι επικοινωνίες και ο τουρισμός. Επισημαίνεται ότι λόγω του μεγάλου αρχαιολογικού πλούτου της περιοχής ή της ύπαρξης εξαιρετικών φυσικών τοπίων, ο τουρισμός έχει αναδειχθεί ως ένας ισχυρός πόλος προσέλκυσης επισκεπτών, εισροής συναλλάγματος (ή χρηματοοικονομικών εισροών), αλλά και εφαρμογής της ονομαζόμενης ήπιας μορφής στρατηγικής επένδυσης. Μερικές από τις πλέον γνωστές περιοχές που οι μεταβαίνοντες στην Ήπειρο αναζητούν να επισκεφθούν, είναι ασφαλώς οι αρχαιολογικοί χώροι (π.χ. η Δωδώνη, το νεΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
πιχειρώντας την ονομαζομένη SWOT analys is (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) σε χρηματοοικονομικούς όρους, θα μπορούσαν να εξαχθούν ορισμένα βασικά συμπεράσματα για τα πλεονεκτήματα, τις προοπτικές, αλλά και τα μειονεκτήματα που υφίστανται από την επιχειρηθείσα σε αδρές γραμμές, γεωπολιτική θεώρηση του χώρου. Υπάρχουν δηλαδή δεδομένα, που ασφαλώς θα πρέπει να ληφθούν υπόψη για την ανάπτυξη της περιοχής, εντασσόμενα στο κύκλο των μειονεκτημάτων, τα κυριότερα εκ των οποίων είναι: α. Η πληθυσμιακή γήρανση και συρρίκνωση του πληθυσμού. β. Οι υφιστάμενες ενδοπεριφερειακές ανισότητες στον τομέα κατανομής του ΑΕΠ, αλλά και του πληθυσμιακού στοιχείου (π.χ. η περιοχή των Ιωαννίνων σε αντίθεση με την περιοχή των ονομαζομένων Μαστοροχωρίων (χωριά Βούρμπιανη -Πυρσόγιανη -Γοργοπόταμος κλπ). γ. Το ιδιαίτερα χαμηλό ΑΕΠ ολόκληρης σχεδόν της περιφέρειας Ηπείρου, συγκρινόμενο με το αντίστοιχο των Αθηνών ή άλλων περιοχών του Ευρωπαϊκού χώρου. δ. Η έλλειψη διασύνδεσης με σιδηροδρομικό δίκτυο, η εξάρτηση των παραλιακών πόλεων ή κωμοπόλεων κυρίως από το τουριστικό εισόδημα, αλλά και οι ανεπαρκείς αερομεταφορές. Επισημαίνεται η ύπαρξη δύο αερολιμένων στην περιοχή (Ιωάννινα – Άκτιο), με μειωμένη συνήθως δραστηριότητα, εκτός από τους θερινούς μήνες. Η εκμετάλευση όμως πλεονεκτημάτων που απλόχερα μοίρασε η φύση στην περιοχή, ίσως αποτελεί την λύση για την ανάπτυξή της, σε συνδυασμό με νέες μορφές απασχόλησης και καινοτομικών προϊόντων. Κυριότερα εξ αυτών είναι: α. Η ύπαρξη νέων υποδομών (Εγνατία οδός, Ζεύξη Ακτίου – Πρεβέζης), η αναμενόμενη διασύνδεση της περιοχής με την Ιονία Οδό, ή τον αυτοκινητόδρομο κεντρικής Ελλάδος, οι εξαιρετικοί λιμένες της Ηγουμενίτσας και Πρεβέζης κλπ. β. Η δυνατότητα για περαιτέρω ανάπτυξη της καινοτομίας 9
«ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ»: ΤΩΝ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ
A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α
και των τουριστικών δράσεων και η διασύνδεση αυτών με την υπόλοιπη Βαλκανική ή την Ευρώπη, αλλά και η ύπαρξη εξαιρετικού περιβάλλοντος, με ποιότητα ζωής. γ. Η ύπαρξη προϋποθέσεων για ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα (πχ αμπελουργία, κτηνοτροφία, γεωργία, ιχθυοκαλλιέργεια, βιολογικά προϊόντα κλπ), σε αντιστοιχία με τον δευτερογενή τομέα (μεταποίηση γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων). Οι δράσεις αυτές δύνανται ασφαλώς να εστιάσουν την προσοχή τους σε τρεις κυρίως άξονες, ώστε από την τελική μελέτη κόστους – οφέλους (cost benefit analysis), να προκύψει το ποθούμενο θετικό αποτέλεσμα, ιδίως υπό τις παρούσες συνθήκες για την χώρα μας: ◆ Ενέργεια
Π
εραιτέρω εκμετάλλευση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (αιολική – ηλιακή ενέργεια, υδροηλεκτρικά έργα, βιομάζα, γεωθερμική ενέργεια κλπ). Ταυτόχρονη εκμετάλλευση της δυνατότητας διακίνησης προσώπων υπηρεσιών και φορτίων εμπορίου, κατά τον διαμήκη άξονα των βορείων συνόρων της χώρας (νέα Εγνατία οδός), σε συνδυασμό με την διεκδίκηση μεριδίου αγοράς από την κατασκευή και διέλευση αγωγών φυσικού αερίου στην ευρύτερη περιοχή. ◆ Προϊόντα – Υπηρεσίες
- Διεκδίκηση μεριδίου αγοράς με εξωστρεφή τάση και συντονισμένες δράσεις marketing, σε συνδυασμό με την ανάδειξη του “brand name” στα εξαιρετικά προϊόντα της περιοχής. - Περαιτέρω ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, προβολή του φυσικού και οικιστικού περιβάλλοντος της περιοχής, σε συνδυασμό με την τουριστική προβολή της, ως προορισμού και για τις τέσσερις εποχές του χρόνου. - Εξέταση της δυνατότητας δημιουργίας επενδύσεων αιχμής στον τομέα της υγείας με εξωστρεφή τάση, προς διεκδίκηση μεριδίου αγοράς από την Ευρώπη, σε συνδυασμό με το υπάρχον εξαιρετικό δυναμικό του τοπικού Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και ταυτόχρονη ανάδειξη - εκμετάλλευση του φυσικού περιβάλλοντος ή άλλων φυσικών θεραπευτικών πηγών της περιοχής (π.χ. ιαματικά ατμόλουτρα στην περιοχή Κόνιτσας κλπ) ◆ Εκμετάλλευση της γεωμορφολογίας
της περιοχής
Η
Εκμετάλλευση της στρατηγικής θέσης της Ηπείρου, ως προς τον Ελλαδικό κορμό και γενικώτερα ως μία από τις Δυτικές πύλες της χερσονήσου του Αίμου προς την υπόλοιπη Ευρώπη, με δράσεις που θα κατευθύνονται στον τομέα του διασυνοριακού εμπορίου, αλλά και γενικώτερα του εμπορίου με τις λοιπές χώρες της περιοχής (Βαλκάνια – Ιταλία κλπ), την μεταφορά προσώπων υπηρεσιών, φυσικών αγαθών και τέλος της ενέργειας. 10
Επίμετρο
Η
εγγενής εκμετάλλευση των διαχρονικών πλεονεκτημάτων που απλόχερα προσφέρει η περιοχή, σε συνδυασμό με τις νέες τεχνολογίες, τον προγραμματισμό και την θέληση των κατοίκων της, αποτελούν ίσως τους βασικότερους πυλώνες στους οποίους φρονούμε ότι θα πρέπει να στηριχθεί η ανάπτυξη της Ηπείρου μεσομακροπρόθεσμα. Η βάση της στρατηγικής που θα οδηγήσει σε επιτυχή αποτελέσματα, είναι σίγουρο ότι έχει άμεση σχέση με την αυτοτροφοδοτούμενη ανάπτυξη, την εξωστρεφή οικονομική δράση με σεβασμό στο περιβάλλον και την πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής, αλλά με διακριτή την τοπική ταυτότητα των όποιων προϊόντων και υπηρεσιών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ α. Βιβλία – Άρθρα – ΒΛΑΧΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ: Θουκιδύδου Ιστορία Βιβλιοπωλείο της «Εστίας» Αθήνα 1998 – ΒΙΣΒΙΖΗ – ΔΟΝΤΑ ΔΟΜΝΑ: Ανατολική Μεσόγειος, Εκδόσεις Σάκουλα (Αθήνα 2005). – ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ Κ.: «Ήπειρος» Θεσσαλονίκη 1992 – ΓΕΣ/ΔΙΣ: Θέματα Στρατιωτικής Ιστορίας – Συμπληρωματικές εκδόσεις ΓΕΣ/ΔΕΚΠ Αθήνα 1981 – ΜΠΡΕΚΗΣ Λ. ΣΠΥΡΟΣ: Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδος 2η Έκδοση Αθήνα 1999. – ΣΑΘΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ: Η Ιστορία της Τουρκοκρατούμενης Ελλάδας (4 τόμοι) – Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 1998. – ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ: Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης (4 τόμοι) - Εκδόσεις Λιβάνη Αθήνα 1999. – L. REVISINE – D. COLLINS – B. JOHNSON: Financial Reporting and Analysis 3rd Edition, Pearson Education Ltd, USA New Jersey 2007. – SCHULER S. RANDALL – JACHSON E. SUSAN: Human Resourse Management Ed. Thomson south western, UK 2003. – KEEGAN JOHN: Η ιστορία του Πολέμου, Εκδόσεις Νέα Σύνορα – Λιβάνη Αθήνα 1997. – WALTZ N. KENNETH: Θεωρία Διεθνούς Πολιτικής, εκδόσεις Ποιότητα Αθήνα 2011. – GILPIN ROBERT: Πόλεμος και αλλαγή στην Διεθνή Πολιτική, εκδόσεις Ποιότητα Αθήνα 2004. β. Δικτυακοί Τόποι http://www.php.gov.gr/images/stories/epixeirisiako_programma_2012-2014.pdf http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26516&subid=2&pubid=112797791 http://www.ele.gr/ShowArticle.aspx?ID=4041&AspxAutoDetectCookieSupport=1 http://www.depa.gr/content/article/002005004/265.html www.ypeka.gr/Default.aspx%3Ftabid%3D389%26sni%255B524%255D%3D2126%26l anguage%3Del-GR+&cd=2&hl=el&ct=clnk&gl=gr http://www.aixmi.gr/index.php/tapispsxraimoi/ http://www.idis.gr/wp-content/uploads/%CE%9C%CE%B5%CE%BB%CE%B5%CF%84 %CE%B7-%CE%99%CE%94%CE%99%CE%A3.pdf http://www.trans-adriatic-pipeline.com/gr/about-us/tap-ag-company/ http://www.trans-adriatic-pipeline.com/fileadmin/pdfs/esia/greece/extention_east/ GPL00-ASP-642-Y-TAE-0009_00-GR-Scoping_Report_for_TAP_Greece_East__2_.pdf ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
Ήπειρος: Ιστορική αναδρομή από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα Υπό κ. Θεοφάνη Βλάχου, Αλχια (ΦΠΖ) - Ιστορικού
Εισαγωγή
Η
Ήπειρος, αποτελεί ένα ιδιαίτερο γεωγραφικό διαμέρισμα της χώρας μας που βρίσκεται στο δυτικό άκρο της Βαλκανικής χερσονήσου. Το έδαφός της είναι κατά το πλείστον ορεινό, κυριαρχούμενο από μεγάλες οροσειρές, αλλά και πλήθος ποταμίων γραμμών. Στην δυτική πλευρά που αποτελεί και την παραθαλάσσια ζώνη της, καταλήγουν τα ύδατα όλων σχεδόν των ποταμών της περιοχής, ενώ εκεί υφίστανται επίσης, αρκετά μικρά φυσικά αγκυροβόλια.
Το λήμμα Ήπειρος ετυμολογικά, προέρχεται από την αρχαία Δωρική αντίστοιχη έκφραση, που αναφέρεται στην «Άπειρο Χώρα». Η λέξη «Ἀπειρωτᾶν» που αναγράφεται στά αρχαία νομίσματα της περιοχής, είναι η δωρική γενική και σημαίνει, (νόμισμα των) Ηπειρωτών. Όπως καταμαρτυρείται στα κείμενα ιστορικών της αρχαιότητας, η γεωγραφική της διάσταση στο βάθος του ιστορικού χρόνου, περιελάμβανε την περιοχή που κείται μεταξύ της οροσειράς της Πίνδου προς Ανατολάς (διάκριση από τις περιοχές της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας), του Αμβρακικού κόλπου, των υπωρειών των Αθαμανικών ορέων προς νότο (Τζουμέρκα), του Ιονίου Πελάγους προς Δυσμάς, ενώ προς βορρά τα όριά της κατέληγαν μέχρι το Γενούσο ποταμό και τη λίμνη Αχρίδα.
Αρχαία και Ρωμαϊκή Περίοδος
Η
μελέτη της περιοχής έχει εξαιρετική και διαχρονική σημασία για την ελληνική ιστορία, αφού είναι ιστορικά βεβαιωμένο, ότι τα βόρεια σύνορά της αποτελούν εκτός των άλλων και τα εθνολογικά όρια του ελληνισμού. Είναι χαρακτηριστικό, ότι αρχαίοι γεωγράφοι και ιστορικοί ονόμαΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
ζαν την Ήπειρο “Αρχήν Ελλάδος”. Σύμφωνα μάλιστα με τον Αριστοτέλη, η ευρύτερη περιοχή της Δωδώνης, ήταν η πρώτη που έλαβε το όνομα “Ελλάς”, αλλά και η εδαφική έκταση στην οποία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά η ονομασία “Γραικοί”. Τα υφιστάμενα σήμερα αρχαιολογικά ευρήματα, αποκαλύπτουν ότι η Ήπειρος εκατοικείτο από την Παλαιολιθική εποχή, αλλά μέχρι και το πέρας της Νεολιθικής περιόδου, η κατοίκησή της δεν ήταν πυκνή. Την περίοδο ανάμεσα στο 2.500 και 2.100 π.Χ. διαπιστώνεται η ύπαρξη στην περιοχή, των πρώτων πληθυσμιακών ομάδων που μιλούσαν μια πρώιμη μορφή της ελληνικής γλώσσας και ονομάστηκαν Πρωτο-Έλληνες. Κατά τη διάρκεια της Μεσοελλαδικής περιόδου (1.900–1.600 π.Χ), συμπαγείς ομάδες κατοίκων της περιοχής, ξεκίνησαν να μεταναστεύουν και προς τα νότια, καταλήγοντας μέχρι το νότιο άκρο της Πελοποννήσου. Τα φύλα που πήραν μέρος σ’ αυτή τη μεταναστευτική κίνηση, συνετέλεσαν μετέπειτα στη δημιουργία των λεγομένων μυκηναϊκών κρατών και συνέβαλαν στην εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας, στην ευρύτερη περιοχή της ελληνικής χερσονήσου. Ένα νέο Γεωγραφικά όρια της Ηπείρου κατά την αρχαιότητα. επίσης μεταναστευτικό ρεύ(Πηγή: Wikipedia, Λήμμα: Ήπειρος) μα από λαούς που κατοικού11
«ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ»: ΤΩΝ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ
A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ σαν στα ορεινά της Πίνδου, σημειώθηκε από το 1.300 έως και δεν διαθέτουμε αρκετές πληροφορίες. Περί τα 700 όμως π.Χ., το 1.100 π.Χ. Η μετακίνηση των ομάδων αυτών που ονομά- αρκετές πόλεις της νότιας Ελλάδας, άρχισαν να ιδρύουν αποισθηκαν Δωριείς, απετέλεσε σπουδαίας ιστορικής σημασίας κίες στα Ηπειρωτικά παράλια, με στόχο να εκμεταλλευτούν γεγονός για τον ελληνικό πολιτισμό, διότι συνέπεσε με την πε- τις οικονομικές δυνατότητες της περιοχής, αφού από εκεί διρίοδο παρακμής του Μυκηναϊκού κόσμου. Εκείνη την εποχή, έρχονταν οι θαλάσσιες οδοί προς το Ιόνιο και την Αδριατική. έκαναν την εμφάνισή τους και τα τρία γνωστότερα ηπειρωτι- Το γεγονός αυτό έφερε μια πρόσκαιρη οικονομική ανάπτυξη κά φύλα: οι Χάονες στα βορειοδυτικά, οι Μολοσσοί στην κε- στην περιοχή και έδωσε τη δυνατότητα σε ορισμένα ηπειρωντρική Ήπειρο και οι Θεσπρωτοί στο νότο. τικά φύλα, να έχουν συμμετοχή στην πρώτη αναμέτρηση των Οι κάτοικοι της Ηπείρου, σε αντίθεση με τα άλλα ελληνικά Ελλήνων, εναντίον των Περσών. Μετά τη λήξη όμως των Περφύλα που κατοικούσαν στη νότια Ελλάδα, δεν δημιούργησαν σικών Πολέμων, οι ανταγωνιστικές διαμάχες των ηπειρωτικών μεγάλες πόλεις-κράτη, αλλά επιδίδονταν στην ημινομαδική πόλεων, οδήγησαν σε εμφύλιες συγκρούσεις, με αποτέλεσμα κτηνοτροφία, με αποτέλεσμα να έχουν και την αντίστοιχη κοι- να ξεκινήσει πάλι μια μικρή περίοδος παρακμής. νωνική και πολιτική οργάνωση. Ζούσαν σε πολυάριθμα μικρά Στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. υπήρξε η πρώτη εισβολή των χωριά, χωρίς να έχουν κάποια ισχυρή κεντρική διοίκηση, γι’ Ιλλυριών στην Ήπειρο, οι οποίοι αναχαιτίσθηκαν με τη βοήθεια αυτό και δεν μπόρεσαν να ακολουθήσουν της Σπάρτης, ηγετικής δύναμης της Ελλάδας, πλήρως την πολιτισμική πρόοδο των άλεκείνη την εποχή. Λίγα χρόνια αργότερα, το λων ελληνικών περιοχών, γύρω από το Αι375 π.Χ., ο τύραννος των Φερών Ιάσων, υπέγαίο. Εξαιτίας του σχετικά υποδεέστερου, ταξε ολόκληρη τη Θεσσαλία, ενώ μέσω της σε σχέση με τις υπόλοιπες ελληνικές περιεπιρροής του, ανάγκασε τους Μολοσσούς να οχές, πολιτισμού των ηπειρωτικών φύλων, εγκαταλείψουν τη συμμαχία τους με τους Πεορισμένοι αρχαίοι ιστορικοί αναφέρονταν λοποννησίους και να στραφούν προς τη Β΄ με περιφρόνηση για τους κατοίκους της Αθηναϊκή Συμμαχία. Το γεγονός αυτό, συνέβαπεριοχής, χωρίς όμως να αμφισβητήσουν λε αποφασιστικά στην ενδυνάμωση και ανάτη ελληνική φυλετική καταγωγή τους. Οι πτυξη των Μολοσσών, σε συνδυασμό με την Ηπειρώτες συμμετείχαν στην ελληνική εκανάληψη ηγετικού ρόλου από τους ιδίους, στις στρατεία στην Τροία και έπαιρναν μέρος υποθέσεις των ηπειρωτικών πόλεων. Καθοριστις πανελλήνιες γιορτές και στους αθλητιστικός παράγοντας στην μετέπειτα εξέλιξη της κούς αγώνες, που ετελούντο ανά διαστήμαιστορίας της Ηπείρου, υπήρξε η Μακεδονική τα στον Ισθμό, τους Δελφούς, τη Νεμέα και συμμετοχή στην δεύτερη μεγάλη επίθεση των την Ολυμπία. Παράλληλα, η περιοχή ήταν Ιλλυριών εναντίον των Μολοσσών το 360 π.Χ. ιδιαίτερης θρησκευτικής σημασίας για τον Ο Φίλιππος, κατέστρεψε τα ιλλυρικά στρατεύματα και υποχρέωσε τον βασιλιά τους να αρχαίο ελληνικό κόσμο, λόγω της ύπαρξης του Μαντείου της Δωδώνης, του αρχαιόσυνάψει συνθήκη ειρήνης το 358 π.Χ. απαλτερου και πιο σεβαστού ιερού των Ελλήνων λάσσοντας έτσι τα ηπειρωτικά φύλα από τον με ρίζες που ανάγονταν στην προϊστορία. ιλλυρικό κίνδυνο. Την επόμενη χρονιά μάλιΕπίσης, πολλοί μύθοι αποδίδουν σε ήρωες Αργυρό δίδραχμο του κοινού των στα, οι δεσμοί μεταξύ Ηπειρωτών και Μακεδότου Τρωικού κύκλου, την ίδρυση αρκετών Ηπειρωτών (περ. 232-167 π.Χ.) με νων επισημοποιήθηκαν με το γάμο του Φιλίππόλεων σε περιοχές της Ηπείρου. Ο Νεο- τις μορφές του Διός και της Διώνης που και της Ολυμπιάδας, ανηψιάς του βασιλέα εμπροσθότυπο, και ταύρο με πτόλεμος, γιος του Αχιλλέα, θεωρήθηκε στον των Μολοσσών Αρρύβα, οι οποίοι απέκτησαν την επιγραφή Απειρωτάν μέσα σε μετά από λίγους μήνες και το πρώτο τους τέότι ίδρυσε το βασιλικό οίκο των Μολοσ- στεφάνι δρυός στο οπισθότυπο. σών, συνεπώς τους εντάσσει στην μυθική Ιωάννινα, Αρχαιολογικό Μουσείο. κνο, τον Αλέξανδρο. Πλέον η Ήπειρος εισήλθε γενιά των Αιακιδών. Σύμφωνα με έναν στα πανελλήνια σχέδια του Φιλίππου, ο οποίος άλλο μύθο, ο γιος του Πριάμου Έλενος, εγκαταστάθηκε στη προσπάθησε να ενώσει τις ασύνδετες ηπειρωτικές φυλές, κάτω Χαονία και ίδρυσε την πόλη του Βουθρωτού, ενώ ένας από από ένα κοινό ηγεμόνα, όπως ακριβώς είχε επιτύχει ο ίδιος να τους γιους του θεωρήθηκε ως ο γενάρχης του βασιλικού οίκου ενώσει τα μακεδονικά φύλα, υπό την εξουσία του. Το 343 π.Χ. των Χαόνων. Βορειότερα, στον κόλπο της Αυλώνας, ο Ελπή- εκδίωξε τον Αρρύβα από το βασίλειο των Μολοσσών και ανένωρ θεωρείται ότι ίδρυσε τον Ωρικό και το Θρόνιο, ενώ στον βασε στο θρόνο τον αδερφό της Ολυμπιάδας τον Αλέξανδρο Αμβρακικό κόλπο, ο Αμφιλόχιος έθεσε τα θεμέλια του Αμφι- Α΄ Μολοσσό. Ο νέος βασιλιάς των Μολοσσών, κατάφερε με τη λοχικού Άργους. βοήθεια του Φιλίππου να εξαλείψει την επιρροή της Αθήνας και Η περίοδος από τον 12ο αιώνα π.Χ. έως και τον 8ο αιώνα της Σπάρτης στην περιοχή και να αναγκάσει πολλές ηπειρωτικές π.Χ., ο “Ελληνικός Μεσαίωνας” όπως ονομάζεται από ορισμέ- πόλεις, να ενταχθούν στη Συμμαχία των Μολοσσών. Η Ήπειρος νος ιστορικούς, είναι αρκετά σκοτεινή και για την Ήπειρο, ενώ πλέον μεταμορφώθηκε ριζικά και για πρώτη φορά απέκτησε 12
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
έναν ηγεμόνα που είχε υπό την επιρροή του, την πλειοψηφία των σημαντικότερων πόλεων της περιοχής. Το 336 π.Χ. ο Φίλιππος θέλοντας να ενισχύσει ακόμα περισσότερο τις σχέσεις Μακεδόνων και Μολοσσών, έδωσε σε γάμο την κόρη του Κλεοπάτρα στον βασιλιά των Μολοσσών Αλέξανδρο Α΄. Κατά τη διάρκεια όμως των γαμήλιων εορτασμών, ο Φίλιππος έπεσε θύμα δολοφονίας και τη θέση του ανέλαβε ο γιος του Αλέξανδρος (μετονομασθείς μετέπειτα σε Μέγα). Το πόσο είχε ισχυροποιηθεί η θέση της Ηπείρου εκείνη την περίοδο, φαίνεται και από το ότι ενώ ο Μέγας Αλέξανδρος ξεκινούσε την εκστρατεία στην Ασία εναντίον των Περσών, ο Αλέξανδρος Μολοσσός εκστράτευσε το 334 π.Χ. στην Δύση, κατόπιν πρόσκλησης για βοήθεια που του απεύθυνε η ελληνική πόλη του Τάραντα, ώστε να υπερασπιστεί την ελευθερία των πόλεων της Κάτω Ιταλίας. Η εκστρατεία αυτή όμως, παρ’ όλες τις αρχικές επιτυχίες, απέτυχε και ο ίδιος σκοτώθηκε το 331 π.Χ. Η ενδοξότερη περίοδος της Ηπείρου στην αρχαιότητα, ξεκίνησε λίγα χρόνια αργότερα, όταν το 297 π.Χ. ανέβηκε στο θρόνο με τη βοήθεια του Πτολεμαίου, ο γιος του Αιακίδη Πύρρος. Κατά διάρκεια της βασιλείας του Πύρρου, η Ήπειρος μετατρέπεται σε ένα πανίσχυρο κράτος, επεκτείνοντας τα όριά της προς το βορρά και τη δύση. Ο Πύρρος με το γάμο που σύναψε με την Λάνασσα, κόρη του βασιλιά της Σικελίας, πήρε ως δώρο το νησί της Κέρκυρας και το στόλο της, μετατρέποντας έτσι την Ήπειρο για πρώτη φορά στην ιστορία της, σε ισχυρή ναυτική δύναμη. Το επόμενο βήμα του ήταν η διεύρυνση των εδαφών του στα βορειοανατολικά, ενώ λίγο αργότερα, το 288 π.Χ. συμμαχώντας με τον Σέλευκο, τον Πτολεμαίο και τον Λυσίμαχο, καταφέρνει να κατατροπώσει τον Δημήτριο Πολιορκητή και να γίνει κυρίαρχος και στη Μακεδονία. Οι επιχειρήσεις του Πύρρου συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια, καταλαμβάνοντας εδάφη της Θεσσαλίας, επεκτείνοντας τα σύνορά του, μέσα στο έδαφος της Ιλλυρίας και των Ιονίων νήσων. Σε λιγότερο από δεκαπέντε χρόνια της βασιλείας του, ο Πύρρος είχε δημιουργήσει ένα από τα ισχυρότερα κράτη της αρχαίας Ελλάδας, με πρωτεύουσα την Αμβρακία, έκταση 20.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και πληθυσμό μισού περίπου εκατομμυρίου κατοίκων. Έχοντας πλέον γίνει ο αδιαμφισβήτητος ηγεμόνας στα ελληνικά παράλια του Ιονίου Πελάγους, ο Πύρρος έθεσε σε εφαρμογή τα μεγαλεπήβολα σχέδιά του για τη δημιουργία μιας αυτοκρατορίας, επεκτείνοντας τη δύναμή του προς τη Δύση. Μετά από πρόσκληση του Τάραντα το 280 π.Χ., ο Πύρρος ξεκίνησε την εκστρατεία του στην Κάτω Ιταλία, ώστε να προστατεύσει την ελευθερία των ελληνικών πόλεων που κινδύνευαν από τις δυνάμεις της Ρώμης και της Καρχηδόνας. Μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια, μετά τις νικηφόρες επιχειρήσεις του από τον Τάραντα έως τη Σικελία, κατάφερε να θέσει υπό τον έλεγχό του τις δύο πλευρές του Ιονίου, είτε μέσω των κτήσεών του, είτε μέσω των συμμαχιών τις οποίες συνήψε, εξασφαλίζοντας ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
έτσι και τις θαλάσσιες οδούς προς την Αδριατική θάλασσα. Οι επιτυχίες όμως του Πύρρου εναντίον της Ρώμης, είχαν βαρύ τίμημα, αφού σχεδόν είχαν αποδεκατίσει το στρατό του, αναγκάζοντάς τον τελικά να εγκαταλείψει το όραμά του για την Μεγάλη Ελλάδα. Επιστρέφοντας στην Ήπειρο, επέκτεινε την επιρροή του στα νότια της Ελλάδας κατακτώντας την Αχαΐα, την Ακαρνανία και την Ήλιδα. Η εκστρατεία όμως στην Πελοπόννησο ήταν και η τελευταία για τον Πύρρο, αφού κατά τη διάρκεια μιας οδομαχίας στο Άργος, τον βρήκε ο θάνατος. Το κράτος των Μολοσσών στην Ήπειρο, διατήρησε για μερικά χρόνια την ισχύ του κάτω από την εξουσία του Αλέξανδρου Β΄, ο οποίος σύναψε συνθήκες ειρήνης με τους Ρωμαίους, εγκαταλείποντας όμως κάθε σχέδιο για περαιτέρω επέκταση. Μετά το θάνατό του ακολούθησε μια ταραγμένη περίοδος, η οποία όξυνε τα αντιμοναρχικά αισθήματα των υπηκόων του, οδηγώντας στην επανάσταση της Αμβρακίας και την πτώση του οίκου των Αιακιδών, αλλά και του θεσμού της βασιλείας. Η αβασίλευτη περίοδος που ακολούθησε μέχρι και την ολοκληρωτική κατάληψη της Ηπείρου από τους Ρωμαίους (232-167 π.Χ.), έμεινε γνωστή με τον όρο «Κοινόν των Ηπειρωτών». Το παλαιό πλέον μολοσσικό βασίλειο, διασπάστηκε σε μια χαλαρή ομοσπονδία ανεξάρτητων πόλεων. Η ομοσπονδία, ενώ αρχικά συγκρούστηκε με τους Ιλλυριούς, αργότερα συνήψε συμμαχία μαζί τους, η οποία δεν είχε θετικά αποτελέσματα. Με πρόσχημα τις πειρατικές επιδρομές των Ιλλυριών, η Ρώμη βρήκε αφορμή να εισβάλει στην Ιλλυρία και στη συνέχεια θέσει υπό τον έλεγχό της το 228 π.Χ., μεγάλες ελληνικές πόλεις της περιοχής, όπως την Επίδαμνο, την Κέρκυρα και την Απολλωνία. Οι ηπειρωτικές πόλεις, θέλοντας να εξασφαλίσουν την προστασία τους, εντάχθηκαν στην μακεδονική συμμαχία, με την ανάληψη όμως του μακεδονικού θρόνου από τον Φίλιππο Ε΄ οι Αιτωλοί κήρυξαν τον πόλεμο στη συμμαχία και προκάλεσαν ολέθριες καταστροφές στην περιοχή της Δωδώνης το 219 π.Χ.. Το οριστικό τέλος της ηπειρωτικής ελευθερίας όμως ση-
Άρτα: Άγαλμα του βασιλιά Πύρρου
13
«ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ»: ΤΩΝ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ
A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ μειώθηκε με την λήξη του τρίτου πολέμου της Μακεδονίας με τη Ρώμη, όταν οι ελληνικές δυνάμεις νικήθηκαν ολοκληρωτικά στη μάχη της Πύδνας το 167 π.Χ. και η Ήπειρος αφέθηκε στην εκδικητική μανία των ρωμαϊκών στρατευμάτων. Οι περισσότερες ηπειρωτικές πόλεις ισοπεδώθηκαν και δεκάδες χιλιάδες από τους κατοίκους των, πουλήθηκαν ως σκλάβοι. Στα χρόνια που ακολούθησαν, η Ήπειρος, η οποία αποτελούσε πλέον τμήμα της ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας, έγινε πεδίο εμφύλιων ενδορωμαϊκών αντιπαραθέσεων και αναγκάστηκε να διατηρεί στο έδαφός της πολυάριθμα ρωμαϊκά στρατεύματα. Με τη ναυμαχία του Ακτίου, το 31 π.Χ., δόθηκε τέλος στις διαμάχες και ο Ρωμαίος Αυτοκράτωρ Οκταβιανός, θέλοντας να γιορτάσει τη νίκη του ίδρυσε μια νέα πόλη στην περιοχή, τη Νικόπολη, μετακινώντας πληθυσμούς από γειτονικές ηπειρωτικές πόλεις. Αρκετά χρόνια αργότερα, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Διοκλητιανός (284 - 304 μ.Χ) μετέβαλε διοικητικά το καθεστώς της περιοχής. Η Ήπειρος πλέον χωρίσθηκε σε δύο διοικήσεις: την “Epirus Vetus” (παλαιά Ήπειρο) με όρια από τον Αμβρακικό κόλπο μέχρι τον ποταμό Γενούσο και πρωτεύουσα τη Νικόπολη, και την “Epirus Nova” που περιελάμβανε τις ιλλυρικές επαρχίες βόρεια του ποταμού και είχε ως κέντρο την Επίδαμνο.
Βυζαντινοί Χρόνοι
Δ
εν έχουμε αρκετές πληροφορίες για την Ήπειρο κατά τα πρώτα βυζαντινά χρόνια. Μετά τη διαίρεση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας σε δυτικό και ανατολικό τμήμα, η περιοχή απέκτησε σημαντική γεωστρατηγική αξία. Παρ’ όλο που διεκδικήθηκε και από τα δύο τμήματα, το Βυζάντιο ήταν αυτό που την κέρδισε, εξασφαλίζοντας έτσι τον έλεγχο της Αδριατικής και του Ιονίου. Δυστυχώς οι επιδρομές των βαρβαρικών φυλών από το βορρά, δεν άφησαν ανεπηρέαστη την Ήπειρο. Η αρχή έγινε με τους Βησιγότθους το 397, οι οποίοι λεηλάτησαν τις περισσότερες ηπειρωτικές πόλεις, ενώ λίγα χρόνια αργότερα έκαναν την εμφάνισή τους στη Νέα Ήπειρο και οι Οστρογότθοι, οι οποίοι ανέπτυξαν σημαντική πειρατική δραστηριότητα στα παράλια του Ιονίου. Παράλληλα οι Βάνδαλοι, οι οποίοι επιδίδονταν στην πειρατεία σε όλη την Αδριατική, κατέλαβαν και λεηλάτησαν το 474 τη Νικόπολη. Τέλος, τον 6ο αιώνα άρχισαν και οι πρώτες σλαβικές επιδρομές εναντίον των βορείων περιοχών της Ηπείρου, οι οποίες συνεχίστηκαν και τις επόμενες δεκαετίες. Οι βαρβαρικές επιδρομές καθώς και κάποιοι ισχυροί σεισμοί που σημειώθηκαν στις 14
ηπειρωτικές περιοχές, είχαν ερημώσει την Ήπειρο. Για να αντιμετωπίσει αυτά τα προβλήματα ο Ιουστινιανός, έθεσε σε εφαρμογή, ένα μεγάλο σχέδιο ανοικοδόμησης της περιοχής. Στα χρόνια της αυτοκρατορίας του αναστηλώθηκαν παλιά κάστρα, χτίστηκαν οχυρές τοποθεσίες ώστε να προστατευτούν οι πληθυσμοί της υπαίθρου, ιδρύθηκαν νέες πόλεις, ενώ όσες ήταν κατεστραμμένες επισκευάστηκαν. Πιθανολογείται μάλιστα ότι την περίοδο του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, ιδρύθηκε και η πόλη των Ιωαννίνων. Οι γνώσεις μας για την Ήπειρο κατά τον 7ο και 8ο αιώνα, τους λεγόμενους και «σκοτεινούς αιώνες», είναι αρκετά περιορισμένες. Είναι βέβαιο όμως ότι από τις αρχές του 7ου αιώνα, συντελέστηκε ένα μεγάλο εποικιστικό κύμα Σλαβικών φύλων προς τις ηπειρωτικές περιοχές, τα οποία εγκαταστάθηκαν σε πολυάριθμες μικρές αγροτοκτηνοτροφικές κοινότητες, απομακρυσμένες η μια από την άλλη. Μέχρι το τέλος του 8ου αιώνα οι Σλάβοι έποικοι, οι οποίοι βρέθηκαν ανάμεσα σε συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς, εξελληνίστηκαν και ενσωματώθηκαν στον κορμό της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Από τον 9ο αιώνα η Ήπειρος διαιρείται σε τρεις μεγάλες στρατιωτικές και διοικητικές περιφέρειες (θέματα), ήτοι της Κεφαλληνίας, του Δυρραχίου και της Νικοπόλεως. Στόχος ήταν η αντιμετώπιση των Αράβων, οι οποίοι είχαν ήδη καταλάβει την Κρήτη και απειλούσαν τις παράκτιες περιοχές του Αιγαίου και του Ιονίου Πελάγους, αλλά και η άμυνα εναντίον του βουλγαρικού κράτους, το οποίο είχε επεκταθεί σε εδάφη της Νέας Ηπείρου και είχε κάνει σαφείς τις προθέσεις του να προωθηθεί και προς τον νότο. Η αραβική απειλή περιορίστηκε αρκετά από τα μέσα του 10ου αιώνα, όταν το Βυζάντιο επανέφερε υπό τον έλεγχό του τις περιοχές στην Κάτω Ιταλία και την Κρήτη μετά από εκστρατείες, στις οποίες έλαβαν μέρος δυνάμεις κυρίως από τα δυτικά θέματα της αυτοκρατορίας. Επειδή το βουλγαρικό πρόβλημα όμως συνέχισε να υφίσταται και στα χρόνια του τσάρου Σαμουήλ (976-1018 μ.Χ.), ορισμένα τμήματα των ηπειρωτικών θεμάτων, περιήλθαν στη βουλγάρικη κατοχή. Το οριστικό τέλος στο ζήτημα των βουλγαρικών επιδρομών, δόθηκε από τον Βασίλειο Β΄ Βουλγαροκτόνο, ο οποίος κατέλυσε το κράτος των Βουλγάρων το 1018, ύστερα από μακροχρόνιους σκληρούς αγώνες. Ο ίδιος αυτοκράτορας, επιθυμώντας να θωρακίσει την άμυνα της περιοχής, ίδρυσε δυο μικρά θέματα (περιφέρειες) στα βόρεια όρια της Ηπείρου, το θέμα Δρυϊνουπόλεως και το θέμα Κολωνείας. Μετά το θάνατο του Βασιλείου
Β΄, σημειώθηκαν αρκετές εξεγέρσεις σε περιοχές των ηπειρωτικών θεμάτων, εξαιτίας της υψηλής φορολόγησης που επιβλήθηκε από τους νέους αυτοκράτορες, οι οποίες όμως καταπνίχθηκαν και δεν επέφεραν κάποια σημαντική αλλαγή στην περιοχή. Η σημαίνουσα γεωστρατηγική θέση της Ηπείρου, επιβεβαιώθηκε για άλλη μια φορά στα τέλη του 11ου μ.Χ. αιώνα, όταν εμφανίσθηκε στην περιοχή ένας νέος κίνδυνος για την Αυτοκρατορία, από τη Δύση αυτή τη φορά. Ο ηγεμόνας των Νορμανδών της Κάτω Ιταλίας, Ροβέρτος Γϊυσκάρδος, εκμεταλλευόμενος την εξασθένιση των βυζαντινών δυνάμεων μετά τις μακροχρόνιες δυναστικές διαμάχες τους, εισέβαλε στο θέμα του Δυρραχίου το 1081, ενώ ο γιος του, Βοημούνδος του Τάραντα, κατέλαβε την Κέρκυρα και την απέναντι παράκτια πόλη του Βουθρωτού. Την επόμενη χρονιά, ο Βοημούνδος προέλασε προς το νότο και κατέλαβε τα Ιωάννινα υπερνικώντας την αντίσταση των Βυζαντινών. Η αντίδραση του νέου βυζαντινού αυτοκράτορα Αλέξιου Α΄ Κομνηνού, ήταν άμεση. Απέκρουσε τις προσπάθειες του Βοημούνδου να κινηθεί ανατολικότερα προς Θεσσαλία και Μακεδονία, ενώ με τη βοήθεια των Βενετών, στους οποίους παραχώρησε μεγάλα εμπορικά προνόμια, ανακατέλαβε το Βουθρωτό χωρίς όμως να μπορέσει να επαναφέρει υπό τον έλεγχό του την Κέρκυρα και τα υπόλοιπα νησιά του Ιονίου. Τελικά μετά τον θάνατο του Γϊυσκάρδου, το 1085, τα νορμανδικά στρατεύματα που είχαν παραμείνει στην Ήπειρο, επέστρεψαν στην Ιταλία, ενώ όσα παρέμειναν υποτάχθηκαν στον Αλέξιο Α΄. Λίγα χρόνια αργότερα, με την έναρξη της Α΄ Σταυροφορίας, οι Νορμανδοί επέστρεψαν στην περιοχή. Το Νοέμβριο του 1096 μ.Χ., κατόπιν συμφωνίας με τον Αλέξιο Α΄ Κομνηνό, επιτράπηκε στα σταυροφορικά στρατεύματα του Βοημούνδου να αποβιβασθούν κοντά στον Αυλώνα και να κινηθούν διαμέσου του θέματος του Δυρραχίου προς στην Μακεδονία, ώστε να προωθηθούν στην Ανατολή. Μια τελευταία επικίνδυνη επίθεση του Βοημούνδου στις δυτικές περιοχές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1107, αντιμετωπίστηκε επιτυχώς από τον Αλέξιο Α΄. Οι σχετικά ειρηνικές συνθήκες που επικράτησαν στην Ήπειρο τον 12ο αιώνα, ευνόησαν την ανάπτυξη εμπορικών σχέσεων των ηπειρωτικών πόλεων με τις ναυτικές δημοκρατίες της Αδριατικής, τη Βενετία και τη Ραγούζα. Οι εμπορικές δραστηριότητες αυτές, σε συνδυασμό με την απουσία σημαντικών εχθρικών επιδρομών, δημιούργησαν τις κατάλληλες προϋποθέσεις, ώστε να ακμάσουν οικονομικά αρκετές πόλεις της Ηπείρου, κυρίως η Άρτα, ο Βουθρωτός και η Δρυϊνούπολη. Παράλληλα, εμφανίστηκαν στην περιοχή στο τέλος του 12ου μ.Χ. αιώνα και νέα μικρότερα θέματα, όπως αυτό των Ιωαννίνων. Μια τελευταία εισβολή των Νορμανδών το 1185, αντιμετωπίσθηκε από τους Βυζαντινούς και περιορίσθηκε σε μικρές περιοχές στα βόρεια της Ηπείρου και στα νησιά του Ιονίου.
Το Δεσποτάτο της Ηπείρου
Μ
ετά την κατάληψη το έτος 1204 της Κωνσταντινούπολης, κατά της διάρκεια της Δ΄ Σταυροφορίας από τους Φράγκους και τους Βενετούς, η Ήπειρος έπρεπε να περιέλθει στην ζώνη κατοχής των Βενετών, σύμφωνα με τη διανομή των εδαφών που είχε υπογραφεί από τους σταυροφόρους. Οι εξελίξεις όμως ήταν διαφορετικές από αυτές που ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
υπολόγιζαν οι Δυτικοί. Έχοντας διατηρήσει ακμαίες τις δυνάμεις της λόγω της σταθερότητας που επικρατούσε στην περιοχή τον 12ο αιώνα η Ήπειρος, απετέλεσε μαζί με την αυτοκρατορία της Νίκαιας, ένα από τα βασικά κέντρα του ελληνισμού, για την ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μετά την Άλωση της Βασιλεύουσας (1204 μΧ.), ο βυζαντινός αξιωματούχος Μιχαήλ Δούκας Κομνηνός κατέφυγε στην Άρτα και αναγνωρίστηκε από τους κατοίκους των ηπειρωτικών πόλεων και της Αιτωλοακαρνανίας, ως ηγεμόνας τους. Σε μικρό χρονικό διάστημα κατάφερε να επεκτείνει την εξουσία του στις βόρειες περιοχές της Ηπείρου, ενώ οι Βενετοί τον αναγνώρισαν ως υποτελή τους και διοικητή των εδαφών της Παλαιάς και Νέας Ηπείρου. Στην επικράτειά του, βρήκαν καταφύγιο πολλές αριστοκρατικές οικογένειες της Κωνσταντινούπολης και των άλλων λατινοκρατούμενων ελληνικών περιοχών, μεταφέροντας στο Δεσποτάτο της Ηπείρου τις ζωντανές μνήμες από τη λαμπρή περίοδο της πρωτεύουσας και την επιθυμία για την ανακατάληψή της. Μόλις εδραίωσε την εξουσία του ο Μιχαήλ, επιτέθηκε στους Βενετούς και ανακατέλαβε μέχρι το 1214 αρκετές περιοχές στη Θεσσαλία και την Κέρκυρα, φθάνοντας μέχρι το Δυρράχιο. Κατάφερε έτσι να δημιουργήσει ένα κράτος που εκτείνονταν από την Ναύπακτο στα νότια έως και το Δυρράχιο στο βορρά, με πρωτεύουσα την Άρτα και δεύτερο διοικητικό και αμυντικό κέντρο, τα Ιωάννινα. Κατά τη διάρκεια της ηγεμονίας του Θεοδώρου Δούκα Κομνηνού, διαδόχου του Μιχαήλ, το κράτος της Ηπείρου έφτασε στο απόγειο της εδαφικής του επέκτασης, ενώ τη ίδια περί-
Ψηφιδωτό στη Νικόπολη Πρεβέζης (6ος αιώνας μ.Χ.)
οδο άρχισαν να κόβονται και τα πρώτα νομίσματα του νέου κράτους. Ο Θεόδωρος, κατέλαβε ολόκληρη τη Θεσσαλία και αρκετά τμήματα της Μακεδονίας, ενώ το 1224 τα ηπειρωτικά στρατεύματα εισήλθαν στη Θεσσαλονίκη, όπου ο Θεόδωρος στέφθηκε αυτοκράτωρ. Το γεγονός αυτό, οδήγησε σε έναν αδελφοκτόνο αγώνα με την αυτοκρατορία της Νίκαιας, για το ποιος θα αποκτούσε την πρωτοκαθεδρία, όταν θα απελευθερωνόταν η Κωνσταντινούπολη από τους Λατίνους. Ο Θεόδωρος μάλιστα, κατάφερε να φτάσει τα όρια του Δεσποτάτου σχεδόν μέχρι τον Έβρο ποταμό, όταν στη μάχη εναντίον των Βουλγάρων το 1230, ο στρατός του καταστράφηκε και ο ίδιος αιχμαλωτίστηκε. Ο πρώτος όμως ηγεμόνας του κράτους της Ηπείρου που έλαβε επίσημα τον τίτλο του «Δεσπότου» ήταν 15
«ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ»: ΤΩΝ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ
A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ ο Μιχαήλ Β΄, ο οποίος μέχρι το 1246 κατάφερε να εδραιώσει την εξουσία του στην Ήπειρο, την Αιτωλοακαρνανία και τη Θεσσαλία, ενώ ήρθε σε σύγκρουση με την Αυτοκρατορία της Νίκαιας, που είχε επεκταθεί μέχρι τη δυτική Μακεδονία και ήταν πλέον αδιαμφισβήτητα η σημαντικότερη δύναμη στον ελληνικό κόσμο, εκείνη την εποχή. Το 1258 εμφανίσθηκε για το Δεσποτάτο μια νέα απειλή, από τη Δύση αυτή τη φορά. Ο Γερμανός βασιλιάς της Σικελίας Μάνφρεντ, εισέβαλε στα εδάφη της Νέας Ηπείρου και τα κατέλαβε κατορθώνοντας μάλιστα να κατισχύσει και επί της νήσου Κερκύρας. Ο Μιχαήλ Β΄, ο οποίος διέθετε μεγάλες διπλωματικές ικανότητες, κατάφερε σε μικρό χρονικό διάστημα να ανατρέψει την κατάσταση και να δημιουργήσει νέα δεδομένα στις σχέσεις της Ηπείρου με την Ιταλία. Παντρεύοντας την κόρη του Ελένη με τον Μάνφρεντ και την δεύτερη του κόρη με τον Φράγκο ηγεμόνα της Πελοποννήσου Γουλιέλμο Βιλλεαρδουΐνο, εξασφάλισε δυο ισχυρούς δυτικούς συμμάχους. Το 1259 προχώρησε στην τελική σύγκρουση με την αυτοκρατορία της Νίκαιας, αλλά ο συμμαχικός στρατός του διαλύθηκε και τα αυτοκρατορικά στρατεύματα του Μιχαήλ Η΄, κατέλαβαν προσωρινά σχεδόν όλη την επικράτεια του Δεσποτάτου εκτός από τα Ιωάννινα. Η ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1261 από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο, δεν στάθηκε ικανή για να εξαλείψει την ισχύ του Δεσποτάτου. Ο Μιχαήλ Β΄ που στο μεταξύ είχε επαναφέρει υπό την εξουσία του τις περισσότερες περιοχές της Ηπείρου, αρνήθηκε να αποδεχθεί την υποτέλεια στο νέο αυτοκράτορα. Παράλληλα, έχοντας υπό την εξουσία του την Ήπειρο και την Θεσσαλία, συνέχισε τον αγώνα του εναντίον του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου, υπό τον φόβο ότι επάνοδος των κατοίκων των συγκεκριμένων περιοχών στην αυτοκρατορία, θα σήμαινε και λήψη μέτρων για επαχθέστερη φορολογία τους. Για να εξομαλύνει κάπως την κατάσταση, ο Μιχαήλ Η΄ πάντρεψε την κόρη του Άννα Παλαιολογίνα, με τον διάδοχο του Μιχαήλ Β΄ Νικηφόρο. Οι νέες εξελίξεις στη Δύση, επηρέασαν αποφασιστικά τα επόμενα γεγονότα στην Ήπειρο. Υποκινούμενος από τον Πάπα, ο Γάλλος Κάρολος Ανδεγαυός, εκθρόνισε τον Μάνφρεντ και αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τις κτήσεις του στα βόρεια της Ηπείρου, ώστε να κινηθεί εναντίον της Κωνσταντινούπολης. Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η΄ αναζητώντας συμμάχους, ήλθε σε συμφωνία με τον Πάπα και προχώρησε στην Ένωση των δυο Εκκλησιών το 1274. Το γεγονός αυτό θεωρήθηκε ένα είδος προδοσίας από τους ελληνο-ορθόδοξους πληθυσμούς του Βυζαντίου και δημιουργήθηκε ένα κύμα προσφύγων από τις βυζαντινές επαρχίες, προς την Ήπειρο. Η κατάσταση εξομαλύνθηκε κάπως, όταν ο νέος βυζαντινός αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄, ακύρωσε την ένωση των Εκκλησιών, χωρίς όμως να καταλήξει σε μια συμμαχία μεταξύ των δυο ελληνικών κρατών. Το 1292 όταν ο βασιλιάς της Νεαπόλεως Κάρολος Β΄, προσπάθησε μέσω επιγαμίας να εξασφαλίσει την επιρροή του στην Ήπειρο, ο Ανδρόνικος Β΄ φοβούμενος ότι αυτό θα αποτελούσε απειλή για το Βυζάντιο, απέστειλε ναυτική και στρατιωτική δύναμη εναντίον του Δεσποτάτου, ώστε να το ενσωματώσει 16
στην αυτοκρατορία. Ο Νικηφόρος όμως, ενισχυμένος από τις δυνάμεις του Φράγκου πρίγκιπα της Αχαΐας και των Ορσίνι της Κεφαλληνίας, απέκρουσε την επίθεση. Τα επόμενα έτη, υπήρξαν αρκετά κρίσιμα για την περιοχή της Ηπείρου. Με τον θάνατο του Νικηφόρου, η βασίλισσα Άννα προσπάθησε να προσεταιριστεί το Βυζάντιο και να εξασφαλίσει την ανεξαρτησία του Δεσποτάτου από τις απειλές των Δυτικών, οι οποίοι είχαν ήδη ξεκινήσει επιδρομές και προσαρτούσαν ηπειρωτικά τμήματα. Το 1313 μάλιστα κατάφερε να πετύχει το γάμο του νέου Δεσπότη της Ηπείρου Θωμά, με την κόρη του βυζαντινού αυτοκράτορα Μιχαήλ Θ΄, Άννα. Παράλληλα, ανέπτυξε εμπορικές σχέσεις με τους Βενετούς, οι οποίοι έβλεπαν τα ηπειρωτικά παράλια, ως σημαντικά διαμετακομιστικά κέντρα. Η νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε στην περιοχή, ευνόησε τα βυζαντινά στρατεύματα, τα οποία εκδίωξαν τους δυτικούς από τις ηπειρωτικές πόλεις, ενώ μετά από πρόσκληση των κατοίκων των Ιωαννίνων το 1315, ο βυζαντινός στρατηγός Συργιάννης, εισήλθε στην πόλη και την ενέταξε στον κορμό της αυτοκρατορίας, δίνοντάς της μάλιστα ειδικό προνομιακό καθεστώς. Το 1318 ξεκίνησε μια νέα περίοδος για την Ήπειρο, όταν ο ελληνοϊταλός ορθόδοξος ηγεμόνας της Κεφαλληνίας Νικόλαος Ορσίνι, δολοφόνησε τον Δεσπότη Θωμά, νυμφεύτηκε την Άννα Παλαιολογίνα και εκμεταλλευόμενος τον εμφύλιο πόλεμο στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ξεκίνησε επιθέσεις εναντίον των Βυζαντινών, ώστε να επαναφέρει τα εδάφη της Ηπείρου στο Δεσποτάτο, το οποίο είχε πλέον συρρικνωθεί σημαντικά. Οι προσπάθειές του όμως απέβησαν άκαρπες, ενώ ο ίδιος δολοφονήθηκε το 1323 από τον αδερφό του Ιώαννη Β΄ Ορσίνι, ο οποίος αναγνωρίστηκε ως Δεσπότης από τον βυζαντινό αυτοκράτορα, αφού πρώτα είχε αναγνωρίσει την επικυριαρχία του. Ο Ιωάννης Ορσίνι, παρ’ όλες τις αρχικές επιτυχίες δεν κατόρθωσε να ενδυναμώσει το Δεσποτάτο, ενώ το 1335 δολοφονήθηκε και αυτός από τη σύζυγό του Άννα Παλαιολόγου, η οποία και ανέλαβε την εξουσία. Την περίοδο αυτή, εμφανίστηκε ένας νέος κίνδυνος για την αυτοκρατορία στα βόρεια της Ηπείρου. Αλβανικοί πληθυσμοί επαναστάτησαν εναντίον του Βυζαντίου και ανάγκασαν τον νέο αυτοκράτορα Ανδρόνικο Γ΄, να εκστρατεύσει στην περιοχή, για να τους διαλύσει. Η Άννα φοβούμενη ότι οι Αλβανοί θα μπορούσαν να πραγματοποιήσουν επιδρομές και προς τα νότια, κάλεσε τον Ανδρόνικο στην Άρτα για να του παραδώσει το Δεσποτάτο και να εξασφαλίσει στρατιωτικά την περιοχή. Η Ήπειρος πλέον, εντάχθηκε ξανά έστω και για λίγα μόνο χρόνια, υπό την άμεση κυριαρχία της Κωνσταντινούπολης, εξασφαλίζοντας στους κατοίκους της μια σχετική αυτονομία και αρκετά προνόμια. Στις αρχές του 14ου αιώνα το σερβικό κράτος είχε ισχυροποιηθεί αρκετά και αποτελούσε μια νέα σημαντική δύναμη στην περιοχή. Ο Σέρβος ηγεμόνας Στέφανος Δουσάν, εκμεταλλευόμενος τους εμφυλίους πολέμους που ταλάνιζαν το Βυζάντιο, επέκτεινε το κράτος προς νότο, με αποτέλεσμα να καταλάβει το 1348 την Ήπειρο και τη Θεσσαλία, ανακηρύσΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
σοντας τον εαυτό του «αυτοκράτορα ανιψιός του άτεκνου Μπαουντελμόντι. των Σέρβων και των Ελλήνων». Ως διΟ Κάρολος, μετά το θάνατο του θείου οικητή της Ηπείρου, διόρισε τον Ελλητου το 1411, δέχτηκε την πρόσκληση νοσέρβο Συμεών Ούρεσι - Παλαιολόγο, του διοικητή της πόλης των Ιωαννίνων γύρω από τον οποίο συνασπίστηκαν οι Σίμωνα Στρατηγόπουλου και έγινε δεαντιβυζαντινές δυνάμεις του Δεσποτάκτός με μεγάλες τιμές. Ο Τόκκος δήλωτου. Την ίδια περίοδο, η αλβανική απεισε υποταγή στον αυτοκράτορα Μανουλή είχε πάρει τρομακτικές διαστάσεις ήλ Β΄ και έλαβε επίσημα από αυτόν τον τίτλο του Δεσπότη. Έπειτα από συνεχείς στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία. Τεράστιες εκτάσεις είχαν ερημωθεί από τις αγώνες εναντίων των Αλβανών, το 1416 επιδρομές, ενώ οι κάτοικοι είχαν εγκακατάφερε να τους νικήσει οριστικά, πεταλείψει τις εστίες τους, για να βρουν τυχαίνοντας για πρώτη φορά μετά από καταφύγιο σε άλλες περιοχές. Παράλπάρα πολλά χρόνια να ενοποιήσει σχεληλα, εμφύλιες συγκρούσεις μεταξύ δόν όλη την περιοχή που παλαιότερα των Σέρβων ηγεμόνων της Θεσσαλίας ονομάζονταν Παλαιά Ήπειρος. Πλέον και της Ηπείρου, είχαν μετατρέψει ξανά όμως ο κλοιός των Τούρκων στένευε την περιοχή σε πεδίο ανταγωνισμού ξέόλο και περισσότερο. Το 1419 οι ΤούρΧρυσόβουλο του Ανδρόνικου Γ΄ για τα Ιωάννινα. νων δυνάμεων. Νικητής αποδείχθηκε κοι κατέλαβαν το Αργυρόκαστρο και τη ο Συμεών Ούρεσις - Παλαιολόγος, ο οποίος εγκαταστάθηκε Δρυϊνούπολη, ενώ ήταν ζήτημα χρόνου το πότε θα κινούνταν στην Θεσσαλία, αλλά αδυνατώντας να αντιμετωπίσει πλήρως νοτιότερα. Ο Κάρολος Τόκκος προσπάθησε να επεκτείνει την τον αλβανικό κίνδυνο, παραχώρησε ορισμένα εδάφη από τη κυριαρχία του και σε εδάφη της Πελοποννήσου, αλλά χωρίς νότια Ήπειρο, την Αιτωλία και την Ακαρνανία, σε Αλβανούς φυ- καμιά επιτυχία, ενώ λίγο πριν πεθάνει έδωσε σε γάμο την ανιλάρχους. Οι κάτοικοι των Ιωαννίνων, φοβούμενοι ότι θα είχαν ψιά του, στον τότε Βυζαντινό διοικητή της Πελοποννήσου και την ίδια μοίρα, ζήτησαν από τον Συμεών την αποστολή Σέρ- μετέπειτα τελευταίο αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Κωνσταντίβου διοικητή για την περιοχή. Ο ίδιος το δέχτηκε και διόρισε νο Παλαιολόγο. Με το θάνατο του Καρόλου το 1429, ξέσπαως διοικητή των Ιωαννίνων τον Θωμά Πρελούμπο ή Πρελιού- σαν διαμάχες μεταξύ των γιων του για την διαδοχή, γεγονός μποβιτς το 1367. Η διακυβέρνηση του Πρελούμπου χαρακτη- που έδωσε την ευκαιρία στους Οθωμανούς για μια τελευταία ρίσθηκε από τη βαριά φορολογία που επέβαλε στους γηγενείς επέμβαση στην Ήπειρο. Το φθινόπωρο του 1430 ο Σινάν παπληθυσμούς και την εκκλησία, για να μπορέσει αντιμετωπίσει σάς εκστράτευσε εναντίον των Ιωαννίνων, αναγκάζοντας τους τις επιδρομές των Αλβανών, οι οποίοι είχαν καταλάβει την Άρτα κατοίκους της πόλης να συνθηκολογήσουν, φοβούμενοι ότι θα και ολόκληρη την περιοχή του Αχελώου, ενώ πολλές φορές επι- έχουν την ίδια τύχη με αυτή της Θεσσαλονίκης. Οι όροι της χείρησαν να επιτεθούν και στα Ιωάννινα. Το 1380 ζήτησε τη βο- συνθηκολόγησης όπως φαίνονται στο έγγραφο (γνωστό και ήθεια τουρκικών στρατευμάτων, δίνοντας την ευκαιρία στους ως «ορισμός του Σινάν») που υπέγραψε ο Τούρκος στρατηγός, Οθωμανούς να επέμβουν για πρώτη φορά στην Ήπειρο. Οι ήταν αρκετά ευνοϊκοί για την περιοχή των Ιωαννίνων, γεγονός προσπάθειές του στέφθηκαν από μερική επιτυχία, αφού κατά- που επέτρεψε στην πόλη να παίξει σημαντικό ρόλο την εποχή φερε να ανακαταλάβει τις περιοχές της Βαγενετίας, της Βελάς της Τουρκοκρατίας. Τα επόμενα χρόνια, με συνεχείς στρατιωκαι της Δρυϊνούπολεως και να επανασυνδέσει το Δεσποτάτο τικές επιχειρήσεις, οι Οθωμανοί κατάφεραν να θέσουν μέχρι το με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, αναγνωρίζοντάς της την επι- 1479 σχεδόν όλη την Ήπειρο υπό την εξουσία τους, εγκαινιάκυριαρχία των Βυζαντινών στην περιοχή. Ο ίδιος όμως παρέ- ζοντας μια νέα περίοδο για την περιοχή. μεινε αντιπαθής τόσο στους κατοίκους των Ιωαννίνων, όσο και στις επιτόπιες αριστοκρατικές οικογένειες της Ηπείρου (Φιλαν- Τουρκοκρατία θρωπινοί, Στρατηγόπουλοι, Αψαράδες). Αποτέλεσμα αυτής της εδραίωση της οθωμανικής κυριαρχίας, σήμαινε και την αντιδημοτικότητάς του, ήταν η δολοφονία του το 1384. Νέος αλλαγή της διοικητικής οργάνωσης της περιοχής. Οι ηγεμόνας του Δεσποτάτου, ανέλαβε πάλι ένας δυτικός, ονόμαΟθωμανοί ανέθεταν την διακυβέρνηση των επαρχιών τι ο Ησαύ Μπαουντελμόντι, ο οποίος ενώ αρχικά αναγνώρισε τους σε ένα μπέη, ο οποίος και ασκούσε την εκτελεστική εξουτην υπαγωγή του στην Κωνσταντινούπολη, το 1388 δήλωσε σία του σουλτάνου και σε έναν καδή, που αντιπροσώπευε την υποτέλεια στον Σουλτάνο της Αδριανούπολης Μουράτ και σε νομική εξουσία. Βασική διοικητική μονάδα ήταν το Σαντζάαντάλλαγμα έλαβε την ενίσχυση πολυάριθμου τουρκικού στρα- κι και ο διοικητής του ο σαντζάκμπεης, ήταν ο αρχηγός των τεύματος, για να αντιμετωπίσει τις αλβανικές βλέψεις, στην πε- σπαχήδων, της τοπικής δηλαδή στρατιωτικής αριστοκρατίας η ριοχή των Ιωαννίνων. Την περίοδο αυτή η Ήπειρος είχε μετα- οποία είχε το δικαίωμα να συλλέγει τους φόρους και σε αντάλτραπεί σε πεδίο μάχης ανάμεσα στο Δεσποτάτο της Ηπείρου λαγμα προσέφερε στρατιωτικές υπηρεσίες. Το ειδικό προνοκαι τις διάφορες αλβανικές φυλές. Από το 1395 μάλιστα που μιακό καθεστώς που κέρδισαν οι κάτοικοι των Ιωαννίνων και η Θεσσαλία πέρασε στην οθωμανική κυριαρχία, η ισχύς του οι όμορες περιοχές με τον ορισμό του Σινάν, είχε ως αποτέλεΔεσποτάτου της Ηπείρου μειώθηκε αισθητά. Τελευταίος Δε- σμα οι χριστιανοί σπαχήδες της Ηπείρου, να διατηρήσουν την σπότης στην Ήπειρο ανέλαβε ένας Ιταλός, ο Κάρολος Τόκκος, πίστη τους ως και τα μέσα του 17ου αιώνα. Παράλληλα, το ίδιο
Η
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
17
«ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ»: ΤΩΝ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ
A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ παρατηρείται και για την πλειονότητα του πληθυσμού της περιοχής. Σύμφωνα με μια φορολογική απογραφή στα χρόνια του Σουλεϊμάν Α΄ του Μεγαλοπρεπή, το πρώτο μισό του 16ου αιώνα, το σαντζάκι των Ιωαννίνων αποτελούταν από περίπου 160.000 χριστιανούς και 3.000 μουσουλμάνους. Αντίθετα, οι αλβανικοί πληθυσμοί εξισλαμίστηκαν μαζικά από το τέλος του 15ου αιώνα και αποτέλεσαν μια σημαντική δεξαμενή που τροφοδοτούσε με ανώτερα στελέχη την οθωμανική διοίκηση και το στρατό, ενώ ταυτόχρονα χρησιμοποιήθηκαν και για την καταστολή των ελληνικών επαναστατικών κινημάτων, που συγκλόνιζαν την Ήπειρο, από τα πρώτα κιόλας χρόνια της τουρκικής κατοχής. Αρχικά οι Ηπειρώτες προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τους βενετοτουρκικούς πολέμους (15ος – 17ος αιώνας). Μια πρώτη επαναστατική ενέργεια έγινε από τον οπλαρχηγό Ιωάννη Βλάση, ο οποίος με ορμητήριό του την Κέρκυρα και τη βοήθεια των κατοίκων της Θεσπρωτίας και της Χιμάρας, εκδίωξε το 1473 τους Τούρκους από την περιοχή της Σαγιάδας. Η κατάσταση στην περιοχή συνέχιζε να είναι έκρυθμη και ο γιός του Σκεντέρμπεη, Ιωάννης Καστριώτης, σε συνεργασία με τον Κορκόδειλο Κλαδά, απελευθέρωσαν το 1481 αρκετές περιοχές της βορείου Ηπείρου, ενώ ο ίδιος ο Καστριώτης διορίστηκε διοικητής της Χιμάρας από το βασιλιά Σικελίας και Αραγονίας Φερδινάνδο Γ΄. Οι επαναστατικές αναταραχές στην περιοχή, τερματίστηκαν με την μεγάλη εκστρατεία του σουλτάνου Βαγιαζήτ Β΄ το 1492, αναγκάζοντας πολλούς από τους κατοίκους της Χιμάρας να διαφύγουν στην Ιταλία, ώστε να αποφύγουν τη σφαγή. Λίγα χρόνια μετά, το 1495 προετοιμάστηκε νέα εξέγερση στην Ήπειρο, από τον βασιλιά της Γαλλίας Κάρολο Η΄, ο οποίος προσπάθησε να συγκεντρώσει όπλα και πολεμοφόδια στην Νεάπολη, αλλά οι κινήσεις του αποκαλύφθηκαν στον σουλτάνο και το σχέδιο ματαιώθηκε. Νέα προσπάθεια έγινε κατά τη διάρκεια του τέταρτου Βενετοτουρκικού Πολέμου το 1570. Οι Βενετοί υποσχέθηκαν αυτονομία στην Ήπειρο και οι Χιμαριώτες σε συνεργασία με τους Έλληνες, (κυρίως της Κέρκυρας), έδιωξαν για άλλη μια φορά τους Οθωμανούς από την περιοχή της Σαγιάδας και κινήθηκαν εναντίον της Πάργας και του Αργυροκάστρου. Με τη λήξη του πολέμου το 1573, όλες οι περιοχές επανήλθαν στα χέρια των Τούρκων. Μια νέα εξέγερση σημειώθηκε το 1585, όταν Ηπειρώτες αρματολοί επιτέθηκαν στις τουρκικές φρουρές της Βόνιτσας και του Ξηρόμερου, ενώ άλλοι οπλαρχηγοί υπό τον Πούλιο Δράκο και τον Μαλάμο, κατάφεραν να καταλάβουν την Άρτα. Οι ισχυρές τουρκικές ενισχύσεις που κατέφθασαν από Θεσσαλία και Μακεδονία, οδήγησαν σε αποτυχία και αυτό το εγχείρημα. Μια από τις κυριότερες εξεγέρσεις που σημειώθηκαν στην Ήπειρο και άλλαξαν σημαντικά το καθεστώς όπως είχε διαμορφωθεί τα τελευταία διακόσια χρόνια στην περιοχή, ήταν η αποτυχημένη επανάσταση του μητροπολίτη Λαρίσης-Τρίκκης Διονυσίου Β΄ του επονομαζόμενου και ως Σκυλόσοφου. Οι ενέργειες του Διονυσίου για να ξεσηκώσει την περιοχή, είχαν αρχίσει από το έτος 1600 μ.Χ., όταν προσπάθησε να οργανώσει 18
ένα πρώτο επαναστατικό κίνημα, το οποίο όμως απέτυχε, ενώ ο ίδιος αποδοκιμάσθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και κηρύχθηκε έκπτωτος. Ο Διονύσιος όμως δεν απογοητεύτηκε και διέφυγε στην Ιταλία, όπου απεύθυνε έκκληση βοήθειας στον Γερμανό αυτοκράτορα και προσπάθησε να προσεταιριστεί τον Ισπανό βασιλιά, χωρίς όμως επιτυχία. Οι ελπίδες του όμως αναπτερώθηκαν, όταν κατάλαβε ότι ο Ισπανός αντιβασιλέας της Νεαπόλεως, θα μπορούσε να επωφεληθεί από μια επανάσταση στην Ήπειρο, καταλαμβάνοντας τις βενετικές κτήσεις στα παράλια της Αδριατικής, εδραιώνοντας έτσι τη θέση του στην Ανατολική Μεσόγειο. Εξασφαλίζοντας συνεργάτες στην Παραμυθιά, τα Ιωάννινα και τη Δριϋνούπολη, ο Διονύσιος συγκέντρωσε στη Θεσπρωτία περίπου 1.000 άτομα, αγρότες χωρίς πολεμικό εξοπλισμό στην πλειοψηφία τους, που εκδίωξαν τις μικρές οθωμανικές δυνάμεις από τα χωριά της Θεσπρωτίας και έφτασαν στα Ιωάννινα την 11η Σεπτεμβρίου 1611, όπου κατόρθωσαν να πυρπολήσουν και την κατοικία του πασά της πόλης Οσμάν. Η προχειρότητα όμως της ετοιμασίας και η έλλειψη συνεννόησης με τον επιτόπιο πληθυσμό, οδήγησαν σε πλήρη αποτυχία την εξέγερση. Μετά από τρεις μέρες, ο Διονύσιος συλλαμβάνεται και θανατώνεται έπειτα από φρικτά βασανιστήρια, ενώ δεκάδες άτομα που τον ακολούθησαν αποκεφαλίστηκαν. Οι επιπτώσεις του κινήματος ήταν ολέθριες για την Ήπειρο. Τα περισσότερα προνόμια που είχαν παραχωρηθεί στην περιοχή από το 1430 καταργήθηκαν, οι τουρκικές δυνάμεις προχώρησαν σε μαζικές σφαγές σε πολλά χωριά της Θεσπρωτίας, ενώ εκδίωξαν το 1613 τον ελληνικό πληθυσμό που έμενε εντός του κάστρου των Ιωαννίνων. Το 1622 μάλιστα μαρτυρείται και η πρώτη διενέργεια παιδομαζώματος στην περιοχή. Οι βιαιότητες των Τούρκων συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια, με αρπαγές περιουσιών, βασανισμούς, φυλακίσεις και βίαιους εξισλαμισμούς, αναγκάζοντας πολλούς Ηπειρώτες να αναζητήσουν καταφύγιο στα ηπειρωτικά βουνά ή στα βενετοκρατούμενα Επτάνησα. Παρ’ όλες τις διώξεις, το επαναστατικό φρόνημα των Ελλήνων της Ηπείρου δεν κάμφθηκε και το 1684, με αφορμή τον νέο βενετοτουρκικό πόλεμο, ένα νέο κύμα επαναστάσεων ξεσπά στη δυτική και βόρεια Ήπειρο. Η περιοχή της Χιμάρας και τα ορεινά χωριά του Σουλίου, καταφέρνουν να καταλύσουν για μικρό χρονικό διάστημα την τουρκική κυριαρχία, γεγονός που προκάλεσε την άμεση οργισμένη αντίδραση των μπέηδων και των πασάδων της περιοχής. Αυτή ήταν και η πρώτη αντιτουρκική ενέργεια των Σουλιωτών, οι οποίοι πρωτοστάτησαν στον αγώνα του ελληνισμού εναντίον των Οθωμανών και των Τουρκαλβανών, τα επόμενα χρόνια, προκάλεσαν τον θαυμασμό των ξένων περιηγητών και υμνούνται μέσω των δημοτικών τραγουδιών, ακόμα και στις μέρες μας. Οι εξεγέρσεις στην Ήπειρο συνεχίσθκαν και όλο τον 18ο αιώνα (1721, 1732, 1754, 1759, 1762), με αποκορύφωμα την συμμετοχή εκατοντάδων Ηπειρωτών στα Ορλωφικά, στο πλαίσιο του πρώτου ρωσοτουρκικού πολέμου (1768-1774), οι οποίοι ενίσχυσαν τον ρωΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
σικό στόλο, στις επιχειρήσεις του στο Αιγαίο. Το 1788, κατά τη Με την έναρξη της νέας πολεμικής σύγκρουσης μεταξύ της διάρκεια του δεύτερου ρωσοτουρκικού πολέμου (1787-1774), Πύλης και της Ρωσίας στις απαρχές του 19ου αιώνα, εκατοντάζητήθηκε ξανά η συμβολή των Ηπειρωτών εναντίον των τουρ- δες Ηπειρώτες που βρίσκονταν στα Επτάνησα εντάχθηκαν στις κικών στρατευμάτων, οι οποίοι απάντησαν ότι ήταν έτοιμοι να ρωσικές δυνάμεις που βρίσκονταν στο Ιόνιο, χωρίς όμως να εκαγωνισθούν «προς ανακουφισμόν και ανάπτυξιν του ημε- δηλώσουν κάποια επαναστατική κίνηση στην Ήπειρο. Η μεγάτέρου γένους». Λίγους μήνες μετά, το Μάρτιο του 1789, ο Αλή λη ενδυνάμωση όμως του Αλή πασά στην Ήπειρο και οι τάσεις πασάς έχοντας μόλις αναλάβει την εξουσία του στα Ιωάννινα απεξάρτησής του από την Οθωμανική κυριαρχία, τον έφεραν και θορυβημένος από τις επαναστατικές κινήσεις των Σουλιω- σε ρήξη με τον Σουλτάνο. Ο Μαχμούτ Β΄ πληροφορημένος για τών, εκστράτευσε εναντίον τους, αλλά παρά την αριθμητική τις αποσχιστικές τάσεις του Αλή, τον κήρυξε αποστάτη το 1820 υπεροχή του κατατροπώθηκε από τους Σουλιώτες οπλαρχη- και απέστειλε στην Ήπειρο ισχυρά τουρκικά στρατεύματα για γούς Τζαβέλα, Μπότσαρη, Ζέρβα, Κουτσονίκα, Φωτομά- να τον εξοντώσουν. Ο Αλή πασάς μετέβαλε την τακτική του ρα και Δράκο, εγκαινιάζοντας μια νέα περίοδο συγκρούσεων προς τους Σουλιώτες και τους προσκάλεσε να ενισχύσουν τον στην περιοχή. Για τα επόμενα σαράντα χρόνια, η περιοχή της στρατό του εναντίον του Σουλτάνου. Η ήττα του Αλή τον ΙανουΗπείρου συνδέθηκε με το όνομα του πασά των Ιωαννίνων. Μια άριο του 1822, βρήκε τους Σουλιώτες πλήρως εξοπλισμένους από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της τουρκοκρα- και έτοιμους να συνεχίσουν τον αγώνα τους, ενισχύοντας τους τίας, ο τουρκαλβανός Αλή πασάς, κατάφερε να θέσει υπό τον υπόλοιπους επαναστατημένους Έλληνες, οι οποίοι εκμεταλέλεγχό του μια τεράστια έκταση, που περιελάμβανε όλη την λευόμενοι την καθήλωση του κυρίου όγκου του οθωμανικού Ήπειρο, τη Θεσσαλία και ορισμένες περιοχές της Μακεδονί- στρατού στα Ιωάννινα, είχαν καταφέρει να εδραιώσουν την Ελας. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του, εκτέλεσε και βα- ληνική Επανάσταση στην Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα. σάνισε χιλιάδες άτομα, όμως λόγω της μετριοπαθούς στάσης του ως μουσουλμάνος, κατάφερε να συγκεντρώσει στην αυλή Ελληνική Επανάσταση του τα μεγαλύτερα ονόματα του νεοελληνικού διαφωτισμού στρατηγική σημασία της Ηπείρου για την τελική επιτυκαι αρκετούς Έλληνες καπεταναίους οι οποίοι αργότερα ποχία της ελληνικής επανάστασης, φάνηκε από την έναρξη λέμησαν στην Επανάσταση. Από την τελευταία δεκαετία του του απελευθερωτικού αγώνα. Οι σουλτανικές δυνάμεις, 18ου αιώνα, η πρωτεύουσα της Ηπείρου τα Ιωάννινα, απετέ- παρ’ όλο που διέλυσαν τον στρατό του Αλή πασά, δεν κατάλεσε το σημαντικότερο οικονομικό και πνευματικό κέντρο του φεραν να καταλάβουν το Σούλι. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορελλαδικού χώρου. Η ασφάλεια δάτος ήρθε σε συνεννόηση με τους Σουλιώτες και κινούπου επικρατούσε στους εμπορικούς δρόμους και το άνοιγμα μενος μέσω Αμφιλοχίας και του Αλή πασά προς τις δυτικές Μακρυνόρους, έφθασε στην χώρες, έδωσε τη δυνατότητα περιοχή της Άρτας και κατέστην ανάδυση μια ισχυρής οιλαβε το Κομπότι στις 8 Ιουνίκονομικά αστικής τάξης στην ου 1822. Ταυτόχρονα σώμα περιοχή. Ο ίδιος ο Αλής, τροΣουλιωτών υπό τον Μάρκο μερά φιλοχρήματος, δημιούρΜπότσαρη, καταδίωξε τις γησε έναν αμύθητο θησαυρό, τουρκικές δυνάμεις από την που έμεινε στις παραδόσεις περιοχή της Πλάκας στα Αθαμανικά Όρη (Τζουμέρκα), χωκαι στους θρύλους των Ηπειρωτών. ρίς όμως να καταφέρει να πάΘρυλικοί επίσης έμειναν ρει τον έλεγχο της περιοχής, λόγω των ισχυρών τουρκικών και οι αγώνες των Σουλιωτών Σουλιώτες στην περιοχή της Ηπείρου. εναντίον του Αλή. Με τη λήξη ενισχύσεων που κατέφθασαν του ρωσοτουρκικού πολέμου το 1792, ο πασάς των Ιωαννίνων μετά από λίγες μέρες και ανάγκασαν τους Έλληνες να συγκεεκστράτευσε ξανά στο Σούλι, αλλά για δεύτερη φορά απέτυ- ντρωθούν στο χωριό Πέτα της Άρτας. Στις 4 Ιουλίου ο στραχε. Υποχρεώθηκε μάλιστα να δεχτεί τους όρους των Σουλιω- τός του Κιουταχή επιτέθηκε εναντίον των ελληνικών δυνάμεων τών, για το διοικητικό καθεστώς της περιοχής τους. Τα επόμενα στο Πέτα και μετά από πολύωρη και πολύνεκρη μάχη, ανάγκαχρόνια ισχυροποίησε τη θέση του στη περιοχή, ενώ εκμεταλ- σε τα ελληνικά τμήματα σε υποχώρηση. Παράλληλα, την ίδια λευόμενος την αλλαγή στον συσχετισμό των δυνάμεων στην ημέρα το ένοπλο σώμα του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, συανατολική Μεσόγειο μετά την αποτυχία του Ναπολέοντα στην γκρούστηκε με ισχυρή δύναμη του Χουρσίτ πασά στην πεΑίγυπτο, κατέλαβε το 1798 τα λιμάνια του Βουθρωτού, της ριοχή της Αμμουδιάς Πρεβέζης (Σπλάντζας), χωρίς όμως επιΗγουμενίτσας και της Πρέβεζας, που είχαν περιέλθει στους τυχία. Οι δύο αυτές στρατιωτικές αποτυχίες, ανάγκασαν τους Γάλλους. Με αυτό τον τρόπο απέκλεισε το Σούλι και άρχισε Σουλιώτες να εγκαταλείψουν για άλλη μια φορά την πατρίδα ξανά την πολιορκία του. Οι Σουλιώτες, μετά από πολύχρονο τους και να εγκατασταθούν στα Επτάνησα. Χρησιμοποιώντας αγώνα, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή τους το όμως την νέα τους πατρίδα ως βάση εξορμήσεως, επέστρεψαν λίγο αργότερα στην ηπειρωτική Ελλάδα και συνέχισαν Δεκέμβριο του 1803 και να καταφύγουν στα Επτάνησα.
Η
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
19
«ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ»: ΤΩΝ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ
A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ τον αγώνα τους καθ’ όλη τη διάρκεια της Επανάστασης. Η συνέχιση του αγώνα στην Ήπειρο ήταν πλέον δυσχερής, αφού οι Τούρκοι είχαν προχωρήσει σε πλήρη αφοπλισμό των κατοίκων και απέκλεισαν κάθε δυνατότητα εφοδιασμού των Ηπειρωτών, με πολεμοφόδια. Στο μεταξύ μεταφέρθηκαν από την Αλβανία στο ηπειρωτικό έδαφος ισχυρά τουρκαλβανικά σώματα, για να καλύψουν τις απώλειες του Τουρκικού Στρατού. Στα επόμενα έτη και κατά τη διάρκεια των εμφύλιων συγκρούσεων, επαναστατικές κινήσεις σημειώθηκαν στα Τζουμέρκα και στο Ραδοβίζι, έχοντας μικρές τοπικές επιτυχίες. Οι Ηπειρώτες συνέχισαν να μάχονται εκτός των γεωγραφικών ορίων της πατρίδας τους, έχοντας αξιοσημείωτη παρουσία στη μάχη του Καρπενησίου το 1823, στην πολιορκία του Μεσολογγίου, στις ελληνοτουρκικές συγκρούσεις στην Αθήνα υπό τον Γεώργιο Καραϊσκάκη, καθώς και στις μάχες του Διστόμου και της Αράχοβας το 1826. Τέλος, Ηπειρώτες εθελοντές συμμετείχαν σε όλες σχεδόν τις Κρητικές Επαναστάσεις, με πιο γνωστό περιστατικό, τη θρυλική θυσία του Ηπειρώτη Χατζημιχάλη Νταλιάνη στη μάχη του Φραγκοκάστελου το Μάϊο του 1828.
Περίοδος από την ίδρυση του Ελληνικού κράτους μέχρι το 1897
Κ
ανένα τμήμα της Ηπείρου δεν συμπεριλήφθηκε στο νεοϊδρυθέν ελληνικό κράτος το 1830. Μετά την πτώση του Αλή πασά και το τέλος των ελληνικών επιχειρήσεων στις ηπειρωτικές περιοχές, επικράτησε μια περίοδος συγκρούσεων των νέων Οθωμανών διοικητών του βιλαετίου των Ιωαννίνων, με διάφορους τουρκαλβανούς οπλαρχηγούς, που επιθυμούσαν την επαναφορά των προνομίων που τους παρείχε το προηγούμενο καθεστώς. Το 1831 μάλιστα, κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Μουσταφά πασά της Σκόδρας, ισχυρά τουρκαλβανικά σώματα στους Φιλιάτες και την Παραμυθιά λεηλάτησαν δεκάδες χωριά και κινήθηκαν προς τα Ιωάννινα, χωρίς να καταφέρουν όμως να φτάσουν στην πόλη. Κατά τη δεκαετία του 1840, επεκτάθηκαν και στην Ήπειρο, οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες της Πύλης για τον εκσυγχρονισμό του κράτους (περίοδος Τανζιμάτ), η οποία παράλληλα σταμάτησε να χρησιμοποιεί τουρκαλβανικά σώματα στο στρατό της, ενώ άρχισε να στηρίζει την άμυνα της σε στρατιωτικές δυνάμεις που προέρχονταν από την επιστράτευση. Μια μεγάλη επαναστατική εξέγερση εκδηλώθηκε στις βόρειες περιοχές της Ηπείρου το έτος 1847 υπό τον Αλβανό Γκιώνη Λέκκα (Γκιουλέκα). Η εξέγερση αυτή όμως διαφοροποιείται από τις προηγούμενες αλβανικές κινήσεις διότι δεν επιδίωκε την επαναφορά των προνομίων που απολάμβαναν οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί, αλλά επιδίωξε την συμμαχία των αλβανικών και ελληνικών πληθυσμών. Χαρακτηριστικό είναι το ότι οι πρόκριτοι των επαρχιών Κουβερλεσίου, Δελβίνου, Αυλώνας, Τεπελενίου, Μαλακάστρας και Βερατίου με έγγραφό τους προς την Ελληνική Κυβέρνηση στις 15 Αυγούστου 1847 ζήτησαν τη συνδρομή της για την απελευθέρωση και ένωση των περιοχών τους με την Ελλά20
δα. Μετά την καταστολή της εξέγερσης του Γκιουλέκα, η Πύλη προσπάθησε να προσεταιρισθεί ξανά τους Αλβανούς μπέηδες, διότι είχε αρχίσει να διαδίδεται ανάμεσα στους ελληνικούς πληθυσμούς η ελπίδα για απελευθέρωση χάρις στην πολιτική της Μεγάλης Ιδέας, την οποία πρώτος εισήγαγε το 1844 ο Ιωάννης Κωλέττης πρωθυπουργός του ελληνικού κράτους, με ηπειρώτικη καταγωγή. Νέες ελπίδες για την απελευθέρωση της Ηπείρου παρουσιάσθηκαν κατά τον Κριμαϊκό Πόλεμο (1854-1856). Η νέα διένεξη μεταξύ Ρωσίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ήταν η αφορμή για να ξεσπάσει ο επαναστατικός αναβρασμός που επικρατούσε στην Ήπειρο από το 1853. Τον Ιανουάριο του 1854, οι πρόκριτοι της περιοχής Ραδοβιζίου, συγκέντρωσαν ένοπλα τμήματα και κατάφεραν να εκδιώξουν τους Τούρκους από τα Τζουμέρκα και την ορεινή περιοχή της Άρτας. Η επανάσταση εξαπλώθηκε στο μεγαλύτερο μέρος της Ηπείρου, ξεσηκώνοντας τους κατοίκους του Σουλίου, της ορεινής Θεσπρωτίας, της Άρτας, αλλά και ορισμένων περιοχών των Ιωαννίνων, φτάνοντας μέχρι τη Χιμάρα. Συγκροτήθηκε μάλιστα και στρατόπεδο στο Πέτα, για την καλύτερη οργάνωση των επιχειρήσεων. Στο ελληνικό κράτος επικράτησε ενθουσιασμός. Στην Αθήνα ξέσπασαν διαδηλώσεις από φοιτητές υπέρ του πολέμου, οι οποίοι και έσπευσαν να καταταγούν στα εθελοντικά σώματα που οργανώθηκαν, ενώ αρκετοί αξιωματικοί παραιτήθηκαν από τον Ελληνικό Στρατό και πέρασαν στις επαναστατημένες περιοχές. Αρχηγός της επανάστασης ανακηρύχθηκε ο στρατηγός Θεόδωρος Γρίβας, με τον οποίον συντάχθηκαν οι στρατηγοί Ζέρβας και Ράγκος, καθώς και ο βουλευτής Βάλτου Στράτος. Για διπλωματικούς λόγους, η ελληνική κυβέρνηση κράτησε αποστάσεις από την εξέγερση, παρ’ όλο που ανεπίσημα βοήθησε στον ανεφοδιασμό της. Μέχρι τα μέσα Μαρτίου οι επαναστάτες είχαν καταλάβει σημαντικές θέσεις σε αρκετές περιοχές της Ηπείρου και η Πύλη στράφηκε πάλι στα σώματα των Τουρκαλβανών, τα οποία στις 27 Μαρτίου του 1854, λεηλάτησαν και πυρπόλησαν το Μέτσοβο. Η σφοδρή αντίθεση των Μεγάλων Δυνάμεων εναντίον της επανάστασης, την οποία θεώρησαν ως ρωσικό αντιπερισπασμό, είχε αρνητικό αντίκτυπο στις μετέπειτα εξελίξεις. Οι τουρκικές δυνάμεις, οι οποίες πλέον είχαν ενισχυθεί σε μεγάλο βαθμό, κατάφεραν να υπερνικήσουν τα ελληνικά τμήματα τον Απρίλιο του 1854, με αποτέλεσμα η επανάσταση να πάρει αρνητική τροπή και μέχρι τέλος Μαΐου, να έχει κατασταλεί σε όλες τις περιοχές της Ηπείρου. Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1877-78, οδήγησε σε νέα κρίση το επονομαζόμενο Ανατολικό Ζήτημα, κατά την οποία νέες εξεγέρσεις ξέσπασαν στην περιοχή των Τζουμέρκων (Αθαμανικών Ορέων) και του Ραδοβιζίου, όπου και συγκροτήθηκε Προσωρινή Διοίκηση, η οποία εξέδωσε προκήρυξη με αίτημα της ένωσης της Ηπείρου με την Ελλάδα. Παράλληλα, έγιναν νέες προσπάθειες για συνεργασία των Ηπειρωτών με τους αλβανικούς πληθυσμούς, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Η εξέγερση καταπνίχτηκε για άλλη μια φορά, με δυνάμεις που έφτασαν ακτοπλοϊκώς στην Πρέβεζα από την ΚωνσταντινούΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
πολη, ενώ αποβατική ληνικών Στρατιωτικών Δυνάμεων της Ηπείρου, ενέργεια ενός εθελοντικού σώματος στους ορίσθηκε ο Συνταγματάρχης Θρασύβουλος Αγίους Σαράντα, παρά Μάνος. Οι επιχειρήσεις τις αρχικές επιτυχίες ξεκίνησαν στις 6 Απριλίστην επαρχία του Δελβίνου, κατέληξε σε αποου και ο Ελληνικός Στρατυχία μετά την αποστοτός με ορμητήριο την λή ισχυρής τουρκικής Άρτα, πέρασε τον Άραδύναμης από τον πασά χθο ποταμό και κατάφετων Ιωαννίνων Ιμπραρε τις επόμενες ημέρες Ερείπια του Βαπτιστηρίου της Ακρόπολης Βουθρωτού. ήμ, ο οποίος και πυρνα εκδιώξει τα τουρκικά πόλησε τα ελληνικά χωριά της περιοχής. Παρά τις αποτυχη- στρατεύματα, που αποτελούνταν κατά κύριο λόγω από Αλβαμένες στρατιωτικές προσπάθειες, η τύχη της Ηπείρου κρίθηκε νούς, πέρα από το Λούρο ποταμό, ενώ στις 10 Απριλίου αντάρστο διπλωματικό επίπεδο. Πρωταγωνιστής ήταν ο υπουργός τικα σώματα απελευθέρωσαν τη Φιλιππιάδα. Οι ελληνικές δυτων Εξωτερικών Θεόδωρος Δηληγιάννης, ο οποίος στις 17 νάμεις παρά τις πρώτες επιτυχίες, ανέκοψαν την προέλαση Ιουνίου 1878, κατάφερε να παραστεί σε μια συνεδρίαση του εξαιτίας διαφωνιών για το εάν θα έπρεπε να κινηθούν προς Συνεδρίου του Βερολίνου. Εκεί, μετά από έντονες παρασκηνι- την Πρέβεζα ή να συνεχίσουν την επίθεση προς το Βορρά. Η ακές διαβουλεύσεις και έχοντας ως μοχλό πίεσης τις συνεχιζό- αδράνεια αυτή, έδωσε την ευκαιρία στον Τουρκικό Στρατό, ο μενες επαναστατικές κινήσεις των ελληνικών πληθυσμών στη κύριος όγκος του οποίου είχε υποχωρήσει άτακτα μέχρι την Μακεδονία, κατάφερε να αποδεχτούν οι Μεγάλες Δυνάμεις περιοχή των Ιωαννίνων, να ανασυνταχθεί και να ενισχυθεί με την μεταφορά των βορείων συνόρων της Ελλάδας κατά μή- νέες δυνάμεις. Η τουρκική αντεπίθεση στην περιοχή Πέντε Πηκους του Πηνειού και του Καλαμά, αποδίδοντας στο ελληνικό γάδια, που είχε καταλάβει το Τάγμα Κουμουνδούρου στις 11 κράτος όλη τη Θεσσαλία και το μεγαλύτερο μέρος της νότιας Απριλίου, ήταν η αρχή για την κατάρρευση του ελληνικού μεΗπείρου, μαζί με τα Ιωάννινα. Η Τουρκία όμως δεν αποδέχτηκε τώπου. Οι ελληνικές δυνάμεις υποχώρησαν στην περιοχή της τόσο μεγάλες παραχωρήσεις και τα σύνορα της Ηπείρου απε- Άρτας η οποία έμεινε αφρούρητη για μικρό χρονικό διάστημα, τέλεσαν σημείο τριβής των ελληνοτουρκικών σχέσεων για τα αφού επικρατούσε παντελής έλλειψη συντονισμού στα ελληνιεπόμενα τρία χρόνια. Τελικά, η οριστική διευθέτηση του ζητή- κά στρατιωτικά τμήματα. Στις 23 Απριλίου, ισχυρές τουρκικές ματος έγινε με τη συνθήκη της Κωνσταντινούπολης στις 20 δυνάμεις 35.000 ανδρών, κατέλαβαν τα υψώματα του ΓκριμπόΙουνίου 1881, με την οποία η Ελλάδα δέχτηκε να μειώσει τις βου και οχυρώθηκαν στην περιοχή. Νέες ελληνικές προσπάθειαπαιτήσεις της λαμβάνοντας υπόψη και την αλλαγή των διε- ες που έγιναν περί το τέλος Απριλίου για την απελευθέρωση θνών διπλωματικών συσχετισμών. Η Οθωμανική κυβέρνηση της Πρέβεζας, απέτυχαν. Έτσι η υπογραφή ανακωχής στις 5 παραχώρησε οριστικά στην Ελλάδα ολόκληρη τη Θεσσαλία Μαΐου, βρήκε τις αντίπαλες παρατάξεις να κατέχουν τις ίδιες (εκτός από την περιοχή της Ελασσόνας) και την επαρχία της θέσεις που είχαν και πριν την κήρυξη του πολέμου. Η ταπεινωΆρτας, που απετέλεσε το πρώτο τμήμα της Ηπείρου που εν- τική ήττα της Ελλάδος στον πόλεμο του 1897, που κόστισε την σωματώθηκε στο ελληνικό κράτος, μετά από πάρα πολλά χρό- απώλεια της Θεσσαλίας για ένα περίπου χρόνο και την απόδονια αιματηρών εξεγέρσεων. Κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου ση υψηλής πολεμικής αποζημίωσης στην Τουρκία, κατέδειξε του Βερολίνου, έκανε την εμφάνισή του και ένας νέος παρά- τις τεράστιες ελλείψεις σε οργανωτικό σχεδιασμό και πολεμικό γοντας που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις μετέπειτα εξελίξεις υλικό, του Ελληνικού Στρατού. Η γενικότερη ανακατάταξη της στην περιοχή της Ηπείρου. Το 1878 ιδρύθηκε στην Πριζρένη ελληνικής πολιτικής σκηνής στο ελληνικό κράτος τα επόμενα ο Αλβανικός Σύνδεσμος, μια πολιτική οργάνωση που εξέφρα- χρόνια, δημιούργησε τις προϋποθέσεις ώστε η νέα προσπάζε τον πρωτοεμφανιζόμενο αλβανικό εθνικισμό. Τα μέλη του θεια για απελευθέρωση της Ηπείρου, να έχει αίσιο τέλος. Συνδέσμου τάσσονταν εναντίον του διαμελισμού των εδαφών που κατοικούσαν αλβανόφωνοι πληθυσμοί και προωθούσαν Η απελευθέρωση της Ηπείρου την ιδέα της αυτόνομης Αλβανίας, υπό την επικυριαρχία του και το Βορειοηπειρωτικό Ζήτημα Σουλτάνου. Η Υψηλή Πύλη είδε με θετικό μάτι αυτή την εξέλιξη και τη χρησιμοποίησε διπλωματικά, για να ανακόψει τις αράλληλα με την έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα στις ελληνικές διεκδικήσεις. Από αυτή την περίοδο και έπειτα, κάθε αρχές του 20ού αιώνα, σχηματίστηκαν και στην Ήπειρο προσπάθεια των ελληνικών κυβερνήσεων για απελευθέρωση μικρές αντιστασιακές μονάδες οι οποίες είχαν στόχο την των υπολοίπων εδαφών της Ηπείρου, θα συναντούσε όχι μόνο καταπολέμηση της αλβανικής, ρουμανικής και ιταλικής προτην αντίδραση του οθωμανικού κράτους, αλλά και αυτή των παγάνδας, οι οποίες είχαν αρχίσει να λαμβάνουν ανησυχητιΑλβανών. κές διαστάσεις στην περιοχή. Το 1906 ιδρύθηκε στην Αθήνα, Οι ελληνικές προσπάθειες για την απελευθέρωση των υπό- με πρωτοβουλία του Σπύρου Σπυρομήλιου, η «Ηπειρωτική λοιπων ηπειρωτικών εδαφών συνεχίσθηκαν κατά τη διάρκεια Εταιρία», υπό την προεδρία του Παναγώτη Δαγκλή, προκειτου ελληνο-τουρκικού πολέμου το 1897. Επικεφαλής των Ελ- μένου να οργανώσει την αντίσταση στις ηπειρωτικές περιοχές.
Π
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
21
«ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ»: ΤΩΝ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ
A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ Έχοντας ιδρύσει τρεις Διευθύνσεις στα Ιωάννινα, στο Αργυρό- των του Ελληνικού Στρατού στο μέτωπο της Ηπείρου. Ο αντικαστρο και την Πρέβεζα, η Εταιρία διοχέτευε όπλα και πολε- κειμενικός σκοπός ήταν η κατάληψη των Ιωαννίνων, πριν από μοφόδια στα ανταρτικά ηπειρωτικά σώματα, ενώ διατηρούσε την υπογραφή της ανακωχής, αλλά πρώτα θα έπρεπε να καταεπαφές με Έλληνες αξιωματικούς, που υπηρετούσαν μυστικά ληφθεί η ισχυρή αμυντική τοποθεσία του Μπιζανίου, η οποία στα ελληνικά προξενεία. Έτσι, όταν ξέσπασε ο Α΄ Βαλκανικός εθεωρείτο απόρθητη, γι’ αυτό και οι προσπάθειες επικεντρώΠόλεμος, στην Ήπειρο, υπήρχε ήδη ένα καλά οργανωμένο δί- θηκαν εκεί. Στις αρχές Δεκεμβρίου, ξεκίνησε μεγάλη επιθετικτυο πληροφοριών, καθώς και ένοπλα εθελοντικά τμήματα, κή προσπάθεια εναντίον των οχυρών του Μπιζανίου, η οποία έτοιμα να συμμετάσχουν στον αγώνα. κατέληξε σε αποτυχία, που έφερε τις ελληνικές δυνάμεις στα Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του όρια της διαλύσεως. Αποφασίστηκε να μην γίνει νέα ενέργεια 1912. Αρχικά η Ελληνική Κυβέρνηση είχε διαθέσει ένα μικρό μέχρι να εξασφαλισθεί η υπεροπλία δυνάμεων, η οποία επετεύμόνο μέρος των δυνάμεων για το μέτωπο της Ηπείρου, με απο- χθη στις αρχές Ιανουαρίου. Παράλληλα, ο Ελληνικός Στρατός στολή την εξασφάλιση της μεθορίου και την ανάληψη περιο- απελευθέρωσε την περιοχή της Κορυτσάς στις 7 Δεκεμβρίου ρισμένης επιθετικής ενέργειας. Στις 6 Οκτωβρίου, τα ελληνικά 1912, όπου έγινε δεκτός κάτω από αποθεωτική υποδοχή. Στις 7 τμήματα διέβησαν τον Άραχθο ποταμό και παρά την υπεροχή Ιανουαρίου 1913, επιχειρήθηκε νέα επίθεση προς τα Ιωάννινα, δυνάμεων του Τουρκικού Στρατού, κατάφεραν να απελευθε- η όμως οποία δεν είχε κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα, λόγω ρώσουν εντός ολίγων ημερών την περιοχή της Φιλιππιάδας, της σοβαρής επιδείνωσης του καιρού και της ισχυρής τουρκιόπου ο Αρχηγός του Στρατού Ηπείρου, Αντιστράτηγος Σαπου- κής αντίστασης. Μετά από απόφαση της Κυβερνήσεως, Διοιντζάκης, εγκατέστησε το στρατηγείο του. Στις 21 Οκτωβρίου κητής όλων των τμημάτων της Ηπείρου ανέλαβε ο Διάδοχος 1912, ολοκληρώθηκε και η κατάληψη της Πρέβεζας σε συνερ- Κωνσταντίνος, ο οποίος προχώρησε σε ανασυγκρότηση των γασία με το στόλο του Ιονίου, αποκτώντας έτσι ένα πολύ ση- Μονάδων και μαζί με το επιτελείο του κατέστρωσε το σχέδιο μαντικό λιμάνι ανεφοδιασμού στην περιοχή. Η προώθηση του για την εκπόρθηση των οχυρών του Μπιζανίου. Πλέον, έξω Ελληνικού Στρατού συνεχίσθηκε καταλαμβάνοντας την ισχυ- από τα Ιωάννινα είχε συγκεντρωθεί πολύ ισχυρή δύναμη του ρή τοποθεσία Πέντε Πηγάδια, ενώ σε συνεργασία με τα σώ- Ελληνικού Στρατού ανερχόμενη σε 41.000 άνδρες, ενώ απέματα Ηπειρωτών εθελοντών, κατελήφθησαν τα υψώματα της ναντί τους υπήρχε τουρκική δύναμη 30.000 ανδρών, με 112 Μανωλιάσας και απωθήθηκαν οι τουρκικές δυνάμεις μέχρι τα πυροβόλα. Η τελική επίθεση άρχισε με το πρώτο φως της 20ης οχυρά του Μπιζανίου. Στις 31 Οκτωβρίου 1912, μικρό απόσπα- Φεβρουαρίου. Οι τουρκικές δυνάμεις αιφνιδιάστηκαν, εξαιτίας σμα του Αντισυνταγματάρχη Μήτσα, στο οποίο συμμετείχαν παραπλανητικών ενεργειών, αλλά και τη βαθιά διείσδυση τμησώματα Κρητών και Ηπειρωτών, απελευθέρωσε το Μέτσοβο μάτων του 1ου Συντάγματος Ευζώνων (επιθετική ενέργεια και σφίγγοντας ακόμα περισσότερο τον κλοιό γύρω από τα Ιωάν- υπερκέραση της τοποθεσίας από αριστερά, με τρεις φάλαγνινα. Η Πύλη φοβούμενη την ολοκληρωτική καταστροφή των γες επιθέσεως). Συγκεκριμένα το 1ο Σύνταγμα Ευζώνων, που δυνάμεών της μετά τις αλλεπάλληλες ήττες στα μέτωπα της μαζί με το 1/17 ΤΠ αποτελούσε την εμπροσθοφυλακή της 2ας Μακεδονίας, ζήτησε την έναρξη διαπραγματεύσεων για τον φάλαγγας επιθέσεως η οποία παρέκαμψε την τοποθεσία Μπιτερματισμό του πολέμου. Η Ελληνική Κυβέρνηση θέλοντας να ζανίου, κατέλαβε έγκαιρα τους προβλεπόμενους αντικειμενικαταδείξει ποια θα ήταν τα όρια των εθνικών διεκδικήσεων κούς σκοπούς (υψ. Πράσινο). Το μεσημέρι, η εμπροσθοφυλααπέστειλε στη Χιμάρα σώμα εθελοντών υπό τον Ταγματάρχη κή συγκεντρώθηκε στην περιοχή Δωδώνης. Ο Διοικητής του Σπυρομήλιο και την απελευθέρωσε στις 5 Νοεμβρίου 1912. Συντάγματος Αντισυνταγματάρχης Παπαδόπουλος Διονύσιος, Παράλληλα, επιχειρήθηκε απόβαση στους Αγίους Σαράντα, μόλις πληροφορήθηκε ότι η 3η Φάλαγγα κατέλαβε τον Άγιο ώστε να διασφαλισθεί η περιοχή του Δελβίνου, η οποία όμως Νικόλαο ανέπτυξε τολμηρή πρωτοβουλία και διέταξε τους Δικατέληξε σε αποτυχία. Στο οικητές των προπορευόμενων Ταγμάτων (8ου και 9ου Ευζώμεταξύ, το αυτονομιστικό κίνημα των Αλβανών έπαιρνων) Ταγματάρχες Ιατρίδη Γενε ανησυχητικές διαστάσεις ώργιο και Βελισσαρίου Ιωάνστην περιοχή. Κάτω από την νη, αντίστοιχα, να συνεχίσουν την προέλαση προς τα Ιωάννικαθοδήγηση των Ιταλών και Αυστριακών, ο Ισμαήλ Κεμάλ να. Πράγματι τα δύο Τάγματα σχημάτισε προσωρινή αλβααφού κατέλαβαν στις 17.00 το νική διοίκηση και κήρυξε την χωριό Πεδινή, συνέχισαν την κίανεξαρτησία της Αλβανίας. νησή τους. Έτσι στις 18.00 ώρα τα Ευζωνικά Τάγματα με επικεΈχοντας τελειώσει τις επιχειρήσεις την Μακεδονία, φαλής το 9ο του Ταγματάρχη το Αρχηγείο αποφάσισε την Βελισσαρίου, εισήλθαν στο χωΣημαία της αυτόνομης Βορείου Ηπείρου. μετακίνηση μεγάλων τμημάριό Άγιος Ιωάννης (σημερινό Βε22
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
λισσάριο), εγκατέστησαν τμήματα ασφαλείας και απέκοψαν τις του Ελληνικού Στρατού. Παράλληλα, απαιτείτο άμεση ενίσχυτηλεφωνικές γραμμές με την κύρια αμυντική τοποθεσία ενώ ση το Μακεδονικό μέτωπο λόγω των απειλητικών διαθέσεων συνέλαβαν πολλούς αιχμαλώτους. Η εμφάνιση των τμημάτων των Βουλγάρων. αυτών στις νότιες παρυφές των Ιωαννίνων, έδωσε την εντύπωΜετά από 5 μήνες επιχειρήσεων του Ελληνικού Στρατού ση στην τουρκική Διοίκηση ότι το μέτωπο είχε ανατραπεί πλή- στην Ήπειρο, σχεδόν το σύνολο των περιοχών όπου υπήρρως. Ο Διοικητής του Τουρκικού Στρατού Εσσάτ Πασάς, υπο- χαν ελληνικοί πληθυσμοί, τέθηκαν υπό ελληνική διοίκηση. χρεώθηκε στην παράδοση άνευ όρων στις 21 Φεβρουαρίου Τα τουρκικά τμήματα που υπήρχαν στην περιοχή, είτε είχαν 1913, ενώ την επομένη μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα από συλληφθεί, είτε είχαν διαφύγει προς το βορρά, με αποτέλετους κατοίκους της πόλης, εισήλθε στα Ιωάννινα ο Ελληνικός σμα να μην υπάρχουν εστίες έντασης. Όμως η εξαφάνιση του Στρατός. Το γεγονός αυτό, είχε τρομερό αντίκτυπο στο γόητρο κινδύνου από τον Τουρκικό Στρατό δεν σήμαινε ότι η Ελλάδα των ελληνικών δυνάμεων. Η είδηση για την απελευθέρωση των δεν είχε άλλον αντίπαλο στην περιοχή. Οι Μεγάλες Δυνάμεις Ιωαννίνων, εορτάστηκε ως εθνική γιορτή, ενώ ο διεθνής Τύπος είχαν αποδεχτεί από τις 7 Δεκεμβρίου 1912 την δημιουργία και σημαντικές στρατιωτικές αυτόνομης Αλβανίας, χωρίς προσωπικότητες του εξωτεόμως να καθορίζουν ποια ρικού, έπλεξαν το εγκώμιο θα ήταν τα όρια της. Οι Αλτου Ελληνικού Στρατού, χαβανοί αυτονομιστές, υποβορακτηρίζοντας το γεγονός ηθούμενοι από την Ιταλική και Αυστριακή διπλωματία, ως θρίαμβο της ελληνικής τακτικής. προέβαλαν αξιώσεις και για Η παράδοση του Τουρπεριοχές τις οποίες διεκδικικού Στρατού στα Ιωάννικούσε η Ελλάδα, λόγω της να, δεν σήμαινε αυτόματα πληθυσμιακής τους σύνθεσης ή της στρατηγικής και την ολοκλήρωση των επιχειρήσεων στην Ήπειρο. τους θέσης. Περιοχές μάλιΤουρκικά τμήματα περίπου στα που ο Ελληνικός Στρα15.000 ανδρών, είχαν διατός είχε ήδη απελευθερώσει φύγει και οπισθοχωρούσαν μετά από πολύμηνες συπρος το βορρά. Η Ελληνική γκρούσεις με τον Τουρκικό Κυβέρνηση, απεφάσισε να Στρατό. Προσπάθειες που εκκαθαρίσει και την υπόλοιέγιναν από την Ελληνική Κυπη περιοχή που διεκδικούσε βέρνηση για μια απευθείας σύμφωνα με το υπόμνημα προσέγγιση με Αλβανούς εκπροσώπους στο Λονδίνο, που είχε καταθέσει στις διαπραγματεύσεις που διεξάμε βάση τη μυστική συμφωγονταν στο Λονδίνο, για τον νία που είχε υπογραφεί μετερματισμό του πολέμου. ταξύ της κυβέρνησης Θεοτόκη και Ισμαήλ Κεμάλ στις Στο ανατολικό τομέα της Χάρτης Θεάτρου Επιχειρήσεων της Ηπείρου. Ηπείρου, η III Μεραρχία που 22 Ιανουαρίου 1907, έπεσαν βρισκόταν στην Κορυτσά, κινήθηκε νοτιοδυτικά και κατέλαβε στο κενό. Η διεκδίκηση των ίδιων εδαφών, ήταν αναμενόμενο διαδοχικά το Λεσκοβίκι και την Πρεμετή, ενώ στις 3 Μαρτίου να οδηγήσει στη σύγκρουση μεταξύ των δυο κρατών. Με την έφτασε στην Κλεισούρα. Από τις δυνάμεις που βρίσκονταν στα Συνθήκη του Λονδίνου 17 Μαΐου 1913 τερματίστηκε ο Α΄ Ιωάννινα, επιλέχτηκε η VIII Μεραρχία για να προελάσει προς Βαλκανικός Πόλεμος, χωρίς όμως να διευθετηθεί το ζήτημα το βορρά, η οποία χωρίς να συναντήσει αξιόλογη αντίσταση των εδαφών της Ηπείρου ανάμεσα στην Ελλάδα και την Αλβααπελευθέρωσε στις 3 Μαρτίου το Αργυρόκαστρο και το Δέλ- νία. Η χάραξη των νότιων συνόρων του νεοσύστατου κράτους βινο, ενώ το Σύνταγμα Ιππικού της έφτασε στο Τεπελένι. Στο της Αλβανίας, με όποιο τρόπο και να γινόταν, θα άφηνε σίγουδυτικό άκρο και ιδιαίτερα στον τομέα της Θεσπρωτίας, διεξή- ρα εθνικές μειονότητες στην μια ή στην άλλη πλευρά. Στις 29 γαγε επιχειρήσεις το επονομαζόμενο Απόσπασμα Αχέροντα, Ιουλίου του ίδιου έτους, οι Μεγάλες Δυνάμεις ανακήρυξαν την το οποίο κατέλαβε διαδοχικά μέχρι τις 25 Φεβρουαρίου την Αλβανία ως ανεξάρτητο κράτος και όρισαν διεθνή επιτροπή η Πάργα και τους Φιλιάτες, ενώ στις 3 Μαρτίου απελευθέρωσε οποία ανέλαβε να μελετήσει την περιοχή και να προχωρήσει σε τους Άγιους Σαράντα. Το σύνολο πλέον των τουρκικών δυνά- οριστική χάραξη των συνόρων. Παρά τις καταγγελίες της Ελλημεων είχε συγκεντρωθεί στο Βεράτι, οργανώνοντας την άμυνά νικής Κυβέρνησης ότι η διεθνής επιτροπή, έπειτα από ιταλικές τους εκεί, χωρίς να έχουν κάποια απειλητική διάθεση για αντε- και αυστριακές κινήσεις, μεροληπτούσε υπέρ των Αλβανών, μη πίθεση. Οποιαδήποτε ελληνική ενέργεια πέραν της γραμμής λαμβάνοντας υπόψη την εθνική συνείδηση των κατοίκων των Χιμάρας – Τεπελένι – Μοσχόπολης αποκλείστηκε, διότι η Ιτα- περιοχών της Βορείου Ηπείρου, οι Μεγάλες Δυνάμεις προχώλία απείλησε με κήρυξη πολέμου εάν συνεχιζόταν η προέλαση ρησαν στην υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Φλωρεντίας ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
23
«ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ»: ΤΩΝ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ
A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ στις 7 Δεκεμβρίου 1913, βάσει του οποίου χαράχθηκαν τα ότουρκους, δημιούργησαν μια χαοτική κατάσταση στην περιελληνοαλβανικά σύνορα όπως τα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. οχή. Στα τέλη Ιουνίου συνήλθε στο Δέλβινο το Πανηπειρωτικό Σύμφωνα με το Πρωτόκολλο, η Ελλάδα θα έπρεπε να εκκε- συνέδριο για να επικυρώσει το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας, νώσει τις περιοχές της Χιμάρας, Δελβίνου, Αργυροκάστρου, παρά τις αντιδράσεις ορισμένων εκπροσώπων, κυρίως της ΧιΤεπελενίου, Πρεμετής, Αγίων Σαράντα και Κορυτσάς παρ’ όλο μάρας, ότι το αλβανικό κράτος κατέρρεε και ότι θα έπρεπε που το Ελληνικό στοιχείο υπερτερούσε κατά πολύ σ’ αυτές και να γίνει η ένωση της Βορείου Ηπείρου με την Ελλάδα ή έστω είχαν απελευθερωθεί πρόσφατα από τον Ελληνικό Στρατό. Η να παραχωρηθεί ευρύτερη αυτονομία, η επιμονή του ΒενιζέΕλληνική Κυβέρνηση αναγκάστηκε να υποκύψει ύστερα από λου τους ανάγκασε να δεχτούν το Πρωτόκολλο. Πριν ακόμα τον εκβιασμό, ότι εάν δεν αποχωρούσαν οι ελληνικές δυνά- όμως προλάβουν να τεθούν σε εφαρμογή οι όροι, ξέσπασε ο μεις από την περιοχή, δεν θα της αποδίδονταν τα νησιά του Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και τα δεδομένα στην περιοχή Αιγαίου. Αυτή ήταν η αρχή του Βορειοηπειρωτικού Ζητήματος, ανατράπηκαν ξανά. που παρέμεινε ως αγκάθι στις ελληνοαλβανικές σχέσεις και τις Περίοδος Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου επόμενες δεκαετίες. κήρυξη του πόλεμου, βρήκε την Αλβανία σε χαώδη καΗ αντίδραση των Ελλήνων της Βορείου Ηπείρου στην παραχώρηση της περιοχής τους στο αλβανικό κράτος, ήταν άμετάσταση. Ο Βενιζέλος φοβούμενος για την τύχη των ελση. Χωρίς να ελπίζουν, σε επίσημη τουλάχιστον, υποστήριξη ληνικών πληθυσμών, κατάφερε να πετύχει τη συγκατάτης Ελληνικής Κυβέρνησης, εξεγέρθηκαν θεση της Αντάντ στο να ανακαταλάβει και με πρόεδρο τον Γεώργιο Χρηστάκη ο Ελληνικός Στρατός τη Βόρειο Ήπειρο, ενώ για να κάμψει τις ιταλικές αντιδράΖωγράφο προχώρησαν στην ανακήρυξη της «Αυτόνομης Δημοκρατίας της σεις, πρότεινε την κατάληψη του λιμανιού της Αυλώνας από τους Ιταλούς. Η Βορείου Ηπείρου» στις 28 Φεβρουαρίου 1914, στο Αργυρόκαστρο. Παράλληεπάνοδος του ελληνικών τμημάτων στις λα, προχώρησαν στη συγκρότηση Αυτοπεριοχές της Βορείου Ηπείρου τον Οκτώνομιακού Στρατού, στον οποίο εκτός από βριο του 1914, έθεσε τέλος στον ένοπλο τους ντόπιους κατοίκους, προσχώρησαν αγώνα των κατοίκων της και έδωσε την και πολλοί αξιωματικοί και οπλίτες από ευκαιρία στο ελληνικό κράτος να εδραιτον Ελληνικό Στρατό, καθώς και εθελοντές ώσει τους δεσμούς του με την περιοχή. από όλα τα μέρη της Ελλάδος. Οι πρώτες Στις εκλογές της 31ης Μαΐου 1915, έλαβαν συγκρούσεις με την νεοσυσταθείσα Αλμέρος και οι Βορειοηπειρώτες, οι οποίοι βανική Χωροφυλακή, ξεκίνησαν στις αρεξέλεξαν 9 βουλευτές, χωρίς όμως να γίχές Μαρτίου στη Χιμάρα και επεκτάθηκαν νουν δεκτοί στο ελληνικό κοινοβούλιο, σταδιακά σε όλο το έδαφος της Βορείου για διπλωματικούς λόγους. Τον Μάρτιο Ηπείρου. Οι αυτονομιακές δυνάμεις, παρά του επομένου έτους (1916), η κυβέρνηΓεώργιος Χρηστάκης - Ζωγράφος. τις μεγάλες ελλείψεις τους σε πολεμικό υλιση Σκουλούδη επισημοποίησε με βασιλικό, κατάφεραν και επικράτησαν σχεδόν σε όλες τις περιοχές κό διάταγμα την ένωση της Βορείου Ηπείρου με την Ελλάδα, από τη Χιμάρα και τους Αγίους Σαράντα έως και την Ερσέκα και γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση των Μεγάλων Δυνάτην Κορυτσά, γεγονός που θορύβησε τις Μεγάλες Δυνάμεις, οι μεων, αναγκάζοντας την ελληνική βουλή να αποκλείσει ξανά οποίες διαμεσολάβησαν για τον τερματισμό των συγκρούσε- τους βορειοηπειρώτες βουλευτές. Το θέμα περιπλέχθηκε ακόων. Τελικά επήλθε συμφωνία μεταξύ της Αλβανικής Κυβέρνη- μα περισσότερο, όταν η Ελληνική Κυβέρνηση παρέδωσε τα σης και του Ζωγράφου, η οποία οδήγησε στην υπογραφή του οχυρά Ρούπελ στους Βουλγάρους τον Μάιο του 1916. Η ΙταΠρωτοκόλλου της Κέρκυρας στις 17 (4) Μαΐου 1914. Σύμ- λία, χρησιμοποιώντας ως πρόφαση ότι ο Ελληνικός Στρατός φωνα με αυτό, η Βόρειος Ήπειρος αποκτούσε και επίσημα την δεν θα μπορούσε να αντισταθεί στην προέλαση των βουλγααυτονομία της, υπό την αιγίδα του πρίγκιπα της Αλβανίας Βήντ. ρικών δυνάμεων, προώθησε τον στρατό της νότια του ΑυλώΣτη συμφωνία προβλεπόταν επίσης, η στρατολόγηση γηγε- να και κατέλαβε τις ελληνικές περιοχές της Χιμάρας, του Αργυνούς πληθυσμού στη Χωροφυλακή, διδασκαλία της ελληνικής ροκάστρου, του Δελβίνου και της Πρεμετής. Το επόμενο έτος γλώσσας στα σχολεία, απαγόρευση παραμονής στρατιωτικών μάλιστα, εισήλθε και στα εδάφη του ελληνικού κράτους, καταμονάδων αποτελουμένων από μη εντόπιους στην περιοχή και λαμβάνοντας τις περιοχές του Δελβινακίου, της Σαγιάδας, και τέλος θρησκευτική διδασκαλία μόνο στα ελληνικά. Η κυριότε- της Κόνιτσας, ενώ στις 7 Ιουνίου ο Ιταλικός Στρατός εισήλθε ρη όμως παράγραφος του πρωτοκόλλου, αφορούσε στις εγ- στα Ιωάννινα χωρίς καμιά αντίσταση, τα οποία κράτησε υπό γυήσεις που παρείχαν οι Μεγάλες Δυνάμεις για την εκτέλεση την κατοχή του, έως τις 28 Σεπτεμβρίου 1917. Στην περιοχή της και τη διατήρηση αυτών των μέτρων. Οι εμφύλιες συρράξεις Κορυτσάς, η οποία βρισκόταν υπό την κατοχή φιλοβενιζελιπου ακολούθησαν στην Αλβανία υποκινούμενες από τους Νε- κών τμημάτων, αλβανικές άτακτες δυνάμεις σε συνεργασία με
Η
24
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
τους Αυστριακούς, πυρπόλησαν ολοσχεαπό τη μεριά της αναγνώριζε την ύπαρξη ρώς την Μοσχόπολη και απειλούσαν την εθνικής ελληνικής μειονότητας στο έδακαταστροφή και της ίδιας της πόλης της φός της, αλλά περιορίζοντάς την μόνο σε Κορυτσάς, εάν δεν την παρέδιδαν οι κάτοιμερικά χωριά της επαρχίας Αργυροκάκοί της. Ο Βενιζέλος, ο οποίος δεν διέθεστρου και Αγίων Σαράντα. τε τις απαιτούμενες δυνάμεις, αναγκάστηΜεσοπόλεμος και Β΄ Παγκόσμιος κε να παραδώσει την πόλη στον Γαλλικό Πόλεμος Στρατό, ο οποίος συνεργάστηκε με τους Αλβανούς και έκλεισε όλες τις ελληνικές αρχές και τα ελληνικά σχολεία. ατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, Με τη λήξη του A΄ Παγκοσμίου Πολέη ιταλική επιρροή στην Αλβανία αυμου, ο Βενιζέλος πρότεινε στο Συνέδριο Ειξήθηκε, έπειτα από συμφωνίες που ρήνης των Παρισίων το Φεβρουάριο του προέβλεπαν την ιταλική οικονομική διείσ1919, τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος δυση στην περιοχή, καθώς και την αμυντιστην περιοχή της Βορείου Ηπείρου, ώστε κή συνεργασία των δύο χωρών. Παράλληνα διευθετηθεί οριστικά το θέμα. Συνάντηλα, ξεκίνησαν προγράμματα διδασκαλίας Ο Ταγματάρχης Βελισσαρίου. σε όμως τη σφοδρή ιταλική αντίδραση. της ιταλικής γλώσσας στα αλβανικά σχοΜετά από διμερείς διαπραγματεύσεις μεταξύ Ελλάδας – Ιτα- λεία, καθώς και ιταλικές πολιτικές παρεμβάσεις, που οδηγούλίας, υπεγράφη στο Παρίσι στις 16 Ιουλίου 1919, η Συμφωνία σαν το αλβανικό κράτος σε ιταλικό προτεκτοράτο. Οι εξελίξεις Τιτόνι - Βενιζέλου, σύμφωνα με την οποία η Ιταλία δεσμεύτη- για τον ελληνισμό της Βορείου Ηπείρου μετά το 1924, ήταν δυκε να μην αντιδράσει στις ελληνικές διεκδικήσεις στη Βόρειο σχερείς. Η Αλβανία, παρά τις διεθνείς δεσμεύσεις της, ξεκίνηΉπειρο και τη Θράκη, ενώ η Ελλάδα θα υποστήριζε την προ- σε ένα συστηματικό πρόγραμμα αφελληνισμού της περιοχής. σάρτηση της Αυλώνας στην Ιταλία και τη χορήγηση «εντολής» Κύριος στόχος ήταν να πληγεί η ελληνική εκπαιδευτική αυτογια την Αλβανία. Όταν έγινε γνωστή στην Αλβανία η ελληνοϊτα- τέλεια. Με τα μέτρα που ελήφθησαν, έκλεισαν όσα ελληνικά λική συμφωνία, διενεργήθηκε έκτακτο Παναλβανικό συνέδριο σχολεία δεν βρίσκονταν σε αναγνωρισμένες μειονοτικές πετο Ιανουάριο του 1920, στο οποίο αποφασίστηκε η μη αποδο- ριοχές και μετατράπηκαν σε αλβανικά. Παράλληλα όσοι δάχή της συμφωνίας και ο αγώνας για την εκδίωξη του ιταλικού σκαλοι δεν γνώριζαν την αλβανική γλώσσα απολύθηκαν, η διστρατού από τις αλβανικές περιοχές. Κατόπιν ιταλοαλβανικών δασκαλία της ελληνικής περιορίστηκε στο ελάχιστο, ενώ έγινε διαπραγματεύσεων, συμφωνήθηκε η αποχώρηση του Ιταλι- υποχρεωτική η εκμάθηση της αλβανικής ιστορίας και γεωγρακού Στρατού από τις περιοχές Αργυροκάστρου, Πρεμετής και φίας, στα ελληνικά σχολεία. Ακολούθησαν μετακινήσεις πληΛεσκοβικίου, στα μέσα του Απριλίου. Το ίδιο συνέβη και με τις θυσμών που αλλοίωσαν μερικώς το εθνολογικό καθεστώς της γαλλικές δυνάμεις που ήταν εγκατεστημένες στην περιοχή της περιοχής, σε συνδυασμό με την προσπάθεια αλλαγής του εκΚορυτσάς. Ο Βενιζέλος παρ’ όλες τις διαβεβαιώσεις του Διοικη- κλησιαστικού καθεστώτος της Αλβανίας, τη δίωξη όσων κλητή της VIIIης Μεραρχίας, ότι ο Ελληνικός Στρατός ήταν έτοιμος ρικών ανήκαν στο Πατριαρχείο και την πραξικοπηματική ανανα προελάσει και να καταλάβει τα εδάφη που εγκατέλειπαν κήρυξη ως αυτοκέφαλης της Αλβανικής Εκκλησίας. Τέλος, το τα ιταλικά τμήματα, λαμβάνοντας υπόψη την αρνητική στάση έτος 1933 με την τροποποίηση του αλβανικού συντάγματος, της Αγγλίας σε μια τέτοια ενέργεια και μη θέλοντας να διακιν- καταργήθηκε κάθε ελληνικό εκπαιδευτικό ίδρυμα στη χώρα. δυνεύσει τις διαπραγματεύσεις που διεξάγονταν για την τύχη Το γεγονός αυτό προκάλεσε διεθνή κατακραυγή και οδήγησε της Θράκης και της Μικράς Ασίας, απαγόρευσε οποιαδήποτε την ελληνική μειονότητα στο να προσφύγει στην Κοινωνία των κατάληψη εδάφους της Βορείου Ηπείρου. Τον Μάιο του 1920, Εθνών, η οποία παρέπεμψε το θέμα στο Διεθνές Δικαστήριο ύστερα από ελληνοαλβανικές διαπραγματεύσεις, υπογράφτη- της Χάγης. Τον Απρίλιο του 1935 το Διεθνές Δικαστήριο δικαίωκε το Πρωτόκολλο της Καπεστίτσας, με το οποίο συμφωνή- σε την ελληνική πλευρά και η Αλβανία αναγκάσθηκε να επιτρέθηκε να μην εισέλθουν ελληνικά τμήματα σε αλβανικό έδαφος ψει προσωρινά την επαναλειτουργία των ελληνικών σχολείων. και σε αντάλλαγμα η Αλβανία θα αναλάμβανε να σεβαστεί τα Την ίδια περίοδο όμως, ήρθε στην επιφάνεια ένα νέο ζήτηδικαιώματα των ελληνικών πληθυσμών, που βρίσκονταν στην μα ανάμεσα σε Ελλάδα και Αλβανία. Μετά την οριστική χάραεπικράτειά της. Η βελτίωση των ελληνοαλβανικών σχέσεων ξη των συνόρων, παρέμεναν στην ελληνική επικράτεια 20.000 έδωσε την ευκαιρία στους Αλβανούς να στραφούν εναντίον «μουσουλμάνοι Τσάμηδες αλβανικής καταγωγής», οι οποίοι των ιταλικών δυνάμεων. Οι Αλβανοί, εκμεταλλευόμενοι την ήταν εγκατεστημένοι στη δυτική Ήπειρο και κυρίως στην πεεσωτερική ιταλική κρίση, επέτυχαν την εκδίωξη του Ιταλικού ριοχή της Θεσπρωτίας. Μετά την ελληνοτουρκική συμφωνία Στρατού από την επικράτειά τους και την ισχυροποίηση της για την ανταλλαγή των ελληνικών και μουσουλμανικών πληθέσεώς τους. Έτσι, στις 9 Νοεμβρίου 1921, η Πρεσβευτική Συν- θυσμών το 1923, η Μεικτή Επιτροπή που είχε συσταθεί για το διάσκεψη στο Παρίσι όρισε τα οριστικά σύνορα της Αλβανίας θέμα, απεφάσισε ότι δεν θα συμμετείχαν στην ανταλλαγή οι με την Ελλάδα σύμφωνα με τη γραμμή του Πρωτοκόλλου της Τσάμηδες, παρ’ όλο που ορισμένοι από αυτούς είχαν δηλώσει Φλωρεντίας (17 Δεκεμβρίου 1913), παραχωρώντας όλα τα την επιθυμία τους να μεταβούν στο τουρκικό κράτος. Τελικά, εδάφη της Βορείου Ηπείρου στο αλβανικό κράτος. Η Αλβανία η ελληνική κυβέρνηση συμφώνησε με την Τουρκία στη μετα-
Κ
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
25
«ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ»: ΤΩΝ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ
A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ κίνηση ενός μέρους των Τσάμηδων (περίπου 5.000), η έλευση του πολέμου, αφήνοντας πίσω εκατοντάδες αιχμαλώτους και όμως της δικτατορίας του Πάγκαλου, ματαίωσε οριστικά κάθε πολλούς νεκρούς. Η κύρια ιταλική επίθεση εκδηλώθηκε στο σχέδιο ανταλλαγής. Καλπάκι στις 2 Νοεμβρίου. Μετά από σφοδρό βομβαρδισμό Η είσοδος της Ελλάδας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έστρεψε πυροβολικού και αεροπορίας, δυο ιταλικές μεραρχίες επιχείτα διεθνή βλέμματα για άλλη μια φορά στα εδάφη της Ηπείρου. ρησαν να καταλάβουν τα υψώματα ευρύτερης περιοχής στην Η περίοδος έντασης στην περιοχή ξεκίνησε τον Απρίλιο του διάβαση Καλπακίου και το ύψωμα Γκραμπάλα, χωρίς όμως 1939, όταν η Ιταλία κατέλαβε την Αλβανία χωρίς καμιά αντίστα- αποτέλεσμα. Η ιταλική προσπάθεια συνεχίσθηκε και τις επόση, ενοποιώντας τις δύο χώρες υπό καθεστώς «προσωπικής μενες ημέρες, με συνεχείς επιθέσεις τεθωρακισμένων και πεζιένωσης». Με αυτό τον τρόπο απέκτησαν κοινό Βασιλιά, κοινές κού, που υποστηρίζονταν από άφθονα πυρά πυροβολικού και διπλωματικές αρχές και κοινό στρατό. Παράλληλα, το αλβανικό ισχυρή αεροπορία, καθώς και με εφόδους που οδήγησαν σε κοινοβούλιο με νόμο που ψήφισε τον Ιούνιο του 1940, δέχτηκε μάχες σώμα με σώμα, χωρίς όμως να μπορέσουν να κάμψουν ότι το Βασίλειο της Αλτην ελληνική αντίσταση. βανίας θα βρισκόταν Η ιταλική αποτυχία ανάαυτόματα σε εμπόλεμη γκασε το Μουσουλίνι να κατάσταση, με όποιο αλλάξει τη στρατιωτική κράτος βρισκόταν και ηγεσία του, τοποθετώντας νέο διοικητή στις το Βασίλειο της Ιταλίας. Πλέον, για πρώτη ιταλικές δυνάμεις της φορά, αποκτούσε επίΑλβανίας, ο οποίος διέσημα χερσαία σύνορα ταξε τον Ιταλικό Στρατό η Ελλάδα με την Ιταλία, να μεταπέσει σε αμυντιδίνοντας νέα βαρύτηκή στάση. τα στην περιοχή της Στις 13 Νοεμβρίου Ηπείρου. Η κυβέρνηση 1940, ο Ελληνικός ΣτραΜεταξά, λαμβάνοντας τός ήταν έτοιμος για την εκδήλωση αντεπίθεσης. υπόψη και τις ιταλικές Αρχαίο Θέατρο στην περιοχή Βουθρωτού. Την επομένη, με επίθεβλέψεις στην Ελλάδα, εκ παραλλήλου με την διενέργεια αλυτρωτικής προπαγάνδας ση του Γ΄ Σώματος Στρατού, που συγκεντρώθηκε εγκαίρως στον αλβανικό πληθυσμό από την Ιταλία, προχώρησε σε ενί- σε βάσεις εξορμήσεως στη δυτική Μακεδονία, εναντίον της σχυση των ελληνικών δυνάμεων στην περιοχή και στη δημι- τοποθεσίας Μόραβα-Ιβάν, οι ιταλικές δυνάμεις ανατράπηκαν ουργία αμυντικών έργων στα ελληνοαλβανικά σύνορα. Στις 13 και στις 22 Νοεμβρίου τα ελληνικά τμήματα εισήλθαν θριαμΑυγούστου στη Ρώμη, ο Ιταλός δικτάτορας Μουσολίνι έκανε βευτικά στην Κορυτσά, αιχμαλωτίζοντας εκατοντάδες Ιταλούς. γνωστές τις προθέσεις του για άμεση επίθεση κατά της Ελλά- Νοτιότερα, το Β΄ Σώμα κατέλαβε την Ερσέκα και το Λεσκοβίδας. Λίγο αργότερα, στις 15 Οκτωβρίου, καθόρισε τους αντι- κι, ενώ τμήματα του Α΄ Σώματος, μετά από σκληρή μάχη στα κειμενικούς σκοπούς της ιταλικής επίθεσης. Αρχικά θα έπρεπε ελληνοαλβανικά σύνορα στην περιοχή του Δελβινακίου, κανα καταληφθεί ολόκληρο το έδαφος της Ηπείρου και στη συ- τεδίωξαν τις Ιταλικές δυνάμεις, καταλαμβάνοντας στις 6 Δενέχεια να γίνει προέλαση προς την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. κεμβρίου τους Αγίους Σαράντα και δύο ημέρες αργότερα το Το ιταλικό σχέδιο προέβλεπε την τήρηση ενεργητικής αμυντι- Αργυρόκαστρο. Οι ανέλπιστες ελληνικές επιτυχίες, σε μια Ευκής στάσης στην περιοχή της Κορυτσάς και επιθετική ενέρ- ρώπη που κατέρρεε υπό το βάρος του Άξονα, έκαναν μεγάλη γεια στην Ήπειρο με κύρια κατεύθυνση επίθεσης την γενική εντύπωση σε διεθνές επίπεδο και δημιούργησαν σύννεφα στις γραμμή Δελβινάκι - Διάβαση Καλπακίου – Ιωάννινα – Πρέβε- σχέσεις Γερμανίας – Ιταλίας, αλλά και κρίση στο Ιταλικό Γενικό ζα. Παράλληλα θα διεξάγονταν δευτερεύουσες επιθέσεις στον Επιτελείο. Η προέλαση των ελληνικών δυνάμεων συνεχίσθηπαραλιακό τομέα Θεσπρωτίας και στην Πίνδο με κατεύθυνση κε και μέχρι τις 10 Ιανουαρίου είχαν καταληφθεί η Χιμάρα, η από την Κονίσπολη προς την Παραμυθιά - Πρέβεζα και από Κλεισούρα και σχεδόν όλη εκείνη η περιοχή στην οποία είχε το Λεσκοβίκι προς το Μέτσοβο αντίστοιχα. Η ιταλική επίθεση φθάσει ο Ελληνικός Στρατός το 1913 κατά τη διάρκεια του Α΄ στον τομέα της Πίνδου και στον παραλιακό τομέα στέφτηκε Βαλκανικού Πολέμου. Λόγω όμως του ισχυρού χειμώνα, οι επιμε επιτυχία τις πρώτες μέρες. Τα ιταλικά τμήματα πέρασαν τον χειρήσεις στην περιοχή δεν έφεραν κάποια αλλαγή στη διάταΚαλαμά (Θύαμι) ποταμό, ενώ στην Πίνδο η Μεραρχία Αλπινι- ξη του μετώπου τον Ιανουάριο και το Φεβρουάριο. Ο Μουσοστών έφτασε 20 χιλιόμετρα έξω από το Μέτσοβο. Με την άφιξη λίνι, αποφασισμένος να προλάβει τη γερμανική επέμβαση στα όμως ελληνικών εφεδρειών, οι προωθημένες ιταλικές δυνάμεις Βαλκάνια, προχώρησε στη συγκέντρωση μεγάλων δυνάμεων στην Πίνδο αποκόπηκαν από τις γραμμές ανεφοδιασμού τους για μια νέα ιταλική επίθεση που έλαβε τον κωδικό «Primavera» και απωθήθηκαν στις θέσεις που είχαν πριν από την έναρξη και θα ξεκινούσε τον Μάρτιο. Η «εαρινή επίθεση» του Ιταλικού 26
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
Στρατού, την οποία διεύθυνε προσωπικά ο Ιταλός δικτάτορας, είχε απώτερο στόχο την προέλαση μέχρι τα Ιωάννινα και άρχισε με την προσβολή του κέντρου του μετώπου άμυνας του Β΄ Σώματος Στρατού στην Κλεισούρα και την Τρεμπεσίνα, την 9η Μαρτίου 1941. Η καλά οργανωμένη άμυνα των ελληνικών δυνάμεων, οι οποίες εκμεταλλεύτηκαν σωστά το οδικό δίκτυο και εφάρμοσαν πετυχημένες αντεπιθέσεις, κατάφερε μέχρι τις 20 Μαρτίου να συντρίψει κάθε ιταλική προσπάθεια και να συλλάβει χιλιάδες αιχμαλώτους. Ο ίδιος ο Μουσολίνι, αποδεχόμενος ουσιαστικά την ήττα του, εγκατέλειψε το αλβανικό μέτωπο. Το τέλος της ελληνικής εποποιίας στα βουνά της Ηπείρου, δόθηκε με την γερμανική εισβολή στην Ελλάδα. Η ταχεία κατάρρευση του μακεδονικού μετώπου λόγω της τεράστιας υπεροχής των γερμανικών δυνάμεων, αλλά και της πτώσης του Γιουγκοσλαβικού μετώπου εντός δύο περίπου ημερών, βρήκε τον κύριο όγκο του Ελληνικού Στρατού στα εδάφη της Βορείου Ηπείρου. Η σύμπτυξη των ελληνικών δυνάμεων άρχισε στις 14 Απριλίου, ενώ 6 μέρες αργότερα ο Αντιστράτηγος Τσολάκογλου, υποστηριζόμενος από αρκετούς στρατηγούς, αλλά χωρίς την συγκατάθεση του Ελληνικού Γενικού Στρατηγείου και της Κυβέρνησης, υπέγραψε το Πρωτόκολλο συνθηκολόγησης με το γερμανό Στρατηγό Ζεπ Ντίτριχ λίγο έξω από το Μέτσοβο, κλείνοντας έτσι ένα ηρωικό κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας. Κατά την επακολουθήσασα περίοδο της τριπλής κατοχής της Ελλάδας από Ιταλούς, Γερμανούς και Βουλγάρους, η Ήπειρος βρέθηκε υπό ιταλική διοίκηση μέχρι και το Σεπτέμβριο του 1943. Ύστερα από ιταλικές ενέργειες, συγκροτήθηκαν στην περιοχή της Θεσπρωτίας ένοπλες ομάδες Τσάμηδων, οι οποίες προωθούσαν τον αφελληνισμό της περιοχής προβαίνοντας σε διώξεις κατά του ελληνικού πληθυσμού. Παράλληλα, καλλιεργούσαν το έδαφος ώστε να προσαρτήσουν την Θεσπρωτία στο αλβανικό κράτος, αντικαθιστώντας τις τοπικές αρχές με Αλβανούς και χρησιμοποιώντας ως επίσημη γλώσσα την αλβανική. Οι Ιταλοί προσπάθησαν να προσεταιριστούν και τους βλαχόφωνους πληθυσμούς της Πίνδου, χωρίς όμως να βρουν κάποια ανταπόκριση. Λόγω της κατοχής των περισσοτέρων περιοχών της ελληνικής υπαίθρου, οι Ιταλοί ήρθαν αντιμέτωποι με το αυξανόμενο κίνημα της ελληνικής εθνικής αντίστασης. Για την αντιμετώπισή του κατέφυγαν στην τακτική των αντιποίνων, πραγματοποιώντας αγριότητες αντίστοιχες των Γερμανών, καίγοντας χωριά και εκτελώντας τους κατοίκους αυτών. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το Σεπτέμβριο του 1943, οι Τσάμηδες ήρθαν σε συνεννόηση με τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής και ίδρυσαν κυβέρνηση Θεσπρωτίας, με την ονομασία Ξίλια, αλβανική χωροφυλακή καθώς και τάγματα επιστράτων. Το καλοκαίρι του 1944, στο πλαίσιο των επιχειρήσεων εναντίον των Γερμανών, κρίθηκε αναγκαίο από τη βρετανική συμμαχική αποστολή να καταλάβουν την περιοχή της Πάργας οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ και να διαλύσουν τα ένοπλα σώματα των Τσάμηδων, τα οποία σε συνεργασία με τις γερμανικές δυνάμεις, δεν επέτρεπαν τον ανεφοδιασμό από την Ιταλία. Μετά την μάχη της Μενίνας, κοντά στην Παραμυθιά, τον Αύγουστο του 1944 και τη διάλυση των γερμανικών δυνάμεων της περιοχής, αλλά και των σωμάτων που συνεργάζονταν μαζί τους, οι Τσάμηδες της Θεσπρωτίας άρχισαν να φεύγουν σταδιακά από ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
ελληνικό έδαφος και να μετακινούνται στην Αλβανία. Έτσι μαζί με τους τελευταίους γερμανούς στρατιώτες που αποχώρησαν τον Οκτώβριο του 1944, εγκατέλειψαν την Θεσπρωτία και οι τελευταίοι από τους Τσάμηδες, οι οποίοι και εγκαταστάθηκαν στην κοιλάδα της Μουζακιάς. Με τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ελληνικές Κυβερνήσεις προσπάθησαν να επαναφέρουν το ζήτημα της προσάρτησης των εδαφών της Βορείου Ηπείρου στο ελληνικό κράτος, χωρίς όμως να πετύχουν θετικό αποτέλεσμα, αφού εν τω μεταξύ η Αλβανία είχε ενταχθεί στη σοβιετική σφαίρα επιρροής και οι διεθνείς συσχετισμοί δυνάμεων είχαν αλλάξει. Η τάση αυτή συνεχίσθηκε σχεδόν μέχρι την δεκαετία του 1980, όταν μετά την αλλαγή του καθεστώτος στην Αλβανία και την πτώση του πρώην ανατολικού μπλοκ, η χώρα μας αποκατέστησε σταδιακά τις σχέσεις με την χώρα αυτή, ώστε σήμερα να διατηρούνται σε πολύ καλό επίπεδο. Στην σημερινή πραγματικότητα εντός της Αλβανικής επικράτειας αναγνωρίζεται η ύπαρξη γηγενούς Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας (ΕΕΜ), η παρουσία της οποίας όπως ήδη αναλύθηκε, είναι γνωστή τουλάχιστον από τον 7ο π.Χ. αιώνα. Ο κύριος όγκος της είναι συγκεντρωμένος στην ευρύτερη περιοχή του Αργυροκάστρου, των Αγίων Σαράντα, του Δελβίνου και της Χιμάρας, αλλά υπάρχει επίσης παρουσία των μελών της σε ολόκληρη την Αλβανία. Η ΕΕΜ σήμερα, συνιστά ζωτική γέφυρα αλληλοκατανόησης, φιλίας και συνεργασίας μεταξύ των δύο λαών παρά τις κατά καιρούς τριβές, ενώ η εκάστοτε ελληνική κυβέρνηση συνεργάζεται τόσο με τους εκπροσώπους της ομογένειας, όσο και με τις Αλβανικές αρχές για την επίλυση τυχόν προβλημάτων που ανακύπτουν.
Επίλογος
Τ
ο γεωγραφικό διαμέρισμα της Ηπείρου, ήταν πάντοτε αναπόσπαστο κομμάτι του ελληνικού χώρου ενώ οι κάτοικοί του συμμετείχαν σε όλους τους αγώνες του ελληνικού έθνους από την αρχαιότητα έως και τις μέρες μας. Αυτό νομίζουμε προκύπτει σαφώς ως κύριο συμπέρασμα, από την μικρή αυτή αναδρομή στον ιστορικό βίο της Ηπείρου μας, ανά τους αιώνες.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία Schuller, W., Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2006. Botsford & Robinson, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1996. Συλλογικό, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1980. Bengston, Ιστορία της αρχαίας Ελλάδος, Εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα 1991. Ostrogorsky, G., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, Εκδόσεις Βασιλόπουλος, Αθήνα 2008. Vasiliev, A.A., Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 324-1204, Εκδόσεις Μπεργαδής, Αθήνα 2000. Συλλογικό, Ήπειρος 4000 Χρόνια Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1997. ΓΕΣ/ΔΙΣ, Επίτομη Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων 1912–1913, Αθήνα 1987. ΓΕΣ/ΔΙΣ, Επίτομη Ιστορία του Ελληνοϊταλικού και Ελληνογερμανικού Πολέμου 1940–1941, Αθήνα 1991. Βακαλόπουλος, Κ., Ιστορία του Βορείου Ελληνισμού. Ήπειρος, Αδελφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1992. Douglas Dakin, Η Ενοποίηση της Ελλάδας 1770 – 1923, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1998. http://www.mfa.gr/ http://el.wikipedia.org/wiki/
27
28
Σχολή Εθνικής Άμυνας
Τ
Τελετή Αποφοιτήσεως των Σπουδαστών της 65ης Εκπαιδευτικής σειράς και 2ης Σειράς Διαδικτυακής Μάθησης της ΣΕΘΑ
ην Παρασκευή, 31 Μαΐου 2013, πραγματοποιήθηκε η τελετή αποφοίτησης των σπουδαστών της 65ης εκπαιδευτικής σειράς, καθώς και της αντίστοιχης 2ης Διαδικτυακής Μάθησης της ΣΕΘΑ. Παράλληλα, έγινε και η απονομή αναμνηστικού διπλώματος στους αποφοίτους - κατόχους μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών και ο εορτασμός της γενεθλίου ημέρας της Σχολής. Η τελετή πραγματοποιήθηκε στη Λέσχη Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΛΑΕΔ), στην Αθήνα.
Τα πτυχία στους σπουδαστές επιδόθηκαν από τον Υπουργό Εθνικής Άμυνας κ. Πάνο Παναγιωτόπουλο, παρουσία του κ. Α/ΓΕΕΘΑ στρατηγού Μιχαήλ Κωσταράκου. Στην τελετή παρευρέθησαν επίσης: ο Α/ΓΕΣ Αντιστράτηγος κ. Τσέλιος Αθανάσιος, ο Α/ ΓΕΝ κ. Αποστολάκης Ευάγγελος, καθώς και εκπρόσωποι πολιτικών στρατιωτικών αρχών και σωμάτων ασφαλείας. Τον Σύνδεσμο Επιτελών Εθνικής Άμυνας εκπροσώπησαν ο Πρόεδρος και μέλη του Δ.Σ.
Η 65η Σειρά αποτελείται από:
Αξιωματικούς Έλληνες Στρατού Ξηράς..................................45 Πολεμικού Ναυτικού......................... 6 Πολεμικής Αεροπορίας.................... 5 Κύπριοι................................................... 3 ΕΛ.ΑΣ....................................................... 1 Λιμενικού Σώματος............................ 1 Μονίμους Υπαλλήλους......... 2 Αλλοδαπούς Αξιωματικούς Αλβανία.................................................. 1 Αίγυπτος................................................ 1 Βοσνία-Ερζεγοβίνη............................ 1 Σύνολο..................................................66 2η Ε.Σ. Διαδικτυακής Μάθησης....49 Κύπριοι.................................................10
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
29
Ημερήσια Διαταγή Στρατηγού Διοικητού ΣΕΘΑ Κύριε Υπουργέ του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας Αξιότιμοι προσκεκλημένοι Κυρίες και Κύριοι
Α
ποτελεί ιδιαίτερη τιμή για τη Σχολή Εθνικής Άμυνας η παρουσία σας στην τελετή εορτασμού της γενέθλιας ημέρας της, η οποία φέτος συνδυάζεται και με την επίδοση των αποφοιτηρίων στους σπουδαστές της 65ης εκπαιδευτικής σειράς με κανονική φοίτηση, στους σπουδαστές της 2ης εκπαιδευτικής σειράς διαδικτυακής μάθησης, καθώς επίσης και την επίδοση αναμνηστικών διπλωμάτων στους σπουδαστές που έλαβαν μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών από τα συνεργαζόμενα με τη Σχολή Εθνικής Άμυνας βρετανικά πανεπιστήμια Kingston και Plymouth.
Φ
έτος συμπληρώνονται 63 χρόνια από την ημέρα που ιδρύθηκε η Σ.ΕΘ.Α. Ήταν η 30η Μαΐου 1950 ημέρα ορόσημο για τη Σχολή, διότι με την υπ’αρίθμ. 417188 Διαταγή του Αρχιστράτηγου Αλέξανδρου Παπάγου, στην οποία αναφέροντο αυτολεξεί τα παρακάτω: «Δια τας ενόπλους Δυνάμεις Στρατού - Αέρος - Ναυτικού απεφασίσθει η ίδρυσης και λειτουργία «Ανωτέρας Σχολής Επιτελών υπό τον τίτλο Σχολή Εθνικής Άμυνας». Σκοπός της σχολής είναι η προπαρασκευή Επιτελών Αξιωματικών Μεγάλων Δυνά-
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
μεων και Επιτελείων και η κατάρτισης και προπαρασκευή Αξιωματικών για τας Ανώτατας Διοικήσεις. Έδρα της Σχολής Εθνικής Άμυνας ορίζεται η Θεσσαλονίκη».
Σ
τη Θεσσαλονίκη η Σχολή παρέμεινε μέχρι το 1952, οπότε μεταφέρθηκε στην Αθήνα και εγκαταστάθηκε στο κτιριακό συγκρότημα της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, όπου και λειτούργησε μέχρι το 1978. Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στις εγκαταστάσεις του Στρατοπέδου «ΣΑΚΕΤΑ» στη Νέα Ελβετία Αττικής, μέχρι το 1984, έκτοτε λειτουργεί στο κτίριο του παλαιού Διοικητηρίου της Σ.Σ.Ε.
30
Καθ΄όλη τη διάρκεια της λειτουργίας της σε διάφορες εκπαιδευτικές σειρές εκπαιδεύτηκαν και αποδόθηκαν στις Ε.Δ και στον κρατικό μηχανισμό γενικότερα 4.829 Επιτελείς. Η ΣΕΘΑ προσέφερε και εξακολουθεί να προσφέρει υψηλού επιπέδου εκπαίδευση σε στελέχη των Ε.Δ, των Σωμάτων Ασφαλείας, διαφόρων Υπουργείων και Δημοσίων Υπηρεσιών της χώρας ενώ παράλληλα από τη Σχολή Εθνικής Άμυνας απεφοίτησαν συνολικά μέχρι τώρα 65 στελέχη των Ε.Δ φίλων και συμμαχικών χωρών απ’όλο τον κόσμο. Σήμερα η Σχολή Εθνικής Άμυνας αποτελεί ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα των Ε.Δ, μία μοναδική δεξαμενή ελεύθερης σκέψης. Το διδακτικό προσωπικό της Σχολής αποτελείται απ’ ότι καλύτερο διαθέτει η Ελληνική κοινωνία στον τομέα αυτό. Κάνοντας μια σύντομη αναφορά θα αναφερθώ σε καθηγητές Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, Υπουργούς, Πρέσβεις, Αρχηγούς των κλάδων των Ε.Δ και των Σωμάτων Ασφαλείας, Διοικητές Οργανισμών, Ανώτατους Αξιωματικούς ε.ε και ε.α., προσωπικότητες και στελέχη Διεθνών Οργανισμών από το εξωτερικό και λοιπούς παράγοντες από τον πνευματικό, πολιτικό και διπλωματικό χώρο της χώρας.
Η
ποιότητα των επιτελών μας διαμορφώνεται από την παρεχόμενη σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευση και την επί μέρους προσπάθεια που ο καθένας καταβάλλει
για την περαιτέρω βελτίωσή του. Άλλωστε, η ποιοτική υπεροχή της Ελλάδας στη μακρόχρονη ιστορία της κατέβαλε την ποσοτική υπεροχή των αντιπάλων της. Λαμβάνοντας υπόψη τις πρόσφατες ιστορικές μεταβολές που συνέβησαν ανά τον κόσμο, ειδικότερα στη ΝΑ Ευρώπη, την αναθεωρημένη στρατηγική του ΝΑΤΟ, τη συνεχώς εξελισσόμενη τεχνολογία, το διεθνές περιβάλλον, επιβάλλεται η συνεχής εκπαίδευση για διεύρυνση των γνώσεων, ούτως ώστε με αποφασιστικότητα και διπλωματία να σχεδιάζονται αναγκαίες πολιτικές, προκειμένου να καλλιεργηθούν οι επιτελικές δυνατότητες των στελεχών. Η Σχολή για την ποιοτική αναβάθμιση των παρερχομένων γνώσεων στους σπουδαστές, εδώ και μερικά χρόνια συνεργάζεται με τα βρετανικά πανεπιστήμια Kingston και Plymouth, απ’ όπου οι σπουδαστές λαμβάνουν μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών. Επιπλέον η Σχολή βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο συνομιλιών με το Ιόνιο Πανεπιστήμιο προκειμένου να υπογραφεί ένα μνημόνιο συνεργασίας για την παροχή μεταπτυχιακού τίτλου στις «Στρατηγικές και Αμυντικές σπουδές». Ευελπιστούμε η εφαρμογή του προγράμματος να ξεκινήσει με το νέο Ακαδημαϊκό έτος. Η Σχολή σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες του κ Α/ΓΕΕΘΑ έχει θέσει ως στόχους: α. Την περιοδική ποιοτική αναθεώρηση των προγραμμάτων σπουδών, τον εκσυγχρονισμό και την ποιοτική βελτίωση της εκπαιδεύσεως των σπουδαστών. β. Τη συνεργασία με αντίστοιχες Σχολές άλλων χωρών σε θέματα γενικής στρατηγικής. γ. Την προσέλκυση εκπαιδευτών-εξωτερικών ομιλητών υψηλού επιπέδου. δ. Την οργάνωση και διεξαγωγή σεμιναρίων για επίκαιρα και σημαντικά θέματα, είτε μεμονωμένα, είτε με τη σύμπραξη άλλων ιδρυμάτων του εσωτερικού και εξωτερικού. ε. Την έκδοση συγγραμμάτων με τη συνεργασία φορέων του εσωτερικού και εξωτερικού. στ. Τη συνεχή βελτίωση της εξ’ αποστάσεως εκπαίδευσης. Η σημασία του έργου που επιτελεί η Σχολή Εθνικής Άμυνας είναι χαραγμένη στο έμβλημά της, «ΣΟΦΙΑ ΣΥΝ ΤΕΧΝΗ». Η Σοφία και η τέχνη του πολέμου θεωρούνται απαραίτητα εφόδια και εργαλεία που θα καταστήσουν τους σπουδαστές έτοιμους να ανταποκριθούν, ανά πάσα στιγμή στα κελεύσματα της πατρίδος. Αντιστράτηγος Γεώργιος Μπαρκούκης Διοικητής ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
31
Γενικό Επιτελείο Στρατού Επίσκεψη αντιπροσωπείας του Διοικητικού Συμβουλίου ΣΕΕΘΑ στον κ. Α/ΓΕΣ
T
ην 05 Ιουνίου 2012, αντιπροσωπεία του ΔΣ ΣΕΕΘΑ,επισκέφθηκε τον Αρχηγό ΓΕΣ, Αντιστράτηγο κ. Τσέλιο Αθανάσιο, με την ευκαιρία της ανάληψης των καθηκόντων του. Ο πρόεδρος του Συνδέσμου, ενημέρωσε τον κύριο Αρχηγό για τις δραστηριότητες και τον σκοπό του ΣΕΕΘΑ, ενώ ευχήθηκε εκ μέρους όλων των μελών του, καλή επιτυχία στο δύσκολο έργο του. Η επίσκεψη η οποία έγινε σε πολύ ζεστή ατμόσφαιρα, επιβεβαίωσε για μία ακόμη φορά τους άρρηκτους δεσμούς μεταξύ όλων των στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων. Στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκε ανταλλαγή ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
αναμνηστικών, αλλά και η καθιερωμένη φωτογραφία, υπό την σκιά του εμβλήματος του ΓΕΣ. Ο ΣΕΕΘΑ αισθάνεται την ανάγκη να ευχαριστήσει ιδιαίτερα το ΓΕΣ για την τιμή που του επιφυλάχθηκε και εύχε-
ται σε όλο του προσωπικό του Στρατού μας αλλά και των ΕΔ γενικότερα, καλή επιτυχία στην αποστολή τους. Η εικόνα, που απεκόμισε η αντιπροσωπεία μας, από την εν λόγω επίσκεψη, ήταν αρίστη.
32
>> ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ
Ιδιαίτερου ελληνικού ενδιαφέροντος οι πτυχές της συριακής κρίσης Υπό κ. Γεωργίου Ε. Σέκερη, πρέσβεως ε.τ.*
Δ
ρομολογηθείσα τον Μάρτιο 2011 και έχοντας προκαλέσει, καθώς γράφονται αυτές οι γραμμές, περισσότερους από 80,000 νεκρούς και εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες, η συριακή κρίση αποτελεί μία ακόμη δοκιμασία για το διεθνές σύστημα, τόσο σε κεντρικό, όσο και σε περιφερειακό μεσανατολικό επίπεδο. Με τις κυριότερες από τις διεθνείς επιπτώσεις της να παρουσιάζουν ιδιαίτερο ελληνικό ενδιαφέρον.
Η στάση της Δύσης
Π
ροφανούς, εν πρώτοις, σημασίας για τη χώρα μας, ως μέλος τόσο του ΝΑΤΟ όσο και της ΕΕ, είναι η αναφυείσα στους κόλπους του Δυτικού Κόσμου διάσταση γνωμών ως προς τη σκοπιμότητα μιας δυτικής στρατιωτικής επέμβασης υπέρ των Σύρων αντικαθεστωτικών. Στις Ηνωμένες Πολιτείες ειδικότερα, σημαντικοί παράγοντες και των δύο μεγάλων πολιτικών κομμάτων, επικρίνουν την επεμβατική απροθυμία του προέδρου, προβάλλοντας ανθρωπιστικά επιχειρήματα, και συγχρόνως επισείοντας τον γεωπολιτικό κίνδυνο, η επικράτηση του καθεστώτος Ασάντ να ενισχύσει τη σύμμαχο του Σύρου προέδρου Τεχεράνη - στην οποία προσάπτουν συγκεκαλυμμένο πρόγραμμα απόκτησης πυρηνικού οπλοστασίου, υπόθαλψη τρομοκρατικών οργανώσεων, και απειλές κατά του Ισραήλ - καθώς και την επίσης συμπράττουσα με το συρι• Ο κ. Σέκερης συνεργάζεται τακτικά στον ιστότοπο www.diplomatikoperiskopio.com. Είναι πρόεδρος του Ομίλου χάραξης εθνικής στρατηγικής Ένωσης για την Ελλάδα.
ακό καθεστώς και κεκηρυγμένο εχθρό του εβραϊκού κράτους, αλλά και επισήμως χαρακτηρισθείσα από την Ουάσιγκτον ως τρομοκρατική οργάνωση, λιβανική Χεζμπολάχ. Από την πλευρά του όμως, ο πρόεδρος Ομπάμα, λαμβάνοντας προφανώς υπ’ όψιν την ανθεκτικότητα του συριακού καθεστώτος, την επεμβατική κόπωση του αμερικανικού κοινού και το υπέρογκο κόστος και τα αμφιλεγόμενα αποτελέσματα των εισβολών σε Αφγανιστάν και σε Ιράκ, αλλά, υπό το φως των εξελίξεων στην Αίγυπτο και τη Λιβύη, και τον κίνδυνο σφετερισμού της «Αραβικής Άνοιξης» από ακραίες ισλαμικές δυνάμεις με αντιδυτική ατζέντα – με τους σχετικούς φόβους να ενισχύονται και από την αύξουσα παρουσία της αλ Κάιντα και άλλων τρομοκρατών στις τάξεις των Σύρων αντικαθεστωτικών - εμφανίζεται όλο και περισσότερο επιφυλακτικός έναντι μιας δυτικής, και πάντως αμερικανικής, στρατιωτικής επέμβασης στην εκρηκτική συριακή σκηνή. Και επιδιώκει την επίλυση του Συριακού μέσω διαπραγματεύσεων 1 χωρίς να θέτει ως προϋπόθεση για τη διεξαγωγή τους την ικανοποίηση πα-
λαιότερης δημόσιας, επιτακτικής υπόδειξής του προς τον Σύρο πρόεδρο να εγκαταλείψει πάραυτα την εξουσία. 2 Πλησιάζοντας έτσι τις απόψεις Αμερικανών αναλυτών και πρώην αξιωματούχων της «ρεαλιστικής» σχολής – του συντηρητικού κυρίως χώρου – όπως ο Χένρι Κίσινγκερ.3 Ανάλογοι, όμως, προβληματισμοί και διαφωνίες για το πρακτέο στο Συριακό, αναπτύσσονται και στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όπου, ειδικότερα, αναπαράγονται κατά κάποιο τρόπο οι αναφυείσες κατά τη Λιβυκή κρίση διχογνωμίες περί τη σκοπιμότητα προσφυγής σε στρατιωτικά μέσα. Με τους Γάλλους και τους Βρετανούς και πάλι τώρα σε ρόλο «ιεράκων» - και με τους Γερμανούς, εκφράζοντες και την πλειοψηφία των εταίρων, να υιοθετούν εκ νέου στάση «περιστεράς». Και ναι μεν οι πρώτοι κατήγαγαν νίκη «στα σημεία», εξασφαλίζοντας κατά τη σύνοδο των υπουργών εξωτερικών της ΕΕ της 27ης Μαΐου την άρση του εμπάργκο παροχής όπλων προς τους Σύρους αντικαθεστωτικούς, 4 πλην όμως το πιθανότερο είναι ότι ενδεχόμενη στρατιωτική αξιοποίηση της απόφασης αυτής, θα αναμείνει τουλάχιστον την έκβαση της υπό προετοιμασία Διάσκεψης της Γενεύης για το Συριακό. Μιας διπλωματικής πρωτοβουλίας από κοινού προωθούμενης αυτή τη στιγμή από τους Αμερικανούς και τους Ρώσους - και η οποία αναδεικνύει μια πρόσθετη, κρίσιμη πτυχή της συριακής κρίσης: τη στενή συνάρτηση της τελευταίας αυτής με τις ρωσο-αμεΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
33 ρικανικές σχέσεις.
Ρωσοαμερικανική αντιπαράθεση … και συνεργασία
Κ
αθώς η Συρία συνιστά χώρο αντιπαράθεσης, αλλά συν τω χρόνω και συνεργασίας, μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσικής Ομοσπονδίας, τις σχέσεις των οποίων στη μετασοβιετική πολιτική δυσχεραίνουν, από μεν ρωσικής πλευράς η καχυποψία έναντι της αμερικανικής πρωτοκαθεδρίας, εισπραττόμενης ως ηγεμονισμός βλαπτικός για τα ρωσικά εθνικά συμφέροντα, από δε αμερικανικής η ανησυχία για τον εικαζόμενο αυταρχισμό του καθεστώτος Πούτιν, αλλά και η τάση των αμερικανικών ελίτ να αντιμετωπίζουν τη νέα Ρωσία ως μειωμένου βάρους συνιστώσα του διεθνούς συστήματος. Χωρίς ωστόσο οι αμοιβαίες αυτές επιφυλάξεις να έχουν εμποδίσει τη σύμπραξη όπου και όταν τα εκατέρωθεν συμφέροντα συμπίπτουν – με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη διευκόλυνση υπό των Ρώσων της μετάβασης και της απόσυρσης των Αμερικανών από το Αφγανιστάν. Σε ό,τι αφορά ειδικότερα στη Συρία, είναι γνωστόν ότι οι Ρώσοι στηρίζουν διαχρονικά το καθεστώς της, τόσο διπλωματικώς, όσο και με την προμήθεια πολεμικού υλικού, και ότι διατηρούν επί πλέον στο έδαφός της και μικρή στρατιωτική βάση. Φυσικό δε είναι η αποδεδειγμένη ανθεκτικότητα του Σύρου προέδρου να έχει ενθαρρύνει τη ρωσική αντίθεση στον Δυτικό αντικαθεστωτικό ακτιβισμό.5 Ωστόσο, η Μόσχα δεν έπαυσε από την έναρξη της συριακής κρίσης να τάσσεται υπέρ της αντιμετώπισής της δια της διπλωματικής οδού. Χάρις δε και στις προαναφερθείσες δεύτερες σκέψεις της Ουάσιγκτον περί το θέμα, κατέστη δυνατή η ανάληψη μιας κοινής ρωσο-αμερικανικής πρωτοβουλίας για να συγκληθεί, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, διεθνής διάσκεψη με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων στο Συριακό και κατά κύριο λόγο της συριακής ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
κυβέρνησης και των Σύρων αντικαθεστωτικών.6 Κατά τα λοιπά, η τύχη του διπλωματικού αυτού εγχειρήματος – η έκβαση του οποίου θα επηρεάσει ουσιαστικά, θετικά ή αρνητικά, και την περαιτέρω διαμόρφωση των σχέσεων της Ρωσίας με τις ΗΠΑ και με τη Δύση γενικότερα - παραμένει αβέβαιη. Οι προϋποθέσεις για τη συμμετοχή τους που θέτουν ορισμένοι αντικαθεστωτικοί και δη οι δυ-
ση μιας επικίνδυνης εστίας περιφερειακής αποσταθεροποίησης. Η Συρία αποτελεί αυτή τη στιγμή πεδίο βίαιων θρησκευτικών, φυλετικών, και πολιτικών αντιπαραθέσεων με διεθνείς προεκτάσεις. Το εκκοσμικευμένο μπααθικό καθεστώς της Δαμασκού στηρίζεται από τη σιιτική συνιστώσα του Ισλάμ - η οποία, πέραν των Σύρων Αλεβιτών, κάπου το 15% του πληθυσμού, περιλαμβάνει τους Σιίτες
ναμικότεροι – μεταξύ άλλων η αξίωσή τους να αποκλεισθεί προκαταβολικώς η παραμονή του πρόεδρου Ασάντ στην εξουσία – παρεμβάλλουν μείζονα προσκόμματα στη σύγκληση και επιτυχία της διάσκεψης. Ενώ αβεβαιότητες περιβάλλουν, τόσο τις προθέσεις των περιφερειακών υποστηρικτών της εξέγερσης κατά του συριακού καθεστώτος, όσο και του ίδιου του Σύρου προέδρου - η εσωτερική θέση του οποίου εμφανίζεται σαφώς ισχυροποιημένη από την πορεία των εχθροπραξιών. Ναυάγιο, ωστόσο, της ρωσο-αμερικανικής πρωτοβουλίας θα σημάνει κατά πάσαν πιθανότητα παράταση της αιματηρής αντιπαράθεσης – καθώς η ταχεία επικράτηση της μιας πλευράς επί της άλλης είναι μάλλον απίθανη – και θα ευνοήσει έτσι την υπερχείλιση των εντάσεων και συγκρούσεων εκτός συριακών συνόρων και την υποδαύλι-
του Ιράν, του Ιράκ και του Λιβάνου αλλά και απολαύει της ανοχής, τουλάχιστον, μη μουσουλμανικών μειονοτήτων της χώρας και ειδικότερα της χριστιανικής. Το δε αντικαθεστωτικό μέτωπο αντλεί τον κύριο όγκο των δυνάμεών του από το δημογραφικά επικρατέστερο σουνιτικό στοιχείο, και ενισχύεται παντοιοτρόπως από τους ομοδόξους του αραβικού κόσμου και όλως ιδιαίτερα από τη Σαουδική Αραβία, το Κατάρ, τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και την Άγκυρα. Ενώ ήδη, η αύξηση των συγκρούσεων μεταξύ ανασυντασσόμενων Σουνιτών και επικυρίαρχων Σιιτών και η επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ κεντρικής και κουρδικής κυβέρνησης στο Ιράκ · η ένταση στα σύνορα της Συρίας με τον Λίβανο, την Τουρκία, και το Ισραήλ · και οι απειλητικές προειδοποιήσεις των Ισραηλινών σε σχέση με την
34
εγκατάσταση πυραύλων S300 στο συριακό έδαφος, αποτελούν πρόγευση των κινδύνων περιφερειακής αποσταθεροποίησης που εγκυμονεί η συριακή κρίση. Με την τουρκική πολιτική να συγκρατεί όλως ιδιαίτερα την προσοχή.
Η τουρκική πολιτική
Έ
ως τις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα, οι συρο-τουρκικές σχέσεις υπήρξαν από προβληματικές έως συγκρουσιακές, συνεπεία μεταξύ άλλων: της προσάρτησης της Αλεξανδρέττας στην τουρκική επικράτεια το 1939 · της ένταξης Τουρκίας και Συρίας σε αντίπαλους συνασπισμούς κατά τον Ψυχρό Πόλεμο · και της παρασχεθείσης από τη Δαμασκό υποστήριξης στις αντιτουρκικές οργανώσεις ASALA και ΡΚΚ – με την αντιπαράθεση περί το τελευταίο αυτό, να οδηγεί τις δύο χώρες το 1998 στα πρόθυρα στρατιωτικής σύρραξης. Και εν συνεχεία μεν, στο πλαίσιο της νεοοθωμανικής έμπνευσης «πολιτικής μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες», η κυβέρνηση Ερντογάν προέβη σε σημαντικά οικονομικά και πολιτικά ανοίγματα προς τη Συρία - τα οποία μάλιστα κατά τη λήξασα δεκαετία διευκόλυναν και την εφήμερη προσέγγιση του συριακού καθεστώτος με τη Δύση και το Ισραήλ. Η επέκταση όμως της Αραβικής Άνοιξης στο συριακό
έδαφος και η αιματηρή αντιμετώπιση των εξεγερμένων από τον Σύρο πρόεδρο - αγνοήσαντα την προτροπή του «φίλου» του Τούρκου πρωθυπουργού να αποφύγει την προσφυγή στη βία μετέβαλαν άρδην τους υπολογισμούς του κ. Ερντογάν. Ο οποίος, πραγματοποιώντας στροφή εκατόν ογδόντα μοιρών - κατά το προηγούμενο άλλωστε της καιροσκοπικής μεταστροφής του έναντι των καθεστώτων Καντάφι και Μουμπάρακ – ετάχθη αναφανδόν υπέρ της ανατροπής του προέδρου Ασάντ. Με έκδηλη πάντοτε την ευρύτερη φιλοδοξία του να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στον χώρο του σουνιτικού Ισλάμ.
Η γεωπολιτική όμως αυτή κυβίστηση, δεν είναι άμοιρος κινδύνων για τον Τούρκο ηγέτη. Η αρχική του πρόβλεψη – και ασφαλώς προσδοκία – ότι το συριακό καθεστώς βρισκόταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης, διαψεύσθηκε. Ενώ το προσφυγικό ρεύμα προς το τουρκικό έδαφος, με τα συνακόλουθα οικονομικά βάρη και προβλήματα ασφαλείας, διογκώνεται, και οι κυβερνώντες στη Δαμασκό επιχειρούν να χρησιμοποιήσουν εκ νέου το Κουρδικό ως μέσο πίεσης, στρέφοντας κατά της Άγκυρας την αποστασιοποιημένη σε μεγάλο βαθμό από την εσωτερική συριακή διαμάχη κουρδική τους μειονότητα. 7 Όπερ εν μέρει εξηγεί και την αλλαγή γραμμής της τουρκικής ηγεσίας επί του Κουρδικού - και ειδικότερα τη συμφωνία με το ΡΚΚ και την προσέγγιση με το Ιρακινό Κουρδιστάν. 8Αλλά και την ευθυγράμμισή της Άγκυρας με την Ουάσιγκτον – όπως κατεφάνη και κατά την επίσκεψη του κ. Ερντογάν στον Λευκό Οίκο. 9 Με τη μεγαλοπρεπή υποδοχή της οποίας έτυχε ο Τούρκος πρόεδρος να μην αποκρύπτει την αποτυχία του να εξασφαλίσει την ενεργό αμερικανική συμμετοχή σε μια στρατιωτική λύση του Συριακού, και την αναγκαστική σύμπλευσή του με την επιφυλακτική αμερικανική πολιτική. Σημειωτέον ότι οι εξελίξεις περί τη συριακή κρίση θα μπορούσαν να ευνοήσουν και μια προσέγγιση της ισ-
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
35 ραηλινής πολιτικής με την τουρκική. Καθώς οι Ισραηλινοί, καλούμενοι να επιλέξουν μεταξύ δύο κακών, ήτοι, αφενός, της επίδειξης εφεκτικότητας έναντι ενός συριακού καθεστώτος παντοιοτρόπως εχθρικού προς το εβραϊκό κράτος και, αφετέρου, της έμμεσης έστω συμπαράταξης με τους διαβρωμένους από τρομοκρατικά ισλαμικά στοιχεία αντάρτες, ωθούνται από τη φορά των πραγμάτων - ιδίως μετά την εξαγγελία της εγκατάστασης των πυραύλων S300 και την απροσχημάτιστη συστράτευση της Χεζμπολάχ με τις κυβερνητικές δυνάμεις - προς όξυνση της στάσης τους έναντι της Δαμασκού · και πλησιάζουν κατά κάποιο τρόπο τη γραμμή της Άγκυρας. 10
Λίγες λέξεις για το ελληνικό διακύβευμα
Τ
ο Συριακό, χωρίς να επηρεάζει κατά άμεσο τρόπο μείζονα εθνικά μας συμφέροντα, ενδιαφέρει πολλαπλώς τη χώρα μας - και δη: Ως προστάτη των ανά τον μεσανατολικό χώρο συμπατριωτών μας και ελληνικών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων . ως ορθόδοξο κράτος με ιδιαίτερες ευαισθησίες για την τύχη του Πατριαρχείου Αντιοχείας και γενικότερα των ομοδόξων μας χριστιανών της περιοχής. και ένεκα της εμπλοκής στη συριακή κρίση του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, των οποίων είμαστε μέλος. Επίσης όμως λόγω των επιπτώσεων της κρίσης αυτής στην τουρκική πολιτική - και ειδικότερα στις σχέσεις της Άγκυρας με τις ΗΠΑ, την ΕΕ, και το Ισραήλ. Δοθέντος ότι, εάν οι εχθροπραξίες παραταθούν, δεν αποκλείεται να σημειωθεί - με ενθάρρυνση του αμερικανικού παράγοντα και χωρίς κατ’ ανάγκην να αρθούν τα βαθύτερα αίτια της τουρκο-ισραηλινής αντιπαράθεσης – μερική έστω σύγκλιση της συριακής και όχι μόνο πολιτικής της Τουρκίας και του εβραϊκού κράτους, ίσως και με προεκτάσεις στο ενεργειακό. Ενώ, σε περίπτωση της – απίθανης ομολογουμένως αυτή τη ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
to send more missiles to Syrian regime, Financial Times, 28-5-2013.
στιγμή - κατίσχυσης των υπό την αιγίδα της Άγκυρας αντικαθεστωτικών, θα πρέπει να αναμένεται διόγκωση της τουρκικής γεωπολιτικής αλαζονείας. Ευκόλως συνεπώς γίνεται αντιληπτό ότι η Ελλάδα έχει πλείονες λόγους να επιθυμεί την αποτροπή της κλιμάκωσης των συγκρούσεων και την επίτευξη συμβιβαστικής λύσης μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών, με διπλωματικά μέσα και το ταχύτερο δυνατόν.
Υποσημειώσεις: 1 Παραλλήλως, τόσο προς καθησυχασμό της εσωτερικής της αντιπολίτευσης, όσο πιθανότατα και για να ασκήσει πίεση επί του καθεστώτος Ασάντ, η αμερικανική κυβέρνηση επικρότησε την ευρωκοινοτική απόφαση άρσης του εμπάργκο όπλων προς τους Σύρους αντικαθεστωτικούς, περί της οποίας κατωτέρω. Βλ. Britain, France urged to show restraint before arming Syrian rebels, Washington Post, 28-5-2013. 2 Επί παραδείγματι, βλ. Richard Spencer, Barack Obama leads Western calls in demanding Bashar-al-Assad goes, The Telegraph, 18-8-2011. 3 Kissinger Calls on United States and Russia to Cooperate on Solution for Syria, World Economic Forum, http://www.weforum. org, 24-1-2013. Για μια δριμεία κριτική υπό «ρεαλιστικό» πρίσμα της Δυτικής πολιτικής στον μεσανατολικό χώρο γενικότερα, βλ. Simon Jenkins, Syria and the Middle East: our greatest miscalculation since the rise of fascism, The Guardian, 28-5-2013. 4 Joshua Chaffin, UK and France win battle to lift EU’s Syria arms embargo Financial Times, 28-5-2013. 5 Η Μόσχα καταδίκασε την απόφαση της ΕΕ να άρει το εμπάργκο στην αποστολή όπλων στους αντικαθεστωτικούς, ως ρίπτουσα «λάδι στη φωτιά» και γνωστοποίησε την πρόθεσή της να προχωρήσει στην εκτέλεση της συρο-ρωσικής συμφωνίας του 2010 για την προμήθεια στη Δαμασκό πυραύλων εδάφους-αέρος S300. Βλ. Russia
6 Tom Miles, June 15 eyed for Geneva conference on Syria, Reuters, 28-5-2013. Βλ. επίσης αναλυτικότερη παρουσίαση του θέματος από Mariam Karouny, Assad forces advance; West, Russia exchange barbs ahead of talks, Reuters, 315-2013. 7 Ως η μεγαλύτερη εθνική μειονότητα της χώρας - κάπου 10% του πληθυσμού – οι Κούρδοι έχουν υποστεί διωγμούς από το μπααθικό καθεστώς, πλην όμως είναι καχύποπτοι και έναντι των Αράβων αντιπάλων του - πολλούς εκ των οποίων ανησυχεί το ενδεχόμενο απόσχισης των Κούρδων από τη συριακή επικράτεια. 8 Φυσικά δεν πρόκειται για το μόνο κίνητρο του Τούρκου πρωθυπουργού στην προσπάθειά του να επιλύσει το μείζον ίσως πρόβλημα που αντιμετωπίζει διαχρονικά το τουρκικό κράτος. Μεταξύ άλλων φαίνεται ότι ο κ. Ερντογάν συνδέει την επίλυση του Κουρδικού και με την προώθηση των εικαζόμενων προεδρικών του φιλοδοξιών. 9 Εκτός των άλλων, τη Μόσχα ανησυχεί το ενδεχόμενο, με την πτώση του μπααθικού καθεστώτος να επικρατήσουν στη Συρία ακραία ισλαμικά στοιχεία επικίνδυνα και για την ασφάλεια της ίδιας της ρωσικής επικράτειας. Βλ. Francois Heisbourg, Russia’s Success the West’s Failure, New York Times, 7-6-2010. Ο αρθρογράφος αποδίδει τη ρωσική υποστήριξη προς τον πρόεδρο Ασάντ και στην εκτίμηση των Ρώσων ότι οι Δυτικοί τους ενέπεξαν στο Λιβυκό. 10 Αρκετά απαισιόδοξος κατά τα λοιπά για τις τουρκο-ισραηλινές σχέσεις– εκτιμά ότι ο Ερντογάν θα εμμείνει στην εχθρική προς το Ισραήλ πολιτική του - ο αμερικανο-ισραηλινός καθηγητής και αναλυτής Garry Rubin, παρατηρεί ότι «το Ισραήλ και η Τουρκία έχουν κοινό συμφέρον να μη θέλουν να καταλάβει η αλ-Κάιντα τη Συρία. Ουδείς εκ των δύο θέλει να δει την ευρύτερη περιοχή αποσταθεροποιημένη. Αλλά ο Ερντογάν επιθυμεί τη νίκη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας…Το Ισραήλ απλώς δεν θέλει να υποστεί επίθεση από τη Συρία, εκ μέρους του καθεστώτος ή των ανταρτών …» Προσθέτει δε ότι το Ισραήλ στη Συρία τηρεί πολιτική «ουδετερότητας» και ότι «δεν πρόκειται επ’ ουδενί να εμπλακεί στον πόλεμο υπέρ της μιας εκ των δύο πλευρών». Βλ. Turkey, Israel, and Syria. Why are things going wrong, http:// www.jewishpress.com 2-6-2013
36
Quo vadis Ερντογάν; Quo vadis Τουρκία;* Υπό κ. Κωνσταντίνου Φίλη, Διευθυντού του Τμήματος Μελετών - Ερευνών του ΙΔΙΣ
Η
εμβληματική προσωπικότητα Ερντογάν, έχει αναμφίβολα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό τις εξελίξεις στην Τουρκία την τελευταία δεκαετία. Η οικονομική ανάπτυξη, οι ξένες επενδύσεις (ως ένδειξη εμπιστοσύνης στη χώρα), η δεσπόζουσα θέση στην ευρύτερη περιφέρεια σε συνάρτηση με μία άκρως φιλόδοξη ατζέντα, καθώς και η ανάδειξη χαρακτηριστικών ενός πρότυπου μετριοπαθούς Ισλάμ στον απόηχο των αραβικών εξεγέρσεων, το οποίο, μάλιστα, θα συνιστούσε μοντέλο για αρκετά κράτη της περιοχής, δημιούργησαν μία αίσθηση υπεροχής. Με Ελλάδα και Κύπρο σε υποχώρηση, το Ισραήλ, υπό την πίεση των ΗΠΑ να απολογείται, τους Κούρδους πρόθυμους να συμβιβαστούν κατόπιν σχετικής προτροπής του Οτσαλάν, και την Άγκυρα να εξελίσσεται σε βασικό συνομιλητή της Ουάσιγκτον στο καυτό μέτωπο της Συρίας, τα μυαλά πολλών φούσκωσαν. Μέσα σε μια δεκαετία το ΑΕΠ σχεδόν τριπλασιάστηκε, αυξανόμενο με μέσο όρο 5%, με αποτέλεσμα σήμερα η Τουρκία να συμπεριλαμβάνεται στην Ομάδα των είκοσι μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου (G20). Δημιουργήθηκαν χιλιάδες θέσεις εργασίας, αποπληρώθηκε το δάνειο στο ΔΝΤ και αρκετοί Τούρκοι, που βρισκόντουσαν στο περιθώριο πήραν την ευκαιρία τους. Η έξαρση του κατασκευαστικού κλάδου, τα φιλόδοξα σχέδια για φιλοξενία πυρηνικών εργοστασίων, η δυνητική μετεξέλιξη σε ενεργειακό κόμβο, και η προοπτική φιλοξενίας των Ολυμπιακών Αγώνων του 2020, δημιούργησαν την προσδοκία για ακόμη καλύτερες μέρες. Από την άλλη, το κλίμα ευφορίας που αποτυπωνόταν και στο εξωτερικό οδήγησε αρκετούς να κάνουν τα στραβά μάτια στη σημαντική υποχώρηση που είχε η, έτσι και αλλιώς, * Quo vadis: Λατινική έκφραση που σημαίνει «που υπάγεις·»
ελλειμματική τουρκική δημοκρατία. Το ανελέητο κυνηγητό των κοσμικών στρατιωτικών, θεωρήθηκε αρχικά ότι εντάσσονταν στην προσπάθεια εκδημοκρατισμού και επικροτήθηκε από τις Βρυξέλλες, ως προάγγελος εισόδου στην ΕΕ, αλλά κατέληξε εσωτερικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών, από ένα ηγέτη που απολάμβανε πρωτόγνωρης απήχησης στους κόλπους της κοινωνίας. Το δικαστικό σύστημα υποτάχθηκε στο νέο ισλαμικό κατεστημένο, ενώ η ελευθερία της έκφρασης περιορίστηκε έτι περαιτέρω, ποινικοποιώντας ουσιαστικά την αντίθετη άποψη.
Α
πό την επανεκλογή του το 2011 και έπειτα, ο Erdogan ενστερνίστηκε τον πρόδηλο αυταρχισμό στην εφαρμογή της ρητής Ισλαμικής Ατζέντας, η οποία μεταξύ άλλων, προβλέπει την ανατροφή της «ευσεβούς νεολαίας», την προσπάθεια απαγόρευσης των αμβλώσεων, την ισλαμοποίηση του εκπαιδευτικού
συστήματος, και την πολύ πρόσφατη απόπειρα περιορισμού της κατανάλωσης του αλκοόλ. Όμως, το στοιχείο που προκαλεί έντονη ανησυχία, όχι μόνο μεταξύ των κοσμικών αλλά και στις τάξεις του ίδιου του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, είναι η απόπειρα του ισλαμιστή πρωθυπουργού να επιφέρει συνταγματική μεταρρύθμιση, προκειμένου να μετατρέψει τον θεσμό του Προέδρου της Δημοκρατίας σε αμιγώς εκτελεστικό όργανο με ευρείες αρμοδιότητες, μετατρέποντας την ίδια την χώρα από κοινοβουλευτική, σε προεδρική δημοκρατία. Σύμφωνα με το καταστατικό του κυβερνώντος κόμματος, ο Erdogan δεν δικαιούται τέταρτη επανεκλογή, κατόπιν λήξης της τρέχουσας τρίτης θητείας του το 2015 και είναι κοινό μυστικό, ότι ευελπιστεί να μεταπηδήσει στον προεδρικό θώκο όπου, ασκώντας αποφασιστικές αρμοδιότητες, θα μπορούσε να συνεχίσει να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην πολιτική ζωή της Τουρκίας.
Κ
άπως έτσι καταλήξαμε στα γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων, με αυθόρμητες ως επί το πλείστον αντιδράσεις ενός ετερόκλητου πλήθους. Η συμμετοχή νεολαίων, του παραδοσιακά δυναμικότερου κομματιού των κοινωνιών, αν μορφοποιηθεί, δύναται να ανατρέψει τα δεδομένα. Όχι τον Ερντογάν και την κυβέρνησή του, αλλά την ακραιφνή ισλαμοποίηση που επιχειρείται συστηματικά από αυτούς. Είναι το μέλλον της Τουρκίας στην Ανατολή; Θα επέλθει ο αναγκαίος εκσυγχρονισμός από την επιστροφή στις ισλαμικές ρίΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
37 ζες; Πόσο σταθερή και αξιόπιστη θεωρείται μία χώρα προσανατολισμένη σε πρότυπα που προωθούν τη μισαλλοδοξία, προτάσσοντας –και αναπολώντας- το μεγαλείο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας; Και πόσο εν τέλει αποτελεσματική θα είναι μία τέτοια ατζέντα στις εξωτερικές σχέσεις της χώρας, δεδομένου ότι όλα τα κράτη που αποτελούσαν μέρος αυτής επιθυμούν να προχωρήσουν μπροστά, αντί να οπισθοδρομήσουν; Χαρακτηριστική της αντίληψης της νυν ηγεσίας, είναι η πρόσφατη «φιλική προτροπή» προς το Κόσοβο, να αλλάξει την ύλη των εκπαιδευτικών του βιβλίων προκειμένου να αποδίδεται καλύτερα η ιστορικότητα των γεγονότων, βάσει της οποίας όλοι ήταν ευτυχείς όταν βρίσκονταν υπό τον οθωμανικό ζυγό. Αντίστοιχα παραδείγματα μεγαλομανίας μπορούν να εντοπισθούν, ειδικά το τελευταίο διάστημα, πολλά. Αναρωτιέμαι, συνεπώς, κατά πόσο αυτή η «άτσαλη» επιχείρηση επαναφοράς στο ένδοξο παρελθόν εξυπηρετεί, ή αν τελικά υπονομεύει την υλοποίηση των σχεδιασμών Ερντογάν και AKP.
Α
υτό που σηματοδοτούν οι διαδηλώσεις είναι το τέλος μιας εποχής, όπου ο Τούρκος πρωθυπουργός μπορούσε ανέμελα να προωθήσει την πολιτικό Ισλάμ, συνδυάζοντάς το -ως μέσο κατευνασμού των Κοσμικών- με τη φιλελεύθερη μεταρρυθμιστική ατζέντα, στο πλαίσιο της ενταξιακής πορείας της χώρας στην ΕΕ. Όμως, με την σταδιακή απομάκρυνση του ενδεχομένου ένταξης στην ΕΕ, η Ισλαμική Ατζέντα του Ερντογάν αποσαφηνίζεται και αποκρυσταλλώνεται, προκαλώντας εύλογα σφοδρές αντιδράσεις εντός και εκτός της χώρας. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
Ανεξάρτητα από την κατάληξη που θα έχουν οι διαδηλώσεις, είναι πλέον σαφές ότι ο Τούρκος πρωθυπουργός μπαίνει στο μικροσκόπιο (ενδεικτικές οι παραινέσεις εκ των στενότερων συμμάχων του, των ΗΠΑ), γεγονός που εύλογα θα του περιορίσει τη δυνατότητα να δρα εν λευκώ, τουλάχιστον στο εσωτερικό. Έχοντας μετεξελίξει την Τουρκία σε απρόβλεπτο παράγοντα δυνητικής αποσταθεροποίησης, ο Ερντογάν πιθανόν να αντιμετωπίσει σύντομα τα επίχειρα των επιλογών του και στο εξωτερικό. Πολύ περισσότερο αν αμφισβητηθούν οι προθέσεις του, χάριν των οποίων συγκεκριμένοι κύκλοι ισχυρών κρατών, αγνοούσαν εξόφθαλμα λανθασμένες επιλογές.
στο εγγύς εξωτερικό καταδεικνύουν και τις χτυπητές αδυναμίες του νεοοθωμανικού δόγματος Νταβούτογλου.
Η
αταληκτικά, το μεγαλύτερο πρόβλημα του πρωθυπουργού είναι ότι λόγω της αμετροέπειας σε σειρά πολιτικών, έχει αποκτήσει εκτός από ένθερμους υποστηρικτές, και φανατικούς πολέμιους. Το μεγάλο στοίχημα για αυτόν είναι να αποδείξει εμπράκτως ότι αφενός πήρε το μήνυμα που εξέπεμψε μέρος της τουρκικής κοινωνίας, αφετέρου αντιλήφθηκε, και εξαιτίας της στάσης μεγάλου κομματιού της Διεθνούς Κοινότητας, ότι δεν είναι παντοδύναμος ή ισόβιος. Το δυσκολότερο, πάντως, είναι να κάνει εκπτώσεις στα μεγαλεπήβολα σχέδια του (πολιτικά, οικονομικά, ακόμη και κατασκευαστικά) γιατί αυτά έχουν συνδεθεί με το μεγαλείο που δήθεν συνιστά η Τουρκία. Θα το αντιληφθεί εγκαίρως ή θα ακολουθήσει την πεπατημένη των περισσοτέρων πολιτικών, οι οποίοι περιφρονώντας τις αδήριτες πραγματικότητες έμειναν γαντζωμένοι στην εξουσία που εν τέλει αποδείχθηκε άδειο πουκάμισο;
πολιτική ομαλότητα της Τουρκίας, αποτελεί βασικό προαπαιτούμενο για την επίλυση των προβλημάτων και εξασφάλιση της σταθερότητας στην εύφλεκτη Μέση Ανατολή. Παρά την καταδίκη για την «δυσανάλογη χρήση βίας κατά των διαδηλωτών», ούτε η ΕΕ αλλά ούτε και οι ΗΠΑ ενδιαφέρονται για την πρόκληση του πολιτικού χάους στην Τουρκία και την επανάληψη του σεναρίου της «Αραβικής Άνοιξης». Αυτό το γνωρίζει η τουρκική ηγε-
σία και επιχείρησε άλλωστε να το κεφαλαιοποιήσει το προηγούμενο διάστημα, εντούτοις, τα ανοιχτά μέτωπα
Κ
38
Ημερίδα της 27ης Μαΐου 2013
Διαπραχθείσες γενοκτονίες κατά την ύστερη Οθωμανική Περίοδο
Ο δημοσιογράφος κ. Παντελής Σαββίδης (πρώτος εξ αριστερών) και στη συνέχεια οι κ.κ. Σάββας Καλεντερίδης, Συγγραφέας-εκδότης, Ζαφείρης Ταμπακίδης, Αντιπτέραρχος (Ι) ε.α. και Γεώργιος Λεκάκης, Συγγραφέας.
Τ
ην Δευτέρα 27 Μαΐου 2013, ο Σύνδεσμός μας στο πλαίσιο των ενημερωτικών ομιλιών που έχει καθιερώσει, οργάνωσε Ημερίδα στην Λέσχη Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΛΑΕΔ), με θέμα: «Διαπραχθείσες γενοκτονίες κατά την ύστερη Οθωμανική Περίοδο» και ομιλητές τον κ. Παντελή Σαββίδη, δημοσιογράφο, τον κ. Σάββα Καλλεντερίδη, εκδότη - συγγραφέα*, και τον κ. Γεώργιο Λεκάκη, συγγραφέα.
Για την ενημέρωση των μελών και φίλων του Συνδέσμου μας, που για διαφόρους λόγους δεν μπόρεσαν να παραβρεθούν στην εκδήλωση, αλλά και για την ενημέρωση των λοιπών αποδεκτών των Εθνικών Επάλξεων, δημοσιεύονται στο ανά χείρας τεύχος, οι εισηγήσεις των ομιλητών. * Η εισήγηση του κ. Καλεντερίδη δεν απεστάλη μέχρι το κλείσιμο του περιοδικού και θα δημοσιευθεί σε επόμενο τεύχος. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
39
Εναρκτήρια Ομιλία Προέδρου ΣΕΕΘΑ κ. Λάμπρου Καζάκου, Αντιστρατήγου ε.α. Κυρίες και Κύριοι,
Ε
κ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου σας καλωσορίζω και σας ευχαριστώ που ανταποκριθήκατε στην πρόσκλησή μας και τιμάτε με την παρουσία σας τη σημερινή μας ημερίδα, που είναι η τελευταία της περιόδου προ των θερινών διακοπών και εκτιμούμε και η τελευταία που διεξάγεται στη ΛΑΕΔ, αφού από τον Οκτώβριο του τρέχοντος έτους θα επανέλθουμε και πάλι στο Πολεμικό Μουσείο. Iδιαίτερα θα ήθελα να απευθύνω ένα θερμό χαιρετισμό στις μαθήτριες και στους μαθητές της Σχολής Αξιωματικών Νοσηλευτικής, που κοσμούν με την παρουσία τους και τη σημερινή εκδήλωση του Συνδέσμου μας. Η σημερινή ημερίδα συνδιοργανώνεται με την Πανελλήνια Ένωση Ποντίων Αξιωματικών “Αλέξανδρος Υψηλάντης”. Θα ήθελα στο σημείο αυτό να εκφράσω και δημόσια τις θερμές ευχαριστίες τόσο τις δικές μου όσο και του ΔΣ του Συνδέσμου προς τον πρόεδρο της ΠΕΠΑ Υποπτέραρχο ε.α. (Ι) κ. Γεώργιο Τσαλουχίδη, αλλά και το Δ.Σ. για την άριστη μέχρι τώρα συνεργασία μας, στην οργάνωση της σημερινής ημερίδας.
όσο η επιλογή του θέματος, η χρονική περίοδος της διεξαγωγής της ημερίδας, όσο και η συνδιοργάνωση με την Πανελλήνια Ένωση Ποντίων Αξιωματικών έχουν επιλεγεί γιατί, όπως είναι γνωστό πλέον σε όλους, με απόφαση της Ελληνικής και της Κυπριακής Βουλής από το 1994, καθορίστηκε η 19η Μαΐου ως ημέρα της γενοκτονίας των Ποντίων. Υπόψη ότι η 19η Μαΐου 1919 είναι η ημέρα που ο Μουσταφά Κεμάλ, αποβιβάσθηκε στη Σαμψούντα, και με το σύνθημα «Η Τουρκία στους Τούρκους», έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιο των Νεότουρκων για την τελειωτική εξόντωση του ελληνικού πληθυσμού σε όλο τον Πόντο και κατ’ επέκταση σε όλες τις κτήσεις της αυτοκρατορίας.
ο θέμα της ημερίδας είναι “Διαπραχθείσες γενοκτονίες κατά την ύστερη Οθωμανική Αυτοκρατορία. (Ιστορικό πλαίσιο – Γενοκτονία Ποντίων – Γενοκτονίες άλλων εθνοτήτων)”.
Η αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων από την Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων του Κογκρέσου των Η.Π.Α. στις 4/3/2010, καθώς και η αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων, Ποντίων και Ασσυρο-χαλ-
Τ
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
Τ
Ο
δαίων από την Σουηδική Βουλή στις 12/3/2010, αποτελεί ένα σημαντικό γεγονός, όχι μόνο για τους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που υπέστησαν την Γενοκτονία, κυρίως Αρμενίους και Ποντίους, αλλά και για όλη την ανθρωπότητα. Πρόσφατα την 1 Μαΐου 2013, με απόφαση της βουλής της Νέας Νότιας Ουαλίας της Αυστραλίας, αναγνωρίζεται η γενοκτονία των Ελλήνων και των Ασσυρίων, σε συνέχεια της αναγνώρισης της γενοκτονίας των Αρμενίων, από το 1997.
πως συνάγεται και από τον τίτλο του θέματος και τους επί μέρους υπότιτλους, η γενοκτονία των Ποντίων είναι μεν το κύριο θέμα της ημερίδας αλλά όχι το μοναδικό. Προς τούτο αποφασίσθηκε να αναπτυχθούν το ιστορικό πλαίσιο της εποχής αλλά και οι γενοκτονίες άλλων εθνοτήτων, κατά βάση Χριστιανικών, που έλαβαν χώρα την περίοδο αυτή. Δεν σκοπεύω να σας κουράσω άλλο με στοιχεία που θα αναφερθούν από τους εξαίρετους ομιλητές μας τους οποίους και ευχαριστώ θερμά για την σημερινή τους παρουσία στην ημερίδα. Πριν δοθεί ο λόγος σε αυτούς δια του συντονιστού Αντιπτεράρχου ε.α. (Ι) κ. Ζαφείρη Ταμπακίδη, θα παρακαλούσα τον Πρόεδρο της Πανελλήνιας Ένωσης Ποντίων Αξιωματικών “Αλέξανδρος Υψηλάντης” Υποπτέραρχο ε.α. (Ι) κύριο Γεώργιο Τσαλουχίδη να απευθύνει χαιρετισμό. Σας Ευχαριστώ
40
Εισήγηση συντονιστού κ. Ζαφείρη Ταμπακίδη, Αντιπτεράρχου (Ι) ε.α., Μέλους του ΔΣ ΣΕΕΘΑ
Σ
την σημερινή μας εσπερίδα πρόκειται να ασχοληθούμε σφαιρικά και όχι μονοδιάσ τατα με τις γενοκτονίες που διεπράχθησαν στην ύστερη Οθωμανική αυτοκρατορία, τον 19ον και 20ον αιώνα. Στις ομιλίες που θα ακολουθήσουν, δεν θα γίνει μία στείρα απαρίθμηση αριθμού θυμάτων και γεγονότων, ωσάν να επρόκειτο για εργασία κάποιας στατιστικής υπηρεσίας, αλλά θα καταβληθεί προσπάθεια να ερευνηθούν και εξηγηθούν τα αίτια και οι αφορμές που οδήγησαν στην απόφαση των Νεοτούρκων να μεθοδεύσουν μία συστηματική πλέον εκστρατεία εξαφάνισης κάθε άλλης εθνικής ή θρησκευτικής μειονότητος, στην επικράτεια της αυτοκρατορίας.
Π
αρότι και στο παρελθόν οι Τούρκοι προέβησαν σε εκτεταμένες σφαγές και εξανδραποδισμούς, χριστιανών γενικώς και Ελλήνων ειδικότερα, και τους οποίους θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει ως γενοκτονίες, όπως π.χ. στην καταστροφή της Χίου, όπου από 120.000 κατοίκους απέμειναν κάτω των 10.000, εντούτοις υπάρχουν δι-
αφορές με τις σφαγές - γενοκτονιών που ακολούθησαν στον 20ον αιώνα. Οι σφαγές της Χίου ή της Κρήτης ή της Θράκης, εγένοντο περισσότερο για λόγους αντεκδίκησης, παραδειγματισμού ή εκφοβισμού και διαρκούσαν λίγο σχετικά. Έλειπαν απ’ αυτές η επιμονή στον σκοπό, η αδιάλειπτη συνέχεια της προσπάθειας, η μεθοδικότητα των ενεργειών και η πλήρης εφαρμογή σε όλη την επικράτεια. Οι σφαγές όμως που έγιναν στις αρχές του 20ου αιώνα, δεν ήταν για παραδειγματισμό ή εκφοβισμό. Είχαν όλα τα στοιχεία που προαναφέρθηκαν και ήταν για πλήρη εξαφάνιση συγκεκριμένων πληθυσμιακών ομάδων, ήταν πλήρεις γενοκτονίες, με όλη την σημασία της λέξεως.
Ε
ίναι όμως μόνον οι Οθωμανοί οι οποίοι απαξιώνουν και περιφρονούν το Γένος των Ελλήνων και το δικαίωμα αυτών στην επιβίωση και μάλιστα στην συγκεκριμένη περίοδο; Δυστυχώς συνέβη και στο παρελθόν και μάλιστα από ανθρώπους πολύ κοντά σε εμάς θεωρητικά, από τους καθολικούς, όπως ο Ιησουίτης μοναχός Ντυφούρ τον 19ον αιώνα, που υμνούσε τον οθωμανικό πολιτισμό, υβρίζοντας σκαιότατα τον ελληνικό. Έλεγε δε: “Η μουσουλμανική θρησκεία εί-
ναι πολλώ ανωτέρα της θρησκείας των Ορθοδόξων, καθ’ όσον, η των μουσουλμάνων θρησκεία πλησιάζει πολλώ περισσότερον προς την αληθή θρησκείαν, την καθολικήν, παρά η ασεβής Ορθοδοξία, το σύμβολον τούτο του δεσποτισμού.Μετ’ ου πολύ ο βάρβαρος Κοζάκος θέλει αποκρουσθή δια παντός εις τους πάγους αυτού και τότε θα στρέψωμεν εναντίον των αυθαδών Ελλήνων ουχί πλέον τα όπλα, αλλά την μάστιγα αυτών, τους Τούρκους. Εδιδάχθημεν αρκούντως πόσον η ελευθέρωσις των αισχρών τούτων ληστών ην έργον ασύμφορον. Ως, εάν οι Τούρκοι μη είχον την φιλάνθρωπον μεν, αλλά πολιτικώς πλημμελή αρχήν της ανεξιθρησκείας, σήμερον ήθελεν υπάρχει ομογένεια μείζων εν τω Οθωμανικώ κράτει και ήθελεν εκλείψει η ενοχλητική αυτή φυλή των Ελλήνων, ων η ύπαρξις είναι ομοία προς την των σαρκοβόρων και αηδών σκωλήκων.
Τ
ι σημαίνει Ελλάς; Οι μωρολογιώτατοι μόνον θαμβούνται εις το όνομα τούτο(!). Τι ήσαν οι Έλληνες το πάλαι; Λησταί. Τι είναι η ασεβής φιλολογία των αρχαίων Ελλήνων; Καταγώγιον αισχροτήτων. Αφώμεν πλέον τας ανάνδρους συμπαθείας και εμβλέψωμεν εις τα αληθή συμφέροντα του πολιτισμού. Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός οφείλει την αναγέννησιν των γραμμάτων εις τους Άραβας, κλάδον ένδοξον του αθανάτου γένους των Οσμανλί (!!!)”». Με τέτοια θηρία εναντίον μας κυρίες και κύριοι, είναι αληθώς θαύμα το ότι υπάρχουμε ακόμη ως κράτος και Έθνος, περισσότερες όμως γνώσεις και πληροφορίες επί του θέματος, θα μας δοθούν από τις παρουσιάσεις των 3 διακεκριμένων ομιλητών μας.
Ο Πρόεδρος της Π.Ε.Π.Α. Υπτχος ε.α. κ. Τσαλουχίδης Γεώργιος και το Παραδοσιακό Συγκρότημα των Ποντίων. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
41
Διαπραχθείσες Γενοκτονίες κατά την Ύστερη Οθωμανική Περίοδο - Ιστορικό Πλαίσιο
Π
Υπό κ. Παντελή Σαββίδη, Δημοσιογράφου
ριν από λίγες ημέρ ε ς , στις 19 Μαΐου, τιμήσαμε τα θύματα της γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού. Σε δύο ημέρες, θα θυμηθούμε για άλλη μια φορά, χωρίς ποτέ να μπορέσουμε να ξεχάσουμε, την Άλωση της Πόλης. Της Πόλης, που με την ακτινοβολία της διατήρησε για μία χιλιετία και πλέον τον ελληνικό τρόπο, την ελληνική πρόταση ζωής. Την Πόλη, που επηρέασε ακόμη και τη διάδοχη της Βυζαντινής, την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η Βυζαντινή κληρονομιά, το «Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο», θα ζήσει τον ανθρωπισμό που μετουσίωσε το αρχαίο μάθημα, η αρχαία Ελλάδα, δηλαδή, μπολιάζοντάς το με το χριστιανισμό, αυτό το μάθημα που μετέφεραν στη Δύση, φεύγοντας, οι διανοούμενοι της Κωνσταντινούπολης. Οι πόλεις και οι πολιτισμοί, γεννιούνται, εξελίσσονται και παρακμάζουν, για να αναγεννηθούν πάλι, όσες πόλεις και όσοι πολιτισμοί έχουν μια διαχρονική πρόταση. Και δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως η ελληνική πρόταση είναι και διαχρονική και οικουμενική. Δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς την οικουμενικότητά της. Ό,τι την διαμόρφωσε από την αρχαία εποχή ως και τις ημέρες μας διακρίνεται από αυτό που έχει ανάγκη η ανθρωπότητα. Πνευματικότητα, ανοχή, αγάπη για τη ζωή, επικοινωνία με τον άνθρωπο τον οποίο θέτει στο κέντρο του ενδιαφέροντός της. Διοίκηση ρωμαϊκής έμπνευσης, θρησκεία και εκκλησία χριστιανική και ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
ελληνόφωνη, ελληνοπρεπής πνευματική κίνηση και διανόηση είναι τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του Βυζαντίου. Η πτώση της Κωνσταντινούπολης αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση στην οποία συνέτρεξαν όλες οι προϋποθέσεις παρακμής και κατάρρευσης. Και όσοι, σήμερα, λαοί, διαθέτουν ευαίσθητες κεραίες και ικανές ηγεσίες, αντιμετώπισαν από νωρίς τον κίνδυνο της παρακμής και της πτώσης. Πριν μερικά χρόνια, στην ΕΡΤ3, κάναμε μια εκπομπή με βάση ένα ντοκυμαντέρ του ρώσου Αρχιμανδρίτη Τύχωνα για τα μαθήματα από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και με προσκεκλημένο τον ίδιο το ρώσο ιερωμένο. Ο Τύχων, ο οποίος είναι ηγούμενος της φημισμένης μονής Σρέντεσκι (Υπαπαντής), στο Κέντρο της Κόκκινης Πλατείας, δεν είναι ένας τυχαίος κληρικός. Είναι πνευματικός του Ρώσου ηγέτη.
Και έχει αναλάβει ευρύτερες δραστηριότητες οι οποίες δεν είναι της παρούσης. Με το ντοκυμαντέρ, που είχε μεγάλη απήχηση και στους συμπατριώτες του και στο εξωτερικό, ήθελε να δείξει
Ο Αρχιμανδρίτης Τύχων και ο κ. Παντελής Σαββίδης
τις συνέπειες που έχει η κατάρρευση μιας αυτοκρατορίας. Ήθελε να προειδοποιήσει τους Ρώσους για τις συνέπειες από τη διαλυτική τακτική ορισμένων νεόπλουτων και πολιτικών της πατρίδας του.
42 τους τούρκους νομάδες που κατέλαβαν αρχικά τα οροπέδια της Ανατολίας καταδιωκόμενοι από τον Τζεγκίς Χάν; Ο ελληνισμός δεν χάθηκε από τη Μικρά Ασία. Δεν εξηγείται πως εξαφανίστηκαν τα 8 εκατομμύρια χριστιανών Ελλήνων που αναφέρονται από τον Βρυώνη, από τους 400.000 Τούρκους επιδρομείς, κατά τον ίδιο συγγραφέα. Οι μελέτες σχετικά με την ύπαρξη ρωμαίικων μειονοτήτων στη Μικρά Ασία γίνονται στην εποχή μας όλο και πιο συστηματικές.
Η παρακμή
Το Βυζάντιο
Το όνομα
ο Βυζάντιο έφτασε στη μέγιστη ακμή του κατά τον 7ο αιώνα, περίπου, επι Ηρακλείου, και άρχισε να κλονίζεται, ουσιαστικά, όταν ο αυτοκράτορας Ρωμανός Διογένης ηττήθηκε στο Ματζικέρτ το 1071. Από το 1204 δεν υπάρχει πλέον ισχυρό βυζαντινό κράτος και αυτό δεν έχει να κάνει με τους οθωμανούς, αλλά με τη Δύση. Οι Οθωμανοί ηγέτες, χρησιμοποίησαν αποτελεσματικά το όπλο της θρησκείας για να πετύχουν τους κατακτητικούς τους στόχους. Δεν είναι τυχαία η επιλογή του σουνιτικού ισλάμ ως επίσημης θρησκείας τους, αφού, έχει τα πιο επιθετικά χαρακτηριστικά. Ισλάμ ή ξίφος ήταν το σύνθημα των μουσουλμάνων της εποχής. Το ίδιο σύνθημα βλέπουμε και ακούμε και σήμερα στους δρόμους των ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων. Η αρχική θρησκεία των καθημερινών τούρκων δεν ήταν ο σουνιτισμός αλλά ο αλεβιτισμός. Ένα κράμα σαμανισμού (αρχικής θρησκείας των τούρκων νομάδων), σιιτισμού και στοιχείων αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας. Αλλά το κράμα αυτό δεν εξυπηρετούσε την επιθετικότητα την οποία είχαν ανάγκη οι σουλτάνοι. Το άφησαν στις λαϊκές μάζες και επισήμως, η ηγέτιδα τάξη υιοθέτησε το σουνιτισμό.
ο όνομα Βυζάντιο ουδέποτε χρησιμοποιήθηκε την εποχή εκείνη από αυτούς που ορίζει σήμερα. Η Αυτοκρατορία ονομάσθηκεόπως λέει η Αρβελέρ- Βυζαντινή, το πρώτον από καθολικούς ιερωμένους, οι οποίοι αρνήθηκαν για λόγους ιδεολογικούς να ονομάσουν την αυτοκρατορία των σχισματικών-κατ αυτούςορθοδόξων χριστιανών, με το επίσημο όνομά της, που ήταν το Ρώμη και ρωμαϊκή πολιτεία. Ρώμη η αυτοκρατορία, Ρωμανία τα εδάφη που την απαρτίζουν και βέβαια Ρωμαϊκή πολιτεία, Ρωμαϊκό κράτος, και Ρωμαίοι οι πολίτες του. Ρωμιοί και Ρωμαίοι για τους έλληνες και τους υπόλοπος ορθόδοξους Ρούμ για τους τούρκους. Η διαπρεπής βυζαντινολόγος δίνει σε ένα από τα εκλαϊκευμένα βιβλία της τον ορισμό του Βυζαντίου: «Βυζάντιο είναι η εκχριστιανισμένη και εξελληνισμένη Ρωμαϊκή ανατολική Αυτοκρατορία με την Κωνσταντινούπολη για πρωτεύουσα.» Οικουμενικότητα χριστιανική και ρωμαϊκή παγκοσμιότητα αποτελούν τους δύο πόλους της βυζαντινής αυτοκρατορικής ιδεολογίας, της μεγάλης οικουμενικής ιδέας. Τι έγινε όλος αυτός ο κόσμος, ο λαός της Ρωμανίας μετά την Οθωμανική κατάκτηση;; Αφομοιώθηκε από
Τ
Τ
Τ
ο βυζαντινό κράτος, την περίοδο της παρακμής του, βρισκόταν σε άθλια οικονομική κατάσταση, αθλιότητα που δημιουργήθηκε από τη μείωση των κρατικών εισπράξεων που πήγαιναν στα ταμεία της φεουδαρχικής αριστοκρατίας και από τις αυξημένες δαπάνες για τους δημόσιους υπαλλήλους και την αυλή. Το ενδιαφέρον για τους συνοριακούς πληθυσμούς ήταν ανύπαρκτο. Τους ενδιέφερε μόνο η φορολόγησή τους. Ο αγροτικός πληθυσμός της Μικράς Ασίας αισθανόταν πως αγνοούνταν και πως είχε αφεθεί απροστάτευτος στις κατακτητικές επιθέσεις των τούρκων. Ο στρατός ήταν εντελώς παραμελημένος, το αμυντικό σύστημα των ακριτών είχε καταρρεύσει και βοήθεια από τη Κωνσταντινούπολη δεν μπορούσε να περιμένει, γιατί η πρωτεύουσα ήταν απασχολημένη με τις εμφύλιες διενέξεις και τις ραδιουργίες γύρω από τη διαδοχή του θρόνου. Ακόμη χειρότερα ήταν τα πράγματα με τη βυζαντινή πνευματική τάξη και τη φεουδαρχική αριστοκρατία, που αλλαξοπιστούσαν για να πάρουν μεγαλύτερα τσιφλίκια. Κάτι θυμίζουν όλα αυτά.
Εξισλαμισμοί
Α
πό τα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι υπόδουλοι, οι εξισλαμισμοί ήταν το μεγαλύτερο. Η απώλεια της πίστης σήμαινε και απώΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
43 λεια της εθνικής συνείδησης. Η γλώσσα χωρίς τη θρησκεία δεν αποτελούσε ισχυρό δεσμό με το έθνος. Εκτός από τους γενίτσαρους, οι κρυπτοχριστιανοί, οι τενεσούρ ρούμ (αυτοί που επέστρεψαν στο χριστιανισμό) και οι σταυρίτες ήταν μερικές κατηγορίες ανθρώπων που βίωναν το υπαρξιακό τους δράμα στην, υποτίθεται πολυεθνική, οθωμανική αυτοκρατορία. Δεν θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί ότι σχεδόν όλοι οι μουσουλμάνοι της περιοχής του Πόντου προέρχονται από εξισλαμισμούς. Οι τούρκοι ήταν και παρέμειναν μια πολεμική ομάδα που με τη δύναμη των όπλων κρατούσε σε υποταγή πολλά έθνη και λαούς. Οι ίδιοι δεν είχαν εθνική συνείδηση, αλλά τρόμαξαν όταν είδαν να αναπτύσσονται τα εθνικά κινήματα. Η οθωμανική αυτοκρατορία ήταν πατρίδα διαφόρων εθνοτήτων και εθνών που αν αποκτούσαν εθνική συνείδηση, τότε δεν έμενε χώρος για τους τούρκους. Η διαπίστωση αυτή γίνεται κατανοητή μετά το ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-78, προκαλεί τρομερή αντίδραση και οδηγεί τους τούρκους να πάρουν κατασταλτικά μέτρα ενάντια σε όσους είχαν εκφράσει εθνικές απαιτήσεις. Τότε, στη Μικρά Ασία, οι έλληνες και οι αρμένιοι διεκδικούν εθνική αποκατάσταση. Οι τούρκοι προσπαθούν να πνίξουν αυτά τα κινήματα.
Η ΔΙΑΣΩΣΗ ΚΑΘΙΣΤΑΤΑΙ ΑΔΥΝΑΤΗ
Ό
πως όλες οι Αυτοκρατορίες έτσι και η Οθωμανική αρχίζει να υποχωρεί μετά τη βασιλεία του Σουλεϊμάν του Νομοθέτη (15201566) κατά την οποία έφθασε στη χρυσή εποχή της. Και για να αντιμετωπίσει την υποχώρησή της άρχισε τον εκδυτικισμό. Το πρώτο κίνημα δυτικοποίησης έγινε την εποχή της γαλλικής επανάστασης, επι Σελήμ Γ! (1789-1807) και συνεχίσθηκε επι Μουράτ Β! (18081839), του σουλτάνου της ελληνικής επανάστασης, και αφορούσε κυρίως το στράτευμα, τη δημόσια διοίκηση ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
και τα θρησκευτικά σχολεία. Η ελληνική επανάσταση του 1821 είχε ως αποτέλεσμα την κατάργηση της οθωμανικής διπλωματικής υπηρεσίας επειδή οι πρόξενοι και διπλωμάτες της αυτοκρατορίας ήσαν όλοι, σχεδόν, έλληνες. Έτσι, ο σουλτάνος αναγκάσθηκε να ιδρύσει και υπουργείο εξωτερικών που μέχρι τότε δεν ήταν αναγκαίο, διότι θεωρούσε ότι οι άλλοι ηγέτες ήσαν κατώτεροι. Υπήρχε, μάλιστα, ένας ιδιαίτερος και γραφικός, όπως φαίνεται σήμερα, τρόπος με τον οποίο επικοινωνούσε μαζί τους, μέσω των εκπροσώπων τους.
ΤΑΝΖΙΜΑΤ (ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ)
Ε
κείνο που έχει μεγάλο και καταλυτικό ενδιαφέρον για την εξέλιξη της ιστορίας μας είναι ότι στις 3 Νοεμβρίου 1839 ο υπουργός του νεοσύστατου υπουργείου Εξωτερικών της Αυτοκρατορίας Μουσταφά Ρεσίτ Πασάς εδιάβασε στο πάρκο του παλατιού του Τοπκαπί, που ονομάζεται «ο κήπος με τα τριαντάφυλλα», (Γκιουλχανέ) ένα αυτοκρατορικό διάταγμα του σουλτάνου Αμπντυλμετζίτ Α΄ που είχε μόλις αναλάβει το θρόνο. Το φιρμάνι αυτό, το Γκιουλχανέ Χατί Χουμαγιούν, γνωστότερο στη δύση ως Χατί Σερίφ ντι Γκιουλχανέ, υπήρξε η πρώτη πράξη σειράς μεταρρυθμιστικών μέτρων που άνοιξε την περίοδο του Τανζιμάτ = Αναδιοργάνωση. Ο εμπνευστής του φιρμανιού, ο Μουσταφά Ρεσίτ πασάς, είχε χρηματίσει πρέσβης στη Γαλλία και ήταν φανατικός δυτικόφιλος. Η αρχή της ισότητας όλων των οθωμανών πολιτών, που περιείχε αυτό το διάταγμα, υπέσκαπτε τα θεμέλια του παραδοσια-
κού συστήματος των μιλλετίων, (στο οποίο βασιζόταν η οργάνωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) και ήταν αντίθετο στη δυτική έννοια της ομοιομορφίας, άνοιγε το δρόμο στη θεωρία του «οθωμανικού έθνους» ή οθωμανισμού των Ενωτικών Νεοτούρκων του 1908. Δηλαδή, η θεωρητική βάση των Νεότουρκων βρίσκεται στο φιρμάνι αυτό και στις αλλαγές που πυροδότησε. Το οθωμανικό κράτος, από αυτοκρατορία την οποία συνέθεταν διάφορες εθνότητες, έπρεπε να αποκτήσει μια εθνική ομοιομορφία και να διαμορφώσει ένα οθωμανικό έθνος. Οι τανζιματιστές προήλθαν ιδίως από τις τάξεις των κρατικών λειτουργών, των διπλωματών, των κυβερνητών, των υπουργών. Μια, όμως, ιντελιγκέντσια που προήλθε από τους κόλπους τους, τους κατηγόρησε ότι είχαν σχηματίσει μια γραφειοκρατική ολιγαρχία, θέλησε να πάρει τη θέση τους και ζήτησε συνταγματικό καθεστώς, το οποίο έγινε πράξη το 1876. Αυτοί οι συνταγματικοί αριστοκράτες εσχημάτισαν το 1865 την αντιπολιτευόμενη κίνηση των Νεοθωμανών γνωστότερος των οποίων ήταν ο αριστοκράτης συγγραφέας Ναμίκ Κεμάλ (1840-1888). Και εδώ αρχίζει μια αντιπαράθεση δυτικιστών και αντιδυτικιστών.
44
Ελληνικά και Λατινικά Κράτη το 1204 μ.Χ.
Ο Κεμάλ και οι οπαδοί του, έγιναν υπερασπιστές της οθωμανικής πατρίδας στο σύνολό της (και όχι του τουρκικού έθνους): πατρίδος (vatan) και όχι έθνους. Και οι Έλληνες της οθωμανικής Αυτοκρατορίας υποστήριξαν πολύ την ιδέα του οθωμανισμού, δηλαδή της διαμόρφωση ενός δημοκρατικού πολυπολιτισμικού κράτους, καθώς και πολλοί Αρμένιοι. Έλληνες και Αρμενίους θα δούμε αρχικά να εντάσσονται στο «Ένωση και Πρόοδος»). Από την άλλη, αν και ιθύνων νους της συνταγματικής επαναστάσεως υπήρξε ο αγγλόφιλος Μιντχάτ Πασάς, όπως ιθύνων νους του Τανζιμάτ του 1839 υπήρξε ο αγγλόφιλος Μουσταφά Ρεσίτ Πασάς, είχε διαφωνίες με τον Ναμίκ Κεμάλ. Το σημείο στο οποίο διαφωνούσαν, ήταν η στάση τους απέναντι στις Μεγάλες Δυνάμεις. Ο Μιντχάτ- όπως και η αγγλική κυβέρνηση- υπεστήριζε μια Οθωμανική Αυτοκρατορία με ευρεία αποκέντρωση, ενώ ο Κεμάλ και η πλειοψηφία των τούρκων ήσαν αντίθετοι επειδή πίστευαν πως μια τέτοια αποκέντρωση θα διευκόλυνε το διαμελισμό της αυτοκρατορίας από τις μεγάλες δυνάμεις.
Στην Ελλάδα
Τ
ην ίδια περίοδο στην Ελλάδα, που μόλις λίγα χρόνια πριν απέκτησε την ανεξαρτησία της, κυριαρχούσε η ιδεολογία της Μεγάλης Ιδέας. Το Πρωτόκολλο της Ανεξαρτησίας του 1830 όριζε τα όρια της χώρας στον άξονα Αχελώου-Σπερχειού. Δύο χρόνια αργότερα, το 1832, με τη Σύμβαση του Λονδίνου την οποία αναγνώρισε και ο σουλτάνος, τα σύνορα μετακινήθηκαν στον άξονα Αμβρακικός-Παγασητικός. Το 1864 παραχωρούνται στην Ελλάδα τα Επτάνησα και το 1881 η Θεσσαλία. Από την εποχή αυτή αρχίζουν τα πιο δύσκολα καθώς, στόχος της Ελλάδας ήταν η απελευθέρωση όλων των εδαφών που ζούσαν Έλληνες αλλά τα πράγματα, πλέον, γίνονται πιο σύνθετα. Στη Μακεδονία, θα χρειασθεί πολύ σκληρός αγώνας εναντίον του βουλγαρικού εθνικισμού, ο οποίος, μάλιστα δόθηκε την επαύριον της καταστρεπτικής ήττας του 1897. Την εθνική, πολιτική και κοινωνική κρίση που προκάλεσε η ήττα του ’97 ήρθε να διαχειρισθεί η επανάσταση του 1909 η οποία, πριν αποχωρήσει, κάλεσε το Ελευθέριο Βενιζέλο, έναν
έλληνα από την επαναστατημένη και εκτός εθνικού κορμού, μέχρι τότε, Κρήτη, να αναλάβει το ηνία. Το αποτέλεσμα των Βαλκανικών πολέμων είναι γνωστό. Μόλις πέρυσι γιορτάσαμε στη Θεσσαλονίκη την απελευθέρωση της πόλης ενώ φέτος είναι τα 100 χρόνια από τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου αλλά κανείς δεν έχει διάθεση να τη θυμηθεί. Είναι η παραίτηση από τα στοιχεία εκείνα της εθνικής προσπάθειας που αναπαράγουν τη μνήμη και κρατούν άσβεστη μια κοινή ιδέα, μια κοινή προσπάθεια. Είναι το αποτέλεσμα μιας αποδομητικής αντίληψης που αμφισβητεί, πλέον, την αναγκαιότητα των εθνών- κρατών, ως μονάδων της οργάνωσης της σημερινής διεθνούς κοινωνίας. Εν πάση περιπτώσει, βρισκόμαστε στο αποκορύφωμα της εθνικής ιδέας στα Βαλκάνια και σε ότι μας αφορά, τρείς ισχυροί εθνικισμοί, επρόκειτο να συγκρουσθούν. Ο βουλγαρικός, που δεν είναι της παρούσης, ο ελληνικός, που επιδίωκε την πραγμάτωση της Μεγάλης Ιδέας και ο τουρκικός, ο οποίος, άρχισε να διαμορφώνεται όπως περιγράψαμε προηγουμένως και ένα μέρος του, είχε πάρει την απόφαση πως προκειμένου να πετύχει έπρεπε να εξαφανίσει όλους τους χριστιανικούς λαούς της Αυτοκρατορίας. Και έτσι, άρχισε τη γενοκτονία τους. Η Ελλάδα, παρά τις μεγάλες απώλειές της είχε μέχρι τότε συνεχείς επιτυχίες.
Οι Νεότουρκοι
Τ
ο επαναστατικό κίνημα που κατέληξε στη στρατιωτική εξέγερση του 1908 είχε αρχίσει να οργανώνεται από το 1889, τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στο εξωτερικό. Στο εσωτερικό ανεπτύχθη στην Κωνσταντινούπολη από το 1889 έως το 1897 και στη Θεσσαλονίκη από το 1906 μέχρι το 1908. Στο εξωτερικό από το 1889 μέχρι το 1908 στο Παρίσι, τη Γενεύη και το ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
45 Κάϊρο. Στις πόλεις αυτές είχαν ιδρυθεί πολλές επαναστατικές οργανώσεις, αλλά μία από αυτές έπαιξε καθοριστικό ρόλο ως μίτος της Αριάδνης για ολόκληρη την περίοδο από το 1889 ως το 1908. Τα ίχνη της οργάνωσης αυτής εμφανίζονται αρχικά στην Κωνσταντινούπολη, ύστερα στο Παρίσι και τη Γενεύη, και έπειτα στη Θεσσαλονίκη, όπου το όνομά της επιβιώνει κάθε φορά έπειτα από επανειλημμένες συγχωνεύσεις των επαναστατικών ομάδων. Πρόκειται για την «Οθωμανική Επιτροπή Ενώσεως και Προόδου», υποκινήτριας της επαναστάσεως του 1908. Όσο για τον όρο «Νεότουρκοι», αυτός καλύπτει το σύνολο των φιλελευθέρων- τότε- που αντετάχθησαν στη σουλτανική δεσποτεία, ήδη από το 1865 (το έτος που ιδρύθηκε στην Πόλη η μυστική εταιρεία των Νεοθωμανών, 1865-1876), όπως είπαμε, έως το 1908. Έως το 1908, όλες οι επαναστατικές ομάδες των Νεοτούρκων, παρά τις διαφωνίες τους, συμφωνούσαν ότι δεν έπρεπε να αγωνισθούν για κάποιον τουρκικό εθνικισμό αλλά για την οθωμανική πατρίδα. Το πρόβλημα που τους διαιρούσε και τους διαφοροποίησε στη συνέχεια, ήταν αν το οθωμανικό αυτό «έθνος» έπρεπε να αποκτήσει ενιαία πολιτική δομή όπως και έγινε τελικά κατά την επιθυμία των Ενωτικών, ή ομοσπονδιακή δομή, όπως ζητούσε ένας από τους ηγέτες των Νεοτούρκων, ο πρίγκιπας Σαμπαχεντίν (1877-1948) και οι Φιλελεύθεροι, οι οποίοι, όμως τελικά, δεν μπόρεσαν να επηρεάσουν τις εξελίξεις. Το σύνολο του ελληνικού λαού, όχι μόνο στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας, αλλά και στο κράτος των Αθηνών, υποδέχθηκε την επανάσταση του 1908 με ενθουσιασμό. Ο θεωρητικός του τουρκικού εθνικισμού, ήταν ο διανοούμενος Ζιγιά Γκιοκάλπ (1876-1924) ο οποίος δεν ήταν δυτικιστής. Η εθνικιστική του ιδεολογία, ο ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
τουρκισμός, που περιείχε και την υποστήριξη της μουσουλμανικής θρησκείας, τον τοποθετούσε, σε μια ενδιάμεση θέση μεταξύ των οπαδών της ακραίας δυτικοποιήσεως και αυτών που υπεστήριζαν την επιστροφή στην καθαρή ανατολική παράδοση. Το ιδεολογικό σύστημα του Γκιοκάλπ είχε και κάποια ακραία χαρακτηριστικά που πέρασαν στην κυρίαρχη εθνικιστική τουρκική ιδεολογία και μετατράπηκαν σε κρατική πολιτική Διατύπωσε μια πρωτόλεια εκδοχή της ναζιστικής κοσμοθεωρίας, όπου βασικό ρόλο στην τελική διαμόρφωσή της -όπως και της νεοτουρκικής βεβαίως σε πολύ απλοϊκότερη εκδοχήέχουν οι απόψεις του Νίτσε, οι οποίες εκχυδαϊστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν εργαλειακά. Από τον Γκιοκάλπ ως τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ (1881-1938) συνεχίσθηκε ο αγώνας μεταξύ των υποστηρικτών της δυτικής παρατάξεως και αυτών που με διάφορους τρόπους αντετίθεντο στην παρείσδυση της δύσεως.
όμως, οι θεσμοί του δημιουργούσαν προσκόμματα στην πρόοδο της πατρίδος. Μπροστά σ αυτήν τη δυσκολία, σχεδόν αξεπέραστη, από το Ναμίκ Κεμάλ ως τον Ατατούρκ, οι οπαδοί τους βαθμιαία κατέληξαν να απορρίψουν το Ισλάμ για να επιτύχουν την υιοθέτηση του δυτικού πολιτισμού. Ο Μουσταφά Κεμάλ θα χρησιμοποιήσει με ακραίο τρόπο τη μουσουλμανική πίστη των Οθωμανών για να πολεμήσει τους Έλληνες την περίοδο 1919-1922. Θα κηρύξει «τζιχάντ κατά των απίστων» και ο ίδιος θα αυτοανακηρυχθεί gazi, δηλαδή «ιερός πολεμιστής του Κορανίου») Το φαινόμενο αυτό επέτρεψε στη Δύση και στους Τούρκους Φιλελεύθερους μετά το Β! Π.Π., από τον Μεντερές μέχρι τον Τουρκούτ Οζάλ περνώντας από τον Ντεμιρέλ (δηλαδή τους ιδεολογικούς συνεχιστές του πρίγκιπος Σαμπαχετίν), να ιδιοποιηθούν τον Ατατούρκ και να τον βαφτίσουν δυτικιστή οπαδό του φιλελεύθερου καπιταλισμού.
Το πρόβλημα της θρησκείας
Η γενοκτονία
πήρχε, όμως, για όλους και το πρόβλημα της θρησκείας. Το Ισλάμ αποτελούσε μέρος της ψυχής του λαού. Ταυτόχρονα,
ι σοβινιστικές τάσεις των νεότουρκων φαίνονται από πολύ νωρίς. Αρνούνται πως υπάρχει εθνικό ζήτημα στην οθωμανική αυτο-
Υ
Ο
46 σότερο μια οικουμενική αντίληψη. Πρέπει να κάνει ένα βήμα προς τα εμπρός, αλλά, προς τα παρόν, δυστυχώς, δεν φαίνεται να διαθέτει τις δυνάμεις που απαιτούνται για μεγάλα εγχειρήματα.
Βιβλιογραφία: - Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ: Γιατί το Βυζάντιο. - Φράγκος Φραγκούλης: Ποια Τουρκία, Ποιοι Τούρκοι; - Κώστας Φωτιάδης: Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. -Δημήτρης Κιτσίκης: Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. -Βλάσης Αγτζίδης: Έλληνες του Πόντου. Η γενοκτονία από τον τουρκικό εθνικισμό. -Χρήστος Σαμουηλίδης: Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού -Ιστορικά: «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία»: η γενοκτονία στην Ανατολή.
κρατορία και επιλέγουν την πολιτική της βίαιης αφομοίωσης των εθνικών μειονοτήτων. Είναι πλήρως αποδεδειγμένο σήμερα ότι διέπραξαν γενοκτονία σε βάρος των Αρμενίων και των Ελλήνων του Πόντου. Διαβάζοντας τα κείμενα των μη κεμαλιστών τούρκων ιστορικών, συναντούμε το οργανωμένο σχέδιο του νεοτουρκικού εθνικισμού. Ενός εθνικισμού που γεννήθηκε στους κόλπους του οθωμανικού στρατεύματος, επηρεάστηκε βαθύτατα από το γερμανικό μιλιταρισμό και προσπάθησε να δημιουργήσει μηχανισμούς ελέγχου της σύνθεσης των πληθυσμών που ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία την περίοδο 1913-1918. Τα κείμενα αυτά αποδεικνύουν ότι οι Νεότουρκοι είχαν εμπνευστεί μια ιδεολογία περιθωριοποίησης και αποκλεισμού των στοχοποιημένων ομάδων του οθωμανικού πληθυσμού και είχαν εκπονήσει με λεπτομέρειες, από το 1913, ένα οργανωμένο σχέδιο, με βάση το οποίο πραγματοποιήθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων στην αρχή και των Αρμενίων στη συνέχεια. Εκκαθαρίσεις που κατά περιοχές έλαβαν διαφορετική μορφή και ολοκληρώθηκαν με τη μικρασιατική καταστροφή.
Υπάρχουν καταγγελίες ότι από το 1913 ξεκίνησαν οι μαζικές εκτοπίσεις από την περιοχή των Δαρδανελλίων. Από το 1914 ως το 1918 θα συνεχισθούν με ιδιαίτερη δριμύτητα στο Δυτικό Πόντο (ο Ανατολικός είχε καταληφθεί από τους Ρώσους μετά το 1916) για να συνεχισθούν σε δεύτερη φάση μετά το τέλος του πολέμου, ως το 1922. Βασικός στόχος ήταν να αποδειχθεί ότι αφ’ ενός από τους προϊστορικούς χρόνους η Ανατολία κατοικούνταν από τουρκικά φύλα και αφ’ ετέρου ότι οι περιοχές αυτές την εποχή του ελληνοτουρκικού πολέμου (1919-1922) συγκροτούσαν την αδιαφιλονίκητη τουρκική πατρίδα, που επιβουλεύτηκαν οι ξένοι ιμπεριαλιστές. Δυστυχώς, η πολιτική σκοπιμότητα, μπορεί να υπερισχύσει της ιστορικής αλήθειας στη διεθνή κοινότητα. Παρά τις επίμονες προσπάθειές τους που είχαν γενοκτόνα χαρακτηριστικά, οι τούρκοι αγωνίζονται ακόμη και σήμερα να πετύχουν την εθνική ομοιογένεια του Μικρασιατικού χώρου που κατέχουν. Ανακαλούν την οθωμανική ιδεολογία αλλά, μάλλον, δεν φαίνεται να είναι πειστικοί. Η Ελλάδα, εδραιώθηκε στα σύνορα της Λωζάννης, το 1923 αλλά, κρίνοντας από όσα ανέφερα, της ταιριάζει περισ-
Παντελής Σαββίδης Ο Παντελής Σαββίδης είναι δημοσιογράφος και εργάζεται στην ΕΡΤ3. Γεννήθηκε στην Αξιούπολη Κιλκίς το 1954 όπου ολοκλήρωσε και τις γυμνασιακές του σπουδές. Τελείωσε το Μαθηματικό τμήμα του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στην Θεσσαλονίκη ζει από το 1974. Άρχισε να ασχολείται με τη δημοσιογραφία από τα φοιτητικά του χρόνια στην αρχή με το εκπαιδευτικό και στη συνέχεια με το πολιτικό ρεπορτάζ. Από το 1989 ως και σήμερα παρακολουθεί και καλύπτει τις εξελίξεις στα Βαλκάνια, τα ελληνοτουρκικά, τη Μέση Ανατολή, την Κεντρική Ασία και την Ευρώπη. Από το 1994 παρουσιάζει στην ΕΡΤ3 την εκπομπή «Ανιχνεύσεις». Στην εκπομπή αυτή από το 1994 και στην εφημερίδα «Θεσσαλονίκη» νωρίτερα κάλυψε όλες τις βαλκανικές εξελίξεις ακόμη και τις πολεμικές αναμετρήσεις στα Βαλκάνια, και αστάθειες σε χώρες όπως η Γεωργία, η Αρμενία, το Ναγκόρνο Καραμπάχ και αλλού. Η εκπομπή «Ανιχνεύσεις», η οποία συνεχίζεται και φέτος για 19η χρονιά, δίνει έμφαση σε ζητήματα γεωπολιτικής, γεωοικονομίας, εξελίξεων στη ΝΑ Ευρώπη, επιστήμης και επιστημολογίας. Έκτός από την ΕΡΤ3 έχει εργαστεί σε εφημερίδες της Θεσσαλονίκης και των Αθηνών και σε τηλεοπτικούς σταθμούς και ραδιόφωνα.
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
47
Άλλες Γενοκτονίες των Τούρκων
Ο
ελ ληνικός όρος γενοκτονία1 είναι ταυτόσημος με τον διεθνώς χρησιμοποιούμενο όρο genocide 2. Είναι διεθνής όρος που δημιουργήθηκε επισήμως (όρος διεθνούς δικαίου) μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Δηλώνει τα μαζικά εγκλήματα που συντελούνται προκειμένου να εξοντωθεί μια ολόκληρη φυλή ή τμήμα αυτής, σε ορισμένο τόπο, με συστηματικό τρόπο, με βίαια κ.ά. αποτρόπαια μέσα (εξασθένιση πληθυσμών, πείνα, βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών, αρπαγές παιδιών, εμπόδια στην τεκνογονία, υποβιβασμός του πνευματικού επιπέδου, κλπ.). Στην γενοκτονία, η βαθμιαία αυτή εξάλειψή της φυλής, επιτυγχάνεται με παράνομα μέτρα επί: εθνικών, θρησκευτικών, γλωσσικών, ηθικών, ιστορικών, ή άλλων παραδόσεων. Η γενοκτονία και η εθνοκάθαρση επιτυγχάνεται μέσω της καταστροφής πολιτισμικών στοιχείων, όπως είναι τα μνημεία, τα νεκροταφεία και οι τόποι λατρείας.3 Έτσι προϊόντος του χρόνου έρχεται η απώλεια του εθνικού και φυλετικού γνωρίσματος μιας φυλής. Η Ιστορία έχει δείξει ότι τις περισσότερες γενοκτονίες τις έχουν κάνει οι φανατικοί μιας θρησκείας εναντίον 1 εκ των λέξεων γένος + καίνω > κτείνω = φονεύω. 2 Γενοκτονία > ιταλ. και ισπαν. genocidio > γαλλ. genocide. 3 βλ. σχ. λήμμα ethnic cleansing στην Εγκυκλ. «Britannica», 2008 και: http://www. britannica.com/EBchecked/topic/194242/ ethnic-cleansing ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
Υπό κ. Γιώργου Λεκάκη, συγγραφέα των πιστών μιας άλλης. Είναι ο λεγόμενος «ιερός πόλεμος» («τζιχάντ»), και το παράδοξον είναι ότι πάντα ο φονιάς πείθει τον όχλο του, ότι η αποτρόπαια αυτή πράξη έχει τις ευλογίες του θεού του… Γενοκτονία είναι και ο βιολογικός πόλεμος, η διασπορά δηλ. ιών, σε ομάδες πληθυσμού με στόχο την νοσηρότητά τους και εν τέλει τον αφανισμό τους. Στην ίδια κατηγορία – της βιολογικής γενοκτονίας - μπορεί να ενταχθεί και η απαγόρευση χρήσεως κάποιων σπόρων καθώς και η απαγόρευση εξακολουθήσεως παραδοσιακών μορφών γεωργίας, αλιείας και κτηνοτροφίας, βασικών δηλ. μέσων επιβιώσεως ενός λαού. Ο όρος γενοκτονία διετυπώθη πρώτα από τον Αμερικανό καθηγητή, πολωνικής καταγωγής δικηγόρο Raphael Lemkin το 1944, λίγο πριν από την Δίκη της Νυρεμβέργης, κατά των πρωταιτίων της εξολοθρεύσεως της φυλής των εβραίων από τους Γερμανούς ναζιστές. Πριν από τον όρο «γενοκτονία» υπήρχε ο όρος «Εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητος». Ο νόμος που απαγορεύει την γενοκτονία ψηφίσθηκε στις 9.12.1948. Η σύμβαση επικυρώθηκε τον Ιούλιο του 1956 από 52 κράτη – μεταξύ των οποίων και η Ελλάς – και είναι η σύμβαση με τον μεγαλύτο αριθμό επικυρώσεων, από κάθε άλλη σύμβαση, του ΟΗΕ – πράγμα που πασιδηλοί την παγκόσμια αντίδραση ως προς το έγκλημα αυτό. Ενώ αναφέρεται και η «πολιτισμική γενοκτονία, που έχει ως στόχο ν’ απαρνηθεί ο άνθρωπος το παρελθόν και το μέλλον του».4 Πολλοί δε συγγραφείς και μελετητές αναφέρουν ως 4 βλ. σχ. Ρόμπερτ Μπέβαν «The destruction of memory: architecture at war» («Η καταστροφή της μνήμης: αρχιτεκτονική στον πόλεμο»).
«γενοκτονία» και την πράξη ή την πολιτική, που οδηγεί προς την λήθη μιας γλώσσας ή μιας διαλέκτου. Μέχρι το 1998, των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας επιλαμβάνονταν τα λεγόμενα ad hoc δικαστήρια5. Από το 2002, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητος υπάγονται στην αρμοδιότητα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, το οποίο έχει βέβαια δικαιοδοσία μόνον στα κράτη που έχουν επικυρώσει την Σύμβαση της Ρώμης. Έτσι οι υπαίτιοι παλαιών γενοκτονιών δεν κάθισαν ποτέ στο εδώλιο του κατηγορουμένου, αφού «nulla poena sine lege» («καμμία τιμωρία χωρίς νομοθεσία»)… Ο πολιτικός και νομικός όρος «γενοκτονία» στην πλήρη του διάσταση και συνείδηση απέκτησε ειδικό βάρος. Και την δίκη αυτή, ανέλαβαν οι λαοί και οι μνήμες τους…
Από τον 18ο αιώνα
Ό
ταν μιλάμε για γενοκτονίες των Τούρκων κατά των Ελλήνων, το μυαλό όλων πηγαίνει στον 20ό αι. Η επιθυμία όμως των Τούρκων για γενοκτονία των Ελλήνων, είναι ιστορικά πολύ παλαιοτέρα! Τυπικό παράδειγμα γενοκτονίας μπορεί να αναφερθεί η τακτική του γενιτσαρισμού6 και του βίαιου εξισλαμισμού. Αναφέρεται όμως για πρώτη φορά το 1774, μετά την αποχώρηση των Ρώσων από 5 δικαστήρια εκ των υστέρων, συνιστώμενα για να δικάσουν μια υπόθεση. Όπως λ.χ. της Νυρεμβέργης και του Τόκυο για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, της Χάγης για τον πόλεμο της τ. Γιουγκοσλαβίας και της Τανζανίας για την Γενοκτονία στην Ρουάντα 6 Από αυτήν την βίαιη στρατολόγηση και τον εξισλαμισμό νεαρών παιδιών, που οι οθωμανοί ονόμαζαν ιστς-ογλάν, προέκυψε στην νεοελληνική γλώσσα η λέξη τσογλάνι, να χαρακτηρίζει κάθε διεφθαρμένο και κακό άνθρωπο, όπως καταντούσαν αυτά τα παιδιά στην σουλτανική υπηρεσία! Κι αν η Ιστορία ξέχασε, η γλώσσα έχει μνήμες…
48 την Ελλάδα, όταν οι Οθωμανοί αξιωματούχοι επρότειναν στον σουλτάνο «γενική σφαγή όλων των Ελλήνων ως αντίποινα». Τότε ευτυχώς ευρέθη ο Οθωμανός (γεννημένος στην Καλλίπολη7) αρχιναύαρχος και Μέγας Βεζίρης, Γαζή Χασάν-πασάς8 , ο μόνος που υποστήριξε το αντίθετο με τελευταίο επιχείρημα το… οικονομικό: «Αν σκοτωθούν όλοι οι Έλληνες, ποιος θα πληρώνει το χαράτσι;». Έτσι σώθηκε αυτή η γενοκτονία…9 Ακολουθεί ο «Χαλασμός της Πρέβεζας» και η «Σφαγή της Σαλαώρας» (1798), μετά την οποία η Πρέβεζα δεν είχε πια 12.000 κατοίκους, αλλά μόνον 3-4.000 - στην πλειοψηφία τους Αλβανοί και Οθωμανοί.10 Η τακτική των οθωμανών να κτίζουν με κρανία σφαγιασθέντων τους μνημεία, είναι παλαιά. Με κρανία Σέρβων ανέγειραν κτίσμα, υπό μορφήν πύργου, με εντολή του οθωμανού διοικητού που τους σφαγίασε, 7 Κατ’ άλλους στην Περσία. Ήταν περσικής, αλγερινής ή γεωργιανής καταγωγής και είχε πωληθεί ως σκλάβος, αγοράσθηκε από τουρκική οικογένεια, και κατέληξε στην Ραιδεστό. Δραπέτευσε με την βοήθεια ενός Έλληνα – αυτό δεν το ξέχασε ποτέ - και έφθασε στην Σμύρνη όπου κατετάγη ναυτικός σε αλγερινό πλοίο και αργότερα εισήχθη στον οθωμανικό στρατό. Μετά από πολλές περιπέτειες έγινε καπουδάν-πασάς και με τη βοήθεια και Ελλήνων (μεταξύ των οποίων των Κολοκοτρωναίων), κατέκοψε τους Αλβανούς έξω από την Τρίπολη, όπου ύψωσε πυραμίδα από 4.000 κεφάλια! Εν τέλει, έγινε Μέγας Βεζίρης, αλλά κατά διαταγήν του σουλτάνου Σελίμ Γ΄, δηλητηριάσθηκε στην Σούμλα της Βουλγαρίας, όπου και πέθανε… 8 ο επονομαζόμενος και Τζεζαϊρλής (= Αλγερινός, 1713–17..3.1790). 9 βλ. σχ. Κ. Σάθα «Τουρκοκρατούμενη Ελλάς», Αθήναι, 1869, σελ. 523. 10 βλ. σχ. Άγγλο περιηγητή το έτος 1808.
στην Νίκαια (Νις), το 1809. Το παράδοξο είναι ότι αυτό το απάνθρωπο κατασκεύασμα διατηρήθηκε – ίσως για να θυμίζει το… θάρρος των προγόνων τους ή για να το βλέπουν οι νεώτεροι και να παραδειγματίζονται για μελλοντικές γενοκτονίες… ποιος ξέρει;11 Η Επανάσταση του 1821 προκάλεσε σωρεία αντεκδικήσεων των οθωμανών σε πολλές περιοχές Ελλήνων, για τις οποίες δεν μάθαμε στα σχολειά μας τίποτε: Τις πιο πολλές απ’ αυτές, τις έπαθε η Θράκη. Βέβαια, ας μην ξεχνάμε πως η χερσόνησος του Αίμου (και τα νησιά μας) ήσαν αυτά που πρώτα υπέστησαν τον γενιτσαρισμό. Η Θράκη πάντως επλήρωσε το 1821 με βαρειά θυσία αίματος, αφ’ ενός μεν για λόγους αντεκδικήσεως προς τους ελληνικούς πληθυσμούς όπως προείπα, αφ’ ετέρου δε επειδή ήταν εύκολος γεωγραφικά στόχος, που μπορούσε να δώσει στο πληγωμένο τουρκικό αίσθημα μια λάμψη νίκης, έστω και προσωρινής, και για να προφθάσει εξεγέρσεις στην ευαίσθητη περιοχή. Έτσι ο σουλτάνος συνέλαβε και θανάτωσε όλους τους προκρίτους και τους κληρικούς της Θράκης, πρωτεργάτες της Επαναστάσεως. Μόνο στην Σαμοθράκη, και μόνο σε μια ημέρα, την 1η Σεπτεμβρίου 1821, σφαγιάσθηκαν 10.000 νη11 βλ. σχ. http://www.euratlas.net/photos/ europe/serbia/nis_skull_tower.html
σιώτες μας!12 Τις γενοκτονίες των τουρκικών ορδών, βίωναν συνεχώς έκτοτε οι Θρακιώτες (και έως το 1912 13, και το 191314, και το 191415): Αγχίαλος16, Ανδριανούπολις, Ασημένιο, Βάρνα, Βιζύη, Γαλατάς, Δ ι δ υ μ ό τ ε ι χο , Ισαάκιο, Καλλίπολις, Κεσσάνη, Κριθέα, Μάλγαρα, Μεσημβρία, Νεοχώριο, Ραιδεστός, Σαράντα Εκκλησίες, Σοφικό, κ.ά. Χιλιάδες είναι οι αθώοι σφαγιασθέντες, δεκάδες χιλιάδες εκπατρισθέντες Θράκες. Παρ’ όλ’ αυτά, ένα μόνον τμήμα της Θράκης εγνώρισε την ελευθερία, το Δυτικό, ενώ στα υπόλοιπα συνέχισαν να σφάζονται οι Έλληνες, και να κάμουν γενοκτονίες, συνδυασμένα Τούρκοι και 12 βλ. σχ. Γ. Λεκάκη «Σαμοθράκη ιερά νήσος», εκδ. Ερωδιός, 2006. 13 Χρονιά κατά την οποία ο τουρκικός στρατός υποχωρούσε από την Ανατολική Θράκη. 14 Με την ανακατάληψη της Ανατολικής Θράκης, προέβησαν σε νέες θηριωδίες. Αποτέλεσμα: Σφαγή 15.690 Ελλήνων! 15 Τον Σεπτέμβριο η τουρκική κυβέρνηση εξέδωσε «φωτογραφικό» διάταγμα, με το οποίο πολλά χωριά της Ανατολικής Θράκης, όπου πλειοψηφούσε το ελληνικό στοιχείο, εκκενώθησαν υποχρεωτικώς και δια της βίας. Φυσικά ακολούθησαν λεηλασίες σε σπίτια, περιουσίες και καταστήματα. Χιλιάδες ήσαν και τότε οι Θράκες Έλληνες που άφησανν τα πατρογονικά τους και κατέφυγαν στην Ελλάδα. Περίπου 19.000 Έλληνες εξορίσθησαν στην Ανατολία. Συνολικώς, 119.940 Έλληνες απελάθηκαν από την Ανατολική Θράκη. ΠΗΓΗ: Αρχεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου. 16 Ειδικώς για την «Σφαγή της Αγχιάλου» δες άρθρο-αφιέρωμα του Γ. Λεκάκη με τίτλο «Σαν σήμερα… πριν 106 χρόνια έγινε… η Σφαγή της Αγχιάλου, από τους Βούλγαρους» στην εφημ. «Χρόνος» Κομοτηνής, στις 31.07.2012. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
49 Βούλγαροι. Αλλά και η πόλη της Θεσσαλονίκης επληρώνει δεινά την Επανάσταση του 1821. Όταν ο Σερραίος έμπορος Εμμ. Παππάς εκήρυξε την επανάσταση στην Χαλκιδική, εις αντίποινα, ο διοικητής Θεσσαλονίκης, Γιουσούφμπέης, διέταξε «γενοκτονία εις βάρος των απίστων (γκιαούρηδων)». Απότέλσμα: Εσφαγιάσθησαν τουλάχιστον 3.000 Έλληνες Μακεδόνες! Όμως για απροκάλυπτη γενοκτονία στην Χίο έγραψε ο Άγγλος πρέσβυς: «Λονδίνον, 30η Μαρτίου 1822: Ο Τούρκος ναύαρχος Καρά Αλή αποβίβασε εκεί, σήμερα, 7.000 άνδρες οι οποίοι ξεκίνησαν την σφαγή τού πληθυσμού της. Αφού δέν εβρήκαν επαναστάτες, τα στίφη των Οθωμανών έπεσαν επάνω στον άοπλο πληθυσμό, και έσφαζαν, εβίαζαν και έκαιαν. Ματαίως οι πρόξενοι των ξένων δυνάμεων στην νήσο, προσεπάθησαν να σταματήσουν τις σφαγές, με το να εκφράζουν τον αποτροπιασμό τους γι’ αυτή την απροκάλυπτη γενοκτονία!». Στην «Σφαγή της Χίου» εσφάγησαν 27.000 άνθρωποι, ενώ 47.000 εστάλησαν στα «σκλαβοπάζαρα» της Ανατολής. Από τους 120.000 και πλέον κατοίκους του νησιού, συνέχισαν να ζουν πάνω σε αυτό λιγότεροι από 2.000… Το 1896 ξεσπούν διαμάχες μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων στην Κρήτη. Οι Τούρκοι στέλνουν ενισχύσεις και σφάζουν 55.000 Κρητικούς (12.5.1896). Κατά τον Γ. Χόρτον το χρονικό διάστημα 1822-19Ο4 οι Τούρκοι έσφαξαν 328.477 χριστιανούς.17 Οι καταγγελίες μαζικών σφαγών εις βάρος Αρμενίων, Ασσυρίων και Ελλήνων, οι οποίοι διαβιούσαν εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από την επίσημη οθωμανική κυβέρνηση, στα τέλη του 19ου έως τις αρχές του 20ού αι. χαρακτηρίσθηκαν επίσης γενοκτονίες. Γι’ αυτό λέγεται εύστοχα «Πόντιοι-Αρμένιοι-Ασσύριοι. τρεις γενοκτονίες, ένας θύτης». Όσον αφορά τον ελληνισμό, πράγματι, στην Μι17 βλ. σχ. σελ.31. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
Η διαταγή του οθωμανού διοικητού Μεχμέτ Αζίζ, το 1922, προς τον τουρκικό στρατό:
«Υπηρεσιακή διαταγή για τον αφανισμό όλων των Ελλήνων και τον διασυρμό των Ελληνίδων γυναικών: Προς τον διοικητήν των κεντρικών δυνάμεων: Σας εφιστώ την προσοχή προς τα εξής: Θάνατος στους Έλληνες που απώλεσαν την τιμή τους. Μόλις δοθεί το πρώτο σήμα, αμέσως εξολοθρεύστε τους πάντες! Όσον αφορά τις γυναίκες, μη διστάσετε. Μην υπολογίσετε ούτε την τιμή, ούτε την φιλία, όταν έρθει η στιγμή της εκδίκησης. Ο διοικητής των δυνάμεων Μεχμέτ Αζίζ Σμύρνη 1922». Το πρωτότυπο, που φυλάσσεται στα Ιστορικά Αρχεία της Άγκυρας.
κρά Ασία, τον Πόντο και την Ανατολική Θράκη από την άνοιξη του 191418 έως και μετά την Μικρασιατική καταστροφή (έως το 1923!) εξοντωνόταν συνεχώς ο Μείζων Ελληνισμός με ειδεχθή εγκλήματα. «Οι Αρμένιοι δεν είναι ο μοναδικός υπό τουρκικό έλεγχο λαός, ο οποίος υπέφερε στα πλαίσια της πολιτικής “Η Τουρκία για τους Τούρκους”. Την ιστορία που διηγήθηκα για τους Αρμένιους, θα μπορούσα να την έλεγα, με μερικές 18 Από τον Ιανουάριο έως τον Δεκέμβριο του 1914 περισσότεροι από 250.000 Έλληνες εκτοπίσθηκαν από τις περιοχές της Ανατολικής Θράκης και της Σμύρνης και το βιός τους κατασχέθηκε! Οι χριστιανοί της Περγάμου διετάχθησαν να εγκαταλείψουν την πόλη τους (27 Μαΐου) μέσα σε δύο ώρες μόνον και τρομοκρατημένοι οι κάτοικοι κατέφυγαν στο νησί της Μυτιλήνης!Ακολουθούν ανελέητες σφαγές χριστιανών Ελλήνων σε Ερυθραία και σε Φωκαία – όπου γίνεται η «πρόβα τζενεράλε» της γενοκτονίας του ελληνισμού! Επινοούνται από την τουρκική κυβέρνηση τα «τάγματα καταναγκαστικών έργων» ή «εργασίας» (στο Ερζερούμ, κ.α.), στα οποία εξοντώνονται 400.000 Έλληνες, πολίτες του οθωμανικού κράτους, καταταγμένοι στον τουρκικό στρατό!
παραλλαγές, για τους Έλληνες και τους Ασσύριους. Πραγματικά, οι Έλληνες ήταν τα πρώτα θύματα αυτής της εθνικιστικής ιδέας» γράφει ο πρέσβυς των Hνωμένων Πολιτειών στην Kωνσταντινούπολη, Henry Morgenthau.19 Οι απώλειες: Κατά τον Άγγλο διπλωμάτη G. W. Rendel (…) «η επίτευξη της ανακωχής με την Τουρκία, στις 30 Οκτωβρίου 1918, φάνηκε να επέφερε μια προσωρινή παύση των διωγμών των μειονοτήτων εκ μέρους των Τούρκων, που διαπράχθηκαν καθ’ όλην την διάρκεια του πολέμου. Στην επιδίωξη αυτών των διωγμών, περισσότεροι από 500.000 Έλληνες εξορίσθηκαν, εκ των οποίων συγκριτικώς ελάχιστοι επέζησαν»20. Έτσι συνολικά υπολογίζονται σε 800.000-1.200.000 οι Έλληνες νεκροί, από τους Νεότουρκους, οι οποίοι ήταν γερμανικό δημιούργημα, και Γερμανοί 19 βλ. σχ. «Ambassador Morgenthau’s Story» (1918). 20 Στις 20 Μαρτίου 1922 συνέταξε ένα μνημόνιο για τις τουρκικές ωμότητες εις βάρος των χριστιανών από το 1919 κι έπειτα («Foreign Office Memorandum on Turkish Massacres and Persecutions of Minorities since the Armistice»).
50 ήσαν οι εκπαιδευτές και σύμμαχοι του στρατού του Κεμάλ! Ο Λόυντ Τζωρτζ εξεφώνησε φιλελληνικότατο λόγο, στην Βουλή της Αγγλίας (1.8.1922), λίγες μέρες πριν από την καταστροφή, κάνοντας αναφορά στην γενοκτονία: «Λέγει ο Τούρκος: Εφ’ όσον ευρίσκονται εδώ οι χριστιανικοί αυτοί λαοί (Αρμένιοι και Έλληνες), η Ευρώπη θα παρεμβαίνει με διπλωματικές διακοινώσεις και θα με απειλεί συνεχώς. Το καλύτερο επομένως είναι ν’ απαλλαγώ από αυτούς και να δημιουργήσω ομογενή πληθυσμό, ώστε να διαφυλάσσω τα συμφέροντα μου». Σαφέστατα εμπεριέχει τον ορισμό της γενοκτονίας η διαταγή του οθωμανού διοικητού Μεχμέτ Αζίζ, το 1922, προς τον τουρκικό στρατό: «Υπηρεσιακή διαταγή για τον αφανισμό όλων των Ελλήνων και τον διασυρμό των Ελληνίδων γυναικών: Προς τον διοικητήν των κεντρικών δυνάμεων: Σας εφιστώ την προσοχή προς τα εξής: Θάνατος στους Έλληνες που απώλεσαν την τιμή τους. Μόλις δοθεί το πρώτο σήμα, αμέσως εξολοθρεύστε τους πάντες! Όσον αφορά τις γυναίκες, μη διστάσετε. Μην υπολογίσετε ούτε την τιμή, ούτε την φιλία, όταν έρθει η στιγμή της εκδίκησης. Ο διοικητής των δυνάμεων Μεχμέτ Αζίζ Σμύρνη 1922».21
Ποντιακή γενοκτονία
Γ
ια την ποντιακή γενοκτονία δεν θα μιλήσω, αφού είναι θέμα άλλης εισηγήσεως. Θα σημειώσω μόνον την φράση του δεσπότη Νικοπόλεως και Κολωνίας Γερβάσιου Σουμελίδη22: «Είναι ανθρωπίνως αδύνατο να περιγραφεί με 21 Το πρωτότυπο φυλάσσεται στα Ιστορικά Αρχεία της Άγκυρας. Βλ. σχ. τρίπτυχο του Μουσείου Τεχνών και Επιστημών Ηπείρου. 22 Σε επιστολή του προς τον πρόεδρο του συλλόγου «Ελεύθερος Πόντος» της Θεσσαλονίκης, 17.1.1919.
ακρίβεια η τρομερή και απαίσια σκηνοθεσία που κατασκεύασε στον Πόντο ο τουρκικός φανατισμός και η ακόλαστη τακτική των σατανικών Νεότουρκων». Και του Ουΐνστων Τσώρτσιλ: «Αλλοίμονο, εάν επιτρέψουμε στην Ελλάδα να γίνει κράτος με 52 εκατομμύρια κατοίκους!»)… Και οι Νεό-Τουρκοι, δεν σταμάτησαν εδώ. Από το 1923 και μετά, εφάρμοσαν νέες γενοκτόνες πολιτικές, στον ελληνισμό της Κωνσταντινουπόλεως (το 1955, καταγεγραμμένη ως «η άγραφη γενοκτονία»), αλλά και της Ίμβρου23 και της Τενέδου (δεκαετία 1960-70, καταγεγραμμένες ως «η αναίμακτη γενοκτονία»). Ενώ οι τουρκικές αυθαιρεσίες ενάντια στην διεθνή τάξη και νομιμότητα δεν σταμάτησαν εδώ: Το 1942-43 επαναλειτούργησαν τα «τάγματα εργασίας» στην πόλη του Ερζερούμ. Επιβλήθηκε ο περιβόητος «κεφαλικός φόρος» (βαρλίκ βεργκισί), μόνον στους Έλληνες της Κωνσταντινουπόλεως! Ένας αυθαίρετος μεγάλος φόρος, τον οποίο έπρεπε ο Έλληνας οφειλέτης να πληρώσει εντός 15 ημερών! Και ήταν ένα τεράστιο ποσόν! Όσοι δεν μπορούσαν να το πληρώσουν… εξορί23 βλ. σχ. Γ. Λεκάκη «Ίμβρος παιπαλόεσσα», εκδ. «Ενδοχώρα», 2010.
ζονταν στα «τάγματα εργασίας». Και σε αυτήν την φάση υπάρχουν θύματα: 20 Αρμένιοι και Έλληνες…
Οι γενοκτονίες των Αρμενίων
Ο
ι Αρμένιοι εξοντώθηκαν πολλάκις από τον στρατό των Νεοτούρκων. Οι Αρμένιοι πιστεύουν πως «οι Γερμανοί ήταν ο ιθύνων νους πίσω από τους Τούρκους».24 Στην μακραίωνη ιστορία τους, οι απόγονοι του Αργοναύτη Άρμενου, υπέστησαν δυο μεγάλες γενοκτονίες: Η πρώτη τακτική γενοκτονίας ξεκίνησε το 1894, όταν ξεσηκώθηκαν 24 «Τους άνοιξαν τα μάτια και τους μίλησαν εναντίον μας. Νομίζω ότι αν η Γερμανία δεν τους υποστήριζε δεν θα μπορούσαν να πράξουν κάτι τέτοιο». Από το βιβλίο των Don. E. Miller και L. T. Miller «Επιζώντες: Μια προφορική ιστορία της Γενοκτονίας των Αρμενίων», εκδ. Univ. of California Press, Μπέρκλεϋ, Λ. Άντζελες, Λονδίνο. Κι αυτό διότι – αναφέρεται στο ίδιο βιβλίο, «είναι πολύ πιθανό αυτό που ώθησε στον καταλογισμό ευθυνών στους Γερμανούς για την αρμενική γενοκτονία να ήταν η εκ των υστέρων ανάγνωση από τους επιζώντες των εμπειριών τους μέσα από τον φακό της ναζιστικής εξόντωσης των εβραίων κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο» - βλ. σχ. και ανάλυση του Ulr. Trumpener για τον ρόλο της Γερμανίας στην Γενοκτονία των Αρμενίων στο “Germany and the Ottoman Empire, 1914-1918”, εκδ. Princeton Univ. Press, Princeton N. J., 1968. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
51 σης από την τουρκική κυβέρνηση. «μόνον»… 15.000 (ως επί το πλείστον Αρμένιοι, αλλά και Έλληνες) το 1876, από άτακτες συμμορίες Τούρκων «για να καταπνίξουν εξέγερση στην Βουλγαρία» στην περιοχή της Φιλλιπουπόλεως.26 «μόνον»… 30.000 Αρμενίων (αλλά και Αμερικανών ιεραποστόλων), το 1909, με την αντεπανάσταση εναντίον των Νεότουρκων, στα Άδανα κ.ά. πόλεις της Κιλικίας, το 1918 συστήνεται η Δημοκρατία της Αρμενίας (27 Μαΐου). Ρώσοι και Τούρκοι όμως δεν την θέλουν στα πόδια τους. Ως απάντηση στην λεγόμενη «Γενοκτονία των Μουσουλμάνων στο Μπακού» (Μάρτιος 1918), έγιναν εκκαθαρίσεις στην πόλη: Στις 15.9.1918 εισήλθαν οι μονάδες του Ισλαμικού Στρατού του Καυκάσου. Αιχμαλωτίσθηκαν 36 αξιωματικοί27 και 1.651 στρατιώτες28 και έγιναν εκκαθάρσεις Αρμενίων, από τους Σοβιετικούς στρατιώτες. Το 1920 οι Τούρκοι επιτίθενται στο νεοσύστατο κράτος και καταλαμβάνουν το 50% της εκτάσεώς του (2 Δεκεμβρίου 1920). το 1920 («μόνον» 20.000 Αρμενίων στο Καρς), και την διετία 1920-21 εκτελούνται συνολικά άλλοι 50.000 Αρμένιοι, από κεμαλικούς. Το 1914 υπήρχαν στην Αρμενία 2.549 θρησκευτικές εστίες (συμπεριλαμβανομένων 200 μοναστηριών και 1.600 εκκλησιών). Το 1974 είχαν απομείνει μόνον 914 εστίες, οι οποίες συμπεριελάμβαναν μόνον 197 κτίσματα σε καλή κατάσταση.29 Βέβαια, πίσω από κάθε γενοκτονία υπάρχουν και οικονομικά οφέλη για κάποιους. Ο Ρωσο-εβραίος μπολ
κάποια χωριά της Αρμενίας, επειδή τους επεβλήθη διπλή φορολογία! Η κατάσταση εξελίχθηκε γρήγορα σε σύγκρουση μεταξύ Αρμενίων και των Ταγμάτων Χαμιντιέ των Κούρδων. Περίπου 12.000 Αρμένιοι δολοφονούνται στην επαρχία Σασούν. Τον Οκτώβριο του 1895 να ξεκινά η οργανωμένη γενοκτονία (σε Κωνσταντινούπολη και Τραπεζούντα), η οποία έως τον Δεκέμβριο της ιδίας χρονιάς είχε εξαπλωθεί σαν επιδημία σε όλην την χώρα και έφθασε τα 40.000 νεκρά γυναικόπαιδα! Το 1896 έγινε η σφαγή των Αρμενίων της πόλεως Βαν και η σφαγή 300.000 Αρμενίων στην Κωνσταντινούπολη. Ο σουλτάνος Χαμίτ απεκλήθη έκτοτε «Ερυθρός Σουλτάνος»! Τότε ο τ. πρωθυπουργός της Βρετανίας Ουίλιαμ Γλάδστων, σε μία από τις τελευταίες ομιλίες του (24.9.1896), παρακίνησε τους Βρετανούς να παρέμβουν στην «γενοκτονία των Αρμενίων» από τους Τούρκους, αποβλέποντας στα πετρελαιοφόρα εδάφη της περιοχής, και το 1915 (που είχε 1.500.000 θύματα και όλον τον υλικό πλούτο τους - 4 εκατ. χρυσές λίρες - να αποστέλλεται από τις τουρκικές τράπεζες στο Βερολίνο, για να καλύψει η Τουρκία το πρώτο της πολεμικό χαρτονόμισμα). ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
Στις 14 Μαΐου κηρύσσεται ο «Νόμος της Μεταναστεύσεως» (δηλαδή της Γενοκτονίας), με τον οποίο εξουσιοδοτούνταν οι διοικηταί στρατιωτικών και άλλων ενόπλων ομάδων ν’ απαντούν σκληρά σε κάθε αντίσταση. Οι Αρμένιοι που υπηρετούσαν στον τουρκικό στρατό την θητεία τους, αφοπλίσθηκαν και εν συνεχεία σφαγιάσθηκαν. Μεγάλος πληθυσμός Αρμενίων οδηγείται στην έρημο της Συρίας, όπου αφήνεται να πεθάνει από την δίψα, την πείνα και την κακουχία. Διανοούμενοι και εθνικοί ηγέτες των Αρμενίων, στην Πόλη κ.ά. συλλαμβάνονται, εκτοπίζονται και καθ’ οδόν δολοφονούνται…25 Αλλά οι Αρμένιοι υπέστησαν και άλλες «μικρότερες» γενοκτονίες: «μόνον»… 12.000 Αρμένιοι (αλλά και νεστοριανοί) σφαγιάσθηκαν το 1850 από Κούρδους, υπό την ηγεσία του Μπεντέρ Χαν Μπέγκ, οπλισμένους με καραμπίνες, ειδικά κατασκευασμένες για την τουρκική κυβέρνηση και οι οποίοι χρηματοδοτούνται και υποστηρίζονται επί25 δες σχ. και κινηματογραφική ταινία «Αραράτ» του Καναδού αρμενικής καταγωγής σκηνοθέτη Ατόμ Εγκογιάν. Μόνον μέσα στο 1915 οι New York Times δημοσίευσαν περισσότερα από 145 άρθρα πάνω στο Αρμενικό Ζήτημα,
26 Κατεστράφησαν 58 χωριά και 5 μοναστήρια! 27 17 Αρμένιοι, 9 Ρώσοι και 10 Γεωργιανοί. 28 1.151 Αρμένιοι, 383 Ρώσοι, 4 Βρετανοί και 113 στρατιώτες άλλων εθνικοτήτων. 29 ΠΗΓΗ: Αρμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.
52
σεβίκος Alexander Parvus30, λ.χ. στενός συνεργάτης Λένιν, και ο κορυφαίος οικονομικο-πολιτικός σύμβουλος των Νεοτούρκων, απεκόμισε μεγάλα κέρδη από την εταιρεία η οποία έκανε εισαγωγή όπλων στην Τουρκία! Όπλων που χρησμοποιήθηκαν στην Γενοκτονία των Αρμενίων…31 Επισήμως, οι Τούρκοι είπαν πως κατέσφαξαν 1,5 εκατ. ανθρώπους, επειδή… Αρμένιοι συμμετείχαν σε ρωσικά στρατεύματα κατά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο (του 1916-1918), και έκαναν υποτιθέμενες μαζικές σφαγές Τούρκων στις περιοχές Kαρς-ΑραράτΒαν-Ερζερούμ. Περίπου 80.000 Αρμένιοι κατέφθασαν στην χώρα μας εξ αιτίας αυτών των αλλεπάλληλων γενοκτονιών!
Οι γενοκτονίες των Ασσυρίων και άλλων
Η
μαζική σφαγή των Ασσυρίων, αλλά και συνάμα των Χαλδαίων και των Σύρων κατοίκων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ξεκίνησε από τα μέσα του 19ου αι. Όλα άρχισαν στις 7 Απριλίου 1860 όταν ο σουλτάνος διέταξε την σφαγή των μαρωνιτών χωρικών στον Λίβανο. Και αμέσως μετά (6 Ιουλίου 1860) Σύροι σφαγιάζονται κατόπιν διαταγής του Αχμέντ-πασά. Συνολικά, ο αριθμός των 30 Το εβραϊκό του όνομα ήταν Israel Lazarevich Gelfand. 31 Δείτε σχετικό ντοκυμανταίρ για τους εβραιο-σιωνιστές μπολσεβίκους της Ρωσίας και της Ευρώπης στο http://trutube. tv/?p=2714
σφαγιασθέντων Συρο-Λιβανέζων το 1860 ανέρχεται σε 11.000 ανθρώπους. Τον Αύγουστο του 1914 περίπου 12.000 Ασσύριοι δολοφονούνται από τον Τζεβτέτ Χαλίλ-μπέη. Την επομένη (1915) οι Τούρκοι καταδιώκουν αγρίως τους Σύρους ορθοδόξους και νεστοριανούς κατοίκους των περιοχών Χακάρι, Μαρντίν και Μιντιάτ. Η γενοκτονία είναι γνωστή ως σάιφο (< ξίφος) στα αραμαϊκά. Απαγχονίζουν32 τους εθνικούς ηγέτες, Σύρων και Λιβανέζων, και συνολικώς δολοφονούν 130.000 Λιβανέζους. Οι σφαγές συνεχίσθηκαν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο33, και ολοκληρώθηκαν την περίοδο του 1922-1925! Η συνολική εκτίμηση των νεκρών Ασσυρίων είναι 424.000 και συνολικά, μαζί με τους Χαλδαίους, τους Σύρους και τους Συρομακεδόνες34 αγγίζει τους 750.000 ανθρώπους! Και – φευ! - δεν σταμάτησαν εδώ: 40.000 αλεβήδες σφάχθηκαν στην περιοχή της Μαλάτιας Τουρκίας!35 32 Στις πλατείες αλ Μπουρτζ του Λιβάνου και αλ Μαρτζά της Συρίας! 33 Οθωμανικές και κουρδικές δυνάμεις σφαγίασαν και εκτόπισαν δια της βίας (1914 και 1920) Ασσυρίους της επαρχίας Άνω Μεσοποταμίας (από τις περιοχές Tur Abdin, Hakkari, Van, Siirt της νυν ΝΑ. Τουρκίας και της Urmia του νυν ΒΔ. Ιράν). 34 Κάτοικοι της Συρίας, που εθεωρούσαν εαυτούς απογόνους των Μακεδόνων του Μεγ. Αλεξάνδρου. 35 βλ. σχ. αποκαλυπτική επιστολή που βρέθηκε (τον Νοέμβριο του 2012) στο αρχείο του Κενάν Εβρέν από την Επιτροπή της Τουρκικής Εθνοσυνελεύσεως, η οποία ερευνούσε τα πραξικοπήματα και τα στρατιωτικά υπομνήματα. Την επιστολή συνέταξε ο γενικός διευθυντής της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφαλείας, την περίοδο του πραξικοπήματος της 12ης Σεπτεμβρίου 1980, Refat Kucultiryaki, προς τον πρόεδρο Εβρέν (στις 7.10.1980). Μεταξύ άλλων,
Τέλος, ο πρώην πρωθυπουργός της Βουλγαρίας, Μπόικο Μπορίσωφ, εδήλωσε επισήμως πως η Βουλγαρία θα διεκδικήσει αναγνώριση της γενοκτονίας που υπέστησαν οι Βούλγαροι στα τέλη του 19ου αι. από τους Τούρκους, με τις σφαγές που έκαναν τότε, σε πολλές βουλγαρικές επαρχίες…
Συμπεράσματα
Α
πό τις γενοκτονίες αυτές, μέγα θέμα έχει προκύψει τι έγινε με τις ασφαλιστικές αποζημιώσεις των νεκρών των γενοκτονιών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, που πολλοί τις συνδέουν με την αρχή της «γιγαντώσεως» των κολοσσών πολυεθνικών ασφαλιστικών εταιρειών του πλανήτη…36 Μ’ όλα τούτα, γίνεται φανερό πως το νέο κράτος, που ονομάσθηκε Τουρκία, φυσικός κληρονόμος του οθωμανικού κράτους, θεμελιώθηκε και οικοδομήθηκε πάνω στα νεκρά σώματα εκατομμυρίων σφαγιασθέντων πολιτών, που ζούσαν προαιώνια στα χώματα, που κατάκτησαν αυτοί που ήλθαν βάρβαροι από τα βάθη της Άπω Ανατολής, και θέλησαν να επιβάλουν έγραφε και τα εξής: «Είμαι ο μεγαλύτερος εχθρός των αλεβήδων, μετά τον σουλτάνο Γιαβούζ Σελήμ (πατέρα του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς). Εξ αιτίας μου έφτυσαν αίμα 40.000 αλεβήδες στην περιοχή της Μαλάτιας. Ξεκίνησα για πρώτη φορά την γενοκτονία των αλεβήδων εξ ονόματος του κράτους». Αφιέρωμα στην Μαλάτια, την αρχαία ελληνική Μελίτη/Μελιτηνή της Αρμενίας και της Καππαδοκίας βλ. σχ. άρθρο του Γ. Λεκάκη στην εφημ. «Χρόνος» (27.09.2011). Με τον υπότιτλο «Ένας αλεβίτης δερβίσης άγιος μυστικιστής σούφι ποιητής θαμμένος στην Λήμνο». 36 Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι, Αρμένιος δικηγόρος Βαρτκές Γεγκαγιάν, εκ Σπάρτης Πισιδίας, ξεκίνησε δικαστικό αγώνα στην Καλιφόρνια, το 1987, κι επέτυχε, δύο αμερικανικές ασφαλιστικές εταιρίες, το 2007 να πληρώσουν 53 εκατ. δολ. σε 2.300 Αρμένιους δικαιούχους τους, οι οποίοι ήσαν ασφαλισμένοι πελάτες τους στην τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία έως το 1914. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
53 τον νόμο τους. Όμως η Ιστορία έχει αποδείξει πως οικοδομήματα θεμελιωμένα στο αίμα, ουδέποτε εστάθησαν επί μακρόν! Οι κατακτητές θα εύρισκαν συνεχώς εμπόδια στην επιβολή των ηθών και των εθίμων τους, γι’ αυτό αποφάσισαν να ξεπαστρέψουν γρήγορα από τον χάρτη τους βαθύρριζους λαούς, που ήξεραν πως θα αντιδρούσαν σε αυτήν την πολιτιστική έκπτωση και θρησκευτική αλλαγή. Έτσι επετεύχθη η νεοτουρκική ομογενοποίηση: Δια της εξοντώσεως των άλλων αυτοχθόνων συγκατοίκων λαών…
Συνολικά
Σ
υνολικώς, υπολογίζονται σε 3,5 εκατ. οι χριστιανικοί πληθυσμοί (Ελλήνων, Αρμενίων, Ασσυρίων, Σύρων) που σφαγιάσθηκεν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, καθιστώντας τον Τούρκο τον πλέον γενοκτόνο της παγκόσμιας Ιστορίας και μάλιστα σε καιρούς ειρήνης!
Τουρκικές απειλές για… νέα γενοκτονία!
Η
Τουρκία σχεδίαζε «ανατροπή της ελληνικής πλειοψηφίας» και «εκτουρκισμό» της Κύπρου από το 1956. (Έκθεσις Νιχάτ Ερίμ). Κατάφερε μέρος του σχεδίου της το 1974. Την ένοπλη αυτή επέμβαση δεν ετόλμησε η Ιστορία να την χαρακτηρίσει ποτέ γενοκτονία, αλλά «εθνοκάθαρση»… Το φθινόπωρο του 1967 εκδηλώθηκε ανταρσία των Τουρκοκυπρίων στην Κοφίνου Κύπρου κατά της κυπριακής κυβερνήσεως του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄. Ο τότε διοικητής της Εθνικής Φρουράς, στρατηγός Γεώργιος Γρίβας, επιτέθηκε με μεγάλη στρατιωτική δύναμη και τελείωσε το θέμα μέσα σε ελάχιστες ημέρες.37 Τότε ο ίδιος ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Ισμέτ Ινονού έκαμε λόγο για… «γενο37 Νεκροί 22 Τουρκοκύπριοι και ένας Ελληνοκύπριος. Τραυματίες: Κάθε πλευρά είχε περισσότερους από 50. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
κτονία», απειλώντας με πολεμική σύρραξη με την Ελλάδα και στρατιωτική επέμβαση στην Κύπρο!.. Μεσολάβησαν οι πάντα πρόθυμοι Αμερικανοί (διαμεσολαβητής ο Σάιρους Βανς), και εν τέλει υποχώρησε η Αθήνα (κυβέρνηση Κ. Κόλλια) αποσύροντας την ελληνική μεραρχία από την Κύπρο και ανακαλώντας τον στρατηγό Γ. Γρίβα – συνέπειες που θα φανούν λίγα χρόνια αργότερα…
Επιμύθιον
Κ
λείνοντας, επιβεβαιώνεται για άλλη μια φορά το λατινικό ρητό homo homini lupus (ο άνθρωπος είναι λύκος για τον άνθρωπο), ενώ εμείς οι Έλληνες, αν και λαός μαχητής, γεμάτος πολέμους, μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι και για κάτι ακόμη: Διότι έχουμε διασώσει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, και σε καμμιά σελίδα της παγκοσμίου Ιστορίας δεν κατηγορηθήκαμε από ανεξάρτητους ιστορικούς ότι διαπράξαμε γενοκτονίες… Επιτρέψτε μου όμως, να κλείσω με κάτι εκτός θέματος: Σήμερα, στην χώρα μας συντελείται μια «λευκή γενοκτονία», καθώς για πρώτη φορά, μετά τις απογραφές του 1821 παρατηρήθηκε μείωση του ελληνικού πληθυσμού, και μάλιστα μεγάλη, κατά 147.000 άτομα (το 2011)! Και δίκαιος είναι όποιος παίρνει το μέρος των θυμάτων. Δεν θα αναφερθώ σε άλλες γενοκτονίες, που επίσης ο άνθρωπος επιχείρησε, όχι έναντι ανθρώπων, αλλά έναντι ζώων, φυτών, κλπ. Και επειδή η αφαίρεση στοιχείων πολιτισμού από έναν λαό, θεωρείται, όπως προείπα, ως γενοκτονία, γενοκτονία των Νέο-Ελλήνων μπορούμε να αποκαλέσουμε την δολοφονία με νόμο των τόνων και των πνευμάτων, από την γραφή τους… Διότι οι σύγχρονες γενοκτονίες λαών δεν διαπράττονται πλέον με την «παλαιομοδίτικη» συστηματική πληθυσμιακή εξόντωσή τους, αλλά με την συστηματική καταστροφή του πολιτισμού τους…
Γεώργιος Λεκάκης Ο Γιώργος Λεκάκης γεννήθηκε στο Μόναχο της Γερμανίας. Μεγάλωσε και σπούδασε εκεί Κοινωνιολογία-Λαογραφία και Δημοσιογραφία. Είναι μέλος του ΔΣ της Εταιρείας Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας (ΕΜΑΕΜ), του ΔΣ της Επιτροπής Ενημερώσεως επί των Εθνικών Θεμάτων (ΕΕΕΘ) και μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδικήσεως των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα. Ο Γ. Λεκάκης έχει συγγράψει τα βιβλία: «Παγκόσμια Ιστορία των Πτήσεων», «Η Θεσσαλονίκη στο Ελληνικό Τραγούδι», «7 φεγγάρια», «Ήπειρος, η γωνιά που πέτρωσε στο 5», «Τάματα και αναθήματα», «Χρονογραφήματα για την Ελλάδα και τον πολιτισμό», «Ολυμπιακοί Αγώνες», «Το ημερολόγιο ενός λοχία από την Μερόπη Πωγωνίου στον πόλεμο του ΄40», «Σαμοθράκη-Ιερά Νήσος», «Βήσσανη: Τα πολυφωνικά τραγούδια της», «Αιγαίο-ετυμολογίες νήσων», «Παραδοσιακές φορεσιές της Ελλάδος», «Η άγνωστη Μικρά Ασία», «Αρχαία και σύγχρονα ιστορικά ναυάγια των ελληνικών θαλασσών και η Λαογραφία της θάλασσας», «Ίμβρος παιπαλόεσσα, το Ιερό νησί του Ερμού, τ’ ουρανού και των δακρύων», «Ελλάδος εγκώμιον», «Παξοί – Τα νησιά του πάθους», «Αρχαιοκαπηλίες των Γερμανών στην Ελλάδα επί Κατοχής», και «Μουσικής μύηση». Σε ανάτυπα κυκλοφόρησαν άλλες μελέτες του για τους «Παξούς», την «Γαύδο», την «Φολέγανδρο», το «Καστελλόριζο», την «Σαμοθράκη», τα «Διαπόντια Νησιά», την «Αστυπάλαια», «Τα αρχαία πέτρινα γεφύρια των Ελλήνων», κ.ά. Επίσης επιμελήθηκε επανεκδόσεις προλόγισε βιβλία, έκανε περισσότερα από 70 ντοκυμανταίρ, κλπ. Ως δημοσιογράφος έχει αρθρογραφήσει στις εφημερίδες «Νέα», «Ρωμιοσύνη», «Κέρδος», «Θεσσαλονίκη», «Ελεύθερος Τύπος», «Ελευθερία» του Λονδίνου, «Έθνος της Κυριακής», στο περιοδικό «Γεωτρόπιο» της «Ελευθεροτυπίας», και σε πολλά περιοδικά. Ως συγγραφέας έχει γράψει τρία θεατρικά έργα, έχει κυκλοφορήσει τρεις ποιητικές συλλογές (την μία μάλιστα με τίτλο «Απάνθισμα», προλόγισε ο μεγάλος Έλληνας ηθοποιός Ντίνος Ηλιόπουλος). Ο Γ. Λεκάκης είναι και στιχουργός. Τραγούδια του έχουν ερμηνεύσει σχεδόν όλοι οι μεγάλοι τραγουδιστές και τραγουδίστριες και στίχους του έχουν μελοποιήσει οι σημαντικότεροι συνθέτες.
54
ΠOΛITIKO & ΣTPATHΓIKO Π E P I Σ K O Π I O
Ο Ερντογάν ενώπιον του «τουρκικού προβλήματος» Υπό κ. Χρήστου Μηνάγια, γεωστρατηγικού αναλυτή και συγγραφέα www.geostrategy.gr
Ο
ι τελευταίες γεωπολιτικές εξελίξεις στη Μέση Ανατολή κατέδειξαν ότι μια κοινωνική αναταραχή, είναι δύσκολο να προβλεφθεί πότε και που θα ξεκινήσει, καθώς επίσης πότε και πως θα τελειώσει. Κατόπιν τούτου, και λόγω των πρόσφατων αναταραχών στην Τουρκία, κρίθηκε σκόπιμο να παρατεθούν ορισμένες σκέψεις για τα πραγματικά αίτια και τις διαστάσεις του εν λόγω προβλήματος. Το σημαντικότερο πρόβλημα της Τουρκίας, εστιάζεται στο ποιος κατέχει την εξουσία της χώρας. Στο παρελθόν, το στρατιωτικό κατεστημένο ρύθμιζε και έλεγχε όλες τις εξελίξεις αφήνοντας μικρά περιθώρια ελιγμών στις δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις. Σήμερα, παρόλο που η στρατοκρατία ηττήθηκε σε μεγάλο βαθμό από την νέα πολιτική πραγματικότητα, η νοσηρή αντίληψη περί εξουσίας εξακολουθεί να υπάρχει στη χώρα με αποτέλεσμα να δημιουργείται η εντύπωση ότι η δικτατορία των τουρκο-ισλαμιστών στρατηγών, αντικαταστάθηκε από την δικτατορία των τουρκο-ισλαμιστών πολιτικών. Ο συντάκτης του παρόντος, με άρθρα του κατά το πρόσφατο παρελθόν ανέλυσε τόσο την πολιτική κατάσταση της Τουρκίας, όσο την ιδεολογική ταυτότητα και τα τρωτά σημεία της. Ειδικότερα δε, τα κύρια σημεία των αναλύσεων αυτών εστιάζονται στα εξής: Μετά το 1982, ο τουρκο-ισλαμι-
σμός, δηλαδή η ανάδειξη του τουρκισμού μέσω του ισλαμισμού, αποτέλεσε τη βασική ιδεολογία τόσο της δικτατορίας του στρατηγού Κενάν Εβρέν, όσο
και των κυβερνήσεων που ακολούθησαν, συμπεριλαμβανομένης και του Ερντογάν. Άλλωστε, είναι ευρέως γνωστό στην Τουρκία, ότι υποστηρικτές της ιδεολογίας αυτής, ήταν η στρατοκρατία, το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα CHP, το Εθνικιστικό Κόμμα ΜΗΡ και οι ισλαμιστές, ενώ το όραμα του τουρκο-ισλαμισμού, το 1991, άνοιξε το δρόμο για την
εξουσία της χώρας στον Ερμπακάν και τώρα υπερασπίζεται και στηρίζει τον Ερντογάν. Επίσης, μια άλλη βασική επισήμανση αποτελεί το γεγονός ότι, παρόλο που η ισλαμική θρησκεία είναι δύσκολο να συνυπάρξει με τον εθνικισμό, στην Τουρκία οι έννοιες του εθνικισμού και του κρατικισμού τυγχάνουν κοινής αποδοχής, τόσο από τους κεμαλιστές όσο και από τους θρησκευόμενους μουσουλμάνους. Όλα αυτά είχαν σαν αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια νέα θρησκευόμενη γενεά νεο-συντηρητικών διανοουμένων, που υιοθέτησε τη συνύπαρξη του συντηρητισμού με τη θεωρία της ένωσης και της προόδου, επηρεαζόμενη από αρκετά δυτικά πρότυπα. Σημειωτέον ότι, το φρόνημα των διανοουμένων αυτών τροφοδοτείται από την οθωμανική κληρονομιά της Τουρκίας και αποτελεί το προϊόν μιας ιδεολογίας, η οποία έχει σαν στόχο τη διαφύλαξη, προώθηση και ανάδειξη του τουρκικού εθνικισμού, ενώ η διαφύλαξη και προώθηση του Ισλάμ αποτελεί θέμα δεύτερης προτεραιότητας. Όμως, το στρατιωτικό κατεστημένο που κυβερνούσε τη χώρα πριν τον Ερντογάν, αποδείχθηκε ανεπαρκές να ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
55 διαχειρισθεί την εν λόγω νέα γενεά, η οποία, στη συνέχεια, με τη δύναμη που απέκτησε συνέβαλε σημαντικά στις γνωστές πολιτικο-στρατιωτικές εξελίξεις της χώρας, δεδομένου ότι τα μέλη της στήριξαν άμεσα ή έμμεσα το ισλαμικό κόμμα ΑΚΡ του Ταγίπ Ερντογάν. Πέραν των παραπάνω, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι, το κυβερνόν κόμμα ΑΚΡ, ιδρύθηκε ως ένα πολιτιστικό κόμμα και επιβλήθηκε έναντι των αντιπάλων του μέσω της πολιτιστικής ηγεμονίας που προέβαλε και όχι μέσω της οικονομίας ή μέσω του κρατικού μηχανισμού. Άλλωστε, η στρατηγική του στηρίχθηκε στην άποψη ότι η πολιτική, η ιδεολογία και ο πολιτισμός αποτελούν τους κύριους πυλώνες για την αποδοχή του από την τουρκική κοινωνία, η οποία στο μεγαλύτερο ποσοστό της πλαισιώνεται από θρησκευόμενους μουσουλμάνους εθνικιστές και κρατικιστές, των οποίων οι απόψεις για τους Αλεβήδες, το κουρδικό, την Ελλάδα, το κυπριακό, την Αρμενία και άλλα εθνικά θέματα έχουν τις ρίζες τους στον τουρκο-ισλαμισμό και συμπίπτουν με τους κεμαλιστές. Υπάρχει η άποψη ότι το κυβερνόν κόμμα ΑΚΡ είναι ένα ισλαμικό κόμμα. Όμως, η ταυτότητά του, οι δηλώσεις της ηγετικής του ομάδας και οι ισλαμικές-εθνικιστικές-«δημοκρατικές» αρχές που συνθέτουν την πολιτική του, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ένα «ημίαιμο» κόμμα. Συνεπώς, το ΑΚΡ δεν αποτελεί μια ομοιογενή πολιτική κίνηση, αλλά ένα συνασπισμό φιλελεύθερων, θρησκευόμενων, συντηρητικών, εθνικιστικών και αριστερών τάσεων, των οποίων οι κόκκινες γραμμές υπερβαίνουν την εξάρτησή τους από τα πολιτικά κόμματα. Υπό τις συνθήκες δε αυτές, εάν δεν ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις του συνόλου των συνιστωσών του ΑΚΡ δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο, στη μετά Ερντογάν περίοδο, το κόμμα αυτό να έχει την τύχη του προηγούμενου ισλαμικού κόμματος Refah Partisi (Κόμμα Ευημερίας του Νετζμετίν Ερμπακάν). (σ.σ. Ο Ερμπακάν ήταν ο ηγέτης του πολιτικού Ισλάμ ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
στην Τουρκία και πολιτικός μέντορας του Ταγίπ Ερντογάν).
Θ
α πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι, ενώ οι συνθήκες ζωής στην Τουρκία έχουν υποστεί τις πιο βαθιές αλλαγές που έχουν καταγραφεί στην ιστορία της χώρας, ο τουρκικός
τρόπος σκέψης έχει παραμείνει αναλλοίωτος. Παρά τις διαφορές που χωρίζουν τους πολιτικούς από τους στρατιωτικούς, τους ισλαμιστές από τους κεμαλιστές, τους εθνικιστές από τους συντηρητικούς μουσουλμάνους, τους προοδευτικούς από τους οπαδούς της θρησκευτικής οπισθοδρόμησης, όλοι τους συμμερίζονται την πεποίθηση ότι, εάν όχι τώρα τουλάχιστον στο απώτερο μέλλον, η Τουρκία θα αποκτήσει το πάλαι ποτέ κύρος της πρώην οθωμανικής αυτοκρατορίας. Εν τω μεταξύ, οι επιπτώσεις της Αραβικής Άνοιξης σε όλη τη Μέση Ανατολή, οι συγκρούσεις στη Συρία και οι εξελίξεις στο κουρδικό πρόβλημα έχουν λάβει πολύ σοβαρές διαστάσεις, επηρεάζοντας άμεσα την εσωτερική ασφάλεια της Τουρκίας και αποτελούν τις βασικές αιτίες ενεργοποίησης των εθνικιστικών αντανακλαστικών των Τούρκων.
Η
πολιτική επιστήμη είναι μια κοινωνική επιστήμη που μελετά τις σχέσεις εξουσίας μέσα σε μια
κοινωνία και ειδικότερα αφορά στους θεσμούς, το λόγο, τα πολιτικά συστήματα και τις πολιτικές ιδέες. Βάσει αυτής, οι αρχές που διέπουν την καθημερινή ζωή μιας κοινωνίας, θα πρέπει να γίνονται αποδεκτές και θα πρέπει να αποτελούν μέρος του τρόπου διακυβέρνησης ενός κράτους. Σε περίπτωση
δε, που υπάρξουν αποκλίσεις και δεν γίνει ορθή διαχείριση αυτών των αρχών, οι αντιδράσεις που θα προκύψουν ενδέχεται να μετατραπούν σε προβλήματα με πολλαπλές διαστάσεις, όπως ασφαλείας, εθνικές, πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και θρησκευτικές. Στην περίπτωση της Τουρκίας, οι επιπτώσεις όλων αυτών των διαστάσεων ομαδοποιήθηκαν σε ένα σοβαρότατο πρόβλημα, το «τουρκικό πρόβλημα», που ξεκίνησε ταυτόχρονα με την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας και τη βασική της αρχή του αυταρχικού κράτους-έθνους, ήτοι: μια σημαία, ένα έθνος, μια πατρίδα, ένα κράτος. Μερικές από τις συνέπειες του «τουρκικού προβλήματος» είναι: πρώτον, το κουρδικό πρόβλημα, ενώ συνέπεια του κουρδικού προβλήματος είναι το πρόβλημα του ΡΚΚ. Και δεύτερον, το πρόβλημα της θρησκευτικής και πολιτιστικής μειονότητας των αλεβήδων ή αλεβιτών που αριθμεί περισσότερα από 15 εκατομμύρια οπαδούς.
56 Όμως, πέραν του «τουρκικού προβλήματος», η αδυναμία και η απραξία της αντιπολίτευσης αφενός δημιούργησε μια σοβαρή ανισορροπία πολιτικής ισχύος στην Τουρκία, αφετέρου μετέτρεψε το κόμμα του Ερντογάν σε μια μορφή μετακεμαλικής ολιγαρχίας στηριζόμενης στην αυταρχικότητα και τον ολοκληρωτισμό. Συνεπώς, ενώ η Τουρκία αυτοπροβάλλεται στο εξωτερικό ως η χώρα πρότυπο, στο εσωτερικό της αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα δημοκρατίας και συνεχώς ενδυναμώνεται η κοινωνική και πολιτική πόλωση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της πόλωσης αυτής αποτελούν οι αναταραχές των τελευταίων ημερών, οι οποίες ξεκίνησαν λόγω της υπερβολικής χρήσης βίας από την αστυνομία σε μια εκδήλωση διαμαρτυρίας 50 ακτιβιστών της Κίνησης Συνιστωσών Αλληλεγγύης στο πάρκο Gezi της περιοχής Τaksim της Κων/πολης, οι οποίες στη συνέχεια επεκτάθηκαν σε 67 νομούς της Τουρκίας.
Α
φορμή για τις εξελίξεις αυτές αποτέλεσε το γεγονός ότι ο Ερντογάν με τις τελευταίες ενέργειές του, έδωσε την εντύπωση ότι επιχειρεί μια αντιπαράθεση προς τον ατατουρκισμό, προσβάλλοντας και ταπεινώνοντας τη μνήμη του Μουσταφά Κεμάλ, οραματιζόμενος ταυτόχρονα την εγκαθίδρυση ενός θεοκρατικού συστήματος διακυβέρνησης της χώρας. Ειδικότερα δε: Στο πλαίσιο του προγράμματος αναμόρφωσης του πάρκου Gezi, όπου ξεκίνησαν οι ταραχές, αποφασίστηκε η κατεδάφιση του Πολιτιστικού Κέντρου Ατατούρκ και η κατασκευή τζαμιού. Στις 10-05-2013, κατατέθηκε πρόταση νόμου αναφορικά με το αλκοόλ, θέμα το οποίο εκλήφθηκε από τους κοσμικούς ότι επιχειρείται μια «δημόσιαθρησκευτική» παρέμβαση στον τρόπο ζωής των πολιτών με ιδεολογικό χαρακτήρα. Στις 29-05-2013, έγιναν τα εγκαίνια
έναρξης των εργασιών στη 3η γέφυρα του Βοσπόρου, στην οποία θα δοθεί το όνομα του Yavuz Sultan Selim (10/10/1470-22-09-1520). Ο Selim ήταν ο 9ος Οθωμανός Σουλτάνος, ο 74ος Χαλίφης του Ισλάμ, ο 1ος Οθωμανός Χαλίφης και ενσωμάτωσε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία τους Κούρδους σουνίτες. Ωστόσο, αυτός κατηγορείται για τη σφαγή 40.000 αλεβιτών το 1512, με αποτέλεσμα η επιλογή του ονόματός του να προκαλέσει αντιδράσεις στην αλεβιτική μειονότητα, η οποία, για να προστατευθεί από τη σουνιτική ηγεμονία του Ερντογάν, συνεχίζει να στηρίζει το κόμμα CHP. Επισημαίνεται ότι ο Ερντογάν, προκειμένου να έχει υπό τον έλεγχο του τη Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων (σ.σ. εκπροσωπεί το Hanefi Islam που είναι μία από τις τέσσερεις σουνιτικές σχολές ισλαμικής σκέψης), μεροληπτεί υπέρ των σουνιτών και άφησε ημιτελή όλα τα ανοίγματα που υποσχέθηκε στους αλεβίτες. Άλλωστε, στην κοινοβουλευτική ομάδα του κυβερνόντος κόμματος ΑΚΡ δεν υπάρχει κανένας Τούρκος ή Κούρδος αλεβίτης, ενώ υπάρχουν αρκετοί Κούρδοι σουνίτες.
Ό
πως γίνεται κατανοητό, η μέχρι τώρα πολιτική φιλοσοφία του Ερντογάν, προσέκρουσε σε ύφαλο, διότι είχε πολωτικά χαρακτηριστικά, περιορίσθηκε αποκλειστικά στις απαιτήσεις των ψηφοφόρων του και δεν έδωσε καμία σημασία και εκτίμηση στους αντιπάλους του. Επίσης, τα πρώτα συμπεράσματα από τη δυναμική αντίδραση και τις αναταραχές στην Τουρκία, εστιάζονται στα εξής: Πρόκειται για μια αντίδραση χωρίς αρχηγό και χωρίς καθοδήγηση, που είχε ως στόχο την αλαζονική συμπεριφορά του Τούρκου πρωθυπουργού και τα σχέδια του να αλλάξει το πολίτευμα της χώρας, σε μία μορφή προεδρικής ή ημιπροεδρικής δημοκρατίας. Το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης CHΡ δεν ηγήθηκε της εξέγερσης, απλώς εκμεταλλεύθηκε τις περι-
στάσεις. Η υπερβολική χρήση βίας από την αστυνομία, επιδείνωσε την κατάσταση και επέφερε σοβαρό πλήγμα στο προφίλ της κυβέρνησης. Υπήρξε προσπάθεια από εξωκοινοβουλευτικούς κύκλους και τρομοκρατικές οργανώσεις να επιδεινωθεί η κατάσταση, προσδοκώντας ακόμη και σε αιματοχυσία. Κυβερνητικοί παράγοντες απέδωσαν τα γεγονότα σε κύκλους που είχαν σχεδιάσει στο παρελθόν, την ανατροπή του Ερντογάν με πραξικόπημα. Επίσης, τα παρομοίασαν με τα γεγονότα που προηγήθηκαν του πραξικοπήματος το 1960. Φυσικά, αυτό πιθανόν θα συσπειρώσει έτι περαιτέρω του ψηφοφόρους του ΑΚΡ, φέρνοντας στη μνήμη τους εικόνες του παρελθόντος. Δεν θα πρέπει να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο να υπήρξε και παρέμβαση από το εξωτερικό, ώστε να τρωθεί το κύρος του Ερντογάν, διότι οι αναταραχές άρχισαν λίγες ημέρες πριν την επίσκεψή του στην Παλαιστίνη, την Τυνησία και την Αλγερία. Τέλος, αν κρίνουμε από τις μέχρι τώρα συμπεριφορές του Τούρκου πρωθυπουργού και ειδικά σε ότι αφορά στη συνδιαλλαγή του με τον Οτζαλάν, εκτιμάται ότι πιθανόν θα μετριάσει εν μέρει την αλαζονική συμπεριφορά του και η κατάσταση θα εκτονωθεί. Αυτό όμως θα εξαρτηθεί από το αν διάβασε όλες τις παραμέτρους των εξελίξεων και αν πήρε το σωστό μήνυμα.
Σχετικά άρθρα του Χρήστου Μηνάγια Μη ελεγχόμενη δύναμη αποκτά ο Ερντογάν, 1909-2010, www.geostrategy.gr Τουρκία: Τέλος της στρατιωτικής χειραφέτησης και αποκατάσταση της δημοκρατίας; 08-082011, www.geostrategy.gr Από τους Τούρκους στρατηγούς στην πολιτική δικτατορία του ήπιου Ισλάμ, 24-01-2012, www.geostrategy.gr Η Τουρκία και ο ρόλος των τουρκο-ισλαμιστών, 02-11-2012, www.geostrategy.gr Ο αυταρχισμός των τουρκο-ισλαμικών μηχανισμών της Άγκυρας, 29-12-2012, www. geostrategy.gr Η πολιτική δικτατορία των τουρκο-ισλαμιστών, 17-02-2013, www.geostrategy.gr ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
56
THΓIKO ΠOΛITIKO & ΣTPA Π I O O K Π E P I Σ
Η νίκη του ΝΑΤΟ στην Λιβύη ς επεμβάσεως ξαγωγής μια Ο ορθός τρόποςI. H.διε Stavridis Daadler και James G. Υπό κ.
Απόδοση στα Ελληνικά
σκευά, Υπτγου ε.α.
υπό κ. Γεωργίου Παρα
τού Πρόλογος Μεταφρασ
υν στα εκάστον - μελών να συμμετάσχο του αριθμού κρατώ υ. Η παρατηρούμενη ατούχοι των ΗΠΑ και επιχειρήσεων τούτο ψηλά ιστάμενοι αξιωμ αντι- τε βάρη των τά το πρόβλημα H. Daadler, μόνιμος μική δυσπραγία, καθισ ΝΑΤΟ, οι κύριοι Ivo αποδεκτή ηγός διεθνής οικονο κάποια Στρατ εί ο και ευρεθ να ΝΑΤΟ στο αναμένεται πρόσωπος των ΗΠΑ κα- εντονώτερο και νη Σύνοδο Κορυφής (προφανώς ελληνικής προφανώς στην επόμε James G. Stavridis του ΝΑΤΟ λύση στην Συμμαχικός Διοικητής ΝΑΤΟ, λίαν προσεχώς. του ορθώς των ταγωγής), Ανώτατος θηκε εως , χαρακτηρίσ της Ευρωπαϊκής Δυνάμ Η επιχείρηση στην Λιβύη (Saceur) και Διοικητής χία ανταποκρίθηκε n Affairs, των επέμβασης. Η Συμμα στο περιοδικό Foreig «Η ως υπόδειγμα κατάσταση, ΗΠΑ, δημοσιεύουν ώς χειροτερεύουσα 2012, άρθρο με τον τίτλο, συνεχ ίου μία Απριλ σε ρα ου γρήγο μηνών Μαρτί ες πολιτών εξεγερθέΛιβύη». ύσε εκατοντάδες χιλιάδ . Επέτυχε νίκη του ΝΑΤΟ στην επιχειρή- που απειλο ιεστικού καθεστώτος απολογισμό της όλης εναντίον ενός καταπ παΠρόκειται για έναν ρων επί μέρους ντων πολίτες και τελικά θα διαφό τους ς των επί αυτού ει ής ατεύσ εις, σεως, ένα είδος κριτικ πέρας με να προστ χώρο στις τοπικές δυνάμ τις οποίες έφεραν εις αναγκαίο χρόνο και πολεμικών ενεργειών, Το έπραξε δε φι. ΝΑΤΟ, συ- ράσχει του Καντά Αλ μελών μάρ ν κρατώ να ανατρέψουν τον Μουα ή, ενώ πακών επιτυχία, δυνάμεις των περιοχ αραβι ν την από μερικώ γάτες» από δυνάμεις εμπλέκοντας και «συνερ μεταξύ νεπικουρούμενες και ΝΑΤΟ ησης, του επιχείρ εων της τα βάρη ολές των δυνάμ ράλληλα διαμοίρασε κρατών. Οι κύριες αποστ χίας. στην Λιβύη ήταν: των μελών της Συμμα ότι η Συμμακατά την επέμβαση όπλων. στην Λιβύη, απέδειξε επιβολής του «εμπάργκο» Η εμπλοκή του ΝΑΤΟ Αστυνόμευση της Αλλά για να διπηγή σταθερότητας. ρεύσεως πτήσεων. βασική απαγο ένει ζώνης παραμ ή χία ροποι Επιβολ το ΝΑΤΟ, πρέπει να σταθε ρόλο τον ν. αυτόν αμάχω σει ασία ηθείσες Προστ έχει ατηρή και τις από κοινού αποκτ του Ψυχρού Πολέμου, την πολιτική συνοχή ηση Το ΝΑΤΟ μετά το πέρας ν του ΟΗΕ και ήσει ησαν δυνατή την επιχείρ βραχίω κατέστ ικός πολεμ οποίες ο οι τητες, τικαταστεί στην ουσία Συμβουλίου δυνατό αι ως ιδιαίτερα σημαν κατόπιν εντολών του . Το γεγονός αυτό κρίνετ επεμβαίνει συνήθως σκληρών της Λιβύης ηση και τα λεγόμενα αποτελούν απαύγασμα περατώθηκε η επιχείρ , εί- κό, τώρα που Ασφαλείας, οι οποίες ενώ αναζητείάρθρο αφεί, Στο ν. καταγρ εύσεω έχουν αγματ d” είναι αν. διεθνών πολιτικών διαπρ ων του “Lessons Learne ανέκυψ ατούχ που ν αξιωμ ν χία των υψηλώ επί τυχόν προβλημάτω ναι διάχυτη η ανησυ σημαντικού ται η λύση ηρούμενη απροθυμία ΝΑΤΟ, για την παρατ
Υ
Ταχεία Ανταπόκριση
Ό
ς εξεγέρταν ο λαός της Λιβύη φι τον θηκε κατά του Καντά πολΦεβρουάριο του 2011, βίαιες λοί ήλπιζαν ότι οι μη
57
O τελευταίος «πρόλογος του μεταφραστή» Επιμέλεια: H συντακτική Επιτροπή του Περιοδικού
μπάρακ, Αλή και ο Χόσνι Μπου υθούσαν την Μπέν κατασ τολή. διαμαρτυρίες θα ακολο ίρησε μία θηριώδη ηκε οίων εξεγέρ - επεχε επιτυχή εξέλιξη παρομ ς κοινότητα ανταποκρίθ διεθνή Η του. Αιγύπ υαρίου, και της σεων της Τυνησίας ς. Περί το τέλος Φεβρο κυήσει ο Καντά- ταχέω Ασφαλείας επέβαλε Αλλά αντί να συνθηκολογ ύλιο Συμβο το λ-Αμπιντίντ φι, όπως έκαναν ο Σιντ-ε ΒΡΙΟΣ 2012 ΙΣ • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜ ΕΘΝΙΚΕ Σ ΕΠΑΛΞΕ
Η
στήλη αυτή, ήταν εδώ και καιρό συνηθισμένη να αγκαλιάζει σκέψεις άρθρα και προλόγους βαθυστόχαστων και αξιόλογων κειμένων στρατηγικού κυρίως περιεχομένου. Το βήμα της προλόγιζε ή κοσμούσε ο Υπτγος ε.α. Παρασκευάς Γεώργιος, συνήθως με άρθρα που είτε «αλίευε» από ξένα έγκυρα περιοδικά, είτε συνέθετε ο ίδιος κατόπιν επισταμένης μελέτης και ιδιαίτερης επιμέλειας. Δυστυχώς για την δική μας οικογένεια, την οικογένεια των «Εθνικών Επάλξεων» το 101 τεύχος φιλοξένησε για τελευταία φορά τον «πρόλογο του μεταφραστή», με άρθρο αναφερόμενο στην κρίση της Λιβύης. Ο Σύνδεσμος μας βιώνει και συνειδητοποιεί με ιδιαίτερη οδύνη, το κενό που δημιούργησε η πρόσφατη απώλεια του αγαπητού μας συναδέλφου Στρατηγού Γεωργίου Παρασκευά. Πολυετής, αξιόλογη και πολυδιάστατη η προσφορά του ως τακτικό μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του ΣΕΕΘΑ (1999-2005), ως μέλος και πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής των “Εθνικών Επάλξεων” (1994-1999), καθώς και πρόεδρος της εξελεγκτικής επιτροπής του Συνδέσμου (1996-1999). Αυθόρμητη και ενεργή η συμμετοχή του στις δραστηριότητες του ΣΕΕΘΑ. Αθόρυβος ο αγώνας του, αστείρευτη η δημιουργικότητα του, τεκμηριωμένες οι απόψεις του, συνετή η επιχειρηματολογία του, ανεπιτήδευτη η αγάπη του, γνήσια η ευγένεια του και αμερόληπτη η συναδελφική του αλληλεγγύη. Όσοι είχαν ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
το προνόμιο να συνεργασθούν μαζί του ήταν αδύνατο να μείνουν απαθείς και αδιάφοροι στη έλξη και την επίδραση, την οποία ασκούσε η πολυσχιδής προσωπικότητά του. Η συνέπεια λόγων και έργων ήταν ο απαράβατος κανόνας, ο οποίος χαρακτήριζε όλη τη δράση του και τον αναδείκνυε σε ανιδιοτελή συνεργάτη και ιδανικό πρότυπο για τους νεότερους. Η αρθρογραφία του στις στήλες των Εθνικών Επάλξεων, από το 1995 μέχρι το τέλος της ζωής του, πρόσφερε πάντοτε ένα ανεκτίμητο θησαυρό γνώσεων και προκαλούσε ένα εποικοδομητικό και αποδεκτό προβληματισμό. Ταυτόχρονα όμως δώριζε απλόχερα, ότι πολύτιμο και αξιόλογο διέθετε από την δική του εμπειρία και τη γνώση, στις επόμενες γενιές και τα νεώτερα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων. Διαρκής η ανησυχία του και έντονος ο προβληματισμός του για το μέλλον της πατρίδας μας και των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Η γραφίδα του λαξευμένη από τη βαθιά πίστη στο Θεό και τις ανεκτίμητες αρετές της Ελληνικής φυλής, έστελνε πάντοτε μήνυμα ελπίδας και εξέπεμπε το στίγμα της ευθύνης και του καθήκοντος. Επιχειρώντας μια συνοπτική αξιολόγηση της προσφοράς του αγαπητού μας συναδέλφου καταλήγουμε στο συμπέρασμα, ότι η πορεία του είχε έντονο το στοιχείο της προσφοράς και έφερε ανάγλυφη την έννοια του καθήκοντος. Η αξία της έννοιας του καθήκοντος, που στις μέρες ίσως θεωρείται από πολλούς περιττή και αναχρονιστική, αποτυπώνεται στη ρήση του μεγάλου τραγικού ποιητή της αρχαιότητας Σοφοκλή: “Η μεγαλύτερη ευτυχία είναι η εκπλήρωση του καθήκοντος”.
58
Η
Υπτγος ε.α. Γεώργιος Παρασκευάς
πολυσχιδής προσωπικότητα και η μεγάλη προσφορά του Στρατηγού Γεωργίου Παρασκευά, περιγράφεται με άριστο τρόπο στα κατωτέρω αποσπάσματα του «ύστατου χαίρε», που απηύθηναν κατά την εξόδιο ακολουθία, ο Αντιστράτηγος ε.α. κ. Προκοπίου Αριστείδης επίτιμος πρόεδρος του ΣΕΕΘΑ και η κ. Αναγνωστοπούλου Παλούμπη μέλος του ΔΣ του ΣΕΕΘΑ και πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος. (Λόγω ελλείψεως χώρου δεν είναι δυνατόν να δημοσιευθεί το πλήρες κείμενο των επικηδείων λόγων). «…Υπάρχουν στιγμές για κάθε άνθρωπο, ανεξαρτήτως δυνάμεως θελήσεως και κοινωνικής επιταγής, που έντονα συναισθήματα λόγω μοιραίου γεγονότος συγκλονίζουν, θλίβουν και προκαλούν βαθύτατο πόνο. Αφάνταστο πόνο ψυχής, όπως αυτός που μας συνέχει από τον θάνατο του προσφιλούς μας, Συναδέλφου και Φίλου Γεωργίου Παρασκευά. Παραλλήλως, αναδεικνύουν τα ιδιαίτερα αισθήματα εκτιμήσεως και αγάπης για τον μεταστάντα, και που με την αναφορά τους επιχειρούμε να απαμβλύνουμε την οδύνη της οικογένειάς του και να την βοηθήσουμε ν’ αποδεχθεί την τελευτή του, ως αναπόδραστο τέλος της ανθρώπινης πορείας του επί της γης…». «…..Ήτο σεμνός, απλός, μετριόφρων και αθόρυβος, αγαπητός συνάδελφος και ως διοικητής δίκαιος. Έκανε αισθητή την παρουσία του με το έργο αλλά και με την ευγένεια του που συγκινούσε βαθύτατα τον αποδέκτη της. Ήτο σταθερός στα πιστεύω του, πιστός φίλος, συνετός συμπαραστάτης, νουνεχής σύμβουλος. Σε πάσα περίπτωση συνέθετε το πρότυπο του Αξιωματικού και Κυρίου. Ως πνευματική προσωπικότης είχε ευρεία παρουσία και
αποδοχή στα Ελληνικά Γράμματα, κυρίως βέβαια στον στρατιωτικό τομέα. Στα πλαίσια του Συνδέσμου Επιτελών Εθνικής Αμύνης, στου οποίου το Διοικητικό Συμβούλιο εξελεγετο συνεχώς από το 1994, προσέφερε πολύτιμο έργο ως Μέλος και Πρόεδρος της Συντακτικής Επιτροπής του Περιοδικού μας «Εθνικές Επάλξεις». Όλα αυτά τα χρόνια, 1994-2012 δημοσίευσε περίπου 90 εργασίες του, όπως άρθρα, μεταφράσεις ξενόγλωσσων κειμένων, κυρίως γεωπολιτικής και γεωστρατηγικής από έγκυρα περιοδικά, βιβλιοκριτικές, βιβλιοπαρουσιάσεις, σχολιασμούς επικαίρων θεμάτων κ.α. Αξίζει ακόμη να μνημονεύσουμε την επιμέλεια, από στρατιωτικής απόψεως, ογκώδους ιστορικού συγγράμματος για τον Αραβο-Ισραηλινό Πόλεμο του Γιομ-Κυπτούρ (1973 με τίτλο «Ντάντο (Δαυϊδ)» του Αντιστρατήγου, τέως Αρχηγού του Ισραηλινού Επιτελείου Χάνωχ Μπαρτόβ, εκδόσεως του 1985, χρησίμου για τους στρατιωτικούς….».
φίλο, γιατί νιώθεις μέσα σου βαθιά τον πόνο του αποχωρισμού, που δεν σ’ αφήνει να συγκεντρώσεις τα λόγια σου, να ταξινομήσεις τις ιδέες και τα συναισθήματά σου….» «….είμαστε βέβαιοι, Γιώργο, ότι η ζωή σου όλη υπήρξε μια προσφορά. Προσφορά στην οικογένεια, προσφορά στην Πατρίδα, προσφορά στον περίγυρό σου, προσφορά στην κοινωνία. Το οξύ πνεύμα ευθυκρισίας σου, μαζί με την ευρύτατη επιτελική του μόρφωση και την εμπειρία από τη μακρά στρατιωτική του σταδιοδρομία συντελούσε ώστε κάθε του κουβέντα, κάθε σου σκέψη να αποτελεί απόσταγμα σοφίας που ακουγόταν με σεβασμό από όλους τους παρευρισκόμενους. Τα άρθρα σου στις «Εθνικές Επάλξεις» και αργότερα στο περιοδικό του Μουσείου «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» αποτελούσαν μικρά διαμάντια στρατιωτικής σκέψης και διατύπωσης, ικανά να συγκροτήσουν εγχειρίδιο σοβαρών απόψεων επί θεμάτων στρατιωτικών αλλά και κοινωνικών…». «……Ο Γιώργος έφυγε όπως έζησε, με αξιοπρέπεια και ταπεινοφροσύνη. Στρατιώτης μια ζωή δίδαξε για μια ακόμη φορά, την τελευταία, πως φεύγουν από τη ζωή εκείνοι που υπήρξαν παραγωγικοί, εκείνοι που είχαν ήσυχη τη συνείδησή τους γιατί επετέλεσαν το καθήκον τους έναντι του Πλάστη, έναντι της ζωής…».
«….Είναι πολύ δύσκολο να προσπαθείς να αποχαιρετήσεις έναν αγαπημένο
ο άρθρο που ακολουθεί στις επόμενες σελίδες με τίτλο «Η Μάχη της Κρήτης» είναι αναδημοσίευση από το 47ο τεύχος του περιοδικού μας, σε ένδειξη τιμής και ευγνωμοσύνης στον αείμνηστο Στρατηγό Γ. Παρασκευά
Τ
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
59
Η Μάχη της Κρήτης
Από την επίδραση των Μυστικών Υπηρεσιών στην σκιά του Σχεδίου «Μπαρμπαρόσσα» Υπό του κ. Γεωργίου Ι. Παρασκευά, Υποστρατήγου ε.α.
Σ
υμπληρώθηκαν ήδη εξήν τα ολόκληρα χρόνια (φέτος 72) από την διεξαγωγή της ισ τορικής Μάχης της Κρήτης τον Μάιο του 1941. Η μάχη αυτή έχει καταξιωθεί μιας περίοπτης θέσεως τόσον στην Ιστορία της Χώρας μας, όσον και διεθνώς. Τούτο οφείλεται, αφ’ ενός μεν στην σχεδίαση και διεξαγωγή της, όπου χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά σε μεγάλη κλίμακα αλεξιπτωτιστές και αεραγήματα, εκ μέρους του γερμανικού στρατού, αφ’ ετέρου δε στον ηρωισμό, που επέδειξαν και τα δύο αντίπαλα στρατεύματα μαζί με την ακατάβλητη και πρωτοφανή μαχητικότητα του ηρωικού Κρητικού λαού. Όπως έγραφε σε έκθεσή του Γερμανός αλεξιπτωτιστής: «… οι σφαίρες σφύριζαν στα αυτιά μας μόλις ξεμπουκάραμε από την καταπακτή του αεροπλάνου και ώσπου να πέσωμε στη γη. Και όσοι πατούσαμε ζωντανοί στο χώμα βλέπαμε τότε ένα μαινόμενο πλήθος να μας επιτίθεται χωρίς να φοβάται τα αυτόματα όπλα και τις χειροβομβίδες μας. Στην Κρήτη μόνον οι πέτρες δεν σηκώνονταν μοναχές των, για να μας κτυπούν. Κάθε έμψυχον ον μας πολεμούσε και μας πολεμούσε ώς την τελευταία στιγμή». Στην πλούσια βιβλιογραφία για την Μάχη της Κρήτης έχει προστεθεί στη δεκαετία του ‘90 το βιβλίο του Σκώτου συγγραφέως Callum Mac Donald1 με τον τίτλο, «Η απωλεσθείσα Μάχη, Κρήτη 1941» (The lost battle, Crete 1941). Στο βιβλίο τούτο περιέχονται νέα στοιχεία τα οποία έρχονται στο φως και αφορούν κυρίως τον ρόλον που έπαιξαν οι μυστικές υπηρεσίες των
Ο Αρχηγός των Ελληνοβρετανικών δυνάμεων Υποστράτηγος Φρέθμπεργκ και σκηνή από την Μάχη της Κρήτης. Πηγή Φωτογραφιών: «Έκθεσις της Πολεμικής Ιστορίας των Ελλήνων». Εκδοτική Ελλάδος, 1968 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
Βρετανών, οι οποίες είχαν κατορθώσει να «σπάσουν» τον γερμανικό κώδικα κρυπτογραφήσεως του συστήματος που ονομαζόταν «ΑΙΝΙΓΜΑ». Το σύστημα της αποκρυπτογραφήσεως των Βρετανών έλαβε την συνθηματική ονομασία «ULTRA». Οι Ναζί θεωρούσαν το «ΑΙΝΙΓΜΑ» απολύτως ασφαλές, αλλά οι πράκτορες της Κυβερνητικής Σχολής Κωδίκων στο Μπελτσεϋ Παρκ του Μπάκινγ Χαμσάϊρ, είχαν επιτύχει τον Μάιο του 1940 να παραβιάσουν τον κύριο κώδικα της Λουφτβάφφε. Σ’ αυτό διευκολύνθηκαν από επιπολαιότητα των διαβιβαστών της Γερμανικής Αεροπορίας, οι οποίοι σε αντίθεση με τους συναδέλφους τους του Στρατού και του Ναυτικού, παραμελούσαν συχνά τις συνήθεις διαδικασίες ασφαλεί ας. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ που ασχολείτο πολλές φορές προσωπικά με τα θέματα αυτά, είχε αποκαλέσει την προαναφερθείσα υπηρεσία, «την χήνα που κάνει τα χρυσά αυγά». Ασφαλώς δε,
ήταν απόλυτα φυσικό να τηρείται απόλυτη μυστικότητα σχετικά με το ULTRA, ώστε οι γερμανικές υπηρεσίες ανυποψίαστες να εξακολουθούν να χρησιμοποιούν το σύστημα «ΑΙΝΙΓΜΑ». Σύμφωνα με όσα είπε ο Στρατη γός Φρέϊμπεργκ, Βρετανός διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων στην Κρήτη, πριν από τον θάνατο του στον γυιό του, ο Στρατηγός Ουέιβελ σε κατ’ ιδίαν συνάντηση που είχε μαζί του στις 29 Απριλίου 1941 τον ενημέρωσε σχετικά με το «ULTRA» και τις αυστηρές προφυ λάξεις που επέβαλε η κυβέρνηση, όσον αφορούσε στη χρήση των πληροφοριών που προήρχοντο απ’ αυτό. «Πρώτον, ότι του απαγορευόταν να αναφέρει την ύπαρξη του “ULTRA” σε οποιονδήποτε άλλον στην Κρήτη. Δεύτερον, ότι δεν έπρεπε να αποφασίσει οποιαδήποτε δράση βασιζόμενος σε πληροφορίες που προήλθαν αποκλειστικά και μόνον από το «ULTRA». Τούτο αποτελούσε βασικό κανό να στον οποίον ώφειλε να συμμορ φώνεται αυστηρότατα. Εάν δεν ετηρείτο ο κανόνας αυτός, ο εχθρός μπορεί να αντιλαμβανόταν ότι ο κώδικας είχε αποκαλυφθεί. Και ο γιος του Στρατηγού Φρέϋμπεργκ προσθέτει: «Σύμφωνα με τα λόγια του πατέρα μου, ο Ουέϊβελ του είχε επίσης γράψει ότι οι αρχές στην Αγγλία θα προτιμούσαν να απωλεσθεί η Κρήτη μάλλον, παρά να διακινδυνεύσουν την αποκάλυψη του “ULTRA”». Στα «Απομνημονεύματά» του ο Βρετανός Πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ, δεν αναφέρει τίποτε σχε τικά με το «ULTRA». Αναφερόμενος στην χρονική περίοδο προ της Μάχης
60
της Κρήτης, γράφει: «Σε καμία άλλη περίοδο του Πο λέμου, η υπηρεσία Πληροφοριών δεν ήταν τόσο καλά και με τόση ακρίβεια ενημερωμένη. Μέσα στην χαρούμενη σύγχυση που ακολούθησε την κατάληψη των Αθηνών, τα γερμανικά επιτελεία έδειξαν λιγότερη επιφυλακτικότητα και δυσπισ τία από ό,τι συνήθως και οι πρά κτορες μας στην Ελλάδα υπήρξαν δραστήριοι και τολμηροί…». «Η Μικρή Υπηρεσία Πληροφοριών του Λονδίνου συνέταξε, στις 28 Απριλίου, έκθεση με τις απόψεις της, επί του χαρακτήρος των εχθρικών επιθετικών σχεδίων κατά της Κρήτης και επί της πιθανής κλίμακος των μελλοντικών επιχειρήσε ων…». Το συμπέρασμα που προκύπτει από τα ανωτέρω είναι ότι ασφαλώς ο Τσώρτσιλ εγνώριζε για το «ULTRA», αλλά δεν αναφέρεται σ’ αυτό διότι τα «Απομνημονεύματα» του εγράφησαν σχεδόν αμέσως μετά τον τερματισμό του Πολέμου και δεν είχε παρέλθει το προβλεπόμενο χρονικό διάστημα για την άρση του απορρήτου». Το ερώτημα που πλανάται είναι το κατά πόσον η επίδραση των απα γορεύσεων που αναγκαιούσαν για την ασφάλεια του «ULTRA», επηρρέασαν ή όχι την έκβαση της μάχης της Κρήτης. Σχετικά αναφέρονται από τον συγγραφέα δύο κυρίως γεγονότα, που αφορούν στην επίδραση της μέριμνας
για την ασφάλεια του «ULTRA». Δεδομένης της πλήρους σχεδόν αδυναμίας ενισχύσεως των αεροπορικών δυνάμεων της RAF στην Κρήτη, «… οι διάδρομοι των αεροδρο μίων είχαν αφεθεί άθικτοι, πιθανόν για να αποφευχθεί οποιοσδήποτε κίνδυνος αποκαλύψεως του ULTRA». Κατά δε την αντεπίθεση προς ανακατάληψη του αεροδρομίου του Μάλεμε την νύκτα 21/22 Μαΐου: «… Εάν είχε (ο Φρέϊμπεργκ) εμπλέξει και τις δύο Νεοζηλανδικές Ταξιαρχίες, όπως είχε σχεδιασθεί να γίνει την επόμενη νύκτα, οι Γερμανοί θα είχαν υποστεί σχεδόν βεβαίαν ήττα. Αλλά η απειλή από την θάλασσα βασισμένη σε μοιραία κακοδιατύπωση ενός σήματος “ULTRA”, παρέλυσε την δράση». Είναι γνωστόν ότι η Μάχη της Κρήτης έχει μελετηθεί και ερευνηθεί, ίσως όσον ολίγες μάχες στην Ιστορία. Τα νέα αυτά δεδομένα έρχονται να προσθέσουν λίγο ακόμη φως, αλλά πιστεύουμε ότι οποιαδήποτε επίδραση και αν υπήρξε λόγω ULTRA, δεν μπορεί να αποτελέσει και την κύρια αιτία της καταλήψεως της νήσου από τους Γερμανούς. Άλλωστε η παρουσία των γερμανικών δυνάμεων αλεξιπτωτιστών, στην Ελλάδα, ήτο ήδη γνωστή όταν έγινε χρήσις τούτων για την κατάληψη του Ισθμού της Κορίνθου και ασφαλώς η ορθή και έγκαιρη λήψη αντιμέτρων στη χρησιμοποίηση
τους, δεν διακινδύνευε τίποτε. Πιστεύουμε ότι μία από τις κυριώτερες αιτίες, αν όχι η κυριότερη για την κατάληψη της Νήσου, υπήρξε η σχεδόν παντελής έλλειψη αεροπορικής υποστηρίξεως. Εκείνο επίσης που πρέπει να τύχει ιδιαίτερης προσοχής, είναι η εμφανής και έντονη παρουσία του Σχεδίου «Μπαρμπαρόσσα» κατά την διάρκεια της γερμανικής εκστρατείας στα Βαλκάνια και ιδιαιτέρως κατά την προετοιμασία και την διεξαγωγή της Μάχης της Κρήτης. Από την 7η Ιαν 1941, ο Χίτλερ είχε πληροφορήσει τους ανωτέρους στρατιωτικούς διοικητές σχετικά με τις αιτίες που τον οδήγησαν στην απόφασή του να συντρίψει την Ρωσία, με μία ταχεία εκστρατεία. Πίστευε ότι η καταστροφή της Ρωσίας (Επιχ. «Μπαρμπαρόσσα»), θα μετέβαλε την στρατηγική κατάσταση και θα έστρωνε τον δρόμο για την τελική νίκη. «… Οι ΗΠΑ και η Ρωσία κρατούν όρθια την Βρετανία… Μοναδική ελ πίδα της Βρετανίας είναι ν’ ανθέξει μέχρις ότου δημιουργηθεί ένα ηπειρωτικό «μπλοκ» κατά της Γερμανίας. Ως εκ τούτου η Ρωσία πρέπει να συντριβεί, οπότε η Βρετανία ή θα υποκύψει ή η Γερμανία θα συνεχίσει τον πόλεμο… υπό πλέον ευνοϊκότερες συνθήκες». Από εδώ και εμπρός ο πόλεμος στα Βαλκάνια και την Μεσόγειο θα διεξήΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
61
Κρήτη, Μάιος 1941: Ρίψεις Γερμανών αλεξιπτωτιστών
γετο κάτω από την γιγαντιαία σκιά του «Μπαρμπαρόσσα» και ήταν «… βασικό ν’ απομακρυνθεί η Βρετανική απειλή από το πλευρό του «Μπαρμπαρόσσα», η οποία δημιουργήθηκε από την αποτυχία της επιθέσεως του Μουσολίνι, πριν αρχίσει ο πόλεμος προς Ανατολάς». Είναι γνωστόν ότι στην γερμανική στρατιωτική ηγεσία υπήρχε και η άλλη στρατηγική άποψη. Αυτή της δημιουργίας λαβίδος, της οποίας το νότιο σκέλος θα αποτελούσε η επίθεση από Λιβύη προς Ανατολάς και το βόρειο ή δι’ αεραποβατικών ενεργειών κατάληψη της Κρήτης, έπειτα της Κύπρου και στη συνέχεια σε συνεργασία ίσως με πιθανούς συμμάχους (Συρία, Λίβανος υπό την κυβέρνηση της Γαλλίας του Βισύ) ενέργεια από Βορειοανατολάς προς Σουέζ - Αίγυπτο. Ας θυμηθούμε την εκραγείσα τότε επανάστασιν του Ιράκ. Ένθερμος οπαδός της «Σχολής» αυτής, υπήρξε και ο στρατηγός Στουντέντ, ο διοικητής των γερμανικών μονάδων αεραγημάτων και αλεξιπτωτιστών. Ο Χίτλερ όμως ενδιαφερόταν για την Κρήτη μόνον σε σχέση με τον «Μπαρμπαρόσσα». Η υπερβάλλου σα σημασία της Ρωσικής εκστρατείας ήταν σαφής στις οδηγίες του Χίτλερ σε ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
ό,τι αφορούσε τους χρονικούς περιορισμούς της επιθέσεως κατά της Κρήτης. Όπως προειδοποίησε τον Στουντέντ: «Προς το συμφέρον άλλων επι χειρήσεων (Σχέδιον «Μπαρμπαρόσσα»), η επίθεση πρέπει να γίνει όσο το δυνατόν ταχύτερα. Κάθε ημέρα ενωρίτερα είναι κέρδος, κάθε ημέρα αργότερα είναι ζημία». Για να είναι δε βέβαιος ως προς το ταχύ αποτέλεσμα, διέταξε η επι χείρηση κατά της Κρήτης να συνδυα σθεί, εκτός από αέρος, και με θαλάσ σια ενέργεια. Ηταν σαφώς ανυπόμονος να τελειώσει με τον «ΕΡΜΗ» (επιχείρηση Κρήτης) γρήγορα και να αποσύρει τα σμήνη Ριχτχόφεν εγκαίρως για την Ρωσική εκστρατεία. Ήδη η επιχείρηση «ΕΡΜΗΣ» είχε αρχίσει πέντε ημέρες αργότερα από τον αρχικό προγραμματισμό του Χίτλερ για τον «Μπαρμπαρόσσα», λόγω των αναγκών της εκστρατείας στην κυρίως Ελλάδα. Όσο ο χρόνος των επιχειρήσεων στην Κρήτη επιμηκύνετο, τόσον ο Χίτλερ αδημονούσε και ανησυχούσε. Την 21η Μαΐου ο Στρατάρχης Λιστ, από το στρατηγείον της 12ης Στρατιάς στην Αθήνα, ειδοποίησε την Ανωτάτη Διοίκηση ότι οι επιχειρήσεις στην Κρήτη θα καθυστερούσαν επ’ ολίγον. Η
προοπτική αυτή με τις προφανείς επιπτώσεις της στον «Μπαρμπαρόσσα» συζητήθηκε σε σύσκεψη της Ανωτάτης Στρατιωτικής Διοικήσεως το ίδιο πρωινό παρουσία του Χίτλερ και του Γκαίρινγκ. Ο τελευταίος διετάχθη από τον Φύρερ να ζητήσει την συνδρομή του Μουσολίνι, ο οποίος και εξέδωσε τις κατάλληλες οδηγίες προς την Διοί κηση Δωδεκανήσου. Ήδη ο Χίτλερ ανησυχούσε σοβαρά για τις επιπτώσεις επί του ηθικού του γερμανικού λαού που θα είχαν οι βαρύτατες απώλειες για την κατάληψη της Κρήτης, εν όψει μάλιστα της ενάρξεως του πολέμου προς Ανατολάς και γινόταν έξαλλος για την πιθανή καθυστέρηση στην αναδιάταξη των σμηνών Ριχτχόφεν από το μέτωπον της Μεσογείου, στην Ανατολική Ευρώπη. Εφόσον μάλισ τα δεν μπορούσαν να αφαιρέσουν άμεσα τη διοίκηση από τον Στουντέντ, εξ αιτίας της ζημίας που θα προκαλείτο στο ηθικό των μαχόμενων τμημάτων αλεξιπτωτιστών, τον παραμέρισαν και αποφάσισαν να μην έχει πλέον επιχειρησιακό ρόλο. Σ’ αυτόν αντικαταστάθηκε από τον στρατηγό Ρίνγκελ, ο οποίος ανέλαβε την διεξαγωγή των επιχειρήσεων μετά τη διεύρυνση του αεροπρογεφυρώματος. Ο Στρατηγός Ρίνγκελ ήτο ενήμερος από την 24η Μαΐου ότι δεν μπορούσε να βασίζεται επί του VIII Αεροπορικού Σώματος επί μακρόν. Υπήρχε ήδη ισχυρά πίεσης να μετακινηθούν τα σμήνη του Ριχτχόφεν προς Πολωνία, για τον σχεδιασμένο ρόλο τους στον «Μπαρμπαρόσσα». Είχαν αφεθεί ήδη λίγες μονάδες αναγνωριστικών αεροπλάνων και η μεταφορά των βομβαρδιστικών και μαχητικών, όφειλε ν’ αρχίσει την 27η Μαΐου. Ήδη τα γερμανικά στρατεύματα έσπευσαν προς ανατολάς του αεροπρογεφυρώματος για να ανακουφίσουν τα απομονωμένα τμήματα αλεξιπτωτιστών στην περιοχή Ρεθύμνου και για να συνενωθούν με τα ιταλικά, που αποβιβάστηκαν στην Σητεία την 28η Μαΐου. Εκ των υστέρων ο Στουντέντ κατέκρινε τον Ρίνγκελ, όσο και τον Ρι-
62 χτχόφεν, διότι άφησαν να τους διαφύγει ο ηττημένος εχθρός. Στην πραγματικότητα ο ένοχος ήτο ο «Μπαρμπαρόσσα», ο οποίος πάντοτε επέβαλε τις δικές του προτεραιότητες επί της εισβολής στην Κρήτη. Ο Γκαίμπελς αναφέρει: «Η επιχείρηση μας στην Κρήτη χαιρετίσθηκε με ενθουσιασμό παγκοσμίως… Αλλά το κόστος υπήρξε απαγορευτι κά υψηλό. Οι τελικές γερμανικές απώλειες ανήλθαν σε 6.698, όπου περιλαμβάνονται 3.352 νεκροί. Ένα πολύ υψηλό ποσοστό. Εκ τούτων η πλειοψηφία ήσαν αλεξιπτωτιστές, το άνθος του XI Αεροπορικού Σώματος του Στουντέντ». Ο συνολικός αριθμός νεκρών και τραυματιών, υπήρξε μεγαλύτερος από τον της Βαλκανικής εκστρατείας. Σχεδόν 200 μεταγωγικά αεροσκάφη απωλεσθησαν εξασθενίζοντας τον μεταφορικό στόλο της Λουφτβάφφε την παραμονή της Ρωσικής εκσ τρατείας και επιβραδύνοντας την εκπαίδευση των αεροπορικών πληρωμάτων στις σχολές απ’ όπου πολλά Ju-52 είχαν απομακρυνθεί. Ο Χίτλερ συγκλονίσθηκε από τις απώλειες. Πληροφόρησε τον Στου ντέντ στις 19 Ιουλίου 1941, ότι η εποχή των τμημάτων αλεξιπτωτιστών έληξε. Για τον Χίτλερ η σπουδαιότητα της νήσου υπήρξε πάντοτε σχετική με την αξία της ως φρουρίου, το οποίον εφύλαττε το Βαλκανικό πλευρό του «Μπαρμπαρόσσα». Αναφερθήκαμε στη Μάχη της Κρήτης σε σχέση με την έναρξη της επιθέσεως του Χίτλερ κατά της ΕΣΣΔ, για να καταδείξουμε την βλαπτική επίδραση που είχε η προκληθείσα καθυστέρηση εξαιτίας της ηρωικής αντιστάσεως των μαχόμενων στρατευμάτων και του γενναίου κρητικού λαού κατά των Γερμανών εισβολέων. Έχουν κυκλοφορήσει την τελευταία δεκαετία βιβλία2 σχετικά με την εκστρατεία των Γερμανών στα Βαλκά-
νια, όπου είναι έκδηλη η προσπάθεια να μειωθεί ο ρόλος της Χώρας μας κατά τις επιχειρήσεις στην ηπειρωτι κή Ελλάδα και την Κρήτη, όσον αφορά στην καθυστέρηση της επιθέσεως της Γερμανίας κατά της Ρωσίας, το θέρος του 1941. Η Ιστορία γράφεται από τα γεγονότα,τα οποία έχουν χρονική και γεωγραφική ταυτότητα, δηλαδή διαπι στώνονται εν τόπω και χρόνω και μαρτυρούνται - επιβεβαιώνονται από αρμόδια πρόσωπα, όσον το δυνατόν ενωρίτερα και πλησιέστερα στον τό πο όπου συνέβησαν. Ο Στρατάρχης Κάϊτελ στην δίκη της Νυρεμβέργης δηλώνει: «… η απροσδόκητη και ισχυρά αντίσταση των Ελλήνων εβράδυνε την επίθεση κατά της Ρωσίας για περισσότερο από δύο μήνες. Αν δεν υπήρχε η καθυστέρηση αυτή, η εξέλιξη του πολέμου θα ήτο διαφορετική… και άλλοι θα ήσαν στη θέση του κατηγορουμένου». Ο Χίτλερ, όπως αναφέρεται από την γνωστή ν από τον κινηματογράφο κυρίαν Ρίφενσταλ, σε βιβλίο της στο οποίον υπάρχουν στιχομυθίες με τον ίδιον, φέρεται ειπών: «… Το μεγαλύτερο μου λάθος ήταν η επίθεση κατά της Ελλάδος και η μάχη της Κρήτης, με συνέπεια την αναβολή της επιθέσεως περίπου για 6 εβδομάδες, που μου κόστισε την εκστρατεία της Ρωσίας και την ανατροπή των σχεδίων μου»3. Τέλος ο Στρατάρχης Ζούκωφ, στα Απομνημονεύματα του γράφει χαρακτηριστικά: «Αν ο Ρωσικός λαός κατόρ-
θωσε να ανορθώσει το κουρασμένο κορμί του μπροστά στις πόρτες της Μόσχας, να συγκρατήσει και να ανατρέψει τον γερμανικό χείμαρρο, το οφείλει στον Ελληνικό λαό, που καθυστέρησε τις Γερμανικές Μεραρχίες, όλον τον καιρό, που θα επέτρεπε να μας γονατίσει. Η γι γαντομαχία δε της Κρήτης υπήρξε το κορύφωμα της Ελληνικής προσφοράς…». Περιοριζόμεθα μόνο σ’ αυτές τις τρεις περικοπές που προέρχονται από υπεύθυνους πρωταγωνιστές του φοβερού δράματος του Β’ Παγκο σμίου Πολέμου. Θα μπορούσαν να παρατεθούν ακόμη πολλά. Ο λιβανωτός ήταν τότε παγκόσμιος κι από φίλους κι από αντιπάλους. Δεν μπορεί βέβαια κανείς να δια νοηθεί να θέσει όρια στην ιστορική έρευνα. Εκείνο όμως που θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρώς υπ’ όψιν είναι αφ’ ενός μεν η εγκυρότητα και η αντικειμενική αξία των τυχόν νέων στοιχείων που προκύπτουν, αφετέρου δε η πιθανή ύπαρξη αλλότριων κινήτρων που υποκρύπτονται σε κάποια νέα ιστορική έρευνα.
Σημειώσεις: 1. Ο Callum Mc Donald γεννήθηκε στη Σκωτία και σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου και στο Κολλέγιο Κέλμπε της Οξφόρδης. Είναι καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Γουώργουικ. Άλλα βιβλία του είναι: «Οι Ηνωμ. Πολιτείες», «Βρετανία και Κατευνασμός (1936 -1939)», «Κορέα: Ο πόλεμος πριν από το Βιετναμ» και ο «Φόνος του Ανωτάτου Διοικητού των SS Ράινχαρντ Χάϊντριχ». 2. «Η γερμανική εκστρατεία στα Βαλκάνια. (Άνοιξη 1941). Έκδοση Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού / ΗΠΑ, Μετάφραση Αντ/γου ε.α. Νικ. Κολόμβα, 1993. «Εθνικές Επάλξεις», τεύχος 39ο/ Μαρ-Απρ 2000 Άρθρον Αντ/ γου ε.α. Κων. Πολύζου. - Η «ιταλογερμανική επίθεση εναντίον της Ελλάδος» του Δρος Heinz Α. Richter. «Εθνικές Επάλξεις», τεύχος 42ο/ Σεπ-Οκτ 2000. Άρθρον Υπτγου ε.α. Ιωαν. Μπακούρου: «Γιατί απέτυχε ο Μπαρμπαρόσσα»; 3. Από το βιβλίον «Η ζωή μου» της κ. Ρίφενσταλ. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
63
Αλώσεις άλλοτε και τώρα Υπό κ. Κωνσταντίνου Χολέβα, – Πολιτικού Επιστήμονος
Τ
ο 1453 δεν επήλθε η πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, της Ρωμανίας. Αυτή είχε συμβεί το 1204 κατά την Δ΄ Σταυροφορία. Οι Τούρκοι βρήκαν μία κεφαλή χωρίς σώμα, μία Κωνσταντινούπολη χωρίς ενδοχώρα. Το κτύπημα που κατέφεραν οι Φράγκοι στην Ορθόδοξη Ρωμιοσύνη και η κατανομή των εδαφών της Αυτοκρατορίας, άνοιξαν τον δρόμο για τη δεύτερη Άλωση από τον Μωάμεθ τον Πορθητή. Εκείνη τη χρονιά, το 1204, ανιχνεύουμε και τη γέννηση του Νέου Ελληνισμού. Το βυζαντινό κράτος παύει πλέον να είναι πολυεθνικό με ελληνικό πολιτισμό και στη θέση του εμφανίζονται μικρά κράτη αμιγώς ελληνικά,. Η Νίκαια πρωτίστως, αλλά και η Ήπειρος και η Τραπεζούντα είναι τα πρώτα εθνικά κράτη στα Βαλκάνια. Εκφράζουν την ελληνορθόδοξη ελπίδα και γεννούν τη Μεγάλη Ιδέα. Το μυστικό της επιβιώσεως του Ελληνισμού μετά το 1453, βρίσκεται στην ιδεολογία και στα κείμενα των ανθρώπων που στελέχωσαν το κράτος της μικρασιατικής Νικαίας από το 1204 μέχρι το 1261, όταν αυτό το κράτος έδιωξε τους Λατίνους από την Κωνσταντινούπολη. Το μυστικό αυτό λέγεται: Πίστη από το Διδυμότειχοστην διαχρονική συνέχεια του Ελληνι- προς τον Πάπα Νικόσμού. Και είναι χρήσιμο να το θυμόμα- λαο το 1237.Ο ηγέτης στε τώρα που διερχόμαστε μία ηθική, ενός μικρού κράτους πνευματική και οικονομική κρίση. Τώρα του καθημαγμένου Ελπου πολλές μικρές αλώσεις απειλούν το ληνισμού απαντά προς έθνος μας με απώλεια ταυτότητος και τον Πλανητάρχη της προσανατολισμού. Από το 1204 μέχρι εποχής, αφού ο Παπικαι τον Κυπριακό Αγώνα του 1955-59, η κός θρόνος έστρεψε πίστη στη συνέχεια του Ελληνισμού μάς τους Σταυροφόρους κρατούσε όρθιους. Περάσαμε αλώσεις, προς την Κωνσταντιδουλείες, σταυρώσεις, μαρτύρια, αλ- νούπολη, αντί για την λάξαμε κατακτητές, αγωνισθήκαμε σε Ιερουσαλήμ. Γράφει, λοιπόν, ο ελεήμων καιρούς πολεμικούς ή ειρηνικούς, προ- και ευλαβής Ορθόδοξος Αυτοκράτωρ, δοθήκαμε από συμμάχους και υπονο- ότι ο ίδιος και οι υπήκοοί του κατάγονται μευθήκαμε από μισθοφόρους και από από το αρχαίο γένος των Ελλήνων από φορείς ξενόφερτων ιδεών, αλλά επιβι- το οποίο άνθισε η σοφία για όλο τον κόώσαμε. Γιατί πιστεύαμε στον εαυτό μας, σμο και ότι οι περισσότεροι Βυζαντινοί στο παρελθόν μας και στο μέλλον μας. Αυτοκράτορες ήσαν και αυτοί Έλληνες. Ήδη από το 1204 Και προσθέτει ότι στους Έλληνες εδόθη η Κωναυτή την πίστη στη συνέχεια του Ελληνισμού, σταντινούπολη από τον Μέγα Κωνσταντίνο και εκφράζουν οι Αυτοκράτορες της Νικαίας. Ο Θεόότι πιστοί στην ιστορία δωρος Λάσκαρις Α΄, ο Ιωμας και στις παραδόσεις άννης Δούκας Βατάτζης, μας, θα αγωνισθούμε για ο Θεόδωρος Λάσκαρις να απελευθερώσουμε Β΄. Αποτελεί άφθαστο την Κωνσταντινούπολη και να την ξανακάνουμε μάθημα αξιοπρεπείας και ιστορίας η απάντηση ορθόδοξη και ελληνική. του Βατάτζη -Θρακιώτη Ιωάννης Γ´ Δούκας Βατάτζης Αν θέλαμε να κρίνουμε ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
με σημερινά δεδομένα ο Ιωάννης Βατάτζης είναι ο ηγέτης της δυσπραγούσης Ελλάδος και ο Πάπας είναι το Δ.Ν.Τ. Τότε είχαμε ηγέτες που ύψωναν φωνή εθνικής υπερηφανείας προς τους ισχυρούς. Τώρα άραγε έχουμε;
Α
υτή η πεποίθηση στη συνέχεια του Ελληνισμού, έδωσε δύναμη στους προγόνους μας μετά την Άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς. Έστω και αν χρησιμοποιούσαμε εναλλάξ τα εθνικά ονόματα Ρωμηός, Γραικός και Έλληνας, ουδέποτε χάσαμε την εθνική μας συνείδηση που ήταν άρρηκτα δεμέ-
Εσωτερικό της Αγίας Σοφίας
νη με την Ορθόδοξη Εκκλησία. Η πίστη στη διαχρονικότητα του Γένους διατρανώθηκε μέσα από αναγνώσματα όπως η Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου και η Αχιλλιάς, μέσα από την εμμονή στην Ελληνική γλώσσα, μέσα από την αναπαράσταση Αρχαίων σοφών στον πρόναο πολλών εκκλησιών, μέσα από ποιήματα και δημοτικά τραγούδια, μέσα από κηρύγματα και ομιλίες λογίων. Η συνέχεια του Ελληνισμού ενέπνευσε τον Ρήγα, τους κλεφταρματολούς, τις διακηρύξεις και τα Συντάγματα του 1821, τον Διονύσιο Σολωμό που καλεί τους Τριακόσιους του Λεωνίδα να σηκωθούν και να έλθουν κοντά μας. Σήμερα που περνούμε μία πολλαπλή κρίση αναμένουμε από τους πνευματικούς ταγούς μας να ξαναμιλήσουν γι’ αυτή τη διαχρονικότη-
64 τα του Έθνους, να μάς δώσουν διδάγματα από την Αρχαιότητα, το Βυζάντιο, την Φραγκοκρατία και την Τουρκοκρατία, να μας ποτίσουν με το κρασί του ’21 που έλεγε ο Κωστής Παλαμάς. Κι όμως βλέπουμε ορισμένους από αυτούς τους διανοουμένους μας να μάς δηλητηριάζουν με σάπιες πνευματικές τροφές. Αρνούνται τη συνέχεια του Ελληνισμού, χλευάζουν την ελληνορθόδοξη ταυτότητά μας, αφελληνίζουν την παιδεία μας, εισάγουν στρατιές μισθοφόρων από διάφορες χώρες στο όνομα ενός κίβδηλου ανθρωπισμού, αποδομούν την Παιδεία
μετατρέποντας τα σχολεία σε κέντρα ταχύρρυθμης εκπαίδευσης Ηλεκτρονικών Υπολογιστών και αφήνοντας τα παιδιά χωρίς πρότυπα, χωρίς αξίες.
Μ
πορούμε και δικαιούμαστε να βγούμε από την κρίση. Αρκεί να μη ξεχάσουμε το μυστικό των προγόνων μας. Να αντισταθούμε στις ηθικές, πνευματικές και οικονομικές αλώσεις προτάσσοντας τη συνέχεια του Ελληνισμού. Να μετατραπούμε σε μία δυναμική ηθική πλειοψηφία, η οποία με ειρηνικό και δημοκρατικό τρόπο, θα βάλει στο περιθώριο τους διανοουμένους της συμφοράς και θα ξανασυνδέσει τις τύχες της Ελλάδας, της Κύπρου και των Αποδήμων με το γάργαρο νερό της διαχρονικής ελληνικότητας, το μόνο που μάς ξεδιψά και μας ξεπλένει. Να βάλουμε στο περιθώριο τις υλιστικές ιδεολογίες που αποχαυνώνουν τους νέους μας μιλώντας τους είτε για τη νομοτέλεια της δικτατορίας του προλεταριάτου είτε για τη νομοτέλεια της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, η οποία
γκρέμισε τα σύνορα για να φέρει τελικά στην Ευρώπη τα προβλήματα των αμερικανικών τραπεζών.
Τ
ο πνεύμα του Ελληνισμού, ήταν πάντα αγωνιστικό και αντιστασιακό. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος δεν υπετάγη στους όρους του Μωάμεθ, αλλά έπεσε μαχόμενος. Οι σημερινές μάχες δεν θα δοθούν με σπαθιά, αλλά με ιδέες και ιδανικά. Αρκεί να ξαναπιστέψουμε στη συνέχεια του Ελληνισμού! H αγωνιστικότητα του Παλαιολόγου και των συμμαχητών του στέλνει μηνύματα και για το σήμερα. Η αντίσταση των τελευταίων μαχητών της Κωνσταντινουπόλεως και το «πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών» εμπνέει έκτοτε τα ΟΧΙ του Ελληνισμού. Το 1940 κατά του Μουσσολίνι, το 1941 κατά του Χίτλερ, το 1944-49 κατά της ένοπλης επιβολής του Σταλινισμού, τον συνεχή αγώνα της Κύπρου από το 1955 μέχρι σήμερα κατά της αποικιοκρατίας και του αφελληνισμού.
Τ
ο ευχάριστο είναι ότι ο Ελληνισμός και στις ημέρες μας λέει ΟΧΙ σε θέματα υψίστης εθνικής, κοινωνικής και πολιτιστικής σημασίας, παρά τις προσπάθειες που κάνουν οι ψευδοπροοδευτικοί και οι οπαδοί της εθνικής μειονεξίας. Με συλλαλητήρια είπαμε ΟΧΙ στην παραχώρηση του ονόματος και του πολιτισμού της Μακεδονίας. Με λαοσυνάξεις διαμαρτυρηθήκαμε για τη διαγραφή του θρησκεύματος από τις ταυτότητές μας και αντιδράσαμε στα πολυπολιτισμικά πρότυπα που θέλουν να εξευτελίζουν την πλειοψηφία στο όνομα διαφόρων μειοψηφιών. Αντιδράσαμε παντοιοτρόπως στο απαράδεκτο βιβλίο Ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού που αγιοποιούσε τους Οθωμανούς, τους Νεοτούρκους και τους σφαγείς της Μικρασίας και του Πόντου και τελικά το αποσύραμε. Τα αδέλφια μας στην Κύπρο είπαν και θα ξαναπούνε ΟΧΙ στο ρατσιστικό και αντιδημοκρατικό σχέδιο Ανάν.
Τα αδέλφια μας του Βορρά αγωνίζονται για τη διαφύλαξη της ελληνικής παιδείας και εθνικής ταυτότητας στη Χειμάρρα, στο Αργυρόκαστρο, στην Κορυτσά, στο Μοναστήρι, στο Κρούσοβο. Οι Ένοπλες Δυνάμεις μας βροντοφωνάζουν καθημερινά ΟΧΙ στον Νεο-οθωμανισμό του Ερντογάν και του Νταβούτογλου. Συνεχίζουν να υπεραμύνονται του πατρίου εδάφους και να χαρίζουν στο Έθνος νέους ήρωες όπως ο Καραθανάσης, ο Βλαχάκος, ο Γιαλοψός, ο Ηλιάκης κ.α. Και ο κακοπληρωμένος και ελλιπώς εκπαιδευμένος αστυνομικός μας δίνει καθημερινά με κίνδυνο της ζωής του τη μάχη κατά της εγχώριας και εισαγόμενης εγκληματικότητας.
Σ
ήμερα οφείλουμε να συνεχίζουμε να αντιστεκόμαστε με κάθε τρόπο. Οι σημερινές αλώσεις είναι μικρές και καθημερινές. Άρα ύπουλες και εξίσου επικίνδυνες. Η υπονόμευση της γλώσσας μας, η άγνοια της ιστορίας μας, η ξενομανία, οι συκοφαντίες κατά της Ελληνορθοδόξου Παραδόσεως μας, οι εδαφικές διεκδικήσεις των γειτόνων, η διαστρέβλωση και πλαστογράφηση της ιστορίας του 1821, της Κύπρου και της Μακεδονίας, όλα αυτά και πολλά άλλα έσωθεν ή έξωθεν προερχόμενα, αποτελούν μικρές αλώσεις που απαιτούν γνώση, αντίσταση και μαχητικότητα. Δεν αρνούμαστε την επικοινωνία και την συνεργασία με άλλους λαούς και πολιτισμούς. Ο Ελληνισμός ποτέ δε κλείστηκε στο καβούκι του. Θα αρνηθούμε όμως την αφομοίωση, την αλλοτρίωση, τις γκρίζες ζώνες. Θα αγωνισθούμε με όπλα πρωτίστως πνευματικά και ηθικά. Και θα διδασκόμαστε από την Παράδοση και το βίωμα της Εκκλησίας μας. Η Άλωση και οι μετέπειτα εξελίξεις μάς διδάσκουν ότι τελικά επιβιώσαμε μέχρι σήμερα χάρις στην Ορθόδοξη Εκκλησία μας. Διότι η Ορθόδοξη Παράδοση είναι Σταυροαναστάσιμη. Μας θυμίζει ότι μετά την κάθε Σταύρωση του Γένους ακολουθεί η Ανάσταση! Αυτό εύχομαι για την οικονομικά και γεωπολιτικά χειμαζομένη Ελλάδα μας! ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
65
ΤΕΧΝΙΚΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ Θ Ε Μ ΑΤΑ
Αντιμετώπιση της λειψυδρίας στα νησιά του Αιγαίου με χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Υπό Δρ. Νικήτα Νικητάκου, Καθηγητού του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Πλοιάρχου ΠΝ ε.α. Μέλους του ΔΣ ΣΕΕΘΑ, (Ε-mail: nnik@aegean.gr)
Εισαγωγή
Έ
να από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα περισσότερα Ελληνικά νησιά, είναι η έλλειψη νερού (το δεύτερο είναι οι μεταφορές). Αυτό έχει σοβαρές αρνητικές συνέπειες τόσο στην ανάπτυξη (τουριστική), όσο και στην αυτονομία και την ποιότητα ζωής. Το νερό δεν αποτελεί μόνο ένα είδος διατροφής απαραίτητο για τη ζωή μας, αλλά είναι συγχρόνως και μια από τις σπουδαιότερες πρώτες ύλες, χωρίς την οποία είναι αδιανόητη κάθε παραγωγική δραστηριότητα. Επιπλέον, είναι μια πρώτη ύλη, η οποία, σε αντίθεση με τις άλλες, συνεχώς ανανεώνεται. Οι διαθέσιμοι υδατικοί πόροι, διαφέρουν από νησί σε νησί. Έτσι υπάρχουν νησιά στις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα με ικανοποιητική υπόγεια και επιφανειακή υδροφορία, στα οποία έχουν γίνει παράλληλα και σημαντικά έργα (κυρίως μονάδες αφαλάτωσης), με στόχο την κάλυψη των υδρευτικών αναγκών (Σύρος, Τήνος, Μύκονος, Σέριφος, Σίφνος, Ρόδος, Κως, Κάρπαθος) και άλλα όπου οι υδρευτικές ανάγκες καλύπτονται μερικώς (καθώς τα υφιστάμενα έργα δεν επαρκούν) ή πλήρως με μεταφορά νερού από άλλες περιοχές. Η αποκλειστική σχεδόν χρήση των υπόγειων νερών για την κάλυψη των συνεχώς αυξανόμενων υδρευτικών και αρδευτικών αναγκών, οδήγησαν στην υπερεκμετάλλευση τους καθιστώντας το στα περισσότερα νησιά, ως ένα φυσικό πόρο σε ανεπάρκεια. Σε μια περίοδο που όλοι φαίνεται να συνειδητοποιούμε την δραματική αλλαγή στις κλιματικές συνθήκες που κάνουν τα φυσικά φαινόμενα έντονα στα νηΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
σιά μας, εξακολουθούμε να απαιτούμε μεγαλύτερες ποσότητες νερού και η ζήτηση να είναι δυσανάλογα αυξανόμενη εν σχέση με την αύξηση του πληθυσμού, αλλά και του τουρισμού (τα τελευταία 5 χρόνια σε πολλά νησιά σχεδόν τριπλασιάστηκε π.χ. Σύμη, Πάτμος, Λειψοί κ.λ.π.). Η κάλυψη των αναγκών σε νερό στα νησιά, καλύφθηκε από εκατοντάδες υδρογεωτρήσεις που ανορύχθηκαν στους φτωχούς συνήθως υπόγειους υδροφορείς, χωρίς τεκμηριωμένες υδρογεωλογικές μελέτες και γνώση της συμπεριφοράς του κάθε υδροφορέα. Αποτέλεσμα αυτής της αλόγιστης υπερεκμετάλλευσης των υπόγειων νερών, είναι είτε η εξάντλησή τους, είτε η ποιοτική υποβάθμισή τους. Σε πολλές περιπτώσεις επήλθε η εξάντλησή τους, όπως επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι αρκετά πηγάδια και πολλές πηγές έχουν στερέψει. Σε μερικά νησιά δεν υπάρχουν ούτε υπόγεια, ούτε και επιφανειακά νερά και
εξυπηρετούνται από εγκαταστάσεις αφαλάτωσης του θαλασσινού νερού ή από μεταφορά νερού με υδροφόρα πλοία. Στις περιπτώσεις αυτές, η εφαρμογή του συγκεκριμένου συστήματος παρέχει τη δυνατότητα κάλυψης των αναγκών των νησιών, σε πόσιμο νερό Η πολιτεία ανέλαβε με παρεμβάσεις σε όλα τα επίπεδα να συμβάλλει στην επίλυση του προβλήματος των νησιών: Διαθέτει κάθε χρόνο σημαντικές πιστώσεις που αφορούν τόσο τη χρηματοδότηση μελετών και έργων, όσο και τη μεταφορά νερού στα άνυδρα νησιά του Αιγαίου. Τέτοια νησιά είναι πολλά και αυτά που αντιμετωπίζουν τα μεγαλύτερα προβλήματα είναι στις Κυκλάδες: Κίμωλος-Αιγιάλη-Ηράκλεια-Σχοινούσα-Κουφονήσια-Θηρασία-Σίκινος-Μήλος-Φολέγανδρος στα Δωδεκάνησα Σύμη-Χάλκη-Πάτμος-Νίσυρος-Μεγίστη-Αγαθονήσι-Λειψοί-Λέρος-Ψέριμος-Λεβίθα-Παλαιονήσι Τα νησιά που αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερο πρόβλημα και συνεπώς τροφοδοτούνται με τις μεγαλύτερες ποσότητες, είναι η Μήλος, τα Κουφονήσια, η Φολέγανδρος, η Σχοινούσα η Κίμωλος η Σύμη, η Πάτμος και η Μεγίστη Υπάρχει δηλαδή προσπάθεια αντιμετώπισης των άμεσων ανάγκων κάθε χρόνο, μεταφέροντες πόσιμο νερό με υδροφόρα πλοία. Τα ποσά που διατίθενται τα τελευταία χρόνια στις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις για πληρωμή δα-
66 πανών μεταφοράς νερού στα άνυδρα νησιά είναι μεγάλα. Η ερευνητική ομάδα του τμήματος Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών και συγκεκριμένα το Εργαστήριο Πληροφορικής και Νέων Τεχνολογιών, αντιμετώπισε σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο το όλο πρόβλημα Η σκέψη μας ήταν να βρεθεί ένας τρόπος με τον οποίο να χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία, για να λύσουμε αυτό το πρόβλημα. Και η προσέγγιση ήταν ανανεώσιμες πηγές. Θα χρησιμοποιούσαμε τον άνεμο, τον ήλιο και την θάλασσα για να τροφοδοτήσουμε με άφθονο και φτηνό πόσιμο νερό, άνυδρα νησιά.
Ελλάδα μπορεί να παίξει πρωτεύοντα ρόλο σε τέτοια θέματα, γιατί έχει πολλά νησιά, έχει βαθειές θάλασσες και πολύ υψηλό αιολικό δυναμικό στο Αιγαίο. Και κυρίως γιατί πρωτοπορεί στον χώρο (με το σύστημα που έχει αναπτυχθεί και περιγράφεται παρακάτω). Με βάση την παραπάνω προσέγγιση, σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε ένα φιλικό προς το περιβάλλον πλωτό σύστημα αφαλάτωσης θαλάσσιου ύδατος, το οποίο χρησιμοποιεί ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και ενεργειακά βέλτιστη διεργασία αφαλάτωσης. Είναι η πρώτη πλωτή ανεμογεννήτρια στον κόσμο, η οποία μάλιστα εκμεταλλεύεται άμεσα την παραγόμενη ενέργεια, παράγοντας πόσιμο νερό. Το σύστημα που σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε αποτελείται από μία πλωτή πλατφόρμα Εικόνα 1: Τελική μορφή πλωτής αφαλάτωσης. ειδικά σχεΠαράλληλα υπήρχε και μία ακόμα διασμένη, ώστε να επιτρέπει την λειπρόκληση. Η τάση στις ανεμογεννήτρι- τουργία ανεμογεννήτριας πάνω σε ες, δείχνει ότι το μέλλον τους είναι στην αυτή, ακόμα και όταν είναι εκτεθιμένη θάλασσα. Στην βόρεια Ευρώπη τα θα- σε άσχημο καιρό (αέρα, κύματα). λάσσια αιολικά πάρκα (offshore), κερΣχεδίαση συστήματος δίζουν συνεχώς έδαφος, και υπάρχουν πολλοί λόγοι για αυτό. Οστόσω εκεί το πλωτή κατασκευή αποτελείται βάθος της θάλασσας είναι μικρό σε μεαπό 4 περιφερειακούς κυλινδριγάλη έκταση κοντά στις ακτές, οπότε κούς πλωτήρες και ένα κεντρικό, οι ανεμογεννήτριες πακτώνονται στον που συνδέονται με κατάλληλο δικτύωβυθό με τσιμέντο. Σε περιοχές όπως η μα, ώστε σε συνδυασμό με την γεωμεΜεσόγειος (ή η Ιαπωνία ή Αμερική) που τρία του, να ελαχιστοποιείται η επίδρατα νερά είναι βαθειά και που το αιολικό ση των κυμάτων σε αυτό. Μέσα στον δυναμικό είναι υψηλό, η λύση είναι τα κεντρικό πλωτήρα, στα 3 επίπεδα του πλωτά αιολικά πάρκα. Όταν ξεκίνησε βρίσκονται εγκατεστημένα όλα τα συτο έργο αυτό, δεν υπήρχαν σε εξέλιξη στήματα. σημαντικές προσπάθειες σε αυτό τον Στο ένα επίπεδο υπάρχει ένα «ερτομέα. Τελευταία, υπάρχει μία αυξανό- γοστάσιο» αφαλάτωσης που βασίζεμενη κινητικότητα στην διεθνή ερευ- ται στην μέθοδο αντίστροφης όσμωνητική κοινότητα σχετικά με το θέμα. Η σης και έχει την ικανότητα να παράγει
Η
νερό, αρκετό για 300 άτομα. Στον υψηλότερο επίπεδο έχει εγκατασταθεί το κέντρο ελέγχου του συστήματος με τα ηλεκτρολογικά / ηλεκτρονικά συστήματα και τους αυτοματισμούς (για τοπική και απομακρυσμένη λειτουργία). Το τελευταίο επίπεδο χρησιμοποιείται σαν δεξαμενή αποθήκευσης πόσιμου νερού. Πάνω στην πλωτή κατασκευή υπάρχει τοποθετημένη ανεμογεννήτρια (εικόνα 1) μεταβλητής γωνίας πτερυγίων, μεταβλητού αριθμού στροφών και άμεσης μετάδοσης (χωρίς κιβώτιο πολλαπλασιασμού στροφών). Στο σύστημα υπάρχει και βοηθητικό φωτοβολταϊκό σύστημα σαν εναλλακτική πηγή ενέργειας. Έχουν αναπτυχθεί σημαντικές καινοτομίες για να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα - Η βασική τεχνολογική καινοτομικότητα είναι ότι είναι καινοτόμος η μέθοδος παραγωγής πόσιμου νερού. Η παραγωγή γίνεται μέσω ενός φιλικού προς το περιβάλλον συστήματος αφαλάτωσης θαλάσσιου ύδατος, αξιοποιώντας ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ανεμογεννήτρια και φωτοβολταϊκό), που θα συμβάλλει στην κάλυψη της αυξημένης εποχιακής ζήτησης νερού στα νησιά, με τρόπο φιλικό προς το περιβάλλον και με βέλτιστη ενεργειακή απόδοση της μονάδας αφαλάτωσης. Ο τρόπος λειτουργίας της μονάδας αφαλάτωσης έχει εξελιχθεί, ώστε ΜΕ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗ ΙΣΧΥ να πραγματοποιείται η μέγιστη δυνατή εξοικονόμηση ενέργειας Το αποτέλεσμα της έρευνάς μας στην Αντίστροφη Όσμωση επιτρέπει: Α) Μείωση των φαινόμενων των οργανικών και ανόργανων επικαθίσεων στις μεμβράνες. Β) Αύξηση του βαθμού απόδοσης του κύκλου εφαρμόζοντας καινούργια συστήματα ανάκτησης ενέργειας. Γ) Λειτουργία χωρίς χημική επεξεργασία. (Μείωση κόστους συντήρησης) ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
67
Έ
να σημαντικό αποτέλεσμα της έρευνάς μας, είναι η δυνατότητα όλα αυτά να λειτουργούν με μεταβλητή ισχύ. Καθώς η πηγή ενέργειας είναι μόνο ο άνεμος, είναι προφανές ότι η διαθέσιμη ηλεκτρική ενέργεια είναι μεταβλητή. Αποτελεί σημαντικότατη καινοτομία της έρευνας μας η αξιόπιστη και αποδοτική λειτουργία των συστημάτων αφαλάτωσης και εξοικονόμησης ενέργειας, όταν η ισχύς εισόδου είναι μεταβλητή. - Η μονάδα είναι ΑΥΤΟΝΟΜΗ που σημαίνει ότι δεν θα είναι απαραίτητη η σύνδεσή της στο δίκτυο της ΔΕΗ. - Είναι ΠΛΩΤΗ, ώστε ακόμα και μεγάλες μονάδες μπορούν να κατασκευαστούν και να ανεγερθούν σε ναυπηγείο και να ρυμουλκηθούν στο τόπο εγκατάστασης. Επομένως είναι και μεταφερόμενη, δηλαδή η εγκατάστασή της σε κάποιο σημείο, δεν θα είναι απαραίτητα μόνιμη. Η κατασκευή είναι σύμφωνη με τους κανονισμούς ασφαλείας που ισχύουν για ναυτικές κατασκευές Πολύ σημαντικό είναι ότι στη μονάδα περιλαμβάνεται σύστημα αυτομάτου ελέγχου για την παρακολούθηση και τον τηλεχειρισμό της, το οποίο έχει σχεδιαστεί και υλοποιηθεί, ώστε η μονάδα να λειτουργεί αυτόνομα και πλήρως αυτοματοποιημένα. Η δυνατότητα αυτή εξαλείφει την ανάγκη παρουσίας εξειδικευμένου προσωπικού στον τόπο παραγωγής, μειώνοντας σημαντικά το κόστος λειτουργίας. Πολλές προηγούμενες προσπάθειες λειτουργίας μονάδων αφαλάτωσης σε μικρά νησιά απέτυχαν, λόγω έλλειψης κατάλληλου προσωπικού για την λειτουργία και την συντήρηση αυτών. Είναι μια παγκόσμια τεχνολογική πρωτοπορία, γιατί αποτελεί το πρώτο βήμα (που έχει υλοποιηθεί) θα επιταχύνει την εξέλιξη προς την πρακτική υλοποίηση πλωτών αιολικών πάρκων. Το έργο είναι 100% Ελληνικό και όλη η τεχνογνωσία και τα δικαιώματα ανήκουν σε Ελληνικούς Φορείς. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
Η σύζευξη της ανεμογεννήτριας με βελτιωμένο σύστημα αντίστροφης όσμωσης και εξελιγμένο σύστημα τηλε-ελέγχου και τηλεχειρισμού έχει σαν αποτέλεσμα να έχουμε: Μειωμένο κόστος σύνδεσης των μονάδων, καθώς δεν έχουμε δίκτυο μεταφοράς Δυνατότητα τοποθέτησης της μονάδας μακριά από κατοικημένες περιοχές, ώστε να μην ενοχλεί τους κατοίκους Δυνατότητα μετακίνησης της μονάδας, ώστε να είναι δυνατή η εκμετάλλευση αιολικού δυναμικού σε διαφορετικές περιοχές, ανάλογα με τις συνθήκες. Ελαχιστοποίηση κόστους παραγόμενου νερού Εύκολη μεταφορά στο τόπο λειτουργίας και ελαχιστοποίηση εξόδων εγκατάστασης Δεν απαιτεί έργα με περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις, όπως η διάνοιξη δρόμων, η θεμελίωση ανεμογεννητριών, και τέλος η μεταφορά ενέργειας ή νερού στο τόπο αφαλάτωσης. Δυνατότητα μεγέθυνσης του συστήματος χωρίς προβλήματα εγκατάστασης. Λόγω της συνθετότητας του θέματος της πρωτοτυπίας της προσέγγισης και του μεγάλου μεγέθους του συστήματος που σχεδιάστηκε, οι δυσκολίες υλοποίησης ήταν πολύ μεγαλύτερες από τα συνήθη μεγάλα έργα Έρευνας και Ανάπτυξης.
Τ
ο έργο είναι μεν καινοτόμο αλλά προχωράει και παραπέρα. Οι καινοτομικότητες που αναπτύχθηκαν, ολοκληρώθηκαν σε ένα πραγματικό λειτουργικό σύστημα που δουλεύει σε πραγματικές συνθήκες και που παράγει νερό, για τα άνυδρα νησιά. Είναι σύμφωνο με όλους τους κανονισμούς και τις προδιαγραφές των οργανισμών πιστοποίησης (νηογνώμονες) και των αρχών αδειοδότησης. Η χρήση πλωτής ανεμογεννήτριας για την αφαλάτωση του θαλασσινού
νερού, παρουσιάζει τα εξής πλεονεκτήματα: Στην θάλασσα υπάρχουν λιγότεροι περιορισμοί από ότι στη στεριά, διότι υπάρχει πολύς ανοιχτός χώρος και οι περιορισμοί στους θορύβους, είναι μικρότεροι. Η πλωτή εξέδρα έχει το πλεονέκτημα απέναντι στην θεμελιωμένη στο βυθό της θάλασσας, ότι μπορεί να τοποθετηθεί σε βαθύτερα νερά και επομένως σε μεγαλύτερες αποστάσεις από τη στεριά, όπου η αιολική ενέργεια είναι ποιοτικά καλύτερη. Σε απόσταση από τη στεριά η ταχύτητα του ανέμου αυξάνει 20%. Η ενέργεια του ανέμου αυξάνει με το κύβο (στη τρίτη δύναμη) της ταχύτητας του ανέμου. Συνεπώς είναι φανερό ότι η διαθέσιμη αιολική ενέργεια στη θάλασσα, είναι πολύ μεγαλύτερη από τη στεριά. Επιπλέον στη θάλασσα ο άνεμος είναι πιο σταθερός (δεν υπάρχουν τόσο έντονα φαινόμενα αυξομειώσεων όπως στη στεριά), με συνέπεια η παραγόμενη ενέργεια να αυξάνει σε ποσοστό 40% σε σχέση με τη στεριά. Επίσης η επιφάνεια της θάλασσας είναι πολύ πιο ομαλή από της στεριάς,με συνέπεια η αιολική ενέργεια να είναι διαθέσιμη σε χαμηλότερα ύψη, από ότι στη στεριά. Ο άνεμος στη θάλασσα παρουσιάζει πολύ μικρότερες αναταράξεις από ότι στη στεριά. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα μικρότερα φορτία μηχανικής καταπόνησης και επομένως μεγαλύτερη διάρκεια ζωής για τις ανεμογεννήτριες. Για παράδειγμα μία ανεμογεννήτρια σχεδιασμένη για να αντέξει στην στεριά 20 χρόνια, στη θάλασσα μπορεί να αντέξει 25-30 χρόνια. Η επίδραση στο περιβάλλοντα χώρο των θαλάσσιων ανεμογεννητριών είναι πολύ μικτότερη από τις αντίστοιχες στη στεριά. Μελετήθηκαν εναλλακτικές μορφές πλωτών κατασκευών για την στήριξη της ανεμογεννήτριας και της μονάδας αφαλάτωσης. Τελικά σχεδιάστηκε μια πλωτή μονάδα βελτιστοποιημένη ως προς το κόστος κατασκευής και τις διαστάσεις
68
Εικόνα 2. Κυλινδρικές διατάξεις
να, η οποία φέρει την ανεμογεννήτρια. Η κολώνα συνδέεται με τα κυλινδρικά πλωτά διαμέσου μεταλλικών στοιχείων η διατομή των οποίων καθορίζεται από την μεταξύ τους απόσταση, και η οποία απόσταση έχει ήδη καθορισθεί από τις απαιτήσεις της ευστάθειας. Ωστόσο η κάθετη κίνηση είναι ακόμη εντός της κρίσιμης περιοχής και θα πρέπει να μετατοπισθεί η συχνότητα ή σε μεγαλύτερες τιμές) ή σε μικρότερες τιμές (μεγαλύτερη περίοδος) της τάξεως των 15-16 sec. Αυτό το τελευταίο μπορεί να γίνει π.χ. τοποθετώντας κυκλικές πλάκες ή κυλίνδρους κάτω από τον πυθμένα του πλωτού, αυξάνοντας έτσι την (υδροδυναμική) μάζα τους. Τελικά σε σύγκριση με εκείνο των τριών πλωτών κυλίνδρων έχουμε για το συγκρότημα των τεσσάρων πλωτών, με ίσες διαστάσεις των πλωτών, η μεταξύ τους απόσταση μπορεί να είναι μικρότερη.
Εικόνα 4 Διάγραμμα μονάδας αφαλάτωσης αντίστροφης όσμωσης
Σε σχέση με τις κατασκευές “βυθού”, οι πλωτές κατασκευές είναι Για την σωστή λειτουργία του όλου συστήματος, καθοριστική είναι στραανταγωνιστικές σε μεγάλα βάθη και τηγική ελέγχου της ισχύος και η διαείναι η μοναδική λύση για πολύ μεγάλα βάθη, καθώς στις περιπτώσεις τήρηση του ισοζυγίου ενέργειας του εκείνες όπου απαιτείται η μετακίνηση συστήματος. τους. Σύμφωνα με τη σχετική βιβλιοΠροσομοίωση - Επιλογή παραμέτρων γραφία [1],[2],[3],[4], σήμερα εξετάζονται συμπλέγματα τριών, τεσσάρων ή κτεταμένη θεωρητική μελέτη και και περισσοτέρων πλωτών κυλίνδρων, μοντελοποίηση του φαινόμενου, οι οποίοι συνδέονται μεταξύ των με πραγματοποιήθηκε με στόχο την μεταλλικά στοιχεία κατάλληλων διπρόβλεψη της παραγωγής και της συΑυτόνομο ενεργειακό σύστημα ατομών, και στο κέντρο του περιγεμπεριφοράς του συστήματος, καθώς γραμμένου κύκλου στηρίζεται η ανεΤα κυριότερα στοιχεία του συστή- και την διαστασιολόγηση των συνιμογεννήτρια. ματος στην πλωτή κατασκευή είναι: στωσών του συστήματος. Το σύστημα του μονού πλωτού κυ- Ανεμογεννήτρια. Η ανεμογεννήτρια προτιμήθηκε να λίνδρου (Εικ. 2) παρουσιάζει προβλή- Μονάδα Αφαλάτωσης. είναι μεταβλητού αριθμού στροφών ματα αφού, ενώ από πλευράς αρχικής Συστοιχία Μπαταριών. και μεταβλητής συχνότητας. Τα κύρια ευσταθείας το πρόβλημα επιλύεται με Ηλεκτρονικοί Μετατροπείς Ισχύος. τεχνικά χαρακτηριστικά της είναι. την αύξηση της διαμέτρου και την τοΙσχύς εξόΣύστηµα ΑνεµοΗλεκτρική ποθέτηση έρματος, δεν συμβαίνει το δου 30kW. Μεταφοράς κινητήρας Γεννήτρια Κίνησης Μεταβληίδιο με τις κινήσεις διατοιχισμού και των κατακόρυφων ταλαντώσεων όπου τού αριθμού στροπρέπει να αποφευχθεί ο συντονισμός φών με παθητικό Φίλτρο Αντιστροφέας Φίλτρο Ανορθωτής του πλωτού με το κύμα. έλεγχο του pitch. Το πρόβλημα μπορεί να επιλυθεί με Γεννήτρια Μονάδα Αφαλάτωσης ειδική κατασκευή, η οποία θα συνδυάσύγχρονη με μόνιΚύκλωµα Κύκλωµα Τηλε–Ελέγχου ζει το χαμηλό κέντρο βάρους με υψηλό μους μαγνήτες. Ελέγχου και επικοινωνιών Δεξαµενή νερού κέντρο ανώσεως για την αρχική ευστάΣε ταχύτητα θεια. Το μειονέκτημα το οποίο καθιστά ανέμου 10m/sec την παραπάνω ιδέα δύσκολη, είναι το η ανεμογεννήτρια Εικόνα 3. Διάταξη και Υποσυστήματα μεγάλο βύθισμα που απαιτείται (>20 επιτυγχάνει ταχύτητα περιστροφής με μέτρα). Στην εικόνα 3 παρουσιάζεται η δι- 75-80rpm και η ισχύς εξόδου της κυΕικόνα 3. Διάταξη και Υποσυστήµατα Η ιδέα του συμπλέγματος των τρι- άταξη του συστήματος με τα υποσυ- μαίνεται στα 20kW, [7]. ών πλωτών κυλίνδρων, δημιουργή- στήματα του. Με βάση τις απαιτήσεις Ο τύπος των μπαταριών σφαγιθηκε από την ανάγκη βελτίωσης της ισχύος του συνολικού συστήματος η σμένες τύπου gel και του. χρησιμοποιήθηΣτην εικόνα 3 παρουσιάζεται η διάταξη του συστήµατος µε τα υποσυστήµατα Με συμπεριφοράς του μονού πλωτού κυ- επιλογή ανεμογεννήτριας που παρά- καν μοντέλα εξομοίωσης: το Kinetic βάση στην τις απαιτήσεις ισχύος συστήµατος η επιλογή ανεµογεννήτριας ισχύ 30kW, είναι μια καλή επιλογή. Battery Model του Manwell, που το μοντέλίνδρου κατακόρυφη κίνηση καιτουγεισυνολικού την μείωση του βυθίσματος της κατα- Για την αφαλάτωση του θαλασσινού λο πυκνωτή αντίστασης και το μοντέπαράγει ισχύ 30kW είναι µια καλή επιλογή. Για την αφαλάτωση του θαλασσινού νερού σκευής. Το πλωτό σύμπλεγμα αποτε- νερού, επιλέχθηκε σαν βάση η τεχνική λο Battery Energy Storage Test Facility λείται βασικά από μία βάση κεντρική αντίστροφης όσμωσης. επιλέχθηκε σαν η κολώτεχνικήτης της αντίστροφης όσµωσης. (BEST) που είναι κατάλληλα γι’ αυτόν
Ε
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
69 τον τύπο μπαταριών ([8],[9]). Λόγω του μεταβλητού αριθμού στροφών της ανεμογεννήτριας είναι απαραίτητη χρήση μετατροπέα συχνότητας, επειδή η γεννήτρια είναι σύγχρονη και η συχνότητα της τάσης εξόδου εξαρτάται από την ταχύτητα περιστροφής. Έτσι έχουμε εναλλασσόμενο ρεύμα μεταβλητής συχνότητας που μετατρέπεται σε συνεχές και στην συνέχεια σε εναλλασσόμενο 380V.
βράνες. Αυτό γίνεται με την χρήση καινούργιων σχεδιασμών της διάταξης των μεμβρανών και με την μελέτη της επίδρασης της ταχύτητας της ροής του ρευστού πλήρωσης της μονάδας, καθώς και με τον λόγο της ροής εισόδου προς την ροή επιστροφής. Με τη χρήση συστήματος ανάκτησης ενέργειας, επιτυγχάνεται σημαντική εξοικονόμηση ενέργειας γιατί μέρος του απορριπτόμενου διαλύματος υψηλής πίεσης επανεισάγεται στο σύστημα. Η ανάκτηση ενέργειας επιτυγχάνεται με εναλλάκτες πίεσης. Πραγματοποιήθηκε εκτεταμένη μελέτη και εφαρμογή των υπαρχόντων μεθόδων ανάκτησης, καθώς και νέων μεθόδων όπως αυτή με πολλαπλασιαστή πίεσης ([10],[11],[12]).
στο περιβάλλον Simulink /Matlab και τα δεδομένα λήφθηκαν υπόψη στο σχεδιασμό του συστήματος, [13].
Κατασκευή Μονάδας
Η
κατασκευή έγινε σε ελληνικά ναυπηγεία, χρησιμοποιώντας την σημαντική τεχνογνωσία που διαθέτουν. Εφαρμόστηκαν όλες οι μοντέρνες μέθοδοι μηχανολογικών κατασκευών όπως CAD (Computer Aided Design) και η όλη παρακολούθηση έγινε από τον Ελληνικό Νηογνώμονα σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. Μετά την ναυπήγηση η η πλωτή κατασκευή ρυμουλκήθηκε και αγκυροβόλησε σε μικρό άνυδρο νησί του Αιγαίου. Στην εικόνα 9 φαίνονται τα διάφορα στάδια κατασκευής της μονάδας.
Συμπεράσματα Προοπτικές
Η
Εικόνα 5 Ο μετατροπέας συχνότητας.
Η μονάδα αφαλάτωσης σχεδιάστηκε με βάση τα εξής: Ελάχιστη Συντήρηση Μέγιστη Ανάκτηση ενέργειας Εξάλειψη της χημική επεξεργασίας. Ελαχιστοποίηση κόστους παραγόμενου νερού. Στην αντίστροφης όσμωσης παρέχεται θαλασσινό νερό διαμέσου ημιπερατών μεμβρανών και παράγεται καθαρό νερό στην έξοδο, καθώς και αλατισμένο υψηλής συγκέντρωσης που αποβάλλεται. Για να λειτουργήσει το φαινόμενο απαραίτητη προϋπόθεση είναι η πίεση της αντλίας να υπερνικά την οσμωτική πίεση του διαλύματος.
Εικόνα 7 Τεχνολογία πολλαπλασιασμού πίεσης μονάδας αντίστροφης όσμωσης.
Η όλη διάταξη μοντελοποιήθηκε
0
10 vwind
Torque
Wind Turbine Blades Model
0
-1 Gain
A C
Iabc a b c
Permanent Magnet Sync. Machine
A
C
w (rad/sec)
wm
-K-
Machines Measurement Demux
w (rpm)
Gain2
Rotation Speed
1
C
Modules
3 Gain1
V
Three-Phase Parallel RLC Load
m
B
Three-Phase V-I Measurement1 B
m
B RMS_Volatge Vabc
A
Rotor Speed (rad/sec)
Tm
signal rms
RMS
μελέτη και εφαρμογή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Η διασύνδεση μονάδων αφαλάτωσης με ανεμογεννήτρια, αποτελεί άμεση ανάγκη για το λόγο ότι η ύπαρξη περιοχών με έλλειψη νερού και ηλεκτρισμού (απομονωμένα νησιά), καθιστά ιδιαίτερα ωφέλιμη μια τέτοια
PQ
I
Active & Reactive Power
Power
Pressure RPM
Pump_RPM
B
Qf eed
Water Pump Scope1
Tm A
Scope2
Pressure 0.1
15 Torque1
SW380 Model
50
m
Gain3
30/pi
C
Εικόνα 6 Μεμβράνες αντίστροφης ώσμωσης με διάταξη αυξημένης ροής.
Μελετήθηκαν τρόποι για τη μείωση των φαινομένων των οργανικών και ανόργανων επικαθίσεων στις μεμΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
Asynchronous Machine SI Units V-I
m wm
wm Machines Measurement Power1
Εικόνα 8 Μοντέλο του συστήματος στο Simulink.
70
Εικόνα 9. Στάδια κατασκευής πλωτής αφαλάτωσης
λύση. Δια μέσου του συστήματος που αναπτύχθηκε, θα είναι δυνατή η μελέτη καθώς και η περαιτέρω έρευνα σε θέματα διαχείρισης ενέργειας. αυτόνομων συστημάτων, καθώς και στην συμπεριφορά πλωτών ανεμογεννητριών. Τον τελευταίο καιρό η οικονομική κρίση δεν επέτρεψε την εκμετάλλευση του έργου με αποτέλεσμα να χάνεται σημαντική τεχνογνωσία για την χώρα.
Βιβλιογραφία Henderson, A.R., and Patel, M. H., “On the Modeling of a Floating Offshore Wind Turbine”, Wind Energy Journal 2003; 6:5386 (DOI: 10.1002/we.83), Copyright 2003 John Wiley and Sons, Ltd. Henderson, A.R., Leutz, R., and Fujii, T., “Potential for Floating Offshore Wind Energy in Japanese Waters,” Proceedings of The Twelfth (2002) International Offshore
and Polar Engineering Conference, Kitakyushu, Japan, May 26 – 31, 2002, ISBN: 1-880653-58-3; ISSN: 1098-6189. Andrew R. Henderson, “Support Structures for Floating Support Structures for Floating Offshore Windfarms Offshore Windfarms”, NREL/DOE Seminar Washington, USA – 1516 October ‘03 W. Musial, S. Butterfield, and A. Boone, “Feasibility of Floating Platform Systems for Wind Turbines”, 23rd ASME Wind Energy Symposium, Reno, Nevada January 5–8, 2004 W. Musial, S. Butterfield, “Future for Offshore Wind Energy in the United States”, EnergyOcean 2004, Palm Beach, Florida, June 28-29, 2004 Tetsuya Kogaki, “Prospect of Offshore Wind Energy Development in Japan”, Deep Water Wind Energy Research & Development Planning, Washington D.C., USA., Oct 2627, 2004 D. Corbus and D. Prascher, “Analysis and Comparison of Test Results from the Small Wind Research Turbine Test Project”, 43rd AIAA Aerospace Sciences Meeting and
Exhibit, Reno, Nevada,January 10-13, 2005 Hyman, E.,”Modeling and computerized characterization of lead-acid battery dischargers,” BEST Facility Topical Report RD 83-1, NTIS Report DOE/ET/29368-T13 (1986) Manwell, J.F. and McGowan, J.G.,”Lead acid battery storage model for hybrid energy systems”, Solar Energy, 50 (1991), 399-405. Abdul Sattar Kahdim, Saleh Ismail, Alaa’ Abdulrazaq Jassim, “Modeling of reverse osmosis systems”, European Conference on Desalination and the Environment: Fresh Water for All, Malta, 4-8 May 2003. Nader M. Al-Bastaki, Abderrahim Abbas, “Modeling an industrial reverse osmosis unit”, Conference on Desalination and the Environment, Las Palmas, Gran Canaria, November 9-12, 1999. “Design a Reverse Osmosis System”, http:// www.dow.com/liquidseps/index.htm [13] F. Iov, F. Blaabjerg, A.D Hansen, Z.Chen, “Comparative Study of Different Implemetations for Induction Machine Model in Matlab/Simulink for Wind Turbine Simu ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
71
Η Σημασία της Ταξιδιωτικής - Γεωγραφικής Ιατρικής Υπό Σχη (ΥΙ) κ. Γ. Γιαννακού, Δντή Α’ Παθολογικής Κλινικής του ΝΙΜΙΤΣ και κ. Γ. Αγγελίδη, Ειδικευόμενου ιατρού,
Η
Ταξιδιωτική - Γεωγραφική Ιατρική αποτελεί κλάδο της Ιατρικής που αποσκοπεί στην προετοιμασία των ταξιδιωτών σε θέματα υγείας και στην αντιμετώπιση ενδεχόμενων προβλημάτων που συσχετίζονται με την ταξιδιωτική δραστηριότητα.[1]Σύμφωνα με τους Steffen και DuPont, η βέλτιστη ιατρική πράξη προϋποθέτει την επιλογή κατάλληλων στρατηγικών, που δεν συνδέονται με ανεπιθύμητες ενέργειες (εφόσον είναι δυνατό να αποφευχθούν], υψηλότερο του αναγκαίου οικονομικό κόστος ή αδικαιολόγητη μεταβολή του σχεδιασμού των ταξιδιών.[2]
μιο Barajas της ισπανικής πρωτεύουσας, όπου το 37,7% των επιβατών ταξίδευε σε εσωτερικούς προορισμούς, η συντριπτική πλειοψηφία των επιβατών στα τέσσαρα άλλα μεγάλα αεροδρόμια αφορούσε διεθνείς πτήσεις (τουλάχιστον το 88%). Συνολικά, το 2010 μετακινήθηκαν με αεροπλάνο σχεδόν 800 εκατ. άτομα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
αδρομές για τη μετακίνηση ανθρώπων και κάθε ιάφοροι παράγοντες επέβαλαν τύπου βιολογικών ειδών την Ταξιδιωτική - Γεωγραφική σε όλον τον κόσμο. Ιατρική, ως ιδιαίτερο κλάδο της Στην Ευρωπαϊκή σύγχρονης Ιατρικής Επιστήμης. Ένωση, σύμφωνα με Σε αυτούς περιλαμβάνονται: στατιστικά δεδομέα. Η τεράστια και κατακόρυφη αύξηση να του 2010 (ΙΑΤΑ], το των διεθνών ταξιδιών. (Σχήμα 1) αεροδρόμιο Χίθροου β. Η μετακίνηση μεγάλων πληθυσμια- (Heathrow), στο Λονδίνο κών ομάδων (π.χ. οικονομικοί μετα- ήταν το πλέον πολυσύΣχήμα 2. Ταξιδιώτες από βιομηχανικές χώρες σε χώρες του χναστο με 65,7 εκατομνάστες). αναπτυσσόμενου κόσμου κατά το 1999 (WTO) γ. Οι επιδημικές εξάρσεις μεταδοτικών μύρια επιβάτες, ακολουασθενειών (γνωστών ή νεοεμφανιζό- θούμενο από το αεροδρόμιο Κάρολος Ο αριθμός των επιβατών είχε μειωθεί μενων) και Ντε Γκωλ (Charles-de-Gaulle), στο Πα- κατά 5,9% το προηγούμενο έτος αλλά δ. Ο επιπολασμός ορισμένων νόσων σε ρίσι (58 εκατ.) και τα αεροδρόμια της αυξήθηκε και πάλι κατά 6% το 2010. συγκεκριμένες περιοχές του κόσμου. Φρανκφούρτης, της Μαδρίτης και του Παγκοσμίως, η ΙΑΤΑ αναφέρει για το Άμστερνταμ. Με εξαίρεση το αεροδρό- 2010 αύξηση της επιβατικής κίνησης κατά 11,7% σε σχέση με τον Γενική ταξιδιωτική Μάιο του 2009. Το Ηνωμένο δραστηριότητα Βασίλειο βρισκόταν το 2010 ις τελευταίες δεκαετίστην πρώτη θέση όσον αφοες έχει αυξηθεί κατά ρά τη μετακίνηση επιβατών πολύ ο αριθμός των με αεροπλάνο (193 εκατ. επιβάτες ή 3,1 επιβάτες ανά ανθρώπων που μετακινούνται σε διάφορες πεμόνιμο κάτοικο). Σε σχέση ριοχές του κόσμου. με το μέγεθος του πληθυΗ ταχύτητα, η διαθεσμού, η ανάπτυξη των αεσιμότητα και ο όγκος των ρομεταφορών εκτιμήθηαερομεταφορών, αποτελεί κε ως ιδιαίτερα σημαντική πρωτοφανές φαινόμενο και σε νησιωτικές χώρες ή τουριστικούς προορισμούς στην ανθρώπινη ιστορία. Σχήμα 1. Επί τοις εκατό αύξηση των διεθνών αερομεταφορών όπως η Μάλτα και η Κύπρος Σήμερα προσφέρονται μεταξύ των μηνών 1/2007 και 10/2010 πολλαπλάσιες πιθανές δι(7,9 και 8,7 επιβάτες ανά μό-
Σύγχρονες Ανάγκες
Δ
Τ
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
72 νιμο κάτοικο, αντίστοιχα). Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι άνω των 80 εκατομμυρίων ανθρώπων ταξιδεύουν κάθε έτος από τις αναπτυγμένες προς τις αναπτυσσόμενες χώρες (WTO, 1999). Γενικά, έχει αυξηθεί η απόσταση των μετακινήσεων και έχει συντομευθεί το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ των διαδοχικών προορισμών. Τα στοιχεία αυτά θέτουν την κατάσταση της υγείας των τοπικών πληθυσμών σε ένα παγκοσμιοποιημένο επίπεδο. Από την άλλη πλευρά, οι ταξιδιώτες εκτίθενται στις συνθήκες υγείας και ασφάλειας των περιοχών που επισκέπτονται. Η ταχεία μετακίνηση των ατόμων οδηγεί σε εξίσου ταχεία μετάδοση λοιμωδών νοσημάτων, με αποτέλεσμα την εμφάνιση ενδημικών εξάρσεων. Η σημασία της παγκοσμιοποίησης για την υγεία, κατέστη σαφής με το πρώτο για τον 21° αιώνα νεοεμφανιζόμενο λοιμώδες σύνδρομο πριν από λίγα έτη (Severe Acute Respiratory Syndrome, SARS). Επίσης, άλλες παθολογικές καταστάσεις, όπως η γρίπη των πτηνών, προκάλεσαν σοβαρά προβλήματα ειδικά σε ασιατικές χώρες. Παράλληλα, οι ταξιδιώτες τίθενται σε πιθανό κίνδυνο εξαιτίας ενεργειών βίας ή φυσικών καταστροφών σε διάφορα μέρη του κόσμου (π.χ. τρομοκρατικές ενέργειες στο Μπαλί το 2002, τσουνάμι στον Ειρηνικό Ωκεανό το 2004).
Μετακινήσεις πληθυσμιακών ομάδων
Σ
ημαντικός αριθμός ατόμων μετακινούνται από χώρα σε χώρα για λόγους που δεν συνδέονται με την αναψυχή, την επαγγελματική δραστηριότητα ή την εκπαίδευση. Το 2011 περίπου 4,3 εκατ. άνθρωποι απομακρύνθηκαν από την εστία τους εξαιτίας συρράξεων ή διώξεων (Πηγή: UN). Η πτώχεια και η προσδοκία για καλύτερες συνθήκες διαβίωσης αποτελούν διαχρονικά δύο σταθερά αίτια μετακίνησης πληθυσμιακών ομάδων ή μεμονωμένων ατόμων. Το προηγούμενο έτος περισσότερα από 800 χιλιάδες άτομα ταξίδευσαν ως πρόσφυγες δια-
σχίζοντας διεθνή σύνορα. Ο αριθμός αυτός ήταν ο μεγαλύτερος της τελευταίας δεκαετίας. Άλλα 3,5 εκατ. άτομα μετακινήθηκαν εντός της χώρας τους (αύξηση κατά 20% σε σχέση με το 2010).
προέρχεται από το Αφγανιστάν, αλλά το 95% αυτών έχουν εγκατασταθεί στο Πακιστάν και στο Ιράν.
Κυριότερες χώρες προέλευσης προσφύγων -τέλος 2011 (UNHCR)
Πακιστάν
Κυριότερες χώρες υποδοχής προσφύγων -τέλος 2011 (UNHCR) 1.702.700
Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν
886.500
Συριακή Αραβική Δημοκρατία*
755.400
Γερμανία
571.700
Κένυα
566.500
Ιορδανία*
451.000
Τσαντ
366.500
337.800
Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας**
301.000
Ερυθραία
252.000
Αιθιοπία
288.800
Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας
205.400
Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής***
264.800
Αφγανιστάν
2.664.400
Ιράκ
1.428.300
Σομαλία
1.077.000
Σουδάν*
500.000
Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό
491.500
Μιανμάρ**
414.600
Κολομβία**
395.900
Βιετνάμ***
*Μπορεί να περιλαμβάνονται πολίτες του Νοτίου Σουδάν ** Περιλαμβάνει άτομα που βρίσκονται στην κατάσταση “refugee-like” *** 300.000 άτομα από το Βιετνάμ έχουν καλώς ενσωματωθεί και λαμβάνουν προστασία από την κυβέρνηση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας
Σ
τις αναπτυσσόμενες χώρες συγκεντρώνονται περίπου τα 4/5 των προσφύγων. Οι 48 λιγότερο αναπτυγμένες χώρες προσφέρουν άσυλο σε 2,3 εκατ. πρόσφυγες. Το Πακιστάν φιλοξενεί τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων παγκοσμίως (1,7 εκατ.). Στη δεύτερη θέση βρίσκεται το Ιράν (887 χιλιάδες) και στην τρίτη η Συρία (755 χιλιάδες). Ωστόσο, η πολιτική κατάσταση τους τελευταίους μήνες αναμένεται να μεταβάλει σύντομα τη Συρία από τόπο υποδοχής σε σημαντική χώρα προέλευσης προσφύγων. Το 2011, το Αφγανιστάν ήταν η πρώτη χώρα προέλευσης προσφύγων παγκοσμίως με 2,7 εκατ. άτομα αφγανικής καταγωγής σε 79 χώρες. Κατά μέσο όρο 1 στους 4 πρόσφυγες στον κόσμο
* 132.500 Ιρακινοί πρόσφυγες έχουν καταγραφεί και λαμβάνουν προστασία από το UNHCR και στις δύο χώρες ** 300.000 άτομα από το Βιετνάμ έχουν καλώς ενσωματωθεί και λαμβάνουν προστασία από την κυβέρνηση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας *** Εκτίμηση UNHCR
Από το σύνολο των 200 εκατ. προσφύγων παγκοσμίως, σήμερα βρίσκονται στην Ευρώπη περίπου τα 60 εκατ. (Πηγή: EUROSTAT). Ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί στο 9% του πληθυσμού της ηπείρου. Παράλληλα, οι μη νόμιμοι μετανάστες σε ευρωπαϊκές χώρες εκτιμώνται σε 5 - 8 εκατ. Αν και δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία, πολλά άτομα χάνουν τη ζωή τους στη Μεσόγειο Θάλασσα προσπαθώντας να περάσουν στην Ευρώπη από την Αφρική και την Ασία χωρίς τα απαραίτητα ταξιδιωτικά έγγραφα.
Ταξιδιωτική Ιατρική
Η
ορθή προετοιμασία ενός ταξιδιού πρέπει να περιλαμβάνει ιατρικά και ασφαλιστικά δεδομένα.
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
73 Οι Steffen και DuPont επισημαίνουν την αξία της αναζήτησης ιατρικής συμβουλής κατά την προετοιμασία ενός ταξιδιού [2]. Σημαντικό ποσοστό των ταξιδιωτών εμφανίζει κάποιο πρόβλημα υγείας που συσχετίζεται με την ταξιδιωτική δραστηριότητα. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι από τους 100.000 επισκέπτες αναπτυσσόμενων περιοχών για χρονικό διάστημα 1 μηνός, περίπου οι 50.000 εκδηλώνουν μία παθολογική κατάσταση, οι 8.000 επισκέπτονται ιατρό, οι 5.000 αναγκάζονται να παραμείνουν κλινήρεις και ένας (1) πεθαίνει.[2] Σε μία άλλη μελέτη διαπιστώθηκε ότι το 1/3 των επισκεπτών αναπτυσσόμενων χωρών, εμφανίζουν κάποια μορφή παθολογικής κατάστασης κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.[3] Οι δύο συχνότερες ήταν η διάρροια και οι λοιμώξεις του ανωτέρου αναπνευστικού συστήματος. Αν και συνήθως δεν απαιτούσαν την παροχή ιατρικής βοήθειας, εκτιμήθηκε ότι συσχετίζονταν με απώλεια 3 ημερών σε ταξίδια διάρκειας 2 εβδομάδων. Αν και η προ-ταξιδιωτική ιατρική εκτίμηση θεωρείται γενικά απαραίτητη, προκρίνεται η αξιολόγηση κάθε περίπτωσης από έναν εξειδικευμένο στην Ταξιδιωτική Ιατρική επαγγελματία υγείας. Σε μία μελέτη διαπιστώθηκε ότι από τους επισκέπτες περιοχών υψηλού κινδύνου για την προσβολή από ελονοσία ή ηπατίτιδα Α, όσοι είχαν περιορισθεί στις οδηγίες του οικογενειακού ιατρού νόσησαν κατά μεγαλύτερο ποσοστό από εκείνους που απευθύνθηκαν σε μία κλινική Ταξιδιωτικής Ιατρικής [4] Επιπλέον, η ορθή προετοιμασία ενός ταξιδιού περιλαμβάνει την επιβεβαίωση της ύπαρξης ασφάλειας υγείας. Δεν πρέπει να υποεκτιμάται η πιθανότητα ένα άτομο να χρησιμοποιήσει τις παροχές της ασφαλιστικής κάλυψης. Σε άλλη μελέτη διαπιστώθηκε ότι από τους 100.000 ασφαλισμένους ταξιδιώτες, οι 2.000 απαιτήθηκε να χρησιμοποιήσουν δομές και μηχανισμούς επείγουσας φροντίδας (το 0,4% αναζήτησε βοήθεια σε τμήμα επειγόντων περιστατικών ή κλινική, το 0,2% ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
εισήχθη σε νοσοκομείο και το 0,05% διακομίστηκε με ιπτάμενο μέσο) [5]
Η άσκηση της Ταξιδιωτικής Ιατρικής
Έ
νας ταξιδιώτης μπορεί να εμφανίσει μία παθολογική κατάσταση ή να τραυματισθεί όσο βρίσκεται στο εξωτερικό. Όμως, νοσήματα που συνδέονται με την ταξιδιωτική δραστηριότητα, είναι πιθανό να εκδηλωθούν και μετά την επιστροφή στη χώρα μόνιμης διαμονής. Κατά αυτή την έννοια η άσκηση της Ταξιδιωτικής Ιατρικής έχει ένα συνεχές φάσμα που αρχίζει με την προ-ταξιδιωτική εκτίμηση και ολοκληρώνεται μετά την επιστροφή του ατόμου. Βασικοί τομείς που αναλύονται στο πλαίσιο της προ-ταξιδιωτικής συμβουλευτικής είναι οι εμβολιασμοί, τα μέτρα για τη διασφάλιση της υγείας και την προάσπιση της ασφάλειας του ταξιδιώτη, η εφαρμοζόμενη φαρμακευτική αγωγή και η αναγκαιότητα χορήγησης χημειοπροφύλαξης [6] Η πρόβλεψη εμφάνιση απρόοπτων καταστάσεων περιλαμβάνει διάφορες πρακτικές: Ενημέρωση σχετικά με τη σημασία της ασφαλιστικής κάλυψης και τις διαθέσιμες υπηρεσίες από τις οποίες αυτή παρέχεται. Δομές αναζήτησης ιατρικής βοήθειας στο εξωτερικό. Εκπαίδευση σε τεχνικές παροχής Α’ Βοηθειών (κατά ομάδες). Παροχή οδηγιών σχετικά με τη δημιουργία του κατάλληλου «ταξιδιωτικού φαρμακείου» (φαρμακευτικές ουσίες και υλικά που πρέπει να φέρει μαζί του ο ταξιδιώτης). Απλό ενημερωτικό σημείωμα στο οποίο να αναγράφονται στοιχεία της κατάστασης της υγείας του ατόμου και η φαρμακευτική αγωγή που λαμβάνει. Όπως αναφέρθηκε, ο ρόλος του ιατρού σε μία κλινική Ταξιδιωτικής Ιατρικής, δεν ολοκληρώνεται με την αναχώρηση του ατόμου. Τραυματικές κακώσεις κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μπορεί να απαιτήσουν την εφαρμογή μεθόδων αποκατάστασης μετά
την επιστροφή. Επίσης, η έκθεση σε παθογόνα αίτια στο εξωτερικό δεν είναι σπάνιο να επιφέρει την εμφάνιση κλινικών εκδηλώσεων μόνο μετά την ολοκλήρωση του ταξιδιού. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις ο ιατρός καλείται να δώσει τις απαραίτητες οδηγίες και να πραγματοποιήσει τις κατάλληλες παρεμβάσεις στο πλαίσιο της λειτουργίας της κλινικής Ταξιδιωτικής Ιατρικής. Επομένως, εκτός από την προταξιδιωτική εκτίμηση προκύπτει σε συγκεκριμένες περιπτώσεις η ανάγκη μετα-ταξιδιωτικής συμβουλής. [7]
Δομές Ταξιδιωτικής Ιατρικής
Ο
ι δομές της Ταξιδιωτικής Ιατρικής είναι δυνατό να ταξινομηθούν σε 4 ομάδες: 1. Ιατρεία Ταξιδιωτικών Εμβολιασμών. Σε αυτά πραγματοποιείται η χορήγηση των συνιστώμενων εμβολίων για κάθε ταξιδιώτη ανάλογα με τη χώρα προορισμού. 2. Ιατρεία Ταξιδιωτικής Υγείας. Οι παρεχόμενες υπηρεσίες περιλαμβάνουν την εκτίμηση των πιθανών κινδύνων για την υγεία βάσει του ταξιδιωτικού προγράμματος, την ενημέρωση των ταξιδιωτών, τη χορήγηση των εμβολίων και τη συνταγογράφηση των απαραίτητων φαρμάκων. 3. Κλινικές Ταξιδιωτικής Ιατρικής. Εκτός από τις προαναφερόμενες υπηρεσίες, τα άτομα εξετάζονται κλινικά (προ της αναχώρησης) και διεξάγονται διαγνωστικές δοκιμασίες. Συνεπώς, υπάρχει δυνατότητα χορήγησης πιστοποιητικών υγείας που μπορεί να απαιτούνται για εργασία στο εξωτερικό ή για τη συμμετοχή σε επίπονες δραστηριότητες (extremesports). Τέλος, στις δομές αυτές πρέπει να απευθύνονται ασθενείς με διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος ή άλλα χρόνια νοσήματα εφόσον σκοπεύουν να ταξιδεύσουν. 4. Κλινικές Ταξιδιωτικής - Τροπικής Ιατρικής. Βασική αποστολή των συγκεκριμένων δομών είναι η διαγνωστική διερεύνηση και η θεραπευτική αντιμετώπιση εξωτικών - τροπικών νόσων. Επι-
74 πλέον, παρέχονται οδηγίες σε άτομα που επέστρεψαν από το εξωτερικό με κάποιο σοβαρό ή επίμονο πρόβλημα υγείας. Οι δομές Ταξιδιωτικής Ιατρικής είναι δυνατό να λειτουργούν ανεξάρτητα, στο πλαίσιο ευρύτερων νοσηλευτικών μονάδων (πλεονεκτεί αναφορικά με τη χρήση διαθέσιμων πόρων και προσωπικού) ή σε σημεία ειδικού ενδιαφέροντος (π.χ. αεροδρόμια, πανεπιστήμια).
Η σημασία των διαθέσιμων δεδομένων
Η
συμβουλευτική στον τομέα της Ταξιδιωτικής Ιατρικής επηρεάζεται απόλυτα από τη διαθεσιμότητα και την εγκυρότητα των πληροφοριών. Ακόμα, η πλήρης εκτίμηση των ενδεχόμενων κινδύνων προϋποθέτει τον συνυπολογισμό διαφόρων παραμέτρων που αφορούν τον εκάστοτε ταξιδιώτη, τα μέσα μεταφοράς, τους προορισμούς και τις δραστηριότητες που σχεδιάζεται να πραγματοποιηθούν. Άρα, η ορθότητα της εκτίμησης εξαρτάται - επίσης - από την επάρκεια και την ποιότητα των δεδομένων. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ), εθνικές υγειονομικές υπηρεσίες, πανεπιστημιακά ιδρύματα και άλλοι οργανισμοί παρέχουν κατευθυντήριες οδηγίες και δημοσιεύουν συστάσεις που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την άσκηση της Ταξιδιωτικής Ιατρικής. Εξαιτίας της μοναδικής δυνατότητας άμεσης επικαιροποίησης των δεδομένων, οι διαδικτυακές πηγές αναφοράς αποτελούν τη βασικότερη οδό πληροφόρησης των επαγγελματιών υγείας του κλάδου. Η ιστοσελίδα της ΠΟΥ (http://www.who.int/ith) παρέχει αξιόπιστες πληροφορίες αναφορικά με τους πιθανούς κινδύνους σε συγκεκριμένες περιοχές για την υγεία των ταξιδιωτών. Επίσης, παρουσιάζει τα απαραίτητα εμβόλια βάσει των διεθνών υγειονομικών κανονισμών. Εκτός από την ιστοσελίδα της ΠΟΥ, άλλες διαδικτυακές πηγές αναφοράς αποτελούν οι ιστοσελίδες της Διεθνούς Εταιρίας Ταξιδιωτικής Ιατρικής (http:// www.istm.org) και του Κέντρου Ελέγ-
χου & Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (http://www.cdc.gov/travel). Ο Steffen υποστηρίζει ότι η άσκηση της Ταξιδιωτικής ιατρικής πρέπει να βασίζεται σε επιδημιολογικά δεδομένα.[8] Η συνεχιζόμενη επιδημιολογική έρευνα έχει κρίσιμο ρόλο στην καλύτερη κατανόηση της επίπτωσης και του επιπολασμού των παθολογικών καταστάσεων ή των τραυματικών βλαβών που συνδέονται με την ταξιδιωτική δραστηριότητα. Τα ευρήματα που προκύπτουν αξιοποιούνται για την αναθεώρηση των κατευθυντήριων οδηγιών και τον σχεδιασμό αποτελεσματικότερων μέτρων πρόληψης. Η εξέταση της γεωγραφίας της ανθρώπινης μόλυνσης, περιλαμβάνει τη διερεύνηση της προέλευσης του λοιμώδους αιτίου και τον προσδιορισμό του μεταφορέα ή της άμεσης πηγής της μόλυνσης. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα μπορεί να θεωρηθεί η εξερεύνηση του Νέου Κόσμου. Οι Ευρωπαίοι μετέφεραν μία σειρά παθογόνων του ανθρώπου σε περιοχές της Αμερικής, με αποτέλεσμα τον θάνατο τουλάχιστον του 1/3 του συνόλου των τοπικών πληθυσμών. Καθοριστική σημασία σε αυτή την εξέλιξη είχε η ευλογιά. Μάλιστα, πέραν της τυχαίας μεταφοράς παθογόνων, καταγράφεται ιστορικά η εσκεμμένη κακόβουλη διασπορά βιολογικών παραγόντων, με στόχο την εξόντωση των τοπικών πληθυσμών, η οποία οδήγησε στην εμφάνιση νέων έως τότε παθογόνων σε μη ενδημικές περιοχές. Παρά την έμφαση που δίδεται στα λοιμώδη νοσήματα κατά την άσκηση της Ταξιδιωτικής Ιατρικής, οι τραυματικές κακώσεις και άλλα παθολογικά αίτια (π.χ. καρδιοπάθειες) κατέχουν υψηλότερες θέσεις στα αίτια θανάτου ανάμεσα στους ταξιδιώτες. [8,9] Ο Prociv αναφέρει ότι περίπου το 35% των θανάτων Αυστραλών ταξιδιωτών στο εξωτερικό οφείλεται σε ισχαιμική καρδιοπάθεια, ενώ οι τραυματικές κακώσεις ενοχοποιούνται για το 18%.[9] Μάλιστα, οι περισσότερες από αυτές συμβαίνουν μετά από τροχαία ατυχήματα (7% του συνόλου των θανάτων) ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες.[9]
Παρόμοια ευρήματα έχουν προκύψει σε μελέτες διερεύνησης των αιτιών θανάτου Ελβετών, Αμερικανών και Καναδών ταξιδιωτών.[8,10,11] Σπανιότερα αίτια αποτελούν οι πτώσεις αεροπλάνων, τα ατυχήματα της ναυσιπλοΐας, οι τραυματισμοί σε πίστες του σκι, οι βομβιστικές επιθέσεις και οι ηλεκτροπληξίες.[9] Σημειώνεται ότι τα πλέον θανατηφόρα ατυχήματα σε Ελβετούς και Αμερικανούς ταξιδιώτες συνδέονταν με τις οδικές μεταφορές και την κολύμβηση.[8,10] Τέλος, στην αυστραλιανή μελέτη αποκαλύφθηκε ότι μόνο το 2,4% των θανάτων συσχετιζόταν με λοιμώδη αίτια.[9]
Γεωγραφική Ιατρική Ειδική ταξιδιωτική δραστηριότητα: οι ιδιαιτερότητες της Γεωγραφικής Ιατρικής
Η
Γεωγραφική Ιατρική επικεντρώνεται στην παρακολούθηση και στη διασφάλιση της υγείας μετακινούμενων πληθυσμών (π.χ. πρόσφυγες) και ειδικών ομάδων (π.χ. στρατιωτικέςανθρωπιστικές αποστολές, οργανωμένες δράσεις μη κυβερνητικών οργανώσεων, ιεραποστολές) πριν, κατά τη διάρκεια της μετακίνησης - παραμονής στο εξωτερικό και μετά την επιστροφή στη χώρα προέλευσης. Ανεξαρτήτως της αιτίας του ταξιδιού, οι μετακινήσεις του μέσου ταξιδιώτη παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, στα οποία δεν περιορίζονται οι ανωτέρω ειδικές μορφές ταξιδιωτικής δραστηριότητας. Για παράδειγμα, οι συμμετέχοντες σε μία στρατιωτική αποστολή είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες ή να χρειασθεί να παραμείνουν στην ύπαιθρο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επίσης, οι επαγγελματίες υγείας μίας ανθρωπιστικής αποστολής θα πρέπει να είναι θωρακισμένοι έναντι των λοιμογόνων παραγόντων που υφίστανται ενδημικά στην περιοχή όπου θα παρέχουν τις υπηρεσίες τους. Η επιλογή των κατάλληλων μέτρων και η εφαρμογή των απαραίτητων μεθόδων για τη διασφάλιση της υγείας σε αυτές τις περιπτώσεις αποτελεί έργο της Γεωγραφικής Ιατρικής. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
75 Κατά κανόνα, διάφορες Ωστόσο, στις π ε ρ ι σ σ ό τερες χώρες ακολουθούνται σωματικές βλάβες και ψυχικά τραύματα αποκαλύοι διεθνείς οδηγίες της Παπτονται κατά την ιατρική γκοσμίου Οργάνωσης Υγείας εξέταση των μεταναστών χωρίς να διατίθενται εθνικές και των προσφύγων. Παρόπρο-ταξιδιωτικές συστάσεις. λο που μπορεί να προέρχοΠαρά τη θέση που αποδίδεται νται από διαφορετικές χώστον τουρισμό στην Ελλάδα, Σχήμα 3. Υποχρεωτικοί εμβολιασμοί μεταναστών και προσφύγων ρες ή να έχουν διαφορετική η ανάπτυξη της Ταξιδιωτικής που αιτούνται άδεια παραμονής στις ΗΠΑ (CDC) -Γεωγραφικής Ιατρικής δεν είκουλτούρα, διαπιστώνονται ορισμένα κοινά πρότυπα που επιτρέ- πλήρης απουσία ενημέρωσης σε θέμα- ναι η ανάλογη. Ωστόσο, η κατάσταση πουν τη διατύπωση συγκεκριμένων τα υγείας καθώς και η ανυπαρξία εγ- θα πρέπει να μεταβληθεί υπό την πίεση γενικεύσεων αναφορικά με τις υγειο- γράφων δυσχεραίνουν ακόμα περισ- και των υγειονομικών προβλημάτων, τα νομικές ανάγκες και προκλήσεις στους σότερο την προσπάθεια φροντίδας οποία ανακύπτουν εξαιτίας του πρόμετακινούμενους πληθυσμούς.[12] - Τα αυτών των ατόμων. σφατου μεταναστευτικού ρεύματος μέλη αυτών των ομάδων εμφανίζουν από ασιατικές και αφρικανικές χώρες. Επίλογος συνήθως μυοσκελετικά προβλήματα, Βιβλιογραφία: έντονο άλγος, λοιμώδη νοσήματα, μη Η Ευρώπη έχει μακρά παράδοση διαγνωσθείσες χρόνιες παθήσεις και στη φροντίδα της υγείας των ταξιδιω- 1. Leggat ΡΑ, Goldsmid JM. Primer of ψυχιατρικά - ψυχοκοινωνικά προβλή- τών εξαιτίας της γεωγραφικής της θέ- Travel Medicine. 3rd Ed. Brisbane: ACTM Publications, 2002. ματα. Στις κυριότερες λοιμώξεις περι- σης, της στρατηγικής σημασίας της 2. Steffen R, DuPont HL. Travel Medicine: λαμβάνονται η φυματίωση, οι παρασι- ηπείρου στις εμπορικές οδούς αλλά και What’s that? J Travel Med 1994; 1: 1-3. του αποικιοκρατικού της παρελθόντος. 3. Dick L. Travel medicine: helping patients τώσεις και η ελονοσία. Εξίσου σημαντικό πεδίο για τη ΓεΣήμερα, μεταξύ των ευρωπαϊκών prepare for trips abroad. Am Fam Physician ωγραφική Ιατρική αποτελεί η εφαρ- χωρών παρατηρούνται σημαντικές 1998; 58:383-398, 401-402. μογή των απαραίτητων εμβολιασμών, διαφοροποιήσεις ως προς την άσκη- 4. Hamer DH, Connor BA. Travel health knowledge, attitudes, and practices among καθώς οι μετανάστες / πρόσφυγες συ- ση της Ταξιδιωτικής Γεωγραφικής Ια- United States travelers. J Travel Med 2004; νήθως προέρχονται από χώρες με ανε- τρικής. Σε ορισμένες χώρες υπάρχουν 11:23-26. παρκή εμβολιαστικά προγράμματα. οι αντίστοιχες επιστημονικές εταιρίες, 5. Leggat PA, Griffiths R, Leggat FW. Δυστυχώς, οι φραγμοί στη λεκτική οι οποίες δημοσιεύουν περιοδικά συ- Emergency assistance provided abroad επικοινωνία, ζητήματα που αφορούν στάσεις για θέματα που αφορούν την to insured travellers from Australia. Travel Medicine and Infectious Disease. 2005; 3: πολιτιστικά στοιχεία και - συνήθως - η υγεία των ταξιδιωτών. Συχνότερα προβλήματα υγείας προσφύγων κατά την είσοδο στις ΗΠΑ [12]
Λοιμώδη νοσήματα
- Παρασιτώσεις: Ascaris lumbricoides, Entamoeba histolytica, Filariasis, Giardia lamblia, Taenia species, Trichuris trichiura, Plasmodium species, Schistosoma species, Strongyloides species, - Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα: γονόρροια, χλαμύδια, ηπατίτιδα Β, σύφιλη, HIV λοίμωξη. - Helicobacter pylori - Φυματίωση
Αναφερόμενο άλγος
Κεφαλαλγίες, αυχεναλγία, κοιλιακό άλγος, οσφυαλγία, άλγος που συνδέεται με γυναικολογικές παθήσεις.
Χρόνια νοσήματα
Αναιμίες, άσθμα, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, σακχαρώδης διαβήτης, δυσλιπιδαιμία, αρτηριακή υπέρταση, ανεπάρκεια βιταμίνης D.
Ψυχιατρικά νοσήματα
Διαταραχή προσαρμογής, αγχώδης διαταραχή, κατάθλιψη, μετατραυματική διαταραχή, κοινωνική απομόνωση.
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
9-17. 6. Ingram RJH, Ellis-Pegler RB. What’s new in travel medicine? NZ Public Health Rep 1996; 3(8): 57-59. 7. Hill DR, Ericsson CD, et al., Infectious Diseases Society of America. The practice of travel medicine: guidelines by the Infectious Diseases Society of America. Clin Infect Dis. 2006; 43:1499-1539. 8. Steffen R. Travel medicine: prevention based on epidemiological data. Trans R Soc Trop Med Hyg 1991;85:156-162. 9. Prociv P. Deaths of Australian travelers overseas. Med J Aust 1995; 163: 27-30. 10. Baker TD, Hargarten SW, Guptill KS. The uncounted dead - American civilians dying overseas. Public Health Rep 1992; 107: 155159. 11. MacPherson DW, Gurillot F, Streiner DL, Ahmed K, Gushulak BD, Pardy G. Death and dying abroad: The Canadian experience. J Travel Med 2000; 7: 227-233. 12. Eckstein B. Primary care for refugees. Am Fam Physician. 2011; 83(4):429-436.
76
>> ΜΕ ΕΥΘΥΜΗ ΜΑΤΙΑ
Φανταστικά Σενάρια Υπό κ. Χρήστου Μπολώση, Υπτγου ε.α. – ΓΓ/ΣΕΕΘΑ
Α
φορμή για το σημερινό μας σημείωμα, έδωσε το παραπάνω κείμενο, που είδε το φως της δημοσιότητας σε αθηναϊκή εφημερίδα, σύμφωνα με το οποίο «…μελετάται η οικειοθελής μετάταξη υπηρετούντων στο Λιμενικό ή στις Ένοπλες Δυνάμεις προς την Ελληνική Αστυνομία και αντιστρόφως».
Αφού ξεπέρασα γρήγορα την ευτράπελη σκέψη ότι τους πρόλαβε ο Χατζηχρήστος που είχε «μεταταγεί» από το 1959 από «φτωχομπατίρης» σε αστυφύλακα, στον «Ηλία του 16ου», άρχισα να προβληματίζομαι. Πώς άραγε θα είναι η εικόνα που θα παρουσιάζουν οι Μονάδες ή οι Αστυνομικές Υπηρεσίες, όταν (και εάν) υλοποιηθούν αυτές οι σκέψεις που κάποιος δαιμόνιος εγκέφαλος συνέλαβε; Πέταξα την εφημερίδα μακριά μου, σταμάτησα να παρακολουθώ τον «Σουλεϊμάν», έκλεισα τα μάτια μου και η καλπάζουσα (ίσως και αρρωστημένη) φαντασία μου, με προσγείωσε στον χώρο αναφοράς ενός Τάγματος, ακριβώς την στιγμή, που ο Αντισυνταγματάρχης Διοικητής της Μονάδος, ένας πρώην Αστυνομικός Υποδιευθυντής που είχε μεταταγεί στον Στρατό, ελάμβανε την πρωινή αναφορά της Μονάδας. Ο αναφερόμενος στρατιώτης, αναφέρει το «γνωστό «ποίημα»: - Αναφέρομαι από τον Λοχαγό μου κ. Διοικητή (εμείς λέγαμε κ. «Διοικητά»), διότι καθυστέρησα να επανέλθω από την άδειά μου κατά 10 ώρες. Ο εκ μεταγραφής Διοικητής, σκέφτεται λίγο και διατάζει τον Υπασπιστή, που καλού κακού, στέκεται δίπλα του: - Κόφτου μια κλήση!… Ο υπασπιστής ταραγμένος κάτι ψιθυρίζει κοντά στο αυτί του Διοικητού και αυτός επανέρχεται δριμύτερος: - Ετοίμασέ τον για το Αυτόφωρο….. Ακολουθεί ένα κομφούζιο…μια βαβούρα και τότε, ως από μηχανής Θεός, ο Διευθυντής του 3ου Γραφείου του Τάγματος, αναφέρει δυνατά: - Κύριε Διοικητά, θα πρέπει να πάμε στο γραφείο σας να συζητήσουμε για την μεθαυριανή άσκηση….. Η αναφορά διακόπτεται αδόξως
(υπήρχε ελάχιστος χρόνος), ο αναφερόμενος μάλλον την γλιτώνει και συγκεντρώνονται όλοι στο Γραφείο του Διοικητού, για να συζητήσουν για την μεθαυριανή άσκηση, που είναι η «Εκκαθάριση Κατοικημένων Τόπων». Ο Λοχαγός του 3ου Γραφείου, ρωτάει τον ελαφρώς πελαγωμένο Διοικητή του: - Έχετε να δώσετε κάποια συμπληρωματική οδηγία πάνω σ’ αυτά που συζητήσαμε χθες κ. Διοικητά; Τι, πώς,.. ναι… βέβαια. Σημειώστε. Να ζητήσουμε από την Πυροσβεστική να στείλει δύο αντλίες για να βοηθήσουν στην διάλυση του πλήθους και όλοι οι άνδρες να έχουν μαζί τους αντιασφυξιογόνες μάσκες, διότι όσο νάναι όλο και κάποιο χημικό θα ρίξουμε για να εκκαθαρίσουμε την πλατεία. Στο σημείο αυτό ο Λοχαγός κάτι μουρμουράει χαμηλόφωνα που αφορούσε την μη έγκαιρη λήψη προγραμματισμένης ιατρικής αγωγής (χάπια), ο μέχρι εκείνη την στιγμή διακριτικά αμέτοχος υποδιοικητής, ζητάει άδεια για να πάει στο δίπλα γραφείο του, ενώ ακούγονται κάποιες συγκεχυμένες λέξεις, όπως «θα τρελαθούμε εντελώς….», «πού έβαλα… α ρε πατέρα....», και άλλα δυσνόητα. Μετά από αυτό το εφιαλτικό σενάριο η ονειροπόληση σταματάει για λίγο και αφού ζητήσω δύο παγωμένα νερά από το στεφάνι μου (το ένα το πίνω και με το άλλο βρέχω το κεφάλι μου), ζητάω και 5 ασπιρίνες για «καβάτζα». Μόλις συνέρχομαι (είμαι πτώμα), δεν αργεί να με ξαναπάρει ο ύπνος και νάμαι τώρα στο Αστυνομικό Τμήμα της γειτονιάς μου. Το σκηνικό γνωστό. Καφέδες, τσιγάρα, κόσμος πάει κι’ έρχεται και ο νέος Διοικητής, ένας τέως Αντισυνταγματάρχης, νεοαφιχθείς από τον Έβρο, με
πλάκα τα γαλόνια του Αστυνομικού Υποδιευθυντού τώρα, προσπαθεί να ασκήσει τα νέα του καθήκοντα όσο γίνεται καλύτερα. Σε μια στιγμή μπαίνει μέσα ένας Αρχιφύλακας έχοντας «σβερκώσει» κάποιον γνωστό στις αρχές ή κατά τα άλλα «σεσημασμένο». Κύριε Διοικητά, αυτόν εδώ τον τσάκωσα να προσπαθεί να μπουκάρει στο περίπτερο του κυρ Μιχάλη στην Πλατεία. Τι λες βρε παιδί μου σοβαρά; ….5 μέρες φυλακή. Κύριε Διοικητά δεν μπορούμε να τον τιμωρήσουμε εμείς, εξηγεί όσο γίνεται πιο ευγενικά και διακριτικά ο Αρχιφύλακας. Δεν μπορούμε; Ε, τότε να μου προτείνετε σε ποιο ακριτικό φυλάκιο της υπηρεσίας μπορεί να τον στείλουμε για καμιά δεκαριά μέρες και μετά βλέπουμε…… Το τι επακολούθησε δεν γνωρίζω, διότι πέφτοντας από την καρέκλα που καθόμουν, ξύπνησα με πόνους και ζάλη στο κεφάλι. Έντρομη η γυναίκα μου έρχεται να δει τι συνέβη και αφού με είδε να σαλεύω, με ρωτάει με αβρό τρόπο: Τι έπαθες Χριστιανέ μου….αφού νυστάζεις γιατί δεν πας να κοιμηθείς; Δεν μπορώ ρε γυναίκα. Έχω να μελετήσω ένα σοβαρό θέμα…. Ποιο θέμα; Πόσο θα φθάσει η σύνταξη τον άλλον μήνα; (Εκεί αυτή το μυαλό της στη σύνταξη…..). Όχι παιδάκι μου ποιά σύνταξη. Προσπαθώ να φανταστώ πώς θα είναι αν εσύ κάνεις μετάταξη και πας στη ΝΑΣΑ για αστροναύτης και στην θέση σου, κάνει μετάταξη αυτή η καινούργια γειτονοπούλα μας... Το τέλος το φαντάζεστε. Μόλις τελείωσαν όλα και ξύπνησα, φώναξα την νοσοκόμο της Ορθοπεδικής Κλινικής του 417 ΝΙΜΙΤΣ και της έδωσα το κομμάτι αυτό να το δώσει στην επιτροπή σύνταξης του περιοδικού μας… ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
77
Το Βιβλίο Χρήστου Ν οταρίδη :
Ένας πιστός και φιλότιμος στρατιώτης Παρουσίαση βιβλίου Υπό κ. Μπολώση Χρ., Υπτγου ε.α, ΓΓ/ΣΕΕΘΑ
Α
πό τις πλέον – για να μη πούμε η μόνη – αξιόπιστες πηγές της Ελληνικής Ιστορίας, είναι, αναμφίβολα, οι κατά καιρούς εκδόσεις της Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού του ΓΕΣ. Απόλυτα τεκμηριωμένες, στηρίζονται μόνον σε επίσημα στοιχεία και αποδείξεις, όπως Επίσημες Πολεμικές Εκθέσεις, Αναφορές, Ημερολόγια Μονάδων κ.λπ., θα πρέπει να αποτελούν (και από όσο γνωρίζουμε πράγματι αποτελούν) το κύριο βοήθημα για κάθε σοβαρό μελετητή της Ιστορίας. Παραλλήλως όμως με τις παραπάνω εκδόσεις, κυκλοφορούν και δεκάδες ή και εκατοντάδες άλλα βιβλία, τα οποία αναφέρονται σε πρόσωπα που συμμετείχαν με κάποιο ρόλο, μικρό ή μεγάλο, στην συγγραφή της Ιστορίας. Από ένα Ημερολόγιο π.χ. ενός Εύζωνα, ο οποίος πολέμησε στην Μικρά Ασία, μπορούμε να αντλήσουμε πολύτιμες πληροφορίες, από πρώτο χέρι, για το ηθικό του Στρατού, τον τρόπο διεξαγωγής της Διοικητικής Μερίμνης, και την επαγγελματική κατάρτιση των στελεχών. Και όλα αυτά, μέσα από τα μάτια ενός απλού μαχητού. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
Το βιβλίο του Ταξχου ε.α. κ. Χρήστου Νοταρίδη με τίτλο: «Ένας Πιστός και Φιλότιμος Στρατιώτης» (Εκδόσεις «Πελασγός», Ιωάν. Γιαννάκενα. Χαρ. Τρικούπη 14), που δεν έχει γραφεί βεβαίως από ένα απλό εύζωνα, αναφέρεται στην ζωή του Στρατηγού Γεωργίου Στανωτά. Διαβάζοντας το βιβλίο του κ. Νοταρίδη, έχεις την ευκαιρία να ζήσεις όλη την σύγχρονη Ιστορία μας, αρχίζοντας από τους Βαλκανικούς Πολέμους και φθάνοντας μέχρι τον εμφύλιο πόλεμο του 1946-49. Γιατί όμως η έκδοση ακόμη ενός βιβλίου μέσα στα τόσα που υπάρχουν; Μήπως επειδή ο κ. Νοταρίδης ήθελε να προβάλει τον παππού της συζύγου του, αλλά και τον εαυτό του κατ’ επέκταση; Την απάντηση, μας την δίνει ένας από τους κορυφαίους συγχρόνους ιστορικούς μας, ο Σαράντος Καργάκος, ο οποίος και προλογίζει το βιβλίο. Γράφει ο κ. Καργάκος: «…Ανήκει στις μορφές για τις οποίες λέμε ‘’έφαγαν το μπαρούτι με τη χούφτα’’. Είναι από τους πλέον παρασημοφορημένους Αξιωματικούς – κυρίως επ’ ανδραγαθία – του Ελληνικού Στρατού. Κι’ όμως εν πολλοίς είναι άγνωστος στο σημερινό ευρύ κοινό…». Να λοιπόν ποιός ήταν ο λόγος που ώθησε τον κ. Νοταρίδη να μας παρουσιάσει την ζωή και την δράση του Στρατηγού Γεωργίου Στανωτά. Η ιστορία αρχίζει στις 6 Δεκεμβρίου του 1909, όταν ο Γεώργιος Στανωτάς, κατατάσσεται ως ιππέας στο 2ο Σύνταγμα Πεζικού. Όταν τρία χρόνια μετά αρχίζει η Εποποιία των Βαλκανικών Πολέμων, το Μητρώο του Στανωτά μας ενημερώνει ότι έλαβε μέρος σε όλες τις μάχες, στις οποίες διακρίθηκε για το θάρρος και την γενναιότητά του.
Τον Μάϊο του 1919, Ίλαρχος πιά ο Στανωτάς, είναι από τους πρώτους που πατούν το πόδι τους στα Άγια Χώματα της Ιωνίας. Αποχωρεί από τον Τσεσμέ, από τους τελευταίους (2/3 Σεπ. 1922) μετά το τέλος της Μικρασιατικής Καταστροφής. Αργότερα, ως Συνταγματάρχης, παίζει ουσιαστικό ρόλο στην καταστολή του «Κινήματος του 1935». Εδώ ο κ. Νοταρίδης αποκαλύπτει μερικές άγνωστες πτυχές του κινήματος, καθώς και μία ομολογία από τον ηγέτη του Ελ. Βενιζέλο, τις οποίες βεβαίως εμείς…δεν θα τις αποκαλύψουμε από αυτήν εδώ τη θέση… Η έναρξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, βρίσκει τον, Υποστράτηγο πλέον, Στανωτά Διοικητή της Μεραρχίας Ιππικού (έδρα Θεσσαλονίκη), με Επιτελάρχη τον Αντισυνταγματάρχη Σόλωνα Γκίκα, μετέπειτα Α/ΓΕΣ (1954-1956) και υπουργό. Διαβάζοντας το βιβλίο, μαθαίνεις ότι η Μεραρχία Ιππικού του Στανωτά ήταν αυτή που «ξεδόντιασε» την περιώνυμη Ιταλική Μεραρχία αλπινιστών «Τζούλια». Και μετά το τέλος του πολέμου, ο Στρατηγός Στανωτάς, διαφεύγει στην Μ. Ανατολή για να συνεχίσει τον αγώνα του. Αναχωρεί από την Κύμη Ευβοίας και φθάνει στο Τσεσμέ. Δηλαδή εκεί που το 1922, άφηνε τη Γη της Ιωνίας!… Το τελευταίο μέρος του βιβλίου του κ. Νοταρίδη αναφέρεται στην δράση του Στρατηγού Στανωτά κατά την περίοδο 1946-49. Σ’ αυτό θα διαβάσει ο αναγνώστης την πραγματική ιστορία της περιόδου εκείνης απαλλαγμένης από κάθε είδους σκοπιμότητες και στρεβλώσεις. Πέραν των προαναφερθέντων, στο βιβλίο βρίσκουμε και μερικές λε-
78 πτομέρειες πολύ ενδιαφέρουσες όπως π.χ. ότι στις 13 Δεκεμβρίου του 1917 ο Αντισυνταγματάρχης Τσερούλης Γ., προήχθη σε Συνταγματάρχη, μαζί με τους Γονατά, Γαργαλίδη κ.α. Ποιος είναι ο Τσερούλης; Μα ο Μέραρχος της Ελληνικής Μεραρχίας, που έφθασε πρώτη στη Σμύρνη στις 19 Μαΐου του 1919. Τελικώς τι θα αποκομίσει κάποιος αν διαβάσει το βιβλίο του κ. Νοταρίδη; Στο ερώτημα αυτό απαντά ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Yale των ΗΠΑ κ. Στάθης Καλύβας, ο οποίος σημειώνει: «…Σίγουρα την αίσθηση πως αν κατάφερε να προκόψει η Χώρα και να ξεπεράσει τους διάφορους σκοπέλους που συνάντησε στη διάρκεια της τρικυμιώδους διαδρομής της στον 20ο Αιώνα, αυτό το οφείλει σε μεγάλο βαθμό, σε ανθρώπους σαν τον Στανωτά». ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΔΕΛΛΗ:
«Η ΑΥΤΟΘΥΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ ΚΥΠΡΟΥ» Παρουσίαση βιβλίου Υπό κ. Σπύρου Μπελεγράτη, Υποστρατήγου ε.α.
Έ
να από τα σημαντικότερα γεγονότα της σχετικά πρόσφατης ιστορικής πορείας του Ελληνισμού, υπήρξε αναμφισβήτητα η τουρκική εισβολή στην Κύπρο στις 20 Ιουλίου 1974, η οποία στη συνέχεια κατέληξε στην κατάληψη και κατοχή του 37% του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας, μέχρι σήμερα. Όπως είναι γνωστό, το καλοκαίρι του 1974 ένα Συγκρότημα του Ελληνικού Στρατού, η επονομαζόμενη Ελληνική Δύναμη Κύπρου (ΕΛΔΥΚ), που βρισκόταν στη Μεγαλόνησο από το έτος 1960 βάσει των συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου, βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα των γεγονότων, αλλά και των πολεμικών συγκρούσεων, συμμετέχοντας ενεργά στις διεξαχθείσες θερμές αντι-
παραθέσεις κατά την τουρκική εισβολή. Το βιβλίο του Υπτγου ε.α. Σπυρίδωνα Δελλή υπό τον τίτλο «Η αυτοθυσία της Ελληνικής Δύναμης Κύπρου», αποτελεί ουσιαστικά μια ιστορική μαρτυρία - καταγραφή των γεγονότων που συνέβησαν την κρίσιμη εκείνη περίοδο στην Κύπρο, αφού ο συγγραφέας υπηρετούσε ως Ταγματάρχης Δκτής του Λόχου Δκσεως της ΕΛΔΥΚ και συνεπώς υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας των συμβάντων που έλαβαν χώρα, κατά το θέρος του 1974. Το πόνημα παρουσιάζει την ιστορική διαδρομή της Κύπρου από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας, ώστε να εξαχθούν αβίαστα χρήσιμα και τεκμηριωμένα συμπεράσματα από τον αναγνώστη. Ταυτόχρονα δίδεται η δυνατότητα στον όποιο μελετητή, να αναζητήσει ή να καταγράψει όσα ιστορικά διαμείφθηκαν στην πολιτικοδιπλωματική σκακιέρα της περιοχής ανά τους αιώνες, ώστε να καταστεί περισσότερο φανερή η γεωστρατηγική αξία της Μεγαλονήσου, αλλά και ο ρόλος των «μεγάλων δυνάμεων» σε κάθε ιστορική περίοδο. Με τον τρόπο αυτό, διευκολύνεται η διασύνδεση της ιστορικής πραγματικότητας με τα γεγονότα που επισυνέβησαν μετά την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας (1960), με έμφαση στην τουρκική εισβολή του 1974. Το κύριο βέβαια στοιχείο που προκαλεί εξαιρετικό ενδιαφέρον, είναι η παρουσίαση με γλαφυρότατο τρόπο, των γεγονότων που αναφέρονται στις πολεμικές συγκρούσεις που διεξήγαγε η ΕΛΔΥΚ, μετά την έναρξη της τουρκικής εισβολής. Ο αναγνώστης μεταφέρεται νοερά στα πεδία των μαχών της ΕΛΔΥΚ, όπως π.χ. στην περιοχή του χωρίου Κιόνελι, ή της περιοχής των υψωμάτων πλησίον του χωρίου Γερόλακος, όπου υπήρχε το πρώην Στρατόπεδο της ΕΛΔΥΚ. Παράλληλα, διαμορφώνει
σαφή εικόνα για τά εξελισσόμενα στο ευρύτερο επιχειρησιακό περιβάλλον, από την αξιόπιστη μαρτυρία ενός ανθρώπου που έζησε τα γεγονότα από κοντά. Οι πολεμικές επιχειρήσεις που περιγράφονται στο βιβλίο, αφορούν κυρίως στον αγώνα των τμημάτων της ΕΛΔΥΚ (με έμφαση τον Λ/Δ), όταν εκλήθησαν να αντιμετωπίσουν κατά πολύ υπέρτερες τουρκικές δυνάμεις, χωρίς αεροπορική κάλυψη και μοναδική υποστήριξη μικρή μονάδα του Πυροβολικού της Εθνικής Φρουράς, η οποία όμως απεδείχθη λίαν εύστοχη και αποτελεσματική, στις αιτήσεις πυρός. Ο αναγνώστης ακολουθεί τον ορυμαγδό της μάχης, αλλά και τις σελίδες δόξας που έγραψε ένα μικρό σχετικά τμήμα της ΕΛΔΥΚ (Λόχος Δκσεως), με κύρια αποστολή την παροχή Διοικητικής Μέριμνας στο Συγκρότημα, όταν του ανατέθηκε και τομέας αμύνης επί της γραμμής αντιπαραθέσεως. Αρκετά από τα παρουσιαζόμενα στοιχεία του συγγράμματος, λόγω ενσυνείδητης επιλογής του ιδίου του συγγραφέα, παρουσιάζονται μετά πάροδο 38 και πλέον ετών, κατά κανόνα για πρώτη φορά. Εκτιμώμενα όμως ανεπηρέαστα, δίδουν τη δυνατότητα «ξυγραφής» ενός αξιόπιστου και ιστορικού κειμένου. Με τον τρόπο αυτό η ιστορική επιστήμη αποκτά και νέα στοιχεία, προερχόμενα από «ιστορικές μαρτυρίες» εκείνων που έζησαν από κοντά τα γεγονότα κατά το θέρος του 1974, αλλά και των συμβάντων που ακολούθησαν μετά την τουρκική εισβολή, ώστε να καταγραφούν με την Θουκυδίδεια λογική και μέθοδο. Το βιβλίο έχει εκδοθεί από τις Εκδόσεις «Παπαζήση», (τηλέφωνο 210 3822496 ή 210 3838020), απ’ όπου δύνανται να το προμηθευθούν οι ενδιαφερόμενοι, ή τα κατά τόπους βιβλιοπωλεία. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
79
Οι προκλήσεις στη λήψης απόφασης στον τομέα της Άμυνας
Ο
ι σύγχρονοι διοικητές έχουν να αντιμετωπίσουν μια πολύ μεγάλη πρόκληση στη λήψη απόφασης. Είναι αυτή που πλέον θα συνυπολογίζει το κόστος με την αποτελεσματικότητα και το όφελος με το χρόνο υλοποίησης της απόφασης. Καλούνται λοιπόν στην σημερινή οικονομική κρίση να εξασφαλίσουν πόρους για την συντήΟ κ. Στάθης Βυτινιώτης, Business Development ρηση οπλικών συστημάτων και την Manager Public Sector, SAS εκπαίδευση προσωπικού, διατηρώντας επιχειρησιακή ετοιμότητα πάνω από ένα αποδεκτό όριο στις κρίσιμες περιόδους για την Εθνική Άμυνα και Ασφάλεια. Η μεγαλύτερη πρόκληση απ’ όλες όμως είναι η εκμετάλλευση της συλλεχθείσας πληροφορίας. Εδώ ακριβώς δίνεται η ευκαιρία στα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων να κάνουν τη διαφορά που θα τους δώσει ταχύτερο χρόνο αντίδρασης, μεγαλύτερη αξιοπιστία στην επεξεργασία πληροφοριών και κυρίως την ανυπέρβλητη δύναμη της Μαθηματικής/ Στατιστικής Ανάλυσης ή Analytics όπως λέγονται πλέον στο εξωτερικό, για να οπλίσει το στέλεχος με ταχύτητα ακρίβεια και κυρίως προβλεπτική ικανότητα. Αυτή είναι και η ικανότητα που θα εξασφαλίσει την βελτιστοποίηση της επιμελητείας, την ταχύτητα στην λήψη αποφάσεων και την τεκμηρίωση της ορθότητας αυτής. Ειδικά στις αποφάσεις που ενέχουν κόστος για την υπηρεσία, δεν νοείτε πλέον το στέλεχος να υποβάλλει εισήγηση για απόφαση χωρίς να συνεκτιμάται το κόστος της υλοποίησης αλλά και το κόστος σε χρόνο για την υπηρεσία συνεκτιμώντας επίσης πιθανές απώλειες μη εκτελεσθέντος σχεδίου. Μια χαρακτηριστική έκφραση που ακούστηκε σε συνέδριο του FORBES είναι: In God we trust,all other bring evidence. Και φυσικά τα Analytics δεν είναι πανάκεια αν δεν έχει φροντίσει ο οργανισμός από μόνος του να έχει εκκαθαριΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
σμένα δεδομένα που αποτελούν πλέον και την πηγή της επεξεργασμένης πληροφορίας. Με δεδομένη τη σημερινή δομή των πληροφοριακών συστημάτων στις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις, το οικονομικό κλίμα, και την θέληση της Ελληνικής κυβέρνησης για περιστολή κόστους μια ενοποιημένη διεύθυνση πληροφοριών για Διοικητική εκμετάλλευση, θα είναι αυτή που θα προσδώσει στα στελέχη τη δυνατότητα να συνδυάζουν πληροφορίες και να τις αναλύουν με βάση την επιχειρησιακή ανάγκη και σκοπιμότητα. Και για να γίνουμε ποιο συγκεκριμένοι, η χρήση των Analytics και μόνο στους τομείς του Εφοδιασμού των Μεταφορών της Τεχνικής Συντήρησης και της Διαχείρισης Υλικών ή αναλωσίμων, είναι ικανή να επιφέρει τέτοια οικονομία στο κόστος χρήσης και συντήρησης του πανάκριβου Αμυντικού Εξοπλισμού που η μη χρήση της κρίνεται τουλάχιστον ατόπημα. Εισάγοντας και τον όρο του fore casting ή προβλέψεων σε όλο αυτό το φάσμα των δραστηριοτήτων, δεν ελέγχουμε και διαχειριζόμαστε καλύτερα μόνο τα Υλικά και τα Εφόδια, αλλά δίνουμε και μια τεράστια δυνατότητα διαπραγμάτευσης των εταιρειών σε συμβάσεις Follow on Support. Το Υπουργείο Άμυνας (ΥΕΘΑ) στο Ηνωμένο Βασίλειο, ήθελε να βελτιώσει τη
διαχείριση, τον προγραμματισμό και την παρακολούθηση των βασικών προμηθειών και του εξοπλισμού από το Ηνωμένο Βασίλειο, για τις επιχειρήσεις που έχουν αναπτυχθεί σε όλο τον κόσμο. Ο στόχος ήταν η παροχή πρώτης γραμμής εντολών εφοδιασμού (Βασικοί Φόρτοι) με δυνατότητα να προγραμματίσουν τις διαδικασίες με μεγαλύτερη βεβαιότητα. Το αποτέλεσμα της Χρήσης των Analytics ήταν: Ακρίβεια ποσοτήτων εφοδίων και ημερομηνιών παράδοσης. Βελτίωση του ρυθμού παραδόσεων. Αύξηση του ηθικού των εμπλεκομένων από την νέα βελτιωμένη υπηρεσία. Αύξηση εμπιστοσύνης στους Διοικητές και μετακύληση του χρόνου που ανάλωναν στην παρακολούθηση της πρότερης διαδικασίας στην καθαυτή αποστολή τους. Αυξημένη επιχειρησιακή ετοιμότητα καθώς υπήρχαν τα απαραίτητα για την υποστήριξη συντήρηση στο σωστό σημείο και την σωστή χρονική στιγμή. Και για να αναφέρουμε την γλώσσα της αλήθειας των αριθμών. Επετεύχθη η δυνατότητα συνεκτίμησης, ανάλυσης και εμπλοκής στα σχέδια ενεργείας: 80.000 containers υλικών. 50.000 οχημάτων και αρμάτων. 3.000.000 διαφορετικών υλικών και εφοδίων. Με αυτό τον τρόπο οι ένοπλες δυνάμεις του Ην. Βασιλείου, διασφάλισαν την επιχειρησιακή τους ετοιμότητα, ανέλαβαν αποστολές υποστήριξης Εθνικών συμφερόντων αλλά κυρίως εξασφάλισαν την αμέριστη υποστήριξη των Βρετανών πολιτών ότι εκτελούν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο χρηστή διαχείριση στα οικονομικά των Ενόπλων Δυνάμεων. Στοιχεία Επικοινωνίας της SAS SAS Institute SA, www.sas.com/Greece, +30 210 6898730.
80
ΤΑ ΝΕΑ ΤOΥ ΣΥΝΔΕΣΜOΥ ΜΑΣ Απρίλιος -Ιούνιος 2013 – Επιμελείται η Γενική Γραμματεία του ΣΕΕΘΑ
1. Δραστηριότητες Την 27η Μαΐου 2013, πραγματοποιήθηκε στη ΛΑΕΔ ημερίδα με θέμα «Διαπραχθείσες γενοκτονίες κατά την ύστερη Οθωμανική Περίοδο» (Ιστορικό Πλαίσιο - γενοκτονία Ποντίων - Γενοκτονίες άλλων εθνοτήτων). Ομιλητές οι κκ. Παντελής Σαββίδης, Δημοσιογράφος ΕΤ3, Σάββας Καλεντερίδης, Εκδότης - Συγγραφέας και Γεώργιος Λεκάκης, Λαογράφος-Συγγραφέας. Συντονιστής ο κ. Ζαφείρης Ταμπακίδης, Αντιπτέραρχος (Ι) ε.α. Μέλος Δ.Σ./ΣΕΕΘΑ. α. ημεριδα
β. ΣυμμετοχH ΣΕ Εκδηλώσεις Κατόπιν προσκλήσεων
ο Πρόεδρος και Μέλη του Δ.Σ. του Σ.Ε.ΕΘ.Α. παρέστησαν στις ακόλουθες εκδηλώσεις: Την 10η Απριλίου 2013, στην παρουσίαση των νέων εκθεμάτων και θεματικών εκθέσεων του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσ/νίκης, που οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε από τον Σύνδεσμο Θεσσαλονικέων Αθήνας στην Παλαιά Βουλή. Κύρια παρουσιαστής - ομιλητής της εκδήλωσης ήταν η Δντής του εν λόγω Μουσείου. Την 11η Μαΐου 2013, στην εορτή του Μεγαλομάρτυρα Αγίου Γεωργίου, Προστάτη του Στρατού Ξηράς (πλην Π.Β.), η οποία οργανώθηκε από την «Σχολή Πεζικού» και πραγματοποιήθηκε στο Στρατόπεδο «Τχη (Π.Ζ.) Βελισσάριου Ιωάννη», στη Χαλκίδα. Την 29η Μαΐου 2013, στο εντευκτήριο του Συνδέσμου Θεσσαλονικέων στην Ομιλία με θέμα «Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους». Ομιλητής ο κ. Κων/νος Χολέβας, ιστορικός - Πολιτικός Επιστήμων. Την 31η Μαΐου 2013, στην τελετή Απονομής Πτυχίων στους Σπουδαστές της 65ης Εκπαιδευτικής Σειράς και της 2ης Σειράς Διαδικτυακής Μάθησης της Σχολής Εθνικής Άμυνας, καθώς και απονομής επαίνων στους κατόχους Μεταπτυχιακού Τίτλου Σπουδών, η οποία πραγματοποιήθηκε στην Λ.Α.Ε.Δ. 2. Εκδόσεις A. βιβλια
Η αυτοθυσία της Ελληνικής Δύναμης Κύπρου (Συγγραφέας Σπυρίδων Δελλής Υπτγος ε.α.).
A. Περιοδικά
«Θαλασσινοί Απόηχοι». Διμηνιαία έκδοση της Ένωσης Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού.
«Εθνική Ηχώ». Μηνιαία έκδοση της Ενώσεως Αποστράτων Αξιωματικών Στρατού. «Ιππικό Τεθωρακισμένο», τριμηνιαία έκδοση του Συνδέσμου Αποστράτων Αξκών Ιππικού- Τεθωρακισμένων «Λιμενικά Χρονικά» τριμηνιαία έκδοση της Ένωσης Αποστράτων Αξκών Λιμενικού Σώματος «Νέα του Σ.Α.Σ». Διμηνιαία έκδοση του Συλλόγου αποφοίτων Σ.Τ.Υ.Α. «Σύνδεσμος Η Αμάλθεια». Τριμηνιαία έκδοση του συνδέσμου Αποστράτων Αξκών Σώματος Εφοδ. Μεταφορών. «Ελληνικό Παρατηρητήριο. Ομάδα 21 Μακεδονίες Θράκης». Τριμηνιαία έκδοση της Κίνησης Πατριωτικής Αφύπνισης.
B. Εφημερίδες
«Φλόγα της Μακεδονίας». Τριμηνιαία Έκδοση. «Πατριωτική Εθνική Αντίστασις». Μηνιαία έκδοση των Αγωνιστών Εθνικής Αντιστάσεως. «Κυπριακός Ελληνισμός». Διμηνιαία έκδοση του Συλλόγου Ελληνικός Πολιτιστικός Όμιλος Κυπρίων (ΕΠΟΚ). «συν-δεσμος 68». Διμηνιαία έκδοση Συνδέσμου Ε.Α. Αξιωματικω΄ν ΣΣΕ τάξεως 1968. «Καστέλλα» μηνιαία έκδοση του εξωραϊστικού Συλλόγου Καστέλλας Πειραιά. «Σέριφος». Διμηνιαία έκδοση του Συνδέσμου Σεριφίων.
Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ Α. Το κάτωθι Μέλος του Συνδέσμου πλέον της ετήσιας συνδρομής του προσέφερε και το αναγραφόμενο χρηματικό ποσό, προς ενίσχυση της εκδόσεως των «Εθ. Επάλξεων». κ. Ζορμπάς Βασίλειος, Ταξίαρχος.........................5 €
Β. Για τον αυτό ως άνω σκοπό, οι κάτωθι αναφερόμενοι Φίλοι του Συνδέσμου και αποδέκτες του περιοδικού μας «Ε.Επ.» απέστειλαν τα αναγραφόμενα, έναντι των ονομάτων των, χρηματικά ποσά. Παπαγεωργίου Ηρώ......................................... 20 € Λίτης Δημήτριος............................................... 20 €
Οι συνδρομές και οι οικονομικές ενισχύσεις για τον Σύνδεσμο είναι δυνατόν να κατατίθενται στον τραπεζικό λογαριασμό Eurobank 0026-0255-30-0101247138 ή στα Γραφεία του ΣΕΕΘΑ
Ανακοίνωση NADEFCOL 60ή συνάντηση αποφοίτων NDC
Γ
νωρίζεται, ότι τον Οκτώβριο 2013 θα εορτασθεί κατά πανηγυρικό τρόπο η 60η επέτειος από την ίδρυση του Συλλόγου Αποφοίτων της Σχολής Αμύνης του ΝΑΤΟ (NADEFCOL) στην έδρα της Σχολής (Ρώμη). Η ακριβής ημερομηνία και το σχετικό πρόγραμμα θα κοινοποιηθούν έγκαιρα. Η εκπροσώπηση της χώρας μας και των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, υπό τις παρούσες κρίσιμες συνθήκες, επιβάλλεται να είναι ευάριθμη και επαρκώς προετοιμασμένη. Επίσης η οργανωμένη μετάβαση-επιστροφή και διαμονή στη Ρώμη θα επιτρέψει την εξασφάλιση καλύτερων τιμών και τη μείωση του οικονομικού κόστους, το οποίο θα βαρύνει τους συμμετέχοντας. Οι απόφοιτοι της Σχολής (NADEFCOL) παρακαλούνται να επικοινωνήσουν μέχρι 20 Αυγούστου 2013 με το Σύνδεσμο Επιτελών Εθνικής Άμυνας (ΣΕΕΘΑ) και ειδικότερα με τον Αντιπτέραρχο Ζαφείρη Ταμπακίδη μέλος του ΔΣ του ΣΕΕΘΑ και Ειδικού Γραμματέα του Συνδέσμου αποφοίτων της NADEFCOL, στα τηλέφωνα 210-8811853 και 6983 524752. Με τις σκέψεις αυτές ο ΣΕΕΘΑ προσδοκά, ότι οι απόφοιτοι της NADEFCOL θα ανταποκριθούν στην πρόσκληση αυτή και θα υπάρξει μια αξιόλογη και δυναμική παρουσία της χώρας μας.
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
81
>> ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΚΔΟΤΗ
Σ
υνεχίζοντας τα αφιερώματα που αρχίσαμε από το υπ’ αριθμόν 100 τεύχος των «Εθνικών Επάλξεων», δημοσιεύουμε σήμερα αφιέρωμα στην Ήπειρο, με την ευκαιρία συμπλήρωσης φέτος, 100 ετών από την ενσωμάτωσή της στην μητέρα Πατρίδα (Φεβ 1913). Είναι βέβαιο ότι σε 18 σελίδες του περιοδικού, δεν ήταν δυνατό να συμπεριλάβουμε ολόκληρο τον όγκο των στοιχείων της περιοχής, ήτοι ιστορικών, λαογραφικών, πολιτιστικών, οικονομικών δεδομένων και αναλύσεων, κ.λ.π. Έτσι, μετά από επιλογή, αποφασίσαμε και δημοσιεύσουμε συνοπτικά ιστορικά στοιχεία από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, εμπλουτισμένα με πρωτότυπο φωτογραφικό υλικό και κάποια στοιχεία γεωστρατηγικής προσέγγισης, σε συνδυασμό με μικρή μακροοικονομική ανάλυση δεδομένων, που αφορούν την ανάπτυξη της περιοχής, υπό το πρίσμα της νέας Ευρωπαϊκής Οικονομικής Πολιτικής. Πληρέστερη ανάλυση, για θέματα αναπτυξιακών δράσεων, οικονομικής ανάπτυξης ιστορικών και γεωστρατηγικών δεδομένων του ευρύτερου χώρου, θα αναφερθούν κατά την προγραμματισθείσα ημερίδα του Συνδέσμου μας, που θα διεξαχθεί στην Ήπειρο (Ιωάννινα), περί τα μέσα του μηνός Οκτωβρίου, τρέχοντος έτους….
Τ
ο τρίμηνο Απριλίου – Μαΐου – Ιουνίου, όπως και όλα τα τρίμηνα του έτους, είναι γεμάτο από ιστορικά γεγονότα και πολιτικές εξελίξεις. Για τις πολιτικές εξελίξεις δεν θα μιλήσουμε ιδιαίτερα, έστω και εάν μας επηρεάζουν ουσιαστικά, αφού όλα τα μέσα ενημέρωσης συνεχώς, ασχολούνται μόνο με αυτές. Βέβαια μπαίνω στον πειρασμό, να πω ότι οι εξελίξεις και οι συνεχείς ενδελεχείς αναλύσεις των μέσων ενημέρωσης, δεν δικαιολογούνται για ένα θέμα που στη σωρεία των θεμάτων που απασχολούν την χώρα, είναι προς το τέλος του καταλόγου. Όπως αντιλαμβάνεστε αναφέρομαι στο κλείσιμο της ΕΡΤ.
Σ
τις 6 Απριλίου 1941, οι Γερμανικές δυνάμεις εισέβαλαν στην Ελλάδα και άρχισε
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
η Μάχη των Οχυρών, στην οποία εγράφησαν σελίδες απαράμιλλου ηρωισμού των μαχητών. Δυστυχώς, όπως συμβαίνει και σε όλα σχεδόν τα Εθνικά Θέματα, ελάχιστες εκδηλώσεις τιμής πραγματοποιήθηκαν (πλην όσων κατ’ έτος γίνονται από τις ΕΔ), ενώ ελάχιστα μέσα προέβαλαν το γεγονός. Ίσως για να μην στενοχωρήσουμε τους τωρινούς “φίλους” μας.
Σ
τις 19 Μαΐου (ημέρα μνήμης της γενοκτονίας του Ελληνισμού των Ποντίων και του Μικρασιατικού Ελληνισμού), έλαβαν χώρα διάφορες εκδηλώσεις σε όλη τη χώρα. Στα πλαίσια αυτά ο Σύνδεσμος Επιτελών Εθνικής Άμυνας, σε συνεργασία με την Πανελλήνια Ένωση Ποντίων Αξιωματικών (Π.Ε.Π.Α.), συνδιοργάνωσε ημερίδα
στη ΛΑΕΔ με θέμα “Διαπραχθείσες γενοκτονίες κατά την ύστερη Οθωμανική Περίοδο”. Λεπτομέρειες μπορείτε να διαβάσατε στο παρόν τεύχος.
Σ
τις 29 Μαΐου 1453, έγινε η άλωση της πόλης από τους Τούρκους. Έλαβαν χώρα περιορισμένες, σε σχέση με το παρελθόν, εκδηλώσεις μνήμης. Είναι σημεία των καιρών, τα ιστορικά γεγονότα του Ελληνισμού σταδιακά να περιορίζονται, με απώτερο πιθανό στόχο, να ξεχαστούν. Για το θέμα της προσπάθειας άλωσης της ιστορίας μας, είναι σχετικό και το κύριο άρθρο του ανά χείρας τεύχους.
Σ
τις 16 Ιουνίου 1913, άρχισε ο Β’ Βαλκανικός Πόλεμος. Λόγω της συμπλήρωσης 100 ετών από την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων, διεξήχθησαν σε όλη τη Χώρα εκδηλώσεις τιμής και μνήμης για την εποποιία που διπλασίασε την έκταση του Ελληνικού Κράτους. Το τεύχος 101 των Εθνικών Επάλξεων, συμπεριέλαβε σχετικό αφιέρωμα. Το επόμενο τεύχος των Εθνικών Επάλξεων με αριθμό 105 θα κυκλοφορησει στο τέλος Σεπτεμβρίου με αρχές Οκτωβρίου του τρέχοντος έτους. Εύχομαι σε ολα τα μέλη και τους φίλους του ΣΕΕΘΑ καθώς και στους αναγνώστες του περιοδικού Καλό Καλοκαίρι!
LAVINIA CORP.
On time...
LASKARIDIS SHIPPING CO. LTD.
...cool and dry
C
M
Y
CM
MY
A globally integrated shipping company
CY
CMY
K
Transportation (reefer, wet, dry) Shipyards Ship agency Logistics Terminals Fuel Supplies at High Seas Fishing
Head Office Laskaridis Shipping Co.Ltd. 5, Xenias street & Ch. Trikoupi Athens, 14562 Greece Tel: +30.210.6284200 Fax: +30.210.8089710/11/12 Email: athens @ laskaridis.gr
TELECOMMUNICATIONS
www.adartes.gr
EVERYWHERE FOR EVERYBODY TELCOSERV S.A. is specialized offering to its customers cutting ends Telecommunication products and solutions. • Specialized Telecom Products for Specific applications • Turn Key Telecom Projects • Telecom Products Repairs
6, Favierou street, 144 52, Metamorfosi, Attica Τel: +30 2105131640, Fax: +30 2105124820 www.telcoserv.gr, info@telcoserv.gr