ELLINIKI EPANASTASI 1821

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος) Κρήτη – Πάτρα – Αθήνα – Μεσολόγγι, 1998 – 2008

Στους γονιούς µου, Ηρακλή και Σωτηρία

«Τα αγαθά κόποις κτώνται»

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829

Εικόνα 1: Μοριάς και Ρούµελη, τα κυριότερα θέατρα της Επανάστασης

Σελίδα 2 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

1. Ο Ρωµιός σηκ ώνει κεφάλ ι (1821 – 18 29) Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 στέκεται ως γεγονός σαν φωτεινό

ορόσηµο

στη

νεότερη

και

σύγχρονη

ιστορία

του

ελληνικού έθνους. Συνάµα, αποτελεί και σταθµό για τη βαλκανική και την ευρωπαϊκή γενικότερα ιστορία. Η Ελληνική Επανάσταση δεν µοιάζει στη µεγάλη Γαλλική Επανάσταση

των

τελών

του

18ου

αιώνα,

ούτε

κίνηµα

ανεξαρτησίας, όπως των αµερικανικών αποικιών, αλλά θεωρείται κίνηµα, που, τελικά, αποτίναξε την πολύχρονη τούρκικη σκλαβιά από τις ελληνικές περιοχές. Ένα εθνικοαπελευθερωτικό κίνηµα, όµως, µε κοινωνικές προεκτάσεις, δηλαδή του οποίου οι λαϊκοί αγωνιστές θέλανε να πάρουνε τις τύχες τους στα χέρια τους, να απελευθερωθούν

από

τον

πολύχρονο

τουρκικό

ζυγό,

να

εγκαταστήσουν µια λαϊκή δηµοκρατία, την οποία δεν ήθελαν, γιατί δεν

τους

συµφέρει,

οι

Ευρωπαίοι

(βλ.

Γάλλος

πολιτικός,

Σατοµπριάν). ∆εν ήταν η ελληνική Επανάσταση υπέρ πίστεως, γιατί ποτέ δεν ακούστηκε κατά το 1821 τέτοιο σύνθηµα, εφόσον η Τουρκία παρείχε

σηµαντικά

προνόµια

και

ανεξιθρησκία

στα

λαϊκά

στρώµατα των µη µουσουλµάνων υπηκόων της και το περιβόητο «παιδοµάζωµα» γινόταν όχι ως προϊόν βίαιου εξισλαµισµού αλλά από στρατιωτικούς λόγους. Επιπλέον, οι περιπτώσεις χριστιανών, που αλλαξοπίστησαν, αυτές ήσαν εκούσιες, γιατί οι άνθρωποι αυτοί κινούνταν από ιδιοτέλεια, ήθελαν ν’ αναρριχηθούν στην ιεραρχία της οθωµανικής πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Βέβαια, να διευκρινιστεί και το ότι ο υπέρ πατρίδος Αγώνας κατά το 1821 δεν ήταν κύηµα εθνικισµού, εφόσον αντιµετώπιζε απλώς τους αλλοεθνείς Τούρκους απλώς σαν ένα κρίκο από την

Σελίδα 3 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 αλυσίδα που καταπίεζε τα λαϊκά στρώµατα, οι άλλοι δύο κρίκοι ήσαν οι κοτζαµπάσηδες και το ιερατείο. Και η αλυσίδα που καταπίεζε το λαό δε θα ‘βγαινε παρά µονάχα όλοι µαζύ οι κρίκοι της έσπαγαν, το ‘χαν, δηλαδή, συνειδητοποιήσι οι επαναστάτες, ότι και η τούρκικη σκλαβιά πρέπει να φύγει και οι πρόκριτοι και οι αρχιερείς να παραµεριστούν! Και υπ’ αυτή την έννοια, η Επανάσταση του 1821 είναι και εθνική, εφόσον οι στόχοι της απαιτούν πάνδηµη συστράτευση, και κοινωνική, γιατί θέλει να αλλάξει την εικόνα των ελληνικών κοινοτήτων. Έτσι, µπορούµε να καταλάβουµε και γιατί ο ιστορικός Χρ. Βυζάντιος

σηµειώνει:

«Προύχοντες,

κληρικοί,

αρµατολοί

και

κλέφται, λόγιοι και πλούσιοι, συνεφώνησαν ή µάλλον συνώµοσαν και παραχρήµα επαναστάτησαν κατά της τουρκικής δυναστείας» (!) Πριν προχωρήσουµε, ας καταθέσουµε και την άποψη ενός αυτόπτη µάρτυρα των ιστορικών γεγονότων της Επανάστασης, του Φωτάκου, για το χαρακτήρα της. «Η Επανάσταση ήταν εθνική, για τ η ν Π α τ ρ ί δ α κ α ι τ η ν Π ί σ τ η . . . » έ γ ρ α φ ε σ τ α «Α π ο µ ν η µ ο ν ε ύ µ α τ ά » του και η άποψη αυτή, µάλλον, ερχόµενη στο νου µας µαζύ µε τις αµέσως προηγούµενες, θα µας βοηθήσουν να µας ερµηνεύσουµε πολλά απ’ όσα θα συµβούν στη διάρκεια του Αγώνα. Το ίδιο χρήσιµη θα µας αναφανεί και η γνώµη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, µιας από τις ηγετικές µορφές του Ελληνικού Αγώνα της

περιόδου

1821

–

’29.

Τη

βρίσκουµε

καταγραµµένη

στα

αποµνηµονεύµατά του, που µας διασώθηκαν όπως τα υπαγόρεψε στον Γ. Τερτσέτη µεταπολεµικά: «Η Επανάσταση η δική µας δεν οµοίαζε µε καµιά απ’ όσες γίνονται σήµερα στην Ευρώπη. Της Ευρώπης οι Επαναστάσεις εναντίον των διοικήσεών τους είναι εµφύλιος πόλεµος. Ο δικός µας πόλεµος ήταν ο πιο δίκαιος. Ήταν

Σελίδα 4 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

έθνος µε άλλο έθνος. Ο Σουλτάνος ποτέ δεν θέλησε να θεωρήσει τον ελληνικό λαό ως λαό, αλλά τους έβλεπε ως σκλάβους». Η Ελληνική Επανάσταση, όµως, δεν είναι µόνο µια ελληνική υπόθεση,

αλλά

ελληνικός λαός

µια

κίνηση

µε

πλατύτερη

σηµασία.

Όταν

– παρά τις όποιες διχόνοιες και τους, παραλίγο

καταστροφικούς, εµφυλίους πολέµους

–

στάθηκε όρθιος

και

αγωνίστηκε µέχρις εσχάτου αναπνοής και τελευταίας ρανίδας του αίµατός του για την πολυπόθητη λευτεριά, έδωσε το έναυσµα του εθνικού ξυπνήµατος των άλλων λαών της χερσονήσου του Αίµου, που ζούσαν κάτω από την Οθωµανική κατοχή και υπό µεσαιωνικό «λήθαργο » µέχρι τον 19ο αιώνα. Συµβατικά, ως αφ ετηρία της µακραίωνης Οθωµανικής κυριαρχίας στους Έλληνες ας θεωρηθεί η ηµέρα άλωσης της Κωνσταντινούπολης από το Σουλτάνο, Μωάµεθ τ ο 2 ο , τ ο ν ε π ο ν ο µ α ζ ό µ ε ν ο κ α ι «Π ο ρ θ η τ ή », η 2 9 η Μ α ΐ ο υ 1 4 5 3 , α π ’ την οποία και µετά, σιγά – σιγά επεκτάθηκε στα Βαλκάνια. Ο

Αγώνας

του

1821,

επιπροσθέτως,

αποδεικνύει

πως

Τουρκία είχε πάψει πια νάναι η παντοδύναµη αυτοκρατορία φόβητρο της νοτιοανατολικής Μεσογείου του 15ου

– 17ου

η –

αιώνα,

των χρόνων των µεγάλων κατακτήσεων (1453: ο Μωάµεθ ο 2ος ο Πορθητής κυριεύει την Κωνσταντινούπολη, 1529: ο Σουλεϊµάν ο 2ος ο Μεγαλοπρεπής πολιορκεί χωρίς επιτυχία τη Βιέννη, 1669: ο Αχµέτ Κιοπρουλής υποτάσσει την Κρήτη στους Τούρκους). Με ασήµαντη στρατιωτική δύναµη όσο κι αν είχε την υπεροπλία, µε συχνές τις «επεµβάσεις» των Ευρωπαϊκών ∆υνάµεων και µε σάπιο κρατικό µηχανισµό, χωρίς να λείπουν, βεβαίως, κι οι αντιζηλίες ( π.χ. Χουρσίτ

–

∆ ρ ά µ α λ η ς ) ή ά λ λ α «π ρ ο β λ ή µ α τ α » [ Α λ ή π α σ ά ς

στα Γιάννενα, Μωχάµετ Άλυ (ή Μεχµέτ Αλή) στην Αίγυπτο, Πασβάνογλου του Βιδινίου], δεν µπόρεσε να αντιπαλέψει

τη

γε νν αιότητα και την καρτε ρικότητα των ολιγάριθµων Ελλή νων και όσων φιλελλήνων αγωνίστηκαν πλάι τους ανιδιοτελώς.

Σελίδα 5 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Η Ελληνική Επανάσταση επηρεάστηκε βαθύτατα από την προγενέστερη

Γαλλική,

πριν

από

την

οποία

ήδη

οι

Γάλλοι

άνθρωποι των Γραµµάτων (ο Βολτέρος, σε γράµµα του προς την Τσαρίνα

Αικατερίνη,

το

χριστιανοµουσουλµανικό απολυταρχικής

ζητούσε

1788 πόλεµο)

Σουλτανικής

ρωσοτουρκικό

είχαν

εξουσίας.

ταχτεί

Πιο

πολύ,

–

κατά οι

της

Έλληνες

επηρεάστηκαν από τη διακήρυξη (9/7/1789) των δικαιωµάτων του ανθρώπου και τα Γαλλικά Συντάγµατα της Επανάστασης (1793, 1795),

δίχως

να

τους

αφήσει

ανεπηρέαστους,

όµως,

και

το

Αµερικάνικο του 1787. Οι Έλληνες µε τους Γάλλους αναπτύσσουν, πρέπει ν α υπογρα µµιστεί, στε νέ ς κα ι ιδεολογικές σχέσεις, λό γω της ναυτιλίας και του εµπορίου από τα τέλη του 18ου αιώνα κυρίως. Α ρ κ ε τ ο ί ε ί ν α ι ο ι π α ρ ά γ ο ν τ ε ς , π ο υ «β ο ή θ η σ α ν » ά λ λ ο ς λ ί γ ο κ ι άλλος πολύ την έκρηξη της Επανάστασης, µα και την τελική επιτυχία της το 1821 – ’29. Καταρχάς, ας σταθούµε στα προνόµια που

είχαν

παραχωρήσει

οι

Σουλτάνοι

(ελευθερία θρησκείας & γλώσσας –

στο

ελληνικό

έθνος

προστασία & απαραβίαστο

του Κλήρου – Πνευµατικό δικαστήριο για γάµους & κληρονοµιές –

εξαίρεση

από

την

υποχρέωση

για

στρατιωτική

θητεία

–

ελευθερία τοπικής αυτοδιοίκησης από εκλεγµένο σώµα προκρίτων, που συχνά διαχειρίζονταν και την είσπραξη των φόρων – κλέφτες & αρµατολοί δρουν ανεξέλεγκτοι). ∆εν

είναι,

διδασκαλία ∆ασκάλων

κατόπιν,

των του

αµελητέος

εντός

και

εκτός

Γένους

και

ρόλος

Ελλαδικού

απήχηση

των

που

έπαιξαν

χώρου

λόγιων

µηνυµάτων

του

ευρωπαϊκού διαφωτισµού. Οι πιο γνωστοί ∆άσκαλοι του Γένους: Κοσµάς

Αιτωλός,

Αδαµάντιος

Κοραής,

Χρύσανθος.

Νοταράς,

Ευγένιος Βούλγαρης, Ανθέµιος Γαζής, Κωνσταντίνος Οικονόµος, Νικηφόρος

Θεοτόκης,

∆.

Φωτιάδης

–

Σελίδα 6 από 321

Καταρτζής,

Αθανάσιος

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Χριστόπουλος, Ανώνυµος

∆ανιήλ

Φιλιππίδης,

Έλλην,

Ρήγας

Γρηγόριος

Φεραίος,

Κωνσταντάς,

Νεόφυτος

∆ούκας,

Παναγιώτης Κοδρικάς, Χριστόφορος Περραιβός κ.α.. Σηµαντικός

παράγοντας

θεωρήθηκε

και

χωρίς

ελπίδα

αναστροφής σήψη του τουρκικού κράτους [πρόσφατο (επί Σελίµ του

3ου,

1789

–

µεταρρυθµιστική

παράδειγµα

1807)

προσπάθεια

του

χωρίς

Σουλτάνου

συνέχεια

εξαγρίωσε

τους

γενίτσαρους και τους Παλαιότουρκους θεολόγους και νοµοµαθείς, οι οποίοι τελικά συντρίφτηκαν, και συνάµα οι ενδοτουρκικές τάσεις

Μωχάµετ

–

Ιωαννίνων

Άλυ

στην

Αίγυπτο

αυτονοµίας ], αλλά και

–

από τα Ορλωφικά (1769

Αλή πασάς

των

η µετά την απογοήτευση

– 1770) ρωσοτουρκική συνθήκη του

Κιουτσούκ Καϊναρτζή (21/7/1774). Η ευ λόγω συνθήκη φέρνει πιο κοντά τον ελληνισµό µε την τσαρική Ρωσία, αφού αναγνώριζε το δικαίωµα

της

Ρωσίας

να

συµπαραστέκεται

και

να

βοηθά

(οικονοµικά, πολιτικά, θρησκευτικά) ως προστάτιδα δύναµη στους τουρκοκρατούµενους ορθόδοξους χριστιανούς, αλλά επίσης µαζύ µε

την

αναγνώριση

της

αυτονοµίας

των

παραδουνάβιων

ηγεµονιών, επιτράπηκε κι η ελεύθερη ρωσική ναυσιπλοΐα στα τουρκικά χωρικά ύδατα (οι Έλληνες ναυτικοί κι έµποροι εφεξής χρησιµοποιούν ρωσική σηµαία). ∆εν πρέπει να λησµονούµε και την ίδρυση εταιρειών, που προλείαιναν Επανάσταση

το

έδαφος

για

( «Ε λ λ η ν ό γ λ ω σ σ ο

µιαν

εθνικοαπελευθερωτική

Ξενοδοχείο»

–

Γ ρ η γ ό ρ ι ο ς Ζ α λ ύ κ η ς , «Φ ι λ ό µ ο υ σ ο ς Ε τ α ι ρ ε ί α » –

Παρίσι

1809,

Βιέννη 1813,

Ιωάννης Καποδίστριας & Άνθιµος Γαζής, «Φιλική Εταιρεία» – 1814, Οδησσός – Αθανάσιος Τσακάλωφ, Εµµανουήλ Ξάνθος & Ν. Σκουφάς κ.α.). Ιδιαίτερη µνεία, τέλος, ελληνικές

παροικίες

στο

εξωτερικό

πρέπει να γίνει και στις [σε

όλες

τις

ευρωπαϊκές

µεγαλουπόλεις: Βενετία, Λιβόρνο, Νεάπολη, Μπρίντιζι (Ιταλία),

Σελίδα 7 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Βιέννη

(µε

πρωτοστάτη

σπουδαιότερη

των

το

πολλών

Ρήγα που

Φεραίο),

υπήρχαν

Βουκουρέστι

στη

Οδησσός (η πιο δραστήρια και σπουδαία απ’

(ως

Μολδοβλαχία), όλη τη Ρωσία),

Λονδίνο]. Γράψαµε, νωρίτερα, για τα προνόµια που είχαν εκχωρήσει οι Σουλτάνοι στο ελληνικό έθνος. Όπως σηµειώνει, όµως, ο D. «οι

Richards,

πραγµατικότητα, δουλωµένο,

παραχωρ ήσεις ότι

αυτοί

υποκείµενο

αυτές

(σηµ.:

στην

δεν

οι

άλλαζαν

Έλληνες)

αυθαίρετη

κρίση

την

ήταν του

έθνος τοπικού

διοικητή. Για την ποιότητα διοίκησης πολλά εξαρτιόνταν από το χαρακτήρα του τοπικού διοικητή (πασά), γιατί το όλο οθωµανικό διοικητικό σύστηµα είχε γίνει πολύ χαλαρό από την πλευρά του κ ε ν τ ρ ι κ ο ύ ε λ έ γ χ ο υ . [ …] Α υ τ ό σ ή µ α ι ν ε ό τ ι ο τ ο υ ρ κ ι κ ό ς , ο θ ω µ α ν ι κ ό ς ζυγός

παρουσίαζε

µεγάλη

ποικιλία

αυστηρότητας

από

τη

µια

περιοχή στην άλλη. Συνήθως, όµως, η διοίκηση ήταν χαλαρή, ανεπαρκής και διεφθαρµένη και χαρακτηρίστηκε από περιόδους άγριας

καταπίεσης

κάθε

φορά

που

υπήρχε

κάποιο

σηµάδι

επαναστατικής διάθεσης από τους ραγιάδες». Απέναντι, όµως, στους ενισχυτικούς παράγοντες για την Επανάσταση, µπορούµε να βάλουµε και όσα τυχόν µπορούσαν να την ανατρέψουν υπέρ των Τούρκων. Η Οθωµανική Αυτοκρατορία, ο κραταιός αντίπαλος των Ελλήνων επαναστατών, είχε Σουλτάνο ως

πολιτικό

όργανο.

επικεφαλής

Είχε

και

τουρκική

κυβέρνηση πλευρά,

ως

εκτελεστικό

επίσης,

του

στρατιωτικό,

οικονοµικό και διοικητικό µηχανισµό, ο οποίος, αν και βρισκόταν σε

περίοδο

«π α ρ α κ µ ή ς »

και

δεν

ήταν

τόσο

ισχυρός

όσο

παλαιότερα, αποτελούσε εγγύηση και την ενδυνάµωνε. Επιπλέον, οι Ευρωπαϊκές ∆υνάµεις, προς ίδιον όφελος, βεβαίως, η καθεµιά και για να βλάψει τις υπόλοιπες, πίστευαν ότι µονάχα η ακεραία ύπαρξη της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας και όχι ο τεµαχισµός σε

Σελίδα 8 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

ανεξάρτητα

εθνοτικά

κράτη

εξυπηρετεί

τα,

πολιτικά

και

οικονοµικά, συµφέροντά τους στην Ανατολή. Πάντως, κοντά σ’ όλα αυτά, δέον ν’ αναφερθεί και το ότι, σε πολλές περιοχές της Ελλάδας (Χαλκίδα, Κάρυστος, Πάτρα, Ακροκόρινθος, Κρήτη, Μονεµβασία, Πύλος, Μεθώνη, Κορώνη, Ναύπλιο,

Ακρόπολη

Αθηνών

κ.α.),

οι

τουρκικοί

πληθυσµοί

κατέφευγαν σε φρούρια, η κατάληψη των οποίων – µολονότι ένας ταχτικός στρατός εύκολα θα τα εκπορθούσε – απαίτησαν επιµήκεις προσπάθειες

των

πρόχειρα

συγκροτηµένων

ελληνικών

στρατιωτικών δυνάµεων και των οπλαρχηγών τους. Τη στιγµή που οργανωνόταν και ξεκινούσε η Ελληνική Επανάσταση το Μάρτη του 1821, η Οθωµανική αυτοκρατορία διέθετε:

(α)

έναν

πολυάριθµο

και

καλά

οργανωµένο

τακτικό

στρατό, που σίγουρα θα δυσκολευόταν πολύ από τη µορφολογία του ελληνικού εδάφους να συντρίψει σε µάχες τους επαναστάτες και να πατάξει τον καταστροφικό εις βάρος του κλεφτοπόλεµο των Ελλήνων,

(β) έναν πανίσχυρο στόλο, όχι, όµως, ανίκητο όπως

παλιά, (γ) πυροβολικό και ιππικό, (δ) τεράστιες οικονοµικές δυνατότητες του κρατικού ταµείου και (ε) στενή

– έστω και µε

όρους, κάποιες φορές – σύµπραξη µε την Αίγυπτο. Τι οργανωµένες στρατιωτικές δυνάµεις, όµως, µπορούσε να χρησιµοποιήσει 1821,

για

ακριβώς

να

Οθωµανική

καταστείλει

τον

αναφέρει

ότι

Παπαρρηγόπουλος

Αυτοκρατορία

ελληνικό στο

περί

το

ξεσηκωµό;

ναύσταθµο

της

Κωνσταντινούπολης ήσαν αραγµένα 4 τρίκροτα, 13 δίκροτα των 74,

φρεγάδες,

δρόµωνες

και

µερικά

µπρίκια,

δίχως

να

συνυπολογίσουµε τη ναυτική προς το Σουλτάνο βοήθεια από την Αίγυπτο, από την Τύνιδα της τωρινής Τυνησίας, από την Τρίπολη της σηµερινής Λιβύης και από τη τωρινή Αλγερία. Όταν, σύµφωνα

Σελίδα 9 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 µε όσα γράφει ο Παπαρρηγόπουλος, περί το 1826 ο Σουλτάνος, Μαχµούτ ο 2ος , αποπειράθηκε µεταρρυθµίσεις στο στρατό , 180.000

ιππείς,

πεζικό

220.000

και

πυροβολητές

15.000

στελέχωναν συνολικά τις τουρκικές δυνάµεις, χωρίς να λάβουµε υπόψη µας και τον Ιµπραήµ από την Αίγυπτο και το στρατιωτικό του σώµα. Πρέπει, πάντως, να σταθούµε περισσότερο και στο γεγονός ότι απ’ όσες επιχειρήσεις κατά των Ελλήνων επαναστατών ανέλαβε ο τούρκικος στρατός, η µέγιστη ήταν αυτή του ∆ράµαλη το 1822 και αριθµούσε συνολικά 30.000 άντρες! Στην

άλλη

πλευρά,

οι

Έλληνες

ήσαν

συνεχώς

συσπειρωµένοι, µολονότι είχαν ταλαιπωρηθεί από τη δουλεία των τεσσάρων αιώνων, και µπορούσαν να αντιπαρατάξουν: (α) τον κλεφτοπόλεµο των κλεφτών και των αρµατολών, (β) τα εµπορικά τους

πλοία,

που

ενίοτε

γίνονται

και

πολεµικά,

και

(γ)

τις

οικονοµικές εισφορές των πατριωτών (εµπόρων και εφοπλιστών, αλλά όχι κοτζαµπάσηδων). Για να έρθει, όµως, η λευτεριά κι η ανεξαρτησία, µέσα από µακροχρόνιο

(ως

το

1829)

διπλωµατικό

αγώνα,

που

αντιπαλέψει,

το

έδαφος

και

πολυαίµακτο

είχε

είχαν

πολλές

προλειάνει

πολεµικό

αντιξοότητες οι

αγώνες

και ν΄ των

αρµατολών και των κλεφτών κατά των Τούρκων, η Εκκλησία µε την όποια συµβολή της στη διατήρηση της γλώσσας και της εθνικής οντότητας του ελληνισµού, οι δάσκαλοι κι οι λόγιοι µε το παιδευτικό και το συγγραφικό τους έργο. ∆εν παραγνωρίζονται, όµως, κι οι έµποροι κι οι ναυτικοί που διέθεσαν ό,τι µπορούσαν από οικονοµικής απόψεως, αλλά, κυρίως, οι ηρωισµοί κι οι θυσίες του ανώνυµου λαού, που στέναζε κάτω από την οθωµανική σκλαβιά για πολλούς αιώνες.

Σελίδα 10 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Ένα σηµείο, στο οποίο πρέπει να δώσουµε µεγάλη σηµασία, πέρα

από

την

τουρκική

εξουσία

είναι

παρουσία

και

κοινωνικοπολιτική δύναµη µερικών ντόπιων µεγαλοϊδιοκτητών γης –

φεουδαρχών

στον

ελλαδικό

χώρο.

Οι

µεγαλοϊδιοκτήτες

κ ο τ ζ α µ π ά σ η δ ε ς , π ο υ ε ί ν α ι « σ ω ρ ό ς ο κ ν η ρ ώ ν α ν δ ρ ώ ν [ …] κ ά θ ο ν τ α ι και προσµένουν και αυτοί και αι γυναίκες των και τα παιδιά των από

τα

έτοιµα[ …] »,

Οθωµανικής

αποτελούσαν,

αυτοκρατορίας,

µε

την

προστασία

«υποκατάστατο

το

της µιας

αριστοκρατίας, µια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και

φοροεισπρακτόρων»,

µισητή

για

τις

αγροτικές

τάξεις.

Τούρκος διοικητής, µπέης ή βοεβόδας, µιας περιοχής αγόραζε τους φόρους µιας ευρύτερης περιφέρειας, κατόπιν υπενοικίαζε µέρη τους σε Έλληνες προεστούς, οι οποίοι, µε τη σειρά τους, τους υπενοικίαζαν σε τοπάρχες των µικρότερων κοινοτήτων. Έτσι, δηµιουργήθηκε µια αλυσίδα φοροεισπρακτόρων µε τρεις κρίκους (Τούρκοι

– προεστοί

– τοπάρχες), που ήταν

ασφ υκτικά σφιγµένη γύρω από το λαιµό του ελληνικού λαού. Να σηµειωθεί και ότι, τα χρόνια περί το 1821, από τα 1.886.600 κτήµατα της Ρούµελης 719.850 ήσαν τουρκικά και 1.116.750 κοτζαµπάσηδων και µικροκοτζαµπάσηδων, ενώ στη ∆. Ελλάδα 176.270 ανήκαν σε Τούρκους και 817.660 σε Έλληνες και στην Πελοπόννησο, λόγω της παρουσίας των Γερλήσιων Τούρκων, µόλις 535.145 κτήµατα ανήκαν σε Έλληνες έναντι 1.241.052 τουρκικών. Στην Ελλάδα, παραµονές του 1821, έχουµε από τη Θεσσαλία µέχρι το Ταίναρο παραγωγική γη, που έφτανε τα 267 ζιαµέτια (: κτήµατα που απέφεραν ετήσιο εισόδηµα από 20 – 100.000 άσπρα) και τα 1625 τσιφλίκια ή τιµάρια (απέφεραν ετήσιο εισόδηµα έως 20.000

άσπρα).

Οι

πιο

σηµαντικοί

φόροι

ήσαν

η δεκάτη,

στρεµµατικός φόρος και το χαράτσι ή κεφαλικός φόρος.

Σελίδα 11 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Όταν

οι

κοτζαµπάσηδες

κρίνουν,

λόγου

χάριν,

ότι

παραβιάζονται οι κανόνες που ρυθµίζουν τις σχέσεις τους µε τους αξιωµατούχους επαρκώς λεγόµενου

από

της τον

Πύλης

και

Σουλτάνο

ρωσικού

άρα

(υπό

σχεδίου

ότι

την

αλλά

δεν

προστατεύονται

επίδραση

και

του

µάλιστα

του

ναπολεόντειου

ηγεµονικού προτύπου), τότε ανταποκρίνονται στα κελεύσµατα των ξένων δυνάµεων και πρωτοστατούν σε κινήµατα επιζητώντας τη διεύρυνση της πολιτικής αυτονοµίας τους, χωρίς βεβαίως κάτι τέτοιο να σηµαίνει ότι έτσι εγκολπώνονται αυτόµατα και τις αρχές του

εθνικισµού.

Σε

κάθε

περίπτωση,

συµµετοχή

τους

σε

κινήµατα παραδοσιακού τύπου υπηρετεί τη βασική πολιτική και κοινωνική στρατηγική τους, που στηρίζεται στην αναπαραγωγή τους ως κεφαλών του γένους. Οι καταπιέσεις των Τούρκων και των κοτζαµπάσηδων σε βάρος των αγροτικών πληθυσµών του ελλαδικού χώρου είχαν γεννήσει τα ένοπλα σώµατα των κλεφτών, ένοπλων, µ’

άλλα

λόγια, ανταρτών, οι οποίοι αποτέλεσαν, κατά κάποιον τρόπο, την πολεµική «µαγιά» της Επανάστασης του 1821, εφόσον έµοιαζαν µε κ ά τ ι σ α ν « σ ύ σ τ η µ α α υ τ ο ά µ υ ν α ς », σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ω ν α γ ρ ο τ ι κ ώ ν πληθυσµών. Είχαν µια ιδιότυπη στρατιωτική πειθαρχία να τους συνδέει και δικό τους εθνικό και πολεµικό δίκαιο, το οποίο ο λαός σεβόταν και αποδεχόταν, ενώ η δράση των κλεφτών εναντίον όσων καταπίεζαν τους αγροτικούς, κυρίως, πληθυσµούς εκτεινόταν, στις αρχές του 19ου αιώνα, σε ολόκληρη την ορεινή περιοχή της Ελλάδας, από το Ταίναρο έως τα βουνά της Μακεδονίας και της Θράκης. Ενδιαφέροντα,

όµως,

για

την

προεπαναστατική

και

στα

χρόνια του Αγώνα κοινωνική θέση των κλεφτών στοιχεία κρύβει η ανάλυση του Θ. Παπαρήγα: «[…] Επί Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, ο «κλέφτης» βγαίνει εκτός των θεσµικών ορίων της κατεστηµένης

Σελίδα 12 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

κοινωνίας, γίνεται περιθωριακός. Στις συνθήκες της Επανάστασης, ο

«κλέφτης»

δεν

είναι

καθόλου

περιθωριακός.

Γίνεται

«στρατιωτικός», στοιχείο και αυτό της κοινωνίας που πρέπει (και που απαιτεί) να λαµβάνεται υπόψη όπως και όλα τα άλλα, ανατροπή καθόλου µικρή στα πλαίσια των σχέσεων της εποχής […] ». Για ν’ αντιµετωπίσουν οι Τουρκικές Αρχές την κλεφτουριά, εξόπλιζαν κατά τόπο στρατιωτικά σώµατα, στα οποία ανέθεταν, έ µ µ ι σ θ α , τ η ν π ε ρ ι φ ρ ο ύ ρ η σ η τ η ς «έ ν ν ο µ η ς » τ ά ξ η ς . Τ α σ ώ µ α τ α α υ τ ά καλούνταν αρµατολίκια και επικεφαλής τους, µε κληρονοµικό δικαίωµα, ήσαν οι αρµατολοί ή καπιτάνοι, που, για να πετύχουν το σκοπό

τους,

συντήρησης

διατηρούσαν του

οποίου

σώµα

οπλοφόρων,

προέβαιναν

και

για

αυτοί

τα σε

έξοδα άµεση

φορολόγηση των λαϊκών τάξεων. Αρµατολίκια δεν απαντάµε στην Πελοπόννησο στα τέλη του 18ου αιώνα, αλλά 17 στη Βόρεια και Κεντρική Μακεδονία. Συνήθως, οι Τούρκοι διόριζαν αρµατολό κάποιον αµνηστευµένο πρώην κλέφτη, ίσως επειδή γνώριζε την περιοχή, πρόσωπα και πράγµατα γύρω από τη δράση των ντόπιων κλεφτών. ∆ίχως

τη

βοήθεια

των

ξένων

θάχαµε

τελικά

την

(πολιτικοστρατιωτική) λύση που δόθηκε την περίοδο 1827

–

1829; Αναπάντητο ερώτηµα, αλλά, πάντως, ένα είναι σίγουρο πως η παγκόσµια ιστορία θα καταδίκαζε την αδράνεια των Ευρωπαίων, όπως είχε καταδικάσει και τη µη έγκαιρη αποστολή εκ µέρους των ∆υτικοευρωπαίων

βοήθειας

το

1453

προς

τον

Κωνσταντίνο

Παλαιολόγο. Στην

πορεία

του

Αγώνα,

σηµαντικό,

αναµφίβολα,

ρόλο

έπαιξε η παρέµβαση από την Αγγλία, τη Γαλλία και τη Ρωσία. Καθένα

από

αυτά

τα

κράτη

είχε

στρατηγικά

πολιτικά

και

οικονοµικά συµφέροντα στην Τουρκία και ήθελε να βεβαιωθεί ότι

Σελίδα 13 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 τα αποτελέσµατα του πολέµου στην Ελλάδα δεν θα τα βλάψουν. Οι Άγγλοι θα µπορούσαν να υπερασπίσουν, επηρεασµένοι από την Κλασική τους παιδεία και το φιλελληνισµό,

τους Έλληνες, αλλά

δεν ήθελαν αδύναµη την Οθωµανική Αυτοκρατορία, για να µην µπορούν

οι

Ρώσοι

να

αποχτήσουν

τον

έλεγχο

της

Μαύρης

Θάλασσας και των Στενών του Βοσπόρου και των ∆αρδανελίων. Οι Ρώσοι, πάλι, δεν ήθελαν, µολονότι συµπαθούσαν κι αυτοί τους οµόδοξούς

τους

επανάστασης

και

νεοσύστατο σύµµαχο

Έλληνες, µια

πιθανή

ελληνικό

της

αλλά

έκβασή

κράτος

Αγγλίας.

Οι

φοβόνταν

θα

και

της,

µπορούσε

Γάλλοι,

τέλος,

την

στην να

ιδέα

της

οποία

ένα

εξελιχτεί

είχαν

σε

σηµαντικές

εµπορικές σχέσεις µε τους Τούρκους, ενώ επενδυτές από τη Γαλλία

κατέχουν

µεγάλο

αριθµό

των

τουρκικών

κρατικών

ο µ ο λ ό γ ω ν , π ο υ θ α ε ί ν α ι ά χ ρ η σ τ α , ε ά ν η Τ ο υ ρ κ ί α «δ ι α λ υ θ ε ί » . Σ τ ο ν αντίποδα, η µετά από το Μεγάλο Ναπολέοντα και την ήττα του Βατερλό (1815) Γαλλία θέλει να ξαναποκτήσει κυρίαρχο ρόλο στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή, τον οποίο θα εξασφαλίσει εάν βοηθήσει τους Έλληνες και έχει τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο σ τ η «ν έ α » Ο θ ω µ α ν ι κ ή Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α . Γεγονός, πάντως, αναµφισβήτητο απ’ έλειπαν

αγωνιστών,

αυτοθυσία, όπως

Υψηλάντηδες, ο

πολιτική

Θεόδωρος

όλους, είναι πως αν

και

πολεµική

Κολοκοτρώνης,

οι

ιδιοφυΐα

Αλ.

∆.

Γ. Καραϊσκάκης, ο Κ. Κανάρης, ο Οδυσσέας

Ανδρούτσος, ο Μ. Μπότσαρης, ο Αθανάσιος ∆ιάκος, ο Ανδρέας Μιαούλης, ο Παπαφλέσσας, ο Π. Μαυροµιχάλης, η Μπουµπουλίνα, η

Μαντώ

Μαυρογένους,

Κουντουριώτηδες, (Βασιλείου

Μ.,

οι

Μακρυγιάννης,

Ζαΐµηδες,

Καρατζάς

Π.,

Κωλέττης,

αρκετοί

λαϊκοί

Οικονόµου

Αντ.

οι

αγωνιστές κ.α.),

που

υποσκελίστηκαν στην πορεία του Αγώνα και χάθηκαν, και τόσοι άλλοι, ίσως το ελληνικό έθνος να ήταν ακόµη σκλαβωµένο στο τούρκικο ζυγό. Όλοι, όµως, παραδέχονται πως εάν έλειπαν και οι Σελίδα 14 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

εµφύλιοι πόλεµοι στη διάρκεια της Επανάστασης (1824 και 1825) και

κάποιοι

συµφεροντολόγοι

«φ ι λ έ λ λ η ν ε ς »

και

ορισµένοι

«ανθέλληνες» προεστοί και κοτζαµπάσηδες τα επιτυχή πολιτικά οφέλη του Αγώνα θα ήσαν περισσότερο για το λαό. Η Επανάσταση του 1821 και η έναρξη του Αγώνα για Εθνική Ανεξαρτησία, δεν αφήνει, όµως, αδιάφορη την Ελληνίδα γυναίκα, η οποία δεν παρέµεινε απαθής στο περιθώριο, δεν υπήρξε απλός, σιωπηλός

θεατής

της

Ιστορίας.

Όπως

βλέπουµε

εµείς

οι

µεταγενέστεροι των γεγονότων στις ιστορικές πηγές, η Ελληνίδα συµµετείχε δυναµικά και αποφασιστικά στα πολεµικά γεγονότα, ανέπτυξε πρωτοβουλίες και γενικά, είχε µία ουσιαστική συµβολή στην εξέλιξη του Αγώνα. Αυτή η συµµετοχή, δεν περιορίζεται µόνο σε ορισµένες επώνυµες γυναίκες. Το σύνολο των Ελληνίδων πάλεψε για την κοινωνική και εθνική απελευθέρωση του Έθνους, όπως µαρτυρεί πλήθος δηµοτικών τραγουδιών και αφηγήσεων της εποχής. Σουλιώτισσες Μωραΐτισσες,

και

Μεσολογγίτισσες,

Μακεδονίτισσες

και

Ρουµελιώτισσες

Κρητικές,

Χιώτισσες

και και

Ψαριανές και Κασσιώτισσες, Ηπειρώτισσες και ∆ωδεκαννήσιες και οι

άλλες

γυναίκες

νησιώτισσες, που

ξεπέρασαν

γυναίκες την

που

λήθη,

έµειναν όπως

άγνωστες Τζαβέλλαινα,

και η

Μπουµπουλίνα, η Μαντώ Μαυρογένους, η Μαρία ∆ασκαλογιάννη, η ∆όµνα Βισβίζη κ.α.

Και κοντά σ’ αυτές, πρέπει να σηµειωθεί

και η περηφάνια της µάνας των Υψηλάντηδων, που δίνει για τη πατρίδα όλα της τα παιδιά και είναι γνωστή η απάντησή της στο παιδί της που της ζητούσε να χαρίσουν στον αγώνα τα χρήµατα από την εκποίηση περιουσιακού τους στοιχείου: «Εγώ χάρισα στην πατρίδα 4 παιδιά, τα χρήµατα θα υπολογίσω;»

Σελίδα 15 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Για το τι, όµως, εµπόδισε να έχει περισσότερα οφέλη για τον ελληνισµό

λησµονούµε

ξεσηκωµός και,

όπως

του

1821,

σηµειώνει

καλό

θα

είναι

Gell,

ότι

«Οι

να

µη

Έλληνες

αναµεταξύ των λέγουν ότι τρεις είναι αι πληγαί του τόπου των, οι επίσκοποι (πρώτοι ούτοι), οι κοτζαµπάσηδες (δεύτεροι) και οι Τούρκοι (τελευταίοι)». Ο Αγώνας, που στα πεδία των µαχών θα ξεκινήσει το Φλεβάρη του 1821 (Αλέξανδρος Υψηλάντης/ Μολδοβλαχία) και θα τελειώσει ∆ηµήτριος

προς

το

παρόν

Υψηλάντης)

το

ενώ

Σεπτέµβρη θα

του

συνεχιστεί

1829

(Βοιωτία/

αρκετά

χρόνια

διπλωµατικά ακόµη, θα αποτελέσει το αντικείµενο της παρούσας εξιστόρησης: Θα παρουσιαστούν, πρώτα

– πρώτα, ο ρόλος της

«Φιλικής Εταιρείας» στην (ιδεολογική ή/ και υλική) προετοιµασία της

Επανάστασης

και

οι

χερσαίες

και

θαλασσινές

πολεµικές

επιχειρήσεις κάθε χρόνου. Έπειτα, θα προβληθούν οι απόπειρες, µέσα

από

τις

επαναστατηµένου

εθνοσυνελεύσεις, Ελληνισµού

πολιτικής

και

οι

συγκρότησης

εµφύλιες

διαµάχες

του στις

οποίες ενεπλάκησαν, στη διάρκεια του Αγώνα, οι επαναστάτες. Κατόπιν, θα ασχοληθούµε µε την οικονοµική διαχείριση εκ µέρους της πολιτικής ηγεσίας και το ρόλο των ξενόφερτων δανείων κατά την Επανάσταση. Ακολούθως, θα ιδούµε την επίσηµη στάση, αφενός, των Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων από το 1821 µέχρι το 1829 έναντι της Ελληνικής

Επανάστασης

«π ρωτοβουλίες»

και,

αφετέρου,

και το

τις

διπλωµατικές

«φιλελληνικό»

ρεύµα

τους των

χρόνων του Αγώνα. Καθώς ξεχωριστό µέρος της εξιστόρησής µας θα ασχοληθεί µε τις παροικίες των Ελλήνων στο εξωτερικό, αλλά κ α ι τ ο φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο κ α ι δ η µ ο κ ρ α τ ι κ ό « π ν ε ύ µ α », π ο υ α ν α δ ί δ ε τ α ι από τα επαναστατικά συνταγµατικά κείµενα, ιδιαίτερα κεφάλαια

Σελίδα 16 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

θα

παρουσιάσουν την Παιδεία και τον Τύπο στα χρόνια της

Επανάστασης. Τέλος, θα παρουσιαστεί τι έσπρωξε τους Έλληνες σε µια πολεµική υπερπόντια και υπέρ της Κύπρου επιχείρηση στο… Λίβανο, ενώ θα εξεταστεί, σε ιδιαίτερο κεφάλαιο, και ο βαθµός αντικειµενικότητας και ειλικρίνειας των αποµνηµονευµατογράφων του Αγώνα. Μνεία, όµως, θα γίνει και στο πώς λειτούργησαν τα πρώτα νοσοκοµεία για τους τραυµατίες και τους αρρώστους κατά τα χρόνια της Επανάστασης, αλλά και στις επαφές των Ελλήνων µε

τον

Πάπα

της

Ρώµης

για

στήριξη

και

βοήθεια

και

τις

αντιπαραθέσεις, στις Κυκλάδες, Ελληνορθοδόξων και Καθολικών Ελλήνων ως προς τη συµµετοχή στον Αγώνα.

Σελίδα 17 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 2. Η «Φιλική Εταιρεία» προλειαίνει… Στις αρχές του 19ου αιώνα, λοιπόν, ο πόθος των Ελλήνων για απελευθέρωση είναι µεγαλύτερος από ποτέ άλλοτε. Ήσαν νωπά ο µαρτυρικός θάνατος του Ρήγα Φεραίου (1798) και η δηµοσίευση της

«Ε λ λ η ν ι κ ή ς

Νοµαρχίας»

(1806).

Έτσι,

ιδρύεται

το

1814

(14/9), στην Οδησσό της Ρωσίας, από τρεις Έλληνες εµπόρους, το Νικόλαο

Σκουφά,

τον

Εµµανουήλ

Ξάνθο

και

τον

Αθανάσιο

Τ σ α κ ά λ ω φ , η «Φ ι λ ι κ ή Ε τ α ι ρ ε ί α » , µ ε σ κ ο π ό ν α π ρ ο ε τ ο ι µ ά σ ε ι µ ι α εθνικοαπελευθερωτική

Επανάσταση

των

Ελλήνων

κατά

των

Τούρκων. Κατά το Γιάννη Σκαρίµπα, «απ’ τους τρεις αγνότερος ήταν ο Σκουφάς. ∆υναµικότερός τους ο Τσακάλωφ».

Εικόνα 2: Τα µέλη της "Φιλικής Εταιρείας" δένονταν µε απαραβίαστο όρκο

Ο σκοπός της «Φ.Ε. » έπρεπε να µείνει µυστικός κι από τις τουρκικές Σουλτανικές αρχές κι από τις ευρωπαϊκές συντηρητικές κυβερνήσεις, που

– στα πλαίσια της Ιερής Συµµαχίας, µετά την

πτώση του Ναπολέοντα το 1815

–

µε µπροστάρη τον Αυστριακό

µισέλληνα καγκελάριο Μέττερνιχ κατέπνιγαν κάθε επαναστατικό κίνηµα στη γηραιά ήπειρο. Για αυτούς, κυρίως, τους λόγους η

Σελίδα 18 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

γρήγορη διάδοση των ιδεών της και αύξηση των µυηµένων µελών τα πρώτα, τουλάχιστον, χρόν ια γίν ονταν µε εξαιρετική δυσκολία, αφού δρούσε συνωµοτικά, κατά τα πρότυπα των µασόνων και των καρµπονάρων. Ευνοϊκές προϋποθέσεις για την επίτευξη των σκοπών της «Φ.Ε. » , η οποία, σηµειωτέον, στους κόλπους της είχε όλα τα στρώµατα του υπόδουλου ελληνικού λαού, θεωρούνται τόσο η γενική παρακµή της οθωµανικής αυτοκρατορίας, µε τις εσωτερικές διχόνοιες να τη µαστίζουν και να παραλύουν ακόµα και τις κρατικές µυστικές υπηρεσίες, όσο η διάδοση του φιλελευθερισµού και του επαναστατικού πνεύµατος στην Ευρώπη και ιδίως στα Βαλκάνια. Σπουδαιότερο, όµως, όλων γεγονός είναι ότι η ιδέα πια για

εθνική

απελευθέρωση

είχε

ωριµάσει

στις

καρδιές

των

Ελλήνων. Ο π ρ ώ τ ο ς κ α ι ρ ό ς γ ι α τ η ν π ρ ο σ έ λ κ υ σ η µ ε λ ώ ν σ τ η «Φ ι λ ι κ ή Εταιρεία»

ήταν

εξαιρετικά

δύσκολος,

γιατί

οι

Έλληνες

µεγαλέµποροι της Μόσχας, που είχε αναλάβει να «µυήσει » ο Σκουφάς, ήσαν δισταχτικοί απέναντί του, γιατί στα µάτια τους φ ά ν τ α ζ ε ω ς «α γ ύ ρ τ η ς » κ α ι χ ρ ε ο κ ο π η µ έ ν ο ς έ µ π ο ρ ο ς ! Τ α π ρ ά γ µ α τ α , όµως, άλλαξαν προς το καλύτερο, όταν µυήθηκαν, τους τρεις τελευταίους µήνες του 1814, ο Γεώργιος Σέκερης, που καταγόταν από την Τρίπολη, σπούδαζε στο Παρίσι και τα αδέλφια του ήσαν µεγαλέµποροι σε Οδησσό (ο Αθανάσιος) και Κωνσταντινούπολη (ο Παναγιώτης), και ο Αντώνιος Κοµιζόπουλος από τη Φιλιππούπολη, ο ο π ο ί ο ς «σ υ µ π α ρ έ σ υ ρ ε », µ έ σ α σ τ ο 1 8 1 5 , κ ι ά λ λ ο υ ς ε µ π ό ρ ο υ ς κ α ι άλλους Έλληνες που ζούσαν στα Βαλκάνια, ενώ µυήθηκαν και αρκετοί κληρικοί. Το 1816, κατηχείται στις αρχές της «Φ.Ε. » ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος και

Αθανάσιος

Σέκερης,

Σελίδα 19 από 321

ενώ οι Φιλικοί

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 αποφασίζουν να λάβουν δραστικά και αυστηρότατα µέτρα, για να εξασφαλίσουν

την

εχεµύθεια

των

νιόφερτων

µελών.

Όλοι

θυµόντουσαν την προδοσία που οδήγησε στο µαρτυρικό θάνατο του Ρήγα. Το επόµενο διάστηµα (1815

– 1817), αναλώνεται σε

προσπάθεια προσέγγισης κληρικών, κοτζαµπάσηδων, Φαναριωτών, ενώ άρχισαν να σκέφτονται και να τεθεί µια προσωπικότητα κύρους

επικεφαλής

της

«Ε τ α ι ρ ε ί α ς » .

Έτσι,

στράφηκαν

στον

πανελλήνιας αποδοχής και φήµης λόγιο κληρικό Άνθιµο Γαζή, αλλά αυτός δέχτηκε

µόνον να γίνει

µέλος και

κανένα άλλο

ανώτερο αξίωµα. Το 1816, έχουµε, πέρα από τη συνεχή εισροή και επιφανών µελών, τη δράση του Ν. Γαλάτη, που παραλίγο να «σ τοιχίσει » την ύπαρξη στη «Φιλική Εταιρεία». Μετά το 1817, όχι µονάχα επί ρωσικού εδάφους, αλλά και στην Κωνσταντινούπολη και στη Θεσσαλία και στην Ήπειρο και στη Ρούµελη και στην Πελοπόννησο και στα Αιγαιοπελαγίτικα νησιά πολυάριθµοι ήσαν όσοι

είχαν

µυηθεί

στη

«Φ.Ε. »

και

µάλιστα

απ’

όλες

τις

κοινωνικές τάξεις (κοτζαµπάσηδες – καραβοκύρηδες – κλήρος – οπλαρχηγοί

–

Φαναριώτες:

Κολοκοτρώνης,

Παπαφλέσσας,

Περραιβός, Θ. Νέγρης, Α. Μαυροκορδάτος – Φιραρής κ.α.). Πριν συνεχίσουµε, ας ιδούµε λίγα στοιχεία και για την εσωτερική οργανωτική δοµή της «Φιλικής Εταιρείας», στα χρόνια της παντοδυναµίας της (µετά το 1817). Υπήρχαν ο ηγετικός π υ ρ ή ν α ς , η «Α ν ω τ ά τ η Α ρ χ ή » ό π ω ς ο ν ο µ α ζ ό τ α ν , τ έ σ σ ε ρ ι ς π ο λ ι τ ι κ έ ς και δύο στρατιωτικές βαθµίδες στις οποίες εντάσσονταν τα µέλη της Φιλικής Εταιρείας. Στη χαµηλότερη βαθµίδα, υπάγονταν οι βλάµηδες, δηλαδή οι αγράµµατοι και οι απλοί άνθρωποι. Στην εποµένη βαθµίδα, τους συστηµένους, εντάσσονταν οι υπάλληλοι και οι µικροέµποροι, ενώ στις δυο επόµενες βαθµίδες, τους ιερείς και

τους

µορφωµένοι.

ποιµένες, Οι

εντάσσονταν

στρατιωτικές

οι

ευκατάστατοι

βαθµίδες

αφιερωµένων και εκείνη των ποιµένων. Σελίδα 20 από 321

ήταν

και

αυτή

οι των

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Το καλοκαίρι του 1818, λοιπόν, λίγο πριν το θάνατο του Σ κ ο υ φ ά , κ α τ α ρ τ ί σ τ η κ ε α π ό τ α µ έ λ η τ η ς «Φ ι λ ι κ ή ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς » έ ν α ς κατάλογος

µε

στελέχη,

που

θα

γυρνούσαν

στις

ελληνικές

παροικίες του εξωτερικού και στην Ελλάδα, για να µυήσουν νέα µέλη. Λογουχάρη, ο Γεωργάκης Ολύµπιος θα πήγαινε στη Σερβία, ο

Βατικιώτης

στη

Μολδοβλαχία,

Κ.

Πεντεδέκας

στη

Μολδοβλαχία, ο Χρ. Λουριώτης στην Ιταλία, ο Αναγνωσταράς στα Ιόνια νησιά, ο Χρυσοσπάθης στη Μάνη και τη Μεσσηνία και ο Ι. Φαρµάκης σε Θράκη

– Μακεδονία. Αξίζει, όµως, να γραφεί και

ότι αρκετοί είναι και όσοι Βλάχοι και οι Μολδαβοί µυήθηκαν. Σ τ ι ς 3 1 / 7 / 1 8 1 8 , ό τ α ν π έ θ α ι ν ε ο Σ κ ο υ φ ά ς , η «Φ ι λ ι κ ή Ε τ α ι ρ ε ί α » ξεπερνούσε τα 1.000 µέλη! Το 1818 – ’19, λοιπόν, η «Φιλική Εταιρεία», µπορεί ως ενιαίο σύνολο να προετοιµάζει τον εθνικό σηκωµό, στους κόλπους της,

όµως,

«φωλιάζουν»

τρεις

µικρότερες,

µάλλον

ταξικής

προέλευσης, «µερίδες»: Η πρώτη στηρίζεται στα λαϊκά στρώµατα και

στην

προοδευτική

αστική

τάξη

(Κολοκοτρώνης

Θ.,

Παπαφλέσσας, Οδυσσέας Ανδρούτσος, κ.α.). Η δεύτερη σχετίζεται µε όσους αστούς ήθελαν, προς ίδιον όφελος, την αντιτουρκική Επανάσταση και δε θέλουν να σκεφτούν το λαό κυρίαρχο σε κάποιο ελεύθερο, µετεπαναστατικό κράτος (Αλ. Μαυροκορδάτος, Νέγρης Θ., Φαναριώτες κ.α.). Το τρίτο και τελευταίο κοµµάτι είναι οι αρχοµανείς και συµφεροντολόγοι, καιροσκόποι συνήθως, κοτζαµπάσηδες του Μοριά (Ζαΐµης, Λόντος κ.α.), που θέλουν να παραµερίσουν,

στα

χρόνια,

ιδίως,

του

Αγώνα,

τους

λαϊκούς

αγωνιστές από τα κέντρα της εξουσίας και, αργά ή γρήγορα, σπρώχνουν

το

έθνος

σε

αδελφοκτόνους

εµφύλιους

πολέµους,

π α ρ ό τ ι η Ε π α ν ά σ τ α σ η «π ν έ ε ι τ α λ ο ί σ θ ι α » ( 1 8 2 4 – ’ 2 5 ) . Ποιος, όµως, βρίσκεται πίσω από τη «Φιλική Εταιρεία» στο ξεκίνηµα και στα χρόνια της εξάπλωσής της; Ο Καρλ Μαρξ

Σελίδα 21 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 γράφει, µεταξύ άλλων, και τα εξής: «Ο σύνδεσµος της «Φιλικής Εταιρείας».

Απελευθέρωση

των

Ελλήνων

µε

κοινή

δράση

του

σλαβικού και του ελληνικού πληθυσµού. Η Ρωσία έχει µέσα το χεράκι της. Οι ηγέτες ονόµαζαν την καθοδηγήτρια δύναµη αρχή (η ψυχή του συνδέσµου). Οι ηγέτες µυστικοί. Οι προσήλυτοι όλων των χωρών

ασυνείδητοι πράκτορες της αυλής της Πετρούπολης. Η

Ρωσία – µετά την άνδρωση του συνδέσµου – κρατούσε όλα του τα νήµατα και κινούσε όλα του τα ελατήρια, τοποθετηµένη στο κέντρο των ενεργειών, πίσω από διακριτικούς πράκτορες, αρκετά κρυµµένη για ν’ αποκηρύξει σε περίπτωση αποτυχίας κι αρκετά στρατευµένη για να κερδίσει από την επιτυχία. Μπορούσε να διακινδυνεύσει µερικά κεφάλια σαν πειραµατικά µπαλόνια (...) Στις διασκέψεις η αρχή σύντοµα αντικαταστάθηκε από την αναφορά στον τσάρο. Για την πλειοψηφία των προσήλυτων αυτό σήµαινε πρόσθετες ελπίδες». Μ ε τ ά τ ο 1 8 1 8 , ό µ ω ς , ο ι π ρ ω τ ε ρ γ ά τ ε ς τ η ς «Φ . Ε . », α φ ο ύ «απαλλάχτηκαν » από το Γαλάτη και βλέποντας πως έχουν αυξηθεί σηµαντικά

τα

µέλη

της

οργάνωσης,

αναζήτησαν

πιο

σοβαρά

κάποιον σπουδαίο Έλληνα να του παραδώσουν τα ηνία της. Ίσως η δολοφονία, στην Ερµιόνη, του Ν. Γαλάτη να εξηγείται στο ότι η δ ρ ά σ η τ ο υ «ε ν ο χ λ ο ύ σ ε » Ξ ά ν θ ο κ α ι Τ σ α κ ά λ ω φ . ∆ ε ν π ρ έ π ε ι ν α ευσταθούν

οι

ψόγοι

σε

βάρος

του,

ότι,

δήθεν,

διατηρούσε

προδοτικές σχέσεις µε τους Τούρκους, εφόσον, τα χρόνια εκείνα, πολλοί Φιλικοί είχανε κρυφές σχέσεις µε Τούρκους. Μήπως, όµως, τελικά, οι ηθικοί αυτουργοί της δολοφονίας του φοβόντουσαν ότι, µε κάτι που ήξερε για αυτούς, τούς «είχε στο χέρι» ενώπιον των µυηµένων Ελλήνων και, εξαιτίας αυτού, τον «έβγαλαν από τη µέση»; Το

1819,

περισσότεροι

µάλιστα,

προύχοντες

είναι της

χρονιά

Μολδαβίας

κατά

την

ενώνονται

οποία µε

οι

τους

προύχοντες των Αιγαιοπελαγίτικων νησιών, οι οποίοι, µάλιστα,

Σελίδα 22 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

καλούν πίσω τα πλοία τους και, περιµένοντας µιαν προσεχή αναταραχή,

αναστέλλουν

τις

εµπορικές

τους

δραστηριότητες.

Εναπόθεσαν δε τις ελπίδες τους για βοήθεια στη Ρωσία και στον Τσάρο. Οι Τούρκοι, από διαίσθηση ή προδοσία, επιδιόρθωσαν τα οχυρά του ∆ούναβη και

προέβησαν σε µεγάλες στρατιωτικές

προετοιµασίες. Απευθύνονται,

λοιπόν,

οι

Φιλικοί,

στις

8/1/1820,

στο

διπλωµάτη και υπουργό Εξωτερικών της ρωσικής κυβέρνησης, Ιωάννη Καποδίστρια, και αφού ετούτος αρνήθηκε στην πρόταση, που του κατέθεσε δια ζώσης ο ίδιος ο Ξάνθος, στράφηκαν στο στρατηγό του ρωσικού στρατού Αλέξανδρο Υψηλάντη (1792 – 1828), ο οποίος αφενός είχε διακριθεί για τον ηρωισµό του στους ναπολεόντειους πολέµους (το 1813 χάνει το ένα χέρι του σε µία µάχη), αφετέρου δε ήταν «ειλικρινούς και αξιαγάστου – κατά τον Π. Καρολίδη – ήθους» και φλογερός πατριώτης που προσπάθησε να ενσαρκώσει το όνειρο του Ρήγα Φεραίου για µια βαλκανική αντιτουρκική Επανάσταση. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης δέχτηκε κι από τον Απρίλιο του 1 8 2 0 ( 1 2 / 4 ) α ν α φ έ ρ ε τ α ι ω ς «Γ ε ν ι κ ό ς Ε π ί τ ρ ο π ο ς τ η ς Α ρ χ ή ς », π α ρ ά τις

«ρ α δ ι ο υ ρ γ ί ε ς »

του

πρώην

Ουγγροβλαχίας

παράταξης του Ι. Καρατζά και του Αλ.

Ιγνάτιου,

της

Ν. Μαυροκορδάτου.

Στρώθηκε αµέσως στη δουλειά, µα καθώς η προετοιµασία και τα µέσα για την πραγµατοποίηση του σχεδίου του (οικονοµικός και στρατιωτικός εξοπλισµός) σχεδόν ανύπαρκτα η προσπάθειά του να ξεκινήσει την Επανάσταση στη Μολδοβλαχία απέτυχε παταγωδώς, την άνοιξη του 1821. Τα µέσα του 1820, λοιπόν, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ζήτησε και έλαβε τον Τσάρο από

απεριόριστη άδεια απουσίας από τα

στρατιωτικά του καθήκοντα. Επικαλέστηκε λόγους υγείας, αλλά,

Σελίδα 23 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 φεύγοντας από την Πετρούπολη, µέσω Μόσχας και Κιέβου, πήγε στην Οδησσό, για να γυρέψει οικονοµική ενίσχυση για τη «Φιλική Εταιρεία» από ευκατάστατους Έλληνες της περιοχής. Λίγοι του παρείχαν

χρηµατική

βοήθεια,

οι

περισσότεροι

ήσαν

πολύ

δισταχτικοί ως προς τις πιθανότητες να πετύχει ένα επαναστατικό εγχείρηµα τη δοσµένη χρονική στιγµή. Το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου, ο Υψηλάντης θα αναθέσει στον Άνθιµο Γαζή τη διεξαγωγή εράνου σε Ύδρα

– Σπέτσες και

Ψαρά για τους σκοπούς του Αγώνα και να προετοιµάσει τους κατοίκους τους για τον ξεσηκωµό (Σεπτέµβρης 1820), ενώ, καθώς έφταναν από παντού ενθαρρυντικά νέα, µε εγκύκλιό του, στις 8/10/1820, προς τους αρχιερείς και τους προύχοντες της Ελλάδας και των νησιών του Αιγαίου, έγραφε ότι µόνον εάν στηριχτούν στις

δικές

αποτινάξουν

τους τη

δυνάµεις σκλαβιά

οι

και

Έλληνες

γι’

αυτό,

θα

µπορέσουν

πρέπει

να

αντλούν

παραδείγµατα από το ένδοξο παρελθόν, δίχως να ‘ χουν ανάγκη καµιά ξένη βοήθεια! Την ίδια µέρα, µε άλλη εγκύκλιο προς τους Έλληνες έµπορους και ναυτικούς, στηλιτεύει τον ανθελληνικό και ωφελιµιστικό τρόπο που πολιτεύεται εις βάρος των Ελλήνων η άρχουσα τάξη της Αγγλίας. Μέχρι το τέλος του 1820, ο Υψηλάντης έδινε, µε γράµµατά του,

γενικές

οδηγίες

και

εντολές

σε

Έλληνες,

κυρίως,

της

διασποράς, αλλά και σε κληρικούς και προύχοντες του Μοριά και έθετε, έτσι, γερές βάσεις, που θα τον έσπρωχναν να αποφασίσει και την οργάνωση στρατού, την οποία ανέθεσε στον αδελφό του, Νικόλαο. Στα τέλη, επίσης, του 1820, στη νότια Ελλάδα φτάνουν οι αντιπρόσωποι της «Φ.Ε.» , ύστερα από σύσκεψη που είχε γίνει στο Ισµαήλιο της Βεσσαραβίας (7 Οχτώβρη 1820), για να συντονίσουν

Σελίδα 24 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

τις

προσπάθειες,

ώστε

Επανάσταση

να

ξεκινήσει

στην

Πελοπόννησο. Στο Ισµαήλιο, λοιπόν, παρόντων Α. Υψηλάντη, Ξάνθου και του

αρχιµανδρίτη

Γρηγορίου

∆ικαίου

Παπαφλέσσα,

διαµορφ ώθηκε ένα σχέδιο δράσης, του οποίου τα βασικά σηµεία είναι

τα

ακόλουθα:

Άµεση

έναρξη

της

Επανάστασης

–

Υψηλάντης, µέσω Τεργέστης, θα κατέβαινε στη Μάνη, για να αρχίσει

Αγώνας

από

Κωνσταντινούπολη,

το

Μοριά

πυρπόληση

λαϊκή

–

του

εξέγερση

σουλτανικού

στην

στόλου,

παράλυση οθωµανικής διοικητικής µηχανής, σύλληψη Σουλτάνου – εξέγερση των µισθοφόρων, που υπηρετούν κοντά στους Έλληνες ηγεµόνες

της

Μολδοβλαχίας,

και

συνεννόηση

µε

τον

Θ.

Βλαδιµηρέσκου – επικοινωνία µε τους Σέρβους για σύµπραξη και άµεση αποστολή αντιπροσώπων στον ελληνισµό της Ρούµελης, των νησιών και της διασποράς για την προετοιµασία του ξεσηκωµού. Στη σύσκεψη, πάντως, απ’ όπου έλειπαν οι Τσακάλωφ, Αναγνωστόπουλος και Άνθιµος Γαζής (στην Ιταλία οι δύο πρώτοι, ο τρίτος στο Πήλιο), ο Χριστόφορος Περραιβός υπήρξε ο κύριος «αντίπαλος» του Παπαφλέσσα στη λήψη της απόφασης για την έναρξη

της

Επανάστασης

από

την

Πελοπόννησο,

εντούτοις

εργάστηκε δραστήρια για την υλοποίηση της απόφασης αυτής. Λίγους µήνες αργότερα, οι περισσότεροι, όµως,

Πελοποννήσιοι

πρόκριτοι κι αρχιερείς εµφανίζονται ακόµα διστακτικοί, µα ο Παπαφλέσσας, και σε νέα σύσκεψη, τέλη Γενάρη 1821, Βοστίτσα

Αιγιαλείας

υπερκεράσει

τους

(στο

σηµερινό

δισταγµούς

τους

Αίγιο), και,

κατόρθωσε

πείθοντάς

τους,

στη να να

προκαλέσει την έναρξη του Αγώνα της Ανεξαρτησίας στο Μοριά, όπου αρχές Ιούνη του 1821, πριν ακόµα κλείσει αποτυχηµένα κάθε προσπάθεια

του

Αλέξανδρου

Υψηλάντη,

θα

κατεβεί

από

την

Τεργέστη, ως πληρεξούσιος του Γενικού Επιτρόπου της Αρχής της

Σελίδα 25 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 «Φιλικής Εταιρείας», και ο ∆ηµήτριος Υψηλάντης (1793 – 1832), µικρότερος αδελφός του Αλεξάνδρου.

Σελίδα 26 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008 Πίνακας 1: ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΤΑ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΣΕΙΡΑ (1821 – 1829) 1814 Ίδρυση της Φιλικής Εταιρίας. 1820 (12/4) Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης αναλαµβάνει γενικός αρχηγός της Φ.Ε.. 1821 (26/1) Σύναξη Πελοποννησίων προεστών στη Βοστίτσα – Παπαφλέσσας 1821 (22/2) Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης διαβαίνει τον Προύθο. 1821 (24/2) Προκήρυξη Αλεξάνδρου Υψηλάντη για κήρυξη Επανάστασης. 1821 (9 ή 21/3 και 4 ή 16/4) Η Ρωσία αρνείται τη συµµετοχή της και καταδικάζει, µε εγκυκλίους προς τις πρεσβείες της, το κίνηµα του Αλέξανδρου Υψηλάντη. 1821 (20/3) Ένοπλη εκδήλωση της Ελληνικής Επανάστασης στα Καλάβρυτα. 1821 (21/3) Π. Καρατζάς, η Πάτρα στα όπλα. 1821 (24/3) Παλαιών Πατρών Γερµανός – Α. Λόντος – Σ. Χαραλάµπης: «Αχαϊκό ∆ιευθυντήριο», Πάτρα. 1821 (30/3) Η Ύδρα ξεσηκώνεται – Α. Οικονόµου. 1821 (10/4) Απαγχονισµός οικουµενικού πατριάρχη Γρηγορίου του 5ου. 1821 (23/4) Αλαµάνα – Αθανάσιος ∆ιάκος. 1821 (30/4) ∆ιακήρυξη του Laybach. 1821 (8/5) Γραβιά – Οδυσσέας Ανδρούτσος. 1821 (12 – 13/5) Ελληνική νίκη στο Βαλτέτσι. 1821 (26/5) Πράξη Καλτετζών – Πελοποννησιακή Γερουσία. 1821 (7/6) Συντριβή Ιερολοχιτών & Υψηλάντη Αλεξ. στο ∆ραγατσάνι. 1821 (8/6) Ο ∆. Υψηλάντης στην Ελλάδα. 1821 (4 – 7/9) Συνέλευση & Γερουσία δυτικής Χέρσου Ελλάδας – Μαυροκορδάτος. 1821 (23/9) Άλωση Τριπολιτσάς – Θ. Κολοκοτρώνης. 1821 (6/10) Προκήρυξη ∆. Υψηλάντη περί εκλογής αντιπροσώπων για εθνοσυνέλευση. 1821 (15/11) Νοµική ∆ιάταξη Ανατολικής Ελλάδας – Άρειος Πάγος & Νέγρης. 1821 (1/12) Έναρξη εθνοσυνέλευσης στο Άργος. 1821 (20/12) Πιάδα Επιδαύρου – αρχίζει η 1η εθνοσυνέλευση 1822 (1/1) 1ο ελληνικό Σύνταγµα. 1822 (15/1) Ελληνική διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. 1822 (16/1) Τελειώνει η 1η εθνοσυνέλευση. 1822 (30/3) Τουρκικές θηριωδίες στη Χίο. 1822 (6 – 7/6) Αντίποινα από Κ. Κανάρη. 1822 (4/7) Ήττα στο Πέτα. 1822 (25/7) ∆ερβενάκια – καταστροφή ∆ράµαλη – Θ. Κολοκοτρώνης. 1822 (22/8) O G. Canning νέος Άγγλος υπουργός εξωτερικών. 1822 (Οκτ. – ∆εκ.) 1η πολιορκία Μεσολογγίου. 1823 (29/3 – 18/4) 2η εθνοσυνέλευση Άστρους. 1823 (30/3) Κατάργηση περιφερειακών εξουσιών – τοπικών γερουσιών – αρχιστρατήγων. 1823 (13/4) Αναθεώρηση και επικύρωση Συνταγµατικών διατάξεων. 1823 (9/8) Κεφαλόβρυσο – Μ. Μπότσαρης. 1823 (26/10) Ακροκόρινθος – Θ. Κολοκοτρώνης. 1823 (Νοε.) Ξεκινά ο Θ. Κολοκοτρώνης τον 1ο εµφύλιο. 1824 (9/1) Τσαρικό σχέδιο “3 τµηµάτων”. 1824 (Μάρτης) Τουρκοαιγυπτιακή συµφωνία ( Μωχάµετ Άλυ – Μαχµούτ ο 2ος ) 1824 (22/5) Τέλος 1ου εµφυλίου – υποχώρηση Θ. Κολοκοτρώνη. 1824 (29/5) Καταστροφή της Κάσου. 1824 (21/6) Καταστροφή των Ψαρών. 1824 (Ιουλ.) 2ος εµφύλιος. 1824 (29/8) Ναυµαχία του Γέροντα – Μιαούλης. 1825 (Γεν. – Φλεβ.) Τέλος 2ου εµφυλίου – φυλάκιση Θ. Κολοκοτρώνη. 1825 (12/2) Ο Ιµπραήµ αποβιβάζεται στην Πελοπόννησο. 1825 (15/4 – 11/12) 1η φάση της 2ης πολιορκίας του Μεσολογγίου. 1825 (26/4) Συντριβή στη Σφακτηρία. 1825 (20/5) Παπαφλέσσας – Μανιάκι. 1825 (5/6) ∆ολοφονία του φυλακισµένου Οδ. Ανδρούτσου.

Σελίδα 27 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 1825 (Ιουλ.) «Πράξη της Υποτέλειας». 1825 (12/12) Αρχίζει η 2η φάση της 2ης πολιορκίας του Μεσολογγίου. 1826 (4/4) Ρωσοαγγλικό πρωτόκολλο της Πετρούπολης. 1826 (6 – 16/4) Επίδαυρος – 3η εθνοσυνέλευση: αίτηση για αγγλική µεσολάβηση. 1826 (10 – 11/4) Ηρωική έξοδος του Μεσολογγίου. 1826 (Αυγ.) Ο Κιουταχής στην Αθήνα. 1826 (3/9) Άστιγξ – «Καρτερία». 1826 (23/11) Καραϊσκάκης – Αράχοβα. 1827 (17/3 – 1/5) Τροιζήνα – 3η εθνοσυνέλευση: εκλογή Καποδίστρια για Κυβερνήτη, νέο Σύνταγµα 1827 (22/4) Φάληρο – Θάνατος Γ. Καραϊσκάκη. 1827 (24/5) Ο Κιουταχής κυριεύει την Αθήνα. 1827 (6/7) «Ιουλιανή Συνθήκη (ή Σύµβαση)» Ρωσοαγγλογάλλων, στο Λονδίνο. 1827 (Αύγουστος) Θάνατος Γ. Κάννιγκ – νέα κυβέρνηση στην Αγγλία υπό τον Goderich. 1827 (8/10) Ναυµαχία του Ναβαρίνου (Χέυδεν – ∆εριγνί – Κόδριγκτον κατά Ιµπραήµ). 1828 (6 ή 18/1) Ο Ι. Καποδίστριας πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας στο Ναύπλιο. 1828 (18 ή 30/1) «Προσωρινή ∆ιοίκησις της Επικρατείας». 1828 (20/7) Θάνατος του Αλεξ. Υψηλάντη σε αυστριακές φυλακές. Αγγλοαιγυπτιακή συνθήκη Αλεξάνδρειας αποχώρησης Ιµπραήµ από Πελοπόννησο. 1828 (9/8) 1828 (4 ή 16/11) Πρωτόκολλο Λονδίνου – περιορισµένα σύνορα. 1829 (10 ή 22/3) Πρωτόκολλο Λονδίνου – αυτόνοµο ελληνικό κράτος. 1829 (12/9) Η µάχη της Πέτρας (Βοιωτία) – ∆. Υψηλάντης, τέλος της Επανάστασης.

Σελίδα 28 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

3. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ανοίγει την … πόρτα

Ο πόλεµος της εθνικής ανεξαρτησίας των Ελλήνων ή – όπως έχει επικρατήσει να λέγεται

– η

Επανάσταση του 1821 ξεκίνησε

από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη το β’ δεκαπενθήµερο του Φλεβάρη του 1821, στις Παραδουνάβιες ηγεµονίες (Μολδαβία & Βλαχία). Επελέγη η Μολδοβλαχία για 3 λόγους: (α) διοικούνταν από Φαναριώτες από το 1709, (β) υπήρχε ακµάζων ελληνισµός στην περιοχή και (γ) οι Τούρκοι, µετά από ρωσοτουρκική συνθήκη του δεν

1812,

είχαν

στρατό

εκεί,

ούτε

και

στρατιωτικής επέµβασης, αλλά διέθεταν,

το

δικαίωµα

της

από τα εδάφη των

Παραδουνάβιων ηγεµονιών, στρατιωτικές δυνάµεις µονάχα στο φρούριο της Βραΐλας, µιας πόλης στη σηµερινή Ρουµανία, µε ανθηρό, κατά τον 19ο αιώνα, όµως, ελληνικό στοιχείο. Επιπλέον, πρέπει

να επισηµανθεί

και

ό,τι

γράφει

Ν.

Τοντορώφ

( «Η

Β α λ κ α ν ι κ ή ∆ ι ά σ τ α σ η τ η ς Ε π α ν ά σ τ α σ η ς τ ο υ 1 8 2 1 », σ ε λ . 8 0 ) , ό τ ι δηλαδή «στη Μολδοβλαχία επικρατούσαν καλύτερες συνθήκες για την προσέλκυση εκπροσώπων των υπόλοιπων βαλκανικών λαών στο ελληνικό απελευθερωτικό κίνηµα, µε την προοπτική της επέκτασης της

προετοιµαζόµενης

εξέγερσης

σε

µια

παµβαλκανική

επανάσταση». Στις 16/2/1821, λοιπόν, αφού τους τελευταίους µήνες είχαν ε κ δ η λ ω θ ε ί κ ά π ο ι α «κ ρ ο ύ σ µ α τ α » π ρ ο δ ο σ ί α ς σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ω ν Φιλικών,

Υψηλάντης, Βεσσαραβίας

αρχηγός στο και

της

Κισνόβιο έδρα

του

«Φ ι λ ι κ ή ς

Ε τ α ι ρ ε ί α ς »,

(Κισσένιεφ), Έλληνα

την

Αλέξανδρος

πρωτεύουσα

πολιτικού

διοικητή

της της

περιοχής και γαµπρού του Αλέξανδρου Υψηλάντη, Κωνσταντίνου Κατακάζη, λαµβάνει την απόφαση για την οριστική κήρυξη της ελληνικής Επανάστασης, όπως είχε προσχεδιαστεί. Ο Αλέξανδρος

Σελίδα 29 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Υψηλάντης στο Κισνόβιο, ας γραφεί και τούτο, δεν θα αποφ άσιζε για την αναβολή ή την άµεσο έναρξη της Επανάστασης, αλλά για το από πού θα ‘πρεπε να ξεκινήσει, από τις Παραδουνάβιες ηγεµονίες ή από την κυρίως Ελλάδα. Μια βδοµάδα σχεδόν αργότερα, έχουµε δραστικές εξελίξεις. Συγκεκριµένα, στις 22 του ίδιου Φλεβάρη, παραιτούµενος από το ρωσικό στρατό, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, µε δύο από τα αδέλφια του (Νικόλαο και Γ εώργιο) και πλήθος οπαδών του, διαβαίνει τον ποταµό Προύθο και εισέρχεται στη Μολδαβία. Από το Ιάσιο της Μολδαβίας, όπου συναντά το Μιχαήλ Σούτσο, κυκλοφορεί την περίφηµη προκήρυξή του στις 24/2/1821, «Μάχου υπέρ πίστεως κ α ι π α τ ρ ί δ ο ς ». Π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι α έ ν α κ ά λ ε σ µ α τ ω ν υ π ο δ ο ύ λ ω ν γ ι α απελευθερωτικό αγώνα και ταυτόχρονα κηρύσσει την έναρξη της Επανάστασης

κατά

της

Οθωµανικής

(«Η

αυτοκρατορίας

ώρα

ήλθεν, ω άνδρες Έλληνες»). Συγκεκριµένα, µιλά για ελευθερία και πατρίδα, για δικαιώµατα και φιλελεύθερες ιδέες, κάνει λόγο για µ ι α «κ ρ α τ α ι ά δ ύ ν α µ η » π ο υ θ α υ π ε ρ α σ π ί σ ε ι τ α ε λ λ η ν ι κ ά δ ί κ α ι α , αφήνοντας να εννοηθεί έτσι πως έχει εξασφαλίσει την υποστήριξη της

οµόδοξης

και

εχθρικής

προς

το

Σουλτάνο

Ρωσίας.

Οι

διακηρύξεις του Υψηλάντη διαβάστηκαν δηµόσια στην Οδησσό µε πάνδηµες επιδοκιµασίες. Λέγεται, «Θούριο» Βαλκανικής

του

µάλιστα, Ρήγα,

(Σέρβους,

καθώς εξαπλωθεί

«Φιλική» σ’

Βούλγαρους,

όλους

είχε, τους

Αλβανούς,

χάρη

στο

λαούς

της

αλλά

όχι

και

Μολδαβούς βογιάρους γαιοκτήµονες ) και είχε φτάσει και στην Κρήτη, ότι, όταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης θα έδινε το έναυσµα για την Επανάσταση, ο σηκωµός, στηριγµένος σε αλλοτινά σχέδια του Ρήγα Φεραίου, θα ήταν παµβαλκανικός! Ο ίδιος ο Υωηλάντης είχε αποπειραθεί να στείλει τον Ύπατρο στον Αλήπασα, αλλά ο απεσταλµένος του δολοφονήθηκε κοντά στη Νάουσα και ο Πωπ,

Σελίδα 30 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

που

επρόκειτο

να

πάει

στο

Σέρβο

Μίλος

Οβρένοβιτς

για

λογαριασµό του Υψηλάντη, πιάστηκε από τους Τούρκους και, για να µην υποστεί βασανιστήρια, αυτοκτόνησε. Μονάχα που ο ξεσηκωµός που ήθελε ο Υψηλάντης δε θα απελευθέρωνε τους Βαλκάνιους αγρότες από την καταπίεση των γαιοκτηµόνων όπως ήθελε ο άλλοτε αξιωµατικός του ρωσικού στρατού Θεόδωρος Βλαδιµηρέσκου, επικεφαλής ενός, γύρω στο 1821, κινήµατος των κολίγων της Μολδοβλαχίας. Αποσκοπούσε, κατά τον Κορδάτο, να επαναστατήσουν τα Βαλκάνια υπέρ των Ελλήνων

φεουδαρχών,

οι

οποίοι,

κατόπιν,

τροπαιούχοι,

θα

αντικαθιστούσαν την τουρκική εξουσία στην Κωνσταντινούπολη. Ο

Βλαδιµηρέσκου,

όπως

γράφει

Τοντόρωφ

Ν.

(βλ.

όπου

παραπάνω, σελ. 102), στην πρώτη του προκήρυξη (23 Γενάρη 1 8 2 1 ) α π ε υ θ ύ ν ε τ α ι π ρ ο ς τ ο υ ς «α δ ε λ φ ο ύ ς κ α τ ο ί κ ο υ ς τ η ς Β λ α χ ί α ς » και τους καλεί σε αγώνα ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους, «για να εξαφανίσουν τους κακούς µε κακό» και να αφαιρέσουν «τα αγαθά και το βιος που απέχτησαν κακώς οι τύραννοι και οι βογιάροι». Η

είδηση,

πάντως,

για

την

έκρηξη

Επανάστασης

στη

Μολδοβλαχία έφτασε στην Κωνσταντινούπολη στις 1 Μαρτίου του ∆ιπλωµατικά,

1821.

προσπάθησε

µε

τη

το

τούρκικο

«βοήθεια »

της

υπουργείο «Ιεράς

εξωτερικών

Συµµαχίας»

να

αποµονώσει τη Ρωσία, που τη θεωρούσε υπαίτια της εξέγερσης. Πολιτικά, ο Σουλτάνος διέταξε τον πατριάρχη, Γρηγόριο τον 5ο, να αφορίσει τους επαναστάτες και στρατιωτικά, κήρυξε γενική επιστράτευση των µουσουλµάνων υπηκόων του, κάνοντας λόγο για «ιερό πόλεµο » κατά των αλλοπίστων. Είχαµε αφήσει, νωρίτερα, τον Αλέξανδρο Υψηλάντη στο Ιάσιο.

Μια

εβδοµάδα

παρέµεινε

εκεί,

Σελίδα 31 από 321

αλλά

δεν

έκανε

το

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 παραµικρό για διοργάνωση και αύξηση του στρατού του, παρά µονάχα

µοίραζε

δεξιά

και

αριστερά

στρατιωτικούς

βαθµούς,

διορίζοντας στρατηγούς και αξιωµατικούς για το επιτελείο του. Πέρα απ’ αυτό, αναφέρεται και το ότι επιχείρησε επονείδιστες καταπιέσεις εις βάρος πλουσίων Ελλήνων και Ρουµάνων και ότι επιδοκίµασε τη σφαγή από τον Β. Καραβιά της ασήµαντης σε αριθµό

τουρκικής

φρουράς

στο

Γαλάτσι

της

Ρουµανίας

και,

κατόπιν, τη λεηλασία αυτής της πόλης και τη δήωση του Ιάσιου και άλλων περιοχών για πλιατσικολόγηµα.

Εικόνα 3: Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης δίνει το έναυσµα για την Επανάσταση από τις Παραδουνάβιες ηγεµονίες

Κι

ενώ,

στις

10,

λοιπόν,

του

Μάρτη,

Υψηλάντης

διοργανώνει από εθελοντές στη Φωξάνη της Μολδαβίας τον «Ιερό Λ ό χ ο », α ρ χ ι κ ή ς δ ύ ν α µ η ς 1 0 0 α ν τ ρ ώ ν υ π ό τ ο Γ . Κ α ν τ α κ ο υ ζ η ν ό , εγκαθίσταται, πάλι αδρανής για αρκετές ηµέρες, στο Πλοέστι και κατά τα τέλη του ίδιου µήνα, φτάνει στο Βουκουρέστι.

Σελίδα 32 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Σχετικά µε τον ενθουσιασµό, µε τον οποίο κατατάχτηκαν οι νέοι στον «Ιερό Λόχο», δίχως να µπορούν, τότε, να προβλέψουνε ότι,

λίγους

µονάχα

µήνες

αργότερα,

θα

αποδεικνυόταν

ένα

ο δ υ ν η ρ ό τ α τ ο «Β α τ ε ρ λ ό » γ ι α τ ο υ ς ί δ ι ο υ ς κ α ι τ ο υ ς η γ ή τ ο ρ έ ς τ ο υ ς , α ς δ ώ σ ο υ µ ε τ ο λ ό γ ο σ τ ο ν Η λ ί α Φ ω τ ε ι ν ό : « [ …] Τ η ν 2 7 η ν τ ο υ Μαρτίου ηµέραν Κυριακήν µετά µεσηµβρίαν, κατά παρακίνησιν Αρχιµανδρίτου

τινός

Έλληνος

παπά

Βασιλείου,

φίλου

και

συνοπαδού του Γ. Ολυµπίου, προσκληθέντες δύο ιερείς αγνoούντες ου ένεκα, εις τον οίκον του Βέλλιου, όπου ενέδρευεν ο Ι. Φαρµάκης εκεί προητοιµασµένη ούσα η τρίχρωος µεταξωτή σηµαία, σύµβολα φέρουσα εκ του ενός τον άγιον Κωνσταντίνον συν τη Ελένη µε το σηµείον του σταυρού και υπό αυτοίς το «εν τούτω νίκα», εκ δε του άλλου τον Φοίνικα µε το «εκ της κόνεώς µου αναγεννώµαι» έκαµαν κατ' επιταγήν λιτανείαν· έπειτα ο µέν εις ιερεύς κρατών εν χερσί τον σταυρόν, ο δε το ιερόν ευαγγέλιον, και µεταξύ τούτων ο ενθουσιαστικώτατος Κωνσταντίνος Κυριάκου Αριστίας φέρων επί ώµου αναπεπταµένην την ιεράν Σηµαίαν, κατόπιν δε τούτων έως δέκα

οπλοφόροι

ξιφήρεις,

εξήλθον

οµού

του

ρηθέντος

οίκου

ψάλλοντες το «έλαµψεν η χάρις σου σήµερον»κτλ. και µετά τούτο άδοντες τα φιλελεύθερα άσµατα του αειµνήστου Ρήγα Φερραίου το «δεύτε παίδες των Ελλήνων», «φίλοι µου συµπατριώται» και το «ως πότε παλληκάρια να ζώµεν στα στενά» κτλ. και παρακολουθούµενοι εν τω µεταξύ από πλήθος πολύ άλλων οπλοφόρων εγκατοίκων και οπλοµάχων φιλελευθέρων, εστάθησαν oι επί κεφαλής του πλήθους δύο ιερείς µετά του ρηθέντος σηµαιοφόρου εις το τετράοδον της παλαιάς

Κούρτης,

εδεήθησαν

εκεί

υπέρ

της

σωτηρίας

των

ορθοδόξων χριστιανών, ευχάς, θυµιάµατα και δάκρυα προς τον Θεόν αναπέµψαντες εκφώνησαν τρανώς το «Σώσον Κύριε τον λαόν σου» κτλ. και ευθύς µε ακατάπαυστον πυροβολισµόν επ' αέρος άνευ σφαιριδίων, δεν ηκούετο άλλο από το στόµα του πλήθους, ειµή το, ζήτω η ελευθερία, εωσού επέστρεψαν εις την ρηθείσαν oικίαν·

Σελίδα 33 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 ανέπηξεν και ο Σηµαιοφόρος ευτυχώς την σηµαίαν επί του πυλώνος τότε

επροσκύνησαν

τελευταίον

έκραξαν

πάντες

αυτήν,

µεγαλοφώνως

επυροβόλησαν

το

«και

εις

τας

αύθις

και

πύλας

του

Βυζαντίου». Μετά τούτο, oι µέν επανήλθον εις τα ίδια, oι δε συνακολουθούντες

αυθόρµητοι

από

ενθουσιασµόν,

ήρχισαν

να

συγκατατάττωνται εις στρατολογίαν […] ». Κοντά στο Βουκουρέστι, είχε στρατωνιστεί, µε τους 3000 άντρες του, ο Θεόδωρος Βλαδιµηρέσκου, ενώ µέσα στην πόλη είχε σταθµεύσει ο Ρουµάνος χριστιανός, Σάββας Φωκιανός. Ο στενός συνεργάτης του Υψηλάντη, Γεωργάκης Ολύµπιος, από το 1820 (27 ∆εκέµβρη), είχε συµφωνήσει µε το Βλαδιµηρέσκου για σύµπραξη και γι’ αυτό, µόλις πέρασε ο Υψηλάντης τον Προύθο, ο Ρουµάνος «αντάρτης» πήγε κοντά του µε τους Βλάχους αγρότες του. Ο Υψηλάντης, όµως, αντί να τους προσεγγίσει, έκανε οτιδήποτε άλλο πλην της συγκρότησης ενιαίου και πειθήνιου στρατεύµατος, αλλά,

αφού

προέβη

σε

διώξεις

σε

βάρος

των

επισηµότερων

κατοίκων της πόλης, ασχολήθηκε πιο πολύ µε τον καταρτισµό και τη συντήρηση ενός θεατρικού θιάσου. Νωρίτερα, στις 14 Μαρτίου 1821, ο Ιωάννης Καποδίστριας, ως υπουργός εξωτερικών της Ρωσίας, τού αποστέλλει, εξ ονόµατος του Τσάρου, επιστολή, µε την οποία επικρίνει τον τρόπο και το χρόνο έναρξης της Επανάστασης στις Παραδουνάβιες ηγεµονίες. Στην ουσία, έµµεσα, αναγνώριζε τα ελληνικά δίκαια και την Επανάσταση, που ως τότε υπεράσπιζε όσο µπορούσε διπλωµατικά µε την υπουργική του ιδιότητα. Πάντως, τούτη είναι η δεύτερη φ ο ρ ά π ο υ α ν τ ι µ ε τ ω π ί ζ ε ι «δ ι σ τ α χ τ ι κ ά » έ ν α ν τ ι τ ο υ Υ ψ η λ ά ν τ η τ η ν επικείµενη Επανάσταση ο Καποδίστριας. Η προηγούµενη ήταν σε διά ζώσης συνοµιλία τους το χειµώνα του 1820 …

Σελίδα 34 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Στο Βουκουρέστι βρίσκει τον Υψηλάντη τόσο η καταδίκη της Επανάστασης από τον Τσάρο Αλέξανδρο τον 1ο, όσο και η διαγραφή

του

Υψηλάντη

από

τους

ρωσικούς

στρατιωτικούς

καταλόγους, αλλά και ο αφορισµός των Υψηλάντη

–

Μιχαήλ

Σούτσου από τον οικουµενικό πατριάρχη Γ ρηγόριο τον 5 . Γιατί, όµως, αφόρισε ο Γρηγόριος τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και έστειλε τις νουθετικές εγκυκλίους, παρασέρνοντας στον ίδιο, αντιδραστικό,

δρόµο

πολλούς

ανά

την

Ελλάδα

αρχιερείς

να

καταδικάζουν τους επαναστάτες; Κάποιοι λένε πως και άλλοτε, σε παραπλήσιες κρίσιµες για τους Έλληνες καταστάσεις, µια σειρά αντιδράσεων σαν και την τωρινή Πατριαρχική είχε γλιτώσει το Γ έ ν ο ς α π ό τ ο ν α φ α ν ι σ µ ό , λ ό γ ω τ η ς τ ο υ ρ κ ι κ ή ς µ α ν ί α ς ! « [ . . .] Α ν δ ε ν γινόταν ο αφορισµός, ήταν σχεδόν βέβαιο, ότι θα εξοντώνονταν ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς χ ι λ ι ά δ ε ς ο ρ θ ο δ ό ξ ω ν χ ρ ι σ τ ι α ν ώ ν [ …] » . Μετά τον αφορισµό και την αποποµπή του, 1 Απρίλη, πλέον, του 1821, ο Υψηλάντης έφυγε από το Βουκουρέστι προς τα Καρπάθια και άφησε τους Βλαδιµηρέσκου και Σάββα Φωκιανό πίσω του. Αρχές Μαΐου, όµως, εισέβαλαν στα εδάφη της Μολδοβλαχίας τρεις Τούρκοι πασάδες, ο της Βραΐλας στη Μολδαβία, ο της Σιλιστρίας στη Βλαχία και ο του Βιδινίου στη Μικρή Βλαχία. Ο Σάββας Φωκιανός έφυγε από το Βουκουρέστι προς τον Υψηλάντη, ο Βλαδιµηρέσκου ήλθε σε επαφές µε τους Τούρκους και τους υποσχέθηκε,

κατά

τον

Παπαρρηγόπουλο,

να

σκοτώσει

τον

Υψηλάντη και το στενό του συνεργάτη, Γεωργάκη Ολύµπιο. Ο Ολύµπιος,

όµως, τότε,

επικεφαλής 300

αντρών, συνέλαβε

το

Βλαδιµηρέσκου, τον οδήγησε µαζύ µε το στράτευµά του στον Υψηλάντη, ο οποίος διέταξε και τον άνευ διαδικασίας τουφεκισµό του. Ο Παπαρρηγόπουλος γράφει περί προδοσίας του ηγέτη των

Σελίδα 35 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Ρουµάνων αγροτών, αλλά ο Κορδάτος εντοπίζει την αιτία της εκτέλεσης του Βλαδιµηρέσκου στη σηµαντική διάσταση µεταξύ των φεουδαρχικών και

µοναρχικών κατά βάθος απόψεων του

Αλέξανδρου Υψηλάντη και των φιλολαϊκών και υπέρ της αγροτιάς θέσεων του Ρουµάνου αρχηγού. Πρέπει, όµως, να συµπληρωθούν σ’ αυτό το σηµείο και τα εξής: πρώτον, το ότι ο Φωτάκος περιγράφει αναλυτικά πώς εκτελέστηκε ο Βλαδιµηρέσκου από τους ανθρώπους του Υψηλάντη και δεύτερον, το ότι, σχετικά µε τις προδοτικές σχέσεις του Βλαδιµηρέσκου µε τους Τούρκους, ο ιστορικός ∆. Κόκκινος αναφέρει πως είχε συµφωνηθεί µεταξύ Ολύµπιου και Βλαδιµηρέσκου να ξεσηκωθεί ο δεύτερος όχι κατά του

Σουλτάνου,

αλλά

κατά

των

Ελλήνων

ηγεµόνων

της

Μολδοβλαχίας και των πλούσιων βογιάρων, για να παρασύρει το λαό και να µην εγείρει αµέσως τούρκικη επίθεση. Στην ίδια συµφωνία, προβλεπόταν και το ότι ο Ολύµπιος ανελάµβανε την υποχρέωση να παράσχει στο Βλαδιµηρέσκου στρατιώτες, για να προχωρήσει στα συµφωνηµένα. Εξάλλου, εάν προσφύγουµε στο ∆. Κόκκινο πάλι,

ο Ολύµπιος θεωρούσε τίµιο τον Βλαδιµηρέσκου

και δεν ήταν δυνατόν ν’ αµφιβάλει για την τιµιότητά του. Ενώ οι Βλάχοι αγρότες εγκατέλειψαν το στρατόπεδο του Υψηλάντη, το υπόλοιπο και ακέφαλο, κατά τον παραπάνω τρόπο, στράτευµα του Βλαδιµηρέσκου ενσωµατώθηκε στις δυνάµεις του Υψηλάντη, ο οποίος διέταξε, από το στρατόπεδο Τιργκόβιστε, να καταληφθεί η περιοχή γύρω από τη µονή ∆ραγατσανίου. Ο Σάββας Φωκιανός, τότε, µε τους άντρες του προσχωρούν στους

Τούρκους

και

οι

Υψηλάντη,

του

Νοσσέτου

αποτυχαίνουν

προσπάθειες

Κωνσταντίνου

∆ούκα,

παταγωδώς

ενός να

στρατηγού

σωθεί

µπροστά

στη

µονή

του του

ραγδαίως

εφορµώσα τουρκική δύναµη. Ο στρατηγός υποχώρησε άτακτα, πανικός κυρίεψε όσους ήσαν µε τον Υψηλάντη στο Τιργκόβιστε, ο

Σελίδα 36 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

ίδιος ο ηγέτης της Επανάστασης έφυγε και κατευθύνθηκε στο Ρίµνικο,

προσεγγίζοντας

τα

σύνορα

µε

την

Αυστρία,

µ’

αποτέλεσµα, στις 1 Ιούνη, οι Τούρκοι ν’ αλώσουν, αµαχητί, το εγκαταλειµµένο στρατηγείο, απ’ όπου και αποκόµισαν πλούσια λεία. Καταλαµβάνοντας

στη

συνέχεια

και

οχυρώνοντας

το

∆ραγατσάνι µετά τις νίκες τους οι Τούρκοι, είχαν το «πάνω χέρι» στην περιοχή και ο στρατηγός τους, ο Καρά Αχµέτ, θα γυρίσει στο Βουκουρέστι. Συνολικά, ο στρατός του Υψηλάντη έξω από το ∆ραγατσάνι αριθµούσε 7500 άντρες µε 4 τηλεβόλα. Ο Γεωργάκης Ολύµπιος, για να καταληφθεί το ∆ραγατσάνι, είχε καταστρώσει σχέδιο και είχε προβεί στην υλοποίηση µέρους του σε τέτοιο σηµείο, ώστε, αρχές Ιούνη, οι Τούρκοι υπερασπιστές της πόλεως να ετοιµάζονται να φύγουν. Από βεβιασµένους και υπερφίαλους χειρισµούς επιτελών του Υψηλάντη, ιδίως του Β. Καραβιά, ο οποίος παράκουσε

τις

εντολές του Ολύµπιου, πραγµατοποιήθηκε, στις 6 Ιούνη, επίθεση των

ελληνικών

∆ραγατσανίου,

δυνάµεων που

προς

αριθµούσε

την περί

τουρκική του

2000

φρουρά ιππείς.

του Οι

επιτιθέµενες ελληνικές δυνάµεις, οι οποίες αποτελούνταν από τον « Ι ε ρ ό Λ ό χ ο », 5 0 0 ι π π ε ί ς κ α ι π υ ρ ο β ο λ ι κ ό υ π ό τ η ν η γ ε σ ί α τ ω ν Β . Καραβιά

και

Ν.

Υψηλάντη,

ετράπησαν

σε

ντροπιαστική

υποχώρηση και φυγή και οι «Ιερολοχίτες» γνώρισαν, παρά τον ενθουσιασµό και τη γενναιότητά τους, οικτρή πανωλεθρία. 100 µονάχα από τους «Ιερολοχίτες» σώθηκαν και 2 πυροβόλα από τον Γεωργάκη Ολύµπιο, που είχε προστρέξει µε – εφόσον η αφροσύνη του Καραβιά και η συντριβή των αντρών, που ‘χε µαζύ του είχαν «παραλύσει »

τον

εναποµείναντα

στρατό

Υψηλάντη – λιγοστούς άντρες για βοήθεια.

Σελίδα 37 από 321

του

Αλέξανδρου

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Έτσι, στις 6 – 7 Ιουνίου 1821, η µάχη στο ∆ραγατσάνι έχει ως τραγικό για τους Έλληνες αποτέλεσµα τη βαριά ήττα του Υψηλάντη και του στρατού του, αλλά και τη συντριβή του «Ιερού Λόχου»,

αφού

από

τους

« Ι ε ρ ο λ ο χ ί τ ε ς »,

373

που

πολέµησαν

εναντίον των Τούρκων τότε, οι 200 σκοτώθηκαν στο πεδίο της µάχης. Για την Ευρώπη οι «Ιερολοχίτες» θεωρούνταν «αντάξιοι των

µεγάλων

προγόνων

των,

αντάξιοι

του

Λεωνίδα

και

των

αθανάτων 300 του», σηµειώνει ο ∆. Κόκκινος. Ο είχε

ήδη

ίδιος ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ενώ ο Σάββας Φωκιανός δολοφονηθεί

από

τους

Τούρκους

στο

Βουκουρέστι,

πέρασε, από τις 15/6, στα αυστριακά σύνορα, αφήνοντας πίσω του σ τ η Μ ο λ δ ο β λ α χ ί α « σ υ ν τ ρ ί µ µ ι α »! Η Ε π α ν ά σ τ α σ η , β έ β α ι α , σ τ ι ς Παραδουνάβιες ηγεµονίες, ολοκληρώθηκε τέλη Αυγούστου του ίδιου έτους, µετά από ελληνοτουρκικές συγκρούσεις σε διάφορες ρουµάνικες πόλεις (Γαλάτσι, Βραΐλα, Σκουλένι, Ιάσιο κ.α. µε Αθανάσιο Καρπενησιώτη, αφού οι Μιχαήλ Σούτσος και Γεώργιος Καντακουζηνός είχανε φύγει από τη Μολδοβλαχία), µε την ηρωική αντίσταση των Γεωργάκη Ολύµπιου και Ιωάννη Φαρµάκη, στη Μονή Σέκου. Η αποτυχία του Υψηλάντη οφείλεται και στον ίδιο και στους λανθασµένους χειρισµούς του, στην κάκιστη προετοιµασία του κινήµατος, στον κακό υπολογισµό για συµφωνία των ντόπιων (: δεν είχε καθόλου γίνει προεργασία για τη συµµαχία αυτή), στην εισέλευση τούρκικων στρατευµάτων στη Μολδοβλαχία (: κάτι που δεν περίµενε ποτέ ο Υψηλάντης), στον αφορισµό του Πατριάρχη, στην αποκήρυξη από τον Τσάρο και τη µη χορήγηση ρωσικής βοήθειας

σ’

έµψυχο

δυναµικό,

στην

«Ι ε ρ ά

Συµµαχία»,

που

κατέπνιγε κάθε κίνηµα µετά τους Ναπολεόντειους πολέµους, και, κυρίως,

στην

συγκροτηµένου

απειρία από

και

την

προχειρότητα

ανοµοιογενείς

οµάδες

Σελίδα 38 από 321

του

βιαστικά

στρατού

του

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Αλέξανδρου

Υψηλάντη.

Πάντως,

εάν

αναζητήσουµε

τα

απειροελάχιστα θετικά του εγχειρήµατός του, τούτα θα βρεθούν στο ότι – µολονότι ήταν σηµαντική η καταστροφή του – ο Υψηλάντης υποχρέωσε, κατά τους πρώτους και δύσκολους µήνες για την Επανάσταση της κυρίως Ελλάδας, την Υψηλή Πύλη (: Σουλτάνος

και

τουρκική

κυβέρνηση)

να

διαθέσει

σηµαντικά

στρατεύµατα στη Μολδοβλαχία, τα οποία, εάν κατέβαιναν στην Πελοπόννησο, ίσως

να κατέπνιγαν µαζύ µε όσα βρέθηκαν, τότε,

εκεί τον ελληνικό ξεσηκωµό! Περισσότερο, Αλέξανδρου

όµως,

Υψηλάντη

η και

πλάστιγγα της

έγειρε

σε

Επανάστασής

βάρος

του

στις

Παραδουνάβιες ηγεµονίες, από τη στιγµή που τους καταδίκασε πολιτικά ο Τσάρος και, κατά συνέπεια, βρέθηκαν στα νώτα του ανυπεράσπιστου

Υψηλάντη

άγρυπνοι

«θ ε µ α τ ο φ ύ λ α κ ε ς »

των

ανθελληνικών αρχών της «Ιεράς Συµµαχίας» και σύµµαχοι της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας οι Αυστριακοί.

Σελίδα 39 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 4. Σε θάλασσες, βουνά, κάστρα και κάµπους! 4.1 Η επιλογή «γηπέδου»… Η Επανάσταση του 1821 για την κυρίως Ελλάδα ξεκίνησε από

την

Πελοπόννησο,

διότι

ήταν

µακριά

από

τα

κέντρα

εξόρµησης του τουρκικού στρατού, σηµαντικό µέρος του οποίου προσπαθούσε στην Ήπειρο να καταπνίξει την ανταρσία του Αλή Πασά του Τεπελενλή των Ιωαννίνων. Επιπλέον, πολλοί Πελοποννήσιοι είχαν µυηθεί στη «Φιλική Εταιρεία» και αρκετοί οπλαρχηγοί είχαν εκπαιδευτεί στον αγγλικό στρατό, ως αξιωµατικοί ή απλοί στρατιώτες στα Εφτάνησα, ή ως κλέφτες κι αρµατολοί είχαν αποχτήσει οποία διέθεταν και

πολεµική εµπειρία, την

– δοκιµαζόµενοι σε συγκρούσεις µε τους

πειρατές ή παραβιάζοντας ναυτικούς αποκλεισµούς – ναύτες

πούχαν

υποχρεωτικά

ναυτολογηθεί

χιλιάδες

παλιότερα

στον

οθωµανικό στόλο, ενώ κι οι νησιώτες ναυτικοί (Ύδρα, Σπέτσες), έµπειροι στις θαλασσοµαχίες, θα εµπόδιζαν τουρκικές αποβάσεις. Ο σπουδαιότερος, όµως, λόγος, όλων, ήταν το ότι στο Μοριά,

του

οποίου

διαµόρφωση

κλεφτοπόλεµο των πολύπειρων σ’

του

εδάφους

ευνοεί

αυτόν Ελλήνων,

τον

ενώ κι ο

ελληνικός πληθυσµός είναι πυκνός κι οµοιογενής. Μολονότι

στην

αρχή

φάνηκε

πως

Επανάσταση

θα

εξαπλωνόταν σε όλο τον ελλαδικό χώρο, από Κρήτη ως Μακεδονία και Θράκη, γρήγορα έγινε αντιληπτό από τους ξεσηκωµένους Έλληνες

πως

δεν

είχαν

τις

υλικοοικονοµικές

δυνάµεις

να

απελευθερώσουν τόσα εδάφη τη δεδοµένη χρονική στιγµή, αλλά κι ότι κάποιες περιοχές δεν ήσαν ώριµες για µια αποφασιστική απελευθερωτική

εξέγερση

τότε.

Και

για

εξίσου σηµαντικό, δεν

Σελίδα 40 από 321

κάποιον

άλλο

λόγο,

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

εξαπλώθηκε

Εταιρείας»

δεν

Επανάσταση, ήθελαν

να

επειδή

τα

µέλη

προσεταιριστούν

της

τους

«Φιλικής αγροτικούς

πληθυσµούς και τα πλατιά λαϊκά στρώµατα και, στον αντίποδα, διάλεξαν τους οικονοµικά ευκατάστατους αστούς, που δεν ήθελαν να

αγωνιστούν

κατά

του

καταχτητή

για

την

επίλυση

ενός

προβλήµατος, που, ούτως ή άλλως, δεν τους ενδιέφερε και τόσο, του αγροτικού ζητήµατος µε τις κοινωνικές του προεκτάσεις! Μ’ ά λ λ α λ ό γ ι α , ό π ω ς π ι σ τ ε ύ ε ι κ α ι ο Σ τ . Τ σ α π ά ρ α ς , « [ …] ο ι Φ ι λ ι κ ο ί στέκονταν πολύ πιο κοντά στα συµφέροντα της ελληνικής αστικής τάξης και αρκετά µακριά από τα συµφέροντα των υπόδουλων πληθυσµών της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας […] ». Και αλίµονο, το µεγαλύτερο µέρος του ελλαδικού πληθυσµού ήταν, ιδίως στο α’ µισό του 19ου αιώνα, αγροτικός, που είχε ανάγκη χρήµατα, εφόδια και µέσα, για να ζήσει και να πολεµήσει τον καταχτητή και να απελευθερώσει την πατρίδα του… Έτσι, η Επανάσταση επικεντρώθηκε στην Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και σε λίγα αιγαιοπελαγίτικα νησιά. Στα πεδία των µαχών, η Επανάσταση γνώρισε δύο φάσεις: τις πρώτες µεγάλες και καθοριστικές για τη συνέχεια επιτυχίες (1821 – 1824) και την περίοδο των παραλίγο καταδικαστικών για την έκβασή της αποτυχιών (1824 – 1829). Ενώ για τους πολιτικούς και το ρόλο τους θα ιδούµε παρακάτω, σηµαντικοί στρατιωτικοί ηγέτες, που διακρίθηκαν για την πολεµική ευστροφία και τον ηρωισµό

–

θεωρούνται,

φιλοπατρία µεταξύ

τους

άλλων,

οι

ανάµεσα Θεόδωρος

σε

τόσους

άλλους,

Κολοκοτρώνης

και

Γεώργιος Καραϊσκάκης στις µάχες της στεριάς και οι Αντρέας Μιαούλης και Κωνσταντίνος Κανάρης στη θάλασσα.

Σελίδα 41 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 4.2. Το φυτίλι άναψ ε (1821)

Ενώ Γενάρη

Υψηλάντης Φλεβάρη)

ετοιµάζεται

1821,

όµως,

εκτός

Ελλάδας,

συγκαλείται

στις

σύναξη

26 των

κοτζαµπάσηδων και των αρχιερέων της Πελοποννήσου (Μοριά) στη Βοστίτσα (Αίγιο), για να εξετάσουν, δήθεν, µοναστηριακά θ έ µ α τ α . Ε κ ε ί , κ υ ρ ι ά ρ χ η σ ε ο µ υ η µ έ ν ο ς σ τ η «Φ ι λ ι κ ή Ε τ α ι ρ ε ί α » Παπαφλέσσας, που ζητούσε άµεσο ξεσηκωµό του Μοριά, γιατί όπως έλεγε στους συναγµένους προεστούς

–

– η Ρωσία, ως ισχυρή

σύµµαχος, θα επενέβαινε στον Αγώνα υπέρ των Ελλήνων µε στρατό, στόλο και τροφές και θα σύντριβε τους Τούρκους, ενώ, σύµφωνα

µε

τον

Παπαφλέσσα,

σε

λίγο

θα

κατέφτανε

και

Αλέξανδρος Υψηλάντης. Εικόνα 4: Η Επανάσταση του 1821 ήλθε να δώσει τέλος στη µακραίωνη τουρκική παρουσία στην Ελλάδα

Αµέσως

µετά

τη

εθνεγερτικές περιοδείες σ’

Βοστίτσα,

Παπαφλέσσας

ξεκινά

όλο το Μοριά, έφτασε και στη Μάνη

και έπεισε και τον Πετρόµπεη Μαυροµιχάλη. Το επαναστατικό π ν ε ύ µ α τ ω ν µ α ζ ώ ν θ α « π υ ρ ο δ ο τ η θ ε ί », ό µ ω ς , κ α τ ά τ ο β ’ Μάρτη της ίδιας χρονιάς.

µισό του

Από 15 έως 20 Μαρτίου, έχουµε τις

Σελίδα 42 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

πρώτες ένοπλες εκδηλώσεις της Επανάστασης, µε πολιορκία και παράδοση των Καλαβρύτων, ενώ οι Τούρκοι εγκαταλείπουν τη Βοστίτσα. Στη Μάνη, ξεσηκώνονται στις 23 Μαρτίου, την ίδια µέρα

που

καταλήφθηκε

από

τους

Έλληνες

Καλαµάτα

(Κολοκοτρώνης, Παπαφλέσσας, Μαυροµιχάλης). Πρέπει, όµως, στο σηµείο αυτό να αναφερθεί ότι ο Θ. Κολοκοτρώνης και ο Πετρόµπεης Μαυροµιχάλης, λίγο πριν την είσοδο στην Καλαµάτα, διαφωνούν ως προς τον τρόπο δράσης. Ο πρώτος

επιµένει

να

κινηθούν

οι

Έλληνες

πρώτα

προς

την

Τριπολιτσά και να καταλάβουν το κέντρο του Μοριά και µετά, να ασχοληθούν

µε

τα

δευτερεύουσας

παράκτια φρούρια. Ο

στρατιωτικής

δε Μαυροµιχάλης,

σηµασίας

όµως, κατά το

∆.

Κόκκινο, «δεν ελάµβανε υπόψη ότι τα φρούρια αυτά ήσαν πολλά και εις τα περισσότερα αι τοπικαί επαναστατικαί δυνάµεις ήσαν ανεπαρκείς διά ταύτας επιχειρήσεις» και ήθελε να καταλάβουν πρώτα

την

Κορώνη

και

τα

αποδέλοιπα

µεσσηνιακά

και

πελοποννησιακά παραθαλάσσια φρούρια, για να εµποδίσουν τον ανεφοδιασµό των Τούρκων από εκτός Πελοποννήσου τουρκικές δυνάµεις. Τελικά, επικράτησε η γνώµη του δεύτερου. Στις 21 Μάρτη,

ξεσηκώνεται η Πάτρα. Επικεφαλής της

Επανάστασης τίθεται ο τσαγκάρης Παναγιώτης Καρατζάς, έχοντας κοντά του το φαρµακοποιό Ν. Γερακάρη και τον έµπορο Β. Λιβαδά. Και οι τρεις ήσαν Φιλικοί. Ο λαός µε τον Καρατζά λευτερώνει

την

Πάτρα

και

αναγκάζει

τους

Τούρκους

να

εγκλειστούν στο φρούριο της πόλης. Στις 24 Μάρτη, ενώ η πόλη είναι ελευθερωµένη πια, ο Παλαιών Πατρών Γερµανός, επικεφαλής ντόπιων προυχόντων (Ι. Παπαδιαµαντόπουλος, Σ. Χαραλάµπης, Α. Λόντος,

Α.

Ζαΐµης

κ.α.),

εισέρχεται

στην

Πάτρα

και,

αφού

οικειοποιούνται αυθαίρετα τις επιτυχίες του Καρατζά, έχουµε την ί δ ρ υ σ η τ ο υ «Α χ α ϊ κ ο ύ ∆ ι ε υ θ υ ν τ η ρ ί ο υ » γ ι α σ υ ν τ ο ν ι σ µ ό τ ο υ Α γ ώ ν α .

Σελίδα 43 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 «Μύθος», λοιπόν, αποδείχνεται ό,τι διδασκόταν, επί σειρά χρόνων,

στα

ξεκίνησε στις

ελληνικά

σχολεία

ότι

Επανάσταση

25 Μαρτίου από τη Μονή Αγίας

του

1821

Λαύρας στα

Καλάβρυτα, όπου ο Παλαιών Πατρών Γερµανός σήκωσε το λάβαρο του Αγώνα και ευλόγησε τους Πελοποννήσιους και τους Αχαιούς αγωνιστές; Μάλλον ναι, τον οποίο ενίσχυσε το γεγονός ότι µια γαλλική εφηµερίδα της εποχής δηµοσίευε ένα κείµενο του Π. Π. Γερµανού, στο οποίο τονίζεται η θρησκευτικότητα του ξεσηκωµού των Ελλήνων, το οποίο υποτίθεται έγινε ενώπιον του κλήρου και πιστών σε έναν ιερό τόπο και σε µια χρονική στιγµή που κανείς άλλος δεν είχε κηρύξει την επανάσταση. Η δηµοσίευση αυτού του κειµένου στη γαλλική εφηµερίδα εξυπηρετούσε τον Π. Π. Γερµανό και διευκόλυνε τις πολιτικές του επιδιώξεις. Από την άλλη, η Γαλλία θα αποκόµιζε κι αυτή τα οφέλη της αφού η ευρωπαϊκή κοινή γνώµη θα πληροφορούνταν ότι ο Π. Π. Γερµανός ήταν « δ ι κ ό ς τ ο υ ς »! Ε ξ ά λ λ ο υ , ο Γ ε ρ µ α ν ό ς σ τ α «Α π ο µ ν η µ ο ν ε ύ µ α τ ά » τ ο υ , ενώ εξιστορεί µε λεπτοµέρειες τα πάντα, δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα. Ο

ιστορικός

Γ.

Φίνλεϋ

για

το

ίδιο

θέµα

σηµειώνει:

«Επικρατεί γενική γνώµη στην Ελλάδα ότι φθάνοντας στη Μονή της Αγίας Λαύρας οι προύχοντες και οι δεσποτάδες κηρύξανε την επανάσταση. Αυτό δεν είναι σωστό. Επιδιώκανε να καθησυχάσουνε τις υποψίες των Τούρκων στα Καλάβρυτα και στη Βοστίτσα». Ο Φιλήµων,

εξάλλου,

αποκαλεί

«παχυλόν

ψεύδος»,

ενώ,

την

τέλος,

ιστορία

αξίζει

να

της

Αγίας

γραφεί

πως

Λαύρας και

Σπυρίδων Τρικούπης αναφέρει ότι «Ψευδής είναι η εν την Ελλάδι επικρατούσα ιδέα ότι εν τη Μονή της Αγίας Λαύρας ανυψώθη κατά πρώτον η σηµαία της Ελληνικής Επανάστασης». Κατά την 25η Μαρτίου 1821, λοιπόν, δε σηµειώθηκε καµιά έναρξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων κατά των

Σελίδα 44 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Τούρκων. Σ’ αυτό το θέµα οι ιστορικές πηγές είναι ανυποχώρητες. Αν θέλουµε να κυριολεκτήσουµε, µπορούµε να παραδεχτούµε ότι στις 25 Μαρτίου είχαµε γενίκευση του Αγώνα στην Πελοπόννησο και όχι έναρξή του. Η έναρξή του, υπάρχει κυρίως από τις 21, διότι – εξηγεί ο Ιω. Φιλήµων – «και σηµαίαι υψώθησαν, και εθνόσηµα

διενεµήθησαν,

εκλείσθησαν

και

έγγραφα

οι

Τούρκοι

επίσηµα

εις

προς

το

τους

φρούριον Προξένους

διεκοίνωσαν συστηµατικήν τηv Επανάστασnν από τις 21 Μαρτίου». Αυτή

είναι

µόνη

ιστορική

αλήθεια

για

την

έναρξη

της

Επανάστασης στον ελλαδικό χώρο και ουδέν τεκµήριο υπάρχει για την 25η Μαρτίου… Επανερχόµενοι « ∆ ι ε υ θ υ ν τ η ρ ί ο υ »,

στα

πραγµατικά

µάλιστα,

έστειλαν

γεγονότα, και

τα

έγγραφό

µέλη του

του

στους

προξένους των ευρωπαϊκών χωρών, που έδρευαν στην Πάτρα, όπου ζητούσαν την εύνοια και την προστασία του ελληνοχριστιανικού έθνους

από

τις

Μεγάλες

∆υνάµεις.

Αφού,

όµως,

Άγγλος

πρόξενος στην Πάτρα, «ο χειρότερος – κατά τον Γ. Κορδάτο – εχθρός

του

Ελληνικού

Αγώνα

και

αισχρός

καταδότης»,

Φίλιπ

Γκρην, συνωµότησε µε τους Τούρκους, ο Καρατζάς και οι άντρες του λύνουν την πολιορκία της Πάτρας στις αρχές Απρίλη και η πόλη πυρπολείται από το Γιουσούφ πασά, που είχε προσέλθει για βοήθεια των πολιορκούµενων Τούρκων. Για τον Γκρην να σηµειώσουµε και ότι – εξαιτίας των ανθελληνικών του ενεργειών, ανάµεσα στις οποίες, πέρα από τη σύµπραξη µε τους Τούρκους, σηµασία αποχτά και ότι αρνήθηκε να πληρώσει τη σταφίδα που είχε προαγοράσει από τους χριστιανούς, α ν κ α ι ε ί χ α ν ε κ π ν ε ύ σ ε ι ο ι σ χ ε τ ι κ έ ς δ ι ο ρ ί ε ς π λ η ρ ω µ ή ς – ο ι «ε κ Πελοποννησίων πρόκριτοι του χριστιανικού γένους» του έστειλαν σχετική επιστολή διαµαρτυρίας (Νεζερά, 25 Απρίλη 1821). Ο Καρατζάς,

τους

κατοπινούς

µήνες,

όµως,

Σελίδα 45 από 321

αποσύρθηκε

στην

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 ενδοχώρα

της

Αχαΐας

και

δολοφονείται

από

ανθρώπους

του

προύχοντα των Καλαβρύτων Ζαΐµη τον Αύγουστο του 1821. Ο Φωτάκος για τον Π. Καρατζά θα γράψει ότι «οι Πατραίοι δεν είχον άλλον όµοιον µε αυτόν· ο ενθουσιασµός του κατήντησεν εις αυτόν µανία», ενώ ο Κ. ∆εληγιάννης τον περιγράφει ως «φόβητρο και τρόµο των Τούρκων».

Εικόνα 5: Πετρόµπεης Μαυροµιχάλης, τυπικός εκπρόσωπος των Πελοποννησίων προκρίτων

Στις 28 Μαρτίου, ο Πετρόµπεης Μαυροµιχάλης, επικεφαλής ό σ ω ν π ρ ο υ χ ό ν τ ω ν τ η ς Μ ε σ σ η ν ί α ς α π ο τ έ λ ε σ α ν τ η «Μ ε σ σ η ν ι α κ ή Γερουσία», απέστειλε προκήρυξη στους Ευρωπαίους πρόξενους. Εκεί, αναγράφεται, µεταξύ άλλων, ότι ο πολύχρονος ανυπόφορος τυραννικός οθωµανικός ζυγός ώθησε τους Έλληνες να ξεσηκωθούν για την ελευθερία τους, η οποία, για να καταχτηθεί, απαιτεί και την πολυποίκιλη φιλάνθρωπο «συνδροµή» των Ευρωπαίων (σε όπλα, συµβουλές και χρήµατα). Τις ίδιες ηµέρες, ο Θ. Κολοκοτρώνης εξαναγκάζει και τους κατοίκους της Σπάρτης να πάρουν τα όπλα, ενώ ξεσηκώνονται στα Σάλωνα

(Άµφισσα:

χάρη

σε

δόλο

του

Σελίδα 46 από 321

Πανουργιά

προς

τους

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

διστακτικούς

κοτζαµπάσηδες,

ότι

τάχα

ρωσικός

στόλος

αγκυροβόλησε στο Γαλαξίδι για βοήθεια στους Έλληνες), στο Γαλαξίδι

(στις

εφηµερίδα

από

Φιλικούς, για να παροτρύνει τον κόσµο να ξεσηκωθεί),

στη

27/3,

κυκλοφορεί

χειρόγραφη

Λιβαδειά (Αθανάσιος ∆ιάκος), τη Θήβα και την Αταλάντη. Στις 30 Μάρτη, 2 και 6 Απρίλη 1821 εισέρχονται στην Επανάσταση, αντίστοιχα, στην Ύδρα (Αντώνης Οικονόµου), στις Σπέτσες (µε τους Φιλικούς πλοιάρχους, Γ. Πάνο και Μπότσαρη) και στα Ψαρά (χάρη στο «δηµοτικό» – λαϊκό κόµµα του ναυάρχου Τσούπα). Τις δυσκολίες, όµως, των πρώτων εβδοµάδων, αλλά και την κατοπινή, άλλοτε θετική και επαινετή και άλλοτε αρνητική και καταδικαστέα, τροπή των πολιτικών υποθέσεων και των πολεµικών επιχειρήσεων

για

τρόπο,

«Απ οµνηµονεύµατά»

στα

Κολοκοτρώνη,

τους

Φώτης

Επαναστάτες

περιγράφει, του

Xρυσανθακόπουλος

µε

γλαφυρό

γραµµατέας Φωτάκος.

του

Έχουµε

κάθε λόγο να πιστεύουµε ότι το έργο του Φωτάκου δεν περιέχει ψέµατα, καθώς είναι αυτόπτης και αυτήκοος µάρτυρας πολλών απ’ όσα

συνέβησαν

στην

Επανάσταση,

εφόσον

διατελεί

στενός

συνεργάτης του Θ. Κολοκοτρώνη, µιας εκ των ηγετικών µορφών του Αγώνα. Να τονιστεί, βεβαίως, ότι η Επανάσταση στην Ύδρα, στη Σάµο

και

στην

Άνδρο

πήρε

ταξικό

χαρακτήρα,

καθώς

οι

επαναστάτες θέλησαν να καταργήσουν τα εις βάρος του λαού φεουδαρχικά προνόµια των τοπικών αρχόντων. Το τέλος, όµως, του Υδραίου Οικονόµου και του ∆. Μπαλή απ’ την Άνδρο ήταν όµοιο

µε

του

Πατρινού

Καρατζά.

Βρήκαν

το

θάνατο

από

« µ η χ α ν ο ρ ρ α φ ί ε ς » κ ο τ ζ α µ π ά σ η δ ω ν , ε π ε ι δ ή τ ο υ ς «ε ν ο χ λ ο ύ σ α ν » ο ι παρουσίες και η δράση τους! Συγκεκριµένα, όπως γράφει ο Γ. Σκαρίµπας, ο Αντώνης Οικονόµου, στο προς τον Υδραίικο λαό «Εθνικό προκήρυγµά» του, έλεγε τους Υδραίους απογόνους του

Σελίδα 47 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Θεµιστοκλή και του Μιλτιάδη και όχι κανενός Παλαιολόγου ή Φωκά και στηλίτευε τους άρχοντες του νησιού του, που «γι’ αυτούς,

πατριωτισµός

κοτζαµπάσηδες,

το

είναι

Μάη,

µόνο

το

επιτίθενται

πουγκί

στον

τους».

Οι

Οικονόµου,

στο

διοικητήριο της Ύδρας. Και αυτός αναγκάζεται να φύγει. Μετά από λίγο, τον συλλαµβάνουν και τον πάνε στην Πελοπόννησο, για να τον εξοντώσουν. Ύστερα από αλλεπάλληλες συλλήψεις και αποδράσεις, εκείνος αποφασίζει να πάει, το ∆εκέµβρη του 1821, στην 1η Εθνοσυνέλευση, για να ζητήσει δικαιοσύνη. Λίγο πριν από την Εθνοσυνέλευση, άντρες του Λόντου τον σκοτώνουν. Χωρίς τον Οικονόµου, οι κοτζαµπάσηδες της Ύδρας είναι ανεξέλεγκτοι πια. Γράφει ο Ν. Μπελογιάννης, «[…] ρίχτηκαν µε τα καράβια τους πιο πολύ στο πλιάτσικο, παρά στον τούρκικο στόλο. Κι έτσι, αφού ξοδεύτηκαν τα λίγα λεφτά της Φιλικής Εταιρείας και των εµπόρων και πραµατευτάδων του εξωτερικού, η επανάσταση δεν διέθετε πια πεντάρα για τη συνέχιση του αγώνα. Με τους φ ό ρ ο υ ς δ ε ν ή τ α ν ε δ υ ν α τ ό ν ' α ν τ ι µ ε τ ω π ι σ τ ε ί η κ α τ ά σ τ α σ η [ …] » . Ο

Αθανάσιος

∆ιάκος,

ξεκινώντας

τέλη

Μάρτη

από

την

Αράχοβα, παίρνει διαδοχικά Λιβαδειά, Θήβα, Αταλάντη, ενώ ο Μελέτης Βασιλείου, αφού

– ξεγελώντας τους Τούρκους

–

συγκέντρωσε και όπλισε περί τους 1200 χωρικούς από την Αθήνα και την Αττική, ξεκίνησε από το Μενίδι και εφόρµησε, 24/4, στην Αθήνα, ενώ, νωρίτερα, πέρασε από διάφορες περιοχές της Αττικής (Χασιά, Μεσόγεια κ.α.), απ’

όπου οι ντόπιοι ενσωµατώνονταν

στις δυνάµεις του και έφταναν περί τους 1.000 άντρες απ’

όλη

την Αττική και την Αθήνα. Ο Μ. Βασιλείου, όµως, επειδή τύχαινε σηµαντικής αποδοχής από την αγροτιά, εκτοπίστηκε γρήγορα από τους

κοτζαµπάσηδες

στην

Εύβοια

δολοφονήθηκε απ’ αυτούς.

Σελίδα 48 από 321

και

αργότερα,

εκεί,

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Τον Απρίλη, επίσης, ο Αγώνας ξεσπά στην Κάσο, τη Σάµο (26/4, Λ. Λογοθέτης), τη Μύκονο και το Μάη του ίδιου χρόνου εξεγείρονται

Χαλκιδική

(15/5,

Κασσάνδρα

και

17/5,

Πολύγυρος), η Εύβοια, η Κρήτη, το Μεσολόγγι (24/5, µε τον οπλαρχηγό του Ζυγού, ∆ηµήτρη Μακρή, που ξεσήκωσε και το Αιτωλικό) , το Ξηρόµερο (Γεώργιος Βαρνακιώτης), η Ναυπακτία (Κωνσταντίνος

Σαδήµας

καταλαµβάνεται

τελικά

κ.α.)

το η

10/6),

Βραχώρι

Βόνιτσα

(Αγρίνιο,

(Γ.

που

Τσόγκας),

το

Μακρυνόρος, η νότια Ήπειρος (Σούλι) και λίγο µετά το Συρράκο κι οι Καλαρρύτες. Σχετικά µε τη Θεσσαλία, όµως, ας σηµειωθεί ότι, µολονότι ο Άνθιµος Γαζής, στις 7 Μαΐου 1821, παρόντων υδραίικων

και

σπετσιώτικων

πλοίων

στο

Τρίκερι,

έδωσε

το

«σύνθηµα» στις Μηλιές για την Επανάσταση, οι δυνάµεις των καπετανέων

Μπασδέκηδων

και

Κοντονίκου

εισήλθαν

στο

Βελεστίνο και ο απελευθερωµένος Βόλος γινόταν η έδρα τοπικής διοίκησης

και

της

συνέταξε,

χάρη

βουλής

της

Θετταλοµαγνησίας,

Γαζή,

και

επαναστατική

στο

οποία

προκήρυξη,

Ε π α ν ά σ τ α σ η «κ α τ α π ν ί χ τ η κ ε » γ ρ ή γ ο ρ α α π ό τ ο Μ ο υ σ τ α φ ά π α σ ά ∆ράµαλη, ένα µήνα µόλις µετά τον ξεσηκωµό. Σ’

αυτό, ίσως,

έφταιξε και η αντεπαναστατική και ολοφάνερα τουρκόφιλη στάση των ντόπιων κοτζαµπάσηδων και του Μητροπολίτη Λάρισας. Στους

πρώτους

επαναστατικούς

µήνες,

οι

Έλληνες

κατεδίωκαν τους Τούρκους από την ύπαιθρο και τους υποχρέωναν σε

εγκλεισµό

σε

φρούρια

(Ακροκόρινθος,

Ναύπλιο,

Λάλα,

Χλεµούτσι, Πάτρα, Μεθώνη, Νεόκαστρο, Καρύταινα κ.α.), που αργά ή γρήγορα, µε συστηµατική ή όχι πολιορκία

–

έπεφταν,

προς ευχαρίστηση του Π. Μαυροµιχάλη, που είχε την ιδέα αυτή, σε ελληνικά χέρια. Την ίδια στιγµή, ήταν αντικειµενικά αδύνατη η επαναστατική

δράση

στις

περιοχές

της

Μακεδονίας

και

της

Θράκης, µια κι η στρατιωτική εκεί αναλογία ήταν συντριπτικά εις βάρος του ντόπιου ελληνικού στοιχείου. Σελίδα 49 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Τις τουρκικές αρχές, σε όσες πόλεις καταλαµβάνονταν από τους

επαναστάτες,

αρµοδιότητες

αντικαθιστούσαν

τόσο

τη

µέριµνα

και

τοπικές το

αρχές,

συντονισµό

για

µε τη

διεξαγωγή του Αγώνα, όσο και διπλωµατικές πρωτοβουλίες, µε διακηρύξεις τους προς τις ξένες δυνάµεις ζητούν ηθική & υλική συµπαράσταση στον Αγώνα.

Σ’

άλλες περιοχές την πρωτοβουλία

έλαβαν πρόκριτοι κι οι αρχιερείς, ενώ αλλού λαϊκοί ηγέτες. Στις πρώτες επαναστατικές εκδηλώσεις ο Σουλτάνος κι οι Τούρκοι

απάντησαν

αξιωµατούχων,

µε

βιαιοπραγίες,

πλούσιων

διωγµούς

αριστοκρατών

και

σφαγές

κληρικών.

Το

Σουλτάνο εξωθούσε ο µισέλληνας Χαλέτ εφέντης, ενώ γενίτσροι, ουλεµάδες

και

δερβίσηδες

τέθηκαν

επικεφαλής

οχλοκρατικών

διαδηλώσεων στην Κωνσταντινούπολη. Ζητούσαν, µάλιστα, την άµεση τιµωρία όλων των Ελλήνων, ως αχάριστων και αιτίων όλων των

δεινών

της

Οθωµανικής

Αυτοκρατορίας.

Σηµαντικές

θεωρούνται και οι επιθέσεις εκείνων των ηµερών εναντίον των ελληνικών συνοικιών της Πόλης, στις οποίες σηµειώθηκαν φόνοι, αλλά και απαγωγές γυναικών. Από τα πρώτα θύµατα (ανήµερα του Πάσχα, 10/4/1821) ήσαν ο οικουµενικός πατριάρχης Γρηγόριος ο 5ος κι ο προκάτοχός του, Κύριλλος, που ο απαγχονισµός τους προκάλεσε βαθιά αίσθηση στην

Ευρώπη

και

συµπάθεια

προς

τους

Έλληνες,

αλλά

και

ρωσοτουρκικές διπλωµατικές προστριβές. Ο Γρηγόριος, κατά τον R. Clogg, εκτελέστηκε, γιατί «είχε αποτύχει να τηρήσει το ρητό συµβόλαιο, θρησκευτική

σύµφωνα ελευθερία,

µε

το

οποίο,

σε

αντάλλαγµα

έπρεπε

να

ενεργεί

ως

για

εγγυητής

τη της

νοµιµοφροσύνης του ορθόδοξου πλήθους». Στις 3 /5, στην Κύπρο, αφού οι Τούρκοι ενίσχυσαν τη στρατιωτική δύναµή τους στο νησί µε 4.000 άντρες, έχουµε

Σελίδα 50 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

σφαγές, στις 4/5, απαγχονίζονται, στην Κωνσταντινούπολη, από τους

Τούρκους

οι

µητροπολίτες

Θεσσαλονίκης,

∆έρκων

και

Αδριανούπολης. Τέλος, στις 9 του Ιούλη 1821, έχουµε ξανά µ ε γ ά λ ε ς σ φ α γ έ ς Κυ π ρ ί ω ν ( α ν ά µ ε σ α σ τ α 5 0 0 π ε ρ ί π ο υ θ ύ µ α τ α , ο αρχιεπίσκοπος Κυπριανός, τρεις αρχιερείς κι οι πρόκριτοι της νήσου) από τις τουρκικές αρχές για αντίποινα σε µια ναυτική σε βάρος τους επιτυχία του Κανάρη. Σχετικά µε την Κύπρο, να γραφεί και ότι η µεγαλόνησος «τ ροφοδότησε» τη «Φιλική Εταιρεία», προεπαναστατικά, µε πολλά αξιόλογα στελέχη (εξ ων ο αρχιεπίσκοπος Κυπριανός), µπορεί να µη συµµετείχε ένοπλα στην Επανάσταση του 1821 στο πλευρό των Ελλαδιτών, αλλά πλήρωσε, όπως εγράφη παραπάνω, βαρύτατο «φόρο αίµατος». Ενώ, µετά από τις σφαγές του Ιούλη του 1821, κυκλοφόρησε ένα γραπτό κείµενο από ευρισκόµενους στο Παρίσι Κύπριους,

στο

τάσσονταν

οποίο

στο

καταδίκαζαν

πλευρό

των

την

τουρκική

αδελφών

Ελλήνων

θηριωδία, για

τον

απελευθερωτικό Αγώνα και κήρυτταν την ένωση µε την Ελλάδα, τα κατοπινά χρόνια, η µεγαλόνησος έστειλε αντιπροσώπους της στις

συνελεύσεις

των

Πανελλήνων

(1825)

και

επιχειρήθηκε

ανεπιτυχώς άλλος ένας ξεσηκωµός (1826). Η

«Φ ι λ ι κ ή

Ε τ α ι ρ ε ί α »,

λοιπόν,

είχε

αξιόλογη

προεπαναστατική δράση στην Κρήτη, αφού ο πρώτος Κρητικός που µυήθηκε ήταν ο Εµµανουήλ Βερνάρδος στις 1/9/1816 και ο οποίος τρία χρόνια αργότερα (Σεπτέµβρης 1819) θα βρεθεί στο νησί

για

να

βρει

νέα

µέλη,

ενώ

περισσότερα

µέλη

« σ τ ρ α τ ο λ ό γ η σ ε », α π ό τ ο ∆ ε κ έ µ β ρ η τ ο υ 1 8 1 9 , ο Κ ε ί ο ς Β α ρ ν ά β α ς Πάγκαλος. Η Κρήτη, στα χρόνια περί το 1821, είχε σηµαντικό σε αριθµό τουρκικό στοιχείο (160.000 ήσαν οι Έλληνες και 130.000 οι

Τούρκοι

συγκοινωνιακά

κάτοικοί και

της),

ήταν

επικοινωνιακά από

Σελίδα 51 από 321

αρκετά την

αποµονωµένη

υπόλοιπη Ελλάδα,

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 διέθετε και πενιχρά µέσα και εφόδια (µόλις 1200 όπλα και απ’ αυτά, τα 800 ήσαν των Σφακιανών), ενώ οι Τούρκοι είχαν και την «α ρωγή » της εχθρότητας, που έτρεφε η εκκλησιαστική ηγεσία του νησιού προς τους επαναστάτες και σύστηνε στο λαό ησυχία, ιδίως όταν

πατριάρχης

Κωνσταντινουπόλεως,

5ος,

συγκαλούνται

δύο

Γρηγόριος

αφόρισε την Ελληνική Επανάσταση. Στα

Σφακιά

της

Κρήτης,

λοιπόν,

συνελεύσεις το πρώτο δεκαπενθήµερο του Απρίλη του 1821 (σε Γλυκά Νερά και Παναγία Θυµιανή), για να συµµετάσχουν, όσο το δυνατό,

πιο

πολλές

επαρχίες

της

Κρήτης

στην

Επανάσταση.

Κατόπιν, στις 21 Μαΐου 1821, συγκροτήθηκε επαναστατική τοπική ε φ ο ρ ί α µ ε τ η ν ο ν ο µ α σ ί α « Κ α γ κ ε λ α ρ ί α », µ ε σ κ ο π ό ν α σ υ ν τ ο ν ί σ ε ι τις

πολεµικές

ενέργειες.

Στην

Παγκρήτια

Επαναστατική

σ υ ν έ λ ε υ σ η σ τ η «Θ υ µ ι α ν ή Π α ν α γ ί α » τ ω ν Σ φ α κ ί ω ν ο ι ε µ π ε ι ρ ό τ ε ρ ο ι και ανδρειότεροι ορίζονται επικεφαλής των στρατιωτικών και των ναυτικών

επιχειρήσεων

και

ειδική

επιτροπή

ανέλαβε

τα

της

οικονοµικής διαχείρισης. Μετά τη νίκη των Κρητικών στο Λούλο Χανίων (16/4/1821) και τη γενίκευση των συγκρούσεων, οι Τούρκοι αρχίζουν τα αντίποινα. Έτσι, Κρητικοί αρχιερείς διώκονται και θανατώνονται µέχρι

τα

τέλη

Ιούνη,

µε

αποκορύφωµα

τη

σφαγή όλων

των

επισκόπων της νήσου. Συγκεκριµένα, ενώ από τις 19 του Μάη είχε απαγχονιστεί ο επίσκοπος Κισάµου και µέσα σε λίγες ηµέρες ένα ολόκληρο γυναικείο µοναστήρι και 400 πολίτες από τα Χανιά ατιµάστηκαν

και

κατασφάχτηκαν

από

τουρκικές

ορδές,

στο

Ηράκλειο (Μεγάλο Κάστρο) στις 24 Ιουνίου 1821 η τουρκική θηριωδία ξεπέρασε κάθε όριο: οι Τούρκοι συλλαµβάνουν και θανατώνουν τα µέλη της Κρητικής Ιεράς Συνόδου (µητροπολίτη Κρήτης,

Γεράσιµο

Παρδάλη,

επισκόπους

Κνωσού,

Νεόφυτο,

Χερρονήσου, Ιωακείµ, Σφακίων, Ιερόθεο, Σητείας, Ζαχαρία, και

Σελίδα 52 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

∆ιοπόλεως, Καλλίνικο) και 800 πολίτες, άντρες

– γυναικόπαιδα

και γέρους. Η σφαγή του Ηρακλείου έµεινε στη µνήµη του κόσµου ως ο «µεγάλος

αρπεντές»

βαριά

συµφορά),

αλλά

αγώνας

συνεχίστηκε και ως το φθινόπωρο (Σεπτέµβριος – Οκτώβριος) του 1821 είχε νίκες των επαναστατών σε Χανιά, Αποκόρωνα, Ρέθυµνο. Μα η καλοκαιρινή επίθεση υπό το Σερίφ Πασά του Ηρακλείου έ δ ω σ ε τ ο ν «έ λ ε γ χ ο » τ η ς κ α τ ά σ τ α σ η ς σ τ ο ν η σ ί σ τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς , που, µολονότι η Επανάσταση είχε εξαπλωθεί σ’

όλη την Κρήτη,

κατέλαβαν, τέλη Αυγούστου του 1821, µε τον Οσµάν πασά του Ρεθύµνου ακόµα και την κοιτίδα του κρητικού ξεσηκωµού, τα ίδια τα Σφακιά. Το

φθινόπωρο

αντεπίθεση

των

του

1821,

Τούρκων

αν

πασάδων,

και οι

συνήλθαν οποίοι

από

την

ανέφεραν

στο

Σουλτάνο ότι είχε καταπνιγεί ο Κρητικός ξεσηκωµός, κάπως οι επαναστάτες, που απ’ τον Αύγουστο ζητούσαν, µε γράµµατά τους, βοήθεια από τους Σπετσιώτες (14/8/1821), η έλλειψη συντονισµού και ικανού ηγέτη της Επανάστασης ήταν αισθητή. Οι Κρητικοί ζήτησαν από το ∆ηµήτριο Υψηλάντη (20/9/1821) να διορίσει ένα πρόσωπο της εµπιστοσύνης του, που θα αναλάµβανε την πολιτική και στρατιωτική από κοινού καθοδήγηση του κρητικού αγώνα, γιατί η πολυφωνία έως τότε στα κέντρα αποφάσεων κι η διχόνοια, π ο υ α υ τ ή «γ ε ν ν ο ύ σ ε » κ α θ ώ ς κ ά π ο ι ο ι , µ ε τ α ξ ύ τ ω ν ο π ο ί ω ν κ α ι ο Μιχαήλ

Κουρµούλης,

θεωρούνταν

«αντισφακιανίζοντες»

(!),

παραλίγο να τους στοιχίσουν. Πράγµατι, αφού δεν εισακούστηκε η πρόταση για το Μ. Κουρµούλη

και

µετά

από

την

άρνηση

του

Αλεξάνδρου

Καντακουζηνού, διορίστηκε, περί τις 22/9/1821, Γενικός Αρχηγός Κρήτης ο Μιχαήλ Κοµνηνός Αφεντούλιεφ, που έφτασε στην Κρήτη

Σελίδα 53 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 µεταξύ 25 Οχτώβρη και 6 Νοέµβρη του 1821 και κατείχε, µε έδρα το Λουτρό Σφακίων, επί δώδεκα ακριβώς µήνες τον τίτλο του «Γ ενικού

Επάρχου

και

Αρχιστρατήγου

της

Κ ρ ή τ η ς »,

αλλά

α π ο δ ε ί χ θ η κ ε «λ ί γ ο ς » ν α χ ε ι ρ ι σ τ ε ί τ η ν Κ ρ η τ ι κ ή Ε π α ν ά σ τ α σ η . Ί σ ω ς φταίει και ο Υψηλάντης σ’

αυτό, που δεν εκτίµησε όσο έπρεπε

τ η ν Κ ρ ή τ η κ α ι τ ι ς «ι δ ι α ι τ ε ρ ό τ η τ έ ς » τ η ς ! Ο Α φ ε ν τ ο ύ λ η ς , α ν κ α ι προερχόµενος από εύπορη ελληνική οικογένεια της Ρωσίας και έµπειρος

διπλωµάτης

µε

θητεία

σε

ρωσικές

πρεσβείες

του

εξωτερικού, δεν τα κατάφερε και τόσο καλά στην Κρήτη και η µαταιοδοξία του, η κάπως κωµική εµφάνισή του και

– κυρίως,

µολονότι είχε διατελέσει και ταγµατάρχης του ρωσικού στρατού – η στρατιωτική του ανικανότητα τον έφεραν σύντοµα σε ρήξη µε τους Κρητικούς, που, ούτως ή άλλως, δεν ήθελαν να τους κάνει κ ο υ µ ά ν τ ο κ ά π ο ι ο ς « ξ έ ν ο ς ». Ο Α φ ε ν τ ο ύ λ η ς ε ί χ ε κ ο ν τ ά τ ο υ τ ο ν Πέτρο Οµηρίδη Σκυλίτση, ως πολιτικό του σύµβουλο. Στον πρώτο χρόνο της Επανάστασης (1821), όµως, δόθηκαν αρκετές ελληνοτουρκικές µάχες, η έκβαση των οποίων έκρινε σε µεγάλο βαθµό την επικράτηση τοπικά των επαναστατών εις βάρος των Τούρκων, αφού αλλού αναχαιτίστηκαν πολυάριθµες τουρκικές δυνάµεις, που όδευαν σε άλλες επαναστατικές εστίες για να τις καταπνίξουν,

κι

αλλού

οι

Έλληνες

καταλαµβάνουν

καίριες

περιοχές για την επιτυχή για αυτούς συνέχιση του Αγώνα. Έτσι, δεν πρέπει να περάσουν χωρίς να τους αποδοθεί η δέουσα προσοχή µια σειρά από σηµαντικά για την κατοπινή «διαδροµή » της Επανάστασης πολεµικά γεγονότα: Ο ηρωικός και µαρτυρικός συνάµα θάνατος του Αθανασίου ∆ιάκου µετά τη µάχη της Αλαµάνας (εναντίον Κιοσέ Μεχµέτ & Οµέρ Βρυώνη 23 – 24/4/1821), η σθεναρή αντίσταση του Οδυσσέα Ανδρούτσου στο Χάνι της Γραβιάς (7

– 8/5/1821 εναντίον Κιοσέ Μεχµέτ

– Οµέρ

Βρυώνη), η κάτω από τις οδηγίες του Θεοδ. Κολοκοτρώνη πρώτη

Σελίδα 54 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

σηµαντική νίκη στη µάχη του Βαλτετσίου (12 – 13/5/1821, µε Πλαπούτα,

Ηλ.

Κυρ.

Μαυροµιχάληδες

εναντίον

Μουσταφάµπεη), που σύντριψε και καθυστέρησε την κάθοδό του στο Μοριά τον τουρκικό στρατό κι αναπτέρωσε, συνάµα, το ελληνικό ηθικό, στις 24 Ιουλίου 1821 η µάχη της Πάργας, που κατέληξε

στην

κατάληψη

της

πόλης

και

στη

συντριβή

των

Τουρκαλβανών, χάρη στη συµβολή του Χριστόφορου Περραιβού και,

στις

26/8/1821,

µάχη

στα

Βασιλικά

(Γκούρας

Γ.,

∆υοβουνιώτης, Πανουργιάς εναντίον Μπεϋράν πασά). Μα ως σηµαντικότερο απ’ όλα πολεµικό γεγονός για την πρώτη χρονιά του Αγώνα θεωρείται, τέλος, η µε «µπροστάρη » πάλι το Θ. Κολοκοτρώνη κατάληψη της Τριπολιτσάς, διοικητικής και

στρατιωτικής

πρωτεύουσας

των

Τούρκων

για

την

Πελοπόννησο, στις 23 του Σεπτέµβρη του 1821. Έως τότε, οι Έλληνες

είχαν

καταλάβει

τα

περισσότερα

φρούρια

ακολουθώντας τη γνώµη του Π. Μαυροµιχάλη, στη

Στερεά

Ελλάδα

και

την

που,

πολιορκούσανε

Πελοπόννησο

(Μονεµβασιά,

Ναβαρίνο). Η άλωση της Τριπολιτσάς ήταν σηµαντικό «πλήγµα » γι α το Σουλτάνο, εφόσον και το ηθικό των Ελλήνων ανέβασε και τους Τ ο ύ ρ κ ο υ ς « κ α τ α ρ ρ ά κ ω σ ε », π ο υ έ χ α σ α ν τ ο «κ έ ν τ ρ ο » τ ο υ ς σ τ ο Μο ριά. Συν τοις άλλο ις, η κατάληψ η της Τριπο λιτσάς έδωσε και τη δυνατότητα στα άπειρα από στρατιωτικής απόψεως ελληνικά σώµατα να κερδίσουν σηµαντική πολεµική πείρα, αλλά και πολλά όπλα και λάφυρα! Επιπλέον, όπως έχει γραφεί, η νίκη στην Τριπολιτσά «πιστώνεται» στον επικεφαλής του ένοπλου αγώνα στην

Πελοπόννησο

Θεόδωρο

Κολοκοτρώνη

και

στις

λαϊκές

δυνάµεις, που αντιτίθενται στον τυπικά αρχιστράτηγο Πετρόµπεη Μ α υ ρ ο µ ι χ ά λ η κ α ι σ τ ο υ ς κ ο τ ζ α µ π ά σ η δ ε ς , π ο υ «ε ν ο χ λ ή θ η κ α ν » π ο λ ύ κι από την εγκύκλιο, που εξέδωσε, µετά την Τριπολιτσά, ο ∆.

Σελίδα 55 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Υψηλάντης. Με επιτυχίες σαν κι αυτή, οι δηµοκρατικές δυνάµεις θα προχωρούσαν µόνες τους στη σύγκληση εθνοσυνέλευσης, αλλά, ύστερα από τις διαµαρτυρίες των κοτζαµπάσηδων, υπεχώρησαν και εξέδωσαν νέα κοινή συµβιβαστική εγκύκλιο (9 Οχτώβρη 1821), µε την οποία καλούσαν το λαό να στείλει αντιπροσώπους του για την κατάρτιση συνταγµατικού χάρτη! Ακόµη, πρέπει να σταθούµε και στις θαλάσσιες επιχειρήσεις της χρονιάς, από τις οποίες ∆ηµουλίτσα ή Πατατούκου –

– µ ε τ ά τ α «π ε ι ρ ά µ α τ α » τ ο υ Ι . ξεχωρίζουν η πυρπόληση από τους

Έλληνες (∆ηµ. Παπανικολής) στο λιµάνι της Ερεσού ενός µεγάλου τουρκικού πολεµικού πλοίου, στις 27 του Μάη του 1821, µια νίκη του ελληνικού στόλου στο Τσαγκλί (9/7) και η πυρπόληση του Γαλαξιδίου από τον οθωµανικό στόλο (20/9), ενώ ο χρόνος λήγει (Οχτώβρης

1821)

µε

την

ήττα

που

γνώρισε

από

τον

Εµπού

Λουµπούτ (Μεχµέτ Εµίν πασά) η άδοξα τερµατισθείσα ελληνική εξέγερση της Χαλκιδικής, που είχε πρωτεργάτη τον Εµµανουήλ Παπά. Η Ρόδος, επαρχία του Οθωµανικού κράτους, πρωτεύουσα του νησιωτικού συµπλέγµατος των ∆ωδεκανήσων, έδρα του Τούρκου διοικητή (βαλή) και βάση στρατευµάτων, µε οθωµανικό πληθυσµό να κατοικεί µέσα στο Κάστρο, δεν θα µπορέσει να πάρει ενεργό µέρος στην επανάσταση του 1821. Συµβάλλει, όµως, στον Αγώνα µε κάθε τρόπο. Επίλεκτα µέλη της, µυούνται στη Φιλική Εταιρεία, µε επικεφαλής τον Μητροπολίτη Αγάπιο. Όµως, το κίνηµα που δηµιουργήθηκε,

προδόθηκε

συλλαµβάνονται,

βασανίζονται

και και

οι

µυηµένοι

σ’

φυλακίζονται.

αυτό

Ροδίτες,

σπουδαστές στην Ευρώπη, έµποροι της Αιγύπτου και όσοι έφυγαν από τη Ρόδο στην επαναστατηµένη Ελλάδα, παίρνουν µέρος στην Επανάσταση ή βοηθούν οικονοµικά τον Αγώνα. ∆ιοικητής της Ρόδου

τα

χρόνια

της

επανάστασης,

(1822

Σελίδα 56 από 321

–

1835),

ήταν

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

διαβόητος

Μεχµέτ

Σουκιούρµπεης,

µπέης

µουτεσαρίφης

του

σαντζακίου της Ρόδου, που η παράδοση περιγράφει ως τροµερό χριστιανοµάχο, ανάλγητο και τυραννικό. Είχε αντικαταστήσει τον φιλέλληνα Γιουσούφ Βέη, που µετατέθηκε στη Χίο µε τον τίτλο του πασά. Λέγεται ότι ο Σουκιούρµπεης καταγόταν από τη Μάνη, γόνος

της

αρχοντικής

οικογένειας

των

Μαυροµιχαλαίων

και

αδελφός του Πετρόµπεη Μαυροµιχάλη. Πρώτη απ’ τα υπόλοιπα ∆ωδεκάνησα η Πάτµος υψώνει τη σηµαία της Επανάστασης µε υποκίνηση του Πάτµιου Πατριάρχη Αλεξανδρείας Θεόφιλου, ο οποίος κηρύχθηκε έκπτωτος για τη δράση υπέρ του αγώνα. Τον Απρίλη του 1821, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ξεσηκώνεται κι η Κάσος και θέτει στη διάθεση του αγώνα τη ναυτική της αρµάδα. Τα µέχρι τότε εµπορικά καράβια οπλίζονται µε κανόνια κι αρχίζουν την πολεµική τους δράση. Τα κασιώτικα καράβια πλέουν προς τη Ρόδο µε ξεδιπλωµένες τις επαναστατικές τους σηµαίες και αρχίζουν τον κανονιοβολισµό του φρουρίου της, προκαλώντας πανικό στους Οθωµανούς του νησιού. Την Κάσο ακολουθούν η Κάρπαθος, η Χάλκη, η Νίσυρος, η Σύµη, η Τήλος, η Κάλυµνος, η Λέρος, η Κως, το Καστελλόριζο, η Αστυπάλαια,

όλα

τα

∆ωδεκάνησα

σηκώνουν

τη

σηµαία

της

λευτεριάς και διώχνουν τις τουρκικές φρουρές. Την 11η Ιουλίου 1821, όµως, έγινε η µεγάλη σφαγή της Κω. 12.000 ήταν οι Τούρκοι του νησιού και 6.000 οι χριστιανοί. Οι Τούρκοι, όµως, έφεραν και 600 άτακτους οπλοφόρους και αυτοί άρχισαν µε αταξίες, αρπαγές, φόνους και βιασµούς.

4.3. ∆ερβενάκια και Χίος (1822)

Το 1822, η δεύτερη χρονιά της Επανάστασης, ξεκινά µε το θάνατο του Αλή Πασά, τον οποίο ξεγέλασε και θανάτωσε µαζύ µε

Σελίδα 57 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 τους γιους του ο Χουρσίτ, που, από το Νοέµβρη του 1820, ήταν διορισµένος

από

την

τουρκική

κυβέρνηση

γενικός

πολιτικοστρατιωτικός διοικητής Πελοποννήσου. Το

1822,

Σουλτάνος

Μαχµούτ

2ος

(ανέβηκε

στο

σουλτανικό θώκο το 1808 και παρέµεινε σ’ αυτόν µέχρι το 1839), ύστερα από τον πολυµέτωπο αγώνα σε όλο τον Ε λληνικό χώρο, αποφασίζει, έναντι όρων, να ζητήσει τη βοήθεια του αντιβασιλέα της Αιγύπτου Μωχάµετ Άλυ. Παράλληλα, ένας στενός συνεργάτης του Σουλτάνου και επιτελάρχης της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, ο Ρεΐζ Εφέντης, αποφασίζει να υλοποιήσει το σχέδιο που είχε βρει ως λύση για να καταπνίξει την ελληνική Επανάσταση. Ο τουρκικός στόλος θα απέκλειε τα νησιά και τα φρούρια καταστέλλοντας τοπικά την Επανάσταση και ο Χουρσίτ θα προέλαυνε ως το Μοριά από δύο δρόµους: Ήπειρο

– Μεσολόγγι

– Πάτρα, Θεσσαλία

–

Ανατολική Ελλάδα – Πελοπόννησος. Τις πρώτες ηµέρες του 1822, ενώ ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης συνέχιζε την πολιορκία των Πατρών και η Μπουµπουλίνα τον αποκλεισµό του Ναυπλίου, ο Χουρσίτ νικά στα Στύρα της Εύβοιας τον

Η.

Μαυροµιχάλη

(12/1)

και

Οδυσσέας

Ανδρούτσος

πολιορκεί την Κάρυστο, αλλά δεν την κυριεύει, γιατί οι πολιτικοί ( «Ά ρ ε ι ο ς Π ά γ ο ς ») τ ο ν α ν α κ α λ ο ύ ν σ τ η Ρ ο ύ µ ε λ η . Στις 25.1.1822 η Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, όρισε την Κόρινθο

Έδρα

της

Προσωρινής

∆ιοίκησης

της

Ελλάδας.

Τα

γραφεία της ∆ιοίκησης και η Εθνική Βουλή εγκαταστάθηκαν στο Μέγαρο

του

εγκαταστάσεις

πρόκριτου

Θεοχάρη

Ρέντη.

Εκεί

του Πρώτου Νοµισµατοκοπείου,

έγιναν

και

οι

που έκοψε

τα

πρώτα µετάλλια του αγώνα, καθώς και οι εγκαταστάσεις του Πρώτου Εθνικού Τυπογραφείου που τύπωσε το Πρώτο Σύνταγµα, τους Νόµους και τη ∆ιακήρυξη της Εθνικής Ανεξαρτησίας της

Σελίδα 58 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Ελλάδας

που

∆υνάµεων. οργάνωση

κοινοποιήθηκε

Στην των

Κόρινθο Πρώτων

στους

Πρόξενους

καθιερώθηκε ∆ικαστηρίων,

η η

των

Εθνική

Φιλικών

Σηµαία,

οργάνωση

Τακτικού

Στρατού (Νόµος αρ. 8/1.4.1822) και η συγκρότηση του Τάγµατος των Φιλελλήνων (Νόµος αρ. 11/23.4.1822). Η Κόρινθος παρέµεινε έδρα της Προσωρινής ∆ιοίκησης της Ελλάδας µέχρι το Μάιο του 1822, που εµφανίστηκε ο ∆ράµαλης µε τη στρατιά του. ∆υστυχώς, όπως θα ιδούµε παρακάτω, η φύλαξη του κάστρου του Ακροκορίνθου ανατέθηκε στον άπειρο και ανάξιο Ιάκωβο Θ ε ο δ ω ρ ί δ η ή «Α χ ι λ λ έ α » . «Αχιλλέας. Εβάλατε και νέον αρχηγόν εις το φρούριον της Κόρθος, Αχιλλέα τον έλεγον, λογιώτατον κι ακούγοντας το όνοµα Αχιλλέα, πετυχαίνετε ότι είναι εκείνος ο περίφηµος Αχιλλέας. Και πολέµαγε το όνοµα τους Τούρκους. ∆εν πολεµάγει το όνοµα ποτέ, πολεµάγει η αντρεία, ο πατριωτισµός, η αρετή!», θα σχολιάσει περιπαικτικά

για

το

Θεοδωρίδη

Μακρυγιάννης

στα

«Αποµνηµονεύµατά» του. Επειδή, σε πολλές περιπτώσεις, οι Έλληνες στρατιώτες και παράκουγαν τους επικεφαλής τους και επιδίδονταν σε πλιάτσικα εις

βάρος

των

ντόπιων

πληθυσµών,

ηµερήσια διαταγή, στις 13/2/1822. Σ’

Κολοκοτρώνης

εκδίδει

αυτήν, προειδοποιεί έναντι

αυστηρής τιµωρίας όσους µέχρι τότε, µεταξύ άλλων, δεν υπάκουαν πρόθυµα τους ανωτέρους τους, έκαναν τα «στραβά µάτια» στις ατιµίες των στρατιωτών, έκλεβαν ζώα από τον πληθυσµό της περιοχής, µεθοκοπούσαν υπέρµετρα και έβγαζαν όπλα εναντίον των συναδέλφων τους. Οι κοτζαµπάσηδες θέλουν, όµως, πάρουν τον έλεγχο στα χέρια τους, µολονότι η απειλή του Χουρσίτ πλησιάζει. Γι’ Κωλέττης

και

Μαυροκορδάτος

επιδίδονται

Σελίδα 59 από 321

σε

αυτό,

συκοφαντίες,

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 προκειµένου

να

διασπάσουν

τους

στρατιωτικούς,

αλλά

ραδιουργία, όπως γράφει ο Μακρυγιάννης, ξεσκεπάζεται, όταν Νικηταράς,

∆.

Υψηλάντης

και

Οδυσσέας

Ανδρούτσος

αποκαλύπτουν τι τους είχαν εξυφάνει. Μέσα

στο

έτος

1822

εκδηλώθηκε

και

διαµάχη

του

Οδυσσέα Ανδρούτσου µε το διοικητικό όργανο της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος, τον Άρειο Πάγο. Η διαµάχη αυτή, µετά από κάποιο χρονικό διάστηµα ύφεσης, θα πάρει µια νέα διάσταση µε αφορµή τις εξελίξεις στο νησί της Εύβοιας. Η σηµασία της Εύβοιας για την εξέλιξη των επαναστατικών επιχειρήσεων στην Ανατολική

Χέρσο

στρατηγική

θέση

Ελλάδα της

νήσου

υπήρξε ως

µεγάλη.

ασπίδας

Πέρα

των

από

τη

παραλίων

της

Ανατολικής Στερεάς και ιδιαίτερα της επαρχίας Αττικής, δεν θα πρέπει να αγνοήσουµε και το σηµαντικό ρόλο του νησιού στην εξασφάλιση των αναγκαίων για την επανάσταση στην Ανατολική Στερεά οικονοµικών πόρων. Στον υποθετικό λογαριασµό εσόδων και εξόδων του έτους 1823, το νησί της Ευρίπου θα απέδιδε στο εθνικό ταµείο από τα εθνικά και ιδιόκτητα εισοδήµατα το ποσό των

446.700

γροσίων,

όταν

για

την

ίδια

χρονιά

Αθήνα

προβλεπόταν να δώσει 302.000 γρόσια. Από νωρίς ο Άρειος Πάγος κατάλαβε τη σηµασία του νησιού για την οικονοµική στήριξη του αγώνα, γι’ αυτό πέρα από την ασφάλεια που θα τους παρείχε, αποφασίστηκε η µεταφορά της έδρας του Αρείου Πάγου από τα Σάλωνα στην Εύριπο. Τον Απρίλιο του 1822 προσωρινή έδρα του Αρείου Πάγου έγινε το Ξηροχώρι στα βόρεια του νησιού. Ένα µήνα πριν η έδρα του Αρείου Πάγου ήταν στη Λιθάδα. Από τα διοικητικά αυτά κέντρα της Ευρίπου γινόταν η διεύθυνση των στρατιωτικών επιχειρήσεων της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος, µε τον µε πολιτική απόφαση

Σελίδα 60 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

διορισµό των οπλαρχηγών, που αποκτούσαν το δικαίωµα της στρατολογίας. Από τους πρώτους µήνες της παρουσίας του στην Εύβοια, ο Άρειος Πάγος ενδιαφέρθηκε για την καταγραφή των εθνικών κτηµάτων, από τους πόρους των οποίων ήλπιζε να επιτύχει την χρηµατική επάρκεια του ταµείου του. Η σύσταση εφορειών στις επαρχίες απέβλεπε στην άµεση καταγραφή των περιουσιών και στην πρόβλεψη των χρηµατικών εισροών από την εκτίµηση των κτηµάτων, µε σκοπό την επαρκή τροφοδοσία του στρατεύµατος, την ικανοποίηση των µισθολογικών αναγκών και την αγορά των πολεµοφοδίων. Στη Ρούµελη, λοιπόν, ο ∆. Υψηλάντης τίθεται επικεφαλής πολεµικού συµβουλίου καπεταναίων και προτού κοντοσιµώσει η στρατιά του Χουρσίτ, σπεύδει κοντά στη Λαµία. Μαζύ του, έχει 7.000 άντρες, ενώ Νικηταράς και Ανδρούτσος χτυπούν τη Λαµία. Όταν

δέχεται

πολυάριθµη

τουρκική

επίθεση,

Ανδρούτσος

τ ρ α υ µ α τ ί ζ ε τ α ι β α ρ ι ά κ α ι ζ η τ ά β ο ή θ ε ι α α π ό τ ο ν «Ά ρ ε ι ο Π ά γ ο » ν α διεκπεραιωθεί στη Λοκρίδα. Επειδή του την αρνιούνται, περνά µε δικά του µέσα και τότε οι κοτζαµπάσηδες τον ψέγουν ως φυγόµαχο συνεργάτη των Τούρκων και άναντρο, ενώ λίγο αργότερα, όταν βγάζει

από

τη

επικηρύσσεται

µέση

δύο

µε 5.000

«µ π ρ ά β ο υ ς »

γρόσια

και

του

«Αρείου

στρατός

στη

Π ά γ ο υ », Ρούµελη

διαλύεται. Σ’

ό,τι αφορά την υπόλοιπη Ελλάδα, στο ξεκίνηµα του

1822, οι µόνοι που αγωνίζονταν στην Ήπειρο ήταν οι ηρωικοί Σουλιώτες. H καταστροφή των ελληνικών στρατευµάτων στο χωριό Πέτα, ωστόσο, σήµανε και το τέλος κάθε ελπίδας σωτηρίας για το Σούλι. Κατόπιν, ας µεταφερθούµε στη δυτική Μακεδονία, η οποία ξεσηκώνεται

το

χάραµα

της

νέας

χρονιάς

Σελίδα 61 από 321

µ’

επίκεντρο

τη

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Νάουσα,

παρά

τα

αυστηρά

προληπτικά

µέτρα,

που

είχε,

ως

διοικητής Θεσσαλονίκης, λάβει ο Εµπού Λουµπούτ. Το Γενάρη, λοιπόν, του 1822 οι οπλαρχηγοί Ζαφειράκης Θεοδοσίου (από τη Νάουσα),

Καρατάσος

(από

τη

Βέροια)

και

Γάτσος

(από

την

Έδεσσα) συγκεντρώθηκαν µαζύ µε προκρίτους της περιοχής στο χωριό

∆οβρά,

αποφάσισαν

να

κάπου

ανάµεσα

µπουν

στον

σε

Βέροια

Αγώνα

και

να

Νάουσα

κι

δοκιµάσουν

να

καταλάβουν τη Βέροια και τη Νάουσα. Στις

στη

19/2/1822

Νάουσα,

εξουδετερώνεται

µικρή

τουρκική φρουρά κι υψώνεται η σηµαία της Επανάστασης, αλλά η απόπειρα του Γάτσου και του Καρατάσου να κάνουν το ίδιο, την επόµενη µέρα, στη Βέροια δε στέφθηκε µε επιτυχία. Οχυρωµένοι οι

τρεις

οπλαρχηγοί,

λίγες

µέρες

κατόπιν,

στο

ιστορικό

µοναστήρι του ∆οβρά απέκρουσαν και κατέφεραν καίριες απώλειες στο στρατό του Κεχαγιάµπεη, που έστειλε εναντίον τους ο Εµπού Λουµπούτ, ο οποίος µε πολύ στρατό πολιόρκησε τη Νάουσα για ένα µήνα σχεδόν (14/3 – 13/4/1822) και όταν την κούρσεψε (16/4) πολλοί Έλληνες βρήκαν τραγικό θάνατο, αρκετοί αιχµαλωτίστηκαν και πωλήθηκαν ως σκλάβοι στα σκλαβοπάζαρα της Βαλκανικής και λιγοστοί σώθηκαν. Στις 17 του Απρίλη, οι γυναίκες της Νάουσας πέφτουν από τη γέφυρα της Αραπίτσας, προτιµώντας τον (ένδοξο) θάνατο, Εβραίοι,

παρά

να

µάλιστα,

καταστρέψανε

τη

ατιµαστούν που

από

τις

συµµετείχαν

Νάουσα

και

τουρκικές

στον

ορδές.

τουρκικό

δολοφόνησαν

600

στρατό,

εκατοντάδες

κατοίκους της. Σε επιστολή τους, τον ίδιο µήνα (23 Απρίλη 1822), εξάλλου, προς τη Βουλή οι οπλαρχηγοί Γιάννης ∆υοβουνιώτης, Οδυσσέος Αντρίτσου, Νικήτας Σταµατελλόπουλος, Γιάννης Γούρας, Βασίλης Μπούζουγλος και Αντώνης Κοντοσόπουλος απαιτούν την έγκαιρη αποστολή στρατευµάτων από τη ∆ιοίκηση. «Σεβαστή Βουλή, δεν

Σελίδα 62 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

εξεύροµεν γράµµατα πολλά δια να σας καθαρίσωµεν πόση µεγάλη είναι η ανάγκη για να βγάλετε στρατεύµατα εδώ εις ετούτα τα µέρη». Τούτη η από κοινού κίνηση των σηµαντικών οπλαρχηγών της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος να απευθυνθούν στην Προσωρινή ∆ιοίκηση παρακάµπτοντας τον Άρειο Πάγο δεν υπαγορευόταν µόνο από την κρισιµότητα των πραγµάτων, αλλά και από την απόφασή

τους

να

αποµακρυνθούν

από

την

επιρροή

των

αρεοπαγιτών, αποτελούσε, δηλαδή, και µία πολιτική πράξη. Ο αγώνας των Μακεδόνων, το πρώτο µισό του 1822, πάντως, δεν έφερε το επιθυµητό αποτέλεσµα, µια κι οι Τούρκοι είχαν πολύ και ικανό στρατό στην περιοχή. Έφ θειρε, όµως, και απασχόλησε σηµαντικά για αρκετό καιρό τον εχθρό, που είχε ένα ακόµη µέτωπο να αντιπαλέψει, όχι δίχως απώλειες σε υλικό και ψυχές. Ό,τι,

αναµφισβήτητα,

σηµαδεύει

το

1822

και

την

Επανάσταση ήταν η µεγάλη ελληνική νίκη στα ∆ερβενάκια, η οποία υπογράφεται από τη στρατιωτική ευφυΐα του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη,

και

ανεπανόρθωτη

συντριβή

της

πανίσχυρης

τουρκικής στρατιάς υπό τον Τούρκο αρχιστράτηγο από την άνοιξη της ίδιας χρονιάς Μεχµέτ πασά ∆ράµαλη, που µέχρι τότε έδρευε στη Λάρισα. Ο ∆ράµαλης, επικεφαλής πολυάριθµης στρατιάς, ξεκίνησε, από τη Λαµία, µέσα Ιουνίου και, λεηλατώντας τη γύρω από την Κωπαΐδα περιοχή και καταστρέφοντας συθέµελα τη Θήβα (30/6), φτάνει – παρότι στην Αθήνα είχε δηµιουργηθεί µεγάλη αναταραχή τουρκικές

ότι,

µέσω

ορδές,

Θεµιστοκλή,

που,

και

της οι

κατά

Μεγαρίδας, άρχοντες τους

της

εκεί

κατευθύνονταν

πόλης

περσικούς

µιµήθηκαν

πολέµους,

οι το

είχε

αποµακρύνει τα γυναικόπαιδα από την Αθήνα – στην Κόρινθο, στις 6/7/1822. Εκεί, παρά τις συµβουλές των επιτελών του κι

Σελίδα 63 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 έχοντας υπερφίαλη εµπιστοσύνη στις δυνάµεις και δυνατότητές του, δεν ιδρύει µόνιµο στρατηγείο και κέντρο ανεφοδιασµού, αλλά κινεί προς το Άργος και το Ναύπλιο. Ο από 19/5/1822 φρούραρχος του Ακροκορίνθου, Αχιλλέας Θεοδωρίδ ης, δε ν προέ βαλε καµία αντίσταση στον εχθρό , αλλά, όταν είδε τα τούρκικα στρατεύµατα στις 6.7.1822, πανικοβλήθηκε και το έβαλε στα πόδια. Προηγούµενα, όµως, σε συµφωνία µαζί του, ο άλλοτε υπηρέτης του Κιαµήλ, ∆ηµήτρης Μπενάκης, ο υποφρούραρχος ∆ιαµαντής Λάλακας και ο ηγούµενος της µονής Φανερωµένης, Παρθένιος Βλάχος, εκτελούν εν ψυχρώ τον Κιαµήλ Μπέη στο δωµάτιο που τον κρατούσαν φυλακισµένο και που θα µπορούσε να χρησιµοποιηθεί ως όµηρος, τράβηξε το φυτίλι που θα ανατίναζε την µπαρουταποθήκη και έφυγε µε 150 άνδρες για την Επίδαυρο από την Τενεατική πύλη. Με τη δολοφονία του Κιαµήλ είχε, όµως, αντίθετη γνώµη ο Υδραίος ∆ηµ. Κριεζής, που εκείνες τις µέρες βρισκόταν εκεί. Το κάστρο εγκατέλειψε, επίσης, και ο κοτζάµπασης Σωτ. Νοταράς, όταν είδε τον τουρκικό στρατό. Έτσι, ο Ακροκόρινθος, η µπαρουταποθήκη και ο θησαυρός του Κιαµήλ, έµειναν δώρο στους Τούρκους του ∆ράµαλη, που στις 7 Ιούλη µπαίνει ελευθερωτής µέσα στον Ακροκόρινθο. Του επιφυλάσσουν θερµή υποδοχή η χήρα και η µητέρα του Κιαµήλ, ντυµένες µε πολυτελέστατα πέπλα ανάµεσα σε πλούσια στολισµένες θεραπαινίδες και του αποκαλύπτουν ένα πηγάδι µε κρυµµένα τιµήσει

τη

40.000 χήρα

πουγκιά του

γεµάτα

Κιαµήλ

χρυσά

Μπέη,

την

νοµίσµατα.

Για

να

πανέµορφη

Γκιούλ-

Χανούµ ο ∆ράµαλης, την παντρεύτηκε πάνω στον Ακροκόρινθο µε ανατολίτικη µεγαλοπρέπεια. Και για ικανοποίηση του χθεσινού της πένθους, αντί άλλου µνηµείου στη µνήµη του δολοφονηµένου

Σελίδα 64 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

συζύγου

της,

διέταξε

κι

έχτισαν

ζωντανούς

στα

τείχη,

τους

καλύτερους Έλληνες που έσερνε αιχµάλωτους µαζί του από τη Ρούµελη, αλλά και κρέµασε κατωκέφαλα δύο ιερείς. Σε λίγες, όµως,

µέρες,

Τούρκος

στρατάρχης

βάζοντας

στόχο

την

Τριπολιτσά, φεύγει από τον Ακροκόρινθο και φτάνει στο Άργος (12/7), ενώ στέλνει την εµπροσθοφυλακή στο Ναύπλιο, για να ενισχυθούν οι εκεί Τούρκοι υπερασπιστές της πόλης και να µην την παραδώσουν στους Έλληνες.. Ο

Αχιλλέας

Θεοδωρίδης,

όπως

είδαµε

παραπάνω,

ε γ κ α τ έ λ ε ι ψ ε τ η θ έ σ η τ ο υ , «α ι σ χ ρ ώ ς » κ α τ ά τ ο ν Τ ρ ι κ ο ύ π η . Λ ό γ ι ο ς και απόλεµος ο Θεοδωρίδης, ακατάλληλος για τόσο σηµαντική αποστολή, όπως ήταν η φύλαξη της στρατηγικής θέσεως του Ακροκορίνθου,

συνελήφθη

κατά

κυβερνητική

διαταγή

στην

Επίδαυρο, όπου είχε καταφύγει φεύγοντας από την Κόρινθο. Όταν, όµως, µεταφέρθηκε στην Ερµιόνη, αυτοκτόνησε περιφρονηµένος από όλους. Η

κυβέρνηση

διοικητικοί µεταξύ,

των

υπάλληλοι

µεταφέρθηκε

Ελλήνων,

που εκεί

οι

έδρευαν από

βουλευτές

στο

την

Άργος,

Κόρινθο

κι

ανώτεροι

αφότου,

στο

της

έδρα

κυβέρνησης, κατατροµαγµένοι ζήτησαν καταφύγιο σε πλοία µέσα στον Αργολικό κόλπο. Ο ∆. Υψηλάντης, που είχε φτάσει στην επαναστατηµένη Πελοπόννησο στις αρχές Ιουνίου 1821 κι από την πρώτη στιγµή τον περιστοίχισαν Κολοκοτρώνης, Παπαφλέσσας, Αναγνωσταράς κ.α., είχε πάρει µε το µέρος του το λαό και τους στρατιωτικούς δίνοντάς τους έτσι θάρρος τη δύσκολη τούτη ώρα συγκρουόµενος πολιτικά µε τους προκρίτους, υπερασπίζεται για αρκετές ηµέρες το οχυρό φρούριο του Άργους, Λάρισα. Η αργοπορία των Τούρκων στο αργείτικο φρούριο είχε ως συνέπειες να εξαντληθούν τα

Σελίδα 65 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 τρόφιµά τους και, εφεξής, να µαστίζονται από δυσεντερία και

–

λόγω ανοµβρίας και καλοκαιρινής ζέστης – από δίψα! Ο δε Θ. Κολοκοτρώνης, φεύγοντας από την Πάτρα και φτάνοντας στην Τρίπολη (4/7), άρχισε να οργανώνεται κατά του ∆ράµαλη. Οχυρώθηκε, µάλιστα, στους Μύλους της Λέρνης, ένα παραθαλάσσιο αργείτικο χωριό, και ακολούθησε ταχτική «καµένης γης» στην προσπάθειά του να φθείρει το ∆ράµαλη, που σκέφτεται το ενδεχόµενο να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο, επειδή δεν είχε τροφές κι εφόδια.

Εικόνα 6: Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, χάρη στη στρατηγική του ιδιοφυία και το ∆ράµαλη (1822) νίκησε και τον Ιµπραήµ (1825) δυσκόλεψε, σε ώρες δύσκολες για τον Αγώνα

Κολοκοτρώνης,

καταλαµβάνοντας

τα

στενά

των

∆ερβενακίων (από Άργος προς Κόρινθο), πέτυχε καίριο πλήγµα στην εµπροσθοφυλακή του Τούρκου στρατάρχη που υποχωρούσε στις 26 Ιουλίου 1822 και την άλλη µέρα, η τουρκική συντριβή ολοκληρώθηκε στο στενό του Αγ. Σώστη από τους Νικηταρά, Παπαφλέσσα, Υψηλάντη, Τσόκρη κ.α. Ακόµα και στις 28 του Σελίδα 66 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Ιούλη

όταν

∆ράµαλης

µε

χαµένο,

κυρίως,

το

ηθικό

και

πάµπολλες απώλειες σε υλικό και ψυχές θέλησε να περάσει µε ό,τι τούχε αποµείνει από το πλατύτερο στενό, το Αγιονόρι, οι Έλληνες του Κολοκοτρώνη του κατάφεραν άλλη µιαν τροµαχτική ήττα. Έτσι,

από

τις

30.000

στρατιωτών

και

τους

επίλεκτους

αξιωµατικούς που ‘ χε µαζύ του ο ∆ράµαλης, λίγοι µαζύ µε τον ίδιο έφτασαν ως την Κόρινθο και περί του 3.500 κατέφυγαν στην Ακράτα Αχαΐας, απ’ όπου τους πήραν τούρκικα καράβια. Νωρίτερα,

βέβαια,

από

αυτήν

τη

µεγάλη

επιτυχία

των

ελληνικών στρατευµάτων, στις 4 Ιουλίου του 1822, µια πρόχειρα οργανωµένη εκστρατεία στην Ήπειρο οδήγησε σε µια σοβαρή ελληνική ήττα, στη µάχη του Πέτα. Παρά την αυτοθυσία πολλών φιλελλήνων

που

συµµετείχαν

στην

υπό

τον

απειροπόλεµο

Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο επιχείρηση, ο σκοπός της, να σωθεί το Σούλι, µαταιώθηκε. Η

ήττα

στο

Πέτα

από

τον

εξωµότη,

αλλαξοπιστήσαντα

Τούρκο στρατηγό Μεχµέτ Ρεσίτ πασά ή Κιουταχή επέτρεψε στους Τούρκους να κατεβούν µε άνεση παράδοση

του

αναγκαστική

Σουλίου

µετοίκιση

σε των

– µετά τη συνθηκολόγηση και αυτούς

Σουλιωτών

νοτιότερα µέχρι το Μεσολόγγι, το οποίο προελάσουν

στην

Πελοπόννησο

–

και

την

Εφτάνησα

–

(28/7/1822)

θα

στα

– επειδή ήθελαν να πολιορκήσουν

(25

Οκτωβρίου – 31 ∆εκέµβρη του 1822, κόντρα στην αντίσταση των Αλ. Μαυροκορδάτου –

Μ. Μπότσαρη) δίχως επιτυχία, λόγω

χειµώνα, έλλειψης τροφών, µα και εξαιτίας ασυνεννοησίας των πασάδων τους (οι στρατηγοί Οµέρ Βρυώνης & Κιουταχής και ο ναύαρχος Γιουσούφ). Θα δώσουν, εποµένως, έτσι αφορµή για αναζωπύρωση

των

επαναστατικών

Αιτωλοακαρνανία.

Σελίδα 67 από 321

πυρήνων

στην

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Τέλη Οκτωβρίου του 1822, τα λείψανα της στρατιάς του ∆ράµαλη γνώρισαν νέες ήττες στην Πελοπόννησο, µεταξύ Πάτρας και Κορίνθου. Από τη στενοχώρια του ο ∆ράµαλης πεθαίνει (28/10/1822) και

αφού η τουρκική φρουρά στο Ναύπλιο

–

συνθηκολογεί µε τους Έλληνες πούχουν κυριέψει το Παλαµήδι (30/11

– 3/12/1822)

Χουρσίτ,

που

για

προς το τέλος της ίδιας χρονιάς, ο

–

λόγους

προσωπικής

αντιζηλίας,

είχε

αδιαφορήσει να τον βοηθήσει, φοβήθηκε τη Σουλτανική οργή κι αυτοκτονεί.

Ό,τι

απέµεινε

από

το

στρατό

του

∆ράµαλη

επιβιβάστηκε σε πλοία του Γιουσούφ αγά της Πάτρας και σώθηκε. Ο Χουρσίτ, προς βοήθεια του ∆ράµαλη, είχε στείλει το Μεχµέτ πασά, ο οποίος νικά τον αρχιστράτηγο της ανατολικής Ελλάδας Οδυσσέα Ανδρούτσο στην Άµφισσα. Ο Ανδρούτσος, γλιτώνοντας από του Χάρου τα δόντια, αρχίσει

µυστικές

πλην

τουρκικές αρχές και µε

θα βρεθεί στην Αράχοβα, όπου θ’ απατηλές

διαπραγµατεύσεις

αυτόν τον τρόπο

µε

τις

κωλυσιέργησε όσο

µπορούσε την πορεία του Κιοσέ Μεχµέτ. Ενώ από 20/3

– 14/4/1822 στην Κρήτη έρχεται και βρίσκει

ηρωικό θάνατο στην επιχείρηση εναντίον της πόλης του Ρεθύµνου ο Κορσικανός στρατιωτικός Ιωσήφ Βαλέστρας, ένα µήνα µετά, στις 11

– 21 Μάη, συγκαλείται στους Αρµένους Αποκορώνου

Χανίων, υπό την προεδρία του Σκυλίτση, Γενική Συνέλευση των Κρητικών,

όπου

εκδίδεται

επαναστατική

προκήρυξη

και

ψ η φ ί ζ ο ν τ α ι σ χ έ δ ι ο σ υ ν τ ά γ µ α τ ο ς ( «Π ρ ο σ ω ρ ι ν ή Π ο λ ι τ ε ί α τ η ς ν ή σ ο υ Κρήτης ») και σχέδιο για αποκεντρωµένη διοικητική διαίρεση της νήσου

µεγάλες

επαρχίες

–

διαµερίσµατα,

εξ

ων

καθένα

χωρίζεται σε τµήµατα και κοινότητες), ενώ η κεντρική διοίκηση θα ασκείται από τον Έπαρχο και τη Γενική Καγκελαρία. Η Γενική Καγκελαρία θα απαρτιστεί από

ένα γενικό

γραµµατέα και

φροντιστές (αστυνοµίας, οικονοµίας, δικαιοσύνης, πολέµου και θαλάσσης), που διορίστηκαν από τη γενική συνέλευση τη µέρα Σελίδα 68 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

που ανακηρύχτηκε και ο Αφεντούλης γενικός έπαρχος, µια µέρα έπειτα από την επικύρωση του προσωρινού πολιτεύµατος του νησιού. Πριν προχωρήσουµε, να σηµειωθεί ότι ο Βαλέστρας, λόγω της

εµπειρίας

του,

είχε,

νωρίτερα,

επιλεγεί

ανάµεσα

στους

φ ι λ έ λ λ η ν ε ς ε θ ε λ ο ν τ έ ς α π ό τ ο ∆ . Υ ψ η λ ά ν τ η γ ι α «π ρ ο γ υ µ ν α σ τ ή ς σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ό ς ». Κ α ι µ ά λ ι σ τ α , ο Κ ο ρ σ ι κ α ν ό ς α ξ ι ω µ α τ ι κ ό ς , α π ό τ ο ν Ιούνιο του 1821 και µέχρι την κάθοδό του στην Κρήτη, θα αναλάβει

την

οργάνωση

στρατιωτικής

µονάδας

εκπαιδευµένης

σύµφωνα µε τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Στις 28, όµως, του ίδιου µήνα, κατόπιν της συµφωνίας του Σουλτάνου και του Μωχάµετ Άλυ και της κατά τα τέλη του Απρίλη επίθεσης

των

Κρητικών

στο

φρούριο

των

Χανίων,

10.000

Αιγύπτιοι στρατιώτες και 5.000 ιππείς αποβιβάστηκαν στη Σούδα Χανίων

υπό

την

αρχηγία

του

Χασάν

Πασά.

Πάντως,

κι

Αφεντούλης σε γράµµα του (28/5/1822) προς τους Κρητικούς οπλαρχηγούς κι ο Οµηρίδης, σε επιστολή τους (29/5/1822) προς τον υπουργό

εσωτερικών

και

πολέµου,

Ιωάννη Κωλέττη,

δεν

έδειχναν να υπολογίζουν τον ξενόφερτο στρατό ως κίνδυνο κατά της Επανάστασης. Εν τέλει, ενώ ο Οµηρίδης έφυγε από την Κρήτη, όταν µαθεύτηκε ο αιγυπτιακός ερχοµός, µόλις στις 2/6/1822, ο Αφεντούλης,

ξαναγράφοντας

στην

κυβέρνηση,

τονίζει

πόσο

επικίνδυνη για την Κρήτη θα απέβαινε η αιγυπτιακή παρουσία! Απεσταλµένοι των Κρητικών είχαν ζητήσει επανειληµµένα «µπαρούτια, µολύβια, άρµατα» από την Επαναστατική Αρχή στην Πελοπόννησο. Μέχρι τον Απρίλη του 1822, δεν είχαν λάβει καµιά βοήθεια. Μόνο µεµονωµένοι πατριώτες από διάφορα νησιά ήρθαν εθελοντές στην Κρήτη και λίγοι Ευρωπαίοι Φιλέλληνες. Μόνο τον

Σελίδα 69 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Ιούλιο του 1822 έφθασαν στην Κρήτη 900 όπλα, µε χρήµατα του Ιωάννη Βαρβάκη. Και ενώ, λοιπόν, η Επανάσταση των Κρητικών κινδυνεύει σοβαρά το καλοκαίρι του 1822, ο Χασάν στέλνει τον επίσκοπο Κυδωνίας να ζητήσει από τους επαναστάτες να παραδώσουν τα όπλα (4/7/1822), ενώ κι ο ίδιος ο πασάς καλούσε τους Κρητικούς ν α π α ρ α δ ο θ ο ύ ν σ τ ο «φ ι λ ά ν θ ρ ω π ο » Μ ω χ ά µ ε τ Ά λ υ , τ ά ζ ο ν τ ά ς τ ο υ ς πως η έκτοτε διακυβέρνησή τους θα είναι αγαθή και δίκαιη. Οι Χανιώτηδες οπλαρχηγοί Χάληδες απάντησαν, εξ ονόµατος όλου του νησιού, ότι η απόφασή τους είναι σταθερή να συνεχιστεί η Επανάσταση, έως ότου ή πεθάνουν µε τα όπλα τους όλοι οι Κρητικοί αγωνιζόµενοι για τη λευτεριά της Κρήτης ή απαλλαχτούν από τη φριχτή τουρκική τυραννία. Από 1 Αυγούστου, ο Χασάν εφορµά και τους επόµενους µήνες έως το τέλος της χρονιάς, οι Τουρκοαιγυπτιακές δυνάµεις του νησιού εξαπλώθηκαν παντού, από

τα

Χανιά

έως

το

Οροπέδιο

Λασιθίου,

και

έπνιξαν

την

Επανάσταση των Κρητικών στο αίµα, παρά τις εκκλήσεις του Αφεντούλη

για

επείγουσα

βοήθεια

(15/8/1822,

γράµµα

προς

υπουργό πολέµου, Ι. Κωλέττη). Ένα χρόνο µετά το διορισµό του, ο Αφεντούλης, που, στις 28/8/1822, γράφει στον Κωλέττη ότι θα φύγει από την Κρήτη και θα έρθει στην Πελοπόννησο για να ζητήσει βοήθεια και του ζητά να στείλει διαταγή στους Κρητικούς να σέβονται τον Έπαρχό τους και την πολιτικοστρατιωτική ηγεσία, κατηγορήθηκε (15/11/1822) από

τους

Κρητικούς,

αν

και

τους

είχε

ειδοποιήσει

για

το

περιεχόµενο του γράµµατός του από τις 9/7, ως «κλέφτης και ταραχοποιός» καθαιρείται. Είχανε προηγηθεί και αποτυχηµένες στρατιωτικές

επιχειρήσεις

των

Ελλήνων

κατά

του

τουρκοαιγυπτιακού στρατού ανά το νησί και υποταγή, µεταξύ άλλων, του Λασιθίου.

Σελίδα 70 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Αφού ο λόγος γίνεται για την Κρήτη του 1822, αξίζει ξεχωριστής µνείας και το ότι τον Μάη της χρονιάς αυτής οι λόγιοι σύµβουλοι

της

Αρµοστείας

του

Μιχαήλ

Αφεντούλη

ξαναθυµήθηκαν την αρχαία ονοµασία του επινείου της Κνωσσού, που, κατά τους αρχαίους γεωγράφους, λεγόταν Ηράκλειο και βρισκόταν απέναντι από τη νήσο ∆ία. Έτσι, πήραν την απόφαση να µετονοµάσουν το πιο µεγάλο αστικό κέντρο της Κρήτης στο ανατολικό µέρος του νησιού,

που µέχρι τότε λεγόταν Μεγάλο

Κάστρο και επί ενετοκρατίας Κάντια και επί Βυζαντινών Χάνδαξ. Το 1822, όµως, έχουµε και σηµαντικές ναυτικές επιχειρήσεις για τον ελληνικό πολεµικό στόλο, είτε µε τη µορφή εφοδιασµού των

δυνάµεων

τουρκικού,

της

όπως

στεριάς,

σχεδίαζε

είτε

το

µε

την

επιτελείο

παρεµπόδιση

του

Σουλτάνου,

να

µεταφέρει υλικό κι ενισχύσεις, είτε στην από θαλάσσης πολιορκία παράλιων φρουρίων. Στις 30 Μαρτίου, όµως, ο καπουδάν Καρά Αλής, αφού βοµβάρδισε τη Χίο, που είχε επαναστατήσει, παρά την αντίδραση των ντόπιων κοτζαµπάσηδων,

στις 10 του Μάρτη της ίδιας

χρονιάς µε τον Λυκούργο Λογοθέτη από τη Σάµο και το Χιώτη Αντ.

Μπουρνιά,

κατέπνιξε

την

εξέγερση

µε

πρωτοφανούς

αγριότητας ωµότητα εις βάρος του άµαχου πληθυσµού (23.000 Χιώτες κατασφάχτηκαν, 47.000 αιχµαλωτίστηκαν και πουλήθηκαν σε σκλαβοπάζαρα της Ανατολής και µόνο 30.000 απ’

τους

κατοίκους της Χίου σώθηκαν, βρίσκοντας καταφύγια στα βουνά της

νήσου!).

Εβραίων

στην

παρασκηνιακά

Σηµαντική,

επίσης,

καταστροφή υποκίνησαν,

της

υπήρξε Χίου,

στοχεύοντας

την να

συµµετοχή οποία

των

οι

ίδιοι

επιδοθούν

στην

λεηλασία των πλούσιων εργαστηρίων του νησιού. Η θηριώδης τραγωδία της Χίου εγείρει τη διεθνή κατακραυγή εναντίον των Τούρκων και γεννά συµπάθεια προς τον ελληνικό Αγώνα.

Σελίδα 71 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Η ελληνική

«α π ά ν τ η σ η »,

όµως, ήρθε

σύντοµα,

όταν το

βράδυ 7 προς 8 Ιούνη του 1822 ο Κωνσταντίνος Κανάρης κι ο Πιπίνος πυρπόλησαν την τουρκική ναυαρχίδα, που ήταν αραγµένη στο

λιµάνι

της

Χίου.

Καρά

Αλής

υπέκυψε

γρήγορα

στα

τραύµατά του, ενώ 2.000 Τούρκοι βρήκαν τραγικό θάνατο εκείνο τ ο β ρ ά δ υ , σ ε « α ν τ ί π ο ι ν α » γ ι α τ ο ν «ξ ε κ λ ή ρ ι σ µ α » τ η ς Χ ί ο υ . Με το κατόρθωµα αυτό, που φέρει κυρίως την υπογραφή του Κ. Κανάρη, οι Τούρκοι φοβήθηκαν προς το παρόν και γύρισαν στον Ελλήσποντο όπου παρέµειναν για δυο χρόνια κι έτσι οι Έλληνες

εξασφαλίζουν

τη

θαλάσσια

κυριαρχία

στα

αιγαιοπελαγίτικα νησιά. Το Σεπτέµβρη, µάλιστα, της ίδιας χρονιάς (8/9/1822), ο Α. Μιαούλης καταναυµαχεί τουρκικά πλοία κοντά στις Σπέτσες, αποτρέποντας τον ανεφοδιασµό των πολιορκούµενων Τούρκων του Ναυπλίου. Και κάθε φορά που έβγαινε ο τουρκικός στόλος προς την Ελλάδα, πάντοτε, εφεξής, έτρεµε τα πυρπολικά. Τέλος, η αποκατάσταση του Οδυσσέα Ανδρούτσου στην αρχιστρατηγία από τη ∆ιοίκηση διαφαινόταν χρησιµοποιεί

ήδη

από

ξανά

τον

σε

στις 3 ∆εκεµβρίου 1822, που

Ιούνιο,

ενεργό

όταν

ρόλο

στο

∆ιοίκηση

στρατό

για

τον την

αντιµετώπιση του ∆ράµαλη, υπήρξε µια ενέργεια που µπορεί να έχαιρε της υποστήριξης των οπλαρχηγών της Ανατολικής Στερεάς, όµως, δεν είχε την έγκριση των προεστών και ιδιαίτερα των ακόµη ενεργών αρεοπαγιτών της Εύβοιας. 4.4. Η παλικαριά του Μπότσαρη (1823)

Οι

πολεµικές

επιχειρήσεις

του

τρίτου

χρόνου

της

Επανάστασης (1823) ήσαν περιορισµένες κι όχι σπουδαίες. Κι οι δυο αντίπαλοι είχαν σοβαρά προβλήµατα ν’ αντιπαλέψουν.

Σελίδα 72 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Η µεν Τουρκία είχε οικονοµικά προβλήµατα, πόλεµο κατά της Περσίας κι Επανάσταση των γενίτσαρων, οι δε Έλληνες, αφού µεταφέρουν την πρωτεύουσα και την έδρα της κυβέρνησής τους στο Ναύπλιο (8/1/1823), αντιθέσεις πολιτικών και στρατιωτικών, επίσης τις φιλονικίες των οπλαρχηγών, που είχαν παραλύσει το στρατό, αλλά και τη δυσαρέσκεια προς το Μαυροκορδάτο και τους συν αυτώ. Τον Απρίλη του 1823, ο Χριστόφορος Περραιβός, άλλοτε συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου, διορίστηκε από το Εκτελεστικό υπουργός πολέµου. Επί υπουργίας του, στις 20/9/1823, οι κάτοικοι της

Σκιάθου

παραπονέθηκαν

για

τις

καταπιέσεις

στρατεύµατα που είχαν καταφύγει στο νησί

από

τα

ύστερα από την

καταστολή το υ ξε σηκωµού στον Όλυµπο και τη Θε σσαλία. Έγινε σύσκεψη των καπεταναίων στην καγκελαρία. Ήταν γύρω στους 2.000 και ύστερα από τη διαπεραίωσή τους στη Σκιάθο έγιναν η µάστιγα του νησιού. Λεηλατούσαν τα µαγαζιά, λήστευαν τους κατοίκους, άρπαζαν τη σοδειά. Οι Σκιαθίτες τότε κατέφυγαν σ’ ένα µικρό φρούριο, στην κορυφή του λόφου εγκαταλείποντας τα σπίτια τους στο έλεος των στρατιωτών. Εγκαταστάθηκαν και εκείνοι σαν νοικοκυραίοι και δεν ήθελαν να φύγουν από το νησί, για να πάρουν µέρος στον Αγώνα. Αρχηγοί τους ήταν οι Καρατάσσος, Βίνος, Λιακόπουλος, Βελέντζας, υπουργός

Βασδέκης πολέµου,

πολεµοφόδια.

Οι

και ήρθε

Γούλας. στη

καπεταναίοι

Τότε,

Σκιάθο

από

δέχτηκαν

να

Περραιβός,

ως

το

Μοριά

µε

µπαρκάρουν

τα

στρατεύµατα, εάν φυσικά θελήσουν. Αλλά τα πληρώµατα των καραβιών αρνήθηκαν µε επιµονή να τους παραλάβουν. Τον

ίδιο

χρόνο

(1823),

παρά

τα

προβλήµατά

τους,

οι

Τούρκοι προσπάθησαν, για µιαν ακόµη φορά, να εισβάλουν στην

Σελίδα 73 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Πελοπόννησο. Βαδίζοντας µέσω δυτικής και ανατολικής Ελλάδας θα συναντιόνταν στη Ναύπακτο, όπου τους περίµεναν πλοία να τους περάσουν απέναντι. ∆υστυχώς γι’

αυτούς, ο λοιµός κι οι

στερήσεις ανάγκασαν τον τουρκικό στρατό, πούχε κινούµενος στην ανατολική Ελλάδα προωθηθεί γρήγορα ως την Αττική, να επιστρέψει εσπευσµένα στη Λαµία. Στη δυτική Ελλάδα, όµως, τα πράγµατα ήσαν δυσάρεστα για τους

Έλληνες, καθώς Τουρκαλβανοί µ’

Βρυώνη

και

το

Μουσταφάµπεη

(

αρχηγούς τον Οµέρ

Μουσταή

της

Σκόδρας)

κινούνταν από Αµφιλοχία 4.000 υπό τον πρώτο και από τα Άγραφα 8.000 µε το δεύτερο, έχοντας στόχο να ενωθούν µπροστά στο Μεσολόγγι, που ήδη είχε αποκλειστεί από τον τουρκικό στόλο. Ο γνωστός για την ανιδιοτελή φιλοπατρία και τη µεγαλοψυχία του Σουλιώτης

οπλαρχηγός

Μάρκος

Ιανουαρίου

του

είχε

1823,

Μπότσαρης,

γράψει

στους

όµως,

στις

καπεταναίους,

ότι

προσφέρεται να παραιτηθεί από το αξίωµά του, αν αυτό θα συντελούσε στο καλό της πατρίδας. Τι είχε γίνει; Ο αναπληρωτής του

Αλέξανδρου

Μαυροκορδάτου,

έπαρχου

στην

περιοχή

της

Αιτωλίας και Ακαρνανίας, Κ. Μεταξάς, θέλοντας να συµφιλιώσει τους καπεταναίους για την αντιµετώπιση της νέας τουρκικής απειλής, µοιράζει αφειδώς βαθµούς στρατηγίας. Αρχές Ιουλίου, τους συγκαλεί σε µια συµφιλιωτική σύσκεψη στα Κερασοβίτικα Καλύβια, όπου και τους όρισε και τις θέσεις τους. Τους Μάρκο Μπότσαρη, Γεώργιο Καραϊσκάκη, Κίτσο Τζαβέλα και Γιαννάκη Γιολδάση,

µε

δύναµη

4.000

πολεµιστές,

τους

τοποθετεί

στο

Καρπενήσι. Ο Μ. Μπότσαρης, λίγο µετά, από την Ακαρνανία όπου βρίσκεται, στέλνει µήνυµα στους καπεταναίους, που, ανήµποροι και

τροµοκρατηµένοι

να

αντισταθούν

στις

χιλιάδες

των

τουρκαλβανών, λουφάζουν στα βουνά του Καρπενησίου. Από εκεί,

Σελίδα 74 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

µέσω Μεσολογγίου, αναχωρεί κρυφά και συναντιέται µε όσους διαφωνούσαν µε το βαθµό του. Στη συνάντηση αυτή, ο Μάρκος, τόνισε την ανάγκη για οµόνοια και συµφιλίωση και δίνοντας πρώτος

το

παράδειγµα,

σκίζει

το

δίπλωµα

του

στρατηγού

λέγοντας: «Όποιος είναι άξιος, παίρνει του στρατηγού το δίπλωµα από το Σκόντρα Πασά». Έπειτα, εφοδιάζεται µε πυροµαχικά και έχοντας µαζί του 1.250 πολεµιστές, εκ των οποίων οι 400 ήταν Σουλιώτες, φτάνει στο Μικρό Χωριό.

Ο Μάρκος, έκτοτε, ως σκοπό του είχε να

χτυπήσει το στρατό του Μουσταή στο Καρπενήσι. ∆εν έβρισκε, όµως, ανταπόκριση από τους Ρουµελιώτες οπλαρχηγούς, λόγω της έχθρας που χώριζε αυτούς και τους Σουλιώτες. ήταν

«στα

µαχαίρια»

µε

τους

Ο Καραϊσκάκης,

Σουλιώτες

εξαιτίας

προεπαναστατικών διενέξεων µεταξύ τους στα Άγραφα. Εκτός από τους Τζαβελαίους µε τους οποίους συµφιλιώθηκε, το µίσος του για τους Μποτσαραίους δεν έσβηνε. Μόνον το Μάρκο αναγνώριζε ως ίσο, γενναίο πολεµιστή και άνθρωπο. Ο Μάρκος Μπότσαρης, τότε, αφήνοντας κατά µέρος τις έριδες του ελληνικού στρατοπέδου, προσέβαλε µε 350 Σουλιώτες την εµπροσθοφυλακή του Μουσταή, στο Κεφαλόβρυσο, κοντά στο Καρπενήσι. Ήταν οι µέρες που Καραϊσκάκης

απαντά

στους

άρρωστος από φυµατίωση ο Τούρκους

πως

φοβάται

να

προσκυνήσει και θα µείνει πιστός στο ντοβλέτι, αλλά δεν τα κατάφερε και, απογοητευµένος από τη διχόνοια των καπεταναίων και

βλέποντας

τούς

συντρόφους

του

να

αποσύρεται στο µοναστήρι του Προυσού.

Σελίδα 75 από 321

τον

εγκαταλείπουν,

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829

Εικόνα 7: Η παλικαριά του Μάρκου Μπότσαρη του έδωσε ξεχωριστή θέση ανάµεσα στους αγωνιστές της Επανάστασης ( Αύγουστος 1823)

Η επίθεση, όµως, κατά του τουρκικού αποσπάσµατος, που είχε

επικεφαλής

τον

Τζελαλενδίµπεη,

βάσει

σχεδίου

του

Μ.

Μπότσαρη και όσων έσπευσαν στο πλευρό του, έγινε στις 9 Αυγούστου 1823 και µέσα στο γενικό χαµό βρίσκει ηρωικό θάνατο ο Μ. Μπότσαρης, που θα θαφτεί στο Μεσολόγγι µέσα σε γενικό πένθος. Λίγο µετά, η παλικαρίσια θυσία του Ζυγούρη Τζαβέλα στη µάχη της Καλιακούδας προσπάθησε, µάταια, να αναχαιτίσει το Μουσταή,

που,

σκορπώντας

φόβο

και

τρόµο

σε

όλη

την

Αιτωλοακαρνανία, πλέον κινούσε για το Μεσολόγγι, το οποίο άντεχε ακόµη, παρά το θαλάσσιο αποκλεισµό του από τουρκικά πλοία. Ενώ

τουρκικός

στόλος

υπό

το

Χοσρέφ

Μεχµέτ

θα

παραµείνει στην Πάτρα µέχρι τις 25 Αυγούστου, αποβίβασε, µέσα στο 1823, και 10.000 άντρες στην Κρήτη, για να ενισχυθούν οι δυνάµεις του νησιού. Σχετικά µε τη µεγαλόνησο, ας σηµειωθεί ότι, από το Νοέµβρη του 1822, είχε αποφασιστεί, κατόπιν αίτησης των

Κρητικών

αντιπροσώπων

στην

ελληνική

Σελίδα 76 από 321

κυβέρνηση,

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

αντικατάσταση του Αφεντούλη από τον έµπειρο Υδραίο Ναύαρχο Μανόλη Τοµπάζη, που διορίστηκε, στις 23/4/1823, καθ’ υπόδειξη του

Ιωάννη

επικεφαλής

Κωλέττη 1200

και

ως

αντρών

Αρµοστής

και

στους

στην

Κρήτη

οποίους

ως

έφτασε, διοικητής

πυροβολικού κατήλθε και ο Άγγλος Φραγκίσκος Α. Άστιγξ, µόλις στις 22 Μαΐου του ίδιου χρόνου, µε οτιδήποτε αρνητικό για τους Κρητικούς επαναστάτες µπορεί να σηµαίνει η αργοπορία του. Με

την

έλευση

του

Μανόλη

Τοµπάζη

στην

Κρήτη,

Αφεντούλης, που ήταν στη φυλακή από το Νοέµβρη του 1822, αποφυλακίζεται και φεύγει εκτός Κρήτης. Η καθαίρεση και η φυλάκιση του Αφεντούλη ίσως σχετίζεται και µε αλληλογραφία του µε το Χασάν πασά, η οποία βρέθηκε και αποκαλύπτει τις προθέσεις του να παραδώσει τα Σφακιά στους Τούρκους και ν’ ανταµειφθεί

µε

κάποιο

πασαλίκι

από

τον

Μωχάµετ Άλυ της

Αιγύπτου! Το Φλεβάρη του 1823, όµως, µετά την καταστροφή του Οροπεδίου

Λασιθίου

στην

Κρήτη,

είχε

συµβεί

ένα

τραγικό

επεισόδιο: Στο σπήλαιο της Μιλάτου στο Μεραµπέλλο Λασιθίου, είχαν

βρει

φοβισµένοι

γυναικόπαιδα,

µε

καταφύγιο

ελάχιστους

άµαχοι,

2000

οπλοφόρους.

γέροι

και

αιγυπτιακός

πολιόρκησε το σπήλαιο επί 15 µέρες, κανείς δεν µπορούσε να βοηθήσει

τους

πολιορκουµένους,

ώσπου

στα

µέσα

Φλεβάρη,

αποκαµωµένοι από τη δίψα και χωρίς ελπίδα για βοήθεια και σωτηρία

από

κάπου,

οι

έγκλειστοι

παραδόθηκαν

στους

πολιορκητές, που κατέσφαξαν αρκετούς επιτόπια και τους άλλους πούλησαν

ως

σκλάβους.

Βρισκόµενος

στο

Καστέλι

Πεδιάδος

Ηρακλείου, ο Χασάν Πασάς πεθαίνει ξαφνικά από ατύχηµα και στο νησί τα ηνία αναλαµβάνει ο Αλβανός Χουσεΐν, ο οποίος θα εκµεταλλευτεί, τους επόµενους µήνες, κατά τον καλύτερο τρόπο για τις τουρκοαιγυπτιακές δυνάµεις το ότι οι πολιτικές έριδες των

Σελίδα 77 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Ελλήνων και οι συνεπακόλουθές τους εµφύλιες διαµάχες δεν τους άφησαν να βοηθήσουν την Κρήτη. Λίγους

µήνες

αργότερα,

από

τις

πρώτες

κινήσεις

του

Τοµπάζη, που η παρουσία του «φρέσκαρε » την Επανάσταση, ήταν να

συγκαλέσει,

τον

Ιούνη

του

1823,

Γενική

Συνέλευση

των

Κρητών στην Αρκούδαινα Αποκορώνου (22, 26/6/1823), η οποία, µ ε τ η σ ε ι ρ ά τ η ς , ψ ή φ ι σ ε τ ο ν «Ο ρ γ α ν ι σ µ ό τ η ς ε ν ι α υ σ ί ο υ τ ο π ι κ ή ς διοικήσεως της νήσου Κρήτης», ενώ την ίδια ώρα ο αιγυπτιακός στρατός, άρτια εξοπλισµένος, «µιλούσε » στο πεδίο των µαχών και σηµείωνε τη µία νίκη µετά την άλλη κατά των ατηµέλητων και δίχως εφόδια ελληνικών δυνάµεων. Κατά τα µέσα του 1823, µετά τις τουρκικές νίκες στην Κρήτη επί των επαναστατών, πολλοί Έλληνες της µεγαλονήσου γυρεύουν καταφύγιο σε διάφορα µέρη της υπόλοιπης Ελλάδας. Έτσι,

συναντούµε

στην

Κάσο,

εκείνους

τους

µήνες,

2000

Κρητικούς, ενώ υπάρχουν µαρτυρίες για παρουσία Κρητικών και στην Τήνο, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που η παρουσία Κρητικών προσφύγων στις Κυκλάδες προξενεί αναταραχή στους ντόπιους (Νάξο,

Πάρο,

Σίφνο,

Μήλο

και

Ίο),

γιατί

οι

Κρητικοί

χρησιµοποιούσαν τα αιγαιοπελαγίτικα νησιά είτε ως καταφύγιο, είτε ως ενδιάµεσο σταθµό πριν την επάνοδό τους στην πατρίδα τους. Και αφού αναφερθήκαµε στη νησιωτική Ελλάδα, πρέπει να σηµειωθεί

και

ότι

από

διάφορα

διπλωµατικά

έγγραφα

των

προξενικών αρχών της Ρόδου πληροφορούµαστε για τα γεγονότα του 1823 στα ∆ωδεκάνησα. Ο Γάλλος υποπρόξενος από τη Σµύρνη γράφει ότι στις 13 Ιανουαρίου οι Κασιώτες επήραν από την παραλία της Καραµανίας φορτίο σιταριού που το έφερναν δύο γαλλικά πλοία για Τούρκους από την Αίγυπτο. Κάτι ανάλογο

Σελίδα 78 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

συνέβη στις 26 Μαρτίου 1823, όταν ένα ναπολιτάνικο πλοίο έφερνε τρόφιµα από την Αλεξάνδρεια για τους Τούρκους της Κρήτης. Περνώντας από την Κάσο το κυνήγησαν τα Κασιώτικα καράβια και πήραν τα τρόφιµα. Ο υποπρόξενος της Βρετανίας Στέφανος Μας, γράφει ότι στην Κάσο είχαν 500 Τούρκους αιχµαλώτους, τους οποίους είχαν ζητήσει

από

ισάριθµους

τον

Βέη

της

΄Έλληνες.

Ρόδου

Επίσης,

οι

να

τους

ανταλλάξουν

Κασιώτες

έκαναν

µε

πολλές

αποβάσεις στην τουρκοκρατούµενη Ρόδο και έπαιρναν σχεδόν ανενόχλητοι αποβάσεις

τρόφιµα και

τις

και

ζώα.

συχνές

Με

τις

επιθέσεις

αλεπάλληλες

στην

αυτές

Αλεξάνδρεια,

τη

∆ιαµέττη και τα λοιπά παράλια της Μεσογείου, ο στόλος της Κάσου έφερε µεγάλο αντιπερισπασµό στις τουρκικές δυνάµεις της Πύλης και του πασά της Αιγύπτου, πράγµα που υποβοηθούσε τον αγώνα της ανεξαρτησίας. Γι αυτό το λόγο, σύµφωνα µε έκθεση του Γάλλου προξένου στη Ρόδο προς το υπουργείο εξωτερικών της Γαλλίας,

Μωχάµετ

Άλυ

ετοίµαζε

µεγάλο

στόλο

για

να

τιµωρήσει τους Κασιώτες. Σχετικά µε τα ∆ωδεκάνησα, όµως, ας επισηµανθεί ακόµα και το

εξής

κατά

το

1823:

Στην

Αστυπάλαια,

στις

Μαΐου,

κατάργησαν τη σουλτανική κυριαρχία. Την ίδια ηµέρα, και οι Καρπάθιοι έδιωξαν τον εκπρόσωπο του Σουλτάνου οριστικά και ανακηρύχθηκαν ελεύθεροι και οι Συµιακοί αυτοανακηρύχθηκαν τµήµα της ελευθέρας Ελλάδος. Πέραν τούτων, στις 27

Ιουνίου, ο στόλος

του Χοσρέφ

αποβίβασε στην Κάρυστο της Εύβοιας 3.000 άντρες για ενίσχυση των πολιορκηµένων από τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, ξεφόρτωσε τροφές στη Χαλκίδα για την εκεί τουρκική φρουρά και, τέλος,

Σελίδα 79 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 µετέβη

στα

φρούρια

της

Μεθώνης

και

της

Κορώνης

για

ανεφοδιασµό. Στον αντίποδα, ο ελληνικός στόλος

– ολόκληρη περίπου τη

χρονιά αυτή, εκτός από κάποια πυρπολικά που «παρενόχλησαν» τα τούρκικα πλοία, όταν γύριζαν από τη Μεθώνη και την Κορώνη

–

από έλλειψη χρηµάτων δεν προσέφερε καµία σχεδόν βοήθεια στις περιοχές, που τον είχαν ανάγκη, ούτε αξιόλογη προστασία στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά. Πόροι για ναύλωση και εξοπλισµό πλοίων δεν υπήρχαν, εφόσον οι κοτζαµπάσηδες των νησιών δεν ήθελαν να συµµετέχουν τα καράβια τους σε πολεµικές επιχειρήσεις πριν αποζηµιωθούν για τα έως τότε έξοδά τους, παρά περίµεναν τα ξενόφερτα δάνεια. Στις 12 του Σεπτέµβρη ο Ανδρούτσος πέρασε στην Κάρυστο µαζί µε τον Νικόλαο Κριεζώτη και τον Αδάµ ∆ούκα. Λίγες ηµέρες αργότερα (16 Σεπτεµβρίου 1823), µάλλον για να προλάβει τις εξελίξεις, το Εκτελεστικό Σώµα «εγκρίνει τον στρατηγόν Οδυσσέα προσωρινόν αρχηγόν των αρµάτων της Ευβοίας και τον προσωρινόν αποκλεισµόν

αυτής

παρά

των

Ψαριανών

πλοίων».

Σε

µία

αντίστροφη πορεία, το Εκτελεστικό «καθυποβάλλει την γνώµην του εις επίκρισιν του Σ. Βουλευτικού Σώµατος». Για

µία

Σεπτεµβρίου

ακόµη σε

φορά

κατάσταση

Εύριπος

πολιορκίας.

βρισκόταν Ο

Οµέρ

στα

τέλη

πασάς

της

Καρύστου µε τις ισχυρές Οθωµανικές δυνάµεις που διέθετε ήταν αποφασισµένος από αµυνόµενος να γίνει εκείνος ο διώκτης των επαναστατών. Ο Ανδρούτσος παρότρυνε τον Κωλέττη «θάρσει τοίνυν και ενέργει ως Κωλέττης». Η ∆ιοίκηση από τη µεριά της τις κρίσιµες αυτές στιγµές

εξέφραζε την εµπιστοσύνη της στον

Ανδρούτσο,

αναφερόταν

οποίος

στις

«π ροσδοκώµενος » για τη σωτηρία της Ευρίπου.

Σελίδα 80 από 321

επιστολές

ως

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Από τις 2 Οκτωβρίου µέχρι τις 17 Νοεµβρίου του 1823, τέλος, οι Τούρκοι αποτυχαίνουν να καταλάβουν το Αιτωλικό, µολονότι το πολιορκούσαν πολύ στενά, ενώ, ενδιάµεσα, στις 26 του Οχτώβρη της ίδιας χρονιάς, παραδόθηκε στους επαναστάτες και

στο

Θ.

Κολοκοτρώνη

και

το

Νικηταρά

το

φρούριο

του

Ακροκορίνθου. Ας

γράψουµε

κάποια

περισσότερα

λόγια

για

τον

Ακροκόρινθο. Από τις αρχές του 1823 ξεκινάει για τρίτη φορά πολιορκία του Ακροκορίνθου απ’ τις Ελληνικές επαναστατικές δυνάµεις. Η Εθνική Συνέλευση του Άστρους διορίζει αρχηγό της πολιορκίας

τον

Κορίνθιο

Ιωάννη

Σωτ.

Νοταρά.

Τον

Ιούνιο,

έρχεται συµπολεµιστής και πορθητής του Παλαµηδιού, Στάικος Σταϊκόπουλος,

ενώ

τον

Οκτώβρη,

για

να

πιεστούν

ακόµα

περισσότερο τα πράγµατα, διορίζεται από το Εκτελεστικό και ο Γενναίος

Κολοκοτρώνης.

Όταν

πια

κάθε

ελπίδα

διαφυγής

σωτηρίας απ’ έξω για τους έγκλειστους είχε αποκλειστεί, ένας Τούρκος

αξιωµατούχος

συναντήθηκε

µε

το

του

Ακροκορίνθου,

Στάικο

και

υπέβαλε

Χαλήλ

προτάσεις

Αγάς, για

την

παράδοση του Κάστρου. Ο κυριότερος λόγος ήταν να παραδοθούν στο

Θεόδωρο

Κολοκοτρώνη,

γιατί

µόνο

αυτόν

θεωρούσαν

«µπεσαλή», ικανό να κρατήσει το λόγο του και να µη σφαχτούν οι αιχµάλωτοι. Πραγµατικά,

Ελληνική

πλευρά

στέλνει

το

Θεόδωρο

Κολοκοτρώνη µαζί µε το Νικηταρά από το Εκτελεστικό και τους Νίκο Λουµάνη και Σωτηράκη Νοταρά από το Βουλευτικό, για να φροντίσουν τις λεπτοµέρειες της παράδοσης. Μετά από επίµονες διαπραγµατεύσεις,

φρούραρχος

Αβδουλάχ

Μπέης

και

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης

κατέληξαν σε συµφωνία. Η συνθήκη

παράδοσης

στις

υπογράφτηκε

Τουρκαλβανοί

Οκτωβρίου

1823,

αλλά

οι

άφησαν το Κάστρο στις 26 Οκτωβρίου, γιατί στο

Σελίδα 81 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 µεταξύ έγινε απογραφ ή των πραγµάτων που θα περιέρχονταν στους Έλληνες. Το µεσηµέρι της 26ης Οκτωβρίου 1823, ανήµερα του Αγίου

∆ηµητρίου,

300

Τουρκαλβανοί

και

γυναίκες

εγκατέλειπαν, όπως προαναφέρθηκε, τον Ακροκόρινθο στα χέρια των Ελλήνων. Τους συνόδευαν ο Κολοκοτρώνης και ο Υψηλάντης µέχρι το Παλαιό Καλαµάκι, όπου και τους επιβίβασαν όλους σώους σε δύο πλοία Αυστριακά, και σ’ ένα τρίτο µε Ιόνιο σηµαία. Με την αποχώρηση των Τούρκων άρχισε

µεγάλο πανηγύρι πάνω

στον Ακροκόρινθο. Έγινε αγιασµός και επίσηµη δοξολογία από τους επισκόπους Κορίνθου Κύριλλο και ∆αµαλών Ιωνά. Στις 16 Νοεµβρίου, όµως, ο Ανδρούτσος, µετά από ένα σύντοµο και αναγκαίο πέρασµά του στην Αθήνα, αποβιβάστηκε στο Αλιβέρι, για τη συγκέντρωση ενόπλων και την πολιορκία των φρουρίων της Ευρίπου και της Καρύστου. Από τη µία, όµως, η αντίσταση των Οθωµανών και από την άλλη η ανυπαρξία της τροφοδοσίας,

των

χρηµάτων

και

των

πολεµοφοδίων

στους

επαναστάτες έκαναν αδύνατη την εκπόρθηση των φρουρίων. Κι η χρονιά τελειώνει, καθώς, παραµονή των Χριστουγέννων (24/12/1823 π.η.), αφικνείται στο Μεσολόγγι ο Άγγλος λόρδος Βύρωνας που είχε φήµη θερµού φιλέλληνα και ήρθε για να οργανώσει

τους

Ευρωπαίους

φιλέλληνες

σε

ταξιαρχία

πυροβολικού, υπό τη δική του αρχηγία, καλώντας στην υπηρεσία και 500 Σουλιώτες. Εκστατικό το πλήθος τον υποδέχθηκε σαν ήρωα και σωτήρα. Είχε έλθει τον Αύγουστο του 1823 στην Κεφαλονιά, για να βοηθήσει, ως µέλος της Ελληνικής Επιτροπής Λονδίνου, τους Έλληνες στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Τώρα, έφθανε στο Μεσολόγγι, για να πολεµήσει γι’ αυτούς, στο πλευρό τους.

Σελίδα 82 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

4.5. Θαλασσοµαχίες του 1824

Μετά την παράδοση του Ακροκορίνθου, προς τα τέλη του 1823, το ενδιαφέρον των Ελλήνων εστιάζεται, κυρίως, προς την Πάτρα. ∆ιάφοροι, όµως, λόγοι εµποδίζουν την πραγµατοποίηση µιας κατάλληλα οργανωµένης προσπάθειας για κατάληψή της. Ένας από τους λόγους, ο οποίος ανάγεται από τις πρώτες ηµέρες της πολιορκίας, ήταν και το ότι οι κοτζαµπάσηδες και οι συν αυτοίς πολιτικοί δεν ήθελαν να πέσει η Πάτρα στα χέρια του Θ. Κ ο λ ο κ ο τ ρ ώ ν η , γ ι α ν α τ ο ν «α δ υ ν α τ ί σ ο υ ν », γ ι α ν α µ η ν α π ο χ τ ή σ ε ι , δηλαδή, κατά τη γνώµη του, ο ίδιος κύρος και διεκδικήσει µερίδιο στη νοµή της εξουσίας, που αυτοί θέλανε να καρπωθούν, ή πιθανότατα

και

για

να

προλάβουν

πλιάτσικο

των

νικητών

στρατιωτών του! Εκτός από την Πάτρα και το γειτονικό Ρίο, υπό τουρκική κατοχή, όµως, παρέµεναν ακόµη τα ξεχωριστής γεωπολιτικής και στρατηγικής σηµασίας φρούρια της Κορώνης και της Μεθώνης στο Μοριά, της Ναυπάκτου και του Αντιρρίου στη ∆υτική Ελλάδα, της Χαλκίδας στην Εύβοια κ.α.. Η Οθωµανική Αυτοκρατορία

– βλέποντας πως οι επιθέσεις

της εναντίον των επαναστατών από τη στεριά στέφονταν τις περισσότερες

φορές

µε

αποτυχία

–

αποφασίζει,

εφόσον

το

ελληνικό ναυτικό ήλεγχε τις θάλασσες, να πλήξει εκείνο πρώτα και µετά τις στεριανές ελληνικές δυνάµεις, που, αβοήθητες, θα υποχωρούσαν ή θα συντρίβονταν εν πάση περιπτώσει ευκολότερα. Προς τούτη την κατεύθυνση, η Υψηλή Πύλη έκρινε πως πρέπει να κυριευτούν τα ναυτικά νησιά, Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά, αλλά κι η Σάµος κι η Κάσος. Το πόσο σηµαντικά ναυτικά κέντρα ήσαν αυτά τα νησιά φαίνεται και από το ότι, γύρω στο 1821, η Ύδρα είχε 115 πλοία µεγαλύτερα από 110 τόνους, οι Σπέτσες 60, η Κάσος 15 και

Σελίδα 83 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 τα Ψαρά 60 µε πλήθος µικρότερης χωρητικότητας πλεούµενων, ενώ ο πληθυσµός των νησιών αυτών, την ίδια εποχή, άγγιζε για την Κάσο τις 1.500 οικογένειες, για την Ύδρα τις 4.000, για τα Ψαρά τις 1.200 και για τις Σπέτσες τις 1.600 οικογένειες! Αυτό, όµως, κατά τις τουρκικές αρχές, θα επιτυγχανόταν µόνον αν συνεργάζονταν οι Τούρκοι µε τις δυνάµεις του Αιγυπτίου πασά Μωχάµετ Άλυ. Το Μάρτη, λοιπόν, του 1824, αντιπρόσωπος του Σουλτάνου Μαχµούτ υπέγραψε συµφωνία συνεργασίας µε το Μωχάµετ Άλυ, σύµφωνα µε την οποία ο ενωµένος τουρκοαιγυπτιακός στόλος επρόκειτο να καταλάβει πρώτα τα ελληνικά νησιά, έπειτα, ενώ οι Τούρκοι πασάδες θα κυρίευαν τη Στερεά Ελλάδα, ο θετός γιος του Μωχάµετ Άλυ, Ιµπραήµ θα εκστράτευε κατά της Πελοποννήσου. Για να αποδεχτεί τη συνεργασία, ο Αιγύπτιος πασάς έθεσε δυο όρους στο Σουλτάνο: (α) η Κρήτη κι η Κύπρος θα παραχωρούνταν σ’

αυτόν

και

(β)

Ιµπραήµ

διορίζεται

διοικητής

της

Πελοποννήσου. Το ξεκίνηµα, όµως, του 1824, είχαµε µιαν ακόµα θηριωδία από τους Τούρκους και τους Αιγυπτίους µε θύµατα Κρητικούς! Τον Ιανουάριο, λοιπόν, του 1824, ενώ είχαν προηγηθεί διαδοχικές άστοχες και αποτυχηµένες προσπάθειες του Τοµπάζη σε πολιτικό και

στρατιωτικό

κρύφτηκαν

στο

επίπεδο,

340

γυναικόπαιδα

σπήλαιο

του

Μελιδονίου

και

στο

άνδρες Πέραµα

Μυλοποτάµου Ρεθύµνης για να σωθούν από τους Τούρκους. Οι Τούρκοι, όµως, άναψαν φωτιά στην είσοδο του σπηλαίου και οι Κρητικοί πέθαναν από ασφυξία. Τάφηκαν από τους συντοπίτες τους στο ίδιο σπήλαιο, όπου θυσιάστηκαν. Οι καταστροφές και οι σφαγές των χριστιανών στα ελληνικά χωριά και η θυσία στο Μελιδόνι προβληµάτισαν, όµως, έντονα τον

Σελίδα 84 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Τοµπάζη για την έκβαση της Επανάστασης στην Κρήτη. Αφού η ελληνική κυβέρνηση δεν έστειλε έγκαιρα Απρίλη

του

1824,

Χουσεΐν

– το Μάρτη και τον

προελαύνει

Αποκόρωνα, Σφακιά, Κυδωνία, Κίσσαµο, Σέλινο

νικηφόρα

σε

– βοήθεια στην

Κρήτη, παρά τις εκκλήσεις του Αρµοστή της νήσου (2/3/1824, «…Αν χάση το Έθνος την ωραίαν Κρήτη, χάνει τον δεξιό του οφθαλµόν του και η ανεξαρτησία δεν θέλει να είναι σηµαντική…»), ο Μανόλης Τοµπάζης παραιτήθηκε στις 6 Απριλίου 1824 και σε µιαν εβδοµάδα (12/4) έφυγε από την Κρήτη, ενώ η Κρήτη πέρασε ξανά στους Τούρκους, κάτι που είχε δυσµενείς επιπτώσεις στην Επανάσταση της κυρίως Ελλάδας, εφόσον οι τουρκοαιγυπτιακές δυνάµεις κατείχαν ένα, και πολυποίκιλα χρήσιµο και απόρθητο, κέντρο ανεφοδιασµού και ισχυρό στρατιωτικό ορµητήριο. Τους τελευταίους, όµως, µήνες της θητείας του Τοµπάζη στο νησί και πρώτους για το 1824, περισσότεροι από 60.000 Έλληνες είχαν φύγει πρόσφυγες από την Κρήτη, µολονότι τα αιγυπτιακά πλοία είχαν αποκλείσει τα λιµάνια του νησιού. Μαζύ του ο Τοµπάζης πήρε και το γενναίο και πολύπειρο οπλαρχηγό της Μεσαράς, Μιχάλη Κουρµούλη, που, σύντοµα, από τη στενοχώρια του

για

την

αντιστέκονταν χαΐνηδες,

που,

Κρήτη, πια,

στο

πέθανε

στην

Ύδρα.

νησί,

ήσαν

οι

«καλησπέρη δες»,

οι

µάταια

τη

βοήθεια

χε

περιµένοντας

Οι

µόνοι

που

‘

υποσχεθεί, φεύγοντας, ο Τοµπάζης, θύµιζαν έντονα τους κλέφτες της Ρούµελης και του Μοριά. Είχαν τα ληµέρια τους στα βουνά και

µε

κλεφτοπόλεµο

(νυχτερινές

επιθέσεις

–

δολιοφθορές)

έπλητταν τους Τούρκους και τους Αιγυπτίους του Χουσεΐν, οι οποίοι, για να τους αντιµετωπίσουν, επιστράτευσαν τροµοκρατικές ο µ ά δ ε ς γ ε ν ι τ σ ά ρ ω ν ( « ζ ο υ ρ ί δ ε ς ») . Έ τ σ ι , κ ρ ά τ α γ α ν , ε π ί µ ι α ν τ ρ ι ε τ ί α σχεδόν, απασχοληµένο το στρατό του Μωχάµετ Άλυ στο νησί χωρίς να µπορεί να επιτεθεί στην υπόλοιπη Ελλάδα.

Σελίδα 85 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829

Εικόνα 8: Ο Ανδρέας Μιαούλης "εκδικήθηκε" τον Τούρκικο στόλο για την καταστροφή των Ψαρών

Ο Λόρδος Βύρων, αρχές Απρίλη του 1824 (7/4), πεθαίνει στο Μεσολόγγι. Ο θάνατός του στερεί τον Ελληνισµό από ένα θερµό

φιλέλληνα

και

παραφροσύνη

των

µπορούσε

τους

να

µια

ερίδων

φωνή

λογικής,

ανάµεσα

λογικέψει,

για

που,

στους να

µέσα

στην

επαναστάτες,

παραιτηθούν

από

θα τα

αντεθνικά τους αρχοµανή σχέδια. Από τα µέσα του Μάη (14/5/1824, αποτυχηµένη υπό το Χουρσίτ προσπάθεια κανονιοβολισµού της νήσου), ο αιγυπτιακός στόλος έβαλε στο µάτι την Κάσο. Στις 29, όµως, του ίδιου µήνα, τη

µέρα

της

371ης

επετείου

από

την

άλωση

της

Κωνσταντινούπολης, οι Αιγύπτιοι, µε επικεφαλής το ναύαρχο Ισµαήλ και το γενικό αρχηγό Χουσεΐν και µετά από διήµερη πολιορκία, αποβιβάζονται στην Κάσο, επιτίθενται από τα νώτα στους

υπερασπιστές

του

νησιού,

οι

οποίοι

αριθµητικώς περισσότερους εχθρούς υποκύπτουν.

Σελίδα 86 από 321

µπροστά

στους

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Οι Κασιώτες πολεµιστές, µε τους αρχηγούς τους, Ιωάννη Γρηγοριάδη και Μάρκο Μαλλιαράκη, µετά από σφ οδρή και άνιση µάχη, µε πολλούς νεκρούς, υποχωρούν στα βουνά αφήνοντας τα χωριά

στα

χέρια

ζωντανός

και

Κατάφερε

να

των

εχθρών.

οδηγήθηκε λυθεί

και

Μ.

Μαλλιαράκης

αλυσοδέσµιος να

σκοτώσει

µπροστά τρεις

πιάστηκε

στον

πασά.

Τούρκους.

Τότε,

χίµηξαν όλοι οι άλλοι πάνω του και µε τις σπάθες τους τον κοµµάτιασαν. λεηλασίες

Επακολουθούν

και

το

ηρωικό

τουρκικές

νησί

γίνεται

θηριωδίες, «γη

σφαγές,

µαδιάµ»

(5.000

σφάζονται, 2.000 πήραν το δρόµο για τα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής). Η καταστροφή της Κάσου είχε κάνει µεγάλη αίσθηση στο πανελλήνιο

και

ήταν

φοβερό

πλήγµα

για

τον

Αγώνα.

Χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό ε ί ν α ι ό τ ι η «Π ρ ο σ ω ρ ι ν ή ∆ ι ο ί κ η σ η τ η ς Ε λ λ ά δ α ς », όταν διάβασε την αναφορά για την καταστροφή, εξέφρασε τη λύπη της µε έγγραφο που υπογράφουν ο Πρόεδρος Γ. Κουντουριώτης, Π. Μπότασης, Ιωάννης Κωλέττης και ο προσωρινός γραµµατέας, ο Παναγιώτης ο Ρόδιος. Την κατάληψη της Κάσου ακολούθησε η καθυπόταξη της Καρπάθου,

της

Χάλκης,

της

Σύµης

και

των

άλλων

επαναστατηµένων νησιών. Τα πράγµατα προχωρούν πολύ γρήγορα, δυστυχώς για τους Έλληνες. Ο αιγυπτιακός στόλος από 245 πλοία σε τρεις µοίρες, ξεκίνησε από την Αίγυπτο και φθάνει στην Ελλάδα. Η πρώτη µοίρα φθάνει στη Ρόδο, λίγο µετά και οι άλλες δύο, µε τον Ιµπραήµ. Πολλά ξένα µεταγωγικά που συµµετέχουν έχουν διάφορες ευρωπαϊκές σηµαίες. Η Ρόδος και η Μάκρη, απέναντι, είναι τα κέντρα όπου συγκεντρώνονται. Πολλά θλιβερά επεισόδια διηγούνται για την έξοδο των πληρωµάτων στην πόλη. Οι κάτοικοι, κυρίως οι γυναίκες, κλείνονταν στα σπίτια, για να αποφύγουν

τους

βανδαλισµούς.

Είναι

Σελίδα 87 από 321

οι

λεγόµενοι

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 «γαλουντζήδες» που µεθούσαν κι άρχιζαν τις βιαιότητες στις συνοικίες έως τα Τριάντα. Σκότωσαν τον πλοίαρχο Μάκρα µε τρεις ναύτες και διαρπάσαν το καράβι του στο Μανδράκι. Οι Τούρκοι, τότε, µε το δικό τους ναυτικό και ναύαρχο το Χοσρέφ

πασά,

προσπαθούν

να

εκµεταλλευτούν

την

αµηχανία

αφενός και τη δύσκολη θέση αφετέρου που είχε περιέλθει ο ελληνικός

στόλος

το

πρώτο

εξάµηνο

του

1824.

Χοσρέφ

επωφελείται τον, από σοβαρότατα κυβερνητικά λάθη, απρόσφορο τρόπο οργάνωσης της άµυνας των Ψαρών και στις 21 Ιουνίου αποβιβάζεται στο νησί, στον όρµο του Ερινού, και

– παρά την

τριήµερη γενναιότατη αντίσταση των Ελλήνων υπερασπιστών της –

καταλαµβάνει

την

πόλη

και

προβαίνει

σε

ολοκληρωτική

καταστροφή της. Μολονότι κι οι εισβολείς είχαν σηµαντικές απώλειες, περισσότεροι από τους µισούς Ψαριανούς φονεύθηκαν επιτόπου κι αρκετοί από τους υπόλοιπους σύρθηκαν σκλάβοι στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Η τουρκική αιµοσταγής αγριότητα για άλλη µια φορά προκαλεί παγκόσµια απέχθεια και κατακραυγή, ενώ ενισχύει το διεθνές φιλελληνικό ρεύµα. Στις 5/7/1824, όµως, ο Γκούρας κι ο ∆. Ευµορφόπουλος θα πετύχουν σηµαντική νίκη στο Μαραθώνα εις βάρος των Τούρκων και των γενίτσαρων του Οµέρ πασά. Νέα ελληνική επιτυχία από τον ∆. Σκαλτσά θα σηµειωθεί στις 8 Ιούλη κατά του Βελή Αγά και του Αµπάς πασά και στις 14

– 17 του µηνός οι επαναστάτες της

Φωκίδας, µε αρχηγό το Ν. Πανουργιά και µε τη συνδροµή µεταξύ άλλων Τζαβέλα,

– και των

αποκρούουν

και

∆ράκου, Νοταρά, Περραιβού τρέπουν

σε

άτακτη

– και

υποχώρηση

πολυάριθµους Τουρκαλβανούς υπό το Γιουσούφ Περκόφτσαλη και τον Αµπάς.

Σελίδα 88 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Ο Ιούλης του 1824 σχετίζεται και µε την προσπάθεια του ∆ερβίς πασά της Ρούµελης να εκκαθαρίσει την περιοχή του. Παρά τα φιλόδοξα σχέδιά του, ο ∆ερβίς, τρεις µήνες αφότου ξεκίνησε την εκστρατεία του, αποτυχηµένος, ιδίως µετά την ήττα του στη µάχη της Άµπλιανης από τους

∆. Σκαλτσά, Κ. Τζαβέλα και

Νοταρά, αναγκάστηκε να υποχωρήσει πέρα απ’ το Σπερχειό. Ο αδρανής έως τότε ελληνικός στόλος δραστηριοποιείται ξανά από τον Ιούλιο του 1824 κι έπειτα ως τα τέλη Νοεµβρίου, αφού

κυβέρνηση

δίνει

χρήµατα

στους

νησιώτες,

για

να

εξοπλιστούν και να αντιµετωπίσουν τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο και να προλάβουν ενδεχοµένως νέες, σοβαρότερες των Ψαρών και της

Κάσου,

καταστροφές.

Τα

χρήµατα

προέρχονται

από

ένα

αγγλικό δάνειο και φαίνεται γρήγορα πως πιάνουν τόπο, αφού στις αρχές Ιουλίου (3/7), µερικές µέρες των

Ψαρών,

Σαχτούρης,

δυο

Έλληνες

καταλαµβάνουν

έπειτα από την καταστροφή

αρχιναύαρχοι, εκ

νέου

το

Μιαούλης

µαρτυρικό

κι

νησί

ο και

υποχρεώνουν τους εχθρούς σε φυγή. Οι Τουρκοαιγύπτιοι, µετά τα Ψαρά, είχαν σχεδιάσει και την καταστροφή της Σάµου και γύρω από το νησί έγινε ο αγώνας µε το ελληνικό στόλο. Ναύαρχος των Ελλήνων ήταν ο Γ. Σαχτούρης κι από

κοντά

ήσαν

Κ.

Κανάρης,

Βατικιώτης,

Ματρόζος.

Οι

Έλληνες ναύαρχοι ανάγκασαν, ύστερα από συµπλοκές, που έγιναν µεταξύ 31/7

– 6/8 και έληξαν µε ελληνικές επιτυχίες, το Χοσρέφ

να εγκαταλείψει την προσπάθεια να περάσει στη Σάµο τουρκικό στρατό. Αντ’

αυτού, ο

Τούρκος ναύαρχος θα µεταβεί στην Κω

και θα περιµένει αιγυπτιακές ενισχύσεις. Στις 20/8/1824, όµως, κι οι δυο αντιµαχόµενοι ενισχύονται. Ο Ιµπραήµ, επικεφαλής του αιγυπτιακού στόλου, ενώνεται στην Αλικαρνασσό

µε

το

Χοσρέφ,

ενώ

Μιαούλης

Σελίδα 89 από 321

ενισχύει

τις

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 ελληνικές δυνάµεις. Έτσι, ο ενωµένος τουρκοαιγυπτιακός στόλος αριθµεί 101 πλοία µε 2.500 πυροβόλα, 300 µεταγωγικά και 50.000 αξιωµατικούς και ναύτες. Ως στόλαρχος των Ελλήνων, ο Μιαούλης έχει υπό τις διαταγές του 70 πλοία µε 850 πυροβόλα και 5.000 ναύτες. Μια εβδοµάδα, σχεδόν, µετά, στις 29 του Αυγούστου, ενώ έχει προηγηθεί στις 24 του ίδιου µήνα ασήµαντη αψιµαχία µεταξύ των δυο στόλων στην Αλικαρνασσό, πραγµατοποιείται µια από τις σηµαντικότερες Γέροντα,

ναυµαχίες

όπως

της

ονοµάστηκε

Επανάστασης, από

τον

όρµο

ναυµαχία

του

βόρεια

της

Αλικαρνασσού, όπου διεξήχθη. Ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος καταναυµαχείται στο Γέροντα από

τις

ενωµένες

πυρπολητών,

ελληνικές

Μιαούλη,

δυνάµεις

Σαχτούρη,

των

Πιπίνου,

ναυάρχων

και

Παπανικολή

και

Ματρόζου, που είχαν το καλοκαίρι εκείνο ορµητήρια την Πάτµο και τη Λέρο. Πέρα από την ικανότητα των Ελλήνων, ως αίτιο για την τουρκική ήττα µπορεί να θεωρηθεί κι η αντιζηλία που είχε δηµιουργηθεί

µεταξύ

Ιµπραήµ

και

Χοσρέφ,

που

είχε

ως

αποτέλεσµα και την ασυνεννοησία τους την ώρα της ναυµαχίας και την, από έλλειψη, ίσως, συντονισµού, πανικόβλητη φυγή των δυνάµεών τους προς Αλικαρνασσό και Κω. Ο Γάλλος αντιναύαρχος, εξάλλου, Julien de la Graviere, σχετικά µε τη ναυµαχία του Γέροντα, θα σηµειώσει: «H ναυτική ιστορία ίσως να µην έχει σελίδα περισσότερο ενδιαφέρουσα από αυτήν για έναν ναυτικό». Τελικά, µετά από πολυήµερες µικροσυγκρούσεις Μιαούλη – Τουρκικού στόλου (1 έως 23/9/1824), που αποµάκρυναν τους Τούρκους απ’ τη Σάµο, ο µεν Ιµπραήµ θα γυρίσει στην Κρήτη και θα βρει καταφύγιο στη Σούδα, αφού συγκρούστηκε ανεπιτυχώς γι’

Σελίδα 90 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

αυτόν (έχασε 2 φρεγάτες από ελληνικά πυρπολικά) µε το Μιαούλη µεταξύ Καραµπουρνού και Καρδάµυλων της Χίου στις 24/9. Στις αρχές Οκτωβρίου 1824, σ’ ό,τι αφορά τις χερσαίες επιχειρήσεις, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος φαινόταν να χάνει και τα τελευταία πολιτικά του στηρίγµατα, τον Κουντουριώτη και τον Μαυροκορδάτο. Η αποκοπή του από τους οικονοµικούς πόρους της ∆ιοίκησης

τον

οδηγούσε

µε

βεβαιότητα

στην

απώλεια

κάθε

στρατιωτικής εξουσίας. Η επίγνωση του Ανδρούτσου ότι χωρίς τη συνδροµή

του

Κουντουριώτη

καταδικαζόταν

στην

πολιτικοστρατιωτική αφάνεια τον οδήγησε στο να αποσύρει κάθε διαπραγµατευτικό του όρο, όταν, ακριβώς, διαπίστωσε πως τα περιθώρια

αντίδρασης

είχαν

µειωθεί

δραµατικά.

Στα

τέλη

Οκτωβρίου ο οπλαρχηγός ζητά από τη ∆ιοίκηση «δια να τον διορίση πώς να ακολουθήση», χωρίς κανένα αποτέλεσµα. Στις 9 ∆εκεµβρίου 1824, παίρνει ο ίδιος την πρωτοβουλία να συνδράµει τα διοικητικά στρατεύµατα, χτυπώντας τα οθωµανικά στρατεύµατα που βρίσκονταν στο Ταλάντι. Στη συγκυρία του ∆εκεµβρίου

αριθµός

των

στρατιωτών

του

είχε

µειωθεί

σηµαντικά. ∆ιέθετε µόλις εκατό άντρες χωρίς να ελπίζει στην οικονοµική υποστήριξη της ∆ιοίκησης, η οποία δεν ήθελε σε καµία περίπτωση να τον ενισχύσει. Πέρα από το γεγονός ότι ο Ανδρούτσος

είχε

υποπέσει

στην

πολιτική

της

δυσµένεια

για

«αντιδιοικητική» συµπεριφορά, ο Κουντουριώτης δε θεωρούσε σκόπιµο να ικανοποιήσει τα αιτήµατα του οπλαρχηγού, όταν ήδη είχε

διασφαλίσει

τη

στήριξη

της

∆ιοίκησής

του

από

τους

Ρουµελιώτες οπλαρχηγούς. Ακόµη περισσότερο, ο Κουντουριώτης δεσµευόταν από τους διαπραγµατευτικούς όρους του Γκούρα και δεν

θα

ήθελε

την

κρίσιµη

αυτή

περίοδο

να

προκαλέσει

τη

δυσαρέσκειά του, ενισχύοντας τον Οδυσσέα τη στιγµή που ο Γκούρας

υπερασπιζόταν

τα

συµφ έροντα

Σελίδα 91 από 321

της

∆ιοίκησης

στην

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Πελοπόννησο. Έτσι ο Ανδρούτσος ακόµη και όταν προσφέρεται να βοηθήσει τη ∆ιοίκηση στον κατά των Οθωµανών πόλεµο συναντά την

καχυποψία

της

κεντρικής

εξουσίας

και

την

αδιάλλακτη

πολιτική θέση της. Νωρίτερα, την 1η

Νοεµβρίου της ίδιας χρονιάς, έξω από το

Ηράκλειο Κρήτης, ο ελληνικός στόλος – πάντα µε το Μιαούλη – έφερε, βοηθούµενος κι από µια θύελλα, στους Αιγυπτίους σοβαρές απώλειες σε υλικό και ψυχές, καθυστερώντας τον σηµαντικά από τη µετάβαση στην Πελοπόννησο. Ο δε Μιαούλης, µετά από την καταδίωξη των εχθρών ως την Κάρπαθο, καταλαβαίνοντας την κόπωση του ελληνικού ναυτικού ξαναγυρνά στις βάσεις του, ενώ ο Χοσρέφ

επέστρεψε

αποτυχηµένος

στον

Ελλήσποντο,

όπου

τουλάχιστον θα ήταν ασφαλής.

4.6. Ο Ιµπραήµ καταφτάνει (1825)!

Τα χρόνια 1825

– ‘ 27 είναι σε ό,τι αφορά τις πολεµικές

επιχειρήσεις τα πιο κρίσιµα για την τελική έκβαση του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Στις 12 του Φλεβάρη του 1825, σύµφωνα µε όσα είχαν συµφωνήσει Σουλτάνος και Μωχάµετ Άλυ, ο Ιµπραήµ, γιος του δεύτερου, έφυγε από τη Σούδα της Κρήτης και αποβιβάζεται, αφού έλαβε ενισχύσεις από την Αίγυπτο, αριθµώντας, έτσι, 4000 πεζούς και 500 ιππείς, στη Μεθώνη της Πελοποννήσου. Και την επόµενη

ηµέρα,

κινεί

για

την

Πύλο,

Ναβαρίνο.

Σελίδα 92 από 321

το

Νεόκαστρο

και

το

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Εικόνα 9: Ο Παπαφλέσσας, στο Μανιάκι, πέφτει ηρωικά προ του Ιµπραήµ (1825, Μάης)

Οι Έλληνες ήσαν απροετοίµαστοι και αρκετά εξαντληµένοι από το συνεχιζόµενο εµφύλιο. Ο Θ. Κολοκοτρώνης, του οποίου η στρατιωτική ευφυΐα θα µπορούσε µε επιτυχία να αντιµετωπίσει τον τουρκοαιγυπτιακό στρατό, ήταν, καθώς είχε ηττηθεί στον εµφύλιο,

φυλακισµένος

από

τους

κυβερνητικούς.

Το

Μάρτη,

λοιπόν, επωφεληθείς το «κλίµα » αυτ ό στην ελληνική πλευρά, ο Ιµπραήµ αποβιβάζει νέες δυνάµεις, 7.000 πεζούς αυτή τη φορά, 500 ιππείς και αρκετά πεδινά πυροβόλα. Ο πρωταγωνιστής των εµφυλίων της περιόδου 1824

– ‘ 25

ως πρόεδρος του Εκτελεστικού µε έδρα, πρώτα, το Κρανίδι και, µετά, τους Μύλους Γ. Κουντουριώτης και ο Κ. Σκούρτης θέλησαν να τον αντιµετωπίσουν, αλλά έφυγαν περί τα µέσα Μαρτίου απ’ το Ναύπλιο. Παρά την πρώτη ελληνική επιτυχία, στις 16/3/1825, στη Σχοινόλακα της Πυλίας, ο Ιµπραήµ µε ορµητήριο τη Μεθώνη αποδεκάτισε

τους

Έλληνες

υπερασπιστές

της

περιοχής

του

Κρεµµυδίου Μεθώνης, οι οποίοι είχαν επικεφαλής τούς Κυριάκο Σκούρτη, Κων. Μπότσαρη, Γ. Καραϊσκάκη, Τζαβέλα, Καρατάσο, Χατζηχρήστο στις 7 Απριλίου της ίδιας χρονιάς. Ο αρχιστράτηγος Σελίδα 93 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Σκούρτης,

µετά

Καραϊσκάκης

την

και

ήττα,

Τζαβέλας

καταφεύγει ζητούν

την

στο

Ναύπλιο,

αποφυλάκιση

ενώ

τού

Θ.

Κολοκοτρώνη από τον υπουργό πολέµου, Αναγνωσταρά. Ενώ στις 15 Απριλίου του 1825, όταν ισχυρή στρατιωτική δύναµη των Τούρκων υπό τον Κιουταχή στρατοπεδεύει γύρω από το Μεσολόγγι και ξεκινά να κατασκευάζει τάφρους αρχίζει, πλέον, η 2

και οχυρά,

πολιορκία του Μεσολογγίου, ταυτόχρονα ο

Κιουταχής στέλνει µια ακόµη µεγαλύτερη δύναµη να καταλάβει τα Σάλωνα (Άµφισσα, όπου θα εισέλθει θριαµβευτικά στις 4 του Μάη της ίδιας χρονιάς)

και να καταπνίξει τις επαναστατικές εστίες

ολόκληρης της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας. Το Μεσολόγγι, µετά την 1η

πολιορκία (1822),

φιλέλληνα

λόρδου

είχε µετά από προτροπές του γνωστού

Βύρωνα

και

προσπάθειες

του

µηχανικού

Κοκκίνη οχυρωθεί µε ένα µαντρότοιχο από τη στεριά και 4 προµαχώνες,

ενώ

οχυρωµένα

ήσαν

και

τα

νησάκια

της

λιµνοθάλασσας. Το πρόβληµα ήταν πως τα γυναικόπαιδα ήσαν διπλάσια σε αριθµό από τους πολεµιστές, οι οποίοι µε λιγοστά µέσα και µε βοήθεια από τους λοιπούς

πολίτες υπεράσπιζαν την

πόλη. Ένα δεκαήµερο του

Ιµπραήµ

επικράτησαν

σχεδόν µετά, στις 26/4/1825 οι δυνάµεις

καταλαµβάνουν αυθηµερόν

σε

µιαν

τη

νήσο

Σφακτηρία,

πολυαίµακτη

εις

αφού

βάρος

των

Ελλήνων και φιλελλήνων, που είχαν ταχτεί στο πλευρό τους, µάχη πάνω στο νησί (ο υπουργός Αναγνωσταράς, ο Ιταλός φιλέλληνας Σανταρόζα, ο ναύαρχος Τσαµαδός, κ.α.). Μετά τη Σφακτηρία, αποδυναµώθηκε

το

κάστρο

του

Παλαιού

Ναβαρίνου.

Οι

785

υπερασπιστές του συνθηκολόγησαν στις 28 του ίδιου Απρίλη και παραδόθηκαν στον Ιµπραήµ, που κίνησε πια, µε το πυροβολικό του, για το Νεόκαστρο, η φρουρά του οποίου συνθηκολόγησε στις 11 του Μάη 1825 και απεχώρησε µε ευρωπαϊκά πλοία.

Σελίδα 94 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Οι προσπάθειες των Ελλήνων ναυτικών και πυρπολητών (Μιαούλης,

Πιπίνος,

Γ.

Πολίτης,

Σαχτούρης

∆.,

Αποστόλης,

Ανδρούτσος Γ., Ματρόζος Γ., Μουσούν Λαζ., Μ. Μπούτης) και ο κλεφτοπόλεµος στη στεριά δεν έκαµψαν τον Ιµπραήµ, που χωρίς να συναντήσει αξιόλογη αντίσταση, καίγοντας, κατασφάζοντας, καταστρέφοντας,

κυρίεψε

το

µεγαλύτερο

µέρος

της

Πελοποννήσου, έχοντας ως ορµητήρια και βάσεις ανεφοδιασµού τη Μεθώνη και το Νεόκαστρο. προσπαθήσει

να

δηλώσει

Στην αιγυπτιακή επέλαση θα

«παρών »

υπουργός

εσωτερικών,

Παπαφλέσσας, στο Μανιάκι της Μεσσηνίας. Ο ηρωικός θάνατος του Έλληνα επαναστάτη στις 20 Μαΐου 1825 δε θα σταθεί εµπόδιο στον οργανωµένο σύµφωνα µε γαλλικά πρότυπα

ταχτικό στρατό του Ιµπραήµ και «συνέτισε » προς το

παρόν την πολιτική ηγεσία, που, έστω και την ύστατη ώρα, (18/5, δυο µέρες πριν τη θυσία του Παπαφλέσσα) αποφυλάκισε, µε αµνηστία, το Θ. Κολοκοτρώνη και τον Πετρόµπεη Μαυροµιχάλη, λ ί γ ο π ρ ι ν ο ι Π ε λ ο π ο ν ν ή σ ι ο ι α ρ χ ί σ ο υ ν ο µ α δ ι κ ά ν α «π ρ ο σ κ υ ν ο ύ ν » τους Αιγυπτίους. Η κυβέρνηση, κατά τον Π. Καρολίδη, είχε πειστεί, επιτέλους, να πράξει «ό,τι ουχί πλέον η φιλοπατρία αλλ’ η κοινοτάτη

φρόνησις

Κολοκοτρώνης,

υπηγόρευσεν

µάλιστα,

που

ως

έτυχε

απαραίτητον».

ενθουσιώδους

λαϊκής

υποδοχής στο Ναύπλιο, διορίστηκε αµέσως αρχιστράτηγος του Μοριά. Ο Ιµπραήµ, όµως, πολύ γρήγορα (22/5/1825)

της

Λασκαρίνας

– µετά και τη δολοφονία

Μπουµπουλίνας,

γυναικείας µορφής του Αγώνα –

µιας

ηρωικής

µπήκε στην Τρίπολη (10

–

11/6/1825). Και έπειτα, κίνησε εναντίον του Ναυπλίου. Ο Θ. Κολοκοτρώνης, τότε, προσπάθησε να ανασυγκροτήσει τον Αγώνα, παρενοχλώντας

τον

εχθρό,

στρατολογώντας

φροντίζοντας για την επιµελητεία.

Σελίδα 95 από 321

αγωνιστές

και

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Στις 13 του Ιούνη του 1825, µια βδοµάδα έπειτα από τη µυστηριώδη δολοφονία του Οδυσσέα Ανδρούτσου (5 Ιούνη, στην Ακρόπολη των Αθηνών, όπου τον είχαν φυλακίσει), ο Ιµπραήµ φτάνει στους Μύλους της Λέρνης και ακολούθως καταλαµβάνει και κατακαίει το Άργος. Στους Μύλους, όµως, ο ∆ηµ. Υψηλάντης, ο Μακρυγιάννης, ο Κ. Μαυροµιχάλης κατορθώνουν να κερδίσουν µία περίλαµπρη νίκη εις βάρος του αιγυπτιακού στρατού, η οποία έκρινε και την τύχη του Ναυπλίου. Μετά το Άργος, ο Ιµπραήµ γύρισε στην Τρίπολη και µέχρι το Νοέµβρη της ίδιας χρονιάς (10/11/1825: βρίσκουν ένδοξο θάνατο οι υπερασπιστές της Μονής Βαρθολοµιού λεηλατεί

στην

όλη

την

Ηλεία,

έπειτα

Πελοπόννησο,

από

αιγυπτιακή

αλλά

δεν

πολιορκία)

µπόρεσε

να

την

υποτάξει. Η

ελληνική,

όµως,

κυβέρνηση,

καταλαβαίνοντας

πως

οργανωµένος στρατός των Αιγυπτίων είναι δύσκολο έως αδύνατο, για λόγους έλλειψης ταχτικής κι οργάνωσης, να αντιµετωπιστεί σε ανοικτή µάχη, διόρισε το Γάλλο συνταγµατάρχη Κάρολο Φαβιέρο ως οργανωτή ελληνικού τακτικού στρατού. Ο άλλοτε αξιωµατικός του Ναπολέοντα ήταν γνωστός για τα φιλελληνικά του αισθήµατα και βρισκόταν ήδη καιρό στην επαναστατηµένη Ελλάδα. Ενώ Ελλάδα

αυτά

το

εντοπίζεται

συµβαίνουν

ενδιαφέρον στο

των

Μεσολόγγι,

στην

Πελοπόννησο,

Τούρκων του

και

οποίου

των οι

στη

Στερεά

επαναστατών

πολιορκηµένοι,

προβαίνοντας σε µια µικρή έξοδο από την πόλη στις 6 του Μάη του 1825, προκαλούν σύγχυση στους πολιορκητές. Ύστερα από λίγες ηµέρες (10 Μάη) δυο σηµαντικά γεγονότα αναπτερώνουν το ηθικό των Μεσολογγιτών και των

άλλων πολιορκηµένων που

επιχειρούν έξοδο και καταφέρνουν σηµαντικές απώλειες στους εχθρούς: Ενώ ο Νότης Μπότσαρης κι άλλοι οπλαρχηγοί είχαν συγκροτήσει

ένα

αµυντικό

συµβούλιο

Σελίδα 96 από 321

κι

Ιωάννης

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Παπαδιαµαντόπουλος (πρόκριτος από την Πάτρα) προΐσταται σε τριµελή

επιτροπή

πολιτικής

διοίκησης

της

πόλης,

που

συναπαρτίζουν οι Γ. Θέµελης και Γ. Καναβός, ο ελληνικός στόλος επιχειρεί ανεφοδιασµό των πολιορκούµενων και συνάµα ενισχυθεί το Μεσολόγγι

–

– για να

από τα Σάλωνα οι Γ. Καραϊσκάκης &

Κίτσος Τζαβέλας δηµιουργούν νέο στρατόπεδο δυτικής Στερεάς Ελλάδας. Οι όποιες προσπάθειες του Κιουταχή το β’ δεν

1825

είχαν

αποτέλεσµα

στη

στεριά,

εξάµηνο του

ούτε

και

του

τουρκοαιγυπτιακού στόλου στη θάλασσα, υπό το Χοσρέφ, που προσπάθησε

να

αποκλείσει

το

φρούριο

από

τους

΄Έλληνες

ναυτικούς, που ανεφοδίαζαν όσους βρίσκονταν µέσα σ’ αυτό. Γι` αυτό, ζητά τη βοήθεια του Ιµπραήµ, ο οποίος θα βρεθεί κι ο ίδιος από τα τέλη ∆εκέµβρη της ίδιας χρονιάς στο Μεσολόγγι. Στο µεταξύ, αφού από τις 14/7/1825 σε µεγάλη σύσκεψη στο Μεσολόγγι αποφασίζεται η µέχρις εσχάτων υπεράσπιση της πόλης, στις 21 Ιουλίου,

οι Τούρκοι µε τον Κιουταχή ενεργούν σφοδρό

σφυροκόπηµα πυροβολικού κατά του Μεσολογγίου και, παρά την υπερπροσπάθειά τους, αναγκάζονται να αποχωρήσουν άπρακτοι, χωρίς να το εκπορθήσουν και µε σηµαντικές απώλειες. Στις 23 του ίδιου

µήνα,

Κυριακό,

ελληνικός

καταναυµαχεί

στόλος, µε

τον

τουρκικό

επικεφαλής στη

τον

Ιωάννη

λιµνοθάλασσα

του

Μεσολογγίου και πετυχαίνει την άρση του ναυτικού αποκλεισµού, κάτι που είχε πετύχει και θα καταφέρει εφεξής πολλές φορές κι ο Μιαούλης, δίνοντας θάρρος και εφόδια στους έγκλειστους της πόλης. Κι

ενώ

όλα

έδειχναν

πως

Κιουταχής

είχε

παντελώς

αποτύχει, στις 24 Ιουλίου 1825, οι πολιορκηµένοι σε συνεννόηση µε

Στερεοελλαδίτες

οπλαρχηγούς

πλήττουν

Σελίδα 97 από 321

το

οθωµανικό

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 στρατόπεδο. Οι µεν Μεσολογγίτες βγήκαν και το προσέβαλαν κατά µέτωπο, οι δε Στερεοελλαδίτες, µε αρχηγό τον Καραϊσκάκη, το χτύπησαν απέξω και αποδεκάτισαν το στρατό του Κιουταχή, που αποσύρεται αµυνόµενος στα περάσµατα του Ζυγού. Την ίδια ώρα, ο

στόλος

του

Χοσρέφ,

φοβούµενος

τα

ελληνικά

πυρπολικά,

κατέφυγε στην Αλεξάνδρεια. Ένα µήνα αργότερα, 20 Αυγούστου 1825, οι Μεσολογγίτες εξουδετερώνουν

ένα

ακόµα

τέχνασµα

των

πολιορκητών

και

αναθαρρεύουν. Σε τέτοιο, µάλιστα, βαθµό που, αρχές Σεπτέµβρη (4/9), στήνουν µια θανάσιµη παγίδα κοντά τα τείχη της πόλης στους Τούρκους, απ’

την οποία θρήνησαν πολλά θύµατα και ο

Κιουταχής εγκατέλειψε κάθε ιδέα για επίθεση και συνέχισε την πολιορκία! Τότε, στέλνει και το Χατζήµπεη, επικεφαλής των Αλβανών στρατιωτών του, για να συζητήσει µε τους Μεσολογγίτες το ενδεχόµενο συνθηκολόγησης και παράδοσης της πόλης. Ο Χατζήµπεης,

εντυπωσιασµένος

από

την

παλικαριά

των

πολιορκηµένων, εγκαταλείπει τις προσπάθειες συνθηκολόγησης, αφήνει το στρατό του Κιουταχή και γυρίζει στην πατρίδα του. Λίγες ηθικό

των

ηµέρες

αργότερα,

Μεσολογγιτών.

Όχι

Καραϊσκάκης µονάχα

γιατί

αναπτέρωσε τους

το

προώθησε

πολεµοφόδια και τροφές, αλλά και επειδή µε επιχειρήσεις στην Αµφιλοχία

και

πλήθος

τούρκικα

πολεµοφόδια

απεκόµισε

και

έσπρωξε, µέχρι τα µέσα του Οχτώβρη τον ίδιο χρόνο, πολλούς απ’ τ ους ά ντ ρε ς το υ Κι ο υτ αχή ν α φ ύγο υν απ ’ Λέγεται,

µάλιστα,

ότι

τον

Οχτώβρη

τον τουρκικό στρατό.

του

αριθµούσε µόλις 8.000 άντρες έξω απ’

1825

Κιουταχής

το Μεσολόγγι, την ώρα

που πριν από λίγο καιρό είχε περί τους 35.000! Κι αφού η ελληνική κυβέρνηση δεν έκανε κάτι ουσιαστικό, για να αποµακρύνει οριστικά τον εξαθλιωµένο Κιουταχή και κάθε

Σελίδα 98 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

κίνδυνο

από

το

Μεσολόγγι,

από

τις

του

Νοέµβρη,

όµως,

ξανακάνει την εµφάνισή του στα παράλια της δυτικής Στερεάς Ελλάδας ο ενωµένος τουρκοαιγυπτιακός στόλος. Ο Ιµπραήµ µε 17.000

άντρες

φτάνουν

και

στο

Αγγλογάλλους

Μεσολόγγι

ως

στρατιωτικούς

ενισχύσεις

στον

συµβούλους Κιουταχή

κι

ενώνονται µε τις ήδη υπάρχουσες εκεί τουρκικές δυνάµεις στις 10 Τη µέρα αυτή, αρχίζει επίσηµα η 2η και

∆εκεµβρίου 1825.

τελευταία φάση της πολιορκίας του Μεσολογγίου και όταν την εποµένη των Χριστουγέννων (26/12/1825) ο Ιµπραήµ έρχεται ο ίδιος στο Μεσολόγγι, αναλαµβάνει

–

αντικαθιστώντας τον

Κιουταχή στην αρχηγία των συγκεντρωµένων µουσουλµανικών στρατευµάτων – την ευθύνη των επιχειρήσεων µε τη βοήθεια του γαµβρού

του,

αιγυπτιακών

Χουσεΐν

µπέη,

στρατιωτικών

αποστέλλει

στους

διαπραγµατεύσεων,

υπαρχηγού

και

των

ναυτικών

υπερασπιστές

της

στην

περιοχή

δυνάµεων, πόλης

και

προτάσεις

η χρονιά κλείνει όχι και µε τους καλύτερους

οιωνούς για το Μεσολόγγι και την Επανάσταση. Πάντως, να σ η µ ε ι ω θ ε ί κ α ι τ ο ό τ ι , µ ε «µ ε σ ο λ α β η τ ή » τ ο ν Ά γ γ λ ο α ρ µ ο σ τ ή τ ω ν Εφτανήσων, Φρ. Άνταµ, ο Ιµπραήµ, µόλις φτάνει στο Μεσολόγγι, προσπαθεί να διερευνήσει τις προθέσεις των πολιορκηµένων για παράδοση, αλλά µάταια, καθώς αυτοί αντιστέκονται σθεναρά! Το καλοκαίρι είχε, όµως, αρκετό ενδιαφέρον και για την Κρήτη! Στις 9 Αυγούστου του 1825, Κρητικοί, λοιπόν, πρόσφυγες και Ελλαδίτες σε πλοία σπετσιώτικα και µ’ επικεφαλής τους Εµµ. Αντωνιάδη

και

∆.

Καλλέργη

καταλαµβάνουν

την

Γραµπούσα

Χανίων και κάποιοι άλλοι, την εποµένη ηµέρα, το φρούριο της Κισάµου. «Κρητικό

Με

το

Β.

Συµβούλιο»

Επανάσταση,

οποία

Χάλη στη

πρόεδρο

συγκροτήθηκε

Γραµπούσα

επηρεάστηκε

και

σηµαντικά

δεκαµελές

συντόνιζε και

από

κατοπινή «Ιουλιανή Συνθήκη (Σύµβαση)» (Λονδίνο, 6/7/1827).

Σελίδα 99 από 321

την την

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Το

όµως,

1825,

έχουµε

και

την

πρώτη,

τριπλή

και

ε π ι β λ η τ ι κ ή , «ε µ φ ά ν ι σ η » τ ο υ ∆ ι ο ν υ σ ί ο υ Σ ο λ ω µ ο ύ σ τ η ν Ε λ λ ά δ α , στα 27 του χρόνια. Τότε, κυκλοφόρησε, µέσα στο πολιορκούµενο Μεσολόγγι,

Ελευθερίαν»

πρώτη και

το

ελληνική ίδιο

έκδοση

έτος

του

«Ύµνου

δηµοσιεύτηκαν

δύο

εις

την

κριτικές

παρουσιάσεις του: Η πρώτη, συντοµότερη, από τον Σπυρίδωνα Τρικούπη στη «Γενική Εφηµερίδα της Ελλάδος» στο Ναύπλιο και η δ ε ύ τ ε ρ η , ε κ τ ε ν έ σ τ ε ρ η , α π ό τ ο ν Γ . Ψ ύ λ λ α σ τ η ν «Ε φ η µ ε ρ ί δ α τ ω ν Αθηνών». Και θα συµπληρωθεί η αναφορά µας στο 1825, µε κάποιες ναυτικές επιχειρήσεις των Ελλήνων. Ο µεν Μιαούλης προβάλλει απροειδοποίητα τον αιγυπτιακό στόλο στη Μεθώνη και φεύγει πριν τον καταδιώξουν (30/5), ο δε Σαχτούρης χτυπά στον Καφηρέα της Εύβοιας το τουρκικό ναυτικό και αιχµαλωτίζει 80 φορτηγά καράβια

και,

τέλος,

στις

29/7,

Κανάρης

φτάνει

ως

την

Αλεξάνδρεια, στο ∆έλτα του Νείλου της Αιγύπτου, αλλά δεν καταφέρνει στο σκοπό του, που ήταν να πλήξει τον αιγυπτιακό στόλο

στα

αγκυροβόλια

του

και

τους

Γάλλους

«φ ί λ ο υ ς

και

εκπαιδευτές» του.

4.7. Η Έξοδος του Μεσολογγίου (1826)

Το 1826 σηµαδεύεται αναµφίβολα από την ηρωική «έξοδο » του Μεσολογγίου τον Απρίλιο της χρονιάς αυτής. Ας πάρουµε, όµως, τα πράγµατα µε τη σειρά. Την τελευταία βδοµάδα του Φλεβάρη του νέου έτους ο γαµπρός του Ιµπραήµ, Χουσεΐν µπέης, επικεφαλής τουρκοαιγυπτιακού στόλου και στρατού, καταλαµβάνει το νησί Βασιλάδι (22/2), έπειτα από τριήµερη πολιορκία, και ο ίδιος ο Ιµπραήµ τις νησίδες Ντολµά και Πύρο του Μεσολογγίου (25

– 28/2/1826). Η κατάληψη των νησιών, που αποτελούσαν το Σελίδα 100 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

προπύργιο

του

Μεσολογγίου,

δίνει

σηµαντικά

ατού

στις

τουρκοαιγυπτιακές δυνάµεις, οι οποίες, από τις 16/2 έχουν αρχίσει συστηµατικό βοµβαρδισµό εναντίον των πολιορκούµενων. Ο Φλεβάρης, όµως, του 1826 βρίσκει µιαν αντιπροσωπεία Μεσολογγιτών στο Ναύπλιο. Ζήτησε βοήθεια από την κυβέρνηση των Υδραίων κοτζαµπάσηδων. Πήγαν και στο Άργος, στην εκεί εθνοσυνέλευση.

Από

παντού

υποσχέσεις

µόνον,

εωσού

κυβέρνηση δίνει στο µέλος της επιτροπής Σπυροµήλιο 200.000 γρόσια. Αυτός φεύγει βιαστικά για την Ύδρα, µήπως και ναυλώσει υδραίικα καράβια να φέρουν στο Μεσολόγγι εφόδια. Το µόνο που πετυχαίνει, όµως, ήταν

– καθώς λιγοστά ήσαν, ολοφάνερα, τα

«ψωµιά » των πολιορκηµένων

– να µισθώσει λιγοστά καράβια µε

πολεµικό υλικό και ένα φορτηγό µε παξιµάδια. Τα εφόδια αυτά δεν επρόκειτο να φτάσουν ποτέ στο Μεσολόγγι, ο Ιµπραήµ είχε στενέψει πια τον πολιορκητικό κλοιό! Τι είχε συµβεί έξω από το Μεσολόγγι όσο η αντιπροσωπεία «ζητιάνευε» Ιµπραήµ,

βοήθεια

στις

από

Μάρτη

την

ελληνική

1826,

κυβέρνηση;

ξαναστέλνει

µάταια

Ενώ

όρους

συνθηκολόγησης και παράδοσης στους Μεσολογγίτες, ο Κιουταχής δοκιµάζει ανεπιτυχώς να καταλάβει, στις 25 του ίδιου µήνα, τη νήσο Κλείσοβα απέναντι από το Μεσολόγγι, αφού τον αποκρούουν µε γενναιότητα ο Παν. Σωτηρόπουλος κι ο Κίτσος Τζαβέλας. Ο Κιουταχής,

σ’

αυτήν

την

επιχείρηση,

τραυµατίζεται

και

αντικαθίσταται από το Χουσεΐν, που, όµως, όταν δοκιµάζει κι αυτός να πάρει την Κλείσοβα, σκοτώνεται πριν καν πατήσει στο νησί και 2500 κείτονται µαζύ του νεκροί από τους άντρες του, αφήνοντας πολλά λάφυρα πίσω τους.

Σελίδα 101 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829

Εικόνα 10: Η Έξοδος του Μεσολογγίου (Απρίλης 1826) τερµατίζει την πολύχρονη πολιορκία του

φοβερή

πείνα,

έλλειψη

εφοδίων,

οι

αποτυχηµένες

προσπάθειες του Μιαούλη να διασπάσει τον αποκλεισµό και η αδυναµία

– λόγω διαφόρων διαφωνιών –

οπλαρχηγών

να

πλήξουν

από

τη

των Στερεοελλαδιτών

στεριά

τις

πανίσχυρες

τουρκοαιγυπτιακές δυνάµεις αναγκάζουνε τους πολιορκηµένους να επιχειρήσουν την ηρωική «έξοδο » από το Μεσολόγγι. Ε ί χ ε π ρ ο η γ η θ ε ί η µ ο ι ρ α ί α γ ι α τ η ν «έ ξ ο δ ο » κ ί ν η σ η τ ο υ Μαυροκορδάτου να αντικαταστήσει τον Γ. Καραϊσκάκη µε τον Κώστα Μπότσαρη στην Ντερβέκιστα, απ’

όπου θα χτυπιόντουσαν

πισώπλατα οι πολιορκητές. Τα µεσάνυχτα, λοιπόν, του Σαββάτου του Λαζάρου προς την Κυριακή των Βαΐων (10 προς 11/4/1826) κι ενώ η πόλη βοµβαρδιζόταν από ξηρά και θάλασσα από τους άντρες του Ιµπραήµ, οι εδώ κι ένα χρόνο υπερασπιστές της επιχειρούν έξοδο, βάσει σχεδίου που είχε καταστρωθεί το µεσηµέρι της ίδιας ηµέρας. Το σχέδιο, που συντάχτηκε την ίδια ηµέρα της «εξόδου» και προέβλεπε αποχώρηση όλου του πληθυσµού (µάχιµου & άµαχων) σε 3 σώµατα µε αρχηγούς τούς Ν. Μπότσαρη, ∆ηµ. Μακρή,

Σελίδα 102 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Ραζηκότσικα και τον Μήτρο Ντεληγιώργη, απέτυχε οικτρά και µόνον

το1/3

όσων

δοκίµασαν

να

φύγουν

σώθηκε,

ενώ

αξιοσηµείωτη είναι , κατά τη διάρκεια της εξόδου, η ανατίναξη της µπαρουταποθήκης από το Χρίστο Καψάλη, που συµπαρέσυρε σε

ένδοξη

αυτοθυσία

πολλά

γυναικόπαιδα

κι

άµαχους.

Οι

υπόλοιποι σκοτώθηκαν στις κατά µέτωπον µάχες την ώρα της επιχείρησης,

είτε

κατασφάχτηκαν

όταν

οι

τουρκοαιγυπτιακές

δυνάµεις εισβάλλουν στο ανυπεράσπιστο κι άδειο πια Μεσολόγγι, για να το κυριέψουν. Η γενναιότητα των υπερασπιστών του Μεσολογγίου, που επί ένα ολόκληρο χρόνο (15/4/1825

– 10/4/1826) αµύνονταν και

έφθειραν δυο πολυαριθµότερες αυτών και καλύτερα οργανωµένες και

εφοδιασµένες

µουσουλµανικές

στρατιές,

θεωρήθηκε

στην

Ευρώπη το πιο σπουδαίο ίσαµε τότε γεγονός του Αγώνα και το πέσιµο του ξακουστού φρουρίου ισοδυναµούσε µε σηµαντική νίκη εις βάρος του εχθρού, που είχε χάσει δυνάµεις, υλικό και αρκετό από το γόητρό του, πολιορκώντας το. 9.000 υπερασπιστές και γυναικόπαιδα

βρίσκονταν

έως

την

τελευταία

στιγµή

στο

Μεσολόγγι, χάθηκαν περί τις 4.000. Μονάχα 20 σπίτια κι αυτά σε κάκιστη κατάσταση είχανε αποµείνει όρθια βρήκαν ο Ιµπραήµ κι ο Κιουταχής,

όταν

µπήκαν,

την

επαύριον

της

«ε ξ ό δ ο υ »

στη

µαρτυρική πόλη. Μετά την πτώση, λοιπόν, του Μεσολογγίου, η Επανάσταση δέχεται καίριο πλήγµα, καθώς ο τουρκοαιγυπτιακός στρατός ήταν αποφασισµένος να καταπνίξει κάθε επαναστατική εστία. ∆ιχόνοια µεταξύ

της

πολιτικής

στρατιωτικής

ηγεσίας

και

αναρχία

επικρατούσαν στο ελληνικό στρατόπεδο, ενώ δεν υπήρχαν και χρήµατα

στην

κυβέρνηση,

για

το

στρατιωτικό

εξοπλισµό.

Σελίδα 103 από 321

ναυτικό

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Το 1826, λίγο µετά την ηρωική έξοδο στο Μεσολόγγι, συνέβη στην Κρήτη ένα γεγονός, που ενθάρρυνε το χριστιανικό πληθυσµό της µεγαλονήσου. Οι Τούρκοι του Ηρακλείου σχεδίαζαν να

προβούν

σε

σφαγή

των

Χριστιανών,

και

πάλι

στον

Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Μηνά, στις 18 Απριλίου, ηµέρα του Πάσχα, την ώρα της Αναστάσιµης Θείας Λειτουργίας για να πιάσουν τους Χριστιανούς απροετοίµαστους. Για αντιπερισπασµό έβαλαν φωτιά σε διάφορα αποµακρυσµένα σηµεία της πόλης, ενώ οπλισµένα

στίφη

είχαν

συγκεντρωθεί

έξω

από

το

ναό,

περιµένοντας την ώρα της αναγνώσεως του Ευαγγελίου για να εισβάλουν και να αρχίσουν την σφαγή. Μόλις όµως άρχισε η ανάγνωση εµφανίσθηκε ένας ασπροµάλλης ηλικιωµένος ιππέας που έτρεχε

γύρω

κυνηγώντας

από

το

τους

ναό

κραδαίνοντας

επίδοξους

σφαγείς

οι

το

ξίφος οποίοι

του

και

τράπηκαν

πανικόβλητοι σε φυγή. Έτσι σώθηκαν οι πολύπαθοι Χριστιανοί του Ηρακλείου από τον φοβερό κίνδυνο. Οι Τούρκοι νόµισαν ότι ο καβαλάρης ήταν µουσουλµάνος πρόκριτος απεσταλµένος από τον ∆ιοικητή

της

πόλης

για

να

µαταιώσει

την

σφαγή.

Όταν

διαµαρτυρήθηκαν στον ∆ιοικητή, αυτός τους διαβεβαίωσε ότι δεν γνώριζε τίποτε και µάλιστα διαπιστώθηκε ότι ο συγκεκριµένος πρόκριτος δεν είχε βγει καθόλου από το σπίτι του.

Κατάλαβαν

τότε οι Τούρκοι ότι επρόκειτο για θαύµα του Αγίου Μηνά, κοινοποίησαν

το

γεγονός

στους

Έλληνες

και

από

τότε

οι

Μουσουλµάνοι ευλαβούντο πολύ τον Άγιο, προσφέροντας µάλιστα και

δώρα

στο

καθιερώθηκε

ναό να

του.

Το

τιµάται

θαύµα

στο

αυτό

Ηράκλειο

του την

Αγίου Τρίτη

Μηνά της

∆ιακαινησίµου, οπότε και εκτίθεται σε προσκύνηση, κατά τον εσπερινό, λείψανο του Αγίου. Ενώ, λοιπόν, ο Μεχµέτ Ρεσίτ Κιουταχής θα κινηθεί προς την ανατολική Ελλάδα κι ο Ιµπραήµ, γυρνώντας στην Πελοπόννησο, θα συνεχίζει το καταστροφικό του έργο εκεί, ξεκινώντας, το Μάη, Σελίδα 104 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

από

την

Αχαΐα

(Πάτρα,

Καλαβρυτοχώρια)

και

φτάνοντας,

το

καλοκαίρι, στη Μάνη και στα χωριά της, οι φιλελληνικοί σύλλογοι της Ευρώπης µαζεύουν χρήµατα, µε τα οποία ο Μιαούλης θα προσπαθήσει

να

πλήξει

το

τουρκικό

στόλο

και,

τελικά,

τον

ανάγκασε να ξανακλειστεί στον Ελλήσποντο. Την ίδια ώρα, ο Θεοδ.

Κολοκοτρώνης,

µε

κλεφτοπόλεµο,

στην

Πελοπόννησο

φθείρει και περιορίζει, όσο µπορεί, τον Ιµπραήµ, που παύει πια να θεωρείται αήττητος. Έτσι, αφού στις 30/5/1826 πεθαίνει αιφνιδίως ο Παλαιών Πατρών

Γερµανός,

στρατού

του

Κεχαγιάµπεης,

Ιµπραήµ,

γνωρίζει

σηµαίνον

σηµαντική

στέλεχος

ήττα

από

του τους

Μαυροµιχαλαίους, όταν στις 22 του Ιούνη της ίδιας χρονιάς επιτίθεται

µε

πολυάριθµη

στρατιωτική

δύναµη

εναντίον

της

οχυρωµένης τοποθεσίας του Αλµυρού Μάνης και την ίδια µέρα τα αιγυπτιακά στρατεύµατα έχουν

σοβαρές απώλειες προσπαθώντας

να καταλάβουν ∆ιρό, Αρεόπολη, Πύργο και Χαριά στη Μάνη. Στις 3 Ιούλη του 1826, ο στρατός του Κιουταχή φτάνει στα Πατήσια

των

Αθηνών

υπερασπιστές της

και

πολιορκεί

την

πόλη.

Οι

Έλληνες

έχουν αρχηγούς το Γ. Γκούρα και το Γ.

Καραϊσκάκη, ανέρχονται στο 1/7 περίπου (1.500 έναντι 10.000 ) των Τούρκων πολιορκητών και διαθέτουν λιγοστά µέσα. ∆υο

εβδοµάδες

µετά

(16/7),

ισχυρή

µοίρα

του

τουρκοαιγυπτιακού στόλου µε επικεφαλής τον Καπουδάν πασά επιτίθεται εναντίον του ελληνικού που ήταν αγκυροβοληµένος στο Καρλόβασι της Σάµου. Οι ελληνικές δυνάµεις είχαν ναυάρχους τους Σαχτούρη, Γ. Ανδρούτσο, Αποστόλη, Κανάρη, Εµµ. Λαζάρου και δύναµη 33 πολεµικών πλοίων και 8 πυρπολικών. Το απόγευµα της ίδιας µέρας,

µε ευνοϊκό

άνεµο, όλα έρχονται υπέρ των

Ελλήνων, που µε τον Κανάρη βυθίζουν µια τουρκική φρεγάτα.

Σελίδα 105 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Μετά τη σύγκρουση, οι νικητές Έλληνες θα αποσυρθούνε στην Ικαρία, ο δε εχθρικός στόλος κατέφυγε στη Μυτιλήνη. Νωρίτερα, Πελοπόννησο,

µετά ο

τις

επιτυχίες

Τζαβέλας,

του

Βέικος

Κολοκοτρώνη

αλλά

κι

στην

Γεώργιος

Καραϊσκάκης κ.α., που τότε βρίσκονταν στο Ναύπλιο, του είχαν ζητήσει να τον συναντήσουν. Η συνάντηση Ρουµελιωτών και Κολοκοτρώνη φέρνει την πολυπόθητη εθνική ενότητα κατά του Ιµπραήµ, την οποία, όµως, «ναρκοθετούν» οι κοτζαµπάσηδες, µε πρώτο τον Ζαΐµη. Κάτω από τέτοιες συνθήκες, στις αρχές του Αυγούστου του 1826, ο Κιουταχής επιτίθεται στην Αθήνα, την οποία και κυριεύει στις

του

µηνός,

συµπτυχθούνε

στην

αναγκάζοντας

τους

Ακρόπολη.

Τρεις

υπερασπιστές ηµέρες

της

να

αργότερα,

Καραϊσκάκης, ο Φαβιέρος κι ο Κριεζώτης, αφού αποκρούουν σφοδρές τουρκικές επιθέσεις, περνούν στην αντεπίθεση και στη µάχη του Χαϊδαρίου στέφονται νικητές, µια κι οι εχθροί στην πεδιάδα

της

εγκαταλείπουν

Αττικής,

καταδιωκόµενοι

πολλούς

νεκρούς

κι

από

αρκετές

τους

Έλληνες,

ποσότητες

από

πολεµοφόδια. Νέες

ελληνοαιγυπτιακές

συγκρούσεις

σε

πελοποννησιακό

έδαφος (14, 27/8 & 28/8 σε Λακωνία και Μάνη) λήγουν υπέρ των ελληνικών στρατευµάτων, ενώ

ο Αύγουστος του 1826 τελειώνει

µε τη µεγάλη νίκη του Μιαούλη κατά του τουρκοαιγυπτιακού ναυτικού στη Μυτιλήνη, το οποίο αναγκάζεται να βρει καταφύγιο στη Σµύρνη (30/8). Τις πρώτες ηµέρες του Σεπτέµβρη (3/9) έρχεται

στο

Ναύπλιο,

το

πρώτο

ατµοκίνητο

ελληνικό

πλοίο

«Καρτερία», του οποίου οι δαπάνες για τη ναυπήγηση βάραιναν εξ ολοκλήρου τον αγγλικής καταγωγής φιλέλληνα κυβερνήτη του, Φρ. Α. Άστιγξ. Στις 1/10/1826 σκοτώνεται από εχθρικό βόλι ο Γ.

Σελίδα 106 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Γκούρας, φρούραρχος της Ακρόπολης, άλλοτε πρωτοπαλίκαρο του Οδ.

Ανδρούτσου,

στη

αναµεµειγµένος, ενώ

δολοφονία

του

οποίου

φερόταν

ύστερα από λίγες ηµέρες (11 – 12/10) ο

Νικόλαος Κριεζώτης , κινούµενος απαρατήρητος, κατόρθωσε από την κοίτη του Ιλισού να ανεβεί στην Ακρόπολη της Αθήνας και να ενισχύσει τη φρουρά, όσο την πίεζε ασφυκτικά ο Κιουταχής. Μετά το θάνατο του Γκούρα, ο Γ . Καραϊσκάκης ανέλαβε την ηγεσία των ελληνικών δυνάµεων της Αθήνας και σκέφτηκε να κόψει

τη

συγκοινωνία

του

Κιουταχή

αναγκάζοντάς τον να λύσει την πολιορκία.

µε

τη

Θεσσαλία,

Έτσι, ο Κωλέττης, µε

εντολές του Καραϊσκάκη, αποβιβάζεται κοντά στην Αταλάντη της Φθιώτιδας, για να καταστρέψει τις σιταποθήκες του Κιουταχή. Κι ο ίδιος ο Καραϊσκάκης επιτίθεται στη ∆όµβραινα στον Ελικώνα, που την είχε οχυρώσει ο τουρκικός στρατός, για να µη δεχτεί επίθεση από τα νώτα, αλλά και για να ασφαλίσει την επικοινωνία του µε τη Θεσσαλία. Ο

Κιουταχής,

στέλνοντας

το

Μουσταφάµπεη

έγκαιρα,

µαταίωσε τα σχέδια του Κωλέττη, αλλά κι ο Καραϊσκάκης δεν τα κατάφερε. Παρ’ όλα αυτά, ο Έλληνας οπλαρχηγός, που ‘ χε κοντά του και το γιο του Κολοκοτρώνη, Γενναίο, και το Νικηταρά, ανασυγκρότησε

τις

δυνάµεις

Ελευσίνα,

διασχίζει

επιτίθεται

στις

και 23

του

ξεσηκώνει του

και,

ξεκινώντας

όλη

Νοέµβρη

τη

του

από

Ρούµελη, 1826,

την

ώσπου

κατά

των

Τουρκαλβανών του Μουσταφάµπεη, στην Αράχοβα. Η ήττα για τις τουρκικές δυνάµεις ήταν ολοσχερής κι ανάµεσα στους πάµπολλους νεκρούς ήταν κι ο αρχηγός τους, ο Μουσταφάµπεης. Η σηµαντικότατη αυτή νίκη, η οποία οφείλεται εν πολλοίς στη στρατηγική επιδεξιότητα του Καραϊσκάκη και στην αντρεία των

παλικαριών

του,

που

είχαν

ελαχιστότατες

Σελίδα 107 από 321

απώλειες,

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 αναπτερώνει το φρόνηµα των Ελλήνων και δίνει το σύνθηµα για βαθµιαία απελευθέρωση όλης της Στερεάς Ελλάδας, την οποία θα αποπειραθεί σε µεγάλο βαθµό ο ίδιος ο Καραϊσκάκης, ως το Γενάρη του 1827. Στις 11 Νοεµβρίου του 1826, η Αίγινα γίνεται κυβερνητική έδρα

των

επαναστατών.

Τα

τέλη

του

ίδιου

µήνα,

όµως,

αποβιβαζόµενος στο Τουρκολίµανο του Πειραιά, ο Φαβιέρος

–

επικεφαλής φιλελληνικού σώµατος – µετά από σκληρή µάχη µε το στρατό

του

Κιουταχή

κι

ένα

τολµηρό

στρατηγικό

τέχνασµα

κατορθώνει να εφοδιάσει µε πολεµοφόδια τους υπερασπιστές της Ακρόπολης (29/11/1826).

4.8. Καραϊσκάκης και Ναβαρίνο (1827)

Το

1827 θα εισέλθει µε ελληνικό στρατιωτικό σώµα, που

ε ί χ ε ε π ι κ ε φ α λ ή ς τ ο ύ ς Μ α κ ρ υ γ ι ά ν ν η , Ιω . Ν ο τ α ρ ά κ α ι ∆ . Κ α λ λ έ ρ γ η , να έρχεται, στις 24 του Γενάρη, από τη Σαλαµίνα στην Καστέλα του Πειραιά. Το γενικό πρόσταγµα έχει ο Άγγλος στρατηγός Τ. Γκόρντον ή Γόρδων, ενώ από τη θάλασσα υποστηριζόταν από την ατµοκίνητη κορβέτα του γενναίου Άστιγξ «Καρτερία», 3 βρίκια, 5 κανονιοφόρους και άλλα µικρότερα πλοία. Στην Καστέλα επιτίθεται ο Μεχµέτ Ρεσίτ Κιουταχής – αφού αποµάκρυνε το στόλο του Άστιγξ

– κατά των Ελλήνων, αλλά

γρήγορα αναγκάζεται να υποχωρήσει όχι δίχως απώλειες. Τέλη του Φλεβάρη (27/2/1827), ο Καραϊσκάκης γυρίζει τροπαιοφόρος στην Ελευσίνα και δικαιώνει σηµαντικά όσα είχαν συµφωνήσει µε τον Κολοκοτρώνη.

Σελίδα 108 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

∆ύο µήνες, όµως, περίπου αργότερα,

οι Έλληνες θα έχουν

µια πολύ σοβαρή απώλεια, κι ως προς το πρόσωπο που χάθηκε κι ως προς τη χρονική στιγµή που συνέβη: 1827. 22 Απριλίου. Φάληρο.

Κάτω

µικροσυµπλοκή

από που

αδιευκρίνιστες

εξελίχτηκε

σε

µάχη

συνθήκες, µε

τα

σε

µια

παρακείµενα

τουρκικά στρατεύµατα του Κιουταχή, τραυµατίζεται σοβαρότατα ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ενώ πλάι του πέφτουν ηρωικώς µαχόµενοι Σουλιώτες και Κρητικοί συµπολεµιστές του. Όταν µετά από λίγες ώρες υποκύπτει στα τραύµατά του, ο θάνατός του είναι βαρύτατη απώλεια για τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα κατά των Τούρκων, που είχε ξεκινήσει το 1821 και συνεχιζόταν εδώ και 6 χρόνια. Ο

Γεώργιος

Καραϊσκάκης

εθεωρείτο,

λόγω

της

προεπαναστατικής δράσης του στα Άγραφα, από τους ικανότερους, ευφυέστερους και γενναιότερους οπλαρχηγούς της Επανάστασης, αν και τα πρώτα χρόνια δρούσε αθόρυβα πλην µεθοδικά. Αν και άρρωστος από φυµατίωση, η οποία τον ανάγκασε να αποσυρθεί στην

Ιθάκη

από

το

1823,

αποδέχτηκε

το

διορισµό

του

σε

αρχιστράτηγο της Στερεάς Ελλάδας το 1826 και αναδεικνύεται σε ηγετική στρατιωτική φυσιογνωµία έκτοτε ως το θάνατό του. Είχε προηγηθεί (Απρίλης 1826) η πτώση του Μεσολογγίου, που έφερνε σε δυσχερή θέση τους Έλληνες. Ο Καραϊσκάκης, ελευθερώνοντας – χάρη σε επιθέσεις του την πρώτη βδοµάδα του Φλεβάρη του 1827 (5 & 6/2) προς τον Οµέρ πασά στο ∆ίστοµο – ολόκληρη τη Στερεά ( εκτός από Μεσολόγγι, Βόνιτσα, Ναύπακτο), έφτασε αρχές Μαρτίου (3/3) του 1827 στο Κερατσίνι αποκρούει τις επιθέσεις του Κιουταχή σε µια από τις λαµπρότερες προσωπικές του επιτυχίες λίγο πριν τον ένδοξο θάνατό του. Τα µέσα του Απρίλη της ίδιας χρονιάς (13/4) επιτίθεται στους Τούρκους της µονής Αγίου Σπυρίδωνος στον Πειραιά και σχεδίαζε να επιτεθεί στην Αθήνα, δείχνοντας σ΄ εχθρούς και «φίλους» πως ο ι Έλληνες είναι ακόµα όρθιοι. Σελίδα 109 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Το

χρονικό,

όµως,

σηµείο

(Απρίλης

του

1827)

ήταν

καθοριστικό, επειδή η ανάµειξη των ξένων στην Επανάσταση γίνεται τους τελευταίους µήνες παντελώς απροκάλυπτη. Γι’ αυτό, βέβαια, ευθύνεται κι η ίδια η ελληνική πλευρά, αφού Μάρτη του 1827 –

η 3

– από το

εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας διορίζει

τον Άγγλο στρατηγό Τσορτς αρχιστράτηγο και το λόρδο Κόχραν ναύαρχο των επαναστατικών ελληνικών δυνάµεων. Οι Τσορτς και Κόχραν απορρίπτουν το επιχειρησιακό σχέδιο του Καραϊσκάκη και η όλη επιχείρηση – εκτός από το θάνατο του Έλληνα στρατηγού

–

έφερε µε τις όλως αψυχολόγητες κινήσεις

τους την καταστροφή στο Φάληρο, που ήταν η τελευταία µεγάλη ήττα

για

απώλειας

τους

Έλληνες

πολλών

πριν

την

σηµαντικών

ανεξαρτησία,

Ελλήνων

εξαιτίας

οπλαρχηγών

της –

υπερασπιστών της Αθήνας, Ι. Νοταρά, Γ. Τζαβέλα, Βέικου, , Φωτοµάρα, συν/χη Ιγγλέση κ.α. (23 – 24/4/1827) και γιατί έφερε και τη Ρούµελη ξανά στα χέρια του Κιουταχή. ∆εν πρέπει να αγνοηθεί, όµως, το γεγονός πως η ήττα στο Φάληρο, τα τέλη του Απρίλη του 1827, βάρυνε και στην έκβαση της πολιορκίας των Ακρόπολης των Αθηνών. Συγκεκριµένα, στις 24 Μαΐου 1827, µετά από πολύµηνη πολιορκία (Αύγουστος 1826 –

Μάης 1827) από τον Κιουταχή, οι πολιορκούµενοι Έλληνες,

µετά κι από την αναχώρηση των Γ. Κολοκοτρώνη και Νικηταρά για Σαλαµίνα, συνθηκολογούν µε τον Τούρκο στρατηλάτη και παραδίδονται, ενώ ο Γάλλος ναύαρχος ∆εριγνί ανέλαβε ρόλο εγγυητή για την πιστή τήρηση των συµφωνηθέντων. Ο Θ. Κολοκοτρώνης διατάσσει επιστράτευση σε διάφορα µέρη της Πελοποννήσου (Μιστράς, Μεσσηνία, Λεοντάρι, Αρκαδία, Καρύταινα, Φανάρι), µε σκοπό να εµψυχώσει τους Έλληνες για νέα δράση και να µην επιτρέψει την επικοινωνία του Ιµπραήµ

Σελίδα 110 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

µεταξύ Τρίπολης και µεσσηνιακών φρουρίων στις αρχές του Ιούνη (5/6/1827). Προς τα τέλη, όµως, του ίδιου µήνα, επίθεση του Αιγυπτίου ηγέτη στη µονή Μ. Σπηλαίου στα Καλάβρυτα στέφεται από αποτυχία, αναγκάζοντάς τον ν’

αποσυρθεί στην Τριπολιτσά

(24/6/1827).

Εικόνα 11: Μυστήριο καλύπτει τις πραγµατικές συνθήκες του θανάτου του Γ. Καραϊσκάκη στο Φάληρο (Απρίλης 1827)

Στις του

6 Ιουλίου, όµως, 1827, στο Λονδίνο, µε πρωτοβουλία

Άγγλου

πρωθυπουργού

ανεπηρέαστου

από

Τσάρου

Ρωσίας,

της

απαλλαγµένης κυβερνήσεως,

πια

τις

Γεωργίου

ανθελληνικές Νικολάου

από

την

υπογράφεται

από

Κάννιγκ, διαβολές

του

1ου,

αυστριακή τον

του του αλλά

επιρροή

υπουργό

νέου

και

Μέττερνιχ και

της

γαλλικής

εξωτερικών

της

Α γ γ λ ί α ς κ ό µ η τ ο υ D u d l e y ( J o h n Wi l l i a m Wa r d ) , κ α ι τ ο υ ς Ζ υ λ Πολινιάκ,

Χριστόφορο

Λίεβεν,

Γάλλο

και

Ρώσο

διπλωµάτη

αντίστοιχα, η «Ιουλιανή Συνθήκη (Σύµβαση) » , µε την οποία οι Τρεις Μεγάλες ∆υνάµεις (Γαλλία, Αγγλία, Ρωσία) επιχειρούσαν περισσότερο ενεργό ανάµειξη υπέρ της Ελλάδας φαινοµενικά στον

Σελίδα 111 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα που αυτή διεξάγει από το 1821 κατά των Τούρκων. Φαινοµενικά «κόβ ονταν» υπέρ των Ελλήνων, αλλά στην πραγµατικότητα

υπέρ

των

δικών

τους

συµφερόντων

στη

Βαλκανική, κι ιδιαίτερα στο Αιγαίο. Ειδικότερα, το πρώτο άρθρο της «Ιουλιανής Σύµβασης » όριζε ότι θα απαιτηθεί από τα αντιµαχόµενα µέρη συµβιβασµός και

ανακωχή.

Οπωσδήποτε

τσαρική

Ρωσία,

Αγγλία

του

Κάννιγκ και η Γαλλία των Βουρβόνων (η Αυστρία του Μέττερνιχ έµεινε απ' έξω από την «Ιουλιανή Συνθήκη») θα δηµιουργούσαν προξενικές

σχέσεις

µε

την

Ελλάδα.

Μόνον,

όµως,

όταν

–

σύµφωνα µε την «Ιουλιανή Συνθήκη (Σύµβαση) » – οι Έλληνες θα έκαναν ανακωχή µε τους Τούρκους, θα άρχιζαν οι ∆υνάµεις περαιτέρω συνεννοήσεις στην Κωνσταντινούπολη. Η Ελλάδα θα έµενε φόρου υποτελής στο Σουλτάνο, αλλά θ’ αποκτούσε την αυτονοµία της, ενώ σ’ ό,τι αφορά τα σύνορά της, µπήκε όρος να τα διαπραγµατευτούν τα δύο εµπλεκόµενα µέρη. Αυτό, όµως, που ίσως δεν περίµενε και ο πιο αισιόδοξος στην Ελλάδα ήταν ότι στο µυστικό

συµπληρωµατικό

άρθρο

της

Συνθήκης

οι

∆υνάµεις

συµφωνούν ότι εάν κάποιος από τα δύο µέρη ( ιδίως ο Σουλτάνος) αρνιόταν τα συµφωνηθέντα, εάν, δηλαδή, «η ανακωχή δεν εγένετο δεκτή εντός µηνός, οι υπογράφουσαι ∆υνάµεις ήθελον λάβη τα προσήκοντα εις τας περιστάσεις µέτρα...». Τι µέτρα δηλαδή θα µπορούσαν να πάρουν, εάν ο Ιµπραήµ ή ο Σουλτάνος δεν έπαιρναν από λόγια; Το ίδιο ρώτησε και ο Άγγλος ναύαρχος και στόλαρχος της Μεσογείου Εδουάρδος Κόδριγκτον και ο συµπατριώτης του διπλωµάτης Στράτφορντ Κάνινγκ του απάντησε µε τον πλέον σαφή τρόπο: «... Αν δεν γίνεται αλλιώς, να επιβάλετε την ειρήνη µε τα πυροβόλα σας» (!)

Σελίδα 112 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

πρωτοβουλία

των

∆υνάµεων

στηριζόταν,

κατά

τον

πρόλογο της συνθήκης, στην ανάγκη να δοθεί τέλος στην αναρχία και την αταξία στο Αιγαίο, η οποία

– τόσα χρόνια (από το 1821

και πέρα) µε τις ελληνοτουρκικές και θαλάσσιες συγκρούσεις – δίδει αιτίες για πειρατεία και κατά συνέπεια βλάπτει ολέθρια την οικονοµία και το εµπόριο των ευρωπαϊκών χωρών. Για

να

δικαιολογήσουν,

όµως,

την

ανάµειξή

τους

(

«µεσιτεία » κατά τ ο άρθρο 1 ) υπέρ των Ελλήνων, οι ∆υνάµεις επικαλούνται την αίτηση προστασίας που είχαν κάνει οι Έλληνες προς

την

λόγους.

Αγγλία και Η

όλη

τη

συνθήκη

Γαλλία και

άλλους

ανθρωπιστικούς

θεωρείται

«κύηµα»

διπλωµατικών

ενεργειών, παρασκηνιακών και φανερών, του αρχικά υπουργού εξωτερικών

και

µετέπειτα

(

από

τον

Απρίλη

του

1827)

πρωθυπουργού της Αγγλίας, Γεωργίου Κάννιγκ. Μιλάµε,

λοιπόν,

για

µιαν

αποφασιστική

παρέµβαση

για

ειρήνευση κι όχι απλά «µεσιτεία». ∆ικαίως, όταν µαθεύτηκε σε λίγες

ηµέρες

στην

Ελλάδα

ξέσπασαν

σε

αλλόφρονες

πανηγυρισµούς και δοξολογίες προς το Θεό υπέρ των ∆υνάµεων. Από το διπλωµατικό πεδίο, παρά τις όποιες αντιδράσεις του Αυστριακού µισέλληνα καγκελαρίου Μέττερνιχ, ο Κάννιγκ είχε «παρασύρει » τους Ρώσους και τους Γάλλους στο πολεµικό πεδίο υποστήριξης του Ελληνικού Αγώνα.

Για να τηρηθεί, λοιπόν, η

συµφωνία, είχαν καταπλεύσει στο Αιγαίο ο αγγλικός στόλος µε το ναύαρχο Εδουάρδο Κόδριγκτον, ο γαλλικός µ’ Ερρίκο

–

∆ανιήλ

∆εριγνί

και

τελευταίος

επικεφαλής τον ρωσικός

µε

τον

ολλανδικής καταγωγής στόλαρχο Λογγίνο Χέυδεν, ο οποίος, την περίοδο 1828 – ’29, θα αναλάβει και τη διοίκηση του ρωσικού στόλου στη Μεσόγειο. Εάν οι Τούρκοι δεν την δέχονταν, οι Ευρωπαίοι ναύαρχοι, όπως είπε και ο Στράτφορντ Κάννιγκ, είχαν

Σελίδα 113 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 το δικαίωµα, ακόµα και µε τη χρήση όπλων, να εµποδίσουν τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο να µεταφέρει στρατό και πολεµοφόδια. Ο

τουρκοαιγυπτιακός

στόλος,

όµως,

αρνήθηκε

να

συµµορφωθεί µε τη «συνδιαλλαγή» µε ταξύ Τούρκων και Ελλήνων, που

προτείνουν

στις

6/7/1827

οι

∆υνάµεις

και

ακολουθεί

ναυµαχία στο Ναβαρίνο, προκειµένου να πειστεί, αλλά και , ως γνωστόν, να πάρει το θέµα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας µιαν άλλην τροπή. Λίγο µετά από την «Ιουλιανή Σύµβαση» του Λονδίνου, όµως,

θάνατος

του

πρωθυπουργού, Γεωργίου

«πρωτεργάτη» Κάννιγκ

της

(ανέλαβε

και

Άγγλου

πρωθυπουργός

Απρίλη και πέθανε στις 8 Αυγούστου του 1827, δηλαδή η θητεία του κράτησε λιγότερο από 4 µήνες!), έχει αντίχτυπο και στην αγγλική πολιτική και στην Ελληνική Επανάσταση, ενώ τα τέλη Αυγούστου του 1827, ο Κολοκοτρώνης και οι δυνάµεις του, µετά από πολυµέτωπο πολιτικό και ψυχολογικό αγώνα νικούν στην Καυκαριά τον Ντελή Αχµέτ της Πάτρας, που είναι επικεφαλής µέρους των στρατευµάτων του Ιµπραήµ. Τον επόµενο µήνα, ο ίδιος

Κολοκοτρώνης

παρακολουθεί

κατά

θα

βρεθεί

στη

Μεσσηνία,

πόδας τις απεγνωσµένες

για

να

προσπάθειες

του

Κεχαγιάµπεη να λυγίσει το φρόνηµα των Ελλήνων µε φοβέρες και απατηλές υποσχέσεις εξ ονόµατος του Ιµπραήµ καταρχάς και επιδόθηκε, όταν είδε πως ήταν µάταιο ό,τι έκανε νωρίτερα, σε καταστροφές των αγροτικών περιουσιών της Μεσσηνίας. Ο

Κολοκοτρώνης,

βλέποντας

πως

Ιµπραήµ

και

Κεχαγιάµπεης δεν νοιάζονται να πολεµήσουν, αλλά θέλουν να καταστρέψουν την ελληνικής ιδιοκτησίας γη, έσπευσε να έρθει σε επικοινωνία µε τους στόλους των Μεγάλων ∆υνάµεων (Αγγλία, Ρωσία, Γαλλία) και να τους περιγράψει την κατάσταση. Απώτερός

Σελίδα 114 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

του

σκοπός

ήταν

να

υλοποιήσουν

όσα

προέβλεπε

Ελλήνων το πρωτόκολλο του Λονδίνου της 6

ης

υπέρ

των

Ιουλίου 1827, που ‘

χαν οι Ευρωπαίοι προσυπογράψει, ενώ κι η Ρωσία, µετά την εκλογή

του

Καποδίστρια

ως

κυβερνήτη

(Τροιζήνα,

1827,

3η

εθνοσυνέλευση), έκλινε περισσότερο από ποτέ προηγουµένως προς την Ελλάδα. Όταν το Σεπτέµβρη του 1827 (9/9), οι ∆υνάµεις επέδωσαν τελεσίγραφο στην Υψηλή Πύλη να δεχτεί ανακωχή, στην οποία οι Έλληνες είχαν κιόλας συµφωνήσει, η νέα βραχύβια (31/8/1827 έως 21/1/1828) κυβέρνηση της Αγγλίας υπό τον Φρειδερίκο – Ιωάννη Ρόµπινσον

Γκόντριτς

(Goderich),

που

χε

‘

διαδεχτεί

τον

αποθανόντα Γ. Κάννιγκ, και µε υπουργό εξωτερικών ξανά τον κ ό µ η τ ο υ D u d l e y J o h n Wi l l i a m W a r d ,

θεωρούσε «φίλη» την

τ ο υ ρ κ ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η κ α ι τ η «σ υ µ β ο υ λ ε ύ ε ι » γ ι α τ ο κ α λ ό τ η ς ν α δεχτεί τους όρους των ∆υνάµεων. Η τουρκική κυβέρνηση, έχοντας τη «φιλία» των Άγγλων και µε την υποστήριξη – «µεσολάβηση » του Αυστριακού καγκελάριου Μέττερνιχ, τραίναρε την εφαρµογή του πρωτοκόλλου της 6/7. Έτσι και ο Ιµπραήµ συνέχιζε το καταστροφικό του έργο ως τον Οχτώβρη

της

Κωνσταντινούπολης

ίδιας

χρονιάς,

παραλίγο

να

ενώ

το

«τινάξει »

στον

Πατριαρχείο αέρα

την

ανακωχή, όταν ο Πατριάρχης παρέδωσε (6/9/1827) στο Σουλτάνο αναφορά υποταγής 31 Ρουµελιωτών οπλαρχηγών, στους οποίους και χορηγήθηκε αµνηστία από τις τουρκικές αρχές. Και ενώ ο Ιµπραήµ ρήµαζε το Μοριά, οι Ευρωπαίοι ναύαρχοι Κόδριγκτον (Αγγλία), Χέυδεν (Ρωσία), ∆εριγνί (Γαλλία), αφού έλαβαν τα µηνύµατα του Κολοκοτρώνη,

είχαν επιδιώξει δύο

συναντή σεις µαζύ το υ. στην πρώτη, τον ε ίδε µόνος του ο ∆ε ριγνί και στη δεύτερη, 25/9/1827, ∆εριγνί και Κόδριγκτον, µια και ο

Σελίδα 115 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 ρωσικός στόλος δεν είχε φτάσει ακόµα. Στις συναντήσεις αυτές, τονίστηκε ότι οι Ευρωπαίοι θα επιβάλλουν, ακόµα και µε πόλεµο, την ανακωχή. Ο

Ιµπραήµ,

όµως,

τους

αψήφησε

και

έβαλε

στόχο

να

καθαρίσει το Μοριά από τις δυνάµεις του Κολοκοτρώνη και να κυριέψει την Ύδρα. Και ενώ σχεδίαζε επίθεση και κατά του Ναυπλίου,

έλαβε

γράµµα

(αρχές

Οχτώβρη

‘

27)

από

τους

ναυάρχους ότι µε την ενάντια στην ανακωχή και έξω από το διεθνές

δίκαιο

και

τις

συνυπογραµµένες

συνθήκες

µεταξύ

Τούρκων και ∆υνάµεων στάση του (καταστροφή Πελοποννήσου, σ χ έ δ ι α κ α τ ά Μ ά ν η ς ) «τ ο ρ π ι λ ί ζ ε ι » τ α π λ ε ο ν ε κ τ ή µ α τ α τ η ς Τ ο υ ρ κ ί α ς από τη συνθήκη του Ιουλίου του ίδιου χρόνου και γι’

αυτό θα

‘πρεπε να συµµορφωθεί. Ενώ, επιχειρήσεις

λοιπόν, του

είχαν

Ιµπραήµ

πάψει στο

για

λίγες

Μοριά,

µόνο

συνέβη

ένα

µέρες

οι

ναυτικό

«επεισόδιο» εις βάρος τούρκικων πλοίων στα Σάλωνα, που ώθησε τον Ιµπραήµ να σχεδιάζει να ξαναρχίσει την καταστροφική του δράση

σε

Μεσσηνία,

Αρκαδία

και

Πάτρα.

Ταυτόχρονα,

Κιουταχής αναλάµβανε το συντονισµό των επιχειρήσεων στην Πελοπόννησο. Πριν, όµως, προλάβει να γίνει κάτι, οι ενωµένες ευρωπαϊκές ναυτικές δυνάµεις, αν και αριθµητικά υστερούσαν, κατανικούν, στο Ναβαρίνο της Πύλου, στις 8 ή 20/10/1827, τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο. Η σύρραξη προήλθε, κατά το ∆εριγνί, από έναν «ατυχή πυροβολισµό από την πλευρά των Τούρκων» και κατέληξε σε µιαν από τις σηµαντικότερες ναυµαχίες της ελληνικής και της ευρωπαϊκής ιστορίας σε ό,τι αφορά τα πολιτικά γεγονότα που επακολούθησαν, αλλά και τις µεγαλύτερες καταστροφές που γνώρισε ποτέ το τουρκικό ναυτικό.

Σελίδα 116 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Ας ιδούµε λίγο πιο αναλυτικά τη ναυµαχία του Ναβαρίνου. Ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος αποτελούνταν από 89 σκάφη µε 2.240 πυροβόλα, ο δε συµµαχικός υπό τους Κόδριγκτον, ∆εριγνί και Χέϋδεν δεν διέθετε πάνω από 27 πλοία – 12 αγγλικά, 8 ρωσικά και 7 γαλλικά – µε 1.324 πυροβόλα. Σε κάποια στιγµή ένα τουρκικό πυρπολικό φθάνει πολύ κοντά στο πολεµικό πλοίο «Ντάρτµουθ » και ο κυβερνήτης του Φελλόους στέλνει µια λέµβο µε λίγους άνδρες και επικεφαλής τον Υποπλοίαρχο

Φίτσρόϋ

για

να

αναγκάσει

το

πυρπολικό

να

αποµακρυνθεί. Εκείνοι, όµως, αφού προσπάθησαν να πείσουν τους Άγγλους

να

µην

υποπλοίαρχο

και

πλησιάσουν, µερικούς

πυρπολικό.

Το

ναυαρχίδα

«Σ ε ι ρ ή ν »

«Ε σµίνα».

Αµέσως

σφοδρό

πυροβολούν,

ακόµη

άνδρες

«Ντάρτµουθ» ανταποδίδει χτυπιέται ο

από

Γάλλος

κανονιοβολισµό

κατά

την

σκοτώνουν και

το

της

ανάβουν

πυρ.

αιγυπτιακή

αντιναύαρχος

∆εριγνί

εχθρικής

τον

φρεγάτας

το

γαλλική φρεγάτα διατάζει και

σε

ελάχιστα λεπτά το πυρ γενικεύεται. Ο Άγγλος ναύαρχος Κόδριγκτον στέλνει τον Έλληνα πλοηγό Πέτρο

Μικέλη

µε

λίγους

άνδρες

στον

Αιγύπτιο

διοικητή

Μουχαρέµπεη και του διαµηνύει ότι σκοπός των συµµάχων δεν είναι

να

κτυπήσουν

τους

Τουρκοαιγυπτίους,

αλλά

να

τους

αναγκάσουν να φύγουν από το Ναβαρίνο και να επιστρέψουν στις βάσεις

τους,

στα

∆αρδανέλλια

και

στην

Αλεξάνδρεια.

Οι

Αιγύπτιοι σκοτώνουν τον Έλληνα απεσταλµένο του Κόδριγκτον κ α ι σ ε λ ί γ α λ ε π τ ά η γ α λ λ ι κ ή ν α υ α ρ χ ί δ α «Α σ ί α » β υ θ ί ζ ε ι τ η ν αιγυπτιακή ναυαρχίδα. Από αυτή τη στιγµή η µάχη γενικεύεται και ξεφεύγει

από

κάθε

σχεδιασµό

και

έλεγχο.

Λίγο

αργότερα

π λ η σ ι ά ζ ε ι ο ρ ω σ ι κ ό ς σ τ ό λ ο ς µ ε ε π ι κ ε φ α λ ή ς τ η ν α υ α ρ χ ί δ α « Α ζ ό φ », οπότε

το

ηθικό

των

συµµάχων

αναπτερώνεται

και

κανονιοβολισµός γίνεται ακόµη πιο έντονος και πεισµατώδης.

Σελίδα 117 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Γύρω στις 6 µ.µ. της 8/20 Οκτωβρίου 1827 τα πάντα είχαν τελειώσει.

ναυµαχία

είχε

κρατήσει

τέσσερις

ώρες

και

το

αποτέλεσµά της έδειξε την υπεροχή των ευρωπαϊκών στόλων. Από τα 89 πλοία του τουρκοαιγυπτιακού στόλου τα 60 είχαν εντελώς καταστραφεί και βυθισθεί, ενώ τα υπόλοιπα είχαν ριχτεί στα αβαθή του κόλπου µε σηµαντικές ζηµιές, ενώ οι ανθρώπινες απώλειες

ανήλθαν

τραυµατίες.

Οι

σε

νεκρούς

6.000

σύµµαχοι

δεν

έχασαν

περίπου

κανένα

και

πλοίο,

4.000 ενώ

σε

ανθρώπινες απώλειες είχαν 174 νεκρούς και 475 τραυµατίες. Πέραν των άλλων, όµως, το Ναβαρίνο έδωσε την ευκαιρία στο γαλλικό Τύπο να ξεφανερώσει τη µισελληνική πολιτική των κυβερνήσεων της χώρας του λίγο πριν τις βουλευτικές εκλογές του Νοέµβρη του 1827, ενώ η Αυστρία αντιµετώπιζε µε οδύνη και αγανάκτηση

την

ήττα

του

τουρκοαιγυπτιακού

στόλου

(«Τροµακτική καταστροφή» κατά το Μέττερνιχ!), την ίδια ώρα που ο Τσάρος της Ρωσίας έτριβε τα χέρια του από χαρά επειδή η νικηφόρα ναυµαχία «βόλευε » τα συµφέροντα της χώρας του και διευκόλυνε

όσους

ήθελαν

ένοπλη

λύση

των

ρωσοτουρκικών

διαφορών! Όταν, λοιπόν, το καλοκαίρι του 1827, στο Λονδίνο, οι ∆υνάµεις

αποφάσισαν

ανεξάρτητο

ελληνικό

να

συµπεριλάβουν

κράτος

όσες

στο

δηµιουργούµενο

περιοχές

είχαν

ήδη

απελευθερωθεί, οι Κρητικοί παίρνουν νέο θάρρος να συνεχίσουν τον

αγώνα

άρχισαν

τους.

να

Το

φθινόπωρο

καταφθάνουν

στην

του

ίδιου

χρόνου,

εξάλλου,

Γραµπούσα

ένοπλοι

Κρητικοί

πρόσφυγες, που µέχρι τότε ήσαν διασκορπισµένοι έξω από το νησί,

και

άλλοι

από

άλλα

µέρη

µε

υδραίικα

πλοία

των

Α.

Μιαούλη, Α. Κριεζή, Γ. Σαχίνη και Λ. Παναγιώτα και µε το σπετσιώτικο

µπρίκι

«Η ρ α κ λ ή ς »

των

Χατζηαναργύρου

και

Ν.

Παρασκευά (28/10/1827). Έτσι, µε έξωθεν ενισχύσεις, δόθηκε

Σελίδα 118 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

βάρος στις ανατολικές επαρχίες του νησιού και µολονότι οι επαναστάτες έδειχναν ότι θα υπερίσχυαν στα ανατολικά χωριά της επαρχίας Πεδιάδας Ηρακλείου (Μάλια, Σταλίδα, Κράσι, Μοχός), δέχτηκαν µια επίθεση τουρκική (9/12/1827), που τους έτρεψε σε άτακτη υποχώρηση και έκανε πασίδηλο το ότι η έλλειψη ενός ικανού ηγέτη της Επανάστασης παρέµενε

δυσεπίλυτο πρόβληµα.

Και µάλιστα, το ιδανικό θα ήταν ο γενικός αρχηγός να προερχόταν από

την

υπόλοιπη

Ελλάδα,

λόγω

των

αντιζηλιών,

που

γεννιόντουσαν, ανέκαθεν, στους ντόπιους οπλαρχηγούς! Το

τελευταίο

εκστρατευτικές

τρίµηνο

επιχειρήσεις

του

και

για

1827,

οργανώνονται

απελευθέρωση

της

Χίου

(17/10 – Φαβιέρος), της δυτικής κι ανατολικής Στερεάς Ελλάδας. Η

χρονιά,

όµως,

κλείνει

µε

µία

ακόµη

µικρότερη

ναυτική

επιτυχία: Ο Άστιγξ, στις 15/12/1827, καταλαµβάνει το Βασιλάδι Μεσολογγίου, εξουδετερώνοντας την εκεί τουρκική φρουρά. Μια βδοµάδα αργότερα (22 ∆εκέµβρη 1827), ο Ιµπραήµ αφήνει την Πελοπόννησο και ξαναπλέει προς Αλεξάνδρεια.

4.9. Καποδίστριας και Νταλιάνης (1828) Το 1828 αρχίζει µε την άφιξη του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας, Ιωάννη Καποδίστρια, στις 6 Ιανουαρίου, στο Ναύπλιο, όταν το Αγγλικό δίκροτο «Warspite», που το ν µετέφερε, έφτασε εκεί, γιατί η θαλασσοταραχή δεν το άφησε να πλεύσει κατευθείαν στην

Αίγινα,

που

ήταν

έδρα

της

προσωρινής

ελληνικής

κυβέρνησης. Τι βρήκε στην Ελλάδα; Χάος! «Στη στεριά – γράφει ο Τ. Βουρνάς – επικρατούσε το δίκαιο της αρπακτικότητας του τοπάρχη κοτζαµπάση και στη θάλασσα η πειρατεία. Ο Μοριάς ήταν ρηµαδιό. Κάθε µεγαλοκαπετάνιος που

Σελίδα 119 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 κρατούσε ένα κάστρο (Μονεµβασιά ο Πετρόµπεης, Ακροκόρινθο ο Κίτσος Τζαβέλλας, Παλαµήδι ο Γρίβας και ο Στράτος) τυραννούσε σαν κατακτητής το γυµνό και άστεγο πληθυσµό... Παραγωγή δεν υπήρχε, ούτε χέρια να επιδοθούν στην καλλιέργεια της γης λόγω της ανασφάλειας. Ο πληθυσµός είχε καταφύγει στα βουνά και τις σπηλιές. Είκοσι πέντε χιλιάδες µαχητές περιπλανώνταν χωρίς καµιά µισθοδοσία (δεκάτη

και

λειτουργούσαν.

ενίσχυση,

ενώ

τελωνειακές Κράτος,

οι

µοναδικές

εισπράξεις

δηλαδή,

και

στην

δηµόσιες

του πιο

πρόσοδοι

Αναπλιού)

δε

υποτυπώδη

του

έννοια δεν υπήρχε». Στο καλωσόρισµα του Κυβερνήτη, όµως, ο λόγιος Θεόφιλος Καΐρης αναφέρει: « Χαίρε και Συ Κυβερνήτα της Ελλάδος, διότι µετά τοσούτον πολυχρόνιον αποδηµίαν, επιστρέφεις εις την κοινήν πατρίδα,

την

βλέπεις,

την

χαιρετάς

όχι

πλέον

δούλην

και

στενάζουσαν υπό τον ζυγόν, αλλ' ελευθέραν, αλλά δεχοµένην σε Κυβερνήτην, και περιµένουσαν να Σε ίδη να οδηγήσης τα τέκνα της εις την αληθινήν ευδαιµονίαν και εις την αληθινήν δόξαν. Ζήθι! Αλλ' έχων ιερόν έµβληµα «ο Θεός και η δικαιοσύνη κυβερνήσουσι την Ελλάδα». Ζήθι! Αλλά κυβερνών ούτως ώστε να αισθανθή η πατρίδα, να καταλάβωµεν και ηµείς, να επαναλάβη η αδέκαστος ιστορία, να αντηχήσωσιν όλοι οι αιώνες, ότι ου Συ, ουδέ ο υιός σου, ουδέ ο οικείος σου, ουδέ ο φίλος σου, ουδέ πνεύµα φατρίας, αλλ' αληθώς αυτός ο νόµος του Θεού, αυτό το δίκαιον, αυτοί της Ε λ λ ά δ ο ς ο ι θ ε σ µ ο ί κ υ β ε ρ ν ώ σ ι τ η ν Ε λ λ ά δ α δ ι α Σ ο υ . ». Ας ιδούµε, όµως, και πώς περιγράφει την κατάσταση στην Ελλάδα

στις

αρχές

του

1828

µια

Έκθεση

του

Α.

Λόντου,

Γραµ µ ατέα των Εσωτερικών και της Αστυνοµ ίας, προς τον άρτι αφιχθέντα

Κυβερνήτη. «Εις

την Ελλάδα

δεν

υπάρχουσιν

ούτε

εµ πόριον, ούτε τέχναι, ούτε βιοµ ηχανία, ούτε γεωργία. Οι χωρικοί δεν σπείρουσι πλέον, διότι δεν έχουσι πεποίθησιν ότι θέλουσι

Σελίδα 120 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

θερίσει και αν θερίσωσι δεν ελπίζουσι να φυλάξωσι τους καρπούς των από τον στρατιώτην. Ο έµ πορος δεν είν’ ασφαλής εις τας πόλεις. Τρέµ ει δ’ από τον φόβον των πειρατών, οι οποίοι έχουσιν ανοικτά τα όµ µ ατα και περιµ ένουσι τα πλοία εις την διάβασίν των να τα προσβάλλωσιν. Η δολοφονία καλύπτει την κλοπήν µ ε την µ υστικότητα. Ο τεχνίτης δεν είναι βέβαιος ότι θα πληρωθή δια την εργασίαν του. Το δικαίωµ α του ισχυροτέρου είναι το µ όνον, όπου υπάρχει πραγµ ατικώς. Οι κοινωνικοί δεσµ οί παρελύθησαν (...)». Στις 11 Ιανουαρίου 1828, ως Κυβερνήτης της Ελλάδας, ο Ι. Καπο δίστριας, µε το «Wars pite» ξανά, αποβιβάστηκε στην Αίγινα, ανακηρύσσοντάς

την

και

σε

πρωτεύουσα

του

νεοσύστατου

ελληνικού κράτους. Το νησί γνώρισε τότε µια νέα, σύντοµη όµως, περίοδο

άνθησης.

ιδρύθηκαν

Κατασκευάστηκαν

Παρθεναγωγείο,

Τυπογραφείο,

Σχολή

Νοµισµατοκοπείο.

Εδώ

Μουσείο,

πολλά

δηµόσια

κτίρια,

Εθνική Τράπεζα,

Εθνικό

Ευελπίδων, κόπηκε

και

Εθνική το

Βιβλιοθήκη,

πρώτο

νεοελληνικό

νόµισµα, ο φοίνικας, από το µυθικό πτηνό που αναγεννιέται από την

τέφρα

του.

σηµαντικοί

Επίσης,

πνευµατικοί

εγκαταστάθηκαν άνθρωποι

(Γ.

στο

νησί

αρκετοί

Γεννάδιος,

Α.

Μουστοξύδης, Α. Γαζής κ.ά.) και αγωνιστές (Κανάρης, Τρικούπης, Μαυροµιχάλης). 100.000.

Στις

Ο 3

πληθυσµός Οκτωβρίου

της

Αίγινας

1829,

όµως,

άγγιξε η

τότε

τις

πρωτεύουσα

µεταφέρεται στο Ναύπλιο. Όταν το βουλευτικό κάλεσε τον Καποδίστρια, στα µέσα του Γενάρη του 1828, να ορκιστεί στο Σύνταγµα, εκείνος φέρεται ότι απάντησε: «∆εν είναι δυνατόν, αδελφοί, να ορκισθώ τον όρκον του συντάγµατος, διότι δεν εµπορώ να σας υποσχεθώ να φυλάξω ό,τι δεν έχετε και ό,τι δεν µε παραδίδετε. Αλλά σας υπόσχοµαι να προσπαθήσω διά την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος όσον δύναµαι». Ένα

µήνα,

όµως,

µετά

(9/2/1828),

Σελίδα 121 από 321

Ιµπραήµ

καταστρέφει

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 συθέµελα την Τρίπολη και περιορίζεται στο τρίγωνο Μεθώνης

–

Κορώνης – Νεοκάστρου στη Μεσσηνία.

Εικόνα 12: Ο Ιωάννης Καποδίστριας εκλέγεται από την 3η εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας (1827) πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας µε 7χρονη θητεία!

Αρχές 19ου αιώνα, ο αριθµός των ελληνικών πλοίων που επιδίδονται σε πειρατικές επιδροµές αυξάνεται σταθερά εξαιτίας της δυσµενούς τροπής που παίρνει ο Αγώνας. Στις αρχές του 1828 ήταν περί τα 1.500 πλοία και 50.000 ναύτες που ασχολούνται συστηµατικά µε την πειρατεία και λυµαίνονται το Αιγαίο. Από τον Ελλήσποντο

ως

τη

Ρόδο

και

τα

ανατολικά

παράλια

της

Πελοποννήσου οι πειρατές προκαλούν µε τη δράση τους πάµπολλα προβλήµατα.

Αυτός

που,

τελικά,

κατόρθωσε

να

ελέγξει

την

κατάσταση, ήταν ο Καποδίστριας όταν ήρθε ως Κυβερνήτης στην Ελλάδα.

εντυπωσιακή.

καταστολή Η

της

πειρατεία

πειρατείας εκριζώθηκε

υπήρξε µε

τη

άµεση

και

σύσταση

δύο

ελληνικών µοιρών υπό τον Ανδρέα Μιαούλη και τον Κωνσταντίνο Κανάρη.

Σελίδα 122 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

ο Τσάρος Νικόλαος ο 1ος κηρύσσει, χωρίς την

Ενώ, όµως,

αγγλογαλλική συγκατάθεση, το β’

δεκαπενθήµερο του Απρίλη

1828 τον εδώ και καιρό αναµενόµενο υπέρ της ελληνοτουρκικής κατάπαυσης

των

εχθροπραξιών

ρωσοτουρκικό

πόλεµο,

Καποδίστριας εκδηλώνει τα ρωσόφιλα αισθήµατά του και τρίβει από τη χαρά τα χέρια του, όταν καταφθάνει τσαρικό δάνειο 2.000.000 φράγκων µε τόκο δήθεν 3% και η τσαρίνα του χαρίζει 200.000 ρούβλια. Κατά τα λοιπά, όλος ο Μάης αναλίσκεται σε πολεµικές επιχειρήσεις δίχως θετικά αποτελέσµατα, παρά τις ηρωικές θυσίες ( θάνατος Χατζηµιχάλη Νταλιάνη & Κυριακούλη Αργυροκαστρίτη στο

Φραγκοκάστελλο

Σφακίων),

για

τους

Έλληνες.

Σοβαρή

απώλεια ήταν κι ο θάνατος του Φραγκίσκου Άµπνεϊ Άστιγξ, που υπέκυψε στα τραύµατά του στη Ζάκυνθο, ενώ είχε λαβωθεί σε ναυτική

επιχείρηση

υποστήριζε

χερσαία

στο

Αιτωλικό

και

την

(20/5/1828),

Τσορτς.

Προσωρινός

οποία

στόλαρχος

διορίστηκε ο Κορσικανός Πισάνο, αλλά, επειδή ήταν τελείως ανίδεος, ο Καποδίστριας έβαλε τον Υδραίο Κριεζή. Μάλιστα, τον ίδιο

περίπου

καιρό,

Κυβερνήτης

διόρισε

τον

αδελφό

του,

Αυγουστίνο, στρατηγό, κάτι που προξένησε πολλά σχόλια! Για να διώξουν τις αιγυπτιακές δυνάµεις και τον Ιµπραήµ από την Πελοπόννησο, οι Αγγλογάλλοι αποφασίζουν στις αρχές του

Ιούλη

του

1828 να

στείλουν δικό

τους

στρατό.

Ενώ

Αλέξανδρος Υψηλάντης πεθαίνει σε φυλακή της Βιέννης στις 20/7/1828, µια βδοµάδα µετά, ο βασιλιάς της Γαλλίας Κάρολος θ’ αποστέλλει, αρχής γενοµένης το µήνα αυτό, στην κυβέρνηση Καποδίστρια κάθε µήνα 500.000 φράγκα και ο Βρετανός ναύαρχος – νικητής του Ναβαρίνου Κόδριγκτον υποχρεώνει το Μωχάµετ Άλυ της Αιγύπτου (συνθήκη Αλεξάνδρειας, 27/7 ή 9/8/1828) να

Σελίδα 123 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 ανακαλέσει το γιο του Ιµπραήµ από την Πελοπόννησο και να απελευθερώσει όσους Έλληνες αιχµαλώτους είχε στην Αίγυπτο. Προς τούτο, τέλη Αυγούστου

– παρότι οι Άγγλοι τελικώς

αναγκάζονται να µην αποστείλουν δικές τους δυνάµεις και να µην πάρουν θέση ούτε υπέρ των Ελλήνων, ούτε υπέρ των Τούρκων!

–

πολυάριθµο Γαλλικό εκστρατευτικό σώµα υπό τις διαταγές των στρατηγών Μαιζών (: Maison Nicolas – Joseph, Γάλλος

στρατάρχης,

διπλωµάτης

και

1770 – 1840,

πολιτικός,

υπουργός

εξωτερικών το Νοέµβρη του 1830 και στρατιωτικών 1835 – ’36 ), Σε µπαστιανί (: Sebas ti ani Horace – Fr an cois , 17 72 – 1851, Γάλλος στρατιωτικός, πολιτικός και διπλωµάτης, υπουργός εξωτερικών 1830

–

’32),

Σνάιντερ

Schneider

Virgile,

1779

–

1847,

στρατιωτικός και πολιτικός, υπουργός στρατιωτικών 1839 – ’40) φτάνει στην Πελοπόννησο. Η παρουσία των Γάλλων οφειλόταν περισσότερο στο ότι ήθελαν να φανούν κι αυτοί «φίλοι » στους Έλληνες, την ώρα που η Ρωσία, πολεµώντας κατά

των Τούρκων

και προελαύνοντας στα Β. Βαλκάνια, αύξανε την επιρροή της. Ο

Άγγλος

ναύαρχος

Κόδριγκτον

χρησιµοποιεί

σκληρούς

χαρακτηρισµούς για την άφιξη του Μαιζών, του οποίου, πράγµατι, η

δραστηριότητα

ήταν

αρεστή

στους

γαλλόφιλους,

αλλά

περιφρονητική και, κατά συνέπεια, «οχληρή » για τον Καποδίστρια και

τους

άλλους

Έλληνες.

Και

τούτο,

γιατί

οι

Γάλλοι

καταλάµβαναν φρούρια επ’ ονόµατί του και ύψωναν σ’ αυτά τη γαλλική σηµαία και – δίχως να αναγνωρίζει τους απεσταλµένους της

ελληνικής

κυβέρνησης

–

Μαιζών,

ενώ

βιαζόταν

να

«ξεπλύνει » το κλονισµένο µετά τη συνθήκη της Αλεξάνδρειας γαλλικό γόητρο και να εγκαταστήσει στα πελοποννησιακά κάστρα (Κορώνη,

Μεθώνη,

Ναβαρίνο,

Χλεµούτσι

Ηλείας,

Πάτρα)

το

στρατό του που βασανίζεται από θέρµες, διοικούσε όσες περιοχές κυρίευαν οι στρατιώτες του όπως αυτός ήθελε.

Σελίδα 124 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Το Γαλλικό, πάντως, σώµα, κατά την παραµονή του στο Μοριά, επιδόθηκε και µάλιστα µε αξιοσηµείωτη επιτυχία, σε τεχνικά έργα, όπως είθισται σε ειρηνική περίοδο (καλλιέργεια γης, φτιάξιµο γεφυριών, άνοιγµα δρόµων, ανοικοδόµηση οικισµών κ.α.). Για τις υπηρεσίες του, βέβαια, επί ελλαδικού εδάφους, το Μάη του 1829, ο Μαιζών θα λάβει τη ράβδο του στρατάρχου, ανώτατη τιµητική διάκριση στο Γαλλικό στρατό. Νωρίτερα, Καποδίστριας,

µε που

τα είχε

γαλλικά δώσει

και

όρκο

ρωσικά ως

χρήµατα,

κυβερνήτης

ότι

ο θα

επιδείκνυε σεβασµό στη Συνθήκη του Λονδίνου, στην οποία είχαν καταλήξει, τον Ιούλη του 1827, για το ελληνικό ζήτηµα η Ρωσία, η Αγγλία και η Γαλλία και ταυτόχρονα ότι θα εκπλήρωνε τις αποφάσεις των Εθνοσυνελεύσεων της Επιδαύρου, του Άστρους και της Τροιζήνας, είχε στείλει (31/5/1828) το ∆. Υψηλάντη, µόλο που

δεν

τον

χώνευε,

στη

Ρούµελη

ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς », µ α ζ ύ µ ε τ ο ν Τ σ ο ρ τ ς . Θ.

Κολοκοτρώνη

αρχιστράτηγο,

για

«ε κ κ α θ α ρ ι σ τ ι κ έ ς

Ταυτόχρονα, διόρισε και το

από

φόβο

µήπως

ξεσηκωθεί

εναντίον του ο Μοριάς, ενώ ο Φαβιέρος, επειδή δεν του έδιναν και τόση σηµασία ξανά, υπέβαλε την παραίτησή του. Ο ∆. Υψηλάντης, το καλοκαίρι, λοιπόν, του 1828, βρισκόταν στα Μέγαρα και για να διατηρεί ετοιµοπόλεµο και πειθήνιο το στράτευµά

του

έκανε

µια

σειρά

γυµνάσια

και

επέβαλε

και

τιµωρίες. Ο Καποδίστριας φοβήθηκε στρατιωτικό πραξικόπηµα µάλλον και γι’

αυτό και έγγραφη επίπληξη για «διασπάθιση

χρηµάτων» του έστειλε και τον αδελφό του, Αυγουστίνο, µε το ταγµατάρχη Ρίχτερ να επιθεωρήσουν τον Υψηλάντη. Ο Υψηλάντης ήταν πολύ πικραµένος από τη µεταχείριση αυτή, αλλά δεν το έδειξε και στον αντίποδα, οργάνωσε πρόθυµα µιαν επιχείρηση κατά των Πλαταιών (18/8/1828).

Σελίδα 125 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Έτσι στις 5 Ιανουαρίου 1828, τις ηµέρες που ο Καποδίστριας έφτανε στο Ναύπλιο ως Κυβερνήτης της Ελλάδος, ο Χατζηµιχάλης Νταλιάνης, αφού δέχτηκε πρόταση του Εµµανουήλ Αντωνιάδη, αποβιβάστηκε στην Γραµπούσα. Πρέπει να γραφεί και ότι ο Καποδίστριας µεσοπέλαγα

εµφανίστηκε, ενώ

ίδιος

σε

µιαν

τυχαία

κατευθυνόταν

στο

συνάντησή Ναύπλιο

τους και

Νταλιάνης κατέβαινε στην Κρήτη, δισταχτικός, ίσως και «ψυχρός» απέναντι

σε

Κρητικών,

Αντωνιάδη

που είχαν

ως

και

Νταλιάνη

γενικό

και

τον

επιτελάρχη

τον

αγώνα Ι.

των

Χάλη.

επιφυλακτικότητα, όµως, του Κυβερνήτη θα µπορούσε να µην ερµηνευτεί ως αδιαφορία του προς την Κρήτη, αλλά να οφειλόταν στην πενιχρή ενηµέρωση που είχε, πιθανότατα, για το Κρητικό ζήτηµα

τη

δοσµένη

στιγµή!

Αργότερα,

όµως,

έδειξε

Καποδίστριας τέτοια προσήλωση στην απελευθέρωση της Κρήτης, µέχρι, µάλιστα, του σηµείου, σύµφωνα µε το Γ. Ασπρέα, να ψεχθεί ότι, εξαιτίας της µεγαλονήσου, παραµέλησε σχεδόν την επέκταση των συνόρων της Ελλάδος προς Βορρά. Ενώ, λοιπόν, ο Χατζηµιχάλης βρίσκεται στη Γραµπούσα ακόµα, φτάνουν στην Κρήτη αγγλικός (µοίραρχος Τ. Σταίηνς) και γαλλικός (Ρεβερσών) στόλος και ο Καποδίστριας στέλνει τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και τον Χάµιλτον, για να πατάξουν την πειρατεία

της

Γραµπούσας.

Οι

Γραµπουσιανοί

δήλωσαν

στο

Μαυροκορδάτο ότι έχει πάψει η πειρατεία, που ήταν σε «έξαρση» το φθινόπωρο του 1827, στην περιοχή τους και ότι τα πλοία τους «παρενοχλούν» µόνο τουρκικά και αρνούνται να παραδώσουν τα 8 πλοία τους, αλλά ο Σταίηνς, στις 19/1/1828, τα κανονιοβολεί, δίχως να τα πλήξει. Λίγο µετά, οι σύµµαχοι κατέλαβαν τα κρητικά πλοία και ο Μαυροκορδάτος έφυγε από το νησί. Όταν έφτασαν ο Μαυροκορδάτος και οι Γ. Καλλέργης και Κ. Κριτοβουλίδης στο Ναύπλιο, ο Κυβερνήτης έδειξε το πραγµατικό

Σελίδα 126 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

του ενδιαφέρον για την Κρήτη. Συγκεκριµένα, διέταξε να σταλούν στο νησί εφόδια, τρόφιµα και στρατός και διόρισε φρούραρχο της Γραµπούσας τον Άγγλο Ουρκουάρτ, που σκοτώθηκε, όµως, λίγο µετά τον ερχοµό του στην Κρήτη. Τότε, εγκαταστάθηκε στο φρούριο και Αγγλογαλλική φρουρά, ενώ τα τέλη Μάρτη του 1828, αφού, εντωµεταξύ, ο Αλβανός µέχρι τότε πασάς της Κυδωνίας Μουσταφά είχε τοποθετηθεί και γενικός διοικητής Κρήτης από τον Ιµπραήµ,

Καποδίστριας

Γραµπούσα, αποστολής

στέλνει

το

ναύαρχο

Σαχτούρη

στη

για να ιδεί εάν ο Χατζηµιχάλης έχει ανάγκη ή βοήθειας

υλικού

και

για

να

πληροφορηθεί

την

κατάσταση εν γένει στην Κρήτη και τις δυνατότητες επιτυχούς έκβασης της Επανάστασης στο νησί. Τους επόµενους µήνες, όµως, οι µάχες, που έγιναν στα Σφακιά µε αποκορύφωµα την πολιορκία στο Φραγκοκάστελλο, ήσαν σκληρές και άνισες µπροστά στον πολυάριθµο Τούρκικο στρατό

και

«∆ροσουλίτες» Τούρκων

υπό

Νταλιάνης του τον

(18

βρήκε

Μάη

Μουσταφά

ηρωικό

1828),

αλλά

έπαθαν

θάνατο οι

µε

τους

δυνάµεις

«γερό

των

σ τ ρ α π ά τ σ ο »,

διαδοχικές ήττες, στο δρόµο της επιστροφ ής προς τα Χανιά. Ο Κυβερνήτης, από µέσα Ιουλίου της χρονιάς αυτής, θα πέµψει στα Σφακιά και το Γερµανό βαρόνο Ρέινεκ, ως αρµοστή και ως έµπιστο αντιπρόσωπό του, για να πείσει τους Κρητικούς να πάψουν να πολεµούν. Οι Κρητικοί, ιδίως οι Σφακιανοί που είχαν πάρει θάρρος από τις τελευταίες νίκες τους κατά των δυνάµεων του Μουσταφά, δεν πειθάρχησαν

στον

Καποδίστρια,

στον

οποίο

Ρέινεκ

γνωστοποίησε τις αντιδράσεις τους. Και ενώ οι Άγγλοι είχαν καταλάβει τη Γραµπούσα κι είχαν διαλύσει τη φρουρά της, όλη η µεγαλόνησος

– εκτός από τη Σητεία

– ήταν, το καλοκαίρι του

Σελίδα 127 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 1828, στα χέρια των επαναστατών κι οι Τούρκοι περιορισµένοι στα φρούρια. Στα µέσα Αυγούστου της ίδιας χρονιάς, είχαµε και µια νικηφόρα µάχη για τους Κρητικούς στη Μεσαρά, η οποία επέφερε και το θάνατο του ωµότατου αρχηγού των Τούρκων του Μεγάλου Κάστρου,

Αγριολίδη,

Τούρκους,

έως

το

κάτι

τέλος

που του

ώθησε ίδιου

τους

µήνα,

εξαγριωµένους σε

πολυαίµακτα

αν τίποινα , σε Ρέ θυµνο και Ηρά κλε ιο. Να γραφε ί και πως ο Ρέ ινε κ, θέλοντας και µη, δέχτηκε τη συνέχιση της Επανάστασης και τότε αναδιοργανώθηκε «Στραταρχείο», διευθυντηρίου

το ένα

του

«Κ ρ η τ ι κ ό είδος

Αγώνα

Συµβούλιο»

οικουµενικής

(κάθε

επαρχία,

και

ένα

στρατοκρατικού

Κυδωνία,

Ρέθυµνο,

Μεγάλο Κάστρο είχε από έναν εκπρόσωπο µε το βαθµό του στρατάρχη, ενώ τα Σφακιά είχανε 2). Οι Αγγλογάλλοι, τον Οχτώβρη, όµως, του 1828, φτάνοντας στα

Χανιά

(Σούδα),

απέκλεισαν

το

νησί,

για

να

συνάψουν

ανακωχή και να µη συνεχίζεται η απόβαση κι ο ανεφοδιασµός του αιγυπτιακού στρατού. Σχετικά µε την ανακωχή, τον επόµενο µήνα και έως τα µέσα ∆εκεµβρίου, πραγµατοποιήθηκαν, δίχως, όµως, να τελεσφορήσουν, τρεις συναντήσεις µεταξύ Τούρκων και Κρητικών εκπροσώπων

για

το

οξύτατο

πρόβληµα

της

οροθεσίας

περιοχών που θα επιτρεπόταν η κίνησή τους αντιστοίχως.

των

Τόπος

διεξαγωγής της πρώτης συνάντησης ήταν η ναυαρχίδα του Άγγλου στόλαρχου,

Μάλκολµ,

ενώ

οι

άλλες

δύο

έγιναν

στον

Άγιο

Ελευθέριο. Ο Ιωάννης Καποδίστριας, που θέλει στο ελληνικό κράτος την Κρήτη, για να µην αποτελέσει το νησί τουρκικό ορµητήριο επιθέσεων προς Αιγαίο ή Πελοπόννησο (υπόµνηµα 11/9/1828), στέλνει

τον

Τοµπάζη

(φθινόπωρο

1828)

Σελίδα 128 από 321

να

βοηθήσει

τους

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Κρητικούς

που

‘

χαν

µαζευτεί

απ’

όλο

το

νησί

(Σφακιά,

Αποκόρωνα, Ρέθυµνο, Αγιοβασιλιώτες κ.α.) να καταλάβουν τη Σητεία (η απόπειρα κατέληξε σε απελευθέρωση της πόλης το ∆εκέµβρη του 1828, ενώ ο Άγγλος ανθέλληνας και µετριοπαθής συντηρητικός υπουργός εξωτερικών Άµπερντην (George Hamilton Aberdeen: υπουργός εξωτερικών από το 1828 έως το 1830 και από το 1841 έως το 1846 και, κατόπιν, πρωθυπουργός της Αγγλίας, 1852 –’55), µε έγγραφό του, στις 8 του ίδιου µήνα, είχε τονίσει την πρόθεση της κυβέρνησής του να µην περιέλθει η Κρήτη στο κράτος του Καποδίστρια ή σε καµιά άλλη πλην των Τριών ∆ύναµη, γιατί

έτσι

θα

βλάπτονταν

τα

συµφέροντα

των

Μεγάλων

∆υνάµεων). Μα ο Ιµπραήµ µαζύ µε τα τελευταία τουρκοαιγυπτιακά στρατεύµατά

του

αποχωρώντας

στις

Οκτωβρίου

του

1828,

διευκολύνει το Γαλλικό στρατό να καταλάβει, µέσα στις επόµενες µέρες, τα φρούρια της Μεθώνης, της Κορώνης, του Νεοκάστρου, του Ρίου και των Πατρών. Η κατάληψη του φρουρίου του Ρίου από τα Γαλλικά στρατεύµατα, τον Οχτώβρη του 1828, σήµανε και την εκµηδένιση Ελλάδα.

της

τουρκοαιγυπτιακής

αντίστασης

στη

δυτική

Το κάστρο του Ρίου, που παραδόθηκε στους Γάλλους

στις 30/10/1828, παρέλαβε και έγινε ο πρώτος φρούραρχός του ο Κρητικός αξιωµατικός Νικόλαος Τριτάκης. Αξίζει φρουρίου

να

της

σηµειωθεί Πάτρας

και

από

ότι τους

κατά

την

Γάλλους

κατάληψη

του

συνυπογράφηκε

πρωτόκολλο, σύµφωνα µε το οποίο οι Μουσουλµάνοι θα έφευγαν µε φορτηγά πλοία για Σµύρνη και Αλεξάνδρεια, παίρνοντας µαζί και τον οπλισµό και την κινητή τους περιουσία. Αµέσως µετά την αποχώρηση των Τουρκοαιγυπτίων, τα τεµένη τους µετατράπηκαν σε

νοσοκοµεία,

λόγω

κρουσµάτων

ελώδους

πυρετού

και

πανούκλας, που είχε εκδηλωθεί στην περιοχή των Καλαβρύτων. Το

Σελίδα 129 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 πρωτόκολλο αυτό υπογράφηκε στις 7/10/1828, επικυρώθηκε δε από το στρατηγό Σνάιντερ. Α φ ο ύ «κ α θ ά ρ ι σ ε », λ ο ι π ό ν , «κερδισµένος»

βγήκε

από τους Τούρκους ο Μοριάς,

Υψηλάντης,

που

διατάχτηκε

να

προχωρήσει στη Βοιωτία. Ως το τέλος της χρονιάς, τα πράγµατα για τις ελληνικές δυνάµεις ήταν εύκολα, ιδίως για το ∆ηµήτριο Υψηλάντη, ο οποίος, τέλη του 1828, έφτασε – µετά το Στεβένικο, το Μαρτίνι και τη Λιβαδειά Στράτος

κατελάµβαναν

– στα Σάλωνα, ενώ Τζαβέλας και

το

Καρπενήσι

και

τη

Βόνιτσα

Αιτωλοακαρνανίας.

4.10. Ο ∆. Υψηλάντης κλείνει την πόρτα (1829)

Με το ξεκίνηµα του 1829, ανακαλώντας

το Ρέινεκ, ο

Καποδίστριας έστειλε, µέσα Φλεβάρη, νέο αντιπρόσωπό του στην Κρήτη τον Εγγλέζο Χαν, πρώην φρούραρχο της Γραµπούσας, που παρέµεινε λίγους µήνες, ως τον Οχτώβρη του 1829. Παρά ταύτα, επί των ηµερών του φιλοπόλεµου Χαν, οι Κρητικοί είχαν να επιδείξουν σηµαντικές επιτυχίες έξω από τα Χανιά (27/3/1829) και στο Ρέθυµνο (25/6/1829), δίχως, όµως, να καταφέρουν να κουρσέψουν την πόλη, ελλείψει εφοδίων, ενώ αξιόλογη κρίνεται και η δράση του Αθ. Βασιλείου µε τους άντρες του, που κατέβηκε στο νησί το Σεπτέµβρη της χρονιάς αυτής. Στη

Ρούµελη,

εντωµεταξύ,

Άγγλος

στρατηγός

Τσορτς

καταλαµβάνει στις 5 Μαρτίου 1829 τη Βόνιτσα και αναγκάζει τους Τούρκους υπερασπιστές της να παραδοθούνε και την επόµενη εβδοµάδα (13/3) ο Κ. Τζαβέλας, ο Χατζηχρήστος κι ο Μιαούλης καταλαµβάνουν χάρη σε, από ξηρά και από θάλασσα, πολιορκία τη Ναύπακτο,

που

κατείχε

µέχρι

πρότινος

Σελίδα 130 από 321

Ιµπραήµ,

και

το

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Αντίρριο. Τη συνθήκη, µάλιστα, για την παράδοση του κάστρου του Αντίρριου την υπέγραψε ο Αυγουστίνος Καποδίστριας, ο αδελφός του Κυβερνήτη Όταν ορίστηκε ως διάδοχος τού Χαν, που είχε έλθει σε κόντρα για την επιχείρηση που σχεδίαζε για το Ηράκλειο (Μεγάλο Κάστρο) µε τα µέλη του «Κρητικού Συµβουλίου», καταγωγής αγώνα

του

Νικόλαος για

τα

Ρενιέρης, σύνορα

και

Καποδίστριας το

βαθµό

ο Κρητικής συνέχιζε

τον

ανεξαρτησίας

του

νεοπαγούς ελληνικού κράτους. Κι η Κρήτη όλη, εκτός από τα κάστρα των µεγαλουπόλεων, Χανίων, Ηρακλείου και Ρεθύµνου, ήταν

στην

κατοχή

των

Ελλήνων.

Μολονότι

δεν

είχε

συµπεριληφθεί στα όρια του ελληνικού κράτους το νησί τους µε το πρωτόκολλο της 10/22 Μαρτίου 1829, οι Κρητικοί

έτρεφαν

ελπίδες το θέµα τους να διευθετηθεί µε το κείµενο µιας οριστικής συνθήκης τερµατισµού του ελληνοτουρκικού πολέµου. ∆υστυχώς,

όµως,

διαψεύστηκαν

και

∆ιάσκεψη

των

∆υνάµεων στο Λονδίνο ούτε στο Πρωτόκολλο της 22 Ιανουαρίου/3 Φεβρουαρίου 1830, που σηµατοδότησε την έναρξη του ελεύθερου πολιτικού

βίου

του

ελληνικού

έθνους

και

φαινοµενικά

τις

ξέµπλεκε από την «ενοχλητική» για δαύτες Επανάσταση του 1821, δεν έδωσε στην Ελλάδα την Κρήτη. Με την παρέµβαση των Μ. ∆υνάµεων έγινε ανακωχή στο νησί που όµως οι Τούρκοι ποτέ δεν κράτησαν και ένα χρόνο αργότερα (1831), το νησί περνούσε στην αιγυπτιακή κατοχή. Αρχές του Μάη, πάντως, του 1829 (2 – 3/5) ο Αυγουστίνος Καποδίστριας, αδελφός του Κυβερνήτη, είχε, µετά από πολιορκία, αναγκάσει Μεσολόγγι,

τους

Τούρκους,

να

παραδοθούν.

που Το

βρίσκονταν γεγονός

σε

της

Αιτωλικό

και

ανάκτησης

του

Μεσολογγίου, µάλιστα, κατά τον Π. Καρολίδη, γιορτάστηκε µε

Σελίδα 131 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 πρωτοβουλία του Κυβερνήτη, Ι. Καποδίστρια, «καθ’ άπασαν την Ελλάδα, ως έχον ιδιαιτέραν σηµασίαν εθνικήν διά την ηρωικήν προ τριών ετών πτώσιν της πόλεως».

Εικόνα 13: Ο ∆ηµήτριος Υψηλάντης, 12/9/1829, ολοκληρώνει στα πεδία των µαχών τον πολύχρονο Αγώνα!

Στο β’

δεκαήµερο του ίδιου µήνα (21/5/1829), ο ∆ηµήτριος

Υψηλάντης, συνεχίζοντας τον Αγώνα κατά των λιγοστών ικανών να

προβάλουν

αντίσταση,

ρωσοτουρκικού

πολέµου,

λόγω

Τούρκων

του στην

παρατεινόµενου

ανατολική

Ελλάδα

καταλαµβάνει τη Θήβα. Και δέκα ηµέρες µετά τη λήξη του ρωσοτουρκικού

πολέµου

µεταξύ Ρωσίας

–

Αλέξανδρου

και

την

υπέρ

της

Ελλάδας

συνθήκη

Τουρκίας στην Αδριανούπολη, ο αδελφός του

Υψηλάντη

–

οχτώµισι

χρόνια

σχεδόν

αφότου

ξεκίνησε ο αδελφός του την Επανάσταση από τη Μολδοβλαχία (Φλεβάρης 1821)

–

δίνει,

στα στενά της Πέτρας της Βοιωτίας,

µεταξύ Λιβαδειάς και Θήβας, την τελευταία και νικηφόρα µάχη του

Πολέµου της Εθνικής Ανεξαρτησίας

δυνάµεων (12 Σεπτέµβρη 1829).

Σελίδα 132 από 321

κατά των τουρκικών

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Οι πολεµικές επιχειρήσεις θα τελειώσουν στις 13 Σεπτέµβρη του 1829 επίσηµα,

µε την υπογραφή συνθήκης µεταξύ Ελλήνων (

∆. Υψηλάντης) και Τούρκων ( Οσµάν αγάς, Ασλάµπεης, που είχαν ηττηθεί στην Πέτρα) και σύµφωνα µε αυτήν όλη η Στερεά Ελλάδα – πλην της Αθήνας και της Εύβοιας – ήταν ελεύθερη. Ο Ιωάννης Καποδίστριας µπορούσε πλέον, µε διαφορετικό «αέρα » να συζητά και να διεκδικεί µε τους εκπροσώπους των ευρωπαϊκών προστατριών δυνάµεων σε ό,τι αφορά τα σύνορα και το βαθµό ανεξαρτησίας του νεογέννητου ελληνικού κράτους.

Σελίδα 133 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 5.

«Καρεκλο θηρία» και … «φαγ ωµάρε ς» ! 5.1. Οι «πυρήνες»

Οι επαναστατηµένοι Έλληνες κατάλαβαν από νωρίς πως η συγκρότηση πρώτα, βεβαίως τοπικής, περιφερειακής και κεντρικής αργότερα εξουσίας ήταν επιτακτική ανάγκη για τον Αγώνα τους. Για τρεις, κυρίως, λόγους: για τη στρατολόγηση δυνάµεων, για τη συντήρησή τους και για το σχεδιασµό των (σε πολεµικό και σε διπλωµατικό στάδιο) επιχειρήσεων. Πυρήνες

πολιτικής

εξουσίας

προϋπήρχαν.

Ήσαν

οι

κοτζαµπάσηδες ή πρόκριτοι ή προεστοί, οι οποίοι : (i) ήσαν αιρετοί ή όχι, (ii) διαχειρίζονταν την εξουσία, (iii) συντηρούσαν ή είχαν δυνατότητα να συντηρούν ένοπλα τµήµατα µε αρχηγούς που όριζαν αυτοί. Πριν

από

το

βεβαίως,

1821,

υπήρχαν

διάφορες

µορφές

κοινοτήτων ανά την Ελλάδα: Στη Μάνη, υπήρχε στρατιωτικός φεουδαρχισµός, µε το λαό υποταγµένο στους άρχοντες. Στο Σούλι, συναντούµε το καθεστώς της πατριαρχικής οργάνωσης σε φάρες. Στο Πήλιο, στα Μαντεµοχώρια της Χαλκιδικής, στα Ζαγοροχώρια, συναντούµε οργάνωση, επηρεασµένη από την οικονοµική τους αν άπτυξη και τις σχέ σε ις τους µε το ν έ ξω κό σµο (Β αλκάν ια, Ευρώπη

κ.α.),

εµποροναυτικές

οποία

θυµίζει

κοινότητες

των

…

οµόρρυθµη

µικροµέγαλων

εταιρία. νησιών

Οι στο

Σαρωνικό και στο Αιγαίο έχουν επικεφαλής ντόπιους άρχοντες και λογοδοτούν απευθείας στους Τούρκους, που διορίζουν διοικητές, για να καταστείλουν τις αντιθέσεις λαού – προεστών. Στην

πορεία,

όµως,

του

εθνικοαπελευθερωτικού

Αγώνα

ζήτησαν µερίδιο στη νοµή της εξουσίας κι οι εµπειροπόλεµοι

Σελίδα 134 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

κλεφτοκαπεταναίοι,

που

είλκυαν

τη

δύναµή

τους

από

τις

πολεµικές του επιτυχίες κατά των Τούρκων. Καθώς οι πρόκριτοι καταλαβαίνουν πως η καρέκλα τους τρίζει και ότι το επίµαχο θέµα της διάθεσης των φόρων πιθανόν να απέβαινε εις βάρος τους, οι νέοι, οι πολεµικοί, ηγέτες δεν ανέχονταν να παραγκωνιστούν, αφού

ήταν

τουλάχιστον,

στο

νου

θέµατα

τους

αυτονόητο

δεν

ήταν

ότι

δυνατόν

εξαρτηµένοι από τους προκρίτους και γι’

στα να

στρατιωτικά, είναι

µόνιµα

αυτό πίστευαν πως

αυτοί (οι στρατιωτικοί) έπρεπε να διευθύνουν τις επιχειρήσεις. Όταν διώχτηκαν οι Τούρκοι, το κενό εξουσίας προσπάθησαν να καλύψουν οι προεπαναστατικοί πρόκριτοι

– κοτζαµπάσηδες,

που αντλούσαν τη δύναµή τους από την πείρα, τα χρήµατα και την πολιτική µεθοδολογία που διέθεταν, και οι αναφυόµενοι πολεµικοί ηγέτες, που βασίζονταν στην αίγλη. Την πρωτοκαθεδρία, βεβαίως, στη µετεπαναστατική πολιτική σκηνή της Ελλάδος διεκδίκησαν και όσοι Φαναριώτες κατέβηκαν στην Επανάσταση και έχασαν τίτλους, αξιώµατα και δύναµη που, όλα, είχαν την αρχική τους προέλευση στην οθωµανική διοίκηση. Όµως ο πλούτος που έφεραν µαζί τους στην Ελλάδα και η πνευµατική τους καλλιέργεια τους έδωσαν θέση υπεροχής στο νέο ελληνικό κράτος όσο και αν στάθηκαν

ανταγωνιστικές

και

δύσπιστες

απέναντί

τους

άλλες

ηγετικές ή και λαϊκές οµάδες. Στο σηµείο αυτό, όµως, κρίνεται σκόπιµο να γίνει µια µικρή παρέκβαση, για να εξηγήσουµε ποιοι ήσαν οι Φαναριώτες, που διεκδίκησαν τα πρωτεία µε το πέρας του εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα. Οι Φαναριώτες είχαν πάρει την επονοµασία τους εκ της περιοχής του Φαναρίου ή διπλοφάναρου του Κερατίου κόλπου, την οποία είχε ως έδρα το Οικουµενικό Πατριαρχείο από το 1601, ύστερα από τις πολλές µετακινήσεις του σε διαφόρους ιστορικούς ναούς

της

Κωνσταντινουπόλεως.

Βαθµηδόν,

Σελίδα 135 από 321

το

Φανάρι

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 µεταβλήθηκε µορφωµένων

σε

κέντρο

κληρικών,

« α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α », µορφωµένους,

των

οι

οµογενών

οποίοι

αποτελούµ ενη

γλωσσοµαθείς

εµπόρων

αποτέλεσαν

από

και

µια

λαϊκούς

και

των

διοικητική

αξιωµατούχους,

ορθοδόξους.

οικονοµική,

φιλεκπαιδευτική, κοινωνική, εκκλησιαστική και πολιτική δράση των

Φαναριωτών

καθιέρωσε

την

ονοµαζόµενη

«Φαναριώτικη

περίοδο», η οποία άρχισε κατά το ξεκίνηµα του 17ου αιώνα και τέλειωσε αµέσως µετά την επανάσταση του 1821. Οι Φαναριώτες άρχισαν να διαπρέπουν στο εµπόριο και έγιναν οι αυτοκρατορικοί συλλέκτες των φόρων. Ανέλαβαν το µονοπώλιο του άλατος, την εκτέλεση οικοδοµικών έργων και το εµπόριο του σίτου στη Μαύρη Θάλασσα, ενώ εξασκούσανε και το επάγγελµα του δικηγόρου στα οθωµανικά δικαστήρια. Σπουδασµένοι στην Εσπερία οι Φαναριώτες, συν τω χρόνω, έγιναν απαραίτητοι στους Οθωµανούς, κυρίως ως διπλωµάτες στις σχέσεις µε τους ∆υτικούς. Έτσι, πέρα από το ρυθµιστικό ρόλο τους στην εκλογή του πατριάρχη, µονοπώλησαν και το αξίωµα του Μεγάλου ∆ιερµηνέως της Πόλης, ισοδύναµο µε αυτό του υπουργού των

Εξωτερικών,

καθώς

και

το

αξίωµα του

∆ιερµηνέως

του

Στόλου, ενώ, από τις αρχές του 18ου αιώνα, διορίζονταν σχεδόν κατ'

αποκλειστικότητα,

βοεβόδες

και

οσποδάροι

στις

δύο

παραδουνάβιες ηγεµονίες (Μολδαβία και Βλαχία). Οι παραδουνάβιες ηγεµονίες απολάµβαναν αυτονοµία εντός των ορίων της επικράτειας της οθωµανικής αυτοκρατορίας και οι ηγεµόνες

τους

είχαν

αρκετά

προνόµια.

Αυτοί

οι

ηγεµόνες

καθίσταντο στο αξίωµά τους µε ειδική εκκλησιαστική τελετή στέψεως

που

λάµβανε

χώρα

στον

πατριαρχικό

εκάστοτε πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως.

Σελίδα 136 από 321

ναό

υπό

του

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Οι Φαναριώτες ηγεµόνες ενδιαφέρθηκαν για την παιδεία, εκδώσανε βιβλία, µετέφρασαν Ευρωπαίους λόγιους και ίδρυσαν τις Ελληνικές µεγάλοι

Ακαδηµ ίες

στη

ευεργέτες,

σηµερινή

αφού

Ρουµανία

ίδρυαν

και

σχολές,

ήσαν

και

βιβλιοθήκες,

τυπογραφεία, ορφανοτροφεία, ιατρεία και πτωχοκοµεία. Υπήρξαν σθεναροί υποστηρικτές του Οικουµενικού Πατριαρχείου και των απαράγραπτων δικαίων και προνοµίων του στις παραδουνάβιες ηγεµονίες,

αλλά

και

ενώπιον

της

Υψηλής

Πύλης,

όπου

υπερασπίζονταν το Πατριαρχείο επιτυχώς λόγω των νευραλγικών αξιωµάτων που κατείχαν. Εδώ, όµως, πρέπει να γραφεί και ότι όσοι ήλθαν έξω από το Μοριά γενικότερα και συµµετείχαν ως πολεµικοί (: στρατιωτικοί) ηγέτες,

Παπαφλέσσας

π.χ.

και

∆.

Υψηλάντης,

στις

επιχειρήσεις του Αγώνα θα έλεγε κάποιος, κρίνοντας από τον τρόπο που στράφηκαν κατά των προυχόντων, ότι η συµµετοχή τους στην Επανάσταση δεν είχε σκοπό την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού των ραγιάδων, αλλά την κατάληψη της εξουσίας, που έως τότε, µε τη λαϊκή στήριξη και παρά τα «τρωτά» τους, κρατούσαν οι νοικοκυραίοι και οι δεσποτάδες. Έτσι, προσεταιρίστηκαν και τους

κλεφτοκαπεταναίους,

τους

οποίους

έστρεψαν

κατά

των

π ρ ο ε σ τ ώ ν σ π έ ρ ν ο ν τ α ς «ζ ι ζ ά ν ι α » κ α ι π α ρ α π λ α ν ώ ν τ α ς τ ο υ ς , ε ν ώ χαρακτηριστικό Κολοκοτρώνης, πολιορκίας

της

παράδειγµα αν

τούτου

και

είχε

διοριστεί

Πάτρας

από

την

1η

είναι

το

γενικός

ότι

Θ.

αρχηγός

της

εθνοσυνέλευση

(1822),

φαίνεται πως ξεγελάστηκε και πίστεψε σε ό,τι του έγραφαν ότι η κυβέρνηση και οι πρόκριτοι, από ζηλοφθονία και για να µην τους πάρει τη… δόξα, δεν τον βοηθούν στην πολιορκία. Τα

κατοπινά,

βεβαίως,

χρόνια

και

µετά

από

την

απελευθέρωση του Γένους, για να δικαιολογηθούν, κυρίως, οι «α ρχοµανείς αξιώσεις» των κοτζαµπάσηδων, πολλοί ήσαν εκείνοι

Σελίδα 137 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 π ο υ θ έ λ η σ α ν ν α α π ο δ ώ σ ο υ ν «δ ά φ ν ε ς » δ ό ξ α ς , π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α ς κ α ι δράσης στα πεδία των µαχών και της διπλωµατίας στον ανώτερο κλήρο και τους προεστούς. Όµως, είναι γεγονός αναµφισβήτητο ότι δεν ήσαν λίγες οι φορές, που, για να εξυπηρετηθούν τα πολιτικά και οικονοµικά συµφέροντά τους, οι πρόκριτοι και ο κλήρος

τάσσονταν

«π ροδοτική

µε

τους

(:ανθελληνική!)»

Τούρκους στάση

(ο

και

ακολουθούσαν

καλόγερος

Γεράσιµος

Παπαδόπουλος π.χ. στην Καλαµάτα), ενώ αξιοσηµείωτη είναι και η σθεναρή άρνηση, κατά τις παραµονές της Επανάστασης σε γράµµατα του Αλεξάνδρου Υψηλάντη, του Χρ. Περραιβού και του Ανθίµου Γαζή και σε δια ζώσης συνοµιλίες µε τον Παπαφλέσσα, των

Υδραίων

προυχόντων

(Κουντουριώτηδες

κ.α.)

να

λάβουν

µέρος στον Αγώνα, για να µη χάσουν το βιος και τα προνόµιά τους. Αντίλογο στα παραπάνω και ότι η Εκκλησία, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, συµπαρατασσόταν, σχεδόν πάντα, στο πλευρό του καταπιεζόµενου ελληνικού λαού σε συνεργασία µε τις συντεχνίες βρίσκουµε Ειρηνικοί

στον

Μιχαήλ

παράγοντες

Καλινδέρη,

αµφότεροι,

που

σηµειώνει:

Εκκλησία

και

«[…]

συντεχνίαι,

ηγωνίζοντο τον καλόν δρόµον της σωτηρίας και κατά το δυνατόν τ η ς β ε λ τ ι ώ σ ε ω ς τ ω ν σ υ ν θ η κ ώ ν τ η ς δ ο υ λ ε ί α ς [ …] Ε ί ν α ι α λ η θ έ ς ό τ ι κατά τόπους και καιρούς Μητροπολίται και Επίσκοποι, ως και πρωτοµαΐστορες των εσναφίων ενεπλάκησαν εις τας διενέξεις και διαµάχας των Κοινοτήτων, εις τα λεγόµενα γκοτζαµπασλίκια. Αλλά ανθρωπίνων

τοιαύται

εκδηλώσεις,

αδυναµιών

και

εκ

εάν

δεν

προήρχοντο

της

πολιτικής

της

εκ

των

τουρκικής

διοικήσεως της αποσκοπούσης εις την φθοράν των ενηµερουσών ιδίως Κοινοτήτων των υποδούλων, πρέπει κατά τινα τρόπον να οφείλωνται περισσότερον εις τας επιδιώξεις των προεστώτων, «των

Σελίδα 138 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

τσορµπατζήδων» περί των οποίων η ιστορία της Τουρκοκρατίας γενικώτερον έχει εκφρασθή ουχί ευµενώς. Εν πάση περιπτώσει η Εκκλησία µαρτυρείται ότι σπανιώτατα δεν συνετάγη µε τας λαϊκάς µάζας, αφού είχεν εξαντλήσει τας ειρηνευτικάς και κατευναστικάς της προσπαθείας συµφώνως προς τ η ν β α θ υ τ έ ρ α ν υ φ ή ν τ ο υ π ρ ο ο ρ ι σ µ ο ύ τ η ς [ … ] . ». Επιπλέον, κοντά σ’ αυτά, ο Γ. Μεταλληνός υπογραµµίζει: « [ …] Π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς α π ό 7 0 ε ί ν α ι , κ α τ ά τ ο ν υ π ο λ ο γ ι σ µ ό µ α ς , ο ι εξεγέρσεις και τα επαναστατικά κινήµατα σ' όλη την περίοδο της Τουρκοκρ ατίας, χωρ ίς να λαµβάνουµε υ πόψη ανάλογες κινήσεις σε βενετοκρατούµενες περιοχές. Και σ' όλα πρωτοστατούν Κληρικοί κάθε

βαθµού

και

Μοναχοί.

Το

Ράσο

γίνεται

ένα

είδος

επαναστατικού λαβάρου και σηµαίας. Βέβαια, τα αποτυχηµένα αυτά επαναστατικά κινήµατα επιτρέπουν και κάποιες άλλες σηµαντικές διαπιστώσεις:

α)

Το

Γένος

δεν

συµβιβάσθηκε

ποτέ

µε

την

κατάσταση της δουλείας και δεν έπαυσε να πιστεύει στη δυνατότητα αποκαταστάσεώς επαναστατικών

του. αυτών

β)

Οι

επανειληµµένες

κινηµάτων

αποτυχίες

δικαιολογούν,

αλλά

των και

ερµηνεύουν συνάµα, τους δισταγµούς των Ηγετών του Γένους το 1821, όταν µάλιστα το φόβο της νέας τραγικής αποτυχίας τον ενίσχυε η καταθλιπτική παρουσία της «Ιεράς Συµµαχίας» (από το 1815). γ) Αποδεικνύεται τελείως αβάσιµο το επιχείρηµα, ότι ο ∆ιαφωτισµός και ιδίως η Γαλλική Επανάσταση (1789) γέννησαν το ’21, όταν το Γένος δεν παύει στιγµή να βρίσκεται σε επαναστατικό βρασµό. H Γαλλική Επανάσταση ήταν φυσικό να επιταχύνει τους ρυθµούς και να ενθαρρύνει την αστική τάξη, όχι όµως και να προκαλέσει τον Αγώνα του '21, ο οποίος δεν είναι παρά ένας σ τ α θ µ ό ς σ τ η µ α κ ρ α ί ω ν η φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ η π ο ρ ε ί α τ ο υ Γ έ ν ο υ ς µ α ς [ …] ».

Σελίδα 139 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Όµως, κατακριτέοι ήσαν και όσοι οπλαρχηγοί, στη διάρκεια του Αγώνα, επιδίδονταν, µε απώτερο σκοπό το προσωπικό όφελος, σε πλιάτσικα, όχι σε βάρος των Τούρκων, αλλά των ελληνικών πληθυσµών…

5.2. Καταφτάνει ο Μικρός… Αδελφός

Επανερχόµενοι, όµως, δηλαδή στους πρώτους µήνες της Ε π α ν ά σ τ α σ η ς , β λ έ π ο υ µ ε ό τ ι ο ι π ι ο µ α χ η τ ι κ ο ί α π ό τ ο υ ς «Φ ι λ ι κ ο ύ ς » συµπορεύονταν µε τους στρατιωτικούς κι ο ∆ηµήτριος Υψηλάντης ήρθε στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 1821 (8/6 στην Ύδρα, 18/6 στο Άστρος, εν µέσω θερµής υποδοχής) ως πληρεξούσιος του Γενικού Επιτρόπου

της

Αρχής

της

«Φιλικής

Εταιρείας»,

δηλαδή

του

µεγαλύτερου σε ηλικία αδελφού του, Αλέξανδρου, για να αναλάβει τη γενική (στρατιωτική & πολιτική) διεύθυνση του Αγώνα , πριν καν φτάσει το δυσάρεστο άγγελµα της αποτυχίας του κινήµατος στις παραδουνάβιες ηγεµονίες. Η άφιξή του προξενεί αρχικά πολλές συγκρούσεις, γιατί οι Πελοποννήσιοι πρόκριτοι ήθελαν νάχουν αυτοί τον έλεγχο και τελικά επικράτησαν, ενώ ο ∆. Υ ψ η λ ά ν τ η ς π ρ ό β α λ ε µ ε ν τ ι ς α ν τ ι ρ ρ ή σ ε ι ς τ ο υ γ ι α τ η ν «Π ρ ά ξ η Υποτέλειας» (Ιούλης 1825), πολέµησε δε µε αυταπάρνηση

–

µολονότι δεν είχε προσόντα πολιτικοστρατιωτικού ηγέτη, αλλά πατριωτισµό, λεβεντιά, παιδεία και καλό χαρακτήρα –

όπου η

πατρίδα χρειάστηκε εφεξής τις υπηρεσίες του ως το θάνατό του (1832). Σε

αρκετά

τοπικά

συµβούλια

( «Μεσσηνιακή

Γ ε ρ ο υ σ ί α »,

« Α χ α ϊ κ ό ∆ ι ε υ θ υ ν τ ή ρ ι ο » , « Κ α γ κ ε λ α ρ ί α τ ο υ Ά ρ γ ο υ ς » , «Β ο υ λ ή τ ω ν Ψ α ρ ώ ν »)

επικράτησαν µε την παρουσία τους οι προεστοί κι

αρχιερείς, η λαϊκή παρουσία

– για µικρό, όµως, χρονικό

Σελίδα 140 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

διάστηµα –

ήταν έκδηλη στην Ύδρα, στην Άνδρο, στο κονσολάτο

του Άργους και µόνο στη Σάµο επιβλήθηκε µέχρι το τέλος του Αγώνα ο Λυκούργος Λογοθέτης, εκπρόσωπος των λαϊκών τάξεων κ α ι α ρ χ η γ ό ς τ ο υ κ ό µ µ α τ ο ς τ ω ν « Κ α ρ µ α ν ι ό λ ω ν ». Οι

προεστοί

δηµιουργία

οι

κεντρικής

(Πελοπόννησος), εξουσία

κι

µε

τους,

διευθύνουν

να

∆εληγιανναίων

σκοπό

Αγώνα. (Π.

(Καν.

κινήθηκαν

εξουσίας να

µε

τα

δηµόσια

Έτσι

µε

Μαυροµιχάλη, ∆εληγιάννη,

πρώτοι

τοπικό

κατοχυρώσουν

εισπράττουν

τον

Μαυροµιχαλαίων

αρχιερείς

για

χαρακτήρα

την

κεκτηµένη

έσοδα

και

πρωτοβουλία κυρίως)

πρωτίστως),

τη

να των

και

των

Πελοποννήσιοι

πρόκριτοι κι αρχιερείς, όχι όµως προεστοί και κλήρος από τη Β∆ Πελοπόννησο, συσκέπτονται στη µονή των Καλτετζών (Μαντινεία Αρκαδίας) και τα 40 µέλη που παρίστανται στις εργασίες της σ ύ σ κ ε ψ η ς α υ τ ή ς σ υ ν τ ά σ σ ο υ ν σ τ ι ς 2 6 / 5 / 1 8 2 1 τ η ν «Π ρ ά ξ η τ ω ν Καλτετζών » και συστήνουν την «Πελοποννησιακή Γερουσία», της οποίας η σύνθεση προδίδει πόσο µονόπλευρα επιχειρήθηκε να λυθεί το θέµα της νέας διοίκησης, αφού ήταν εµφανής η απουσία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, του πιο αξιόλογου στρατιωτικού στους

πρώτους

επαναστατικούς

µήνες,

και

όσων

τον

ακολουθούσαν. Μα γρήγορα, οι προεστοί που πρωτοστάτησαν στη συγκρότηση

της

Γερουσίας

έσπευσαν

–

δίχως,

ξανασυµπεριλάβουν το λαό στο διοικητικό όργανο διευρύνουν

και

τη

στελέχωσαν

µε

τους:

όµως,

να τη

–

Παλαιών

να

Πατρών

Γερµανό, Ασηµάκη Ζαΐµη, Π. Κρεββατά, Γ. Παγωνόπουλο. Η συνέλευση των Καλτετζών διαλύεται συµµετοχή

των

Στεµνίτσα, απ’

προκρίτων

µόνον

πάλι,

και η Γερουσία, µε µετακινείται

στη

όπου εκδίδει στις 30/5/1821 την πρώτη εγκύκλιο

της για οικονοµικά, διοικητικά, δικαστικά θέµατα και για την τοπική αυτοδιοίκηση αναθέτει καθήκοντα σε τοπικούς εφόρους. Οι

Σελίδα 141 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Φιλικοί, οι στρατιωτικοί κι οι βαριά φορολογούµενοι χωρικοί δυσφορούν

κι

αγανακτούν

όταν

βλέπουν τους

προκρίτους να

λύνουν και να δένουν. Μόλις φτάνει στην Πελοπόννησο και ενώ συνοδευόταν από ικανούς Έλληνες εκ Ρωσίας, Αυστρίας και Ιταλίας, ο ∆ηµήτριος Υ ψ η λ ά ν τ η ς δ ε ν α ν α γ ν ω ρ ί ζ ε ι τ η ν «Π ρ ά ξ η τ ω ν Κ α λ τ ε τ ζ ώ ν », α λ λ ά αξίωνε την αποξένωση των νοικοκυραίων και των προεστών από κάθε είδος ελέγχου της ∆ιοίκησης. Οι πρόκριτοι ξεσηκώνονται εναντίον του, αλλά από τις 27/6/1821 που θα αποσυρθεί στην Καλαµάτα για τη συγκρότηση ταχτικού στρατού, οι πολεµικοί ηγέτες, οι Φιλικοί

κ ι ο λαός συµπα ρατ άχτη καν στ ο πλευ ρό το υ.

Μπορεί, αν και ο Υψηλάντης πλαισιώθηκε από απερίσκεπτους και αρχοµανείς (Παπαφλέσσας, Αναγνωσταράς κ.α.), τα χειρότερα να α π ο τ ρ ά π η κ α ν τ ό τ ε , χ ά ρ η σ τ η ν «π υ ρ ο σ β ε σ τ ι κ ή » µ ε σ ο λ ά β η σ η τ ο υ Θ . Κολοκοτρώνη, αλλά η κόντρα προκρίτων – Υψηλάντη, πολιτικών –

στρατιωτικών θα ραγίσει το γυαλί, που ποτέ δε θα κολλήσει,

αλλά σύντοµα θα φέρει την Επανάσταση στο χείλος ζηµιογόνου εµφυλίου πολέµου. 5.3. Σ’ Ανατολή και ∆ύση

Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος κι ο Θεόδωρος Νέγρης ήσαν δυο ηχηρά ονόµατα Φαναριωτών, µε τα οποία προσπάθησαν οι πρόκριτοι να ισοσκελίσουν την εύνοια των στρατιωτικών στο πρόσωπο

του

∆.

Υψηλάντη.

Αλ.

Μαυροκορδάτος,

όταν

καταπλέει µε πολεµοφόδια που είχαν αγοραστεί µε δικά του αλλά και άλλων οµογενών έξοδα στο Μεσολόγγι (20/7/1821), ήταν µόλις 30 ετών. Πρώτη του κίνηση ήταν να στείλει επιστολές δήθεν εκτίµησης και συµπαράστασης προς το ∆. Υψηλάντη. Ο δε 31ετής Θ. Νέγρης ήταν γνωστός Φιλικός µε δράση στο Βουκουρέστι και,

Σελίδα 142 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

λίγο πριν κατέλθει στην επαναστατηµένη Ελλάδα, είχε διοριστεί στην τουρκική πρεσβεία του Παρισιού ως γραµµατέας. Ο Υψηλάντης αναθέτει στο Μαυροκορδάτο την πολιτική οργάνωση της Στερεάς Ελλάδας κι αυτός παίρνει µαζύ του το Νέγρη. Ο µεν Μαυροκορδάτος ανέλαβε τη δυτική Στερεά Ελλάδα µε πρωτεύουσα το Μεσολόγγι κι ο Νέγρης την ανατολική, έχοντας βάση τα Σάλωνα (Άµφισσα). ∆ύο νέες τοπικές εξουσίες, πλην της Πελοποννήσου,

γεννιούνται.

Αιτωλοακαρνανίας

Οι

µαζεύτηκαν

στο

πληρεξούσιοι Μεσολόγγι

«Συνέλευση της ∆υτικής Χέρσου Ελλάδας» (4

της

και

στη

– 7/9/1821), όπου

προήδρευσε ο Μαυροκορδάτος, συγκρότησαν 10µελές µε ετήσια θητεία συµβούλιο (Γερουσία), που θα εκλεγόταν από οπλαρχηγούς & προκρίτους κι, ενώ θα ήταν υπόλογο στην εθνοσυνέλευση, είχε αποστολή να φροντίζει για ησυχία – ασφάλεια, για ενίσχυση των πολεµικών επιχειρήσεων και για χρησιµοποίηση των δηµοσίων εισοδηµάτων υπέρ του κοινού συµφέροντος. Στην ανατολική Ελλάδα, οι πληρεξούσιοι συγκεντρώθηκαν στα Σάλωνα. Πρόεδρος της σύσκεψής τους ήταν ο Θ. Νέγρης, ο οποίος

κατάρτισε

ένα

Σύνταγµα,

που

ψηφίστηκε

από

τους

παρευρισκόµενους κι ονοµάστηκε Νοµική ∆ιάταξη, ενώ η ανώτατη ε ξ ο υ σ ί α ( π ο λ ι τ ι κ ή & σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή ) θ α δ ο θ ε ί σ τ ο ν «Ά ρ ε ι ο Π ά γ ο », µια ειδικά συγκροτηθείσα επιτροπή. Στη συνέλευση των Σαλώνων (15 – 20 Νοεµβρίου 1821) παρευρίσκονταν χρονική

σχεδόν

συγκυρία

πρόσωπο

του

δυναµικά

αν

µας,

Οδυσσέα

όλοι

οι

οπλαρχηγοί,

εµφανίζονταν

ενωµένοι

Ανδρούτσου και

χρειαζόταν,

κατά

που

των

έτοιµοι

τώρα,

γύρω

από

στη το

να δράσουν,

αρεοπαγιτών

και

του

προεστωτικού στοιχείου της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος, στην περίπτωση που εκείνο συνέχιζε να παρέχει τη στήριξή του στον

Σελίδα 143 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 τοπικό οργανισµό. Εκεί, στα Σάλωνα ανάµεσα στους νεοτεριστές, τους προκρίτους και τους αξιωµατούχους της εκκλησιαστικής ιεραρχίας, ήταν ο Ανδρούτσος, ο Καπετάν Πανουργιάς, ο Μήτσος Κοντογιάννης, ο ∆ήµος Σκαλτσάς, ο Αντώνιος Κοντόπουλος, ο Βασίλειος Μπούσγος, ο Γιάννης Λάσπας, που κινούµενοι, κυρίως, από το φόβο που πήγαζε από την απειλή της συγκέντρωσης των εξουσιών στο πρόσωπο ενός, εκείνο του ∆ηµητρίου Υψηλάντη, αποδέχτηκαν τη δηµιουργία ενός τοπικού οργανισµού σε βάσεις, όµως, που θα αναγνώριζαν την αυτοδιοίκηση της κάθε επαρχίας χωριστά και τον κληρονοµικό χαρακτήρα των αρµατολικιών. Ο «Άρειος Πάγος» στην ανατολική Ελλάδα κι η Γερουσία της δυτικής

– όσο κι αν διέφεραν στη µορφή –

είχαν κοινό

σηµείο το ότι παρέδιδαν τη διαχείριση (και) των στρατιωτικών ζητηµάτων στους πολιτικούς, στρέφονταν κι οι δυο κατά του Υψηλάντη και των στρατιωτικών ηγετών (Κολοκοτρώνη, κυρίως) και,

καλλιεργώντας

τον

τοπικό

πατριωτισµό,

διαιώνιζαν

(εσκεµµένα ή ακούσια;) το διχασµό του έθνους µια κρίσιµη χρονικά στιγµή. Μ’ άλλα λόγια, φαίνεται να έχει απόλυτο δίκιο ο ιστορικός Γ. Φίνλεϋ, όταν γράφει:«Η γρήγορη επιτυχία των Ελλήνων τις πρώτες

εβδοµάδες

της

Επανάστασης,

έριξε

τη

διαχείριση

των

περισσοτέρων πολιτικών και οικονοµικών ζητηµάτων στα χέρια των προεστών και δηµογερόντων. Οι προεστοί που ασκούσανε κιόλας µεγάλη µέχρι

εξουσία, αυτοστιγµεί τότε

ασκούσανε

οι

σφετερισθήκανε

την εξουσία,

που

βοεβόδες

οι

που

και

µπέηδες,

εξοντώθηκαν. Κάθε προεστός αγωνίσθηκε να γίνει ένας µικρός ανεξάρτητος

δυνάστης...

Κάθε

προεστός

οικειοποιήθηκε

τα

προνόµια του Σουλτάνου... Προτού περάσουν έξι µήνες, έµοιαζε σαν η Επανάσταση να είχε πληµµυρίσει την Ελλάδα µε πλήθος µικρών Αληπασάδων...».

Σελίδα 144 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

5.4. Για εθνοσυνέλευση

Πάντως, η ανάγκη σύγκλησης µιας γενικής εθνοσυνέλευσης, για, όπως όλα δείχνουν, κατάπαυση εν τη γενέσει τους των όποιων αντιπαλοτήτων

ανάµεσα

στους

επαναστάτες,

πραγµατώνεται

αµέσως µετά την άλωση της Τριπολιτσάς (23/9/1821), ηµέρα που αρχίζει κι η διαδικασία ανάδειξης αντιπροσώπων από όλη την επαναστατηµένη χώρα για το σκοπό αυτό.

Η «Π ε λ ο π ο ν ν η σ ι α κ ή

Γερουσία» είχε θέσει ως χρονικό όριο για τη θητεία την άλωση της

πελοποννησιακής

Υψηλάντης,

µε

πρωτεύουσας.

σχετική

του

Στις

6/10/1821

προκήρυξη

∆ηµ.

(πατερναλιστικού

περιεχόµενου, άφηνε να διαφανούν οι προστριβές του µε τους προκρίτους, φαινόταν η άγνοιά του για την τοπική αυτοδιοίκηση), καλεί

το

λαό

να

στείλει

τους

αντιπροσώπους

του

για

την

ενδεχόµενη εθνοσυνέλευση. Οι πρόκριτοι, µε µηχανισµούς πούχαν καθιερώσει, πέτυχαν την ανάδειξη φίλα προσκείµενων σε αυτούς αντιπροσώπων για την εθνοσυνέλευση που είχε οριστεί να γίνει στο Άργος. Από όσους πίστευαν τον Υψηλάντη µόνο ο Κολοκοτρώνης, ο Παπαφλέσσας και λίγοι άλλοι εµφανίστηκαν, αλλά οι αντιπρόσωποι της Στερεάς επηρεάζονταν εναντίον τους κι υπέρ των προκρίτων από τους Νέγρη και Μαυροκορδάτο. Ο Μαυροκορδάτος, µάλιστα, σε γράµµα του προς το ∆. Υψηλάντη (27/10/1821), κατακρίνει «Φιλικής

τα

δηµοκρατικά

Εταιρείας»

και

βρίζει τους Φιλικούς,

συνθήµατα

των

αποδοκιµάζει

παρέσυραν

το

Γένος

στον

οργισµένες

τις

Ευρωπαϊκές

όλεθρο ∆υνάµεις

προκηρύξεων

τους

και, να

Έλληνες επαναστάτες ως… Ιακωβίνους!

Σελίδα 145 από 321

Φιλικούς,

συνάµα,

της γιατί

οδήγησαν

καταδικάσουν

τους

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 5.5. Από το Άργος στην … Πιάδα (Επίδαυρο); Στις

1/12/1821,

λοιπόν,

έγιναν

εθνοσυνέλευσης στο Άργος και που ορκίστηκαν άρχισαν

–

τα

εγκαίνια

της

1ης

– παρά την πίστη στην πατρίδα

οι δυο φατρίες ( πολιτικοί και στρατιωτικοί)

– µόλις έφτασαν οι εσκεµµένα αργοπορούντες Αχαιοί

πρόκριτοι κι οι Νέγρης & Μαυροκορδάτος – τους καβγάδες. Όταν η Ύδρα πήρε το µέρος των προκρίτων, τότε ο Υψηλάντης κι ο Κολοκοτρώνης δολοπλοκίες

έφυγαν των

από

το

αντιπάλων

Άργος

τους,

απηυδισµένοι

οι

οποίοι

έτσι

από

τις

έµειναν

κυρίαρχοι στη συνέλευση. Οι πληρεξούσιοι τότε της Πελοποννήσου, µε πρόταση του Μαυροκορδάτου,

συγκροτούν

εκ

νέου

την

«Π ε λ ο π ο ν ν η σ ι α κ ή

Γερουσία», στα πρότυπα του οργανισµού της ∆υτικής Ελλάδας. Το νέο Σώµα απέκλεισε τους ανεπιθύµητους κι εξέλεξε δικούς της αντιπροσώπους για την εθνοσυνέλευση, της οποίας για λόγους ασφαλείας

και

αποτροπής

επεισοδίων

την

έδρα

οι

πρόκριτοι

µεταφέρουν στην Πιάδα, ένα χωριό κοντά στην αρχαία Επίδαυρο. Έτσι,

αρχίζει

στις

20/12/1821,

Μαυροκορδάτο, εκεί η 1 Συνέλευση»),

µε

πρόεδρο

ε θ ν ο σ υ ν έ λ ε υ σ η ( «Ε θ ν ι κ ή

τον

Αλ.

Νοµοδοτική

των επαναστατηµένων Ελλήνων τις ταχτικές της

εργασίες και γι’

αυτό έµεινε στην ιστορία ως Συνέλευση της

Επιδαύρου. Σε αυτήν παραβρέθηκαν αντιπρόσωποι από τις περισσότερες επαναστατηµένες περιοχές. Την Εθνοσυνέλευση αποτελούσαν 59 (ή 60) «παρα στάτες» από τις περιοχές της χώρας που είχαν ως τότε απελευθερωθεί. Συγκεκριµένα, 10 από αυτούς προέρχονταν από την Πελοπόννησο, 27 από την Ανατολική και 8 από τη ∆υτική Στερεά Ελλάδα, 13 προέρχονταν από την Ύδρα, τις Σπέτσες και τα Ψαρά,

ένας

από

την

Κάσο,

ενώ

υπήρχε

Σελίδα 146 από 321

και

ένας

Αλβανός

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

σύµµαχος. Σε ό,τι αφορά τη γεωγραφική και κοινωνική προέλευση των

«π α ρ α σ τ α τ ώ ν » ,

πλειονότητά

τους

Ρουµελιώτες

και

αξιοσηµείωτη

αποκαλούνταν,

αποτελούνταν

νησιώτες

είναι

στρατιωτικού

όπως

και

στοιχείου.

από

πρόκριτους

κληρικούς,

σχεδόν

για

συντριπτική

Πελοποννησίους,

και

παντελής

Πρόκειται

τις

απουσία

ενώ του

προεπαναστατικές

ηγετικές οµάδες στις οποίες προστέθηκαν Φαναριώτες και λόγιοι που είχαν καταφτάσει στις επαναστατηµένες περιοχές κατά τους πρώτους µήνες της Επανάστασης. Απόντες, µεταξύ άλλων, ήταν ο Θ. Κολοκοτρώνης, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και ο ∆ηµήτριος Υψηλάντης,

οποίος

µάλιστα

είχε

επιµόνως

επιχειρήσει

να

συγκληθεί Εθνοσυνέλευση στην Τρίπολη, εγχείρηµα που, όµως, µαταιώθηκε από τους κοτζαµπάσηδες. «Η

εκπροσώπηση,

σηµειώνει

Β.

Κρεµµυδάς,

στις

εθνοσυνελεύσεις και η σύνθεση των βουλών και των κυβερνήσεων δείχνουν ότι η διοικητική αριστοκρατία κατόρθωσε να καταλάβει τις περισσότερες και κυριότερες θέσεις. Η επιβολή της µάλιστα ήταν πλήρης παράταξη

του

µετά τους εµφυλίους πολέµους, όταν νίκησε την Θ.

Κολοκοτρώνη,

που,

ως

ένα

βαθµό

επίσης,

εκπροσωπούσε τα λαϊκά στρώµατα». Η 1η Εθνοσυνέλευση, παρά ταύτα, συνήλθε κάτω από κλίµα µεγάλου ενθουσιασµού, ως «η πρώτη ελευθέρα Συνέλευσις των Ελλήνων

ως Έθνους

µετά

είκοσι

δύο

αιώνας».

Τα µέλη

της

θεωρήθηκαν νόµιµοι εκπρόσωποι του λαού, µολονότι δεν είχαν εκλεγεί κατά ενιαίο τρόπο, εφόσον εκλογικός νόµος δεν είχε µέχρι τότε καταρτιστεί. H σηµαντικότερη πράξη της εθνοσυνέλευσης ήταν το «Προσωρινό Πολίτευµα της Eπιδαύρου», το πρώ το δηλαδή σύνταγµα των επαναστατηµένων Ελλήνων, στο οποίο προτασσόταν η « ∆ ι α κ ή ρ υ ξ η τ η ς A ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ς ».

Σελίδα 147 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 T ο «Π ρ ο σ ω ρ ι ν ό Π ο λ ί τ ε υ µ α » ο φ ε ί λ ε ι π ο λ λ ά κ α ι σ τ ο ν Ι τ α λ ό B . Γ κ α λ λ ί ν α κ α ι σ τ ο υ ς Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τ ο κ α ι Ν έ γ ρ η , ε ν ώ ο 2 0χ ρο νος µό λι ς Ανα στ ά σι ος Π ολ υ ζω ί δη ς, ο µ ετ έ πε ι τα , επ ί Β α υα ρ οκ ρατ ί α ς, ακ έ ραι ο ς δι κα στ ής τ ου Κολ ο κο τ ρώ νη κ αι , ε πί Ό θω νο ς,

υ πο υργ ός,

υπ ή ρ ξε ο κ ύ ρι ος σ υ ντ ά κτ ης τ ου κ αι συ ν έτ αξε σ χε δό ν ε ξ ο λο κλ ή ρο υ τ ην

πε ρί φ η µ η

«∆ι ακ ή ρυ ξη

της

Αν ε ξα ρτ η σί α ς »,

µε

τ ην

οπο ί α

ε πι δ ι ω κότ αν ν α δε ι χτ ε ί στ ην α πολ υτ α ρ χι κ ή Ε υ ρώ π η, ότ ι ο πό λε µος τ ω ν Ελ λ ήν ω ν ήτ αν εθνι κ ό ς κ αι ι ερό ς, έ ξω α πό δ ηµ α γω γ ι κό τη τε ς κ αι ι δ ι οτ ελ εί ς α ρ χέ ς. Ο ν εα ρός α π ό τ ο Με λέ ν ι κο τ ω ν Σ ε ρρώ ν , τ ό τε , έγ ι ν ε γ ρα µ µατ έ ας

του

Εκ τε λε στ ι κο ύ,

µε

Π ρόε δ ρο

τ ον

Αλ έξ αν δ ρο

Μα υ ροκο ρδ άτ ο (αν έλ α βε στι ς 15 / 1/ 18 22 ). Τα υ πό λ οι π α µέ λη το υ Εκ τε λε στ ι κο ύ, πο υ αν έ λα β αν κ α θήκο ντ α στ ι ς 15/ 1 / 18 2 2, ή σαν ο Α θα νά σι ο ς Καν ακ ά ρη ς, ο οπ οί ο ς στι ς 3 Μά ρτ η τ ο υ ί δι ο υ χ ρό νο υ αν έ λα βε α ντ ι π ρόε δ ρ ος το υ Εκ τε λε στ ι κο ύ κ αι π έ θ ανε στ ι ς 14 / 1/ 18 23 , ο Ανα γν ώ στ η ς Π απ α γι α νν όπο υλ ο ς ή ∆ε ληγ ι άν νη ς, ο Ιω άν νη ς Λ ογ οθέ τ ης κα ι ο Ιω ά ν νη ς Ο ρλ άν δο ς, πο υ, α πό 1 4/ 1/ 1 82 3, δι α δέ χτ ηκ ε στ η ν αν τ ι π ρο εδ ρί α το ν α π οβι ώ σαν τ α Κα ν ακ ά ρη . Σχετικά µε τη συγκρότηση οργάνων κεντρικής ∆ιοίκησης υιοθετήθηκε

ένα

πολυκεντρικό

µοντέλο

µε

τη

σύσταση

δύο

σωµάτων ετήσιας θητείας (Bουλευτικό, Eκτελεστικό), τα οποία είχαν µη επακριβώς καθορισµένες και µη αυστηρά διαχωρισµένες αρµοδιότητες. H επίσηµη αναγνώριση των τριών τοπικών οργανισµών στην Πελοπόννησο, στη ∆υτική και στην Ανατολική Στερεά επέτεινε τη σύγχυση µεταξύ των οργάνων της ∆ιοίκησης, την πολυδιάσπαση του πολιτικού πεδίου και τελικά την αδυναµία κεντρικού ελέγχου των επαναστατηµένων περιοχών που συγκροτούσαν την επικράτεια του εν δυνάµει ελληνικού κράτους.

Σελίδα 148 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Αξιοσηµείωτη για την Εθνοσυνέλευση της Πιάδας είναι η απουσία οιασδήποτε αναφ οράς στη «Φιλική Eταιρεία». Έφτασε, µάλιστα, στο σηµείο να συντάξει διακήρυξη, στην οποία, εµµέσως π λ η ν σ α φ ώ ς , α π ο δ ο κ ι µ α ζ ό τ α ν η «Φ ι λ ι κ ή Ε τ α ι ρ ε ί α » . « Ο κ α τ ά τ ω ν Τούρκων πόλεµος ηµών - έγραφε η διακήρυξη - µακράν του να στηρίζηται

εις

αρχάς

τινάς

δηµαγωγικάς

και

στασιώδεις

ιδιωφελείς µέρους τινός του σύµπαντος ελληνικού έθνους σκοπούς, είναι πόλεµος εθνικός, πόλεµος ιερός, του οποίου η µόνη αιτία είναι η ανάκτησις των δικαίων της προσωπικής ηµών ελευθερίας, της ιδιοκτησίας και της τιµής...». Τη διακήρυξη αυτή, πάντως, ο Παπαρηγόπουλος τη θεωρεί ως το καλύτερο κείµενο που εξέδωσε η Εθνοσυνέλευση,

γιατί,

όπως

λέει,

ανάµεσα

στα

άλλα

«δικαιολογούσε την επανάσταση, την ξεχώριζε από τα δηµαγωγικά κινήµατα που τόσο τροµοκρατούσαν την Ευρώπη». H οργάνωση, που είχε προπαρασκευάσει την Επανάσταση, είχε τεθεί οριστικά πλέον στο περιθώριο, εφόσον, όπως ισχυρίζονταν οι πολέµιοί της, θα

οδηγούσε

τους

Ευρωπαίους

να

συγχέουν

την

Ελληνική

Επανάσταση µε τον καρµποναρισµό! Ήταν φανερό πως, µε την Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, η ηγεσία του Αγώνα πέρασε στα χέρια των κοτζαµπάσηδων και των συντηρητικών στρωµάτων της αστικής τάξης, που, όπως σηµειώνει ο Γ. Ζέβγος, ήθελαν «να κόψουν κάθε δεσµό που ‘χε η ελληνική επανάσταση από τον καιρό του

Ρήγα

µε

τις

επαναστατικές

δηµοκρατικές

δυνάµεις

και

παραδόσεις και να τη συνδέσουν µε τις αντιδραστικές δυνάµεις της Ιερής

Συµµαχίας».

δρόµος

πλέον

ήταν

δύσκολος

για

τον

αγωνιζόµενο ελληνικό λαό και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ακολούθησαν δύο σκληροί εµφύλιοι πόλεµοι, που έφεραν την επανάσταση στο χείλος της καταστροφής. Επιπλέον,

κατά

τις

εργασίες

της

Εθνοσυνέλευσης,

καταργήθηκαν και τα σύµβολα και τις σηµαίες της «Φιλικής

Σελίδα 149 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Ε τ α ι ρ ε ί α ς », δ η λ α δ ή τ ο Φ ο ί ν ι κ α κ α ι τ ο µ α ύ ρ ο χ ρ ώ µ α , Σ τ η θ έ σ η τους, µπήκαν η Γλαύκα της Αθήνας και η κυανόλευκη σηµαία. Ακόµα, χρεία ξεχωριστής επισήµανσης έχει και το γεγονός ότι, µετά από πρόταση του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, που δεν έλαβε µέρος στις εργασίες της 1ης εθνοσυνέλευσης όπως και οι ∆ηµήτριος Υψηλάντης και Οδυσσέας Ανδρούτσος κ.α., έγινε και µια πρώτη οργάνωση του στρατιωτικού, έτσι ώστε η µεν εκλογή των αξιωµατικών µέχρι των σηµαιοφόρων να γίνεται από τις επαρχίες και η επικύρωσή της από την κυβέρνηση, η δε εκλογή των υπαξιωµατικών θα υπαγόταν στους αξιωµατικούς. Βεβαίως, πέρα από τον ελάχιστο ταχτικό στρατό, στην Επανάσταση οι ελληνικές σώµατα

στρατιωτικές

(κατά

φθίνουσα

δυνάµεις σειρά,

απαρτίζονταν

είχαµε

τα

από

άτακτα

καπετανάτα,

τα

µπουλούκια και τις µάγκες), που είχαν δικούς τους τρόπους οργάνωσης. Γεγονός, όµως, αποτελεί δυσάρεστο, καθώς στάθηκε αφορµή για πολλές «γκρίνιες και διχόνοιες», το ότι στην Εθνοσυνέλευση το δικαίωµα της ενέργειας των πολεµικών επιχειρήσεων και του διορισµού των στρατιωτικών αρχηγών το κράτησε, για πάρτη του, το

Εκτελεστικό.

Έτσι, είναι

λογικά

αλλά

κατακριτέα

το

ότι

παραµερίστηκαν τότε οι ∆. Υψηλάντης, Γ. Βαρνακιώτης (αν και είχε το µεγαλύτερο σώµα στη δυτική Ελλάδα), Ο. Ανδρούτσος (µολονότι

ήταν

κύρια

στρατιωτική

µορφή

στην

ανατολική

Ελλάδα), Γ. Καραϊσκάκης κ.α. και το ότι έµεινε αχρησιµοποίητος ο θριαµβευτής της Τριπολιτσάς Θ. Κολοκοτρώνης! Στις 12 ή 30 Απρίλη 1822, τέλος, ψηφίστηκε από την Εθνοσυνέλευση της Πιάδας νόµος, που καθιέρωνε τον πρώτο Οργανισµό

των

Ελληνικών

Επαρχιών,

οποίος

εφαρµόστηκε

µονάχα στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά (έδρες επάρχων ορίστηκαν οι

Σελίδα 150 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

νήσοι

Νάξος,

Τήνος,

Άνδρος,

Σάµος,

Κάσος,

Σαντορίνη).

ελεύθερη ελληνική επικράτεια, χάρη στο νόµο αυτό, που είχε επηρεαστεί από έναν αντίστοιχο γαλλικό του 1802, θα χωριζόταν σε

επαρχίες,

από

τις

οποίες

καθεµιά

θα

κατατεµνόταν

σε

αντεπαρχίες πρώτης και δεύτερης τάξεως και σε κοινότητες. Οι έπαρχοι

διορίζονταν

εκπροσωπούσαν λογοδοτούσαν. φροντιστές επιχειρήσεων

την

από Κεντρική

τον

υπουργό

∆ιοίκηση

και

εσωτερικών, σ’

αυτήν

θα

Κάθε έπαρχος θα είχε κοντά του και τέσσερις

(οικονοµίας, και

πολεµικών

αστυνοµίας)

και

θεµάτων, ως

θαλάσσιων

αναπληρωτής

του

προβλεπόταν ο διευθυντής του πολιτικού του γραφείου, που έφερε τον τίτλο του γενικού γραµµατέα. Από την εφαρµογή του νόµου, εξαιρέθηκαν η ηεπειρωτική Ελλάδα και η Ύδρα, οι Σπέτσες και τα Ψαρά.

Σελίδα 151 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Πίνακας 2: ΟΙ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ Τι – γιατί 1η Εθνοσυνέλευση: λόγοι πολιτικής συγκρότησης του αγωνιζόµενου έθνους

Πού Πιάδα (Επίδαυρος): ενθουσιώδης ατµόσφαιρα λόγω πρώτων πολεµικών επιτυχιών, αλλά αγνοούνται στην εκλογή των προεδρείων οι Φιλικοί κι οι στρατιωτικοί, κυριαρχούν οι Φαναριώτες κι οι πρόκριτοι

πότε από 20/12/1821 έως 16/1/1822

2η Εθνοσυνέλευση: αντιµετώπιση τρεχουσών δυσκολιών (οικονοµικό, πολεµικό αδιέξοδο, έλλειψη επίσηµης συµπαράστασης από Ευρώπη, ελλόχευε ο κίνδυνος εµφυλίου πολέµου)

Άστρος (Κυνουρίας)

από 29/3 έως 18/4/1823

3η Εθνοσυνέλευση: µετά τους εµφυλίους έπρεπε να παραµεριστούν παραταξιακές διαµάχες (στρατιωτικοί & πολιτικοί) για τη νοµή της εξουσίας και τα οικονοµικά – πολιτικά συµφέροντα που δίχαζαν τους Έλληνες και να ανασυντάξουν τις δυνάµεις τους για το συνεχιζόµενο Αγώνα, καθώς επεµβαίνουν κι οι Ευρωπαίοι

Επίδαυρος (αρχικά)

από 6 ως 16/4/1826

Τροιζήνα (τελικά, 130 αντιπρόσωποι µε πρόεδρο το Γ. Σισίνη)

από 17/3 ως 1/5/1827

Σελίδα 152 από 321

αποφάσεις Οι 59 αντιπρόσωποι διακήρυξαν την πολιτική ύπαρξη & ανεξαρτησία του ελληνικού έθνους, ψήφισαν (1/1/1822) το (πρώτο ελληνικό) σύνταγµα της Επιδαύρου (Προσωρινό Πολίτευµα της Ελλάδος), η Κόρινθος πρώτη πρωτεύουσα, διάκριση εξουσιών (βουλευτικό, νοµοτελεστικό ή εκτελεστικό, δικαστικό) σε αβασίλευτο πολίτευµα, στις 15/1/1822 προβαίνει (γαλλική – αµερικανική επιρροή;) σε διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωµάτων για να δικαιολογηθεί η Επανάσταση Αναθεώρηση του συντάγµατος της Επιδαύρου στις µη βασικές διατάξεις του (29/3/1823) κι επικύρωσή του ως νέου καταστατικού χάρτη (13/4/1823 Νόµος της Επιδαύρου), κατάργηση (30/3/1823) περιφερειακών εξουσιών & 3 τοπικών γερουσιών (Πελοπ/σου, ανατ. & δυτ. Στ. Ελλάδας), καταργεί τίτλο αρχιστρατήγου που έφερε ο Θ. Κολοκοτρώνης, αποφάσισε για να αποζηµιώσει νησιώτες και να εξοπλίσει το ναυτικό να ζητήσει δάνεια από αγγλικές τράπεζες µε υποθήκη τα εθνικά κτήµατα, τα οποία ήθελε και να εκποιήσει αλλά εν µέσω λαϊκών αντιδράσεων δεν προχώρησε η εκποίηση Αίτηση στην Αγγλία για µεσολάβηση για ελληνοτουρκικό συµβιβασµό, διορισµός Καραϊσκάκη στην αρχιστρατηγία της Στ. Ελλάδας και διατήρηση του Θ. Κολοκοτρώνη σε αυτήν της Πελοπ/σου, διαλύεται όταν πέφτει το Μεσολόγγι Ψηφίζεται (1/5/1827) το πιο φιλελεύθερο & δηµοκρατικό σύνταγµα του Αγώνα (150 άρθρα/ σαφέστατη διάκριση εξουσιών), αποκαθίσταται ο ∆. Υψηλάντης που είχε (Ιούλης 1825)διαφωνήσει µε την « Πράξη Υποτέλειας», εκλέγεται (3/4/1827) για µια επταετία κυβερνήτης της Ελλάδας ο Ιωάννης Καποδίστριας, αρχιστράτηγος ορίζεται ο Άγγλος Τσορτς και αρχιναύαρχος ο Άγγλος Κόχραν

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

5.6. Η αναθεώρηση του Άστρους Η 1η περίοδος έληγε κανονικά στις 31 ∆εκέµβρη του 1822, αλλά

οι

συνεχιζόµενες

πολεµικές

επιχειρήσεις

της

έδωσαν

παράταση ζωής µέχρι το Μάρτη του 1823. Τότε, συνέρχεται, υπό την προεδρία του Πετρόµπεη Μαυροµιχάλη, η 2η

Εθνοσυνέλευση

(Άστρος, 29 Μάρτη – 18 Απρίλη 1823), που προβαίνει, ενώ οι ν ί κ ε ς σ τ α µ έ τ ω π α τ ω ν µ α χ ώ ν έ φ ε ρ ν α ν π ο λ ι τ ι κ ό «δ ι χ α σ µ ό » , σ ε µ ι α περιορισµένης

έκτασης

συνταγµατική

αναθεώρηση.

Οι

230

«παραστάτες» που την απάρτιζαν είχαν εκλεγεί σύµφωνα µε τον πρώτο εκλογικό νόµο από εκλέκτορες, οι οποίοι όφειλαν να εκλέξουν ένα βουλευτή από κάθε επαρχία. ∆υστυχώς, όµως, η εν λόγω εθνοσυνέλευση όξυνε περισσότερο τα πάθη, αντί να τα αµβλύνει, καθώς γερουσίες

και

– ενώ καταργούνται οι τοπικές εξουσίες & δίδεται

ισχύ

στα

όργανα

της

∆ιοίκησης,

µετατρεπόµενα σε κατεξοχήν αντικείµενο πολιτικής διαπάλης οι

πολιτικοί

έχουν

τον

έλεγχο,

αφού

οι

επηρµένοι

από

– τις

επιτυχίες κατά ∆ράµαλη και Βρυώνη στρατιωτικοί για διάφορους λόγους είναι διασπασµένοι, αλλά, συν τοις άλλοις, δεν ξέρουν να χειριστούν και τα νοµικά ζητήµατα. Στο

σηµείο

αυτό,

πριν

προχωρήσουµε,

παρά

τις

ένθεν

κακείθεν εκτιµήσεις περί της συµβολής των εθνοσυνελεύσεων στην εξέλιξη του Αγώνα και στη διεθνή προβολή του, αξίζει να γραφεί

και

άποψη

του

ιστοριοδίφη

και

λογοτέχνη

Γιάννη

Σκαρίµπα. Χαρακτηρίζει τις εθνοσυνελεύσεις ούτε εθνικές, ούτε σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς , α λ λ ά µ ο ν ά χ α « [ …] α λ ε π ο ύ δ ι κ ε ς σ υ ν ά ξ ε ι ς τ ω ν α π ό κοινού συµφέροντος και επί το αυτό συνελθόντων κοτζαµπάσηδων, χοντρονοικοκυραίων

και

προκρίτων,

για

το

τσέπωµα

και

της

επερχόµενης ανεξαρτησίας και τη φαλκίδευση της ∆ηµοκρατίας του λαού – όπερ και εγένετο… Και στάθηκαν τα οχυρά που πάνω τους

Σελίδα 153 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 θα θραυόταν η θέληση του έθνους να γίνει κύριος του οίκου του και αυτεξούσιος της λευτεριάς του […] ». Κατά τις συζητήσεις, πάντως, στη 2η εθνοσυνέλευση, οι προοδευτικοί και δηµοκρατικοί αγωνίζονταν και να παραµείνουν οι δηµοκρατικές βάσεις του πολιτεύµατος που είχε ψηφιστεί στην 1η και να απαλειφθεί από τη συνταγµατική αναθεώρηση κάθε διάταξη που δεν ήταν δηµοκρατική. Μάλιστα, στις συζητήσεις συµµετείχαν

και

ξένοι,

µεταξύ

των

οποίων

και

Βρετανός

συνταγµατάρχης Leceister Stanhope, που, περισσότερο από κάθε άλλον,

ζητούσε

να

µπουν

διατάξεις

που

να

καθιερώνουν

τη

στερέωση στην Ελλάδα δηµοκρατικών θεσµών και «την ύπαρξη π α ν ε λ ε ύ θ ε ρ η ς ε φ η µ ε ρ ι δ ο γ ρ α φ ί α ς ». Η κατάργηση των τοπικών εξουσιών και γερουσιών από την Εθνοσυνέλευση του Άστρους σήµαινε ότι τα όργανα της κεντρικής διοίκησης δε θα επιτελούσαν µόνο τη στοιχειώδη επικοινωνία και το

συντονισµό

της

δράσης

µεταξύ

των

επαναστατηµένων

περιοχών, όπως περίπου συνέβαινε έως τότε. Αποκτούσαν πλέον πραγµατική εξουσία. Έτσι, οι διαφορετικές φατρίες και οµάδες συµφερόντων,

που

λειτουργούσαν

στους

κόλπους

της

Επανάστασης, προσπάθησαν να ελέγξουν τα όργανα αυτά. Η 2η Εθνοσυνέλευση βρήκε τους Πελοποννήσιους πρόκριτους (Λόντος, Ζαΐµης, Σισίνης, ∆εληγιάννης κ.ά.) να κυριαρχούν στη ∆ιοίκηση. Για

να

το

πετύχουν,

εξουδετέρωσαν

το

διευκολύνονταν

από

αποδυνάµωσαν

Νέγρη τη

και

στάση

το

τον

Μαυροκορδάτο

Υψηλάντη.

αναµονής

που

και

Εξάλλου,

τηρούσαν

οι

προύχοντες της Ύδρας και των Σπετσών. Η πολιτική τους ισχύς συµπληρωνόταν από τους φόρους της Πελοποννήσου, τους οποίους έλεγχαν και που αποτελούσαν έως τότε τη σηµαντικότερη πηγή χρηµατοδότησης της Επανάστασης.

Σελίδα 154 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Τα συνταγµατικά κείµενα της Επιδαύρου το 1822 και του Άστρους το 1823, όντας επηρεασµένα από την ιδεολογία και τις πρακτικές που είχε γεννήσει η Γαλλική Επανάσταση, καθιέρωναν δ ύ ο σ υ λ λ ο γ ι κ ά σ ώ µ α τ α . Τ ο «Β ο υ λ ε υ τ ι κ ό » π ο υ α π ο τ ε λ ο ύ σ ε τ ο εκλεγµένο

σώµα

των

αντιπροσώπων

του

έθνους

και

το

« Ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ό », π ο υ α π ο τ ε λ ε ί τ ο α π ό π έ ν τ ε µ έ λ η κ α ι α σ κ ο ύ σ ε αρµοδιότητες αρχηγού κράτους και κυβέρνησης. Το Βουλευτικό επεξεργαζόταν

και

ενέκρινε

τον

προϋπολογισµό

και

«επιθεωρούσε » το γενικό απολογισµό. Είχε ακόµα το δικαίωµα να απευθύνει κατηγορίες και να κηρύσσει έκπτωτα τα µέλη του Εκτελεστικού και τους υπουργούς. Είναι προφανές ότι το κέντρο βάρους της επαναστατικής εξουσίας βρισκόταν στα χέρια των εκλεγµένων αντιπροσώπων. Έχει, σ’ό,τι αφορά τις συγκρούσεις Οδυσσέα Ανδρούτσου – π ρ ο κ ρ ί τ ω ν τ ο υ «Α ρ ε ί ο υ Π ά γ ο υ », ν α ι δ ο ύ µ ε τ ι έ γ ι ν ε , µ ε τ ά τ ι ς αποφάσεις για κατάργηση των τοπικών διοικήσεων στο Άστρος (30/3/1823), στην Εύβοια, απ’ όπου µπορούµε να υποθέσουµε και ό,τι έγινε και αλλού. Οι πρόκριτοι του νησιού, απαλλαγµένοι από το δεσµευτικό πλαίσιο των αρεοπαγιτών, ανακτούν την απόλυτη κυριαρχία τους στα όρια των κοινοτήτων τους και τον έλεγχο των οικονοµικών προηγούµενες

λειτουργιών µεθόδους

της

κοινότητας.

παραγωγής

και

επάνοδος

αναπαραγωγής

σε του

π λ ε ο ν ά σ µ α τ ο ς χ ω ρ ί ς τ η µ ε σ ο λ ά β η σ η τ ο υ «Α ρ ε ί ο υ Π ά γ ο υ » κ α ι τ ω ν τοπικών εφοριών επέτρεπε στους προκρίτους να συσσωρεύουν κεφάλαια και να τα αναδιανείµουν όπως η ίδιοι έκρινα σκόπιµο, επανακάµπτοντας µέσα από τον έλεγχο των οικονοµικών δικτύων και

στο

πολιτικό

πεδίο.

Επιδιώκοντας,

ενδεχοµένως,

να

εκµαιεύσουν, µία απόφαση της Εθνοσυνέλευσης του Άστρους κατά των

αρεοπαγιτών,

κατηγορούν

απροκάλυπτα

τους

αρεοπαγίτες

στην Υπέρτατη ∆ιοίκηση, υποδεικνύοντάς τους ως υπεύθυνους της δεινής θέσης της Ευρίπου. Σε επιστολή τους (προκήρυξη) οι Σελίδα 155 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 πρόκριτοι της Ευρίπου αναφέρουν προς τη ∆ιοίκηση: « ότι τους παλαιούς εφόρους και καπετανίσκους τους απεκηρύξαµεν διόλου. Ότι οι αρεοπαγίται, αντί να βοηθήσουν την νήσον µας, διέφθειραν τους καρπούς αυτής και πάσχει το στρατόπεδον µας από έλλειψιν ζωοτροφιών

ότι

κύριος

εσφετέρισε

πολλά

[ …]

ζωοτροφιών,

Τασσίκας, και,

επιστάτης

αφού

του

ων

των

εζητήσαµεν

λογαριασµόν, έφυγε δια νυκτός». Προκειµένου να προλάβουν την αντικατάσταση

των

αρεοπαγιτών

και

των

εφόρων

από

εκπροσώπους της κεντρικής διοίκησης, οι πρόκριτοι µε συνοπτικές διαδικασίες συστήνουν από το Φεβρουάριο του 1823 «τοπικήν διοίκησιν κατ’ εκλογήν, δια να διοικήσωµεν τον τόπον µας, δια να µην έχωµεν χρεία από ξένους». Ο προσεταιρισµός, επιπλέον, του ∆ιαµαντή Νικολάου µε το µέρος τους, αποµάκρυνε το ενδεχόµενο µίας µε τα όπλα καταστροφικής επέµβασης της ∆ιοίκησης. Οι πρόκριτοι, άλλωστε, φροντίζουν να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί, ώστε η αποκήρυξη των αρεοπαγιτών και η σύσταση τοπικής ∆ιοίκησης, να µην εκληφθεί ως άρνηση της υπέρτατης ∆ιοίκησης, αλλά ως µέριµνα για τη σταθεροποίηση της ∆ιοίκησης και την εξοµάλυνση των συνθηκών προς αποφυγή κοινωνικών αναταραχών. Προφ ανώς, όµως, µέσα από το προσωρινό του πράγµατος προβάλλουν επιβάλουν

οι

προθέσεις

τις

απορρίπτοντας

δικές το

των

τους

προκρίτων αντιλήψεις

συγκεντρωτισµό

της

Εύβοιας

περί

κεντρικής

να

διοίκησης, εξουσίας.

Αντιλαµβανόµενοι, µάλιστα, την αποδυνάµωση της επιρροής της ∆ιοίκησης στην περιοχή, ιδιαίτερα µετά και τη σύµπλευση του ∆ιαµαντή – µε ευνόητους όρους – οι πρόκριτοι απαίτησαν « ότι να µην απατηθή η Υπερτάτη ∆ιοίκησις εις κανένα λόγον µήτε των ποτέ εφόρων µήτε καπετανίσκων µήτε αρεοπγιτών και αποστείλη τινά αυτόθεν και γένη σκάνδαλον και διασείση την ησυχίαν µας.»

Σελίδα 156 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Κάτι, όµως, που πρέπει να επισηµανθεί και για τις δύο πρώτες εθνοσυνελεύσεις είναι το γίνεται

αντιληπτό

από

όσα

ιδιαίτερα φορτισµένο, όπως

έχουν

ήδη

γραφεί,

κλίµα,

που

σ υ ν ή λ θ α ν . Ο δ ε Π α π α ρ ρ η γ ό π ο υ λ ο ς , µ ά λ ι σ τ α , ι σ χ υ ρ ί ζ ε τ α ι κ α ι « [ …] Ότε τω 1822 και 1823, συνήλθον εν τω µέσω της κλαγγής των όπλων εις την Επίδαυρον και εις το Άστρος οι αντιπρόσωποι ούτοι του λαού δεν ελησµόνησαν να δοξολογήσωσι «τους αειµνήστους Χ ρ ι σ τ ι α ν ο ύ ς η µ ώ ν α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς τ η ς Κ ω ν σ τ α ν τ ι ν ο υ π ό λ ε ω ς » [ …] » . Στην εθνοσυνέλευση του Άστρους, όµως, ψηφίστηκε νέος «Ο ργανισµός των Ελληνικών Επαρχιών» (16 Απρίλη 1823) και η επικράτεια κατατέµνεται, πια, σε επαρχίες, που απαρτίζονται από κωµοπόλεις και χωριά. Ο έπαρχος, έχοντας ως αποστολή να επιβλέπει

την

αποθαρρύνει

εύρυθµη

ενέργειες

λειτουργία

που

θα

της

έθεταν

Επαρχίας

υπό

και

να

αµφισβήτηση

την

εφαρµογή των όποιων αποφάσεων της κεντρικής εξουσίας, θα διορίζεται από τη ∆ιοίκηση και θα ‘χει κοντά του το γενικό γραµµατέα, δυο επιστάτες, των προσόδων και των εξόδων, και έναν αστυνόµο, που θα έχει, ταυτόχρονα, και χρέη λιµενάρχη. Καθορίζεται εντοπιότητα του επάρχου από την επαρχία που θα κληθεί να διοικήσει. Στα χωριά και στις κωµοπόλεις, η εξουσία περνά στα χέρια των δηµογερόντων, που θα ‘ναι 4 το πολύ ανά περιοχή, αλλά ο αριθµός τους θα εξαρτάται από τον πληθυσµό των περιοχών τους.

Τούτος ο νέος νόµος εφαρµόστηκε σε όλη την

ελεύθερη επικράτεια, πλην των τριών ναυτικών νησιών! Ένα διάταγµα, που εκδόθηκε από το Βουλευτικό στις 17 Μάη 1823, οργάνωσε

το

Αιγαίο,

την

Πελοπόννησο

και

τη

Ρούµελη

σε

επαρχίες, µόλο που υπήρχαν προβλήµατα στην ακριβή χωροθέτηση των επαρχιών και αυτή στηρίχτηκε, εν τέλει, στην οθωµανική διοικητική γεωγραφία… Στο µεταξύ, η διοίκηση όλης της ∆υτικής Ελλάδας, για ξεχωριστής σηµασίας λόγους (: στρατηγική θέση του Μεσολογγίου),

ανατέθηκε

σε

ένα

µόνο

Σελίδα 157 από 321

άτοµο

(αρχικά,

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Κωνσταντίνος Μεταξάς, κατόπιν, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος), που έφερε τον τίτλο του Γενικού Επάρχου πρώτα ή Γενικού ∆ιευθυντή ∆υτικής Χέρσου Ελλάδας αργότερα. Παρά τα αντίθετα σχέδια των προκρίτων της Εύβοιας, ο Πετρόµπεης Μαυροµιχάλης φάνηκε αποφασισµένος να ενισχύσει τη θέση της ∆ιοίκησης τόσο στην Εύβοια, όσο και στην Ανατολική Χέρσο Ελλάδα. Για το σκοπό αυτό προέβη στο διορισµό Έπαρχων στην Εύριπο, αλλά και στην ευαίσθητη περιοχή των Αθηνών. Η εκ του νόµου εκπορευόµενη τοποθέτηση των Έπαρχων εκµηδένιζε την οποιαδήποτε αµφισβήτηση στο διορισµό, καθώς η οποιαδήποτε αντίδραση θα επέσειε την κατασταλτική επέµβαση της ∆ιοίκησης. Πρώτος έπαρχος στην Εύβοια διορίστηκε, λίγους µήνες µετά, ο Ιωάννης Κωλέττης (29 Μάη 1823). Η εσωτερική διαπάλη, ωστόσο, δεν είχε τερµατιστεί. Η κατάργηση,

την

άνοιξη

του

1823,

αξιώµατος

του

αρχιστράτηγου που κατείχε ο Θ. Κολοκοτρώνης φανερώνει ότι τα όργανα της ∆ιοίκησης χρησιµοποιούνταν για την αποδυνάµωση των πολιτικών αντιπάλων και την ενδυνάµωση των πολιτικών συµµάχων. Αυτή τη φορά στόχος ήταν ο Κολοκοτρώνης, που µετά τις στρατιωτικές επιτυχίες είχε αναδειχτεί σε σηµαντικό πολιτικό παράγοντα. Ο

Κολοκοτρώνης,

σηµειώνει

στα

ας

σηµειωθεί

«Αποµνηµονεύµατά»

εδώ,

του

–

µολονότι οι

–

όπως

κοτζαµπάσηδες

ψήφισαν στο Άστρος την εκποίηση της εθνικής γης, για να καρπωθούν οι ίδιοι τα οφέλη και να µείνει χωρίς τροφές και εφόδια ο κόσµος, συµβιβάστηκε µαζύ τους και έγινε µέλος του Ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ο ύ . Έ τ σ ι , τ ο ν ε γ κ α τ έ λ ε ι ψ α ν ο ι «Φ ι λ ι κ ο ί » φ ί λ ο ι τ ο υ κ α ι όταν προσπάθησε να προωθήσει την πολιτική του µε τους εξ αγχιστείας συγγενείς του ∆εληγιάννηδες, τούτο – σύµφωνα µε τον

Σελίδα 158 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Τσαπάρα – είχε επακόλουθο ο Γέρος του Μοριά, αν και γνήσιος λαϊκός αγωνιστής, «να χαρακτηριστεί ασταθής και να εγκλωβιστεί στα δίχτυα των κοτζαµπάσηδων». Στις 31/5/1823, µάλιστα, κυκλοφορεί από το Εκτελεστικό ένα έγγραφο, στο οποίο, ως πάνδηµο προσκλητήριο, καλεί όλους τους Έλληνες «µε όλας των τας δυνάµεις, να τρέξουν µε οµόνοιαν και ευπείθειαν, να πολεµήσουν µε ανδρείαν υπέρ πίστεως και πατρίδος,

µιµούµενοι

τους

αθανάτους

προγόνους».

Στο

ίδιο

έγγραφο, αποφασίζεται, για να γίνει ο Αγώνας «ενεργητικότερος και ασφαλέστερος» ο Πετρόµπεης Μαυροµιχάλης (πρόεδρος του Εκτελεστικού), αντιπρόεδρος),

ο ο

Θ. Αλ.

Κολοκοτρώνης Μαυροκορδάτος

(ο

από

27/5/1823

(Γραµµατέας)

και

Σωτήρης Χαραλάµπης να στρατοπεδεύσουν στα Μέγαρα και τα άλλα δύο µέλη του Εκτελεστικού, Ανδρέας Ζαΐµης και Ανδρέας Μεταξάς,

να

µεταβούν

στην

περιοχή

της

Πάτρας,

για

να

παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς τα πράγµατα σε Ανατολή και ∆ύση. Η ισχύς εν τη ενώσει;

5.7. «Αρχίζει το µατς…»

Από το φθινόπωρο, όµως, του 1823 µέχρι την άνοιξη του 1824, έχουµε τον πρώτο εµφύλιο πόλεµο, που είχε ως αφορµή την καθαίρεση από την κυβέρνηση ενός υπουργού, του Περούκα, από τον πρόεδρο του βουλευτικού, Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, µε την κατηγορία της υπέρβασης καθήκοντος.

Νωρίτερα, σε διάφορα

µέρη της επαναστατηµένης Ελλάδας, είχαµε «βίαιες συρράξεις » µεταξύ τοπικών παραγόντων (οπλαρχηγών – προεστών), οι οποίες έφταναν και στα όρια εµφύλιων συγκρούσεων.

Σελίδα 159 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Ενδεικτικά,

ας

αναφερθεί

ότι

κρούσµατα

«ανταρσίας »

συναντιώνται και στους πρώτους χρόνους της Επανάστασης, όπως βλέπουµε σε επιστολή του Αρείου Πάγου προς το Μινίστρο των εσωτερικών Κωλέττη, όπου αναφερόταν ότι « τινές κακεντρεχείς Ευβοείς» µαζί µε καπεταναίους « εσύστησαν στρατόπεδον, µη θέλοντες

να

υπακούσουν

εις

τας

διαταγάς

της

υπερτάτης

∆ιοικήσεως, ως τοις έγραφεν, ήλθον πλησίον εις Ξεροχώρι, και εκήρυξαν πόλεµον κατά του αρχηγού συνεργεία του επιβούλου και ταραχοποιού,

οι

οποίοι

αφού

κατεβλήθησαν

υπό

του

κυρίου

∆ιαµαντή, έφυγον κρυφίως επί λόγω ότι έρχονται εις την υπερτάτην ∆ιοίκησιν, έργω δε να καταφύγουν εις Αθήνας προς τον διδάσκαλον αυτών». Την αναφορά, που φέρει ηµεροµηνία 20/9/1822,

την

υπογράφουν οι αρεοπαγίτες, Ταλαντίου Νεόφυτος, Ανθιµος Γαζής, ∆ρόσος

Μανσόλας,

Κ.

Τασσίκα,

Κωνστ.

Σακελλίωνος,

Κωνσταντίνος Ιωάννου. Λίγο

µετά,

επήλθε

πραξικοπηµατική

κατάργηση

του

Αρείου Πάγου από τον Ανδρούτσο στις 29 Σεπτεµβρίου 1822, αφού προηγήθηκε η επιβολή του οπλαρχηγού στους προεστούς των Αθηνών. Ο Άρειος Πάγος, η δύναµη του οποίου είχε περιοριστεί στην Ανατολική Στερεά και µόνο στην Εύριπο είχε ακόµη κάποια επιρροή, κατήγγειλε τις ενέργειες του Ανδρούτσου στη ∆ιοίκηση, προσδοκώντας

την

αποκατάσταση

των

πραγµάτων

µε

την

παρέµβασή της. Ο Ανδρούτσος παρουσιαζόταν στη ∆ιοίκηση από τους αρεοπαγίτες ως υπαίτιος για την προέλαση των οθωµανικών δυνάµεων

στην

αντέδρασε αρεοπαγίτες,

Ανατολική

άµεσα

στις

Χέρσο

κατηγορίες

ανταποδίδοντας

Ελλάδα. που

τις

του

Ανδρούτσος προσήψαν

κατηγορίες

οι

αυτές,

κατονοµάζοντας τους αρεοπαγίτες ως τους κύριους υπεύθυνους για τη

δυσµενή

πορεία

της

επανάστασης

στην

Ελλάδα.

Σελίδα 160 από 321

Ανατολική

Χέρσο

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Ο φόβος υπήρξε µεγάλος ακόµη και στην Πελοπόννησο, γιατί υπήρχε η αίσθηση πως αν χανόταν η Ανατολική Ελλάδα, οι Πελοποννήσιοι θα βρίσκονταν εκτεθειµένοι σε µεγάλο κίνδυνο. Πολλοί ήταν εκείνοι που εξέφραζαν την απαισιοδοξία τους για την εξέλιξη των επαναστατικών επιχειρήσεων από τον Ιούνη και Ιούλη του

1822

και

ιδιαίτερα

οι

πρόκριτοι

της

Ύδρας,

οι

οποίοι

πίστευαν (29 Ιούνη 1822) ότι η υποχώρηση της Επανάστασης προήλθε

απ’ τις εσωτερικές διχόνοιες των επαναστατών και όχι

εξαιτίας της στρατιωτικής υπεροχής του αντιπάλου. Μερικές µέρες αργότερα,

πρόεδρος

του

εκτελεστικού

Αλέξανδρος

Μαυροκορδάτος υποδείκνυε (09/07/1822) ως υπευθύνους για τη δ υ σ µ ε ν ή ε ξ έ λ ι ξ η τ ω ν π ρ α γ µ ά τ ω ν έ ν α « κ ό µ µ α σ κ α ν δ α λ ο π ο ι ώ ν », χωρίς να δίδει περισσότερες, όµως, διασαφηνίσεις. Με γράµµατά του, το φθινόπωρο (14 Σεπτέµβρη 1822), ο Μαυροκορδάτος προς τους χιλίαρχους της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδας, προσπαθούσε να πετύχει µια εξισορρόπηση των πραγµάτων µεταξύ της ανάγκης της ∆ιοίκησης από τη συνδροµή των οπλαρχηγών της Ανατολικής Στερεάς, που οι περισσότεροι ήταν κάτω από την επιρροή του Ανδρούτσου – παρά την αντίθετη άποψη του Μαυροκορδάτου – και της πολιτικής, που στόχευε να εδραιώσει τον έλεγχό της στην Ανατολική Στερεά και την Εύριπο. Πάντως, εµφύλιοι

να

σηµειωθεί

σπαραγµοί,

αν

και

ότι,

και

κατά

τον

Κορδάτο,

έµοιαζαν

µε

οι

κοµµατικές

αντιπαραθέσεις, δεν ήσαν αποτελέσµατα προσωπικών αντιθέσεων ή

συνεπακόλουθα

«ανωµαλιών» ταξικοί

της

πολυαίωνης

κληροδότησε

και

γι’

συγκρούσεις.

Οι

αυτό,

και

κυριότερες

αυτοί

και

όσων

Έλληνες,

αλλά

ήσαν

τους

έπαιρναν αιτίες

σκλαβιάς

µαζικό

ήσαν

οι

χαρακτήρα

προσπάθειες

οι των

κοτζαµπάσηδων να εκµεταλλευτούν τα «εθνικά κτήµατα» και η καταβολή µισθών και οικονοµικής ενίσχυσης, που ζητούσαν οι οπλαρχηγοί, που βρισκόντουσαν, σ’ αντίθεση µε τους προύχοντες, Σελίδα 161 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 στην «πρώτη γραµµή » της Επανάστασης. Να γραφ εί, βεβαίως, και ότι µε το µέρος των προεστών από τις ευρωπαϊκές χώρες τασσόταν η Αυστρία του Μέττερνιχ! Ενδιαφέρουσα,

όµως,

είναι

ανάλυση

των

εµφυλίων

πολέµων στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης από το Θανάση Παπαρήγα, ο οποίος µεταξύ άλλων στέκεται και στα ακόλουθα: «Οι

πόλεµοι

αυτοί

αντανακλούσαν

τις

αντιπαραθέσεις

στο

εσωτερικό της ακόµη υπό διαµόρφωση νεοελληνικής κοινωνίας σε µια συγκεκριµένη της φάση αλλά και σε µια συγκεκριµένη της ιστορική στιγµή: Τη στιγµή της πορείας προς τη δηµιουργία του εθνικού κράτους. Οι πόλεµοι αυτοί, συνεχίζει ο Θ. Παπαρήγας, περιείχαν και ήταν φυσικό να περιέχουν τη σφραγίδα των γενικών συνθηκών της εποχής. Οι συνθήκες αυτές συγκεκριµένα ήταν: Στην ελληνική περίπτωση έχουµε να κάνουµε µε τη διάλυση του ανατολικού - µε την έννοια του συγκεντρωτικού φεουδαρχικού κράτους και η πορεία προς την επικράτηση της αστικής κοινωνίας γίνεται µε ειδικό, τοπικό, «βαλκανικό» τρόπο. Ο τελευταίος έχει σαν πυρήνα του την προσπάθεια

δηµιουργίας

χωριστού

εθνικού

κράτους

σαν

νέας

µορφής αστικής κοινωνικής οργάνωσης της περιοχής. Το γεγονός ότι ο χαµηλός βαθµός εθνικής ολοκλήρωσης έπαιξε πολύ σοβαρό ρόλο στους εµφυλίους πολέµους φαίνεται πολύ καθαρά και µόνο από τις συγκρούσεις του τύπου «Ρουµελιώτες εναντίον Μοραϊτών». Εδώ, ωστόσο, πρέπει

να πούµε ότι

δεν

πρόκειται για φαινόµενο επιφανειακό και ούτε καν µόνο ελληνικό.. Στη Γαλλία έχουµε την άγρια αντιπαράθεση µεταξύ του Ιακωβινικού Βορρά

και

του

Γιρονδινικού

Νότου.

Στην

πραγµατικότητα,

πρόκειται για φυσιολογική κατάσταση, που δείχνει ότι η αστική κοινωνία βρίσκεται ακόµη στη φάση της πρώτης διαµόρφωσής της.

Σελίδα 162 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Η Επανάσταση του ’21 – όπως δέχεται ο Παπαρήγας – γίνεται σε γενικές ιστορικές συνθήκες όπου η µόνη βιώσιµη επαναστατική και προοδευτική δύναµη είναι η αστική τάξη. Σε αυτήν ανήκουν τόσο

ηγεσία

σφραγίδας

της

Επανάστασης

που µπαίνει

όσο

και

χαρακτήρας

της

στα προβλήµατά της. Ωστόσο, ο όρος

«αστική τάξη» καλύπτει µια πραγµατικότητα ιδιαίτερα πολύπλοκη και γεµάτη ασυνέχειες ή και αντιθέσεις. Σε αυτήν ανήκουν οι πανίσχυροι

και,

εφοπλιστικοί

για

όµιλοι,

την οι

εποχή αστοί

και

την

περιοχή,

γαιοκτήµονες,

γιγαντιαίοι

που

βαθµιαία

δηµιουργούνται και, ταυτόχρονα, διαλύονται στις συνθήκες της αποσύνθεσης

της

αναχρονιστικής

Οθωµανικής

γαιοκτησίας,

τα

στοιχεία της πολιτικής και διοικητικής αριστοκρατίας που έχουν κατακτήσει

θέσεις

σε

αυτό

που

έχει

ονοµαστεί

«δοσιµατική

διοίκησις», ένας ολόκληρος και ιδιαίτερα πολυάριθµος κόσµος από βιοτέχνες

επιχειρηµατίες

και

µικρούς

και

µεσαίους

παρά

ταυτίζονται

εµπορευοµένους. Οι

δυνάµεις

αυτές

κάθε

άλλο

πλήρως

µεταξύ τους. ∆ε βρίσκονται όλες στον ίδιο βαθµό αστικοποίησης. Από την άποψη αυτή, οι πιο προωθηµένοι είναι οι πάσης φύσεως πλοιοκτήτες και οι πάσης φύσεως έµποροι, αν και αυτοί επίσης χωρίζονται µεταξύ τους από σοβαρές αντιθέσεις. Αντίθετα, στους αστούς - γαιοκτήµονες και, ακόµη περισσότερο, στο στοιχείο της διοικητικής στοιχείων

αριστοκρατίας, είναι

πολύ

το

βάρος

των

Τα

διάφορα

ισχυρότερο.

αναχρονιστικών αυτά

τµήµατα

διαφέρουν από την άποψη της οικονοµικής επιφάνειας (π.χ. οι πρόκριτοι της Πελοποννήσου, ήδη από πρώτα ιδιαίτερα πλούσιοι, έχουν πλουτίσει παραπέρα από την οικειοποίηση των περιουσιών των τοπικών πασάδων, που επίσης ήταν ιδιαίτερα πλούσιοι, ενώ οι πρόκριτοι

της

λειτουργίες). πληρέστερα

Ρούµελης ∆ιαφέρουν

στηρίζονται ακόµη

διαµορφωµένης

και

εθνικής

ιδιαίτερα από

την

αγοράς,

Σελίδα 163 από 321

σε

πολιτικές

έλλειψη

που

δείχνει

µιας τις

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 δυσκολίες επικοινωνίας µεταξύ των διαφόρων περιοχών. Τα πιο προωθηµένα στοιχεία έχουν δεσµούς πιο πολύ µε το εξωτερικό παρά

µε

την

ίδια

την

χώρα.

Οι

διαφορές

αυτές

δεν

είναι

ακαδηµαϊκές αλλά έχουν σοβαρότατες συνέπειες και επιπτώσεις. Ανάµεσα στους εφοπλιστές, τους ιδιόµορφους γαιοκτήµονες και τους εκπροσώπους της διοικητικής αριστοκρατίας είναι φανερό ότι υπάρχει πολύ έντονη «ιστορική όσµωση»: Όλοι τους έχουν από καιρό

στραφεί

προς

την

αστική

εξέλιξη

µέσω

της

εµπορικής

δραστηριότητας. Αυτό εξηγεί και την έντονη τάση προσέγγισης και συµπαράταξης που τους διακρίνει και που θα φανεί καθαρά στην Επανάσταση. Μεταξύ τους, όµως, υπάρχουν και διαφορές. Οι πλούσιοι εφοπλιστές βλέπουν τη γη σαν χώρο επένδυσης των κεφαλαίων τους και εξόδου από την οικονοµική κρίση, αφού ο βιοµηχανικός τοµέας τους είναι κλειστός (ή, σωστότερα, κλεισµένος). Τα υπόλοιπα στοιχεία των κυριάρχων τάξεων, όµως, βλέπουν τη γη σαν δική τους και δεν έχουν διάθεση να την παραχωρήσουν σε άλλους. Αυτό κάνει

το

συνασπισµό

των

µεγαλοεφοπλιστών

και

των

µεγαλοπροκρίτων ασταθή και γεµάτο αντιθέσεις, πράγµα που οδηγεί σε νέο κύκλο αντιπαραθέσεων. Πέρα από αυτά τα προβλήµατα, υπάρχουν και τα προβλήµατα της γενικότερης ιστορικής διαµόρφωσης των κυριάρχων τάξεων: Μέσα στα πλαίσια µιας ακόµη χαµηλής εθνικής ολοκλήρωσης, της επίδρασης των παραδόσεων της Οθωµανικής διοίκησης κλπ. οι ενέργειες και οι βλέψεις µερικών τµηµάτων των κυριάρχων τάξεων όχι

µόνο

στρέφονται

ευθέως

ενάντια

στα

συµφέροντα

των

υπολοίπων αλλά, καµιά φορά, θέτουν σε κίνδυνο την ίδια την Επανάσταση».

Σελίδα 164 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Στις

15/10/1823,

Θ.

Κολοκοτρώνης

παραιτείται

από

αντιπρόεδρος του Εκτελεστικού και το Νοέµβριο του ίδιου έτους, ωστόσο, η ένταση κλιµακώθηκε, όταν ο Θ. Κολοκοτρώνης και ο Πετρόµπεης Μαυροµιχάλης εξεδίωξαν τους «πολιτικούς» από το Ναύπλιο και επιχείρησαν να σχηµατίσουν δική τους ∆ιοίκηση. Ο Πάνος

Κολοκοτρώνης,

γιος

του

Θεόδωρου,

φρούραρχος

του

Ναυπλίου, µαζύ µε το Νικηταρά και τον Τσόκρη και άλλους 200 πάνε στο Άργος (26/11/1823), µπήκαν στο βουλευτήριο, παίρνουν τα

αρχεία

και

τροµοκρατούν

τους

παραβρισκόµενους.

Την

παραµονή (25/11/1823), ο Ιωάννης Κωλέττης διοριζόταν µέλος του Εκτελεστικού στη θέση του εκπεσόντος Ανδρέα Μεταξά.

Εικόνα 14: Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, πρωταγωνιστής των εµφυλίων πολέµων!

«Θλίβοµαι βαθύτατα ακούγοντας ότι οι εσωτερικές έριδες της Ελλάδας συνεχίζονται

και αυτό σε µια στιγµή που η πατρίδα σας

θα µπορούσε να θριαµβεύσει παντού, όπως έχει θριαµβεύσει σε µερικούς τοµείς. Η Ελλάδα είναι τώρα αντιµέτωπη µε τρεις λύσεις: να κατακτήσει την ελευθερία της ή να γίνει κτήση των ηγεµόνων της Ευρώπης ή τουρκική επαρχία. ανάµεσα στις τρεις.

Τώρα µπορεί να διαλέξει

Αλλά ο εµφύλιος πόλεµος δεν µπορεί να

οδηγήσει παρά στις δύο τελευταίες.

Αν η Ελλάδα ζηλεύει την τύχη

Σελίδα 165 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 της Βλαχίας και της Κριµαίας, µπορεί να την έχει αύριο· αν της Ιταλίας, µεθαύριο. Αν όµως θέλει να γίνει για πάντα ελεύθερη, αληθινή και ανεξάρτητη, καλά θα κάνει ν' αποφασίσει τώρα, αλλιώς δεν θα έχει ποτέ πια αυτή την ευκαιρία», γράφει ο λόρδος Βύρωνας σε επιστολή του προς τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, στις 2 ∆εκέµβρη του 1823, από την Κεφαλλονιά, ενώ διαρκεί ακόµα ο πρώτος εµφύλιος µεταξύ των επαναστατών στην κυρίως Ελλάδα. Λίγες ηµέρες αργότερα (9/12/1823), οι Υδραίοι στηλιτεύουν, µε δηµόσια προκήρυξη, τους Κολοκοτρώνηδες και όσους τους ακολουθούν. Το Γενάρη του 1824, αφού οι Σπετσιώτες στρέφονται κι αυτοί κατά του Κολοκοτρώνη και των Πελοποννησίων (2/1/1824), το Βουλευτικό του Μαυροκορδάτου, που µετέθεσε την έδρα της κυβέρνησης στο Κρανίδι, συµµάχησε (5 ή 17/1) µε τους νησιώτες προεστούς. πρόεδρο

Κατόπιν,

του

Μαυροκορδάτος,

εκτελεστικού

τον

αφού

Πετρόµπεη

καθαιρεί

από

Μαυροµιχάλη

και

κηρύσσει έκπτωτους όσα µέλη του Βουλευτικού δεν είχαν πάει στο Κρανίδι,

ορίζει

νέο

εκτελεστικό

υπό

την

προεδρία

του

Γ.

Κουντουριώτη και τη συµµετοχή των Γκίκα και Π. Μπόταση (ως αντιπροέδρου κατηγορίες

από

που

Χαραλάµπη, κατηγορήθηκε

βάραιναν

που, από

Ν.

9/2/1824),

επίσης, τη

τον

Λόντου, Π.

εκείνες

Βουλή,

Ιω.

Κωλέττη.

Μαυροµιχάλη τις

µέρες

συµπεριελάµβαναν

και του και

Οι το

Σ.

Γενάρη το

ότι

« ε π ώ λ η σ α ν κ α ι ε θ ν ι κ ά κ τ ή µ α τ α », δ η λ α δ ή ά ρ π α ξ α ν δ η µ ό σ ι α έ σ ο δ α προς ίδιον όφελος! Ο Ανδρέας Ζαΐµης, στις 20/4/1824, πάντως, δεν αποδέχτηκε το

διορισµό

του στη θέση του αποθανόντος

Νικολάου Λόντου, εν αντιθέσει µε τον Α. Σπηλιωτάκη, ο οποίος, νωρίτερα – στις 9/2/1824, είχε τοποθετηθεί στη θέση του Γκίκα Μπόταση, εφόσον είχε αποχωρήσει την 1η Φλεβάρη.

Σελίδα 166 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Ο πρόεδρος του Βουλευτικού, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, από την αρχή, όταν πρωτόφτασε στην Ελλάδα, σκεφτόταν να υπερφαλαγγίσει

το

∆.

Υψηλάντη.

Όταν

διορίστηκε

στο

Μεσολόγγι, αγωνίστηκε µε όλες του τις δυνάµεις για αυτό. Έτσι, παρά την ήττα στο Πέτα (1822), το 1822 – 1823 προσεγγίζει τους νοικοκυραίους αξιώµατα

και

εωσού

καταφέρνει τον

να

βλέπουµε

αναρριχηθεί

και

γενικό

σε

πολιτικά

γραµµατέα

της

∆ιοίκησης στο Άστρος. Όταν

κοτζαµπάσηδες

Κολοκοτρώνης, και

όµως,

Υψηλάντης

συµµάχησε τέθηκε

στην

Μαυροκορδάτος, χάνοντας τα ερείσµατά του,

µε

τους

άκρη,

προσεταιρίζεται

τους Υδραίους, δίνοντάς τους υποσχέσεις σχετικά µε τη χρήση του δανείου, που αναµενόταν στα µέσα του 1824 από την Αγγλία. Είχε, λοιπόν, σχέσεις µε τον λόρδο Βύρωνα και το Φιλελληνικό Κοµιτάτο του Λονδίνου και πέτυχε να γίνει αυτός αποδέκτης του δανείου. Με τα χρήµατα αυτά, ότι

πιο

αποτελεσµατικά

θα

ο Κωλέττης, που, επειδή έκρινε αντιπαλέψει

τον

αντίζηλό

του

Μαυροκορδάτο εάν βρισκόταν κοντά του, δέχτηκε τη σύµπραξή τους,

ενεργοποίησε

τις

σχέσεις

που

διατηρούσε

µε

τους

Ρουµελιώτες και ετερόχθονες ενόπλους, που αποτέλεσαν έτσι το στρατό

της

∆ιοίκησης

του

Κρανιδίου.

Στο

πλευρό

του

Μαυροκορδάτου, βρισκόταν τώρα και ο Παπαφλέσσας, ο οποίος, λίγους µήνες αργότερα, µέσα στο 1824, θα τεθεί και επικεφαλής αποτυχηµένης εκστρατείας για την εξόντωση του Θ. Κολοκοτρώνη και όσων νοικοκυραίων πολιορκούσαν, εκείνη την εποχή, ακόµα την Πάτρα!

Σελίδα 167 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829

Τι

πότε

Αφορµή

Αντίπαλοι

Τι συνέβη

Συνέπειες

Α’ Εµφύλ ιος

από φθιν όπωρ ο 1823 ως Μάιο 1824

ο Αλεξ. Μαυροκορδάτος – ως πρόεδρος του βουλευτικού – καθαιρεί έναν υπουργό τον Περούκα µε την κατηγορία υπέρβασης καθηκόντων

Θ. Κολοκοτρώνης ≠ (στρατιωτικοί) Μαυροκορδάτος (βουλευτικό), νέο εκτελεστικό (Κουντουριώτης Γ.), νησιώτες, Στερεοελλαδίτες, Πελοποννήσιοι κοτζαµπάσηδες

∆ε συγκαλείται, όσο διαρκεί η ένταση, Εθνοσυνέλευση

Β’ Εµφύλ ιος

Ιούλ ης 1824 – Γενά ρης 1825

άρνηση των κατοίκων της Τριφυλίας (Μεσσηνία) να πληρώσουν φόρους στην κυβέρνηση Κουντουριώτη

Κουντουριώτης + νησιώτες + Στερεοελλαδίτες ≠ Κολοκοτρώνης+ πρόκριτοι Πελοπ/σου

Ο Κολοκοτρώνης κι οι στρατιωτικοί τα τέλη του Νοέµβρη του 1823 διαλύουν το βουλευτικό του Μαυροκορδάτου µε τη βία και προκηρύσσοντας νέες εκλογές µεταθέτουν την έδρα του συνεργαζόµενου µε αυτούς εκτελεστικό στην Τρίπολη. Το Γενάρη του 1824 (5 ή 17/1), το βουλευτικό του Μαυροκορδάτου, που µετέθεσε την έδρα της κυβέρνησης στο Κρανίδι, ορίζει νέο εκτελεστικό υπό την προεδρία του Γ. Κουντουριώτη και τη συµµετοχή των Π. Μπόταση, Ν. Λόντου, Α. Ζαΐµη, Ιω. Κωλέττη . Τα δύο βουλευτικά και εκτελεστικά βρίσκονται επί ποδός εµφυλίου πολέµου. Κάτω από την πίεση της κοινής γνώµης και καθώς συνάπτεται το 1ο αγγλικό δάνειο ο Κολοκοτρώνης υποχωρεί (22/5/1824) κι αναγνωρίζει τον Κουντουριώτη. Ο τελευταίος εγκαθίσταται πλέον στο Ναύπλιο κι αναγνωριζόµενος από όλους χορηγεί αµνηστία Η διαχείριση των χρηµάτων του δανείου, που είχε συναφθεί µε εγγύηση τα ``εθνικά χτήµατα`` ήταν µια πέτρα σκανδάλου για το κυβερνητικό σχήµα που γρήγορα διασπάστηκε και οι Πελοποννήσιοι τον Ιούλιο του 1824 φεύγουν από την κυβέρνηση. Μετά τη στάση της Τριφυλίας, που δείχνει πως Θ. Κολοκοτρώνης και Πελοποννήσιοι δεν αναγνωρίζουν την κυβέρνηση, οι κυβερνητικοί εξοπλίζουν µε τα χρήµατα του δανείου στρατό Στερεοελλαδιτών µ’ επικεφαλής το Κωλέττη και κινούν κατά των Πελοποννησίων. Αιµατηρές συγκρούσεις (σκοτώνεται – 13/11/1824 – ο Π. Κολοκοτρώνης) κι ο Θ. Κολοκοτρώνης αποσύρεται στη Στεµνίτσα, ενώ εξαγοράζονται αγωνιστές κι οι λεηλασίες είναι πρωτοφανείς. Ο ∆. Πλαπούτας µεσολαβεί για ειρήνευση. Όταν ο Θ. Κολοκοτρώνης, οι ∆εληγιανναίοι, οι Νοταράδες, ο Σισίνης παραδίδονται, φυλακίζονται (6/2/1825). Ο Οδ. Ανδρούτσος πιάνεται από τους κυβερνητικούς τον Απρίλη και ``δολοφονείται`` (;) στην Ακρόπολη (5/6/1825), όπου φυλακίστηκε.

Ανενόχλητοι οι Σουλτάνος + Μωχάµετ Άλυ συνεργάζονται, ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος καταστρέφει Κρήτη, Κάσο, Ψαρά, ο Ιµπραήµ προελαύνει και λεηλατεί στην Πελοπ/σο (ηρωικός θάνατος, στο Μανιάκι, του Παπαφλέσσα 20/5/1825), ο Κιουταχής από Απρίλη του 1825 πολιορκεί το Μεσολόγγι. Ακινητοποιηµένος ο ελληνικός στόλος, δραστηριοποιείται από τον Κουντουριώτη Ιούλη – Αύγουστο 1825, ναυµαχία Γέροντα (Μιαούλης, 29/8/1825).

Πίνακας 3: ΟΙ ΕΜΦΥΛΙΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Σελίδα 168 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Ο επαναστατηµένος Ελληνισµός είχε κοπεί στα δύο. Από τη µια, µε το Κρανίδι συµπαρατάσσονταν οι νησιώτες εφοπλιστές και κεφαλαιούχοι,

όσοι

Ρουµελιώτες

πίστευαν

τον

Κωλέττη,

πλειοψηφία των Πελοποννησίων γαιοκτηµόνων και οι Έλληνες του εξωτερικού.

Από

την

άλλη,

όσοι

ακολουθούσαν

το

Θ.

Κολοκοτρώνη και τον Π. Μαυροµιχάλη και την κυβέρνησή τους, που, από τις 17/1/1824, έδρευε στην Τριπολιτσά. Παράλληλα µε µιαν αποτυχηµένη δολοφονική απόπειρα σε βάρος του Κολοκοτρώνη κατά τα τέλη Γενάρη της ίδιας χρονιάς στην Τρίπολη, ο Παπαφλέσσας πέρασε στο Κρανίδι και ανέλαβε το υπουργείο εσωτερικών. Όταν ο ∆. Υψηλάντης και ο Πλαπούτας, κατά το Φλεβάρη του 1824, πήγαν στο Κρανίδι µε προτάσεις για συµφιλίωση και συνδιαλλαγή. Η κυβέρνηση, όµως, του Κρανιδίου φάνηκε αδιάλλακτη και αποφασισµένη να διαλύσει την κυβέρνηση της Τρίπολης. Από τις 17/2/1824, µετά την άρνησή της και ενώ ο Κολοκοτρώνης διέλυε το στρατιωτικό του σώµα, η κυβέρνηση Κουντουριώτη διέταξε προετοιµασίες για ένοπλη αναµέτρηση. Με χρήµατα από την εκποίηση των εθνικών προσόδων διαφόρων επαρχιών,

κυβέρνηση

του

Κρανιδίου

κάλυπτε

τα

έξοδα

στρατολογίας και συντήρησης των στρατιωτικών σωµάτων, ενώ για

το

ναυτικό

θα

µεριµνούσαν

οι

Υδραίοι

κοτζαµπάσηδες

(Κουντουριώτηδες, Μπότασης). Τα τέλη Φλεβάρη, άρχισε και η πλευρά της Τρίπολης να προετοιµάζεται,

αν

και

κύρια

επιδίωξή

της

παραµένει

συµβιβαστική λύση, για την οποία το Κρανίδι κωλυσιεργεί να απαντήσει. Επιδιώκουν το συµβιβασµό µέσω Ζαΐµη (21/2), ίσως επειδή είχαν λιγότερες δυνάµεις να αντιπαραθέσουν, ίσως γιατί ήθελαν να κερδίσουν τη λαϊκή συµπαράσταση και να προσδώσουν στον αγώνα τους ηθικό και λαϊκό περιεχόµενο, σ’ αντίθεση µε τα µέλη

της

κυβέρνησης

Κουντουριώτη,

που

Σελίδα 169 από 321

κατηγορούνταν

ότι

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 παγιδεύουν τις λαϊκές ελευθερίες και δρουν συµφεροντολογικά και αντεθνικά, υπό την επιρροή του Μαυροκορδάτου. Τις τελευταίες ηµέρες

του

Φλεβάρη

(26/2/1824),

αποτυχαίνει

παταγωδώς

διαµεσολαβητική προσπάθεια του πρώην επάρχου Μεσολογγίου, Κωνσταντίνου Μεταξά, για συνδιαλλαγή, επειδή το Κρανίδι δεν εµφανίζεται πρόθυµο για τη συµφιλίωση, αλλά πανέτοιµο για ένοπλη λύση! Από

τις 6 Μαρτίου του 1824, η κυβέρνηση Κρανιδίου

σχεδιάζει από ξηράς και θαλάσσης «µετακόµιση » στο Ναύπλιο, αλλά ο φρούραρχος της πόλης, Πάνος Κολοκοτρώνης, αρνιόταν να παραδώσει το φρούριο σε κυβέρνηση που δεν είχε εκλεγεί από εθνοσυνέλευση. Η κυβέρνηση Κουντουριώτη αποκηρύττει, την επόµενη µέρα, ως προδότη, αποστάτη και εχθρό του έθνους το φρούραρχο και όσους θα τον ακολουθούσαν ή θα τον βοηθούσαν. Αφού προσπάθησε να εµποδίσει µε πιστούς του στρατιώτες ο Π. Κολοκοτρώνης την κυβέρνηση Κουντουριώτη να έλθει στο Ναύπλιο,

οι

Κρανιδιώτες

προέλασαν

στους

Μύλους

και

εγκαταστάθηκε εκεί η κυβέρνησή τους, αν και δεν έλειψαν οι πολεµικές συγκρούσεις έξω

από

το Ναύπλιο.

Απώτερός τους

στόχος, βεβαίως, ήταν η Τριπολιτσά! Μέχρι το β’

δεκαήµερο του

Μάρτη,

Ναύπλιο

οι

Κρανιδιώτες

χρησιµοποίησαν

κάθε

µέσο,

πολιορκούν καθώς

το ο

Π.

και

Κολοκοτρώνης

αντιµετώπιζε σωρό προβληµάτων και πάνω απ’ όλα, πέρα από τον επισιτισµό, και την αυτοµολία, λόγω απατηλών υποσχέσεων ή κακουχιών, κάποιων από τους υπερασπιστές της πόλης προς τους αντιπάλους τους. Στις 12 Μάρτη 1824, έχουµε νέα άκαρπη προσπάθεια του ∆. Πλαπούτα να επέλθει συµφωνία ανάµεσα στους αντιµαχόµενους, γιατί

– αν και η κυβέρνηση Κουντουριώτη έµοιαζε σύµφωνη – η

Σελίδα 170 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α «κ ό λ λ η σ ε » σ τ ο υ ς ό ρ ο υ ς γ ι α π α ρ ά δ ο σ η τ ο υ φ ρ ο υ ρ ί ο υ του Ναυπλίου στους Κρανιδιώτες αφενός και για υποδειγµατική τιµωρία του Π. Κολοκοτρώνη αφετέρου εάν αποδεικνυόταν, σε ειδική δίκη, ένοχος. Αφού

οι

περί

τον

Κουντουριώτη

κυρίεψαν

το

Άργος

(13/3/1824) και εγκατέστησαν εκεί την κυβέρνησή τους εωσού πέσει το Ναύπλιο, την ερχόµενη εβδοµάδα (19/3) ο Π. Νοταράς, για λογαριασµό τους, κατέλαβε τον Ακροκόρινθο και ανήγγειλε στην κυβέρνησή του ότι είχε πλέον τον έλεγχο σε όλη την Κορινθία.

Από τις 22 Μάρτη, όµως, το κέντρο βάρος των

επιχειρήσεων πέφτει στην Τρίπολη, την οποία υπερασπίζουν ο Θ. Κολοκοτρώνης, ο άλλος γιος του Γενναίος (παρά την αποτυχία του να περισώσει τον Ακροκόρινθο), ο ανιψιός του, Νικηταράς κι ο Κανέλλος

∆εληγιάννης

πολιορκητές

µε

επικεφαλής

1000

είχε

τεθεί

περίπου ο

άντρες.

Ανδρέας

Στους

Λόντος

και

συµµετείχαν, µεταξύ άλλων, οι Ι. Νοταράς, Αναγνωσταράς, Ν. ∆ικαίος,

Γ.

Γιατράκος,

Β.

Πετµεζάς

κ.α.

ως

ηγήτορες

Ρουµελιώτικων και Πελοποννησιακών στρατευµάτων. Ενώ συνεχιζόταν για 10 µέρες η πολιορκία, έπειτα από λαϊκές συγκεντρώσεις έξω από το σπίτι του Π. Μαυροµιχάλη ζητώντας

συµβιβασµό

γιατί

οι

κάτοικοι

της

Τρίπολης

δυσφορούσαν από την παρουσία των ενόπλων του Κολοκοτρώνη, ο Κανέλλος ∆εληγιάννης παίρνει την πρωτοβουλία και, καθώς η µείωση

των

τροφών

και

των

πολεµοφοδίων

µάστιζε

τους

πολιορκούµενους και οι πολιορκητές αντιµετώπιζαν προβλήµατα λιποταξιών,

αρχίζουν

διαπραγµατεύσεις.

Από

τη

µεριά

της

Τρίπολης, θα παρίστανται ο Κ. Μεταξάς και 4 βουλευτές και από τους περί τον Κουντουριώτη οι Α. Ζαΐµης και Α. Λόντος.

Σελίδα 171 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Αυτή τη φορά, οι διαπραγµατεύσεις προχωρούν και οι δύο µεριές µοιάζουν να συµφωνούν: Καθένας από την κυβέρνηση της Τρίπολης θα έφευγε στην επαρχία του µε τους στρατιώτες του Οι

πολιορκητές

πολιορκούµενων

δεν

θα

εµπόδιζαν

την

αποχώρηση

–

των

– Η Τρίπολη θα παρέµενε ουδέτερη, αλλά τα

φρούρια του Ναυπλίου θα παραδίδονταν στους Ζαΐµη και Λόντο, ενώ ο Π. Κολοκοτρώνης θα έπαιρνε ένα χρηµατικό ποσό για τα έξοδα της φρουράς.

Εικόνα 15: Γεώργιος Κουντουριώτης, εκπρόσωπος της Υδραίικης άρχουσας τάξης, πρωθυπουργός των εµφυλίων

Η πλευρά, όµως, του Κουντουριώτη, µόλις άκουσε τους όρους αυτούς, απέρριψε τη συµφ ωνία (31/3) και ξεκίνησε νέες συζητήσεις. Θα δέχονταν φτάνει να τους παρέδιδαν την Τρίπολη και όλους όσους είχαν στραφεί εναντίον τους. Επειδή, όµως, απέτυχαν να εµφανίσουν τους πολιορκηµένους οι Κωλέττης

–

Ζαφειρόπουλος και Καλαµαριώτης ως επίορκους και έτοιµους να παραβιάσουν την ανακωχή, δέχτηκαν να συναφθεί συµφωνία µε τους

αρχικούς

όρους.

Έτσι,

στις

3/4/1824,

κυβέρνηση

Μαυροµιχάλη αυτοδιαλύεται και τα µέλη της φεύγουν από την

Σελίδα 172 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Τρίπολη

και

επακολουθεί

διχογνωµία

Βουλευτικού

–

Εκτελεστικού (12/4) εάν θα έπρεπε να µεταφερθεί εκεί από το Ναύπλιο,

του

οποίου

συνεχιζόταν

ακόµα

πολιορκία,

κυβέρνηση Κουντουριώτη. Ο Γ. Κουντουριώτης, όµως, ως πρόεδρος, πια, της µόνης κ υ β έ ρ ν η σ η ς , σ τ ι ς 4 / 4 / 1 8 2 4 , θ α «δ υ ν α µ ι τ ί σ ε ι » τ ο κ λ ί µ α , κ α θ ώ ς κάλεσε

τους

«α ν τ ι π α τ ρ ι ώ τ ε ς »

του

Θ.

Κολοκοτρώνη

να

παραδοθούν, µε την απειλή ότι θα θεωρούνταν αποστάτες και θα τιµωρούνταν! Ενώ ο Μαυροµιχάλης κι οι δικοί του βρίσκονταν στη Μεσσηνία, στο Μιστρά και στη Λακωνία και εδραίωναν τη δύναµή

τους,

Θ.

Κολοκοτρώνης

ήθελε

να

συγκληθεί

νέα

εθνοσυνέλευση στην Καρύταινα Αρκαδίας, αλλά δεν παρέλειπε και την προετοιµασία για πιθανή πολιορκία της Τρίπολης. Τότε, ήλθε οριστικά προς το µέρος του κι ο ∆. Πλαπούτας, ενώ λίγο µετά επιτέθηκε νικηφόρα στη φρουρά της Τριπολιτσάς, µα η επιτυχία τ ο υ α υ τ ή «ε ν ό χ λ η σ ε » τ ο Ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ό , π ο υ ό ρ ι σ ε Π α π α φ λ έ σ σ α , Λόντο,

Ζαΐµη

να

χτυπήσουν

στην

Καρύταινα.

Αυτοί,

όµως,

παράκουσαν στις διαταγές που πήραν και µπήκαν, επικεφαλής 1000 αντρών, στην Τρίπολη. Τις

τελευταίες

προσπάθειες Όροι,

ηµέρες

συνδιαλλαγής

παράδοση

του

Απρίλη

Κολοκοτρώνη Ναυπλίου

και

του και η

1824,

είχαµε

Κουντουριώτη. αναγνώριση

της

κυβέρνησης Κουντουριώτη. Μεσολαβητής ήταν ο Νικηταράς.

Τις

π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς «ν α ρ κ ο θ έ τ η σ ε » ο Π α π α φ λ έ σ σ α ς , µ ε σ υ κ ο φ α ν τ ί ε ς κ α τ ά του Νικηταρά. Ο Κολοκοτρώνης (26/4) αποφασίζει να συναντηθεί µε τον επικεφαλής της κυβέρνησης για απευθείας συνεννοήσεις, το Βουλευτικό και το Εκτελεστικό αποφασίζουν να τον καλέσουν µαζύ µε το Νικηταρά (29/4). Η συνάντηση αυτή ήταν να γίνει στο Κυβέρι Αργολίδας, µα δεν πραγµατοποιήθηκε τελικά.

Σελίδα 173 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Αφού

µαταιώθηκε

συνάντηση

Κολοκοτρώνη

–

Κουντουριώτη, η πολιορκία του Ναυπλίου εξακολουθούσε και ο πρώτος

θέλησε

προσπάθειες

να

του

ενισχύσει

γιου

του,

µε

κάθε

Πάνου.

τρόπο

τις

αµυντικές

Πάνος

Κολοκοτρώνης

αντιµετώπιζε το διαρκώς αυξανόµενο κύµα διαρροών προς τους πολιορκητές , ενώ οι πρώτες εβδοµάδες του Μάη αναλώθηκαν σε πολεµικές

συγκρούσεις

και

µάχες

µεταξύ

κυβερνητικών

σ τ ρ α τ ε υ µ ά τ ω ν κ α ι τ ω ν «α ν τ ι π α τ ρ ι ω τ ώ ν » τ ο υ Π ά ν ο υ κ α ι Γ ε ν ν α ί ο υ Κολοκοτρώνη, του Πλαπούτα και του Νικηταρά στην περιοχή γύρω από το Ναύπλιο και στην επαρχία του Άργους. Τότε (12/5/1824), εµφανίστηκε και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος στο Άργος ως ειρηνοποιός και προσπάθησε να συµφιλιώσει τις αντίπαλες µερίδες. Παίρνοντας τη συγκατάθεση του Κουντουριώτη στις 20 Μάη, κίνησε να βρει τον Π. Κολοκοτρώνη στο Ναύπλιο. Αυτός δεχόταν να φύγει από το Ναύπλιο, αλλά υπό όρους. Ο Γ. Κουντουριώτης, όµως, ήθελε το φρούριο του Ναυπλίου άνευ όρων! Και κρατούσε τέτοια αδιάλλακτη στάση, γιατί, αφού νίκησε τους αντιπάλους του στην Αργολίδα, ήταν υπερσίγουρος για την τελική του

επικράτηση.

Τον

παρόξυνε

και

Κωλέττης,

που

συκοφαντούσε το Ζαΐµη. Ο Ζαΐµης τότε, ως Πελοποννήσιος προύχοντας, δεν ήθελε την

εκµηδένιση

των

Κολοκοτρώνηδων

και

την

ενίσχυση

των

νησιωτών κοτζαµπάσηδων. Έτσι, µε τη στάση του, βοηθά να καρποφορήσει η πρωτοβουλία του Κολοκοτρώνη για έντιµο για τους ηττηµένους συµβιβασµό. Ο Αναγνώστης ∆εληγιάννης, στις 22/5/1824 και έξω από την Τριπολιτσά, φέρνει κοντά Ζαΐµη και Κολοκοτρώνη, αλλά ο πρώτος αρνείται, παρόντων των αδελφών ∆εληγιάννη και άλλων προκρίτων από Τρίπολη και Καρύταινα, να συζητήσει τις προτάσεις Κολοκοτρώνη (εθνοσυνέλευση, ανατροπή Κουντουριώτη). Οι θέσεις του Ζαΐµη είναι σταθερές: Για να

Σελίδα 174 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

αποκατασταθεί η πολιτική οµαλότητα, απαιτείται συµβιβασµός. Για το συµβιβασµό, απαιτείται η παράδοση του Ναυπλίου στους κυβερνητικούς. Από

τις

συζητήσεις

εκείνης

Κολοκοτρώνης υποχωρεί, δέχεται

της

ηµέρας

(22/5/1824),

την παραχώρηση του Ναυπλίου

όχι στην κυβέρνηση, την οποία δεν αναγνωρίζει ακόµα ως νόµιµη, µα

σε

Λόντο

και

Ζαΐµη

έναντι

συµβολικού

ποσού

και

υποχρεώνεται αυτός, ο Νικηταράς και ο Πλαπούτας να διαλύσουν τα στρατεύµατά τους. Να σηµειωθεί, όµως, πως η συµφωνία, που τερµατίζει τον πόλεµο, δεν ικανοποίησε εξίσου το Εκτελεστικό, που

χάρηκε

υποδειγµατική

για

την

άλωση

τιµωρία

των

του

Ναυπλίου

αλλά

«α ν τ ι π α τ ρ ι ω τ ώ ν »,

ήθελε το

και

κάπως

µετριοπαθέστερο Βουλευτικό και τον Κουντουριώτη, που ήθελε πλήρη εξόντωση των αντιπάλων του και των Πελοποννησίων, αφού από τις 28/5/1824 άρχισε να εκδηλώνεται εναντίον Ζαΐµη

–

Λόντου και Πελοποννησίων. Ο Γ. Κουντουριώτης εγκαθίσταται πλέον στο Ναύπλιο, που είχε, βάσει των συµφωνιών, περάσει, στις 5/6/1824, από τον Π. Κολοκοτρώνη στα χέρια των περί τον Κουντουριώτη, από 12/6/1824 κι αναγνωριζόµενος από όλους χορηγεί, σε µιαν εβδοµάδα (18/6), αµνηστία.

5.8. Το πάθηµα δεν έγινε … µάθηµα!

Λίγο µετά, ξεσπά ο δεύτερος εµφύλιος που ξεκινά τον Ιούλη του 1824, στις 14 του οποίου ο Πανούτσος Νοταράς διορίστηκε στο Εκτελεστικό. Ο πόλεµος αυτός διαρκεί έως το Γενάρη του 1825.

Προσωπικές

δυσαρέσκειες,

ανταγωνισµός

για

την

εξασφάλιση της στρατιωτικής και της πολιτικής ηγεσίας που εκδηλώθηκε στα στρατόπεδα και στα βουλευτικά έδρανα είναι τα

Σελίδα 175 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 αίτια τούτης της σύρραξης, που έφερε τους νησιώτες (Ύδρα

–

Σπέτσες) κοτζαµπάσηδες υπό τον Γ. Κουντουριώτη και τον Ι. Κωλέττη και Ρουµελιώτες οπλαρχηγούς από τη µια (Γκούρας και Καραϊσκάκης)

και

τους

Πελοποννήσιους

στρατιωτικούς

και

πολιτικούς (Ζαΐµης, Λόντος, Κολοκοτρώνηδες, Σισίνης, Νοταράς) από την άλλη. Οι Λάζαρος και Γεώργιος Κουντουριώτηδες ήξεραν καλά ότι η αµνηστία του καλοκαιριού του 1824 δεν ικανοποιούσε τον Κολοκοτρώνη και τους συν αυτώ, καθώς τους απέκλειε από ενεργό συµµετοχή

στη

εκµετάλλευση

νοµή

του

της

πολιτικής

ξενόφερτου

εξουσίας

δανείου.

και

στην

διαχείριση

των

χ ρ η µ ά τ ω ν τ ο υ δ α ν ε ί ο υ , π ο υ ε ί χ ε σ υ ν α φ θ ε ί µ ε ε γ γ ύ η σ η τ α «ε θ ν ι κ ά κ τ ή µ α τ α »,

ήταν µια «πέτρα σκανδάλου » για το κυβερνητικό

σχήµα που γρήγορα διασπάστηκε και οι Πελοποννήσιοι, τον Ιούλη του 1824, φεύγουν από την κυβέρνηση, ενώ οι εκλογές είχανε οριστεί για τις 3 Οχτώβρη του ίδιου έτους. Γίνονται, λοιπόν, σε τέτοιο κλίµα οι εκλογές του Οχτώβρη του 1824 και βρίσκουν νικητές τους Υδραίους και τους συµµάχους τους.

Ας

ιδούµε,

Εκτελεστικού: Γεώργιος

εδώ,

Πρόεδρος

Κουντουριώτης,

και

τη

(από

µετεκλογική 11/10/1824)

Προεδρεύων

(από

σύνθεση

του

εξακολουθεί

23/12/1824

–

6/2/1825) ο Αναγνώστης Οικονόµου, Αντιπρόεδρος αρχικά (11 – 29/10/1824)

Π.

Μπότασης

και

µετά

(11/2/1825)

Γκίκας

Μπότασης και µέλη οι: Ασηµάκης Φωτήλας (11/10 – 9/11/1824), Αναγνώστης Σπηλιωτάκης – Ιωάννης Κωλέττης (και οι δύο τους από 11/10/1824), Κωνσταντίνος Μαυροµιχάλης (από 9 Νοέµβρη 1824). ∆εν πρέπει να περάσει, όµως, απαρατήρητη και η αποτυχία του Ανδρέα Ζαΐµη να εκλεγεί πρόεδρος στο Βουλευτικό, ενώ οι Πελοποννήσιοι έκαναν λόγο για εκβιασµούς και εξαγορά ψήφων!

Σελίδα 176 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Μετά

την

άρνηση

των

κατοίκων

της

Τριφυλίας

να

πληρώσουν φόρους στην κυβέρνηση Κουντουριώτη, που δείχνει πως Θ. Κολοκοτρώνης και Πελοποννήσιοι δεν αναγνωρίζουν την κυβέρνηση, και στέλνει, τέλη Οχτώβρη, στην εν λόγω επαρχία τον Παπαφ λέσσα, για να επιβάλει την πειθαρχία στην περιοχή. Από τη µια Κολοκοτρώνηδες και οι σύµµαχοί τους και από την άλλη Παπαφλέσσας, Βάσος Μαυροβουνιώτης και κυβερνητικοί έδωσαν σκληρές πολυαίµακτες µάχες, απ’ τις οποίες, τελικά, εξήλθε ο Παπαφ λέσσας ηττηµένος και γύρισε στο Ναύπλιο. Επακολούθησαν αιµατηρές συγκρούσεις, όπου σκοτώνεται – 13/11/1824

–

ο Π. Κολοκοτρώνης και οι οποίες καθιστούν το

δεύτερο τούτο εµφύλιο πόλεµο «λίαν δεινό και φθοροποιό». Ο δε Θ. Κολοκοτρώνης αποσύρεται στη Στεµνίτσα, οι κυβερνητικοί εξοπλίζουν

µε

τα

χρήµατα

του

δανείου

στρατό

Ρουµελιωτών

(Καρατάσος, Καραϊσκάκης, Τζαβέλας, Γκούρας, ∆ράκος κ.α.) µ’ ηγήτορα τον Ιωάννη Κωλέττη και σκοπό να καταστρέψει τους Πελοποννήσιους «αντάρτες» και τα κέντρα τους. Και ο Γκούρας, δέκα ηµέρες µετά το θάνατο του Π. Κολοκοτρώνη, επικεφαλής ενός

τµήµατος

από

το

στράτευµα

του

Κωλέττη,

περνά

µε

Ρουµελιώτες τον Ισθµό, ενώ και οι λεηλασίες είναι πρωτοφανείς. Το δεύτερο σώµα µε τον Τζαβέλα και τον Καραϊσκάκη κ.α. αποβιβάζεται, το ∆εκέµβρη του 1824, στο Αίγιο. Σ’ όλη την Αχαΐα διώκουν το Λόντο, το Ζαΐµη και όσους τους ακολουθούν και ταυτόχρονα

καταστρέφουν

το

βιος

τους,

ενώ

λίγο

µετά

την

καταστροφή των χωριών της επαρχίας Καλαβρύτων οι Ρουµελιώτες φτάνουν στη Γορτυνία, όπου, µε εντολή του Κωλέττη, επιδίδονται σε µεγάλες καταστροφές, δίχως να καταφέρουν να πιάσουν τους ∆εληγιανναίους

στα

Λαγκάδια.

Τέλη

∆εκέµβρη

πια,

Κολοκοτρώνης παρουσιάζεται αυθορµήτως στην Τρίπολη και ζητά να παραδοθεί. Μεταφέρεται στο Ναύπλιο, απ’ όπου συντάσσει

Σελίδα 177 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 επιστολή µεταµέλειας προς τον πρωθυπουργό, Γ. Κουντουριώτη, και αποδοχή των αντεθνικών πράξεών του. Τότε, τίθεται από την κυβέρνηση, που, κατά δήλωσή της, νοιάζεται µόνον για την πιστή εφαρµογή των νόµων του έθνους, σε περιορισµό στο Ναύπλιο, στο σπίτι του Παπαφλέσσα. Στο µεταξύ, συνεχιζόταν η εισβολή στην Πελοπόννησο των ρουµελιώτικων στρατευµάτων, που είχε σκοπό όχι µονάχα την εφήµερη εξουσία, µα την ολοσχερή καταστροφ ή και την εξόντωση των ισχυρών του Μοριά και είχε ως αποτελέσµατα τόση διαρπαγή και τόση ακολασία, που τα θύµατά τους ξαναθυµήθηκαν τις συφορές που είχαν υποστεί από την εισβολή των Τουρκαλβανών το 1770! Ο ∆. Πλαπούτας, που είχε τοποθετηθεί, νωρίτερα, από τον Κουντουριώτη

συναρχηγός

του

Λόντου

στο

στρατόπεδο

των

Πατρών, µεσολαβεί για ειρήνευση. Όταν ο Θ. Κολοκοτρώνης, οι ∆εληγιανναίοι, οι Νοταράδες, οι Γεώργιος και Χρύσανθος Σισίνης και ο Ρουµελιώτης στρατηγός Θεόδωρος Γρίβας, που ‘χε ταχτεί µαζύ τους, παραδίδονται, φυλακίζονται στην Ύδρα (6/2/1825). Το Μάη, όµως, του 1825 (17/5), αµνηστεύτηκαν οι Θ. Κολοκοτρώνης και Π. Μαυροµιχάλης και αµέσως διορίστηκαν (18/5) αρχηγοί της άµυνας

του

«αντάρτες»

Νεόκαστρου. να

βοηθήσουν

Έτρεξαν τον

τότε

οι

Παπαφλέσσα.

Πελοποννήσιοι Ωστόσο,

δεν

πρόλαβαν. Ο Παπαφλέσσας πέφτει ηρωικώς στο Μανιάκι (20/5). Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος πιάνεται από τους κυβερνητικούς τον Απρίλη και «δολοφονείται » (;) στην Ακρόπολη των Αθηνών (5/6/1825), όπου φυλακίστηκε. Και λίγες ηµέρες αργότερα (11/6), ο Ιµπραήµ παίρνει την Τριπολιτσά. Τα

χρόνια

Ρουµελιώτης

των

εµφυλίων

αγωνιστής

πολέµων

Μακρυγιάννης,

Σελίδα 178 από 321

(1824 όπως

και

1825),

βλέπουµε

στα

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

«Αποµνηµονεύµατά

τ ο υ »,

θα

βρεθεί

στο

Μοριά,

όχι

για

να

συµµετάσχει στις συγκρούσεις, αλλά προσπαθώντας να πετύχει την επαναφορά της διασαλευµένης µα πολυπόθητης ενότητας, προκειµένου να έλθει, επιτέλους, η ελευθερία των σκλαβωµένων Ελλήνων

χωρίς

φατρίες

και

έριδες

για

τα

πολιτικά.

∆εν

προσχωρεί στις φατρίες, αντιστέκεται στις δελεαστικές προτάσεις των Πελοποννησίων κοτζαµπάσηδων

(∆εληγιάννηδες, Ζαΐµηδες,

Λόντοι κ.α.) και στους καριερίστες πολιτικούς, ενώ, συγχρόνως, µε την αντικειµενικότητα που τον διακρίνει, δε θέλει να φανεί α ρ ε σ τ ό ς σ ε ν τ ό π ι ο υ ς ή ξ έ ν ο υ ς «π α ρ ά γ ο ν τ ε ς » τ η ς Ε π α ν ά σ τ α σ η ς , µ α θέλει να ψέξει όσα, ένθεν κακείθεν, βλάπτουν την πατρίδα του, ακόµα κι αν αυτά προέρχονται από κάποιους αγωνιστές των λαϊκών στρωµάτων!

Εικόνα 16: Ιωάννης Κωλέττης, επικεφαλής Ρουµελιωτών λεηλάτησε το Μοριά (1824- 1825)

Καταλήγοντας όσα αφορούν τους εµφυλίους πολέµους στα χρόνια του Αγώνα,

οφείλουµε να ξαναδώσουµε το λόγο

στο

Θανάση Παπαρήγα, που επισηµαίνει εύστοχα: «[…] Ένα από τα βασικά

χαρακτηριστικά

των

εµφυλίων

πολέµων

είναι

το

ότι

παραµένουν πάντα αναµετρήσεις µεταξύ των διαφόρων κυριάρχων

Σελίδα 179 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 οµάδων,

δηλαδή

των

εµποροναυτικών

µισογαιοκτηµονικής

–

Πελοποννήσου

των

και

διοικητικής

των

νησιών,

αριστοκρατίας

διαφόρων

στρωµάτων

κυρίως

της

της της

πολεµικής

αριστοκρατίας. Η αγροτιά σαν δύναµη που έχει µεγάλο αριθµητικό βάρος στις συνθήκες της εποχής φαίνεται να λείπει. Αυτό από µόνο του δηµιουργεί, από τη µια, τη διαπίστωση ότι «η αγροτιά δεν µπόρεσε να δηµιουργήσει δικό της κόµµα, έστω και αδύνατο, που να παλέψει για τις δικές της διεκδικήσεις» […] ».

5.9. Επιτέλους, Εθνοσυνέλευση, ξανά!

Προετοιµασίες

για

τη

διοργάνωση

εθνοσυνέλευσης,

που

είχαν ξεκινήσει το φθινόπωρο του 1825, δεν ευοδώθηκαν, ενώ αντίθετα

οι

αντίπαλες

παρατάξεις

ανασυγκροτούνταν,

δηµιουργώντας ξανά κλίµα έντασης. Τελικά, η 3η Εθνοσυνέλευση ξεκίνησε τις εργασίες της στις 6 Απριλίου 1826 στην Πιάδα, σύντοµα, όµως, διακόπηκε εξαιτίας της πτώσης του Mεσολογγίου. Πριν διακοπεί η εθνοσυνέλευση και όταν έφτασε το άγγελµα από

το

Μεσολόγγι,

συστήνεται

µια

13µελής

«Ε π ι τ ρ ο π ή

της

Σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ω ς », π ο υ θ α δ ι α χ ε ι ρ ι ζ ό τ α ν τ η ν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή τ ο υ αγώνα, δηλαδή έργο της θα ήταν να διαπραγµατευτεί µε τον Άγγλο πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη, Στρ. Κάννιγκ, συµβιβασµό µε τ ο Σ ο υ λ τ ά ν ο , µ ε τ ρ ό π ο «ε π ω φ ε λ ή γ ι α τ ο ε λ λ η ν ι κ ό έ θ ν ο ς κ α ι ανταξίως των µεγάλων του θυσιών» και µετά από ικανοποίηση µιας

σειράς

διπλωµάτης

όρων. καριέρας,

Στράτφορντ µε

θητεία

Κάννιγκ

στην

ήταν

Βρετανός

Κωνσταντινούπολη

σε

καθοριστικούς καιρούς (1810 – ’12, 1825 – ’28 και 1841 – ’58). Πάντως, την άνοιξη του 1826, λίγοι Ρουµελιώτες, Σαµιώτες και

Σελίδα 180 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Μυκονιάτες πληρεξούσιοι, που έκλιναν προς το γαλλικό κόµµα, δεν υπόγραψαν το ψήφισµα για την Επιτροπή και το συµβιβασµό. Ο

∆. Υψηλάντης, επειδή αντέδρασε έντονα και γραπτά,

τιµωρήθηκε,

αρχικά

(Επίδαυρος

–

µε

15/4/1826),

ισόβιο

αποκλεισµό από κάθε πολιτικό και στρατιωτικό αξίωµα. ∆εν του είχε συγχωρηθεί ποτέ ότι, σε γράµµα του προς τον Γιάννη Γκούρα (3 Αυγούστου 1825) και σε αναφορά του προς τα µέλη της προσωρινής 3ης Εθνοσυνέλευσης στην Επίδαυρο (12 Απρίλη 1826), µεµφόταν

όσους

θέλανε

ν’

αποχτήσουνε

αξιώµατα

µε

το

–

παραµένοντας οι ίδιοι αδρανείς, αν και, εξαιτίας τους, έχει φτάσει σε τρισάθλιο σηµείο η Ελλάδα – να παραδώσουν, ας όψεται η «Π ράξη Υποτέλειας» του 1825, τον ελληνισµό στην «απόλυτο υπεράσπιση » από τους Άγγλους, που είναι, κατά το ∆. Υψηλάντη, µια χειρότερη σκλαβιά από την τουρκική! Στο µεταξύ, λίγο µετά το θλιβερό νέο του Μεσολογγίου, η κυβέρνηση Κουντουριώτη – Μαυροκορδάτου αντικαταστάθηκε από « ∆ ι ο ι κ η τ ι κ ή Ε π ι τ ρ ο π ή τ η ς Ε λ λ ά δ ο ς », υ π ό τ ο ν Α ν δ ρ έ α Ζ α ΐ µ η , κ α ι οι Κουντουριώτης – Μαυροκορδάτος αποσύρονται, προσωρινά, από την πρώτη γραµµή της πολιτικής σκηνής. Κατόπιν τούτων, το 1827 βρίσκει τους Έλληνες διχασµένους πάλι,

αλλά

όχι

σε

στρατιωτικούς

–

πολιτικούς.

Τοπικές

αντιθέσεις τώρα ήσαν οι λόγοι. ∆ηλαδή οι Νησιώτες (Αγγλόφιλη παράταξη) µε επικεφαλής τους Μαυροκορδάτο Στερεοελλαδίτες

(γαλλόφιλο

κόµµα)

µε

–

αρχηγό

Μιαούλη, οι τον

Ιωάννη

Κωλέττη κι οι ρωσόφιλοι Πελοποννήσιοι µε το Θ. Κολοκοτρώνη. Ενώ απειλήθηκε νέος εµφύλιος, όταν ο Κολοκοτρώνης κι οι δικοί του

συγκαλούν

συνέλευση

στην

Ερµιόνη,

την

ώρα

που

κυβέρνηση συγκαλεί άλλη στην Αίγινα, όπου έχει µεταθέσει την έδρα της, την ύστατη στιγµή σώζει την κατάσταση η µεσολάβηση

Σελίδα 181 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 των Φιλελλήνων και κάτω από τέτοιο κλίµα, συνέρχεται, εν τέλει, η 3η

Εθνοσυνέλευση στην Τροιζήνα, τα τέλη Μαρτίου του ‘ 27.

Πρόεδρός της ήταν ο Γ. Σισίνης και αποτελούνταν από 200 πληρεξούσιους. H «περιπετειώδης», όπως εξελίχθηκε, 3η Εθνοσυνέλευση ολοκληρώθηκε στις αρχές Mαΐου της ίδιας χρονιάς, λαµβάνοντας δύο σηµαντικές αποφάσεις. H πρώτη αφορούσε την ψήφιση νέου συντάγµατος (1/5/1827), που αυτή τη φορά δε χαρακτηριζόταν « π ρ ο σ ω ρ ι ν ό ». Μ ε τ ο «Π ο λ ι τ ι κ ό Σ ύ ν τ α γ µ α τ η ς E λ λ ά δ ο ς », π ο υ ανεστάλη στις 18/1/1828, λίγο µετά τον ερχοµό του Καποδίστρια, προσωρινώς

και

οριστικά

στις

Γενάρη

1829,

επανακαθορίζονταν οι όροι διαπραγµάτευσης µε την Οθωµανική Aυτοκρατορία στην κατεύθυνση της διεκδίκησης ανεξαρτησίας και όχι

αυτονοµίας.

µονοµελούς

Επιπλέον,

αποφασίστηκε

διοικητικού

οργάνου

εξουσίας.

Θεσπίστηκε,

εκτελεστικής

που

θα

λοιπόν,

δηµιουργία

προΐστατο το

αξίωµα

της του

Κυβερνήτη (3/4/1827). Για τη θέση αυτή και µε επτάχρονη θητεία επιλέχτηκε ο Iωάννης Kαποδίστριας, ο οποίος τον Αύγουστο της ίδιας

χρονιάς

αποδέχτηκε

(1827)

την

πρόταση

της

εθνοσυνέλευσης. Έως την έλευσή του και τη συγκρότηση της οριστικής κυβέρνησης, το έργο του Κυβερνήτη θα αναπλήρωνε τριµελής ειδική Aντικυβερνητική Eπιτροπή, που εξελέγη, στις 12 Απρίλη

1827,

για

(Πελοποννήσιος)

το

σκοπό

Γεώργιος

αυτό

και

την

Μαυροµιχάλης,

αποτελούσαν

Ιωάννης Μακρής

Μιλαΐτης (από Ψαρά) και ο Γιαννούλης Νάκος (από Λιβαδειά). Η Τριανδρία αυτή, όµως, δεν άφησε τίποτα αξιοσηµείωτο ως έργο στη διάρκεια της θητείας της. Το σκεπτικό που ώθησε στην επιλογή του Ι. Καποδίστρια παρατίθεται στον πρόλογο του σχετικού ψηφίσµατος: «...Η Εθνική Συνέλευσις,

θεωρεί

ότι

υψηλή

επιστήµη

Σελίδα 182 από 321

του

κυβερνάν

την

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

πολιτείαν και φέρειν προς ευδαιµονίαν τα έθνη, η εξωτερική και εσωτερική πολιτική, απαιτεί πολλήν πείραν και πολλά φώτα, τα οποία ο βάρβαρος Οθωµανός δεν επέτρεψε ποτέ εις τους Έλληνες. Θεωρεί ότι απαιτείται επικεφαλής της Ελληνικής Πολιτείας ο κατά πράξιν και θεωρίαν πολιτικός Έλλην, διά να κυβερνήση κατά τον σκοπόν

της

πολιτικής

κοινωνίας...».

Το

γεγονός

ότι

Ι.

Καποδίστριας εκλήθη να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας για περίοδο

επτά

ετών

φανερώνει

την

ανάγκη

να

παραµείνει

εκτελεστική εξουσία ακλόνητη από εκλογικές αναµετρήσεις για σεβαστό χρονικό διάστηµα. Η ίδια η εκλογή του Καποδίστρια ανάγκασε

τους

στρατιωτικούς

και

τους

πολιτικούς

να

παραµερίσουν τις µεταξύ τους διαφορές, αναγνωρίζοντας πως ο Κυβερνήτης διέθετε το απαραίτητο κύρος και γνώσεις για τις περιστάσεις. Πάντως, δεν έλειψαν οι υποψίες ότι η επιλογή του Καποδίστρια σχετιζόταν µε βλέψεις των επαναστατών προς τη Ρωσία ή το ανάποδο ότι «δάκτυλος» τ ου Τσάρου ώθησε προς αυτή τη λύση! Η Εθνοσυνέλευση, πάντως, κατόπιν µεσολάβησης του Θ. Κολοκοτρώνη,

περιόρισε

και

την

ποινή

αποκλεισµού

του

∆.

Υψηλάντη στον ένα χρόνο. Παράλληλα, του απέδωσε πάλι τα πολιτικά δικαιώµατα, που ‘χε στερηθεί, αποφάσισε τη διανοµή εθνικών γαιών σ’ όσους θα υπηρετούσαν την εθνική σηµαία, ακύρωσε και τις πωλήσεις και παραχωρήσεις, που είχαν γίνει επί κυβερνήσεως

Κουντουριώτη

και

Μαυροκορδάτου,

και,

τέλος,

συγκρότησε εθνικό στόλο. Στις

Μάη

1827,

3η

εθνοσυνέλευση

της

Τροιζήνας

ε ξ έ δ ω σ ε , σ χ ε τ ι κ ά µ ε τ η ν π ε ρ ι φ ε ρ ε ι α κ ή δ ι ο ί κ η σ η , τ η «∆ ι ά τ α ξ η π ε ρ ί ∆ιοικήσεως της Ελληνικής Επικρατείας». Η επικράτεια, λοιπόν, διαιρείται σε «θέµατα» (: κάτι σαν τους σύγχρονούς µας νοµούς), που ποροέκυψαν από συνενώσεις επαρχιών υπό τη διοίκηση ενός

Σελίδα 183 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 « ∆ ι ο ι κ η τ ή »,

ενώ

δεν

προβλεπόταν

άλλη

περιφερειακή

αρχή

ανάµεσα στα «θέµατα» και τη δηµογεροντία, που είχε θεσπιστεί στην προηγούµενη εθνοσυνέλευση.

Σελίδα 184 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

6. «Οι καλοί λογαριασµοί κάνουν τους καλούς φίλους» 6 . 1 . Α ν ε µ ο µ α ζ ώµ α τ α , α ν ε µ ο σ κ ο ρ π ί σ µ α τ α …

O πόλεµος για την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό δεν ήταν εύκολη υπόθεση και δεν επρόκειτο να κρατήσει λίγο χρόνο. Απαιτούσε , λοιπόν, η διεξαγωγή του αρκετά χρηµατικά ποσά, για να καλυφθούν οι όποιες , µικρές ή µεγάλες δαπάνες προέκυπταν. Οι σηµαντικότερες από αυτές τις δαπάνες αφορούσαν: (i) συντήρηση των στρατιωτών και ναυτών, που στελέχωσαν

–

αφήνοντας ό,τι έκαναν ως τότε – το στρατό και το στόλο και δεν είχαν άλλους πόρους, (ii) συντήρηση των πολεµικών πλοίων και κατάλληλη προπαρασκευή των πυρπολικών και (iii) αγορά όπλων και λοιπών πολεµοφοδίων. Τον πρώτο καιρό της Επανάστασης, οι οικονοµικές ανάγκες αντιµετωπίστηκαν

από

την

ενθουσιώδη

αυτοπροσφορά

των

περισσοτέρων που συµµετείχαν στον Αγώνα, αλλά τα κατοπινά χρόνια οι επαναστατικές κυβερνήσεις ιδρύουν τοπικές εφορείες για να αντιµετωπίσουν τα σιτηρέσια και την προµήθεια εφοδίων. Για

την

οικονοµική

λειτουργία µολονότι (πρώτος

διαχείριση

(προϋπολογισµός, διορίζονται,

υπουργός

σχετικά

οικονοµίας,

σχεδιάστηκε απολογισµός,

δηµοσιονοµική έλεγχος)

γρήγορα,

αρµόδιοι

15/1/1822

έως

και

υπουργοί

27/3/1823,

Κορίνθιος προύχοντας Πανούτσος Νοταράς), η διαχείριση δεν ήταν πάντα άψογη και επέσυρε πολλές επικρίσεις, οι οποίες απαντώνται στην αναφορά (Ναύπλιο, 11/4/1827) της επί των εθνικών λογαριασµών επιτροπής προς την 3η εθνοσυνέλευση και µαρτυρούν µέρος όσων έγιναν στην ελληνική οικονοµία τα χρόνια του Αγώνα. Οι επικρίσεις της επιτροπής, στην οποία συµµετείχαν οι Κ. Πολυάδης, Κ. Τασσίκας, Μ. Κ. Πάγκαλος, Χριστόδουλος Οικονοµίδης και Αθανάσιος Σκανδαλίδης, εστιάζονται στο ότι τα

Σελίδα 185 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 ε θ ν ι κ ά κ α τ ά σ τ ι χ α ή σ α ν «ν ο θ ε υ µ έ ν α , κ α ι π λ ή ρ η α π ό κ α τ α χ ρ ή σ ε ι ς , π λ α σ τ ο π α ρ τ ί δ α ς , ε λ λ ε ί ψ ε ι ς , λ ά θ η κ α ι α ν ω µ α λ ί α ς ». Σ τ ι ς δ ι ά φ ο ρ ε ς περιόδους

του

επιτροπή,

Αγώνα,

έφτασαν

τα

κρατικά

συνολικά

τα

έξοδα,

σύµφωνα

70.116.787,36

µε

την

γρόσια

(Α’

περίοδος: 2.138.824 γρόσια, Β’:14.993.069,11 και Γ’: 53.044.894, 25 γρόσια), όπως επισηµαίνει ο Παπαρρηγόπουλος. Τα

κυριότερα

κρατικά

έσοδα,

κατά

τη

διάρκεια

του

πολυετούς Αγώνα (1821 – 1829), εφόσον είχαν δαπανηθεί τα χρήµατα της «Φιλικής Εταιρείας» απ ό νωρίς, ήσαν: (1) ο άµεσος φόρος της δεκάτης, δηλ. 10% από τα παραγόµενα προϊόντα σε είδος,

όσο

µειώνεται

παραγωγικότητα,

κατά

τον

πόλεµο,

λιγοστεύει κι η απόδοση του φόρου, (2) πολεµικά λάφ υρα και λεία πολέµου: ελάχιστες φορές η κεντρική εξουσία καρπώνεται από µια λαφυραγωγία

ένα

πλιάτσικο

σε

χερσαίες

µάχες,

ενώ

στις

θαλασσοµαχίες η λεία των ναυτών είναι µικρότερη, (3) η τουρκική περιουσία (ιδιωτών & Σουλτανική)

και κυρίως η ακίνητη –

« ε θ ν ι κ έ ς γ α ί ε ς » , τ α «ε θ ν ι κ ά κ τ ή µ α τ α » ( Τ α όπως ονοµάζονται από

6/5/1822

οι

« ε θ ν ι κ ά κ τ ή µ α τ α »,

µε διακήρυξη του υπουργού

εσωτερικών, αφού έκτοτε ανήκουν στο επαναστατηµένο έθνος, ήσαν κάτι

παραπάνω

Πελοπόννησο θάπρεπε

και

από

Στερεά

τη µισή καλλιεργήσιµη έκταση σε Ελλάδα

κι

όσοι

να πληρώνουν νοίκι περί το 20%

τα

καλλιεργούσαν

από το ακαθάριστο

εισόδηµα σε είδος. Ενώ οι γεωργικές εκµεταλλεύσεις, διαρκούντος του

πολέµου,

µειώνονται,

«ε θ ν ι κ ή

γη»

που

µπορούσε

να

εκποιηθεί έγινε πέτρα σκανδάλων, καθώς πολλοί εποφθαλµιούσαν να την αρπάξουν), (4 ) τα (εσωτερικά, που αποδίδο υν µικρά ο φέλη, και τα µε βαρείς όρους αλλά µ’ ένα µέρος τους να διατίθεται για παραγγελία πλοίων εξωτερικά

– συνήθως αγγλικά) δάνεια, (5)

φιλελληνικές ενισχύσεις σε χρήµατα & εφόδια και (6) Έκτακτες εισφορές

κι έρανοι στα δύσκολα και καθοριστικά χρόνια του

Αγώνα (1824 – ’27). Σελίδα 186 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

6.2. Ξεζουµίζοντας το λαό, ξεζουµισµένοι από… τοκογλύφους Τα, εσωτερικά και εξωτερικά, δάνεια είναι ένα σηµαντικό κεφάλαιο στη νεοελληνική Ιστορία. Τα εσωτερικά δάνεια, στη διάρκεια

της

αναγκαστικής ακόλουθες

Επανάστασης φορολογίας

περιπτώσεις:

του

και

πήραν

1821,

χαρακτηριστικά

Οµολογιακό

δάνειο

τη

µορφή

αναφέρονται

οι

εκατοµµυρίων

γροσιών µε τόκο 8% και εξόφληση σε 3 χρόνια, για το οποίο το Βουλευτικό ψήφισε 2 νόµους (18/1 και 20/1/1822) – Εκποίηση µοναστηριακών και εκκλησιαστικών ιερών σκευών (νόµος της 8/4/1822) – δάνειο, που φαίνεται πως δεν απέδωσε, µέχρι 100.000 τάλιρα (νόµος ΝΑ/24 – 12 – 1825), µε τόκο 8%. Aπό

το

1824

και

µετά

σηµαντικότερη

εξέλιξη

στα

οικονοµικά θέµατα υπήρξε η σύναψη δύο εξωτερικών δανείων από χρηµατοπιστωτικούς

κύκλους

της

Aγγλίας.

Oι

όροι

της

αποπληρωµής τους ήσαν εξαιρετικά αρνητικοί, ενώ παράλληλα υποθηκεύτηκαν τα «Eθνικά Kτήµατα», οι οθωµανικές δηλαδή ιδιοκτησίες

που

περιορίζοντας αγωνιστές

πέρασαν

έτσι

και

τη

στα

χέρια

δυνατότητα

γενικότερα

οι

να

των

επαναστατών,

αποκατασταθούν

ακτήµονες

αγρότες.

οι Tο

σηµαντικότερο όµως σηµείο αναφορικά µε τα εξωτερικά δάνεια δε συνδέεται τόσο µε τα οικονοµικά θέµατα αλλά µε την εξωτερική πολιτική. Η ανεπίσηµη συγκατάβαση της αγγλικής κυβέρνησης στη χορήγηση των δανείων σήµαινε την εκ των πραγµάτων αναγνώριση της πολιτικής ύπαρξης των Ελλήνων και της δυνατότητάς τους να συγκροτήσουν

µελλοντικά

κράτος,

το

οποίο

θα

µπορούσε

να

ότι

βάσει

του

αποπληρώσει τα δάνεια αυτά. Πριν

προχωρήσουµε,

να

αναφερθεί

συντάγµατος της Επιδαύρου, το Εκτελεστικό έχει το δικαίωµα να συνάπτει εσωτερικά ή εξωτερικά δάνεια µε υποθήκες τα «Εθνικά

Σελίδα 187 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Κ τ ή µ α τ α » κ α ι ν α τ α ε ξ ο φ λ ε ί ε κ π ο ι ώ ν τ α ς τ ι ς «Ε θ ν ι κ έ ς γ α ί ε ς ». Κ α ι στην περίπτωση της σύναψης, αλλά και στον τρόπο εξόφλησης πρέπει να έχει τη συγκατάθεση του Βουλευτικού. Στο Σύνταγµα, όµως, του Άστρους, το Βουλευτικό λαµβάνει µόνο του την ευθύνη σύναψης

δανείων

και

τονίζεται

ότι

εάν

παρίσταται

ανάγκη

ε κ π ο ί η σ η ς «ε θ ν ι κ ώ ν γ α ι ώ ν » γ ι α τ η ν ε ξ ό φ λ η σ η τ ω ν χ ρ ε ώ ν , ο φ ε ί λ ε ι να το γνωστοποιήσει σ’ όλη την ελληνική επικράτεια και να έχουν το προβάδισµα στην αγορά οι Έλληνες. Τα επόµενα χρόνια, ψηφίστηκαν περί της εκποίησης των «Εθνικών κτηµάτων» ειδικοί νόµοι (ΛΒ/16 – 6 – 1824 και ΝΓ/ 6 – 2 – 1826), αλλά οι καιροί ήσαν

δύσκολοι

για

την

Επανάσταση

και

δεν

επέτρεψαν

την

εφαρµογή τους υπέρ των ακτηµόνων! Ας σηµειώσουµε, όµως, ορισµένα πράγµατα για το διεθνές οικονοµικό κλίµα την εποχή αυτή, κατά την οποία, µετά τους Ν α π ο λ ε ό ν τ ε ι ο υ ς Π ο λ έ µ ο υ ς , η Ε υ ρ ώ π η , µ ε τ η ν « Ι ε ρ ά Σ υ µ µ α χ ί α », ε τ ο ι µ ά ζ ε τ α ι ν α χ α ρ ά ξ ε ι , π ο λ ι τ ι κ ά , έ ν α ν π ι ο α ν τ ι δ ρ α σ τ ι κ ό «δ ρ ό µ ο ». Και τούτο, γιατί, όπως σε κάθε χρονική περίοδο της Ιστορίας, Η πολιτικές εξελίξεις είναι στενά συνυφασµένες µε τις οικονοµικές. Έτσι, γύρω στα µέσα της δεκαετίας του 1820, η αγγλική οικονοµία βρισκόταν σε ύφεση και οι χρηµατιστηριακοί κύκλοι τ ο υ Λ ο ν δ ί ν ο υ ( τ ο π ε ρ ί φ η µ ο C i t y) , ε π ι δ ι ώ κ ο ν τ α ς υ ψ η λ ό τ ε ρ α κ έ ρ δ η , αναζητούσαν νέες αγορές χρήµατος, έστω και λιγότερο ασφαλείς. Η στα

κερδοσκοπική, λοιπόν, περίοδος, που άρχισε να εκδηλώνεται µέσα

του

είχε

1823,

ως

ιδιαίτερο

χαρακτηριστικό

την

ακράτητη ροπή σε δάνεια ξένων κρατών και ειδικά κρατών µη αναγνωρισµένων, όπως ήταν τότε η Βραζιλία, η Χιλή, η Κολοµβία κ.α.

Μέσα

σ’

αυτό

εξωτερικής πολιτικής

το

κλίµα,

και

το

«ά ν ο ι γ µ α »

σε συνδυασµό

της

αγγλικής

µε τις στρατιωτικές

επιτυχίες της Επανάστασης, µεγάλωσε την προσδοκία των Άγγλων επενδυτών

για

σίγουρη

κερδοφορία

των

Σελίδα 188 από 321

κεφαλαίων

τους,

µε

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

αποτέλεσµα τα ελληνικά δάνεια να εµφανίζονται ως σίγουρη και κερδοφόρα επένδυση. Χαρακτηριστικό του κλίµατος, που επικρατούσε εκείνη την εποχή στην

Αγγλία

για

την

Ελληνική

Επανάσταση, είναι

το

γεγονός ότι υπήρχαν επενδυτές πρόθυµοι να συνάψουν δάνεια, µε ελληνικές επαρχίες, όπως η Κύπρος, η Ήπειρος κ.α., επαρχίες οι οποίες

απελευθερώθηκαν

έναν αιώνα µετά,

πληρωτέα µε

την

απελευθέρωσή τους. Οι Έλληνες απεσταλµένοι Ι. Ορλάνδος και Α. Λουριώτης, φτάνοντας στο Λονδίνο, συνοµολόγησαν µε τον οίκο Λόφνουν στις 21 Φεβρουαρίου 1824, το πρώτο δάνειο ύψους 800.000 λιρών στερλινών, σε τιµή έκδοσης 59% και τόκο ετήσιο 5% επί της ονοµαστικής αξίας. Για την απόσβεση του δανείου, καθοριζόταν διάστηµα 36 ετών. Ως εγγύηση δε

–παρακαταθήκη

– για

την

αποπληρωµή του δανείου, είχε συµφωνηθεί να τελούν όλα τα « Ε θ ν ι κ ά κ τ ή µ α τ α », τ α έ σ ο δ α τ ω ν τ ε λ ω ν ε ί ω ν , τ ω ν α λ υ κ ώ ν κ α ι τ ω ν ιχθυοτροφείων. Από το ονοµαστικό κεφάλαιο που αποτελούσε το ποσό του δανείου (800.000 λίρες), µόνο οι 298.700 δόθηκαν στους Έλληνες.

Το

µεγαλύτερο

µέρος

του

ποσού

εξανεµίστηκε

σε

προµήθειε ς και... έξο δα από το υς τραπεζίτε ς. Ωστόσο, ακόµη και το εναποµείναν από τη λεηλασία ποσό, καθυστέρησε αρκετά να φθάσει στην Ελλάδα. Η συµφωνία για τη σύναψη του δεύτερου αγγλικού δανείου, τελικά,

υπογράφηκε

Φεβρουαρίου

1825.

µε Το

τους

αδελφούς

ονοµαστικό

Ρικάρντο,

κεφάλαιο

στις

ανερχόταν

7 στα

2.000.000 λίρες στερλίνες προς 55,5%, από το οποίο το ύψος του καθαρού ποσού που θα παρελάµβαναν τελικά οι Έλληνες κατήλθε στις 816.000 λίρες, ενώ η χρέωση λόγω του δανείου ίσχυσε για ολόκληρο το ποσό (2.000.000 λίρες). Υποθήκη; Πάλι, τα «Εθνικά

Σελίδα 189 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Κ τ ή µ α τ α »! Ό µ ω ς ο ύ τ ε κ α ι ο ι 8 1 6 . 0 0 0 λ ί ρ ε ς τ έ θ η κ α ν π ο τ έ ό λ ε ς σ τ η διάθεση

των

Ελλήνων.

Μάλιστα,

αντί

να

σταλούν

όπλα

και

χρήµατα στην Ελλάδα, όπως είχε εκ των προτέρων συµφωνηθεί, το µεγαλύτερο

µέρος

παραγγέλθηκαν

τους

πλοία

διασπαθίστηκε

στην

Αγγλία,

ανώφελα,

φρεγάτες

εφόσον

στις

ΗΠΑ,

µισθώθηκαν ξένοι στρατιωτικοί, οι οποίοι ήλθαν στην Ελλάδα, όχι βέβαια για να συµβάλουν στη

διεξαγωγή του Αγώνα, αλλά για

να… θησαυρίσουν! Πόσο έφτασε στην Ελλάδα; 230.115 λίρες! Όπως

έχει

γραφεί,

εξάλλου,

ένα

εξωτερικό

δάνειο

σηµαντικού χρηµατικού ποσού µε καλούς όρους, στα δύσκολα χρόνια της Επανάστασης, θα παρείχε σηµαντική υλική και ηθική βοήθεια. Και τους επαναστάτες θα βοήθαγε να εξοπλιστούν σε µέσα και πολεµοφόδια για τη συνέχιση του Αγώνα και θα τους έδινε και θάρρος. Τελικά, το µόνο πραγµατικά θετικό για όλους τους Έλληνες από την υπόθεση των ξενόφερτων δανείων ήταν ότι η ανεπίσηµη συγκατάβαση της Αγγλίας στη χορήγηση των δανείων φανέρωνε και την έµµεση και εκ των πραγµάτων αναγνώριση της πολιτικής ύπαρξης των Ελλήνων και του ότι αυτοί, µόνοι τους ή µε

την

υποστήριξη

των

Μεγάλων

∆υνάµεων

της

Ευρώπης,

δύνανται να συγκροτήσουν, κάποια στιγµή, κράτος, το οποίο θα µπορούσε να αποπληρώσει τα δάνεια αυτά. ∆υστυχώς,

όµως,

όσα

χρήµατα

τελικά

έφτασαν

στους

ε παν αστατηµέ νους Έλλην ες από τα ε ξωτερικά δ άνεια του 1 824 και του 1825, όταν ήλθε ο Καποδίστριας στην Ελλάδα (Γενάρης 1828), είχαν σπαταληθεί και το ταµείο της κεντρικής διοίκησης δεν µπορούσε να καλύψει ούτε τις απαραίτητες κρατικές δαπάνες.

Σελίδα 190 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

7. Επανάσταση, Έλληνες και Ξένοι «Προστάτες» 7.1. «Ιερά Συµµαχία», ανίερος… Μέττερνιχ

Η οριστική ήττα του Ναπολέοντα (Βατερλό, 1815) έφερε σηµαντικές πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές στον ευρωπαϊκό χάρτη. Οι Ευρωπαίοι µονάρχες, που ήσαν αντίπαλοί του, κι όλες οι συντηρητικές δυνάµεις τους

έκπτωτους

βασιλείς

– ξαναδίνοντας το θρόνο σε όλους «µε

την

αρχή

της

νοµιµότητας»

–

συντελούν να επιβληθούν παντού απολυταρχικά, συντηρητικά κι αντιδραστικά καθεστώτα, στα οποία η παλιά φεουδαρχία και τα ανώτερα αστικά στρώµατα, που είναι οι φορείς της εξουσίας πάλι πλέον, επιδίδονται στη δίωξη των φιλελεύθερων ιδεών.

Εικόνα 17: Γελοιογραφία από το συνέδριο της Βερόνας (1822), η "Ιερά Συµµαχία" λύνει και δένει παντού...

Οι φ ιλελεύθερες ιδέες, ακόµη κι αν αποβλέπουν στην εθνική απελευθέρωση ή σε κοινωνική δικαιοσύνη, ήσαν κοινωνική απειλή και καταδιώκονταν αµείλικτα από τις συντηρητικές κυβερνήσεις. Ο

ιακωβινισµός

(από

τους

Ιακωβίνους,

την

πιο

αδιάλλακτη

παράταξη των Γάλλων επαναστατών, κατά το 1789 – 94) κι ο καρµποναρισµός (µυστική πολιτική εταιρεία στην Ιταλία του 19ου

Σελίδα 191 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 αιώνα, µε σκοπό τη διάδοση των φιλελεύθερων ιδεών) ήσαν κοινωνικοανατρεπτικές ιδέες και για να τις αντιµετωπίσουν οι Ευρωπαίοι µονάρχες, µόλις το 1815 στο συνέδριο της Βιέννης, συγκροτούν την «Ιερά Συµµαχία». Η «Ι.Σ.», λοιπόν, που είχε ψυχή το ν Αυστριακό µισέλληνα Καγκελάριο, Κlemens L. Wenrel –

Metternich (πιο γνωστό ως Μέττερνιχ, υπουργός εξωτερικών

της Αυστρίας από το 1809 έως το 1821 και Καγκελάριος από το 1821 έως το 1848), θα κατέπνιγε ένοπλα

κάθε φιλελεύθερο

κίνηµα, όπου κι αν ξεσπούσε, ενώ στην αντιδραστική πολιτική που καθορίστηκε στη Βιέννη πρωτοστάτες διπλωµατίας –

– πλην της αυστριακής

ήσαν ο Γάλλος καιροσκόπος διπλωµάτης και

υπουργός , Ταλλεϋράνδος κι ο Ρώσος Τσάρος Αλέξανδρος ο 1ος . Στο Karlsband θα συναντηθούν οι εγκέφαλοι της «Ι.Σ. » το 1819

για

επόµενη

λόγους

οργάνωσης

χρονιά

µαζεύτηκαν

θορυβηµένοι

από

διάφορες

και

µεθοδολογίας

στο

της

Troppau

εξεγέρσεις

στην

της,

ενώ

την

Σιλεσίας,

ιταλική

και

την

ιβηρική χερσόνησο. Καθώς διαφωνούσαν, διακόπτουν τις εργασίες του Troppau και τις ξαναρχίζουν το Γενάρη του 1821 στο La ybach (σηµ. Λιουµπλιάνα της Σλοβενίας). Εκεί τους βρήκε και µαζύ τους και τον Ιωάννη Καποδίστρια, µέλος

της

τσαρικής

διπλωµατικής

αποστολής,

είδηση

της

Ελληνικής Επανάστασης. Ο Τσάρος Αλέξανδρος αποκηρύττει το κίνηµα του Αλέξανδρου Υψηλάντη και τον διαγράφει από τους ρωσικούς στρατιωτικούς καταλόγους. «Η ανθελληνική πολιτική του Τσάρου δεν ήταν ούτε συγκυριακή, ούτε ετεροκίνητη», γράφει ο Κ. Σ ι µ ό π ο υ λ ο ς γ ι α τ ο ν Τ σ ά ρ ο , π ο υ «ε υ ν ο ε ί » µ ό ν ο ό σ α κ ι ν ή µ α τ α κ α τ ά της Τουρκίας «εξυπηρετούν» τα ρωσικά συµφέροντα! Το οικτρό τέλος της Επανάστασης στις Παραδουνάβιες ηγεµονίες και οι Τουρκικές Ευρωπαίων

θηριωδίες πώς

ως

εννοούσε

αντίποινα ο

απέδειξαν

Σουλτάνος

Σελίδα 192 από 321

να

ενώπιον

των

καταπνίξει

την

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Επανάσταση. Έτσι, µολονότι µατοκύλισε αθώους και ενόχους, ένοπλους και άοπλους, σηµαντική θεωρείται η προσφορά του, εκείνους τους πρώτους µήνες, στον Ελληνισµό. Και γιατί έκανε τους Έλληνες να συναισθανθούν ότι δεν υποφέρεται άλλο πια ο Τουρκικός ζυγός και πρέπει να ξεσηκωθούν και επειδή, κατ’ αυτόν τον

τρόπο,

ρίχτηκαν

τα

πρώτα

«σπέρµατα»

του

«υγιούς»

Φιλελληνισµού στην Ευρώπη. Γι’ αυτό, και µολονότι ο Μέττερνιχ έµοιαζε να κερδίζει κι αυτή τη διπλωµατική µάχη, το συνέδριο του – αν κι αποδοκίµασε την Ελληνική Επανάσταση, την

La ybach

οποία, καταρχήν, οι Ευρωπαίοι πίστεψαν ως παροδικό κάποιο γεγονός συνήθους ανταρσίας στο εσωτερικό µεγάλης χώρας! –

δε

συµφώνησε για επέµβαση και κατάπνιξή της. Η Ρωσία µε το Μεγάλο Πέτρο και την Αικατερίνη τη 2η κατά το 18ο αιώνα –

–

εκδήλωσε το ενδιαφέρον της να προεκταθεί

προς το νότο και να εξασφαλίσει ελεύθερη ναυσιπλοΐα προς τη Μεσόγειο σε βάρος της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, που ελέγχει την ανατολική Μεσόγειο και το µεγαλύτερο µέρος του Εύξεινου Πόντου. Έτσι, εκδηλώνονται συχνά ρωσοτουρκικοί πόλεµοι και οι συνθήκες που υπογράφονται δεν ευνοούνε πάντοτε το Σουλτάνο. Προς αυτήν την κατεύθυνση κλίνει κι η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774), αλλά η τελευταία ρωσοτουρκική συνθήκη του Βουκουρεστίου

(28/5/1812,

ενώ

Ναπολεόντειος

στρατός

πλησίαζε τα ρωσικά σύνορα) άφηνε πολλά εκκρεµή ζητήµατα κι έδινε διάφορες αφορµές για νέες προστριβές µεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας. Ο

Τσάρος,

πάντως,

όταν

το

1821

ξεσπά

Ελληνική

Επανάσταση, βρισκόταν σε δίληµµα, καθώς από τη µια τον έδενε η «Ι.Σ. » και το συνέδριο του Laybach κι από την άλλη δεν µπορούσε

Σελίδα 193 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 να µην ακολουθήσει την πάγια αντιτουρκική πολιτική της χώρας του. Οι οικονοµικές δραστηριότητες των Ελλήνων εµπόρων και ν α υ τ ι κ ώ ν σ τ η Ρ ω σ ί α , η ε κ ε ί ί δ ρ υ σ η τ η ς «Φ ι λ ι κ ή ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς », η πετυχηµένη σταδιοδροµία Ελλήνων στην Τσαρική Αυλή (Ο µεν Καποδίστριας

ήταν

Εξωτερικών,

δε

υπασπιστής

του

υψηλόβαθµο Υψηλάντης

ίδιου

στέλεχος

ήταν

του

υπουργείου

στρατιωτικός

Αλέξανδρου)

καριέρας,

συντέλεσαν

να

ισχυροποιηθούν οι ελληνορωσικοί δεσµοί και να πιστέψουν οι Έλληνες πως η οµόδοξη χώρα θα τους βοηθούσε. Μ’ συλλογισµό,

ίσως,

εξηγείται

κι

ελπίδα

του

αυτό το

Αλέξανδρου

Υψηλάντη πως στον εθνικοαπελευθερωτικό τους Αγώνα θα έχουν «...µίαν κραταιάν δύναµιν να υπερασπισθή τα δίκαιά µας...» (από την προκήρυξη της 24/2/1821), δηλαδή τη Ρωσία. Οι τουρκικές φρικαλεότητες εις βάρος των Ελλήνων, µε αποκορύφωµα τον απαγχονισµό του Πατριάρχη το Πάσχα του 1821, η παραµονή των τουρκικών στρατευµάτων στη Μολδοβλαχία µετά

την

αποτυχία

περισσότερο

τον

του

Αλ.

Υψηλάντη

Τσάρο,

που

θα

προβληµατίσουν

αµφιταλαντεύεται

µεταξύ

των

φ ι λ ε ι ρ η ν ι κ ώ ν κ α ι σ υ µ φ ώ ν ω ν µ ε τ ο π ν ε ύ µ α τ η ς «Ι . Σ . » π ρ ο τ ά σ ε ω ν από στενούς του συµβούλους (Nesselrod Κάρολος Βασίλιεβιτς, Ρώσος

υπουργός

εξωτερικών

από

το

1816

έως

το

1856

και

πρωθυπουργός του Τσάρου) και των προτεινοµένων εµπόλεµη επίλυση των διαφορών µε το Σουλτάνο εισηγήσεων, που δεχόταν από τον Ι. Καποδίστρια κ.α.. Με

δύο

εγκυκλίους

Κωνσταντινούπολη,

του,

Στρογγάνοφ,

Ρώσος

πρεσβευτής

ξεφανερώνει,

στους

στην

πρώτους

µήνες του 1821, την επίσηµη ρωσική πολιτική. Συγκεκριµένα, έδωσε, µε τη µεν πρώτη (9/21 Μάρτη 1821), εντολές στα ρωσικά

Σελίδα 194 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

προξενεία στην Ανατολή να τονίζουν ότι η Ρωσία είναι παντελώς αµέτοχη όσων έχουν γίνει στη Μολδοβλαχία από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και τους συνεργάτες του, µε τη δεύτερη (4/16 Απρίλη 1821) δε ανακοίνωνε πως ο Τσάρος καταδίκαζε τον Υψηλάντη. Τον

Ιούλη,

Στρογγάνοφ

πάντως,

διατάσσεται

του

να

ίδιου

επιδώσει

χρόνου στην

(6/7/1821),

Υψηλή

Πύλη

ο (:

Σουλτανική κυβέρνηση) ένα αυστηρό τελεσίγραφο, µε το οποίο απαιτούσε ως ελάχιστη ικανοποίηση

– µεταξύ άλλων –

και τα

εξής: η Ρωσία έχει το δικαίωµα να προστατεύει τους χριστιανούς των τουρκοκρατούµενων εδαφών – στρατού από τη Μολδοβλαχία –

αποχώρηση του τουρκικού

διάκριση ενόχων & αθώων από

τους Τούρκους κατά την αντιµετώπιση της Επανάστασης. Ο Σουλτάνος αρνήθηκε κι οι ρωσοτουρκικές διπλωµατικές σχέσεις διεκόπησαν µε την ανάκληση της ρωσικής διπλωµατικής αντιπροσωπείας από την Πόλη. Ο ρωσοτουρκικός πόλεµος ήταν προ των πυλών, αλλά ο Αλέξανδρος, επηρεασµένος πάντα από το Μέττερνιχ, δεν προχώρησε. Η

θαλασσοκράτειρα

Αγγλία

ήθελε

να

προωθήσει

τα

οικονοµικά συµφέροντά της στην ανατολική Μεσόγειο και να ελέγχει αυτή τους εµπορικούς δρόµους προς την Ινδία. Φυσικό, λοιπόν, ήταν να µην επιθυµεί τις επεκτατικές προς τα νότια βλέψεις της Ρωσίας και να τις εµποδίζει. Η ασθενής οθωµανική αυτοκρατορία την εξυπηρετούσε στα σχέδιά της και γι’

αυτό

α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε τ ο α ξ ί ω µ α τ η ς «α κ ε ρ α ι ό τ η τ α ς τ η ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς τ ο υ Σ ο υ λ τ ά ν ο υ ». ∆ιαφώνησε τόσο στο

Troppau, όσο και στο La ybach

µε τις

αρχές της «Ι.Σ. » γ ια στρατιωτικές επεµβάσεις , αφού προτιµούσε τη µέθοδο της οικονοµικής διείσδυσης. Με οικονοµικές συµβάσεις και µε δάνεια υπό επωφελείς για τον δανειστή όρους η αγγλική

Σελίδα 195 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 οικονοµική

διείσδυση

ήταν

πιο

κερδοφόρα

κι

οδηγούσε

σε

διαρκέστερη εξάρτηση του δανειζόµενου από το δανειστή. Σχετικά

µε

την Ελληνική Επανάσταση,

οι

Έλληνες του

Λονδίνου διάβασαν στους “Times” της 11ης Απριλίου 1821 την εξής είδηση που τους έκανε να ριγήσουν από συγκίνηση και «Ο

ενθουσιασµό:

Πρίγκιψ

Υψηλάντης

έχει

ένα

έντιµο

και

διακεκριµένο όνοµα µεταξύ των συµπατριωτών του. Ο πατήρ του είχε εξορισθή υπό του Τούρκου κυβερνήτου και ο πάππος του είχεν θανατωθή σκληρώς υπ' αυτών. Κατά συνέπειαν ωθείτο εις την εχθρότητά

του

κατά

της

Πύλης

υπό

διπλού

κινήτρου.

Της

εκδικήσεως και της φιλοπατρίας. Οι Τούρκοι σφαγιάζονται παντού και εις τον Μωρέαν και εις την Ήπειρον. Ο Αλή πασάς και ο Υψηλάντης είναι έτοιµοι να υποστηρίξουν ο ένας τον άλλον. Χθες έφθασαν ενταύθα (Τεργέστη) πληροφορίαι περί επαναστάσεως εις την

Κωνσταντινούπολιν,

εν

συνεχεία

επαναστάσεως

εις

την

Βλαχίαν. Λέγεται ότι ο Έλλην Πατριάρχης εσφαγιάσθη». Την

ίδια

στιγµή,

όµως,

αγγλική

κυβέρνηση

κρατά

ουδέτερη στάση, σαφέστατα µεροληπτική εις βάρος των Ελλήνων αρχικά, αφού κατείχε από το 1814 τα Εφτάνησα. Μάλιστα, τον πρώτο καιρό της Επανάστασης, περίµενε και ανάλογα µε τις εξελίξεις θα προσάρµοζε και τη δική της πολιτική και ο Άγγλος πρεσβευτής

στην

Κωνσταντινούπολη,

Στράγκφορδ,

έδειχνε

σαφέστατα φιλοτουρκική στάση και έκανε ό,τι του περνούσε από το χέρι, για να εµποδίσει τη ρωσική πολιτική, ενώ, την ίδια εποχή, δέχτηκε και πρόταση από το σουλτάνο, όπως γράφει ο Γ. Κορδάτος,

«να

µετακληθούν

από

τη

Μάλτα

µερικά

αγγλικά

πολεµικά πλοία για να καθαρίσουν το Αιγαίο από τον επαναστατικό ελληνικό στόλο». Ο Άγγλος διπλωµάτης έπαιρνε οδηγίες από το µισέλληνα υπουργό του των εξωτερικών κατά την περίοδο 1821 – 1822, Castlereagh (Κάσλεριγ, Robert Stewart, 1769 – 1822), ο

Σελίδα 196 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

οποίος «έβριζε και χλεύαζε τον ελληνικό αγώνα και αποκαλούσε τους Έλληνες ανθρωπάρια ανάξια να ξεσκλαβωθούν». Οι διοµολογήσεις, που περιελάµβαναν ευνοϊκές ρυθµίσεις για τα γαλλικά συµφέροντα, είχαν υπογραφεί µεταξύ Γαλλίας και Του ρκίας από τ ο 15 35. Η Γα λλία δεν ή θελε ού τε τ η Ρωσία, ού τε την

Αγγλία

να

Αυτοκρατορία

προωθηθούν

και

µάλιστα

εις

βάρος

στην

της

στην

ανατολική

Οθωµανική

Μεσόγειο.

Έτσι,

ακολουθώντας την «Ι.Σ. », προωθούσε και τα δικά της συµφέροντα στην περιοχή. Η Αυστρία, µε καγκελάριο και υπουργό επί των εξωτερικών τον Κλάους Μέττερνιχ, συνδεόταν µε τη γειτονική της Οθωµανική Αυτοκρατορία

µε

οικονοµικούς

δεσµούς,

µε

καθεστωτική

συγγένεια (απόλυτη µοναρχία ήταν το πολίτευµα κάθε χώρας), ήταν κι οι δυο κράτη πολυεθνικά µε κάθε είδους κινήµατα (εθνικά – κοινωνικά, καρµποναρικά

– γιακωβινικά) και τα κατέπνιγαν,

συνεργάζονταν µε αγαστή σύµπνοια προς αυτήν την κατεύθυνση, δηλαδή

την

αστυνόµευση

και

τη

βίαιη

καταστολή

φιλελευθέρων ιδεών και κινηµάτων. Έτσι, στα τέλη του 18ου η

Αυστριακή

τουρκικές

κυβέρνηση

αρχές,

ενώ,

στα

παραδίδει 1821,

το

Ρήγα

φυλακίζει

Φεραίο

τον

των αι., στις

Αλέξανδρο

Υψηλάντη! Αν και αρχικά είχε ανάµεσα στον ελληνισµό επικρατήσει η σκέψη πως

– λόγω του ευρωπαϊκού θαυµασµού για την ελληνική

κλασική παιδεία

–

η χριστιανική ∆ύση θα βοηθούσε για την

απελευθέρωση της ελληνοχριστιανικής Ανατολής, στο ξεκίνηµα του 19ου ιδιοτελείς

αιώνα οι Έλληνες, βλέποντας και καταλαβαίνοντας τις βλέψεις

των

ευρωπαϊκών

δυνάµεων

όπως

περιγράφτηκαν παραπάνω και για µην καταδικαστεί η κίνησή τους από

τα

ευρωπαϊκά

«σαλόνια »

ως

Σελίδα 197 από 321

κοινωνικοανατρεπτική

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 επηρεασµένη από Ιακωβίνους ή καρµπονάρους ενώ ήταν µόνο εθνικοαπελευθερωτική κατά πολυαίωνου δυνάστη, πιστεύουνε πως µπορούσαν

κι

όφειλαν

µονάχοι

τους

να

διεκδικήσουν

την

ελευθερία τους. Γ ι α ν α α ν τ ι κ ρ ο ύ σ ο υ ν π ι θ α ν έ ς ε π ι κ ρ ί σ ε ι ς α π ό τ α «σ α λ ό ν ι α της Ι.Σ.» και σαφείς δηλώσεις των Ελλήνων για την εθνική κι όχι κοινωνική πρώτους

ιδεολογία µήνες

του

της

Επανάστασης

1821

σ’

όλα

συναντούµε

τα

κείµενα

από

των

τους

πρώτων

δ ι α κ η ρ ύ ξ ε ω ν ( Α λ . Υ ψ η λ ά ν τ η ς , «Μ ε σ σ η ν ι α κ ή Γ ε ρ ο υ σ ί α », «Α χ α ϊ κ ό ∆ιευθυντήριο», 1η

Εθνοσυνέλευση), αλλά και στο λόγο του Θ.

Κολοκοτρώνη στα Τρίκορφα για ν’ σύγκρουση

στρατού

–

αποτρέψει αδελφοκτόνο

προκρίτων,

καθώς

επίσης

και

στην

αλληλογραφία του Αλ. Μαυροκορδάτου. Στο

La ybach

οι

∆υνάµεις

αποδοκίµασαν

την

Ελληνική

Επανάσταση και τάχτηκαν αλληλέγγυες µε τη «νόµιµη» εξουσία του Σουλτάνου. Τα αµέσως επόµενα χρόνια, όµως, ο Μέττερνιχ, έ χ ο ν τ α ς ω ς «δ ε ξ ί τ ο υ χ έ ρ ι » τ ο ν ε π ί σ η ς α ν θ έ λ λ η ν α κ α ι θ ι α σ ώ τ η τ η ς απολυταρχίας Φρειδερίκο Φον Γκεντζ, θα έµενε µόνος πιστός στις απολυταρχικές κι αντιδραστικές αρχές της «Ι.Σ. », καθώς οι άλλες δυνάµεις (Αγγλία, Ρωσία, Γαλλία, µε τη σειρά που αναφέρθηκαν) αναθεώρησαν τη στάση τους προς την Επανάσταση και τους Έλληνες. Εξαιτίας του διογκούµενου βιαιοτήτων –

– λόγω των τουρκικών

φιλελληνικού ρεύµατος, των πολεµικών επιτυχιών

των Ελλήνων κατά των Τούρκων τα δυο πρώτα χρόνια του Αγώνα ή µήπως επανεκτίµησαν τα συµφέροντά του στη νοτιοανατολική Μεσόγειο; Στις

Απρίλη

του

1821

κυκλοφόρησε

περίφηµη

«∆ιακήρυξη της Ι.Σ. » µετά το Συνέδριο του La ybach, στο οποίο συµµετείχαν από το Γενάρη του ίδιου έτους ο Ρώσος Τσάρος, ο

Σελίδα 198 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

βασιλιάς της Πρωσίας κι ο Αυστριακός αυτοκράτορας, µε τους υπουργούς

τους

και

τους

υψηλά

ιστάµενους

διπλωµατικούς

συνεργάτες τους, αλλά και Γάλλοι κι Άγγλοι εκπρόσωποι. Είχαν µαζευτεί

για

να

αποφασίσουν

τη

βίαιη

καταστολή

των

απελευθερωτικών κινηµάτων του Πεδεµοντίου και της Νεάπολης της ιταλικής χερσονήσου. Με

τη

φιλελεύθερη

διακήρυξη κίνηση

καταδικαζόταν

των

λαών

για

ως

εγκληµατική

εθνική

κάθε

απελευθέρωση

κ ο ι ν ω ν ι κ ή δ ι κ α ι ο σ ύ ν η . Η «Ι . Σ . » ε ί χ ε π α ν τ ο ύ , σ τ η ν Ε υ ρ ώ π η , τ ο «λ ύειν και το δεσµείν». Κι αφού µεσολάβησε στις 6/7/1821 το ρωσικό τελεσίγραφο, µε το οποίο παρουσιάζεται η Ελληνική Επανάσταση ως ξεσηκωµός καταδυναστευοµένου από βάρβαρο δυνάστη έθνους κι όχι ως σ τ α σ ι α σ τ ι κ ή ε ξ έ γ ε ρ σ η υ π ο κ ι ν ο ύ µ ε ν η α π ό « δ ι ε θ ν ε ί ς α ν α τ ρ ο π ε ί ς », το 1822 εισέρχεται µε ένα καλό νέο για τους Έλληνες: Το πρώτο κράτος που αναγνώρισε την Ελληνική Επανάσταση του 1821 επίσηµα ήταν η Αϊτή, αυτή η µικρή δηµοκρατία της Καραϊβικής. Ο πρόεδρός της Γιόχαν Μπόγερ έστειλε στις 15 Γενάρη του 1822 έγγραφο στην ελληνική επιτροπή του Παρισιού, απαντώντας στην έκκληση του Κοραή, Πίκκολου, Βογορίδη, στο οποίο ανάγγειλε την αναγνώριση της ελληνικής προσωρινής διοίκησης και ευχόταν τη νίκη της Επανάστασης. Την

άνοιξη

του

1822,

όµως,

Τσάρος

της

Ρωσίας,

Αλέξανδρος, εµφανίζεται απρόθυµος να πολεµήσει εναντίον του Σουλτάνου. Εγένετο, µάλιστα,

όπως γράφει ο

Π.

Καρολίδης,

«ειρηνικός, συντελεσάντων εις τούτο των αγγελθέντων υπό του αδελφού

αυτού

αντιβασιλέως

της

Πολωνίας

µεγάλου

δουκός

Κωνσταντίνου (του πρότερον υποψηφίου Έλληνος αυτοκράτορος Κωνσταντινουπόλεως)

περί

επικειµένης

Σελίδα 199 από 321

επαναστάσεως

των

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Πολωνών

εν

περιπτώσει

πολέµου

επαναστάσεως εν Ισπανία».

και

της

εκραγείσης

Στις εαρινέ ς συζητήσε ις Ρωσίας και

Αυστρίας, απεσταλµένος του Τσάρου ήταν ο Τάτιστσεφ, στον οποίο ο Μέττερνιχ είπε ότι η Αυστρία θα εγκατέλειπε τους Ρώσους εάν κήρυτταν τον πόλεµο κατά του Σουλτάνου και ότι µόνο για βελτίωση της τουρκικής διοίκησης µπορούσαν να γίνουν διαπραγµατεύσεις

και

Ελλάδας,

είχε

όπως

αποφασίστηκε

να

όχι

για

τη

δηµιουργία

προτείνει

γίνει

µια

νέα

ηµιανεξαρτήτου

Αλέξανδρος.

Σύνοδος

των

Και

ηγεµόνων

ενώ της

Ευρώπης, ο Τσάρος, για να έχει τη σύµπραξη των συµµάχων του, θα έπρεπε, κατά το Μέττερνιχ, να «θυσιάσει » τον Ι. Καποδίστρια. Πράγµατι, η τσαρική αυτή πολιτική επέφερε και την αποµάκρυνση του Επτανήσιου διπλωµάτη από τη ρωσική Αυλή προς τα τέλη του θέρους του 1822. Λίγους µήνες, λοιπόν, αργότερα στα µέσα του Οκτωβρίου του 1822, οι επιθυµίες του Τσάρου ευοδώθηκαν, καθώς ξεκινά τις εργασίες

του

αυτοκράτορες ανώτατοι

το

Συνέδριο

της

Βερόνας.

Ρωσίας κι Αυστρίας, ο

άρχοντες

µικρότερων

Συµµετείχαν

οι

βασιλιάς της Πρωσίας,

κρατιδίων

της

ιταλικής

χερσονήσου, ο νικητής του Ναπολέοντα, Ουέλλιγκτον (Wellington Arthur

Wellesley:

Βρετανός

αρχιστράτηγος

και

συντηρητικός

πολιτικός, διατελεί και πρωθυπουργός από το 1828 έως το 1830 και υπουργός εξωτερικών της Αγγλίας την περίοδο 1834 – ’35 ), ως

επικεφαλής

της

αγγλικής

αποστολής

υπουργού εξωτερικών Κάσλεριγ, ο καρδινάλιος

Σπίνα,

Μέττερνιχ

αντί

του

αυτόχειρα

αν τιπρόσωπος του Πάπα, και

οι

Γάλλοι

πολιτικοί,

Σατοµπριάν και Μονµορανσύ. Να σηµειωθεί πως κατακαλόκαιρο, τον Ιούλη του 1822, ο Αυστριακός

καγκελάριος

θορυβηµένος

γράφει

στο

Βρετανό

πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη πως το ελληνικό ζήτηµα πρέπει

Σελίδα 200 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

να λυθεί µπροστά σε ευρωπαϊκό δικαστήριο, αλλά τον Αύγουστο της

ίδιας

χρονιάς

Σουλτάνος,

Μαχµούτ

2ος,

προβάλλει

πεισµατική αντίδραση στην ιδέα µιας ευρωπαϊκής επέµβασης στο ελληνικό θέµα. Αφού ο Μέττερνιχ δεν άφησε τον Πάπα Πίο τον 7ο να δεχτεί τον Ανδρέα Μεταξά και το (Γάλλο αξιωµατικό) P. Jourdain και να επιτρέψει

να

παραστούν

αυτοπροσώπως

για

να

εκθέσουν

τις

ελληνικές θέσεις στο συνέδριο, αλλά ούτε και τον Παλαιών Πατρών Γερµανό, που απεστάλη κατόπιν µε δελεαστικές προτάσεις για ένωση της ελληνικής µε την Παπική Εκκλησία, οι Ρώσοι κι οι Τούρκοι

ξανασυνάπτουν

διπλωµατικές

σχέσεις.

Οι

όροι

του

σχετικού πρωτοκόλλου, που υπογράφεται στις 9/11/1822, είναι υπέρ

του

Τσάρου

(σεβασµός

των

Τούρκων

στη

χριστιανική

θρησκεία – να αδειάσει ο τουρκικός στρατός τη Μολδοβλαχία – να διοριστούν ξανά ντόπιοι ηγεµόνες στις επαρχίες αυτές

–

ανάκληση

–

όλων

των

µέτρων

κατά

της

ξένης

ναυτιλίας

ελεύθερους διάπλους των Στενών της Κωνσταντινούπολης από τα πλοία όλων των χωρών). Σ’ ό,τι αφορά την Ελληνική Επανάσταση, σύµφωνα µε τη διακήρυξη

των

αποφάσεων

του

συνεδρίου

εκδόθηκε

µε

το

πέρας

των

εργασιών

ξανά

ως

ενέργεια

καταδικάζεται

ασύνετη,

της

Βερόνας,

του

που

(2/12/1822),

εγκληµατική

και

διαµελισµό

της

κοινωνικοανατρεπτική. Οι

Ευρωπαίοι,

επειδή

δεν

ήθελαν

Οθωµανικής αυτοκρατορίας, εθελοτυφλούν, το 1822, µπροστά στο υπαρκτό

ελληνικό

διακηρύξεις

των

πρόβληµα. Ελλήνων

εθνικοαπελευθερωτικός, πιθανότατα –

οι

πως

Παραβλέπουν ο

οποίοι

Αγώνας

δε

τις

τους

ταυτόχρονα

γι’

επίµονες

είναι

µόνον

αυτό

–

παραµερίζουν από το πρώτο κιόλας έτος της

Σελίδα 201 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Επανάστασης Ε τ α ι ρ ε ί α ς »,

και που

τ’ µε

όνοµα τόσο

και

κόπο

τα

και

σύµβολα θυσίες

της

«Φ ι λ ι κ ή ς

προετοίµασε

την

εξέγερση, δηλαδή οι Έλληνες φοβούνταν µήπως θεωρηθούν από την «Ι.Σ. » στελέχη στασιαστικής, ανατρεπτικής οργάνωσης κι όχι πρωταγωνιστές εθνικού ξεσηκωµού. Επιπλέον,

όπως

αναφέρει

λεπτοµερώς

πρόξενος

της

Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη, Cousiniry, το 1822, σε υπόµνηµά του προς τους πολιτικούς του επικεφαλής στο Παρίσι, οι λόγοι που ώθησαν

την

Αγγλία

στην

αρχική

υιοθέτηση

µιας

χωρίς

προσχήµατα εχθρικής στάσης απέναντι στην Επανάσταση του 1821 έγκειται στους φόβους της ότι στο επαναστατηµένο µ’ απώτερους σκοπούς την απελευθέρωσή του από το Σουλτάνο και την πολιτική ανεξαρτησία του ελληνικό έθνος η Αγγλία διείδε µια ναυτική δύναµη, ανταγωνίστρια των αγγλικών συµφερόντων στην περιοχή του Αιγαίου και της Μεσογείου. Η Αγγλία – µετά το συνέδριο της Βερόνας (τέλη 1822) – άρχισε, όµως, να αναθεωρεί τη στάση της απέναντι

στο

ελληνικό

οικονοµικοπολιτικά της ανατολική

Μεσόγειο

ζήτηµα,

γιατί

πίστεψε

πως

συµφέροντα στη Βαλκανική και

δε

θα

διασφάλιζε

πια

µια

τα στην

«ακέραια»

Οθωµανική αυτοκρατορία.

7.2. Ποιος αγαπά πιο πολύ τους Έλληνες (Τσάρος, Κάννιγκ, Γάλλοι) ;

Προς αυτήν την κατεύθυνση, που οφείλεται στη διαφορετική οπτική

γωνία

µε

την

οποία

αντιµετώπιζε

τα

(εµπορικά

και

πολιτικά) οφέλη της από µια οικονοµική και πολιτική διείσδυση σε σχέση µε τους λοιπούς Ευρωπαίους, η αγγλική κυβέρνηση θα α λ λ ά ξ ε ι «γ ρ α µ µ ή π λ ε ύ σ η ς » τ ι ς α ρ χ έ ς τ ο υ 1 8 2 3 κ α ι θ α α ρ χ ί σ ε ι ν α

Σελίδα 202 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

«ευνοεί »

την

Ελληνική

Επανάσταση.

Φορέας

της

νέας

διπλωµατικής γραµµής υπήρξε ο νέος υπουργός εξωτερικών της Αγγλίας, George Canning (Γεώργιος Κάννιγκ). Ο εκ των ηγετών του συντηρητικού κόµµατος και νέος επικεφαλής της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής, ο οποίος είχε υπηρετήσει και άλλοτε στο συγκεκριµένο υπουργείο (1807 – 1809),

ανέλαβε καθήκοντα τα

τέλη του 1822, µετά την αυτοκτονία (Αύγουστος 1822) του µέχρι τότε υπουργού εξωτερικών της Αγγλίας, Κάσλεριγ, που επρόκειτο να παραβρεθεί για λογαριασµό της χώρας του στη Βερόνα. Έτσι, λοιπόν, από τις πρώτες ηµέρες της νέας υπουργίας του Γ. Κάννιγκ, το ξανασκέφτηκαν οι Άγγλοι και είδαν ότι ένα νέο ναυτικό κράτος, έστω και µικρό όπως η ελεύθερη Ελλάδα, εάν βρισκόταν υπό τη βρετανική επιρροή, θα µπορούσε και τις βλέψεις της

Ρωσίας ή των Γάλλων να ανασχέσει, µα και να εξασφαλίζει

τα αγγλικά συµφέροντα κάθε στιγµή. Και τούτο εξηγείται και γίνεται αντιληπτό εύκολα, εάν θυµηθούµε και ότι υπήρξαν οι Άγγλοι επί χρόνια τουρκόφιλοι, µόνο και µόνο από µίσος προς τη Ρωσία,

ενώ

µέσα

τους

«ε λ λ ό χ ε υ ε »

πάντα

φόβος

µήπως

ξαναβρεθεί κάποιος Ναπολέοντας και «ξαναξυπνήσει » τη Γαλλία. Ο Κάννιγκ, ίσως κι από λόγους εσωτερικής πολιτικής ίσως παρασυρµένος από τις ελληνικές νίκες στα ∆ερβενάκια κι αλλού, ήθελε να απαγκιστρωθεί η χώρα του από το Μέττερνιχ και την αντιδραστική «Ι.Σ.» και να βοηθήσει τους Έλληνες. Το πρώτο τρίµηνο (Γενάρης

–

Μάρτης) του 1823, ο Κάννιγκ αναλίσκεται

σε οδηγίες προς τους διπλωµατικούς του εκπροσώπους (ιδίως προς τον πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη, τον πρόξενο στην Πάτρα και πιο πολύ στον αρµοστή των Εφ τανήσων) να θεωρούν, όπως ο ίδιος πιστεύει,

τη

µεν

Ελληνική

Επανάσταση

ως

εθνική,

τους

δε

Έλληνες εµπόλεµο έθνος και το Φλεβάρη απαίτησε από την Πύλη να σέβεται τους χριστιανούς υπηκόους της.

Σελίδα 203 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Την άνοιξη του 1823 (Μάρτης), εξάλλου, ο ίδιος ο Κάννιγκ και η Αγγλία αναγνωρίζουν το ναυτικό αποκλεισµό, που ‘χαν κηρύξει οι Έλληνες στην περιοχή των ελληνικών θαλασσών. Μ’ άλλα λόγια, αναγνωρίζουν τον Ελληνισµό ως εµπόλεµο έθνος και δε

θεωρούν

την

Επανάσταση

πια

ανταρτοπόλεµο

κατά

του

Σουλτάνου!

Εικόνα 18: Ο Τζορτζ Κάννιγκ, εφόσον τα αγγλικά συµφέροντα εξυπηρετούνται από την Ελληνική Επανάσταση, στρέφεται από το 1823 έως το 1827, ως υπουργός εξωτερικών αρχικά και ως πρωθυπουργός της Αγγλίας µετά, υπέρ των Ελλήνων

Επιπρόσθετα,

πρέπει

σ’

όσον

αφορά

την

πολιτική

του

Κάννιγκ στο υπουργείο εξωτερικών να συνυπολογίσουµε και όσα λέει και ο Ποτέµκιν για αυτόν. ∆ηλαδή, ότι ήθελε να προσφέρει στους βιοµηχάνους, τους εµπόρους και τους τραπεζίτες, στην αστική τάξη της πατρίδας του την ευκαιρία για κερδοσκοπικές επενδύσεις

και

εκµεταλλεύσεις

σε

«π α ρ θ έ ν ε ς »

για

τους

Ευρωπαίους αγορές, όπως σε ένα µελλοντικά ελεύθερο ελληνικό κράτος

σ’

άλλες,

µε

σηµαντικά

γεωπολιτικά

και

φυσικά

πλεονεκτήµατα, επαρχίες της πάλαι ποτέ αχανούς και κραταιάς Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. Την ίδια βοήθεια προσπάθησε, όµως,

Σελίδα 204 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

να τους παράσχει εµπλεκόµενος και στα θέµατα ανεξαρτησίας των χωρών της Λατινικής Αµερικής την ίδια περίπου εποχή! Εάν

συσχετίσουµε

ό,τι

εγράφη

προηγουµένως

για

την

αγγλική οικονοµία µε την εξωτερική πολιτική της Αγγλίας, θα ιδούµε ότι ο Γ. Κάννιγκ, ως ένας από τους εκφραστές της «ιµπεριαλιστικής» αγγλικής πολιτικής των πρώτων δεκαετιών του 1 9 ο υ α ι ώ ν α , η ο π ο ί α θ έ λ ε ι δ ι α ρ κ ώ ς ν έ ε ς «δ ι ε ξ ό δ ο υ ς » γ ι α τ η ν οικονοµία

της,

γρήγορα

αντιλαµβάνεται

ότι

Ελληνική

Ανεξαρτησία είναι, αργά ή γρήγορα, αναπότρεπτη. Γι’ αυτό, από το 1822 κιόλας, η στάση του Λονδίνου αρχίζει να αλλάζει, αλλά, όπως γράφει ο Θ. Παπαρήγας, «µε την εξής έννοια: Αφού η κατάληξη είναι αναπόφευκτη και µπορεί να είναι και ωφέλιµη, δεν υπάρχει λόγος η Αγγλία να αντιτίθεται. Πρέπει, όµως, να γίνει µε τρόπο όσο το δυνατόν πιο επωφελή». Οι επαναστατηµένοι Έλληνες, βέβαια, σε λίγο, πέρα από την ουσιαστικότερη προσπαθήσουν

προστασία –

που

όταν

ζητούν

επιλύσουν

από τα

(συνοριακό, αυτονοµία ή ανεξαρτησία)

τις

∆υνάµεις,

άλλα

θα

προβλήµατα

να κάνουν γνωστό πως

–

ενδιαφέρονται να βρουν βασιλιά από κάποιο βασιλικό Οίκο της Ευρώπης, καθ’ υπόδειξη πάντα των δυνάµεων. Το 1823, πάντως, τελειώνει µε τη διατύπωση του δόγµατος Μονρόε (2/12), το οποίο εκλαµβάνεται ως ευνοϊκή εκδήλωση του Προέδρου

των

Η.Π.Α.,

Τζαίηµς

Μονρόε,

για

την

Ελληνική

Ε π α ν ά σ τ α σ η . Σ τ η ν π ρ α γ µ α τ ι κ ό τ η τ α , ε ί ν α ι «γ ρ ά µ µ α κ ε ν ό » , κ α θ ώ ς , παρά τα συγκινητικά λόγια των προέδρων Μονρόε και Τζον Άνταµς,

ουδετερότητα

των

Αµερικανών

υποκρύπτει

φιλοτουρκική στάση, µια και την ίδια στιγµή µοίραζαν τρόφιµα – αποκλειστικά αµάχους

µ’

προϊόντα απώτερο

φιλανθρωπικών σκοπό

τη

εράνων

δηµιουργία

Σελίδα 205 από 321

–

σε

Έλληνες

συµπαθειών

και

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 πελατειακών σχέσεων αργότερα και, ταυτόχρονα, συζητούσαν µε τη Σουλτανική Τουρκία εµπορικές συµβάσεις και οικονοµικές διευθετήσεις! Εκούσια ή παρασυρµένοι, οι επαναστάτες, από το 1824 και πέρα, έφτασαν να «κρέµονται » διπλωµατικά από τους Ευρωπαίους; θα τα δούµε όλα, µε τη σειρά! Στις αρχές, λοιπόν, του 1824 (9/1/1824) ο Τσάρος της Ρωσίας, Αλέξανδρος, ρίχνει στο τραπέζι τ ω ν δ ι α π ρ α γ µ α τ ε ύ σ ε ω ν τ ο ρ ω σ ι κ ό σ χ έ δ ι ο τ ω ν « 3 τ µ η µ ά τ ω ν ». Τ ο σχέδιο προέβλεπε να επέµβουν οι ∆υνάµεις όχι για να καταπνίξουν την Επανάσταση, µα για να αναγνωρίσουν κρατική υπόσταση στους επαναστάτες και να επιβάλλουν την ειρήνευση στην περιοχή .

Καθώς

Σουλτάνος

ανεξαρτησία ιδρυθούν

θα

δεχόταν

απόλυτη

πολιτική

κι οι Έλληνες τον τουρκικό ζυγό, προτείνει να ηγεµονίες

Θεσσαλία,

δε

Βοιωτία

στα κι

πρότυπα

Αττική

των

παραδουνάβιων

πρώτη,

µε

Ήπειρο

(σε &

Αιτωλοακαρνανία η δεύτερη κι η τελευταία θα περιλαµβάνει Κρήτη & Πελοπόννησο), στις οποίες η Τουρκία θα διατηρούσε την επικυριαρχία,

θα

εισέπραττε

ετήσιο

φόρο

και

θα

κρατούσε

φρουρές µε στενά τοπικά δικαιώµατα. Η Γαλλία, που από το 1824 έχει και νέο βασιλιά (ο – κατά το

∆.

Κόκκινο

πολιτεύµατος»

–

«α ν έ κ α θ ε ν

Κάρολος

πολέµιος 10ος

των

παντός

συνταγµατικού

Βουρβόνων

ανεβαίνει,

διαδεχόµενος το Λουδοβίκο το 18ο, στο θρόνο στις 16/9/1824 και µένει σ’ αυτόν έως τις 2 Αυγούστου 1830), κι η Πρωσία το δέχτηκαν κι

η Αυστρία καταρχάς, γιατί επιφυλάχτηκε να το

ξαναεξετάσει. Όµως η Αγγλία δε δεχόταν ούτε συζήτηση αν δεν έστελνε ο Τσάρος ξανά πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη. Οι άµεσα ενδιαφερόµενοι,

επισήµως,

µε

επιστολή στον Γ. Κάννιγκ, στις 4/11 της ίδιας χρονιάς)

–

απογοητευµένοι

Έλληνες

από

τη

(από

ρώσικη

31/5/1824

στάση

Σελίδα 206 από 321

και

στη

Βερόνα

και

το

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

προτεινόµενο τσαρικό σχέδιο –

και Τούρκοι το αποδοκίµασαν

απερίφραστα, για άλλους λόγους η κάθε πλευρά. Αποτέλεσµα της βρετανικής µεταστροφής ήταν να συνάψει η Ελλάδα

δυο

δάνεια

από

την

Αγγλία

(1824

1825),

να

δηµιουργηθεί στη χώρα µας αγγλόφιλη πολιτική µερίδα, που θα επιδιώξει

τ η ν «α γ γ λ ι κ ή π ρ ο σ τ α σ ί α » τ ο 1 8 2 5 µ ε τ η ν « Π ρ ά ξ η

Υποτέλειας» (Ιούλιος του 1825: όσο ο Ιµπραήµ προέλαυνε στην Πελοπόννησο, οι Έλληνες απευθύνουν έκκληση στην Αγγλία να δεχτεί να προστατεύει την Ελλάδα, ως ένδειξη εµπιστοσύνης προς τους Άγγλους), που δεν είδε µε ενθουσιασµό ο Κάννιγκ, τέλος,

στις

12/4/1826

την

πληρεξουσιότητα

και, 3ης

της

Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου (µε πρόεδρο τον Π. Νοταρά) προς το

Βρετανό

Κάννιγκ, που στοίχισε

πρέσβη

Κωνσταντινούπολη

ισόβιο

αξίωµα

και

αποκλεισµό τελικά,

κυβέρνηση

για

από

αφού

Κολοκοτρώνης, µόνο για ένα χρόνο Σουλτανική

Στράτφορντ

– παρά τη διαµαρτυρία του ∆. Υψηλάντη, που του

αρχικά

στρατιωτικό

στην

–

κάθε

πολιτικό

µεσολάβησε

και Θ.

θα µεσολαβούσε στη

ενδεχόµενο

ελληνοτουρκικό

συµβιβασµό. Το καλοκαίρι του 1825, λοιπόν, η Αγγλία είχε υπεροχή στην Ανατολή. Αυτό γεννά τη ζήλια των Γάλλων, που θα προσπαθήσουν να τα «βρουν» µε τ ους Τούρκους. Κι όταν από το Παρίσι βλέπουν πως κλονίζεται ο Σουλτάνος, η γαλλική κυβέρνηση στρέφεται προς το Μωχάµετ Άλυ της Αιγύπτου. Έτσι, η Γαλλία, κατά το β’ του

1825,

«τροφοδοτεί »

τον

Αιγύπτιο

πασά

µε

µισό

επιτελικούς

αξιωµατικούς – γνώστες της στρατιωτικής τέχνης και κάθε είδους εφόδια,

ενώ

ταυτόχρονα,

δολίως,

προσεταιρίζεται

και

τους

Έλληνες, µε απώτερο στόχο της αµφίθυµης πολιτικής της να «διαλύσει » το Σουλτάνο, να υπερκεράσει, περισσότερο από ποτέ µέχρι τότε, την Αγγλία και τη Ρωσία σ’ επιρροή επί των Ελλήνων

Σελίδα 207 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 και των Αιγυπτίων και, αποχτώντας βάσεις στη Μεσόγειο, να «εκµεταλλευτεί » τ ους δρόµους έως τις αγορές των Ανατολικών Ινδιών. Κάτω

απ’

αυτές

τις

συνθήκες,

µε

«σπορά »

που

είχε

ξεκινήσει από το 1823 (επιφανείς γαλλόφρονες, οι αδελφοί Γ. – Σπ. Βιτάλης, συναντώνται µε το συντηρητικό πρωθυπουργό της Γαλλίας, Βιλέλ (: Jean – Baptiste Villele, πρωθυπουργός από 1822 έως 1827),

ζητώντας βοήθεια και µ’ αντάλλαγµα να επιβληθεί

στην Ελλάδα συνταγµατική µοναρχία και να φέρουν ένα Γάλλο πρίγκιπα), τον Απρίλη και το Μάη του 1825, οι αδελφοί Βιτάλη και

Ι.

Κωλέττης

συναντιούνται

εν

Ελλάδι

µε

Γάλλους

αξιωµατούχους, για να κανονίσουν τα της υλοποίησης του σχεδίου τους. Η κυβέρνηση της Ελλάδας µε τον Κουντουριώτη επικεφαλής δείχνει να συναινεί. Το 1825, εξάλλου, σε υπόµνηµά του, ο Γάλλος συγγ ραφέ ας, πολιτικός κ αι διπλω µάτ ης, Fran cois Ren e Chateaubriand [ Φρανσουά Ρεν Σατοµπριάν] , που είχε, νωρίτερα (1822 έως 1824), διατελέσει υπουργός εξωτερικών της χώρας του, αναγνωρίζει πως οι επαναστατηµένοι Έλληνες έχουν πολιτικό

δίκαιο

απαιτούµενες

κοινωνικές

τις από το

ιδιότητες,

ώστε

να

αναγνωριστούν από τα άλλα έθνη και µπορούν να ελευθερωθούν από ενωµένες τις Ευρωπαϊκές ∆υνάµεις, δίχως καν να χρειαστεί πόλεµος και δίχως να αναστατωθεί η ύπαρξη της Τουρκίας, αλλά επαρκεί ένα γράµµα των Μεγάλων ∆υνάµεων στο Σουλτάνο! Να

σηµειωθεί

ότι

το

Σατοµπριάν

«β αραίνουν»

τόσο

καταδικαστική για την Ελληνική Επανάσταση στάση του στο συνέδριο της Βερόνας (1822), όπου συµµετείχε ως υπουργός, όσο και οι στενές του «σχέσεις» µε τον Μωχάµετ Άλυ της Αιγύπτου, στον οποίο έστειλε η Γαλλία και στελεχιακό δυναµικό και υλική βοήθεια, που συνέβαλαν σηµαντικά στην εν Ελλάδι επιχείρηση του Ιµπραήµ

(1825

και

εξής).

Κατά

αυτόν

Σελίδα 208 από 321

τον

τρόπο,

πάντως,

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

«γεννιέται» στην Ελλάδα το γαλλικό κόµµα, µ’ επικεφαλής τον Κωλέττη και υπέρ γαλλικών συµφερόντων… Η Αγγλία, βλέποντας τους γαλλόφ ρονες να οργανώνονται και στην Ελλάδα, έδωσε το έναυσµα να ξεκινήσουν στα Εφτάνησα διεργασίες για σχηµατισµό παράταξης που θα ευνοεί την πολιτική της. Υπό την καθοδήγηση του Άγγλου αρµοστή, Φρ. Άνταµ, ο ∆. Ρώµας, ο Μ. Στεφάνου και ο Κ. ∆ραγόνας, το αργότερο έως το καλοκαίρι του 1825, στάθηκαν οι πρώτοι Ζακύνθιοι πυρήνες του µετέπειτα αγγλικού κόµµατος. Τότε, ο Κολοκοτρώνης, προσωρινά, προσεγγίζει τη φιλοαγγλική µερίδα. Το ίδιο καλοκαίρι, όµως. η κυβέρνηση Κουντουριώτη, αντί να προωθήσει το γαλλικό σχέδιο, στέλνει το Γ. Σπανιωλάκη στη θέση του Ιωάννη Ζαΐµη στο Λονδίνο, για να ζητήσει από την αγγλική κυβέρνηση όποιον αυτή θέλει για µονάρχη για την Ελλάδα (11/6/1825), αν και η ελληνική κυβέρνηση έκλινε πιο πολύ προς το Λεοπόλδο του Σαξ Κόµπουργκ. Η κίνηση του Κουντουριώτη, εφόσον ο ίδιος, ο Κωλέττης και ο Μαυροκορδάτος ήθελαν – από προσωπικά ελατήρια κινούµενος ο καθένας απ’ τους τρεις – νω ρί τε ρα τη γ αλλ ική λύση, θα ήτα ν δυσερµήνε υτ η, εά ν δεν ε ί χε προηγηθεί µία έκκληση για αγγλική προστασία της Ελλάδας από την τριανδρία της Ζακύνθου. Η

έκκληση

αυτή

στάθηκε

«µαγιά»

για

την

«Π ράξη

Υποτέλειας», που προαναφέρθηκε νωρίτερα εν τάχει. Τι ήταν, όµως, αυτή η «Πράξη » και πού αποσκοπούσε; Το καλοκαίρι του 1825, λοιπόν, οι εκφραστές της αγγλόφιλης πολιτικής από τη Ζάκυνθο, για να πετύχουν την αγγλική εύνοια, θα προωθήσουν ειδικό Ψήφισµα προς την Αγγλία, µε το οποίο της ζητούσαν αποκλειστική Προστασία, εµπιστεύονταν, δηλαδή, την τύχη του Ελληνισµού σ’

αυτήν. Τότε, οι Ζακύνθιοι αγγλόφιλοι, µε τη

Σελίδα 209 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 συνδροµή και του Σπυρίδωνος Τρικούπη, πήραν µε το αγγλικό κόµµα Γ. Κουντουριώτη, Αλ. Μαυροκορδάτο και άλλους. Ο Αλ. Μαυροκορδάτος

ήταν,

µάλιστα,

και

γυναικάδελφος

του

Σπ.

προσέγγισης

της

Τρικούπη. Οι

επικριτές,

όµως,

της

«δουλικής»

Α γ γ λ ί α ς ο ν ό µ α σ α ν τ ο Ψ ή φ ι σ µ α «Π ρ ά ξ η Υ π ο τ έ λ ε ι α ς » . Π α ρ ά τ α ύ τ α , την «Πράξη » θα π ροσυπογράψουν, προτού φτάσει στο Λονδίνο, οι Κολοκοτρώνης, Ζαΐµης, ∆εληγιάννης, πολλοί Πελοποννήσιοι και Ρουµελιώτες οπλαρχηγοί, δεσποτάδες και προεστοί, ενώ την είχαν εγκρίνει και το Βουλευτικό και το Εκτελεστικό (6 – 7 και Καθώς

22/7/1825).

έχει

γίνει

σηµαντική

προσπάθεια

από

κατοπινούς ιστοριογράφους (βλ. Τ. Σταµατόπουλος) ν’ αποδειχτεί ότι πολλές από τις υπογραφέ ς στην «Πράξη » πλα στογρα φήθηκαν, ο

Κερκυραίος

υπουργός

δικαιοσύνης,

Ιωάννης

Θεοτόκης,

αντέδρασε άµεσα, διαφώνησε και όταν χαρακτήρισε την «Πράξη» ως

«Συµφωνητικό

της

Πωληµένης

Ελλάδος»,

παύτηκε

και

φυλακίστηκε, επί τρίµηνο, στις φυλακές Ναυπλίου! Μια µέρα, πάντως, πριχού υπογράψουν οι Ρουµελιώτες, στις 21 Ιούλη, µετά από συνεδρίαση της κυβέρνησης στο Ναύπλιο, κατά

την

οποία

εξασφάλισε

οµόφωνη

συγκατάθεση

στις

πρωτοβουλίες του, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος µαζύ µε τον ιστορικό και διπλωµάτη, Σπυρίδωνα Τρικούπη, και µε τον Ιωάννη Κωλέττη, πήγαν και συνάντησαν τον Άγγλο ναύαρχο του Αιγαίου Χάµιλτον!

λόγος;

Του

εξέφρασαν

την

πρόθεσή

τους

να

ζητήσουν την προστασία της Αγγλίας, λόγω της απελπιστικής κατάστασης της Ελλάδας και της κρισιµότητας των καιρών! Ο Χάµιλτον δεν έµεινε έκπληκτος απ’ ό,τι του είπαν οι Έλληνες πολιτικοί. Στον αντίποδα, είπε ότι δεν µπορούσε να κάνει το παραµικρό υπέρ των επαναστατών, καθώς και δεν έχει πάρει

Σελίδα 210 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

σχετικές

ορµήνιες

από

την

κυβέρνησή

του

και

επειδή

Πελοπόννησος βρίσκεται υπό εχθρική κατοχή, αυτός δεν µπορεί να αναλάβει

την

χαροποίησε

ευθύνη

την

λήψης

επαναστατική

πρωτοβουλιών… κυβέρνηση,

Στον

όταν

αντίποδα,

πρότεινε

να

συνεχιστούν µε περισσότερο ζήλο οι αντιτουρκικές µάχες και να µεταβούν στο Λονδίνο απεσταλµένοι των Ελλήνων να παραδώσουν τ η ν «Π ρ ά ξ η Υ π ο τ έ λ ε ι α ς » σ τ η ν α γ γ λ ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η κ α ι µ ά λ ι σ τ α , στον αρµόδιο υπουργό εξωτερικών, το Γ. Κάννιγκ! Μόλις

γύρισαν

στο

Ναύπλιο,

άρχισαν

να

µαζεύονται

υ π ο γ ρ α φ έ ς γ ι α τ η ν « Π ρ ά ξ η Υ π ο τ έ λ ε ι α ς ». Κ ι ό χ ι µ ό ν ο α υ τ ό , α λ λ ά παρότι κάποιοι έλεγαν ότι έπρεπε να ζητηθεί η προστασία όλης της Ευρώπης, οι κυβερνητικοί έστειλαν ειδικούς απεσταλµένους να ανακοινώσουν, στην Κέρκυρα, την απόφασή τους να στραφούν προς την αγγλική προστασία στον Αρµοστή των Εφτανήσων… Αρχές, πάντως, Αυγούστου (2/8/1825), η γαλλική κυβέρνηση αρνιόταν ότι είχε δοθεί επίσηµη εντολή στους Γάλλους που είχαν, την άνοιξη, έρθει σε προχωρηµένες συνεννοήσεις µε τους εν Ελλάδι γαλλόφρονες. Ας σηµειωθεί και ότι νωρίτερα, προς τη Ρωσία και τον Καποδίστρια έδειχναν ξεχωριστή προτίµηση ο ∆. Υψηλάντης, ο Π. Μαυροµιχάλης, ο Α. Ζαΐµης και ο Α. Λόντος. Ο υπουργός εξωτερικών της Αγγλίας, Γ. Κάννιγκ, όταν ο ∆ηµήτριος Α. Μιαούλης, επικεφαλής ελληνικής αποστολής, του επέδωσε

τ η ν «Π ρ ά ξ η Υ π ο τ έ λ ε ι α ς » ( Σ ε π τ έ µ β ρ η ς 1 8 2 5 ) , έ δ ε ι ξ ε

πρόθυµος να διαµεσολαβήσει αλλά ήταν υπερβολικά γενικόλογος. Σε γράµµα του της 13ης Οχτώβρη 1825, που εστάλη προς τους Θεόδωρο

Κολοκοτρώνη

και

Ανδρέα

Μιαούλη,

επειδή

«Π ράξη»δεν ήταν κυβερνητικό έγγραφο, αλλά αίτηση άµεσος του ελληνικού έθνους που αποτυπώνουν οι πιο επιφανείς του ηγέτες, α π α ν τ ο ύ σ ε σ τ η ν «Π ρ ά ξ η » , λ έ γ ο ν τ α ς , λ ο ι π ό ν , π ω ς δ ε ν ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι ,

Σελίδα 211 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 λόγω των από χρόνια σχέσεων της χώρας του µε την Τουρκία, να πάρει, εκείνη τη στιγµή, το µέρος των Ελλήνων και να παραβιάσει την ουδετερότητα. Η Τουρκία, κατά τον Κάννιγκ, δεν έχει δώσει καµία

δίκαιη

αφορµή

στην

Αγγλική

κυβέρνηση

για

πόλεµο,

εποµένως η κήρυξη πολέµου προς αυτήν θα ήταν κάτι ανήκουστο και παράλογο, αργότερα θα µπορούσε και ίσως, ανάλογα µε την τροπή του πολέµου, θα µεσολαβούσε. Ό,τι ενδιέφερε, πάντως, το Μαυροκορδάτο, ως επικεφαλής του Αγγλικού κόµµατος δεν ήταν ότι ο Κάννιγκ δε θα παρείχε καµία ουσιαστική βοήθεια στην Επανάσταση, γι’ αυτό, αρχής εξαρχής,

ήταν

βέβαιος.

Αυτό

που

ήθελε

µάλλον

ήταν

να

τροµοκρατήσει τον Ιµπραήµ, εάν τον έκανε να πιστέψει κάποια µυστική συνεννόηση, που είχε ξεκινήσει µε το δάνειο του 1824, συνδέει Αγγλική και Ελληνική επαναστατική κυβέρνηση, µε τις «ευλογίες» του Γ. Κάννιγκ! Α φ ο ύ η Α γ γ λ ί α δ ε ν δ έ χ τ η κ ε τ η ν «Π ρ ά ξ η Υ π ο τ έ λ ε ι α ς », τ ο γαλλικό κόµµα και ο Κωλέττης παρουσίασαν ξανά ως ιδανική λύση να προταθεί για το θρόνο της Ελλάδας Γάλλος ευγενής. Έτσι, όπως έλεγαν, το έθνος θα αποχτούσε ως ισχυρό σύµµαχο τη Γαλλία, θα κέρδιζε την ανεξαρτησία του και θα εξασφάλιζε και οικονοµική

ενίσχυση.

Ταυτόχρονα,

οι

γαλλόφιλοι,

που

είχαν

εξοργιστεί ήδη από την ώρα που ο Χάµιλτον είχε προτείνει τη µετάβαση στο Λονδίνο, κατηγορούσαν τώρα το αγγλικό κόµµα ότι στόχευε σε πλήρη υποδούλωση της Ελλάδας σε ξένη δύναµη. Το Σεπτέµβρη του 1825, όµως, δηµοσιεύεται ένα διάταγµα στο Λονδίνο, µε το οποίο απαγορεύτηκαν η στρατολογία για την Ελληνική Επανάσταση και η υπηρεσία

Άγγλων υπηκόων

ελληνική κυβέρνηση, αλλά και ετοιµασία

υπό την

πολεµικών πλοίων στα

αγγλικά λιµάνια προοριζοµένων για την υπηρεσία των Ελλήνων.

Σελίδα 212 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Αυτά αποφάσιζε από τη µια, δηµοσίως και φανερά, ο Κάννιγκ και από την άλλη, έδινε την «ευχή» του για τα επαχθή δάνεια και τους «αγύρτες φιλέλληνες» τύπου Τσορτς και Κόχραν! Πριν προχωρήσουµε, ας παρατηρήσουµε ότι σύνηθες είναι σε επαναστατηµένους διαφορές

λαούς

τα

κόµµατα

να

ξεπηδούν

από

τις

και τις αντιθέσεις µεταξύ των µελών του ενός από το

άλλο, ενώ στην Ελληνική Επανάσταση, αµέσως µετά την έναρξή της, δηµιουργήθηκαν, µόλις ξεκίνησε και ένας «ιδιότυπος » αγώνας «δ ρόµου» ποιος θα επικρατήσει µεταξύ των πολιτευµάτων κάποιας συγκεκριµένης εκτός

ευρωπαϊκής

ελλαδικού

χώρου

χώρας,

την

Έλληνες

οποία

που

υπεράσπιζαν

συµµετείχαν

οι

στην

Επανάσταση, και των ντόπιων πολιτικών συνηθειών, τις οποίες από χρόνια εκπροσωπούσαν και προάσπιζαν οι οπλαρχηγοί, οι νησιώτες καραβοκύρηδες και οι προεστοί. Γιατί, λοιπόν, τότε δεν έχουµε κάποιο αγροτολαϊκό κόµµα; Όπως παρατηρούν οι ιστορικοί (Κορδάτος), αυτό, ιδίως µετά τους εµφύλιους πολέµους, ήταν αδύνατο. Οι νησιώτες δε νοιάζονται για τους Μοραΐτες κι οι Μοραΐτες αγρότες για τους Θεσσαλούς ή τους Ρουµελιώτες. Επιπλέον, οι αγροτικοί πληθυσµοί δεν ήθελαν τόσο πολιτικά

δικαιώµατα

και

συµµετοχή

στα

κέντρα

λήψης

αποφάσεων, όσο ένα αγροτεµάχιο. Κι αν είχαν στραφεί κατά των κοτζαµπάσηδων,

αυτό

εξηγείται

µονάχα

ως

επαναστατικός

αυθορµητισµός. Εάν, όµως, κάποιος έλεγε γιατί δεν ξεσηκώθηκαν όλοι µαζύ οι πληθυσµοί των αστικών κέντρων, και τούτο, κατά τον Κορδάτο, ήταν εξαιρετικά δύσκολο να γίνει. Πώς να ξεσηκωθούν, εφόσον τα οικονοµικά και πολιτικά συµφέροντα της µιας πόλης από τις άλλες διέφεραν σηµαντικά, τα πνευµατικά κέντρα ήσαν λιγοστά και,

Σελίδα 213 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 τέλος, συγκοινωνίες εσωτερικές και ασφ αλείς τρόποι επικοινωνίας µεταξύ τους δεν υπήρχαν; Η πολιτική, λοιπόν, των αρχηγών, πλέον, του αγγλικού κόµµατος, Γ. Κουντουριώτη και Αλ. Μαυροκορδάτου, κατά τα τέλη του 1825, έφεραν και διαρροές στις τάξεις της παράταξης. Ανάµεσα στους οπλαρχηγούς που απεχώρησαν είναι και ο Θ. Κολοκοτρώνης,

οποίος

συγκέντρωσε

γύρω

του

όλους

όσοι

προσέβλεπαν σε κάτι καλό για τον Αγώνα από τη Ρωσία. Τον Οχτώβρη του 1825, ο Ρώσος πρωθυπουργός, Nesselrod, καθώς η αιγυπτιακή βοήθεια του Ιµπραήµ είχε συµβάλει στη σύντριψη της Ελληνικής Επανάστασης, έβλεπε τη διπλωµατία της χώρας

του

να

‘χει

αποτύχει

και

δε

θα

µπορούσε

πια

να

εξαναγκάσει έναν ηττηµένο Σουλτάνο να συνθηκολογήσει. Τότε, οι Ρώσοι πρεσβευτές στις ευρωπαϊκές Αυλές (4/10/1825, ο Pozzo Di Borgo από το Παρίσι και δύο εβδοµάδες αργότερα, από το Λονδίνο,

Lieven)

προτείνουν

µιαν

τολµηρή

κίνηση,

να

καταληφθούν, αµέσως και δίχως να ληφθεί υπόψη η Ευρώπη, οι Παραδουνάβιες

ηγεµονίες,

έστω

και

µε

κίνδυνο

ευρωπαϊκού

πολέµου. Ο Τσάρος Αλέξανδρος, αν και – κατά το Φρειδερίκο Ένγκελς

–

«[…]

νωθρός,

κυκλοθυµικός,

βαριεστηµένος,

µυστικιστής και ροµαντικός, από τον Grec du Bas Empire (όπως τον αποκαλούσε ο Ναπολέων) είχε όχι µόνο την πονηριά και τη δ ο λ ι ό τ η τ α , α λ λ ά κ α ι τ η ν ψ υ χ ι κ ή α σ τ ά θ ε ι α κ α ι τ η ν α δ ρ ά ν ε ι α [ …] » , έδειχνε, όµως, να στρέφεται πια προς τη Σουλτανική και νόµιµη εξουσία και όχι στους επαναστάτες Έλληνες! Η ρωσική πολιτική για το ελληνικό ζήτηµα, πάντως, θα αλλάξει σηµαντικά στις 19/11 (ή 1/12) /1825, ηµέρα που ο Τσάρος Αλέξανδρος

1ος

πέθανε

και

τον

διαδέχτηκε,

αν

και

µε

σφετερισµό του θρόνου, ο εκ των αδελφών του, Νικόλαος ο 1ος, ο

Σελίδα 214 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

οποίος, καθώς το επιτελείο του αποτελείτο από φιλοπόλεµους, ήθελε να λύσει τις όποιες ρωσοτουρκικές διαφορές µε πόλεµο. Λέγεται, µάλιστα, και ότι λίγο πριν πεθάνει ο Αλέξανδρος, κατά τον ∆. Κόκκινο, «υπέβαλεν εις την Αγγλίαν την πρότασιν να διαχειρισθή και να ρυθµίση µόνη αυτή το ελληνικόν ζήτηµα». Για τον Τσάρο Αλέξανδρο και τη ρωσική πολιτική και δ ι π λ ω µ α τ ί α γ ι α τ ο ε λ λ η ν ι κ ό ζ ή τ η µ α , ο Φ ρ . Έ ν γ κ ε λ ς θ α γ ρ ά ψ ε ι : «Η ελληνική εξέγερση πρόσφερε λοιπόν τη χειρολαβή· για να µπορέσει όµως η ρωσσική διπλωµατία να την πιέσει µε δύναµη, έπρεπε να εµποδιστεί η ανάµιξη της ∆ύσης, έπρεπε δηλαδή να παραµείνει απασχοληµένη µε τα εσωτερικά της προβλήµατα. Για το σκοπό αυτό είχε

προσφέρει

λαµπρή

προεργασία

κούφιος

λόγος

για

τη

“νοµιµότητα”. Οι νόµιµοι κύριοι είχαν γίνει παντού µισητοί πέρα για πέρα (...) Η Τσαρική διπλωµατία (...) προστάτευε άµεσα τα επαναστατικά στοιχεία της ∆ύσης µόλις αυτά εµφανίζονταν µε το προσωπείο

του

φιλελληνισµού

–

και

ποιοι

άλλοι

ήσαν

οι

Φιλέλληνες, που µάζευαν χρήµατα κι έστελναν ολόκληρα ένοπλα επικουρικά σώµατα στην Ελλάδα, αν όχι οι Καρµπονάροι και άλλοι φιλελεύθεροι της ∆ύσης; ΄Ολα αυτά δεν εµπόδισαν τον πεφωτισµένο Τσάρο Αλέξανδρο να καλέσει τους νόµιµους συναδέλφους του στα συνέδρια του ΄Ααχεν, του Τρόππαου, του Λάιµπαχ και της Βερόνας, να πάρουν τα πιο ενεργά µέτρα εναντίον των εξεγερµένων υπηκόων τους και να στείλει στα 1821 τους Αυστριακούς στην Ιταλία και στα 1823 τους Γάλλους στην Ισπανία για να καταστείλουν την επανάσταση – κι ακόµα να καταδικάσει φαινοµενικά την εξέγερση των Ελλήνων, ενώ ταυτόχρονα την υποκινούσε ο ίδιος κι έβαζε ανθρώπους του να ενθαρρύνουν τους Φιλέλληνες της ∆ύσης, ώστε να διπλασιάσουν τη δραστηριότητά τους.

Σελίδα 215 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Και

πάλι

ηλίθια

Ευρώπη

πιάστηκε

κορόιδο

µε

τρόπο

απίστευτο στους ηγεµόνες και στους αντιδραστικούς ο Τσάρος κήρυσσε

τη

νοµιµότητα,

στους

φιλελεύθερους

φιλισταίους

απελευθέρωση των λαών και διαφωτισµό, και τον πίστευαν κι οι δυο». Ως απεριόριστα µεγαλοπρεπής, αποφασιστικός και ισχυρός, σκληρός σαν την πέτρα και αµείλικτος σαν τη µοίρα, ο νέος, όµως,

Τσάρος,

ένας

–

κατά

τον

Ένγκελς

«τύπος

–

µέτριου

ανθυπολοχαγού», είναι η ενσάρκωση του κλασικού δεσποτισµού και εµπιστευόταν λίγους ανθρώπους, τους οποίους είχε κοντά του ως συµβούλους, ενώ οι πόλεµοί του εναντίον της Μουσουλµανικής Οθωµανικής

Αυτοκρατορίας

δεν

ήσαν

«κυήµατα»

του

φιλελληνισµού του ή της φροντίδας του για τους σκλαβωµένους οµόθρησκους

Έλληνες,

αλλά

µάλλον

αποτελούν

έµπρακτη

ε φ α ρ µ ο γ ή τ ο υ ι δ ε ο λ ο γ ι κ ο ύ τ ρ ι π τ ύ χ ο υ «Α π ο λ υ τ α ρ χ ί α , Ο ρ θ ο δ ο ξ ί α , Π α τ ρ ι ω τ ι σ µ ό ς »,

επί

του

οποίου

στήριξε

το

γεµάτο

ψεύδος,

δουλοπρέπεια και υποκρισία σύστηµα της εξουσίας του! Τα τέλη, λοιπόν, του 1825 και το ξεκίνηµα της επόµενης χρονιάς βρίσκουν τα δύο κόµµατα (αγγλικό και γαλλικό) σε πλήρη εγρήγορση

σ’

όλη την επαναστατηµένη Ελλάδα. Μάλλον, τότε

πρωτοεµφανίζεται και το ρωσικό κόµµα, υπό το ν Ανδ ρέα Μεταξά. Βεβαίως,

κανένα

από

τα

τρία

κόµµατα

δεν

δρούσε

τότε

α υ τ ο β ο ύ λ ω ς , κ α θ έ ν α έ π α ι ρ ν ε «ε ν τ ο λ έ ς π ε ρ ί τ ο υ π ρ α κ τ έ ο υ » α π ό τ η χώρα, στην οποία έκλινε. Παρασυρµένος από τους πολεµόχαρους συµβούλους του, ο Τσάρος Νικόλαος, λοιπόν, έστειλε νέο τελεσίγραφο στην Τουρκία στις 17/3/1826 για να ικανοποιηθούν εντός 6 (!) ηµερών υπέρ της Ρωσίας οι όποιες διαφορές µε την Οθωµανική Αυτοκρατορία από το 1812 και το 1821. ∆ιαφορετικά, ο Ρώσος διπλωµάτης Μinciaky

Σελίδα 216 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

θάφευγε από την Κωνσταντινούπολη κι αυτό θάταν εις βάρος της Σουλτανικής κυβέρνησης. Επιπλέον, ο νέος Τσάρος ήθελε η Ρωσία νάχει

το

πρώτο

λόγο

στις

διπλωµατικές

εξελίξεις

κι

όχι

Μέττερνιχ κι ο Γ. Κάννιγκ. Και µε τις πρωτοβουλίες του τις, φαινοµενικά, υπέρ των Ελλήνων, φαίνεται πως θα υποκινήσει και την ίδρυση του φιλορωσικού κόµµατος κοντά στο αγγλικό και το γαλλικό στην Ελλάδα, το πρώτο δίµηνο του 1826! Έβλεπε, λοιπόν, ο Νικόλαος πως τα βρετανικά δάνεια, ελέω Γ. Κάννιγκ, της διετίας 1824

– 1825 είχαν αυξήσει την αγγλική

επ ι ρρο ή στους ε παν αστ άτ ες και, ε πι πλ έον, ότ ι η Ρώ σι κ η Αυ λή ε ί χε ενοχληθεί από την «Πράξη Υποτέλειας» του θέρους του 1825. Και ενώ

τα

κατοπινά

χρόνια,

ίδιος

Τσάρος

θα

δώσει,

για

εξυπηρέτηση των ρωσικών συµφερόντων και µε «πατρική – κατά το

Μαρξ

–

πρόνοια»

στους

Καποδίστρια και θα βοηθήσει τσαρική,

λοιπόν,

ελληνικό ζήτηµα.

πρωτοβουλία,

Έλληνες

για

Κυβερνήτη

τον

την ελληνική ανεξαρτησία, µε ανακινείται

διπλωµατικά

το

Στις 23/3 (ή 4/4)/1826 ο Άγγλος διπλωµάτης

κ α ι σ τ ρ α τ η γ ό ς We l l i n g t o n , π ο υ ε ί χ ε µ ε τ α β ε ί σ τ η Ρ ω σ ί α γ ι α ν α συγχαρεί το νέο Τσάρο, εξωτερικών

Nesselrod

κι ο Ρώσος πρωθυπουργός και υπουργός υπογράφουν

το

Πρωτόκολλο

της

Πετρούπολης και συµφωνούν να επέµβουν µεσολαβητικά για τη δηµιουργία ενιαίου ελληνικού κράτους, υποτελούς, όµως, στο Σουλτάνο, καθορίζοντας, όµως, οι δυο δυνάµεις (Αγγλία & Ρωσία) τους

όρους

του

ελληνοτουρκικού

συµβιβασµού.

Παράλληλα,

δηλώνουν πως θα δεχτούν τη σύµπραξη και των άλλων δυνάµεων. Η

παρουσία

του

Wellington

στην

Πετρούπολη

είχε

εκπληρώσει το σκοπό της, αφού δεν είχε πάει µόνον να συγχαρεί το νέο Τσάρο, αλλά, κυρίως, να αποσαφηνίσει την επιθυµία της Αγγλίας να µη λυθεί το ελληνικό ζήτηµα χωρίς τη σύµπραξη της χώρας του. Αλλά και ο Τσάρος, µε την υπογραφή του εν λόγω

Σελίδα 217 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Πρωτοκόλλου,

είχε

πετύχει

στο

στόχο

του,

να

πετύχει

την

ειρήνευση στην Ελλάδα χωρίς να έρθει σε αντιπαράθεση µε την Αγγλία. Με το πρωτόκολλο της Πετρούπολης (1826), εγκαταλείφθηκε πια το σχέδιο των 3 ηγεµονιών, εξοβελίζονταν η Αυστρία και ο Μέττερνιχ από τον κατάλογο των άµεσα ενδιαφεροµένων για την Επανάσταση των Ελλήνων, αποτρεπόταν

– προς το παρόν –

ρωσοτουρκικός πόλεµος, ουσιαστικά κατέλυε την «Ι.Σ.». Ήταν το πρώτο επίσηµο διπλωµατικό έγγραφο που

αναγνώριζε πολιτική

ύ π α ρ ξ η σ τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς µ ν η µ ο ν ε ύ ο ν τ α ς τ ο ό ν ο µ α «Ε λ λ ά δ α » κ α ι τ η ς εξασφάλιζε

αυτονοµία

µε

ντόπιους

αιρετούς

άρχοντες

και

καταβολή φόρου υποτέλειας. Πάντως, το πρωτόκολλο θεωρείται ρωσική επιτυχία, καθώς δεν ικανοποίησε το Γ. Κάννιγκ κι η φίλα προσκείµενη στο σύµµαχο του Σουλτάνου, Μωχάµετ Άλυ της Αιγύπτου, Γαλλία θα συµφωνήσει µε τις άλλες δυο δυνάµεις µόνο µετά τη συνθήκη του Αckerman (7/10/1826: πλήρης αποδοχή από την Υψηλή Πύλη των ρωσικών αξιώσεων, µ’ αντάλλαγµα τη µη ρωσική ανάµειξη στο ελληνικό ζήτηµα)

και την επίµονη άρνηση

της Τουρκίας να δεχτεί ειρηνική διευθέτηση των ελληνοτουρκικών διαφορών. Με

την

είσοδο

του

1827,

έχουµε

κινητικότητα

για

το

ελληνικό ζήτηµα στις Αυλές των Μεγάλων ∆υνάµεων. Ιδιαίτερη προσοχή υπουργού

ας

δώσουµε,

των

καταρχάς,

Εξωτερικών

στις

Νέσελροδ

οδηγίες

στον

του

πρέσβη

Ρώσου

του

στο

Λονδίνο, Λίβεν, στις 9 Ιανουαρίου 1827 και αφορούσαν κυρίως στον διαγραφόµενο κίνδυνο από τον αιγυπτιακό στόλο εναντίον των λιµανιών της Πελοποννήσου: «Τα πραγµατικά εξαναγκαστικά µέτρα στα οποία αποδίδουµε µεγάλη σηµασία είναι να ενωθούν οι ναυτικές

µας

µοίρες,

µε

στόχο

να

εµποδίσουµε

την

είσοδο

τουρκικών ή αιγυπτιακών ενισχύσεων στρατιωτών, όπλων, πλοίων

Σελίδα 218 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

και πολεµοφοδίων στην Πελοπόννησο ή στο Αρχιπέλαγος... Αν ο κ. Κάνιγκ αρνηθεί µια συνθήκη σύµφωνη µε τις δικές µας επιθυµίες... ο

αυτοκράτοράς

µας

σας

υποβάλλει

µια

άλλη

µέθοδο

διαπραγµατεύσεων, ως εφεδρικό µέσο, που θα µεταχειρισθείτε σε έσχατη

ανάγκη...».

υπενθυµίσει

Μ’

άλλα

κατηγορηµατικά

λόγια, στον

Λίβεν

Κάνιγκ,

το

θα

έπρεπε

να

6ο

άρθρο

του

πρωτοκόλλου της Πετρουπόλεως της 4ης Απριλίου 1826, σύµφωνα µε το οποίο τα συµβαλλόµενα µέρη διατηρούσαν το δικαίωµα να εκµεταλλεύονται κάθε ευνοϊκή ευκαιρία, για να αναγκάσουν τη Τουρκία να δεχθεί τις αποφάσεις τους για την κατάπαυση του πολέµου στην Ελλάδα. Β λ έ π ο ν τ α ς τ α «π α ι χ ί δ ι α » τ ω ν Μ ε γ ά λ ω ν ∆ υ ν ά µ ε ω ν γ ύ ρ ω α π ό το

Ελληνικό

ζήτηµα,

αυστριακός

σχολίαζε, την περίοδο 1826 – 1827,

καγκελάριος

Μέτερνιχ,

σε απόρρητη επιστολή του:

«H πορεία της Ρωσίας είναι αµφίβολη, γιατί έχει χαρακτήρα πότε αυστηρό και πότε ήπιο. Της Αγγλίας αγέρωχη, αλαζονική και γεµάτη απροσδόκητα

τολµήµατα.

Της

Γαλλίας

είναι

απερίσκεπτη,

αµφίρροπη και αµφιταλαντευόµενη...». Στα µέσα, όµως, του Γενάρη, 19/1/1827, η Γαλλία – µε δική της πρωτοβουλία – συνέταξε και υπέβαλε στην κρίση της Αγγλίας σχέδιο συνθήκης για την ειρήνευση της Ελλάδος, το οποίο όµως δεν προέβλεπε τρόπους εξαναγκασµού της Τουρκίας για αποδοχή. Στο σχέδιο αυτό η Αγγλία δεν εκδήλωσε άµεσο ενδιαφέρον. Τελικά, οι τρεις ∆υνάµεις συνυπογράφουν το καλοκαίρι του 1827 την «Ιουλιανή Συνθήκη (ή Σύµβαση)» του Λονδίνου (Αγγλία, Ρωσία, Γαλλία, ενώ η Αυστρία έµενε απέξω), της οποίας το περιεχόµενο είναι επανάληψη των όρων της Πετρούπολης την περασµένη

χρονιά,

µε

ξεχωριστό,

όµως,

µυστικό

και

συµπληρωµατικό άρθρο για το πώς θα έπειθαν το Σουλτάνο να

Σελίδα 219 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 δεχτεί ό,τι συµφωνήθηκε. Επιπλέον στο Λονδίνο συµφωνούν και για τη σύναψη εµπορικών σχέσεων µε τους Έλληνες και για το διορισµό

προξένων

στην

έδρα

της

επαναστατικής

ελληνικής

κυβέρνησης. Η άρνηση ή η καθυστέρηση του Ιµπραήµ να εφαρµόσει την «Ιουλιανή

Σύµβαση»

τουρκοαιγυπτιακό η

1827),

οποία

φέρνει

στόλο

την

ναυµαχία

εξοργίζει

τους

καταστροφική του

Ναβαρίνου

Τούρκους

και

για

τον

(Οχτώβρης

αναγκάζει

το

Σουλτάνο να αρνηθεί (δια του υπουργού του επί των εξωτερικών Ρέις

εφέντη)

κάθε

ευρωπαϊκή

επέµβαση

κράτους του, αφού ως τέτοιο ζήτηµα

στα

εσωτερικά

του

θεωρούσε την Ελληνική

Επανάσταση. Αφού, το ∆εκέµβρη του 1827, οι πρεσβευτές των δυνάµεων θα

φύγουν

από

την

Κωνσταντινούπολη,

στις

26/4/1828

θα

κηρυχτεί νέος ρωσοτουρκικός πόλεµος, αφού ο Νικόλαος ο 1ος απαιτούσε

από

το

Μαχµούτ

το

2ο

τα

συµπεφωνηµένα

στο

Ackerman, όπου δεν είχε γίνει, όµως, αναφορά στο ελληνικό ζήτηµα, κάτι που η Πύλη και οι επιτελείς της ερµήνευσαν ως έλλειψη ενδιαφέροντος εκ µέρους του Τσάρου και της Ρωσίας για την τύχη των Ελλήνων. Για δε τους Έλληνες, την άνοιξη του 1828, ο ίδιος ο Τσάρος θα εκφράσει την αντιπάθειά του για την – κατά τη

γνώµη

του

φριχτή,

–

εγκληµατική

και

αποκρουστική

συµπεριφορά τους, εφόσον είναι υπήκοοι, όπως πιστεύει, που στασίασαν εναντίον του νοµίµου ηγεµόνα τους (!). Ο

πόλεµος

διήρκεσε

µέχρι

τις

14/9/1829,

ρωσικός

στρατός, µετά τις αποτυχηµένες προσπάθειές του κατά το 1828 (Μάης – Οχτώβρης), προέλασε, από το Μάη του 1829 και εξής, στην ανατολική Βαλκανική και έφτασε ίσαµε την Αδριανούπολη. Εκεί,

υπογράφεται

φερώνυµη

συνθήκη,

Σελίδα 220 από 321

που

ενοχλεί

τους

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Αγγλογάλλους, οι οποίοι παρακολουθούν τον τελευταίο χρόνο (από αρχές του 1828) τη Ρωσία να προσπαθεί να λύσει εις όφελός της µόνον το ελληνικό ζήτηµα. Ας ιδούµε τους σπουδαιότερους όρους

της

ειρήνης

αυτής,

εν

τάχει:

ακεραιότητα

«1 .

του

οθωµανικού κράτους, 2. τήρηση των προγενεστέρων συνθηκών µεταξύ Πύλης και Ρωσίας, 3. προσχώρηση της Πύλης στην από 6/7/1827 συνθήκη του Λονδίνου µεταξύ Γαλλίας, Αγγλίας και Ρωσίας κι αφορούσε τη ρύθµιση των ελληνικών υποθέσεων, 4. βάσιµες εγγυήσεις για την ελευθερία της ναυσιπλοΐας στη Μαύρη Θάλασσα και 5. περαιτέρω διαπραγµατεύσεις Τούρκων και Ρώσων επιτετραµµένων σχετικά µε τα αιτήµατα αποζηµιώσεων και µε τις λοιπές αξιώσεις των δυο µερών».

Εικόνα 19: Ο τσάρος της Ρωσίας, Νικόλαος, το 1825 παίρνει πρωτοβουλίες υπέρ του ελληνικού Αγώνα

Από αντίδραση, λοιπόν, και όχι από άδολο φιλελληνισµό, η Αγγλία και η Γαλλία των Βουρβόνων συµφωνούν και στέλνουν στην Πελοπόννησο (τέλη Αυγούστου του 1828) γαλλικό στρατό υπό

το

στρατηγό Μaison

(Μαιζών),

για να

περιοχή από τουρκοαιγυπτιακά υπολείµµατα. την άφιξη του Maison,

«κ α θ α ρ ί σ ε ι » τ η ν

Το 1828, λίγο µετά

µια οµάδα Γάλλων επιστηµόνων, που

αποτελείτο από φυσιοδίφες, γεωγράφους, µηχανικούς, φιλολόγους, αρχαιολόγους

και

αρχιτέκτονες,

έφτασε

Σελίδα 221 από 321

κι

αυτή

στην

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Πελοπόννησο. Η Γαλλική Επιστηµονική Αποστολή του Μοριά, από το

έως

1829

το

υπό

1831,

την

ηγεσία

του

γεωγράφου

και

συνταγµατάρχη Jean-Baptiste-Genevieve-Marcellin Bory de SaintVincent (1778 – 1846), ήταν µια αποστολή που χρηµατοδοτήθηκε γενναία από το γαλλικό κράτος. Η αποστολή ήταν αρχικά χωρισµένη σε τρεις τοµείς, η µία είχε

να

κάνει

µε τις

φυσικές

επιστήµες,

δεύτερη

µε

την

αρχαιολογία, και η τρίτη µε την αρχιτεκτονική και τη γλυπτική. Ενώ η καταγραφή των αρχαίων τοποθεσιών και των µνηµείων ήταν κάτω

από

τη

διεύθυνση

του

αρχιτέκτονα

και

αρχαιολόγου

Guillaume Abel Blouet (1795 – 1853), η γεωγραφική έρευνα αποδόθηκε στον τοµέα των φυσικών επιστηµών υπό τον Bory de Saint-Vincent. Η συνεισφορά του Blouet

αναφαίνεται σε τρεις

µεγάλους τόµους, που εξέδωσε, ανάµεσα στο 1831 και στο 1838, για

ό,τι

είδε

αναφέρουµε

στις

Μεσσήνη

περιοχές και

της

Πελοποννήσου

Ολυµπία),

των

(ενδεικτικά

Κυκλάδων

και

της

Αττικής. Και για να επανέλθουµε στο ρωσοτουρικό πόλεµο του 1828 – ’29, ας σηµειωθεί και ότι ο Καρλ Μαρξ, µάλιστα, αναφέρει ότι ο Άγγλος υπουργός πολέµου, Henry John Temple of Palmerston, κατά την περίοδο των πολεµικών επιχειρήσεων, δήλωσε, µέσα στο κοινοβούλιο της χώρας του, ότι «οι εχθροί της ελευθερώτριας Ρωσίας είναι αναγκαστικά «φίλοι» των χειροτέρων τεράτων του κόσµου, του Dom Miguel, της Αυστρίας και του Σουλτάνου». Το Μάρτη του 1829, λοιπόν, στο Λονδίνο, οι Ρώσοι κι οι Αγγλογάλλοι συνυπογράφουν το πρωτόκολλο του Λονδίνου, που προέβλεπε την αναγνώριση αυτόνοµου ελληνικού κράτους κάτω από την κυριαρχία του Σουλτάνου µε τις χώρες νότια από τον Παγασητικό και Αµβρακικό κόλπο, την Εύβοια, τις Κυκλάδες και

Σελίδα 222 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

τα κοντινά στην Πελοπόννησο νησιά. Όταν οι Ρώσοι έφ τασαν στην Αδριανούπολη

(Σεπτέµβρης

1829),

Οθωµανική

κυβέρνηση

αποδέχτηκε ό,τι είχε γίνει ως τότε. Ειδικότερα, αποδεχόταν και την «Ιουλιανή Σύµβαση» του Λονδίνου (6/7/1827), µα και το πρωτόκολλο του Λονδίνου της 10(22)/3/1829 και αναγνώριζε έτσι την ύπαρξη ενός (αυτόνοµου, όχι εντελώς ανεξάρτητου) ελληνικού κράτους και ως τετελεσµένο γεγονός το δικαίωµα των Ευρωπαίων να

παρεµβαίνουν

(υπέρ

των

οικονοµικοπολιτικών

τους

συµφερόντων) στα εσωτερικά της Τουρκίας. Σχετικά µε την ελληνική πλευρά, δύο άλυτα και σοβαρά προβλήµατα παρέµεναν και θα αποτελούσε η οριστική επίλυσή τους διακαή πόθο του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας, Ιωάννη Καποδίστρια, σε ό,τι αφορά την εξωτερική του πολιτική: (α) οι διαπραγµατεύσεις για ευρύτερα το δυνατό σύνορα σε ηπειρωτικό και νησιωτικό χώρο, αφού, όµως, άδειαζαν έγκαιρα τα εδάφη αυτά από τα εναποµείναντα τουρκικά στρατεύµατα και (β)η µετάβαση από το καθεστώς της αυτονοµίας στην πλήρη ανεξαρτησία. Συνοψίζοντας

σχετικά

µε

τις

σχέσεις

Ευρωπαίων

και

επαναστατών, ας δεχτούµε ότι η διπλωµατική δραστηριότητα των Ελλήνων

καθοριζόταν,

πολιτικά

fora

θέλοντας

και

µη,

από

τα

ευρωπαϊκά

και τους διεθνείς συσχετισµούς, που διαµόρφωναν

το όλο κλίµα. Οι ευρωπαϊκές χώρες ασχολήθηκαν µε το ελληνικό ζήτηµα όταν το συνέδεσαν µε την κατάρρευση ή τη διατήρηση της οθωµανικής

αυτοκρατορίας

(ανατολικό

ζήτηµα),

που

σήµαινε

αγώνα µεταξύ τους για να καρπωθούν από τη µία ή την άλλη περίπτωση. Κάθε

ευρωπαϊκή

δύναµη,

µπορούµε,

επιπροσθέτως,

να

γράψουµε, ανακατευόταν στην Ελληνική Επανάσταση και έπαιρνε ανάλογες αποφάσεις, χωρίς ηθικούς ενδοιασµούς, αλλά κρίνοντας

Σελίδα 223 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 –

βάσει

της

ηθικής

εξυπηρετούσε

τα

των

διεθνών

σχέσεων

πολιτικοοικονοµικά

από

–

συµφέροντά

το

τι

τους

τη

δεδοµένη χρονικά στιγµή. Η σύναψη µε επαχθείς όρους των αγγλικών δανείων (1824 & 1825) µπορεί να στάθηκαν αφορµή για ποικίλα

σχόλια

κτηµάτων,

και

πιότερο

παρεµποδίζοντας

για

τη

έτσι

δέσµευση

την

των

εθνικών

κοινωνικοοικονοµική

ανέλιξη του ελληνικού λαού, θεωρήθηκε µεγάλη διπλωµατική επιτυχία, γιατί έµµεσα η βρετανική κυβέρνηση αναγνώριζε στους Έλληνες το δικαίωµα πολιτικής ύπαρξης. Η Κοινή Γνώµη των διαφόρων κρατών, συγκλονισµένη από τις

φρικαλεότητες

των

Τούρκων

(Πατριαρχείο,

Χίος,

Ψαρά,

Κάσος, Μεσολόγγι κ.α.), ίσως να πίεσε, όπως δέχονται κάποιοι ιστορικοί, τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να πάψουν την επτάχρονη αιµατοχυσία. Και καταλήγοντας, εξάγουµε το αναµφισβήτητο συµπέρασµα πως

οι

∆υνάµεις,

ελληνοτουρκικών επεµβαίνουν

που

επενέβησαν

διαφορών,

στα

εσωτερικά

αποχτούν και

ως

για το

τη

λήξη

των

δικαίωµα

αυτόκλητοι

να

Μεσσίες

α υ τ ο ο ν ο µ ά σ τ η κ α ν κ α ι «Π ρ ο σ τ ά τ ι δ ε ς ∆ υ ν ά µ ε ι ς » κ α ι η δ ι π λ ω µ α τ ι κ ή τους ανάµειξη υπέρ (;) των Ελλήνων δηµιούργησε τρία φερώνυµα κόµµατα, ρωσικό, αγγλικό, γαλλικό. Τα κόµµατα αυτά, δυστυχώς, βασίζονταν

όχι

στην

ιδεολογία,

αλλά

στην

ελπίδα

πως

αντίστοιχη χώρα θα βοηθούσε τους Έλληνες στους χαλεπούς καιρούς. Κανείς δεν αρνείται ότι οι Ευρωπαίοι βοήθησαν, αλλ’ όµως µε τα δικά τους, ευµετάβολα και ιδιοτελή πάντα, κίνητρα, κριτήρια και το δικό τους, συχνά υποκριτικό, τρόπο.

Σελίδα 224 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Πίνακας 4: ΤΑ ΣΠΟΥ∆ΑΙΟΤΕΡΑ ∆ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΑΠΟ ΤΟ 1821 ΕΩΣ ΤΟ 1829 ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΓΩΝΑ 1821

1822

1823

1824

1825 1826

1827

24/2: επιστολή Αλ. 14/3: επιστολή 30/4: διακήρυξη του συνεδρίου του Λάυµπαχ καταδικαστική για Υψηλάντη προς Καποδίστρια προς Αλ. Επανάσταση των Ελλήνων Τσάρο στην Υψηλάντη έναρξη της Επανάστασης µήνυµα 13(25)/6: επιστολή 29/8: ελληνική 9/11: πρωτόκολλο µε2/12: διακήρυξη του συνεδρίου της Βερόνας αναγνώρισης της Καποδίστρια προς έκκληση στους όρους για Επανάστασης από ελληνική κυβέρνηση συνεδριάζοντες επανάληψη καταδικαστική για ελλ. ρωσοτουρκικών Επανάσταση τον Αϊτινό ενόψει συνεδρίου της στη Βερόνα διπλωµατικών πρόεδρο, J.P. Βερόνας Boyer σχέσεων 14/2: οδηγίες 13 (25)/3: ο Κάννιγκ διακηρύσσει Μάης: δηλώσεις 2/12: ``δόγµα Μονρόε`` Άγγλου υπουργού βρετανική ``ουδετερότητα`` µεταξύ Κάννιγκ περί ευνοϊκή εκδήλωση υπέρ εξωτερικών, Γ. εµπολέµων Ελλήνων – Τούρκων Συµµετοχής της Επανάστασης Κάννιγκ σε και στέλνει οδηγίες σε Θ. Μαίτλαντ Αγγλίας στην Στράγκφορδ (αρµοστή Εφτανήσων) Ευρωπαϊκή πολιτική (Βρετανό πρέσβη στο ελληνικό ζήτηµα στην Κων/πολη) 9/1: ρωσικό 31/5: οι Έλληνες 4/11: ελληνική επιστολή προς Γ. Κάννιγκ για 1/12: επιφυλακτική απάντηση ``σχέδιο 3 µαθαίνουν το καταγγελία του τσαρικού σχεδίου του Γ. Κάννιγκ τµηµάτων``: η ρωσικό σχέδιο Ελλάδα θα χωριζόταν σε 3 ηγεµονίες στο πρότυπο των παραδουνάβιων 6,7, 22/7: ``Πράξη Υποτέλειας`` των Σεπτ.: η ``Π.Υ.`` παραδίδεται στο διστακτικό Άγγλο ΥΠ.ΕΞ. Ελλήνων οδηγίες 7/10: ρωσοτουρκική συνθήκη 17/3: 23/3 (4/4): υπογράφεται 12 (26)/4: ψήφισµα 29/9: από Αγγλία & Ρωσία το της 3ης Ρώσου ΥΠ.ΕΞ., του Άκκερµαν, ταχτοποίηση ρωσικό για Nesselrod προς διαφορών µε όρο τη µη τελεσίγραφο πρωτόκολλο της εθνοσυνέλευσης προς Πετρούπολης, για λύση χειρισµό εξωτερικής Λίβεν (πρεσβευτή ανάµειξη Ρωσίας στην Τουρκία του ελληνικού ζητήµατος πολιτικής και, παρά του στην Αγγλία) ελληνική Επανάσταση τις αντιρρήσεις του ∆. υπέρ Ελλάδος, Υψηλάντη, δίδεται συνεργασίας µε πληρεξούσιο στον τους Κάννιγκ και του Άγγλο πρέσβη Στρ. φθοράς Κάννιγκ για Ιµπραήµ συµβιβασµό µε Σουλτάνο 9/1: οδηγίες 6/7: «Ιουλιανή 12/7: οδηγίες από 4/9: (νέες, από το 24/11: σύσκεψη των 3 Nesselrod προς Σύµβαση» του Λονδίνο προς Άγγλο Στρ. Κάννιγκ, πρέσβεων µε τον Τούρκο ναύαρχο Κόδριγκτον αυτή τη φορά) ΥΠ.ΕΞ., Ρέις Εφέντη Περτέφ, Λίβεν για τρόπο Λονδίνου, αποδοτικότερης επανάληψη των περί του πρακτέου/ οι οδηγίες στον µ` αφορµή το Ναβαρίνο, για συνεργασίας Ρωσίας όρων της Έλληνες µαθαίνουν Κόδριγκτον το οποίο ο Τσάρος (8 ή – Γ. Κάννιγκ (που Πετρούπολης την «Ιουλιανή 3/10: διαµαρτυρία 20/11)συγχαίρει τον από τον Απρίλη µαζύ µε µυστικό Σύµβαση» Καποδίστρια σε Κόδριγκτον, αλλά κι ο Γάλλος αγγλικό υπουργείο υπουργός ναυτικών Σαβρόλ το θάναι και συµπληρωµατικ πρωθυπουργός) εις ό άρθρο περί εξωτερικών ∆εριγνί, ενώ ο θάνατος του βάρος Τουρκίας εξαναγκασµού Κάννιγκ φέρνει τη (νέα) της Τουρκίας να κυβέρνηση Ουέλλιγκτον και το τη δεχτεί, βασιλιά Γεώργιο 4ο να το συνυπογράφεται αποδοκιµάζουν από Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία

Σελίδα 225 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 1828

1829

9/8 : συνθήκη Αλεξάνδρειας (Κόδριγκτον & Μωχάµετ Άλυ, Παρόντος Γάλλου προξένου) περί αποχώρησης του αιγυπτιακού στρατού από Πελοπ/σο 10 ή 22/3: πρωτόκολλο Λονδίνου, αυτόνοµο ελληνικό κράτος (χωρίς Κρήτη) Αµβρακικός – Παγασητικός

11 ή 23/9: υπόµνηµα Καποδίστρια για συνοριακό στους πρεσβευτές των 3 δυνάµεων

4 ή 16/11: πρωτόκολλο Λονδίνου, µε πρωτοβουλία Άγγλου ΥΠ.ΕΞ., Άµπερντην και συνυπέγραψαν Πολινιάκ (Γάλλος πρέσβης), Λίβεν (Ρωσία), δεν εγκρίνονται οι φιλελληνικές προτάσεις των πρεσβευτών του Πόρου, σαφή σύνορα : Πελοπ/σος – Κυκλάδες

22/7: η 4η εθν/ση εγκρίνει εξωτερική πολιτική του Καποδίστρια

14/9: συνθήκη Αδριανούπολης – λήξη ρωσοτουρκικού πολέµου κι η Τουρκία αποδέχεται και «Ιουλιανή Σύµβαση» (1827) και πρωτόκολλο Λονδίνου (Μάρτης 1829)

Σελίδα 226 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

7.3. Η Ελλάδα δίνει «παράσηµα», µα θέλει …θυσίες!

Θα ήταν σηµαντική παράλειψη εάν δεν γίνει µνεία ιδιαίτερη και στο φιλελληνισµό κατά τα χρόνια της Επανάστασης του 1821. Φιλελληνισµός

λέγεται

συµπάθειας

και

µεταξύ

απλών

των

κινούµενη

φιλελευθερισµού πολιτών

από

υπέρ

των

γνήσια

αισθήµατα

Ελλήνων

κίνηση

στην Ευρώπη. Προήλθε από

τον

αποτροπιασµό για τις τουρκικές θηριωδίες, από το πνεύµα του φιλελευθερισµού

που

ως

ιδεολογία

αντιπαρεβάλλετο

µε

την

αντιδραστική «Ι.Σ.», από το θαυµασµό των Ευρωπαίων προς την αρχαία Ελλάδα, αλλά και για τον ηρωικό αγώνα των νεοτέρων Ελλήνων. Ο Φιλελληνισµός στην Ευρώπη, όπως γράφει ο Π. Καρολίδης, εξαιτίας των σφαγών της Χίου και των επιτυχιών του Κανάρη στις θαλάσσιες επιχειρήσεις του 1822, «έλαβε δύναµιν και ανάπτυξιν, εκδηλούµενος εν ταις ωδαίς και άσµασι των ποιητών και εν τοις ρητορικοίς λόγοις των φιλελλήνων και φιλελευθέρων ρητόρων εν τοις κοινοβουλίοις και εν τη δηµοσιογραφία». Αξίζει, όµως, να γραφεί πως ο φιλελληνισµός ως ρεύµα ενθαρρύνθηκε και από την έντονη κινητοποίηση των Ελλήνων του εξωτερικού, µε πιο σηµαίνουσες τις συστηµατικές προσπάθειες τριών προσωπικοτήτων, του Αδαµάντιου Κοραή, στο Παρίσι, του µητροπολίτη Ιγνάτιου Ουγγροβλαχίας στην Πίζα και του Ιωάννη Καποδίστρια, που «αξιοποίησε» τις διεθνείς του γνωριµίες ως υπουργού Εξωτερικών της Ρωσικής Αυλής. Αποτέλεσµα, τέλος, της φιλελληνικής κίνησης ήσαν η ηθική ενίσχυση των Ελλήνων µε δηµοσιεύσεις φιλελληνικών άρθρων, κυκλοφορία φυλλαδίων και βιβλίων και η ίδρυση φιλελληνικών συλλόγων.

Σελίδα 227 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Μεταξύ των Φιλελλήνων βρέθηκαν άνθρωποι µε διαφορετικά κοινωνικά, πολιτικά, µορφωτικά και εθνικά χαρακτηριστικά. Στην πλειονότητά

τους,

ωστόσο,

οι

φιλέλληνες

ήσαν

παλαίµαχοι

στρατιώτες και αξιωµατικοί των Ναπολεόντειων πολέµων που αναζητούσαν δόξα και πλούτο σε περιφερειακές συγκρούσεις, είτε γιατί από το 1815 και µετά βρέθηκαν χωρίς απασχόληση είτε γιατί είχαν τεθεί σε δυσµένεια εξαιτίας των πολιτικών τους ιδεών. ∆εν ή σ α ν , λ ο ι π ό ν , λ ί γ ο ι ο ι τ υ χ ά ρ π α σ τ ο ι , « α γ ύ ρ τ ε ς κ α ι π ε ρ ι τ ρ ί µ µ α τ α », που γρήγορα, για µεγαλύτερους µισθούς ή επειδή δεν έγιναν στρατηγοί όσο σύντοµα νόµιζαν, αυτοµόλησαν στις τουρκικές δυνάµεις ή όσοι έχοντας στο νου τους την κλασική Ελλάδα του Περικλή, πικράθηκαν µε ό,τι είδαν και µε τους Νεοέλληνες και έφυγαν ανεπιστρεπτί. Στο σηµείο αυτό, πρέπει να επισηµάνουµε και την παρουσία του Αιγυπτίου ∆αβουσσί. Ο ∆αβουσσί, όπως γράφει ο Μπάµπης Άννινος

στο

µουσουλµάνος Ναπολέοντος

βιβλίο

του

απόµαχος και,

για

«Οι

Φιλέλληνες

του

της

ίλης

Μαµελούκων

προσωπικούς

των

λόγους,

1 8 2 1 »,

µισούσε

ήταν του τους

Μουσουλµάνους. Απ’ τη Γαλλία, όπου είχε εγκατασταθεί, έσπευσε να αγωνιστεί µε τους Έλληνες. Και όπως σηµειώνει ο Άννινος, «Εις το Πέτα επολέµησεν ως ήρως. Εφόνευσεν όσους εχθρούς ηδυνήθη διά της ακτηρίδος του όπλου του, και έπεσε νεκρός διάτρητος υπό πληγών επί σωρού εχθρικών πτωµάτων». Ενώ στο ίδιο βιβλίο του ο Μπάµπης Άννινος έχει γράψει για όλους τους φιλέλληνες που κατήλθαν και αγωνίστηκαν στα πεδία των πολεµικών επιχειρήσεων της Ελληνικής Επανάστασης, σ’ αυτούς από τη ∆ύση, που, όπως σηµειώνει η Σόνια Ιλίνσκαγια – Α λ ε ξ α ν δ ρ ο π ο ύ λ ο υ ( ε φ η µ ε ρ ί δ α «Τ Ο Β Η Μ Α » Α θ η ν ώ ν , 2 2 / 0 7 / 2 0 0 1 ) , «δεν κατάφεραν να ξεπεράσουν την οδυνηρή διαπίστωση ότι οι Έλληνες

αγωνιστές

της

Επανάστασης

απείχαν

Σελίδα 228 από 321

αρκετά

από

τα

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

δοξασµένα

πρότυπα

των

αρχαίων

προγόνων

τους»,

πρέπει

να

συµπεριλάβουµε για την Ανατολική Ευρώπη και το µεγάλο Ρώσο ποιητή Aλέξανδρο Πούσκιν, αλλά και όσους τυχόν φιλέλληνες συµπατριώτες

του

αξιωµατικούς

του

τσαρικού

στρατού

(τους

«∆εκεµβριστές»; ) περιέβαλαν µε συµπάθεια τον ελληνισµό στα προεπαναστατικά χρόνια ή στο ξεκίνηµα της Επανάστασης. Ο ι «∆ ε κ ε µ β ρ ι σ τ έ ς » ή σ α ν λ ί γ ο ι φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι δ ι α ν ο ο ύ µ ε ν ο ι , που θέλησαν να επωφεληθούν του µεσολαβήσαντος ζητήµατος της σειράς της διαδοχής του ρωσικού θρόνου, το ∆εκέµβρη του 1825, και υπεκίνησαν σε στάση ορισµένες φρουρές, λίγο µετά το θάνατο του Τσάρου Αλεξάντρου του 1ου και προ της αναρρήσεως στο θρόνο

του

αδελφού

του,

Νικολάου

του

1ου.

Το

κίνηµα

καταπνίχτηκε από το νέο Τσάρο γρήγορα, µε πολλά θύµατα, µε εκτελέσεις 7 από τους ηγέτες του και εξορίες πολλών άλλων, ενώ, τα κατοπινά χρόνια, όπως γράφει ο ∆. Κόκκινος, στη Ρωσία κυριάρχησε «βαρύς δεσποτισµός, ο οποίος έφερε την γαλήνην διά του τρόµου».

Εικόνα 20: Λόρδος Βύρων, βρέθηκε στην Ελλάδα και το Μεσολόγγι σε δύσκολες στιγµές του Αγώνα (1823 - 1824).

Σελίδα 229 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 O Α. Πούσκιν, όµως, µε υποµονή και επιµονή, στάθηκε, πάντοτε,

υποστηρικτής

της

λευτεριάς

και

ανεξαρτησίας

των

Ελλήνων όχι µόνο µε τον προφορικό του λόγο αλλά και µε τον γραπτό λόγο και τη δράση του. Μέσα από πλήθος ποιηµάτων και άλλων έργων του εκφράζει την υποστήριξή της Επανάστασης των Ελλήνων για το λυτρωµό από τη σκληρή µακραίωνη τυραννική σκλαβιά. O Ρώσος ποιητής, επίσης, παρακολούθησε από κοντά την έναρξη, την εξέλιξη, το δυναµισµό των επαναστατικών γεγονότων, της εξέγερσης των «Φιλικών» και του πολύχρονου ένοπλου αγώνα του λαού µας τόσο στην ηπειρωτική Eλλάδα όσο και στα νησιά, ε ν ώ σ ε γ ρ ά µ µ α τ ο υ α ν α φ έ ρ ε ι ό τ ι σ τ ο ν κ ό σ µ ο τ ο υ «τ ί π ο τ α δ ε ν ή τ α ν τόσο

δηµοφιλές

και

τόσο

κοσµοαγάπητο

όσο

ελληνική

υπόθεση». Ακόµα και Βούλγαροι εθελοντές πήραν ενεργό µέρος στην Ελληνική Επανάσταση. «Άλλοι πίστευαν ότι ο αγώνας θα είχε ως αποτέλεσµα και την απελευθέρωση της δικής τους πατρίδας, άλλοι ότι ήρθε η ώρα η αποφασιστική στιγµή για την οριστική µονοµαχία «υπέρ πίστεως και ελπίδος» µε τον προαιώνιο δυνάστη, άλλοι πήραν µέρος στον αγώνα υπακούοντας στην επαναστατική τους ορµή· τέλος, υπήρχαν και άνθρωποι που προσχώρησαν κάτω απ’ την πίεση ποικίλων περιστατικών», όπως γράφει ο Ν. Τοντορώφ ( «Η Β α λ κ α ν ι κ ή ∆ ι ά σ τ α σ η τ η ς Ε π α ν ά σ τ α σ η ς τ ο υ 1 8 2 1 » , σ ε λ . 6 7 ) . Ξεχωριστή, πριν προχωρήσουµε, µνεία να γίνει και για τον Kαρλ

Kρατσάιζεν

(1794

–

1878),

αυτοδίδακτο ζωγράφο. Βρέθηκε

το

Βαυαρό

φιλέλληνα

και

στην Ελλάδα τα χρόνια του

Αγώνα και σ’ αυτόν οφείλουµε το «πάνθεον» των ηρώων του 1821, όσοι βέβαια ήταν ακόµα ζωντανοί το έτος της άφιξής του. Είχε έρθει στην επαναστατηµένη Ελλάδα µε το εκστρατευτικό σώµα των Βαυαρών το

1826

και πήρε µέρος στην ιστορική

πολιορκία της Αθήνας στις 6 Μαρτίου και της Ακρόπολης στις 22

Σελίδα 230 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Απρίλη του 1827 υπό τον Φαβιέρο. Επειδή, όµως, είχε δεινότητα στο σχέδιο, αποτύπωσε τις µορφές των ηρώων, που συνάντησε στα διάφορα ελληνικά στρατόπεδα. Αναφορά, όµως, πρέπει να γίνει και στο Γάλλο ζωγράφο Ευγένιο Ντελακρουά (1798 – 1863). Η

«Σ φ α γ ή τ η ς Χ ί ο υ » γ ι α τ ο

Σαλόν του 1824, ένας πίνακας επηρεασµένος από την τουρκική θηριωδία σε βάρος των επαναστατηµένων Ελλήνων (οι εφηµερίδες της εποχής έγραφαν για ανέφεραν 20.000 νεκρούς και οµαδικό εξανδραποδισµό του πληθυσµού) στο οµώνυµο νησί, ανοίγει το δρόµο για µια σειρά έργων (εξαιρετικά πολυάριθµων ειδικά στα έτη 1826 – 1828) εµπνευσµένων από την Ελληνική Επανάσταση, στην οποία ο Ντελακρουά, µέσα στο νεανικό θαυµασµό του για τον λόρδο Βύρωνα, συµµετείχε ιδεολογικά όπως πολλοί νέοι της γ ε ν ι ά ς τ ο υ . Ι δ ι α ί τ ε ρ α ν α σ η µ ε ι ω θ ε ί π ω ς µ ε τ η ν «Ε λ λ ά δ α π ο υ ξεψυχά στα ερείπια του Μεσολογγίου» (1827) έλαβε µέρος σε ειδικούς καλλιτεχνικούς αγώνες. Αρκετοί, όµως, ήσαν και όσοι κατέβηκαν στην Ελλάδα, αλλά επιδόθηκαν

στο

πλιάτσικο,

µισελληνικά

τους

αισθήµατα.

έτρεφαν

µίσος

συκοφαντούσαν

για

τους

και

αποδείχνοντας, Επίσης,

πολλοί

Έλληνες λαϊκούς

συνωµοτούσαν

για

έµπρακτα, και

όσοι

οπλαρχηγούς,

τους

την

ήσαν

τα

εξόντωσή

τους.

Επιπρόσθετα, όµως, θα πρέπει να διευκρινιστεί, οπωσδήποτε, και ο µονάχα φαινοµενικά φιλελληνικός ρόλος

των Φιλελληνικών

Κοµιτάτων των διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών. Το µεν Γαλλικό ήταν

υποχείριο

της

γαλλικής

κυβέρνησης

και

θέλησε

να

χειραγωγήσει την Επανάσταση των Ελλήνων. Το δε Αγγλικό, β ρ ί σ κ ο ν τ α ς «π ρ ό σ φ ο ρ ο έ δ α φ ο ς » τ η σ ύ ν α ψ η τ ω ν δ α ν ε ί ω ν µ ε τ ο υ ς αγγλικούς τραπεζικού οίκους, θέλησε, όπως θα ιδούµε παρακάτω, π ρ ο ς α γ γ λ ι κ ό ό φ ε λ ο ς , ν α «κ α π ε λ ώ σ ε ι » τ ο ν Α γ ώ ν α . Κ α ι , τ έ λ ο ς , τ α Κοµιτάτα από

τις χώρες της

Κεντρικής Ευρώπης νοιάστηκαν

Σελίδα 231 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 περισσότερο πώς θα αντισταθούν στην αυστριακή και την πρωσική απολυταρχία,

µ’

αποτέλεσµα

να

βλάψουν

την

Ελληνική

Επανάσταση! Εάν θέλουµε να σταθούµε και σε µεµονωµένες περιπτώσεις, κάποιοι, λοιπόν, µεταξύ των φιλελλήνων συµπεριλαµβάνουν και τον Άγγλο ναύαρχο Γκ. Χάµιλτον. ∆υστυχώς, όµως, ο ναύαρχος ήταν

διπρόσωπος,

δηλαδή

την

ίδια

στιγµή

τουρκόφιλος

και

φ ι λ έ λ λ η ν α ς , π ρ ο ω θ ώ ν τ α ς µ ε «ε π ι δ έ ξ ι ο τ ρ ό π ο » κ ά θ ε π ο λ ι τ ι κ ή π ο υ εξυπηρετούσε τα συµφέροντα της Αγγλίας και ο ίδιος διοχέτευε το µισελληνισµό του στα πληρώµατα των πλοίων που κυβερνούσε ως διοικητής, στα χρόνια του Αγώνα, της αγγλικής ναυτικής µοίρας του Αιγαίου. Γνωστός, όµως, αρχαιοκάπηλος εις βάρος της ελληνικής πολιτιστικής κληρονοµιάς και φανατικός µισέλληνας υπήρξε και ο Γάλλος πρόξενος στην Αθήνα από το 1802 έως το 1822, Φ. Σ. Φωβέλ, ενώ τυχοδιωχτικό ρόλο, από το 1824, έχει να επιδείξει στην παρουσία του στην Ελλάδα και

ο Γαλλικής καταγωγής

στρατιωτικός Φαβιέρος. Εκτός, όµως, από την ηθική ενίσχυση, κάποιοι απ’ όσους ξένους

κατήλθαν

στην

επαναστατηµένη

Ελλάδα

έκρυψαν

τα

ιδιοτελή τους κίνητρα στην ενεργό συµπαράστασή τους στα πεδία των µαχών, καθώς εκατοντάδες εθελοντές πολέµησαν πλάι του (βλ. Τσορτς, Κόχραν, Νόρµαν, Γόρδων,

Αλµέιδα), ενώ µερικοί

θυσίασαν και τη ζωή τους ακόµη (ο Λόρδος Βύρων ήρθε, στις 24/12/1823, στο Μεσολόγγι, όπου και πεθαίνει στις 7/4/1824, οι Ι. Μάγερ,

Φρ.

Άστιγξ,

Σανταρόζα

κ.α.)

υπηρέτησαν

σε

διοικητικούς και κοινωνικούς τοµείς τα χρόνια της Επανάστασης (ο Ιταλός Γκαλλίνα βοηθά στη διαµόρφωση του Συντάγµατος της Επιδαύρου/ ο Ελβετός τραπεζίτης I. E ynard).

Σελίδα 232 από 321

Σχετικά, όµως, µε

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

τους

Τσορτς

εσκεµµένα,

και το

Κόχραν,

ας

γραφεί

απογύµνωσαν

1827,

και

από

το

κάθε

ότι

ίσως

εξουσία

και τους

Έλληνες οπλαρχηγούς και ανέλαβαν την αρχιστρατηγία και τη ναυαρχία. Κύριος στόχος των Άγγλων τυχοδιωχτών «φιλελλήνων » ήταν, µε τη συνδροµή ενός άλλου «φιλέλληνα», του Βαυαρού συνταγµατάρχη

Έϊντεκ,

να

σπρώξουν

τους

Έλληνες

στην

επιχείρηση της Ακρόπολης και της Αττικής, να συντριβούν και να καταλήξει

η Επανάσταση

«άθυρµα » των ∆υνάµεων, που, εάν

θυµηθούµε και τις δηλώσεις του Άγγλου υπουργού εξωτερικών, Άµπερντην (1828), ήθελε να περιοριστεί, µε κάθε τρόπο, το ελληνικό κράτος στην Πελοπόννησο και στις Κυκλάδες, δίχως την Αττική ή άλλα µέρη της Ελλάδας. ∆εν πρέπει να περάσει απαρατήρητη ούτε η για το θεαθήναι οικονοµική τους ενίσχυση (κάποιοι συγκέντρωναν συνδροµές για αγορά και αποστολή προς τους επαναστάτες πολεµοφοδίων, όπως η

«Φιλανθρωπική

Philanthropique

υπέρ

των

faveur

Ελλήνων des

Grecs

Εταιρεία» του

Societe

Παρισιού,

που

κυκλοφορεί σχετική προκήρυξη – κάλεσµα προς τους Γάλλους για να βοηθήσουν τον αγωνιζόµενο Ελληνισµό στις 12/3/1826) στον Αγώνα, ούτε, σε καµία περίπτωση, η ευνοϊκή συµβολή µερίδας των αληθινά φιλελλήνων στη µεταστροφή υπέρ των Ελλήνων των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, κυρίως µετά το 1823. Τ ο Μ ά ρ τ η , ε ξ ά λ λ ο υ , τ ο υ 1 8 2 3 , ι δ ρ ύ ε τ α ι ω ς «π α ρ ά ρ τ η µ α » τ ο υ α γ γ λ ι κ ο ύ υ π ο υ ρ γ ε ί ο υ ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν κ α ι τ ο «Φ ι λ ε λ λ η ν ι κ ό Κ ο µ ι τ ά τ ο » του

Λονδίνου,

κερδοσκόπους

µε

επικεφαλής

(π.χ.

John

αδίσταχτους

Bowring),

που

αισχροκερδείς

και

πρωτοστάτησαν

στη

σύναψη των κατοπινών τοκογλυφικών και ληστρικών δανείων της Επανάστασης, τους οποίους η ελληνική κυβέρνηση και οι προς την εξασφάλιση δανείων απεσταλµένοι της γρήγορα (γράµµα του Ι. Ορλάνδου

στον

πρωθυπουργό

Γ.

Κουντουριώτη,

Σελίδα 233 από 321

7/7/1824)

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 αντιλαµβάνονται, αλλά, εµπρός στον κίνδυνο να προκαλέσει τη δυσαρέσκεια του Άγγλου υπουργού εξωτερικών, Γ. Κάννιγκ, τους κολακεύει και τους περιποιείται, µέχρις ότου, όπως νόµιζε, θα έπαιρνε στα χέρια της τα χρήµατα. Το 1825 παρουσιάστηκε έντονη φιλελληνική κίνηση στη Γαλλία. Ιδρύθηκε το Κοµιτάτο του Παρισιού, η «Φιλανθρωπική υπέρ των Ελλήνων Εταιρεία» και το Κοµιτάτο της Μασσαλίας. Παρ’ όλη τη δύσκολη ισορροπία που είχε προκύψει από τη γαλλοαιγυπτιακή συνεργασία, οι περιορισµοί που είχαν επιβληθεί καταργήθηκαν σιωπηρά. Άλλωστε, η Ελλάδα είχε βρει θερµό υποστηρικτή

στο

Φρανσουά Ρεν

γαλλικό

κοινοβούλιο,

στο

πρόσωπο

Σατοµπριάν. Λίγα λόγια, όµως, αξίζει

του

και

περίπτωση του πασίγνωστου Γάλλου συγγραφέα Βίκτωρ Μ. Ουγκώ (1802 – 1885), ο οποίος, µολονότι δεν διακρίνεται µεταξύ των πρώτων φιλελλήνων, θα αποτελέσει έναν από τους πιο ένθερµους και τους σταθερότερους υποστηρικτές της Ελλάδος. Η συλλογή τ ο υ , ό µ ω ς , µ ε φ ι λ ε λ λ η ν ι κ ά π ο ι ή µ α τ α , «Τ α Α ν α τ ο λ ί τ ι κ α » , ε κ τ ω ν ο π ο ί ω ν «Τ ο Ε λ λ η ν ό π ο υ λ ο » π α ρ α µ έ ν ε ι τ ο π ι ο φ η µ ι σ µ έ ν ο π ο ί η µ α , εξεδόθη το 1827 – 1828, αλλά συναντά µέτρια επιτυχία στην Ελλάδα. Από τη Γαλλία, στις 25 Αυγούστου 1826, ακόµα και ο 18ετής Παύλος Μαρία Βοναπάρτης, ανιψιός του Μ. Ναπολέοντος, φθάνει

στην

Ελλάδα,

για

να

λάβει

µέρος

στον

Αγώνα.

Τραυµατίζεται, όµως, σοβαρότατα στην φρεγάτα “Ελλάς” τον Οχτώβρη του 1827, από µία εντελώς τυχαία εκπυρσοκρότηση του όπλου του, και λίγο αργότερα (5/12/1827) πεθαίνει µέσα στην γενική θλίψη όλων για το τραγικό συµβάν. Το σώµα του, µάλιστα, καθώς λέγεται, διατηρήθηκε στις Σπέτσες, στη Μονή του Αγίου Νικολάου επί τρία χρόνια σε ένα βαρέλι ρούµι, µέχρις ότου το παρέλαβε το Γαλλικό Ναυτικό.

Σελίδα 234 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Και µια και έγινε λόγος για χρήµατα, ας επισηµάνουµε ότι το Κογκρέσσο των Η.Π.Α., το 1826 – 1827, απέρριψε πρόταση για συµβολική αποστολή τροφίµων 50.000 δολαρίων στους ελληνικούς πληθυσµούς που λιµοκτονούσαν. Η αµερικάνικη κυβέρνηση, τότε, ανέθεσε, υπό την οργή της Κοινής Γνώµης, την αποστολή αυτή στα

Φιλελληνικά

Κοµιτάτα, και

αλλά

αποδείχτηκε

φαρισαϊσµός»

«ελεεινής

νοοτροπίας

φιλανθρωπία

Σιµόπουλο.

Κι αυτό γιατί «η αµερικάνικη κυβέρνηση, γράφει ο

Σιµόπουλος,

απέκλεισε

την αποστολή

και

ενός

κατά

τον

δολαρίου

Κ.

στην

ελληνική διοίκηση για τη συντήρηση των στρατευµάτων. Μόνο αλεύρι και ενδύµατα για τους γέροντες και τα γυανικόπαιδα. Και η διανοµή να γίνει αποκλειστικά από Αµερικανούς επιτρόπους». Περί τα τέλη του 1823, είχαν αρχίσει να εκδηλώνονται φιλελληνικά αισθήµατα και στη Βόρεια Αµερική. Ανάµεσα στους κύριους εκφραστές ξεχωρίζει ο ελληνιστής, ανταποκριτής της εφηµερίδας The

North

American

Review,

Edward

Everett,

γνώριµος

του

Αδαµάντιου Κοραή, µε τον οποίο αλληλογραφούσε. Φωνή που υπερασπίστηκε τους Έλληνες στο Κογκρέσο στις 19 Ιανουαρίου 1824 ήταν και ο νεαρός πολιτευτής της Μασαχουσέτης, Daniel Webster. Φιλελληνικά Κοµιτάτα επί αµερικανικού εδάφους ιδρύθηκαν στη Φιλαδέλφεια, στη Νέα Υόρκη, στη Βοστόνη, µε σκοπό, όπως είδαµε πριν , τη συγκέ ντρωση εισφορών σε τρό φιµα, ιµατισµό και χρήµατα. Οκτώ φορτία µε φάρµακα και ιµατισµό για τους άµαχους έφτασαν στο θέατρο του πολέµου, στα χρόνια 1827 και 1828. Λεπτοµέρειες για τις αποστολές, στις οποίες είχαν συµµετάσχει, δηµοσίευσαν οι J. Miller, H. Post και S. G. Howe, διατηρώντας ζωντανό το ενδιαφέρον των Αµερικανών. Κι αφού γίνεται λόγος για φιλελληνισµό, ας αναφέρουµε και κάτι αξιοπερίεργο: Εάν πάτε στην πόλη Grecia στην Κόστα Ρίκα,

Σελίδα 235 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 θα δείτε στην είσοδο της πόλης αρχαιοελληνικές κολόνες, των οποίων η κεντρική πινακίδα γράφει: «Καλώς ήλθατε στην Ελλάδα». Η πόλη ιδρύθηκε το 1825 από το φιλέλληνα, τότε νοµάρχη και αργότερα

πρόεδρο

της

χώρας,

Χοσέ

Ραφαέλ

ντε

Καλέγκος ι

Αλβαράδο, που αποφάσισε να δώσει το όνοµα «Ελλάδα» σε αυτή την πόλη, επειδή είχε ακούσει για την…

Επανάσταση του 1821!

Σε δύο άλλες πόλεις, µάλιστα, της περιοχής του έδωσε τα ονόµατα « Σ π ά ρ τ η » ( E s p a r z a ) κ α ι «Α θ ή ν α » ( A t e n a s ) . Τέλος, συνολικά, από στοιχεία, που δηµοσιεύονται στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, της «Εκδοτικής Αθηνών», ήρθαν στην Ελλάδα, από το 1821 µέχρι και το 1825, κατά εθνικότητα, οι φιλέλληνες: 342 Γερµανοί, 196 Γάλλοι, 137 Ιταλοί, 99 Άγγλοι, 35 Ελβετοί, 30 Πολωνοί, 17 Ολλανδοί και Βέλγοι, 16 Αµερικανοί, 9 Ούγγροι,

Σουηδοί,

∆ανοί,

Ισπανοί

και

άγνωστης

εθνικότητας, συνολικά 940, από τους οποίους οι 313 έπεσαν στα πεδία των µαχών ή υπέκυψαν στις κακουχίες του πολέµου. ∆εν ήταν µόνο οι γνωστοί άνδρες φιλέλληνες που συνέδραµαν τον εθνικοαπελευθερωτικό

αγώνα

του

’21.

Ήσαν

και

γυναίκες

φιλέλληνες που πρωτοστάτησαν στην προβολή της Ελλάδας και των

δικαίων

της.

Σοφία

ντε

Μαρµπουά

(δούκισσα

της

Πλακεντίας), κόρη Γάλλου διπλωµάτη, η Ρωξάνδρα Στούρτζα, η αγαπηµένη του Ι. Καποδίστρια, η Ρουµάνα πριγκίπισσα λόγια και συγγραφέας, πολιτικός,

Ελένη Ιουλιέττα

Γκίκα

και

Αδάµ-Λαµπέρ

Γαλλίδα ήσαν

φιλέλληνες.

7.4. Οι Έλλη νες της ξενιτιάς

Σελίδα 236 από 321

συγγραφέας οι

πιο

και

ενεργές

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Σηµαντική θεωρείται από πολλούς ιστορικούς η συµβολή των ελληνικών παροικιών στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες όχι µόνο στην ιδεολογική προετοιµασία του εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα του 1821, αλλά και στην υλική στήριξη της Επανάστασης σε όλη την πολύχρονη διάρκειά της. Σχετικά µε τις παροικίες των Ελλήνων, ας σηµειωθεί, πρώτα από όλα, το ότι η Οθωµανική Αυτοκρατορία, από τη µια ευνοούσε, αντικειµενικά, τη διαµόρφωση της αστικής τάξης των Ελλήνων, ακριβώς

επειδή

τη

χρειαζόταν,

από

την

άλλη

όµως

την

παρεµπόδιζε, όντας η ίδια ένα κράτος του οποίου το θεσµικό πλαίσιο ανταποκρινόταν σε φεουδαρχικές σχέσεις παραγωγής. Οι Έλληνες, για να µπορέσουν να ασκήσουν τις δραστηριότητες τους κάτω

από

καλύτερες

συνθήκες,

εξακτινώνονταν

σε

ολόκληρη

σχεδόν την Ευρώπη, ιδρύοντας παροικίες. Στο βαλκανικό και κεντροευρωπαϊκό

χώρο,

οι

Έλληνες

ελέγχουν

τις

χερσαίες

µεταφορές, όπως ελέγχουν και ένα µεγάλο µέρος των θαλασσίων µεταφορών

στην

ανατολική

Μεσόγειο.

Υπάρχουν

και

οι

περιπτώσεις Ελλήνων επιχειρηµατιών, των οποίων η έδρα των επιχειρήσεων βρίσκεται µέσα στον οθωµανικό χώρο, αλλά οι επιχειρηµατικές

τους

δραστηριότητες

εκτείνονται

και

στο

εξωτερικό. Έλληνες ζούσαν διάσπαρτοι σε όλη την Ευρώπη, στη Μ. Ασία και την Αίγυπτο και ζούσαν αρκετοί απ’ αυτούς µε τον πόθο της απελευθέρωσης της σκλαβωµένης πατρίδας. Μπορεί να είχαν οικονοµική

άνεση

λόγω

του

εµπορίου

και

να

είχαν

λάβει

σηµαντική µόρφωση ή να κατείχαν αξιόλογη κοινωνικοπολιτική θέση, αλλά δεν ξεχνούσαν και τους υπόδουλους αδελφούς. Ας προσπαθήσουµε, στο παρόν κεφάλαιο, να εξετάσουµε το ρόλο των Ελλήνων της ξενιτιάς κατά τα χρόνια της Επανάστασης,

Σελίδα 237 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 πέραν των Φαναριωτών, για τους οποίους έχει ήδη γίνει νωρίτερα ειδική αναφορά. Θα ξεκινήσουµε, πρώτα – πρώτα, µε ό,τι γινόταν σε διάφορες πόλεις της Ιταλικής Χερσονήσου. Στην Tεργέστη, το Λιβόρνο, την Aγκώνα, τη Nάπολη οι Έλληνες βοηθούν τον Aγώνα, στέλνουν

όπλα,

διευκολύνουν

τη

πολεµοφόδια, µετάβαση

τρόφιµα, εθελοντών

οργανώνουν πολεµιστών

και στον

επαναστατηµένο ελληνικό χώρο, περιθάλπουν τις χιλιάδες των Ελλήνων προσφύγων του πολέµου, που φτάνουν κατά καιρούς στα ιταλικά

λιµάνια,

και

ενισχύουν

οικονοµικά

το

νεογέννητο

ελληνικό κράτος ήδη πριν την επίσηµη αναγνώρισή του από τις ευρωπαϊκές δυνάµεις. ∆εν έχουν, όµως, οι Έλληνες Iταλιώτες καµία πολιτική κάλυψη στις προσπάθειές τους να βοηθήσουν την Επανάσταση. Αντίθετα, ιδιαίτερα µάλιστα στην Τεργέστη, που δεν είναι αυστριακό προτεκτοράτο αλλά βρίσκεται υπό την άµεση εξουσία της Αυστρίας, συναντούν εµπόδια και παρακολουθούνται στενά από την αυστριακή µυστική αστυνοµία. Στην ελληνική παροικία της Τεργέστης, που είναι και η µεγαλύτερη, µερικοί µεγαλέµποροι έχουν µυηθεί από τα 1819 – 1 8 2 0 σ τ η «Φ ι λ ι κ ή Ε τ α ι ρ ε ί α » , η ο π ο ί α ε ί χ ε ι δ ρ υ θ ε ί τ ο Σ ε π τ έ µ β ρ ι ο του

1814

στην

Οδησσό.

Όταν

ξεσπά

Επανάσταση

στη

Μολδοβλαχία, ξεκινούν από το λιµάνι της Τεργέστης εθελοντές, φιλέλληνες και Έλληνες φοιτητές, για να ενωθούν µε το στρατό του Αλεξάνδρου Υψηλάντη. Τον Ιούνη του 1821 ο ∆ηµήτριος Υψηλάντης φεύγει για την επαναστατηµένη Ελλάδα από το λιµάνι της Τεργέστης. Τον συνοδεύουν φοιτητές, φιλέλληνες και µερικοί Έλληνες της πόλης. Ένα µήνα αργότερα, η Αυστρία απαγορεύει τη µετάβαση Ελλήνων εθελοντών και φιλελλήνων από την Τεργέστη στην

Ελλάδα

εθελοντές

να

και

αναγκάζει

πάρουν

το

έτσι

δρόµο

για

Έλληνες

και

φιλικότερα

Αγκόνα, το Λιβόρνο, τη Μασσαλία.

Σελίδα 238 από 321

ευρωπαίους λιµάνια:

την

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Από το 1821 ως το 1823 φτάνουν στην Τεργέστη από την επαναστατηµένη

Ελλάδα

περίπου

πρόσφυγες.

3000

Οι

περισσότεροι έρχονται στην Τεργέστη γιατί ξέρουν ότι θα βρουν στην πόλη συγγενείς και συντοπίτες τους. Είναι πρόσφυγες από την Ήπειρο, την Κύπρο, το Βόλο, την Κωνσταντινούπολη, τις Κυδωνιές, τη Σµύρνη και τη Χίο, καθώς και στρατιώτες από την ηττηµένη περίπου

στρατιά των

του

Αλεξάνδρου

προσφύγων

Υψηλάντη.

εγκαθίσταται

Το

µόνιµα

ένα

τρίτο

στην

πόλη.

Προπάντων οι Xιώτες, που έρχονται µετά την καταστροφή της Χίου (Απρίλης 1822), βρίσκουν καταφύγιο κοντά στους πλούσιους συγγενείς τους. Μετά το 1830 οι Xιώτες θα κυριαρχήσουν στη ζωή της παροικίας. H Κοινότητα περιθάλπει και βοηθά οικονοµικά τους πρόσφυγες. Συγκεντρώνει χρήµατα από δωρεές, εράνους και άτοκα δάνεια αλλά γρήγορα τα έξοδα γίνονται δυσβάσταχτα. Στα 1823 το Βουλευτήριο παίρνει την απόφαση να διακόψει την κοινοτική

βοήθεια

στους

πρόσφυγες

και

στα

χρόνια

που

ακολουθούν οι Έλληνες της Τεργέστης δείχνουν όλο και λιγότερο έµπρακτα το ενδιαφέρον τους για την Eπανάσταση. Οι Έλληνες και Βλάχοι της Ουγγαρίας συµµετείχαν και στην ιδεολογική

και

πρακτική

προετοιµασία

της

Ελληνικής

Επανάστασης. Αρχικά, χρηµατοδότησαν την ίδρυση σχολείων και την

αποστολή

βιβλίων

στις

υπόδουλες

πατρίδες

τους

για

το

φωτισµό του Γένους. Παράλληλα, γνωρίζοντας τη δραστηριότητα του Ρήγα Φεραίου, υποστήριξαν το εγχείρηµά του και πολλοί κατατάχθηκαν

ανάµεσα

στους

οπαδούς

του.

Κατ'

αναλογία,

αρκετοί µυήθηκαν και στη «Φιλική Εταιρεία» κι έλαβαν µέρος στο κίνηµα του Υψηλάντη στις Παραδουνάβιες Ηγεµονίες. Μετά την αποτυχία

του

κινήµατος,

οι

ελληνοβλαχικές

παροικίες

της

Ουγγαρίας υποδέχτηκαν και περιέθαλψαν πολλούς αγωνιστές και βοήθησαν όσους κατέφυγαν σε αυτές, για να µεταβούν από εκεί στον επαναστατηµένο ελληνικό χώρο. Σελίδα 239 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Σε

σχέση

Άµστερνταµ

µε

τη

απέναντι

στάση στην

των

Ελλήνων

Επανάσταση

του

εµπόρων 1821,

του

έχουµε

πληροφορίες µόνο για δύο ονόµατα, του Χίου Ταµασάκη και του Πάτµιου Σ. Παλαιολόγου, οι οποίοι έγιναν µέλη του φιλελληνικού Κοµιτάτου του Άµστερνταµ και χρηµατοδότησαν αποστολή όπλων στην Ελλάδα το 1822. Ιδιαίτερη

µνεία,

εφόσον

βρισκόµαστε

στην

Κεντρική

Ευρώπη, όµως, πρέπει να κάνουµε και για τον Ελληνισµό, που ζ ο ύ σ ε µ έ σ α σ τ η «φ ω λ ι ά » τ η ς α ν θ ε λ λ η ν ι κ ή ς κ α ι α ν τ ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή ς «Ιεράς Συµµαχίας», τη Βιέννη. Η Βιέννη υπήρξε στη διάρκεια των 400 χρόνων της οθωµανικής σκλαβιάς το πνευµατικό κέντρο και ο τόπος ελευθερίας για πολλούς Ελληνες. Στη Βιέννη, έφταναν Έλληνες και άλλοι ορθόδοξοι Οθωµανοί υπήκοοι που προέρχονταν κυρίως

από

την

Ήπειρο,

τη

Μακεδονία

και

τη

Θεσσαλία.

Αναφορικά µε τον αριθµό των Ελλήνων (Γραικών και Βλάχων) της Βιέννης γνωρίζουµε ότι στα 1767 καταγράφηκαν στην αυστριακή πρωτεύουσα 79 Γραικοί και Βλάχοι ορθόδοξοι Οθωµανοί υπήκοοι. Αν στον αριθµό αυτό προστεθούν οι γυναίκες και τα παιδιά τους, τότε οι Γραικοί και Βλάχοι της Βιέννης πρέπει να άγγιζαν τους 300 στα 1767 ενώ ανήλθαν στις 4000 στα 1814, περίοδο ακµής της ελληνικής παροικίας. Στην

ιστορία

της

Ελληνικής

∆ιασποράς,

λοιπόν,

Ελληνισµός της Βιέννης έχει διαδραµατίσει έναν ξεχωριστό ρόλο, δίνοντας

στέγη

στους

∆ασκάλους

του

Ελληνικού

Γένους,

προωθώντας την ανάπτυξη των ελληνικών γραµµάτων και, κυρίως, προετοιµάζοντας τον αγώνα της Παλιγγενεσίας του Ελληνικού Έθνους. Ήδη από την εποχή της αυτοκράτειρας Μαρίας Θηρεσίας (βασιλεύει:

1740

–

1780)

οι

Έλληνες

Σελίδα 240 από 321

έχουν

καταλάβει

την

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

πρωτοκαθεδρία στο διαµετακοµιστικό εµπόριο µε την Ανατολή και καθιστούν τη Βιέννη σταυροδρόµι των εµπορικών ανταλλαγών στην Κεντρική Ευρώπη. Η οικονοµική ευµάρεια των ελληνικών εµπορικών εταιρειών, πέραν των άλλων, καλλιέργησε και τις προϋποθέσεις της πνευµατικής ανόδου της ίδιας της ελληνικής κοινότητας σε µια πόλη όπως η Βιέννη, που ήταν το σπουδαιότερο πνευµατικό και πολιτιστικό κέντρο της Κεντρικής Ευρώπης. Επιπλέον, λόγιοι κληρικοί όπως Άνθιµος Γαζής, Νεόφυτος ∆ούκας, Κωνσταντίνος Κούµας, καθιστούν τη Βιέννη σπουδαίο πνευµατικό κέντρο της προεπαναστατικής περιόδου, ενώ την ίδια εποχή σηµειώνεται έντονη εκδοτική δραστηριότητα στα ελληνικά τυπογραφεία της Βιέννης µε την εκτύπωση ελληνικών βιβλίων για τη

φιλοσοφία,

τις

φυσικές

επιστήµες,

τα

µαθηµατικά,

την

παιδαγωγική, τη γεωγραφία, την ιατρική. Στα τυπογραφεία των αδελφών Μαρκίδων – Πούλιου

εκδίδεται η πρώτη στην ιστορία

ελληνική εφηµερίδα «Εφηµερίς » και κατόπιν µια σειρά άλλων ελληνικών εφηµερίδων και περιοδικών, οπότε η Βιέννη µπορεί να ονοµασθεί γενέτειρα του ελληνικού Τύπου. Σ’ ό,τι αφορά τη συµβολή των Ελλήνων της Βιέννης στην Ελληνική Επανάσταση, αυτή εστιάζεται ιδιαίτερα στο στάδιο της ιδεολογικής

και

πρακτικής

προετοιµασίας

της.

Τα

ελληνικά

βιβλία, οι εφηµερίδες, οι ξένες µεταφράσεις που βγήκαν από τα ελληνικά

τυπογραφεία

τουρκοκρατούµενο

της

Βιέννης

ελληνικό

διοχετεύονταν

χώρο,

και

συµβάλλοντας

στον στην

πνευµατική αφύπνιση και ιδεολογική εξοικείωση των υπόδουλων Ελλήνων µε τις επαναστατικές ιδέες της εποχής και τα «πιστεύω» του ∆ιαφωτισµού. Την αυστριακή πρωτεύουσα, όµως, επέλεξε και ο Ρήγας Φεραίος για να εκδώσει το επαναστατικό του υλικό σχεδιάζοντας

Σελίδα 241 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 τον ξεσηκωµό των Ελλήνων. Στο τυπογραφείο των Μαρκίδων – Πούλιου

τύπωσε

το

επαναστατικό

του

µανιφέστο

σε

3000

αντίτυπα, τους περίφηµους χάρτες του και τη χαλκογραφία του Μεγάλου

Αλεξάνδρου,

προοριζόµενα

όλα

να

φτάσουν

στην

υπόδουλη πατρίδα. Επίσης, στη Βιέννη στρατολόγησε από τους εκεί εγκατεστηµένους Έλληνες τους πρώτους συνεργάτες του, πολλοί από τους οποίους βρήκαν µαρτυρικό θάνατο µαζί του (Θ. Τουρούτζιας, Παν. και Ιωάννης Εµµανουήλ κ.ά.), ενώ γρήγορα ο κύκλος

των

οπαδών

του

περιέλαβε

Έλληνες

και

από

άλλες

παροικίες για τη συνέχιση και ολοκλήρωση του έργου του. Μ ε τ η σ ύ σ τ α σ η τ η ς « Φ ι λ ι κ ή ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς ». της

Βιέννης

µυήθηκαν

στους

κόλπους

της

πολλοί Έλληνες και

αρκετοί

κατατάχθηκαν στον «Ιερό Λόχο» του Υψηλάντη που συντρίφτηκε στη µάχη του ∆ραγατσανίου (π.χ. Γεώργιος Λασσάνης), ενώ άλλοι ήλθαν στην επαναστατηµένη Ελλάδα, για να αγωνιστούν εκεί. Οι ελληνικές Κοινότητες της Βιέννης υποστήριξαν οικονοµικά την Επανάσταση στέλνοντας χρήµατα κι εφόδια, αλλά προσέφεραν και ηθική

συµπαράσταση

υποδεχόµενες

και

περιθάλποντας

γυναικόπαιδα από την επαναστατηµένη Ελλάδα και αγωνιστές από άλλες χώρες που χρησιµοποιούσαν την πρωτεύουσα της Αυστρίας ως

ενδιάµεσο

σταθµό

για

τη

µετάβασή

τους

στον

ελληνικό

επαναστατηµένο χώρο Ως αδιάψευστοι µάρτυρες της ακµαίας ελληνικής παρουσίας στη Βιέννη θεωρούνται οι δύο ιστορικοί ναοί του Αγίου Γεωργίου και της Αγίας Τριάδας µε τις κοινότητές τους που υπήρξαν πάντα αδελφές κάτι που εκφράζεται µε το ενιαίο σχολείο που πάντα είχαν και έχουν. Στον Άγιο Γεώργιο, του οποίου η κατασκευή αποπερατώθηκε το 1804, αρχίζει ο Ελληνικός ∆ιαφωτισµός και γενικότερα η πνευµατική προετοιµασία του Γένους που οδήγησε στην Επανάσταση του 1821, αφού στην Κοινότητά του υπάρχουν

Σελίδα 242 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

τα

µεγάλα

ονόµατα

κληρικών

και

λαϊκών

που

ανέλαβαν

το

πνευµατικό έργο της αφύπνισης του Γένους. Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, σ’ ό,τι αφορά τη Γαλλία, θα πρέπει να επισηµάνουµε το ρόλο του ελληνικού στοιχείου σε Παρίσι και Μασσαλία. Καταρχάς, θα µας απασχολήσει

Μασσαλία,

σηµαντικότερα

σηµεία

εφόσον

επιβίβασης

υπήρξε

ένα

φιλελλήνων

από

τα

εθελοντών,

φόρτωσης όπλων και κάθε είδους εφοδίων µε προορισµό την Ελλάδα, καθώς και συχνός τόπος υποδοχής Ελλήνων προσφύγων, ίσως

και

εξαιτίας

αρχαιοελληνική

του

ότι

αποικία.

υπήρξε

Στους

στο

βάθος

καταλόγους

του

των

χρόνου

εθελοντών,

λοιπόν, πέρα από φιλέλληνες διάφορων εθνικοτήτων, βρίσκουµε και

αρκετά

ελληνικά

ονόµατα

(∆.

Νάζος,

Γ.

Λάµπρος,

Ι.

Μιχαλάκης, Ν. Ζούκας, ∆. Εµµανουήλ κλπ.). Είναι γνωστό, επίσης, και ότι κάποιοι εύποροι έµποροι όπως π.χ. ο Πρασακάκης, ο Πετροκόκκινος, ο Ράκης, ο Όµηρος, ο Αργέντης κ.ά. συµµετείχαν στις φιλελληνικές οργανώσεις και αναλάµβαναν

συχνά

την

ευθύνη

της

οργάνωσης

και

χρηµατοδότησης των φιλελληνικών αποστολών. Οι πιο δραστήριοι µάλλον

υπήρξαν

οι

Πρασακάκηδες

που

µέσα

στα

1825

χρηµατοδότησαν δύο αποστολές που στοίχησαν 125.000 φράγκα η µία

και

59.000

φράγκα

άλλη.

Παρόντες

ήταν

και

στη

διοργάνωση της υποδοχής Ελλήνων προσφύγων που άρχισαν να φτάνουν στο γαλλικό λιµάνι ήδη από τον Ιούλιο του 1821. Πρώτα έφτασαν περίπου 30 Κύπριοι, στη συνέχεια κάποιοι Θεσσαλονικείς µε προεξάρχουσες τις οικογένειες Καφτατζόγλου και Καρίσση, ενώ µεγαλύτερος ήταν ο αριθµός των διαφυγόντων από τις σφαγές της Σµύρνης και της Χίου που βρήκαν καταφύγιο στη Μασσαλία. Κάποιοι

από

αυτούς,

ιδιαίτερα

οι

τελευταίοι,

κατέλυσαν

σε

γνωστές τους οικογένειες που διέµεναν χρόνια εκεί, για τους

Σελίδα 243 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 υπόλοιπους όµως τα πράγµατα δε ν ήταν και πολύ ε ύκολα. Συχν ά, αντιµετώπιζαν πρόβληµα τροφ ής και στέγης, καθώς τα χρήµατα των φ ιλελληνικών οργανώσεων δεν αρκούσαν. Μερικοί από τους πρόσφυγες, όµως, παρέµειναν στη Μασσαλία και προσπάθησαν µε κάθε τρόπο να επιβιώσουν, ενώ άλλοι αναζήτησαν καλύτερη τύχη σε άλλες ελληνικές παροικίες ή επέστρεψαν σε λίγα χρόνια στην Ελλάδα. Ο αριθµός των Ελλήνων εµπόρων που διέµεναν στο Παρίσι µόνιµα έµεινε περιορισµένος κατά τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Ωστόσο, η γαλλική πρωτεύουσα έµελλε να γίνει ένα από τα κέντρα όπου θα εκδηλωνόταν η σύγκρουση ιδεών πάνω σε ζωτικά θέµατα

της ελληνικής

κουλτούρας (π.χ.

γλώσσα,

εκπαίδευση,

σχέση µε δυτικό πολιτισµό κλπ.). Πρωταγωνιστές της σύγκρουσης ο Α. Κοραής από τη µια µεριά και ο Π. Κοδρικάς από την άλλη στα χρόνια αµέσως πριν από την Επανάσταση διασταύρωσαν πολλές φορές τα ξίφη τους πάνω σ' αυτά τα ζητήµατα, ενώ η φιλολογική διαµάχη συχνά εκτροχιάστηκε σε ανώνυµη λιβελλογραφία γεµάτη προσωπικές επιθέσεις,

συκοφαντίες

και

απίστευτο

υβρεολόγιο.

∆ηµοσιογραφικό όργανο εµπνευσµένο από τις πεποιθήσεις του πρώτου φαίνεται να ήταν το ελληνικό περιοδικό "Μέλισσα" που εκδιδόταν στο Παρίσι από το 1819 ως το 1821 από τον Κ. Νικολόπουλο.

Σελίδα 244 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Εικόνα 21: Ο Αδαµάντιος Κοραής (1748 - 1833), σηµαντική µορφή του ελληνικού στοιχείου στη Γαλλία στο α' µισό του 19ου αιώνα

Οι απερίφραστα διατυπωµένες απόψεις υπέρ της ανάγκης για «µετακένωση »

της

προόδου

της

«φ ω τ ι σ µ έ ν η ς

Ευρώπης»

στον

υπόδουλο ελληνισµό, της χρήσης της νεοελληνικής γλώσσας στα σχολεία καθώς και ο αυστηρός έλεγχος και η σκληρή κριτική που εκφράζονται µέσα στα άρθρα του περιοδικού απέναντι σε δυνάµεις θεωρούµενες

ως

τότε

ιερές

και

απαραβίαστες

όπως

π.χ.

εκκλησία, το εντάσσουν δυναµικά στην ιδεολογική αντιπαράθεση µεταξύ των ελλήνων λογίων της εποχής. Στο ίδιο µήκος κύµατος αλλά σε ηπιότερο τόνο εξέπεµπε το περιοδικό «Αθηνά» που εκδόθηκε στη γαλλική πρωτεύουσα το Φεβρουάριο και το Μάιο του 1819. Μαχητικό όργανο της αντίπαλης παράταξης θεωρείται τ ο «Μ ο υ σ ε ί ο ν », τ ο π λ έ ο ν β ρ α χ ύ β ι ο α π ό τ α δ η µ ο σ ι ο γ ρ α φ ι κ ά φ ύ λ λ α της προεπαναστατικής περιόδου που κυκλοφόρησε στο Παρίσι σε ένα και µοναδικό τεύχος τον Ιούλιο του 1819 και στρεφόταν ε ν α ν τ ί ο ν τ ω ν α π ό ψ ε ω ν τ ο υ «α θ λ ί ο υ κ ό ρ α κ ο ς », δ η λ α δ ή τ ο υ Κ ο ρ α ή . Πάντως, µε την έναρξη της Επανάστασης του 1821, οι δύο αντίπαλοι λόγιοι έστρεψαν τη δραστηριότητά τους προς κοινή κατεύθυνση

γράφοντας

υποµνήµατα

και

Σελίδα 245 από 321

κάνοντας

συνεχή

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 διαβήµατα προς τις γαλλικές αρχές να ενισχύσουν τον αγώνα των Ελλήνων.

Πρωτοστάτησαν

επίσης

στη

διοργάνωση

αποστολών

φιλελλήνων εθελοντών αλλά και πολεµοφοδίων καθώς και στην υποδοχή προσφύγων στη γαλλική πρωτεύουσα. Αξίζει να σηµειωθεί ακόµα και η σύσταση, το 1819, µιας µυστικής ελληνικής οργάνωσης από τους Έλληνες του Παρισιού µε τ η ν ο ν ο µ α σ ί α «Ε λ λ η ν ό γ λ ω σ σ ο ν Ξ ε ν ο δ ο χ ε ί ο ν » , π ο υ ε ί χ ε ω ς σ κ ο π ό να

φροντίζει

για

τις

ανάγκες

των

συµπατριωτών

τους.

Πρωτεργάτες σ’ αυτή την ενέργεια υπήρξαν ο Γ. Ζαλίκογλου, καθώς και ο Α.Τσακάλωφ , ένας εκ των κατοπινών ιδρυτών της «Φιλικής Εταιρείας». Ας περάσουµε από τη Γαλλία στην Ανατολική Ευρώπη. Καταρχάς, ας γίνει µνεία για τους Έλληνες της Τρανσυλβανίας σε Σίµπιο

και

Μπρασόφ,

οι

οποίοι

προσέφεραν

καταφύγιο

σε

οµοεθνείς τους λόγιους, εµπόρους, σπουδαστές από τις Ακαδηµίες του Ιάσιου και του Βουκουρεστίου και από άλλα ευρωπαϊκά πανεπιστήµια και σ’ όσους προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τις αντεκδικήσεις

των

Τούρκων

στις

παραδουνάβιες

ηγεµονίες.

Συνάµα, παρείχαν και βοήθεια σε πολλούς µαχητές του Αγώνα της ανεξαρτησίας,

στηρίζοντας

έτσι

µε

τον

τρόπο

τους

τις

επαναστατικές δυνάµεις του Ελληνισµού. Aπό τα τέλη του 18ου αι., οι Eλληνες στη Pωσία ζούσαν κάτω από την επίσηµη πολιτική της Προστασίας του Τσάρου. Οι Τσάροι της Ρωσίας ήθελαν ενιαία την Οθωµανική Αυτοκρατορία και

την

υποστήριζαν

οσάκις

οι

άλλες

ευρωπαϊκές

(Αυστροουγγαρία, Γαλλία, Αγγλία) «έβαζαν στο µάτι» πλουτοπαραγωγικές

επαρχίες

του

Σουλτάνου

(Μέση

∆υνάµεις κάποιες Ανατολή,

Αίγυπτος π.χ.), ενώ η Ρωσία, όταν ο Σουλτάνος δεν της «έκανε τα χ α τ ί ρ ι α », υ π ο ν ό µ ε υ ε τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α , ε ί τ ε έ µ µ ε σ α , υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο ν τ α ς

Σελίδα 246 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

τις εξεγέρσεις των υπόδουλων βαλκανικών λαών, είτε άµεσα, πολεµώντας εναντίον της. Οι πόλεµοι της Ρωσίας εναντίον της Τουρκίας αναπτέρωναν τις ελπίδες των υπόδουλων χριστιανών, που έτρεχαν να σταθούν στο πλευρό της και εξεγείρονταν κατά του Οθωµανού δυνάστη. Όταν τα συµφέροντά της επέβαλλαν στη Ρωσία ελιγµούς και αλλαγή

πολιτικής,

δυνάστη,

συχνά

οι

µε

εξεγερµένοι φρικαλέα

αφήνονταν

για

αυτούς

στο

έλεος

αποτελέσµατα.

του Οι

Έλληνες του Ελλαδικού χώρου υπέπεσαν σ’ αυτή την «παγίδα » πολλές φορές (Ορλωφικά, ∆ασκαλογιάννης κ.α.). Παρ’

όλ’

αυτά,

τα

µέτρα

που

έλαβε

µια

πασίγνωστη

Τσαρίνα της Ρωσίας, η Αικατερίνη 2η η Μεγάλη, στα τέλη του 18ου αιώνα (ήταν στο θρόνο: 1762 – 1796), για την εµπορική και πληθυσµιακή κίνητρα

για

ανάπτυξη τη

της

Ρωσίας

δυναµική

στάθηκαν

εµφάνιση

ισχυρά της

άµεσα

ελληνικής

προεπαναστατικής εµπορικής ναυτιλίας και έφεραν τον ελληνισµό πιο κοντά στη Ρωσία, παράλληλα και µε τη σηµαντική παρουσία ελληνικών παροικιών επί ρωσικού εδάφους. ∆εν πρέπει, όµως, να ξεχνάµε και το σπουδαίο ρόλο που έπαιξαν οι διευκολύνσεις στην ελληνική

ναυσιπλοΐα

και

τις

οποίες

έφερε

συνθήκη

του

Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774). Oνοµαστές ελληνικές κοινότητες καταγράφονται κυρίως στη Nίζνα, στη Mαριούπολη και στην Oδησσό. Στη Nίζνα, η ελληνική κοινότητα αναγνωρίστηκε µε Oυκάζιο το 1657 και οι Eλληνες εκεί είχαν αυτοδιοίκηση. Γνωστό είναι το Γραικικό Mαγιστράτο της Nίζνης. Στη Mαριούπολη, η κοινότητα συγκροτήθηκε το 1778. Tα µέλη της έλαβαν µεγάλες εκτάσεις γης και απαλλάχθηκαν για δέκα χρόνια από κάθε φορολογία. Τα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, όµως, οι Έλληνες εκµεταλλεύτηκαν και τη γενικότερη ευρωπαϊκή κρίση Σελίδα 247 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 (Γαλλική Επανάσταση, Ναπολεόντειοι Πόλεµοι, καταστροφή της αγροτικής παραγωγής και συνακόλουθη σιτοδεία που διαδέχτηκε τους πολέµους αυτούς), για να αυξήσουν τη συµµετοχή τους στο εµπόριο της Μεσογείου. Το εµπόριο στην περιοχή της νότιας Ρωσίας ήταν πρώτιστα εµπόριο σιτηρών. Και οι Έλληνες έµποροι κατείχαν τη µερίδα του λέοντος στις εξαγωγές δηµητριακών, την εποχή αυτή. H κοινότητα της Oδησσού, λοιπόν, από τα τέλη του 18ου αι., ήταν

από

τις

πιο

ανθούσες,

µε

εκκλησίες,

εκπαιδευτήρια,

σωµατεία, λέσχες κ.ά. Mεταξύ 1819 και 1849 η Oδησσός υπήρξε ελεύθερο λιµάνι και επειδή ανήκε στην εποικιστική περιοχή της Pωσίας, κάτω από την Προστασία (του τσάρου) και τη συµπάθεια του ρωσικού λαού, πλαισιουµένη από το πνεύµα της εποχής, τη φιλανθρωπία και τον τεκτονισµό, διαµόρφωσε τις προϋποθέσεις, ώστε

να

αναπτύξει

απελευθερώσεως Φιλικής

εκεί

από

τον

Eταιρείας

(1821)

το

Γένος

τουρκικό

και

ζυγό

της

(1814), του

των

Eλλήνων, µε

την

Γραικικής

Eλληνικού

ελπίδες

ίδρυση

της

Φιλανθρωπικής

(Aυτοκρατορικού)

Eπικουρικού Kοµιτάτου (1821-1831). Ο

19ος

αιώνας,

λοιπόν,

ξεκίνησε

µε

έναν

ακόµα

ρωσοτουρκικό πόλεµο, που άρχισε το 1806, αλλά στην αρχική του φάση οι εχθροπραξίες ήταν ακατάστατες, δεδοµένου ότι η Ρωσία, λόγω των αβέβαιων σχέσεών της µε τη Ναπολεόντεια Γαλλία, δεν έδειχνε πρόθυµη να οργανώσει, δυτικοευρωπαϊκή και χριστιανική, «σ ταυροφ ορία» κατά της Τουρκίας. Όταν, όµως, το 1811 το ενδεχόµενο

ρωσογαλλικού

πολέµου

εµφανίστηκε,

λόγω

των

φιλοδοξιών του Ναπολέοντα του Μεγάλου να κατακτήσει όλη την…

Ευρώπη,

περισσότερο

αποτελεσµατική

λύση

εκστρατεία

στρατάρχη

του

στα

φ ανερά, νότια M.

Ρωσία

σύνορά

της.

Κουτούζοφ

Σελίδα 248 από 321

το

επεδίωξε H

µια

επιτυχής

1811

–

’12

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

υποχρέωσε την Τουρκία, µε τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Μαΐου 1812), να παραχωρήσει στη Ρωσία τη Βεσσαραβία. H Ρωσία, το 1812, µε Τσάρο τον Αλέξανδρο τον 1ο, είχε, πλέον,

εξασφαλίσει

ολόκληρη

τη

βόρεια

ακτή

του

Ευξείνου

Πόντου και δεν κινδύνευε από γαλλικές επεκτατικές «βλέψεις» και προς την περιοχή εκείνη. Επιπλέον, µε την ίδια συνθήκη, ο Σουλτάνος Μαχµούτ ο 2ος και η Οθωµανική Αυτοκρατορία δεν θα είχαν

στρατιωτικές

δυνάµεις

στη

Μολδοβλαχία,

ούτε

και

το

δικαίωµα στρατιωτικής επέµβασης, αλλά διέθεταν στρατιωτικές δυνάµεις από τα εδάφη των Παραδουνάβιων ηγεµονιών

µονάχα

στο φρούριο της Βράιλας, µιας πόλης της σηµερινής Ρουµανίας, µε ανθηρό, κατά τον 19ο αιώνα, ελληνικό πληθυσµό. Αξίζει, επίσης, ανάµεσα σ’ όσα ευνοούσαν τις ελληνικές παροικίες επί ρωσικών εδαφών, να γραφεί και το ότι οι Ρώσοι, µετά το 1812, εφάρµοσαν το σχέδιο µιας επιτροπής µετοικεσίας, το

οποίο

προέβλεπε

την

εγκατάσταση

χριστιανών

από

τον

Οθωµανικό Πόντο στον Καύκασο. Οι µετακινήσεις αυτές, όµως, προχώρησαν µε αργούς ρυθµούς, εξαιτίας και της ανεπάρκειας του σχεδίου, και κλιµακώθηκαν µετά από κατοπινούς ρωσοτουρκικούς πολέµους (1826 – 1827 και 1828 – 1829). Aλλες σηµαντικές ελληνικές κοινότητες καταγράφονται και στις ακόλουθες πόλεις της Pωσίας: Mόσχα, Πετρούπολη, Aνάπα, Γελεντζίκ, Pοστόβ,

Kρασνοντάρ,

Σότσι,

Oυκρανίας:

Σταυρούπολη,

Kίεβο,

Σεβαστούπολη,

Kρίµσκαγια,

Γιάλτα,

Συµφερούπολη

Mαϊκόπ,

Nοβοροσίσκ,

Tαγανρόνγκ

και

Eυπατορία,

Θεοδοσία,

και

Xερσόνα·

Tουάπσε·

της

Kερτς,

Γεωργίας:

Tιφλίδα, Bατούµ, Πότι, Σοχούµ και στην περιοχή της Tσάλκας. Αφήσαµε για το τέλος την ελληνική παροικία της Αιγύπτου. Τα

µηνύµατα

της

«Φιλικής

Εταιρείας»

έφτασαν

και

στην

Αλεξάνδρεια ένα χρόνο πριν την έναρξη του Απελευθερωτικού Αγώνα (1820). Ο Μωχάµετ Άλυ ήταν ενήµερος της κίνησης, από

Σελίδα 249 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 τις πληροφορίες του Κωνσταντίνου Τοσίτσα. Έδειξε ανοχή όµως, αφού

τον

ίδιο

συνέφερε

ό,τι

αποδυνάµωνε

την

κεντρική

οθωµανική διοίκηση. Έτσι, σχηµατίστηκε µια επιτροπή από τους Έλληνες εµπόρους της Αλεξάνδρειας που ανέλαβε την αποστολή προµηθειών στους αγωνιστές της Πελοποννήσου. Μετά τη ναυµαχία του Ναβαρίνου (Οκτώβριος 1827) και την καταστροφή του στόλου του Ιµπραήµ, οι αιγυπτιακές δυνάµεις αποχώρησαν, χριστιανών

µεταφέροντας σκλάβων

–

µαζί

τους

αιχµαλώτων

ένα

από

την

µεγάλο

αριθµό

Πελοπόννησο.

Παρόλο που η συνθήκη της Αλεξάνδρειας 1828 προέβλεπε την απελευθέρωση των αιχµαλώτων, πολλοί κρατήθηκαν ή παρέµειναν µε τη θέλησή τους, αφήνοντας στην Πελοπόννησο συγγενείς που αγνοούσαν την τύχη τους. Πάντως, καθ’ όλη τη διάρκεια του Αγώνα, οι Έλληνες έµποροι δεν αντιµετώπισαν προβλήµατα στις σχέσεις

τους

µε

την

αιγυπτιακή

διοίκηση

και

έµειναν

προσκολληµένοι σε µια νοοτροπία πρωτοεθνικού επιπέδου, χωρίς να αναπτυχθεί στις τάξεις τους η εθνικιστική ιδεολογία που αναπτύχθηκε στην Οδησσό, το Παρίσι ή την Τεργέστη.

8. «Αέρας» δηµοκρατικός και φιλελεύθερος! Πολλά έχουν γραφεί και ειπωθεί για το πώς και το κατά πόσο τα συνταγµατικά κείµενα στη διάρκεια του Ελληνικού Αγώνα προβλέπουν λειτουργία κράτους, που όχι µόνο θα προστατεύει τα ατοµικά δικαιώµατα των πολιτών, αλλά και θα εξασφαλίζει µιαν κοινωφελή δοµή της νεοπαγούς πολιτείας. Για το φιλελεύθερο, λοιπόν, και το δηµοκρατικό τους χαρακτήρα έχουνε δεχτεί πλήθος επιρροών,

από

τους

∆υτικοευρωπαίους

∆ιαφωτιστές

του

18ου

αιώνα (Ρουσσώ, Βολτέρος, Μοντεσκιέ, κ.α.), αλλά και από τις

Σελίδα 250 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

προεπαναστατικές συνήθειες των Ελλήνων και τις δύο µεγάλες επαναστάσεις του 18ου αιώνα (Γαλλική και Αµερικάνικη). Το ζήτηµα των εκλογών και της αντιπροσώπευσης του λαού έχει κεντρική θέση στα σχέδια Συντάγµατος που µετά

την

εξέγερση

οργάνωσης

στη

Νότια Ελλάδα.

συντάσσονται Τα

σχήµατα

και η ορολογία έχουν ληφθεί από τον ευρωπαϊκό

σ υ ν τ α γ µ α τ ι σ µ ό : ο ι ε κ λ έ κ τ ο ρ ε ς π ρ έ π ε ι ν α «σ υ ν ί σ τ α ν τ α ι

εκ

προκρίτων»

εφόρους

κάθε επαρχίας

και

να

επιλέγουν

τους

των

« ε κ τ ω ν ε γ κ ρ ι τ ο τ έ ρ ω ν κ α ι τ ω ν φ ρ ο ν ι µ ο τ έ ρ ω ν ». Ο « α ξ ι ώ τ ε ρ ο ς » πρέπει να αποστέλλεται στην «Εθν ική» Σύµφωνα

µε

άλλο

σχέδιο,

«ο

λαός

( «Γ ε ν ι κ ή ») «Β ο υ λ ή ».

εκάστης επαρχίας» πρέπει

« ν α ε κ λ έ ξ ε ι τ α α ξ ι ώ τ ε ρ α µ έ λ η τ ο υ µ ε ψ ή φ ο υ ς ». ορίσουν εν συνεχεία «τους Οι

έχοντες

δικαίωµα

υποκείµενα»:

τα

γενικούς

εφόρους

Οι εκλεγέντες θα της

ε π α ρ χ ί α ς ».

ψήφου χαρακτηρίζονται ως «ψηφ οφόρα

«υποκείµενα»

κάθε

κατηγορίας είναι δε

« ι σ ό ψ η φ α » . Τ α κ ρ α τ ι κ ά ό ρ γ α ν α π ρ έ π ε ι ν α «υ π ό κ ε ι ν τ α ι ε ι ς τ ο καθήκον της ανθρωπότητος,

εις

τους

νόµους και εις τα τοπικά

έθιµα». Ένα χρόνο µετά τις εκλογές «πάλιν θέλει έχει το κύρος η σ κ έ ψ ι ς κ α ι α π ό φ α σ ι ς τ ο υ λ α ο ύ ». Ας ιδούµε, όµως, πρώτα – πρώτα, κάποια σηµεία, τα οποία ανιχνεύονται στα άρθρα των συνταγµάτων της Πιάδας (1822), του Άστρους

(1823)

προδίδεται

το

και

της

Τροιζήνας

φιλελεύθερο

πνεύµα

(1827) των

και

στα

πολιτευµάτων

οποία των

επαναστατικών ετών: Όλοι οι Έλληνες είναι – για το Σύνταγµα της Ε π ι δ α ύ ρ ο υ – «ό µ ο ι ο ι » ή – κ α τ ά τ α ε π ό µ ε ν α Σ υ ν τ ά γ µ α τ α – «ί σ ο ι » ενώπιον

των

νόµων,

έχουν

τα

ίδια

πολιτικά

δικαιώµατα,

διορίζονται, ανάλογα µε την «αξιότητά » τους, στις διάφορες θέσεις, είναι ελεύθεροι να διατυπώνουν τις γνώµες τους, φτάνει να µην αντιβαίνουν τις αρχές της χριστιανικής θρησκείας και της

Σελίδα 251 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 κοινά αποδεχτής ηθικής και να µην έχει η γνώµη τους υβριστικό ή συκοφαντικό χαρακτήρα. Σ’ άλλα άρθρα των Συνταγµάτων, βλέπουµε τη διάταξη να µοιράζονται

όλες

οι

εισπράξεις

δίκαια

και

ανάλογα

µε

την

περιουσία του καθενός σε όλους τους κατοίκους της επικράτειας, ενώ

συναντούµε

και

άρθρα

για

δικαίωµα

των

πολιτών

ν’

αναφέρονται στις Αρχές, για προστασία από τους νόµους τη περιουσίας, της τιµής και της ασφάλειάς τους, για κατάργηση της δουλείας, απαγόρευσης των βασανιστηρίων και της αυθαίρετης και µη σύννοµης σύλληψης ή φυλάκισης των πολιτών, εισάγεται η ανεξιθρησκία παρότι επίσηµη θρησκεία θα είναι η Ορθόδοξη χριστιανική. Επιπλέον, γίνεται λόγος για κοινωνική πρόνοια για τις χήρες και τα ορφανά της Επανάστασης, έχουµε συνταγµατική κατοχύρωση για την ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας, ενώ, από τα συντάγµατα του Άστρους και της Τροιζήνας, αρχίζει ο αγώνας

για

συστηµατική

εκπαίδευση

της

νεολαίας

και

του

επαναστατηµένου έθνους, δίχως, όµως, τεθεί πρόβληµα γλώσσας, µια και τότε δεν υπήρχαν οι διενέξεις των κατοπινών χρόνων σε καθαρευουσιάνους – δηµοτικιστές! Από την άλλη, το γεγονός ότι στα πρώτα κιόλας άρθρα των Συνταγµάτων δίδεται προτεραιότητα στην κυριαρχία του έθνους (άρθρο 5 της Τροιζήνας) αυτό και µόνο του µαρτυρεί, µε το πιο σαφή τρόπο, το δηµοκρατικό χαρακτήρα των πολιτευµάτων της Επανάστασης. Κι είναι λογικό να είναι το έθνος το κυρίαρχο όργανο µέσα στην αρτιγέννητη πολιτεία, εφόσον, όπως διαβάζουµε στις διάφορες επαναστατικές διακηρύξεις, την Επανάσταση την έκανε όλο το έθνος κι όχι µόνο µια τάξη. Το δηµοκρατικό γνώρισµα αναφαίνεται, επίσης, και από τη συνταγµατική

κατοχύρωση

της

διάκρισης

Σελίδα 252 από 321

των

εξουσιών

και

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

µάλιστα στο σηµείο ότι , σε όλα τα επαναστατικά Συντάγµατα, καθιερώνεται η κοινοβουλευτική δηµοκρατία, κατά την οποία η νοµοθετική εξουσία θα ασκείται από δύο σώµατα, το βουλευτικό (: βουλή) και το εκτελεστικό (: κυβέρνηση ή, µετά το 1828, Κυβερνήτης). Τέλος,

ένα

ακόµα

σηµάδι

της

δηµοκρατικότητας

των

πολιτευµάτων του Αγώνα αποτελούν οι διατάξεις ότι – ενώ δίδεται και αναγνωρίζεται το δικαίωµα του πολίτη ακόµα και σ’ όσους φιλέλληνες

πολέµησαν

παραµείνουνε

στην

στον

Ελλάδα

–

Αγώνα όλοι

και

οι

αποφάσιζαν

µόνιµοι

κάτοικοι

να της

επικράτειας είναι πολίτες και όλοι έχουν δικαίωµα ψήφου, τη στιγµή που καθολικό δικαίωµα ψήφου δεν ίσχυε ακόµα µήτε στην Αµερική, µήτε στη Βρετανία! Στη συνέχεια, θα ανιχνεύσουµε κάποια ιδιαίτερα γνωρίσµατα σε καθένα από τα τρία συνταγµατικά κείµενα των χρόνων του Αγώνα.

Και

αρχή

θα

γίνει

µε.

τη

∆ιακήρυξη

της

Εθνικής

Ανεξαρτησίας, η οποία, σηµειωτέον, προτάσσεται και των τριών Συνταγµάτων της Επανάστασης, έλεγε: «...Το Ελληνικόν Έθνος, το υπό την φρικώδη Οθωµανικήν δυναστείαν µη δυνάµενον να φέρη τον βαρύτατον και απαραδειγµάτιστον ζυγόν της τυραννίας και αποσείσαν αυτόν µε µεγάλας θυσίας, κηρύττει σήµερον διά των νοµίµων παραστατών του, εις Εθνικήν, συνηγµένων Συνέλευσιν, ενώπιον Θεού και ανθρώπων, την πολιτικήν αυτού ύπαρξιν και ανεξαρτησίαν». Στη ∆ιακήρυξη αυτή διατυπώνεται επιγραµµατικά το

όραµα

ίδρυσης

ενός

αντιπροσωπευτικούς

κράτους-έθνους

θεσµούς,

µε

επιθυµία

δηµοκρατικούς συγκρότησης

–

µιας

ενιαίας κοινότητας, την οποία θα έδενε σε µια ενότητα η ελληνική γλώσσα και η κοινή ιστορική παράδοση. Επιπλέον, οι συντάκτες της

∆ιακήρυξης

της

Εθνικής

Ανεξαρτησίας

επιζητούσαν

να

αναγνωριστούν ως πολιτεία που την κυβερνούσαν εκλεγµένοι,

Σελίδα 253 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 «νόµιµοι »

αντιπρόσωποι,

αίτηµα

το

οποίο

σαφώς

µπορεί

να

συνδυαστεί µε τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης. Ας ιδούµε, όµως, και τα τρία επαναστατικά Συντάγµατα πιο αναλυτικά: Το Σύνταγµα της Επιδαύρου (1822) αποτελεί το πρώτο Σύνταγµα της επαναστατηµένης Ελλάδας. Επίσηµα ονοµάστηκε «Προσωρινόν Πολίτευµα της Ελλάδος». Η ονοµασία αυτή εύκολα κατανοείται, αν λάβει κανείς υπόψη την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε την περίοδο εκείνη στην Ευρώπη. Ειδικότερα, οι µονάρχες της Ευρώπης, προκειµένου να διατηρηθεί η κοινωνική γαλήνη και να καταπολεµηθούν κινήµατα – µιάσµατα, όπως ο ιακωβινισµός και ο καρµποναρισµός, συγκρότησαν το 1815 την « Ι ε ρ ή Σ υ µ µ α χ ί α ». Α υ τ ή ω ς σ τ ό χ ο ε ί χ ε τ η ν κ α τ ά π ν ι ξ η µ ε έ ν ο π λ η επέµβαση κάθε φιλελεύθερου κινήµατος, οπουδήποτε και αν αυτό εκδηλωνόταν. Οι αποφάσεις της 1ης Εθνικής Συνέλευσης ( 20.12.1821) περιλαµβάνουν

επίσης

συνταγµατισµό:

όρους

«Εθνική

ειληµµένους

Β ο υ λ ή »,

από

«Γενική

τον ευρωπαϊκό του

Εθνους

Σ υ ν έ λ ε υ σ ι ς », « ε λ λ η ν ι κ ό ν έ θ ν ο ς » , ε κ π ρ ο σ ώ π η σ η τ ο υ έ θ ν ο υ ς «δ ι α τ ω ν ν ο µ ί µ ω ν π α ρ α σ τ α τ ώ ν τ ο υ », φ ρ ο ν τ ί δ α «π ε ρ ί µ ό ν ο υ τ ο υ κ ο ι ν ο ύ της

Ελλάδος

συµφέροντος»

και

για

τ η ν «π ο λ ι τ ι κ ή ν ( . . . )

ύ π α ρ ξ ι ν κ α ι α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ν » τ ο υ Ε θ ν ο υ ς . Ο ι α π ό γ ο ν ο ι τ ο υ «Έ θ ν ο υ ς των

«σύγχρονοι

Ε λ λ ή ν ω ν »,

των

νυν

πεφωτισµένων

και

ευνοµουµένων λαών της Ευρώπης» αποβλέπουν στην «ανάκτησι(ν) των δικαίων της προσωπικής ηµών ελευθερίας, της ιδιοκτησίας και

της

τιµής»:

ορµώµενοι»,

«από

τοιαύτας

αρχάς

των

φυσικών

δικαίων

επιδιώκουν να καταργήσουν την «δουλείαν»

να επαναφέρουν

τα

και

«απαλαίωτα και ανεξάλειπτα καθ’ εαυτά »

« δ ί κ α ι α » π ο υ α π ο τ ε λ ο ύ ν ί δ ι ο «τ ω ν λ ο γ ι κ ώ ν ό ν τ ω ν ». Μ ε β ά σ η αυτές τις αρχές, τα

«η Ελλάς άπασα µέλλει να κυβερνηθή

ε φ ε ξ ή ς »:

π ο λ ι τ ι κ ά ό ρ γ α ν α π ρ έ π ε ι ν α δ ι α µ ο ρ φ ώ ν ο ν τ α ι κ α ι ν α δ ρ ο υ ν «ε π ί

Σελίδα 254 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

της βάσεως του ∆ικαίου

και

των

ορθών

Νόµων»

και

να

ε κ λ έ γ ο ν τ α ι α π ό «π λ η ρ ε ξ ο υ σ ί ο υ ς Π α ρ α σ τ ά τ α ς ». Είναι σαφής η διάταξη του συντάγµατος της Επιδαύρου, «Όσοι

αυτόχθονες

κάτοικοι

της

Επικρατείας

πιστεύουσιν εις Χριστόν, εισίν Έλληνες άνευ

τινός

διαφοράς

Μόνον οι Έλληνες είναι αναλαµβάνουν αξιότης

ίσοι

οποιοδήποτε

εκάστου»)

ιδιοκτησίας,

όλων

τιµής

και

των

στο

δηµόσιο

απολαµβάνουσιν

νόµο,

µπορούν

να

λειτούργηµα (κριτήριο «η

απολαµβάνουν

και ασφάλειας.

Ελλάδος

πολιτικών δικαιωµάτων».

απέναντι

και

της

προστασίας

∆ίπλα στους

της

αυτόχθονες

α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι δ ύ ο κ α τ η γ ο ρ ί ε ς κ α τ ο ί κ ω ν : α ) ο ι «έ ξ ω θ ε ν ε λ θ ό ν τ ε ς » π ο υ «ε ι σ ί ν ό µ ο ι ο ι µ ε τ ο υ ς α υ τ ό χ θ ο ν α ς κ α τ ο ί κ ο υ ς ε ν ώ π ι ο ν τ ω ν Ν ό µ ω ν »,

β) όσοι εκ των

γίνωσιν

Έλληνες».

«πολιτογραφήσεως». τµήµατος µόνον η χώρας.

Ο Από

«έχουσι

νόµος τις

τελευταία

την επιθυµίαν να

ρυθµίζει

επτά αφορά

τη

παραγράφους όλους τους

διαδικασία αυτού

του

κατοίκους της

Ορίζει ότι τα φορολογικά βάρη «διανέµωνται δικαίως εις

όλας τας τάξεις και εισάγει

«ξ έ ν ω ν »

κλάσεις

µια υποχρέωση!

Ετσι

των ο

κατοίκων»

και

φυσικοδικαιικών

συνεπώς απηχήσε ων

τίτλος δεν ανταποκρίνεται στο περιεχόµενο. Έχουµε ένα Σύνταγµα σ υ ν τ ε τ α γ µ έ ν ο µ ό ν ο ν γ ι α «Έ λ λ η ν ε ς » . Πρόκειται όµως και για ένα λαός είναι η ιδέα

του

δηµοκρατικό Σύνταγµα.

µόνη πηγή της συντακτικής εξουσίας. Τη βασική

συνταγµατισµού

και

το

πνεύµα

του

εν

λόγω

Συντάγµατος εκφράζει η επισήµανση του ∆. Υψηλάντη ότι το «πολίτευµα είναι µια ένορκος συνθήκη µεταξύ των διοικούντων και

διοικουµένων» και

αν

µεταβληθεί

«ά ν ε υ

της συναινέσεως

τ ω ν δ ι ο ι κ ο υ µ έ ν ω ν » ο ι «δ ι ο ι κ ο ύ ν τ ε ς » υ π ο π ί π τ ο υ ν « ε ι ς τ ο µ έ γ ι σ τ ο ν αµάρτηµα της επιορκίας».

Σελίδα 255 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Το

πολίτευµα

διαµορφώνεται

µε

βάση

ισορροπίας νοµοθετικού και εκτελεστικού και η

την µη

αρχή

της

θέσπιση του

αξιώµατος του αρχηγού κράτους εκφράζει τη ριζική τοµή µε το µοναρχικό-δεσποτικό πολιτών

είναι

παρελθόν.

Συνέπεια

της

ισότητας

των

ό τ ι «τ ο Β ο υ λ ε υ τ ι κ ό ν σ ύ γ κ ε ι τ α ι ε κ π λ η ρ ε ξ ο υ σ ί ω ν

εκλελεγµένων Παραστατών των διαφόρων µερών της Ελλάδος» και τα µέλη του πρέπει να είναι «εξάπαντος» Έλληνες. Πρέπει να σηµειωθεί επίσης ότι οι γυναίκες παραµένουν αποκλεισµένες από τα πολιτικά δικαιώµατα – σ’ αυτό το Σύνταγµα σιωπηρά –,

ότι η

γλώσσα δεν θεωρείται κρίσιµη για την κτήση της ιθαγένειας και ότι

στο

Σύνταγµα

αυτό

–

όπως

και

στα

επόµενα

δεν

–

περιλαµβάνονται ρυθµίσεις για τις εθνικές µειονότητες. Έ τ σ ι , π α ρ ά τ α «τ ρ ω τ ά κ α ι κ ε ν ά » τ ο υ , τ ο π ο λ ί τ ε υ µ α τ η ς Επιδαύρου, ως δηµοκρατικό, ονοµάστηκε «Προσωρινόν», για να αµβλύνει τη δυσµενή εντύπωση, τη δυσπιστία και τη µήνη των ευρωπαϊκών αυλών. Στη σύνταξη του Συντάγµατος της Επιδαύρου συµµετείχε

αποφασιστικά

όχι

µόνον

πρόεδρος

της

Εθνοσυνέλευσης, Αλ. Μαυροκορδάτος, αλλά και ο Θ. Νέγρης και ο

Ιταλός

φιλέλληνας

αποτελούνταν τµήµατα

από

και

τα

Β.

πέντε

Γκαλλίνα. τίτλους,

(5)

τµήµατα

σε

Το που

Σύνταγµα

αυτό

υποδιαιρούνται

παραγράφους.

Στο

σε

τέλος

π ε ρ ι λ α µ β ά ν ο ν τ α ν γ ε ν ι κ έ ς δ ι α τ ά ξ ε ι ς µ ε τ ο ν τ ί τ λ ο « Π α ρ α ρ τ ή µ α τ α ». Κατά (νοµοθετική

το και

Σύνταγµα

της

εκτελεστική

Επιδαύρου, εξουσία)

«∆ ι ο ί κ η σ ι ς »

ασκείται

από

το

Β ο υ λ ε υ τ ι κ ό κ α ι τ ο Ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ό σ ώ µ α . ( «η ∆ ι ο ί κ η σ ι ς σ ύ γ κ ε ι τ α ι ε κ δ ύ ο σ ω µ ά τ ω ν , Β ο υ λ ε υ τ ι κ ο ύ κ α ι Ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ο ύ », § θ ΄ Σ ύ ν τ α γ µ α Επιδαύρου) Το Βουλευτικό ήταν σώµα διαρκές, που το συγκροτούσαν πληρεξούσιοι µε ενιαύσια θητεία από διάφορα µέρη της Ελλάδας,

Σελίδα 256 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

σ ύ µ φ ω ν α µ ε τ ο ν ε κ λ ο γ ι κ ό ν ό µ ο . ( «Τ ο Β ο υ λ ε υ τ ι κ ό ν σ ύ γ κ ε ι τ α ι ε κ πληρεξουσίων εκλεγµένων παραστατών των διαφόρων µερών της Ε λ λ ά δ ο ς »,

§ια΄

Σύνταγµα

Επιδαύρου).

Πρώτος

πρόεδρος

του

Βουλευτικού εξελέγη ο ∆. Υψηλάντης. Ο εκλογικός νόµος, που ψηφίστηκε στις 9 Νοεµβρίου του 1822, όριζε ότι οι βουλευτές εκλέγονται άµεσα, ενώ δεν όριζε ρητά αν η ψηφοφορία θα ήταν µυστική. Το Βουλευτικό σώµα είχε αρµοδιότητες ανάλογες µε εκείνες των νοµοθετικών σωµάτων. Ψήφιζε τους νόµους, που όµως δ ε ν ε ί χ α ν κ α µ ί α ι σ χ ύ χ ω ρ ί ς τ η ν «ε π ι κ ύ ρ ω σ η » τ ο υ Ε κ τ ε λ ε σ τ ι κ ο ύ (§δ΄ Σύνταγµα Επιδαύρου), έδινε τη συγκατάθεσή του για την κήρυξη πολέµου ή τη σύναψη ειρήνης (§µ΄ Σύνταγµα Επιδαύρου) και είχε το δικαίωµα να κατηγορεί και να κηρύττει, µε αυξηµένη π λ ε ι ο ψ η φ ί α , «έ κ π τ ω τ ο υ ς » τ ό σ ο τ ο υ ς Υ π ο υ ρ γ ο ύ ς ό σ ο κ α ι τ α µ έ λ η του Εκτελεστικού (§νβ΄ Σύνταγµα Επιδαύρου). Αξιοσηµείωτη µάλιστα θεωρείται η προβλεπόµενη ποινική ευθύνη των υπουργών (§πε΄ Σύνταγµα Επιδαύρου). Ακόµα το Βουλευτικό σώµα ενέκρινε τον απολογισµό και προϋπολογισµό του

κράτους

(§µα΄

Σύνταγµα

Επιδαύρου),

έλεγχε

τους

στρατιωτικούς προβιβασµούς που αποφάσιζε το Εκτελεστικό (§µβ΄ Σύνταγµα Επιδαύρου) και είχε πλήθος άλλων αρµοδιοτήτων8. Το Εκτελεστικό

σώµα

(ανάλογη

µορφή

του

γαλλικού

«διευθυντηρίου») αποτελούσαν πέντε (5) µέλη «εκλεγοµένων εκτός των

µελών

του

Βουλευτικού,

υπό

Συνελεύσεως

επίτηδες

αθροιζοµένης...» (§κ΄ Σύνταγµα Επιδαύρου). Το

αιρετό

και

µε

ενιαύσια

θητεία

Εκτελεστικό

ε ί χε

αρµοδιότητες ανάλογες µε εκείνες του αρχηγού της εκτελεστικής εξουσίας. Πρόεδρός του εξελέγη ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και

µέλη

Ορλάνδος

του

οι:

(Ύδρα),

Αθανάσιος Αναγνώστης

Κανακάρης ∆εληγιάννης

(Πάτρα),

Ιωάννης

(Καρύταινα)

και

Ιωάννης Λογοθέτης (Λιβαδειά). Μεταξύ άλλων, το Εκτελεστικό

Σελίδα 257 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 «εκτελεί τους νόµους δια των διαφόρων υπουργών του» (§νς΄ Σύνταγµα Επιδαύρου), είχε την αρµοδιότητα να διευθύνει όλες τις δυνάµεις της ξηράς και της θάλασσας (§ξ΄ Σύνταγµα Επιδαύρου), διόριζε τους οκτώ (8) υπουργούς των διαφόρων κλάδων της ∆ιοίκησης (§ξε΄ Σύνταγµα Επιδαύρου) καθώς και τους πρέσβεις και

όλους

τους

διπλωµατικούς

υπουργούς

(§ξζ΄

Σύνταγµα

Επιδαύρου). Οι 8 υπουργοί, που διορίστηκαν τότε, ήσαν οι εξής: Θεόδωρος Νέγρης (εξωτερικών), Ιωάννης Κωλέττης (εσωτερικών), Νότης Μπότσαρης (πολέµου), Πανούτσος Νοταράς (οικονοµικών), επίσκοπος

Ανδρούσης

(εκκλησιαστικών),

(αστυνοµίας), Θ. Βλάσης

Λάµπρος

Νάκος

(δικαιοσύνης) και τριµελής επιτροπή

έχουσα ένα µέλος από Ύδρα – Σπέτσες και Ψαρά, τους Φραγκίσκο ∆. Βούλγαρη, Γιάννη Λαζάρου και Χατζηανδρέα Χατζηαργύρη (ναυτικών). Στο

Εκτελεστικό

σώµα

αναγνωριζόταν

και

δικαίωµα

α ρ ν η σ ι κ υ ρ ί α ς ( v e t o ) , τ ο ο π ο ί ο ω ς κ α τ ά λ η ξ η ε ί χ ε «ν α π ί π τ η ο ν ό µ ο ς εις εκείνην την περίστασιν» (§λδ΄ Σύνταγµα Επιδαύρου). Αξίζει να σηµειωθεί ότι, ενώ κατά τη 10η

παράγραφο Βουλευτικό και

Εκτελεστικό «ισοσ ταθµίζονται» λόγω της αναγκαιότητας ύπαρξης « α µ ο ι β α ί α ς σ υ ν δ ρ ο µ ή ς » τ ο υ ς γ ι α τ η ν «κ α τ α σ κ ε υ ή » τ ω ν ν ό µ ω ν , στην πραγµατικότητα µπορεί να συναχθεί σχετική υπεροχή του Βουλευτικού από τη διάταξη που του παρείχε το δικαίωµα να κ α τ η γ ο ρ ε ί κ α ι ν α κ η ρ ύ τ τ ε ι « έ κ π τ ω τ ο υ ς », µ ε α υ ξ η µ έ ν η π λ ε ι ο ψ η φ ί α , τόσο τους υπουργούς όσο και τα ίδια τα µέλη του Εκτελεστικού. Το ∆ικαστικόν οριζόταν ως «ανεξάρτητον» από το Εκτελεστικό και

το

Βουλευτικό

σώµα

(§πζ΄

Σύνταγµα

Επιδαύρου),

χωρίς

ωστόσο να διασφαλίζεται η ανεξαρτησία του αυτή µε κατάλληλες ρυθµίσεις. Το ∆ικαστικό αποτελούνταν από έντεκα (11) µέλη, τα οποία εκλέγονταν από τη ∆ιοίκηση (§πη΄ Σύνταγµα Επιδαύρου), ενώ τη

Σελίδα 258 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

δ ι κ α ι ο σ ύ ν η α π έ ν ε ι µ α ν τ α «Κ ρ ι τ ή ρ ι α » ( § π θ ΄ Σ ύ ν τ α γ µ α Ε π ι δ α ύ ρ ο υ ) . Σ τ ο Σ ύ ν τ α γ µ α τ η ς Ε π ι δ α ύ ρ ο υ α ν α φ έ ρ ε τ α ι ρ η τ ά ο « π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό ς », ο

οποίος

αποκαλείται

«Α ρ χ ι γ ρ α µ µ α τ ε ύ ς

της

Ε π ι κ ρ α τ ε ί α ς ».

Ονοµάζεται πρώτος µεταξύ των υπουργών. Στις σπουδαιότερες αρµοδιότητές του συγκαταλέγεται η επιστασία των εξωτερικών. Σύµφωνα

µε

συµβούλιο»

τον και

Ανδρ. ο

∆ηµητρόπουλο,

«πρωθυπουργός »

«Το

του

«υπουργικό

Συντάγµατος

της

Επιδαύρου δεν αντιστοιχούν απόλυτα στη σύγχρονη κυβέρνηση. Οπωσδήποτε

ρόλος

τους,

σε

σύγκριση

µε

τη

σηµερινή

κυβέρνηση, ήταν υποβαθµισµένος». Το Σύνταγµα της Επιδαύρου δεν προέβλεπε ασφαλώς το άγνωστο

στα

–

συνταγµατικά

κείµενα

της

εποχής

του

–

κοινοβουλευτικό σύστηµα, ενώ και η συνταγµατικοπολιτική δοµή του πολιτειακού σχήµατός του δεν µπορεί να ταυτιστεί µε εκείνη των µετά το 1844 ελληνικών Συνταγµάτων. Υπάρχουν εντούτοις κοινές

βασικές

παροµοίωση»

αναλογίες, της

τότε

που και

επιτρέπουν της

τη

«συνταγµατική

σύγχρονης

συνταγµατικής

ρ ύ θ µ ι σ η ς 1 0 . Η ε φ α ρ µ ο γ ή τ ο υ «π ρ ο σ ω ρ ι ν ο ύ » Π ο λ ι τ ε ύ µ α τ ο ς τ η ς Ελλάδας

επετεύχθη

µονοµερώς,

κυρίως

λόγω

της

διαµάχης

πολιτικών και στρατιωτικών, αλλά και εξαιτίας του ίδιου του Αγώνα.

Παρ’

όλα

αυτά,

ψήφιση

του

Συντάγµατος

αυτού

«σηµατοδότησε µια σηµαντική κατάκτηση στην ιστορική διαδροµή τ ο υ δ η µ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ α ι τ ή µ α τ ο ς ». Η δηµοσίευση, εξάλλου, αποσπασµάτων του Συντάγµατος σε γαλλικές,

γερµανικές,

εφηµερίδες,

συνέβαλε

βρετανικές, στο

να

ακόµη

κερδίσουν

και οι

αµερικανικές Έλληνες

την

υποστήριξη µιας φιλελεύθερης κοινής γνώµης. Επίσης, ο Αλ. Σβώλος

χαρακτηρίζει

ως

«αξιοσηµείωτον »

το

έργο

της

1ης

Εθνοσυνέλευσης, «διότι ίδρυσε µετά τόσων αιώνων στέρησιν, το πρώτο εν Ελλάδι ελεύθερον πολίτευµα και ακόµη διότι µαρτυρεί

Σελίδα 259 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 περί της επιδράσεως των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης εις την συνείδησιν στρωµάτων τινών του λαού και των πολιτικών ηγετών αυτού». Φυσικά, για το Σύνταγµα της Επιδαύρου διατυπώθηκαν όχι µόνο θετικές, αλλά και αρνητικές κρίσεις. Χαρακτηριστική ε ί ν α ι η γ ν ώ µ η τ ο υ Ν . Σ α ρ ί π ο λ ο υ γ ι α τ ο «Π ρ ο σ ω ρ ι ν ό ν Π ο λ ί τ ε υ µ α της

Ελλάδος».

Υποστήριξε,

λοιπόν,

«Τ ο

ότι:

Σύνταγµα

της

Επιδαύρου δεν έλαβεν υπ΄ όψιν ουδέ τας πραγµατικάς ανάγκας του λαού

ουδέ

τους

εθνικούς

θεσµούς

της

αυτοδιοικήσεως.

κατάσταση της χώρας απαιτούσε ισχυρή κεντρική εξουσία, έναν µ ό ν ο ν ά ρ χ ο ν τ α . . . ». Ο Α λ . Σ β ώ λ ο ς , π ά λ ι , γ ρ ά φ ε ι π ω ς τ ο Π ο λ ί τ ε υ µ α «λόγω του πολυαρχικού χαρακτήρος του, και συγκεκριµένως λόγω της

χρονικώς

περιωρισµένης

θητείας

του

εκτελεστικού,

της

ελλείψεως ενότητος και ισχύος του πολυµελούς εκτελεστικού, δεν ήτο προωρισµένον να διευκολύνη τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, ο οποίος πιθανώς θα ηυδοκίµει περισσότερον υπό την διεύθυνσιν ενός ή ολίγων προσώπων». Τέλος, ο Αδ. Κοραής θεωρεί ατελείς τις διατάξεις του Συντάγµατος που αναφέρονται στα ατοµικά δικαιώµατα, πιστεύει πως η πενταµελής εκτελεστική εξουσία «θα γεννήσει τη διχόνοια» και επισηµαίνει στο έργο του «Σηµειώσεις εις το προσωρινόν πολίτευµα της Επιδαύρου» την πληθώρα των υπουργών για τις συγκεκριµένες συνθήκες. Μ ε τ ο ν ε κ λ ο γ ι κ ό , ό µ ω ς , ν ό µ ο τ ο υ 1 8 2 2 , Ο «λ α ό ς » ε κ λ έ γ ε ι « ε ι ς έ κ α σ τ ο ν χ ω ρ ί ο ν » « κ ο ι ν ώ ς ε υ υ π ο λ ή π τ ο υ ς ά ν δ ρ α ς ». για τον ορισµό

εκλεκτόρων, οι

οποίοι

σε

Πρόκειται

δεύτερο

βαθµό

ε π ι λ έ γ ο υ ν τ ο ν «Π α ρ α σ τ ά τ η ν » τ η ς ε π α ρ χ ί α ς σ τ ο Β ο υ λ ε υ τ ι κ ό Σ ώ µ α . Οι

Παραστάτες

πρέπει

να

λαµβάνονται

εµφρονεστέρων και ηθικοτέρων » της ε παρχίας. κάθε

εκλέκτορα

εξαρτάται

από

«τ η ν

«µ ε τ α ξ ύ

των

Ο αριθµός ψήφων ποσότητα

των

οικογενειών» που εκπροσωπεί. Για τους εκλέκτορες δεν τίθενται ειδικές προϋποθέσεις,

άρα αρκεί η ιδιότητα του «Ελληνος»

σύµφωνα µε το Σύνταγµα του 1822.

Οι «Παραστάτες» έπρεπε

Σελίδα 260 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

να

είναι

«α υ τ ό χ θ ο ν ε ς »

να

πενταετίας στην επαρχία εκλογής κτήµατα».

Οι

έχουν εγκατασταθεί προ

και

να

πολιτογραφηθέντες

διαθέτουν

αποκτούν

«ακίνητα

αυτοµάτως

το

δικαίωµα του εκλέγεσθαι. Οι

εκλογές

οργάνωσης

συνιστούν

τη

βάση

του κράτους/λαού/έθνους.

της

Οι

δηµοκρατικής

εκλογείς

αποτελούν

«γενικήν Συνέλευσιν του έθνους, διότι µόνον το έθνος έχει το δικαίωµα να αποφασίζει κατά την θέλησίν Οι

εκλεγόµενοι

έχουν

του

τ η ν ∆ ι ο ί κ η σ ι ν ».

δε την εξουσία διαταγής,

αλλά µόνον

όσον διαρκεί η εντολή τους, δηλ. όσο «παρασταίνουν » το Έθνος. Στη συνέχεια, εντυπωσιακή

όπως επισηµαίνει φράση,

µια

«γίνονται

γλωσσικά µερικοί

και πολιτικά

άνθρωποι

προστάζονται ». Πιο σηµαντικό από την έκφ ραση ιδεωδών

σε

αφηρηµένο

επίπεδο είναι

το

και

δηµοκρατικών

ότι

εκλογικός

νόµος του 1822 εισήγαγε στην Ελλάδα εξ αρχής της νοµικής συγκρότησης το γενικό και έµµεσο

εκλογικό

να αποδίδει

σύνηθες

εποχής

σηµασία,

εκείνης,

όπως

στα

ήταν

κριτήρια

του

δικαίωµα, στην

χωρίς

Ευρώπη της

επαγγέλµατος,

της

περιουσίας και της µόρφωσης. Κατόπιν, έχουµε τη 2η εθνοσυνέλευση του Άστρους από τα τέλη Μάρτη του 1823. Εκεί, αναθεωρήθηκε το Σύνταγµα της Επιδ αύρου και υπό τη ν έα το υ µορφή ψ ηφ ίστη κε ως πυκνό τε ρο και αρτιότερο από το προηγούµενο, στις 13 Απριλίου 1823. Έφερε, όπως

προαναφέρθηκε,

το

ίδιο

προοίµιο

µε

το

προηγούµενο

Σύνταγµα. Μεταξύ, όµως, άλλων, το νέο Σύνταγµα καθιέρωνε ελαφρά

υπεροχή

της

νοµοθετικής

εξουσίας

έναντι

της

εκτελεστικής, αφού πλέον το δικαίωµα της αρνησικυρίας (veto) της

πρώτης

Άστρους).

έγινε Ακόµη,

από

απόλυτο,

βελτιώθηκε

αναβλητικό η

προστασία

(§ιζ΄

Σύνταγµα

των

ατοµικών

δικαιωµάτων. Με σειρά διατάξεων απαγόρευσε ρητά τη δουλεία, η

Σελίδα 261 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 οποία

µάλιστα

την

ίδια

εποχή

αναγνωριζόταν

από

πολλά

ευρωπαϊκά κράτη, ορίζοντας ότι «εις την Ελληνικήν Επικράτειαν ούτε πωλείται ούτε αγοράζεται άνθρωπος [...] » (§θ΄ Σύνταγµα Ά σ τ ρ ο υ ς ) , κ α θ ι έ ρ ω σ ε τ ο δ ι κ α ί ω µ α τ ο υ «ν ό µ ι µ ο υ » δ ι κ α σ τ ή ( § π γ ΄ Σύνταγµα

Άστρους)

Άστρους).

Παράλληλα,

κατοικούσαν

στην

ιδιοκτησίας,

της

και

της

ελευθεροτυπίας

επέκτεινε

Ελλάδα τιµής

το

και

στους

δικαίωµα της

(§η΄

της

ασφάλειας

Σύνταγµα

αλλοδαπούς

που

προστασίας

της

(§σ΄

Σύνταγµα

Άστρους). Το Σύνταγµα 1823 εντάσσεται εξίσου στο σηµασιολογικό πεδίο του συνταγµατισµού και « ε θ ν ο π ο ί η σ η ς ».

Το

προχωρεί

δεύτερο

µέρος

στην

κατεύθυνση

δεν διαλαµβάνει πλέον

«περί των γενικών δικαιωµάτων των κατοίκων», πολιτικών

της

αλλά «περί των

δικαιωµάτων των Ελλήνων» και περιλαµβάνει έναν

εκτενέστερο κατάλογο δικαιωµάτων. παραµένει αµετάβλητος,

ενώ

οι

Ο ορισµός του «Ελληνος» «έξωθεν ελθόντες»

δεν

γ ί ν ο ν τ α ι α υ τ ο µ ά τ ω ς «Έ λ λ η ν ε ς » . Π ρ έ π ε ι ν α έ χ ο υ ν «τ η ν Ε λ λ η ν ι κ ή ν φωνήν

π ά τ ρ ι ο ν »,

παρουσιασθούν

να στις

εγκαταριθµηθώσι

δι'αυτής

πιστεύουν

«ε ι ς

τοπικές

αρχές

εις

τους

Χριστόν»

και

αιτούµενοι

πολίτας

Ε λ λ η ν α ς ».

να «ν α Στη

σ υ ν έ χ ε ι α ο ρ ί ζ ε τ α ι ό τ ι «ό σ ο ι έ ξ ω θ ε ν ε λ θ ό ν τ ε ς κ α τ ο ι κ ή σ ω σ ι ν ή παροικήσωσι εις την Επικράτειαν

της

Ελλάδος

εισίν

ίσοι

µε

τους Ελληνας ενώπιον των νόµων» και απολαµβάνουν προστασίας της ιδιοκτησίας, τιµής και ασφάλειας. Έ τ σ ι δ ι α µ ο ρ φ ώ ν ο ν τ α ι δ ύ ο κ α τ η γ ο ρ ί ε ς « έ ξ ω θ ε ν ε λ θ ό ν τ ω ν ». Εκείνοι

που

ε ί ν α ι «Έ λ λ η ν ε ς »

µε

βάση

τη

γλώσσα και τη

θρησκεία - και αποκτούν την ιδιότητα του πολίτη- και οι µόνιµοι κάτοικοι

που

απολαµβάνουν

ισότητας

αλλά

στερούνται

πολιτικών δικαιωµάτων. Οι ανήκοντες στη δεύτερη κατηγορία χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ο ν τ α ι σ τ η ν π α ρ . 1 2 κ α ι ω ς « α λ λ ο ε θ ν ε ί ς », ό ρ ο ς π ο υ

Σελίδα 262 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

αντικαθιστά

το

«ξ έ ν ο ι »

του

πρώτου

αποσαφηνίζει την ιδέα της εθνικότητας. να

συντάγµατος

και

Ο ι «α λ λ ο ε θ ν ε ί ς » µ π ο ρ ε ί

πολιτογραφηθούν υπό την προϋπόθεση ότι διαµένουν στην

Ελλάδα επί πενταετία χωρίς αδίκηµα

και

Εναλλακτικές

έχουν

να

έχουν

διαπράξει

αποκτήσει

προϋποθέσεις

είναι

τα

«α κ ί ν η τ α

ποινικό κ τ ή µ α τ α ».

«µ ε γ ά λ α α ν δ ρ α γ α θ ή µ α τ α »

ή «αι σηµαντικαί εκδουλεύσεις εις τας χρείας της Πατρίδος » σε συνδυασµό

µε

τη

«χρηστότητα

των

ηθών».

Οι

πολιτογραφούµενοι αποκτούν αµέσως τα δικαιώµατα του Ελληνα πολίτη µε εξαίρεση το δικαίωµα του εκλέγεσθαι που παρέχεται δέκα χρόνια µετά την πολιτογράφηση. Η σηµαντικότερη αλλαγή αφορά

τη

θέσπιση

ετερόχθονες,

το

του

κριτηρίου

της

γλώσσας

για

τους

οποίο προστίθεται στο κριτήριο της θρησκείας.

Π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι α έ ν α σ α φ έ σ τ ε ρ ο «ε θ ν ο τ ι κ ό » ο ρ ι σ µ ό τ ο υ Ε λ λ η ν α , οποίος δεν επηρεάζει ωστόσο το κατά

βάση

ισχύον

: οι

αυτόχθονες εξακολουθούν να αποκτούν την ιδιότητα του Ελληνα ανεξαρτήτως από την οµιλούµενη γλώσσα. Σε γενικές γραµµές, µπορούµε να πούµε πως, συγκριτικά µε το

Σύνταγµα

δικαιώµατα

της

Επιδαύρου,

διατάξεις

οι

σχετικές

ενισχύθηκαν

µε

και

τα

ατοµικά

διευρύνθηκαν.

Αξιοπρόσεκτο είναι και το γεγονός ότι στο Σύνταγµα του Άστρους διακηρύσσεται για πρώτη φορά η αυξηµένη τυπική ισχύς του Συντάγµατος,

καθώς

ορίζεται

ότι

«επ΄

ουδεµιά

προφάσει

και

περιστάσει δύναται η ∆ιοίκηις να νοµοθετήση εναντίως εις το παρόν Πολίτευµα» (ψήφισµα Β΄ Σύνταγµα Άστρους). Όπως και στην

προηγούµενη

συνταγµατική

ρύθµιση,

έτσι

και

κατά

το

Σύνταγµα του Άστρους, το Εκτελεστικό σώµα εκλέγει επτά (7) υπουργούς και ένα «γενικό γραµµατέα», στον οποίο ανατίθενται οι εξωτερικές υποθέσεις (§κδ΄ Σύνταγµα Άστρους). Το Εκτελεστικό σώµα «εκτελεί τους νόµους δια των υπουργών του, καθ’ όλην την Επικράτειαν» (§µη΄ Σύνταγµα Άστρους), διορίζει (§νβ΄ Σύνταγµα Σελίδα 263 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Άστρους) και αλλάζει (§νε΄ Σύνταγµα Άστρους) τους υπουργούς και προσδιορίζει τα καθήκοντά τους. Στο Σύνταγµα αυτό περιλαµβάνονταν ακόµη διατάξεις που αναφέρονταν

στην

ποινική

ευθύνη

Σύνταγµα Άστρους). Τέλος, η 2

των

υπουργών

(§ξξ΄,

οο΄

Εθνοσυνέλευση ψήφισε νέο

εκλογικό νόµο, µε τον οποίο το δικαίωµα του εκλέγειν ανήκε π λ έ ο ν σ τ ο υ ς έ χ ο ν τ ε ς τ η ν ι δ ι ό τ η τ α τ ο υ «α ν δ ρ ό ς » κ α ι ό χ ι τ ο υ « γ έ ρ ο ν τ ο ς », ε ν ώ η ε κ λ ο γ ι κ ή η λ ι κ ί α γ ι ν ό τ α ν 2 5 έ τ η , έ ν α ν τ ι τ ω ν 3 0 που ήταν προηγουµένως.

Εικόνα 22: Το Αµερικάνικο Σύνταγµα (1787) επηρέασε πολύ τα επαναστατικά πολιτειακά κείµενα των Ελλήνων

Ειδικής

αναφοράς

αξίζει

θητείας των οργάνων της

το

µειονέκτηµα

«∆ ι ο ι κ ή σ ε ω ς » ,

το

της

ενιαύσιας

οποίο

παρέµεινε

άθικτο από το προηγούµενο Σύνταγµα, απόρροια της διαρκώς αυξανόµενης

δυσπιστίας

Αναµφισβήτητα

µεταξύ

πολυαρχικός

πολιτικών χαρακτήρας

και του

στρατιωτικών. πολιτεύµατος

ευνόησε τις συγκρούσεις µεταξύ Εκτελεστικού και Βουλευτικού. Οι συγκρούσεις αυτές σταδιακά οδήγησαν σε εµφύλιο πόλεµο. Αυτό έγινε και η αφορµή για τη συστηµατική παρέµβαση των ξ έ ν ω ν «π ρ ο σ τ ά τ ι δ ω ν » δ υ ν ά µ ε ω ν σ τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή ζ ω ή .

Σελίδα 264 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Α φ ο ύ π έ ρ α σ ε « µ ύ ρ ι α κ ύ µ α τ α », η 3 η Ε θ ν ο σ υ ν έ λ ε υ σ η σ υ ν ή λ θ ε και

ολοκληρώθηκε

στην

Τροιζήνα,

την

άνοιξη

του

1827.

Εθνοσυνέλευση, προτού ψηφίσει το Σύνταγµα και ύστερα από προετοιµασία του Θ. Κολοκοτρώνη, µε ψήφισµα στις 3 Απριλίου τ ο υ 1 8 2 7 ε ξ έ λ ε ξ ε τ ο ν Ι . Κ α π ο δ ί σ τ ρ ι α « Κ υ β ε ρ ν ή τ η τ η ς Ε λ λ ά δ ο ς ». Το Σύνταγµα της Τροιζήνας ψηφίστηκε την 1η Μαΐου του 1827, χρησιµοποίησε ως πρότυπο το Αµερικανικό Σύνταγµα του 1787 και ονοµάστηκε «Πολιτικόν Σύνταγµα της Ελλάδος». Στο Σύνταγµα

του 1827, για πρώτη φορά προσδιορίζονται

ρητά η πηγή της συντακτικής εξουσίας και τα όρια της ελληνικής επικράτειας:

«Ε π α ρ χ ί α ι

της Ελλάδος

είναι,

όσαι

έλαβον

και

θα λάβωσι τα όπλα κατά της Οθωµανικής δυναστείας», δηλαδή δυνητικά ολόκληρο το έδαφος της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. Η ε π ι κ ρ ά τ ε ι α ο ρ ί ζ ε τ α ι ω ς «µ ί α κ α ι α δ ι α ί ρ ε τ ο ς » κ α ι « η Κ υ ρ ι α ρ χ ί α ενυπάρχει εις το Έθνος. Πάσα εξουσία πηγάζει εξ αυτού, και υπάρχει υπέρ αυτού». Σε µια απολυταρχικά κυβερνώµενη Ευρώπη, το Σύνταγµα του 1827 ορίζει την πηγή της κρατικής εξουσίας (έθνος) και το σκοπό της (εθνικό συµφ έρον). Πρόκειται για µια δ η µ ο κ ρ α τ ι κ ή « σ α φ ή ν ε ι α », η ο π ο ί α δ ε ν έ χ ε ι π ρ ο η γ ο ύ µ ε ν ο ο ύ τ ε στα Συντάγµατα της Γαλλικής επανάστασης Υπό τον (νέο) τίτλο «∆ηµόσιον δίκαιον των Ελλήνων» ορίζονται στο 3ο κεφ. του Συντάγµατος,

τα

διαπιστώνονται

στον

θεµελιώδη ορισµό

δικαιώµατα.

Αλλαγές

των «Ελλήνων» που διακρίνονται

σ τ ι ς ε ξ ή ς κ α τ η γ ο ρ ί ε ς : α ) «α υ τ ό χ θ ο ν ε ς » Χ ρ ι σ τ ι α ν ο ί , β ) Χ ρ ι σ τ ι α ν ο ί της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας που εγκαθίστανται στην Ελλάδα, γ)

όσοι

«είναι

προφανώς στο

γεννηµένοι

από

πατέρα

Έλληνα»

(εννοείται

εξωτερικό), δ) πρώην Έλληνες πολίτες, οι οποίοι

απέκτησαν αλλοδαπή ιθαγένεια, εάν οι ίδιοι ή οι απόγονοί τους εγκατασταθούν ό ρ κ ο ν », παράσχουν

ε)

στην Ελλάδα «και ορκισθώσι τον Ελληνικόν «ξένοι»

που

θα

πολιτογραφηθούν

Έλληνες

εάν

«αποδείξεις αποχρώσας» ότι κατοικούν επί τριετία Σελίδα 265 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 στην Ελλάδα, ακίνητη

δεν έχουν καταδικασθεί ποινικά και διαθέτουν

περιουσία

ορισµένης

αξίας.

Οι

αποκτούν αµέσως µετά την ορκοδοσία «όλα

πολιτογραφούµενοι τα

δικαιώµατα του

πολίτου». Επιφύλαξη νόµου τίθεται µόνον για το δικαίωµα του εκλέγεσθαι. Οσον

αφορά

το

εκλογικό δικαίωµα,

το Σύνταγµα

ορίζει απλώς ότι «οι Αντιπρόσωποι εκλέγονται από τον λαόν κατά τ ο ν π ε ρ ί ε κ λ ο γ ή ς Ν ό µ ο ν ». Αξιοµνηµόνευτες, πέραν όσων έχουν ήδη αναφερθεί, είναι επίσης διατάξεις του Συντάγµατος, όπως το άρθρο 1 7, που ο ρίζει την

παροχή

αποζηµίωσης

σε

περίπτωση

απαλλοτρίωσης

για

δηµόσιο συµφέρον και το άρθρο του Συντάγµατος που ορίζει ρητά τη µη αναδροµική ισχύ όλων των νόµων. Όπως φανερώνει και το άρθρο 5, το οποίο όπως προαναφέρθηκε καθιερώνει για πρώτη φορά ρητά την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, η συγκρότηση της κρατικής εξουσίας χαρακτηρίζεται από την υπεροχή αυτή της λαϊκής αντιπροσωπείας. Ο Κυβερνήτης, που εξελέγη για περίοδο επτά

ετών

(7)

(άρθρ.

120,

Σύνταγµα

121

Τροιζήνας),

είναι

απαραβίαστος (άρθρ. 103 Σύνταγµα Τροιζήνας), ενώ έχει και την αρµοδιότητα να διορίζει και να αλλάζει τους γραµµατείς της επικρατείας (άρθρ. 110 Σύνταγµα Τροιζήνας), οι οποίοι έχουν την ευθύνη

των

δηµόσιων

πράξεών

του

(άρθρ.

104

Σύνταγµα

Τροιζήνας). Ο Καποδίστριας συµµετείχε µεν στην άσκηση της νοµοθετικής

εξουσίας,

αλλά

δεν

µπορούσε

να

ανατρέψει

νοµοθετικές αποφάσεις της Βουλής, καθώς διέθετε αναβλητικό απλώς

δικαίωµα

αρνησικυρίας

(veto)

(άρθρ.

Σύνταγµα

Τροιζήνας). Ακόµη, ο Κυβερνήτης δεν είχε τη δυνατότητα να διαλύσει τη Βουλή ούτε µπορούσε να συνάψει συνθήκες ειρήνης, συµµαχίας,

εµπορίου

αντιπροσωπείας.

Στο

κ.ά.

χωρίς

«Π ο λ ι τ ι κ ό ν

τη

συγκατάθεση Σύνταγµα

της

λαϊκής

Ελλάδος»

αφιερώνεται ειδικό κεφάλαιο στους γραµµατείς της επικρατείας (άρθρ. 126 – 132 Σύνταγµα Τροιζήνας). Σελίδα 266 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Υφίστανται έξι γραµµατείς, σύµφωνα µε το άρθρο 126 του Συντάγµατος: (α) εξωτερικών, (β) εσωτερικών και αστυνοµίας, (γ) οικονοµίας, (δ) πολεµικών, (ε) ναυτικών και (στ) δικαίου και παιδείας.

Οι

γραµµατείς

διορίζονται,

όπως

είδαµε,

από

τον

Κυβερνήτη (άρθρ. 110 Σύνταγµα Τροιζήνας) και είναι υπεύθυνοι για τις δηµόσιες πράξεις του (άρθρ. 104 Σύνταγµα Τροιζήνας). «δ η µ ο σ ι ε ύ ο υ ν

Επιπλέον,

και

ενεργούν

όλα τα

διατάγµατα του

Κυβερνήτου, και έκαστος προσυπογράφεται εις όσα αναγράφονται εις

τον

κλάδον

του»

(άρθρ.

127

Σύνταγµα

Τροιζήνας).

Οι

υπουργοί, προσκαλούµενοι από τη Βουλή, οφείλουν, σύµφωνα µε το άρθρο 128 του Συντάγµατος, να δίνουν όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για τα ζητήµατα που σχετίζονται u956 µε τον κλάδο τους και έχουν παράλληλα το ελεύθερο να παρακολουθούν όλες τις συνεδριάσεις της Βουλής και να ακούγονται, εφόσον ζητήσουν το λόγο (άρθρ. 129 Σύνταγµα Τροιζήνας). Τέλος, οι γραµµατείς είναι υπεύθυνοι και µπορούν να κατηγορηθούν στη Βουλή για εσχάτη προδοσία, κατάχρηση δηµοσίου χρήµατος και υπογραφή διαταγµάτων, τα οποία αντιβαίνουν στους θεµελιώδεις νόµους (άρθρ. 131 Σύνταγµα Τροιζήνας). Πέρα απ’ αυτά, το Σύνταγµα της Τροιζήνας καθιέρωσε την πλήρη

διάκριση

Τροιζήνας).

«Η

των

εξουσιών

κυριαρχία

του

(άρθρ.

Έθνους

διαιρείται

–

Σύνταγµα εις

τρεις

ε ξ ο υ σ ί α ς · Ν ο µ ο θ ε τ ι κ ή ν , Ν ο µ ο τ ε λ ε σ τ ι κ ή ν κ α ι ∆ ι κ α σ τ ι κ ή ν ». Μ ά λ ι σ τ α , δ ι α τ ύ π ω σ ε µ ε σ α φ ή ν ε ι α τ ι ς α ρ µ ο δ ι ό τ η τ ε ς κ ά θ ε µ ι α ς ε ξ ο υ σ ί α ς : «Η Νοµοθετική

κατασκευάζει

τους

νόµους»

(άρθρ.

Σύνταγµα

Τροιζήνας), «Η Ν οµοτελεστική επικυρώνει αυτούς κατά το 73 ά ρ θ ρ ο ν κ α ι τ ο υ ς ε κ τ ε λ ε ί » ( ά ρ θ ρ . 3 8 Σ ύ ν τ α γ µ α Τ ρ ο ι ζ ή ν α ς ) κ α ι «Η ∆ικαστική τους προσαρµόζει» (άρθρ. 39 Σύνταγµα Τροιζήνας). Το Κεφάλαιο ς΄ του Συντάγµατος (άρθρ. 43 – 101) αναφέρεται στη Β ο υ λ ή , η ο π ο ί α «ο λ ι κ ώ ς θ ε ω ρ ο υ µ έ ν η , ε ί ν α ι α π α ρ α β ί α σ τ ο ς » ( ά ρ θ ρ . 46 Σύνταγµα Τροιζήνας). Τα µέλη της είναι οι αντιπρόσωποι του Σελίδα 267 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Έθνους (άρθρ. 43 Σύνταγµα Τροιζήνας) και εκλέγονται για τρία (3) χρόνια (άρθρ. 57 Σύνταγµα Τροιζήνας). Η σύνθεση της Βουλής προβλέπεται από το Σύνταγµα να ανανεώνεται κατά το 1/3 κάθε χρόνο (άρθρ. 57 Σύνταγµα Τροιζήνας) και οι συνεδριάσεις της είναι δηµόσιες (άρθρ. 67 Σύνταγµα Τροιζήνας). Κανείς δεν έχει τη δυνατότητα να εκλεγεί βουλευτής σε δύο συνεχείς περιόδους (άρθρ. 58 Σύνταγµα Τροιζήνας), και κάθε «αντιπρόσωπος » έχει «το δικαίωµα να ζητή και να λαµβάνη τας αναγκαίας πληροφορίας από τας Γραµµατείας περί παντός πράγµατος, συζητουµένου εις την Βουλήν» (άρθρ. 83 Σύνταγµα Τροιζήνας). Αξίζει να σηµειωθεί ότι το Σύνταγµα της Τροιζήνας όριζε ότι τα δικαστήρια δικάζουν «κατά τους γραπτούς νόµους του Έθνους» (άρθρ. 134 Σύνταγµα Τροιζήνας). Το Σύνταγµα του 1828 έδωσε

στην

επαναστατηµένη

χώρα

ένα

πολίτευµα

έντονα

δηµοκρατικό, εµπνευσµένο από φιλελεύθερες και δηµοκρατικές ιδέες της εποχής. Θεωρείται µάλιστα ως το πιο δηµοκρατικό και προοδευτικό όχι µόνο από τα δύο προηγούµενα Συντάγµατα, αλλά και από τα τότε ισχύοντα στην Ευρώπη. Κ α τ ά τ ο ν Α λ έ ξ α ν δ ρ ο Σ β ώ λ ο , α π ο τ ε λ ε ί «τ ο τ ε λ ε ι ό τ ε ρ ο ν τ ω ν Σ υ ν τ α γ µ ά τ ω ν τ η ς Ε π α ν α σ τ ά σ ε ω ς ». Ό π ω ς ο ί δ ι ο ς υ π ο σ τ η ρ ί ζ ε ι , τ ο πολίτευµα

είναι

«ε µ π ν ε υ σ µ έ ν ο ν

τόσον

εντόνως

από

τας

δηµοκρατικάς και φιλελεύθερας ιδέας, ώστε δικαίως ελέχθη ότι υπερέβαινε τα ισχύοντα τότε εν Ευρώπη» και «υπό πολλάς επόψεις αξιοσηµείωτον δια την αρτιωτέραν διατύπωσιν του συστήµατος των ατοµικών ελευθεριών και διότι τονίζει το τυπικόν κύρος του Συντάγµατος». Ο Ανδρ. ∆ηµητρόπουλος θεωρεί πως «η εφαρµογή των διατάξεων του Συντάγµατος θα µπορούσε ίσως να οδηγήσει στη διαµόρφωση κοινοβουλευτικού συστήµατος».

Σελίδα 268 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Γεγονός είναι, πάντως, ότι το «Πολιτικόν Σύνταγµα της Ελλάδος», δηµοκρατικότερο και αρτιότερο από τα προηγούµενα, άσκησε σηµαντική και εµφανή επιρροή στα επόµενα Συντάγµατα και στην επιστήµη του Συνταγµατικού ∆ικαίου, αλλά και σε ολόκληρη την εξέλιξη του πολιτικού βίου της χώρας. Ωστόσο,

το

Σύνταγµα της Τροιζήνας

«προτείνοντας µια

εύθραυστη ισορροπία ανάµεσα στη Βουλή και τον Αρχηγό του Κράτους – Κυβερνήτη δεν αντιµετώπιζε το ενδεχόµενο διαφωνίας τους, δεν προέβλεψε µιαν ασφαλιστική δικλείδα σε περίπτωση που µια διάσταση ανάµεσα στα δύο κυρίαρχα κρατικά όργανα θα δηµιουργούσε εµπλοκή στη λειτουργία του πολιτεύµατος».

Σελίδα 269 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 9. Γ ρ απτές µ αρτυρί ες γι α τ ον Αγ ώνα 9.1. Το έγραψ αν κι οι… Εφηµερίδες!

«∆ ε ξ α µ ε ν ή » χ ρ ή σ ι µ ω ν π λ η ρ ο φ ο ρ ι ώ ν γ ι α τ η ν Ε π α ν ά σ τ α σ η θεωρούν οι ιστορικοί την παρουσία και ανεχτίµητο το ρόλο των ελληνόφωνων εφηµερίδων στα χρόνια της Επανάστασης (1821

–

1829) στην Ελλάδα. Η

πρώτη

χειρόγραφη

εφηµερίδα

της

Επανάστασης

κυκλοφόρησε στο Γαλαξίδι χωρίς ιδιαίτερο τίτλο στις 27 Μαρτίου 1821. Στόχο είχε να εµψυχώσει το λαό να συµµετέχει στην Επανάσταση,

που

µόλις

Χειρόγραφες,

επίσης,

ξεσπούσε

ήσαν

και

οι

κατά

των

ακόλουθες

Τούρκων. εφηµερίδες:

«Αιτωλική» (10 και 15 Αυγούστου 1821 και 19 Σεπτεµβρίου 1821) κ α ι «Α χ ε λ ώ ο ς » ( Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο ς 1 8 2 2 ) . Η πρώτη, όµως, έντυπη εφηµερίδα της επαναστατηµένης Ε λ λ ά δ α ς ο ν ο µ α ζ ό τ α ν «Σ ά λ π ι γ ξ Ε λ λ η ν ι κ ή ». Τ ο π ρ ώ τ ο φ ύ λ λ ο τ η ς κυκλοφόρησε την 1η Αυγούστου 1821 µε συντάκτη το γνωστό µας από την εκδοτική του δράση στη Βιέννη Θεόκλητο Φαρµακίδη. Το ξύλινο

τυπογραφείο,

στο

οποίο

τυπώθηκε,

το

µετέφερε

στην

Ελλάδα µαζύ µε άλλα εφόδια ο ∆ηµήτριος Υψηλάντης, τον Ιούνιο του 1821. Τυπογράφος

ανέλαβε

Κωνσταντίνος

Τόµπρας

από

το

Αϊβαλί της Μικράς Ασίας, που είχε δουλέψει στο Παρίσι, κοντά στο

γνωστό

τυπογράφο

και

εκδότη

Αµβρ.

∆ιδότο.

Αφού

κυκλοφόρησαν µόνο τρία φύλλα, τα οποία σώζονται, διεκόπη η κυκλοφορία της. Οι λόγοι διακοπής δεν είναι µόνο τεχνικοί, ο εκδότης Θ. Φαρµακίδης λάτρης της ελευθεροτυπίας αρνήθηκε να ε ν δ ώ σ ε ι «ε ι ς τ ο δ ε σ π ο τ ι κ ό ν µ έ τ ρ ο ν τ η ς π ρ ο ε ξ ε τ ά σ ε ω ς » δ η λ α δ ή τ η ς λογοκρισίας,

ενώ το

τυπογραφείο

της

πρώτης

Σελίδα 270 από 321

αυτής

έντυπης

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

εφηµερίδας εγκατεστηµένο στο Άργος, καταστράφηκε από τους Τούρκους κατά την εισβολή του ∆ράµαλη.

Εικόνα 23: "Σάλπιγξ Ελληνική", από τις πρώτες επαναστατικές εφηµερίδες

Η δ ε ύ τ ε ρ η έ ν τ υ π η Ε λ λ η ν ι κ ή ε φ η µ ε ρ ί δ α ή τ α ν ο «Ε λ λ η ν ι κ ό ς Καθρέπτης», από τον οποίο δεν έχουµε σήµερα κανένα φ ύλλο σωσµένο, αν και εκδιδόταν στην Ύδρα από τις 12 Οκτωβρίου 1821 µέχρι τις 22 Μαΐου 1822, χάρη στο ναύαρχο Ιακωβάκη Τοµπάζη, ο οποίος

είχε

καταφέρει

να

δηµιουργήσει

ένα

πρωτόγονο

τυπογραφείο στο νησί. Η

διασηµότερη,

όµως,

εφηµερίδα

του

Αγώνα

ήταν

τα

« Ε λ λ η ν ι κ ά Χ ρ ο ν ι κ ά ». Η έ κ δ ο σ η κ α ι η ε π ι τ υ χ ί α τ η ς ο φ ε ί λ ε τ α ι , πρώτα

– πρώτα, στον Άγγλο συνταγµατάρχη L. Stanhope, που το

1823 έφθασε στην Ελλάδα, φέρνοντας και δύο τυπογραφεία και δύο

λιθογραφεία.

Stanhope

ήταν

Σελίδα 271 από 321

θερµός

οπαδός

των

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 φιλελεύθερων ιδεών και της ελευθεροτυπίας, γεγονός που τον έφερνε

συχνά σε σύγκρουση

µε

τον

λόρδο

Βύρωνα και

τον

Μαυροκορδάτο. Το ∆εκέµβριο του 1823 έφθασε στο Μεσολόγγι, όπου επέλεξε τον Ιωάννη Ιάκωβο Μάγερ ως εκδότη και συντάκτη µιας Ελληνόφωνης εφηµερίδας. Ο Μάγερ ήταν Ελβετός φοιτητής της φαρµακευτικής στη Ζυρίχη. Από το 1821, σε ηλικία 23 ετών, κατέβηκε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στο Μεσολόγγι, όπου έδωσε τον εαυτό του στην υπηρεσία του αγώνα. Αφού πήρε την Ελληνική υπηκοότητα και παντρεύτηκε Μεσολογγίτισσα, εργάστηκε ως φαρµακοποιός, πολεµιστής και κυρίως εκδότης, µέχρι τις 10 Απριλίου 1826, οπότε

σκοτώθηκε

στη

διάρκεια

της

Εξόδου,

ίδιος

και

οικογένεια του. Η εφηµερίδα ονοµάστηκε «Ελληνικά Χρονικά» και ε ί χ ε υ π ό τ ι τ λ ο τ η ρ ή σ η τ ο υ Φ ρ α γ κ λ ί ν ο υ «Τ α π λ ε ί ω ο φ έ λ η τ ο ι ς π λ ε ί ο υ σ ι ν ». Τ υ π ο γ ρ ά φ ο ς ή τ α ν ο ∆ . Μ ε σ θ ε ν ε ύ ς , λ ό γ ι ο ς α π ό τ η Σµύρνη. Την 1η

Ιανουαρίου του 1824 κυκλοφόρησε το πρώτο

φύλλο και την 20η Φεβρουαρίου του 1826 το τελευταίο (πενήντα µέρες πριν από την Έξοδο). Η έκδοση σταµάτησε λόγω ζηµιών του τυπογραφείου

από

το

βοµβαρδισµό

των

Τουρκοαιγυπτίων.

εφηµερίδα εκδιδόταν δύο φορές την εβδοµάδα σε 4 σελίδες. Αφού ο Stanhope εγκατέλειψε την Ελλάδα στις αρχές Μαΐου 1824, ο Ι. Μάγερ έδωσε µάχες για την διατήρηση της ελευθεροτυπίας, όχι µόνο κατά των απόψεων του Λόρδου Βύρωνα, αλλά ιδίως κατά της νοοτροπίας

των

Φαναριώτικων

κύκλων

και

συγκεκριµένα

του

Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου. Το δεύτερο τυπογραφείο που έφερε ο Stanhope στην Ελλάδα, το παραχώρησε στη ∆ηµογεροντία της Αθήνας για την έκδοση εφηµερίδας «Η εφηµερίς των Αθηνών » από τον Γεώργιο Ψύλλα µε σκοπό κυρίως να στιγµατιστούν τα έκτροπα και να περιοριστούν οι αυθαιρεσίες και οι καταχρήσεις της τοπικής εξουσίας. Το

Σελίδα 272 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

πρώτο φύλλο εκδόθηκε στις 20 Αυγούστου 1824 και το τελευταίο στις 15 Απριλίου 1826. Τυπωνόταν δύο φορές την εβδοµάδα, εκτός από λίγες διακοπές και κυκλοφόρησαν συνολικά 137 φύλλα. Τ α κ α τ ο π ι ν ά χ ρ ό ν ι α , ε κ δ ί δ ο ν τ α ι κ α ι κ υ κ λ ο φ ο ρ ο ύ ν ο «Φ ί λ ο ς του Νόµου» (1825 – 1826) στην Ύδρα µε εκδότη τον Ιταλό Ιωσήφ Κ ι ά π π ε , η «Γ ε ν ι κ ή Ε φ η µ ε ρ ί ς τ η ς ∆ ι ο ι κ ή σ ε ω ς » ( 1 8 2 5

– 1832) και

η «Α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο ς Ε φ η µ ε ρ ί ς τ η ς Ε λ λ ά δ ο ς » ( 1 8 2 7

– 1829) του

Παντελή

Ελλάδα

Παντελή.

Ακόµα,

εκδόθηκαν

στην

και

ξενόγλωσσες εφηµερίδες, που διακινούνταν κυρίως στο εξωτερικό, µε

στόχο να

πληροφορούν

την

κοινή

γνώµη του εξωτερικού

σχετικά µε τις εξελίξεις του Αγώνα, όπως ήταν η εφηµερίδα «Il T e l e g r a f o G r e c o » ( «Ο Ε λ λ η ν ι κ ό ς Τ η λ έ γ ρ α φ ο ς » ) σ τ ο Μ ε σ ο λ ό γ γ ι (1824) κ.α.

9.2. «Και διηγώντ ας τα να κλαις …»

Μια

σηµαντική,

αµφισβητούν, Επανάστασης

για

επίσης,

όσα

του

πηγή,

αν

διαδραµατίστηκαν

1821,

και στη

αναµφίβολα,

πολλοί

την

διάρκεια

της

είναι

και

τα

αποµνηµονεύµατα, οι θύµησες κάποιων από τους πρωταγωνιστές του Αγώνα, οι οποίες καταγράφηκαν και δηµοσιοποιήθηκαν µετά την έλευση της Ελευθερίας και της Ανεξαρτησίας. Πρέπει, όµως, να

επισηµανθεί

ότι,

συνήθως,

µεγαλύτερη

αξία

των

αποµνηµονευµάτων είναι η λογοτεχνική, εφόσον διάφοροι λόγοι, που θα αναλυθούν παρακάτω, εγείρουν ποικίλες αµφισβητήσεις γ ι α τ α α φ η γ ο ύ µ ε ν α κ α ι «σ υ ρ ρ ι κ ν ώ ν ο υ ν », σ υ χ ν ό τ α τ α , σ η µ α ν τ ι κ ά τ ο βαθµό αντικειµενικότητας των συγγραφέων και των έργων τους! Επιπρόσθετα, πολύπλευρο

κάποιοι,

«φωτισµό»

των

στην

αγωνιώδη

γεγονότων,

Σελίδα 273 από 321

προσπάθεια

στέκονται

και

για στη

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 σηµασία, την οποία, κατά τη γνώµη τους, έχουν, ως ιστορικές πηγές,

και

οι

γραµµένες

πρωταγωνιστών

της

από

άλλους

Επανάστασης.

Σ’

βιογραφίες

αυτήν

την

κάποιων

περίπτωση,

βεβαίως, έχει σηµασία να µπορέσει ο αναγνώστης να διακρίνει εάν και

πότε

βιογράφος

είναι

αντικειµενικός

και

από

ποιους

παράγοντες επηρεάζονται και όσα γράφει και ο τρόπος που τα παρουσιάζει. Ξαναγυρίζουµε, λοιπόν, στα αποµνηµονεύµατα, για τα οποία ο συγγραφέας, Oυόλτερ Mπέρνστιν, έχει γράψει ότι «είναι πάντα ιστορία, όποιες και αν είναι οι προθέσεις τους, άσχετα µε το πόσο υποκειµενικά είναι». Εάν θέλουµε, όµως, να εξειδικεύσουµε στην περίπτωση των αποµνηµονευµάτων των Αγωνιστών του 1821, θα λέγαµε πως είναι αναµνήσεις από τη ζωή και τη δράση τους στα χρόνια του Αγώνα ή λίγο πριν την έναρξή του ή λίγο µετά τη λήξη του. Τα κείµενα αυτά δεν είναι αντικειµενικά και ανεπηρέαστα, όπως η Ιστορία. Και τούτο είναι λογικό και φυσιολογικό, εφόσον ο συγγραφέας τους είναι φυσικό να παίρνει προσωπική θέση συχνά σ’ ό,τι περιγράφει, να δικαιολογεί τον εαυτό του και να του δίνει, ίσως, µεγαλύτερη αξία, από όση πραγµατικά έχει. Πολλοί,

λοιπόν,

από

όσους

πρωταγωνιστήσανε

στον

πολεµικό ή στον πολιτικό «στίβο» στα χρόνια της Επανάστασης (1821 έως 1829) θέλησαν να καταθέσουν µια γραπτή µαρτυρία για τα σπουδαία γεγονότα τα οποία έζησαν. Από τα αποµνηµονεύµατα που έχουν πολλές και χρήσιµες πληροφορίες για το διαχρονικό αναγνώστη τους και το λιγότερο δυνατό φόβο να παρασυρθεί αυτός σε υποκειµενικές κρίσεις, µπορούµε να ξεχωρίσουµε, τόσο από ιστορικής όσο και από λογοτεχνικής Κασοµούλη,

πλευράς, τα

τα

«Σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ά

«Αποµνηµονεύµατα»

του

Σελίδα 274 από 321

Ενθυµήµατα» Μακρυγιάννη.

του Η

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

«∆ιήγησις συµβάντων της ελληνικής φυλής » είναι µια προφορική αφήγηση του Θ. Κολοκοτρώνη καταγραµµένη από το λόγιο της εποχής Γεώργιο Τερτσέτη, ενώ δεν πρέπει να αγνοήσουµε τις προσπάθειες και των Ν.

Σπηλιάδη, Χρ.

Περραιβού, Παλαιών

Πατρών Γερµανού, Φωτάκου κ.α..

Εικόνα 24: Γλαφυρός και ειλικρινής ο Μακρυγιάννης καταγράφει την Επανάσταση του 1821 στα «Αποµνηµονεύµατά» του.

Όλα τα παραπάνω κείµενα έχουν, όµως, αδιαµφισβήτητη ιστορική αξία και πολύ συχνά χρησιµοποιούνται ως ιστορική πηγή για

να

«φ ω τ ί σ ο υ µ ε » κ ά π ο ι α

στιγµή

του

πολύχρονου

Αγώνα,

µολονότι, εάν θέλουµε να βρούµε όλη την πραγµατική αλήθεια, όσες

πληροφορίες

ελέγχονται

και

να

αντλούµε

από

αποµνηµονεύµατα

διασταυρωθούν

και

µε

άλλες,

πρέπει

να

ίσως

πιο

αντικειµενικές, πηγές. Ο λόγος; Η υποκειµενικότητά τους είναι πασίδηλη, όχι µόνο γιατί ο τρόπος γραφής και προβολής των ανιστορούµενων επηρεάζεται, πασιφανώς και σε µεγάλο βαθµό, από τις ιδέες και τη βιοθεωρία του αποµνηµονευµατογράφου, αλλά, κυρίως, επειδή οι θύµησες για γεγονότα που είδε ή έζησε ο ίδιος ο αφηγητής καταγράφονται, συνήθως, σε σηµαντικό χρόνο ύ σ τ ε ρ α α π ό τ α γ ε γ ο ν ό τ α κ α ι ε ν δ έ χ ε τ α ι ν α τ α «π α ρ α µ ο ρ φ ώ ν ο υ ν

Σελίδα 275 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 (αλλοιώνουν)

επιλεκτικά»,

παρασυρµένοι

από

κάθε

είδους

προκατάληψη, εξασθένηση µνήµης ή λόγω αναθεωρηµένης οπτικής απέναντι σε αυτά, που, όπως όλοι ξέρουµε, συντελείται µε τα κατοπινά γεγονότα ή µε την ύστερη γνώση. Παρά ταύτα, συχνά, κάποια από τ’ αποµνηµονεύµατα των Αγωνιστών

του

1821

πληροφοριών

για

γεγονότα.

συχνά

αποτελούν

συγκεκριµένα, τυχαίνει

να

τη µοναδική πολιτικά έχουµε

και

πηγή άντλησης ή

στρατιωτικά, αντικρουόµενες

περιγραφές των γεγονότων από δύο διαφορετικής οπτικής και ιδεολογίας πρωταγωνιστές τους. Και τότε, είναι που χρειάζεται από

κάθε

άλλη

φορά

προσοχή,

για

να

ανεπανόρθωτα ιστορικά ατοπήµατα!

Σελίδα 276 από 321

µην

υποπέφτουµε

σ’

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

10. «Μάθε παιδί µου γράµµατα»!

Θα ήταν σηµαντικό ατόπηµα ή µεγάλη παράλειψη, εάν δεν περιλαµβάναµε σε τούτη την αφήγηση λίγες γραµµές και για την προσπάθεια των Ελλήνων, στα δύσκολα χρόνια της Επανάστασης (1821 έως 1828), να θέσουν τις βάσεις για ένα εκπαιδευτικό σύστηµα, που θα βοηθούσε τον αγωνιζόµενο λαό να βγει από τα «σκοτάδια» της πολύχρονης σκλαβιάς. Ενώ

για

Ελληνισµό

την

τα

ίδρυση

και

προεπαναστατικά

λειτουργία χρόνια

σχολείων πολύτιµη

για

τον

µαρτυρία

θεωρείται το ότι ο Κοσµάς ο Αιτωλός βεβαίωνε σε γράµµα του προς τον αδελφό του Χρύσανθο, γύρω στα 1775: «Έως τριάκοντα επαρχίας περιήλθον, δέκα σχολεία ελληνικά εποίησα, διακόσια δια κοινά γράµµατα», για τα χρόνια της Τουρκοκρατίας γενικότερα, για διάφορους λόγους, έχει επικρατήσει ο µύθος περί «κ ρυφ ών σκολειών»

ανά

την

Ελλάδα.

Εκεί,

υπόδουλος

Ελληνισµός,

απέναντι στον καταπιεστή τύραννο, διδασκόταν, µε τη βοήθεια του κλήρου, τα γράµµατα που θα τον βοηθούσαν, όπως πιστεύουν οι υποστηριχτές της άποψης αυτής, να κρατήσει δυνατή την εθνική και τη θρησκευτική του ταυτότητα. Ως απάντηση σ’ αυτό το µύθευµα έχουν, κατά καιρούς, γραφεί και ειπωθεί πολλά. Απ’ αυτά, ας ξεχωρίσουµε το ότι ο Θ. ∆ετοράκης καθηγητής στο Πανεπιστήµιο της Κρήτης, ο οποίος, ενώ, στην «Ιστορία της Κρήτης » το υ, µιλά σε άλλα σηµεία για «β αθύ

σκοτάδι

«απερίγραπτα

του

τουρκοκρατούµενου

δεινοπαθήµατα

του

λαού»,

για

ε λ λ η ν ι σ µ ο ύ », «ω µ ό τ η τ α »

των

Τ ο ύ ρ κ ω ν κ α ι ά λ λ α , ό π ω ς ό τ ι «τ ο ν η σ ί α π ο β α ρ β α ρ ώ θ η κ ε » , ε ξ ό χ ω ς λογοτεχνικά,

δεν

λέει

λέξη

πουθενά

για

«κρυφό

σ χ ο λ ε ι ό ».

Αντίθετα, κάνει εκτενή αναφορά σε διάφορα σχολεία και σχολές

Σελίδα 277 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 που λειτουργούσαν κανονικότατα. Πολίτης,

σηµαντικότατος

Την ίδια στιγµή, ο Λίνος

νεοελληνιστής

φιλόλογος

και

ακαδηµαϊκός, σηµειώνει πως «Ίσως ο ρωµαντικός των γλυκερών ιστορικών

φαντασιώσεων

ν’

απογοητευθή,

όταν

µάθη

πως

το

περίφηµο «κρυφό σχολειό» της Τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέµα», ενώ συµφωνεί µαζύ του ακόµα και αυτός ο µέγας

ιστοριοδίφης

του

α’

µισού

του

20ου

αιώνα,

Γιάννης

Βλαχογιάννης, γράφοντας, µεταξύ άλλων, και ότι «[…] Βρήκανε λοιπόν

πως

κατά

τα

χρόνια

εκείνα

τα

παλιά

παιδεία

µας

κατατρεχόταν από τους Τούρκους αλύπητα και το τελευταίο της καταφύγιο, άγιο βήµα µυστικό ήταν το κρυφό σκολειό. Εκεί, νύχτα βαθειά στέλναν οι µαννάδες τα παιδιά τους και µε τη λαχτάρα που είχανε στην καρδιά, τα µαθαίναµε να λένε στο δρόµο το γνωστό παιδιάτικο τραγούδι, που είναι και νανούρισµα µαζί, τραγούδι σ' όλους γνωστό, που λέει: Φεγγαράκι µου λαµπρό/ φέγγε µου να περπατώ,/ να πηγαίνω στο σκολειό,/ να µαθαίνω γράµµατα,/ του Θεού τα πράµατα. Ανάµεσα σ' όσες διατριβές έτυχε να διαβάσω γραµµένες από παιδαγωγικούς

άντρες

γυναίκες,

δεν

είδα

καµιάν

ιστορική

µαρτυρία, που να βεβαιώνη την ύπαρξη κρυφού σκολειού, όµως ούτ' εγώ µέσα στον αµέτρητο σωρό ανέκδοτου υλικού για της σκλαβιάς τα σκολειά, που έχω συναγµένο, δεν απάντησα τίτοτε που να κάνη λόγο για το σκολειό έξω από το τραγούδι. Φαίνεται λοιπόν πως για τους

παιδαγωγικούς

ρήτορες

που

ανάφερα,

άλλη

δεν

υπάρχει

µαρτυριά παρά το ίδιο εκείνο µοναχό περίφηµο τραγούδι. Όµως, αν και για την ύποφτή µου κρίση δε φτάνει το τραγούδι, ας το ξετάσουµε κι' αυτό. Έρχεται, γράφει ο Βλαχογιάννης, λοιπόν η απορία πρώτα, πώς του κρυφού σκολειού τα µαθητούδια, που νύχτα πηγαίνανε στο σκολειό -κι' αυτό θα βρισκόταν έξω από το χωρ ιό, λοιπόν σε µοναστήρι είτε σε ρηµοκλήσι- πώς τ' ανήσυχα παιδιά, όλο φωνές, και γέλια και παιχνίδια στο δρόµο τους θα ξεφεύγανε Σελίδα 278 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

την προσοχή των Τούρκων. Και δεν ήτανε των Τούρκων µοναχά ο κίντυνος -ας τον παραδεχθούµε µια στιγµή- αλλά νύχτα στην ερηµιά ήτανε και λύκοι. Και πρώτα απ' όλα ήτανε της µάννας η λαχτάρα κι' όλου του χωριού. Τάχα τα παιδιά παίρνανε στο δρόµο τους κανένα φύλακα

µιστωτό

του

ανένας πατέρας, αδελφός

χωριού;

Τάχα

τα

συνόδευε

µε τη σειρά του; Σοβαρές απορίες,

ανησυχίες ρητορικές, που τις χαρίζω στον άγρυπνο της Εθνικής παιδείας ρήτορα. Όλο αυτό το φανταχτερό και κούφιο και χωρίς θεµέλιο χτίσµα πέφτει, τονίζει ο Βλαχο γιάννης, σε µια στιγµή σωρ ός µ' ένα λόγο µοναχά: Ποτέ ο Τούρκος, ο αγράµµατος δε µπόδισε το Χριστιανό γράµµατα να µαθαίνη, και µονάχα πολύ σπάνια έµπαινε στη µέση να χωρίζη τους δασκάλους άµα πιανόνταν από τα µαλλιά και γινόνταν σκάνταλο µε τα µεγάλα τους σκολειά. Όµως αυτό γινόταν στις χώρες µε τα µεγάλα σκολειά ή στα µεγάλα µοναστήρια, όχι ποτέ µέσ’ στα χωριά. Έπειτα, αν ήταν η κατώτατη παιδεία απαγορευµένη από τους Τούρκους, θα τολµούσε µάννα να στείλη το µικρό της µακρυά κι ο Τούρκος πάλι θα ήταν τάχα δύσκολο ν' ανακαλύψη τα παιδιά των χριστιανών να περνάνε παίζοντας και φωνάζοντας στο δρόµο τους». Για να γνωρίσουµε, όµως, τι γινόταν στα χρόνια του Αγώνα, ας ξεκινήσουµε σηµειώνοντας πως, µολονότι δεν υπήρχε στο πρώτο

σύνταγµα

(Επίδαυρος,

1822)

πρόβλεψη

για

ίδρυση

αυτοτελούς υπουργείου παιδείας, το υπουργείο εσωτερικών, στο οποίο

υπαγόταν

υπουργίας

οι

σχετικές

Παπαφλέσσα,

κάθε

αρµοδιότητες, φιλότιµη

κατέβαλε,

προσπάθεια

για

ε πί τη

σύσταση σχολείων (αποφάσεις 3424/9–7–1824 και 3483/15–7– 1824

του

υπουργείου

εσωτερικών

για

σχολεία

στην

επαρχία

Μικροµάνης Μεσσηνίας) και την οργάνωση ενός σχεδίου βασικής παιδείας. Την ίδια χρονιά, η Πελοποννησιακή Γερουσία έβαλε τα

Σελίδα 279 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 θεµέλια αλληλοδιδακτικού σχολείου στην Τριπολιτσά, καθώς, µε προκήρυξή

της

(16/3),

αλληλοδιδακτική

µέθοδο

καλούσε

δασκάλους

ελληνικά,

να

µαθηµατικά,

διδάξουν

µε

ιταλικά

και

γαλλικά και τους µαθητές να σπεύσουν να παρακολουθήσουν δωρεάν τα µαθήµατα.

Εικόνα 25: Σηµαντικές προσπάθειες ως "δηµοσιογράφος" και ως έφορος Παιδείας κατέβαλε τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης ο Θεόκλητος Φαρµακίδης

Ένα χρόνο αργότερα, η 2η εθνοσυνέλευση (Άστρος, 1823) θεσπίζει την αλληλοδιδακτική µέθοδο και κάνει λόγο επίσηµα για οργάνωση εκπαιδεύσεως, στο άρθρο 87 του συντάγµατος. Τότε, βάσει των συνταγµατικών διατάξεων, και η δηµόσια εκπαίδευση τέθηκε

υπό

την

προστασία

του

Βουλευτικού

Σώµατος

και

ιδρύθηκε, από 29/2/1824 (δάσκαλοι οι Ιω. Ειρηναίος και ∆. Σουρµελής),

δηµόσιο

σχολείο

ελληνικών

και

ιταλικών

στην

Αθήνα, όπου το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου, από δηµοσιεύµατα τ ο υ Τ ύ π ο υ ( 2 / 1 0 / 1 8 2 4 – « Ε λ λ η ν ι κ ά Χ ρ ο ν ι κ ά ») , α ν α ζ η τ ο ύ ν τ α ι α π ό τη

Φιλόµουσο

Εταιρεία

Αθηνών

δάσκαλοι

για

να

ιδρυθεί

αλληλοδιδακτική σχολή. Ένα έτος, όµως, νωρίτερα, στις 5/7/1823, ο Θεόκλητος Φαρµακίδης, µε έγγραφο του Βουλευτικού, είχε διοριστεί Έφορος της Παιδείας.

Σελίδα 280 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Το 1824, όµως, µια 5µελής επιτροπή υπό τον Άνθιµο Γαζή πρότεινε την καθιέρωση 3 εκπαιδευτικών βαθµίδων (στοιχειώδης εκπαίδευση για ανάγνωση, γραφή, αριθµητική

– Λύκεια, για

διδασκαλία αρχαίων ελληνικών, λατινικών, γαλλικών, φιλοσοφίας, φυσικών επιστηµών

– πανεπιστήµια µε Θεολογική, Φιλοσοφική,

Ιατρική και Νοµική Σχολή), αν και καιροί

έκριναν

ανέφικτη

την

– κατά την επιτροπή

ίδρυση

και

τη

– οι

λειτουργία

πανεπιστηµίου. Ο από το 1824 έως το 1828 Έφορος της Παιδείας Γρηγόριος Κωνσταντάς εκπόνησε, το 1825, µια λεπτοµερειακή αναφορά για την κατάσταση των σχολείων στην Ελλάδα. Να γραφεί και ότι ο Κωνσταντάς περί των χρεών, των δικαιωµάτων και των καθηκόντων του ως Εφόρου της Παιδείας ελάµβανε υπόψη του το διάταγµα της 10 Φλεβάρη 1825, το οποίο έφερε την υπογραφή του υπουργού εσωτερικών, Παπαφλέσσα. Το 1824

– ‘ 25, όµως, ιδρύθηκε το Κεντρικό Σχολείο του

Άργους, στο οποίο εκπαιδεύτηκαν αλληλοδιδάσκαλοι, ενώ το 1826 λειτουργούσε

στο

Ναύπλιο

το

Σχολείο

της

Φιλανθρωπικής

Εταιρείας. Ενώ το σύνταγµα του 1827 ψήφισε και θέση υπουργού παιδείας,

το 1 828 ιδ ρύθηκε το Ορφαν οτροφε ίο της Αίγινας και

εκτός των ορίων του τότε ελληνικού κράτους η Ζωσιµαία Σχολή των Ιωαννίνων. Το

επόµενο

έτος,

λειτούργησε

Γεωργική

Σχολή

στην

Τίρυνθα και η Εθνοσυνέλευση του Άργους εξέδωσε ψήφισµα που αφορούσε την εκπαίδευση.

Σελίδα 281 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 11. Προσφυγιά και ανάγκη για νοσοκοµεία 11 .1. Ο δρόµ ος κ αι το δράµ α τ ων πρ οσφύγ ων…

∆εν υπάρχει πόλεµος χωρίς ξεκληρίσµατα και καταστροφές, χωρίς βίαιους και µατοκυλισµένους ξεριζωµούς προσφύγων από την αγαπηµένη τους γεννήτρα γη, που, πλέον, θα ζουν, ως χήρες, ορφανά,

ανάπηροι,

ανέστιοι

και

πάµπτωχοι,

το

δράµα

του

ακούσιου ξενιτεµού τους σε δρόµους µακρινούς και γι’ αυτούς πρωτόγνωρους. Όµοια και στην Επανάσταση του 1821, αλλά ας αφήσουµε τα γεγονότα να µιλήσουνε, για µιαν ακόµη φορά, µοναχά τους. Αρχή ας γίνει από το Βορρά! Η Επανάσταση των Ελλήνων της Μακεδονίας το 1821 – 1822, ως µέρος της γενικής εξεγέρσεως του έθνους, και η αιµατηρή καταστολή της συνέδεσαν τις τύχες των

βορείων

Ελλήνων

µε

αυτές

των

νοτίων,

αφενός

επειδή

τοποθέτησαν τη µακεδονική χώρα εντός των ορίων του ελληνικού αλυτρωτισµού

και

προδιέγραψαν

την

κατεύθυνσή

του

και

αφετέρου επειδή προκάλεσαν κύµα προσφύγων προς τη νότια Ελλάδα. Πολλοί,

εξάλλου,

ήσαν

και

οι

Θρακιώτες,

που,

µόλις

κατάλαβαν ότι ήταν δύσκολο να προχωρήσει η επανάσταση στη Θράκη, καταφεύγουν στη νότια Ελλάδα. Η προσφορά τους είναι σηµαντική,

κοντά

στον

Εµµανουήλ

Παπά,

τον

Καρατάσο,

Αποστολάρα, στην πολιορκία του Μεσολογγίου, στη Ρούµελη και στην

Αθήνα,

όπου

µάλιστα

πολέµησε

φάλαγγα

των

Θετταλοµακεδόνων και Θρακών. Τα

δύο

πρώτα,

επίσης,

χρόνια

του

Αγώνα,

πέραν

των

Θρακών, στις µετακινούµενες προσφυγικές οµάδες από περιοχές, όπου είχε καταπνιγεί ο ξεσηκωµός, συναντούµε τόσο Μικρασιάτες

Σελίδα 282 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

( ιδίως από το Αϊβαλί), όσο και Σουλιώτες και Αρτινούς και άλλους Ηπειρώτες, µα και Μακεδόνες, κυρίως µετά την ήττα στη Νάουσα. Οι Σουλιώτες, εξάλλου, είναι από τους πρώτους επήλυδες που γυρεύουν µόνιµο τόπο εγκατάστασης µετά την καταστροφή του τόπου τους, που σήµαινε και οριστικό εκπατρισµό τους στα 1822. Το 1822, επίσης, έχουµε και την καταστροφή της Χίου, ενώ τα κατοπινά χρόνια, µε σηµαντικότερο το 1824, έχουµε πρόσφυγες να εγκαταλείπουν την Κρήτη και την Κάσο. Τα πρώτα, εποµένως, χρόνια (1821 – 1823/4), κατά τον Απ. Βακαλόπουλο,

«απειράριθµα

θλιβερά

καραβάνια

Ελλήνων,

πολεµιστών, γεωργών, βιοτεχνών, εµπόρων, λογίων κ.λ. φεύγουν από

τις

σκλαβωµένες

ιδιαίτερές

τους

πατρίδες

προς

τα

ελευθερωµένα εδάφη και εκεί µαζί µε τους αδελφούς των

του

ελληνικού

των

νότου

συνεχίζουν

πεισµατικά

τον

αγώνα

κατά

Τούρκων και αργότερα εναντίον των ενωµένων δυνάµεων Τούρκων και Αιγυπτίων». Και πού ακριβώς κατέφευγαν όλοι τούτοι; Οι Μικρασιάτες προς Ψαρά καταρχάς και αργότερα σε Κυκλάδες (βλ. Αµοργός) και Σαλαµίνα, όπου βρήκαν ξεριζωµένους από Αττική, Μοριά και Ρουµελιώτικα στρατεύµατα. Στις Βόρειες Σποράδες κατάφυγαν οι Μακεδόνες ως επί το πλείστον, ενώ για τους Θράκες γράψαµε παραπάνω. Οι Ηπειρώτες άραξαν, αρχικά, στο Μεσολόγγι ή, µετά το 1826, διεσπάρησαν σ’ όλη τη Ρούµελη, ενώ οι Χίοι πήγαν στα Ψαρά

έως

την

καταστροφή

τους

και

από

τότε

και

ύστερα,

σκορπίζονταν σε µικρά και µεγάλα Κυκλαδονήσια. Μία

µαρτυρία,

για

την

κατάσταση

που

αντιµετώπιζε

Αµοργός µε τα κύµατα των προσφύγων µετά το 1821 και στα χρόνια του Αγώνα, προέρχεται από τον Αµερικανό γιατρό Σάµουελ Χάου, ο οποίος βρέθηκε στην Ελλάδα από το 1824 έως το 1827

Σελίδα 283 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 και υπηρέτησε για ένα διάστηµα στο ατµοκίνητο πολεµικό πλοίο «Καρτερία». «Το 1826, σηµειώνει ο Ν. Νικητίδης, η «Καρτερία» ξεκινά ένα ταξίδι από τη Σύρα. Στις 9 Σεπτεµβρίου 1826 το πλοίο αράζει

στα

πρόσφυγες

Κατάπολα. από

την

Αµερικανός

Κρήτη,

τα

Ψαρά

γιατρός και

αναφέρει

την

Χίο

ότι

ζούσαν

εξαθλιωµένοι σε καλύβες και σπηλιές, ρακένδυτοι και πειναλέοι. Για να κορέσουν την πείνα τους έψαχναν να φάνε οστρακοειδή στην παραλία». Οι Κρητικοί πρόσφυγες προτιµούσαν την Κάσο και αρκετοί β ρ έ θ η κ α ν σ τ η Μ ή λ ο , ό π ο υ ί δ ρ υ σ α ν τ ο χ ω ρ ι ό «Α δ ά µ α ν τ α ς » , σ τ α 1824. Πάντως, πολλοί από την Κρήτη βρήκαν καταφύγια και στην Πελοπόννησο και, επί Καποδίστρια, στην Αργολίδα.

Το Μάη του

1824 (7/5), βρίσκουµε Κρητικούς πρόσφυγες και στρατιώτες και στο Μοριά. Συγκεκριµένα, το Βουλευτικό, κατόπιν µιας αιτήσεως των Κρητικών πληρεξουσίων – παραστατών στο Άργος να δίδεται στους συµπατριώτες τους σιτηρέσιο και να δοθεί εντολή στους Αργείους να µην παίρνουν από τους Κρητικούς πρόσφυγες ενοίκιο, αποφασίζει την καταγραφή χηρών, ορφανών και ασθενών, για να φροντίσει

γι’

αυτούς.

κατάλογος

που

φτιάχτηκε

τότε

παραδίδεται στις 14 Μάη 1824 στο Βουλευτικό και το οποίο, µε προβούλευµά του, ζητά να δίδεται σ’ όσους πρόσφυγες από την Κρήτη είναι καταγραµµένοι στον κατάλογο το ψωµί που τους αναλογεί κάθε µέρα. Το Εκτελεστικό, µε δικό του προβούλευµα, µετά

την

παρέλευση

ολίγων

ηµερών,

ειδοποιεί

(17/05)

το

Βουλευτικό ότι εξασφάλισε τροφές για 100 Κρητικούς στρατιώτες και

ζητά

πόρους

προβουλευµάτων:

για 840

να του

περιθάλψει

κι

Βουλευτικού

άλλους και

(αριθµοί

1453

του

Εκτελεστικού). Τα τέλη του ίδιου µήνα, εξάλλου, οι πρόσφυγες από την Κάσο,

µετά

την

καταστροφή

του

Σελίδα 284 από 321

νησιού

από

τον

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

τουρκοαιγυπτιακό στόλο, αναφορά στο Βουλευτικό, ζητούν: (α) Να τους δοθεί τόπος για συνοικισµό, (β) τα µέσα της ζωής και (γ) να απελευθερωθούν τα αιχµαλωτισµένα µέλη των οικογενειών τους. Αξιοσηµείωτο δε είναι και ότι ο παραστάτης της Κάσου, Αρβανιτόπουλος, προτείνει να γίνει σύσταση στους κατοίκους της Πάρου και της Νάξου να περιποιηθούν τους πρόσφ υγες µέχρι να πραγµατοποιηθεί η εκστρατεία κατά της Κρήτης, εφόσον ήταν δύσκολο,

υπό

τις

διαµορφούµενες

εγκατασταθούν

σε

αιτήµατος

Κασίων,

των

άλλο

µέρος.

τότε

Εκ

του

καταφαίνεται

συνθήκες,

τελευταίου

πόσον

στενές

να

τούτου ήσαν

οι

σχέσεις τους προς τους Κρητικούς και πόση εµπιστοσύνη έτρεφαν προς αυτούς. Κατόπιν τούτων, Οι Κασιώτες και οι Ψαριανοί, µετά την

καταστροφή

των

νησιών

τους,

γύρεψαν

καταφύγιο

στα

αιγαιοπελαγίτικα νησιά (Κυκλάδες, ∆ωδεκάνησα, Σποράδες). Τέλος,

ενώ

σηµαντικός

αριθµός

των

προσφ ύγων

βρήκε

καταφύγιο προσωρινό σε Σύρο (το 1826, ιδρύεται η Ερµούπολη) και Ναύπλιο, δεν έλειψαν οι µεταναστεύσεις από Μικρασία, Χίο, Ήπειρο

προς

Τεργέστη,

Αγκόνα

και

Μασσαλία,

κάτι

που

«ενόχλησε» και το Εκτελεστικό και έβγαλε σχετική απαγόρευση (3 Αυγούστου 1825). Πάντως, οι Σουλιώτες, αφού από το 1823 έως το 1829 τα λαιπωρήθη καν τριγυρνώντας σ’ όλη τη ∆υτική Ελλάδ α, από Πύλο Μεσσηνίας έως Αγρίνιο, τον Απρίλη του 1829, κατά τις τελευταίες εκκαθαριστικές αντιτουρκικές επιχειρήσεις του Αγώνα, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Ναύπακτου και τα επόµενα χρόνια (1831), έφτασαν µέχρι το Αγρίνιο. Το 1830, αρκετοί Κρητικοί,

πάντως,

εισρέουν

στην

Πελοπόννησο

και

εγκαταστάθηκαν µερικοί στον αργολικό κάµπο και άλλοι στη Λακωνία και στη Μεσσηνία (Μονεµβασία, Βάτικα, Κορώνη και Μεθώνη, Καλαµάτα), µα και στην Κόρινθο και τα περίχωρά της.

Σελίδα 285 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829

11.2. Ο Σ. Χάου και οι άλλοι Κατά τη διάρκεια της Επαναστάσεως, λόγω των συνεχών πολεµικών επιχειρήσεων, η ανάγκη για νοσοκοµειακή περίθαλψη των αµάχων, αλλά, κυρίως, όλων όσοι έπαιρναν ενεργό µέρος στις µάχες και τραυµατίζονταν βαριά ή ελαφριά ήταν µεγάλη. Ένας άλλος

λόγος

επανδρωµένων

που µε

επέβαλε ικανό

σε

τη

δηµιουργία

αριθµό

και

λειτουργία

γνώσεις

ιατρικό

και

νοσηλευτικό προσωπικό ήταν η διάδοση διαφ όρων ασθενειών, που έπλητταν τους επαναστάτες, τη φτωχολογιά και όσους είχαν πάρει το δύσκολο δρόµο της προσφυγιάς. ∆ηµιουργήθηκαν,

λοιπόν,

στην

πολύχρονη

διάρκεια του

Αγώνα (1821 – 1829) διάφορα νοσοκοµεία, τα οποία, όµως, ήσαν µικτά,

δηλαδή

προορίζονταν

για

τραυµατίες

και

ασθενείς,

στρατιώτες και πολίτες. Πρέπει, όµως, να τονιστεί, ότι σχεδόν ό λ ο ι ο ι Έ λ λ η ν ε ς θ ε ω ρ ο ύ ν τ α ν ε ν δ υ ν ά µ ε ι «σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς ». Οι

µαρτυρίες,

που

έχουµε

για

τα

χρόνια

του

Αγώνα,

επισηµαίνουν πως υπήρξαν στην αρχή νοσοκοµεία στην Πάτρα, έπειτα στο Μεσολόγγι και το Ναύπλιο. Σχετικά µε το νοσοκοµείο που δηµιουργήθηκε στην Πάτρα από τους Έλληνες, αµέσως µε την έναρξη της Επαναστάσεως κατά την πολιορκία των Τούρκων στο φρούριο της πόλεως, ο Άγγλος πρόξενος στην Πάτρα Green γράφει ότι

οι

Έλληνες

µετατρέψανε

ένα

σπίτι

κοντά

στο

Αγγλικό

προξενείο σε νοσοκοµείο, βέβαιοι πως οι Τούρκοι λόγω της γειτνιάσεώς του προς αυτό δεν θα το χτυπούσαν µε τα πυροβόλα τους. Ο Φιλήµων αναφέρει σχετικά: «Eτι δε και νοσοκοµείον τι εµορφώθη δια τους τραυµατιζοµένους στρατιώτας, δι’ ο αξιουται επαίνων

πολλών

Νικόλαος

Γερακάρης,

ολόκληρον αυτού το φαρµακειον...».

Σελίδα 286 από 321

ως

προσενεγκων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Ο για τρό ς Fri edrich Bojo ns έφθασε στ ην Ελλάδα µαζί µε άλλους Γερµανούς Φιλέλληνες το 1822, ζήτησε δε από τον τότε υπουργό

εσωτερικών

ανατεθεί

ιατρική

και

πολέµου,

υπηρεσία.

Την

τον

ίδια

Ι.

Κωλέττη,

χρονιά,

το

να

του

Βουλευτικό

ζητούσε την ανεύρεση στο Ναύπλιο ενός οίκου µε 2 ή τρεις οικίσκους, για να χρησιµοποιηθεί ως νοσοκοµείο. Τούτο, όµως, δεν έγινε. Το Εκτελεστικό, µε κατ' επανάληψη έγγραφά του προς το Υπουργείο των Εσωτερικών, το διέτασσε να δηµιουργήσει στο Ναύπλιο νοσοκοµείο για τους ασθενείς και τους πληγωµένους. Το 1823 λειτούργησε ένα υποτυπώδες νοσοκοµείο στο Ναύπλιο, το οποίο όµως αντιµετώπιζε προβλήµατα συντηρήσεως. Για το λόγο αυτό, ο έπαρχος Ναυπλίου, Χρίστος Βλάσσης, αναφέρει, στις 30 Οχτώβρη 1823, στο υπουργείο εσωτερικών τα σηµαντικά χρέη του νοσοκοµείου, που καθιστούν προβληµατική τη λειτουργία του. ∆εν λειτούργησε πλέον τούτο. Ο Κωλέττης του πρότεινε να ενταχθεί µαζύ µε τους άλλους Γερµανούς στο σώµα του Νικηταρά, ο οποίος όπως τους βεβαίωσε «ήταν ο πιο ανθρωπιστής Έλλην». Ο Bojons, τον Ιανουάριο του 1824, παρακινηµένος από το λόρδο Βύρωνα αναχώρησε για το Μεσολόγγι, όπου συναντήθηκε και µε τον Άγγλο συνταγµατάρχη L. Stanhope. Και ενώ το Βουλευτικό µε το υπ’ αρ. 1067 προβούλευµά του της 27ης για

Απριλίου 1824 αποτείνεται στο Εκτελεστικό και µιλάει

δηµιουργία

νοσοκοµείου

των

φτωχών,

πρόταση

για

τη

δηµιουργία αµιγούς στρατιωτικού νοσοκοµείου έγινε για πρώτη φορά από τον Bojons, όταν, στις 20/7/1824, µε αναφορά του στην Ελληνική ∆ιοίκηση, προτείνει τη σύσταση εθνικού στρατιωτικού νοσοκοµείου, για τη λειτουργία του οποίου θέτει και τον εαυτό του στη διάθεση της κυβέρνησης. Το πρόχειρο στα προηγούµενα χρόνια νοσοκοµείο του Ναυπλίου πρέπει να είναι αυτό για το

Σελίδα 287 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 οποίο αναφέρει στην αναφορά του ο Bojons και λειτούργησε πραγµατικά οκτώ µήνες. Το 1824, η έλλειψη νοσοκοµείου για τους επαναστάτες ήταν εµφανής και, για το λόγο αυτό, το Βουλευτικό στις 23 Μαΐου 1824 απευθύνεται Ναύπλιο

στο

Εκτελεστικό,

στρατιωτών

αναγκαίων.

Την

παρά

προσπαθούσαν

να

άρρωστοι,

πληγωµένων

έλλειψη

περιθάλψεως,

όµως,

δυσκολίες

καλύψουν

µε

την

που

νοσοκοµείου

τις

και

αναφέροντας

ύπαρξη

στο

στερούνται

των

και της

ιδιωτεύοντες

τραυµατίες

ήσαν

υγειονοµικής Επανάστασης, γιατρούς.

Οι

αναγκασµένοι

να

πληρώνουν µόνοι τους τις ιατρικές επισκέψεις και τα φάρµακά τους. Ενώ το Εκτελεστικό την 1η

Ιουλίου 1824 απευθύνθηκε στο

υπουργείο εσωτερικών και ζήτησε να γίνει ένα Νοσοκοµείο, το Βουλευτικό, µε νέο προβούλευµα (24 Ιουλίου 1824), απευθύνεται στο Εκτελεστικό ζητώντας τη σύσταση του νοσοκοµείου, αφού µεσολάβησε, όπως είπαµε, και το γράµµα του Bojons (20/7/1824). Το

Βουλευτικό,

αφού

είχε

συζητήσει

την

πρόταση

του

Νικ.

Γερακάρη «δίδοντος σχέδιον περί συστάσεως νοσοκοµείου, και του τρόπου εξοικονοµήσεως τούτου, προς περίθαλψιν των ασθενών και δυστυχών

οµογενών...»,

διέτασσε

«...

να

επιταχύνει

όσον

το

συντοµώτερον την σύστασιν του Νοσοκοµείου». Το Εκτελεστικό, µε τη σειρά του, επιπλήττει το υπουργείο εσωτερικών, γιατί δεν είχε γίνει τίποτε µέχρι τότε. Στην αναφορά, πάντως, του Ιούλη του 1824, ο Bojons δεν πήρε απάντηση. Και γι’ αυτό, επανήλθε µε νέα επιστολή του, απευθυνόµενος αυτή τη φορά στο Εκτελεστικό. Η νέα αναφορά του φέρει ηµεροµηνία 25 Αυγούστου 1824. Λίγες Bojons,

µέρες,

ιδρύθηκε

όµως, στο

πριν

Ναυπλιο

από η

τη δεύτερη

αναφορά

«Φ ι λ α ν θ ρ ω π ι κ ή

Σελίδα 288 από 321

του

Εταιρεία»

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

(1/8/1824).

Μεταξύ

νοσοκοµείο

της

άλλων,

γνωστό

σα

Εταιρεία

αυτή

«Ν ο σ ο κ ο µ ε ί ο

ίδρυσε

της

και

το

Φιλανθρωπικής

Ε τ α ι ρ ε ί α ς » . Γ ι α τ ο «Ν ο σ ο κ ο µ ε ί ο τ η ς Φ ι λ α ν θ ρ ω π ι κ ή ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς » του Ναυπλίου δεν υπάρχουν πολλές µαρτυρίες στα Αρχεία. Οι ιδρυτές

της,

διενέργεια

όµως,

προέβαιναν

εράνων

στην

σε

συλλογή

Πελοπόννησο,

χρηµάτων

αλλά

µε

κυρίως

τη στα

Επτάνησα. Ενώ η Εταιρεία εζήτησε την άδεια να επισκευάσει και να µετατρέψει

σε

νοσοκοµείο

την

κρηµνισµένη

οικία,

οποία

βρισκότανε απέναντι από το σπίτι του Αναστασίου Λόντου, δεν της χορηγήθηκε και το Εκτελεστικό στις 22/8/1824 της επέτρεψε να

λάβει

Ναυπλίου

«...την

υπ’

αριθ.

κειµένην...».

311

Μερικές

οικίαν

ένδον

εβδοµάδες

του

Φρουρίου

νωρίτερα,

στις

4/8/1824, το Εκτελεστικό δηµιούργησε το νοσοκοµείο. Γιατροί του νοσοκοµείου τούτου χρηµάτισαν οι Σάµουελ Χάου, Ερρίκος Τράιµπερ, Λουκάς Βάγιας, ενώ από τις 4 Ιουλίου 1827 ανέλαβε επιστάτης και διευθυντής του ο Λευκαδίτης Πέτρος Στεφανίτζης. Με το υπ' αριθ. 3810 προβούλευµά του, το Εκτελεστικό γνωστοποίησε

στο

Βουλευτικό,

στέλνοντας

την

αναφορά

του

Συνταγµατάρχη Π. Γ. Ροδίου, διοικητού του Τακτικού Σώµατος, τη σύσταση ενός νοσοκοµείου για τις ανάγκες του Τακτικού Σώµατος. Το Βουλευτικό µε το υπ' αριθ. 440 προβούλευµά του της Γ' Περιόδου της 28ης Φεβρουαρίου1825 ενέκρινε τη σύστασή του. Το περίθαλψη

νοσοκοµείο των

αρχικά

στρατιωτών

θα

φρόντιζε

(ασθενών

και

µονάχα

για

την

τραυµατισµένων).

∆ιαταγές της ∆ιοικήσεως ορίζουν τους πόρους της λειτουργίας του (µέρος εκ των εσόδων των τελωνείων και ένα µικρό ποσοστό από τις θαλάσσιες λείες και το 1/3 του µισθού των νοσηλευοµένων

Σελίδα 289 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 κατά τη διάρκεια της νοσηλείας των). Οι τραυµατίες και ασθενείς στρατιώτες πληρώνανε για την αντιµετώπιση της νόσου τους. Ιδιαίτερη σηµασία αποχτά και το γεγονός ότι, στα δύσκολα χρόνια του Αγώνα,

και η ιδιωτική πρωτοβουλία έπαιξε το δικό

της ρόλο στη δηµιουργία νοσοκοµείου. Από επιστολή του Σταµάτη Λεβίδη από

τη Ζάκυνθο

προς τον Αλέξανδρο

Μαυροκορδάτο

εξάγουµε το συµπέρασµα ότι διάφοροι Ζακυνθυνοί

(9/9/1824)

συνεργάζονταν µε τον Έλληνα οµογενή και ευεργέτη Βαρβάκη, επιδιώκοντας

τη

σύσταση

νοσοκοµείου

δυνάµεως

κλινών,

στέλνοντας, µάλιστα, και το γιατρό Περόγλου. Το µόνο που απαιτούσαν ήταν να τους παραχωρήσει η ∆ιοίκηση το κτίριο για την εγκατάστασή του, ενώ αναλαµβάνανε τη συντήρησή του. Και ο µεν Βαρβάκης αναλάµβανε να πληρώνει κάθε χρόνο 1000 τάλιρα, οι δε υπόλοιποι την ετησία συνδροµή τους. Η Ελλάδα είχε, στα χρόνια του Αγώνα, να αντιµετωπίσει και το φονικό πρόσωπο της πανούκλας και άλλων επιδηµιών. Από το 1821 έως το 1823, η Μακεδονία, η Ήπειρος και η Κρήτη γνώρισαν τον θάνατο που έφεραν µαζί τους τα τουρκικά στρατεύµατα, τα οποία ήρθαν από την Ανατολή. «Η πανώλης η ανείπωτη, µετά των τουρκικών όπλων συµβαδίζουσα», έγραφαν τότε... Το 1828, η πανώλης έφθασε στην Πελοπόννησο. Τα µέτρα που αναγκάστηκε να πάρει ο Καποδίστριας (ο οποίος ήταν και γιατρός) ήταν ιδιαίτερα αυστηρά. Και όµως τα επέβαλε, παρά το σηµαντικό πολιτικό κόστος για τον ίδιο. Έκλεισαν εκκλησίες, απαγορεύτηκαν οι συναθροίσεις. Ακόµη κι αυτός ο γάµος του γιου του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη µε την αδελφή τού Κ. Τζαβέλλα απαγορεύτηκε. ∆εν θα µπορούσε να γίνει πριν να τελειώσει ο λοιµός. Θύµα της πανούκλας στην Κρήτη έπεσε και ο Στέφανος Κανέλος

(Κωνσταντινούπολη

1792

–

1823

Σελίδα 290 από 321

Κρήτη).

Γιατρός,

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

ποιητής και συγγραφέας πολλών επιστηµονικών και φιλολογικών εργασιών,

Κανέλος

διετέλεσε

συνεργάτης

«Ερµή

του

Λ ό γ ι ο υ » κ α ι µ έ λ ο ς τ η ς « Φ ι λ ι κ ή ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς ». Α σ χ ο λ ή θ η κ ε µ ε τ η ν εξάσκηση της ιατρικής, τη διδασκαλία, ενώ συµµετείχε και στην Ελληνική Επανάσταση σε οργανωτικό, πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο. Αφού συµµετείχε στην αποτυχηµένη προσπάθεια του Αλ. Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία ως απεσταλµένος του στη Γ ερµανική και τη Ρωσική Αυλή υπέρ του ελληνικού Αγώνα, το 1821 – 1822 π ε ρ ι ο δ ε ύ ε ι σ ε δ ι ά φ ο ρ ε ς ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς π ό λ ε ι ς , γ ι α ν α «δ ι ε γ ε ί ρ ε ι » τ ο φιλελληνισµό,

µεταξύ

των

οποίων

∆ρέσδη,

το

Μόναχο,

Χαϊδελβέργη και το Παρίσι. Από τον Ιούνη του 1822 γυρίζει στην Ελλάδα και φέρεται να συµµετάσχει στις πολεµικές επιχειρήσεις στην

Πελοπόννησο

µε

την

ιδιότητα

του

γιατρού,

ενώ

λίγο

αργότερα παίρνει µέρος στην 2η Εθνοσυνέλευση, στο Άστρος. Εκεί, τον Απρίλη του 1823, µαζί µε τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και τον γιατρό Γεώργιο Γ λαράκη θα διατελέσει µέλος επιτροπής που σκοπό είχε την επεξεργασία του Καταστατικού Νόµου του Κράτους. Ένα

µήνα

αργότερα,

λοιπόν,

το

Μάιο

του

1823

ενώ

βρισκόταν στην Ύδρα, όπου είχε µε δικές του πρωτοβουλίες ιδρυθεί

τυπογραφείο

απ’

τους

Τοµπάζηδες,

Κανέλος

θα

προσληφθεί, έπειτα από συστατική επιστολή του Κοραή, από τον αρµοστή

της

Κρήτης

Μανώλη

Τοµπάζη.

Έχοντας

αναλάβει

καθήκοντα συµβούλου θα ακολουθήσει τον τελευταίο στο νησί, όπου πρόκειται να συντάξει ένα είδος τοπικού συντάγµατος, µε τίτλο

«Ο ρ γ α ν ι σ µ ο ί

της

Κρήτης».

Παράλληλα

προσφέρει

τις

υπηρεσίες του ως γιατρός ενάντια στην επιδηµία της πανούκλας που είχε πλήξει την περιοχή. Θα πεθάνει στη Κρήτη – έχοντας προσβληθεί από τη νόσο – τον Ιούλιο του 1823, σε ηλικία µόλις 31 ετών!

Σελίδα 291 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Κατόπιν των παραπάνω, πρέπει να αναφερθεί και το ότι δύο χρόνια

νωρίτερα,

µε

το

ξεκίνηµα

του

1826

δηλαδή,

για

τη

σ ύ σ τ α σ η τ ω ν «Υ γ ε ι ο ν ο µ ε ί ω ν » π ρ ο ς α ν τ ι µ ε τ ώ π ι σ η τ ω ν δ ι α φ ό ρ ω ν επιδηµιών

και

ασθενειών,

θεσπίζεται

Νόµος

της

52,

Ιανουαρίου 1826: «Επειδή έν των αναγκαιοτάτων είναι η σύστασις των υγειονοµείων, δια την κάθαρσιν των εισερχοµένων εις τους λιµένας της Ελλάδος από τους υποκειµένους εις λοιµικάς ασθενείας και επειδή η σύστασις αυτών απαιτεί την διατήρησιν της ευταξίας. Το Βουλευτικόν θεσπίζει, Α΄. Να συστηθώσιν υγειονοµεία εις όλα τας παραλίους πόλεις της Ελλάδος…». Κατά τη διάρκεια της Επαναστάσεως, όµως, δεν υπήρχε σταθερό

νοσοκοµείο,

ούτε

σχέδιο

δηµιουργίας

του.

Το

Εκτελεστικό συζητούσε, σε συνεργασία µε το Βουλευτικό, τη δηµιουργία νοσοκοµείων σε όλη την Επικράτεια. Έπρεπε, λοιπόν, να εκδοθεί ένας τόµος, που να ρυθµίζει τα της λειτουργίας των νοσοκοµείων.

Το

Βουλευτικό,

κατά

τη

συνεδρίαση

της

19ης

Συνεδρία

241

του

Σεπτεµβρίου 1825, συµφώνησε σε αυτό. Στις

Σεπτεµβρίου

1825,

στη

Βουλευτικού Σώµατος, µε τον υπ' αρ. ΜΘ' δε του Κώδικος των Νόµων της 5ης Οκτωβρίου 1825 θέσπισε το Νόµο περί των Νοσοκοµείων. Τα Νοσοκοµεία αρχίζουν να λειτουργούν µε βάση το νέο Νόµο. Υπάρχει, όµως, κάποια απροθυµία των υπόχρεων να πληρώσουν ή δεν γίνονταν οι προβλεπόµενες κρατήσεις, για να εξευρεθούν πόροι υπέρ των νοσοκοµείων. Σύµφωνα µε τον ίδιο Νόµο λειτούργησε από τα πρώτα και το νοσοκοµείο

της

Σύρου.

Τούτο,

αρχικά,

δηµιουργήθηκε

από

συνεισφορές των κατοίκων του νησιού, όταν όµως δηµοσιεύθηκε ο περί

νοσοκοµείων

Νόµος

οι

επίτροποί

Σελίδα 292 από 321

του,

όπως

θα

ιδούµε

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

παρακάτω, ενήργησαν για να εφαρµοσθεί και στο νοσοκοµείο τους. Αξίζει να αναφερθούν λίγα λόγια για το Νοσοκοµείο της Ερµουπόλεως, όπως αυτά περιγράφονται από τον Ιωάννη Βούρο. ∆ιαβάζοντας,

λοιπόν,

όσα

γράφει,

µετά

το

πέρας

της

Επανάστασης, ο Βούρος, µαθαίνουµε ότι πρόσφυγες της Χίου, των Κυδωνιών, της Σµύρνης και της Κωνσταντινουπόλεως – εξαιτίας της τουρκικής θηριωδίας, που τους στέρησε τις πατρίδες και το βιος τους, και για εξεύρεση των προς το ζην – συνέρρευσαν στη Σύρο, όπου και ίδρυσαν την Ερµούπολη. Εκεί, κατά το 1823 ενοικίασαν 2 οικίσκους στο άκρο της πόλεως, όπου περιέθαλπαν µέχρι το 1825 τους αρρώστους, αφού έκαναν κάθε Σάββατο έρανο και φωνάζοντας γιατρούς για να δουν τους ασθενείς. Το 1825, όµως,

οικοδοµήθηκε

στην

Ερµούπολη,

µε

συνεισφορές

των

ντόπιων, το πρώτο νοσοκοµείο της ανεξάρτητης Ελλάδας και δέχτηκε τους πρώτους ασθενείς το ξεκίνηµα του 1826. Νωρίτερα, την 27ην Οκτωβρίου 1825, οι επίτροποι του νοσοκοµείου της Σύρου υπέβαλαν στο Εκτελεστικό αναφορά στην οποία ζητούν να τους καθορισθεί, βάσει της σχετικής νοµοθεσίας, σταθερή πρόσοδος για τη λειτουργία του νοσοκοµείου τους. Το Βουλευτικό

στη

συνεδρία

του

της

18ης

Νοεµβρίου

1825

αποφάσισε για το νοσοκοµείο της Σύρου να δίδεται σταθερή επιχορήγηση

όπως

και

στο

Νοσοκοµείο

του

Ναυπλίου.

«..πόρος σταθερός διωρίσθη και εις εκείνο το µέρος ως εις το Ναύπλιον...». Με

το

υπ'

αριθ.

1065,

λοιπόν,

προβούλευµά

του

το

Βουλευτικό διατάζει την εφαρµογή και στη Σύρο του Νόµου περί των πόρων του εκεί νοσοκοµείου. Μετά από αυτό το προβούλευµα

Σελίδα 293 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 του

Βουλευτικού,

το

Εκτελεστικό

στις

23/11/1825

εξέδωσε

διαταγή εφαρµογής και στη Σύρο του Νόµου περί Νοσοκοµείων. Ας αφήσουµε, όµως, το Αιγαίο και ας πεταχτούµε στη Ρούµελη, που είναι από τα σηµαντικότερα, σ’ όλη την πολυετή διάρκεια

της

Επανάστασης,

θέατρα

των

ελληνοτουρκικών

πολεµικών επιχειρήσεων. Η πολιορκία του Μεσολογγίου από τους Τούρκους τόσο κατά το 1822, όσο κυρίως κατά το 1825 – 1826 βρήκε,

ιδίως

στη

δεύτερη

περίπτωση,

την

πόλη

περισσότερο

οργανωµένη από νο σηλευτικής πλευράς. Σε τούτο είχε συντελέσει η

άφιξη

τόσο

του

Λόρδου

Βύρωνα,

όσο

και

του

Άγγλου

συνταγµατάρχη L. Stanhope, οι οποίοι συνοδεύονταν τόσο από γιατρούς, όσο και από τα αναγκαία ιατρικά είδη. Για την δηµιουργία του νοσοκοµείου και τυπογραφείου στο Μεσολόγγι, το Φιλελληνικό κοµιτάτο του Λονδίνου ενέκρινε την δαπάνη 100 λιρών, όπως αυτό προκύπτει από απόφαση της 7ης Φεβρουαρίου 1824. Μεταξύ των γιατρών που βρισκότανε στο Μεσολόγγι ήταν και ο Ολλανδός Julius Millingen, ο οποίος στα αποµνηµονεύµατά Μαυροκορδάτο Μεσολογγίου

του

τους η

γράφει:

άρχοντες,

δηµιουργία

ενός

«...Όταν και

τους

επροτάθηκε

στο

καπεταναίους

του

νοσοκοµείου,

όλοι

οµόφωνα

συµφώνησαν λέγοντας, ότι τίποτε άλλο δεν ήταν πιο απαραίτητο από αυτό και ότι θα έχει πολλά πλεονεκτήµατα, χωρίς να κοστίζει πολλά στους κατοίκους του. Σε κανένα άλλο µέρος της Ελλάδος δεν υπήρχε τόσο µεγάλη ανάγκη για ένα παρόµοιο ίδρυµα, η έλλειψη του οποίου εδώ ήταν αισθητή. Κατά τη διάρκεια κάθε επιθέσεως, όταν τα τείχη της παρέχουν καταφύγιο στα αδύνατα µέρη του πληθυσµού της ∆υτικής Ελλάδος, η συνάθροιση τόσο πολλών ατόµων, ο µολυσµένος αέρας και

οι

µεγάλες

στερήσεις,

σταθερά

προκαλούν

Σελίδα 294 από 321

ένα

πλήθος

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

ενοχληµάτων, ειδικώς στους ορεσίβιους, οι οποίοι είτε λιώνουν, είτε καταστρέφονται, απαιτούντες ιατρική φροντίδα. Ακούγοντας ότι το Φιλελληνικό Κοµιτάτο του Λονδίνου και η Εταιρεία των Φίλων είχαν στείλει µε δαπάνες τους φάρµακα, εργαλεία και υγειονοµικά, οι Έλληνες εξέφρασαν τη χαρά τους µε τους πιο θερµούς τρόπους. ∆ εσµευµένος προς στιγµήν να παρέχω κάθε ελπίδα για να πείσω τους Έλληνες για να συµβάλουν στην δηµιουργία ενός Νοσοκοµείου, αλλά επειγόµενος να αρχίσω αµέσως τα

ιατρικά

Stanhope,

µου ότι

καθήκοντα,

τώρ α

τίποτα

υπενθύµισα δεν

στο

µπορούσε

να

Συνταγµατάρχη γίνει

για

την

ανακούφιση των φτωχών ασθενών και στρατιωτών, παρά να ιδρυθεί ένα αναρρωτήριο σε ένα Τάγµα, όµοιο µε αυτά της Αγγλίας. Οι κάτοικοι του Μεσολογγίου γρήγορα άρχισαν να επωφελούνται από τα

πλεονεκτήµατα,

τα

οποία

παρείχε

το

ιατρείο.

Αυτό

εί ναι

αυταπόδεικτο, ώστε θα ήταν περιττό να µπω σε λεπτοµέρειες, µολονότι ίσως θα έπρεπε...». Τα νοσοκοµεία λειτουργούσαν χωρίς όµως να εισπράττουν τα δικαιώµατά τους και αναπόφευκτα σωριάζονταν τα οικονοµικά τους προβλήµατα. Μας ενδιαφέρει στο παρόν σηµείο ό,τι έγινε στο νοσοκοµείο του Ναυπλίου, εφόσον αυτό ήταν το µόνο που λειτούργησε

σε

όλη

τη

διάρκεια

της

Επαναστάσεως

έχοντας

επικεφαλής έναν επιστάτη, που ήταν υπεύθυνος για τη σωστή λειτουργία του, την ευταξία και διακίνηση των αρρώστων. Για την έξοδο από το οικονοµικό αδιέξοδο του νοσοκοµείου τούτου το Εκτελεστικό κυκλοφόρησε στις 24 Αυγούστου και στις 29 Νοεµβρίου 1825 διαταγές προς το υπουργείο οικονοµίας, για την απρόσκοπτη εκτέλεση του Νόµου σχετικά µε τα έσοδα του νοσοκοµείου,

επειδή

δεν

γινόταν

δικαιωµάτων του.

Σελίδα 295 από 321

είσπραξη

όλων

των

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 ∆υστυχώς, όµως, ποτέ, δεν εισέπραξε το νοσοκοµείο όσα δικαιούνταν

κι

Καταβλήθηκαν,

αυτό

άφηνε

όµως,

διάφορες

άλυτα

τα

προβλήµατά

προσπάθειες

του.

εξοικονοµήσεως

χρηµάτων (όπως π.χ. ενοικιάσεως του ∆ηµοσίου στατήρος του Ναυπλίου και των Μύλων, περιφορά του δίσκου στις εκκλησίες), αλλά απόβηκαν άκαρπες. Γιατρός

του

νοσοκοµείου

του

Ναυπλίου

από

τις

αρχές

Ιανουαρίου 1826 µέχρι και τις 7 Οχτώβρη του ίδιου χρόνου ήταν ο Αµερικανός Samuel Gridley Howe (1801 – 1876), για τον οποίο θα γράψουµε εκτενώς παρακάτω. Είχε βοηθό του ένα χειρουργό, του οποίου, όµως, δεν γράφουν οι πηγές το όνοµα. Το αποδέλοιπο προσωπικό απαρτιζόταν από 6 υπηρέτριες, ένα φροντιστή, έναν οικονόµο, ένα φαρµακοποιό, έναν αποθηκάριο και έναν ιερέα, όλους µισθοδοτούµενους από το νοσοκοµείο. Η οικονοµική κατάσταση της Κυβερνήσεως, µετά την Έξοδο του Μεσολογγίου, κατά το β’ µισό του 1826 και στις αρχές του 1827, ήταν οικτρή. Ο Ιµπραήµ και ο Κιουταχής είχαν λεηλατήσει και καταστρέψει την Πελοπόννησο και τη Ρούµελη. Εποµένως, θα ήταν φύσει αδύνατο να δουλεύει το νοσοκοµείο του Ναυπλίου χωρίς προβλήµατα, ενώ θα γίνουν, όπως προαναφέρθηκε,

µάταια,

πολλές προσπάθειες για να µην ανασταλεί η λειτουργία του. Ο Φιλελληνισµός έδινε, πάλι, τρόπον τινα, κάποιες λύσεις και σ’ αυτόν τον τοµέα, αν και δεν επαρκούσαν για τις ανάγκες ό λ ο υ τ ο υ π λ η θ υ σ µ ο ύ . Η π ε ί ν α «θ έ ρ ι ζ ε » κ α ι σ η µ α ν τ ι κ ή γ ι α τ η ν αντιµετώπισή τη ς ή ταν η συµβολή των βοη θηµάτων των ξένων, Αµερικανών και Ευρωπαίων. Η διαχείριση όσων εφοδίων έρχονταν από το εξωτερικό γινόταν όχι από την Ελληνική ∆ιοίκηση, αλλά από ξένους απεσταλµένους των Φιλελληνικών Κοµιτάτων.

Σελίδα 296 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Εικόνα 26: Ο Σ. Χάου, Αµερικανός φιλέλληνας γιατρός, ο οποίος, από το 1824/5, στην επαναστατηµένη Ελλάδα προσφέρει τις υπηρεσίες του

Γιατρός του νοσοκοµείου Ναυπλίου την εποχή εκείνη ήταν ο Πέτρος

Στεφανίτζης.

απευθύνει

στον Πέτρο

Γραµµατεία

των

Στεφανίτζη την

Εσωτερικών,

όµως,

παρακάτω διαταγή να

παραδώσει το Νοσοκοµείο στο Σάµουελ Χάου : «∆ιορίζεσαι λοιπόν κατά το διάταγµα της Κυβερνήσεως υπ' αριθ. 1392: να παραδώσης εις

αυτόν

Όλα

τα

του

Νοσοκοµείου

πράγµατα,

Ιατρικά

και

χειρουργικά εργαλεία, διωρ ίσθη δε ο Προσωρινό ς ∆ιοικητής του Ναυπλίου

να

θεωρήσει

τον

λογαριασµόν

σου,

και

αν

έχεις

εξωδευµένα εις το Νοσοκοµειον περισσότερα των Όσων έλαβες από τας προσόδους αυτού απεφασίσθη παρά της Κυβερνήσεως να λάβεις από τα δικαιώµατα του Νοσοκοµείου. ∆ιετάχθη δε ο Προσωρινός ∆ιοικητής Ναυπλίου να συνεργήσει εις τούτο δια να πληρωθείς». Ο

Σάµουελ

Χάου

ήταν

Αµερικανός

γιατρός

από

τους

πραγµατικούς φιλέλληνες και όχι τυχοδιώκτης. Μετά τη λήψη του πτυχίου του της ιατρικής, το 1824, σε ηλικία 23 ετών, αποφάσισε να προσφέρει τις ιατρικές του υπηρεσίες στην επαναστατηµένη Ελλάδα, στην οποία έφθασε το τέλος του χρόνου εκείνου.

Σελίδα 297 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Κατά τη διάρκεια της εν Ελλάδι παραµονής του, υπήρξε γιατρός σε πολλά στρατόπεδα. Σε ιδιαίτερο ηµερολόγιό του, το οποίο,

όµως,

δεν

διασώθηκε

ολόκληρο,

κατέγραφε

κατά

την

παραµονή του στην Ελλάδα διάφορα γεγονότα, τις σκέψεις του, τις κρίσεις και ενέργειές του. Προέβαλε, µεταξύ άλλων, ο Χάου στην ελληνική Κυβέρνηση και

την

µικρών

ανάγκη που

ιδρύσεως

να

κεντρικού

ακολουθούν

τα

νοσοκοµείου

διάφορα

και

σώµατα,

άλλων

που

έγινε

αποδεκτό από αυτήν και η οποία «κατενόησε την ανάγκην του πράγµατος

και

προέβη

εις

επανειληµµένας

αποπείρας

προς

πραγµατοποίησιν τούτων αλλ' αι προσπάθειαί της έµειναν άνευ αποτελέσµατος εξ ελλείψεως χρηµάτων». Ο

Χάου

περιγράφει

στο

ηµερολόγιό

του

ότι

την

20ην

Αυγούστου του 1827 κατέπλευσε από τη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ το β ρ ί κ ι «Α ν α τ ο λ ή » γ ε µ ά τ ο µ ε ε φ ό δ ι α γ ι α τ ο υ ς φ τ ω χ ο ύ ς κ α ι τ ο Κοµιτάτο του ανέθεσε το ρόλο του συµβούλου για τη διανοµή τους. Στις 2 Οκτωβρίου 1827, λοιπόν, βρίσκεται στις Κυκλάδες, για να µοιράσει τρόφιµα στις Κρητικές προσφυγικές οικογένειες. Την 13 Νοεµβρίου 1827 (ν. η.) ανεχώρησε µε το βρίκι «Ιωάννα» για τη Ν. Υόρκη. Στο ηµερολόγιό του περιγράφει τις δυσκολίες

που

Αµερικανική

αντιµετώπισε

κοινή

γνώµη

στην

για

Αµερική.

τα

Πληροφορεί

προβλήµατα

των

την

Ελλήνων

τραυµατιών: «...διέρχονται επί εβδοµάδας άνευ των απαραιτήτων επιτηδείων

και

περιπτώσεις υποχρεωµένος

Ιδίως

ταύτας να

άρτου.

είναι

παρίσταται

τω

θέσις όντι

µάρτυς

του

Ιατρού

οδυνηρά της

εις

καθόσον

δυστυχίας

χωρίς

τας είνε να

δύναται να πρoσέλθει αρωγός, ευρίσκει δε Την εξάσκησιν του επαγγέλµατός

του

ανώφελη

εξ

ελλείψεως

επιτηδείων της ζωής...».

Σελίδα 298 από 321

των

κοινοτάτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Ο Χάου θα επανέλθει στην Καποδίστρια,

οργανώνει

Ελλάδα το 1828. Τότε, επί

καταφύγια

για

την

περίθαλψη

των

προσφύγων. Ένα από αυτά στον Ισθµό της Κορίνθου το αποκαλεί «Ουα σιγκτονία». Έµεινε, στο ελεύθερο ελληνικό κράτος, έως το 1831,

οπότε

ξαναγύρισε

στην

Αµερική,

ενώ

το

1866,

επηρεασµένος από το φιλελληνισµό του, θα ξαναβρεθεί, αν και γερασµένος πια, στην Ελλάδα, για να βοηθήσει τους Κρητικούς. Α ν ά µ ε σ α σ τ α γ ρ α π τ ά τ ο υ ξ ε χ ω ρ ί ζ ε ι κ α ι η «Ι σ τ ο ρ ι κ ή σ κ ι α γ ρ α φ ί α της Ελληνικής Επανάστασης», γραµµένο στα χρόνια του Αγώνα (1827), µε νωπές τις αναµνήσεις του συγγραφέα από τις πολεµικές επιχειρήσεις των Ελλήνων.

Σελίδα 299 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 12. Πάπας και αντιπαραθέσεις µε θρησκευτικά ελατήρια!

Όταν

οι

Μεγάλες

∆υνάµεις

της

«Ιεράς

Συµµαχίας»

συνεδρίαζαν, τους φθινοπωρινούς µήνες του 1822, στη Βερόνα, η ελληνική

επαναστατική

κυβέρνηση,

γυρεύοντας

βοήθεια

και

αναγνώριση από τους Ευρωπαίους, προσπάθησε να προσεταιριστεί τον Πάπα της Ρώµης, του οποίου η επιρροή σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες ήταν σηµαντικότατη. Ένας κυβερνήσεως,

από ο

τους Γάλλος

απεσταλµένους συνταγµατάρχης

της

επαναστατικής

και

«φ ι λ έ λ λ η ν α ς »

Philippe Jourdain επιχείρησε, προκειµένου να προσελκύσει το ενδιαφέρον του Πάπα, να συνάψει συµµαχία µε το τάγµα των Ιωαννιτών Ιπποτών της Μάλτας που θα είχε φ οβερές συνέπειες στην

Ελλάδα,

αφού,

σύµφωνα

µε

το

σχέδιο

της

συνθήκης,

προβλεπόταν εγκαθίδρυση στον χώρο του Αιγαίου ενός φράγκικου πολιτικοθρησκευτικού καθεστώτος, αλλά τελικά αποφεύχθηκε µια τέτοια συµφωνία, διότι η επαναστατική Κυβέρνηση, ύστερα από αµφιταλαντεύσεις, διέκοψε τις διαπραγµατεύσεις και απέρριψε τις προτάσεις των ιπποτών της Μάλτας. Το σηµαντικότερο όµως είναι ότι µέλη της κυβερνήσεως, όπως ο Μαυροκορδάτος και ο Νέγρης, προέβησαν σε πολλές µυστικές διπλωµατικές ενέργειες για την σύναψη διπλωµατικών σχέσεων µε τον Παπικό θρόνο, και προέβαλαν το επιχείρηµα της ενώσεως

των

δύο

Εκκλησιών.

Σε

κείµενα

Πάπας

καλείται

«κεφαλή των Χριστιανοσύνης » και ο εκπρόσωπος της ελληνικής Κυβερνήσεως

αποστέλλεται

για

να

υποβάλει

ταπεινά

“τον

σεβασµό, τη λατρεία και την εκτίµηση” ολοκλήρου του ελληνικού έ θ ν ο υ ς ».

Σελίδα 300 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Έτσι, κατόπιν τούτων, απεστάλη στον Πάπα µια Επιτροπή που αποτελείτο από τον Παλαιών Πατρών Γερµανό και το Γεώργιο Μαυροµιχάλη, το γιο του Πετρόµπεη. Η αποστολή αυτή είχε δύο σκοπούς.

ένας

διπλωµατικών

ήταν

σχέσεων

πολιτικός µε

το

και

αφορούσε

Βατικανό

και

τη

σύναψη

άλλος

ήταν

εκκλησιαστικός και αφορούσε την έναρξη των διαπραγµατεύσεων για την ένωση των Εκκλησιών, που είχαν διακοπεί µε την άλωση της Πόλης (1453). Η αποστολή έφθασε στην Αγκόνα στις 14 η 15 ∆εκεµβρίου του 1822 και άρχισε αµέσως το έργο της. Φαίνεται από διάφορα κείµενα ότι οι αξιωµατούχοι του Βατικανού διαβίβασαν στον Π. Π. Γερµανό «το ενδιαφέρον που πάντα έδειχνε ο παπικός θρόνος για την επιστροφή των ορθοδόξων στη δικαιοδοσία του υπέρτατου ποντίφικα, του υπέδειξε έµµεσα ως πρότυπο για την οποιαδήποτε συζήτηση περί ενώσεως τη σύνοδο της Φλωρεντίας (1439)... ». Ο Παλαιών Πατρών Γερµανός, όµως, όπως σηµειώνει ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου, Ιερόθεος, «ως Ορθόδοξος Ιεράρχης, δεν ήταν διατεθειµένος να αποδεχθεί µια τέτοια πρόταση που συνιστούσε προδοσία της πίστεως και υποδούλωση της αληθείας της Εκκλησίας, και µάλιστα ήθελε να διαφυλάξει και την Ορθόδοξη Εκκλησία

ελεύθερη

από

κάθε

υποδούλωση.

Έτσι,

προσπάθησε

αφενός µεν µε διαφόρους τρόπους να αποφύγει να επισκεφθεί την Ρώµη

και

να

συναντήσει

τον

Πάπα,

αφ

ετέρου

δε

παραπληροφορούσε εσκεµµένα την Ελληνική πολιτική ηγεσία, µε το να

τους

αποκρύπτει

αξιωµατούχου ς,

γιατί

όλα

όσα

συζητούσε

ενδεχοµένως

µε

τους

πολιτική

παπικούς

εξουσία

θα

προτιµούσε κάτι τέτοιο, αν αυτό ωφελούσε τα πολιτικά πράγµατα που τους ενδιέφεραν εκείνο το χρονικό διάστηµα. Η τακτική αυτή του

Παλαιών

Πατρών

Γερµανού

απέβλεπε

σε

τρεις

σκοπούς.

Πρώτον, να διαφυλάξει το κύρος και την αλήθεια της ορθοδόξου

Σελίδα 301 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 πίστεως και να µην αλλοιωθεί από διάφορες κακοδοξίες. ∆εύτερον, να µην υποσκάψει το κύρος του Οικουµενικού Πατριαρχείου στο οποίο ακόµη ανήκε, γιατί τέτοιες πρωτοβουλίες υπάγονται στην κανονική αρµοδιότητά του. Και τρίτον, γιατί ήθελε να διασφαλίσει το κύρος και την ελευθερία της Ορθοδόξου Εκκλησίας από τις αλλεπάλληλες και σταδιακές πολιτικές παρεµβάσεις, γιατί και τότε φάνηκε

ότι

πολιτική

ηγεσία

ήθελε

να

χρησιµοποιήσει

την

Εκκλησία, για διάφορες πολιτικές σκοπιµότητες». Πάντως, ό,τι µάλλον «ναρκοθέτησε » περισσότερο τις επαφές Ελλήνων και Πάπα το 1822 δεν ήταν µόνο οι αντιδράσεις του Κοραή

και

άλλων

διανοουµένων,

αλλά,

κυρίως,

αγγλική

πολιτική, που δεν ήθελε να περάσει υπό την παπική επιρροή και τ η γ α λ λ ι κ ή «π ρ ο σ τ α σ ί α » ο Α γ ώ ν α ς τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν . Ε π ι π λ έ ο ν , δ ε ν πρέπει

να

παραβλέψουµε

και

την

«εχθρική»

στάση

και

των

Καθο λικών το θρήσκευµα Κυκλαδιτών προς τους ε παν αστάτες και τις κυβερνήσεις τους. Συγκεκριµένα, όπως επισηµαίνει ο Κων/νος Μανίκας, µε την έναρξη της ελληνικής Επαναστάσεως και την πρόσκληση των οπλαρχηγών στους Λατίνους να συµµετάσχουν και οι Λατίνοι στο έργο της απελευθερώσεως της Ελλάδος από τον Τουρκικό ζυγό, καταρχάς

αποστασιοποιήθηκαν

από

τις

πρώτες

επαναστατικές

ενέργειες και δεν συµµετείχαν στην επανάσταση των Ελλήνων. Σ τ η Σ ύ ρ ο , σ ε σ ύ σ κ ε ψ η π ο υ έ γ ι ν ε , «α π ο φ α σ ί σ τ η κ ε η µ η σ υ µ µ ε τ ο χ ή τ ο υ ς σ τ η ν ε π α ν ά σ τ α σ η ». Τ ο ί δ ι ο σ υ ν έ β η κ α ι σ ε ά λ λ ε ς π ε ρ ι ο χ έ ς , όπως στην Τήνο και τη Νάξο. Επέλεξαν δηλαδή την αρχή της ουδετερότητας.

Όµως

δεν

στάθηκαν

µόνο

σ’

αυτό,

αλλά

προχώρησαν και σε άλλες αντεπαναστατικές ενέργειες, µέσω των γαλλικών προξενικών πρακτόρων. Πράγµατι, µε πολλούς τρόπους και

µε

πολλές

ενέργειες,

επιδείκνυαν

τα

φιλοτουρκικά

αισθήµατα και ότι αυτοί παραµένουν πιστοί στον Σουλτάνο.

Σελίδα 302 από 321

τους

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Ας ιδούµε, όµως, και κάποιες σηµαντικές µαρτυρίες για το ίδιο

θέµα,

Αιγαίο,

που

παρουσιάζουν

ανάµεσα

στους

εύγλωττα

την

Ορθόδοξους

Καθολικούς Αιγαιοπελαγίτες.

«α ν τ ί θ ε σ η »

Έλληνες

και

στο τους

O Άγγλος διπλωµάτης Strahgford

σε αναφορά του προς το υπουργείο εξωτερικών της χώρας του (25/ 05/ 18 22, Publ ic R ecord Office. F. O. 78, τ. 10 8)) α ναφ έρει: «H Γερουσία της Κορίνθου έστειλε γράµµα στους Καθολικούς ιεράρχες της νήσου Σύρου, συνιστώντας ενότητα και φιλία µε τους Έλληνες Ορθοδόξους αδελφούς και καλώντας τον Αρχιεπίσκοπο να µεταβεί στην Κόρινθο. O Αρχιεπίσκοπος απήντησε ότι διαταγές δέχεται µονάχα από τον πνευµατικό του αρχηγό (τον Πάπα) ή από το νόµιµο ηγεµόνα του «το βασιλιά της Γαλλίας!..».. Τα γράµµατα, όπως βλέπουµε στο έργο του Georg Hofmann, «Das P aps ttum und d er Gri echische Freih eits kampf », στείλει

Μαυροκορδάτος

και

Θ.

Nέγρης

τα είχαν

στον

παπικό

αρχιεπίσκοπο Nάξου Aνδρέα Bεγγέτι (Kόρινθος, 14 Απρίλη 1822). Αυτός έγραψε στον Πάπα ότι θα πήγαινε «αν είχε άδεια από την Πύλη και του παρείχε ασφάλεια ο Γάλλος Πρεσβευτής». O Άγγλος κληρικός Geo rge Wad dihgton, εξάλλο υ, γράφ ει: «Είναι απίστευτο το µίσος αυτών των Καθολικών Ελλήνων εναντίον των συµπατριωτών τους Ορθοδόξων. Όχι µόνον δεν πήραν µέρος στην επανάσταση, αλλά εύχονται το ναυάγιό της!». O Γ ά λ λ ο ς M a x i m e R a yb a n d , τ έ λ ο ς , π α ρ α τ η ρ ε ί : « O ι Σ υ ρ ι α ν ο ί Καθολικοί µισούσαν τους Έλληνες Ορθοδόξους και ήθελαν να µη αναµιχθούν

διόλου

στην

επανάσταση...

Οθωµανικός

στόλος

επιστρέφοντας στα ∆αρδανέλια πέρασε από την Σύρα. Oι Kαθολικοί πρόκριτοι

ανέβηκαν

στη

ναυαρχίδα

του

Kαπουδάν

Πασά,

ανανεώνοντας τον όρκο τους για αιώνια πίστη στην Yψηλή Πύλη.

Σελίδα 303 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Και ο στόλαρχος ευχαριστηµένος χάρισε στον καθένα τους από ένα µεταξωτό καφτάνι». Υπάρχει, όµως, και αντίλογος σ’ αυτές τις αιτιάσεις των Ελληνορθόδοξων.

Συγκεκριµένα,

σύµφωνα

µε

την

Καθολική

Εκκλησία της Ελλάδας, οι Έλληνες καθολικοί ήταν διστακτικοί απέναντι στην Επανάσταση για πολλούς λόγους. Ένας από αυτούς ήταν

έλλειψη

οπλισµού

και

στρατιωτικών

υποδοµών

και

εκπαίδευσης. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο, και άλλα νησιά, χωρίς Έλληνες καθολικούς, παρουσίαζαν την ίδια διστακτικότητα. Σε καµία περίπτωση, όµως, οι Καθολικοί δεν διακατέχονταν από φιλοτουρκικά αισθήµατα, καθώς και οι ίδιοι βρίσκονταν υπό τον τουρκικό ζυγό. Η Οθωµανική αυτοκρατορία τους θεωρούσε εξαρτηµένους από τον µεγάλο εχθρό της µουσουλµανικής θρησκείας, τον Πάπα. Επίσης, οι Καθολικοί των νησιών αντιµετωπίζονταν εχθρικά από τους

Ορθόδοξους

συµπολίτες

τους,

µε

αποτέλεσµα

να

αποµονωθούν και να είναι και οι ίδιοι επιφυλακτικοί απέναντί τους.

Αυτό

το

αίσθηµα

της

επιφυλακτικότητας

αναπτύχθηκε

ιδιαίτερα µε την τετραετή Ρωσική κυριαρχία, περίοδος στην οποία καταπατήθηκαν

τα

δικαιώµατά

τους

και

προσβλήθηκε

το

θρησκευτικό τους αίσθηµα. Επακόλουθο των παραπάνω ήταν ο φόβος, από µέρος των Ελλήνων

καθολικών,

ότι

δεν

θα

υπολογιστούν

σαν

ισότιµοι

Έλληνες πολίτες στα πλαίσια του ελεύθερου Ελληνικού κράτους. Ο φόβος αυτός µετριάστηκε µε τις διαβεβαιώσεις της πρώτης ελληνικής κυβέρνησης για θρησκευτική ελευθερία και ισονοµία. Από εκείνο το σηµείο, οι Έλληνες καθολικοί δεν έπαψαν να προσφέρουν

στον

αγώνα

για

την

ελευθερία,

στρατιωτικά.

Σελίδα 304 από 321

οικονοµικά

και

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

13. Κύπρος µέσω Λιβάνου; Εγράφη διάρκεια

της

σε

προηγούµενο

Επανάστασης,

κεφάλαιο

έστειλε

ότι

Κύπρος,

αντιπροσώπους

της

στη στις

συνελεύσεις των Πανελλήνων (1825) και επιχειρήθηκε ανεπιτυχώς άλλος ένας ξεσηκωµός (1826). Ανάµεσα στα κυπριακής

καταγωγής ενεργά στελέχη της

«Φιλικής Εταιρείας» ήταν ο δάσκαλος, Χαράλαµπος Μάλης από τη Λευκωσία,

οποίος

είχε

συνοδέψει

τον

Παπαφλέσσα

στην

Πελοπόννησο και αναδείχτηκε, στη συνέχεια, σε σηµαντική και δραστήρια προσωπικότητα µεταξύ των Κυπρίων που βρίσκονταν στην Ελλάδα. Ιδιαίτερη σηµασία πρέπει να αποδοθεί στην προσπάθεια που καταβλήθηκε, το 1824 – 1825, στην ίδια την επαναστατηµένη Ελλάδα, από οµάδα Κυπρίων που βρίσκονταν στο Ναύπλιο και οι οποίοι

αρκετές

οργανώσει

φορές

επιχείρηση

πίεσαν

την

ελληνική

απελευθέρωσης

της

κυβέρνηση ιδιαίτερής

να τους

πατρίδας. Μεταξύ των Κυπρίων αυτών ήταν ο Κυπριανός Θησέας, ο Χαράλαµπος Μάλης , ο Κυπρίδηµος Γεωργιάδης, ο Γεώργιος ∆. Οικονοµίδης, ο ∆ηµήτριος Οικονοµίδης, ο Κυπριανός Βικέντιος. Το

1824

–

1825,

λοιπόν,

οµάδα

αυτή

των

Κυπρίων

εργαζόταν για να πείσει την ελληνική κυβέρνηση να στρέψει την προσοχή και τις προσπάθειές της και στην Κύπρο, υπέβαλε δε αρκετά υποµνήµατα. Η ελληνική κυβέρνηση όµως απέρριψε τελικά το σχέδιό τους γιατί θεώρησε µια τέτοια επιχείρηση παράτολµη, τη στιγµή µάλιστα κατά την οποία ο πόλεµος στην ίδια την Ελλάδα µαινόταν. Η προσπάθεια συνδυάστηκε µε άλλο σχέδιο για υποκίνηση εξέγερσης στο Λίβανο! Γι’ αυτό, µάλιστα, είχε σταλεί αποστολή

Σελίδα 305 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 στο Λίβανο για διερεύνηση των προθέσεων των Λιβανίων. Η αποστολή είχε επαφές και µε τους Κυπρίους ιεράρχες που είχαν διαδεχτεί εκείνους που αντικατέστησαν όσους σφάχτηκαν κατά το 1821, δηλαδή τον αρχιεπίσκοπο ∆αµασκηνό και τους επισκόπους Πάφου Πανάρετο, Κιτίου Λεόντιο και Κυρηνείας Χαράλαµπο, Η αποστολή, την οποία αποτελούσαν ο µητροπολίτης Ευδοκιάδος Γρηγόριος και ο Κύπριος Χαράλαµπος Μάλης, είχε εφοδιαστεί µε γράµµατα

προς

τους

Κυπρίους

ιεράρχες,

από

τους

οποίους

ζητούνταν η συνδροµή της Κυπριακής Εκκλησίας για την επιτυχία του

κινήµατος

γράµµατα,

στο

δεν

Λίβανο

θέλει

το

συντελέσει

οποίο,

όπως

ολίγον

και

αναφέρεται εις

την

στα

ευτυχή

αποκατάστασιν της Κύπρου. Για το ζήτηµα της εξέγερσης στο Λίβανο, αλλά και σε άλλα µέρη

(όπως

Σερβία),

Χαράλαµπος

Μάλης

επιµένει

και

αναπτύσσει τις απόψεις του µε δεύτερο υπόµνηµά του προς τον Μαυροκορδάτο, ηµεροµηνίας 27 Φεβρουαρίου 1825. Η υπόθεση της εκστρατείας στο Λίβανο είχε αρχίσει να συζητείται από τον Οκτώβριο 1824, όταν ο Χατζηστάθης Ρέζης µετέφερε στο Βουλευτικό Σώµα πρόταση του εµίρη του Λιβάνου Μπεσσίρ

για

σύναψη

συµµαχίας

Τούρκων. Ο Μπεσσίρ, για να

µε

τους

Έλληνες

κατά

των

πετύχει στο σκοπό του, ζητούσε

ελληνικά καράβια και έδινε στους Έλληνες στρατεύµατα και άλογα. Το Βουλευτικό δέχθηκε την πρόταση, υπό το πρίσµα µάλιστα

δηµιουργίας

αντιπερισπασµού

στις

δυνάµεις

του

σουλτάνου και σ' εκείνες του τυράννου της Αιγύπτου Μωχάµετ Άλυ του οποίου ο θετός γιος Ιµπραήµ βρισκόταν στο Μοριά τον οποίο κατέκαιε. Εκ µέρους των Ελλήνων είχαν οριστεί τότε αντιπρόσωποι για περαιτέρω διαπραγµατεύσεις µε τον εµίρη. Οι αντιπρόσωποι

ήσαν

Χατζηστάθης

Ρέζης,

επίσκοπος

Ευδοκιάδος Γρηγόριος και ο Χαράλαµπος Μάλης. Η τριµελής αυτή

Σελίδα 306 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

οµάδα

απεστάλη

στο

Λίβανο

το

1825

και

είχε

µακρές

διαπραγµατεύσεις. Είναι επίσης σηµαντικό ότι το πρόγραµµα της οµάδας

περιελάµβανε

επίσκεψη

στην

Κύπρο,

για

µυστικές

διαπραγµατεύσεις µε τον τότε αρχιεπίσκοπο ∆αµασκηνό και τους λοιπούς ηγέτες των Ελλήνων Κυπρίων. Και τούτο, επειδή σε συνάρτηση προς την επανάσταση στο Λίβανο συνεζητείτο και απελευθερωτικός

κατά

των

Τούρκων

αγώνας

στην

Κύπρο.

Ενηµερώθηκαν Μεθόδιος (1823-1850) και άλλοι ιεράρχες στη Συρία. Τελικά το όλο σχέδιο εκρίθη ως παρακινδυνευµένο και δεν υιοθετήθηκε

από

την

ελληνική

κυβέρνηση,

καθ'

ην

στιγµή

συναντούσε πολλές δυσκολίες και έβαινε προς αποτυχία και η άλλη προσπάθεια οργάνωσης εκστρατείας στην Κύπρο υπό τον στρατηγό ντε Βιντζ. Ωστόσο µερικοί οπλαρχηγοί, που είχαν µάθει το σχέδιο περί το Λίβανο και την Κύπρο, αποφάσισαν να το υλοποιήσουν µόνοι τους, αναλαµβάνοντας οι ίδιοι να οργανώσουν και να πραγµατοποιήσουν την εκστρατεία. Οι οπλαρχηγοί αυτοί ήσαν ο Βάσσος Μαυροβουνιώτης, ο Χατζηµιχάλης Νταλιάνης, και ο Νικόλας Κριεζώτης. Από τη Φιλιππούπολη της Θράκης ο Χατζή Γιαννακός ήταν εγκατεστηµένος στη ∆αµασκό και αυτός που έφερνε γράµµατα από Σύριους και Λιβανέζους ηγέτες και που έπεισε

τους

οπλαρχηγούς

Μαυροβουνιώτη,

Κριεζώτη

και

Χατζηµιχάλη να εκστρατεύσουν στο Λίβανο. Την πρωτοβουλία τους, όµως, πληροφορήθηκε ο Χαράλαµπος Μάλης που διεφώνησε ριζικά και τους κατήγγειλε στο Βουλευτικό µε έγγραφό του ηµεροµηνίας 29 Ιανουαρίου 1826. Ο Μάλης διαφωνούσε προς µια τέτοια επιχείρηση ατοµικής πρωτοβουλίας µερικών

οπλαρχηγών,

επιµένοντας

ότι

τυχόν

εκστρατεία

στο

Λίβανο και στην Κύπρο θα έπρεπε να αναληφθεί επίσηµα από την ελληνική κυβέρνηση.

Σελίδα 307 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Παρά

την

καταγγελία

του

Μάλη,

οι

τρεις

οπλαρχηγοί,

ενισχυµένοι και από τους Σταύρο Λιακόπουλο και Χατζηστεφανή Βούλγαρη, συγκεντρώθηκαν στο Κυκλαδίτικο νησί Κέα, απ’ όπου ξεκίνησαν, χωρίς την έγκριση του Εκτελεστικού, κατά τα τέλη Φεβρουαρίου 1826, µε 2.000 άνδρες σε 14 καράβια. Λίγες µέρες αργότερα, αρχές Μαρτίου, το σώµα έφθασε στο Λίβανο όπου αποβιβάστηκε κοντά στη Βηρυτό, κατέλαβε έναν παραθαλάσσιο πύργο κι άρχισε να επιδίδεται σε λεηλασίες. Ο εµίρης του Λιβάνου Μπεσσίρ, µε τον οποίο οι αρχηγοί του σώµατος

ήλθαν

σε

επαφή,

ζήτησε

τα

επίσηµα

συστατικά

πληρεξούσια γράµµατά τους, που βέβαια δεν είχαν. Τότε τους διέταξε να φύγουν το συντοµότερο, για να µην τους επιτεθεί. Η αναχώρησή τους έγινε στις 25 Μαρτίου. Από το Λίβανο ήλθαν στην

Κύπρο

όπου

κατατροµοκράτησαν

επιδόθηκαν Έλληνες

και

σε

ληστρικές

Τούρκους.

ενέργειες Στις

ακτές

και της

Κιλικίας έπιασαν ένα αυστριακό εµπορικό καράβι φορτωµένο χειροτεχνήµατα και χρυσοΰφαντα υφάσµατα του Χαλεπίου, και άδοξα γύρισαν στην Ελλάδα.

Σελίδα 308 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Πίνακας 5: ΕΝ∆ΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Βουλή των Ελλήνων, «Αρχεί α της Ελληνικής Παλιγγενεσίας». 2. Ίδρυµα

Μείζονος

Ελληνισµού

για

την

Ελληνική

Επανάσταση

(http://www.fhw.gr/chronos/12/gr/1821_1833/index.html) Ελληνική

και

την

Μετανάστευση

(http://www2.fhw.gr/projects/migration/index_gr.html ) 3. «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» της Εκδοτικής Αθηνών, Αθήνα, τ. ΙΒ, 1975. 4. «Ιστορία του Νέου Ελληνισµού, 1770 – 2000», Αθήνα, τόµος 3ος, 2003, εκδόσεις «Ελληνικά Γράµµατα». 5. Αλιβιζάτος Νικόλαος, «Εισ αγωγή στην Ελληνική Συνταγµατική Ιστορία, Α 1821 – 1941», 1981. 6. Αναστασιάδης Γ., «Πολιτική και Συνταγµατική Ιστορία της Ελλάδας (1821 – 1941)», τεύχος Α. 7. Α.Μ. Ανδρεάδης, «Τα ∆άνεια της Ανεξαρτησίας (1824 – 1825) – Το ∆ηµόσιον Χρέος επί Βαυαρικής ∆υναστείας», Αθήνα, 1904. 8. Άννινος Μπάµπης, «Οι φιλέλληνες του 1821», Αθήνα, 1995, εκδόσεις «∆ηµιουργία». 9. Ασπρέας

Γεώργιος,

«Πολιτική

Ιστορία

της

Νεωτέρας

Ελλάδος»,

Εκδόσεις «Χρήσιµα Βιβλία», Αθήνα, 1930. 10. Βακαλόπουλος Απ., «Πρόσφυγες και Προσφυγικόν Ζήτηµα κατά την Επανάστασιν του 1821», Ιστορική Μελέτη, Εν Θεσσαλονίκη, 1939. 11. Βακαλόπουλος

Απ.,

Θεσσαλονίκη, 2003

«Νέα

Ελληνική

Ιστορία,

1204

–

1985»,

, Εκδόσεις «Βάνιας».

12. Βλαχογιάννης Γιάννης, άρθρο στο περιοδικό «Νέα Εστία» µε τίτλο «Το κρυφό σκολειό» ,15 Αυγούστου 1945, τεύχος 436, σ. 678-683. 13. Βλάχος Ν. (1975), «Στέφανος Κανέλλος (1792 – 1823)», άρθρο στο περιοδικό «Παρνασσός», τεύχος 17, σ. 257 – 276.

Σελίδα 309 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 14. Βολίδης

Θεµ.,

«Αδαµαντίου

Κοραή,

Σηµειώσεις

στο

προσωρινό

πολίτευµα της Ελλάδος του έτους 1822», 1933. 15. Βουρνάς Τάσος, «Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας, 1821

– 1909»,

Αθήνα, 20004, Εκδόσεις Πατάκη. 16. Βούρος. Ιωάννης

“Σηµειώµατά

τινα

περί

του

Νοσοκοµείου

Ερµουπόλεως”, «Ασκληπιός», Εν Αθήναις 1 Απριλίου 1838, περίοδος Β' Φυλλάδιον Θ' σελ. 256-258. 17. Βυζάντιος επανάστασιν

Χρήστος

Σ.,

εκστρατειών

«Ισ τορία και

µαχών

των ων

κατά

την

συµµετέσχεν

Ελληνικήν ο

τακτικός

στρατός από του 1821 µέχρι του 1833». 18. Λόρδος Βύρων, «Επιστολές από την Ελλάδα : 1809 – 1811 και 1823 – 1824»,

µετάφραση: ∆ηµοσθένης Κούρτοβικ,

επιµέλεια: Leslie A.

Marchand, Αθήνα, εκδόσεις «Ιδεόγραµµα», 1996. 19. Γκιαλάς Αθ. (1975), «Χίοι ιατροί κατά την εθνεγερσίαν του 1821», άρθρο στο περιοδικό «Χιακή Επιθεώρησις», τεύχος 13, σ. 111 – 121. 20. ∆ασκαλάκης Γ., «Ελληνική συνταγµατική ιστορία, 1821 – 1935», 1952. 21. ∆ετοράκης

Θεοχάρης,

«Ιστορία

της

Κρήτης»,

Ηράκλειο,

1990,

Εκδόσεις ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ. 22. ∆ηµαράς, Αλέξης επιµ., «Η µεταρρύθµιση που δεν έγινε: τεκµήρια ιστορίας», τ. Α’ : 1821 – 1894, Αθήνα, 1973, εκδόσεις «Ερµής». 23. ∆ηµητρόπουλος Ανδρέας, «Γενική Συνταγµατική Θεωρία», 2004. 24. Ζέβγος Γ., «Σύντοµη Μελέτη της Νεοελληνικής Ιστορίας», Εκδόσεις Αθήνα, 1945, «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ», µέρος Α. 25. Ιερόθεος, Μητροπολίτης Ναυπάκτου, «Ο Ιεράρχης της Ελευθερίας», οµιλία στην Πάτρα, στα «Πρωτοκλήτεια 2006». 26. Καγιάς Π. Γ., «Χωρίς Φόβο και Πάθος το 1821», Αθήνα, 1980, εκδόσεις Ι. Σιδέρης.

Σελίδα 310 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008 27. «Καθολική

Εκκλησία

της

Ελλάδος»,

λήµµα

στη

Βικιπαίδεια

–

el.wikipedia.org/wiki/Καθολική_Εκκλησία_της_Ελλάδος. 28. Κανδηλέρης

Μιχαήλ

Α.,

«Αι

Συντεχνίαι

και

Εκκλησία

επί

Τουρκοκρατίας», Εκδόσεις Αποστολικής ∆ιακονίας, Αθήναι, 1973. 29. Καρολίδης Παύλος, «Ιστορία της Ελλάδος µετ’ ει κόνων», εκδόσεις «µατι», Κατερίνη, 2006. 30. Κασοµούλης Νικόλαος, «Ενθυµήµατα Στρατιωτι κά της Επαναστάσεως των Ελλήνων, 1821 – 1833», εκδόσεις «Βεργίνα», Αθήνα, 2005. 31. Κόκκινος ∆ιονύσιος, «Η ελληνική επανάστασις», τ. I – VI, Αθήνα, 19573 , εκδόσεις «Mέλισσα». 32. Κόκκινος ∆ι ονύσιος, «Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος», τ. 1 – 4, Αθήνα, 1978, εκδόσεις «Mέλισσα». 33. Κολοκοτρώνης

Θεόδωρος,

«∆ιήγησις

συµβάντων

της

Ελληνικής

φυλής από τα 1770 έως τα 1836», Αθήνα, 1846. 34. Κορδάτος Γιάνης,

«Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», τ. Χ, Αθήνα,

εκδόσεις «20ος αιώνας». 35. Κορδάτος

Γιάνης,

«Η

κοινωνική

σηµασία

της

ελληνικής

επαναστάσεως του 1821», Αθήνα, 1974 , εκδόσεις «Επικαιρότητα». 36. Κορδάτος

Γιάνης,

«Οι

επεµβάσεις

των

Άγγλων

στην

Ελλάδα»,

Αθήνα, 1973 , εκδόσεις «Επικαιρότητα». 37. Κουµαριανού, Αικατερίνη, «Ο Τύπος στον Αγώνα», 3 τ., Αθήνα, 1971, εκδόσεις «Ερµής». 38. Κρεµµυδάς

Β.,

«Ιστορία

Νεότερη

και

σύγχρονη

Γ’

Γυµνασίου»,

Ο.Ε.∆.Β. 39. Κριτοβουλίδης,

Κ.Κ.,

«Ιστορία

της

Επαναστάσεως

της

Κρήτης»,

Αθήνα, 1971 (Συµπλ. Υπό Ι. ∆. Κονδυλάκη). 40. Κυριακόπουλος

Κ.

και

Μαυρογιώργος

Χρ.,

“Η

περίθαλψη

του

πληθυσµού και των στρατιωτών κατά την διάρκεια της Επαναστάσεως

Σελίδα 311 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 του

«Εταιρεία

'21”,

Στρατιωτικής

Ιατρικής»,

http://www.helsocmilmed.gr/Member_articles.php 41. Κώνστας Κ.Σ., “Γιατροί-Νοσοκοµεία-Αρρώστιες στο Επαναστατηµένο Μεσολόγγι (1821 – 1826)”, «Νέα Εστία», 1959, τ. ΞΕ' σελ. 528-531. 42. Μακρυγιάννης Γιάννης, «Αποµνηµονεύµατα», εκδόσεις Α.Σ.Ε.. 43. Μανίκας

Κωνσταντίνος,

Ρωµαιοκαθολικισµού

στην

«Σχέσεις Ελλάδα,

κατά

Ορθοδοξίας

και

την

της

δι άρκεια

Επαναστάσεως (1821 – 1827)», διδακτορική διατρι βή. 44. Μαρξ Κ. – Ένγκελς Φρ., «Η Ελλάδα, η Τουρκία και το Ανατολικό Ζήτηµα»

(εισαγωγή

–

µετάφραση –

υποµνηµατισµός:

Παναγιώτης

Κονδύλης), Αθήνα, 1985, εκδόσεις «Γνώση». 45. Μέντελσον – Μπαρτόλντι Κάρολος, «Επίτοµη Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης», εκδόσεις αφοί Τολίδη. 46. Μεταλληνός Γεώργιος, «Ελληνισµός Μαχόµενος», Εκδόσεις «Τήνος», Αθήνα, 1995. 47. Μπελογιάννης

Νίκος,

«Το

ξένο

κεφάλαιο

στην

Ελλάδα»,

Αθήνα,

1998, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 48. Νικητίδης

Νίκος,

«Καταφύγιο

καταδιωγµένων

Αµοργός

στην

Επανάσταση του 1821», περιοδι κό «Το Κάστρο της Αµοργού», αρ. 1 – Ιανουάριος 2004. 49. Παπαρήγας

Θανάσης,

στην

«Κοµµουνιστική

Επιθεώρηση», τεύχος

1/2001, τίτλος άρθρου: «Οι εµφύλιες συγκρούσεις». 50. Παπαρρηγόπουλος Κων/νος, «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», τόµοι 7, εκδόσεις Μπούρα, Αθήνα, χ.χ.. 51. Παπαρρηγόπουλος Κων/νος, «Ιστορικαί Πραγµατείαι, κατ’ εκλογήν του συγγραφέως», Αθήνα, 1889. 52.Πολίτης

Λίνος

«Θέµατα

της

λογοτεχνίας

Κωνσταντινίδη, Θεσσαλονίκη χ.χ..

Σελίδα 312 από 321

µας»,

Εκδόσεις

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008 53. Ε. Γ. Πρωτοψάλτη, «Η Κύπρος εις τον Αγώνα του 1821», Αθήνα, 1971. 54. Σαρίπολος Ν. Ν., «Η πρώτη εθνοσυνέλευσις και το πολίτευµα της Επιδαύρου

του

Αθήνα,

1822»,

εκδόσεις

1907,

Ραφτάνη

–

Παπαγεωργίου. 55. Σβώλος Αλέξανδρος, «Τα Ελληνικά Συντάγµατα 1822 – 1975/1986: Η συνταγµατική

ιστορία

της

Ελλάδος»,

Αθήνα,

1998,

εκδόσεις

«Στοχαστής». 56. Σιµόπουλος Κυριάκος, «Ξενοκρατία, Μισελληνισµός και Υποτέλεια», Αθήνα, 19999, εκδόσεις «Στάχυ». 57. Σιµόπουλος Κυριάκος, «Πώς είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του ‘21», Αθήνα, 1999, εκδόσεις «Στάχυ». 58. Σκαρίµπας

Γιάννης,

«Το

1821

και

Αλήθεια»,

Αθήνα,

1995,

εκδόσεις «Κάκτος». 59. Σπηλιάδης Νικόλαος, «Αποµνηµονεύµατα», Αθήνα, 1970. 60. Σταµατόπουλος Τάκης, «Ο εσωτερικός αγώνας κατά την επανάσταση του 1821» (τόµοι Α – ∆), Αθήνα, εκδόσεις «Κάλβος», 1979 61. Τοντόρωφ Ν,, «Η Βαλκανική διάσταση της Επανάστασης του 1821», Αθήνα 1982, εκδόσεις Gutenberg, επιµέλεια:Γ. Καράς. 62. Τρικούπης Σπυρίδων, «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως».,

τ. Α

– ∆, Αθήνα , εκδόσεις «Νέα Σύνορα – Α. Α. Λιβάνη». 63. Τσαπάρας Στέφανος, «Η Πολιτι κή ηγεσία και οι ξένοι στη νεότερη Ιστορία

της

Ελλάδας»,

τ.

–

∆,

Αθήνα,

1988,

εκδόσεις

«Νέα

Σύνορα». 64. Φίνλεϋ Γ., «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως», εκδόσεις Αφοί Τολίδη. 65. Φραγκίστας Χ., «Το δηµοκρατικόν και φιλελεύθερον πνεύµα των πολιτευµάτων του Αγώνος», 1953, Θεσσαλονίκη.

Σελίδα 313 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 66. Φωτάκος (Φώτιος Χρυσανθακόπουλος), «Αποµνηµονεύµατα περί της Ελληνικής

Επαναστάσεως,

1821-1828»,

Αθήνα,

εκδόσεις

«Επικαιρότητα», 2005. 67. Φωτεινός Ηλίας, «Οι άθλοι της εν Βλαχία Ελληνικής Επαναστάσεως το 1821». 68. Χάου Σάµουελ (Howe Samuel), 1829».

Εισαγωγή

µε

«Ηµερολόγιο από τον Αγώνα 1825 –

Παρουσίαση

ανεκδότων

Αποσπασµάτων

υπό

Οδυσσέως ∆ηµητρακοπούλου, Αθήνα, 1971. 69. Democratie Iliadou, «Les Balkans jouet de la pratique des Puissances europeennes pendant les XVIII et ΧΙΧ Siecles», Balkan Studies, Θεσσαλονίκη, τ. 16, 1975, σ. 175. 70. Clogg

R.,

«Συνοπτική

Ιστορία

της

Ελλάδας,

1770

–

1990»,

µετάφραση: Λ. Παπαδάκη, Εκδόσεις «Ιστορητής», Αθήνα, 1995. 71. Gell W., «Αφήγηση ενός ταξιδιού στο Μοριά», Λονδίνο 1823. 72. Hofmann Georg, Das Papsttum und der Griechische Freiheitskampf, τόµος 136, Orientalia Christiana Analecta (Rome 1952, σελ. 72-74 και 78). 73. Millingen Julius, «Memoirs of the Affairs Grece etc.», London, 1831. 7 4 . Ra yb a nd M axi m e, «M e moi re s ur l a Gre ce p ou r ser vi r dal ; h i st o i r d e l a guerre de l' Indepehdance», Paris 1824. 75. Richards

D.,

«Ιστορία

της

σύγχρονης

Ευρώπης,

1789

–

2000»,

εκδόσεις Παπαδήµα, Αθήνα, 2001, µετάφραση: Φ. Κ. Βώρος. 76. Waddihgton George, «A visit to Greece in 1823 and 1824», London 1825.

Σελίδα 314 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

ΕΝΘΕΤΟΙ – ΒΟΗΘΗΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ

Πίνακας 1: ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΤΑ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΣΕΙΡΑ (1821 –

1829) .27

Πίνακας 2: ΟΙ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ ................... 152 Πίνακας 3: ΟΙ ΕΜΦΥΛΙΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ................................................................ 168 Πίνακας 4: ΤΑ ΣΠΟΥ ∆ΑΙΟΤΕΡΑ ∆ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΑΠΟ ΤΟ 1821 ΕΩΣ ΤΟ 1829 ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΓΩΝΑ ...................................................................................... 225 Πίνακας 5: ΕΝ∆ΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ............................. 309

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ Εικόνα

Μοριάς

και

Ρούµελη,

τα

κυριότερα

θέατρα

της

Επανάστασης ....................................................................... 2 Εικόνα

Τα

µέλη

της

"Φιλικής

Εταιρείας"

δένονταν

µε

απαραβίαστο όρκο ............................................................... 18 Εικόνα 3: Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης δίνει το έναυσµα για την Επανάσταση από τις Παραδουνάβιες ηγεµονίες ......................... 32 Εικόνα 4: Η Επανάσταση του 1821 ήλθε να δώσει τέλος στη µακραίωνη τουρκική παρουσία στην Ελλάδα ............................. 42

Σελίδα 315 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Εικόνα 5: Πετρόµπεης Μαυροµιχάλης, τυπικός εκπρόσωπος των Πελοποννησίων προκρίτων ....................................................46 Εικόνα 6: Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, χάρη στη στρατηγική του ιδιοφυία και το ∆ράµαλη (1822) νίκησε και τον Ιµπραήµ (1825) δυ σκόλεψε, σε ώρ ες δύσκολες για τον Αγώνα ............................66 Εικόνα

παλικαριά

του

θέση

ανάµεσα

στους

ξεχωρ ιστή

Μάρκου

Μπότσαρη

αγωνιστές

της

του

έδωσε

Επανάστασης

(

Αύγουστος 1823) .................................................................76 Εικόνα 8: Ο Ανδρέας Μιαούλης " εκδικήθηκε" τον Τούρκικο στόλο για την καταστροφή των Ψαρών .............................................86 Εικόνα 9: Ο Παπαφλέσσας, στο Μανιάκι, πέφτει ηρωικά προ του Ιµπραήµ (1825, Μάης) .........................................................93 Εικόνα 10: Η Έξοδος του Μεσολογγίου (Απρίλης 1826) τερµατίζει την πολύχρονη πολιορκία του .............................................. 102 Εικόνα

11:

Μυστήριο

καλύπτει

τις

πραγµατικές

συνθήκες

του

θανάτου του Γ. Καραϊσκάκη στο Φάληρο (Απρίλης 1827) .......... 111 Εικόνα

12:

εθνοσυνέλευση

Ιωάννης της

Καποδίστριας

Τροιζήνας

(1827)

εκλέγεται πρώτος

από

την

Κυβερνήτης

3η της

Ελλάδας µε 7χρονη θητεία! ................................................. 122 Εικόνα 13: Ο ∆ηµήτριος Υψηλάντης, 12/9/1829, ολοκληρώνει στα πεδία των µαχών τον πολύχρονο Αγώνα! ................................ 132 Εικόνα

14:

Αλέξανδρος

Μαυροκορδάτος,

πρωταγωνιστής

των

εµφυλίων πολέµων! ............................................................ 165 Εικόνα 15: Γεώργιος Κουντουριώτης, εκπρόσωπος της Υδραίικης άρχουσας τάξης, πρωθυπουργός των εµφυλίων ........................ 172

Σελίδα 316 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Εικόνα 16: Ιωάννης Κωλέττης, επικεφαλής Ρουµελιωτών λεηλάτησε το Μοριά (1824- 1825)....................................................... 179 Εικόνα 17: Γελοιογραφία από το συνέδριο της Βερόνας (1822), η "Ιερά Συµµαχία" λύνει και δένει παντού... ............................. 191 Εικόνα 18: Ο Τζορτζ Κάννιγκ, εφόσον τα αγγλικά συµφέροντα εξυπηρετούνται από την Ελληνική Επανάσταση, στρέφεται από το 1823

έως

το

1827,

ως

υπουργός

εξωτερικών

αρχικά

και

ως

πρωθυπουργός της Αγγλίας µετά, υπέρ των Ελλήνων ................ 204 Εικόνα 19: Ο τσάρος της Ρωσίας, Νικόλαος, το 1825 παίρνει πρωτοβουλίες υπέρ του ελληνικού Αγώνα ............................... 221 Εικόνα 20: Λ όρδος Βύρων, βρέθηκε στην Ελλάδα και το Μεσολόγγι σε δύσκολες στιγµές του Αγώνα (1823 - 1824). ....................... 229 Εικόνα 21: Ο Αδαµάντιος Κοραής (1748 - 1833), σηµαντική µορφή του ελληνικού στοιχείου στη Γαλλία στο α' µισό του 19ου αιώνα 245 Εικόνα 22: Το Αµερικάνικο Σύνταγµα (1787) επηρέασε πολύ τα επαναστατικά πολιτειακά κείµενα των Ελλήνων ...................... 264 Ε ι κ ό ν α 2 3 : " Σ ά λ π ι γ ξ Ε λ λ η ν ι κ ή" , α π ό τ ι ς π ρ ώ τ ε ς ε π α ν α σ τ α τ ι κ έ ς εφηµερίδες ....................................................................... 271 Εικόνα 24: Γλαφυρός και ειλικρινής ο Μακρυγιάννης καταγράφει την Επανάσταση του 1821 στα «Αποµνηµονεύµατά» του. ........... 275 Εικόνα 25: Σηµαντικές προσπάθειες ως " δηµοσιογράφος" και ως έφορος Παιδείας κατέβαλε τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης ο Θεόκλητος Φαρµακίδης ...................................................... 280

Σελίδα 317 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 Εικόνα 26: Ο Σ. Χάου, Αµερικανός φιλέλληνας γιατρός, ο οποίος, από

το

1824/5,

στην

επαναστατηµένη

Ελλάδα

προσφέρει

τις

υπηρεσίες του ................................................................... 297

Σελίδα 318 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

Πίνακας περιεχοµένων Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 ............................... 1 1. Ο Ρωµιός σηκώνει κεφάλι (1821 – 1829) ................................ 3 2. Η «Φιλική Εταιρεία» προλειαίνει… ........................................ 18 3.

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ανοίγει την … πόρτα ................... 29

Σε θάλασσες, βουνά, κάστρα και κάµπους! ......................... 40

4.1 Η επιλογή «γηπέδου»… ................................................... 40 4.2. Το φυτίλι άναψε (1821) .................................................. 42 4.3. ∆ερβενάκια και Χίος (1822) ............................................ 57 4.4. Η παλικαριά του Μπότσαρη (1823) ................................... 72 4.5. Θαλασσοµαχίες του 1824 ............................................... 83 4.6. Ο Ιµπραήµ καταφτάνει (1825)! ........................................ 92 4.7. Η Έξοδος του Μεσολογγίου (1826) ................................. 100 4.8. Καραϊσκάκης και Ναβαρίνο (1827) ................................ 108 4.9. Καποδίστριας και Νταλιάνης (1828) ............................... 119 4.10. Ο ∆. Υψηλάντης κλείνει την πόρτα (1829) ...................... 130 5.

«Καρεκλοθηρία» και … «φαγωµάρες»! ............................ 134

5.1. Οι «πυρήνες» ............................................................. 134 5.2. Καταφτάνει ο Μικρός… Αδελφός .................................... 140

Σελίδα 319 από 321

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 – 1829 5.3. Σ’ Ανατολή και ∆ύση ................................................... 142 5.4. Για εθνοσυνέλευση ...................................................... 145 5.5. Από το Άργος στην … Πιάδα (Επίδαυρο); ........................ 146 5.6. Η αναθεώρηση του Άστρους .......................................... 153 5.7. «Αρχίζει το µατς…» ..................................................... 159 5.8. Το πάθηµα δεν έγινε … µάθηµα! .................................... 175 5.9. Επιτέλους, Εθνοσυνέλευση, ξανά! .................................. 180 6.

«Οι καλοί λογαριασµοί κάνουν τους καλούς φίλους» .......... 185

6.1. Ανεµοµαζώµατα, ανεµοσκορπίσµατα…............................. 185 6.2. Ξεζουµίζοντας το λαό, ξεζουµισµένοι από… τοκογλύφους ... 187 7.

Επανάσταση, Έλληνες και Ξένοι «Προστάτες» .................. 191

7.1. «Ιερά Συµµαχία», ανίερος… Μέττερνιχ ........................... 191 7.2.

Ποιος

αγαπά

πιο

πολύ

τους

Έλληνες

(Τσάρος,

Κάννιγκ,

Γάλλοι) ; ......................................................................... 202 7.3. Η Ελλάδα δίνει «παράσηµα», µα θέλει …θυσίες! ............... 227 7.4. Οι Έλληνες της ξενιτιάς ............................................... 236 8.

«Αέρας» δηµοκρατικός και φιλελεύθερος! ........................ 250

9. Γραπτές µαρτυρίες για τον Αγώνα ....................................... 270 9.1. Το έγραψαν κι οι… Εφηµερίδες! .................................... 270 9.2. «Και διηγώντας τα να κλαις…» ...................................... 273

Σελίδα 320 από 321

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ) ΓΕΝΑΡΗΣ 1998 – ΑΠΡΙΛΗΣ 2008

10. «Μάθε παιδί µου γράµµατα»! ............................................ 277 11. Προσφυγιά και ανάγκη για νοσοκοµεία ............................... 282 11.1. Ο δρόµος και το δράµα των προσφύγων… ...................... 282 11.2. Ο Σ. Χάου και οι άλλοι............................................... 286 12. Πάπας και αντιπαραθέσεις µε θρησκευτικά ελατήρια! ............ 300 13. Κύπρος µέσω Λιβάνου;.................................................... 305 ΕΝΘΕΤΟΙ – ΒΟΗΘΗΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ..................................... 315 ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ .................................................. 315 Πίνακας περιεχοµένων .......................................................... 319

Σελίδα 321 από 321