ΙΕΡΟΣΥΛΟΙ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ 415 π.Χ. [ΑΛΚΙΒΙΑ∆ΗΣ vs ΑΝ∆ΟΚΙ∆ΗΣ ∆ΗΜΑΓΩΓΟΙ vs ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΟΙ]
Γεώργιος Ηρ. Ορφανός Ηράκλειο, Ιανουάριος 2014
1. Προλεγόµενα 1. Ένα πρωί του 415 π.Χ., παραµονές της αναχώρησης του Αθηναϊκού στόλου από τον Πειραιά για τον εκστρατευτικό πλου προς Σικελία, οι προτοµές του Ερµή που χρησίµευαν για οδοδείκτες στην Αθήνα βρέθηκαν βάναυσα «κακοποιηµένες». 2. Παράλληλα µε το βανδαλισµό, κυκλοφόρησαν φήµες για µια αποκρουστική πράξη ασέβειας σε κάποιο Αθηναϊκό σπίτι. Ορισµένοι πολίτες παρώδησαν, όπως τάχιστα µαθεύτηκε και διαδιδόταν, τη λειτουργία των «Ελευσινίων Μυστηρίων», των σηµαντικότερων και πιο σεβαστών Μυστηρίων της κλασικής Ελλάδας. Πρωταγωνιστής των βανδαλισµών και των παρωδιών φερόταν από τους µηνυτές ο γνωστός Αθηναίος πολιτικός και στρατηγός Αλκιβιάδης. 3. Όποιος αναζητά την αλήθεια γύρω από τα περασµένα, πρέπει να ψάχνει. Να ψάχνει παντού και αµφισβητώντας όλα τα παραδεδοµένα, ελέγχοντας κάθε γραφτή και προφορική µαρτυρία. Και όποιος ελέγχει, πρέπει να είναι πάντοτε προσεχτικός, να έχει τα µάτια ανοιχτά και το νου καθαρό. Να µην επηρεάζεται από τίποτα. Για να µπορεί να ξεδιακρίνει την αλήθεια από το ψέµα. Για να µπορεί να φέρνει την αλήθεια στο φως. Για να καταλαβαίνει και να ερµηνεύει τα λόγια και τις πράξεις των ανθρώπων και να κατανοεί τη συµβολή τους στην Ιστορία. 4. Έτσι ξεκίνησε η παρούσα µονογραφία. Με µια φιλοδοξία, να προβάλει το µεγαλύτερο σκάνδαλο ιεροσυλίας που συγκλόνισε την Αρχαία Αθήνα. Να φωτίσει όλες του τις παραµέτρους και να φανερώσει τους πρωταγωνιστές του, τους λαοπλάνους και τους θεοµπαίχτες, και τους σκοπούς τους, τους κρυφούς και τους φανερούς. Και µόλις έφτασε στο πέρας της, ας αφιερωθεί όλος τούτος ο υπέρ κάθε φιλοµαθούς και φιλίστορος κόπος στην αγαπηµένη µου σύζυγο και συνταξιδιώτισσα της ζωής µου Μαρία Μαραγκάκη…
2. Ο Αλκιβιάδης µέχρι το 416 π.Χ. 1. Από αριστοκρατική, ευκατάστατη οικογένεια, θεωρείται µία από τις πολυσυζητηµένες προσωπικότητες της Αθηναϊκής Ιστορίας. Ανιψιός του πολιτικού ηγέτη της κλασικής Αθήνας, Περικλή, ο Αλκιβιάδης, ο γιος του Κλεινία και της ∆εινοµάχης, κόρης του Αλκµεωνίδη Μεγακλή και εγγονής του Ιπποκράτη, αδελφού του θεµελιωτή της Αθηναϊκής δηµοκρατίας (508 π.Χ.) Κλεισθένη, γεννήθηκε το 450 και δολοφονείται το 404 π.Χ.. Ορφανός από πατέρα στην πρώιµη παιδική του ηλικία (447 π.Χ., ο Κλεινίας σκοτώθηκε στη µάχη της Κορώνειας), τέθηκε υπό την κηδεµονία δύο πρώτων ξαδέλφων της µάνας του και θείων του, του Περικλή και του αδελφού του, Αρίφρονα, και ανατράφηκε µαζύ µε τα παιδιά του πρώτου. 2. Ο «αλαζόνας» (Αιλιανός, «Ποικίλη Ιστορία»), «πνεύµα διαµάντι που λάµπει στις µεγάλες επιχειρήσεις» (∆ιόδωρος Σικελιώτης, «Ιστορική Βιβλιοθήκη»), «ακρατέστατο και υβριστότατο πάντων των εν τη δηµοκρατία» (Ξενοφών, «Αποµνηµονεύµατα»), Αλκιβιάδης, ο οποίος «στο µεγαλείο και στη µεγαλοπρέπεια ξεχωρίζει απ’ όλους τους Αθηναίους» (Κορνήλιος Νέπως, «Αλκιβιάδης»), έτυχε ελάχιστης φροντίδας διδασκάλων κατά τα πρώτα και πιο κρίσιµα έτη της ζωής του. Ο δούλος Ζώσιµος από τη Θράκη, τον οποίο είχε διορίσει παιδαγωγό του ο κηδεµόνας του, ο Περικλής, ήταν αδύνατο, λόγω της µεγάλης του ηλικίας, να επιβληθεί και να κατευθύνει τον ατίθασο χαρακτήρα του Αλκιβιάδη. Μαθήτεψε, όµως, και συνδέθηκε µε στενή φιλία µε το Σωκράτη, το γνωστό Αθηναίο φιλόσοφο του 5ου αιώνα («Συµπόσιο» Πλάτωνος). 3. Στη διάρκεια του Μεσοπολέµου (421 – 415 π.Χ.), όπου, αν και λείπει µετά το θάνατό του ο Αθηναίος δηµαγωγός Κλέων, δεν εξέλειψαν οι πολεµικές επιχειρήσεις, ξεπροβάλλει στην πολιτική ο Αλκιβιάδης στην Αθήνα. Εκλέγεται στρατηγός το 420 π.Χ. και πρωτοστατεί, τον ίδιο χρόνο, στη σύναψη συµµαχίας µεταξύ Αθηναίων, Αργείων, Ηλείων και Μαντινέων.
4. Εξάλλου, ας θυµηθούµε και ότι ο Σωκράτης, στο διάλογο «Αλκιβιάδης Α» του Πλάτωνος, τονίζει στον Αλκιβιάδη την ανάγκη να φτάσει στην αυτογνωσία εφόσον επιθυµούσε να καθοδηγεί ως πολιτικός τους συµπολίτες του. Επειδή, όµως, ο φιλόδοξος νέος αγνοούσε τι είναι δίκαιο, δεν ήταν, κατά τον Σωκράτη, σε θέση να βοηθήσει τους Αθηναίους. Ο Αλκιβιάδης παρατήρησε ότι δεν του ήταν απαραίτητη η σχετική µόρφωση, από τη στιγµή που οι επίδοξοι πολιτικοί του αντίπαλοι ήσαν αµόρφωτοι, ο φιλόσοφος τον κάλεσε, ωστόσο, να συγκρίνει την καταγωγή και τη µόρφωσή του µε αυτές των αναµενόµενων εξωτερικών του αντιπάλων, των βασιλιάδων των Περσών και των Λακεδαιµονίων. 5. Η δικαιοσύνη – ρωτά ο Αντισθένης στο «Συµπόσιο» του Ξενοφώντα – είναι ψυχικό χάρισµα ή υλικό αγαθό; Εάν είναι χάρισµα, χρειάζεται παιδεία ν’ αναδειχθεί και µπορεί να την έχει ο κάθε άνθρωπος, αλλά εάν είναι υλικό αγαθό, µπορεί να την προµηθευτεί µονάχα εκείνος που έχει οικονοµική ευµάρεια. Ο Αλκιβιάδης, όµως, αν και έχει οικονοµική δύναµη, δεν έχει τη δικαιοσύνη µέσα του ως αρετή, καθώς είναι εστραµµένος αλλού… 6. Ο Ισοκράτης, στον «Αρεοπαγιτικό», αναφέρει ότι «[…] τον πλούτο και την πολιτική δύναµη συνοδεύει ανοησία και µαζύ της ακολασία, ενώ τη φτώχεια και την ταπεινοφροσύνη συνοδεύουν σύνεση και µεγάλη µετριοπάθεια[…]». Επίσης, στον «Προς ∆ηµόνικο» λόγο, ισχυρίζεται ότι ο πλούτος παρασέρνει τους νέους προς τους ηδονές και «υπηρετεί» την κακία, γιατί βοηθά την οκνηρία ν’ αναπτυχθεί. Ας θυµηθούµε και µέρος όσων εγράφησαν από τον Ιάµβλιχο («Προτρεπτικός επί Φιλοσοφίαν»): «Είναι καλύτερο η αρετή να σε κάνει φτωχό παρά ο πλούτος κακό, και η λιτή διατροφή υγιή παρά η πολυφαγία ασθενή. Όπως η πολλή τροφή είναι βλαβερή για το σώµα, έτσι και η πολλή υγεία είναι επιβλαβής για µια ψυχή που κλίνει προς το κακό. Το να δίνεις ξίφος σε κάποιον µανιακό, είναι εξίσου επικίνδυνο µε το να δίνεις δύναµη σε κάποιον µοχθηρό[…].» 7. Όπως παρατηρεί, πέραν των άλλων, ο Κορνήλιος Νέπως στη βιογραφία του Αλκιβιάδη, οι Αθηναίοι έτρεφαν στο πρόσωπό
του τις µεγαλύτερες ελπίδες αλλά και τον φοβόντουσαν πάρα πολύ, επειδή ήταν σε θέση να κάνει πολύ κακό, µα ταυτόχρονα και πολύ καλό. 8. Πέρα από τον ολιγαρχικό Νικία, πολιτικός αντίπαλος εντός Αθηνών στον Αλκιβιάδη, τα χρόνια εκείνα τα δίχως Κλέωνα, είναι και ο Φαίαξ ο Αχαρνεύς, ο γιος του Ερασίστρατου, ο οποίος δεν ήταν και τόσο ικανός στο αγορεύειν στην Εκκλησία του ∆ήµου. Παρά ταύτα, όµως, ο Φαίαξ– όπως σηµειώνει ο Πλούταρχος στη βιογραφία του Αλκιβιάδη – είχε γράψει ένα λόγο εναντίον του Αλκιβιάδη, όπου, µεταξύ άλλων, αναφέρει ότι η Αθήνα είχε πολλά σκεύη αργυρά και χρυσαφένια για τις γιορτές και τις τελετές, µα ο Αλκιβιάδης τα είχε καρπωθεί και τα χρησιµοποιούσε σαν δικά του όλα καθηµερινά. 9. Το 417 π.Χ., «καθαρίζει» υπέρ του ανιψιού του Περικλή πρόσκαιρα το πολιτικό τοπίο, όταν η προσπάθεια του δηµαγωγού Υπέρβολου να εξοστρακιστεί ο Αλκιβιάδης αποβαίνει «µπούµερανγκ» σε βάρος του πρώτου. Συγκεκριµένα, καθώς ο Αλκιβιάδης προσωρινά συµπαρατάσσεται µε το Νικία και το Φαίακα, ο Υπέρβολος εξοστρακίζεται. Και τη θέση του στην πολιτική σκηνή καταλαµβάνει ένας άλλος φανατικός πολέµιος του Αλκιβιάδη, ο δηµοκρατικών φρονηµάτων δηµαγωγός Ανδροκλής. Λίγους µήνες µετά, έχουµε, µε πρωτεργάτη τον Αλκιβιάδη, και τη σφαγή των Μηλίων από τους Αθηναίους (416 π.Χ.).
Εικόνα 1: Η θεά ∆ήµητρα και η κόρη της Περσεφόνη διδάσκουν τη γεωργία στο γιο του βασιλιά της Ελευσίνας, Τριπτόλεµο...
3. Τα «Ελευσίνια Μυστήρια» 1. «Ελευσίνια Μυστήρια» είναι µια σειρά λατρευτικών τελετών στην αρχαία Αθήνα οι οποίες είχαν σχέση µε τη θεά ∆ήµητρα και την κόρη της Περσεφόνη. Όταν ο Πλούτωνας έκλεψε την Περσεφόνη κατά την ελληνική µυθολογία, η µάνα της την αναζήτησε και τη βρήκε τελικά στην Ελευσίνα. Γιαυτό, οι Αθηναίοι γιόρταζαν τις δυο γυναίκες εκεί και τις τιµούσαν µε τελετές που απόχτησαν ιδιαίτερη αίγλη τα κλασικά χρόνια. Τα «Μυστήρια» τελούνταν κάθε χρονιά κατά τα τέλη Σεπτεµβρίου (το µήνα Βοηδροµιώνα του αθηναϊκού ηµερολογίου), παρουσία κόσµου από όλα τα µέρη όπου ζούσε ακµάζον ελληνικό στοιχείο. 2. Οι ιερατικές οικογένειες των Ευµολπίδων και των Κηρύκων είχαν όλη την ευθύνη της τέλεσης των «Μυστηρίων». Ενώ από τους Κήρυκες προερχόταν ο ∆αδούχος, που αναλάµβανε το σπουδαιότερο ρόλο στη διαδικασία της µύησης, και ο Ιεροκήρυξ, ο υπεύθυνος για την έναρξη των «Mυστηρίων», από την οικογένεια των Ευµολπίδων ήταν ο Ιεροφάντης, ο οποίος ήταν επικεφαλής στις απόκρυφες τελετές και µαζύ του συνεργαζόταν η ιέρεια της ∆ήµητρας που ζούσε µόνιµα στο ιερό της Ελευσίνας.
4. Οι πρώτοι µήνες του 415 π.Χ. 1. Με την είσοδο του 415 π.Χ., λοιπόν, όπως µας πληροφορεί ο Αιλιανός («Ποικίλη Ιστορία»), λίγους µήνες πριν ξεσπάσει το σκάνδαλο, ενώ ήταν επώνυµος άρχων ο Αρίµνηστος, ο Ξενοκλής νίκησε στους δραµατικούς αγώνες των Μεγάλων ∆ιονυσίων, µε την τετραλογία του «Οιδίπους», «Λυκάων», «Βάκχαι» και « Αδάµας». ∆εύτερος ήρθε ο Ευριπίδης µε τις τραγωδίες «Αλέξανδρος», «Παλαµήδης», «Τρωάδες» και το σατυρικό δράµα «Σίσυφος». Ο Αιλιανός θεωρεί πως η νίκη αυτή του Ξενοκλή µπορεί να προήλθε και από δωροδοκία. 2. Λίγο µετά και ενώ – µάλλον – έχουν αρχίσει οι συζητήσεις για από τη Σικελική εκστρατεία, οι Αθηναίοι ορίζουν σώµα ποριστών, όπως σχολιάζει ο κωµικός ποιητής Αριστοφάνης («Βάτραχοι»), για να εξευρεθούν φόροι ως οικονοµικές πρόσοδοι για το ∆ηµόσιο. Η πόλη πρέπει να ανταποκριθεί στις πολεµικές δαπάνες που όλα δείχνουν πως θα είναι έκτοτε περισσότερες µε την εµπλοκή της σε µια µακρινή και δύσκολη επιχείρηση.
5. Το σκάνδαλο ξεσπά 1. Το Μάιο της ίδιας χρονιάς, όµως, καθώς ο Αλκιβιάδης έχει πείσει τους συµπατριώτες του να αναλάβουν υπερπόντια εκστρατεία στη Σικελία για ενίσχυση της Αθηναϊκής ηγεµονίας και όλοι στην πόλη ετοιµάζονται πυρετωδώς, ένας µεγάλος αριθµός Ερµαϊκών στηλών έπεσαν θύµατα βανδάλων! Επρόκειτο για την πιο µεγάλη ιεροσυλία της κλασικής Αθήνας. 2. Χρήσιµες µαρτυρίες για την ιστορία αυτή µας παρέχουν ο ιστοριογράφος Θουκυδίδης στην «Ιστορία» του αν και δεν κατονοµάζει τους πρωταγωνιστές, αλλά και ο Ανδοκίδης από το δήµο Κυδαθηναίων στον «Περί των Μυστηρίων» λόγο του (400 – 399 π.Χ.). Πολύτιµα είναι και όσα αναφέρουν ο Κορνήλιος Νέπως και ο Πλούταρχος στις βιογραφίες του Αλκιβιάδη, ο ∆ιόδωρος ο Σικελιώτης στην «Ιστορική Βιβλιοθήκη» του και έµµεσα ο σύγχρονος µε τα γεγονότα κωµικός ποιητής Φρύνιχος στην αποσπασµατικά σωζόµενη κωµωδία του «Μονότροπος», η οποία είχε πάρει το τρίτο βραβείο στα «Μεγάλα ∆ιονύσια» του 414 π.Χ. όταν ο Αριστοφάνης ήταν δεύτερος µε τους «Όρνιθες» και είχαν πρωτεύσει οι «Κωµασταί» του Αµειψία. 3. Τέλος, στο «Περί του ζεύγους» λόγο του Ισοκράτη έχουµε πολλές, ακόµα κι αν είναι δοσµένες από συγγενικό του πρόσωπο, µαρτυρίες για τη ζωή και τη δράση του Αλκιβιάδη.
Εικόνα 2: Ερµαϊκή στήλη που χρησίµευε στην κλασική Αθήνα ως οδοδείκτης
6. Αρχίζουν ανακρίσεις 1. Σε έκτακτη συνεδρίασή της, η Εκκλησία του ∆ήµου έλαβε αποφάσεις σχετικά µε τα µέτρα για την αποτελεσµατική διαλεύκανση της σοβαρής αυτής υπόθεσης. Έδωσε εκτεταµένες εξουσίες στη Βουλή, ανέθεσε τη διεξαγωγή της προανάκρισης σε ειδική Επιτροπή και εξέδωσε ψήφισµα που χορηγούσε ατιµωρησία σε όσους κατηγορούµενους κατέδιδαν άλλα πρόσωπα. Για να δελεαστούν οι πολίτες να µαρτυρήσουν, χωρίς φόβο, τους ενόχους αν τους ήξεραν, ορίστηκε ταυτόχρονα, µε ψηφίσµατα των εκ των ανακριτών («ζητητών») της υπόθεσης Πείσανδρου (10.000 δραχµές) και Κλεωνύµου 1.000 δραχµές), αµοιβή 100 µνων («µεγάλα µήνυτρα» κατά τον ιστορικό Θουκυδίδη και τον κωµωδιογράφο Φρύνιχο) για όποιον διευκόλυνε τις Αρχές, αποκάλυπτε ονόµατα και παρείχε συγκεκριµένες πληροφορίες σχετικά µε όσους ενέχονταν στις ιεροσυλίες κατά των Ερµαϊκών στηλών και των «Ελευσίνιων Μυστηρίων» . 2 . Λίγο καιρό, λοιπόν, πριν, όπως έγινε από τις ανακριτικές διαδικασίες γνωστό, σε ένα συµπόσιο του ολιγαρχικού κόµµατος, στο οποίο είχε ενταχτεί ο Ανδοκίδης, ένα από τα σηµαίνοντα στελέχη του, ο Ευφίλητος ο γιος του Τιµόθεου από το δήµο Κυδαθηναίων (συνδηµότης του Ανδοκίδη), άγνωστο για ποιο λόγο, πρότεινε τον ακρωτηριασµό των «Ερµών», που βρίσκονταν ως αφιερώµατα, οδόσηµα και οδοδείκτες σε κάθε γωνιά της πόλης. Η απόφαση πάρθηκε γρήγορα και µε πολλή επιπολαιότητα και το πρωινό 10 προς 11 Μαΐου του 415 π.Χ. βρέθηκαν όλες οι στήλες αυτές ακρωτηριασµένες. 3. Σύµφωνα µε όσα γράφει ο Πλούταρχος στη βιογραφία του Αλκιβιάδη, «ο δηµαγωγός Ανδροκλής παρουσίασε κάποιους σκλάβους και µετοίκους, που κατηγόρησαν τον Αλκιβιάδη και τους φίλους του ότι είχαν ακρωτηριάσει και άλλα αγάλµατα και ότι µέσα στα µεθύσια τους παρωδούσαν τα «Ελευσίνια Μυστήρια»· συγκεκριµένα, έλεγαν πως κάποιος
Θεόδωρος παρίστανε τον κήρυκα, ένας Πουλυτίων το δαδούχο, ο Αλκιβιάδης τον ιεροφάντη και πως οι άλλοι φίλοι, τάχα οι µύστες, παρακολουθούσαν τα «Μυστήρια»». Η επίσηµη καταγγελία έγινε από το Θεσσαλό, το γιο του Κίµωνα και πολιτικό φίλο του Ανδροκλή. Εκεί, αναφέρεται, πέραν των παραπάνω, και ότι η ιεροσυλία γίνεται κατά παράβαση των νόµων και των διατάξεων των ιερατικών γενών, των Ευµολπιδών και των Κηρύκων, και των ιερέων από την Ελευσίνα. 4. Ξέρουµε ποιος είναι ο Αλκιβιάδης από την σύγχρονή του ιστοριογραφία, το Νέπωτα και τον Πλούταρχο, ο Θεόδωρος ο Φηγαιέας αυτός καταγγέλλεται, όπως γράφει ο Ανδοκίδης («Περί των Μυστηρίων») από τους πρώτους στην παρούσα ιεροσυλία και είναι ίσως ο Θεόδωρος που ο Αριστοφάνης «σχολιάζει» στους «Αχαρνής» αλλά επουδενί ο σοφιστής και ρήτορας από το Βυζάντιο (Πλάτωνος, «Φαίδρος» και ∆ιογένης Λαέρτιος) ούτε ο Θεόδωρος ο µαθηµατικός από την Κυρήνη («Σοφιστής» και «Θεαίτητος» Πλάτωνος) και ενώ δεν γνωρίζουµε τίποτα άλλο για τον Πουλυτίωνα πέρα από την εµπλοκή του στο σκάνδαλο αυτό και το ότι ο περιηγητής των πρωτοχριστιανικών χρόνων Παυσανίας («Αττικά») αναφέρει ότι βρήκε και είδε το σπίτι του όπου γινόντουσαν τα «όργια».
7. Οι καταθέσεις του Πυθόνικου και του Ανδρόµαχου 1. Ας τα δούµε πιο αναλυτικά, καθώς, κατά τους ισχυρισµούς του Ανδοκίδη, γρήγορα εµφανίστηκε ο πρώτος πολίτης, ο Πυθόνικος, που, αφού ζήτησε ατιµωρησία, κατήγγειλε ότι υπάρχει κάποιος που γνωρίζει πως στην πόλη και µάλιστα ανάµεσα στους διαπρεπείς πολίτες συγκαταλέγονται ιερόσυλοι. 2. Ο µηνυτής Πυθόνικος φανέρωσε τότε την Εκκλησία του ∆ήµου ότι αυτός ο κάποιος είναι ένας δούλος του Αρχεβιάδη, ο Ανδρόµαχος, που γνώριζε πρόσωπα και πράγµατα και ζήτησε να του χορηγηθεί ειδική άδεια που προβλεπόταν από το νόµο, προκειµένου να εµφανιστεί κάποιος δούλος ενώπιον της Εκκλησίας του ∆ήµου. Στην πρώτη κατάθεσή του ο Ανδρόµαχος κατέδωσε στους πρυτάνεις ότι, στο σπίτι του Πουλυτίωνος, µαζεύονταν φίλοι του Αλκιβιάδη και «ενέπαιζαν» τα «Ελευσίνια Μυστήρια». Παρών στις καταθέσεις τόσο του Πυθόνικου όσο και του Ανδρόµαχου ήταν και ο ∆ιόγνητος, ένας αδελφός του µετριοπαθούς ολιγαρχικού στρατηγού Νικία, ως µέλος της ανακριτικής οµάδας και επαλήθευσε, όταν εκλήθη ως µάρτυς υπεράσπισης από τον Ανδοκίδη (στο «Περί των Μυστηρίων» λόγο του), εκ των υστέρων τα λεγόµενά τους και ο οποίος, όταν, λίγο µετά τις καταθέσεις αυτές όπως θα ιδούµε, κατηγορήθηκε ότι ανήκε και αυτός στους ιερόσυλους αναγκάστηκε να φύγει από την Αθήνα και να γυρίσει µεταπολεµικά (Λυσίας, «Περί της δηµεύσεως των του Νικίου αδελφού»). 3. Αρχικά, λοιπόν, ο Ανδρόµαχος είπε ότι η παρέα του Πουλυτίωνος ήσαν ο Αλκιβιάδης, ο Νικιάδης και ο Μέλητος (: διαφορετικό πρόσωπο από τον κατοπινό κατήγορο του Σωκράτη), παρουσία του ίδιου του Ανδρόµαχου, του αδελφού του, ενός δούλου του Μέλητου και του Ικέσιου του αυλητή. Λίγο µετά, ο ίδιος ο Ανδρόµαχος, σε συµπληρωµατική κατάθεση, έφερε αναµεµειγµένους τους:
Αλκιβιάδη, Νικιάδη, Μέλητο, Αρχεβιάδη (: γνωστός και από το λόγο του Λυσία, «Κατά Αλκιβιάδου Λιποταξίου»), Άρχιππο, ∆ιογένη, Πολύστρατο, Αριστοµένη, Οιωνία (: γιος του Οιωνοχάρη) και Παναίτιο. Από αυτούς, ο Πολύστρατος κατάγεται από το δήµο της Αγκυλής, ήταν γιος του ∆ιόδωρου, συνελήφθη και εκτελέστηκε, ενώ οι άλλοι – ενώ έφυγαν γρήγορα από την πόλη – καταδικάστηκαν από τους Αθηναίους σε θάνατο ερήµην. Ο Άρχιππος, όµως, ενδέχεται να είναι ο Αθηναίος κωµωδιογράφος, σύγχρονος του Αριστοφάνη, που πήρε το µοναδικό του πρώτο βραβείο κατά την 91η Ολυµπιάδα (415 – 412 π.Χ. ). Για την καταγγελία του, λοιπόν, ο Ανδρόµαχος φέρεται λαβών 10.000 δραχµές.
Εικόνα 3: Τα πυρά των κατηγόρων για την ιεροσυλία του 415 π.Χ. στράφηκαν πρώτα απ' όλους στον Αλκιβιάδη (β' µισό του 5ου αι. π.Χ.) λόγω του έκλυτου βίου του.
8. Ο Τεύκρος και η Αγαρίστη αποκαλύπτουν 1. Σε λίγο, έγινε µια ακόµα καταγγελία, κάποιος µέτοικος, ο Τεύκρος, που ζούσε στα Μέγαρα, συµπεριέλαβε, αφού ζήτησε από τη βουλή άδεια ατιµωρησίας, πέρα από τον εαυτό του, στους εναγόµενους για «παρωδίες Μυστηρίων» και για τον ακρωτηριασµό των «Ερµών» και τους εξής Αθηναίους πολίτες, φίλους µάλλον του Αλκιβιάδη: Φαίδρο, Γνιφωνίδη, Ισόνοµο, Ηφαιστόδωρο, Κηφισόδωρο, ∆ιόγνητο, Σµινδυρίδη, Φιλοκράτη, Αντιφώντα, Τείσαρχο και Παντακλή, που, όπως είπε ο Τεύκρος, είχαν διαφύγει κι αυτοί γρήγορα από την πόλη. 2. Ίσως ο µηνυµένος Φιλοκράτης να είναι ο γιος του ∆ηµέα, στρατηγός των Αθηναίων στη σφαγή των Μηλίων του 416 π.Χ.. Ο προαναφερόµενος Φαίδρος, όµως, είναι ο γιος του Πυθοκλέους ο Μυρρινούσιος ο οποίος ήταν ολιγαρχικών φρονηµάτων και αφού το όνοµά του αναµείχθηκε στη βεβήλωση των «Ερµών» και των «Μυστηρίων», ωθήθηκε να εγκαταλείψει την Αθήνα, ενώ λίγους µήνες νωρίτερα υποτίθεται ότι διαµείφθηκαν ο µεταξύ αυτού και του Σωκράτη διάλογος και το «Συµπόσιο» του Πλάτωνος (416 – 415 π.Χ.) όπου φέρεται µεταξύ των συµµετασχόντων. Το «Συµπόσιο» του Πλάτωνος διαδραµατίζεται στο σπίτι του γνωστού τραγικού ποιητή Αγάθωνα, µια µέρα µετά από την πρώτη νίκη του στους δραµατικούς αγώνες των Ληναίων (416 π.Χ.). Σε αυτό φέρονται συµµετασχόντες πέραν του Φαίδρου ο Παυσανίας ο εκ Κεραµέων, ο γιατρός Ερυξίµαχος, ο κωµωδιογράφος Αριστοφάνης, ο Αγάθων, ο Αλκιβιάδης και ο Σωκράτης και κάποιος Αριστόδηµος. Για τον Αντιφώντα υποθέτουµε ότι δεν πρόκειται για τον ολιγαρχικό Ραµνούσιο ρήτορα, γιατί εκείνος εµφανίζεται στην πολιτική το 411 π.Χ. µε το ολιγαρχικό πραξικόπηµα των 400, ενώ ο ∆ιόγνητος είναι ο αδελφός του στρατηγού Νικία. 3. Ο Τεύκρος, πάντως, µετά την καταγγελία του πληρώθηκε µε απόφαση του δικαστηρίου των θεσµοθετών 1.000 δραχµές.
4. Επακολούθησε και τρίτη µήνυση. Η Αγαρίστη, η σύζυγος του Αλκµεωνίδη και πρώην του ∆άµωνος, κατηγόρησε ότι στο σπίτι του Χαρµίδη, κοντά στο Ολυµπιείο, τα «Μυστήρια» παρωδούν ο Χαρµίδης, ο Αλκιβιάδης, ο Αξίοχος και ο Αδείµαντος. Αλκιβιάδης και Αξίοχος είναι µεταξύ τους συγγενείς, ο δεύτερος είναι αδελφός του πατέρα του πρώτου, και Χαρµίδης και Αδείµαντος ίσως είναι συγγενείς καθώς ο Αδείµαντος µάλλον είναι αδελφός του γνωστού φιλόσοφου Πλάτωνα και γιος της Περικτιόνης, κόρης του Γλαύκωνος και αδελφής του Χαρµίδη, εάν δεχτούµε πως αυτός εδώ είναι ο Χαρµίδης που, µετά τον πόλεµο, θα είναι στην ηγετική οµάδα των Τριάντα Τυράννων ενώ είναι γνωστός ο φερώνυµός του Πλατωνικός διάλογος και δεν πρέπει να παραλειφθεί και η συζήτησή του µε το Σωκράτη στα «Αποµνηµονεύµατα» του Ξενοφώντα, όπου ο φιλόσοφος τον παρακινεί ν’ ασχοληθεί µε την πολιτική ενεργά. Με αυτή την παραδοχή, φτάνουµε στο συµπέρασµα πως ο Χαρµίδης, ο ξάδελφος του Ανδοκίδη και ο οποίος, ως συγκρατούµενός του, θα τον πείσει να οµολογήσει, είναι εκείνος που κατήγγειλε λίγο αργότερα ο ∆ιοκλείδης και όχι αυτός που κατηγορήθηκε από την Αγαρίστη. Ο Αδείµαντος, εξάλλου, ο αδελφός του Πλάτωνα, που εµφανίζεται ως έφηβος στον «Πρωταγόρα» να έχει καθίσει στα πόδια του σοφιστή Πρόδικου, το 415 π.Χ. πρέπει να είναι περίπου 30 χρόνων. 5. Όταν, όµως, ήλθε από τα Μέγαρα στην Αθήνα, ο Τεύκρος αναθεωρεί την κατάθεσή του και δίδει στις αρχές νέα ονόµατα ιερόσυλων, απ’ τους οποίους άλλοι γλίτωσαν φεύγοντας ταχύτατα από τη χώρα και άλλοι, εξαιτίας της νέας καταγγελίας, πιάστηκαν από τις Αρχές και εκτελέστηκαν. Η νέα λίστα του Τεύκρου περιλαµβάνει τους ακόλουθους Αθηναίους: Ευκτήµονα (: να είναι ο στρατηγός και επώνυµος άρχων του 413 π.Χ. ή συγγενής του;), Γλαύκιππο (: όνοµα που συναντιέται συχνά στην οικογένεια του ρήτορα Υπερείδη, όπως π.χ. ο πατέρας του, ενώ και ο επώνυµος άρχων της Αθήνας το 410 π.Χ. λέγεται Γλαύκιππος), Ευρύµαχο, Πολύευκτο, Πλάτωνα, Αντίδωρο,
Χάριππο (: ο Αιλιανός στην «Ποικίλη Ιστορία» αναφέρει ότι οι άνθρωποι τον κοροϊδεύουν όπως και τον Κλεώνυµο και τον Πείσανδρο ως λαίµαργο), Θεόδωρο, Αλκισθένη, Μενέστρατο ( : φιλολάκωνας και ολιγαρχικός κοντά στους Ευφίλητο, Μέλητο, Κριτία), Ερυξίµαχο, Ευφίλητο, Ευρυδάµαντα, Φερεκλή, Μέλητο, Τιµάνθη, Αρχίδαµο και Τελένικο. 6. Ο Τεύκρος, µάλιστα, µετά από τις καταγγελίες του, στην κωµωδία του Φρυνίχου «Μονότροπος» χαρακτηρίζεται «καταραµένος ξένος» που πήρε «µήνυτρα» για ό,τι είπε και ήταν όπως και ο ∆ιοκλείδης που θα εµφανιστεί λίγο µετά στο προσκήνιο «µαριονέτες» ανθρώπων που ήθελαν το κακό της πόλης.
9. Εµπλοκή Ανδοκίδη και Λεωγόρα 1. Νωρίτερα, ο Λυδός, ο δούλος του Φερεκλή του Θηµακέα, επαλήθευσε σε ό,τι αφορά το αφεντικό του τις κατηγορίες του Τεύκρου και επιπλέον κατήγγειλε πως στο σπίτι του αφεντικού του, στο Θυµακό, γίνονται «παρωδίες Μυστηρίων» από πολίτες, ανάµεσα στους οποίους συµπεριλαµβάνεται και ο Ανδοκίδης µε τον πατέρα του, το Λεωγόρα. 2. Για µάρτυρες υπεράσπισης στο «Περί Μυστηρίων» λόγο του ο Ανδοκίδης καλεί και το γαµπρό του, τον Καλλία, το Στέφανο, αλλά και τον Αλέξιππο, τον Φίλιππο, τον Άνυτο, το µελλοντικό δηµοκρατικό συνεργάτη του Θρασύβουλου και κατήγορο του Σωκράτη, τον Κέφαλο και το Θράσυλλο και άλλους από την φυλή του. Απ’ αυτούς, ο Στέφανος είναι µάλλον ο αδελφός του Μελησία, του πατέρα του ολιγαρχικού πολιτικού αντιπάλου του Περικλή, Θουκυδίδη, και ανιψιός του επίσης ολιγαρχικού πολιτικού και στρατηγού Κίµωνα, ο Αλέξιππος ήταν ανιψιός του Ακουµενού και ο Φίλιππος θείος του Αυτοκράτορος. Τόσο ο Ακουµενός, όσο και ο Αυτοκράτωρ, επειδή τα ονόµατά τους συµπεριλαµβάνονταν σε όσους κατηγόρησε ο Λυδός, το είχαν σκάσει από την Αθήνα από τον φόβο τιµωρίας. Ο Ακουµενός είναι ο πατέρας του Ερυξίµαχου που, όπως έχουµε ήδη αναφέρει, έχει κατηγορηθεί επίσης ως ιερόσυλος αλλά και που µας είναι γνωστός από το Πλατωνικό «Συµπόσιο». 3. Ο Λεωγόρας τότε – όπως αναφέρει ο Πλούταρχος («Βίοι των 10 ρητόρων») – κατηγόρησε πολλούς που είχαν σφετεριστεί δηµόσια χρήµατα και είχαν προξενήσει πολλές αδικίες σε βάρος των πολιτών και κέρδισε τη δίκη απέναντι στο δηµόσιο κατήγορο Σπεύσιππο που είχε σπεύσει να τον προσάγει σε δικαστικό αγώνα µαζύ µε όλους όσους κατήγγειλε ο Λυδός. 4. Αφότου έγιναν αυτά, ο Πείσανδρος, ο γιος του Γλαυκέτη, και ο Xαρικλής, ο γιος του Απολλόδωρου, οι οποίοι αφενός συµπεριλαµβάνονταν στους ανακριτές («ζητητές»), αφετέρου
θεωρούνταν εκείνη την περίοδο ότι διάκεινται απολύτως ευνοϊκά προς τη δηµοκρατία, άσχετα εάν τέσσερα χρόνια αργότερα (411 π.Χ.) πρωτοστάτησαν στο ολιγαρχικό πραξικόπηµα των 400, έψαχναν για συνωµοσία κατά του δήµου. Εξάλλου, όπως γράφει ο ∆ιόδωρος ο Σικελιώτης, στο άκουσµα όλων όσα έγιναν ο λαός δεν είχε θεωρήσει ότι η κοπή των οδοδεικτών του Ερµή ήταν έργο τυχαίων πολιτών, αλλά πίστευε πως ήταν εκείνων που ξεχώριζαν απ’ όσους ήθελαν την κατάλυση του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. 5. Από τον «Αρεοπαγιτικό» του Ισοκράτους µαθαίνουµε ότι οι παλιοί Αθηναίοι «[…] φρόντιζαν για όλους τους πολίτες και ιδιαίτερα για τους νεότερους, γιατί έβλεπαν τούτους να δηµιουργούν φασαρίες και να είναι γεµάτοι επιθυµίες, και να χρειάζονται οι ψυχές τους να τιθασευτούν µε τη φροντίδα σωστών ασχολιών και µε τους κόπους που δίνουν ευχαρίστηση[…]». 6. Έτσι, οι ανακριτές έλεγαν, για να αποδοθεί η δικαιοσύνη και να µην παρεκτραπεί η νέα γενιά, ότι πρέπει να συνεχιστούν οι έρευνες και να µη σταµατήσουν. Μα η πόλη βρισκόταν σε τέτοια κατάσταση, ώστε, όταν ο κήρυκας καλούσε τη βουλή να προσέλθει στο βουλευτήριο και κατέβαζε τη σηµαία, µε αυτή την ένδειξη, από τη µια πλευρά η βουλή κατευθυνόταν στο βουλευτήριο, από την άλλη οι πολίτες εγκατέλειπαν την Αγορά, καθώς ο καθένας τους φοβόταν µήπως συλληφθεί.
10. Ο ∆ιοκλείδης στη βουλή 1. Παρακινηµένος από τις συµφορές που είχαν συµβεί στην πόλη, εµφανίζεται ο ∆ιοκλείδης µε καταγγελία στη βουλή, ισχυριζόµενος ότι γνωρίζει αυτούς που ακρωτηρίασαν τις Ερµαϊκές στήλες και ότι ο αριθµός τους ανέρχεται σε 300· είπε, επίσης, ότι γνώριζε και πώς συνέβησαν τα πράγµατα. Είπε, λοιπόν, ότι είχε έναν δούλο στο Λαύριο και ότι έπρεπε να πάει για να πάρει την πληρωµή του. Επειδή έκανε λάθος στην ώρα, ξύπνησε πολύ πρωί και ξεκίνησε να πάει πεζός, ενώ είχε και πανσέληνο. 2. Όταν έφτασε στα προπύλαια του θεάτρου του ∆ιονύσου, είδε πολλούς ανθρώπους να κατεβαίνουν από το ωδείο στην ορχήστρα. Από φόβο, κρύφτηκε στη σκιά και έκατσε ανάµεσα στον κίονα και το βάθρο πάνω στο οποίο βρίσκεται το χάλκινο άγαλµα του στρατηγού, από όπου είδε περίπου τριακοσίους ανθρώπους να στέκονται γύρω – γύρω σε οµάδες των πέντε, δέκα αλλά και είκοσι ατόµων. Κατά το ∆ιόδωρο το Σικελιώτη, ο ∆ιοκλείδης είπε στη βουλή ότι βλέποντας τα πρόσωπά τους στο σεληνόφως αναγνώρισε τους περισσότερους. 3. Μόλις είδε αυτά, όπως ο ίδιος ο ∆ιοκλείδης λέει στους ανακριτές, πήγε στο Λαύριο και την άλλη µέρα έµαθε ότι οι οδοδείκτες του Ερµή είχαν ακρωτηριαστεί. Μετά από αυτό, κατάλαβε αµέσως ότι τη δουλειά την έκαναν οι άνθρωποι που είχε δει το περασµένο βράδυ. 4. Φτάνοντας στην πόλη, βρήκε να έχουν ήδη εκλεγεί ανακριτές και να έχει οριστεί αµοιβή σε όποιον δώσει πληροφορίες. Bλέποντας τον Eύφηµο, τον γιο του Τηλοκλή και αδελφό του Καλλία, να κάθεται στο χαλκουργείο του, τον ανέβασε µέχρι το ναό του Hφαίστου και του είπε ότι τάχα είδε Λεωγόρα, Ανδοκίδη κ.α. εκείνη τη νύχτα. ∆εν προέβη στην κίνηση αυτή, επειδή είχε ανάγκη να πάρει χρήµατα από την πόλη, αλλά ήθελε να εκβιάσει τους Λεωγόρα και Ανδοκίδη και τους συγγενείς τους. 5. Ο Eύφηµος, λοιπόν, αντέδρασε λέγοντας ότι καλά έκανε και του τα είπε. Κατόπιν, τότε παρότρυνε το ∆ιοκλείδη να πάει στο σπίτι του πατέρα του Ανδοκίδη, του Λεωγόρα, «για να
συναντήσεις µαζί µου τον Aνδοκίδη και τους άλλους που πρέπει». Να σηµειωθεί, βεβαίως, πριν προχωρήσουµε, ότι και ο Λεωγόρας, γνωστός ως «καλοζωισµένος» και από αποσπάσµατα του Πλάτωνος του κωµικού ποιητή, δεν είχε καλύτερη φήµη από το γιο του και µάλιστα ο κωµωδιογράφος Αριστοφάνης µας «πληροφορεί» για το λαµπρό και πολυτελές σπίτι του ( «Σφήκες») και ότι εκτρέφει φασιανούς (κόκορες από τον ποταµό Φάση;) ή ίππους («Νεφέλες»). 6. Και την κατάθεσή του ο ∆ιοκλείδης συνέχισε λέγοντας ότι πήγε την επόµενη µέρα στο σπίτι της οικογένειας του Ανδοκίδη. Ο Λεωγόρας, που έτυχε να βγαίνει εκείνη τη στιγµή, του είπε: «Εσένα περιµένουν, λοιπόν; ∆εν πρέπει κανείς να διώχνει τέτοιους φίλους σαν εσένα» . Και αφού µίλησε έτσι, έφυγε. Με αυτόν τον τρόπο εξόντωσε τον Λεωγόρα, καταλήγοντας στο συµπέρασµα ότι γνώριζε τι είχε συµβεί. Ο Λεωγόρας και ο Ανδοκίδης, πατέρας και γιος, είπαν, επίσης, ότι αποφασίσανε, για να µη µιλήσει σε βάρος τους, να του δώσουνε δύο τάλαντα ασηµιού αντί των 100 µνων που θα έπαιρνε ως «µήνυτρα» από το δηµόσιο ταµείο, και, εάν αποκτήσουν αυτό που θέλουν, να τον συµπεριλάβουνε στην οµάδα τους και να ανταλλάξουνε αµοιβαίες διαβεβαιώσεις. 7. Τους απάντησε ότι θα τα σκεφτεί. Τότε, αυτοί του ζητήσανε να έρθει να τους συναντήσει στο σπίτι του Kαλλία, του γιου του Tηλοκλή, για να παρευρίσκεται και αυτός εκεί. Έτσι, «έβγαλε από τη µέση» ο ∆ιοκλείδης και το γαµπρό του Ανδοκίδη. Ο ίδιος ισχυριζόταν ότι ήρθε στο σπίτι του Kαλλία, και, αφού καταλήξανε σε κοινή απόφαση, έδωσε όρκο στην Ακρόπολη, και, ενώ Λεωγόρας και Ανδοκίδης συµφωνήσανε να του δώσουνε τα χρήµατα τον επόµενο µήνα, του είπαν ψέµατα και δεν τα δώσανε. Αυτός ήταν κι ο λόγος, για τον οποίο ήρθε να µαρτυρήσει στις αρχές όσα είχαν συµβεί. 8. Μάλιστα, ο ∆ιοκλείδης έδωσε και έναν κατάλογο προς τις ανακριτικές αρχές, στον οποίο αναγράφονταν 42 ονόµατα όσων ισχυρίζεται πως αναγνώρισε. Ανάµεσά τους πρώτοι
αναφέρονται ο Μαντίθεος και ο Aψεφίωνας, που ήταν βουλευτές και παρευρίσκονταν στη συνεδρίαση, ενώ, στη συνέχεια, αναφέρονται και οι υπόλοιποι στους οποίους είναι και ο Ανδοκίδης και ο κωµωδιογράφος Φρύνιχος. Τότε, σηκώθηκε ο Πείσανδρος και είπε ότι πρέπει να ανακληθεί το ψήφισµα του Σκαµάνδριου, το οποίο, από το 510 – 509 π.Χ., απαγορεύει τα βασανιστήρια στους Αθηναίους πολίτες, και να ανέβουν στον τροχό όσοι αναγράφονται στον κατάλογο, προκειµένου να αποκαλυφθούν όλοι οι εµπλεκόµενοι πριν έλθει η νύχτα. Kαι η βουλή ξέσπασε σε κραυγές επιδοκιµασίας. Ακούγοντας αυτά ο Mαντίθεος και ο Aψεφίωνας έκατσαν στην εστία, ζητώντας ως ικέτες να µην τους βασανίσουν στον τροχό, αλλά να δικαστούν, αφού ορίσουν εγγυητές. Ενώ µε δυσκολία το πέτυχαν, αφού όρισαν τους εγγυητές τους, έφιπποι αυτοµόλησαν στους εχθρούς, εγκαταλείποντας τους εγγυητές τους, οι οποίοι έπρεπε να λογοδοτήσουν για όσους εγγυήθηκαν. Ο Μαντίθεος, σηµειωτέον, πήγε στη Σπάρτη και µετά κατέφυγε στη Μ. Ασία, όπου συνελήφθη στις Σάρδεις χωρίς να ξέρουµε από ποιον και για ποιο λόγο, για να το σκάσει µαζύ µε το γνωστό Αλκιβιάδη στις Κλαζοµενές το 411 π.Χ. όπως αναφέρει ο Ξενοφών και το 408 π.Χ. συµµετέχει σε Αθηναϊκή πρεσβεία προς το Μεγάλο Βασιλιά των Περσών, ∆αρείο («Ελληνικά»). 9. H βουλή, αφού συνεδρίασε µυστικά, συνέλαβε Λεωγόρα και Ανδοκίδη και τους οδήγησε στο κρατητήριο. Και αφού ανακάλεσαν στην υπηρεσία τους στρατηγούς, τους ζήτησαν να καλέσουν όσους από τους Αθηναίους κατοικούν στην πόλη να πάνε στην Αγορά µε τον οπλισµό τους, όσους βρίσκονται ανάµεσα στα Μακρά Τείχη στο Θησείο, όσους ζουν στον Πειραιά στην Αγορά του Iππόδαµου, τους ιππείς να φτάσουν στο Aνάκειο µέχρι να πέσει η νύχτα αφού σηµάνει η σάλπιγγα, τους βουλευτές να πάνε στην Ακρόπολη και να κοιµηθούν εκεί, τους πρυτάνεις πάλι στη Θόλο. 10. Οι Βοιωτοί, από την άλλη, που είχαν πληροφορηθεί τι συνέβαινε, είχαν αναπτύξει το στρατό τους στα σύνορα. Τον υπαίτιο όλων αυτών, τον ∆ιοκλείδη, σαν να ήταν σωτήρας της πόλης, στεφανωµένο τον οδήγησαν µε άµαξα που την
έσερνε ένα ζευγάρι βόδια στο πρυτανείο, όπου και σιτιζόταν δωρεάν.
Εικόνα 4: Πολύτιµη πηγή για ό,τι έγινε στην Αθήνα του 415 π.Χ. είναι ο ιστοριογράφος Θουκυδίδης
11. Ο Ανδοκίδης και οι συγγενείς του 1. Ο Ανδοκίδης, πάντως, φαίνεται πως δεν είχε πάρει ενεργό µέρος στη διακωµώδηση των Μυστηρίων και τον ακρωτηριασµό των «Ερµών», αλλά, ως στέλεχος της «εταιρείας» (: πολιτικής οµάδας) του Ευφιλήτου, ήξερε καλά ποιος κρυβόταν πίσω απ’ όλη την ιστορία. Ζήτησε, ενώ είχε προφυλακιστεί, ακρόαση από τη Βουλή ενώπιον της οποίας αντίκρουσε ως ψευδείς τις κατηγορίες και αποκάλυψε τους πραγµατικούς ενόχους, µε αντάλλαγµα τη δική του ατιµωρησία και την απελευθέρωση των συγγενών του. 2. Πρέπει, όµως, να γραφεί και ότι ο Λεωγόρας και κατά συνέπεια και ο γιος του είχαν συγγενικό δεσµό µε την οικογένεια του διάσηµου Περικλή (και εποµένως και µε τον Αλκιβιάδη), καθώς σύζυγος του Λεωγόρα και µητέρα του Ανδοκίδη ήταν η αδελφή της συζύγου του Ξάνθιππου, πρωτότοκου γιου του Περικλή, κόρες και οι δυο του Τείσανδρου, του γιου του Επίλυκου και πατέρα ενός ακόµα Επίλυκου, ο οποίος συµµετείχε σε Αθηναϊκές διπλωµατικές αποστολές στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. (Ανδοκίδης, «Περί της προς Λακεδαιµόνιους Ειρήνης») και πέθανε στη Σικελία αφήνοντας δυο θυγατέρες από τις οποίες τη µια παντρεύτηκε ο Ανδοκίδης και την άλλη ο Λέαγρος (Ανδοκίδης, «Περί των Μυστηρίων»). Συγγένευαν, όµως, και µε το Νικία το στρατηγό, αφού η γυναίκα ενός αδελφού του Νικία, του Ευκράτη, ήταν κόρη του Τηλοκλή και αδελφή του Καλλία που είχε παντρευτεί την αδελφή του Ανδοκίδη και ο οποίος στο ξεκίνηµα του 4ου αι. π.Χ. φέρεται αναλαβών ως γυµνασίαρχος την υποχρέωση να χρηµατοδοτήσει κάθε λογής αθλητικές εκδηλώσεις, ιδιαίτερα τη φαντασµαγορική λαµπαδηδροµία. 3. Πέραν του Χαρµίδη, του εξαδέλφου του, και του πατέρα του και του γαµπρού του, του Καλλία, ενέχονταν, σύµφωνα µε τον κατάλογο του ∆ιοκλείδη, και οι ακόλουθοι συγγενείς του Ανδοκίδη: τρία ξαδέλφια του πατέρα του Ανδοκίδη, ο Ταυρέας µε το γιο του Νισαίο, ο Φρύνιχος ο πρώην χορευτής και ο Καλλίας ο γιος του Αλκµέωνος, µετά, ο άλλος γιος του Τηλοκλή, ο Εύφηµος, ο Ευκράτης, ο αδελφός του Νικία,
σύζυγος της κόρης του Τηλοκλή και γαµπρός του άντρα της αδελφής του Ανδοκίδη και ο φίλος του Αλκιβιάδη και γνωστός από τη συµµετοχή του στο µεταπολεµικό καθεστώς των Τριάντα Τυράννων ακραίος ολιγαρχικός ρήτορας Κριτίας που ήταν και αυτός ξάδελφος του πατέρα του Ανδοκίδη καθώς ήσαν οι µανάδες τους αδελφές. 4. Και από άλλες πηγές αντλούµε µαρτυρίες για τους συγγενείς του Ανδοκίδη που τελικά, χάρη στην κατάθεσή του, ήταν γραφτό να γλίτωναν την καταδίκη. Έτσι, στο «Χαρµίδη» του Πλάτωνος βλέπουµε πως ο Ταυρέας είναι ιδιοκτήτης µιας παλαίστρας όπου συχνάζει η νέα γενιά και ο Σωκράτης, ενώ ο Ανδοκίδης («Κατά του Αλκιβιάδη») αναφέρει ότι κάποτε ο Αλκιβιάδης ανταγωνιζόταν κάποιον – ίσως τούτον εδώ – Ταυρέα ως χορηγός Χορού αγοριών και «ο Αλκιβιάδης χτύπησε τον Ταυρέα µε τις γροθιές του. Οι θεατές έδειξαν τη συµπάθειά τους για τον Ταυρέα και το µίσος τους για τον Αλκιβιάδη χειροκροτώντας µόνο τον ένα Χορό και αρνούµενοι να ακούσουν τους αποδέλοιπους». Η καταγόµενη από την Πανδιονίδα φυλή οικογένεια του Τηλοκλή και πριν ακόµα συγγενέψει µε τις οικογένειες του Νικία και του Ανδοκίδη δεν ήταν λιγότερο διάσηµη από εκείνη του Νικία. Ο Ευκράτης ήταν ήσσων πολιτικός της ολιγαρχικής παράταξης κοντά στον αδελφό του, ο οποίος σε κάθε πολιτική του αποτυχία στρεφόταν στο εµπόριο (Αριστοφάνους, «Ιππής») και µολονότι µηνύθηκε από το ∆ιοκλείδη σώθηκε τότε, για να θανατωθεί αργότερα επί Τριάντα Τυράννων (Λυσίας, «Περί της δηµεύσεως των του Νικίου αδελφού»). 5. Ο Ανδοκίδης προέβη στην κίνησή του σπρωγµένος από κάποιον συγκρατούµενό του, είτε – σύµφωνα µε ό,τι λέει ο ίδιος («Περί Μυστηρίων») – από το συγγενή του Χαρµίδη, είτε, όπως γράφει ο Πλούταρχος («Αλκιβιάδης»), από κάποιον Τίµαιο αγνώστων λοιπών στοιχείων.
12. Ποιους ενοχοποιεί ο Ανδοκίδης 1. Ο Ανδοκίδης τότε αποδέχτηκε ότι όλοι όσους ανέφερε ο Τεύκρος ήσαν ένοχοι και συµπληρωµατικά κατήγγειλε κάποιους που δεν είχαν κατηγορηθεί από το Μεγαρέα µέτοικο, δηλαδή τον εαυτό του, τον Παναίτιο, τον Χαιρέδηµο, τον ∆ιάκριτο και τον Λυσίστρατο, που τιµωρήθηκαν µε δήµευση της περιουσίας τους και εξορία, αλλά γύρισαν στην πατρίδα τους και ξαναπήραν το βιος τους µετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέµου, περί το 400 – 399 π.Χ., όταν έχουµε στα Αθηναϊκά δικαστήρια τον Ανδοκίδη να απαγγέλλει το λόγο «Περί Μυστηρίων» και τον αντίδικό του το διά χειρός – πιθανότατα – Λυσία «Κατ’ Ανδοκίδου ασεβείας» λόγο. ∆εν ξέρουµε εάν αυτή η δίκη του Ανδοκίδη διεξήχθη µετά την προσαγωγή σε δίκη και καταδίκη του φιλοσόφου Σωκράτη το ίδιο έτος ή πριν απ’ αυτές. 2. Οι τέσσερις αυτοί, κατά τον Ανδοκίδη, ήταν φίλοι και οµοϊδεάτες εκείνων που είχε αποκαλύψει ο Τεύκρος και είχαν ήδη καταδικαστεί ή δραπετεύσει εκτός Αθηνών. Ο Χαιρέδηµος ίσως είναι ο γιος του Ευάγγελου που γύρω στο 420 π.Χ. αφιέρωσε στην Ακρόπολη ένα τεράστιο χάλκινο άγαλµα του ∆ούρειου Ίππου το οποίο ο περιηγητής Παυσανίας αναφέρει («Αττικά»). Ως πατέρας του οµοµήτριου ετεροθαλούς αδελφού του φιλοσόφου Σωκράτη, του Πατροκλή, αναφέρεται (Πλάτων, «Ευθύδηµος») κάποιος Χαιρέδηµος, ίσως είναι παππούς τούτου εδώ. Ο Παναίτιος, για τον οποίο έκανε λόγο σε µιαν από τις καταθέσεις του ο Ανδρόµαχος στο ξεκίνηµα της υπόθεσης, είναι από τις Αφιδνές και γιος του Φιλοχάρη, ενώ πιθανόν ο Λυσίστρατος τούτος να είναι ο ίδιος µε τον πένητα που τριγυρνά χωρίς δουλειά µα ζει παίζοντας ζάρια και γίνεται αντικείµενο περιπαίγµατος στους «Αχαρνής» του Αριστοφάνη και πολιτικά σχετίζεται µε τον κατοπινό κατήγορο του Σωκράτη Λύκωνα (γνωστό και από το «Συµπόσιο» του Ξενοφώντα ως πατέρα του Αυτόλυκου), τον πολιτικό Φρύνιχο και το ρήτορα Αντιφώντα.
3. Σχετικά µε τη δική του συµµετοχή, ο Ανδοκίδης ισχυρίζεται (στο λόγο του «Περί Μυστηρίων» ) πως ο Ευφίλητος είπε στους υπόλοιπους ιερόσυλους πως ο Ανδοκίδης, αν και βρισκόταν κλινήρης στο σπίτι του, συµφωνεί στη συνωµοσία και να κόψει το άγαλµα που βρισκόταν στο σπίτι του κοντά. Για επαλήθευση της µαρτυρίας ότι ο Ανδοκίδης ήταν άρρωστος στο σπίτι του όταν καρατοµήθηκαν τα αγάλµατα του Ερµή στην πόλη, βασανίστηκε και οµολόγησε ένας δούλος του. 4. Στη συνέχεια, µετά δηλαδή από τις αποκαλύψεις του Ανδοκίδη, ο ∆ιοκλείδης συνελήφθη, οµολόγησε ότι όλα όσα είπε ήσαν ψέµατα και ότι είχε πιεστεί από δυο πρόσωπα να ψευδοµαρτυρήσει και εκτελέστηκε. Ηθικοί αυτουργοί, όπως οµολόγησε ο ∆ιοκλείδης, της καταγγελίας των ιερόσυλων ήσαν ο Αµίαντος από την Αίγινα και ο Αλκιβιάδης ο Φηγούσιος, εξάδελφος του γνωστού Αλκιβιάδη. Μολονότι, για να γλιτώσει τη θανατική ποινή, ο Φηγούσιος θα φύγει εξόριστος µαζύ µε τον εξάδελφό του (Ξενοφών, «Ελληνικά»), εντούτοις και αυτός καταδικάστηκε ερήµην σε θάνατο, ενώ µαρτυρία για τη δήµευση της περιουσίας του έχουµε σε µιαν στήλη που βρέθηκε από την ανασκαφική σκαπάνη στην Αγορά της Αθήνας.
13. Το ψήφισµα του Ισοτιµίδη 1. Η καταγγελία του Ανδοκίδη έφερε το τέλος στην υπόθεση αυτή που τόσο ταλάνισε την Αθήνα, που είχε και στη Σικελία ανοιχτό πολεµικό «µέτωπο». Αν και έσωσε τη ζωή του, οι ολιγαρχικοί αλλοτινοί φίλοι του, τους οποίους κατέδωσε, για να γλιτώσει το συγγενολόι του, µε ένα ψήφισµα δεν τον άφησαν να µείνει ήσυχος στην πατρίδα του και να πολιτευτεί. 2. Το ψήφισµα αυτό, που είχε προτείνει ο Ισοτιµίδης και έγινε αποδεχτό από την Εκκλησία του ∆ήµου, όριζε ότι κανείς από τους πολίτες που είχαν κατηγορηθεί και είχαν παραδεχτεί πως ήσαν από τους ιερόσυλους δεν επιτρεπόταν να αναµιγνύεται στα δηµόσια και να αγορεύει στην Εκκλησία, ούτε να συχνάζει στην Αγορά της πόλης. 3. Έτσι, ο Ανδοκίδης, αν και είχε εξασφαλίσει την ατιµωρησία µετά την οµολογία του, αναγκάστηκε, όταν εγκρίθηκε το ψήφισµα του Ισοτιµίδη, να εκπατριστεί την ίδια χρονιά (415 π.Χ.).
14. Πολιτικά κίνητρα των κατηγόρων 1. Όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης, την κατηγορία σε βάρος του Αλκιβιάδη ότι συµµετείχε σε οµάδες µεθυσµένων νέων που κάποιοι ακρωτηρίασαν τα αγάλµατα του Ερµή και άλλοι διακωµωδούσαν τα «Μυστήρια» θέλησαν να επωφεληθούν οι εσωκοµµατικοί του αντίπαλοι (Ανδροκλής, Κλεώνυµος, Θεσσαλός ο Κίµωνος κ.α.). Ορεγόµενοι να γίνουν εκείνοι αρχηγοί της δηµοκρατικής παράταξης, ήταν ικανοί να κάνουν τα πάντα για να εξοριστεί από την πόλη και να τους αφήσει ελεύθερο το πεδίο. Τα πάντα όπως και την εµπλοκή σε ένα θρησκευτικό σκάνδαλο ολιγαρχικών αντιπάλων τους που συνεργάστηκαν τάχα µε τον Αλκιβιάδη κατά την τέλεση των φριχτών τους εγκληµάτων. 2. Σύµφωνα µε το «Συµπόσιο» του Ξενοφώντα, δύο σηµαντικά χαρίσµατα χαρακτηρίζουν το νεαρό Αυτόλυκο και τον ξεχωρίζουν απ’ τον περίγυρό του. Είναι η αιδώς και η σωφροσύνη που λείπουν, όπως υπονοούν οι κατήγοροί του, από τον Αλκιβιάδη. Η ντροπή και η νουνέχεια δεν αφήνουν τον άνθρωπο να σκέφτεται και να δρα κακόψυχα, αναίσχυντα, αντικοινωνικά και ασύνετα όπως ο γιος του Κλεινία και οι ιερόσυλοι φίλοι του. 3. Όταν, λοιπόν, σύµφωνα µε το Θουκυδίδη, διόγκωναν τις κατηγορίες και διέδιδαν παντού ότι όλες οι ασέβειες είχαν πρωταγωνιστή τον Αλκιβιάδη και προς επίρρωση των λόγων τους έφερναν τον «ανήθικο και αντιδηµοκρατικό» τρόπο που ζούσε, οι δηµοκρατικοί αντίπαλοί του δεν έφθειραν αυτόν ή/ και τους ολιγαρχικούς που ενέπλεκαν µαζύ του. Στην πραγµατικότητα, άδειαζαν την πόλη από έναν – παρά τον έκλυτο ιδιωτικό βίο του – ικανό στρατηγό, το γιο του Κλεινία και στους ολιγαρχικούς συνάµα έδιναν επιχειρηµατολογία για ανατροπή του παρακµασµένου δηµοκρατικού πολιτεύµατος και των άθλιων δηµαγωγών που οδήγησαν την Αθήνα στο συνεχιζόµενο πόλεµο σε µειονεκτική θέση και τώρα (415 π.Χ.) την έσπρωχναν σε µιαν υπερπόντια στρατιωτική επιχείρηση.
4. Σηµαντικό, λοιπόν, στέλεχος της δηµοκρατικής παράταξης, αλλά και δεινός στο «αγορεύειν», ο Ανδροκλής διαχειρίζεται τις τύχες της Αθήνας από το 415 π.Χ., όταν είναι από τους βασικούς συντελεστές της – λόγω της υπόθεσης των Ερµοκοπιδών – αποποµπής του Αλκιβιάδη από την πολιτική σκηνή. Ο Ανδροκλής συµµετείχε σε µια διπλωµατική αποστολή το 422 π.Χ. και, εάν ιδούµε ότι γίνεται στόχος γνωστών κωµωδιογράφων της Αρχαίας Κωµωδίας (Κρατίνος, Τηλεκλείδης, Εκφαντίδης), εικάζεται πως γεννήθηκε περί το 460 π.Χ., ενώ ο Κλεώνυµος θα είχε φτάσει στα 30 του χρόνια το 426/5 π.Χ. όταν εκλέχτηκε στη Βουλή των 500. 5. Μαζύ µε τον Ανδροκλή και τον Κλεώνυµο στράφηκε τότε κατά του Αλκιβιάδη και ο γιος του Κίµωνα, Θεσσαλός, αν και ήσαν συγγενείς. Έτσι, πείστηκε ο Αθηναϊκός λαός και ζήτησε την ανάκληση του Αλκιβιάδη, ο οποίος, όµως, αρνήθηκε να γυρίσει στην πόλη µε τη γνωστή, ολέθρια για τους Αθηναίους, τροπή που έλαβε ο πόλεµος έκτοτε! 6. Έκτοτε, λοιπόν, ό,τι συνδέει Ανδροκλή και Αλκιβιάδη είναι άσβεστο πολιτικό µίσος, εξαιτίας του οποίου το 411 π.Χ., όπως γράφει ο Θουκυδίδης, παραµονές του ολιγαρχικού πραξικοπήµατος των 400, Αθηναίοι, ολιγαρχικοί και παρακρατικοί, φίλοι του Αλκιβιάδη τον δολοφονούν κρυφά. Είναι η πρώτη µιας σειράς πολιτικών δολοφονιών.
15. Από τη Σικελία φυγόδικος 1. Στον αντίποδα, για να ξαναγυρίσουµε στο 415 π.Χ., ο Αλκιβιάδης ήθελε να δικαστεί για τις καταγγελίες σε βάρος του πριν αναχωρήσει ο Αθηναϊκός στόλος για τη Σικελία, µια και είχαν ολοκληρωθεί οι ετοιµασίες. Τόνιζε µάλιστα, όπως επισηµαίνει ο Θουκυδίδης, ότι εάν αποδεικνυόταν πως είχε διαπράξει όλα όσα του απέδιδαν θα έµενε στην Αθήνα να υποστεί τις συνέπειες όλων όσα έκαµε, εάν, όµως, κηρυχτεί αθώος, θα έφευγε µε το στόλο ως αρχιστράτηγος. 2. Τους εξόρκιζε να µην πιστεύουν στους συκοφάντες του όσο διάστηµα θα βρισκόταν µακριά, αλλά να θανατωθεί αµέσως εάν είχε διαπράξει τόσο σοβαρά εγκλήµατα, ενώ τους επεσήµανε πως δεν θα ήταν συνετό εκ µέρους τους να τον στείλουν, υπόδικο όντα µε µεγάλες κατηγορίες να αιωρούνται πάνω από το κεφάλι του, επικεφαλής της εκστρατείας εάν προηγουµένως δεν έχει διαλευκανθεί πλήρως η υπόθεση και αποκατασταθεί το όνοµά του. 3. Οι αντίπαλοι, όµως, του Αλκιβιάδη φοβήθηκαν µήπως ο στρατός πάρει το µέρος του και οι πολίτες, επειδή ο Αλκιβιάδης εξασφάλισε τη συµµετοχή των Αργείων και των Μαντινέων στη Σικελική εκστρατεία, δεν ήθελαν να τον κρίνουν αυστηρά. Έτσι, βάζουν άλλους ρήτορες να προτείνουν και ο στόλος να φύγει για Σικελία όπως είχε σχεδιαστεί και ο Αλκιβιάδης να πάρει µέρος στην εκστρατεία, αλλά να επιστρέψει για τη δίκη που θα οριστεί σε µεταγενέστερη του απόπλου ηµεροµηνία, γιατί έτσι θα έβρισκαν την ευκαιρία να ετοιµάσουν καλύτερα το κατηγορητήριο όσο ο γιος του Κλεινία θα βρισκόταν µακριά από την πόλη και δε θα µπορούσε να προετοιµαστεί. 4. Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, όπως σηµειώνει ο Θουκυδίδης, ο Αθηναϊκός λαός αποφάσισε και τη συµµετοχή του Αλκιβιάδη στο εκστρατευτικό σώµα και η δίκη αναβλήθηκε για µετά την επιστροφή του εκστρατευτικού σώµατος, το οποίο αναχώρησε µέσα σε µία παλλαϊκή γιορτή, που όµοια της δεν είχε ξαναδεί η Αθήνα. 5. Από την επόµενη κιόλας ηµέρα της αναχώρησης του εκστρατευτικού σώµατος, στην Αθήνα άρχισαν, όπως είδαµε,
6.
7.
8.
9.
ξανά οι ζυµώσεις για το ζήτηµα των Ερµοκοπιδών και της παρωδίας των Μυστηρίων. Έτσι, αποφασίστηκε και η εσπευσµένη ανάκληση του Αλκιβιάδη και όσων φίλων του συµµετείχαν στην Σικελική εκστρατεία και είχαν πάρει µέρος στα καταγγελλόµενα «όργια»! Όταν αναχώρησε η «Σαλαµινία», το ιερό πλοίο της πόλης, για τη Σικελία, δεν είχε σκοπό να φέρει απλά τον Αλκιβιάδη πίσω στην Αθήνα, όλοι ήσαν σίγουροι πως τον περίµενε στην πόλη όχι µια απλή δικαστική µάχη, αλλά η ίδια η θανατική ποινή, προαποφασισµένη ήδη από τους πολιτικούς του αντιπάλους, που επηρέαζαν τους δικαστές ηθικά και υλικά ίσως εκείνα τα δύσκολα για τους Αθηναίους πολίτες χρόνια του πολέµου. Κι ο γιος του Κλεινία το κατάλαβε καλά αυτό, µόλις έφθασε η «Σαλαµινία» στην Κατάνη, µε εντολές να επιβιβάσει τον Αλκιβιάδη και µερικούς ακόµη από τους συµµετέχοντες στην εκστρατεία, επειδή ήσαν όλοι τους προσωπικοί φίλοι του και τους βάραινε πια η κατηγορία των «ιερόσυλων». Ο Αλκιβιάδης δεν είχε πολλά περιθώρια επιλογών, έπρεπε να γυρίσει στην Αθήνα. Έτσι, επιβιβάστηκε µαζύ µε τους υπόλοιπους κατηγορούµενους σε µιαν τριήρη και ακολούθησε το ιερό πλοίο. ∆εν είχε στο µυαλό του, όµως, να επιστρέψει στην πόλη και να αντιµετωπίσει µια «στηµένη» δίκη, όπου, κατά τη γνώµη του, οι συκοφάντες είχαν πλανέψει σε βάρος του τους πολίτες. «Και την πατρίδα και τη µητρίδα µου δεν εµπιστεύοµαι να µε δικάσει, φοβούµαι µήπως κλείνοντας τα µάτια στην αλήθεια προτιµήσει την καταδικαστική για µένα και όχι την αθωωτική ψήφο», φέρεται ειπών κατά τον Αιλιανό («Ποικίλη Ιστορία»). Έτσι, στους Θούριους, την προ ετών πανελλήνια, µε πρωτοβουλία του Περικλή (444 π.Χ.), αποικία στη Σικελία, βρήκε την ευκαιρία και µαζύ µε τους υπόλοιπους κατηγορούµενους το έσκασε, ενώ, όπως σηµειώνει ο ∆ιόδωρος ο Σικελιώτης, το πλήρωµα της «Σαλαµινίας» τον έψαξε λίγο αλλά δεν τον βρήκε και γύρισε στην Αθήνα όπου εξιστόρησε στους πολίτες ό,τι είχε συµβεί µε τον φυγόδικο πλέον Αλκιβιάδη.
Εικόνα 5: Ο Βοιωτός βιογράφος Πλούταρχος (1ος αι. µ.Χ.) µάς δίνει πολλές πληροφορίες για τον Αλκιβιάδη και τον Ανδοκίδη και τη ζωή τους
16. Στη Σπάρτη «φίλος» και στην Αθήνα «καταραµένος» 1. Και πού σκόπευε να πάει; Μετά από σύντοµη περιπέτεια και αφού πέρασε από την Ηλεία, ο Αλκιβιάδης ζήτησε «πολιτικό άσυλο» στη Σπάρτη, στην Αυλή του βασιλιά Άγη B’, «αφού υποσχέθηκε ότι θα τους βοηθούσε µε περισσότερη θέρµη από ότι έκανε πριν ως εχθρός τους» αν του πρόσφεραν άσυλο, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος («Αλκιβιάδης»). 2. Καθώς στην Αθήνα τελικά δικάστηκε ερήµην και καταδικάστηκε σε θάνατο, µε τον ερχοµό του στους Λακεδαιµόνιους, όπως γράφει ο Αιλιανός στην «Ποικίλη Ιστορία», ο γιος του Κλεινία βάλθηκε να δείξει (στους αντιδίκους και στους πολιτικούς αντιπάλους του) ότι «ζει», συµβουλεύοντας τους νέους του «φίλους» πώς να βλάψουν τους Αθηναίους. Την ίδια στιγµή, η περιουσία του κατασχέθηκε και οι συµπατριώτες του όρισαν ανταµοιβή ένα τάλαντο σε όποιον θα κατάφερνε να σκοτώσει τον Αλκιβιάδη και όσους φίλους του κατηγορούµενους το είχαν µαζύ του σκάσει από τη Σικελία. 3. Όπως γράφει ο Πλούταρχος («Αλκιβιάδης»), τότε όλοι οι Αθηναίοι ιερείς και οι ιέρειες καταράστηκαν τον Αλκιβιάδη και τους συµµετέχοντες στις παρωδίες των «Μυστηρίων» και στον αποκεφαλισµό των οδοδεικτών του Ερµή. Μονάχα µια ιέρεια, η Θεανώ, η κόρη του Μένωνα, από την Αγραύλη, δε δέχτηκε να πάρει µέρος, λέγοντας ότι έγινε ιέρεια για να εύχεται, κι όχι για να καταριέται. 4. Τέλος, το ότι συµπαρατάχτηκε µε τους Λακεδαιµόνιους ενεργά το 415 π.Χ. ο Αλκιβιάδης «σφράγισε» όχι µόνο τη µοίρα του εκστρατευτικού σώµατος στη Σικελία, αλλά και την ίδια την τύχη της Αθήνας και, σύµφωνα µε τους ιστορικούς, τη µετέπειτα πορεία του πελοποννησιακού πολέµου.
17. Πηγές Ποικίλη Ιστορία Κατ’ Ανδοκίδου ασεβείας Κατά του Αλκιβιάδη Περί της προς Λακεδαιµόνιους Ανδοκίδης Ειρήνης Ανδοκίδης Περί των Μυστηρίων Αριστοφάνης Αχαρνής Αριστοφάνης Βάτραχοι Αριστοφάνης Ιππής Αριστοφάνης Νεφέλες Αριστοφάνης Σφήκες ∆ιογένης Λαέρτιος Βίοι Φιλοσόφων ∆ιόδωρος Σικελιώτης Ιστορική Βιβλιοθήκη Θουκυδίδης Ιστορία Ιάµβλιχος Προτρεπτικός επί Φιλοσοφίαν Ισοκράτης Αρεοπαγιτικός Ισοκράτης Περί του ζεύγους Ισοκράτης Προς ∆ηµόνικο Κορνήλιος Νέπως Αλκιβιάδης Λυσίας Κατ' Αλκιβιάδου Λιποταξίου Περί της δηµεύσεως των του Νικίου Λυσίας αδελφού Ξενοφών Αποµνηµονεύµατα Ξενοφών Ελληνικά Ξενοφών Συµπόσιο Παυσανίας Αττικά Πλάτων Αλκιβιάδης Α Πλάτων Ευθύδηµος Πλάτων Θεαίτητος Πλάτων Πρωταγόρας Πλάτων Σοφιστής Πλάτων Συµπόσιο Πλάτων Φαίδρος Αιλιανός Ανδοκίδης Ανδοκίδης
Πλάτων Πλούταρχος Πλούταρχος Φρύνιχος
Χαρµίδης Αλκιβιάδης Βίοι των 10 ρητόρων Μονότροπος
Πίνακας Περιεχοµένων 1. Προλεγόµενα ............................................................................... 3 2. Ο Αλκιβιάδης µέχρι το 416 π.Χ. ................................................. 4 3. Τα «Ελευσίνια Μυστήρια».......................................................... 8 4. Οι πρώτοι µήνες του 415 π.Χ...................................................... 9 5. Το σκάνδαλο ξεσπά................................................................... 10 6. Αρχίζουν ανακρίσεις ................................................................. 12 7. Οι καταθέσεις του Πυθόνικου και του Ανδρόµαχου ................ 14 8. Ο Τεύκρος και η Αγαρίστη αποκαλύπτουν............................... 17 9. Εµπλοκή Ανδοκίδη και Λεωγόρα ............................................. 20 10. Ο ∆ιοκλείδης στη βουλή ......................................................... 22 11. Ο Ανδοκίδης και οι συγγενείς του .......................................... 27 12. Ποιους ενοχοποιεί ο Ανδοκίδης .............................................. 29 13. Το ψήφισµα του Ισοτιµίδη ...................................................... 31 14. Πολιτικά κίνητρα των κατηγόρων .......................................... 32 15. Από τη Σικελία φυγόδικος....................................................... 34 16. Στη Σπάρτη «φίλος» και στην Αθήνα «καταραµένος»........... 37 17. Πηγές ....................................................................................... 38