Nomoi & oroi,part b

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η. ΟΡΦΑΝΟΣ (ΑΠΤΕΡΑΙΟΣ)

Νόμοι και Όροι (Δυνατές Σκέψεις) Τόμος Β’

Φεβρουάριος 2005, Πάτρα – Ιανουάριος 2008, Πάτρα

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

1. Περ ί Χαμ όγε λ ου 1. Ένα χαμόγελο. Απλό, άδολο, αφτιασίδωτο και μεγάλο σπανίζει σήμερα. Μ’ αυτό, όμως, μικραίνεις τις λύπες. Κρύβεις το χειμώνα. Μ’ αυτό, όμως, γιγαντεύεις τον ήλιο. Και ζεις… 2. Με πολύβουο ανθρωπομελίσσι μοιάζει, νυχθημερόν, η πόλη! Τη μέρα, ξεκουφαίνει τον κόσμο και τα βράδια, καταλαγιάζει κάπως, για να έχει δυνάμεις για τις επόμενες ημέρες! 3. Τι ενώνει και τι χωρίζει τους ανθρώπους; Ψάχνεις για ένα ανεκτίμητο δώρο σε πολύχρωμες και εντυπωσιακές βιτρίνες ή σε λαοπλάνες προσφορές των πολυκαταστημάτων; Κι όμως, ένα χαμόγελο, το πολυτιμότερο δώρο, θα μας έφερνε κοντύτερα δίχως να ζητά ανταλλάγματα, αλλά… 4. Όλοι τρέχουμε. Καθημερινά. Πολύ, διαρκώς και ανεξέλεγκτα. Και ευνουχίζουμε, εκούσια, την αγάπη και το χαμόγελο. Ακόμα και τις ευχές προς τα αγαπημένα ή τα φιλικά πρόσωπα με ένα στεγνό τηλεφώνημα στις γιορτές ή με ένα τυπικό e-mail και ένα άψυχο μήνυμα στέλνουμε πια, μια και η αυτοπρόσωπη παρουσία, η ενεργός συμμετοχή

στη ζωή και στις χαρμολύπες της είναι

αδύνατη, λόγω «ανειλημμένων υποχρεώσεων», όπως έλεγαν κάποτε οι πολιτικοί μας! 5. Στο κέντρο της πόλης. Φασαρία από κορναρίσματα. Τροχοφόρα και πεζοί. Ένα ευκαιριακό, ανομοιογενές σύνολο. Δε χαμογελούν. Βιάζονται και τρέχουν. Να προλάβουν το επόμενο φανάρι ανοιχτό, την ελεύθερη θέση στο πάρκινγκ, τη δόση του δανείου, έναν καφέ στα γρήγορα, μιαν πεταχτή ματιά στα πρωτοσέλιδα τοπικών και

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

αθηναϊκών

εφημερίδων,

το

φιρμάτο

και

αναγκαίο

για

το

αρχιχρονιάτικο ρεβεγιόν κουστούμι ή το φόρεμα στην προθήκη γνωστού καταστήματος. Κάτι ψελλίζουν όταν το φανάρι είναι κόκκινο, όταν οι χώροι στάθμευσης είναι γεμάτοι, όταν το δάνειο γέννησε τόκους, όταν η εφημερίδα «αναμασά» διαρκώς τα ίδια, όταν και κάποιοι άλλοι είδαν πρωτύτερα το ίδιο κουστούμι και πρόλαβαν και το αγόρασαν. Κάτι ψελλίζουν, η απόγνωση ζωγραφίστηκε στα μάτια τους, μα συνεχίζουν να τρέχουν … Θα προλάβουν, άραγε, το επόμενο φανάρι ή κουστούμι; 6. Ένα χαμόγελο. Απλό, άδολο, αφτιασίδωτο και μεγάλο σπανίζει σήμερα. Μ’ αυτό, όμως, μικραίνεις τις λύπες. Κρύβεις το χειμώνα. Μ’ αυτό, όμως, γιγαντεύεις τον ήλιο. Και ζεις… 7. Απλό, όπως το φως του ήλιου. Καθαρό, όπως το καταγάλανο νερό της παρθένας θάλασσας. Άδολο, όπως το χάδι της μάνας, η συμβουλή του πατέρα. Αφτιασίδωτο, όπως το μωρό τη στιγμή που γεννιέται. Μεγάλο, όπως ο καθημερινός αγώνας, που ξεκινά από την καρδιά μας για όλους τους ανθρώπους, ακόμα και αυτούς που, σκόπιμα ή άθελά τους, μας πληγώνουν, και στοχεύει σε μιαν πιο ανθρώπινη ζωή. 8. Και κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο του γραφείου μου τις προάλλες μετά από τηλεφωνική συνομιλία με κάποιο αγαπημένο πρόσωπο, συλλογιζόμουν και ότι η ανθρωπιά θάπρεπε να είναι το πρώτιστο εφόδιο, για να δέχεσαι χωρίς εγωπάθειες ό,τι σου συμβαίνει, με ή χωρίς τη θέλησή σου, στην καθημερινή ζωή, από την οποία και από την κοινωνική συμβίωση, διαρκώς, οσάκις η ρουτίνα δεν τις μετατρέπει σε «έλος χωρίς τέλος», κάτι διδάσκεσαι.

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

Στην καθημερινή ζωή, στην οποία θα ‘ταν άδικο ν’ αφήνεις τις πίκρες και τους ανθρώπους να σ’ ευνουχίζουν, να σου κλέβουν το χαμόγελο, να σου ζητούν ακόρεστα για το καθετί, ακόμα και για την αληθινή φιλία ή τα ερωτικά χάδια ή τις πνευματικές γνώσεις π.χ., εφήμερα ανταλλάγματα ή ν’ απαιτούνε «τόκους» όπως οι άτεγκτοι φιλοχρήματοι τοκογλύφοι… 9. Κι όταν βγαίνει ο ήλιος κάθε πρωί ή δύει κάθε δειλινό, τότε θαρρώ και ότι πρέπει να βρίσκεις την ψυχοσωματική δύναμη να χαμογελάς για σένα και κόντρα σε ό,τι σε «χαλάει», ν’ αγωνίζεσαι περήφανα και αξιοπρεπώς και να ζεις και όχι απλά να επιζείς και να συμβιβάζεσαι, ακόμα και αν η δίκη είναι σε βάρος σου τελεσίδικα χαμένη…

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

2. Περ ί Προ ό δ ου Αν θ ρώπ ων κ αι Κοι νω νιών 1. Οι διάφορες καθημερινές, μικρομέγαλες, ανακατατάξεις στη ζωή ανθρώπων και κοινωνιών έχουν πολλές συνέπειες. Εξαιτίας τους, πολλοί άνθρωποι αμφισβητούν έντονα την «καθεστηκυία τάξη» και θέτουν, σε διάφορα μέρη του κόσμου, αρκετά, και συχνά από διαφορετική

ιδεολογική

και

πολιτική

αφετηρία

ορμώμενα,

ερωτήματα για το παρόν και το μέλλον της υπάρχουσας κοινωνικής οργάνωσης. 2. Ένα από τα συχνότερα, ομολογουμένως, ερωτήματα είναι και αν κρίνεται σωστό ή όχι ο άνθρωπος να ‘χει πάντα τις ίδιες αντιλήψεις για τη ζωή. Μ’ άλλα λόγια, εάν πρέπει ο καθένας μας να μείνει σταθερά και απαρασάλευτα προσκολλημένος στις αρχές, με τις οποίες ξεκίνησε το δύσκολο δρόμο της ζωής ή είναι καλύτερο γι’ αυτόν και για την κοινωνία ν’ αναθεωρεί τις αρχές του και να θέτει νέους

στόχους

έχοντας

ως

απώτερο

σκοπό

αφενός

την

προσωπική προκοπή και αφετέρου την κοινωνική πρόοδο και ευημερία σ’ όλους τους τομείς της καθημερινής ζωής… 3. Εάν βιαστεί κανείς ν’ απορρίψει τη συνέπεια στις αρχές, που θα βάλει ένας άνθρωπος, καταδικάζοντάς την ως συντήρηση οπισθοδρομική και αντιδραστική σε κάθε προοδευτικό νεωτερισμό, θα ‘χει κάνει ένα ολέθριο σφάλμα. Το ίδιο μεγάλο, ζημιογόνο και οφθαλμοφανές θα ‘ναι το λάθος του εάν νομίζει πως η συστηματική αναθεώρηση των αρχών της ανθρώπινης ζωής, σημαίνει,

ταυτόχρονα,

αμφισβήτηση

και

κατάλυση

των

πατροπαράδοτων ηθικών αξιών, γραπτών και άγραφων νόμων στο όνομα δήθεν της προόδου, των αρχών και νόμων που

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

διέπουν όχι μονάχα τις σωστές διαπροσωπικές σχέσεις, μα και την πραγματικά ανθρώπινη οργάνωση της πολιτείας. 4. Μεγάλο, επίσης, σφάλμα και με οδυνηρές επιπτώσεις για άτομα και κοινωνίες θεωρείται η άκριτη καταδίκη όλων των περασμένων ως συντηρητικών και η άρνησή τους, επειδή θέλουμε να είμαστε τάχα προοδευτικοί! «Προοδεύω» σημαίνει, κατά τη γνώμη μου, «ακολουθώ τον ήδη χαραγμένο δρόμο προς τα μπροστά, έχοντας ως σκοπό μου να προκόψω και εγώ ο ίδιος και να βοηθήσω, ανιδιοτελώς, τους συνανθρώπους μου να οδηγηθούμε σε μιαν άλλη κοινωνία, όπου μονάχα το καλό, το κοινωφελές και το δίκαιο θα υπάρχουν και θα εφαρμόζονται απ’ όλους εξίσου για όλους». 5. Καθημερινά, στις ημέρες μας, από διάφορα χείλη ακούγεται η ανάγκη για «εκσυγχρονισμό και πρόοδο» της κοινωνίας μας. Όταν γίνεται, από τη μια, λόγος για «εκσυγχρονισμό» στην κοινωνία μας,

εννοούμε

την

προσπάθεια

ερμηνείας

των

πολιτικών

φαινομένων ή την εφαρμογή εκ μέρους των κρατούντων στην πολιτική αρχών και αξιών, που βασίζονται, η προσπάθεια και η εφαρμογή, σε σύγχρονές μας ιδέες και αντιλήψεις. 6. Λίγοι, όμως, ξέρουν, από την άλλη, τι σημαίνει πραγματικά «πρόοδος» και ξεχωρίζουν το ατομικό συμφέρον από το συλλογικό καλό, αλλά παρ’ όλ’ αυτά, καθώς εξελίσσεται ο πολιτισμός μας, αρκετοί άνθρωποι ολοένα και πιο πολλοί, ολοένα και πιο πολύ, συχνά μάλιστα χωρίς το αναγκαίο ιδεολογικό ή πνευματικό «υπόβαθρο» παρά μόνο από την επιθυμία να ενταχτούν στο ρεύμα των «προοδευτικών (και ανοιχτόμυαλων;)», αμφισβητούν,

κρίνουν,

ελέγχουν,

αρνιούνται,

απορρίπτουν,

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

γκρεμίζουν ή αναθεωρούν τις πατροπαράδοτες αξίες και αρχές, που όριζαν το πώς οργανώνεται η πραγματικά ανθρώπινη κοινωνία και ποιες είναι οι σωστές διαπροσωπικές σχέσεις. 7. Σε καμιά περίπτωση, όμως, το ρήμα «προοδεύω» δεν ερμηνεύεται ως «αρνιέμαι αβασάνιστα το παρελθόν», ούτε πολύ περισσότερο «στριφογυρίζω τη ζωή μου, «θυσιάζοντας» τα ιδεολογικά και υλικά επιτεύγματα της εποχής μου, συνεχώς στα περασμένα». 8. Η καθημερινότητα έχει διδάξει όσους διαισθάνονται ή βλέπουν, ακούνε, οσφραίνονται ότι για καθετί «δει τα μέλλοντα τοις γεγενημένοις τεκμαίρεσθαι». Δηλαδή, για να κάνεις το επόμενο βήμα με σταθερότητα και ασφάλεια, προηγουμένως «βασίσου στα παλιά, ώστε να μπορείς να προβλέψεις και τα κατοπινά». Αλήθεια, εσείς τι λέτε;

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

3. Περί Αλλαγής 1. Με μια γρήγορη ματιά σ’ όσα συμβαίνουνε, καθημερινά, στον κόσμο

των

έμβιων

οργανισμών

(άνθρωποι,

φυτά,

ζώα),

διαπιστώνεις ότι κάθε αλλαγή είναι δείγμα προόδου, σημάδι εξέλιξης, υγείας και ευεξίας. Αντιδιαστέλλεται με τη στασιμότητα, το έλος, την καχεξία. 2. Η πρόοδος, με τη σειρά της, έρχεται να ανατρέψει την παράδοση. Δίχως κανείς να μπορεί, στα πρώτα της βήματα, να προβλέψει εάν θα είναι επ’ ωφελεία ή για κακό των ανθρώπων και των κοινωνιών, μολονότι, συνήθως, διαφέρει σημαντικά από άνθρωπο σε

άνθρωπο

και

από

κοινωνία

σε

κοινωνία

το

πώς

αντιλαμβανόμαστε το κοινωνικό καλό και το πώς το ατομικό συμφέρον! 3. Κάθε αλλαγή έχει αιτίες και αφορμές. Αιτία είναι ό,τι είναι επιμελώς κρυμμένο και μας σπρώχνει σε συγκεκριμένα έργα και λόγια, ενώ, στον αντίποδα, αφορμή ή πρόφαση λέμε ό,τι προβάλλεται για να δικαιολογηθούν οι πράξεις μας. 4. Η αλλαγή, λοιπόν, διακρίνεται στη βαθμιαία μεταβολή και στην αιφνιδιαστική ανατροπή. Στην πρώτη περίπτωση, θα μπορούσε να συνδεθεί με τη φθορά, η οποία, με τη σειρά της, είτε ξεκινά από το εσωτερικό και καταλήγει, για να γίνει απτή, ορατή, αντιληπτή, στο εξωτερικό

ενός

πράγματος

μιας

κατάστασης,

είτε

πρωτοεκδηλώνεται εξωτερικά και, σιγά – σιγά και καθώς περνά ο καιρός, διεισδύει προς όλες τις διαστάσεις, βαθύτερα και πλατύτερα.

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

5. Η δε ανατροπή, από την άλλη, χαρακτηρίζεται από τον αιφνιδιαστικό της χαρακτήρα, εφόσον έχει ως σκοπούς να αλλάξει σημαντικά και άρδην την έως τώρα εικόνα ενός πράγματος και μιας κατάστασης αφενός και να «πιάσει στον ύπνο» όσους ήταν μέχρι τώρα κύριοι της κατάστασης ή όποιους πιθανόν να μην την επιθυμούν ή εκείνους που θα επηρεαστούν αρνητικά απ’ αυτήν, θα χάσουν κεκτημένα εξαιτίας της αφετέρου. 6. Και στις δύο περιπτώσεις η αλλαγή είναι επιθυμητή και προβάλλει ως ανάγκη. Και στις δύο περιπτώσεις, επίσης, εξωγενείς και ενδογενείς είναι οι (παροδικοί ή μόνιμοι) παράγοντες, που επιτείνουν τις αλλαγές ή καθορίζουν το περιεχόμενο, το βάθος και το πλάτος τους… 7. Κάθε μεγάλη αλλαγή λειτουργεί, κατά κάποιον τρόπο, και ως «ντόμινο». Μέχρις ότου κι αυτή παγιωθεί ή ώσπου να γίνει «καθεστώς», επιφέρει, αργά ή γρήγορα, άμεσες ή έμμεσες, σ’ ευρεία ή στενή έκταση, άλλες αλλαγές, μεγάλες ή μικρές, που με τη σειρά τους στέκονται ως αιτία για άλλες μικρότερες και ούτω καθεξής. 8. Συχνά, οι σε κοινωνικό ή πολιτικό επίπεδο (μικρομέγαλες) αλλαγές έχουν συνέπειες, που, ευδιάκριτα από όλους, αντικαθρεφτίζονται στον τρόπο διαχείρισης και άσκησης της πολιτικής εξουσίας από τους κρατούντες (δες: περισσότερο ή λιγότερο αυταρχικός ή φιλολαϊκός), στο βαθμό πίστης και εμπιστοσύνης των λαϊκών μαζών στους φορείς της (πολιτικής, θρησκευτικής π.χ.) εξουσίας (βλ. προσήλωση ή άρνηση), στον τρόπο εκχώρησης προνομίων

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

και δικαιωμάτων εκ μέρους των κυβερνώντων και διεκδίκησής τους εκ μέρους των κυβερνώμενων, κ.α.. 9. Το πολιτικό περιβάλλον είναι πιο «δυσκίνητο» από το φυσικό, αλλά πιο «ευκίνητο» από το ιδεολογικό. Μ’ άλλα λόγια, ευκολότερα αλλάζει ο καιρός, από λιακάδα π.χ. σε βροχή, ενώ δυσκολότερα, όπως πολλοί δέχονται, γεννιέται σήμερα μία νέα ιδεολογία σαν το μαρξισμό ή το φιλελευθερισμό. Ίσως γι’ αυτό να φταίει, λένε, ο κοινωνικός και οικονομικός μας περίγυρος! 10.

Πανεύκολα, όμως, υπό την επιρροή ξένων και εφήμερων

παραγόντων, το κοινωνικό σώμα μπορεί να στραφεί υπέρ του ενός ή του άλλου κομματικού σχήματος, εάν του υποσχεθεί, στις εκλογές, κάποιος κοινωνικές αλλαγές ή κατά τη διάρκεια των βαθμιαίων μεταβολών. Γι’ αυτό, και πρέπει να είμαστε προσεχτικοί όταν

ακούμε

«ευαγγελίζονται»

υποσχέσεις να

τις

για

αλλαγές,

αφήσουν

«κενά

ίσως

όσοι

τις

γράμματα»,

εάν

ανακαλύψουν ότι «κινδυνεύουν» οι ίδιοι να χάσουν την εξουσία τους από την εκχώρηση δικαιωμάτων στο λαό ή την ικανοποίηση των αιτημάτων του…

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

4. Περί Ευθύνης των Επιστημόνων 1. Περισσότερο, ίσως, από ποτέ άλλοτε, ο άνθρωπος, τις τελευταίες δεκαετίες, πήρε μόνος του ή σπρώχτηκε από άλλους σε ένα δρόμο που θα τον οδηγήσει στον ολοκληρωτικό χαμό, μολονότι όλα δείχνουν πως η ζωή του καλυτερεύει, μέρα με τη μέρα, ολοένα και πιο πολύ, μολονότι όλα μαρτυρούν πως η ζωή του ξεπερνά, μ’ απίστευτη για τις μεγαλύτερες σε ηλικία γενιές ευκολία, τις ανυπέρβλητες δυσκολίες του παρελθόντος! Το πιο δυσάρεστο, βεβαίως, είναι ότι η καταστροφή αυτή, όταν θα έλθει, θα βλάψει ανεπανόρθωτα και τον ίδιο τον άνθρωπο και το κοινωνικό σύνολο γενικότερα. Ενδεικτικά, ας επισημανθεί η μόλυνση του φυσικού περιβάλλοντος, η οποία, όταν θα φτάσει στο απροχώρητο, θα συμπαρασύρει στο χαμό, πέρα από τη χλωρίδα και την πανίδα, και τις ανθρώπινες κοινωνίες. 2. Δικαιολογημένα, λοιπόν, όλοι αναζητούμε ποιοι είναι αυτοί οι «άλλοι» που έσπρωξαν ή παρέσυραν τον άνθρωπο σ’ αυτόν τον χωρίς επιστροφή δρόμο του ολέθρου. Πολλοί τα «ρίχνουν όλα» στους πολιτικούς, αλλά αυτό θα αποτελέσει αντικείμενο άλλου σημειώματός μας. Στο τωρινό αρθρίδιο, ας επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας στο ότι δεν είναι λίγοι όσοι, κάθε μέρα, επιρρίπτουν τις ευθύνες στην επιστήμη, προβάλλοντας ως επιχείρημα πως η επιστήμη ανέτρεψε όλες τις «ισορροπίες» που υπήρχαν φυσικές, κοινωνικές, ηθικές ή και πολιτικοοικονομικές ακόμα. Χαρακτηριστικά, ας αναφερθεί και ότι ο κλωνισμός εξακολουθεί να συζητιέται στις ιατρικές κοινότητες και είναι μεγάλος ο αριθμός όσων βιολόγων τον υπερασπίζουν έναντι

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

εκείνων

που

τον

αποστρέφονται,

ενώ δεν

είναι καθόλου

ευκαταφρόνητα και ανατρέψιμα τα επιχειρήματα ούτε της μίας, ούτε της άλλης πλευράς. Τα κινητά τηλέφωνα, επίτευγμα της συνεργασίας της τεχνολογικής και της επιστημονικής προόδου των σύγχρονών μας κοινωνιών, «έλυσαν» τα χέρια σε πολλούς συνανθρώπους μας και «έδωσαν φτερά» στην επικοινωνία, αλλά οι επιστήμονες διχάζονται, άλλοι τα θεωρούν επιζήμια για την υγεία των χρηστών και άλλοι μιλούν μονάχα για τη χρηστικότητά τους, η οποία, κατά τη γνώμη τους, υπερτερεί κάποιων ασήμαντων «παρενεργειών»! Τα εργατικά συνδικάτα, τέλος, συχνά μέμφονται τις εφευρέσεις των επιστημόνων που έθεσαν στο περιθώριο πολλά εργατικά χέρια, αν και καλυτέρεψαν αισθητά τις συνθήκες δουλειάς σε αρκετά σύγχρονα εργοστάσια. 3. Την ευθύνη της επιστήμης για την ανατροπή πολλών «αρχών» και «ισορροπιών» δεν την αρνείται κανείς, γιατί προβάλλει ως αποτέλεσμα

της

λαμπρής

τεχνολογικής

και

επιστημονικής

προόδου του ανθρώπινου γένους. Παρ’ όλ’ αυτά, υπάρχει και ο αντίλογος που ισχυρίζεται ότι η επιστήμη είχε και έχει ως στόχο της πάντα να βρει την αλήθεια και να τη δώσει στον άνθρωπο. Κρίνεται, λοιπόν, αδιανόητο να έχει η αλήθεια, που θεμέλια της έχει τη θεωρία και τα πειράματα των επιστημόνων, καταστροφική επενέργεια στον άνθρωπο και το ψέμα, που δεν στηρίζεται πουθενά, ωφέλιμη! 4. Μήπως όταν

οι επιστήμονες σκέφτονται ως άτομα, τότε,

δικαιολογημένα, επιρρίπτονται οι ευθύνες στην επιστημονική κοινότητα μιας κοινωνίας; Μ’ άλλα λόγια, όταν οι επιστήμονες

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

πάψουν να σκέφτονται και να ενεργούν για το σύνολο, αλλά προβάλλοντας το «εγώ» τους ή γινόμενοι «χαμερπείς κόλακες» των κρατούντων, τότε είναι αυτοί οι υπεύθυνοι για τα δεινά του ανθρώπινου γένους, τα τωρινά και τα επερχόμενα; Μήπως η κολακεία προς τον κοινωνικοπολιτικά ισχυρό, επειδή αφαιρεί από τον επιστήμονα την ελευθερία της ατομικής δράσης και της αυτενέργειας, είναι αυτή, εν τέλει, που οδηγεί τους επιστήμονες να μην έχουν στο νου της τον αγώνα για το κοινό καλό, αλλά τους σπρώχνει να κυνηγούν το προσωπικό συμφέρον, φαινομενικά ελεύθεροι, μα στην πραγματικότητα δέσμιοι των παθών τους; 5. Ο δέσμιος των παθών του άνθρωπος και όποιος νοιάζεται μονάχα για την ύλη και το σήμερα μετατρέπεται σε ένα άπληστο, αχόρταγο, ασυγκίνητο και κερδοσκοπικό ον, που ασύνειδα έχει αφήσει ακαλλιέργητες την πνευματική και την ηθική πτυχή του χαρακτήρα του. Έτσι, παρά το όποιο επίπεδο μόρφωσης και γνώσεών του, καταλήγει στο να είναι ανώριμος και να μην μπορεί να μελετήσει τα κοινωνικά φαινόμενα πέρα από ένα βαθμό ανάπτυξης και ως εκ τούτου, να μην μπορεί να προτείνει τρόπους επίλυσης των κοινωνικών προβλημάτων. 6. Όταν, εξάλλου, κάθε άνθρωπος, και ιδιαίτερα ο επιστήμονας, δεν είναι ελεύθερος να εκφράσει τη σκέψη του, τότε δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι σε θέση να επηρεάζει και να διαμορφώνει κοινωνική αντίληψη. Η ελευθερία της βούλησης και η παρρησία του λόγου ενός πνευματικού ανθρώπου και ενός επιστήμονα, τις οποίες τους εξασφαλίζει το ευνομούμενο κοινωνικό σύνολο, τους επιβάλλουν να εκφράζουν, θαρρετά, και την ατομική τους γνώμη

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

βέβαια, αλλά και εκείνη που θα ωφελήσει ή δεν πρόκειται να ζημιώσει το κοινωνικό σύνολο και τους ίδιους τους επιστήμονες σαν

οργανωμένα

μέλη

μιας

τέτοιας

κοινωνικά

δομημένης

κοινωνίας. 7. Ο σύγχρονος άνθρωπος, όμως, αναγκάζεται μερικές φορές από τους συνανθρώπους του ή άλλους αδιευκρίνιστους παράγοντες να προσαρμόσει ή να αλλοιώσει τη συμπεριφορά του, για να καταξιωθεί, κάποτε, μέσα στην κοινωνία και, άλλοτε, για να αποχτήσει περισσότερα αγαθά απ’ όσα του δίνει η φύση ή εκείνα που κερδίζει ο ίδιος με τον καθημερινό μόχθο του. 8. Η επιστήμη στέκεται καθημερινά πλάι του και του παρέχει όλα τα εφόδια, για να επιζήσει ή να πετύχει τους σκοπούς του. Του γνωστοποιεί, όμως, συνάμα, και τις συνέπειες των κάθε είδους επιλογών του, μα αυτός αρνείται να τις ακούσει και, κατόπιν, άμα του συμβεί κάτι ανεπιθύμητο κι ολέθριο, κάθεται και, συνήθως, κλαίει ως … Επιμηθέας! 9. Μήπως, λοιπόν, ο σύγχρονος άνθρωπος στην αγωνιώδη, καθημερινή, προσπάθειά του να προβάλει το ατομικό αντί του γενικού συμφέροντος πέφτει σε λάθη, που, αργά ή γρήγορα, θα τον φέρουν στην καταστροφή, αλλά θέλοντας να αποποιηθεί τις όποιες ευθύνες του, τις μετακυλά στους … επιστήμονες και στους … πολιτικούς;

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

5. Περί Πολιτισμικών Αγαθών και Λαού 1

Οι νικηφόροι πόλεμοι, ανέκαθεν, χάριζαν λαμπρή υστεροφημία στο νικητή. Ένα κομψοτέχνημα προσφέρει, πάντοτε, μεγάλη δόξα στο δημιουργό του. Οι ευνομούμενες πολιτείες δωρίζουν – από τα αρχαία, κιόλας, χρόνια – δόξα σ’ όσους ζουν σ’ αυτές και σ’ εκείνους που διαχειρίζονται, με σύνεση και διορατικότητα, τα κοινά.

Σε καιρό ειρήνης, λοιπόν, μία πόλη, για να ευημερήσει οικονομικά και να προοδέψει πνευματικά, θα πρέπει, πρώτα απ’ όλα, κατά τη γνώμη μου, οι πολίτες της να «μυηθούν» στις χαρές της καθημερινής ζωής. Έπειτα, έρχεται αυθόρμητα και ως λογικό συνεπακόλουθο, θαρρώ, η ενεργός συμμετοχή τους στα κοινά και στην

«παραγωγή»

απολαμβάνουν,

εκ

πολιτιστικών των

υστέρων,

αγαθών, και

οι

για ίδιοι

να και

τα όσοι

επισκέπτονται την πόλη. 3

Για τη γονιμοποιό συμμετοχή των πολιτών στην «παραγωγή» πολιτισμού σημαντικό ρόλο παίζει ο τρόπος, με τον οποίο οι κρατούντες

–

απαλλαγμένοι

από

ιδιοτελή

κίνητρα

–

αντιλαμβάνονται όχι τα ρηχά και επιφανειακά, αλλά τα βαθύτερα νοήματα της πολιτιστικής δημιουργίας στο σύνολό της και με τον οποίο, μπροστάρηδες οι ίδιοι, «παρωθούν» τους πολίτες να ασχοληθούν με τον πολιτισμό. 4

Για να φτάσει μία πολιτεία σε σπουδαίο, υλικό και πνευματικό, πολιτισμό, δεν χρειάζεται να ‘χουν τα θέατρά της κάθε μέρα παραστάσεις, δεν απαιτείται οι πινακοθήκες της να φιλοξενούν ζωγραφικές εκθέσεις ή οι χώροι τέχνης εικαστικές δημιουργίες

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

διαρκώς, δεν είναι ανάγκη να δίνονται συνεχώς συναυλίες ή λογοτεχνικές εκδηλώσεις. Πάνω απ’ όλα, νομίζω, ό,τι χρειάζεται είναι να βοηθήσουν όσοι βρίσκονται στην εξουσία ενός τόπου τους πολίτες να ξεφύγουν, πραγματικά, από τη φτώχεια. Πολλοί πιστεύουν ότι η φτώχεια είναι εχθρός του πολιτισμού, γιατί, όπως λένε, ο φτωχός νοιάζεται, πιότερο, πώς θα γεμίσει το στομάχι του παρά το… μάτι του! Επιπλέον, η φτώχεια, θαρρώ, πως δίνει και την

ευκαιρία

σε

δημαγωγούς

να

παραπλανούν

το

λαό,

προβάλλοντας για ανώτερα κάποια, ουδεμία σχέση έχοντα με τον πολιτισμό και τα αγαθά του, «υποπροϊόντα», για να τον κρατούν «δέσμιό»

τους

και

«εφευρίσκουν»

οι

«αιχμάλωτο» κρατούντες,

των, αληθινών

όσων

προβλημάτων

της

καθημερινότητας… 5

Ο πραγματικός, λοιπόν, πολιτισμός και τα κοινωφελή αγαθά του θα ‘πρεπε να είναι κτήμα όλων, ανεξαιρέτως, των πολιτών, αφού, εξάλλου, απ’ αυτούς και προέρχονται. Και εάν ψάχνουμε ποια είναι η συνεισφορά των πολιτιστικών αγαθών στην καθημερινή ζωή, πέρα από τη διάπλαση του ήθους και την πνευματική μας (δια)μόρφωση, σας προτρέπω να θυμηθούμε ό,τι βάζει ο Θουκυδίδης («Ιστορία», βιβλίο ΙΙ, 38, μετάφραση Ελ. Βενιζέλου) τον Περικλή να λέει για τη σημασία της πολιτιστικής ευημερίας στην κλασική Αθήνα: «[…] Και η καθημερινή τέρψις, την οποία ποριζόμεθα από αυτάς, αποδιώκει τας μερίμνας της ζωής […]».

Πόσοι, άραγε, όμως, από τους υποψηφίους δημάρχους της πόλης μας συνέταξαν το πολιτιστικό «κομμάτι» των προεκλογικών τους υποσχέσεων έχοντας υπόψη τους το Θουκυδίδη ή, εάν δεν τον

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

θυμόνταν, πώς μπορεί, χωρίς βαρύγδουπα λόγια μα με σηκωμένα μανίκια και του δημάρχου και όλων των πολιτών, η πόλη μας να φτάσει στην αληθινή πρόοδο; Όποιος διαβάσει προσεχτικά

τα

προεκλογικά

τους

φυλλάδια

(με

–

ευκολοσύντριφτες – «αερολογίες»;) και ξεχωρίσει την αλήθεια από το ψέμα, ας το φωνάξει, όσο είναι καιρός, σε κεντρική πλατεία! Πολλοί, το πιστεύω, θα βρεθούν να τον πιστέψουν και να τον ακολουθήσουν…

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

6. Περί Ρατσισμού και Πολιτισμού 1. Τελευταία,

είναι

πολύ

συχνά

τα

αντικοινωνικά

ρατσιστικά

φαινόμενα. Δυστυχώς, όμως, πιο συνηθισμένη στις ανθρώπινες κοινωνίες, ακόμη και στις ημέρες μας, χαραυγή του 21ου αιώνα πια, είναι η καταδικαστέα κρατική μορφή βίας. Και η βία αυτή είναι, καθημερινά

και

γύρωθέ

μας,

ορατή,

καθώς,

όπως

όλοι

παραδέχονται, εκδηλώνεται – οσάκις δεν χρησιμοποιούνται διάφορα μέσα «προστασίας» της νέας, εννόμου, τάξεως – είτε ως αποπροσανατολιστική προπαγάνδα υπέρ των δήθεν λαοφιλών της προθέσεων είτε ως λογοκρισία επί των πνευματικών δημιουργημάτων

που

της

αντιστέκονται

(λογοτεχνία,

κινηματογράφος, μουσική, ζωγραφική κ.α.)… 2. Και δεν περιορίζεται γεωγραφικά και χρονικά, αλλά αγκαλιάζει όλη την υφήλιο και μπορεί να φανερωθεί ανά πάσα στιγμή στις κοινωνίες

μας,

που

αρέσκονται

στην

υποκρισία

και

στο

«στρουθοκαμηλισμό»! Έτσι, δεν εξεπλάγην, αλλά περιμένω τις αντιδράσεις της διεθνούς καλλιτεχνικής κοινότητας, όταν άκουσα, πριν μερικά χρόνια, πως η Μόσχα αποφάσισε να «κόψει» την προβολή της κωμικής ταινίας “Borat”, που σατιρίζει τη ζωή στο Καζακστάν. Να σημειωθεί δε πως είναι η πρώτη φορά μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού που η Ρωσία προβαίνει σε απαγόρευση δημόσιας προβολής μιας κινηματογραφικής ταινίας… 3. Και δεν εξεπλάγην, εφόσον, τις ίδιες ημέρες πάνω – κάτω, είχα ακούσει μιαν παρόμοια είδηση και από την Αφρική. Συγκεκριμένα, και η ταινία με τίτλο «Ντούνια», που πραγματεύεται τις επιθυμίες, τις αγωνίες και την αγάπη για ελευθερία μιας νεαρής Αιγύπτιας με

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

τρόπο υπαινικτικό, διακριτικό και εξαιρετικά ποιητικό, με λεπτότητα και ευγένεια ακόμα και σε όλες τις άγριες σκηνές (κλειτοριδεκτομή, θανάτωση ενός ενήλικου που του έκοψαν με κοπίδι το λαιμό, κ.ά.), λογοκρίθηκε

και

αποσύρθηκε

από

τις

Αιγυπτιακές

κινηματογραφικές αίθουσες! 4. Ενώ πολλοί θα θυμηθούν μάλλον και την ιστορία με την εικαστική έκθεση Outlook στην Αθήνα (τέλη του 2003) και την κατακραυγή υπέρ των «χρηστών ηθών» κάποιων θεοφοβούμενων, που οδήγησε

σε

καταστροφή

κάποιων

ζωγραφικών

έργων,

πραγματικός πολιτισμός και τα υψηλά αγαθά και προϊόντα του «εξημερώνουν» τα ήθη, γαληνεύουν τις ψυχές και, κατά τη γνώμη μου, διδάσκουνε τον άνθρωπο πώς, γεμάτος ψυχική δύναμη και αισιοδοξία, να αγωνίζεται για τα καθημερινά του προβλήματα. Βοηθούν τον άνθρωπο να δει τον εαυτό του μέσα από καθρέφτη χωρίς παραμορφώσεις και μετά από αυτοκριτική να γνωρίσει ποιος πραγματικά είναι και ποια τα δικαιώματά του στη ζωή και ποιος ο προορισμός του και ποιος ο κοινωνικός του ρόλος. Τον ωθούν να αναζητά, με περιπλανήσεις σαν του Οδυσσέα, τη δική του φωνή και δύναμη, με τις οποίες θα μπορεί να ορθώνει το ανάστημά του σ’ ό,τι τον περιβάλλει και τον βάλλει καθημερινά. 5. Ίσως αυτό το τελευταίο, δηλαδή η παλικαρίσια αντιμετώπιση και η γεμάτη αυτοπεποίθηση της ζωής από τους πολίτες να «ενοχλεί», νομίζω, τους πολιτικούς, που επιδιώκουν να κρατούν, με τη λογοκρισία και την προώθηση συγκεκριμένων «πολιτιστικών υποπροϊόντων (: σκουπιδιών)», στα «σκοτάδια» τις λαϊκές τάξεις και να κυριαρχούν αυτοί, ως «μονόφθαλμοι» στους «τυφλούς»…

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

6. Κι όλα αυτά τη στιγμή που κάποιοι απ’ όσους, πολιτικοί – εκκλησιαστικοί και πνευματικοί (μα συμβιβασμένοι με την εξουσία) «ταγοί» (;), θέλουν να μας διδάξουν ήθος και ηθική, πολύ συχνά, εντός και εκτός Ελλάδας, αποδεικνύονται, από τις ίδιες τις πράξεις τους και πριν αλέκτορα λαλήσαι, κοινωνικά ανάλγητοι και επίορκοι σ’ εκείνον απ’ τους όρκους τους, ο οποίος τους δέσμευε να προτάσσουν το κοινωνικό καλό και όχι το δικό τους συμφέρον…

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

7. Περ ί Καρν αβ αλι ού και Απο κ ριών 1. Πολλά έχουν, κατά καιρούς, γραφεί και ειπωθεί για το καρναβάλι και τις Απόκριες! Χοροί, μουσική, αποκριάτικες μεταμφιέσεις κατακλύζουν όλη την πόλη, πέρα ως πέρα… 2. Με μπροστάρη τη νέα γενιά, η πόλη παίρνει ένα άλλο «χρώμα». Αέρας γιορτινός διώχνει τα κάθε λογής σύννεφα. Ξαναζωντανεύει η πόλη θαρρείς από το λήθαργο όλης της υπόλοιπης χρονιάς… 3. Ξεχνούμε προς στιγμή, όλα τα μικρομέγαλα, εκούσια και ακούσια, προβλήματα και «βάσανα» της καθημερινότητας. Ξεφεύγουμε από την εκνευριστική και μονότονη ρουτίνα. 4. Τραγουδώντας φάλτσα; Ναι, γιατί η παραφωνία είναι καλύτερη από την αφωνία! 5. Βγαίνοντας στους δρόμους; Ναι, γιατί, έξω από το σπίτι, μετέχεις στη

γιορτή

(«μέθεξη»),

καθώς

συναντάς

και

γνωρίζεις

περισσότερους και καινούριους για τη ζωή σου ανθρώπους, που συνεορτάζοντας μαζύ τους περνάς καλύτερα πασιφανώς από την εκούσια απομόνωση και το κλείσιμο, σε μέρες γιορτινές, στο σπίτι και στους τέσσερις τοίχους του… 6. Γλεντώντας με την καρδιά σου και έχοντας παρέα φίλους και αγαπημένα πρόσωπα; Ναι, γιατί, καθώς λέει η λαϊκή σοφία, «η φτώχια θέλει καλοπέραση» και επειδή οι φίλοι και τα προσφιλή πρόσωπα

βοηθούν

τη

χαρά

σου

να

«γιγαντέψει»,

να

υπερφαλαγγίσει κάθε πίκρα και λύπη… 7. Με τις μάσκες και τα πειράγματα; Ναι, γιατί τούτα τα απαραίτητα «συστατικά» των Αποκριών παραπέμπουν στο αρχαιοελληνικό

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

θέατρο (τραγωδία και κωμωδία

και σατυρικό

δράμα) και

ξαναφέρνουν στο προσκήνιο την πραγματική σημασία της λέξης «έκσταση» (: ο άνθρωπος στέκεται έξω από τον καθημερινό του εαυτό και γιορτάζει), όπως ακριβώς την εννοούσε και την πρόβαλε η διονυσιακή λατρεία των προγόνων μας! 8. Ο Καρνάβαλος είναι, ανέκαθεν, ο ήρωας του καρναβαλιού. Ο πρωταγωνιστής με το προδιαγεγραμμένο τέλος. Παρ’ όλ’ αυτά, πάντα συνόδευε τα υπόλοιπα άρματα και μαζύ τους ειρωνευόταν, κορόιδευε,

χλεύαζε

τα

στραβά

και

τα

ανάποδα

της

καθημερινότητάς μας. Όσοι, χωρίς να θέλω να κομίσω «γλαύκας ες Αθήνας»,

παίρνουν ενεργό μέρος στα καρναβάλια με τις

μεταμφιέσεις και τις μάσκες τους έριχναν τις μάσκες της υποκρισίας και του ψεύδους των επισήμων εκπροσώπων της τοπικής κοινωνίας και του κράτους μέσα στο συναρπαστικό κόσμο του καρναβαλιού και, ταυτόχρονα, ενθάρρυναν τους πολίτες στον καθημερινό τους αγώνα έναντι όσων μας «καταπιέζουν». 9. Το καρναβάλι, λοιπόν, τούτη η κωμική αναπαράσταση της ζωής μας και η αναζωογονητική δύναμη της πόλης και των πολιτών, μεταμορφώνεται, πάντοτε, σε θέατρο της πραγματικής ζωής, σατιρίζει και στηλιτεύει τα πάντα με άδολο, εύστροφο, έξυπνο και πρωτότυπο τρόπο. Και θα συνεχίσει να το κάνει, αρκεί να μην αφήσουμε το «χρήμα» να το… ξεστρατίσει, να μην αφήσουμε κανέναν μας να το καταστρέψει και να το θυσιάσει όχι στο… γλεντζέ Διόνυσο, αλλά στον… Κερδώο Ερμή!

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

8. Περί Τέχνης και Καλλιτεχνών 1. Η Τέχνη, όμως, ως προϊόν έκφρασης και εργασίας του καλλιτέχνη, επιδρά πολύπλευρα στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου. Τόσο στον ηθικό και πνευματικό τομέα, όσο και στον υλικό. 2. Η Τέχνη επηρεάζει το θεσμικό και το ιδεολογικό πλαίσιο της εκάστοτε εποχής, το οργανωμένο κράτος και το Δίκαιο, και διαμορφώνει τις συνθήκες για μιαν υλική πρόοδο και πνευματική ευημερία. Και τούτο μπορεί να συμβεί με όλες τις μορφές Τέχνης, που απευθύνονται σε κάθε μεμονωμένο άνθρωπο με το ιδιαίτερό του σύστημα ηθικών και πνευματικών «πιστεύω», αξιών και γνώσεων και σε κάθε σύνολο ανθρώπων, όπως π.χ. μια μουσική σύνθεση, μια εικαστική (ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική κ.α.) δημιουργία, ένα κινηματογραφικό φιλμ, ακόμα και μια φωτογραφία. 3. Όμως η επίδραση του καλλιτέχνη είναι στενά συνυφασμένη με την αξία του έργου του, αλλά και με την αξία του ίδιου του καλλιτέχνη. Γιατί, όσο πιο άξιος είναι ο δημιουργός, τόσο πιο πολύ και πολλή έχουν απήχηση τα μηνύματα που περνά, έμμεσα ή άμεσα, μέσα από το έργο του προς τους φιλότεχνους και μη. 4. Ο καλλιτέχνης, λοιπόν, οφείλει, εάν θέλει να ασκεί επίδραση στον τρόπο που ζούνε, δρουν και σκέπτονται η κοινωνία και οι ομάδες, να ξεπερνά ηθικούς φραγμούς και παρωχημένες προκαταλήψεις, αλλά μέσα από το έργο του να φανερώνει διαρκώς όχι το συμβιβασμό, αλλά την ανάγκη για αλλαγή και νέα πνοή. 5. Για να το πετύχει αυτό ο καλλιτέχνης, δεν πρέπει να παρασύρεται από τη δουλοπρέπεια και το εφήμερο κέρδος, αλλά να θυμάται

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

πάντα πως σκοπός της Τέχνης θα πρέπει να είναι να υπηρετεί το άτομο στις διάφορες εκδηλώσεις της ζωής και, συνάμα, να εκφράζει το ωραίο και ό,τι είναι αντικειμενικά αποδεχτό. 6. Όταν γίνεται λόγος για κάτι «αντικειμενικά αποδεχτό», τούτο δεν αφορά μόνο κάποιες ιδέες ή βιοθεωρίες περί δημόσιας και ιδιωτικής ζωής (θρησκεία π.χ. ή επιστημονικά θέσφατα), οι οποίες ξεκινούν από την επιστημονική ή πνευματική «οικογένεια» μιας κοινωνίας ή μια συγκεκριμένη οικονομικοκοινωνική τάξη και διαδίδονται, μέσω διάφορων τρόπων και με διάφορα μέσα (ΜΜΕ, Internet), στο υπόλοιπο πλήθος. Είναι συχνότατα και ο τρόπος που ερμηνεύουν και αποδέχονται, υπό το πρίσμα των κοινωνικών κανόνων, όσοι συναπαρτίζουν το πλήθος τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους ως μελών ενός οργανωμένου συνόλου. 7. Το πλήθος, λοιπόν,

έχει, όχι σπάνια, την «αξίωση» από τον

καλλιτέχνη ν’ ανταποκριθεί στα μηνύματα του καιρού του και να προσφέρει τη

βοήθειά του στις

δυσκολίες

που συναντά,

καθημερινά, στο δρόμο του. Να ζει μέσα στο σύνολο και να του συμπαραστέκεται στα καθημερινά εμπόδια. Μιαν αξίωση, που θυμίζει την προσέλευση των Θηβαίων στον Οιδίποδα και την ικεσία τους για βοήθεια ενάντια στο φονικό λοιμό (Σοφοκλέους, «Οιδίπους Τύραννος»). Για το μέσο άνθρωπο, αυτό, δηλαδή, σημαίνει εκπλήρωση του χρέους του ανώτερου, πνευματικά και ηθικά, ανθρώπου προς την κοινωνία σε περιπτώσεις, όπως οι «ηθικά σαπισμένες» κοινωνίες ή τα ολοκληρωτικά καθεστώτα ή τα πολιτεύματα της βίας και της αναρχίας που δεν μπορεί ο απλός άνθρωπος ν’ αντιταχτεί είτε ενάντια στον κρατικό δυνάστη είτε στις

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

διάφορες μορφές βίας, που, παρ’ όλη την εξέλιξη του ανθρώπου, εξακολουθούν να τον καταδυναστεύουν. 8. Το χρέος τούτο, όπως το αντιλαμβάνεται ο μέσος άνθρωπος, είναι απαράβατο, αλλά και υποχρεωτικό. Όμως, ο καλλιτέχνης το νιώθει περισσότερο σαν ένα αποφασιστικό δίλημμα στη ζωή και στο έργο του, το οποίο καλείται να καθορίσει και την επίδραση που θα έχει στο λαό. Το δίλημμα, στο οποίο βρίσκεται, είναι: Να θυσιάσει την ποιότητα του έργου του, για να υπηρετήσει δουλοπρεπώς ό,τι θα του εξασφαλίσει μόνο τα πρόσκαιρα προς τα ζην; Ή να αγωνίζεται να δημιουργήσει ανώτερο έργο, που θα έχει επίδραση στην κοινωνία και θα εξωθήσει το λαό σε νέους αγώνες για ανατροπή όποιου «σάπιου κατεστημένου» και καθεστώτος περιορίζει την ελεύθερη έκφρασή του ή τις επιλογές του και καταπιέζει τους πολίτες ή τους κρατά στα «σκοτάδια» της αμάθειας και τους εκμεταλλεύεται αχόρταγα και με κάθε τρόπο; 9. Όπου το ωραίο παύει να είναι σκοπός του καλλιτέχνη, εκεί παύει να υπάρχει Τέχνη ή μ’ άλλα λόγια, αυτή εκχυδαΐζεται, γίνεται εφήμερο και ευτελές… εμπόρευμα, που πλαταίνει, αντί να περιορίζει, το χάσμα ανάμεσα στις λαϊκές τάξεις και όσους έχουν την πολιτική και οικονομική δύναμη. Το ωραίο, δηλαδή, ό,τι – χωρίς να φτάνει στα άκρα – τέρπει όλες τις αισθήσεις και, συνάμα, ευαισθητοποιεί και ενεργοποιεί τον ψυχικό κόσμο και, επιπλέον, διδάσκει το νου του ανθρώπου, αν και πολλοί δυσκολεύονται, για υποκειμενικούς λόγους (παιδεία, καταγωγή, κοινωνική τάξη κ.α.), να συνταυτιστούν ως ποιο θεωρείται και ποιο απ’ όσα μας περιβάλλουν είναι το αντικειμενικά ωραίο, πρέπει να ‘ναι το

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

γνώρισμα κάθε καλλιτεχνήματος! Δεν αρκεί, όμως, μόνον αυτό… Τι εννοώ; Οσάκις δεν προτάσσονται η Αλήθεια και το Δίκαιο, η Τέχνη δεν οδηγεί τους ανθρώπους στην ελευθερία, αλλά, ως υπηρέτης όσων καταστρατηγούν κάθε ανθρώπινο δικαίωμα και καταπατούν την αξιοπρέπεια των συνανθρώπων τους, τους κρατά στη σκλαβιά. 10.

Τι χρειάζεται, λοιπόν, η ανθρώπινη κοινωνία; Μια Τέχνη

πρωτοπόρο των κοινωνικών αγώνων, υπέρ, ταυτόχρονα, και της Αλήθειας και του Ωραίου. Ιδίως στις ημέρες μας, όπου οι κοινωνικές ανισότητες έχουν διογκωθεί εις βάρος των λαϊκών τάξεων

και,

συνάμα,

«τα

πατερναλιστικά

κηρύγματα»,

υποκρισία, η κακογουστιά και το ψέμα κυριαρχούν, έτσι δεν είναι;

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

9. Περί Παίδων Αγωγής 1. Τις τελευταίες ημέρες, για λόγους, που ποικίλουν, τα πανελλήνιας εμβέλειας αθηναϊκά κανάλια δίνουν, άλλα λιγότερο και άλλα περισσότερο, σημαντικό χρόνο των ειδησεογραφικών δελτίων τους στην υπόθεση του βιασμού της μαθήτριας στην Εύβοια. Το ίδιο κάνουν, πάνω – κάτω, και οι εφημερίδες, όπου έγκριτοι δημοσιογράφοι, νομικοί, κοινωνικοί λειτουργοί και ψυχολόγοι χύνουν άφθονο μελάνι και – μακάρι να κάνω λάθος! – «κροκοδείλια δάκρυα» συμπαράστασης προς το θύμα και «μύδρους» προς τους θύτες… 2. Ξεχνούν, όμως, όλοι οι εκ των υστέρων «εισαγγελείς και κριτές» πως οι πρωταγωνιστές της Ιστορίας μας, τόσο οι δράστες, όσο και η βιασθείσα, αλλά και αυτόπτες μάρτυρες, είναι παιδιά. Επίσης, ίσως τους διαφεύγει και το ότι όσα ειπωθούν ή γραφούν για αυτή την υπόθεση θα έχουν, ως επί το πλείστον, αποδέχτες τα παιδιά μας, τα οποία, όμως, δεν ξέρει κανείς μας εάν τα προσλάβουν ως χρήσιμη συμβουλή για να προσέχουν περισσότερο τους εαυτούς τους ή εάν τα εκλάβουν ως άχρηστο γι’ αυτούς γονικό και κοινωνικό «ηθικοπλαστικό κήρυγμα» και τα απαξιώσουν πριν καλά – καλά τα… ακούσουν! 3. Μια άλλη κατηγορία, όμως, αποδεχτών μήπως θα είναι και όσοι νοιάζονται, όπως λένε, για την έννομο δημόσια τάξη και την κοινωνική ευημερία του τόπου μας; Λέτε να βρουν «προφάσεις εν αμαρτίαις», για να «αλυσοδέσουν» τα παιδιά μας και να τους απαγορέψουν κάθε προσπάθεια διαμαρτυρίας έναντι όσων τους ενοχλούν από το σχολικό περιβάλλον (κακογραμμένα βιβλία,

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

απαίδευτοι και αυταρχικοί εκπαιδευτικοί, πενιχρότατα κρατικά κονδύλια και έλλειψη υποδομών για αναβάθμιση της παρεχόμενης παιδείας κ.α.); 4. Μ’ όλα αυτά που άκουσα και είδα τούτα τα εικοσιτετράωρα και έπειτα

από

αρκετή

εσώψυχη

αναζήτηση

κατέληξα

στο

συμπέρασμα ότι, εάν ο βιασμός του σώματος ενός παιδιού είναι επώδυνος μα στιγμιαίος, ο βιασμός της ψυχής του μοιάζει με ανοιχτή για χρόνια και δυσεπούλωτη πληγή! Και ξαναθυμήθηκα τον Erich Fromm, ο οποίος, μεταξύ άλλων, έγραφε: «[…] Διδάσκουμε στα παιδιά μας ότι είμαστε πιο προοδευμένοι από κάθε προηγούμενη γενιά, ότι καμιά επιθυμία μας δε θα μείνει ανεκπλήρωτη και ότι τίποτε δεν υπάρχει που να είναι έξω από τις δυνατότητές μας. Και τα φαινόμενα δείχνουν να επιβεβαιώνουν την πεποίθηση αυτή, που, αδιάκοπα, διατυμπανίζεται. […] Ποθούν την ευτυχία, την αλήθεια, τη δικαιοσύνη, την αγάπη, ποθούν κάτι για αφοσίωση. Μήπως μπορούμε να ικανοποιήσουμε τον πόθο τους αυτό; […]» (βλ. «Ψυχανάλυση και Θρησκεία», εκδόσεις Μπουκουμάνη, Αθήνα, 1974,

2η έκδοση, μετάφραση Αιμιλία

Μαρκάκη, σελ. 15). 5. Καταλήγοντας, λοιπόν, το σημερινό αρθρίδιο, ας δώσω και μιαν απάντηση στο ερώτημα του Erich Fromm. Οι σύγχρονοι δάσκαλοι και γονείς, κατά τη γνώμη μου, παρασυρμένοι από τους αγχώδεις και ψυχοφθόρους ρυθμούς της καθημερινότητας, δεν μπορούν, στη συντριπτική πλειονότητά τους, να προσφέρουν στα παιδιά τα ωφελήματα της υλικής και επιστημονικής εξέλιξης και προόδου ή κοινωνική

δικαιοσύνη

και

να

αναφαίνονται

«ξάγρυπνοι

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

φανοστάτες» για τα παιδιά μας στο μονοπάτι για την αλήθεια, για την αρμονική ένταξη στο κοινωνικό σύνολο, για τον ανιδιοτελή έρωτα, για τη βαθιά αγάπη προς το συνάνθρωπο, που φέρουν τους ανθρώπους, βαθμηδόν, έως την αληθινή πρόοδο. 6. Κι ακόμη φρονώ πως και οι απειροελάχιστοι, που τα καταφέρνουν, μόλις και μετά βίας πετυχαίνουν και να μην πέσουν στις δολερές παγίδες κάποιων «μπαγαπόντηδων» και αυτόκλητων «μεσσιών», που ξεχνούν ότι, όταν «στερούν» τις ομορφιές της ζωής από τα παιδιά μας, η ζωή η ίδια δεν έχει πια κανένα νόημα, όση (εφήμερη) οικονομική «δύναμη και αξία» ή κοινωνική «επιφάνεια» κι αν αποχτήσεις…

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

10.

Περί

Εκπαίδευσης

και

Εκπαιδευτικών 1. Καθημερινά, πολλά ακούγονται από το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο για το ρόλο και τον προορισμό των εκπαιδευτικών σε μιαν οργανωμένη και ευνομούμενη κοινωνία, μα και για το κατά πόσο πετυχαίνουν να μορφώσουν τα παιδιά μας και να διαμορφώσουν το χαρακτήρα τους. 2. Πρώτα απ’ όλα, όμως, ας θυμηθούμε το ύψιστο χρέος και καθήκον των εκπαιδευτικών κάθε βαθμίδας προς την κοινωνία και έπειτα, θα κρίνουμε εάν οι αμοιβές τους συνάδουν με το βαθμό που το εκπληρώνουν. Οφείλουν, όπως πιστεύεται, να μεταδίδουν στα παιδιά μας τις αρχές της αληθινής παιδείας, το σύνολο, δηλαδή, όσων γνώσεων απαιτείται και ηθικών αρχών επιβάλλεται να διαθέτει

κάποιος

κατά

τη

διάρκεια

των

κοινωνικών

του

συναναστροφών σε μιαν ευνομούμενη πολιτεία. 3. Μεγαλύτερο, σίγουρα, σεβασμό προς το πρόσωπό τους και για όσα κάνουν, κατά τη διάρκεια του σχολικού μαθήματος, νομίζω ότι επιτυγχάνουν όσοι δάσκαλοι δεν αρνούνται να ομολογήσουν τα λάθη τους, σέβονται τη γνώμη των παιδιών και εκείνοι που συνεργάζονται μαζί τους, μοιραζόμενοι ως επί το πλείστον τα προνόμια μιας ευχάριστης και χρήσιμης και για τα δύο μέρη συνεργασίας και διδασκαλίας. 4. Μεταξύ, όμως, των σημείων, που ο ίδιος ο δάσκαλος, με τη συμπεριφορά του, πρέπει να δίνει το παράδειγμα πρώτος στους μαθητές, θαρρώ πως περιλαμβάνονται και τα εξής: Υπευθυνότητα για ό,τι κάνει – Αυτοσεβασμός με ταυτόχρονο σεβασμό των άλλων

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

και των πράξεών τους – Ανοχή μέσα σε (κοινωνικώς θεμιτά και αποδεχτά) όρια της συμπεριφοράς των άλλων – Κατανόηση και προσπάθεια ερμηνείας δίχως αυθαίρετες γενικεύσεις, μα με λογική και συνεργασία όσων συμβαίνουν στο σχολικό ή/ και κοινωνικό περιβάλλον – Δημιουργία του συναισθήματος «εμείς», τόσο στη διεκδίκηση δικαιωμάτων, όσο και στην εκπλήρωση υποχρεώσεων στον περίγυρό μας. 5. Για να έχει όσο το δυνατό ευρύτερη και πιο δραστήρια συμμετοχή των μαθητών του στη διδασκαλία, αλλά και για να δώσει σ’ όλους τους ίσες ευκαιρίες προβολής των ιδεών τους, ο σωστός εκπαιδευτικός δέχεται, χωρίς επικρίσεις, τη συνεισφορά και τη συμμετοχή όλων των παιδιών στο μάθημα. 6. Πάντοτε, οφείλει, φρονώ, να θυμάται ότι κάθε μαθητής είναι ικανός για το καλύτερο, αρκεί να του δίδονται τα κίνητρα και βοήθεια. Επίσης, ο δάσκαλος δεν πρέπει ποτέ να «σνομπάρει», με διάφορες «εξόφθαλμες διακρίσεις», τους μαθητές, αλλά να ‘ναι φίλος τους και να τους συμπαραστέκεται με κάθε τρόπο, όταν προστρέχουν σ’ αυτόν… 7. Προωθούν, καθημερινά, οι κυβερνήσεις των δυτικοευρωπαϊκών χωρών και στις Η.Π.Α. πολλές αλλαγές στα εκπαιδευτικά τους συστήματα. Οι αλλαγές αυτές, όπως λέγεται, εξομαλύνουν τις διακρίσεις ανάμεσα στους πολίτες ή μήπως, επειδή είναι προσαρμοσμένες «ισχυρών»,

στα

«θελήματα»

των

πολιτικοοικονομικά

τις διογκώνουν εις βάρος του λαού; Μήπως η

μετάθεση της ευθύνης για το σχολικό πρόγραμμα, τη στελέχωση με διδάσκοντες και για την αποδοχή και την αξιολόγηση των

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

μαθητών στα δημοτικά σχολεία από την κυβέρνηση στους κατά τόπους δήμους κρύβει την προσπάθεια, μ’ «εύσχημο τρόπο», των κρατούντων να αποποιηθούν και να ρίξουν τις ευθύνες στις τοπικές κοινωνίες για «ρατσιστικούς» αποκλεισμούς από τη δημόσια

εκπαίδευση

των

«ενοχλητικών»

(παιδιά

φτωχών,

αλλοδαπών, Ρομά, κοινωνικών αγωνιστών, κ.α.); 8. Η πολιτεία, και στην Ευρώπη και στις Η.Π.Α., θα έπρεπε, φρονώ, να δίδει ξεχωριστό βάρος στη μόρφωση και στην πλήρη κατάρτιση, στη διάρκεια των σπουδών τους, των εκπαιδευτικών, προκειμένου κι αυτοί, με τη σειρά τους, να ψάχνουν και να βρουν ό,τι αφορά την επιστήμη τους, να ‘ναι μπροστάρηδες στους λαϊκούς αγώνες για τα θεσμοθετημένα κοινωνικά δικαιώματα των πολιτών, αρνούμενοι να υποταχτούν στις αντιδραστικές εξουσίες. Οι δάσκαλοι ασκούν, όπως όλοι λένε, σημαντική επιρροή στους νέους και γι’ αυτό, η κοινωνία μας, για να προκόψει, δε χρειάζεται εξαρτημένους από μια μέτρια συνεχή κατάρτιση εκπαιδευτικούς, αλλά από κατόχους της πλήρους γνώσεως! 9. Όταν οι δάσκαλοι έχουν πλήρη γνώση του αντικειμένου που διδάσκουν, αναπτύσσουν μια ξεχωριστή σχέση με τους μαθητές. Τους

βοηθούν

υπερφαλαγγίσουν

να τις

αποδείξουν κοινωνικές

ότι

όλα

τα

ανισότητες

παιδιά, και

εάν

κάποιες

αναχρονιστικές παιδαγωγικές «αγκυλώσεις», που τους βάζουν ως «τροχοπέδη»

οι

γύρωθέ

τους,

έχουν

τη

δυνατότητα

να

διεκδικήσουν – μέσα από μια δωρεάν δημόσια παιδεία – και μπορούν να κερδίσουν τις ίσες ευκαιρίες, που «ευαγγελίζονται» πολλά δυτικοευρωπαϊκά συνταγματικά κείμενα και ο Αμερικάνικος

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

Καταστατικός Χάρτης, για ατομική προκοπή και συμμετοχή στην κοινωνική ευημερία! 10.

Έτσι, νομίζω, δε θα σκύβουν το κεφάλι στη φτώχεια και να

«συνηθίζουν» στις κατευθυνόμενες, επειδή την «βολεύουν», από την άρχουσα τάξη ταξικές ανισότητες και στην ελεγχόμενη από τις κυβερνήσεις … ανεργία των πτυχιούχων. 11.

Τέλος, η σύμπραξη ικανών εκπαιδευτικών και διεκδικητικών

μαθητών ίσως οδηγήσει, βαθμιαία, στην παγίωση ενός σχολείου όπου δε θα υπάρχουν φυλετικοί, γεωγραφικοί, οικονομικοί, θρησκευτικοί, κοινωνικοί αποκλεισμοί, αλλά θα πρυτανεύει ο αγώνας για τη γνώση και όχι για αποσπασματικές «πληροφορίες». Και καθώς το άριστα καλλιεργημένο και με γνώσεις και με κοινωνική συνείδηση εκπαιδευτικό προσωπικό της δημόσιας εκπαίδευσης σ’ όλες τις βαθμίδες από το νηπιαγωγείο έως το πανεπιστήμιο θα κάνει ευσυνείδητα τη δουλειά του και έχοντας για πυξίδα «μια παιδεία για όλους», δε θα υπάρχει, ελπίζω, περιθώριο πια για την παραπαιδεία ή την ιδιωτική εκπαίδευση. Εσείς τι λέτε; 12.

Τέλος, με επιθυμία και όρεξη για την προσωπική του μάθηση

και βελτίωση των γνώσεών του, ο διδάσκων, πιστεύω, θα αποτελέσει σημαντικό παράδειγμα ως προς την επιθυμία για αυτοβελτίωση των μαθητών. 13.

Προς τούτο, συνάμα, πρέπει να ‘ναι, καθώς λένε πολλοί,

εφοδιασμένος και με δύναμη και με αποτελεσματικότητα, για να μπορεί να χειριστεί (αντικειμενικά και δίκαια) τα προβλήματα της τάξης, να ελέγχει και να επιβάλλεται στα προσωπικά του

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

προβλήματα και να μην τ’ αφήνει ποτέ να τον επηρεάζουν (αρνητικά) κατά τη διδασκαλία και την αντιμετώπιση των παιδιών!

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

11.

Περ ί Τεχ ν ασμάτ ων , Νικ ητ ών κ αι Χαμένων στην Πολιτική

1. Έχει, ειλικρινά, πολύ γούστο, νομίζω, να παρακολουθείς, μετά τις εκλογές, τις αντιδράσεις των χαμένων στους αγώνες της πολιτικής και της κοινωνίας καθημερινά. 2. Στον αντίποδα, για τους νικητές, ανοίγεται μπροστά τους ορίζοντας τετραετίας, για να αποδειχτούν αλαζόνες ή σώφρονες, φιλολαϊκοί ή αντιλαϊκοί,

σφιχτοχέρηδες

απλοχέρηδες,

άξιοι

ανάξιοι

διαχειριστές της εξουσίας, που τους εμπιστεύτηκε ο λαός και ο οποίος, στις κατοπινές εκλογές, θα τους ανταμείψει καταπώς του φερθήκανε! 3. Ας ξαναγυρίσουμε, λοιπόν, στους χαμένους και μάλιστα των δημοτικών εκλογών, μια και αυτές είναι οι πιο πρόσφατες. Πολλοί από αυτούς, όπως θα ιδείτε στις προσεχείς ημέρες, εάν, ιδίως, διεκδικούσαν και δημαρχιλίκι, στρέφονται, μετεκλογικά, κατά των πολιτικών κομμάτων, των οποίων οι ίδιοι, από χρόνια, ήσαν πιστά (Λόγω ιδεολογίας ή για εξυπηρέτηση προσωπικών συμφερόντων; Διαλέξτε όποια απάντηση θέλετε…) μέλη και στελέχη, μολονότι, προεκλογικά, με βούκινα σάλπιζαν, πέρα έως πέρα, την υπεράνω χρωμάτων και κομμάτων, ανεξαρτησία τους! 4. Κατηγορούν τους (αόρατους, μα παντοδύναμους;) κομματικούς μηχανισμούς και μέμφονται τους αλλοτινούς συντρόφους και από το ίδιο μετερίζι συναγωνιστές για πισώπλατα «μαχαιρώματα», ότι, τάχα, τους πρόδωσαν χάρη κάποιου άλλου υποψηφίου, τους έσκαψαν το λάκκο μη συμπεριλαμβάνοντάς τους στη «γραμμή» που πέρασαν στους ψηφοφόρους και ότι δεν τους παρείχαν όση

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

(υπο)στήριξη τους ήταν πρέπον και η οποία θα επηρέαζε, καταλυτικά, υπέρ τους το εκλογικό σώμα! 5. Κάποιοι από τους χαμένους ίσως και να ‘χουν δίκιο στα «παράπονά» τους τούτα. Δεν τους αποπαίρνω, όταν τους ακούω, εάν ήξερα, από πριν τις εκλογές, ότι, ενώ είχαν τα προσόντα και την αποφασιστικότητα να πετύχουν κάτι καλό και κοινωφελές στις εκλογές, κάποιοι από τους «ομοϊδεάτες» τους το παίξανε, γιομάτοι ζήλια και άλλα ιδιοτελή κίνητρα, «Ιούδες» και τους συμπαρέσυραν στον γκρεμνό! 6. Οι περισσότεροι, όμως, είναι, πιστεύω, άξιοι της μοίρας τους! Θέλησαν να παραπλανήσουν την Κοινή Γνώμη, πως, τάχατες, είναι ανεξάρτητοι, αδέσμευτοι, ακομμάτιστοι (;!). Έτσι, χωρίς κομματική κάλυψη, μολονότι – κατά τη γνώμη μου – η κομματική «ασπίδα» στις δημοτικές εκλογές βοηθά τον ψηφοφόρο μονάχα για να ιδεί ποιος απ’ όσους διεκδικούν την ψήφο του θ’ αγωνίζεται για το λαό και ποιος εις βάρος του, ο δήθεν ανεξάρτητος και αυτόνομος υποψήφιος μοιάζει να ρισκάρει ένα… περπάτημα στα… οργισμένα κύματα της φουρτουνιασμένης θάλασσας ή στα αιχμηρά αγκάθια! 7. Συνεχίζοντας τις σκέψεις τούτες, θα ήθελα να σταθούμε λίγο και στο ότι οι δημοτικές εκλογές είναι η ευκαιρία των πολιτών να γνωστοποιήσουν σ’ όσους θέλουν τα ηνία των τοπικών κοινωνιών τα πραγματικά προβλήματα της καθημερινής ζωής τους, που, για διάφορους λόγους, οι βουλευτές αποφεύγουν να ιδούν κατάματα. 8. Επίσης, οι δημοτικές εκλογές θα ‘πρεπε να είναι, κατά την άποψή μου, η ευκαιρία οι επίδοξοι πηδαλιούχοι των κοινωνιών μας να

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

πλησιάσουν τον κόσμο και να τον αφουγκραστούν πραγματικά και όχι ψηφοθηρικά, για να τον βοηθήσουν, είτε πετύχουν τον εκλογικό τους στόχο, είτε όχι! 9. Και το γράφω αυτό, γιατί πολλοί από τους ηττημένους (ιδίως αποτυχόντες πολιτευτές), μετά από εκλογές, εξαφανίζονται, θέλοντας έτσι να βρουν τα… «αίτια» της ήττας ή να «τιμωρήσουν» το λαό αφήνοντάς τον μόνο να παλεύει με τα χρονίζοντα «θεριά» της καθημερινότητάς του, επειδή τους αρνήθηκε τη … «μελίρρυτη κουτάλα της εξουσίας»; 10.

Σε κάθε προεκλογική «μάχη» (των εντυπώσεων), πολλά

γράφονται και λέγονται

από τους

υποψηφίους

βουλευτές,

δημάρχους και νομάρχες και τα στελέχη των ψηφοδελτίων τους. Όλοι

τους

απευθύνονται

στη

λαϊκή

μάζα,

ζητώντας

εκλιπαρώντας της ψήφο και δίνοντας, ως αντάλλαγμα, ένα τσουβάλι (συνήθως, εκ φύσεως μη δυνάμενες να εκπληρωθούν;) υποσχέσεις… 11.

Κοινός τόπος όλων σχεδόν η παρουσίαση των «επιτευγμάτων»

τους στην προσωπική, επαγγελματική ως επί το πλείστον, ζωή, τα οποία, κατά τη γνώμη των υποψηφίων, θα πρέπει να αποτελούν και το πρώτιστο κριτήριο για την επιλογή των πιο σωστών, των κατάλληλων προσώπων και συνδυασμών να «σώσουν» τις κοινωνίες μας. 12.

Πολλά, λοιπόν, είναι τα «τεχνάσματα», με τα οποία οι

αρχομανείς και οι ψηφοθήρες μας περιπαίζουν και προσπαθούν να ξεγελάσουν το εκλογικό σώμα και να το προσελκύσουν, αλλά, δυστυχώς, γι’ αυτούς ξεχνούν πώς, μεταξύ άλλων σημαντικών

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

παραγόντων,

και

τα

πολυδαίδαλα

ακόμη

«γρανάζια»

της

γραφειοκρατίας, που συνεπικουρείται από την αναξιοκρατία, γεμίζουν τους πολίτες απογοήτευση για τη δημόσια διοίκηση και τη συμμετοχή στα κοινά! Μια βόλτα σε δημόσιες υπηρεσίες του νομού και της πόλης μας θα σας πείσει ότι οι κατά καιρούς κυβερνητικές

εξαγγελίες

περί

ριζικής

καταπολέμησης

της

χρονοβόρας γραφειοκρατίας και κάποιες φιλότιμες προσπάθειες κάποιων φίλεργων υπαλλήλων έχουν αποβεί «γράμμα κενό», καθώς το χαρτοβασίλειο «ζει και καταδυναστεύει» τα δούναι – λαβείν μας με το Δημόσιο και τις υπηρεσίες του (εφορία, πολεοδομία κ.α.), έτσι δεν είναι; 13.

Ο Λένιν, όπως διάβαζα πρόσφατα, απαιτούσε ο κρατικός

μηχανισμός να δουλεύει «σωστά, τίμια και γρήγορα», να αντιμετωπίζει έγκαιρα τα αιτήματα των εργαζομένων και να μην τα καταχωνιάζει στα αζήτητα. Επιπλέον, έλεγε ότι οι υποθέσεις γραφειοκρατίας και αναβλητικότητας, που αποβαίνουν σε βάρος του λαού, πρέπει εισάγονται σε λαϊκό δικαστήριο, όχι μονάχα για παραδειγματική τιμωρία, αλλά και για να μάθουν όλοι ότι τέτοιες πράξεις δεν πρέπει να μένουν ατιμώρητες, ιδίως απ’ όσους, θα συμπλήρωνα εγώ, καμώνονται τους μπροστάρηδες των λαϊκών αγώνων ή τους προστάτες των λαϊκών δικαιωμάτων! 14.

Και εφόσον, νωρίτερα, έγραψα περί τιμωρίας όσων κρατικών

λειτουργών ή δημοσίων υπαλλήλων δεν προασπίζουν τα λαϊκά συμφέροντα, θυμήθηκα κάτι που με είχε γεμίσει έκπληξη και θαυμασμό, όταν, στα παιδικά μου χρόνια, πρωτοήλθα σε επαφή με τη βυζαντινή ιστορία. Φτάνοντας στο κεφάλαιο που μιλούσε για

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

τον αυτοκράτορα Θεόφιλο (829 – 842 μ. Χ.), είχα μάθει πώς ο Βυζαντινός τούτος μονάρχης συνήθιζε να περιοδεύει ο ίδιος στην πόλη, να κουβεντιάζει με τους πτωχούς και τους ασήμαντους πολίτες, ν’ αφουγκράζεται τα παράπονά τους και στη συνέχεια να τιμωρεί – αδιαφορώντας για την κοινωνικοπολιτική τους δύναμη – παραδειγματικά τους ενόχους. 15.

Ο Θεόφιλος ήταν, λοιπόν, κοντά στο λαό αν και μονάρχης, ενώ

είμαι σίγουρος πως ο Διογένης ο κυνικός θα έβρισκε σήμερα, που έχουμε, τάχα, δημοκρατία, πολλούς απ’ αυτούς, που, ενώ θέλουν τα ηνία των κοινωνιών μας, αποφεύγουν να βρεθούν ανιδιοτελώς κοντά στους … πολίτες, αλλά, με κάθε τρόπο, μας εμπαίζουν και μας κοροϊδεύουν, τάζοντάς μας «λαγούς και πετραχήλια», ευνοώντας και προωθώντας όσους εκμεταλλεύονται τον ιδρώτα του αγρότη και του εργάτη και ρουφούν σαν «βρικόλακες» το μόχθο του υπαλλήλου και του δασκάλου… 16.

Τα τελευταία, όμως, χρόνια, οι δημοτικές, ιδιαίτερα, εκλογές,

στην Ελλάδα, ίσως επειδή έχουμε επηρεαστεί από την πολιτική καριέρα του Άρνολντ Σβαρτζένεγκερ στις Η.Π.Α. (κυβερνήτης στην Καλιφόρνια, εάν θυμάμαι καλώς!), έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της «show business (: ο κόσμος του θεάματος)», για προβολή ηθοποιών – τραγουδιστών και αθλητών, οι οποίοι «κοσμούν» (: στελεχώνουν) τα διάφορα ψηφοδέλτια! Δε λέω, μπορεί οι καλλιτέχνες και οι αθλητές μας να έχουν κοινωνικές «ευαισθησίες και ανησυχίες» και να θέλουν να προσφέρουν στα κοινά, αλλά πολλοί εξ αυτών, με το «ιλουστρασιόν περίβλημά» τους, συμπαρασύρουν αρκετούς μωροφιλόδοξους, που γυρεύουν

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

άλλοι, για να προσελκύσουν συγκεκριμένους ψηφοφόρους, κομματική

«σκέπη»

παραπλανήσουν

τον

και

άλλοι

πολίτη,

το

χρησιμοποιούν, «δόλωμα»

της

για

να

δήθεν

ανεξαρτησίας, την ώρα που οι πνευματικοί άνθρωποι του τόπου μας σιωπούν και τίθενται, ως «ντεμοντέ», στο περιθώριο. Ας μην τους αφήνουμε…

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

12.

Περί Κριτηρίων πριν την ψήφο

1. Εσείς, όμως, με τι κριτήρια αποφασίζετε ποιον (βουλευτή, νομαρχιακό ή δημοτικό συνδυασμό και σύμβουλο) θα ψηφίσετε; Θα πειθαρχήσετε στις «οδηγίες» του κόμματός σας ή θα ακολουθήσετε τις συμβουλές των φίλων σας ή θα αφήσετε την καρδιά και τη λογική σας να διαλέξουν τον καλύτερο για τον τόπο βουλευτή, δήμαρχο ή νομάρχη και τον καταλληλότερο για τις καλές και τις κακές ημέρες της επόμενης τετραετίας; 2. Εγώ, πάντως, αποφάσισα! Θα δίνω την ψήφο μου σ’ όποιον: 3. (α) Μπει στο λεωφορείο ή σε ταξί, σε ώρα αιχμής (πρωί – καταμεσήμερο

–

απόγευμα

π.χ.)

του

κυκλοφοριακού

προβλήματος, και, επιδεικνύοντας ιώβειο υπομονή, διασχίσει όλη την πόλη αγόγγυστα! 4. (β) Σταθεί στις στάσεις των λεωφορείων και συζητήσει για την ανεργία και άλλα καθημερινά προβλήματα (δωρεάν παιδεία, οικονομική δυσπραγία, ναρκωτικά κ.α.) με τους φοιτητές, τους οποίους, αν και είναι οι «αιμοδότες» της πόλης μας (καθημερινά, ξοδεύουν ένα σωρό χρήματα σε συγκοινωνίες, διασκέδαση, σίτιση, στέγαση

κ.α.),

οι

συμπολίτες

μας

περιφρονούν

και

δεν

απευθύνουν καν το λόγο, οσάκις πρέπει να παίρνονται σημαντικές για το μέλλον της πόλης αποφάσεις. 5. (γ) Βρεθεί με αλλοδαπούς, που διαβιούν και εργάζονται στην περιοχή μας, μα και Ρομά και, δίχως ρατσιστικές προκαταλήψεις και «θεοσκότεινες» ιδεοληψίες, κουβεντιάσει μαζύ τους για τη

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, που τους μαστίζουν και τους θέτουν στο περιθώριο των «ανθρώπινων» κοινωνιών. 6. (δ)

Συνυπάρξει,

φωτορεπόρτερ,

χωρίς

τηλεοπτικές

κάμερες

και

φλας

με συμπολίτες μας με αναπηρία και τους

παράσχει κάθε μέσο και ευκολία, για να ζουν μια ζωή άνετη μαζύ μ’ όλους τους άλλους και όχι σε «απομονωτήρια»… 7. (ε) Επισκεφτεί γηροκομεία και προσφέρει, ανιδιοτελώς και ανυπόκριτα, ένα χαμόγελο στους κουρασμένους απόμαχους της ζωής. 8. (στ)Υπομείνει, χωρίς γκρίνια, τις πολύωρες ταλαιπωρίες σε νοσοκομεία ή δημόσιες υπηρεσίες, όπου, ενώ η ζωή και η τιμή του μπορεί να κρέμονται από μια λεπτή κλωστή, κάποιοι, τάχα, «συνάνθρωποί» του αδιαφορούν επιδεικτικά… 9. (ζ) Πάει στις (λιγοστές;) εστίες πρασίνου και στις εναπομείνασες παιδικές χαρές, για να παίξει με τα παιδιά μας και ν’ αφουγκραστεί όχι μόνο ότι δεν έχουν αλάνες ή χώρους να παίζουν, αλλά και ότι δε νιώθουν ασφαλή, αφού η δημοτική αστυνομία, αντί να προστατεύει τους πολίτες, νοιάζεται, συνήθως, μονάχα, πώς θα… κόψει περισσότερες κλήσεις! 10.

(η) Όταν έχουν απεργίες τα απορριμματοφόρα, να βγαίνει

μόνος του στο δρόμο και να βοηθά τους πολίτες, δίνοντας το παράδειγμα και δείχνοντας αληθινό ενδιαφέρον για τη δημόσια υγεία, στην περισυλλογή των σκουπιδιών. 11.

(θ) Προτάσσοντας, πάντα, τα αληθή και όχι τα «ηδέα» (:

ευχάριστα), θα γίνεται, τέλος, κύριος των παθών του και όχι

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

δέσμιος των επιθυμιών του, για να τον μιμηθούν οι συμπολίτες μας, ιδίως σε καιρούς σαν τους τωρινούς, που απαιτούν ειλικρίνεια, εγκράτεια και αυτοκυριαρχία. 12.

Θα μπορούσα να βρω ένα σωρό ακόμα κριτήρια ψήφου, αλλά

δεν επιθυμώ να σας κουράσω. Έτσι, θα περιοριστώ, κλείνοντας το τελευταίο προεκλογικό μου αρθρίδιο, να σας θυμίσω ένα απόφθεγμα του αρχαίου κυνικού φιλόσοφου Αντισθένη (5ος αιώνας π.Χ.): «Οι πόλεις τότε καταστρέφονται, όταν δεν μπορούν να ξεχωρίσουν τους σπουδαίους από τους κακούς»!

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

13.

Περί Ολιγαρχίας και Πολιτών…

1. Παρά τη λαμπρή επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη των τελευταίων αιώνων και τις περήφανες αναγγελίες όλων ότι η δημοκρατία και η λαϊκή συμμετοχή επεκτείνονται χάρη στα τεχνολογικά και τα επιστημονικά επιτεύγματα της ανθρώπινης διάνοιας και των ανθρώπινων χεριών, στις περισσότερες από τις σύγχρονές μας κοινωνίες, δυστυχώς για τον άνθρωπο, η δημοκρατία υπάρχει μονάχα για το «θεαθήναι». Ο λαός απέχει από τα κέντρα αποφάσεων και οι λίγοι, που «κανονίζουν» ιδιοτελώς τις δραστηριότητες των πολλών, κοιτάζουν τα κέρδη τους και, κυβερνώντας απολυταρχικά και τυραννικά, καταπιέζουν το λαό, τον αποπροσανατολίζουν από τα πραγματικά του προβλήματα, τον παραπληροφορούν εσκεμμένα και τον σέρνουν σε όποιες παρανομίες αυτοί θέλουν και όλα αυτά στο όνομα της δημοκρατίας και του δίκαιου της πυγμής… 2. Ποιος είναι, όμως, ο κατεξοχήν υπεύθυνος για ό,τι παρατηρείται σήμερα ανεξέλεγκτο στην πολιτική παγκοσμίως, όπου οι «μικροί» λαοί είναι «πιόνια» άβουλα στη «σκακιέρα» των παντοδύναμων «μεγάλων»; Εάν εμβαθύνουμε στις οικονομικές, τις πολιτικές και τις κοινωνικές παραμέτρους σε όλες τις «δημοκρατικές» πολιτείες, θα παρατηρήσουμε δεν φταίει τίποτα άλλο παρά η επιθυμία του ανθρώπου, η οποία καταντά φλογερό πάθος, για την απόχτηση δύναμης και την άσκηση εξουσίας σε βάρος των πιο αδύναμων συμπολιτών και συνανθρώπων του. Η επιθυμία αυτή πηγάζει από τη γεμάτη εγωισμό πλεονεξία και την υπέρμετρη φιλοδοξία, που

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

καταντά ματαιοδοξία και ανόητη φιλαρχία, όσων ασχολούνται με την πολιτική και θέλουν να υπερισχύσουν ο ένας του άλλου. 3. Ο πολίτης, όμως, οσάκις ανέχεται, δίχως να αντιδρά καθόλου ή αντιδρώντας σπασμωδικά, τις αυθαιρεσίες των κυβερνώντων και δεν ξεσηκώνεται εναντίον τους για να υπερασπίσει τα δικαιώματα του καταπιεζόμενου λαού, είναι ο μοναδικός ένοχος για τη διαιώνιση της κατάστασης. Οι «τύραννοι» εκμεταλλεύονται την αδιαφορία και την αδράνεια των πολιτών και καρπώνονται περισσότερο και βασιζόμενοι στη δύναμη του ισχυρότερου επιβάλλουν τη θέλησή τους στην ανήμπορη, να συσπειρωθεί και να ξεσηκωθεί, λαϊκή μάζα. 4. Οι «τύραννοι» όλων των εποχών «κωλυσιεργούν» την εξέλιξη της κοινωνίας, επειδή φοβούνται την ανατροπή τους εάν οι νέες ιδέες φτάσουν στο λαό. Θυμίζω το παράδειγμα της τιμωρίας του φωτοδότη Προμηθέα από τον παντοδύναμο πατέρα Θεών και ανθρώπων,

Δία

(Αισχύλου,

«Προμηθεύς

Δεσμώτης»)!

Οι

κυβερνώντες, γενικότερα, όπως έχει δείξει κατ’ επανάληψη η Ιστορία, προωθούν αποκλειστικά τα δικά τους συμφέροντα με τρόπους που, φαινομενικά μονάχα, υπερασπίζουν τη δημοκρατία, ενώ, στην ουσία, υποσκάπτουν με ύπουλο τρόπο και ναρκοθετούν κάθε έννοια δημοκρατίας, ελευθερίας, ειρήνης, προόδου και ευημερίας των λαϊκών στρωμάτων. 5. Οι δημοκρατικές διαδικασίες στις ολιγαρχικά κυβερνούμενες πολιτείες παύουν να υπηρετούν το λαό, μα παίρνουν τη μορφή μέτρων, με τα οποία οι έχοντες τα ηνία της πολιτείας δεσμεύουν, φιμώνουν ή περιορίζουν το πλήθος, κάθε δημοκρατική και

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

ελεύθερη φωνή. Ξεκινούν και πολέμους, για να προστατέψουν τα «κεκτημένα» τους! Στον αντίποδα όλων τούτων, προστατεύουν όποιους λιποτάχτησαν και, χάριν του σαρκίου τους και εφήμερων υλικών κερδών, τάχτηκαν με το μέρος τους, αναδεικνυόμενοι σε αισχρούς κόλακες και τιποτένιους προδότες των ανθρώπινων αξιών. Αυτοί, οι αυτόμολοι, αλλά και όσοι από το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο παραμένουν αδρανείς στις αυθαιρεσίες των κρατούντων είναι οι ένοχοι για όσα συμβαίνουν στις με τυραννικό τρόπο διακυβέρνησης κοινωνίες. 6. Ο φόβος, το αίσθημα ενοχής, η ανασφάλεια, η έλλειψη σιγουριάς, εχεμύθειας, πραγματικής φιλίας και εμπιστοσύνης είναι όσα, παρά τα

εξαιρετικά

επιτεύγματα

της

σύγχρονης

επιστήμης

και

τεχνολογίας, κυριαρχούν στις ανθρώπινες ψυχές ακόμα και σήμερα, κάθε φορά που οι κρατούντες εκτρέπονται σε τυράννους και τα πολιτεύματα σε ολιγαρχίες. Ξαναζούνε τα μέλη των κοινωνιών αυτών το κλίμα «τρομοκρατίας», που η Ιστορία έχει καταγράψει για την Αθήνα του ολιγαρχικού πραξικοπήματος, το 411 π.Χ. (Θουκυδίδης, «Ιστορία»)! 7. Για να αποχτήσουν, όμως, οι σύγχρονές μας κοινωνίες στέρεες βάσεις και να προφυλάσσουν, έμπρακτα και όχι μόνο για «τα μάτια του κόσμου», τη δημοκρατία από παρεκτροπές προς την ανομία και κάθε λογής «κλυδωνισμούς» και από ιδιοτελείς βλέψεις των λίγων σε βάρος των πολλών, έχουμε όλοι, ως μέλη των κοινωνιών αυτών, τεράστιες ευθύνες: Καταρχάς, κάθε άνθρωπος οφείλει στον εαυτό του και στους γύρωθέ του να απαλλαγεί από τα εγωκεντρικά μύχια πάθη της φιλαυτίας, της αρχομανίας και της

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

κενοδοξίας. Κατόπιν, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε και τον κοινωνικό μας ρόλο και προορισμό, σύμφωνα με τον οποίο καθένας μας, όσο του επιτρέπουν οι δυνάμεις και οι δυνατότητές του, έχει ισόβιο χρέος να αγωνίζεται για τη δημοκρατία, την ειρήνη, την ελευθερία, μα και για να μετατραπεί η ατομική ιδιοκτησία επί των φυσικών πόρων και των μέσων εκπαίδευσης και παραγωγής σε κοινωνική και υπέρ των ασθενέστερων κοινωνικοπολιτικά λαϊκών τάξεων. 8. Έτσι, ως λογικό βήμα συνεπακολουθεί και το να ορθώνουν, κάθε στιγμή, όλοι οι πολίτες, σαν μια γροθιά, το ανάστημά τους μ’ ευψυχία Και για να διατηρήσουν, ανεξάρτητα από εποχή και τόπο και χωρίς νοσηρούς σκοταδισμούς ή παρωχημένες ιδεοληψίες, την πατροπαράδοτη (ηθική και πολιτική) κληρονομιά τους αφενός, αλλά και, κοιτώντας κατάματα το μέλλον που έρχεται, να την προεκτείνουν, λεύτεροι και αυτεξούσιοι, με το δικό τους έργο αφετέρου, πριν την αφήσουν στα παιδέγγονά τους…

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

14.

Περί Ελευθε ρί ας μέ σα στ ην Κοι νωνία

1. Προ ημερών, προσπαθώντας ν’ αποτρέψω έναν υπερφίαλο απ’ το να

θέσει

υποψηφιότητα

στις

δημοτικές

εκλογές,

ξεκίνησα

συζήτηση μαζί του για τους ανθρώπους των σύγχρονων κοινωνιών. Είπαμε διάφορα και όταν είδα ότι η αλαζονεία του τον έκανε «αγύριστο κεφάλι», τον ρώτησα: «Έχει ο σημερινός άνθρωπος τη δυνατότητα να μην πέσει στην παγίδα της εκμετάλλευσης του κόπου του από τους άλλους; Σε μιαν σύγχρονη κοινωνία, όπου (όλοι λένε ότι) υπάρχει και ελευθερία στην επικοινωνία και τη διακίνηση ιδεών, ο πολίτης μπορεί να πραγματώσει ό,τι ονειρεύεται δημιουργικά και να προσφέρει την ευτυχία στον εαυτό του και σε όσους τον περιβάλλουν; Μπορεί να φτάσει στην τελειοποίηση, εάν μ’ αυτήν την έννοια ορίζουμε όχι τη δυνατότητά του να … χωνεύει ευκολότερα όσα τρώει, αλλά τη βαθμιαία ψυχική του πρόοδο και πνευματική καλλιέργεια;» 2. Απαντήσεις δεν μου έδωσε, μα εγώ, παιδιόθεν, πιστεύω πως η κοινωνική ελευθερία, η ελευθερία μέσα στα γεωγραφικά, πολιτικά, νομικά και ηθικά όρια μιας κοινωνίας, χαρίζει στην ανθρώπινη δυναμικότητα μια ανυπέρβλητη δυναμική και κάνει τον άνθρωπο πιο δημιουργικό, ίσως επειδή θα έχει ως στόχο του πρώτιστο την κοινωνική ευημερία κι έπειτα την ατομική προκοπή, διά της ψυχοπνευματικής του (δια)μόρφωσης. 3. Κι αυτό φρονώ πως είναι απόλυτα φυσικό, αφότου η κοινωνική ελευθερία πηγάζει από την προσωπική, η οποία με τη σειρά της επιτυγχάνεται όταν ο άνθρωπος ξεφεύγει από τις «παγίδες» των λαοπλάνων, δαμάζει τα ατομικά πάθη και χαράζει, ανεπηρέαστος

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

από εφήμερες χαρές ή λύπες και δίχως να κοιτά το συμφέρον του μόνο, το μέλλον του. 4. Η δημιουργική παρόρμηση είναι έμφυτη και εγγενής για κάθε άτομο. Αν απαιτεί την κοινωνική ελευθερία για να πραγματωθεί, τούτο, αναντίρρητα, οφείλεται στο ότι η παρρησία, η ισονομία, η ισοπολιτεία, ο σεβασμός των κοινωνικών του δικαιωμάτων που εξασφαλίζονται και προασπίζονται μόνο με την ελευθερία, τον βοηθούν να εκφραστεί χωρίς δεσμά εκμετάλλευσης ή άλλα ακόμη και στο χώρο της παραγωγής. 5. Η δημιουργική του παρόρμηση ελεύθερη παύει να τον κρατά μηχανικό υποχείριο ενός στείρου αυτοματισμού ή σκλάβο της θέλησης των πιο «έξυπνων» από τους γύρωθέ του ή πειθήνιο στους «αυτόκλητους μεσσίες» και στις «σαπουνόφουσκές» τους, μα τον κάνει ξανά δημιουργό και κύριο της παραγωγής του και υπόλογο γι’ αυτήν. 6. Κοντά σ’ αυτά, η ελευθερία διακίνησης ιδεών, μα κι η επικοινωνία φέρνει, θαρρώ, πιο κοντά τους ανθρώπους, αρκεί να υπάρχει αυτογνωσία και όχι ασύνετοι κομπασμοί. Δεν τους αποξενώνει. Δεν

τους απομακρύνει από το

σύνολο. Τους βοηθά να

συνεργάζονται και εκεί ξεχωρίζει η ανθρώπινη δυναμικότητα. Με τον ελεύθερο, ανοιχτό, δημοκρατικό διάλογο λύνονται αρκετά προβλήματα της καθημερινής ζωής… 7. Εάν η κοινωνική ελευθερία συσχετιστεί με την ελευθερία στην επικοινωνία, τότε νομίζω πως το άτομο χειραφετημένο και ανεξάρτητο, γνώστης των δικαιωμάτων μα και των υποχρεώσεών του και σεβόμενο τους νόμους και τους κοινωνικούς κανόνες , θα

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

πάψει να είναι ένα μηχανικό στοιχείο στην τυπική παραγωγική διαδικασία, άχρωμο κι απρόσωπο. Θα έχει ασπίδα για όσους θέλουν να καρπωθούν τον ιδρώτα του την προς το προσωπικό και κοινωνικό

καλό

ελεύθερη

και

δυναμική

δημιουργική

του

παρόρμηση, ιδίως στις προεκλογικές περιόδους, όπου, απ’ όσα ακούγονται, πολλά είναι «σαπουνόφουσκες» κάποιων ξέφρενων καυχησιάρηδων και σ’ ελάχιστα πρέπει να πιστεύεις.

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

15.

Περ ί Ωφελ ιμισμ ού

1. Πολύ συχνά, ακούμε ή διαβάζουμε για μια μερίδα συνανθρώπων μας που διακρίνονται για τον κοινοβλαβή ωφελιμισμό τους. Τι είναι, όμως, ωφελιμισμός; Ονομάζουμε έτσι την αντίληψη που ταυτίζει το ηθικό με το ωφέλιμο και αυτό με το χρήσιμο. Κάθε θεωρία, που είναι αυτή καθαυτή ωφελιμιστική, υποστηρίζει ότι μόνο την ευτυχία ποθεί ο άνθρωπος και πραγματεύεται την ευτυχία ως τέρψη (ηδονή, ευχαρίστηση) κι απουσία πόνου. 2. Επομένως, πρωταρχική αξία του Ωφελιμισμού δεν είναι η ηθικότητα με τη συνηθισμένη της έννοια, αλλά η επιτυχία, η οποία οδηγεί στην ευτυχία. Κι όλοι οι κανόνες της ανθρώπινης συμπεριφοράς, για να είναι ηθικοί, νομίζω πως θα πρέπει να αποβλέπουν στην ευτυχία, είτε για το άτομο – είτε για το σύνολο. Η Ωφελιμιστική θεωρία παραδέχεται ακόμη ότι όσα προκαλούν ευχαρίστηση ή πόνο μπορεί να διαφέρουν από πρόσωπο σε πρόσωπο, από κοινωνία σε κοινωνία, από χώρα σε χώρα, από ηλικία σε ηλικία, από φύλο σε φύλο. 3. Και ενώ επιδιώκει την ευτυχία, πώς καταλήγει ο ωφελιμισμός, ιδίως ο άκρατος, να βλάπτει την κοινωνία; Μάλλον όσες φορές αντί πραγματικά να επιδιώκει τη σύμπραξη και τη συνεργασία όλων των τάξεων για την επίτευξη ενός σκοπού, προτάσσει το συμφέρον μιας μονάχα απ’ αυτές, συνήθως της πιο δυνατής οικονομικά και πολιτικά. Αλήθεια, έχετε αναλογιστεί τι είναι τάξη, στις μέρες μας, μέσα σε μιαν οργανωμένη κοινωνία και ποιους «συμφέρει» ο διαχωρισμός σε εντός και εκτός κοινωνικών περιθωρίων τάξεις και πολίτες;

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

4. Ο όρος «τάξη», αρχικά, σημαίνει τη σωστή διάταξη και τοποθέτηση καθενός ανθρώπου ή πράγματος στη θέση που του αρμόζει. Η τάξη στην

ευρύτερη

έννοιά της φρονώ πως

περιλαμβάνει τους βασικούς νόμους και τους κανόνες, οι οποίοι διέπουν όλα τα όντα και τα φαινόμενα. 5. Συνεπώς, γίνεται λόγος για τη φυσική τάξη, όταν εννοούμε την κανονικότητα και τους απαρασάλευτους νόμους των φυσικών φαινομένων. 6. Για ηθική τάξη μιλούμε, οσάκις υποδηλώνονται οι κανόνες εκείνοι οι οποίοι ρυθμίζουν την ηθική μας ζωή. 7. Για δημόσια τάξη γίνεται νύξη με την έννοια των νόμων που καθορίζουν (προστατεύουν, περιορίζουν) τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων σε μια κοινωνία, ενώ κάθε φορά που ο όρος χρησιμοποιείται στον πληθυντικό αριθμό, «τάξεις», εννοούμε τα άτομα μιας κοινότητας, τα οποία διαθέτουν τα ίδια περίπου μεγέθη δύναμης, εισοδήματος, πλούτου, γοήτρου ή που συνδυάζουν όλα τα προαναφερόμενα. 8. Εντούτοις, υπό το πρίσμα του ιστορικού υλισμού, ο ορισμός των κοινωνικών τάξεων προβλέπει – εν αντιθέσει με άλλους ορισμούς – πως είναι ομάδες ανθρώπων, η μια από τις οποίες μπορεί να ιδιοποιηθεί την εργασία της άλλης, εξαιτίας των διαφορετικών θέσεων, που κατέχουν, και ρόλων , που καλούνται να παίξουν, σε ένα καθορισμένο σύστημα κοινωνικής οικονομίας. 9. Τελικά, ό,τι πρέπει να επικρατήσει, για να προκόψει μια κοινωνία, θαρρώ ότι είναι η κοινωνική δικαιοσύνη, η ισονομία των πολιτών

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

και, συνάμα, να τους δίδονται, ανεξάρτητα από την οικονομική και κοινωνική τους τάξη και προέλευση, ίσες ευκαιρίες για μόρφωση και εργασία. Μα για να γίνουν αυτά, χρειάζεται από τους διαχειριστές των κοινών σωφροσύνη, δηλαδή ικανότητα του ατόμου να καθορίζει κάθε φορά ό,τι πρέπει να πράξει με βάση την ορθή σκέψη και τις ηθικές αρχές. Έτσι, αποφεύγουμε ενέργειες, που θα μπορούσαν να γίνουν υπό το κράτος της εγωπάθειας και του στείρου ωφελιμισμού, μα και της βίας και της βιασύνης, ίσως και κάτω από την ώθηση (πίεση) ανέλεγκτων επιθυμιών ή ορμών και να παρασύρουν άτομα μεμονωμένα ή τις τάξεις, που αυτά ανήκουν, και σε αντικοινωνικές εκδηλώσεις.

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

16.

Περ ί Εμπ οδ ίων κ αι Θάρρ ους

1. «Ό,τι λάμπει δεν είναι πάντα γνήσιο χρυσάφι, αλλά συχνά αποδείχνεται επιχρυσωμένο κάρβουνο!». Πριν από λίγες ημέρες, σε μια φιλική μάζωξη, άκουσα την παραπάνω παραλλαγή της γνωστής παροιμίας, που, μέσα στην καθημερινή βιασύνη, οι σύγχρονοι άνθρωποι, κάθε ηλικίας, ξεχνούν, εσκεμμένα ή αθέλητα! 2. Πολλές φορές, βεβαίως, στη λησμονιά αυτή, κατά τη γνώμη μου, παίζει σημαντικό ρόλο και το τι στόχους έχουν οι άνθρωποι θέσει για τη ζωή τους, τι πρότυπα έχουν και τι τους βοηθά ή τους παρεκκλίνει από την πορεία τους! 3. Ας σταθούμε, λίγο, σε τι εμποδίζει και τι ενθαρρύνει έναν άνθρωπο στη διάρκεια της ζωής του: Οι άνθρωποι, από τα πανάρχαια χρόνια των πρώτων κοινωνιών, με τις ιδέες και τον τρόπο συμπεριφοράς τους, εκτός από τη δική τους ζωή, επηρεάζουν και τους τριγύρω τους. Άλλοτε υπερισχύουν οι ικανοί στην πειθώ, άλλες φορές κυβερνούν οι δυνατοί στους σωματικούς μύες, άλλοτε επιζούν οι αργόσχολοι, οι ασύνετοι, οι αυλοκόλακες και άλλες φορές ξεχωρίζουν οι ανιδιοτελείς, οι φίλεργοι, οι ιδιοφυείς και οι προνοητικοί. 4. Παρ’ όλ’ αυτά, υπάρχουν, ανέκαθεν, οι καιροσκόποι, που εποφθαλμιούν να επωφεληθούν από χαλεπούς καιρούς, οι συμφεροντολόγοι, που επιδιώκουν – αδιαφορώντας για το κοινό καλό – να ικανοποιηθεί το προσωπικό τους συμφέρον μονάχα, οι κόλακες, που, σαν τους κισσούς ή με γαλιφιές και επικύψεις, προσπαθούν ν’ αναρριχηθούν κοινωνικά και οικονομικά! Όλοι

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

αυτοί (: συνετοί και άφρονες), όπως εγράφη παραπάνω, επηρεάζουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε και δρούμε, άλλοτε λιγότερο κι άλλοτε περισσότερο, ανάλογα με το βαθμό που τους επιτρέπουμε εμείς οι ίδιοι να καθορίζουν την προσωπική μας ζωή. 5. Μονάχα σε κοινωνίες παρακμής, επιβιώνουν και τείνουν να κυριαρχήσουν οι ανόητοι και οι μανιασμένοι κυνηγοί εφήμερων υλικών αγαθών (: πλούτος, φήμη, δύναμη) αποθαρρύνοντας τον άνθρωπο να αγωνίζεται για το συνάνθρωπό του, ενώ όσες φορές η ανθρώπινη ψυχή ξέρει να αναγνωρίζει και να εκτιμά την αληθινή αγάπη, τον έρωτα, τη φιλία και να τα μοιράζεται με τους τριγύρω, τους επηρεάζει θετικά στον καθημερινό αγώνα για πρόοδο και ευημερία. Τους γιομίζει θάρρος για τη συνέχισή του και σκορπά, παντού, αληθινή ευτυχία ανιδιοτελώς. 6. Εάν,

όμως,

αφήνουμε

ανεξέλεγκτους

τους

εγωλάτρες

κενόσπουδους και δεν τους θέτουμε στο περιθώριο, ακόμη και η χαρά που οι ίδιοι θα νιώθουν και θα θελήσουν, έναντι κάποιου τιμήματος (!), να «προσφέρουν» στο κοινωνικό σύνολο, θα είναι παροδική, ένα «επιχρυσωμένο κάρβουνο», όσο κι αν λαμπυρίζει. Αλήθεια, εσείς τι λέτε για όλα τούτα;

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

17.

Περ ί Αι σθ ή σε ων , Ορ άσεως κ αι Παραπληροφόρησης

1. Πολύς λόγος γίνεται, καθημερινά, για το ρόλο των αισθήσεων στον

τρόπο

που

οι

άνθρωποι

προσλαμβάνουν,

αντιλαμβάνονται, αντιμετωπίζουν, αναμεταδίδουν όσα γίνονται στο στενότερο ή το ευρύτερό τους περιβάλλον. Πώς ως «ασυγκίνητοι» ή «ευσυγκίνητοι» οδηγούνται στις προσωπικές τους επιλογές ή στην υπαγωγή στη γύρωθέ τους κοινωνία; Μ’ άλλα λόγια, ποιος είναι ο πραγματικός ρόλος και προορισμός των αισθήσεων, είναι κινητήριοι μοχλοί ατομικής προόδου και κοινωνικής

ευημερίας

αποτελούν

τροχοπέδη

και

οπισθοδρόμηση; 2. Ας τα πάρουμε με τη σειρά! Οι αισθήσεις, όταν δεν πέφτουμε θύματα

εσκεμμένης

παραπληροφόρησης,

βοηθούν

τον

άνθρωπο να προσλαμβάνει τις πληροφορίες του έξω απ’ αυτόν μικρόκοσμου και μακρόκοσμου. Οι αισθήσεις, ως γνωστό, είναι 5, όραση, αφή, γεύση, οσμή και ακοή. Η σημαντικότερη, όμως, των αισθήσεων είναι η όραση, η λειτουργία των ματιών, με την οποία θα ασχοληθούμε στο παρόν άρθρο, εφόσον τα μάτια είναι, όπως πιστεύουν οι ειδικοί, τα πιο πολύπλοκα και τα πιο αποδοτικά ανθρώπινα όργανα επαφής με τον εξωτερικό κόσμο και επηρεάζονται σημαντικά από τον ψυχικό κόσμο του καθενός μας. Θυμηθείτε και τη λογομαχία Τειρεσία – Οιδίποδα στον «Οιδίποδα Τύραννο» του Σοφοκλή, όπου ο μάντης κατηγορεί το βασιλιά ότι, αν και έχει μάτια, δεν μπορεί, από την αλαζονεία του, να ιδεί το κακό της πόλης, που είναι, τελικά, ο ίδιος, και ο

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

βασιλιάς, την ίδια στιγμή, μέμφεται το μάντη πως είναι τυφλός και στα μάτια του σώματος και της ψυχής, επηρεασμένος από το ψυχικό πάθος της αρχομανίας… 3. Στην πραγματικότητα, όμως, υπεύθυνος για τις κινήσεις των μελών του σώματος και για τα αισθητήρια όργανα του ανθρώπου είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος, καθώς μέρη της επιφάνειάς του αντιστοιχούν σε περιοχές της επιφάνειας του σώματος ή των αισθητηρίων οργάνων. Για να το πούμε αλλιώς, ο εγκέφαλος είναι που προσανατολίζει προς συγκεκριμένη κατεύθυνση την ανθρώπινη δυνατότητα όρασης κάθε φορά, μ’ αποτέλεσμα και τον ανά περίσταση διαφορετικό τρόπο αντίληψης

και

πληροφοριών

επεξεργασίας και

κάθε

εξωτερικών

είδους

εισερχομένων

ερεθισμάτων,

που

ευαισθητοποιούν τις ανθρώπινες αισθήσεις. 4. Ο Χανς Μάρκο, λοιπόν, έχει μελετήσει την εισερχόμενη ροή πληροφοριών στο νευρικό μας σύστημα και ανέδειξε την πρωταρχική σημασία της όρασης στην αντίληψη και την επεξεργασία των πληροφοριών. 5. Οι πρώτες εντυπώσεις, που σχηματίζονται στον άνθρωπο χάρη στην όραση, αφήνουν ανεξίτηλα χνάρια στη μνήμη και αυτό επηρεάζει σημαντικά την πρωτόλεια περίοδο της παιδικής ανάπτυξης. Και με τη βοήθεια της όρασης, που ξεκινά απ’ τα παιδικά τους χρόνια, οι άνθρωποι μπορούν να δέχονται ή να αρνιούνται όσα τους προβάλλει ο κοινωνικός τους περίγυρος, αρκεί να μην αποπροσανατολίζονται από κάποιους εσκεμμένα!

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

6. Η

όραση,

«συσχετίζουν»,

ικανότητά

τους

προκειμένου

να να

«βλέπουν»

και

καταλαβαίνουν

να όσα

συναπαρτίζουν την καθημερινότητά τους, βοηθά το έφηβο αφενός να προσαρμοστεί στην κοινωνία και τον ενήλικα αφετέρου να αντιμετωπίσει ανώδυνα όσα συμβαίνουν, ακούσια ή εκούσια, στη ζωή του. Συνάμα, τους παραστέκεται, για να βρούνε τα μονοπάτια εκείνα που θα τους φέρουνε τον καθένα στη δική του ευτυχία και την αρμονική ένταξη στο κοινωνικό σύνολο. Τις ατραπούς που πρέπει να διαβαίνουν χωρίς παρωπίδες και δίχως κάποιος να τους αποπροσανατολίζει σκόπιμα και να τους παραπληροφορεί.

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

18.

Περ ί Προκατ αλήψεω ν και Φανατισμού

1. Ο άνθρωπος, όσο ζει, πέρα από τις άμεσες και έμμεσες επιρροές, που λαβαίνει, κατά την ανατροφή του, από την οικογένειά του και το σχολείο, δέχεται ένα σωρό ακόμη. Από την υπόλοιπη κοινωνία, από τη φύση κ.α.. Μ’ άλλα λόγια, τον επηρεάζουν, άλλοι και άλλοτε περισσότερο φανερά και άλλοι και άλλοτε λιγότερο ευδιάκριτα, σ’ ό,τι αφορά τον τρόπο που ζει, μιλά, εκφράζει τη σκέψη του, εκδηλώνει τα συναισθήματά του και τις ανάγκες του, αναζητά και, όταν τα βρίσκει, χρησιμοποιεί όσα του χρειάζονται καθημερινά στην καθημερινή, προσωπική και κοινωνική, ζωή. 2. Έτσι, μαθαίνει και αποφεύγει, στο μέτρο του εφικτού, όσα του καταστρέφουν τη σωματική υγεία ή τον φθείρουν ψυχικά, αλλά και απαλλάσσεται

από

«θεοσκότεινες

αναχρονιστικές)»

προκαταλήψεις. 3. Ποιες είναι αυτές οι προκαταλήψεις, που έχουνε τόσο μεγάλη «δύναμη και βαρύτητα» στη ζωή και στον τρόπο που σκέφτεται και συναναστρέφεται με τους συναθρώπους του καθημερινά; Πρώτ’ απ’ όλα, αφορούν το βαθμό εξάρτησής του στις διάφορες θρησκευτικές και πολιτικές θεωρίες, οι οποίες, προς όφελος όσων τις διαδίδουν, τον θέλουν υποχείριο και δειλό και άβουλο. Έπειτα, είναι ό,τι συντελεί στην άγνοια της πραγματικής αλήθειας, η οποία (άγνοια) του στερεί τη δυνατότητα αυτενέργειας και κριτικής σκέψης

και

καθημερινά.

αμφισβήτησης

όλων

όσα

μας

περιβάλλουν

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

4. Συχνά, όμως, όταν αγνοεί την αλήθεια, ο άνθρωπος παρασύρεται και μετατρέπεται σε άφρονα καταναλωτή, σε οργίλο θηρίο, που φτάνει στο φόνο, αλλά και σε άφιλο αρχομανή – εγωιστή και φιλοχρήματο, μόλο που γνωρίζει καλά ότι όλα τα επίγεια αγαθά είναι εφήμερα και φθαρτά! 5. Πολυετής

παρατήρηση

όσων

μας

περιβάλλουν,

αλλά

και

προσεχτική ανάγνωση των πορισμάτων εγκύρων κοινωνιολογικών ερευνών γύρω από τον άνθρωπο και το καθημερινό του περιβάλλον θα σας βοηθήσουν να εξάγετε τα παραπάνω συμπεράσματα. Όλα, όμως, αναιρούνται, όταν, μέσα στην καρδιά των ανθρώπων, βρει πρόσφορο έδαφος ο… φανατισμός, «η λυσσασμένη

παραφορά

(«Φιλοσοφικά Δοκίμια»).

στην

οργή»,

κατά

το

Βολτέρο

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

19.

Περ ί Απ ο στ άσε ως

1. Είναι σημαντικό, λένε οι γονείς μας, πράγμα η απόσταση. Σύμφωνα με τα λεξικά, απόσταση καλείται η διαφορά ποιότητας ή ιδιότητας μεταξύ κάποιων πραγμάτων ή προσώπων, αλλά και το χρονικό ή τοπικό διάστημα, που χωρίζει δύο ή περισσότερες στιγμές ή πράγματα ή πρόσωπα αντίστοιχα. 2. Για να είσαι γνώστης ενός πράγματος και να μπορείς να το αντιμετωπίσεις

αποτελεσματικά,

δηλαδή

να το λύσεις εάν

πρόκειται για πρόβλημα ή να το αντιμετωπίσεις αποτελεσματικά εάν πρόκειται για πρόσωπο, πρέπει η απόστασή σου απ’ αυτό να είναι η μικρότερη δυνατή, σ’ ό,τι αφορά την τοπική σημασία της λέξεως. 3. Εάν είσαι μακριά απ’ το πρόβλημα, δυσκολεύεσαι να διακρίνεις τις εσωτερικές

σ’

αυτό

διεργασίες.

Δηλαδή,

δεν

μπορείς

να

διεισδύσεις σ’ αυτό και να καταλάβεις τι το σπρώχνει να φαίνεται έτσι όπως φαίνεται ή, εάν πρόκειται για πρόσωπο, να αντιληφθείς καλύτερα γιατί δρα ή αντιδρά σ’ όσα εσύ του προξενείς κατά ένα συγκεκριμένο τρόπο. 4. Εάν, απ’ την άλλη, είσαι κοντά, μπορεί να ωφεληθείς ή να βλαφτείς από την εξέλιξη ενός πράγματος ή τη συμπεριφορά ενός προσώπου

περισσοτέρων.

«ωφέλεια»

«ζημία»

διακρίνονται σε αυτές που δημιουργήθηκαν σε σένα με τη θέλησή σου και τη θέληση εκείνου (- ων) που τις προκάλεσε (- αν), σε όποιες δημιουργήθηκαν αν και δεν το ήθελες αλλά με θέληση του άλλου (των άλλων) και, τέλος, σ’ εκείνες που ούτε εσύ το ήθελες, ούτε κανείς άλλος, αλλά προέκυψαν από μόνες τους…

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

5. Υπάρχει, βεβαίως, και ο αντίλογος στα παραπάνω. Ότι δηλαδή προτιμότερη είναι η εκούσια απόσταση από τα πράγματα ή τα πρόσωπα, επειδή συντελεί να τα ιδείς και να τα αντιμετωπίσεις χωρίς συναισθηματισμούς, οι οποίοι είναι, συνήθως, σχετικοί με την απόσταση και με το βαθμό εγκυρότητας μιας κρίσης. Όσο κοντύτερα

βρίσκεσαι

σ’

ένα

πράγμα

πρόσωπο,

τόσο

περισσότερο επηρεάζεσαι από τους συναισθηματισμούς σου και λιγότερο σωστή ή αντικειμενικά αποδεχτή κρίση διατυπώνεις, ενώ όσο μακρύτερα θα σταθείς, τόσο λιγότερο οι συναισθηματισμοί επιδρούν στον ψυχικό σου κόσμο και η κρίση σου αποχτά περισσότερο τη δυνατότητα να γίνει και αντικειμενικά αποδεχτή. 6. Πολλοί είναι εκείνοι που προτιμούν την καθημερινή απομάκρυνση από καθετί όχι για να κρίνουν αντικειμενικά κάτι, αλλά για να κρύψουν τυχόν ελαττώματά τους. Έτσι, εκούσια, ζουν στο «απυρόβλητο», αποξενώνονται, συνάμα, από το κοινωνικό σύνολο,

δε

συμμετέχουν

στους

κοινωνικούς

αγώνες

και

στερούνται από τα αγαθά της κοινωνικής ζωής… 7. Σ’ ό,τι, όμως, έχει σχέση με τη χρονική έννοια της απόστασης, δεν πρέπει πάλι ν’ απέχεις απ’ ό,τι εξετάζεις χρονικά παρασάγγες (μονάδα μέτρησης τόπου στην κυριολεξία του όρου, ενώ χρησιμοποιείται και μεταφορικά), για να μπορείς να ερευνήσεις και ν’ αντιπαλέψεις σ’ όλες του τις παραμέτρους και τις διαστάσεις ένα ζήτημα ή να αντιμετωπίσεις όπως θα έπρεπε ένα πρόσωπο. Και τούτο, γιατί ο χρόνος φέρνει, σχεδόν πάντα, λησμονιά των σημαντικότερων εσωτερικών γνωρισμάτων ενός προσώπου ή ενός πράγματος τα οποία και το διαφοροποιούν από τους γύρωθέ

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

του. Επιπλέον, ας μην ξεχνούμε πως και η επιφανειακή κρίση, που βασίζεται, μονάχα, στα εξωτερικά χαρακτηριστικά του κρινόμενου, είναι, τις περισσότερες φορές, εσφαλμένη και άδικη.

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

20.

Πε ρ ί Ψυ χ ή ς κ αι Φυ γ ής

«Είσαι Πόσα

μακριά

χιλιόμετρα

απ’

την

απέχεις;

καρδιά Κι

μου

εγώ

πια. μακριά.

Δεν φεύγω να σωθώ, φεύγω να μη σε δω, που φεύγεις» (Ραλλία Χρηστίδου, «Είσαι μακριά»)…

1. Καθημερινά, τόσοι άνθρωποι, τόσο διαφορετικοί άνθρωποι. Άλλοι μιλούν πολύ. Άλλοι σωπαίνουν. Για όσα βλέπουμε και ακούμε. Όχι επειδή δεν έχουν τι να πουν. Αλλά διότι δεν θέλουν. Όχι από απάθεια. Αλλά από απέχθεια. 2. Κάποιοι γελούν. Κάποιοι δακρύζουν. Ο ψυχικός κόσμος του καθενός

εισπράττει

όλα

όσα

συμβαίνουν.

Δεν

παραμένει

ατάραχος, αδρανής. Και αντιδρά με διαφορετικό τρόπο. Μπροστά στις δοκιμασίες της καθημερινότητας. 3. Η ζωή είναι γεμάτη. Μικρούς καθημερινούς αγώνες. Για μεγάλες ιδέες. Δε θέλει ριψάσπιδες. Θέλει αγωνιστές. Δε θέλει χρυσοθήρες. Θέλει ψυχεταίρους, συντρόφους της ψυχής. Ανιδιοτελείς. 4. Τι είναι η ψυχή και τι η φυγή; Την περασμένη Κυριακή, στο κέντρο της πόλης. Μπήκαν στην κουβέντα τούτα τα ερωτήματα. Πίνοντας με φίλους ουζάκι. Αναζητώντας να βρω απάντηση, παρατηρούσα όλους όσοι πηγαινοέρχονταν. 5. Οι άνθρωποι. Οι τόσο διαφορετικοί άνθρωποι. Πάνε και έρχονται. Γεννιούνται.

Μεγαλώνουν.

Ωριμάζουν.

Φεύγουν.

Πεθαίνουν.

Ασταμάτητος κύκλος. Συνδέονται με ανθρώπους. Στις χαρές και τις λύπες, στα μικρά και τα μεγάλα της καθημερινής, προσωπικής

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

και

δημόσιας,

ζωής.

«Πουλιούνται»

από

«φίλους».

Αλληλοϋποστηρίζονται από φιλίες. 6. Ερωτεύονται. Πληγώνονται. Πληγώνουν. Ζουν καλές και κακές στιγμές.

Γεύονται

χαρές

και

πίκρες

και

(σωματικές

και

πνευματικές) απολαύσεις. Δοκιμάζονται. Άλλοτε τρώνε «τα μούτρα τους» και άλλοτε δικαιώνονται. Άλλοτε καταπιέζονται, άλλοτε καταπιέζουν… 7. Λικνίζονται

τραγουδούν

στους

ήχους

παυσίλυπης

και

λυσιμέριμνης μουσικής. Παρατηρούν έκθαμβοι ένα γλυπτό και ένα ζωγραφικό πίνακα, προσπαθώντας να καταλάβουν ό,τι θέλει να «πει» ο καλλιτέχνης. Παρακολουθούν ένα κινηματογραφικό film και ταυτίζουν την ψυχή τους με τους μικρούς ή μεγάλους ήρωές του, ποτέ με τους κομπάρσους… 8. Δεν είναι ο θάνατος του σώματος το τέλος. Και δε χρειάζονται κλάματα θλίψης. Είναι η συνέχεια. Της ζωής. Του ψαξίματος. Μην αφήνεις τους άλλους να σε υποδουλώνουν, να σε συνθλίβουν, να σου στερούν το ψάξιμο! Όταν, όμως, σκοτώνεις την ψυχή σου μόνος σου, είναι σαν να την κλείνεις εκούσια σε ανήλιαγη φυλακή και παραιτείσαι με τη θέλησή σου από το ψάξιμο. 9. Γιατί όσο ζουν οι άνθρωποι, ψάχνουν. Πρέπει να ψάχνουν. Στο ασταμάτητο «πηγαινέλα» τους. Αδιάκοπα. Να βρουν. Τη σωτηρία της

ψυχής.

Αισιοδοξία,

ανθρωπιά,

ειλικρίνεια,

θάρρος,

αυτοπεποίθηση χρειάζεται η ζωή. Και η ψυχή μας, για να σώσει όσους αγαπά και να σωθεί από δαύτους. Την αμοιβαία σωτηρία ονειρεύονται οι άνθρωποι και τη λαχταρούν… Το γλυκό ψωμί, το αναμεμειγμένο με το γάλα και το φιλί των γονέων. Με την έγνοια

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

των φίλων. Με το χάδι των ερωτικών συντρόφων. Με το βλέμμα όσων αγάπησες, ακόμα και αν, για δικούς τους λόγους, δεν συμπορευτήκατε ως την κρήνη της ευτυχίας… 10.

Πρέπει να απολαμβάνουν μαγευτικά ηλιοβασιλέματα. Να

ταξιδεύουν στα επουράνια αστέρια και στη «Νεφελοκοκκυγία» του Αριστοφάνη, για να ονειρευτούν όσα δεν τους έδωσε η γη. Και να ξυπνούν, παίρνοντας αισιοδοξία από τις ανατολές του ήλιου. 11.

Κι όταν δεν το βρίσκουν ή ξαστοχούν σ’ όσα είχαν πιστέψει,

πολλούς θα ιδείς να κλείνονται, αρχικά, στον εαυτό τους. Όχι λιγόψυχοι. Ή υποχωρώντας ηττημένοι. Μα, γρήγορα, παίρνουν δύναμη και φεύγουν. Σωματικά, δεκάδες χιλιόμετρα. Νοερά και ψυχικά, όμως, θα είναι πάντα στις επάλξεις, κοντά σ’ ό,τι αγαπούν. Με την αυτογνωσία ως εφόδιο. Δασκαλεμένοι από τα πάθη και τα παθήματα του παρελθόντος. Αγαπώντας ακόμα και τα «λάθη», όμοια με τα «σωστά»… 12.

Αισιόδοξοι. Θαρραλέοι. Αποφασίζουν να ξεκινήσουν νέους

αγώνες, νέο ψάξιμο, με τις αρχές της ανθρωπιάς και της αγάπης οδηγούς και φανοστάτες. Όχι για να σώσουν το «εγώ», μα για το «εμείς»! Με ψηλά το κεφάλι. Προτάσσοντας πάλι την ψυχή τους. Και πανέτοιμοι, για το χατίρι της ψυχής των γύρωθέ τους, να τα δώσουν όλα. Να τα δίνουν όλα…

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

21.

Περί Θ αν άτ ου

1. Κάθε φορά που μαθαίνουμε για κάποιον θάνατο συγγενούς ή φιλικού προσώπου, νιώθουμε έναν πόνο στην καρδιά. Δε σε στερούν μονάχα από τη φυσική τους παρουσία, αλλά και από την ψυχική σχέση, που, πιθανότατα, σε συνέδεε μαζύ τους και ίσως δεν είχες μιλήσει, ποτέ και πουθενά, γι’ αυτήν. 2. Ενώ κάποιες στιγμές η ζωή μας μοιάζει να ‘χει βραχυκυκλώσει, έρχεται από το πουθενά ένας θάνατος και μας δίνει λύσεις στα προβλήματα, προσφέρει μίτο στους καθημερινούς λαβυρίνθους. Οι συγγενείς των εκλιπόντων ίσως απορήσουν γιατί το τόσο μεγάλο

ψυχικό

τους

«βασανιστήριο»,

ξαφνικός

χαμός

αγαπημένων προσώπων, μπορεί να αποβεί και μέσο για την ψυχική τους… λύτρωση! Πώς; Βοηθώντας να σκεφτούμε πόσο απρόβλεπτη και πόσο μικρή και σύντομη είναι η ζωή και πόσες απρόσμενες «ανατροπές και παγίδες» μας κρύβει, για να μας ξεστρατίζει απ’ τους στόχους μας. Συνάμα, πολλοί στοχάζονται κάθε τρεις και λίγο ότι η ήρεμη και χωρίς αρρωστημένα πάθη (οργή, ζήλια, κακία, μανία για χρήμα ή εξουσία) ζωή είναι ένα από τα πολυτιμότερα αγαθά του ανθρώπου. 3. Κοντά σ’ αυτά, συχνά περνά από το μυαλό τους η ιδέα ό,τι τους διδάσκουν παιδιόθεν οι γονείς τους, ότι δεν αξίζουν διάρα τα επίγεια άγχη, διότι όταν πεθαίνεις, δεν παίρνεις τίποτα μαζύ σου. Μήτε όσα, νυχθημερόν, αφιονισμένος αγωνιζόσουν μανιωδώς να τα καταχτήσεις, πατώντας επί πτωμάτων ή προσβάλλοντας την αξιοπρέπεια των γύρωθέ σου και περιφρονώντας, επειδή είχες στο νου σου πάντα τους υψηλούς «ορόφους» της ζωής, την

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

αληθινή αγάπη, που σου προσφέρθηκε αφειδώς, επειδή είχες εσύ ο «αθάνατος», ο «κομπορρήμων» και «δυνατός» το δικαίωμα να επιλέξεις,

να

πληγώνεις,

χρησιμοποίησαν οι άλλοι,

να

απορρίπτεις.

Μήτε

όσα

για να σε πληγώνουν, εκούσια ή

ακούσιά τους. Μονάχα ένα κομμάτι γης παίρνεις κι αυτό σε συντροφεύει χωρίς να το καταλαβαίνεις… 4. Όταν αντικρίσεις κατάματα το θάνατο, αρχίζεις να κοιτάζεις και τη ζωή όχι από εγωλατρικό, πια, πρίσμα, αλλά από το πόσο μπορείς να συμβάλλεις να αλλάξει ο (άσπλαχνος, κωλοσερνάμενος, είρωνας,

φθονερός,

άπληστος,

εγωιστής,

αρχομανής

και

φιλοχρήματος, επιφανειακός και ρηχός: επίθετα που του έχουν προσάψει, ανέκαθεν, πολλοί) κόσμος μας. Τότε, μαθαίνεις ποιος είσαι αληθινά, τι θες και ν’ ανεβαίνεις, δεχόμενος και δίνοντας βοήθεια τριγύρω σου, σιγά και μεθοδικά τη σκάλα της ζωής, δίχως να καταντάς, άβουλο και αγόμενο και φερόμενο άθυρμα, όλων όσοι θέλουν, με κάθε τρόπο, να σ’ εκμεταλλευτούν. 5. Και σε τελική ανάλυση, έτσι, δε φοβάσαι πια το Θάνατο, όποτε κι αν έρθει! Και συν τοις άλλοις, ξέρεις να συγχωρείς κι αυτούς που σε «πεθαίνουν» άθελά σου, κάθε στιγμή, όταν θεοποιούν τα φθαρτά και εφήμερα…

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

22. Περί Μνήμης 1. Αφορμή. Το πρόσφατο ταξίδι ενός αγαπημένου ξαδέλφου. Χωρίς επιστροφή. Ψάχνοντας λόγια στήριξης της οικογένειας που έμεινε πίσω. 2. Πρότεινα να θυμούνται. Τον πατέρα και το σύζυγο. Σαν οδηγό. Στις κακοτοπιές της ζωής. Να τον έχουν ανάμεσά τους. Όπως και πρώτα. Να τους συμβουλεύει και να τον αγαπούν. Χωρίς μοιρολόγια. Με φωτεινό πρόσωπο, σαν το δικό του. Να τον ανακαλούν στη μνήμη τους… 3. Η μνήμη. Παίζει σημαντικό ρόλο. Άλλοι τη δέχονται ως πλεονέκτημα. Άλλοι ως μειονέκτημα. Στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων και των λαών. Όλοι θα συμφωνήσουν σ’ αυτό. 4. Πολλές φορές. Συμβαίνει, όμως, τούτο το παράδοξο: Περισσότεροι του ενός. Αυτήκοοι

ή αυτόπτες μάρτυρες ενός συμβάντος. Να

δίνουν, κατά την περιγραφή τους, σε διαφορετικό σημείο ο καθένας «βαρύτητα» και να το περιγράφουν αλλιώς ο ένας από τον άλλο. Είναι η μνήμη τους τόσο ασθενής ή «πολυάσχολη»; 5. Η εξήγηση είναι, νομίζω, απλή: Η θύμηση ή ανάμνηση εξαρτάται από

μια

σειρά

παραγόντων.

Έμφυτων

και

επίκτητων.

Υποκειμενικών και αντικειμενικών. Αληθινών, αληθοφανών και ψεύτικων. Την «προίκα» από την οικογένεια και το σχολείο. Τις «επιρροές», που δέχεται και ασκεί ο καθένας μας στα πλαίσια των καθημερινών «κοινωνικών συγκρούσεων».

Το πόσο, ακόμα,

ευαίσθητος είναι στα έξωθεν «ερεθίσματα». Ή αδιάφορος.

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

6. Με τη σειρά της, κατόπιν, η μνήμη επιστρέφει στον ψυχικό κόσμο ό,τι δέχτηκε. Επιτυγχάνεται, χάρη σ’ αυτήν, η επικοινωνία μας με το ανθρώπινο και το φυσικό περιβάλλον. Η μνήμη ξεκαθαρίζει και «συμμαζεύει» το παρελθόν, μας βοηθά να προετοιμαστούμε για το μέλλον και είναι χρήσιμη η αρωγή της να ζήσουμε το παρόν. Ενθυμούμενος ευχάριστες ο άνθρωπος στιγμές, η ψυχή γιομίζει φιλία, αγάπη, αποδοχή, ανταπόκριση για το συνάνθρωπο. Όταν, όμως, ανακαλεί στη μνήμη του δυσάρεστες, απορρίπτει τον άλλο και επιδιώκει την ψυχοσωματική απομάκρυνση. 7. Διάβαζα πρόσφατα ότι το να θυμούνται οι άνθρωποι τα περασμένα και να τα κουβαλούν – όπως η χελώνα ή ο σαλίγκαρος το καβούκι τους – πάντα στις αποσκευές τους τούς βοηθά να αντιμετωπίζουνε τις εξωτερικές δυσκολίες και τις εσωτερικές «μάχες». Έτσι, μπορούν και να αυτοκαθορίζονται έναντι όσων τους περιτριγυρίζουνε. 8. Ο άνθρωπος δεν πρέπει να ζει κολλημένος σε καθετί από τα περασμένα. Ανεξάρτητα από ηλικία ή φύλο. Οφείλει να ξεδιαλέγει απ’ αυτά μονάχα όσα τον ωφελούν. Να τα χρησιμοποιεί ως φανοστάτη και ως οδηγό. Για τις δυσκολίες. Να τα σέβεται ως παραδείγματα προς μίμηση. Για τα απρόβλεπτα της ζωής. 9. Η μνήμη είναι, όπως ισχυρίζονται οι επιστήμονες, αναπόσπαστα συνδεδεμένη με τη μάθηση και τη λήθη. Μάθηση είναι η διαδικασία απόκτησης νέων πληροφοριών από το ανθρώπινο νευρικό σύστημα μέσω της συνδυασμένης λειτουργίας των αισθητηρίων οργάνων. Μνήμη είναι η αποθήκευση και η ανάκληση των πληροφοριών αυτών. Λήθη είναι η απώλεια των αποθηκευμένων

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

πληροφοριών με το πέρασμα του χρόνου. Η λειτουργική οργάνωση της μνήμης, σύμφωνα με τις ιατρικές θεωρίες, περιλαμβάνει κατά σειρά διαδικασίες επιλογής και κωδικοποίησης, αποθήκευσης ή απόσβεσης, επανεύρεσης και ανάκλησης της πληροφορίας. 10.

Προ ημερών, τέλος, άκουγα ότι ο ύπνος ο γαλήνιος, η αληθινή

αγάπη, αλλά και ο δραστήριος τρόπος ζωής και η υγιεινή διατροφή κυρίως πλούσια σε ψάρι, δεν ευεργετούν μόνο την καλή λειτουργία της καρδιάς αλλά συμβάλλουν και στην επιβράδυνση της απώλειας μνήμης που έχει σχέση με τα γεράματα, σύμφωνα με όσα ανακοίνωσαν δυο κορυφαίοι επιστήμονες που ασχολούνται με τη λειτουργία του εγκεφάλου.

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

23. Περί Μνήμης και Χρόνου 1. Τι σχέση έχουν η ανθρώπινη Μνήμη με το Χρόνο; Αληθεύει, άραγε, το ότι η Μνήμη αδυνατίζει και εξασθενεί με το πέρασμα του Χρόνου; 2. Καθώς τα χρόνια περνούν, ο άνθρωπος όλο και λιγότερο μπορεί ν’ ανακαλέσει στη μνήμη του όλα όσα συνέβησαν και «σημάδεψαν», άλλα λιγότερο και άλλα περισσότερο, την παιδική και την εφηβική του ηλικία, τη νιότη του και τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του. Επίσης, με δυσκολία μπορεί να θυμηθεί επακριβώς και να περιγράψει λεπτομερώς όσα συνθέτουν την καθημερινότητά του, δίχως να παραλείψει κάτι. 3. Διαφορετικά, βέβαια, πρέπει να διευκρινιστεί ότι είναι τα αίτια της παντελούς, από εσώψυχες

ή εξωτερικές αιτίες, αμνησίας,

«σβησίματος» κάθε ανάμνησης και διαφορετικά της δυσκολίας να θυμηθούμε, ανεξάρτητα από την ηλικία μας, συγκεκριμένα πράγματα, πρόσωπα, γεγονότα.

Στην μεν πρώτη περίπτωση,

εσώψυχες αιτίες είναι η ανάγκη άμυνας του οργανισμού (της ψυχής και του εγκεφάλου) σε μια έντονη συναισθηματική φόρτιση, μια μεγάλη λύπη ή απογοήτευση π.χ. και εξωτερικές θεωρούνται τα ατυχήματα στο ανθρώπινο σώμα και στα όργανα της μνήμης. Στον αντίποδα, η αδυναμία, ανεξάρτητα από ηλικία, να θυμάται ο άνθρωπος όλα τα γεγονότα και πρόσωπα, που παίξανε κάποιον, αρνητικό ή θετικό – προτρεπτικό ή αποτρεπτικό, ρόλο σε αλλοτινές περιόδους και στιγμές της ζωής του, δεν οφείλεται σε μιαν επιλεκτική του αξιολόγηση και κρίση να ξεχωρίζει τις καλές μονάχα

αναμνήσεις

και

ν’

αποβάλλει

τις

επώδυνες,

τις

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

ψυχοφθόρες. Και το ότι δεν μπορεί να θυμηθεί ακέραιες τις «συνιστώσες» της τρέχουσας καθημερινότητάς του δεν οφείλεται στο άγχος ή το τρέξιμο, που του επιβάλλονται, ετσιθελικά, από τους ρυθμούς της σύγχρονης ζωής. 4. Ας ιδούμε, όμως, τι μάλλον οδηγεί στην εξασθένιση της Μνήμης των ανθρώπων. Περισσότερο, λοιπόν, θα πρέπει να την αποδώσουμε στην από την ψυχή του ανθρώπου εκπορευόμενη αντίδρασή του, όσες φορές, καθώς ο Χρόνος φεύγει ανεπιστρεπτί, οι συνάνθρωποί του τον θέτουν στο κοινωνικοπολιτικό περιθώριο. Αποψιλωμένος από (κοινωνικές και πολιτικές) ευθύνες στην προσωπική,

στην

οικογενειακή,

στην

κοινωνική,

στην

επαγγελματική ζωή, ο άνθρωπος νιώθει παραμερισμένος και δεν παίρνει πρωτοβουλίες για την ατομική και τη δημόσια ζωή. 5. Έτσι, καθώς δεν συμμετέχει στη ζωή και στους καθημερινούς της αγώνες, όλα του φαίνονται τα ίδια και το μέρος εκείνο του εγκεφάλου και του ψυχικού του κόσμου, που γεννά τις αναμνήσεις και καλλιεργεί ή συντηρεί σε εγρήγορση τη Μνήμη, παραιτείται, εκούσια, από τις λειτουργίες του και «κρεμά» τον άνθρωπο. Πολλοί που δεν έχουν αντιληφθεί ό,τι μόλις γράψαμε «σκοτώνουν τα άλογα όταν γεράσουν» ως άχρηστα και επιζήμια, αν και η πείρα τους θα μπορούσε να αναδειχτεί κοινωφελής ! Τι λάθος! 6. Εάν, όμως, ο καθένας μας, ακόμα και σε προχωρημένη ηλικία, ως οικογενειάρχης ή ως μέλος της κοινωνίας που τον περιβάλλει, συμμετείχε, έστω και ως συμβουλάτορας όπως ο Νέστορας στην «Ιλιάδα» του Ομήρου π.χ., στα γύρωθέ του «δρώμενα», σίγουρα θα είχε οξυμμένη Μνήμη και σε βαθιά γεράματα ακόμα. Κι η

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

Μνήμη, τότε, θα τον βοηθούσε, έχοντας ως οδηγούς και ιχνηλάτες τα περασμένα, και τα τωρινά να αντιπαλέψει με θάρρος και ευστροφία και τα μελλούμενα να προβλέψει και να χαράξει με τις εμπειρίες του, με διορατικότητα και προγραμματισμό. Για το καλό όλου του κοινωνικού συνόλου!

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

24. Περί Ζωής 1. Η ζωή μοιάζει με λεωφορείο. Στη διάρκεια της διαδρομής, έχει αρκετές στάσεις. Σ’ άλλην ανέβηκες εσύ, σε κάποιαν άλλη θα κατεβείς

και

σε

πολλές

άλλες

θα

δεις

αδιάφορος

να

ανεβοκατεβαίνουν οι άλλοι που ήσαν αδιάφοροι όταν εσύ επιβιβαζόσουν ή αποβιβάστηκες… 2. Η ζωή μοιάζει με μελίσσι. Μπορείς να διακρίνεις τις αγέρωχες αφέντρες, τις βασίλισσες, πώς ξεχωρίζουνε. Παραδίπλα, στέκονται σωρός οι ακαμάτηδες, οι γεμάτοι σνομπισμό για τη δουλειά και για ό,τι τους περιβάλλει κηφήνες. Και από το πρωί στο μεροκάματο τρέχουν, ακάματες και ιδροκοπώντας, οι εργάτριες… 3. Η ζωή μοιάζει με θάλασσα. Όταν είναι καθαρά και ήρεμα τα νερά, και το κολύμπι στην επιφάνειά της μπορείς ν’ απολαύσεις και στο βυθό της τα μάτια σου διερευνητικά και διεισδυτικά στρέφεις. Όταν, όμως, υπάρχει βρομιά ή φουσκοθαλασσιά, το θαλασσινό μπάνιο είναι αφόρητο και ο βυθός δυσθεώρητος. Μα, πάντα, το νου σου εκεί που κολυμπάς πρέπει να ‘χεις και στους υφάλους και στους σκοπέλους και στους λογής – λογής μικρομέγαλους οργανισμούς, που ζουν από τα νερά της θάλασσας ή μέσα σ’ αυτά! 4. Η

ζωή

μοιάζει

με

το

χρήμα.

Όσο

κρατάς

τα

χρήματα

επτασφράγιστα φυλαγμένα σε σεντούκι αραχνιασμένο στο πατάρι ή στο κατώι σου, χάνουν την αξία τους, την οποία καταλαβαίνεις μονάχα όταν τα χρησιμοποιείς στην αγορά. Όμοια και όταν ζεις μόνος και, παρότι η επαφή μαζύ τους κάποτε σε πληγώνει, μακριά

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

απ’ τους ανθρώπους, η ζωή παύει να ‘χει νόημα, αλλά το ανακτά κάθε φορά που ανοίγεις την καρδιά και τα πορτοπαράθυρά σου στο γείτονα… 5. Η ζωή μοιάζει με κρασί. Αν δεν προσέξεις την ώρα του μούστου, θα σου βγει ξινό, αν και θάθελες πολύ ένα γλυκόπιοτο κρασί. Έτσι, και στη ζωή, αν δεν έχεις το νου σου πριν κάνεις ή πεις κάτι, αν και έχεις

καλές

προθέσεις

και

ευγενείς

σκοπούς,

μπορεί

«μπούμερανγκ» οδυνηρό σε βάρος σου να γυρίσει… 6. Σκέψεις πολλές και διάφορες πηγαινοέρχονται, στη διάρκεια ενός ηλιοβασιλέματος από την περασμένη βδομάδα. Ατενίζοντας, με βλέμμα απλανές και απροσδιόριστο, το αύριο και το ατάραχο πέλαγος, λίγο πριν το σήμερα γίνει χτες, λίγο πριν η φιλική συντροφιά γίνει ένα με τη θάλασσα. Με τους συνειρμούς του πρόσφατου και του μακρινού παρελθόντος για παρέα και με τις ελπίδες, που είθε να μην αποδειχτούν φρούδες, και με τα σχέδια, που μακάρι να μην καταρρεύσουν – από λάθη δικά σου ή κομπορρημοσύνη των άλλων; – ως γλυπτοί στην άμμο πυργίσκοι, για το απρόβλεπτο αύριο ως … οδηγούς σου στη ζωή …

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

25. Περί Σύ γχρονων Ανθρώ πω ν 1. Η ταχύτητα και η μούρλια, παιδί μου, είναι, πάντα, συγκρίσιμα μεγέθη, ποτέ απόλυτα. Έναντι άλλων συνανθρώπων, π.χ., τρέχεις, έναντι άλλων αργείς. Έναντι παλαιοτέρων επιδόσεων, βιάζεσαι ή πας αργά. 2. Το βλέμμα σου τρέχει πιο μπροστά από τα μάτια σου. Πέφτει η νύχτα, σκέφτεσαι το ξημέρωμα. Ο ήλιος βγαίνει, στο μεσημέρι τρέχει ο νους σου. 3. Το δαχτυλίδι δεν δείχνει δύναμη. Θυμήσου το τέλος του Περδίκα. Το φιλί ίσως μαρτυρεί και προδοσία. Δες τον Ιούδα. 4. Τα τραίνα φεύγουν. Στους σταθμούς, σωριάζονται έφηβοι, μεσήλικες,

ηλικιωμένοι.

Ονειρεύονται,

αγχώνονται

και

ξεκουράζονται, αντίστοιχα. 5. Όλοι ξένοι σε τούτη τη ζωή, σε τούτη τη χώρα. Χτίστες πύργου σε κάθε Βαβέλ. Την ώρα μετρούν, χάνουν το δευτερόλεπτο; 6. Το «σ’ αγαπώ» ξεχνούν, δεν το λογαριάζουν. Με το «απαιτώ» το αντικατάστησαν. 7. Στη θέση της αηδονολαλιάς, κορναρίσματα, παιδί μου, βάλανε και οι πολυκατοικίες το ουράνιο τόξο, το αισιόδοξο χάραμα, το λαμπερό ηλιοβασίλεμα κρύψανε… 8. Σωρός και τα απορρίμματα, στους συνοικιακούς κάδους, μέσα και έξω απ’ αυτούς. Δείγματα πολιτισμού, προόδου, ευημερίας; Κι η ανθρωπιά;

Υλικό ανακυκλώσιμο, που χάθηκε κάπου στο

«προτσές», κάπου, παιδί μου, ανάμεσα στο σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό;

ΔΥΝΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

9. Οι

κριτές

κρίνουν,

συγκρίνουν,

διακρίνουν,

επικρίνουν.

αδέκαστος ήλιος θα τους ανταποδώσει την κρίση, στην ώρα της κρίσης, χωρίς διακρίσεις ή συγκρίσεις ή επικρίσεις. Φτάνει να δώσουν τις αποκρίσεις σ’ όσα ερωτηθούν… 10.

Καίνε τα δέντρα, στα αποκαΐδια πανηγυρίζουν. Τα παιδιά τους

σφάζουν και γελούνε! 11.

Ο Αννίβας προ των πυλών. Μα αυτοί κοιμούνται ή χαχανίζουν

αμέριμνοι! Ετοιμάζεται να χιονίσει και τους ακούν να συνομιλούνε για αντηλιακή προστασία! Διαλέγονται μονολογώντας; 12.

Τα φανάρια σβήνουν. Τα σκοτάδια επιθυμούν. Σαν ευεργέτες

τιμούν όσους τους κλέβουν μπρος στα μάτια τους και μ’ αξιώματα περασμένων εποχών και ολιγόβιας φήμης τούς εμπιστεύονται. 13.

Δέσμιοι μιας περηφάνιας, που έπαιξε και έχασε. Μιας

αλαζονείας, που συντρίφτηκε.

Που, αν και έτρεχε μόνη της σε

άδειο στάδιο, τερμάτισε δεύτερη. Φορούν δούλων διαδήματα και σκύλου περιλαίμια και μας μιλούν για ελευθερία και εγωισμό; 14.

Για τα κωλοσερνάμενα, παιδί μου, σκουλήκια ζήλια νιώθουν.

Λεοντή κλέβοντας από τον Ηρακλή, καμώνονται τους παλικαράδες οι λαγοί και τρομοκρατούν τα μυρμήγκια; 15.

Θα

σ’

αγαπώ

περισσότερο,

εάν

κάνεις

λιγότερους

συμβιβασμούς… Τη ρήξη και την ανυπακοή εάν διαλέξεις για συνταξιδιώτισσες, για οδόσημα…

Γεώργιος Η. Ορφανός (Απτεραίος)

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΟΡΟΙ, Τόμος Β’

Πίν ακ ας περιε χ ομέ νων 1. Περί Χαμόγελου ............................................................................. 2 2. Περί Προόδου Ανθρώπων και Κοινωνιών ..................................... 5 3. Περί Αλλαγής ................................................................................. 8 4. Περί Ευθύνης των Επιστημόνων ................................................. 11 5. Περί Πολιτισμικών Αγαθών και Λαού .......................................... 15 6. Περί Ρατσισμού και Πολιτισμού ................................................... 18 7. Περί Καρναβαλιού και Αποκριών ................................................ 21 8. Περί Τέχνης και Καλλιτεχνών ...................................................... 23 9. Περί Παίδων Αγωγής ................................................................... 27 10. Περί Εκπαίδευσης και Εκπαιδευτικών ...................................... 30 11. Περί Τεχνασμάτων, Νικητών και Χαμένων στην Πολιτική ........ 35 12. Περί Κριτηρίων πριν την ψήφο ................................................. 41 13. Περί Ολιγαρχίας και Πολιτών… ................................................ 44 14. Περί Ελευθερίας μέσα στην Κοινωνία ...................................... 48 15. Περί Ωφελιμισμού ..................................................................... 51 16. Περί Εμποδίων και Θάρρους.................................................... 54 17. Περί Αισθήσεων, Οράσεως και Παραπληροφόρησης .............. 56 18. Περί Προκαταλήψεων και Φανατισμού ..................................... 59 19. Περί Αποστάσεως ..................................................................... 61 20. Περί Ψυχής και Φυγής ............................................................. 64 21. Περί Θανάτου ........................................................................... 67 22. Περί Μνήμης ............................................................................. 69 23. Περί Μνήμης και Χρόνου .......................................................... 72 24. Περί Ζωής ................................................................................. 75 25. Περί Σύγχρονων Ανθρώπων .................................................... 77 Πίνακας περιεχομένων ...................................................................... 79