MMagazine 41-2 2018 | Thema: Democratie

montessori MAGAZINE

Jaargang 41 nummer 2 maart 2018

➡

Doe mee met de Landelijke Montessoridag, nu op 21 maart! http://bit.ly/LandelijkeMontessoridag21maart2018

Thema: Democratie Democratisering op scholen begint met het verbeteren van de relatie tussen leerling en docent De montessorigroep is een broedplaats voor democratie, ‘bezield met de geest van de gemeenschap’ Pilots Waarderend auditen van start

Design:www.luxproductions.nl

Montessori Opleiding HAAGSE

Vernieuwen is vooruitzien Het zelfde team, de zelfde kwaliteit, maar in een andere, fijn zittende jas !

NMV GECERTIFICEERD !

DE

www.montessoriopleiding.com

Basisbekwaam in een jaar!

Opleiding inclusief twee Keer praktijkbegeleiding

Aanbieding van alle ontwikkelings domeinen binnen basisbekwaam

Inspiratie opdoen door werkbezoeken aan de Good practice' scholen

Vanaf september 2018 opleiding montessorivakbekwaam en 0-4 jaar

Wij verzorgen onze opleidingen ook op locatie

Inhoud

2

Een betrokken vereniging Floor Vermeulen

Van de redactie

3

Betrokken zijn en meedoen Quincy Elvira

Bob Molier

4

Opvoeden met vrijheid in gebondenheid Boukje van der Pant

6

De montessorigroep als broedplaats van de democratie Janneke van de Laar

8

Docenten uit positie slecht voor democratischer omgang met leerlingen Paul Op Heij

11

Met filosofenbillen op opvoeddilemma’s Paul Op Heij

12

5 vragen over verenigingen aan Dick van Hennik Bob Molier

14

Deliberatieve democratie in de klas: hoe dan?

Laurence Guerin

15

ALV op 1 februari vlot akkoord met bestuursvoorstellen Bob Molier

16

Montessori onderbouwd Louis Jongejans Doe inspiratie op met de Montessori-express in binnen- en Duitsland Gabriël Enkelaar

17

Inkijkje in vernieuwde cursus Montessori basisbekwaam aan Hogeschool van Amsterdam Bea Koekenbier

19

Democratie en kinderen Nel de Groot

20 De Kwestie Egbert de Jong, Manja Haze, Gabriël Enkelaar, Maarten Stuifbergen

22

Waarderend auditen bij montessori-instellingen van 0-12 jaar: van vinken naar vonken Martine Lammerts

24

Redactielid Janneke van de Laar stelt zich voor

Colofon

Voorblad: Brugklassers Montessori College Nijmegen presenteren onderzoek naar blockchain (zie artikelen pag 8-11 en 14)

Hoofdredacteur Montessori Magazine

‘Pap, je deed veel goed maar je was er niet vaak.’

Au, die komt binnen! Maar ze heeft wel gelijk, mijn dochter: het onderwijs slokte mij op. Toch: wat deed ik goed? ‘Toen ik als puber in het weekeind uit wilde gaan zei je niet hoe laat ik thuis moest komen maar dat mijn veiligheid voorop stond. Dat was fijn om te voelen. En daarover maakten we een afspraak.’ Ze is allang geen puber meer als wij haar opvoeding doorspreken en pfff, gelukkig kan het er al met al mee door.

Ik dacht tijdens de opvoeding niet vaak aan de kinderrechten die de Verenigde Naties – al in 1989 - hebben vastgelegd. Voor haar eeuwfeest heeft de NMV samen met Montessori Europe deze rechten opgepoetst en kinderen er een eigen versie van laten maken. ‘Ieder kind heeft het recht op een veilig thuis, met mensen die je vertrouwt en die je af en toe een beetje verwennen’, schreven zij onder meer.

Ze hebben gelijk. En het moet niet alleen thuis veilig zijn maar ook op school. Micha de Winter vindt dat ‘docenten alleen een goede relatie kunnen opbouwen met leerlingen als zij zich ervan bewust zijn dat jongeren tegenwoordig met evenveel respect bejegend willen worden als volwassenen.’ Dat is niet makkelijk in een tijd waarin docenten een overdaad aan toetsgegevens en verslagen moeten produceren. Zij liggen onder een vergrootglas en voor je het weet hebben zij een advocaat achter de broek. Dat maakt docenten onzeker en zo raken zij uit positie, stelt De Winter. Hij is betrokken bij De Vreedzame School, waar kinderen leren omgaan met verschillen en verantwoordelijkheid leren nemen voor groep en school. Laurence Guérin geeft een ander kijkje in democratie op school: zij laat zien hoe kinderen in overleg kunnen komen tot gezamenlijke besluiten, ook over de inhoud van het onderwijs. Janneke van de Laar gaat nog een stapje verder: zij ziet de montessorigroep als broedplaats van de democratie en, zoals Maria Montessori zei: ‘bezield met de geest van de gemeenschap’.

1

e Column

Een betrokken vereniging Floor Vermeulen

Tijdens een goed bezochte Algemene Ledenvergadering op donder­ dag 1 februari in Domstad Utrecht is uitgebreid gesproken over de wijze waarop de NMV de leden nog beter kan binden en van

2

meerwaarde kan zijn richting een nieuwe eeuw in onze vereniging.

Ik wil iedereen die aan deze discussie heeft bijgedragen heel veel dank zeggen voor de betrokkenheid. We hebben nu een belangrijke stap gezet naar de uitwerking van een nieuwe verenigingsstructuur, waarbij netwerken een belangrijke rol spelen. U leest hierover meer in deze editie van het magazine.

Betrokkenheid van de leden is van groot belang, maar ook de ontmoeting die hierdoor ontstaat. Juist door regelmatig met elkaar om tafel te zitten vergroten wij de kennis bij de NMV en zorgen we voor een levendige vereniging. Ik was een tijdje geleden bij een vergadering van onze leden in Noord-Holland. Het gesprek ging over wat de NMV kan bieden om het werk op hun scholen en de onderlinge samenwerking te versterken. Door onder andere de inzet van montessorinet en door discussies over de toekomst van onze visitaties doen we dit volop. Â Daarom is het zo belangrijk, dat een nieuwe structuur van onze vereniging de bestaande activiteiten en de kracht die er is juist versterkt. Die zorg klonk duidelijk door in de verschillende bijdragen van aanwezige leden op 1 februari. Of dit nu scholen in het Vmo, Bao of opleiders en ontwikkelaars zijn. Het bestuur heeft juist met deze inbreng heel veel vertrouwen in volgende stappen die we met elkaar zullen zetten. En ondertussen zitten we natuurlijk niet alleen maar te praten over structuur, we blijven ook in gesprek over de inhoud van ons onderwijs. Want daar doen we het uiteindelijk voor! voorzitter@montessori.nl

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 41

b

Column

Betrokken zijn en meedoen Quincy Elvira Docent management & organisatie en economie aan het Montessori Lyceum Amsterdam; lerarenopleider en onderzoeker aan de Radboud Docenten Academie in Nijmegen

Het woord fraude werd net nog niet

petitie als ‘Red de Zorg’ zijn voorbeelden

en gewaardeerd moeten worden door

uitgesproken door het genootschap

van directe manieren om aan Kamerleden

directies. Datzelfde geldt ook van directies

Onze Taal. Maar het woord van het jaar

duidelijk te maken hoe de samenleving er

richting hun bestuurders. En dus rijst de

2017, plofklas, werd op zijn minst gezegd

ook anders uit kan zien. De uit België overgewaaide overlegvergadering, de G10003,

vraag of een representatieve democratie

(‘leraren kapen verkiezing: plofklas woord van het jaar’1). De hogere opkomst van

waarbij burgers over thema’s praten die

een leerlingenraad, of een schoolbestuur

zij van belang vinden voor de politiek, is

als stichting wel passen bij de montes-

docenten zou geleid hebben tot een verte-

een ander voorbeeld dat tot de verbeel-

sorifilosofie en -ideologie. Als we ons

kening van de verkiezingsuitslag. Stiekem

ding spreekt. Allemaal voorbeelden die

montessori-DNA in stand willen houden

best een ludieke actie om je bezorgdheid

interesse en urgentie bij burgers oproepen

betekent dat het roer in eigen handen

op de kaart te zetten. Een kop als: ‘Grote betrokkenheid docenten zet plofklas op 1’,

en waarbij zij het gevoel hebben dat ze zelf

nemen, verantwoordelijkheid nemen. Bin-

bekwaam zijn om te handelen. Allemaal

nen alle lagen en organen, practice as we

had ook niet misstaan. Een net iets ander

vanuit een gevoelde betrokkenheid bij

preach. Bindende montessorireferenda op

frame. Want betrokkenheid staat centraal

maatschappij en samenleving. Van ‘help

scholen, een M1000, leerlinginitiatieven,

in ons werk.

mij het zelf te doen’, naar ‘ik doe het zelf

dat is montessoridemocratie. Betrokken

democratie’. De montessoridemocratie

zijn en meedoen.

niet enthousiast ontvangen in de media

En het is ook onze taak om leerlingen zich

in optima forma, een democratie waarin

betrokken te laten voelen bij de leerstof

de burger een beleidsbepalende invloed

en de activiteiten waar ze mee bezig zijn.

heeft op het bestuur, zouden de auteurs van het boek Montessori-democratie4 wel-

Dat is immers een succesfactor voor goed onderwijs. Uit onderzoek2 blijkt dat betrok-

licht stellen. Niet zo vreemd dat door hen

kenheid van leerlingen onder meer afhan-

montessori als metafoor wordt genomen.

kelijk is van de volgende vragen: A. Heb

Want in ons montessori-DNA zit dat

ik interesse? B. Is het belangrijk? C. Kan ik

leerlingen de ruimte krijgen om hun stem

dit? Het zijn precies dezelfde vragen die

te laten horen en initiatief te nemen in hun

mensen zich stellen om als vrijwilliger of

leerproces. Hoe willen we hen anders een

anderszins betrokken te raken bij en even-

stap verder brengen tot creatieve, kritisch-

tueel te participeren in welk onderwerp

denkende, bewuste en betrokken burgers?

dan ook. Burgerinitiatieven als ‘Een dier

Maar dat betekent dat óók de stem van

is geen ding’, ‘Red de Farao’ en een volks-

docenten en hun initiatieven gehoord

met een (centrale) medezeggenschap en

1 https://nos.nl/artikel/2209947-leraren-kapen-verkiezing-plofklas-woord-van-het-jaar.html 2 Liem, G.A., & Martin, A.J. (2012). The Motivation and Engagement Scale: Theoretical framework, psychometric properties, and applied yields. Australian Psychologist, 47, 3-13.

3 https://enschede.pvda.nl/nieuws/g1000-inwoners-aan-woord-vuurwerk/; http://g1000eindhoven.nl/; http://g1000schiedam.nl/; http://www.g1000groningen.nl/ 4 Tonkens, E., Trappenburg, M., Hurenkamp, M. & Schmidt, J. (Reds.). (2015). Montessori-democratie: Spanningen tussen burgerparticipatie en de lokale politiek (3e druk). Amsterdam: University Press B.V.

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 41

3

Thema

O

Opvoeden met vrijheid in gebondenheid Boukje van der Pant

Samenwerken aan regels, die zelf naleven en die ook laten naleven is een noodzakelijke opgave voor iedereen die een gelukkig en succesvol bestaan

Boukje van der Pant genoot mon-

wil opbouwen in een democratie .

tessoribasis- en voortgezet onder-

1

wijs en als ouder van vier kinderen (ook in montessorionderwijs) past zij thuis in toenemende mate Het montessorionderwijs helpt bij

4

zijn en wanneer ze naar bed gaan.

deze ontwikkeling. Van de zorg voor

En naarmate ze opgroeien worden

zichzelf naar zorg voor de ander en de

ook thema’s als privacy en vrijheid

omgeving, naar zorg voor de wereld en de maatschappij2. En ook ouders

van denken in toenemende mate

dienen dit proces thuis te bevorderen

als de behoefte aan verbondenheid

voor hun kinderen. We zijn het zelfs

en competentie een psychologische

verplicht volgens het Internationale

basisbehoefte van de mens: er bestaat

Verdrag van de Kinderrechten.

een sterk verband tussen autonomie

Kinderen met een mening houden ons

en welzijn en open, betrokken en

flink bezig. Ze willen zelf hun kleding

gezond functioneren. Daarnaast blijkt

uitkiezen, bepalen met wie ze omgaan,

uit (internationaal) onderzoek dat au-

welk voedsel ze eten, hoelang ze online

tonomie een positief effect heeft op de

montessori-educatie toe.

belangijker voor ze. Autonomie is net

Recht op gezond leven en onderwijs, recht op ontspanning

motivatie en prestaties van leerlingen3.

De opvoeding heeft veel invloed op het autonome functioneren van kinderen en op de mate waarin zij zich ontwikkelen tot goed aangepaste en goed functionerende individuen4.

Kinderen hebben rechten Om het belang van autonomie in de opvoeding te benadrukken stemmen op 20 november 1989 de Verenigde Naties in New York unaniem in met het Internationale Verdrag van de Kinderrechten. 196 lidstaten nemen het verdrag over, met uitzondering van de Verenigde Staten. Het kinderrechtenverdrag gaat over alles waar kinderen mee te maken kunnen krijgen, van hun geboorte tot de dag dat ze volwassen zijn: over voeding, school, wonen en gezondheid. Over geloof, ouders en vrienden. En het gaat ook over

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 41

Thema

mishandeling, kinderarbeid, oorlog en vluchten. In het verdrag staan kinderen veilig te laten opgroeien en

Thema’s uit het Internationale Verdrag voor de Kinderrechten (1989)7

zich optimaal te laten ontwikkelen.

1. Familie: Kinderen hebben het recht om bij hun ouders op te groeien.

uitgangspunten en verplichtingen om

Nederland bekrachtigt het verdrag op

Tenzij dat niet in het belang is van het kind. De bedoeling van opvoe-

8 maart 1995: ook hier moet iedereen

den is dat het kind zo goed mogelijk wordt begeleid naar zelfstandigheid.

die verantwoordelijk is voor de opvoeding van kinderen de kinderrechten naleven5.

2. Gezond leven: Kinderen hebben het recht op een gezond leven met gezonde voeding, goede gezondheidszorg en een zo goed mogelijke

En die rechten zijn nog steeds van

ontwikkeling.

belang. Zij staan centraal op het con-

3. Veiligheid: Kinderen groeien op in een veilige omgeving.

gres van Montessori Europe, dat van 3

4. Educatie: Kinderen hebben het recht op onderwijs aansluitend op de

tot en met 5 november 2017 plaatsvond in Den Haag. Elf bovenbouwleerlingen

capaciteiten van het kind.

5. Spelen: Kinderen hebben recht op ontspanning en vrije tijd voor

van de Osdorpse montessorischool, zes leerlingen van montessorischool

sociale en culturele ontwikkeling.

6. Privacy: Niemand mag, zowel online als offline, inbreuk maken op de

Cascade uit Almere en twee leerlingen van montessorischool Apollo uit

privacy van kinderen door bijvoorbeeld hun dagboek of post te lezen.

7. Participatie: Kinderen worden gehoord en mogen een mening heb-

Leiden presenteren hier hun kinder-

ben.

rechten die zij zelf naar aanleiding

8. Handicap: Zie gezond leven.

van het werken met het Kinderrechten Lespakket, hebben geformuleerd6:

9. Werk: Kinderen worden beschermd tegen economische exploitatie en

1. Every child has the right to be

10. Jeugdhulp: Kinderen hebben het recht verzorgd, begeleid en opge-

het verrichten van gevaarlijk en schadelijk werk.

recognized for its good qualities,

voed te worden. Ouders zijn hier als eerste verantwoordelijk voor. Als

regardless of labels or diagnoses.

ouders (tijdelijk) niet in staat zijn om voor hun kind te zorgen, moet

2. Every child has the right to privacy,

de overheid het kind helpen en opvangen.

nobody is allowed to mess wit its

11. Jeugdstrafrecht: Kinderen krijgen speciale landgerichte behandeling.

personal secrets.

12. Migratie: Voor kinderen die afkomstig zijn uit het buitenland zijn

3. Every child has the right to authorization.

dezelfde kinderrechten van toepassing.

13. Het belang van het kind: In alle besluiten die worden genomen staat

4. Every child has the right on real

het belang van het kind voorop.

time off!

5. Every child has the right to learn and live a healthy lifestyle.

6. Every child has the right of a safe home, with people you trust and

– Praat in duidelijke, positieve taal

who spoil you just a little bit every

over de waarden (principes die we

now and then.

willen nastreven) en normen (ge-

7. Every child has the right to fail and

dragsregels) van waaruit je handelt als ouder.

make mistakes.

– Luister of informeer naar de wensen

Laten we samenwerken!

Bij opvoeding geven ouders aan hun kinderen waarden en normen door, die passen bij de samenleving waarin een kind opgroeit8. Het is een dynamisch proces waarin we de rechten van

van je kind(eren), erken hun gevoelens.

– Werk samen en maak (indien van toepassing) nieuwe regels.

– Leef die regels na en zorg ervoor dat ook de kinderen ze naleven.

het kind en hiermee hun autonomie

Ieder jaar op 20 november is het de

kunnen borgen. Voorwaarde is dat we

Internationale Dag voor de Rechten

bereid zijn om samen te werken met

van het Kind. Dat is de dag waarop het

onze kinderen.

verdrag is afgesloten. Laten we in ieder

Hoe kan je dat aanpakken? Psycholoog Coert Visser adviseert9:

geval deze dag gebruiken om onze

– Minimaliseer autoritaire technieken.

leven in een democratie. Ook thuis.

Montessori Magazine

kinderen een stem te geven. Want we

1 Autonomie, autoriteit en democratie: vrijheid kan niet zonder afgrenzing, Paul Verhaeghe. www.dewereldvanmorgen.be.

2 Het montessorionderwijs 21e eeuw - de verantwoording. www.montessori.nl 3 Autonomie. Wij-leren, kennisplatform voor het onderwijs. https://wij-leren.nl/autonomie.php 4 Kinderen opvoeden tot autonome individuen, Coert Visser, www.progressiegerichtwerken.nl.

4 Tonkens, E., Trappenburg, M., Hurenkamp, M. & Schmidt, J. (Reds.). (2015). Montessori-democratie: Spanningen tussen burgerparticipatie en de lokale politiek (3e druk). Amsterdam: University Press B.V. 5 www.kinderrechten.nl.

6 Leerlingen Osdorpse Montessorischool, Montessorischool Cascade en Apolloschool openen Montessori Europe Congres, november 2017. www.montessori.nl 7 www.kinderrechten.nl.

8 Wikipedia 9 Kinderen opvoeden tot autonome individuen, Coert Visser. www.progressiegerichtwerken.nl.

nummer 2 | jaargang 41

5

Thema

D

De montessorigroep als broedplaats van de democratie Janneke van de Laar

In montessori-educatie leren kinderen omgaan met de wrijving tussen eigenbe-

in de 19e eeuw. Als een bepaald idee

lang en gemeenschappelijke belangen. Zij leren hier inzicht in te krijgen, keuzes

te veel aanhang krijgt, gaat dat altijd

te maken en zich verantwoordelijk te gedragen. De montessorigroep is een

ten koste van een ander idee. En zodra

broedplaats voor democratie en zoals Maria Montessori zei: ‘bezield met de geest

een destructief idee te veel voet aan

van de gemeenschap’.

de grond krijgt, keert de democratie zich tegen de maatschappij. Filosoof en schrijver Rousseau3 zocht in dit

In een montessorigroep bieden de

leid door innerlijke krachten en bezield

spanningsveld naar verbinding tus-

kinderen de kans aan de leerkracht

met de geest van de gemeenschap.’

sen de mens. De gelijke rechten van de mens brengen eigenbelang met

om zijn groep te laten groeien in een

6

constructieve dynamiek. Montessori-

Democratie houdt meer in dan ‘de

zich mee, maar dat moet opgeheven

educatie vormt een prachtig oefenter-

meeste stemmen gelden’. Filosofen

worden. In een succesvolle democratie

rein voor democratisch eigenaarschap.

kiezen de leden niet ten gunste van het

Montessori sprak dan ook van een

houden zich hier al eeuwenlang mee bezig. Clisthenes1 ging uit van het

cohesiemaatschappij. Een maatschap-

gelijkheidsideaal: alle leden van de

gemeenschap.

pij waarin het sociale leven goed is en

gemeenschap hebben gelijke rechten

elk kind zijn eigen plek voelt en door-

en plichten en mogen, al dan niet indi-

In een montessorigroep zien we deze

leeft. Individuele kinderen delen hier

rect, meebeslissen over de bestuurlijke

elementen terug. Ook daar gelden

hun gezamenlijke gerichtheid op het

richting van de gemeenschap. Deze

vrijheid en gelijkheid en zien we

groepsbelang. Montessori schreef in

vrijheid en gelijkheid staan echter op

wrijving tussen eigen en gemeenschap-

1949: ‘Het is een natuurlijke groep, ge-

gespannen voet, zei De Tocqueville2

pelijk belang. Het klaslokaal is voor

eigenbelang, maar in het belang van de

de kinderen, met al hun conflicterende belangen, een oefenterrein om verantwoordelijkheid voor de ander te leren dragen. Bijvoorbeeld wanneer het ene kind stil wil werken en anderen samenwerken met alle geluid van dien.

In ‘Door het kind naar een nieuwe wereld’ (1941) stelt Montessori dat de psychologische ontwikkeling en niet het leerplan leidend hoort te zijn. Door gedwongen werkjes af te schaffen en te vervangen door spontaan leren, bouwt de leerkracht aan een groep zelfwerkende kinderen met alle benodigde sociale interactie van dien. Kinderen zijn niet langer toehoorders, maar actief betrokken. Elk kind is gelijkwaardig en heeft belang bij het behouden van Onderbouwers op Montessorischool Merlijn bespreken welk werk ze gaan kiezen

deze groep. Dat vormt de basis voor het gemeenschappelijk belang.

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 41

Thema

Kinderen uit alle bouwen van Montessorischool Merlijn in Den Bosch brainstormen over inrichting groen schoolplein

De montessorivisie gaat gepaard

innerlijk kompas. Gebrek aan kennis

moeite waard om weer eens kritisch

met eenzelfde paradox als die van de

maakt je automatisch afhankelijk van

te reflecteren op de inrichting van de

democratie, maar zet daarbij expliciet

de input van anderen. Door kennis aan

voorbereide omgeving. We willen het

in op het vertrouwen in het kind. Als

te bieden stimuleer je de onafhankelijk-

kind leren kiezen met verantwoordelijk-

we respect hebben voor het eigene en

heid in het kiezen. Kinderen oefenen

heidsgevoel voor zijn eigen ontwikke-

unieke van het kind en die in vrijheid

dit in de groep, stemgerechtigden in

ling en die van zijn omgeving. Maar

tot uiting laten komen, kan het kind

het electoraal veld.

ten dienste van wie of wat staat de

zijn verantwoordelijkheid leren dragen.

voorbereide omgeving? Van de indivi-

De sociale context in een montes-

Door de voorbereide omgeving wel-

duele cognitieve ontwikkeling of van

sorigroep begrenst deze vrijheid op

overwogen in te richten, stimuleert de

het kosmisch plan?

een natuurlijke manier. De grenzen

leerkracht het eigen denken. Hoewel

van groepsgenoten kaderen ieders

dit richting geeft aan de ontwikkeling,

Bronnen

bewegingsvrijheid in. Dit vormt een

kan het ook begrenzend werken. Een

Montessori, M. (1941). Door het kind

basis voor de gemeenschapszin die zo

kind kan zijn denken en kiezen pas

naar een nieuwe wereld. Amsterdam:

voorwaardelijk is voor een democratie.

tot ontwikkeling laten komen als de

Nederlandse Montessori Vereniging.

We stimuleren het verantwoordelijk-

omgeving dit toelaat. Uiteraard maakt

Montessori, M. (1949). Aan de basis

heidsgevoel en niet het eigenbelang.

het kind hierin ook fouten. Maar dit

van het leven. Amsterdam: Rustenburg.

De maatschappij ontwikkelt zich als

zijn juist de leermomenten die een

Hendriksen, J. & Pelgrom, E. (2013). En

geheel, doordat het kind zich individu-

voorbereide omgeving hoort uit te lok-

nĂş: Montessori! Heino: Sonodruk.

eel kan vormen.

ken. Een goed voorbereide omgeving laat unieke kindfactoren als verwonde-

Om verantwoord met vrijheid om te

ring, geheugensporen of motivatie tot

kunnen gaan, zal het kind moeten

uiting komen. De ontwikkeling van de

leren kiezen. Hier zien we een tweede

wil krijgt vorm. Die staat niet alleen ten

essentieel element van de democratie

dienste van cognitieve, maar zeker ook

terug: kiezen in vrijheid. Iemand die

van de sociale groei en van de kosmi-

kiest in vrijheid zet zijn eigen denken

sche taak van elk kind.

1

Clisthenes: grondlegger van de democratie in het oude Athene https://isgeschiedenis.nl/nieuws/ cleisthenes-oprichter-van-de-atheense-democratie

2

De Tocqueville geldt als theoretisch grondlegger van het moderne politieke liberalisme https:// nl.wikipedia.org/wiki/Alexis_de_Tocqueville

3

https://www.filosofie.nl/jean-jacques-rousseau/ index.html

centraal. Als je niet weet waaruit je kunt kiezen of als je niet weet wat je

Die dynamiek tussen deze leer-

wilt kiezen, kun je niet varen op een

kracht- en kindfactoren maakt het de

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 41

7

Thema

d

Docenten uit positie slecht voor democratischer omgang met leerlingen Paul Op Heij

Democratisering op scholen begint niet met een schoolparlement, maar met het verbeteren van de relatie tussen leerling en docent, meent pedagoog Micha de Winter.

Veel opvoeders missen duidelijke kaders en zijn bang om ruzie te krijgen.

Hij miskent de motieven van jongeren,

gekeken kan worden. Iemand een stem

meent De Winter, hij wil alleen de over-

geven is makkelijk, ook in het onder-

last beperken door volwassenen trucjes

wijs, maar dat moet iemand natuurlijk

te leren. Jongeren leren niets over hoe

wel eerst leren! Ook in de wereld van

om te gaan met volwassenen die hen

de Kinderrechten heb je van die kinder-

respectloos afbranden in plaats van cor-

bevrijders die kinderen onvoorwaarde-

rect te corrigeren.

lijk adoreren.’

De Winter ontregelt goedkoop gemorali-

De Winter licht zijn visie op opvoeding

seer met behendige perspectiefwisselin-

en onderwijs toe met de term autorita-

gen. Zo oordeelt hij ook niet makkelijk over radicaliserende jongeren2 maar laat

tief, afgeleid van het Engelse authorita-

hen, van links extremistisch tot geradi-

gezag in plaats van macht en houdt

Democratischer verhoudingen begin-

caliseerd moslim, zelf aan het woord.

het midden tussen autoritair (grenzen

nen bij de vraag hoe docent en leerling

Hij gebruikt ook niet voortdurend de

stellen) en laissez-faire (ruimte laten).

zich tot elkaar verhouden: of ze elkaar

term volwassen. Het woord professio-

Autoritatief opvoeden wordt ook wel

’s morgens groeten zoals hun collega’s

neel is objectiever en hij strooit ook niet

democratisch opvoeden genoemd, zegt

en medeleerlingen; of docenten, samen

met subjectieve woorden als puber, pu-

hij. Democratisch betekent dan niet dat

in gesprek, hun stemgeluid dempen

beraal of puberbrein. Tijdens een halve

kinderen zelf bepalen wat ze belangrijk

als leerlingen een toets maken; of

middag praten over jongeren vallen die

vinden, maar dat de opvoeder uitlegt

ze zich bewust zijn van minachtend

woorden niet een keer.

waarom iets belangrijk is. De opvoeder

8 Micha de Winter

taalgebruik als ‘teringherrie’ of ‘ruim

tive. Die term staat voor opvoeden met

bepaalt de grenzen van het speelveld.

die rotzooi eens op’; of niet ook zij

Autoritatieve stijl

Zo noemen ze dat bij De Vreedzame

vaak een kort lontje hebben of reageren

De Winter vindt dat we jongeren

School waarbij De Winter betrokken is.

vanuit onzekerheid. Docenten kunnen

teveel over laten aan hun eigen

Zo’n 1000 basisscholen geven hiermee

alleen een goede relatie met leerlingen

belevingswereld: ‘In de traditionele

concreet vorm aan meer democratie

opbouwen als zij zich ervan bewust zijn

vernieuwingspedagogiek, ook montes-

in het onderwijs. ‘Kinderen leren er

dat jongeren tegenwoordig met evenveel

sorionderwijs, zit sterk het idee dat het

omgaan met verschillen, onderling

respect bejegend willen worden als

allemaal vanuit het kind moet komen.

vreedzaam conflicten oplossen via

volwassenen.

Rousseau idealiseerde het kind, net

peer-mediation en verantwoordelijk-

Hans Kaldenbach draagt in zijn boek

als Ellen Key. Ik heb me er altijd tegen

heid nemen voor groep en school.’

Korte Lontjes. 99 Tips voor het omgaan

verzet kinderen op een troon te zetten.

Autoritatieve opvoeding wordt soms

met jongeren in de klas (2016) meer

Ze zijn niet heilig, het kunnen ook

elitair genoemd, alsof het alleen ge-

bewustwording aan. Maar ondanks dat

monsters zijn. Bij de opvoeding moet

schikt zou zijn voor kinderen die thuis

hij docenten niet spaart, vindt pedagoog Micha de Winter1 Kaldenbachs boekje

je weliswaar goed opletten wat een

het onderhandelen met de paplepel

kind bezig houdt maar er is ook een

ingegoten kregen. Toch is dat niet zo,

(en ook diens andere boekjes) eenzijdig

opvoeder nodig die vraagt naar argu-

meent De Winter, want autoritatief

vanuit het perspectief van volwassenen.

menten en of er ook anders tegenaan

opvoeden is goed voor zowel kinderen

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 41

Thema

van hoger opgeleiden als voor die van

vorm van pedagogische verwaarlozing

dat de laatste decennia de autonomie

lager opgeleiden. ‘Veel hoog opgeleide

die vooral komt door onzekerheid, om-

van de docent ernstig ondergraven is

ouders hebben moeite met grenzen

dat opvoeders geen duidelijke kaders

door schoolmanagers en wispelturig

stellen, omdat je daarmee het kwets-

meer hebben. Zie wat er gebeurt met

overheidsbeleid. Ik herinner me de

bare kinderzieltje zou aantasten. Soms

sociale media: er worden geen grenzen

managersuitdrukking dat docenten

leidt dat tot onhandelbare kinderen

aangegeven. Tijdens de verzuiling werd

‘keizer in hun eigen lokaal’ waren, zo’n

die veel baat hebben bij structuur en

ouders het opvoeden voorgezegd, door

twintig jaar geleden al toen ik nog in

samenwerken. Terwijl veel kinderen

de kerk of door Dr. Spock. Tegenwoor-

de jury zat van de landelijke verkiezing

van lager opgeleide ouders straks toch

dig zijn er talloze sites en boeken die

van de leraar van het jaar. Als je ziet

ook zullen moeten functioneren in een

allemaal iets anders adviseren. En voor

wat docenten over zich heen hebben

onderhandelingssamenleving waarin

het onderwijs worden gedragsmanage-

gekregen met al dat monitoren en toet-

ook het zelfstandig keuzes maken

mentprogramma’s bedacht met taak-

sen, zogenaamd wetenschappelijk, je

vanzelfsprekend is. Vanwege hun meer

spelen en beloningen. Ze lijken effectief

wil het niet weten. En alle scores in de

autoritaire opvoeding thuis hebben zij

maar zijn dat op langere termijn zelden,

krant. Docenten zijn door dat alles hun

vooral voordeel bij wat meer ruimte

omdat jongeren haarfijn aanvoelen wan-

gezag tegenover ouders en kinderen

om zich te kunnen ontplooien.’

neer ze gemanipuleerd worden.’

kwijtgeraakt. Ze zijn uit positie geraakt en dat is het slechtste wat kon gebeuren

Bang voor ruzie

door kleinhouden (1975). Dasberg

Docenten zijn ook onzeker omdat ze hun eigen juridische positie en de schoolregels slecht kennen en hun les niet optimaal hebben voorbereid, vanwege werkdruk. Je snapt dan dat ze meebuigen, want ze willen geen gedoe: niet met leerlingen, niet met de schoolleiding en niet met advocaten.

bekritiseerde toen al dat we in Neder-

‘Geen gedoe, dat is het probleem. Maar

land jongeren te veel betuttelen en

opvoeden en onderwijs zijn nu eenmaal

afschermen van de wereld. De Winter

gedoe. Het is vermijdingsgedrag als

hield een pleidooi voor ‘hoopgevende

de docent doet alsof hij het niet ziet.

sociale pedagogiek’, waarbij we samen

Leerlingen hebben er goede antennes

Leerlingen die democratie uit schoolboeken leren krijgen een vals beeld van democratie, want in de samenleving buiten school mogen die leerlingen niet deelnemen aan de democratie.

met jongeren perspectief willen ontwik-

voor om te weten of een docent geen

‘Als je constateert dat kinderen demo-

kelen, handelingsperspectief ook, want

gedoe wil. Eigenlijk neemt zo’n docent

cratisch te weinig betrokken worden,

het gaat ook om verantwoordelijkheid

zichzelf niet serieus. Wel moet gezegd

volstaat het niet om te roepen dat de

Voor zijn afscheidsrede bij Universiteit Utrecht, hijzelf noemt het semeritaat omdat hij deeltijdhoogleraar blijft, liet De Winter zich afgelopen jaar inspireren door de pedagoge Lea Dasberg, auteur van de klassieker Grootbrengen

voor een democratischer omgang met leerlingen, want autoritatief opvoeden vereist durf. Als durf ontbreekt, vallen mensen terug op regels. En een teveel aan schoolregels, daar gaan mensen zich achter verschuilen.’

nemen en in actie komen.

De Winter over de rol van de docent daarbij: ‘Een docent moet niet alleen een coach zijn die roept dat het allemaal de eigen verantwoordelijkheid van leerlingen is. Hij of zij moet een volwassene zijn aan wie leerlingen zich kunnen spiegelen en tegen wie ze zich kunnen afzetten, wiens opvattingen zij van belang achten omdat die docent de jongeren van belang vindt. Elke willekeurige volwassene kan een sparringpartner voor jongeren zijn, maar die accepteren alleen tegendenken van mensen met wie zij een relatie hebben.

Dat geeft een docent gezag en alleen dan accepteert een jongere dat iets niet deugt of anders moet.’

Vooral dat tegendenken en tegenwicht bieden ontbreken in de hedendaagse opvoeding, thuis en op school, meent De Winter. ‘Het is alsof veel volwassenen dat niet meer durven. Ze zijn bang dat ze ruzie krijgen, wat leidt tot een

Montessori Magazine

Peer-mediation op De Vreedzame School

nummer 2 | jaargang 41

9

Thema

overheid haar verantwoordelijkheid

Dat los je niet op met een volkslied en

aan toe, want het mag allemaal maar

afschuift. Het is oubollig als alles

een vlag en ook niet met een eenmalig

vier jaar duren: we gieten het er liever

uit Den Haag moet komen. Zet je

bezoek aan het parlement.’

in, dat kost minder tijd en tijd is geld,

onderwijs in voor verandering! Dat

roepen we steeds. Ook het stemrecht voor jongeren moet je niet onvoor-

vragen nu ook Marokkaanse moe-

Doordat jongeren weinig participeren in de democratie ontwikkelen ze ook geen eigen kijk op de samenleving.

Als je leerlingen wijst op het verschil tussen het minimumloon voor volwassenen en dat van jongeren zien ze nauwelijks een probleem.

ders om de mediatietraining die hun

‘Ik vind het niet de rol van het onder-

onlangs uit vergelijkend Europees

kinderen krijgen. Bovendien werken wij

wijs om kinderen een bepaald per-

onderzoek. Onderwijs dient te werken

samen met de gemeente, dat is ook

spectief aan te leren. Onderwijs moet

vanuit een toekomstperspectief dat

overheid. Dat neemt niet weg dat het

kinderen wel aanmoedigen om zaken

jongeren opleidt voor een samenleving

Haagse beleid vaak halfslachtig is. Het

te ontdekken. Ik ben een aanhanger

van morgen, waar ze zelf mee vorm

in 2005 ingevoerde vak inburgering of

van onderwijshervormer John Dewey

aan moeten geven.’

maatschappijleer en de maatschappe-

die leerlingen hun eigen wereld leerde

lijke stages zijn er voorbeelden van. De

onderzoeken, van klein tot groter, via

wet verplicht scholen deze vakken te

bronnen. Zo leerden ze verschillende

geven maar ze mogen zelf bepalen hoe

perspectieven te zien. Ik heb altijd het

ze het invullen zodat die onderdelen er

idee dat we dat nog te weinig doen in

op veel scholen maar wat bij hangen.

ons onderwijs tot op de universiteit

streven we na met de Vreedzame School door samen te werken met sportverenigingen, buurthuizen en de politie. Scholen worden onderdeel van Vreedzame Wijken, een pedagogische civil society. In Overvecht bijvoorbeeld

waardelijk verlagen tot 16 jaar. Het kan wel als je het koppelt aan een gerichter onderwijstraject en als je daarmee eerder begint. Nederlandse jongeren bungelen onderaan als het om kennis van hun samenleving gaat. Dat bleek

Teveel meebuigen met jongeren vergroot hun kansen niet. Jongerenemancipatie in een cultuur waarin iedereen het liefst 18 wil lijken is een paradox. Wat kunnen scholen wel concreet doen zodat jongeren krachtiger burgers kunnen worden?

‘We hebben een jeugdigheidsideaal en

10

een kinderombudsman, maar slechts weinig politieke vertaling om jeugd te laten participeren. Toch ben ik optimistisch, zie ook de jeugdzorg waar bijna elke jeugdhulpverlening een cliëntenraad heeft en de jeugdgevangenis een jongerenraad. Schoolparlementen werden ingevoerd in de tijd van inspraak, dertig jaar geleden, maar het ging toen alleen om macht delen, er zat weinig educatiefs aan. Je zou voor de Van Reybrouck-variant3 kunnen kiezen, met burgerpanels waarin leerlingen opgeleid worden voor democratie.

En voor Korczacs kinderrechtbanken4 om conflicten op scholen op te leren lossen. Gelijkwaardigheid bedenken is echter makkelijker dan het realiseren.

Het principe kennen en gekend worden is een conditio sine qua non in het onderwijs: als jij je niet gezien, gegroet of aangevoeld weet, waarom zou je dan iets van iemand aannemen?’

Montessori Magazine

1

Auteur van onder meer Het alziend oog van de leerling (1997), Opvoeding in democratie (2006)

2

Idealen op drift (2010)

3

David van Reybrouck, Tegen verkiezingen, Amsterdam/Antwerpen 2015

4

Janusz Korczak Stichting Nederland, www. korczak.nl

nummer 2 | jaargang 41

m

Thema

Met filosofenbillen op opvoeddilemma’s Paul Op Heij

Het aantal boeken en tv-programma’s over opvoeden dat verschijnt is ongekend.

in het boek, zoals die van psychologe

De auteurs en makers ervan grossieren in zekerheden, waardoor die boeken en

Kleinherenbrink over plasticiteit van de

programma’s iets verleidelijks hebben, vanwege het vertrouwen in maakbaar-

hersenen en ook alledaagse anekdotes

heid dat ze uitstralen. De filosofen Stine Jensen en Frank Meester proberen met hun boek De opvoeders. Wat filosofie de schipperende ouder kan leren1 orde in de

van de auteurs het boek weer in even-

opvoedchaos aan te brengen. En daarbij hekelen zij vooral BN’ers, vanwege al die

Meester die met eigen kinderen voor-

boeken en programma’s waarin zij pleiten voor meer autoriteit bij het opvoeden,

en achter op de fiets, voor zich een

maar tegelijkertijd koketteren met hun eigen falen op dat gebied. Opvoeding lijkt

moeder met kind en nog eentje slin-

opvoedinfotainment te zijn geworden.

gerend aan haar zijde een brug op zag

wicht. Zoals die anekdote van Frank

fietsen. Hij maakte er zich druk over dat die moeder niet oplette dat haar De opvoeders is een samenweefsel van

Captain fantastic (2016), de moderne

kind zo slingerde. Totdat hij, langszij

ervaringen met theater Het opvoedcir-

variant van Rousseaus maatschap-

komend, zag dat die moeder geen

cus dat twee jaar door Nederland trok,

pijkritiek, Billy Elliot (2000) en boeken

moeder was. ‘Door zijn lange haar had

eigen lees-, kijk- en opvoedervaringen

als Red ons Maria Montanelli (1987)

ik hem voor een vrouw aangezien. O,

van de auteurs en een dwarsdoorsnede

van Herman Koch, en George (2015)

het is de vader ging het door me heen,

van de westerse filosofie. Het boek is

van de Amerikaanse auteur Alex Gino.

en opeens vond ik het niet meer zo

ingedeeld in drie ‘schipperdilemma’s’:

‘Wie schippert ziet om te beginnen

erg dat hij zijn kind zo liet slingeren.

streng zijn of luisteren naar je kind; het

meerdere perspectieven op een kwestie

Vaders mochten lekker wilde dingen

persoonlijk geluk van het kind centraal

en dat is een gezond en democratisch

doen met hun kinderen.’

stellen of opvoeden tot burgerschap;

uitgangspunt’, aldus de auteurs.

en of je nou typisch jongen-meisje moet opvoeden of beter genderneu-

De filosoof Plato (zie diens allegorie

traal, zoals dat in Scandinavische

van de grot) wilde de mens uit zijn

landen meer gebeurt. En daarbij wor-

onwetendheid bevrijden en voorbe-

den prima filosofische vragen gesteld:

reiden op de echte wereld, aldus de

welk effect heeft marktwerking op

auteurs, en hij zou daarmee een te-

opvoeding en of, hoe en door wie moet

genhanger van Rousseau zijn geweest

daar tegenwicht aan worden geboden;

die het kind zo lang mogelijk in de

waarom zijn gammavakken op school

vertrouwde kinderwereld wilde laten.

essentieel; en hoe kan je opvoedtwijfel

En van Plato’s leerling Aristoteles loopt

van ouders productief maken?

weer een lijntje ‘persoonlijk geluk en burgerschap’ via Martha Nussbaum en

Jensen en Meester geven in De op-

Michael Sandel, naar de Nederlandse

voeders waardevolle tips voor films en

Daan Rovers van Filosofie Magazine.

boeken die eigenlijk niet gemist mogen

Zij raadt ouders aan samen met hun

worden door ouders die meer welover-

kinderen het wereldnieuws tot zich te

wogen keuzes willen maken en niet

nemen, daarmee twee vliegen in een

bang zijn om te schipperen. Films als

klap slaand.

Bij zo’n interpretatie van Plato’s

1 Stine Jensen en Frank Meester, De opvoeders.

Wat filosofie de schipperende ouder kan leren, Overamstel Uitgevers/Hollands Diep, 2017

Montessori Magazine

grotverhaal denk je allicht aan vrije Bijbelinterpretaties. Maar gelukkig brengen bescheidener overdenkingen

nummer 2 | jaargang 41

11

Thema

12

5 1

5 vragen over verenigingen aan Dick van Hennik

2

Bob Molier

In welke bedrijfstakken komen verenigingen veel voor?

gedeelde doelen werden nagestreefd, sloten mensen zich aaneen. Politieke

Wat zijn de voor- en nadelen van een vereniging?

Het verschijnsel ‘vereniging’ is al oud.

partijen, vakbonden, coöperaties,

Dit is een lastige vraag. Het hangt

Hoe oud, dat weet ik niet, maar in de

woningbouwcorporaties, je komt ze

mijns inziens af van de doelstelling

middeleeuwen waren er onder andere

in alle sectoren tegen. Soms bestaat

en van de verwachtingen die de leden

gilden die beoefenaren van hetzelfde

een vereniging uit individuele leden,

koesteren. Vooral in de laatste decen-

beroep verenigden. En dat betrof vrij-

soms hebben instellingen of onder-

nia is sprake van een toenemende

wel elke bedrijfstak. Het grondrecht op

nemingen zich verenigd. De reden

neiging tot consumentengedrag bij le-

vereniging en vergadering is historisch

daarvoor kan belangenbehartiging zijn,

den van verenigingen. De houding van

gezien nog niet zo oud. Het werd de-

maar ook kan een ideëel doel worden

‘wat koop ik voor mijn lidmaatschaps-

finitief in onze grondwet verankerd in

nagestreefd. In dat laatste geval is

geld’ laat zien men eisen stelt aan het

1848. De liberale staatsman Thorbecke

de vereniging bedoeld een bepaald

uitvoerende orgaan van de vereniging.

tekende daarvoor. Sindsdien is het

gedachtegoed uit te dragen. Ik schaar

Een vereniging die een ideëel doel

verschijnsel niet meer weg te denken

de NMV hieronder.

nastreeft en van de leden commitment

uit onze samenleving. Overal waar

verwacht, functioneert anders dan een vereniging die gericht is op het bundelen van krachten om een belang te verdedigen of te verwerven. In het laatste geval zal men meer verwachten van het bestuur en van de uitvoeringsorganen. Zeker bij verenigingen als de ANWB of de Consumentenbond is het aspect dienstverlening leidend en wordt nauwelijks inbreng van de leden verwacht.

Wanneer worden de voordelen van een vereniging optimaal benut?

Bij het schrijven van deze bijdrage kwam ik op Wikipedia een voor mij verrassende passage tegen. Dat de ledenvergadering het hoogste orgaan van een vergadering is, is een algemeen aanvaarde visie. In de genoemde Dick van Hennik adviseert ALV NMV op 13 november 2017

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 41

Thema

passage wordt echter melding gemaakt

leggen, maar daarnaast op gezette

van het zogenaamde Aurora-arrest van

tijden met elkaar van gedachten te wis-

19 februari 1960. Sinds die uitspraak

selen over het beleid en de te volgen

van de rechtbank, dient men ervan uit

strategie.

te gaan dat de ledenvergadering en het dige organen zijn, die beide hun eigen

Zijn er verenigingen waar de NMV van kan leren?

bevoegdheid hebben.

Of de NMV van andere verenigingen

Het optimum zal in gezamenlijkheid

kan leren, hangt af van de doelstellin-

gevonden moeten worden. Een bestuur

gen die de vereniging tot prioriteiten

dat autonoom en los van de leden ope-

verheft. Kiest de NMV voor belan-

reert, zal de neiging hebben om zoveel

genbehartiging of voor inhoudelijke

ruimte te nemen als de ledenvergade-

ontwikkeling van het concept montes-

ring toestaat. Hierdoor kan gemakke-

sorionderwijs? Voor het eerstgenoem-

lijk een spanningsveld ontstaan tussen

de aspect kan de NMV te rade gaan bij

CV

bestuur en de ledenvergadering. Ik zie

politieke partijen, vakbonden, werkge-

Dick van Hennik begon in 1970

een dergelijke houding veelal bij ver-

versverenigingen of brancheverenigin-

als leraar geschiedenis aan het

enigingen die worden gekenmerkt door

gen. De vraag is dan uiteraard welke

Libanon Lyceum in Rotterdam.

een politieke cultuur. Men houdt daar

belangen de NMV voor zichzelf formu-

Vanaf 1980 werd hij op dat lyceum

van het spel om invloed en – soms in

leert. Inhoudelijke ontwikkeling vraagt

naast leraar ook schoolleider. In

het verlengde daarvan – macht. In een

3

andere voorbeelden. In dat geval speelt

1991 werd Van Hennik rector aan

dergelijk spel kan optimaal resultaat

meestal ook de kwaliteitsbewaking een

het Dalton in Voorburg. Vanaf die

behaald worden, mits alle deelnemers

rol en binnen de NMV hebben we het

tijd zijn de principes van het tra-

vanuit deze basishouding opereren

dan over de visitatie. Visitatie kun je op

ditionele vernieuwingsonderwijs

en op onderdelen ‘verlies’ accepteren.

verschillende manieren beschouwen.

niet meer weg te denken geweest

Dat laatste hangt dan meestal weer af

Enerzijds vanuit de invalshoek van de

uit zijn werkzame leven. In 1993

van de ‘winst’ die daar tegenover staat.

beoordeling, anderzijds vanuit de ge-

werd hij – naar later zou blijken –

Hoe dan ook: een optimaal nut binnen

dachte die inmiddels bekend staat als

15 jaar voorzitter van de Neder-

een vereniging ontstaat als de leden

‘waarderend auditen’. In kringen van

landse Daltonvereniging. Hij

opereren vanuit dezelfde principes en

de diverse profielorganisaties wordt

beëindigde in 2013 zijn loopbaan

waarden.

vooral het laatste omarmd.

in loondienst als bestuurder van

bestuur van een vereniging gelijkwaar-

4

Dick van Hennik

de Scholengroep Spinoza in Leid-

Anderzijds zal een bestuur dat van de

schendam/Voorburg. Momenteel

inbreng, op den duur nog weinig kun-

Is het belangrijk dat een vereniging democratisch functioneert?

nen betekenen. Zeker als op sommige

Het beantwoorden van deze vraag

houdt hij zich bezig met advies-

momenten slagvaardigheid nodig

vergt allereerst een definitie van het

werk en scholing op het gebied

blijkt. Het bestuur zal in een dergelijke

begrip ‘democratie’. Onder democra-

van onderwijs aan hoogbegaafden

situatie in algemene zin een mandaat

tie kan worden verstaan dat belangen

en met implementatie van filosofi-

van de ledenvergadering moeten

mogen worden nagejaagd als de

sche vaardigheden in organisaties.

krijgen en erom vragen op grond van

helft + 1 voor blijkt te zijn. Er zijn ook

Inhoudelijke verbetering van het

een inhoudelijk goed ontwikkelde

opvattingen waarbij ervan uitgegaan

onderwijs is de rode draad binnen

beleidslijn. Een vereniging waarin het

wordt dat een meerderheid te allen

zijn werk.

bestuur de ledenvergadering serieus

tijde rekening houdt met de belangen

www.vanhennikonderwijs.nl

neemt en waarin de ledenvergadering

van minderheden, waardoor besluiten

zijn bestuur operationele ruimte toe-

soms niet in het zuivere belang van de

staat (met verantwoording achteraf),

meerderheid uitvallen. In dat geval zijn

besluiten en slagvaardig optreden

zal optimaal functioneren en dus alle

democratische waarden dus anders

van het bestuur in het belang van de

voordelen van de verenigingsstructuur

geformuleerd dan vanuit het principe

branche of van individuele leden, zal

kunnen benutten.

‘de meeste stemmen gelden’. Voor

een minder democratisch karakter

Het is dan ook van het grootste belang

deze vraag is het ook van belang welk

hebben dan een vereniging waarvan de

om die bevoegdheden goed in statuten

karakter de vereniging heeft. Een belan-

leden vooral vanuit de inhoud van hun

en huishoudelijk reglement vast te

genvereniging die gebaat is bij snelle

activiteiten zijn verenigd.

leden geen ruimte krijgt voor eigen

Montessori Magazine

5

is hij zelfstandig ondernemer en

nummer 2 | jaargang 41

13

Thema

D

Deliberatieve democratie in de klas: hoe dan?

Laurence Guérin Onderzoeker Lectoraat Vernieuwingsonderwijs en TechYourFuture Academic director Master Leren & Innoveren Onderzoekende Ontwerper

Volgens de theorie van deliberatieve

ren, leren samen denken, en netwerk-

economische, ecologische aspec-

democratie is democratie in essentie

leren en leren beslissingen nemen.

ten) en een bronnenbox waaruit ze

collectieve besluitvorming en is delibe-

Vervolgens gebruiken we groepsgewijs

belangrijke informatie kunnen halen.

ratie - overleg - de beste manier om te

probleem oplossen als organiserend

Op de netwerkkaart laten ze middels

komen tot collectieve besluiten. Door

principe. Dit structureert de leeracti-

pijlen zien wat de relatie is tussen de

deliberatie raken burgers beter geïnfor-

viteiten in vier opeenvolgende fases:

actoren. En dan kunnen ze het spel

meerd, ontwikkelen zij meer begrip van

initiële probleemanalyse, probleemana-

‘als… dan’ spelen. Als katoen verboden

kwesties en zijn ze bijgevolg in staat

lyse, besluitvorming en debriefing.

wordt… wat betekent het voor de ver-

betere besluiten te nemen. In deze op-

14

schillende actoren? Leerlingen werken

tiek is groepsgewijs probleem oplossen

In het project ‘Samen werken aan Bèta

in groepen van vier of vijf en moeten

een kerncompetentie van burgerschap.

Burgerschap’ werken de leerlingen aan

de rol van een van de actoren nemen

Groepsgewijs probleem oplossen kan

maatschappelijke vraagstukken die on-

tijdens het bedenken van oplossingen.

in het onderwijs geoefend worden. Het

der meer kennis van bèta en techniek

Ze leren dat iedere oplossing voor- en

leidt tot een verdieping van het begrip

vereisen. Een voorbeeld: in het project

nadelen heeft en dat oplossingen op

van een probleem door de ontwikkeling

‘Duurzame Spijkerbroek’ volgen de

verschillende momenten in het proces

van potentiële oplossingen en door

leerlingen de reis van katoen, van de

kunnen worden genomen. Belangrijk

voor- en nadelen ervan af te wegen

katoenboer naar de kledingkast en

hierin is om de leerlingen zelf hun

alvorens een besluit te nemen.

naar het recyclen. Leerlingen leren de

mening te laten vormen. Het betekent

belangrijkste stappen in het proces

dat leerkrachten hun eigen mening niet

Hiermee leren leerlingen gezamenlijk

zoals katoen telen, wassen en bleken;

mogen opleggen en leerlingen moeten

besluiten te nemen onder condities

het verfproces; de verkoop in winkels;

stimuleren in het discussiëren en

van onzekerheid, waarbij ze proberen

de koop door consumenten en het

argumenteren.

oplossingen te vinden. Ze ervaren hoe

recyclen. Ze leren zich kritische vragen

besluiten worden genomen (politiek,

te stellen zoals: is een biologisch

wettelijk) en hoe deze kunnen worden

T-shirt beter voor het milieu dan een

beïnvloed. Voor burgerschapsvorming

niet biologisch T-shirt? Wanneer wordt

betekent dit: kennis verwerven over

het keurmerk ‘biologisch’ gegeven? De

maatschappelijke vraagstukken en

biologische teelt van katoen zegt niks

deze kennis gebruiken om de com-

over het watergebruik of het gebruiken

plexiteit ervan te vatten en te argumen-

van chemische stoffen om de katoen

teren over potentiële oplossingen.

te bleken en te verven. Ook leren ze dat er veel transport mee is gemoeid.

Burgerschapsvorming moet dan de

Leerlingen gaan op bedrijfsbezoek

denk- en reflectievaardigheden van

naar een weverij en gaan zelf aan de

leerlingen oefenen. Het proces van

slag met het testen van de kwaliteit

kennis verwerven, kennis evalueren en

van textiel en stellen zich de vraag: wat

maatschappelijke kwesties begrijpen

is duurzaamheid? Is duurzaamheid

en erover reflecteren bevordert de

als een spijkerbroek lang meegaat of

autonomie van leerlingen, aangezien

niet te veel kleuren afgeeft tijdens het

dit hen in staat stelt tot eigen oordelen

wassen? Om netwerkleren te stimule-

te komen en hun eigen besluiten te

ren, maken de leerlingen een netwerk-

nemen. Hiervoor zijn vier didactische

kaart. Op de netwerkkaart brengen de

principes ontwikkeld: leren argumente-

leerlingen alle actoren in kaart (sociale,

Montessori Magazine

Laurence Guérin

nummer 2 | jaargang 41

a

Vereniging

ALV op 1 februari vlot akkoord met bestuursvoorstellen Bob Molier

Een korte presentatie, een vlotte ronde verduidelijkende vragen en nog een

singen te nemen, ook over kwaliteits-

enkele tip aan het bestuur: de Algemene Ledenvergadering op 1 februari was al

ontwikkeling. Alle kennisontwikkeling

na een uur voorbij. De 30 aanwezige leden waarderen de richting die het bestuur

voor de gehele doorlopende leerlijn

heeft ingeslagen voor structuur van de NMV. Het bestuur kreeg groen licht voor

valt onder het MOC, dat samenwerkt

de uitwerking.

met het lectoraat Vernieuwingsonderwijs. Het bestuur is werkgever en opdrachtgever. Dat zijn het MOC en de netwerken niet.

Er komt een bestuursreglement met daarin onder meer een klachten- en bezwaarprocedure, een vertrouwenspersoon, een klokkenluidersregeling, een regeling om belangenverstrengeling tegen te gaan en de profielschetsen en portefeuilleverdeling van het bestuur.

De NMV organiseert (minstens) tweemaal per jaar een ledenvergadering, het NMV-bestuur komt minimaal zes maal per jaar bijeen.

Optimaal nut Elders in dit magazine schrijft Dick Napraten op de ALV; al na een uur waren de leden het eens over de voorstellen

van Hennik: ‘Optimaal nut ontstaat als leden en bestuur opereren vanuit dezelfde principes en waarden. Een

Het bestuur werkt de plannen verder

open voor deelname van alle leden

vereniging waarin het bestuur de

uit en gaat met de notaris om de tafel

die willen meepraten en meebeslissen

ledenvergadering serieus neemt

voor de nadere uitwerking (stemrecht,

over de onderwerpen die het netwerk

en waarin de ledenvergadering zijn

code goed bestuur). Tijdens een ALV,

behelst.

bestuur operationele ruimte toestaat

nog dit schooljaar, presenteert het be-

In de huidige situatie hebben secties

(met verantwoording achteraf ), zal

stuur de resultaten en licht de notaris

een vertegenwoordiging binnen het

optimaal functioneren en dus alle voor-

de voorstellen toe. Het is de bedoeling

bestuur. Netwerken hebben dat niet.

delen van de verenigingsstructuur kun-

om het proces voor de zomervakantie

In de nieuwe situatie kiezen de leden

nen benutten.’ Het NMV-bestuur gaat

af te ronden.

bestuursleden op basis van profielen

de missie en visie van de vereniging

en gaan die een of meer portefeuilles

nog koppelen aan de structuur. In het

Wat zijn de plannen?

beheren. Zij kunnen afkomstig zijn

Ambitiedocument 2012-2016 van de

De NMV vervangt de secties door (in

van een netwerk (met ‘ruggespraak’),

NMV staat: ‘De NMV heeft als missie:

eerste instantie 3) netwerken: 0-12,

maar zij zitten op persoonlijke titel

het bevorderen en (doen) ontwikkelen

13-18 en 18+ (opleiders, ontwikkelaars,

in het bestuur (geen ‘last’). Er komt

van opvoeding en onderwijs volgens

studenten). En later wellicht een enkele

een huishoudelijk reglement voor de

de beginselen en werkwijzen van Maria

meer, want welke rol krijgen bijvoor-

netwerken.

Montessori en het bewaken van de

beeld ouders binnen de vereniging? De

Binnen de door de NMV gestelde

kwaliteit van montessoriopvoeding en

netwerken kiezen voor hun eigen in-

kaders - jaarplan en begroting - krijgen

–onderwijs.’

vulling en bestuursvorm. Zij staan

de netwerken de ruimte om zelf beslis-

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 41

15

P Piazza

Piazza Wilt u een ei kwijt over een ontwikkeling rond montessorieducatie, rond de vereniging of over een mooie nieuwe werkwijze in uw school? Grijp uw kans in de rubriek Piazza!

Montessori onderbouwd Steeds weer onderbouwen onderzoekspsychologen de visie van Maria Montes-

Louis Jongejans

sori op de onderwijspraktijk. Of het nu het nieuwste boek van Benedict Carey is (How we learn) of Jelle Jolles (Het Tienerbrein), elke keer weer zie je dat het blijkt te kloppen wat Maria Montessori waarschijnlijk intuïtief vond. Het is mooi om te zien dat moderne onderzoeken en inzichten in de ontwikkeling van ons brein haar denkbeelden ondersteunen.

16

Onderzoeksjournalist Benedict Carey

‘leren leren’. Een must voor alle men-

brengt in zijn boek How we learn op

sen in primair en voortgezet onderwijs!

heldere wijze verschillende onderzoe-

Zie mijn samenvatting op Montesso-

ken bijeen. Voor iedereen die met de

rinet: Benedict Carey: How We Learn.

ontwikkeling van hersenen te maken

Beter is natuurlijk het boek gewoon te

heeft en zeker voor mensen in het

bestellen in het Engels of Nederlands:

onderwijs heeft Carey een standaard-

Hoe wij leren. Het vult al die inspire-

werk geschreven dat gemakkelijk leest

rende artikelen en ontwikkelingen in

en veel praktische informatie geeft over

MM prachtig aan!

Laat je inspireren en ga mee met de Montessori-Express naar vmoscholen in binnen- en Duitsland Gabriël Enkelaar

Montessori Europe organiseert van 16 - 26 april 2018 in samenwerking met Pantarijn Wageningen roadtrips langs vijf Nederlandse en vier Duitse scholen voor voortgezet montessorionderwijs, zie http://bit.ly/MEMontessoriExpress.

Een inspirerende dagreis met de Montessori-Express-bus langs Nederlandse scholen kost € 30, langs Duitse scholen € 40. Meld je snel aan op http://bit.ly/ Gabrïël Enkelaar is mede-organisator en buschauffeur

Montessori Magazine

JaMontessoriExpress.Volg meer op Facebook, in de groep Montessori Europe.

nummer 2 | jaargang 41

i

Vereniging

Inkijkje in vernieuwde cursus Montessori basisbekwaam aan Hogeschool van Amsterdam Bea Koekenbier Docent montessorinascholing van de Hogeschool van Amsterdam

Wie herinnert zich niet zijn eigen montessori-examen van twintig jaar of langer

pje, bij de beschrijving van hun ideale

geleden? Je gaf het perfecte lesje met montessorimateriaal en de examinator

montessoridag en bij het onderbouwen

reageerde als een kind in zijn manier van werken met het materiaal. Je kende alle

van vragen voor hun actieonderzoek.

lesjes en de bijbehorende taal uit je hoofd! Modeling was een belangrijk pedago-

Elke cursist krijgt vanuit de eigen

gisch en didactisch hulpmiddel. Ook nu nog, maar de vernieuwde nascholing

school een praktijkbegeleider: een

kent daarbij vele andere werk- en evaluatievormen. Hoe geeft de Hogeschool van

ervaren collega, directielid of intern

Amsterdam invulling aan de opleiding basisbekwaam? In elk geval geheel volgens

begeleider. Tijdens de opleiding krijgt

de richtlijnen van de NMV.

elke cursist twee praktijkbezoeken van één van de montessoriopleiders

De nieuwe montessoriopleiding basis-

dag en geven daarbij een theoretische

Karin de Jong, Bea Koekenbier en

bekwaam kent verschillende werkvor-

onderbouwing. Het is een bron van

Mirjam Stefels. Ook zijn er driehoeks-

men. Alle cursisten stellen aan het

inspiratie voor cursisten én opleiders

gesprekken tussen cursist, opleider

begin van de opleiding een persoonlijk

deze filmpjes te bekijken en bespreken.

en praktijkbegeleider. Dit drietal voert

ontwikkelingsplan op met leerdoelen

De cursisten doen ook een actieonder-

ook het afrondende gesprek, waarbij

die gekoppeld zijn aan de montesso-

zoek, gelinkt aan de eigen praktijk. Zij

een gecommitteerde van de NMV

ribekwaamheden en aan hun per-

kiezen gevarieerde onderwerpen: de

aanschuift. En elk speelt een eigen rol

soonlijke speerpunten. Zij maken een

een onderzoekt de voorbereide omge-

bij de ontwikkeling van de cursist. Die

portfolio waarin de resultaten komen

ving met als speerpunt de zelfstandig-

geeft zelf leerdoelen aan, bedenkt wat

van alle studieonderdelen.

heid en de zorg voor de omgeving, een

daarvoor nodig is en brengt de resulta-

De cursisten werken tijdens de bijeen-

ander ontwikkelt verrijkingsmateriaal

ten in beeld. De praktijkbegeleider ziet

komsten regelmatig in groepen: met

voor rekenen en biedt dat aan. Ook

de cursist in de groep en verbindt dat

collega’s uit dezelfde bouw om erva-

hier vindt uitwisseling plaats met de

met de wensen en mogelijkheden in de

ringen uit te wisselen en met cursisten

medecursisten. Niet alleen over de

school. De montessoriopleider helpt

uit andere bouwen om de ontwik-

onderwerpen maar ook over de onder-

in beeld te brengen wat er nodig is in

kelingslijnen te zien en te bespreken.

zoeksvragen en de opzet en uitvoering

aanbod en begeleiding. Het is bepaald

Zij observeren op een andere montes-

van het onderzoek.

niet niks wat er gevraagd wordt, maar

sorischool om antwoorden te krijgen

Uiteraard komt ook de montessorithe-

de geluiden van de cursisten zijn over-

op hun praktijkvragen. Ook filmen zij

orie aan bod. De cursisten leren welke

wegend positief!

kenmerkende elementen van lesjes,

uitgangspunten aan bepaalde keuzes

Lees op montessorinet meer over leerdoe-

begeleiding en keuzes die passen bij

ten grondslag liggen en zij gebruiken

len en reacties van cursisten: http://bit.

hun beeld van een ideale montessori-

dat bij het voorbereiden van hun film-

ly/HvAmontessoribasis

17

Cursussen Montessori basisbekwaam op locatie Twintig cursisten behaalden in juni 2017 hun certificaat montessorileerkracht basisbekwaam. De cursus Montessori basisbekwaam vond plaats op locatie in de Einsteinschool in Amsterdam Nieuw West.

Van de Einsteinschool, een montessorischool in wording, namen elf teamleden deel. Andere cursisten kwamen van de 6e , de 7e en de 11e Montessorischool, de Osdorpse Montessorischool, de ASVO en de Troelstraschool uit Amsterdam en van Montessorischool Heerhugowaard. In september 2017 startte de tweede groep basisbekwaam, nu in de Troelstraschool in Amsterdam Nieuw West.

Montessori Magazine

Montessoriopleiding Hogeschool van Amsterdam. Foto: Paul Tolenaar

nummer 2 | jaargang 41

0577 411 556

Groepsovernachtingen voor Onderwijs Bij Stichting Paasheuvelgroep houden we van blije gezichten, van lekker samen zijn in een mooie natuurlijke omgeving. Wij geloven in het traditionele kamp, maar dan wel in een hedendaags jasje.

Groepsovernachtingen met respect voor de natuur Veel ruimte voor sport en spel 44 verblijven op 11 locaties Meer dan 600 schoolkampen per jaar

44 VERBLIJVEN IN:

www.groepsgebouw.nl/montessori

Austerlitz

Huizen

Ossendrecht

Baarn

Nunspeet

Stroe

Epe

Oosterhout

Vierhouten

Evertsoord

Oostvoorne

Column

d

Democratie en kinderen Nel de Groot Leerkrachtenbegeleider, coach en opleider bij Stichting Monton; montessoriopleider Chinese leerkrachten

Niets uit de ideeën van Maria Montes-

nooit iets aan kinderen gevraagd. Er

komen voor de politiek. Ik vermoed

sori is strijdig met onze democratie. Er

kwamen jeugdraden, jongerenpa-

dat zij winstbejag een stuk minder

zijn wel elementen in onze democratie

nels en allerlei bureaus voor jonge-

belangrijk vinden. Bezit, aanzien of sta-

die strijdig zijn met de ideeën van

ren. Kinderen konden bijvoorbeeld

tus krijgen misschien een hele andere

Maria Montessori.

meepraten in het parlement. Micha

waarde.

In 1937 schreef Maria Montessori1: ‘De opvoeding kan een weg wijzen om de

de Winter beschrijft hoe kinderen een

Ik zie, ruim 80 jaar na het door Maria

grote mond hadden naar de minister

Montessori geschrevene, het volgende:

wereld van de volwassenen (even-

en hoe belangrijk goed burgerschap en

– Er zijn initiatieven waarbij kinderen

eens) te normaliseren. Een dergelijke

verantwoordelijkheid zijn. Jeugdpartici-

het voortouw nemen. Er zijn ook

maatschappelijke ommekeer kan niet

patie heeft te maken met een bepaalde

organisaties die daar serieus mee

ontstaan door theoretische beschou-

houding, met bewust dingen doen,

aan het werk gaan. Kijk eens naar

wingen en niet door het werk van een

vindt Micha.

Anno 2017 hebben we op 20 novem-

het prachtige initiatief van MMUN:

paar organisatoren maar door gestage voortdurende inwerkingen van een

ber wel een internationale Dag voor

waar kinderen opgeleid worden

nieuwe wereld middenin de oude, de

de Rechten van het Kind, maar de

om zich met wereldproblemen

wereld van het kind en van de jonge

activiteiten op deze dag zijn niet van

bezig te houden, op https://

mensen. Uit deze wereld kunnen de

dien aard dat ze de gevestigde politiek

vernieuwingen, de natuurlijke leiding,

omverwerpen.

die tot een normaal maatschappelijk

Toch blijkt uit wereldwijd onderzoek

steden en kinderraden op scholen.

leven noodzakelijk zijn, langzamerhand

van UNICEF onder 11.000 kinderen dat

Uit het verslag van een kinderraad

tevoorschijn komen.’

kinderen weinig vertrouwen hebben in

lees ik: ‘Als ik burgemeester was dan

Welke vernieuwingen zijn sinds-

de beslissingen van wereldleiders. In

zou ik… ervoor zorgen dat iedereen

dien omarmd, waar het kinderen en

Nederland is 56 procent van de kinde-

welkom was in Utrecht, maar eigen-

democratie betreft? Ruim 50 jaar (en

ren van mening dat wereldleiders geen

1 wereldoorlog) nadat Maria Montes-

goede beslissingen nemen voor kinde-

sori het bovenstaande schreef werd

ren. Kinderen lijken heel wat slagvaardi-

zoals hierboven besproken geeft

het Internationaal Verdrag inzake de

ger dan wereldleiders. Zo zorgden kin-

voor mij aan dat de gevestigde

Rechten van het Kind aangenomen. Die

deren ervoor dat in UNICEFs pakhuis

politiek veel minder invloed van

rechten zijn te bundelen in 3 catego-

in Kopenhagen de noodhulpgoederen

kinderen wil dan waar kinderen toe

rieën: voorzieningen, bescherming en

voor Rohingya-kinderen binnen 1 dag

participatie. Participatie behelst vrij-

werden verzonden naar Bangladesh.

Dat, denk ik, zou Maria graag anders

heid van meningsuiting en meepraten

Parlementariër Raemakers van D66

gezien hebben.

en beslissen over zaken die kinderen

komt in december 2017 met het

aangaan.2 In de jaren negentig was meepraten

initiatief om kinderen een vragenuurtje

van kinderen bij allerlei instanties en

Tweede Kamer. Enkele ministers moe-

projecten nieuw: voor die tijd werd

ten die vragen dan beantwoorden. Het

3

Montessori Model United Nations,

montessori-mun.org.

– Er zijn ook kinderburgemeesters in

lijk in heel Nederland.’

– Het initiatief van de heer Raemakers

in staat zijn.

te geven in de plenaire zaal van de

gaat om 150 kinderen tussen 11 en 14 1

Het geheim van het kinderleven Maria Montessori, H2: Het kind als meester. Baarn 1937. http://www.devrijecultureleruimte.nl/Montessori.html

2

Bron: www.rijksoverheid.nl ‘Kinderparticipatie en Kinderrechten’

3

‘Micha de Winter, hoogleraar pedagogiek aan de Universiteit van Utrecht. Hij schreef in 1995 ‘Kinderen als medeburgers’ korczak.nl

Montessori Magazine

jaar. Eens per jaar, Raemakers wil zo de inspraak van kinderen bevorderen. Hoe serieus nemen we kinderen dan?

Laten we eens wat doorfilosoferen over de ideeën van Montessori. Stel: een raadgevend kinderkiesrecht doet zijn intrede in onze politieke wereld. Ik denk dat kinderen met originele ideeën

nummer 2 | jaargang 41

19

De Kwestie

i

In montessori-educatie is het essentieel dat begeleiders en leraren kinderen laten meedenken over hun keuzes en dilemma’s, over leerstof en groepsregels en ook over levensvraagstukken.

Democratie en onderwijs. Ik denk aan mijn tijd voor de klas. In mijn klassenmap het schema voor de dag. In het team spraken we af hoe we op het plein en in school met elkaar wilden omgaan. Daarna dicteerden we deze afspraken aan onze kinderen. Over een aantal zaken konden kinderen meepraten, maar over zeker evenveel zaken niet.

In het reguliere onderwijs waar ik jaren heb gewerkt was dat ook zo of nog erger: op spaarzame momenten werd er, vaak een beetje voor de show, nog aan kinderen gevraagd wat ze ervan vonden. Meestal al zo suggestief dat de reactie vooral sociaal wenselijk was.

In de discussie rondom ouderparticipatie zie ik het weer gebeuren. Het team bedenkt mooie plannen, werkt ze uit en legt ze daarna vrolijk neer bij onze ouders met de bedoeling dat daardoor het ‘wij zijn samen’-gevoel toeneemt.

Is dat verkeerd? Ik vind het niet. Democratie en onderwijs gaan goed samen. Kinderen hebben binnen het montessorionderwijs veel zeggenschap over hun omgeving en de regels. Maar dat alles wel binnen een kader van veiligheid en duidelijkheid. En daar hoeven we echt niet allemaal iets van te vinden.

Egbert de Jong Algemeen directeur Montessorivereniging Haarlemmermeer

Democratie gaat over de mogelijkheden om invloed te hebben op de wereld om je heen.

Daarmee is het meteen ook een heel moeilijk begrip. Het vraagt veel van mensen om in een democratie te leven en om dat vol te houden: overleg, echt luisteren naar elkaar en vooral ook accepteren dat er dingen gebeuren waar je het niet mee eens bent. Dat moeten we leren. En laten we vooral niet zeggen dat we iets democratisch doen als dat helemaal niet zo is. Echte democratie moet je leren én leren waarderen. Zodat onze kinderen later wel gaan stemmen als er verkiezingen zijn. Zelfs voor de waterschappen.

20

Manja Haze Directeur Montessori Kinderopvang Mickey, Hengelo Montessoritrainer en -coach jonge kind

De peuters hebben vrij gewerkt. Hierbij maken ze telkens eigen keuzes. Leidster Marit begint het fruit te bereiden. Al snel pakken vier peuters ook een snijplank en (kinder)mes om haar te helpen. Het ene kind ontdoet een banaan van zijn schil, terwijl een ander kind appelpartjes in stukjes snijdt en er ondertussen ‘stiekem’ even van snoept. ’s Middags biedt Marit een groep peuters een activiteit aan. ‘Zullen we een kringspelletje doen in de speelhal of willen jullie naar de gymzaal boven?’ vraagt ze. Marit telt samen met de kinderen hoeveel kinderen een kringspel willen doen en hoeveel kinderen liever naar de gymzaal gaan. Vijf kinderen willen graag naar de gymzaal en drie kinderen willen liever een kringspel doen. ‘Er willen meer kinderen naar de gymzaal,’ zegt ze, ‘dan gaan we daar eerst naar toe. Als we straks weer beneden zijn, doen we ook nog één kringspelletje.’ Peuter Minouk kijkt erg teleurgesteld. Ze had zo’n zin in een kringspelletje.

Ze geeft aan niet mee naar gymzaal te willen. ‘Vraag maar aan Dion of je bij hem in de groep mag blijven,’ adviseert Marit. Minouk loopt naar Dion en loopt vervolgens weer terug naar Marit. ‘Dion vindt het goed,’ zegt ze. ‘Fijn,’ antwoordt Marit, ‘als wij straks weer beneden zijn, zal ik je ophalen voor het kringspelletje.’ Blij huppelt Minouk naar de huishoudelijk kast en pakt het zeefwerkje.

Een groepskeuze zoals hierboven beschreven is een eerste kennismaking voor jonge kinderen met een vorm van democratie: de meerderheid bepaalt. Dat is niet voor elke peuter eenvoudig, aangezien hij zichzelf met zijn behoeften (nog) als middelpunt van het universum ziet. Door dit soort kleine democratische beslissingen leert een kind zijn behoefte uit te stellen en ook dat het niet voortdurend zijn zin krijgt. Soms ook wel, dan is het feest!

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 41

De Kwestie

Ergens op een montessorischool in Nederland. In een kring zitten alle leerlingen van de leerlingenraad: 15 leerlingen met een leerkracht. Het is de eerste dinsdag van de maand en dat betekent dat de leerlingenraad samenkomt. Iedere klas heeft een vertegenwoordiger benoemd. Schone toiletten staan hoog op de prioriteitenlijst en misschien is het tijd dat we op zoek gaan naar een nieuwe locatie voor kamp. Jelle geeft aan dat in zijn klas veel gesproken is over omgangsregels op het plein. Irem brengt in dat in haar klas de batterijen van de tablets snel leeglopen en dat sommige kinderen ze niet goed afsluiten.

De kinderen komen op deze manier op een betekenisvolle manier in aanraking met de directe wereld en leren om daarin meester te worden van hun eigen gedrag (Montessori, 1941). De activiteit heeft niet als ultiem doel om een nieuwe stap te zetten in de cognitieve ontwikkeling, maar om los te komen van de afhankelijkheid van de omgeving en de weg naar zelfstandigheid vrij te maken.

Maarten Stuifbergen Groepsleraar Montessorischool Leidschenveen Montessoriopleider Haagse Hogeschool Studiebegeleider Hogeschool Leiden Student onderwijswetenschappen Open Universiteit

Kinderen op een duurzame manier betrekken bij besluitvorming is de basis van deze weg naar zelfstandigheid; niet omdat de zogenaamde onbevangenheid van kinderen zo ontluikend en aandoenlijk is (een opvoedkundige misvatting?), maar omdat kinderen vanuit hun creatieve denkkracht een constructieve bijdrage kunnen leveren aan problemen die voor volwassenen te complex geworden zijn. De keuzes van vandaag hebben directe consequenties voor de wereld van morgen, dus als we oprecht door het kind naar een nieuwe wereld willen, moeten we samen beginnen.

Eva steekt haar vinger op: ‘Is het een idee om geen gebruik meer te maken van aardgas in de school, zodat de mensen in Groningen zonder aardbevingen kunnen leven?’

Gedeelde verantwoordelijkheid hangt in de lucht en een nieuw idee ligt op de tekentafel voor een betere wereld.

Democratisch onderwijs maakt de leerling eigenaar van zijn eigen leerproces. Over dit onderwerp geeft Martijn van der Spoel jaarlijks bij ons op Pantarijn aan onderbouwleerlingen masterclasses ‘How to get the best out of your brains’. Als Engelse leerpsycholoog (zie www.glialearning.com) denkt hij met ons mee hoe we leerlingen in hun leerproces het stuur in hun eigen handen kunnen geven: leer vaker korter, maar wel het goede en op de goede manier, gebruik de kracht van herhaling. Laat de leerlingen met aansprekende voorbeelden, korte oefeningen en spelletjes ervaren hoe ze in korte tijd effectiever kunnen leren en betere resultaten behalen. Maak jezelf niet wijs dat je iets niet kunt. Je hersens zijn net parachutes, ze werken niet als ze niet open zijn. En neem een voorbeeld aan Pipi Langkous: ‘Ik denk dat ik het wel kan, want ik heb het nog nooit gedaan.’ De leerlingen waarderen deze workshops bijzonder positief.

Gabriël Enkelaar Teamleider onderbouw (havovwo) scholengemeenschap Pantarijn in Wageningen

Montessori Magazine

Democratisch onderwijs sluit aan bij de intrinsieke motivatie van leerlingen (het ‘demos’ op school) en maakt deze niet kapot. Het slaat bruggen naar leren en leven in de echte wereld, waar de school zelf ook deel van uitmaakt. Het stimuleert leerlingen om elkaar te helpen, tutor te worden. Juist door uit te leggen aan anderen leer je zelf het meeste. Betrek de leerlingen bij het runnen van de school en het aannemen van nieuwe docenten.

Ze geven feedback aan elkaar én aan hun docenten. In de adolescentie is het belangrijk dat leerlingen met elkaar de wereld in trekken, hun grenzen verleggen en nieuwe ontmoetingen hebben. Verbind hun leerproces binnen school met hun ervaringen buiten school. Dat is de uitdaging, waar ik de komende jaren als buschauffeur/docent aan wil werken in het project Montessori Express 2020. Wie hier meer over wil weten kan meer info vinden op www.facebook.com/groups/MontessoriEurope.

nummer 2 | jaargang 41

21

w Vereniging

Waarderend auditen bij montessori-instellingen van 0-12 jaar: van vinken naar vonken Martine Lammerts, Montessori Ontwikkelcentrum

voor het gesprek met het NMV-auditteam is uw zelfevaluatie (zie kader) met uw ontwikkelplan. ‘De Gulden Tien’ en de ‘7 redenen om te kiezen voor montessori’ vormen de basis voor uw zelfevaluatie en uw ontwikkelplan met ontwikkeldoelen. In dialoog legt u uit, past u toe en maakt u afspraken over uw ontwikkelpunten. Tijdens de

22

NMV-audit toont u hoe u werkt en waarheen u zich ontwikkelt. Zo werken instelling en NMV in een cyclische beweging samen aan het bevorderen en

Studiedag auditoren Amersfoort

ontwikkelen van montessoriopvoeding en -onderwijs. Bij de audit hanteert de In het afgelopen jaar heeft de ontwikkelgroep1 gewerkt aan het nieuwe kader

Zij zijn vrij in de uitwerking van deze

NMV als uitgangspunt: herkennen is

uitgangspunten en zij formuleren zelf

erkennen. De auditor waardeert maar

Waarderend auditen voor montessori-

de ambities van hun instelling en welke

beoordeelt niet. De afvinklijst als basis

instellingen van 0-12 jaar: van vinken

stappen daarvoor nodig zijn.

voor de erkenning verdwijnt. Het gaat

naar vonken! De audits gaan de visita-

Wat vraagt het nieuwe kader Waarde-

om de verbetering die je als instelling

ties vervangen. Wat verandert er? En

rend auditen van u als professionals

stelt, waarbij de audit een kwaliteits-

wie werken er aan?

in een montessori-instelling? De basis

middel is. En je toont als instelling dat

Het belangrijkste uitgangspunt bij Waarderend auditen is ‘insluiten’:

Zelfevaluatie

De NMV wil montessori-instellingen

Het document ‘Waarderend Auditen’ beschrijft de inhoud en werkwijze van

insluiten en niet buiten de vereniging

de NMV-audit. Het geheel biedt handvatten om met elkaar in dialoog te gaan

sluiten. De NMV streeft ernaar dat er

over de kwaliteit van de montessori-instelling en de gewenste ontwikkelpun-

in Nederland veel montessori-instel-

ten. De vragen voor de zelfevaluatie zijn:

lingen zijn; instellingen met een hoge

1 Waarom vindt u uw instelling op basis van ‘De Gulden Tien’ en de ‘Zeven redenen om te kiezen voor montessori’ een montessori-instelling?

basiskwaliteit die recht doen aan de uitgangspunten van Maria Montessori

2 Hoe ontwikkelt uw instelling zich bij

en die zich voortdurend verbeteren en

a. opvoeding & onderwijs;

ontwikkelen.

b. professionalisering;

De wijze waarop instellingen voor

c. organisatiekenmerken?

erkenning in aanmerking komen ver-

3 Welke ontwikkelingen hebben prioriteit en waarom?

andert. Montessori-instellingen gaan

4 Wat heeft u daarvoor nodig?

voortaan zelf aangeven hoe zij de ‘Gul-

5 Waarmee en hoe toont u aan dat u zelf en als instelling actief bent in de

den Tien’ en de ‘Zeven redenen om te

vereniging?

kiezen voor montessori’ toepassen.

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 41

Vereniging

Taakvelden MOC Het Montessori Ontwikkelcentrum (MOC) helpt verbinding te leggen tussen scholen onderling, tussen de werkgroepen van de NMV en tussen montessori-instellingen en werkgroepen. Het MOC richt zich op zes verschillende taakvelden: kwaliteit, professionaliteit, internationalisering, ontwikkeling, onderzoek en helpdesk. Zij bewaakt en actualiseert de montessorivisie en is eerste aanspreekpunt voor externe onderzoekers, opleiders en organisaties op het terrein van alle taakvelden. Zij coördineert alle activiteiten op de diverse taakvelden en draagt zorg voor verantwoording van de activiteiten aan het bestuur van de Nederlandse Montessori Vereniging en aan alle secties.

Zij ontwikkelt beleid op de taakvelden en adviseert het bestuur hierover.

je zelf actief bent in onze vereniging.

Doelen Audits

Wie bemensen de audit-teams? Ruim

Uitgangspunt bij de audits: montesso-

veertig belangstellenden – waaronder

riopvoeding en -onderwijs kennen geen

ook mensen met ervaring in visitaties

‘status quo’. De wetenschapper Maria

- hebben zich aangemeld voor de rol

Montessori bleef zelf onderzoeken,

als NMV-auditor. Op 2 februari was

ontwerpen en ontwikkelen en dat past

de trainersbijeenkomst. De auditoren

ook bij een montessori-instelling. De

volgen vanuit de NMV niet de hele

NMV-audits hebben meerdere doelen:

tweejarige opleiding tot officieel audi-

– verantwoording: ze tonen overheid

tor, zij krijgen na de trainingsdag wel

en ouders hoe de school vorm geeft

on the job training.

aan de montessorikenmerken van

23

opvoeding en onderwijs;

Planning

– kwaliteit: ze sluiten aan bij de wens

Inmiddels is de pilotfase ingegaan:

om de kennis van de auditoren

de auditoren bezoeken in maart vijf

op het gebied van montessoriop-

pilotlocaties. Wij hebben daarvoor

voeding en -onderwijs te benutten

een keuze gemaakt uit de scholen

om de kwaliteit van de instelling te

die zich aanmeldden, verspreid over het land en variërend in grootte. Op

verhogen; – erkenning: ze zijn bepalend voor de

vrijdag 20 april is er een terugkop-

beslissing of een instelling zich een

pelingsbijeenkomst met auditoren en

montessori-instelling mag noemen.

vertegenwoordigers van pilotlocaties,

NB: die beslissing ligt niet bij het

van 10.00 – 16.00 uur bij Seats to

auditteam maar bij de NMV-audit-

Meet in Amersfoort. Op basis van

commissie.

de ervaringen scherpt het MOC de NMV-auditdocumenten verder aan

Aansluiting Vmo

en maakt deze gebruiksklaar voor het

Ook het Vmo is bezig met het traject

nieuwe schooljaar. De sectie Bao heeft

van hun herziene visitatie. Zij zoeken

de eerste versie van alle gebruiksklare

daarvoor samenwerking met het NMV-

documenten ontvangen.

secretariaat en het MOC. Tijdens de

In maart stuurt het secretariaat van de

trainingsdag voor 0-12 jaar was ook de

NMV uitnodigingen naar de montes-

externe begeleider Karen Ephraim van

sori-instellingen om deel te nemen aan

het Vmo aanwezig. Het Vmo en Bao

een NMV-audit in het nieuwe school-

streven ernaar de inhoud en werkwij-

jaar. Op woensdag 19 september 2018

zen nog meer op elkaar af te stemmen

vindt de volgende de trainersbijeen-

om een doorgaande herkenbare lijn te

komst plaats en maken we de planning

vormen.

voor dat jaar. In Montessori Magazine 41-3 volgt informatie over het verloop

Heeft u vragen voor het MOC? Mail

van de audits en de start in het nieuwe

dan naar martine.ontwikkelcentrum@

schooljaar.

montessori.nl

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 41

Thema

Colofon Montessori Magazine is een uitgave van de Nederlandse Montessori Vereniging en verschijnt drie keer per jaar.

Redactie Paul Op Heij, Janneke van de Laar, Boukje van der Pant, Bob Molier (hoofd- en eindredactie) Redactieadres (voor artikelen en inhoudelijke mededelingen) E-mail: mm@montessori.nl parel@montessori.nl piazza@montessori.nl Roghorst 184, 6708 KS Wageningen Telefoon: (070) 331 52 82

Redactielid Janneke van de Laar stelt zich voor

24

➡

Grafische vormgeving en advertentieverkoop Elma Media BV Keizelbos 1, 1721 PJ Broek op Langedijk

Samen met mijn vriend en onze drie kinderen

Postbus 18, 1720 AA Broek op Langedijk

van twee, vier en zes jaar oud woon ik in het

Telefoon: (0226) 331600

bourgondische ’s-Hertogenbosch. Ooit begonnen

Fax: (0226) 331601

als orthopedagoog heb ik na diverse functies in

E-mail: info@elma.nl

het onderwijs mijn hart verloren aan het montes-

Website: www.elma.nl

sorionderwijs. Sinds een aantal jaren werk ik als groepsleerkracht en gedragsspecialist op Montes-

Abonnementen

sorischool Merlijn in Den Bosch. Het is elke dag

Leden van de NMV ontvangen Montessori Magazine gratis.

fantastisch om op de werkvloer te mogen zijn. De

De kosten van een gewoon lidmaatschap bedragen € 31,91. De

kinderen geven me enorm veel energie. Ik stuur

abonnementsprijs voor niet-leden bedraagt € 20,26. Reductie is

het team aan op de sociaal-emotionele ontwik-

mogelijk voor studenten.

keling en dat brengt veel interessants met zich

Aanmelding:

mee. Genieten! Naast mijn werk op Merlijn ben

Per fax: (070) 381 42 81

ik als freelance montessorispecialist verbonden

Per e-mail: nmv-secretariaat@montessori.nl

aan AVE.IK. Van daaruit geef ik de montessori-

Men ontvangt na aanmelding een acceptgirokaart.

opleiding, begeleid ik scholen en ontwikkel ik

Losse nummers zijn verkrijgbaar bij het secretariaat.

materialen. Het is inspirerend om op verschillende scholen en in diverse teams te komen. Alle

Centraal Secretariaat NMV (voor informatie over abonnementen)

scholen brengen een unieke en toch zo herken-

Bezuidenhoutseweg 251-253

bare montessorisfeer met zich mee.

2594 AM ’s Gravenhage

Tenslotte pak ik graag schrijfopdrachten op, waar-

Telefoon: (070) 331 52 82

van het redactiewerk voor Montessori Magazine

E-mail: nmv-secretariaat@montessori.nl

er één is.

Vanuit Montessori’s primaire literatuur pro-

Websites NMV:

beer ik verbinding te maken met geschiedenis,

www.montessori.nl

recente onderwijskundige inzichten en actuele

www.montessorinet.nl

of toekomstige maatschappelijke onderwerpen.

Met de montessorivisie hebben we goud in onze

Sluitingsdatum kopij Montessori Magazine 41-3 (juni 2018):

handen. Ik hoop dat het mij lukt om de lezers te

14 mei 2018

inspireren.

Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uitsluitend na

Doe mee met de Landelijke Montessoridag, nu op 21 maart! http://bit.ly/LandelijkeMontessoridag21maart2018

schriftelijke toestemming van de uitgever.

De redactie tracht bij alle gebruikte afbeeldingen de eigenaar te achterhalen.

Waar dit niet is gelukt, vragen wij de rechthebbende om contact op te nemen.

ISSN nummer Koninklijke Bibliotheek: ISSN 2352-2623

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 41

Binnenkort: verkeersexamen!

Kennen ze de borden echt? Leg het ze uit met Bokabox Verkeer. Bewezen efficiënter dan de gangbare methoden.

Laat ze oefenen met het Bokabox Bordenspel. Na één keer spelen hebben ze de categorieën geautomatiseerd.

Annet Kooijman van Bokabox komt graag tijdens een studiedag of thema-avond een workshop geven over het waarnemen van verkeersborden als informatietekens en de consequenties daarvan voor het leren van de verkeersborden.

Door te experimenteren en goed te observeren heeft zij inzicht verworven in hoe kinderen verkeersborden waarnemen; dat inzicht heeft naar een snellere en effectievere manier van verkeersborden leren geleid.

Bel voor informatie: 06-20871926

nederlandse Gecertificeerd mon tes montessori door de NMV sori vereniging

www.bokabox.nl Leren met Bokabox Verkeer is effectiever!

KINDEROPVANG

Montessori kinderopvang & onderwijs Doorgaande ontwikkelingslijn Wij werken met een doorgaande ontwikkelingslijn van 3 maanden tot 12 jaar gebaseerd op de filosofie van Maria Montessori. In een voorbereide en stimulerende omgeving worden kinderen uitgedaagd en begeleid in hun ontwikkeling. Alle begeleid(st)ers delen de pedagogische visie. Wij werken met een ruime kind/begeleid(st)er ratio. Op die manier is het mogelijk meer aandacht te hebben voor het individu en in te spelen op zijn of haar behoeften. Wij willen een verlengstuk zijn van de belangrijkste leefomgeving van het kind, namelijk thuis.

Samenwerken Samen met de basisschool wordt er daadwerkelijk binnen één locatie samengewerkt aan de doorgaande ontwikkelingslijn. Wij streven naar een goede samenwerking met Montessorischolen. Bijvoorbeeld door samen een Montessori kind-centrum te realiseren.

Wij nodigen u van harte uit om één van onze Montessori kindcentra te bezoeken en kennis te maken met elkaar. Onze kinderopvang hoopt aan te sluiten bij alle Montessorischolen in Nederland om elkaar te helpen het zelf te doen.

www.montessorikinderopvang.nl