Montessori magazine 40 2

montessori MAGAZINE

Jaargang 40 nummer 2 maart 2017

Thema:

Opvoeding ‘Opvoedingskramp’ door verkeerd beeld van jongeren Montessoriopvoeding voor ouders Van ‘help mij het zelf te doen’ naar ‘help mij zelf te leren’

Een volledige lijn voor alle kinderen van de basisschool om Engels te leren, te doen en te ervaren Inspirerend voor kind en leerkracht. erbaar v e l 7 1 0 mber 2

pte vanaf se

www.exploring-english.nl info@exploring-english.nl

Inhoud

2

Oud en nieuw Floor Vermeulen

Van de redactie

3

Geschikt/ongeschikt voor montessorionderwijs?

Quincy Elvira

Bob Molier

4

Wat gaat goed en wat kan beter in de opvoeding?

Hildi Glastra van Loon

6

‘Opvoedingskramp’ door verkeerd beeld van jongeren Paul Op Heij

8

Tieners, een gebruiksaanwijzing Paul Op Heij

9

Lekker opscheppen Femke Cools

10

Verschillen in opvoeding veroorzaken de prestatiekloof Patrick Sins

12

Montessoriopvoeding voor ouders Bob Molier

14

Van ‘help mij het zelf te doen’ naar ‘help mij zelf te leren’ Els Mattijssen en Ward van de Vijver

16

De Kwestie Gabriël Enkelaar, Egbert de Jong, Margot Schreurs, Maarten Stuifbergen

18

MOC actief met kindwerkdossier, vernieuwing visitatie, examenreglement en 24-uursconferentie Martine Lammerts

Hoofdredacteur Montessori Magazine

Opvoeding? Hmmm. Freek de Jonge1 was er kort over: ‘Mijn vader nam een dag vrij om mij op te voeden. Een dinsdag.’ Wim Sonneveld meesmuilde2: ‘Als je als vader zonder te veel narigheid je dochtertje hebt opgekweekt tot mens, dan mag je als vader wel even op die mijlpaal plaats nemen en een zucht van verlichting slaken. Want wat is een kind? Ik zeg: een kind, je staat er borg voor. Als het kind iets overkomt is het jouw schuld, altijd. Want als opvoeder falen we. Trouwens, wat is een opvoeder? Een opvoeder is een stakker die in het duister tast.’

Is het zo erg? Soms wel. Ouders die hun kind voor lang zeuren belonen met toch maar die reep. Of ouders die hun kinderen menen te overtuigen door nog harder tegen ze te schreeuwen. Dat kan anders.

Erica Dirven geeft in ons magazine praktijkvoorbeelden hoe je heel jonge kinderen al zelfstandiger maakt en Manja Haze geeft opvoedcursussen voor ouders.

Heel montessoriaans. Onze nieuwe redacteur Paul Op Heij (hij stelt zichzelf achterin het magazine voor) duikt vanuit de trein de literatuur in: hebben we wel een goed beeld van jongeren? En moeten we wel zoveel rekening houden met hersenontwikkeling, of is hersenontwikkeling het gevolg van hoe wij met onze jongeren omgaan?

Een ding staat voor mij vast: ik ben er nooit klaar mee om mijzelf op te voeden. En mijn kinderen helpen graag een handje.

20 Het Kind-Werk-Dossier

Patty Petri en Maaike Verschuren

22

100 jaar montessori, 100 jaar NMV Wilke Vos

23

Paul Op Heij stelt zich voor

Colofon

Voorblad: collage Rolf van Koppen

nummer 2 | jaargang 40

1

i

g

Column

2

Oud en nieuw

Column

Geschikt/ongeschikt voor montessorionderwijs?

Quincy Elvira Docent management & organisatie en economie aan het Montessori Lyceum Amsterdam; lerarenopleider en onderzoeker aan de Radboud Docenten Academie in Nijmegen

De ‘Geschikt/Ongeschikt’-campagne

uitgeverijen zijn in de eerste plaats

staat nog stevig in mijn geheugen gegrift,

bedoeld voor scholen waar het onderwijs

de campagne die de selectiecriteria van

klassikaal en zonder tempodifferentiatie

de Landmacht verbeeldt. Zo’n vergelijking

plaatsvindt, kenmerkend voor een type 3

gaat ook op voor leermiddelen in het voortgezet montessorionderwijs. Welke

montessorischool, een school die eigenlijk montessori ‘erbij doet’3.

Het is mooi om te zien dat de NMV het afgelopen jaar de basis heeft gelegd voor een nieuwe opleiding. Nu kunnen

zijn geschikt en welke ongeschikt?

Montessorionderwijs dwingt docenten om

de opleidingen en opleiders hiermee aan de slag. Inmiddels heeft het bestuur ook het nieuwe examenreglement in

Docenten gebruiken voornamelijk kant-

eigen oplossingen te vinden. De verhalen

concept vastgesteld. Na advies door de betrokken secties wordt dit definitief en kan er mee gewerkt worden. Deze

en-klare lesmethodes. Lesmethodes die

van oud-collega’s of zeer ervaren montes-

grote stap voorwaarts is heel belangrijk want een nieuwe opleiding met een oud examen gaat natuurlijk niet werken.

geschreven zijn vanuit het one-size-fits-all

soridocenten uit het voortgezet onderwijs

principe: een lesmethode die in alle geval-

verbazen me dan ook niets. Volgens de

Daarmee ontwikkelen we ons als NMV verder. Ik wil hier echt (weer) een compliment geven aan ons Montessori

len zou passen. Die methodes fungeren

overlevering trokken zij zich terug op de

Ontwikkelcentrum (MOC) en in het bijzonder aan Martine Lammerts, die het project van de nieuwe opleiding en

hei, offerden vakanties op om samen

het examenreglement vanuit het MOC heeft vormgegeven. Soms is zo’n proces best spannend omdat het nieuw is

als een soort ‘zelf opgelegde vorm van voorschrijvendheid’1. Maar als we het

en dus onbekend. Maar onbekend hoeft niet te betekenen dat het niet beter is. Een stap naar voren durven zetten

voortgezet montessorionderwijs serieus

Wellicht, maar wie het verleden vergeet,

naar het nieuwe, zonder de ervaring en goede eigenschappen van het oude te verliezen. Zowel de opleiding als het

willen nemen, is het de vraag of deze

verliest de toekomst. Persoonlijk, in lijn

de lestijd) waarbinnen docenten moeten

examen worden geëvalueerd en dat kan aanleiding zijn om later weer aanpassingen te doen. Zo is de NMV ook een

onderwijsmethodes houdbaar zijn.

Saeli en haar collega’s2 toonden aan dat

met de NMV, is een onderscheid tussen

voorbereiden, nakijken en gegevens invoe-

een echte montessoridocent en een

ren? Ja! Maar ontwerpen doe je niet alleen.

Floor Vermeulen

lerende vereniging.

eigen materiaal te maken. Valse nostalgie?

lesmethoden bijvoorbeeld weinig tot

‘gewone docent’ het systematisch (her)

Daartoe zijn sectievergaderingen dé plek.

Het was bijzonder om onlangs op uitnodiging van direc-

geen rekening houden met de beginsitu-

ontwerpen van onderwijs, aangepast aan

Maar het inhoudelijke gesprek wordt daar

teur Cees Pluijmgraaf te gast te zijn bij de viering van het

atie van de leerling, En de kracht van het

de huidige tijd, maar met behoud van de

te weinig gevoerd. Afgaande op mijn col-

100-jarig bestaan van de ENMS te Den Haag. Tijdens

montessorionderwijs is nou juist - of zou

montessori-uitgangspunten. Dat gaat ver-

lega’s in het land in combinatie met mijn

een drukbezochte avond gingen politici van verschillende

tenminste moeten zijn - de focus op de

der dan het maken van eigen lesmateriaal,

eigen ervaringen worden deze vergaderin-

partijen in debat over de toekomst van het onderwijs en

leerling als individu. Het adagium is niet

dat zich beperkt tot iets leuks bedenken

gen maar al te graag gevuld met zaken die

natuurlijk over hun visie op het Nederlandse montes-

voor niets ‘help mij het zelf te doen’.

en dat vervolgens implementeren tijdens

weinig met de vak(didactische)inhoud te

sorionderwijs. Door zulke inhoudelijke bijeenkomsten

Hulp impliceert de rol van de ander.

een les. Dat doen we allemaal wel eens.

maken hebben. En dan kom ik automa-

wordt de kwaliteit van 100 jaar montessori in Nederland

Daarbij kan de medeleerling een rol

Systematisch ontwerpen betekent onder-

tisch bij de rol van de afdelingsleider en

extra benadrukt. De woordvoerders in de Tweede Kamer

spelen, maar een grote rol is vanzelf-

wijs zo ontwikkelen dat het 1) aansluit

directie. Zij zijn degenen die dit gesprek

gingen weer naar huis verrijkt met voorbeelden en goede

sprekend weggelegd voor de docent.

op de beginsituatie van je leerlingen, 2)

moeten faciliteren en docenten moeten

ideeën over hoe montessori ook in een nieuwe eeuw een

Docenten hebben de rol van observator

gefundeerd is op ontwerpprincipes en 3)

voorbeeld is voor het onderwijs in ons land.

en signaleren wanneer het ontvankelijke

geëvalueerd wordt op basis van voorop-

vrijwaren van de druk van de Onderwijsinspectie en ouders’4, koepelorganisaties,

moment bij de leerling ontstaat, geperso-

gestelde vakinhoudelijke doelen die sterk

politiek, het bestuur, etc… Om ons eigen

De maatschappelijke en technologische ontwikkelingen

naliseerd leren avant la lettre. Vasthou-

rekening houden met het montessori-

huis op orde hebben, zullen we bij ieder-

gaan in deze tijd zo snel, dat een school of opleiding langer

den aan een kant-en-klare methode

aanse gedachtegoed.

een met een montessorihart erop moeten

duurt dan kennis relevant is. Een mobile telefoon is binnen

wringt met het voorgaande principe.

Is dit niet een beetje veel gevraagd voor

aandringen hun verantwoordelijkheid te

drie jaar verouderd, maar het duurt meer dan drie jaar om

Leerboeken en andere materialen van

de beperkte tijd (60% opslagfactor boven

nemen. Inclusief de leerlingen.

Een mooi voorbeeld ervoer ik voor de

iemand op te leiden om zo’n telefoon te kunnen maken.

Het gaat er daarom juist nu om vaardigheden centraal te stellen in ons onderwijs, vaardigheden om te kunnen leren en om mens te kunnen zijn in een veranderende wereld.

Dat begint ermee het kind zijn eigen kracht en interesses te laten ontdekken en het de mogelijkheid te geven om zich vanuit die eigen kracht verder te ontwikkelen.

Van oud naar nieuw.

1 Leat, D., Livingston, K., & Priestley, M. (2013). Curriculum deregulation in England and Scotland - Different directions of travel? In W. Kuiper & J. Berkvens (Eds.), Curriculum deregulation and freedom across Europe. CIDREE Yearbook 2013 (pp. 229-248). Enschede: SLO. 2 Saeli, M., Perrenet, J., Jochems, W., Zwaneveld, B. (2012). Programming: Teaching material and pedagogical content knowledge. Journal of Educational Computing Research, 46(3), 267-293 3 Barendse, J. (2010). De echte montessorischool is op de weg terug. Onderwijsmagazine Inzicht, 144 (3/4). Verkregen op 2 januari 2017 , van http://www.kelpin.nl/fred/download/montessori/algemeen/ inzicht.pdf 4 Buuren van, O., Post, C., Rubinstein, M., & Verwer, A. (2016). Criteria van materiaal voor voortgezet montessorionderwijs.’s Gravenhage: Nederlandse Montessori Vereniging.

5 Naaijer, J. (2014, 24 september). Montessori staat onder druk. De Volkskrant. Geraadpleegd op 10 januari 2017, van http://www.volkskrant.nl/binnenland/montessori-staat-onder-druk~a3753764/

kerstvakantie. In een aula vol met docenten presenteerden vier leerlingen de bevindingen van een opdracht genaamd ‘de ideale school’. Deze opdracht bevorderde bij de leerlingen enerzijds creativiteit, zelfstandigheid, bewustwording en kritisch vermogen en anderzijds waren hun reflecties een spiegel om het docentenkorps te helpen het zelf te doen. Een montessoriopdracht pur sang. Absoluut geschikt.

voorzitter@montessori.nl

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 40

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 40

3

w Thema

4

Thema

Wat gaat goed en wat kan beter in de opvoeding?

Hildi Glastra van Loon

riopvoeding is eten “werk”: Het vraagt

uit om dingen aan te geven of mee te

in welk tempo, hoe lang zij aan iets

bijvoorbeeld coördinatie om de lepel

werken door en voetje op te tillen bij het

willen werken en in welke volgorde de

naar de mond te brengen. Het kind

aankleden. Het kind voelt zich hierdoor

verschillende werkjes plaatsvinden. En

voelt het eten in de handen en in de

verantwoordelijk. Als het zelfstandiger

ook thuis kan je kinderen laten kiezen:

mond. De geuren en smaken prikkelen

wordt, draaien de rollen langzaam om.

met wie zij spelen, welke kleding zij

de zintuigen. Kinderen verwerken de

Het kind doet steeds meer zelf en krijgt

dragen en op welke clubjes zij gaan.

ervaringen en oefenen de vaardigheden

meer verantwoordelijkheden. De opvoe-

Kinderen kunnen meebeslissen over

door zich te richten op “werk”. Als de

der assisteert hierbij. Wanneer een kind

wat er gegeten wordt, welke activiteiten

opvoeder hierbij voorleest, of er staat

zich bijvoorbeeld zelf aankleedt, helpen

er in het weekend plaatsvinden en hoe

een tv aan, moet het kind de aandacht

wij alleen als het nodig is.’

zij hun kamer inrichten. De ruimte om te kiezen vergroot het gevoel van

verdelen en mist het zo de ervaringen die bij het eten horen.’

Thuis kiezen

betrokkenheid en autonomie.

‘Ook thuis kunnen ouders de ontwik-

Stel jezelf als opvoeder telkens de

De essentie van opvoeding is onder-

Ze geven kinderen meer ruimte om

Bediend worden

keling tot zelfstandigheid stimuleren.

vraag: doe ik dit voor mezelf of voor

steuning bij de ontwikkeling. Dat vindt

risico’s te nemen, grijpen minder snel

‘Kinderen zijn van nature actief in het

Kinderen hebben geen opstaande

het kind? Ben ik nodig of zit ik in de

Erica Dirven. Zij werkt al vijftien jaar

in als het misgaat en reageren vaak wat

onderzoeken van zichzelf en de omge-

randen of hekjes langs hun bedjes

weg? Ontwikkel oog voor de behoeften

als leidster in de kinderopvang in Am-

minder emotioneel op boze of verdrie-

ving. Als zij zelfstandig op onderzoek

nodig. Zij zoeken dan vanzelf hun

van het kind en speel hier op in. Iedere

sterdam. In 2006 volgde zij in Londen

tige buien van hun kind.

uit gaan leren zij om te gaan met gren-

bedje op als zij moe worden en komen

fase vraagt om ander gedrag van de

de AMI-opleiding 0 tot 3 jaar. Erica is

Kinderen ontwikkelen zich, vooral in de

zen. Door de combinatie van ruimte én

er weer zelfstandig uit als zij genoeg

opvoeders. En elke keer als een oplos-

redacteur van Montessori Magazine

steden, op cognitief vlak, vaak erg snel.

grenzen ervaart het kind zelfstandig-

geslapen hebben. Hierdoor leren ze

sing blijkt te werken, ben je alweer toe

maar nu krijgt zij zelf het woord: wat

Zij groeien op in een zeer rijke omge-

luisteren naar hun lichaam. Als ouders

aan een nieuwe.’

hebben jonge kinderen nodig en wat

ving, met verschillende culturen, talen

heid: vrijheid in gebondenheid.

Als kinderen op de basisschool komen

gaat zoal goed en wat kan beter in de

en gebruiken. Kinderen zijn daardoor

hebben zij soms al een achterstand op

neerleggen en een bakje voor de natte

Bronnen

opvoeding?

al vroeg wijs.

het gebied van zelfstandigheid. Kinderen

broekjes, kan het kind zichzelf verscho-

Wasmann-Peters, E. (2015). Kiezen

die bij de kinderopvang of thuis veel

nen bij een natte broek. Als opvoeders

voor Montessori, NMV

een stapeltje droge broekjes op de wc

‘Mijn leidraad in de opvoeding is dat

Tijdens mijn opleiding in Londen

vast hebben gezeten in stoeltjes zijn ge-

het goed organiseren, kan het kind een

Westra-Matthijsen, E. Montessori op-

kinderen hun volledige potentieel gaan

hoorde ik over mastering the body. Dit

wend dat zij bediend worden. Uit gemak

grote mate van zelfstandigheid aan.

voeding en onderwijs in de 21e eeuw.

benutten. Ik vraag mij voortdurend

houdt in dat het kind alles tot in de

kiezen verzorgers van jonge kinderen er

Op de montessorischool kiezen

Powerpoint t.b.v. de Eerste Nederland-

af: Ben ik nodig? Zit ik in de weg? Het

kleinste finesses leert beheersen. Ik

soms voor om hun kind te dragen of in

kinderen zelf welk werkje ze doen,

se Montessorischool

kind heeft alles in zich om de volwas-

zie in mijn werk kinderen die langdu-

sen versie te worden van wie hij al is.

rig met een speen in de mond zitten.

Kinderen ontwikkelen zich ook an-

als een kind zelfstandig loopt en kruipt

Ik straal vertrouwen in het kind uit en

Een speen heeft zeker een functie: het

ders als volwassenen ze in situaties

doet het ervaringen op en oefent het

bied ruimte én grenzen om dit proces

stimuleert de zuigreflex en bevredigt

plaatsen waarin ze zich nog niet zelf

zowel de motoriek als de zintuigen. Bo-

optimaal te laten verlopen. Alleen

de zuigbehoefte en uit onderzoek blijkt

kunnen redden. Er zijn stoeltjes waarin

vendien geeft het een gevoel van kracht

grenzen die nodig zijn. Zo ontwikkelt

zelfs dat het zuigen op een speen de

baby’s al rechtop kunnen zitten en

als je dingen zelf kunt doen en bereiken,

het kind zich tot een zelfstandig en

kans op wiegendood verkleint, maar

loopwagens waarin zij iets doen dat

juist wanneer je hiervoor een grote in-

zelfverantwoordelijk individu.

het heeft ook nadelen. Als een kind

op lopen lijkt, terwijl zij hier fysiek nog

spanning moet leveren. De zelfstandig-

Maria Montessori zei bondig: “Help

groter wordt moet het klanken oefenen

niet toe in staat zijn. Dit is niet alleen

heid en het verantwoordelijkheidsbesef

mij het zelf te doen.” Als een kind

en dingen onderzoeken met de mond.

slecht voor de rug en beentjes van de

nemen toe. Zelf dingen mogen oplossen

keuzevrijheid én verantwoordelijkhe-

Door veelvuldig en langdurig speenge-

jonge kinderen, het verstoort ook de

op je eigen manier is dé manier om

den krijgt, voedt het zichzelf op. Ieder

bruik kan het kind onvoldoende oefe-

natuurlijke opbouw van vaardigheden.

zelfvertrouwen en doorzettingsvermo-

kind heeft een natuurlijke drang tot

nen met de stem en geluiden maken

Als een kind zelfstandig geleerd heeft

gen te ontwikkelen. Hinderlijke grenzen

zelfontplooiing. Montessoriopvoeding

met de tong en lippen. Dit hindert het

te lopen, vindt daarna de verfijning van

leiden tot hulpeloze jongvolwassenen

richt zich op de behoeften van het

kind in zijn ontwikkeling.

het lopen plaats. Het kind leert zichzelf

die niet weten hoe zij met tegenslag en

kind in de verschillende fasen van zijn

Nog een keuze waar ik niet blij van

in evenwicht te blijven als het bochtjes

ontwikkeling en biedt daarbij de juiste

wordt: Kinderen liggen tegenwoordig

maakt of over een drempel stapt.

beperkingen moeten omgaan.

De opvoeder verruimt tijdens de

in bedjes met spijltjes. Zij hebben altijd

Iedere taak, hoe klein ook, is erop

ontwikkeling van het kind de grenzen

een volwassene nodig om uit bed te

gericht om ervaringen op te doen en

en de verantwoordelijkheden van het

omgeving en materialen.’

Erica Dirven Foto: Jorn van Eck

een kinderwagen te zetten. Maar juist

Verkeerde keuzes

komen als zij wakker zijn. Dit belem-

vaardigheden te oefenen. Dit vraagt

kind nemen toe. ‘Een baby ontvangt

‘Tegenwoordig zijn vaders gelukkig

mert de ontwikkeling van de autono-

concentratie, aandacht en geduld.

zorg van de opvoeder: we voeden en

veel meer betrokken bij de opvoeding.

mie. Vroeger hadden puzzelstukjes nog

Voor ontwikkeling is tijd nodig, zodat

verschonen de baby en geven liefde en

Zij hebben papadagen en nemen

hele kleine knopjes waarmee kinderen

kinderen de bij de fase behorende

bescherming. Wanneer de baby een

meer zorgtaken over. Hierdoor krijgen

hun fijne motoriek oefenden. Nu moet

ervaringen en vaardigheden kunnen

dreumes wordt kan het de verzorger al

kinderen zowel het voorbeeld van hun

al het speelgoed een bepaalde grootte

uitdiepen. Het valt mij op dat opvoe-

een beetje assisteren. Wij verschonen

moeder als van hun vader. Over het

hebben zodat kinderen er niet in stik-

ders op kinderdagverblijven en scholen

een kind terwijl het staat zodra dat kan.

algemeen leggen mannen de nadruk

ken en oefenen zij hun fijne motoriek

eten vaak combineren met voorlezen

De actieve houding betrekt het kind bij

in de opvoeding anders dan vrouwen.

veel minder.

of tv-kijken. Volgens de montesso-

de verschoning. Wij nodigen kinderen

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 40

Montessori Magazine

Foto Linda J. Prast

De ruimte om te kiezen vergroot het gevoel van betrokkenheid en autonomie.

nummer 2 | jaargang 40

5

Thema

O

Thema

‘Opvoedingskramp’ door verkeerd beeld van jongeren

inzichten zijn. Ze bevatten weinig universele kennis bevatten en zijn dus wetenschappelijk ‘dubieus’. Koops noemt de Rousseau-Piaget traditie een ‘tekorttheorie’: jongeren worden uitsluitend gezien als mensen met een tekort en zoiets wordt allicht een selffulfilling prophecy, meent hij. Dat kinderen en adolescenten in het Westen

Paul Op Heij

zo losgezongen zijn van de volwassen wereld, uit bezorgdheid, als aparte commerciële doelgroep en in het

Onlangs bood in een overvolle trein een

zullen putten, omdat die lastige pubers

lijvige boek. Het is vooral een overzicht

onderwijs, noemt hij dan ook eerder

meisje naast me haar zitplaats aan aan

niet lastig zouden zijn vanwege hen

van de voorstellingen (beelden) die

de oorzaak dan het gevolg van allerlei

een man van ongeveer zeventig en ging

maar vanwege dat vreemd werkende

volwassenen zich van kinderen gemaakt

problemen tussen jongeren en volwas-

zelf staan in het middenpad. De man

brein. Koops grootste bezwaar tegen

hebben door de eeuwen heen. Het boek

senen; elders in de wereld, buiten het

dankte het meisje, nam plaats, maar

boeken als dat van Crone is dat ze

verhaalt over hoe kinderen eeuwen

Westen, bestaan die typische adoles-

zei er direct achteraan met luide stem,

lezers niet waarschuwen voor al te sim-

geleden nog opgroeiden te midden van

centenproblemen immers niet eens.

gericht aan alle reizigers om zich heen,

pele conclusies, als zou onbalans in de

volwassenen en hoe onder invloed van

dat je zoiets niet vaak meer meemaakt

hersenen de oorzaak zijn van bepaald

denkers als Rousseau met zijn ‘Emile’

Angstcultuur

met ‘de jeugd van tegenwoordig’.

jongerengedrag, terwijl een oorzakelijk

en later ontwikkelingspsychologen als

Alle bezorgdheid van volwassenen

In zijn recentelijk verschenen boek

verband tussen die twee zaken nooit is

Stanley Hall en onze eigen Jan Hendrik

om jongeren heeft meer onwenselijke

‘Een beeld van een kind. De ontwik-

aangetoond.

van den Berg de afstand tussen kinde-

gevolgen, schrijft pedagoog Micha de

ren en volwassenen almaar groter werd

Winter in ‘Verbeter de wereld, begin bij

keling en opvoeding van het kind in

6

niet meer dan plaats- en tijdgebonden

historisch perspectief’ (2016) haalt

Infantilisering

gemaakt - wat de letterlijke betekenis is

de opvoeding. Vanachter de voordeur

hoogleraar ontwikkelingspsychologie

Zou hersenontwikkeling niet net zo

van het woord ‘infantilisering’.

naar democratie en verbinding’ (2011).

Willem Koops een onderzoek aan dat

goed het gevolg kunnen zijn van de

De meeste ideeën over kinderen,

De Winter herkent de selffulfilling pro-

waarin we leven en tegelijkertijd van

die mocht zitten tegengeworpen had

duidelijk maakt dat er tegenwoordig

manier waarop wij in onze cultuur

pubers en adolescenten - van Piaget

phecy van Koops, temeer daar politiek

pedagogische verwaarlozing van de

dat je tegenwoordig net zo vaak ziet

vooral sprake is van een ‘omgekeerde

adolescenten behandelen, vraagt Koops

tot Benjamin Spock - zijn ’sociale

en media jongeren vooral zien als een te

jeugd. Gedragsregulering heeft immers

dat ouderen zich onbeleefd gedragen

generatiekloof’: terwijl jongeren

zich hardop af. En juist daarover gaat

constructies’, maakt Koops duidelijk:

bestrijden gevaar. Hij toont ook aan dat

maar weinig met opvoeden te maken:

tegenover jongeren, ontspon er zich

redelijk op kunnen schieten met hun

het overgrote deel van Koops’ eigen

bedenksels van wetenschappers die

het beroep dat overheid en ouders doen

bij opvoeding zou het meer moeten

een levendige discussie over het thema.

op allerlei pedagogische experts de afge-

gaan om zaken als de vorming van

Waarbij overigens niemand iets vroeg

negatief over jongeren denken. Jonge-

lopen decennia explosief is toegenomen.

persoonlijkheid, het ontdekken van de

aan het meisje in het gangpad. Een dis-

ren zijn ook vrijwel permanent negatief

De Winter spreekt in deze zelfs van een

zin van je bestaan, en om het ontdek-

cussie bovendien die ongetwijfeld van

in het nieuws en worden vaak weggezet

‘opvoedingskramp’: waar vroeger de

ken van je plaats in de samenleving, je

een hoger niveau zou zijn geweest als

als een aparte mensensoort.

opvoeding een gezamenlijk project was

cultuur en de wereld.

men meer historisch besef had gehad

Jongeren zijn meer gespreksonderwerp

van familie, buurt, kerk en school, is

dan gesprekspartner, meent Willem

opvoeden steeds meer gedragsregule-

Burgerschap

tuur. En als men bijvoorbeeld geweten

Koops; ze worden vaak gezien als

ring of gedragstherapie geworden. Alles

Het roer moet daarom radicaal om,

zou hebben dat al aan het eind van het

dingen met vaste eigenschappen in

alleen maar gericht op dat individuele

vindt De Winter, willen we de wereld

eerste levensjaar het kinderbrein zich

plaats van medemensen met moge-

kind en dat individuele gezin. Met zo’n

van opvoeding en jeugdhulp weer groter

‘operationeel’ kan meten met dat van

lijkheden. En met de toenemende

verkrampte aanpak veroorzaken thera-

maken in plaats van almaar kleiner.

een volwassene. Dat zo’n breintje niet

invloed van de neurowetenschap, met

peuten, opvoeders - zoals ook docenten

‘We moeten veel meer met kinderen en

principieel anders werkt. Het is onzin

verwijzing naar het populaire boek van

die uitsluitend bezig zijn ‘de boel’ onder

jongeren spreken over hun idealen, over

dat een kind daarover een jaar of twaalf

Eveline Crone ‘Het puberende brein’

controle te houden - de problemen met

hun identiteit, over de manier waarop

zou doen, meent ontwikkelingspsy-

(2008), wordt het er niet beter op:

zij de samenleving ervaren en haar zou-

choloog Koops. In menig opzicht zijn

‘Als een Nederlands kind van een jaar

jongeren grotendeels zelf.

De Winter ontrafelt in zijn essaybundel

den willen veranderen. Over positieve

kinderen zelfs slimmer, fantasierijker

of twaalf, dertien zich tegenwoordig

niet alleen hoe gedragsprofessionals

vrijheid kortom. Dat is geen taak die je

en nieuwsgieriger dan volwassenen,

asociaal gedraagt, dan is het gebrui-

jongeren en gezinnen met opvoedings-

alleen aan het formele onderwijs kunt

meent hij. En ook gewetensvoller. Het

kelijk geworden dit uit te leggen als

problemen steeds verder isoleren van

delegeren. Burgerschap en identiteits-

belangrijkste verschil tussen jongeren

een onvermijdelijk gevolg van de aard

de omgeving, maar ook hoe die ge-

vorming vinden niet alleen plaatst in

en volwassenen is, aldus Koops, dat

van het puberende brein, vaak met een

dragsregulering commercieel geëxploi-

het onderwijs, maar vooral ook in de

jongeren meestal minder ervaringen

verwijzing naar Crone.’

teerd wordt en is ontaard in een alge-

alledaagse sociale ervaringen.’

opdeden. Ervaringen die leermomenten

Koops schrijft het verkoopsucces van

hele ‘preventiekramp’. Met een beroep

Zoals ook daar in die treincoupé tussen

zijn. Heel begrijpelijk dus dat zij her

Crones boek deels toe aan de onterech-

op het algemeen belang door politici

reizigers, aan het begin van dit verhaal.

en der wel wat aanwijzingen kunnen

te troost die ouders en docenten er uit

toe. Hij spreekt van een angstcultuur

Nadat een medereiziger de oudere man

gebruiken.

ouders zijn het vooral volwassenen die

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 40

Montessori Magazine

van de plaats van jongeren in onze cul-

nummer 2 | jaargang 40

7

t Thema

8

Column

Lekker opscheppen

Tieners, een gebruiksaanwijzing

Femke Cools Femke Cools is leerkracht en ICT-coördinator aan de Montessorischool Nijmegen, maar nu is zij gedetacheerd bij de Onderwijscoöperatie waar zij werkt aan curriculumontwikkeling.

Paul Op Heij

Meer dan eens vroeg ik me de afgelo-

delijkheid. Voor en na die tijd is het aan

ons fruit, zodat ze energie heeft om aan

pen jaren af waarom er toch zo vaak iets

de ouders. Maar zo werkt het natuurlijk

het werk te gaan. En dan gaan we met

bij moet komen op ons onderwijsbord-

niet. Wij verwachten bijvoorbeeld meer

de ouders praten over hún verantwoor-

je. Waarom onze beroepsgroep telkens

dan eens dat ouders ons een handje

delijkheid. Zeggen dat we ons zorgen

opnieuw aangewezen wordt om toch

helpen op school of dat ouders hun kind

maken en vragen wat we voor ze kunnen

écht meer aandacht te besteden aan

een handje helpen met huiswerk. Mogen

betekenen om er samen voor te zorgen

muziekonderwijs, techniekonderwijs of

ouders dan ook van ons verwachten dat

bewegingsonderwijs. Om burgerschaps-

we een deel van hun taak overnemen en

dat hun kind op school kan leren.

Opvoeden doen we echt samen. En het

Recensie ‘Het Tienerbrein’ van Jelle Jolles

vooral ook eens het perspectief van je

het brein (de hersenen het orgaan,

vorming intensiever aan te bieden, met

een gezonde warme lunch aanbieden?

is een hele eer dat ouders hun kinde-

tiener in te nemen.

het brein de vertaling van het Engelse

lessen voor de democratie en vanzelf-

Maar nemen wij dan niet de verantwoor-

ren aan ons toevertrouwen. Het is ook

Jelle Jolles, hoogleraar neuropsycho-

Allemaal tips met als doel dat volwas-

woord mind: hersenmechanismen en

sprekend tegen pesten en radicalise-

delijkheid van ouders over?

een hele eer dat een lid van de Eerste

logie aan de Vrije Universiteit Amster-

senen de veranderingen tijdens de

beleving), wordt wel gemaakt maar

ring. De thema’s waarmee leraren meer

Misschien begint het allemaal wel met

Kamer vindt dat we een bijdrage kun-

dam en hoofd van het Centrum Brein

tienertijd wat sneller herkennen en wat

ook dat verheldert nauwelijks hoe ‘heel

aan de slag zouden moeten – volgens

de eerste schooldag: ouders brengen

nen leveren aan het gezonde innerlijke

& Leren, stelde het boek ‘Het tiener-

beter begrijpen, zodat ze minder tot

anders’ de tienerhersenen werken .

OC&W, volgens de wetenschap, volgens

hun kind naar school, dragen hun

kind, dat de staatssecretaris onze hulp

brein. Over de adolescent tussen biologie

spanningen en conflictsituaties leiden.

Het blijft dan ook in de lucht hangen

de media – allemaal belangrijk, echt

kind over en daarmee een deel van de

nodig heeft bij het verdedigen van de

en omgeving’ samen, een prachtige rijk

En dat jongeren minder met vallen en

of die tiener die op zijn skatebord in

waar. Maar past het nog op ons bordje?

opvoeding. Welk deel precies, daar gaat

democratie, dat wetenschappers ons

geïllustreerde uitgave van University

opstaan, met zuchten en zeuren alles

razende vaart een helling af gaat dat

Zo wordt het toch allemaal koud? Waar

de school over, maar wél in voortdu-

toevertrouwen de hersens van onze

Press Amsterdam (2016). Een boek

zelf moeten uitzoeken.

nu durft omdat-ie nog maar zo weinig

blijft onze eetlust dan nog?

rende samenspraak met ouders over

kinderen beter te activeren door een

ervaring heeft met mogelijke gevolgen

Neem nou Alexander Rinnooy Kan met

rollen en verantwoordelijkheden. Neem

breder muzikaal aanbod. Het zijn com-

boordevol informatie en praktische tips, voor docenten in het voortgezet

Het tienerbrein bevat een makkelijk

of omdat zijn hersenen nu eenmaal

zijn voorstel van afgelopen voorjaar

bijvoorbeeld een meisje dat keer op

plimenten aan onze beroepsgroep. We

onderwijs bijvoorbeeld, waarom zij tie-

leesbare basistekst, wat breedsprakig

anders functioneren. Of is het een in

om warme maaltijden op school te

keer zonder ontbijt naar school wordt

krijgen het vertrouwen alle uitdagingen

ners beter niet zulke open opdrachten

misschien, en overzichtelijke, puntsge-

feite het zelfde als het ander?

introduceren. Op zijn missie is niets

gestuurd. Als ze door haar lege maag

van de maatschappij aan te pakken. Je

kunnen geven en liever meer structuur.

wijs opgebouwde informatieve inzet-

aan te merken (afgezien van een berg

op school niet tot leren komt, is het ook

zult maar leraar zijn, wat een topbaan!

stukjes met soms ook specialistische

aan praktische en financiële bezwa-

onze verantwoordelijkheid. Dus smeren

Ik schep lekker nog een keer op. Die

Zoals in het voortgezet onderwijs het

kennis, over selectieve hersenrijping

ren). Er is niemand tegen een goede

we met liefde een boterham en delen we

energie kan ik wel gebruiken.

belang van structuur en sturing vaak

bijvoorbeeld, pruning, het snoeien van

middagmaaltijd, waarbij kinderen ge-

wordt onderschat, vindt Jolles, zo is

het hersengewas, en myelinisatie, de

varieerd en gezond leren eten en liefst

hetzelfde het geval met kennis, vocabu-

beveiliging van de bedrading.

de maaltijden ook zelf mee helpen

laire en procedures. En in het onder-

Toch is het boek in meerdere opzich-

bereiden. Maar wie is er nou eigenlijk

wijs mogen ook de kennis over en de

ten ook wat ongemakkelijk. Dit omdat

verantwoordelijk voor de innerlijke

ervaringen met de wereld gerust wat

woorden als pubertijd en adolescentie

jonge mens? Leraren of ouders?

uitgebreider. Het heeft geen zin om de

en nu ook nog het Engelse ‘emerging

Het schuurt wel vaker in het schemer-

nadruk al op zelfstandigheid te leggen

adulthood’ (ontluikende volwassenheid

gebied van rollen en verantwoordelijk-

als tieners nog lang niet zo ver zijn,

– tot wel 25!) wel duidelijk omschre-

heden over opvoeding en onderwijs. Er

als ze nog onvoldoende ervaringen op

ven worden (het Latijnse adolescere

zijn leraren die vinden dat ouders te ver

deden om stevig op te staan. Tips ook

betekent volwassen worden, pubescere

gaan in het stellen van bepaalde eisen

voor op het sportveld, voor de motori-

haargroei krijgen), maar het woord

in het onderwijsaanbod, ook al hebben

sche ontwikkeling en de ontwikkeling

volwassenheid helemaal niet. En bij het

ouders misschien een terechte zorg.

van discipline en samenwerking. En

‘verbreinen’ van kind tot adolescent

En er zijn ouders die vinden dat leraren

voor thuis, bij de opvoeding. Meestal

tot volwassene wordt wel voortdurend

zich niet moeten bemoeien met de bed-

is gericht sturen en gericht controleren

beweerd dat die jeugdige hersenen

tijd van de kinderen, ook al observeert

effectiever dan algemeen en levert ook

‘heel anders’ functioneren dan die

de leraar voortdurend een gapend kind

helpen analyseren waar het misging

van volwassenen, maar er wordt nooit

meer op dan alleen maar voorzeggen

echt duidelijk gemaakt in welk opzicht

dat moeite heeft met concentreren.

In een maakbare wereld zou het allemaal

hoe het moet. En probeer als ouders

dan. Het verschil tussen hersenen en

heel logisch zijn. Tussen 8.15 en 15.00 uur zijn de kinderen onze verantwoor-

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 40

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 40

9

v Thema

10

Thema

Verschillen in opvoeding veroorzaken de prestatiekloof Door Patrick Sins, lector Vernieuwingsonderwijs Saxion en Thomas More Hogeschool

kwam. Ook als een gezinslid een af-

volgens Lareau hun eigen voordelen.

spraak bij de huisarts had, waren Lareau

Zo leren kinderen uit arbeidersgezin-

en haar collega’s daarbij aanwezig.

nen meer over sociale omgang met

Lareau vond twee patronen in de

leeftijdsgenoten en zijn ze creatiever

opvoedingsstijl van de gezinnen, die

in het invullen van hun vrije tijd. Het

nagenoeg parallel lopen aan verschillen

voordeel van concerted cultivation is

in sociaaleconomische klasse. Ouders

dat kinderen ondernemender zijn en

met een modaal inkomen (midden-

met meer zelfvertrouwen interacties

klasse) zijn in hun opvoeding erg bezig

met anderen aangaan. In onze huidige

Onderzoeken tonen steevast aan dat

voor rekenen. Ze volgden de leerlingen

Volgens de onderzoekers ondernemen

om de talenten en vaardigheden van

samenleving worden juist deze laatste

kinderen van hoogopgeleide ouders

vijf jaar lang en namen de CAT steeds

kinderen van ouders met een lage

hun kinderen actief te ontwikkelen.

kwaliteiten gewaardeerd, vooral in het

betere cijfers halen dan kinderen van

af aan het einde van ieder schooljaar en

sociaaleconomische status tijdens de

Deze ouders betrekken hun kinderen bij

onderwijs- en werkveld. Kinderen uit

laagopgeleide ouders. Dit verschijnsel

aan het begin van het nieuwe school-

vakantie minder activiteiten die voor het

gesprekken en nodigen hen uit om vra-

arbeidersgezinnen worden in dit opzicht

heet de prestatiekloof. Er is onderzoek

jaar, net na de zomervakantie. Zij onder-

dus benadeeld.

zochten de ontwikkeling van leerlingen

verwerven van taal en rekenen voordelig zijn6. Ouders uit de hogere inkomens-

gen te stellen, kritisch te zijn en samen

naar gedaan en wat blijkt: de prestatie-

over activiteiten te overleggen. En zij

Kortom, de prestatiekloof kan voor

kloof groeit niet op school maar in de

uit verschillende laag, midden en hoog

groep stimuleren hun kinderen meer

organiseren meer naschoolse activitei-

een groot deel worden verklaard door

vrije tijd, door verschillen in activiteiten

sociaaleconomische groepen tijdens het

tot leerzame activiteiten zoals muse-

ten. Lareau noemt deze opvoedingsstijl

verschillen in opvoeding. Verschillen in

en in opvoeding.

schooljaar en tijdens de zomervakantie.

umbezoek, muziek- en/of sportles-

concerted cultivation (vertaald: gecoör-

opvoedingsstijlen leiden tot verschil-

Wat bleek: tijdens het schooljaar lieten

sen, boeken lezen of deelname aan

dineerde opvoeding).

len in de hoeveelheid tijd die kinderen

Soms levert onderzoek ‘bijvangst’ op.

alle groepen een gelijke vooruitgang

zomerscholen- of cursussen. Zij hebben

De opvoedingsstijl die voorkomt in

besteden aan activiteiten die bijdragen

59(6), 822-838.

Zo laat ons onderzoek naar de effecten

zien. Sociaaleconomische status heeft

voor hun kinderen meer financiële mid-

gezinnen met een lagere sociaalecono-

aan leren. En dit zien we terug in de

Driessen, G., Mulder, L., Ledoux, G.,

van vernieuwingsonderwijs zien dat er

dus geen invloed op de leeropbrengst

delen tot hun beschikking. Maar dat is

mische positie noemt Lareau accom-

verschillende scores op taal en rekenen.

Roeleveld, J., & Van der Veen, I. (2009).

vooralsnog amper verschillen zijn tus-

tijdens het schooljaar. Maar in de

beslist niet het enige. Ook verschillen

plishment of natural growth (vertaald:

Kinderen uit meer welgestelde gezinnen

Cohortonderzoek COOL5-18. Technisch

sen vernieuwingsscholen en reguliere

scores op de CAT na de zomervakantie

in opvoeding hebben effect op taal- en

bereiken van natuurlijke groei). Deze

scoren hoger, niet omdat ze slimmer

rapport basisonderwijs, eerste meting

scholen als het gaat om de taal- en rekenprestaties1, maar bijna alle analyses

worden verschillen zichtbaar. Leerlingen

rekenvaardigheden.

ouders vinden vooral veiligheid, onder-

zijn of doordat ze meer geld hebben,

2007/08. Amsterdam, Nederland: SCO-

dak, voeding en liefde van belang. Ze

maar omdat ze netto meer tijd besteden

Kohnstamm Instituut.

tonen aan dat leerlingen met hoogop-

het nieuwe schooljaar met een gelijk of

Opvoedingsstijlen

gaan uit van een natuurlijke ontwikke-

aan leren. Ze worden daartoe in hun

Heyns, B. (1978). Summer Learning

geleide ouders hogere prestaties halen

zelfs minder niveau dan ze hadden aan

De Amerikaanse socioloog Annette

ling en groei bij hun kinderen. Daarom

opvoeding aangezet en uitgedaagd. En

and the Effects of Schooling. New York:

op taal en rekenen dan leerlingen met

het eind van het vorige schooljaar. Leer-

Lareau onderzocht met haar onder-

geven ouders hun kinderen de ruimte

dat (juist) ook in de zomervakantie.

Academic Press.

laagopgeleide ouders. Dit fenomeen is

lingen uit de hogere inkomensgroep

zoekersteam eind vorige eeuw enkele

om zelf invulling te geven aan hun vrije

Dit heeft onmiskenbaar grote gevolgen

Heyns, B. (1987). Schooling and cog-

niet nieuw. Het wordt de prestatiekloof

scoren na de zomervakantie hoger op

gezinnen met verschillende sociaaleco-

tijd. Deze kinderen worden door hun

voor de verdere school- en werkcarrière

nitive development: Is there a season

genoemd: verschillen in leerprestatie

de CAT en beginnen het schooljaar dus

nomische achtergronden. Zij obser-

ouders minder aangezet om actief deel

van leerlingen. Meer leren door anders

for learning? Child Development, 58,

die samenhangen met verschillen in

met een voorsprong. Dit effect is cumu-

veerden elk gezin tijdens hun dagelijkse

te nemen aan gesprekken met volwas-

opvoeden dus?

1151–60.

sociaaleconomische status van de ouders.2 Ik denk dat het te maken heeft

latief: hoe hoger het inkomensniveau

bezigheden door ze ongeveer twintig

senen.

van ouders is des te hoger hun kinderen

keer te bezoeken en te interviewen. De

met verschillen in de hoeveelheid tijd

scoren op de CAT. Kortom, leerlingen

observaties gingen behoorlijk ver en

Huisarts

die kinderen (kunnen) besteden aan taal- en rekenactiviteiten3, maar dan

uit de lagere inkomensgroepen leren

waren behoorlijk intensief, voor beide

gedurende het schooljaar evenveel,

vooral buiten school. Ter illustratie twee onderzoeken.

uit de lagere inkomensgroep starten in

Lareau, A. (2003). Unequal Childhoods:

Geraadpleegde literatuur

Class, race, and Family Life. Berkeley and

Alexander, K.L., Entwisle, D.R., and

Los Angeles, CA: University of California

Het verschil tussen beide opvoe-

Olson, L.S. (2001). Schools, Achieve-

Press.

partijen: de onderzoekers gingen mee

dingsstijlen komt mooi naar voren in

ment, and Inequality: mmm A Seasonal

Sins, P.H.M. (2012). It’s about time.

maar tijdens de zomervakantie leren

als de kinderen naar school moesten, ze

Lareau’s beschrijving van een bezoek

Perspective. Educational Evaluation and

Deventer:

ze niets bij en laten soms zelfs een

volgden het gezin naar de kerk, ze wa-

aan de huisarts. Terwijl het ene kind

Policy Analysis, 23(2), 171–191.

Saxion Dalton University Press.

terugval in hun leerprestatie zien. Dit

ren van de partij als familie op bezoek

zich samen met haar moeder heeft

Entwisle, D. & Alexander, K. (1994).

Sins, P.H.M. & Zee, S. van der (2015).

Zomervakantie

terwijl leerlingen uit hogere inkomens-

voorbereid op het bezoek en actief vra-

Winter setback: school racial compo-

De toegevoegde waarde van traditio-

Drie Amerikaanse onderzoekers4 pro-

groepen gedurende de zomervakantie

gen stelt aan de dokter, geeft het andere

sition and learning to read. American

neel vernieuwingsonderwijs: een studie

beerden zicht te krijgen op de oorzaken

extra bijleren.

kind slechts kort en bondig antwoord

Sociological Review, 59, 446-60.

naar de verschillen in cognitieve en

van de prestatiekoof. Zij namen bij

De prestatiekloof wordt dus veroorzaakt

op vragen van de huisarts en neemt zelf

Entwisle, D.R., Alexander, K.L., & Olson,

niet-cognitieve opbrengsten tussen dal-

665 leerlingen op diverse scholen in Baltimore, Amerika de CAT5 af, een

door verschillen in activiteiten die buiten

niet deel in het gesprek dat zijn moeder

L.S. (1994). The gender gap in math:

tonscholen en traditionele scholen voor

met de arts heeft.

Its possible origins in neighborhood

primair onderwijs. Pedagogische Studiën,

soort citotoets voor begrijpend lezen en

terug te voeren op de familiesituatie.

Beide opvoedingsstijlen hebben

effects. American Sociological Review,

92, 254-273.

Montessori Magazine

de school plaatsvinden en die zijn deels

1 2 3 4 5 6

Sins en Van der Zee, 2015 Heyns, 1978; 1987 Zie ook Sins, 2012 Alexander, Entwisle en Olson California Achievement Test Entwisle en Alexander, 1994

nummer 2 | jaargang 40

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 40

11

m Thema

12

Thema

Montessoriopvoeding voor ouders Bob Molier

Manja Haze richtte in 1993 Kinder-

pectvolle ik-boodschap (‘ik vind dit niet

tering. En door waardeoordelen achter-

dagverblijf Mickey op. Zij is ook actief

leuk’) dan is straffen vaak niet nodig.

wege te laten leren kinderen beter om

in het Montessoriplatform Oost-Ne-

Als je uitgaat van vertrouwen en met

zelf na te denken en te vertrouwen op

derland, dat het montessorionderwijs

een kind de situatie doorspreekt dan

hun eigen oordeel.’

in de regio wil laten groeien. Maar

groeit de band tussen ouder en kind.’

hoe laat je ouders kennismaken met

En hoe belonen we? ‘Ik houd er niet

Cursus montessoriopvoeding

montessorionderwijs? Zij bedacht en ontwikkelde een website1 over opvoe-

van om een kind de hele tijd te prijzen:

Twee keer per jaar geeft Manja Haze

dan maken we het afhankelijk van onze

een cursus voor de ouders van haar

ding. En nu geeft zij ook cursussen.

complimenten. Een voorbeeld? Mijn

kinderdagverblijf in Hengelo: montes-

Hoe kijkt Manja aan tegen montesso-

kind vraagt: “Mam, wat vind je van

soriopvoeding voor kinderen van twee

riopvoeding?

mijn tekening?” Dan zeg ik niet: “Ah

tot vier jaar. ‘Ouders vinden het mach-

wat mooi!” maar vraag: “Wat vind je

tig interessant. Dat zij gekozen hebben

’Het begon met een gevoel: leerkrach-

er zelf van?” En dan praten we over de

voor een montessorikinderdagverblijf

ten weten veel over montessoriopvoe-

tekening.’ Zo werkt het team ook op

betekent niet dat zij altijd veel weten

ding en ouders niet. Hoe laten we hen

het kinderdagverblijf. ‘Als een kind iets

over montessoriopvoeding. De cursus

daar kennis mee maken? Toen kwam

gelukt is zeggen we niet: “Geweldig!”

beslaat drie avonden, met elke keer

eerste avond hebben opgestoken in de

of stel voor om twee keer te lopen.

begonnen we samen en daarna liet ik

ik op het idee van een website.’ Manja

maar dan zeggen we vrolijk: Gelukt!”

een maand daartussenin. Dat geeft ou-

praktijk te brengen en hun vragen daar-

Ik leerde van Manja om er scherp op te

hem alleen zijn gang gaan. Hij kwam

had al veel ideeën over opvoeding en

Dat is geen oordeel maar een consta-

ders de gelegenheid om wat zij op de

Een leidster is betrokken bij de kinderen maar geeft ze de ruimte om de handelingen zelf te verrichten.

Foto: Jeleukstefoto.nl

over op de tweede avond te stellen.

blijven dat mijn alledaagse handelin-

dan na een tijdje bij me en dan pakten

binnen twee weken was de website in

Want anders opvoeden, dat gaat niet

gen Senn helpen bij zijn zelfredzaam-

we samen de draad weer op. Maar de

de lucht. De meeste reacties krijgt zij

van de ene dag op de andere.’ Via de

heid. Bijvoorbeeld als ik voor hem zijn

tijd waarin hij tevreden zelf speelde

via de aan de site gelinkte facebookpagina2 met tegen de 440 volgers. Ook

facebookpagina is Manja Haze nu ook

avondeten op schep. Waarom doe ik

werd steeds langer.’ Rebecca praatte

benaderd door een vader uit Utrecht,

dat eigenlijk?’

er ook met Senn over: ‘Ik zei wat ik

de site van Mickey besteedt, onder

die de cursus wil volgen. Daarom geeft

pedagogische visie, aandacht aan

zij in april een cursus die ook open

Stomkop

mijzelf verwachtte. En omdat ik vanuit

Maria Montessori. Maar minder aan

staat voor andere belangstellenden.

De cursus over opvoeding bij Manja

gelijkwaardigheid wil opvoeden wil ik

van hem verwachtte en ook wat ik van

besloeg drie avonden. Rebecca leerde

het hem ook eerlijk vertellen als ik een

Rebecca de Jong

daar om een keuze te maken uit al

fout maak of twijfel.’

Rebecca de Jong volgde een jaar

het speelgoed dat Senn had en om

‘De essentie van montessoriopvoeding

geleden de cursus van Manja Haze.

dat overzichtelijk en toegankelijk voor

Inmiddels heeft Rebecca zelf een

zit voor mij in respect en zelfstandig-

Haar zoontje Senn, toen drie jaar, zat

Senn in een kast te zetten. ‘Dat gaf zo-

kindercoachpraktijk. ‘Ik vind het

heid. Opvoeders moeten niet alles voor

op kinderdagverblijf Mickey. Rebecca

wel Senn als mijzelf rust en overzicht.’

belangrijk dat kinderen oprecht de

het kind bepalen maar ze op gelijk-

zelf werkte toen bij een kinderopvang

Op een van de avonden kregen de

aandacht krijgen die ze verdienen.

waardige wijze laten meedenken over

die de pedagogiek volgde van Reggio

ouders reflectievragen over hoe zij hun

Positieve aandacht. En soms moeten

de eigen inbreng. Ik vind autonomie

Emilia. ‘De montessoriaanse grond-

kinderen opvoedden. Rebecca maakte

zij gecorrigeerd worden. Kies dan goed

geven een vorm van respect. Net zoals

houding kende ik dus wel, met gelijk-

zich zorgen omdat Senn niet alleen wil-

je woorden, want etiketteringen zoals

het respectvol is om kinderen te laten

waardigheid en respect als uitganspun-

de spelen, maar altijd samen. Zij werd

stomkop of rommelkont kunnen har-

delen in gesprekken als je als leraar

ten. Dat betekende dat we kinderen

zich ervan bewust dat zij dat zelf in

der aankomen dan je denkt. Die blijven

en ouder over hen spreekt. En ik denk

niet gingen afrekenen als er iets mis

stand hield: ‘Ik had een schuldgevoel,

hangen en kunnen kinderen verdrietig

goed na over straffen en belonen: als

gaat, maar begeleiden en helpen. Een

want Senn is enig kind en altijd maar

en onzeker maken. Mijn ervaring is dat

ik kinderen aanspreek vanuit een res-

voorbeeld: een kind neemt een bordje

alleen. Het is lekker huiselijk en gezel-

kinderen heel goed kunnen meeden-

en een kopje mee naar het aanrecht

lig om samen een spelletje te doen,

ken over wat ze nodig hebben en wat

en er valt iets om bij het neerzetten. Ik

maar dankzij Manja heb ik ervaren dat

ze zelf wel en niet kunnen. En dat ze

laat het kind ervaren hoe het is om het

kinderen ook veel zelf kunnen. Zij hielp

graag hun best doen. Kinderen verdie-

kopje en bordje anders vast te houden,

me op weg. Als Senn ging knutselen

nen ons vertrouwen.’

opvoeding.

Ik-boodschap

1 http://www.montessori-opvoeding.com/ 2 www.facebook.com/montessoriopvoeding/

Montessori Magazine

Foto: Jeleukstefoto.nl

Een leidster wil een kind oppakken: ze knielt, maakt oogcontact, steekt haar handen uit en wacht totdat het kind op haar reageert waarna ze het op zal pakken. Ze vertelt het kind wat er gaat gebeuren.

nummer 2 | jaargang 40

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 40

13

v Thema

Thema

Van ‘help mij het zelf te doen’ naar ‘help mij zelf te leren’ Els Mattijssen, Ward van de Vijver

metacognitie in de jaren ’70 leek deze

maken.’

aanpak voldoende. Maar ‘Help mij zelf

Leider: ‘Wil je mij vertellen wat je al wel

te leren’ vraagt een hoger niveau: in dia-

weet van vermenigvuldigen?’

loog met de kinderen andere opdrach-

Kind: ‘Alles?’

ten geven en andere vragen stellen, hen

Leider: ‘Ja, daarna proberen we het

er op wijzen dat er meerdere oplossin-

probleem onder woorden te brengen

gen kunnen zijn en hoe zij hun resultaat

en een nieuwe stap te maken.’

mooier of beter kunnen maken.2 Als leraar moet je bij je les precies het

Leider: ‘Hoe ga je de volgende opgave ga je het product controleren?’

kernconcept. Pas dan kan je goede

Zelfsturing

feedback geven. Liefst vooraf, tijdens

Leider: ‘Wat zou je de volgende keer

én na het werk. Je moet kunnen onder-

anders doen?’ Deze vraag kan je stel-

Jonge kinderen vinden vaak goede

scheiden welke vragen slechts leiden

len als het kind een probleem heeft bij

Leerdoelen

oplossingen door de leraar na te doen.

tot een goed antwoord en welke dieper

het berekenen van het product of als

Er zijn vier strategieën die het ant-

Imitatie werkt prima bij peuters en

gaan: leiden tot inzicht in de leerpro-

iets anders in het proces vastloopt.

woord op de som 5+7 oplossen: tel-

kleuters. Maar dat is onvoldoende voor

cessen. Als je feedback geeft kan je

oudere kinderen: leraren moeten hen

aan het gedrag en aan de reactie van

helpen na te denken over hun leer-

de kinderen aflezen of je als leraar de

Feedback geven

10). Alleen zeer intelligente kinderen

proces en de resultaten. Dat zeggen

juiste begeleiding hebt gegeven.

Spreek vooraf met het kind de

ontdekken deze strategieën zelf. Dat

planning door, de vraagstelling en

versterkt hun zelfbeeld. De meeste

psycholoog/pedagoog Els Mattijssen

14

aanpakken? Waar begin je mee en hoe

leerdoel kennen en bij materialen het

len, rijgen, splitsen en handig rekenen (voorbeeld: 495 + 515 = 500 + 500 +

en pedagoog Ward van de Vijver. ‘Help

Feedback bij een 4-jarige

de strategie om het antwoord te

kinderen hebben meer baat bij een

mij het zelf te doen’ moet overgaan

Observatie/signalering

vinden. Observeer hoe het kind

demonstratie om tot een beter pro-

naar ‘help mij zelf te leren ’.

De leidster ziet dat het kind de kleur-

werkt om objectief en nauwkeurig

duct of een vloeiend proces te komen.

spoelen in de volgorde legt zoals ze in

feedback te kunnen geven. Begeleid

Let bij het klein vermenigvuldigbord

Voor jonge kinderen, tot 3 à 4 jaar,

de doos zaten. Het doel is dat het de

het kind met je feedback tijdens

goed op hoe de kinderen hiermee

werkt ‘Help mij het zelf te doen’ prima.

kleuren ordent van licht naar donker.

het werk en verwoord hardop wat

werken. Het bord is bedoeld om het

Hun hersenen zijn er klaar voor om te

Dat is niet overal gelukt.

je waarneemt: ‘Ik zie dat je stap

reversibel rekenen te ondersteunen:

kijken, te luisteren en na te doen. Maar

Proces feedback

voor stap doet wat je van plan was’

als ik 3x4 neerleg, dan zie ik dat het

al vanaf hun derde of vierde jaar kun-

Leidster: ‘Ik zag dat je de kleurspoelen

of: ‘Ik zie dat je vastloopt bij het

niet uitmaakt of ik 3x4 doe of 4x3. Pas

nen kinderen leren nadenken over waar

stuk voor stuk uit de doos nam en dat je ze meteen in een rij legde.’

verzamelen van informatie’.

Als je feedback verbindt met de kern

op: vaak tellen kinderen alleen her-

zij mee bezig zijn, hoe zij zelfstandig kunnen komen tot een oplossing of

Kind: ‘Ja Thomas deed het ook zo.’

van de opdracht, wees dan specifiek.

vermenigvuldigen, maar zij doen dat

een product. Dat is meer dan de leraar

Leidster: ‘Je kunt het ook op een an-

Zeg niet: ‘Je tekening heeft mooie

niet, ze tellen. Het antwoord is dan de

nadoen. De leraar helpt het kind met

dere manier doen.’

kleuren’, maar: ‘Op je tekening laat

(optel)som en niet het product.

vragen stellen, plannen maken, onder-

Kind: ‘Hoe dan?’

je de gevolgen van een aardbeving

haald op. Het lijkt dan of zij kunnen

Leidster: ‘Welke kleur vind je mooi?’

zien’. Geef je achteraf positieve én/of

naar een doel. Hij stimuleert het kind

spullen te zoeken die dezelfde kleur heb-

geving samen met een begeleidende

Kind: ‘Blauw.’

negatieve feedback, wees daarin dan

Imiteren

executieve functies te ontwikkelen.

ben. Vooraf laat de leraar het kind ook

leraar en dat is voor jonge kinderen

Leidster: ‘Kijk, ik leg ze door elkaar en

precies. Dus niet: ‘Goed gedaan’ of

Maria Montessori vond in de jaren

Hoe zit dat? Mattijssen: ‘In ons brein

verwoorden hoe hij dit gaat aanpakken.

goed om zich te ontwikkelen. Bij het

maak dan weer een rij.’

‘Het gaat niet goed’. Beter is: ‘Je heb

‘20 nog dat de leraar alles moest

ontwikkelen de voorste hersenen zich

Waar leg je het materiaal neer, wat doe

je eigen maken van culturele en sociale

Leidster: ‘Met welke kleur doe jij het

duidelijk verteld hoe een aardbeving

voordoen en het kind alles nadoen.

het laatst. Van daaruit worden vaardig-

je als je ergens niet bij kunt? De leraar

vaardigheden wordt de rol van de

nu?’

ontstaat’ of ‘Ik raad je aan om meer

Maar in 1934 schreef zij over de

heden aangestuurd zoals planmatig

spelt die opdracht dus niet tot in de

leraar steeds belangrijker.

Product feedback als het kind klaar is:

te vertellen over hoe een aardbeving

veranderende rol van de leraar in

handelen, flexibel zijn, logisch den-

puntjes uit, maar leert het kind op deze

Leidster: ‘Nu ligt in iedere rij de

ontstaat’. Bij kinderen tot een jaar of

Psychogeometry: ‘As educators,

ken, aandacht richten, op tijd kunnen

Er zijn verschillende niveaus in het

donkerste kleur aan het eind en hier de

tien heeft vooral positieve feedback

we therefore turn to the periphery.

stoppen en heel belangrijk: prosociaal

wijze nadenken en plannen.

Meer dan de helft van de 9-jarigen kan

nadenken over het werk. Op het eerste

lichtste kleur!’

veel effect , daarna leren de kinderen

Instead of leaving the child to his

gedrag vertonen. Vanaf de kleutertijd

goed meedenken over de processen

niveau denk je: wat heb ik gedaan? Is

meer en veranderen ze hun gedrag

research in an excessively compli-

ontwikkelen kinderen stap voor stap

van leren.1 Leraren willen kinderen op

dat goed of niet goed? Op dit eerste

Feedback bij een 8-jarige

als ze ook negatieve feedback krijgen.

cated and unsuitable world, we pre-

deze vaardigheden.’

eigen benen zetten en ze het gevoel

evaluatieniveau heeft het kind baat bij

pare him, putting a more restricted

feedback over het product van het werk/

Op basis van een observatie Proces feedback:

Ze leren dan beter van fouten. Dit

geven: ‘Ik kan dit, ik weet het, ik stel

world, suited to his needs, within

Een voorbeeld: het kiezen van werk ge-

wat voor’. Dus leraren: geef ze instru-

de taak. Op het tweede niveau denk je

Leider: ‘Ik keek naar je en dacht te

bleek uit onderzoeken van Van Duijvenvoorde3 en van Van den Bergh.4

beurt in eerste instantie meestal min of

menten om zichzelf hoog te achten.

na over de vraag: hoe heb ik het werk/

zien dat je bij deze vermenigvuldigop-

meer toevallig. Met behulp van de leraar

Montessori ontwikkelde materialen,

de taak aangepakt? Tot aan het verschij-

gave bleef steken. Je keek naar mij en

kan het kind leren een plannetje te ma-

plaatste die in een voorbereide om-

nen van onderzoeken en artikelen over

daarna bracht je het groot vermenig-

zoek doen en meerdere wegen vinden

ken. Het kind heeft de namen van twee kleuren geleerd. Als vervolgactiviteit stelt de leraar voor om in de school allerlei

Montessori Magazine

vuldigbord terug naar de kast.’

1 Hooijmaaijers, T. Ontwikkelingspsychologie voor leerkrachten basisonderwijs. September 2011 2 Hulpwijzer Feedback naar Hattie

nummer 2 | jaargang 40

Kind: ’Ja, ik weet nog steeds niet hoe ik deze sommen met grote getallen moet

Montessori Magazine

reach of his periphery’.5

3 Van Duijvenvoorde et al., 2008 Journal of Neuroscience: Evaluating the Negative or Valuing the Positive? Neural Mechanisms Supporting Feedback-Based learning across Development.

4 Redactie Didactief 2016, Van den Bergh. Zij vertaalde haar onderzoek ‘Positieve feedback is niet altijd het beste’ naar effectieve feedback in een praktisch handboek met website en samen met Anja Ros behaalde ze er de NRO-VOR Praktijkprijs mee.

5 Maria Montessori, Psychogeometry, The Montessori series volume 16, p 8. 1934).

nummer 2 | jaargang 40

15

De Kwestie

i

Gabriël Enkelaar Teamleider onderbouw (havovwo) scholengemeenschap Pantarijn in Wageningen

De Kwestie

Als montessori-instellingen zich meer profileren op de kracht van montessoriopvoeding, kiezen meer ouders voor montessorionderwijs.

Bij montessorischolen denken we in Nederland vrijwel altijd aan basisscholen. Niet zo verwonderlijk, omdat Maria vooral voor die leeftijdsgroep haar methode heeft ontwikkeld. Er is in Nederland nog maar een handjevol montessorikinderdagverblijven en vmo-scholen. Toch verbaast het me dat haar pedagogische denkbeelden in Nederland niet veel wortel hebben geschoten in de kinderopvang.

Sinds 2006 ben ik een trouw bezoeker van het Montessori Europe Congress. Daarbij ontmoet ik ook veel enthousiaste medewerkers van montessorikinderdagverblijven. Bijvoorbeeld van de Sunflower Montessori Crèche (www.sunflower.lu) uit Luxemburg die zich sinds 2001 heel succesvol ontwikkelt. Afgelopen zomer ben ik op bezoek geweest bij de montessorikinderopvang in het Noorse Hamar (www.bambini.no). Daar zag ik veel voorbeelden van hoe je ook peuters en dreumesen al heel jong wat meer verantwoordelijkheid en keuzemogelijkheden kunt geven. Bijvoorbeeld door zelf te kunnen kiezen hoe en wanneer je het lekkerste slaapt, of door peuters ook actief te betrekken bij allerlei kleine taakjes die er te verrichten zijn. Ik was onder de indruk van de prachtige uitdagende voorbereide omgeving. Ik zag stimulerend spelmateriaal, waarmee gericht bepaalde functies en ontwikkeling worden gestimuleerd.

Als we kranten en tijdschriften open slaan worden we bedolven onder een veelkleurig palet aan meningen en opvattingen inzake opvoeden. Zo riep Gitty Feddema, sociaal pedagoog, onlangs in het AD ouders (en de politiek) op om de tweeverdienerssamenleving een halt toe te roepen. Ze pleit ervoor dat ouders thuis blijven in de eerste 3 jaren van hun kinderen: ‘Het gebrek aan ouderlijke aandacht kan kinderen kweken die permanent negatieve aandacht vragen of kinderen die fundamenteel onzeker in het leven staan.’ Feddema is voor kinderopvangvrije jaren.

Margot Schreurs Lid NMV-sectie Het jonge kind Werkzaam bij Korein

Eva Baekkel, de directeur van Bambini en bestuurslid van Montessori Europe, en ik hebben het plan opgevat om met het project Montessori Express 2020 op Europees niveau zichtbaar te maken dat er méér is dan montessoribasisonderwijs. Daarbij is een constructieve dialoog tussen ouders en leerkrachten van groot belang. Ik heb de ervaring op Pantarijn dat er veel belangstelling onder ouders is voor avonden over ‘omgaan met de mobiel en social media’, ’alcohol en drugs’ of ‘hoe begeleid ik mijn puber bij de studie’? Door meer dialoog in de driehoek ouders - school - leerkrachten is nog een wereld te winnen, zowel bij de allerjongsten als in het voortgezet onderwijs.

16

Montessori heeft in haar pedagogiek het kind in zijn enorme exploratiedrang gezien en altijd voor ogen gehad en vanuit haar maatschappelijke betrokkenheid het kind gesitueerd in groepen waar kinderen voor elkaar van betekenis kunnen zijn.

‘It takes a village to raise a child.’ In de 21e eeuw kunnen we met elkaar ondervinden dat we elkaar als opvoeders en professionals ondersteunen in de begeleiding van de burger van de toekomst. Samen op weg naar een betere wereld: thuis, in de kinderopvang, de peuterspeelzaal en op school.

Op een plein in Manchester is een reusachtige markt. In het stadhuis achter de rijk gevulde kraampjes is deze vakantie een zaal volgebouwd met kraampjes vol Britse parafernalia. In het kader van een regionale feestdag zit middenin de zaal een man in middeleeuwse kledij, omgeven door een hofhouding. Twee broertjes komen hand in hand voorzichtig dichterbij. Ze durven de man niet goed in de ogen te kijken, maar als hij zijn grote metalen emmer op pootjes tevoorschijn haalt kijken ze hem aan met open mond. Als ze iets dichterbij komen krijgen ze allebei een cadeau. Dan wrijft één van de twee met de vuist in zijn oog. Al snel bemoeit moeder zich ermee en is vader driftig met de edelman in discussie. Wat blijkt: het ene kind heeft een groter cadeau dan het andere kind. Na enkele minuten soebatten strijkt de edelman klaarblijkelijk ridderlijk over zijn hart. Beide kinderen hebben hetzelfde pakje.

Ik werd toch even van mijn stuk gebracht. Montessoriopvoeding. Had ik toch een ander boek moeten kiezen dan ‘Oei ik groei’ of het handboek van dokter Spock. Ik heb bij montessori toch vooral onderwijs in mijn hoofd. Overheid en opiniemakers grijpen onderwijs regelmatig aan om een maatschappelijk probleem door school te laten oplossen Ook bij opvoeding. Niet geheel onterecht trouwens: kinderen zien door de week meer de school dan hun ouders. School en thuis delen de taak tot opvoeden.

Soms legt een kind een verzoek eerst neer bij vader en als die nee zegt gaat het naar moeder. En in de avond, als de kinderen naar bed zijn, dan praten de ouders hierover en dan zeggen ze tegen elkaar dat ze één lijn moeten trekken. Zo is het ook met opvoeding thuis en op school: een goede aansluiting tussen school en thuis heeft positieve effecten op het leervermogen van kinderen. Ik ken geen school die daar niet aan werkt.

Egbert de Jong Algemeen directeur Montessorivereniging

Ook montessorischolen doen dat. En meer dan veel andere scholen, die met ouders vooral spreken over de inhoud van het onderwijs, kunnen wij op montessorischolen aangeven hoe we kinderen uitdagen, prikkelen om zelf vragen te stellen, te onderzoeken en te willen weten. Onze montessori-educatie is een echte troef. Omdat we zo’n duidelijk beeld hebben bij de ontwikkeling van kinderen en de rol die kinderen en de opvoeders daarin spelen, kunnen we in goede samenwerking met ouders ook zorgen dat we tussen school en thuis één lijn trekken.

Haarlemmermeer

Maarten Stuifbergen Groepsleraar Montessorischool Leidschenveen Montessoriopleider Haagse Hogeschool Studiebegeleider Hogeschool Leiden

nummer 2 | jaargang 40

Veel montessorischolen schermen met het mantra dat het kind centraal staat. Dit kan je vanuit de pedagogiek op vele manieren interpreteren. Edith Hooghe1 stelt vraagtekens bij de nadruk op de eenzijdige ontwikkeling van de individuele mens, zij pleit voor opvoeding gestuurd vanuit gemeenschapszin. Ook Montessori legde de nadruk op de ontwikkeling en opvoeding van het individuele kind en hechtte aan het belang van de context waarin dat kind opgevoed wordt.

Student onderwijswetenschapHebben de edelman en de ouders van het tweetal de juiste keuze gemaakt door de broers eenzelfde cadeau te geven, of zagen ze de pedagogische mogelijkheid over het hoofd om het bewustzijn te creëren dat we allemaal onderdeel van het geheel zijn?

De prominente plaats van opvoeding in ons onderwijs is onderbelicht en over dit onderwerp kan niet genoeg binnen teams en met ouders gesproken worden.

pen Open Universiteit

En natuurlijk profileren we ons daar op. Dat biedt ouders de kans meer vragen te stellen over de invulling van opvoeding en onderwijs. Of deze aanpak leidt tot meer aanmeldingen hangt wel sterk af van de manier waarop je je profileert.

Montessori Magazine

Tijdens een bezoek aan een montessorikinderdagverblijf in Zwolle zag ik onlangs hoe een peuter van 3 jaar een baby van 10 maanden even zachtjes aanraakte en ze elkaar in de ogen keken. Ze kwamen samen tot rust en verbondenheid. Ik zag een peuter van 3,5 jaar gedurende lange tijd in opperste betrokkenheid planten verzorgen met de plantenspuit.

Ik zag rond 12.00 uur alle kinderen zelf de tafel dekken, boterhammen smeren, gezellig samen eten en alles weer opruimen. En bovenal zag ik gedurende mijn gehele bezoek geen enkele negatieve correctie: er was harmonie, samenwerking, aandacht, tijd voor elk kind en voor elkaar. Het lokaal bood volop uitdaging, ruimte om te experimenten, ruimte voor zelfredzaamheid, zelfstandigheid, zelfsturing, zelfvertrouwen, door te mogen doen en ervaren.

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 40

17

Vereniging

Vereniging

M

MOC actief met kindwerkdossier, vernieuwing visitatie, examenreglement en 24-uursconferentie

kelaars en de sectie Bao in overleg over

Een kleine ontwikkelgroep werkt aan

begeleidingstrajecten en onderzoekt de

het nieuwe visitatietraject, gesteund

Wat doet het MOC?

wens tot digitalisering.

door een groep meelezers en klank-

Het Montessori Ontwikkelcentrum

bordgroep: dat is de referentiegroep

(MOC) legt verbinding tussen

Bijeenkomst vervolgtraject visitatiedocument

van het eerdere traject. En voorafgaand

scholen onderling, tussen secties

aan elke sectie Bao vindt er overleg

van de NMV en tussen scholen en

Op 18 januari heeft een groep montes-

plaats met de ontwikkelgroep.

werkgroepen. Het MOC:

sorianen uit het basisonderwijs samen het MOC de dialoog vervolgd over het

Examenreglement montessoribasisbekwaam

nieuwe visitatiedocument (Visitatie 2.0).

In het afgelopen jaar heeft het MOC

N.a.v. de uitkomsten van de eerste verken-

samen met de secties Obo en Bao een

met Angelique Sterken, Sascha Brasz en

Martine Lammerts

18

- richt zich op zes taakvelden: kwaliteit, professionaliteit, ontwikkeling, onderzoek, internationalisering en helpdesk; - bewaakt en actualiseert de

Het MOC coördineert ontwikkelacti-

onderwijs (Bao),

ning was de conclusie dat we meer vanuit

concept NMV-examenreglement ontwik-

montessorivisie en is eerste

viteiten rond het kindwerkdossier, het

Patty Petri en Maaike

onze montessorivisie moeten werken.

keld dat gekoppeld is aan de montessori-

aanspreekpunt voor externe

nieuwe visitatiedocument, het examen-

Verschuren de

Ook kwam naar voren dat organisaties

basisbekwaamheden. Dit examen wordt

onderzoekers, opleiders en or-

reglement bij de vernieuwde opleiding

ontwikkeling van het

grotendeels werken vanuit het What en

voornamelijk een dialoog waarbij de cur-

ganisaties op het terrein van alle

en bereidt de 24-uursconferentie voor.

Kind-Werk-Dossier

How en hierdoor meer behoefte hebben

sist bewijs levert van zijn basisbekwaam-

Hoe staat het ervoor en wie werken

afgerond. Deze

aan controle. Het uitgangspunt is ver-

heden in het portfolio. Hij toont aan dat

hier aan mee? Martine Lammerts zet

auteurs schrijven el-

binding kunnen maken en inzicht krijgen

hij de bekwaamheden heeft ontwikkeld op

de diverse taakvelden en legt

het op een rij.

ders in dit magazine

in wat het van je vraagt om onderdeel te

zowel de werkplek, de opleiding en elders

over alle activiteiten verantwoor-

over de achtergrond en de werkwijze

kunnen zijn van een lerende organisatie.

en dat hij in staat is hierop te reflecteren.

ding af aan het NMV-bestuur en

Het kindwerkdossier

van dit kindwerkdossier (kwd). Al 49

De doelstelling is om veel meer vanuit de

De opleiders oordelen niet alleen, ook de

Afgelopen periode heeft het MOC in

instellingen hebben het product afge-

waarden – Why - te kunnen werken. ’Ga

coach van de school adviseert. Wanneer

samenspraak met de sectie Basis-

nomen. Het MOC is met de ontwik-

uit van de missie van de school’ zegt ook

het nieuwe reglement van kracht is wordt

velden en adviseert het bestuur

de PO-Raad in ‘Onderzoekskader voor het

het veld verder geïnformeerd.

hierover. Het MOC geeft gestalte

toezicht op de voorschoolse educatie en

taakvelden; - coördineert alle activiteiten op

aan alle secties; - ontwikkelt beleid op de taak-

aan ontwikkelwensen van de

het primair onderwijs’ (10 oktober 2016).

24 uurs conferentie in maart

Kijken naar schoolklimaat, kwaliteits-

Het MOC en haar voorbereidingsgroep

zorg en ambitie past goed bij ons als

zijn druk bezig met de laatste voorberei-

NMV. Je kunt namelijk visiteren vanuit

dingen voor de 24-uursconferentie voor

een controlerende rol of meer vanuit

leidinggevenden in het basisonderwijs.

de dialoog. Een zelfevaluatierapport

Het grote aantal aanmeldingen maakt

met indicatoren vanuit de NMV kan de

het nu alvast een feestje om hier mee

scholen al helpen. In de groep kwamen

bezig te zijn. Het wordt een afwisselend

vragen op zoals: ‘Vanuit welke waarden

programma in de prachtige omgeving

werken we?’ ‘Waarom geef ik onderwijs

van Huize Bergen. Een verslag met foto’s

zoals ik doe?’ ‘Visiteren we ontwikke-

volgt uiteraard na 31 maart!

secties en de leden.

lingsgericht of beoordelingsgericht?’

Het MOC informeert We gaan aan de slag met de volgende

in de nieuwsbrieven en

vragen: Wie gaan we betrekken? Wat gaan

in Montessori Maga-

we ontwikkelen? Wat is het tijdspad? Het

zine over de voortgang

is ons doel rond de zomer van 2017 een

van haar werkopdrach-

nieuw visitatiedocument klaar te hebben.

ten. Heb je vragen,

We gebruiken daarbij het visiestuk ‘In-

opmerkingen en

novatief montessorionderwijs’, gekoppeld Bijeenkomst ontwikkelgroep Visitatie 18 januari 2017

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 40

ideeën?

aan de montessoribekwaamheden (beide

Mail ze aan martine.ontwikkelcentrum@

NMV-producten van maart 2016).

montessori.nl

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 40

19

Vereniging

Vereniging

h

Het Kind-Werk-Dossier Patty Petri en Maaike Verschuren

Schrijven en/of typen

Sinds november 2016 is het Kind-WerkDossier verkrijgbaar. Met dit portfolio

letters en woorden

Woorden maken Omgaan met de ander

Omgaan met jezelf

kunnen kinderen in de leeftijd van 2,5 tot 12 jaar zelf tonen hoe vaardig,

Ik schrijf een leesbare tekst en maak gebruik van eenvoudige spellingregels.

aardig en waardig zij zijn. Hoe werkt

Ook verdeel ik de tekst op het papier en maak er een tekening bij.

het? Auteurs Patty Petri en Maaike

Ik begrijp de opbouw van een tekst (begin-midden-slot).

Verschuren geven uitleg.

Ik ken verschillende teksten: fabel, sprookje, gedicht, recept, verhaal, brief/email, artikel, reclame.

Het portfolio van dit kindwerkdossier (kwd) bestaat uit vier tabbladen met 22 pictogrammen. Elk pictogram bevat leerdoelen voor een ontwikkelingsperiode:

Ik kan verschillende soorten tekst schrijven en hanteer alle gangbare spellingregels.

Kwalificaties Lichamelijke en cognitieve ontwikkeling

Ik gebruik mijn handschrift, tekstopbouw en de lay-out om mijn boodschap op papier sterk te maken.

Ook kan ik digitaal teksten schrijven.

peuter, onder-, midden- en bovenbouw.

De leerdoelen zijn zo beschreven dat kin-

20

zijn ontwikkeling aantoont. Dit kan de

hijzelf of een medeleerling gemaakt heeft.

Het kwd kwam tot stand in opdracht

De inhoud van de kindmap kost â‚Ź 5.79 en de lerarenhandleiding â‚Ź 8,26. Al 49

neerslag zijn van schriftelijk werk. Dit is

van de sectie Bao en in samenwer-

scholen/instellingen hebben het kwd be-

per definitie niet alleen maar best-practice,

king met het MOC. Het is samen met

steld. Ook interesse? Ga naar bit.ly/NM-

deren deze (indien mogelijk) zelf kunnen

Het kind voegt per tabblad werk toe dat

lezen. Zie hieronder een overzicht van de tabbladen en pictogrammen.

Het Kind-Werk-Dossier als portfolio

ook werk met gemaakte fouten mag

kinderen en leraren ontworpen. Op het

Vkwd. Daar staan onze contactgegevens

Hiernaast zie je een voorbeeld van Taal

praktische tips voor leraren hoe zij met

zichtbaar zijn: kinderen leren van fouten

eerste concept is feedback gevraagd

voor wie vragen heeft over invoering en

- Het kind leert na te denken over zijn

middenbouw Spellen en stellen. Op dit

kinderen een ontwikkelgesprek kunnen

maken en herstellen. En ook een foto

door leraren en kinderen, waarna een

begeleiding, dan wel aanvullingen en

leerdoelen op alle ontwikkelingsge-

blad kunnen kinderen lezen welke leer-

voeren, feedback kunnen geven en

waarop een leerproces zichtbaar is, kan

tweede versie ontstaan is. Dit tweede

opmerkingen op deze eerste druk. In een

bieden in een werkperiode, leerjaar,

doelen/activiteiten er zijn, per bouw. Het

feedback kunnen ontvangen. Dat is

worden toegevoegd. Verder voegt het kind

ontwerp is weer voorgelegd aan een

volgend magazine beschrijven wij het

(stam)groep of bouw.

kind krijgt hiermee zicht op de ontwikke-

belangrijk voor kinderen: praten over

ingevulde evaluatieformulieren toe die

bredere groep leraren en directeuren.

proces van invoering en gebruik.

ling van peuterbouw naar bovenbouw.

het leerproces aan de hand van wat zij

- Het kind heeft hiermee inzicht in wat er van hem of haar verwacht wordt

Het werken met het kwd is een actief,

nomen. Mogelijke vragen: Wat kun je al?

constructief en cyclisch proces, waarbij

Waar ben je trots op? Wat heb je geleerd

kind laat zien hoe het tot het geleerde

het kind het eigen leren plant, doet/

in de vorige periode? Wat zou je willen

is gekomen, welke vaardigheden het

denkt, aanpast en evalueert onder

leren? Hoe kun je dit bereiken? Wat of

kan en welke inzichten het begrijpt.

begeleiding van de leraar. De leraar richt

wie heb je daarbij nodig? Hoe ga je dat

gedurende de basisschoolperiode.

- Het kind toont zijn ontwikkeling. Het

de pedagogisch-didactische omgeving

aanpakken? Wanneer ben je tevreden?

attitude (houding). Hoe leer ik?

in, zodat het kind spel en werk (taken)

Wanneer is het gelukt? Met welk resul-

Het kwd geeft inzicht in het zelfbeeld

ontmoet. De leraar begeleidt kinderen

taat? Hoe laat je zien dat je ermee bezig

van het kind en geeft antwoord op

bij hun samenwerking en dialoog. In

vragen als

deze omgeving leert het kind weerstand

bent geweest? Wat is het resultaat?

Het kwd bevat ook een katern voor de

- Het kind vertelt en reflecteert op zijn

hierover in hun portfolio hebben opge-

ervaren en leert het deze positief te dui-

leraar, met daarin beschrijvingen van

ik? Wat voel ik? Persoonsvorming,

den. De leraar volgt de ontwikkeling van

zichtbaar gedrag bij verschillende ontwik-

#waardig

kinderen door ze te observeren. Ook

kelingsmomenten. Dit helpt de leraar ge-

bespreekt de leraar in een ontwikkelge-

richt te observeren. Bovendien kan de le-

sprek met het kind diens gedachten en

raar met deze informatie goed inschatten

gevoelens. Het is niet voldoende om

waar het kind staat in zijn ontwikkeling.

digheden? Welke houding heb ik?

de ontwikkeling van kinderen alleen te

Deze indicatoren kunnen ook invulling en

Kwalificaties voor in de samenleving

volgen via geschreven werk of toetsen.

Het kwd biedt in de handleiding

waarde geven tijdens het voeren van een

- Wie ben ik? Wat wil ik? Wat kan

- Hoe ga ik om met mijn omgeving?

Socialisatie #aardig - Hoe ontwikkel ik kennis en vaar-

#vaardig

Montessori Magazine

ontwikkelgesprek met het kind.

nummer 2 | jaargang 40

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 40

21

1 Vereniging

Vereniging

100 jaar montessori, 100 jaar NMV Wilke Vos

Tijdens de Algemene Ledenvergadering

22

2. Om scholen die montessorionder-

producten te ontwikkelen, werkgroepen

p

Paul Op Heij stelt zich voor Paul Op Heij is de nieuwe redacteur van Montessori Magazine.

Waar werkt hij en wat drijft hem?

(ALV) van de NMV van 14 november

wijs geven te verenigen? Het lijkt

te starten, nieuwe ouders te werven via

jongstleden is besloten om een open

een sterk argument. Scholen komen

Facebook. We kunnen de contributie

discussie te voeren over de toekomst

bij elkaar en wisselen zaken en ac-

fors verlagen en met het geld wat de

van de vereniging. Het bestuur doet

tiviteiten uit. Dat gaat in sommige

scholen uitsparen kunnen ze gericht

Als docent geschiedenis en maatschap-

compliment, al moet ik ook toegeven

cent en als publicist ben ik niet alleen

onderzoek en legt de leden het resultaat

regio’s heel goed, andere krijgen

hun eigen producten laten ontwikkelen.

pijwetenschappen ben ik momenteel

dat mijn zoon, die er bij zat, vond dat

nieuwsgierig: ik pionier ook graag. Ik

met voorstellen voor. Tijdens een extra

het niet voor elkaar of regelen dat

Bij een contributie van 2 euro per leer-

verbonden aan het Metis Montessori

ik vaak rare vragen stel. Wat ongetwij-

hoop het ook een tijd voor Montessori

ALV op 6 april wordt de tussenstand be-

op een eigen manier. Van een echte

ling sparen we op een school van 200

Lyceum in Amsterdam Oost, ik meen

feld ook waar is, want als vader, als do-

Magazine te mogen doen.

sproken. Tot 14 november was Wilke Vos

landelijke vereniging is geen sprake.

leerlingen al gauw 700 euro uit.

de eerste zwarte middelbare montes-

sectievoorzitter Basisonderwijs en 4 jaar

Het gevoel speelt zich hoofdzakelijk

Anderzijds is het ook goed om de

sorischool van Nederland.

lang lid van het NMV-bestuur. Hij geeft

af op regio niveau. Alleen de secties

commerciële initiatieven te omarmen.

in dit magazine zijn beeld over de NMV.

Bao en Vmo functioneerden als

Bijvoorbeeld de taalset of mogelijk een

Zelden voelde ik me zo thuis op een

‘vereniging’.

te ontwikkelen rekenlijn. En dan nog

school als deze, die heel expliciet opleidt

de opleiding. Ondanks de vernieuwde

tot wereldburgerschap, die leerlingen

Heeft onze vereniging na 100 jaar nog

3. Om samen nieuwe producten te

levensvatbaarheid? Dat is de centrale

kunnen ontwikkelen? De producten

opleiding is het belangrijk dat scholen

voorbereidt op de grote wijde wereld,

vraag in mijn artikel. In de laatste verga-

die onder verantwoordelijkheid

zelf uitmaken wie ze in huis halen

niet door ze bang voor die wereld te

dering van het bestuur van de NMV die

van het MOC zijn ontwikkeld zijn

om hun leraren te scholen. Wat goed

maken, maar door vertrouwen te geven

ik bijwoonde als bestuurslid, probeer-

prachtig en praktisch. Ze voldoen

montessorionderwijs is, dat zien we

en kennis te delen. En dat dan niet in een

den we het bestaansrecht van de NMV

aan de vraag uit de praktijk. Bijvoor-

op de 160 basisscholen in het land.

sfeer betutteling (‘elke leerling elke dag

te formuleren. Waarom bestaat de

beeld het kindwerkdossier. Maar

Dat wordt niet bepaald door een klein

een beker’) maar door via vertrouwen en

NMV? We kwamen daar niet uit. En dat

daar hebben we geen MOC voor

groepje in onze NMV. Daar moeten we

duidelijke begeleiding en doelen stellen

is niet vreemd. Veel mensen in het veld

nodig. Kijk naar het oosten van het

echt van af, willen we deze vereniging

het beste uit hen te halen. Liefst als

zien niet wat de toegevoegde waarde

land waar de regio zelf producten

laten floreren.

gelijken met elkaar omgaand, de leerling

is. Wat ze wel zien zijn producten die

ontwikkelden; Almere zette haar

Ik adviseer de NMV om het secretari-

heeft alleen maar minder ervaring dan

door de NMV worden omarmd, zoals

eigen succesvolle opleiding op (niet

aat te verkleinen, het bestuur terug te

de volwassene. Liefst ook bewust van

het mkvs, niet worden gebruikt in de

erkend door Obo) en een eigen

brengen tot 4 leden en het MOC en

beider perspectief. Want als je je van dat

scholen. Dat schept geen vertrouwen.

kindvolgsysteem.

de sectie Obo op te heffen. Leraren en

laatste niet ook bewust bent, verlies je

directeuren uit de overgebleven twee

allicht je geduld en daarmee je vermogen vertrouwen te geven.

Andere trajecten, zoals de nieuwe oplei-

4. Om sterk te staan naar andere

ding namen onnodig veel tijd in beslag.

partijen en organisaties? Een rol

secties, Bao en Vmo, delen initiatieven

Het leek wel of het verleden (de oplei-

voor de voorzitter, maar nog nooit

en houden die op gang. Versterk mon-

opgepakt.

tessorinet en werk nauwer samen met

Thuis oefen ik die twee zaken ook

Dalton en Jenaplan.

voortdurend op mijn twee kinderen,

der) belangrijker was, dan de toekomst: het kind. Het kenmerkt de NMV dat zij

5. Samenwerking tussen de secties:

weinig veranderingsgezind is. Dat heb

Het jonge kind, Bao en Vmo? Het

Als we niet ingrijpen, dan zijn er twee

tieners van twaalf en veertien. Zoals ik

ik helaas ook zelf ondervonden.

jonge kind en Bao vergaderen met

mogelijkheden: we worden ingehaald

ook een vader probeer te zijn die niet

elkaar. Het cultuurverschil tussen

door nieuwe ontwikkelingen en de

alleen met standaardopmerkingen over

Ik wil hem in dit artikel nog wel een

Bao en Vmo is zo groot dat het

NMV verdwijnt of we stellen ons over

en vragen aan zijn kinderen komt. Ik

keer stellen: waarom de NMV?

bijna onverenigbaar is. De taal die

10 jaar nog steeds de vraag: waarom

herinner me een opmerking van mijn

1. Om het gedachtegoed van Maria

gesproken wordt is verschillend.

NMV? Veranderen we wel, dan brengt

dochter (in de vierde van het Montes-

Montessori in stand te houden?

Wat werkt dan wel binnen de NMV? Ei-

het de dynamiek weer in de NMV, zorgt

sori College in Nijmegen, waar ik zelf

Een argument dat we vooral horen

genlijk zijn er maar twee zaken die ertoe

dat het kind weer centraal staat samen

in de ouderraad zit), waarbij zij me

vanuit de sectie Obo. Door steeds

doen: de scholen in de regio’s en mon-

met de leraar, je maakt een kleinere

complimenteerde dat ik niet alleen

naar het gedachtegoed te verwijzen

tessorinet. Montessorinet als platform

vereniging met slagkracht klaar voor de

maar over groeien praat met kinderen

worden nieuwe ontwikkelingen

(inclusief nieuwsbrief en magazine) om

21e eeuw, want het kind is de toe-

of alleen met vragen over school aan

geblokkeerd.

zaken te delen, initiatieven te nemen,

komst, oude gedachten het verleden.

kom zetten. Het deed me deugd, zo’n

Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 40

Montessori Magazine

23

nummer 2 | jaargang 40

Thema

Colofon Montessori Magazine is een uitgave van de Nederlandse Montessori Vereniging en verschijnt drie keer per jaar.

Redactie Erica Dirven, Joke Werver, Hildi Glastra van Loon, Paul Op Heij, Bob Molier (hoofdredactie en eindredactie) Redactieadres (voor artikelen en inhoudelijke mededelingen) E-mail: mm@montessori.nl parel@montessori.nl piazza@montessori.nl Roghorst 184, 6708 KS Wageningen Telefoon: (070) 331 52 82

Grafische vormgeving en advertentieverkoop E Media Groep B.V. Keizelbos 1, 1721 PJ Broek op Langedijk Postbus 18, 1720 AA Broek op Langedijk Telefoon: (0226) 331600 Fax: (0226) 331601 E-mail: info@elma.nl Website: www.elma.nl

24

Abonnementen Leden van de NMV ontvangen Montessori Magazine gratis.

De kosten van een gewoon lidmaatschap bedragen € 31,91. De abonnementsprijs voor niet-leden bedraagt € 20,26. Reductie is mogelijk voor studenten.

Aanmelding: Per fax: (070) 381 42 81 Per e-mail: nmv-secretariaat@montessori.nl Men ontvangt na aanmelding een acceptgirokaart.

Losse nummers zijn verkrijgbaar bij het secretariaat.

Centraal Secretariaat NMV (voor informatie over abonnementen) Bezuidenhoutseweg 251-253 2594 AM ’s Gravenhage Telefoon: (070) 331 52 82 E-mail: nmv-secretariaat@montessori.nl Websites NMV: www.montessori.nl www.montessorinet.nl Sluitingsdatum kopij Montessori Magazine 40-3 (juni 2017): 15 mei 2017 Thema: 100 jaar NMV - Kopij aanleveren: mm@montessori.nl Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uitsluitend na schriftelijke toestemming van de uitgever.

De redactie tracht bij alle gebruikte afbeeldingen de eigenaar te achterhalen.

Waar dit niet is gelukt, vragen wij de rechthebbende om contact op te nemen.

ISSN nummer Koninklijke Bibliotheek: ISSN 2352-2623 Montessori Magazine

nummer 2 | jaargang 40

Logisch, leerzaam en leuk!

Met Bokabox Kwartet spelenderwijs leren!

www.bokabox.nl Leren met Bokabox Verkeer is effectiever!

Geef de visie van Maria Montessori een gezicht in je school!

Samen dichtbij groen • Voor groepen van 14 tot 500 personen • Overnachten in groepsgebouwen, safaritenten en tentenkampen • Voor elk budget een verblijf

Leverbaar in twee maten (ca. 50 cm en 15 cm) in brons en neolith.

mogelijk • Overnachten vanaf € 16,- p.p.p.d. incl. 3 maaltijden per dag

Bijzonder geschikt als cadeau voor een jubileum of voor een afscheid.

Handig!

• Altijd dichtbij de natuur • Altijd als enige in een verblijf • Veel speelmogelijkheden rondom de verblijven • Catering: standaard drie maaltijden p.p.p.d. rekening houdend met dieet- en eetwensen

Voor informatie bel of mail: henriettekors@gmail.com 06-22135399

Beeld van Henriëtte Kors

44 groepsverblijven door heel Nederland

Contact: 0800 - 400 400 4 (gratis) info@paasheuvelgroep.nl www.groepsgebouw.nl

KINDEROPVANG

Montessori kinderopvang & onderwijs Doorgaande ontwikkelingslijn Wij werken met een doorgaande ontwikkelingslijn van 3 maanden tot 12 jaar gebaseerd op de filosofie van Maria Montessori. In een voorbereide en stimulerende omgeving worden kinderen uitgedaagd en begeleid in hun ontwikkeling. Alle begeleid(st)ers delen de pedagogische visie. Wij werken met een ruime kind/begeleid(st)er ratio.

Op die manier is het mogelijk meer aandacht te hebben voor het individu en in te spelen op zijn of haar behoeften. Wij willen een verlengstuk zijn van de belangrijkste leefomgeving van het kind, namelijk thuis.

Samenwerken Samen met de basisschool wordt er daadwerkelijk binnen één locatie samengewerkt aan de doorgaande ontwikkelingslijn. Wij streven naar een goede samenwerking met Montessorischolen.

Bijvoorbeeld door samen een Montessori kindcentrum te realiseren.

Wij nodigen u van harte uit om één van onze Montessori kindcentra te bezoeken en kennis te maken met elkaar. Onze kinderopvang hoopt aan te sluiten bij alle Montessorischolen in Nederland om elkaar te helpen het zelf te doen.

Meer informatie www.montessorikinderopvang.nl