Montessori magazine 41 3

montessori MAGAZINE

Jaargang 41 nummer 3 juni 2018

Thema: Bevrijd?

Wet en toezicht: de feiten ‘Verbouwen met de winkel open en een tekort aan personeel’ ‘De inspectie kan erop vertrouwen dat wij onze verantwoordelijkheid heel serieus nemen’

BEHAAL IN TWEE JAAR UW BEVOEGDHEID MONTESSORI ONDERWIJS NMV-GECERTIFICEERD Wilt u zich ontwikkelen tot een basisbekwaam én vakbekwaam

START BASISBEKWAAM:

montessorileerkracht? En bent u op zoek naar een opleiding waarbij

26 september 2018

de theorie, de praktijk en uw persoonlijke groei u handvatten geven

Aanmelddeadline 1 september 2018 Kosten € 2.350

voor het begeleiden van kinderen in het Montessori basisonderwijs?

Kies dan voor de Hogeschool van Amsterdam. U werkt in negen

START VAKBEKWAAM:

maanden toe naar het certificaat basisbekwaam en kunt daarna

17 oktober 2018

in negen maanden het diploma vakbekwaam van de Nederlandse

Aanmelddeadline 1 september 2018 Kosten € 2.350

Montessori Vereniging behalen. Hiermee bent u een volledig bevoegd docent in het Montessori onderwijs.

hva.nl/montessori-basis hva.nl/montessori-vak

CREATING TOMORROW

Inhoud

2

De staat van het onderwijs Floor Vermeulen

Van de redactie

3

Gebondenheid Quincy Elvira

Bob Molier

4

Wet en toezicht: de feiten Sascha Brasz

5

‘Verbouwen met de winkel open en een tekort aan personeel’ Bob Molier

6

‘De inspectie kan erop vertrouwen dat wij onze verantwoordelijkheid heel serieus nemen’ Wyneke de Vries, Irma Pieper, René Derksen, Lex Spee

9

Vmo-kenniskring beschrijft montessoriaans leiderschap Bob Molier

10

Bredere vorming in smallere klassen Paul Op Heij

14

Piazza Doorbreek die muren!

Boukje van der Pant

15

Lerarenbevrijding Nel de Groot

16

De Kwestie Egbert de Jong, Manja Haze, Gabriël Enkelaar, Maarten Stuifbergen

18

MOC ontwikkelnieuws Martine Lammerts

20

Piazza ENMS enthousiast over waarderend auditen Yvonne Schüller en Els van Santen

21

Nóg meer Europeaan!

Bob Molier

22

Is montessorionderwijs al zelfregulerend onderwijs?

Marielle van der Heyden

23

‘Help mij het zelf te lezen’ Jacqueline Bentlage

Colofon

Voorblad: foto Willemien Geboers

Hoofdredacteur Montessori Magazine

Ik word vrolijk van het boekje Montessoriaans leiderschap dat net is verschenen. Ik had zelf wel zo’n montessoriaans leider willen zijn en misschien was ik het soms wel, jaren geleden op de Montessorischool in Wageningen. Maar ook ik liet mij destijds leiden door sterke druk van de inspectie en de wet.

Ik zie als essentie van het boekje de mogelijkheid voor leerlingen en leraren om zich te ontplooien.

In ruimte voor leraren om binnen de uitgangspunten van de school in dialoog eigen keuzes te kunnen maken, met morele verantwoordelijkheden vanuit montessoriaanse waarden.

Maar hebben we die ruimte wel? In maart 2016 somberden wij in het themanummer ‘Evalueren en verantwoorden’ over leraren die zuchtten onder administratieve druk en klem zaten in schema’s, toetsen en protocollen. We zijn nu twee jaar verder.

Het inspectietoezicht verandert, de politiek heeft de mond vol van verlaging van werkdruk in het onderwijs. Zijn leraren nu bevrijd van overbodige toets- en administratiedruk en kunnen zij (weer) montessoriaans werken? Montessori Magazine vroeg het juridisch schooladviseur Sascha Brasz en vroeg rond in basisen voortgezet onderwijs: wat ervaren de scholen nu?

Achter het thema ‘Bevrijd’ van deze editie hebben we toch nog maar een vraagteken gezet.

1

s Column

Staat van het Onderwijs Floor Vermeulen Ieder jaar vindt een gesprek plaats tussen de inspectie en vertegenwoordigers van verschillende verenigingen en organisaties in het onderwijs. De NMV wordt hier natuurlijk ook voor uitgenodigd. Zo’n gesprek is best een mooi moment om met elkaar te spreken over hoe we het onderwijs in Nederland zien, wat we van elkaar kunnen leren en welke kansen voor verbetering er zijn.

Het gesprek vindt plaats vlak voor de landelijke presentatie van het jaarlijkse rapport van de inspectie over ‘De Staat van het Onderwijs’ – een beetje afgeleid van de State of the Union, de toespraak die de Amerikaanse president ieder jaar houdt.

Voor de inspectie is dit een mooie kans om zich eens goed op de kaart te zetten en aan te geven hoe belangrijk het werk is dat ze daar doen. Dit is natuur-

2

lijk ook zo, maar in zo’n groot persmoment ontgaat nogal eens de nuance van de boodschap. En dat is dan best jammer. Want het gaat best goed met het onderwijs in Nederland, al ziet de inspectie dat we ten opzichte van andere landen minder goed gaan scoren. En dat is niet alleen op taal en rekenen, maar breed op alle onderwerpen. We zijn een beetje aan het interen zogezegd.

Ook ziet de inspectie een toenemende segregatie. Tussen scholen, maar ook tussen richtingen. Een kort-door-de-bocht voorbeeld: meisjes kiezen voor de zorg en jongens voor techniek.

Een paar jaar geleden waren we ook met z’n allen bij zo’n bijeenkomst en toen zei Willem Wagenaar van de Nederlandse Dalton Vereniging het mooi na de presentatie van de inspecteur-generaal: “Ja, dat krijg je ervan!” Want veel beleid van de afgelopen jaren is juist ontstaan door inzichten van de inspectie.

Nu is de inspectie natuurlijk niet alleen verantwoordelijk voor de kwaliteit van het onderwijs, maar de organisatie heeft wel grote invloed binnen scholen en ook in het maken van beleid.

Ik vind het dan ook oprecht jammer, dat in dat jaarlijkse gesprek over de staat van het onderwijs vooral aan ons wordt verteld wat de inspectie ziet zonder dat hier echt een gesprek tot stand komt over wat we ervan vinden en hoe we ermee om moeten gaan. We mogen een uur luisteren en wat vragen stellen en dat is het dan wel. Tegelijkertijd leidt het rapport tot veel discussie (ook dit jaar weer, tot in de Tweede Kamer toe)r hoe we ermee om moeten gaan en dat kan van grote invloed zijn op ons onderwijs.

Mijn oproep aan de inspectie is dus om niet alleen op basis van cijfers een rapport te maken, maar om voordat het rapport klaar is eens echt het gesprek te voeren over wat er moet gebeuren om de kwaliteit van ons onderwijs goed te houden. Daar hebben we elkaar in nodig. voorzitter@montessori.nl Montessori Magazine

nummer 3 | jaargang 41

g

Column

Gebondenheid Quincy Elvira Docent management & organisatie en economie aan het Montessori Lyceum Amsterdam; lerarenopleider en onderzoeker aan de Radboud Docenten Academie in Nijmegen

Quincy, wat een mooie baan heb je toch:

ken, hangt intussen als een molensteen

vmo-websites in plaats van slagingsper-

twaalf weken vakantie, deur dicht en

om onze nek. Tenminste voor degenen

centages uitspraken prijken als ‘leerlingen

koning in je eigen koninkrijk, wat een

die meer willen dan alleen uitvoerder zijn

vmbo 4/havo 5 /vwo 6 ervaren groei in

vrijheid! Deze clichés zijn jullie welbekend.

van een voor hen bedacht eindexamenpro-

zelfstandigheid’ of ‘als leerling kon ik hier

Mijn standaardreactie is: join the club!

gramma. En als ik de laatste Staat van het

mezelf zijn’. Want eerlijk, wat zegt een

Want wie wil deze vrijheid nou niet? Drie

Onderwijs over het Voortgezet Onderwijs

gemiddelde van een 6,3 op de website

keer raden. Het blijft stil aan de overkant.

mag geloven, lijken steeds meer docenten

over inspirerend montessorionderwijs?

Argumenten als werkdruk, laag salaris,

de rol van uitvoerder aan te nemen. De

We zouden toch liever hebben staan:

mondige ouders, werken met pubers

onderwijsinspectie ontvangt signalen dat

‘95% van onze leerlingen zegt dat zij zich

(zwaar hè), weinig doorgroeimogelijkhe-

het centraal examen bepalender is voor

door hun inspirerende docenten echt heb-

den, wegen dan blijkbaar toch zwaarder

de leerinhouden en dat het schoolexamen

ben kunnen ontplooien tot zelfstandige,

dan die zogenaamde vrijheid.

creatieve en maatschappelijk betrokken

Voor net startende docenten zijn deze

meer en meer een generale repetitie lijkt te worden voor het centraal examen2. Het

argumenten in eerste instantie geen

schoolexamen waar juist de vrijheid zit om

periode?

probleem. Ze gaan onbevangen het onder-

je idealen een plek te geven wordt de nek

wijs in om dit binnen 5 jaar deze weer te verlaten1. Deze docenten starten met al

omgedraaid. En waarom? Om te prijken

hun idealen in het onderwijs. Ze willen

een verschil tussen SE en CE van minder

hun liefde voor het mooiste schoolvak van

dan 0,5 punt.

de wereld, hun eigen schoolvak, overbren-

Hier komt de visie van de school(leider)

gen aan hun leerlingen. Maar... eenmaal

om de hoek kijken: hoe belangrijk vindt

binnen de vier muren van de school blijkt

die deze cijfers? Spreekt deze het docen-

dat ze minder ruimte hebben om hun

tencorps aan op groei en ontwikkeling van

idealen tot wasdom te brengen. De veelal

de school of op het resultaat van de leer-

creatieve inspirerende lessen gebaseerd

ling? De uitgedragen visie op personeels-

op hun idealen vinden hun weg richting de

beleid door een schoolleider, uitgedrukt

prullenbak. ‘Eerst echt gewoon lesgeven, de rest komt later wel’, heb ik menig sta-

in consistent handelen daarnaar, is mede bepalend voor het verloop onder leraren3.

gebegeleider horen zeggen. Wat gewoon

Binnen het montessorionderwijs is de

lesgeven betekent weet ik nog steeds niet

visie op leiderschap helder. Montessori-

en ‘later’ is geen uitstel maar veelal afstel.

aanse leiders stellen zelfstandig, creatief

Want een dergelijke creatieve inspirerende

en maatschappelijk betrokken verbinden

les past niet binnen het Programma van Toetsing en Afsluiting (PTA).

en begrenzen centraal in hun manier van leidinggeven4. Wat zou het mooi zijn als

Het PTA, dat we zelf als docenten met

deze brede drie montessoridoelen echt

elkaar binnen de sectie hebben afgespro-

zichtbaar werden gemaakt. Dat op onze

leerlingen’. Tijd voor een nieuwe gevoelige

3

met een 100% slagingspercentage of met

1 Fontein, P., H. Adriaens, M. den Uijl en K. de Vos, 2015, De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel po, vo en mbo 2015-2025, update 2015. CentERdata Tilburg.

2 Inspectie van het Onderwijs (2018). De staat van het onderwijs 2016/2017. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.

3 Onderwijsraad (2018). Een krachtige rol voor schoolleiders. Den Haag: Onderwijsraad.

4 http://www.montessori.nl/files/media/Montessoriaans_leiderschap_in_het_VMO_dec_2016.pdf.

Montessori Magazine

nummer 3 | jaargang 41

w Thema

Wet en toezicht: de feiten Sascha Brasz Juridisch adviseur voor het onderwijs en opleider in de trajecten Pedagogisch evalueren en verantwoorden bij de Hogeschool Leiden en de Thomas More Hogeschool Rotterdam

Het onderwijstoezicht is sinds augustus 2017 veranderd. Sascha Brasz beschrijft de feiten en mogelijkheden voor (montessori)scholen om het onderwijs op hún manier in te richten.

4

Gescheiden taken

Eigen visie op kwaliteit

gerichte audit voor kwaliteitszorg van

De controlerende taak en de stimule-

Nu staat in de wet dat een school moet

de NMV. Om de opbrengsten van je

rende taak van de onderwijsinspectie

voldoen aan de kwaliteitseisen uit de

onderwijs te evalueren en verantwoor-

zijn uit elkaar gehaald. De Eerste

wet én dat ze een eigen visie op kwa-

den is het niet voldoende om alleen

Kamer heeft de regering opgedragen

liteit moet hebben. Het is een groot

externe toetsen (zoals Cito of IEP) af te

er op toe te zien dat dit onderscheid

goed dat er in Nederland meerdere

nemen, Een montessorischool zal ook

tussen ‘oordelen’ en ‘bevindingen’ in

visies op onderwijskwaliteit mogen

evaluatie-instrumenten moeten gebrui-

de rapporten van de inspectie duidelijk is terug te zien.1 Belangrijk hierbij: het

bestaan. De kwaliteitseisen in de wet

ken die passen bij haar pedagogische

gaan over een minimale basiskwaliteit,

opdracht en werkwijze. Zij moet dan,

Toezichtskader is niet de wet. Interpre-

maar alleen daar aan voldoen is niet

naast eventuele traditionele toetsen,

tatieverschillen tussen scholen en de

genoeg. Elke school zal verantwoor-

werken met verschillende andere

onderwijsinspectie over het voldoen

ding moeten afleggen op drie lagen

assessmentvormen en de leerlingen

aan de wettelijke eisen zijn mogelijk en

over de kwaliteit van haar onderwijs:

hierbij betrekken.

uiteindelijk beslist de rechter (en dus

op basis van externe normen en regels,

niet de onderwijsinspectie) hoe de wet

op basis van waarden en criteria van

Bezwaar en beroep

moet worden uitgelegd.

het bestuur en/of volgend uit het

Met de nieuwe wettelijke regeling is het

pedagogisch concept (zoals montes-

voortaan mogelijk om tegen bepaalde

Oordeel ‘onvoldoende’

sorionderwijs) en op basis van eigen

uitspraken van de onderwijsinspectie

De term ‘zwakke school’ is verdwenen

waarden en criteria in de context van

in bezwaar te gaan en uiteindelijk

uit het toezichtskader. Dit was al nooit

de school. (Een school verwoordde het

in beroep te gaan bij de rechter. En

een wettelijke term. De ‘onvoldoende’

eens mooi na een ‘verbetertraject’ met de

altijd is het mogelijk om in gesprek te

die de inspectie nu kan geven, is niet

inspectie: “Nu zijn we groen voor de in-

gaan met de inspecteur. Als deze zich

hetzelfde als het oude ‘zwak’.2

spectie, maar waarde(n)loos…”.) Nieuw

onbehoorlijk gedraagt, kun je natuurlijk

is dat scholen een inspectiebezoek

een klacht indienen. Ook een organi-

mogen starten met een eigen presen-

satie als de onderwijsinspectie heeft

tatie waarin zij hun onderwijskwaliteit

signalen van buiten nodig om de eigen

laten zien. Zo zijn er montessorischo-

kwaliteit te bewaken.

len waar kinderen aan inspecteurs een presentatie geven over de school en

De wet is duidelijker geworden en geeft

hen rondleiden.

meer ruimte. Pak die ruimte. Durf jouw interpretatie te verwoorden en laat zien

Kwaliteitssysteem

hoe je op jóuw manier aan de wet voldoet.

De school moet een stelsel van kwaliteitszorg uitvoeren en daarbij in ieder geval stelselmatig de maatregelen ter verbetering van die kwaliteit vaststellen. Als school kun je hierbij gebruik maken van de nieuwe, ontwikkelings-

Montessori Magazine

1 Motie-Schalk (SGP) c.s. over het onderscheid tussen de controlerende en de stimulerende taak van de Onderwijsinspectie en de gevolgen daarvan (EK 33.862, G) 2. https://www.onderwijsinspectie.nl/onderwerpen/oordelen-van-de-inspectie-van-het-onderwijs

nummer 3 | jaargang 41

Thema

V

‘Verbouwen met de winkel open en een tekort aan personeel’ Bob Molier

‘We verbouwen de winkel terwijl er een groot personeelstekort is.’ Dat zegt rector Henriëtte Boevé van het Haags Montessori Lyceum (HML) op de vraag of de werkdruk op school verlaagd is door veranderend inspectietoezicht en de wetswijziging qua onderwijstijd. Nee dus. Maar er zijn wel goede ontwikkelingen.

‘De leraar ziet niet veel van de nieuwe

de winkel open. En met een tekort

doen niet alles tegelijk en we bouwen

manier van werken van de inspectie.

aan personeel. Het abnormaal grote

voort op wat goed gaat. Leerlingen en

Dat overleg vindt plaats op bestuurs-

lerarentekort legt extra druk op zit-

ouders denken actief mee en zitten

niveau. Wel van invloed is de wets-

tende leraren. Terwijl die meer nadruk

daardoor niet meer in de rol van goed-

wijziging over de onderwijstijd. Het

gaan leggen op vaardigheden – ja, ook

of afkeurende consument. En we vieren

aantal verplichte lesuren is afgeno-

de 21e-eeuwse - zijn lerarenopleidin-

de successen.’

men en we mogen meer zelf indelen.

gen nog niet toegerust op het nieuwe

Zo’n verandering gaat niet vanzelf.

beroepsprofiel. Zij-instromers krijgen

Docenten werken met methodes en

overbodige inhoudelijke opdrachten

plannen van aanpak die uitgaan van de

om studiepunten te behalen. Ik pleit

oude onderwijstijd. Het HML wil gaan

ervoor dat opleidingen aan scholen

werken met een kerncurriculum met

meer vertrouwen geven bij het bege-

daaromheen brede ontwikkeldoelen.

leiden van nieuwe leraren. Scholen

Die verschuiving van delen van inhoud

zijn er voldoende op toegerust om de

naar vaardigheden vraagt veel overleg

studenten en zij-instromers te helpen

en afstemming en niet alle leraren

om doelen te bereiken die passen bij

zijn daar blij mee. Het beroepsprofiel

het nieuwe beroepsprofiel.

verandert en veranderingen vragen overleg, afstemming en energie.

Leraren die zich competent voelen en die zelf de regie over hun werk kunnen

Tel daarbij op de druk vanuit de sa-

nemen ervaren minder werkdruk. En

menleving. Het onderwijs moet meer

we gaan op het HML de goede kant op.

aandacht besteden aan burgerschap,

Ons team werkt al meer vanuit een ge-

kansenongelijkheid bestrijden en 21e-

deelde bedoeling: we zijn ons bewuster

eeuwse vaardigheden.

van leerdoelen en denken inmiddels

Bovendien vindt dit alles plaats terwijl

meer in rollen dan in taken. Fouten

het werk doorgaat: we verbouwen met

maken mag en we helpen elkaar. We

Montessori Magazine

Henriëtte Boevé Foto Face to Face Geleen

nummer 3 | jaargang 41

5

d

Thema

‘De inspectie kan erop vertrouwen dat wij onze verantwoordelijkheid heel serieus nemen’ Bob Molier Hoe gaan scholen om met het nieuwe toezichtskader van de inspectie?

Montessori Magazine vroeg het 4 directeuren.

Wyneke de Vries, directeur Montessorischool l’Ambiënte, (tijdelijk) voorzitter sectie Basisonderwijs De vernieuwde Wet op het onderwijstoezicht biedt net zoveel ruimte als de vorige om montessorionderwijs vorm te geven. Wij verantwoorden ons op l’Ambiente over de manier waarop wij dat doen. We laten zien dat we goed in beeld hebben wat ieder kind kan en wat (nog) niet. En wat elk kind van de leerkracht en van de omgeving nodig heeft om zich optimaal te kunnen ontwikkelen. Dit hoeft niet alleen met toetsen, het kan ook door het lusmodel goed in te zetten.

Wij denken bewust na over de manier waarop wij ons verantwoorden. We hebben ons geschoold in Triband Verantwoorden en werken nu met kinddoelen en kindgesprekken.

De kinderen zijn nog meer dan voorheen eigenaar van hun eigen leerproces. Leraren administreren anders dan onder het oude toezichtskader: we gebruiken de observatieapp Erik!

Dat geeft rust en overzicht want we hebben nu alle registraties op één plek.

Wij maakten bij het oude toezicht bewuste keuzes met oog voor de consequenties op de kwaliteit van ons onderwijs en we doen dat nog steeds. We zetten de middelen in die ons onderwijs helpen verbeteren. Al met al ben ik tevreden met het nieuwe toezichtskader.

Wij zijn zélf verantwoordelijk voor de kwaliteit van ons onderwijs en zelf verantwoordelijk voor onze keuzes. De inspectie kan erop vertrouwen dat wij deze verantwoordelijkheid heel serieus nemen.

6

René Derksen, directeur-bestuurder Stichting Montessorischool Veenendaal Los van het toezichtskader van de inspectie zal een school zich te allen tijde moeten verantwoorden tegenover het kind, de ouders, bestuur, team en samenleving. Scholen hebben immers een verantwoordelijkheid naar kind en ouders en worden bekostigd door de overheid.

Maar bovenal: scholen hebben gewoon een belangrijke opdracht.

Onze school is door de inspectie nog niet bezocht in het kader van het nieuwe toezicht.

Als ik de ervaringen hoor en het toezichtskader lees krijg ik de indruk dat scholen meer dan voorheen mogelijkheden hebben zich op een eigen manier te verantwoorden. De school is duidelijker zelf aan zet.

Ik ben ervan overtuigd dat, welk toezichtskader ook geldt, de basis gevormd wordt door een goed werkend en breed omarmd kwaliteitssysteem: een systeem dat de interne kwaliteit checkt en de processen daarop heeft ingericht. Hamvraag: doen we wat we hebben afgesproken en levert onze inzet op wat we willen dat het oplevert? In dat kader moeten de leerlingen in beeld zijn, de ouders bekend en daarbij weet de school wat nodig is. Zoals veel aandacht voor de leerkracht en de kwaliteit van zijn/haar didactisch en pedagogisch handelen. De school die zich verantwoordt vanuit dit perspectief past volgens mij in elk toezichtskader.

Gaat het nu beter dan voorheen? Scholen legden zichzelf, misschien wel te vaak, taken op of zochten verantwoordingsinstrumenten die niet werden gevraagd of zelfs niet nodig waren.

Het was niet altijd gemakkelijk, toch hebben wij steeds geprobeerd de ruimte te vinden om ons goed te verantwoorden en tegelijk de administratieve druk acceptabel te houden. Dat vraagt lef en vertrouwen in de organisatie met als uitgangspunt: we verantwoorden wat ons onderwijs oplevert en vooral ook wat we doen, hoe en waarom we dat doen.

Montessori Magazine

nummer 3 | jaargang 41

Thema

Irma Pieper, directeur Montessori kindcentrum de Plotter, Zutphen Aan de inspectie, die op 11 februari op bezoek komt (een pilot), laten wij een film zien over ons kindcentrum: de voorbereide omgeving, werksfeer, onderwijsaanbod. Kinderen en ouders vertellen over hun ervaringen en de intern begeleider en directie over kwaliteitszorg en ambities (kindwerkdossiers en kindprofielen ontwikkelen). Wij krijgen alle ruimte om ons op eigen wijze te presenteren. De inspectie vraagt de intern begeleider hoe wij ons handelen bij kinderen met specifieke onderwijsbehoeften schriftelijk verantwoorden, hoe de leraren hun onderwijsaanbod verantwoorden en waar de onderwijsassistent de extra hulp aan kinderen registreert. We kunnen goed laten zien hoe wij ons verantwoorden met periodeplannen, leerdoelen per kind, plannen en handelen, groepsoverzichten en kindprofielen.

Op de Plotter is eigenaarschap van leraar en kind belangrijk. Wij werken met tri-band verantwoorden. Daarin verantwoordt het kind zijn activiteiten en resultaten aan zichzelf, de groep, zijn/haar ouders en leerkracht; de leerkracht verantwoordt zijn onderwijsaanbod aan zichzelf, ouders, directie en IB’er; de directeur en IB’er verantwoorden het onderwijsaanbod en de resultaten aan bestuur, inspectie en ouders.

Dat verhaal vertellen ook kinderen en ouders aan de inspectie. Het past bij de visie en missie van De Plotter, we spreken dezelfde taal en laten allemaal dezelfde docu-menten zien.

Aan het einde van de dag deelt de inspectie haar bevindingen met het voltallige team en met de kwaliteitsmedewerker van de Stichting Archipel en onze bestuurder, die ook zijn aangeschoven.

Nu is het toch wel spannend. We hebben allemaal het beste van onszelf laten zien, maar is het goed genoeg? Gelukkig: we krijgen een mooie beoordeling en het advies om warenctie en intern begeleider en directeur gezien en daar door zelf nog als actiepunt;ken of daadwerkelijk instructie begrepenmeer leerstofgerichte interactie tussen leerlingen te organiseren. Wij waren al trots op ons kindcentrum, de bevindingen van de inspectie geven ons extra energie om verder te gaan op het ingeslagen pad. Bij ons is de essentie: zie mij en geef mij ruimte en tijd, dan neem ik mijn verantwoordelijkheid. De inspectie heeft erg zijn best gedaan om ons te zien.

7

Lex Spee, directeur-bestuurder Mozon (Stichting voor Montessorionderwijs Zuid-Oost Nederland) Het toezichtskader van de inspectie is ingrijpend veranderd. De inspectie komt niet meer op schoolbezoek maar het bestuur is nu aan zet om het kwaliteitsbeleid vorm te geven en de scholen hierop aan te spreken. Ik zie kansen nu de inspectie enkel kijkt of de scholen zich aan de wet houden. We krijgen nu de ruimte om het zelf te doen. Ik probeer de scholen hiermee te helpen. Het verschil met voorheen is dat ik als bestuurder veel meer op school kom en met veel plezier de groepen bezoek. Daardoor zie ik met eigen ogen wat er zich afspeelt en wat mogelijk nodig is zodat teams en directie zo optimaal mogelijk hun werk kunnen doen. Pas over een paar jaar gaan we zien hoe het nieuwe toezichtskader uitwerkt, we zijn immers pas net begonnen.

In de loop van de jaren heeft ons onderwijs veel reguliere middelen ingepast omdat ‘het moest’ maar ook omdat men zelf hieraan ‘zekerheid’ ontleedde. Het is nu zaak om samen kritisch te kijken wat de kinderen precies nodig hebben. Niet alleen vanwege de werkdruk maar ook omdat niet alle leerkrachten en directeuren het makkelijk vinden om zulke ‘zekerheden’ los te laten.

We zijn binnen de NMV prima bezig. Een nieuwe verenigingsstructuur en diverse goede beleidsnotities waaronder beschreven leerkrachtcompetenties bieden handvatten voor de scholen én onze vereniging. Een nieuw auditsysteem waarbij scholen bevraagd worden over de kwaliteitsverbeteringen die zij doorvoeren - onze MOZON-school in Weert is pilotschool - biedt concrete kwaliteitsaspecten en tegelijk een groot vernieuwingsperspectief. En vernieuwing is precies waar ons montessorionderwijs al meer dan 100 jaar voor staat!

Montessori Magazine

nummer 3 | jaargang 41

Montessori-opleiding (post HBo) HogescHool UtrecHt U kunt bij ons zowel de basisopleiding “montessoribasisbekwaam” volgen, als de verdiepende opleiding “montessorivakbekwaam”.

Aandacht voor de koppeling tussen werkplek en theorie, onder andere door praktijkbegeleiding vanuit de opleiding en de eigen school, maakt dat er ruimte is om individueel af te stemmen op de cursist, zodat er maatwerk geleverd kan worden ten aanzien van verbreden en verdiepen en bewust inzetten van montessori-inhouden.

Vraag de inforMatieflyer aan Via ctt@HU.nl of Mail Met de coördinator anastasia dingarten anastasia.dingarten@HU.nl 1_2_liA4_fc_B.indd 1

21-8000-0364-01NMV 41-3

Kleur: fc

07-06-18 10:06

0577 411 556

Groepsovernachtingen voor Onderwijs Bij Stichting Paasheuvelgroep houden we van blije gezichten, van lekker samen zijn in een mooie natuurlijke omgeving. Wij geloven in het traditionele kamp, maar dan wel in een hedendaags jasje.

Groepsovernachtingen met respect voor de natuur Veel ruimte voor sport en spel 44 verblijven op 11 locaties Meer dan 600 schoolkampen per jaar

44 VERBLIJVEN IN: Austerlitz

Evertsoord

Baarn

Huizen

Oostvoorne

Stroe

Epe

Nunspeet

Ossendrecht

Vierhouten

Oosterhout

www.groepsgebouw.nl/montessori

www.kika.nl Giro 8118

Vereniging

v

Vmo-kenniskring beschrijft montessoriaans leiderschap Bob Molier

En soms lopen we ergens tegenop. Zo

Hoe geef je montessoriaans leiding

montessorionderwijs en de beschrij-

aan een vmo-school? Zes leden van

ving van montessoriaans werken voor

experimenteren wij met een cijferloos

de vmo-kenniskring Montessoriaans

docenten. Niet dat dat allemaal op

vak maar nu geven ouders aan dat

leiderschap hebben die vraag samen

alle scholen hetzelfde gaat, maar we

hun kind met dat vak geen mooi hoog

met Frank Weijers (Spelen met ruimte,

beschrijven onze praktijk en we heb-

compensatiecijfer meer kan halen. Ze

Deep Democracy) verkend. Dat leidde een jaar geleden tot een artikel1 en in

ben de gedachten daarachter verkend.

hebben een punt, daar moeten we iets

De kern van montessoriaans leider-

op gaan bedenken.

oktober verschijnt het boekje Mon-

schap is voor ons “voluit ja zeggen”.

tessoriaans leiderschap: het artikel

Wanneer een docent met een idee

Tegelijk moeten we goed omgaan met

aangevuld met citaten van de auteurs.

komt nodigen wij die uit om dat toe te

morele druk. Willen we dat vermijden

Het boekje wordt gelanceerd tijdens

lichten. Wij zeggen “ja, mits”, en dat is

of nastreven? Montessoriaanse uit-

de vmo-schoolleidersconferentie op 1

heel anders dan “nee, tenzij”. Wat kan

gangspunten verbinden ons en soms

en 2 oktober en vervolgens ontvangt

het plan bijdragen aan de bedoeling

vraagt dat extra inzet. De realiteit is dat

elke vmo-school 10 exemplaren. Vanaf

van de school en de ontplooiing van

sommige docenten begrensd willen

oktober is het boekje te bestellen bij

de docent? Binnen die grenzen is veel

worden door hun schoolopdrachten

het secretariaat van de NMV. Montes-

mogelijk. En wanneer ik als school-

en dat anderen veel tijd steken in bij-

sori Magazine vroeg medeauteur San

leider uiteindelijk voluit “ja” zeg, dan

voorbeeld buitenschoolse activiteiten.

van Donselaar (rector SG Pantarijn

geef ik niet alleen vertrouwen maar dan

Moet ik van iedereen hetzelfde vragen?

Wageningen) naar ontstaan en praktijk.

neem ik ook medeverantwoordelijkheid

Een heikel punt: de werkdruk is al erg

voor het slagen van het plan.’

groot. Dus ik ben erg voorzichtig met

Waarom is dit boekje er gekomen, wat was de noodzaak?

9

morele druk.’

‘Leden van de sectie Vmo voelden

Zijn er op Pantarijn veel docenten met goede ideeën en plannen?

de behoefte om te verwoorden wat

‘Ja en daar word ik heel blij van. Te-

montessoriaans leiderschap is, in

gelijk is het een uitdaging om alles te

lijn met de karakteristieken voor het

kanaliseren, uit te voeren en te borgen.

1 Download http://bit.ly/vmo-leiderschap

Enkele citaten uit Montessoriaans leiderschap * Leerlingen zijn nog heerlijk onbevangen. Ze zoeken de experimenten op, tasten grenzen af. * Idealiter bestaat je team uit docenten die voldoende ruimte geven aan de kinderen. Als docent moet je voortdurend op je handen zitten en dat moet je dan als leidinggevende ook durven. Terwijl jij op je handen zit maken collega’s fouten. Dat mag, want in het juiste pedagogische klimaat sta je dat toe aan je leerlingen, dan moet je dat ook toestaan aan je collega’s. * Je angsten onder ogen zien, daar is moed voor nodig. * Leiding geven aan mijzelf gaat met vallen en opstaan. Als rector bespreek ik mijn valkuilen. Doordat ik mijzelf zo openstel geef ik anderen het voorbeeld ook kritisch naar zichzelf te kijken. * Een visie is goed maar de zoektocht met elkaar naar de ideale school is net zo waardevol en zorgt voor verbinding.

Montessori Magazine

San van Donselaa

nummer 3 | jaargang 41

Thema

b

Bredere vorming in smallere klassen Paul Op Heij

Nu de inspectie scholen en docenten meer de ruimte laat hoe het onderwijs in te richten, moeten docenten die kans aangrijpen om meer aandacht te besteden aan ‘brede zelfvorming’ en karaktervorming. Niet in de laatste plaats omdat vooral de kwetsbaarste leerlingen de dupe zijn als je dat niet doet.

10

Onlangs vroeg een collega of ik een

betreffende dag slechts wordt getoetst

trucs en worden bedrijven die met

ingeplande toets voor eersteklassers

wat ze eerder behandeld en geleerd

elkaar concurreren om excellentie.

kon verplaatsten, want die dag hadden

hebben. Met brugklassers kun je zoiets

haar mentorleerlingen al een toets.

nog wel bespreken - stel je voor: Nooit

Filosoof Joep Dohmen zegt daarover1: ‘Leerlingen zijn klanten geworden die

Ik antwoordde dat de meerderheid

meer stampen voor een toets!, ver-

via smalle vorming en met behulp

ingestemd had met de datum. En dat

derop in de schoolcarrière wordt zo’n

van toetsingsprogramma’s contro-

ik bovendien met de leerlingen bespro-

advies weggelachen.

leer- en meetbaar opgeleid worden tot

ken had dat ze niet moeten leren voor

Scholen beperken zich steeds meer

kansrijke spelers op de arbeidsmarkt.

een toets maar voor zichzelf. Dat op de

tot het aanleren van vaardigheden en

De vraag waartoe ons onderwijs dient

Joep Dohmen Foto: archief

Montessori Magazine

nummer 3 | jaargang 41

Thema

dreigt uit beeld te raken.’ En daar waar Dohmen pleit voor meer persoonsvorming in ons onderwijs, pleit onderwijsjournalist Paul Tough voor meer aandacht voor karaktervorming en de groeiende tweedeling.

Een Top Tien van moderne Bildung en karaktervorming voor docenten Bevorderen intrinsieke motivatie: jongeren helpen beseffen dat ze voor zichzelf leren en niet voor toetsen; tijd voor reflectie inruimen

Zelf werk ik als docent op twee scholen: op een school met in meerderheid immigrantenkinderen in Amsterdam

om eigen keuzes te leren maken.

Stimuleren van zelfkennis en autonomie: jongeren aanzetten tot

en op een school met voornamelijk witte bevoorrechte kinderen in Hilversum. Ik realiseer me dat de moderne Bildung en de karaktervorming waar

zelfstandig denken, interpreteren en oordelen; de dialoog aan gaan en nieuwsgierig naar hen zijn.

Oefenen met tegenslag: jongeren niet overmatig beschermen, maar

Tough het over heeft niet per se het

leren om te gaan met tegenslag; vaste denkpatronen (optimisme/pes-

zelfde zijn, maar het is wel belangrijk ze te combineren. Samengevoegd kunnen weerbare en kwetsbare leerlingen van beide optimaal profiteren, temeer als de bedoeling is dat zij samen on-

simisme) helpen doorbreken.

Erkennen beperkte speelruimte: jongeren ervan bewust helpen maken dat vrijheid vaak toch beperkt is; jongeren helpen overzicht en inzicht in contexten te verkrijgen.

derwijs genieten.

Bevorderen engagement: jongeren leren dat burgerschap meer is dan

Brede zelfvorming

alleen maar consument zijn; eigen levenservaringen met burgerschap

In zijn boek Moderne Bildung. Hoe jongeren hun leven vorm kunnen geven

2

omschrijft Joep Dohmen Bildung als ‘brede zelfvorming’. En hij schetst hoe in de oudheid filosofie en onderwijs nauw verbonden waren via paideia, het brede vormingsideaal – pais betekent kind en je associeert het allicht met vrede. Christelijke auteurs kozen uitsluitend het leven van Jezus als voorbeeld, maar in de 18e eeuw werd de christelijke term Bildung weer tot een breed vormingsprogramma via Verlichtingsdenkers als Kant en Wilhelm von Humboldt.

Emanuel Kant wilde vooral disciplinering van de driften, cultivering van het intellect, ‘civilisering’ via sociale vaardigheden en moralisering: ontwikkeling van het geweten. Voor Von Humboldt moest Bildung bevrijden van teveel overheidsbemoeienis. Daarom achtte

durven delen.

Leren omgaan met tijd: jongeren geruststellen dat het hebben van veel keuzes niet hoeft te verontrusten; voordoen hoe een gestructureerde aanpak de remedie is.

Erkennen kwetsbaarheid: jongeren duidelijk maken dat succes niet altijd eigen verdienste is, en niet-slagen evenmin altijd een gevolg van eigen falen is; hen bemoedigen.

Aanvaarden begeleiding: jongeren stimuleren andere zienswijzen op te zoeken om de eigen mening te scherpen; daarbij duidelijk maken dat respect voor gezag niet per se een gebrek is.

Beseffen veranderlijkheid gevoelens: jongeren bewust helpen maken van eigen gevoelens, wensen en willen; tonen dat anders denken en voelen te trainen zijn.

Bewustmaken vooroordelen: jongeren helpen reflecteren op eigen en andermans vooroordelen; bespreken hoe vooroordelen gedrag bepalen, ook bij de docent zelf als die niet oplet.

hij ontwikkeling van een vrije en autonome wil noodzakelijk, waarbij de leerling een kosmopolitische geest ontwikkelde en het evenwicht be-

als scholen geen remedie vinden om

Begeleide zelfvorming

waarde tussen het persoonlijke en het

jongeren van hun telefoon af te krijgen

Dohmen hekelt docenten die jongeren

algemene belang.

en vrijwel geen docent nog op taal let?

alles zelf willen laten oplossen, het

Ook het tegenwoordig zo geroemde

zoek-het-zelf-maar-uit onderwijs. Hij

Allemaal goed en wel, maar hoe kun-

Agora-model, inmiddels gepraktiseerd

ziet meer heil in begeleide zelfvorming,

nen docenten tegenwoordig daarbij

in Roermond, Alkmaar en Zaandam,

met motivatie als hoeksteen. En hij laat

ook maar enigszins in de buurt te ko-

waarbij klassikaal onderwijs verlaten

men als zijzelf leerlingen aanjagen om

is, lost die problemen niet zomaar op,

uitsluitend voor toetsen te leren. En

vreest Dohmen.

zich graag inspireren door de Zwitserse filosoof Peter Bieri3 die Bildung een emancipatoir project noemt, want wie

Montessori Magazine

nummer 3 | jaargang 41

11

Thema

niet zichzelf vormt die wordt gevormd,

aan om zelf dat boek te schrijven, zijn

door de overheid dan wel door de ge-

eigen Bildungsprogramma. Hij liet

commercialiseerde samenleving. Het

zich daarbij ook leiden door de filosoof

is de kunst om je eigen wensen om te

Niel Postman die in 1995 in The End of

zetten in een sterke eigen wil en dat

Education het doemscenario schetste

kun je wel degelijk leren en oefenen.

dat het bedrijfsleven het onderwijs

Jongeren denken vaak dat hun kwalitei-

overneemt als we niet snel meer de

ten vanzelf boven komen als ze maar

regie nemen.

de ruimte krijgen. Maar ze hebben niet in de gaten hoezeer ze tegenwoordig

Niet-cognitieve vaardigheden

binnen die vermeende vrijheid ge-

Een gebrek aan brede vorming is

stuurd worden door markt, data, voor-

vooral in het nadeel van de meest

oordelen en discriminatie. Jongeren

kwetsbare leerlingen. Als kinderen

moeten onder begeleiding leren om te

thuis nooit gevraagd is wat zijzelf

gaan met vrijheid en verantwoordelijk-

willen dan kan school wel uitgaan van

heid, meent Dohmen. Hij verwijst

een duidelijke eigen wil, maar waar

naar pedagoog Arjan Dieleman die

moeten ze die dan vandaan hebben?

in beeld bracht hoe jongeren gebukt

Hetzelfde geldt voor inlevingsvermo-

gaan onder de neoliberale moraal van

gen, zorgvuldigheid, noem maar op.

begeleiden bij het opvoeden. Optimis-

zelfbeschikking, die alle mislukking aan

Wat in de verpakking blijft, kun je niet

me, sociale intelligentie en veerkracht

jezelf wijt.

gebruiken. De Amerikaanse onderwijs-

zijn wel degelijk te leren, ook door

journalist Paul Tough helpt met boeken

ouders, haalt Tough de ‘positieve psychologie’ aan. En pessimistische

beeld en Dohmen wil daarbij niet

als How Children Succeed en Helping Children Succeed5 bij het uitpakken

dezelfde fout maken die filosoof René

van niet-cognitieve vaardigheden als

gen te spreken dat ze die onvoldoende

Gude maakt in het interviewboek …

zelfbeheersing, nieuwsgierigheid en

niet haalden omdat ze dom zijn, maar

En denken! Bildung voor leraren.

Een prachtige uitgave en een prima

doorzettingsvermogen. Dat zijn al-

omdat ze onvoldoende of verkeerd

lemaal hulpmiddelen voor de karakter-

hebben geleerd.

initiatief, inderdaad, maar het biedt

vorming.

Bildung is vormen naar een voor-

12

4

24 karaktereigenschappen

te weinig concrete handvatten voor in de klas. Dat zette Dohmen er toe

leerlingen kun je helpen door hen te-

Tough sprak met betrokkenen en

Voor veel mensen is karakter iets

haalt onderzoek aan naar de invloed

wat aangeboren en onveranderlijk is.

van stressvolle thuissituaties op de

Positief psycholoog Martin Seligman

ontwikkeling van het brein en hoe dat

onderzocht karakter en deelde het

doorwerkt op school. We kunnen wel

op in wel 24 afzonderlijke karakter-

blijven praten over leerstrategieën en

eigenschappen. En uit dat onderzoek

gebrek aan motivatie, meent hij, maar

blijkt hoe al die eigenschappen wel

zolang we onze ogen sluiten voor klassenverschillen, de groeiende kloof, en remmingen door ‘verinnerlijkte stress’ zal het onderwijs er niet noemenswaardig op vooruit gaan. We moeten meer doen met wetenschappelijke inzichten om de prestatiekloof te verkleinen tussen kinderen uit goed functionerende gezinnen en kinderen uit chaotischer milieus.

Stabiele thuissituaties zijn een betere voorspeller voor schoolsucces dan IQ en of prestatiegerichte tests, zo blijkt uit onderzoek. Ze bevorderen nieuwsgierigheid, zelfvertrouwen en het vermogen om met druk en problemen Leren winnen en verliezen hoort ook bij brede vorming.

Foto Willemien Geboers

Montessori Magazine

om te gaan. We moeten daarom onze schroom afleggen om ouders meer te

nummer 3 | jaargang 41

Thema

degelijk te doceren, te oefenen en te

Deci en Ryan bevestigen met hun term

leren voor toetsen, meer groepswerk in

leren zijn. Daarbij is zelfdiscipline

competence het belang van het juiste

kleinere klassen en meer onderzoekend

belangrijker dan per se het hoge IQ, en

niveau aanbieden, maar minstens zo

leren (liefst vakoverstijgend) moeten

zelfdiscipline is ook weer aan te leren.

belangrijk zijn autonomy, keuzevrijheid

vanzelfsprekend worden. In Japan

Al hebben jongeren uit gestructureerde

bij het verwerken van de leerstof, en

gebeurt dat laatste bijvoorbeeld meer

gezinnen daarbij wel een voordeel

relatedness, het respect dat leerlingen

dan in de Verenigde Staten, met betere

tenzij ouders overmatig beschermen

van de leraar ervaren.

resultaten. Maar docenten moeten ook

(helicopterouders).

meer oog krijgen voor het waarom van

Kun je karaktereigenschappen leren

Leraren moeten daarom tijdens hun

storend gedrag. Te veel gericht zijn op

zoals je wiskunde leert? Scholen in de

scholing en bijscholing meer wor-

de lesstof en leerlingen die het tempo

VS hangen vol met posters met allerlei

den getraind op het belang van de

drukken alleen maar straffen, betekent

successituaties, schrijft Tough. Maar

leeromgeving, meent Tough. Minder

die leerlingen steeds bevestigen in hun

fantaseren over hoe we rijk worden

klassikale kennisoverdracht, minder

negatieve zelfbeeld.

heeft iets potsierlijks als we de obstakels voor het behalen van al dat succes niet willen verwijderen. In het onderwijs moeten we beter beseffen dat intelligentie en karaktervorming maakbaar zijn. Erkennen dat onwetendheid over thuissituaties en vooroordelen, ook bij docenten, een sterk negatieve invloed hebben. En dat praten over haalbare schoolniveaus vaak een selffulfilling prophecy is. Bij het vormen van karakter moet je dus niet bij de leerling beginnen, maar bij de school zelf, thuis

13

en in de wijk.

Zelfvertrouwen, nieuwsgierigheid en doorzettingsvermogen, je kunt ze weliswaar bevorderen zonder die woorden te gebruiken, maar het kan geen kwaad als docenten en leerlingen zich (samen) bewuster worden van waar dergelijke waarden vandaan komen en waarom ze belangrijk zijn. Peter Bieri spreekt in zo’n geval van ‘de wil helpen articuleren’. Paul Tough verwijst naar de Self-Determination Theory van Edward Deci en Richard Ryan6 die duidelijk maakt waarom niet materiele vooruitzichten (die geweldige baan!) maar zingeving en plezier meer invloed hebben op intrinsieke motivatie.

Kunstzinnige vorming voor iedereen? Foto Willemien Geboers

Motivatiegebrek Het motivatiegebrek van veel Nederlandse middelbare scholieren, aldus een recent rapport van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), is deels te wijten aan het onderwijssysteem zelf want dat is gericht op ‘de gemiddelde leerling’. En die bestaat niet. Ieder kind leert anders. Dat vraagt om gepersonaliseerd leren met differentiatie.

Montessori Magazine

1 Socrateslezing november 2017.

2 Joep Dohmen, Moderne Bildung. Hoe jongeren hun leven vorm kunnen geven, (2018) verschijnt in augustus.

3 Peter Bieri, Het handwerk van de vrijheid. Over de ontdekking van de eigen wil, Amsterdam 2006.

4 Gerard van Straten en René Gude, …En denken! Bildung voor leraren (2012) is een uitgave van de Faculteit Educatie van de Hogeschool Utrecht en de Internationale School voor Wijsbegeerte in Leusden.

5 How Children Succeed is in het Nederlands uitgegeven als Een kwestie van karakter. Waarom doorzettingsvermogen en nieuwsgierigheid belangrijker zijn dan IQ (2015). Helping Children Succeed. What Works and Why (2016) is het vervolg met concrete tips voor de praktijk.

6 Edward Deci en Richard Ryan, Self-Determination Theory, New York/London, 2017.

nummer 3 | jaargang 41

P Piazza

Piazza Wilt u een ei kwijt over een ontwikkeling rond montessorieducatie, rond de vereniging of over een mooie nieuwe werkwijze in uw school? Grijp uw kans in de rubriek Piazza!

Boukje van der Pant

Doorbreek die muren!

De eerste schooldag is voor veel kinderen een spannende dag en behoort tot een van

achter onze muren. We verwezenlijken

de eerste (bewuste) momenten waarop zij kennismaken met de wereld buiten hun

daar onze dromen, vinden onze passie,

comfortzone; de situatie waarbinnen iemand zich veilig en ontspannen voelt. Er zul-

ontmoeten leuke mensen en ontwikke-

len vele momenten volgen. Maar kinderen leren pas echt wat vrijheid is als niet zij,

len onze talenten. Door onze comfort-

maar hun ouders het lef hebben om uit hun comfortzone te stappen. Wie durft?

zone te vergroten krijgen we daarnaast meer zelfvertrouwen en ontwikkelen we ons verder als persoon. Ook worden

14

Mijn stelling is: montessori-educatie

doen nieuwe ervaringen op en ontwik-

we zekerder, zelfstandiger en meer

faciliteert onze bevrijding. Montes-

kelen nieuwe interesses.

onafhankelijk. Waardoor we meer eigen

soriouders maken bewust of onbewust

Dat is voor onze montessori-educatie

initiatieven durven te nemen en ons

de keuze om hun kinderen te leren om

thuis een bron van inspiratie. Want

potentieel benutten. Vrijheid!

zichzelf bevrijden (indien wenselijk) van

naast die eerste schooldag, werkdag of

de context waarin zij opgroeien. Met de

vakantie zonder onze ouders treden wij

Met de volgende tips helpt coach en

ontwikkeling van leiderschapsvaardig-

niet vaak uit onze veilige, vertrouwde

psycholoog Albert Sonneveld je om

heden en het brede onderwijsaanbod,

comfortzone, die een belemmerende

jouw muren te doorbreken:

maar ook door de heterogene samen-

werking heeft op niet alleen onze groei,

– Zeg meer ja

gestelde jaargroepen en tafelgroepjes:

maar ook die van onze kinderen. Wie

– Zet kleine stapjes

ze maken kennis met nieuwe kinderen,

bevrijdt ons?

– Bedenk wat je al hebt bereikt door

Zonder dat we het doorhebben hanteren we dagelijks veel dezelfde waarden, normen en tradities die wij zelf mee kregen van onze (voor)ouders en/of de familie van onze partner. Nemen we wel genoeg tijd om onze eigen ideeën te for-

uit je comfortzone te stappen – Verzamel (nieuwe) mensen om je heen, deel je plannen en laat ze je helpen – Lees een boek (of artikel), zoek een coach of volg een training

muleren over hoe wij willen leven, hoe

– Leer van teleurstellingen

we onze dromen gaan verwezenlijken

– Toon discipline, doorzettingsvermo-

en hoe we onze kinderen opvoeden?

Maar los daarvan, het is ook gewoon

gen en lef Wie durft?

moeilijk. Buiten onze comfortzone zijn

Montessori Magazine

we onzeker en angstig.

Bronnen

En dus verzamelen we mensen om ons

P&A Talentontwikkeling, Comfortzone

heen die in eenzelfde context functio-

remmende factor bij veranderingen.

neren en bouwen we muren. We weren

Pieter van der Haak. Talentontwikke-

uitdagingen, laten iedere dag hetzelfde

ling.com.

zijn en zorgen voor weinig tot geen

Personal & Business Improvement, Hoe

risico’s op ons pad. We zijn tevreden

vergroot je jouw comfortzone? Erwin Sie-

en leven nog lang en gelukkig. Of toch

reveld, Penbimprovement.com. 2017.

niet?

Albert Sonneveld, Leven zonder stress.

Wie het lef heeft om zichzelf uit te

Doel van het leven bereiken? Stap uit je

dagen en zijn grenzen te verleggen

comfortzone: 7 tips! Albertsonneveld.

ontdekt pas echt wat het leven te bieden

nl. 2015.

heeft. Er is heel veel moois te ontdekken

Woorden.org

nummer 3 | jaargang 41

L

Column

Lerarenbevrijding Nel de Groot Leerkrachtenbegeleider, coach en opleider bij Stichting Monton; montessoriopleider Chinese leerkrachten

In haar brief van 1-2-2018 stelt de

Ook in Spanje zijn leraren erg creatief

na te denken over het invullen van

PO-raad dat bestrijding van het lera-

in het aandacht vragen voor het lera-

nieuwe onderwijskaders?

rentekort in het primair onderwijs op

rentekort. Via de hashtag #CuadrosDo-

Ik hoor leraren het montessorionder-

dit moment een van de belangrijkste

centes plaatsen ze schilderijen die hun

wijs vaarwel zeggen om te kijken of er

uitdagingen is. Cruciaal: het beroep

situatie representeren. Bij onder meer

minder druk is op de reguliere scholen

leraar is aantrekkelijk. Met goed

schilderijen van Munch, Picasso, El

en leerkrachten het onderwijs verlaten

geregelde randvoorwaarden, zoals

Bosco, Velázquez en Goya schrijven tal-

om in de zorg te gaan werken om ook

goede arbeidsvoorwaarden. Maar het

loze docenten hun ironische commen-

minder met werkdruk te maken te

lerarenberoep wordt vooral aantrek-

taren. Zo staat bij De schreeuw van

krijgen…

kelijk door vertrouwen in de leraar als

Edvard Munch uit 1893 het commen-

We weten toch allemaal dat een vol

professional. Vertrouwen dat hij weet

taar: ‘Elke keer als er weer een nieuwe

hoofd niet tot nieuwe ideeën leidt? Wat

wat er nodig is om goed onderwijs te

onderwijshervorming is aangekondigd’.

zou de volgende stap zijn wanneer er

geven en welke (school)ontwikkelingen

Of bij Guernica van Pablo Picasso: ‘1e

bij leraren te weinig energie aanwezig

daarvoor nodig zijn. Vertrouwen dat de

klas ESO [middelbare school] tijdens

is om het professioneel statuut te

leraar bereid en in staat is om zelf te

het 6e uur op vrijdag’. En bij de Tuin

vullen?

bepalen hoe hij zijn werk het beste kan

der Lusten van Hieronymus Bosch:

uitvoeren en wat hij daarvoor nodig

‘Ik ben even wat kopieën maken, jullie

Ben ik een cynicus wanneer ik vermoed

heeft. Vertrouwen dat het team van

blijven op je plek zitten, ok?’

dat we het risico lopen dat er voor de

leraren, medewerkers en hun schoollei-

inspectie een gebrek zal zijn aan uni-

der het beste kan bepalen wat er nodig

De Wet Beroep Leraar en het lera-

formiteit, meetbaarheid, transparantie

is om de school vooruit te helpen.

renregister geven een aanzet om

en verantwoording? En dat een nieuwe

En vertrouwen dat het schoolbestuur

vertrouwen in de beroepsgroep om

top-down regeling dan volgt?

samen met de scholen staat voor goed

te zetten in meer zeggenschap van

onderwijs. Het onderwijs is uiteindelijk

de leraar. De bedoeling van de wet is

zo goed als de professionals.

dat leraren meer zeggenschap krijgen

Help de leraar bevrijden!

op vakinhoudelijk, vakdidactisch en De site lerarentekortisnu.nl rappor-

pedagogisch gebied. Dat wil zeggen

teert dagelijks hoeveel kinderen als

dat leraren, samen met het schoolbe-

gevolg van het lerarentekort geen goed

stuur, in een ‘professioneel statuut’ de

onderwijs krijgen. Invalpools zijn leeg-

inhoud van de lesstof vaststellen, hoe

gevist en de kosten van invalkrachten

de lesstof wordt aangeboden en de

via uitzendorganisaties rijzen de pan

pedagogisch-didactische aanpak van

uit. Ik vind het indrukwekkend om op

de school. De inspectie gaat dit statuut

deze site de problemen te zien en de

vanaf 1 augustus 2018 controleren.

bochten waarin scholen zich wringen

Wat fijn dat de leraar, de professional,

om oplossingen te vinden. De lijst is el-

weer meer zeggenschap krijgt, dat er

lenlang, de creatieve oplossingen ook.

minder regeldruk komt.

En dat terwijl nog maar 53% van alle

Maar waar, waar moet je als overbelas-

basisscholen meewerkt aan deze site,

te leerkracht de tijd en vooral de ruimte

als ik dit schrijf op 11 mei.

vinden om met een volle weekagenda

Montessori Magazine

nummer 3 | jaargang 41

15

m De Kwestie

Montessorischolen hebben weer de vrije hand om het onderwijs in te richten en zij maken daar gebruik van.

Want het onderwijstoezicht door de inspectie is aangepast en scholen doen wat oud-staatssecretaris Sander Dekker zei: ‘Administreer alleen wat je nuttig vindt!’

De politieagent die de straat op wil is veel tijd kwijt aan administratie, verplegend personeel en leraren klagen er steen en been over en ook bij andere beroepsgroepen zie ik hoge regeldruk. En we lijken er allemaal aan toe te geven zonder dat iemand dat ons opdraagt. Er verschijnen zelfs boekjes waarin staat dat de regeldruk echt niet zo groot is en dat de inspectie er niet naar vraagt. Waarom doen we het dan? Ik zie wel een aantal oorzaken: – We administreren omdat er gewoon heel veel gegevens zijn: er zijn overal toetsen voor, overal is bewijs voor of controle op. En als het er is, waarom schrijven we dat dan niet op? Het is een soort stimulus respons.

– Er zijn enorme administratieprogramma’s gemaakt en die vragen om ingevuld te worden. Het voelt heel raar om niets te schrijven.

– Er is vraag naar: directeuren, interne begeleiders, besturen, ze zijn allemaal dol op een overzicht over hoe het gaat met de school of met de scholen.

– De maatschappij is uitkomstgedreven. En dat betekent dat we kijken wat de investering in onderwijs oplevert. Dat zorgt voor bewijslast en bewijslast is… administratie.

– We zijn bang geworden dat het mis gaat en we willen dan kunnen bewijzen dat we het goed hebben gedaan.

Egbert de Jong Algemeen directeur Montessorivereniging Haarlemmermeer

Daarom stel ik voor om een experiment aan te gaan. Zullen we eens met elkaar afspreken om een maand niet te administreren. Maar steeds te denken: wat heb ik nodig om een resultaat inzichtelijk te maken en wie gaat het lezen? En dan daarover met elkaar in gesprek gaan. Dan gaat het niet meer over afrekenen maar over stimuleren en inspireren. Er zijn maar weinig administratieve zaken waardoor ik echt geïnspireerd raak. Ik denk dat het me heel veel administratie gaat schelen en dat ik er meer lol in zal hebben.

16

Kinderopvang Nederland is gevangen in regels, veel regels. In de loop der jaren kwamen er steeds meer regels bij en het middel lijkt inmiddels soms belangrijker dan het doel.

Als je de papieren tijger weet te temmen kan je niets overkomen. De GGD-inspecteur leest de paperassen door en controleert of de vereiste informatie wel exact in het juiste document staat beschreven. Zo niet, dan meldt hij dit en moet de opvang het binnen enkele weken oplossen.

Manja Haze Directeur Montessori Kinderopvang Mickey, Hengelo Montessoritrainer en -coach jonge kind

Leek de praktijk een paar jaar geleden nauwelijks belangrijker dan de schriftelijke beleidsstukken voor de GGD, anno 2018 lijkt de praktijk aan belang te winnen. Tot 2018 moest elke organisatie per groep ruim 100 veiligheidsrisico’s in kaart brengen, met daarbij een inschatting of dit risico al dan niet frequent kon plaatsvinden inclusief de kans op ernstig letsel. Elk jaar moest het team deze punten evalueren. Dat is veranderd: de overheid wil nu dat de kinderopvang veiligheid en gezondheid continu in de gaten houdt.

Dit nieuwe beleid past prima binnen de montessorivisie en het zal voor menigeen bevrijdend werken. De montessorileidster zorgt immers al voor een veilige, uitdagende omgeving. En daarin zijn kleine risico’s ingebakken, want de leidster heeft het vertrouwen dat een kind daarvan leert. Zij observeert de kinderen door haar montessoribril: ze kijkt wat het kind nodig heeft, past iets aan, voegt iets toe aan de ruimte, haalt iets weg.

Samen met haar collega’s evalueert zij om samen op koers te blijven. Medewerkers kunnen hun werkwijze verantwoorden.

Een tegenvaller: ook nu weer moet de opvang alle details nauwgezet op papier zetten.

Aan de papieren tijger valt niet te ontsnappen, ook al is de praktijk nog zo mooi en doordacht.

Montessori Magazine

nummer 3 | jaargang 41

De Kwestie

Ze hebben een reflecterend hesje aan en voor de zekerheid een regenjas in de tas. Iedere week fietst een aantal kinderen in een lange sliert naar het Noorden om te werken op de boerderij. Ze planten er tomaten of ontfermen zich over de pasgeboren kalfjes. Jonathan berekent hoeveel gras nodig is voor het komende jaar. Op school is rekenen zijn minst favoriete vak en komt hij moeizaam tot actie. Hier berekent hij eerst de oppervlakte van het veld en daarna de hoogte, om te kunnen bepalen hoeveel kuub gras de boer kan opslaan. Jonathan is gedreven om deze taak op een goede manier af te ronden en gaat direct met de rolmaat aan de slag.

Maarten Stuifbergen Groepsleraar Montessorischool Leidschenveen Montessoriopleider Haagse Hogeschool Studiebegeleider Hogeschool Leiden Student onderwijswetenschappen Open Universiteit

Gabriël Enkelaar Teamleider onderbouw (havovwo) scholengemeenschap Pantarijn in Wageningen

Montessori Magazine

Een maand geleden presenteerde Inspecteur-Generaal Monique Vogelenzang de jaarlijkse Staat van het Onderwijs. Een opmerkelijke boodschap daarin is de dalende score op de gebieden rekenen en taal. Hiermee zou Nederland op de internationale lijstjes zijn toppositie kwijtraken. Een gebrek aan ambitie bij scholen is de oorzaak van de dalende trend, zo blijkt uit het onderzoeksverslag van de Inspectie. In het NRC benadrukt Vogelenzang haar zorgen over deze ontwikkeling: ‘Hier krijgen we als samenleving last van.

Onderwijs is de basis van onze kennismaatschappij.’

De Inspectie van Onderwijs heeft de ingewikkelde taak om de kwaliteit van het onderwijs in Nederland te bewaken. De vraag is of de kwaliteit in alle gevallen afgemeten zou moeten worden aan gestandaardiseerde tests. De internationale lijstjes worden samengesteld op basis van kwantificeerbare gegevens.

Het échte leren vindt plaats in een realistische context, op bijzondere plekken als een boerderij, daar waar leren een contextuele noodzaak kent en een oprechte betekenis heeft voor kinderen. Deze ervaringen zijn vormend voor kinderen en laten zich niet vangen in lijstjes.

Ook bij ons op Pantarijn is ‘werkdruk’ een stevig thema. Overbodige administratie proberen we te schrappen. Onderlinge samenwerking willen we verbeteren. Dat proberen we door informatie beter met elkaar te delen via Office 365 en Magister, door het maken van matrixen over wat we verwachten van vaksecties, basisteams en mentoren en door regelmatig overleg tussen de juiste mensen.

Dat klinkt logisch, maar toch verloopt dit proces traag. Veel leraren in Nederland leiden als autonome professionals aan het not-invented-by-me syndroom: de neiging om zelf het wiel uit te vinden in plaats van afspraken te maken over onze leerlingbegeleiding en het gebruiken en arrangeren van bestaand onderwijsleermateriaal en ons hieraan te houden.

Die indruk is versterkt na mijn bezoek met de Montessori Express in april aan vijf Nederlandse en vier Duitse scholen voor voortgezet montessorionderwijs: Duitsers zouden graag wat meer Holländische Lockerheit zien en keken verlekkerd naar de informele en persoonlijke omgangsvormen tussen leerlingen en docenten op onze vmo-scholen. En omgekeerd zagen wij Hollanders veel voorbeelden hoe iéts meer Ordnung en Disziplin in de schoolorganisatie zich uitbetaalt, doordat docenten en leerlingen heel duidelijk weten: ‘Zo doen wij dat hier op onze school’. Zo zag ik hoe jonge Duitse leerlingen elkaar voortreffelijk feedback gaven via een format dat in alle lessen gehanteerd wordt.

In Nederland - ook op onze school - hebben de leerlingen les van té veel verschillende docenten die nog te weinig met elkaar samenwerken. Scholingscursussen over Sharepoint worden maar door weinigen bezocht. Op Magister delen we zelden de gemaakte afspraken over de begeleiding van de leerlingen. Maar er zijn ook lichtpuntjes.

De Woordrapportage is sterk verbeterd op grond van de laatste visitatie vanuit de sectie Vmo. Nu moeten we nog realiseren dat wij als docenten hierover niet alleen in gesprek gaan met elkaar, maar vooral met de leerlingen zelf!

nummer 3 | jaargang 41

17

Vereniging

M

MOC ontwikkelnieuws Martine Lammerts

18 Vijf pilots voor waarderend auditen geĂŤvalueerd

rend auditen moet uitnodigen tot re-

waren vanuit vmo Ingrid van der Neut

flectie en inspireren tot verbetering. De

en Jan Wouter Koning aanwezig, net

In maart en april waren de pilots

auditor heeft een vragende, uitdagende

als Karen Ephraim die voor het vmo

voor waarderend auditen. Dankzij de

en stimulerende rol en een open blik.

de nieuwe visitaties vormgeeft. De

vele aanmeldingen werden dat niet

Na de geslaagde audit ontvangt de in-

vmo-kenniskring Visitaties neemt hun

de beoogde twee maar vijf pilots. Op

stelling het digitale NMV-erkenningslo-

ervaringen mee bij de vernieuwing van

vrijdag 20 april wisselden auditeurs

go, met de naam van de instelling en

het eigen kwaliteitskader.

en directies van de pilotlocaties hun

jaartal van de erkenning. Dit logo is te

ervaringen uit.

gebruiken op de website en op social

Een NMV-audit begint altijd met een

media, in de schoolgids en zo meer.

Kwaliteit in vormgeving + digitalisering

zelfevaluatie van de instelling. Waarde-

Bij de evaluatie op 20 april kwamen

Vanaf het nieuwe schooljaar staan

vragen naar boven zoals: Hoe ga je om

alle NMV-auditstukken voor instel-

met verschil van mening van directie

lingen 0-12 jaar op montessori.nl. Om

en auditor op de geschreven reflectieve

documenten voor waarderend auditen

notitie? Hoe lang mag een ontwikke-

makkelijk te herkennen heeft het MOC

ling duren voor de instellingen weer

een eenduidige opmaak ontwikkeld, zie

gewaardeerd gaat worden? De ontwik-

de afbeeldingen. De gekleurde blokken

kelgroep (met Lex Spee, Michelina Hoogeveen, Annemieke Eshuis, Peter Warnders, Femmy Lieben en Martine Lammerts) heeft op 18 mei deze verbetertips en de vragen nader uitgewerkt.

Zowel bij de pilots als bij de evaluatie

Montessori Magazine

nummer 3 | jaargang 41

Vereniging

Het Montessori Ontwikkelcentrum (MOC) helpt verbinding te leggen tussen scholen onderling, tussen scholen en werkgroepen en tussen secties van de NMV. Het MOC richt zich op zes verschillende taakvelden: kwaliteit, professionaliteit, ontwikkeling, onderzoek, internationalisering en helpdesk.

Zij bewaakt en actualiseert de montessorivisie en is eerste aanspreekpunt voor externe onderzoekers, opleiders en organisaties op het terrein van alle taakvelden.

Zij coördineert alle activiteiten op de diverse taakvelden en legt verantwoording af aan het bestuur van de NMV en aan alle secties.

Zij ontwikkelt beleid op de taakvelden en adviseert het bestuur hierover.

Het MOC geeft gestalte aan ontwikkelwensen van de secties en de leden.

kenmerkt als een cohesiemaatschappij waarbij aandacht is voor het samenwerken en samen leren.

3. Aanbod- en vraaggestuurd werken Er is een wisselwerking tussen aanbodgestuurd en vraaggestuurd werken.

De opleiding basisbekwaam kenmerkt zich door meer aanbodgestuurd te werken. Vanuit de opgedane kennis en ervaring vanuit basisbekwaam is er in de opleiding vakbekwaam meer ruimte voor vraaggestuurd werken.

4. Houding van opleiden De opleider leeft een montessoriaanse

Examenreglement montessorivakbekwaam

attitude voor. Dit uit zich in taalge-

Het MOC heeft samen met ontwikkel-

en in de wendbaarheid van kennis en

groep vakbekwaam op 29 mei gewerkt

vaardigheden (waaronder meebewe-

aan de afronding van het NMV-exa-

gen, meedenken en tegenbewegen).

menreglement Montessorivakbekwaam

De (heterogene) studiegroep neemt de

en het kaderdocument Montessorivak-

montessoriaanse houding over.

bekwaam. De ontwikkelgroep bestaat

5. Samenhang tussen theorie en

uit opleiders uit de sectie Obo en

bruik, de kosmische grondhouding

praktijk

vanuit de sectie Bao Femke de Groot,

De opleiding pendelt tussen kennis,

Lauri van der Wetering en Maaike

vaardigheden en attitude met een

Kramer.

continue gerichtheid op het weten

geven de verscheidenheid weer van

(kennis), het ambacht (vaardigheden)

montessori-instellingen, tegelijk staan

en het zijn (attitude).

zij voor de kwaliteit die de NMV na-

6. Vrijheid en verantwoordelijkheid

streeft met onder anderen de Gulden

De NMV-opleider heeft verwachtingen

Tien.

en spreekt deze uit over de zelfstandigheid, de nieuwsgierigheid, de verwon-

Werkopdrachten MOC nieuwe schooljaar

dering en onderzoek, en de verant-

In samenspraak met secties Bao en

de eigen ontwikkeling.

woordelijkheid van de deelnemer voor

Obo heeft het MOC de ontwikkelopdrachten opgesteld voor het komende schooljaar voor – de NMV-opleiding Educatie 0 tot 4 jaar – de NMV-cursus Montessoriopvoeding voor ouders en andere belangstellenden – de NMV-erkenning voor Instituten &

Het Montessoriaans Opleidingsmodel De NMV gaat bij al haar montessori-

Instellingen.

Ook de uitrol van de NMV-directeuren-

opleidingen het Montessoriaans op-

cursus MA1 en de 24uursconferentie

leidingsmodel hanteren. Dat kenmerkt

voor leidinggevenden staan weer

zich door:

gepland in 2018-2019.

1. Aandacht voor uitdagende

Het NMV-bestuur vindt het belang-

voorbereide omgeving

Het MOC informeert over de

rijk dat de secties samen optrekken.

Een omgeving waarin volwassenen

voortgang van haar werkopdrachten

Zij kunnen elkaar versterken in de

kunnen leren en worden uitgedaagd

in NMV-nieuwsbrieven en in

kwaliteit. En de opleiders en de profes-

om hun kennis, vaardigheden en at-

Montessori Magazine. Heeft u

sionals aan kindcentra en scholen zijn

titudes verder te ontwikkelen.

vragen, opmerkingen of ideeën:

onderling verbonden en hebben een

2. Heterogene groep

meld het via: martine.ontwikkel

gedeelde verantwoordelijkheid om elke

De opleiding stimuleert en organi-

centrum@montessori.nl

dag een beetje beter te zijn.

seert een heterogene groep die zich

Montessori Magazine

nummer 3 | jaargang 41

19

P Piazza

Piazza Wilt u een ei kwijt over een ontwikkeling rond montessorieducatie, rond de vereniging of over een mooie nieuwe werkwijze in uw school? Grijp uw kans in de rubriek Piazza!

Bovenbouwcoördinator Yvonne Schüller en intern begeleider Els van Santen

ENMS enthousiast over waarderend auditen ‘De Eerste Nederlandse Montes-

zonder het gevoel te krijgen dat we

sori School (ENMS) in Den Haag is

werden afgerekend. We deelden de

enthousiast over waarderend auditen.

ontwikkelingen die we doormaken en

We hebben met vijf auditoren uit het

de auditoren dachten positief kritisch

montessoriwerkveld vrijuit gepraat

met ons mee. In de oude situatie, de

20

Yvonne Schüller

visitatiebezoeken, kwam er een team de school in om te beoordelen of de school een echte montessorischool was. Bij waarderend auditn komt een team de school in om mee te denken.

We hebben het bezoek voorbereid met een zelfevaluatie, met volop ruimte voor De Gulden Tien en de 7 redenen om te kiezen voor Montessori en de vraag: wat willen we uitstralen?

‘We beleefden het bezoek als waardevol en open. Het nieuwe waarderingskader geeft scholen de ruimte om te vertellen hoe zij het moderne montessorionderwijs vormgeven en ontwikkelen. De pedagogische kijk op de ontwikkeling van kinderen staat centraal. Wij mogen in de montessori-educatie de ontwikkeling van een kind volgen en samen met ouders bijdragen leveren aan het vormen van een mooie wereldburger.

Met oog en aandacht voor de talenten en de onderwijsbehoeften van het kind.

Waarderend auditen draagt, samen met de zelfevaluatie, bij aan de kwaliteitszorg van de school. Het maakt ENMS schoolmediatheek, foto archief

voor ouders en inspectie duidelijker waar onze school voor staat.’

Montessori Magazine

nummer 3 | jaargang 41

Internationaal

N

Nóg meer Europeaan Bob Molier

Het straalt van hem af: Gabriël Enkelaar praat graag en inspirerend over montes-

En Gabriël Enkelaar heeft iets met

sori-educatie. Dat doet hij op zijn school Pantarijn en met veel montessorianen in

bussen. ‘Ik heb ervaring als chauffeur,

binnen- en buitenland: leraren, leerlingen, schoolleiders en bestuurders. Tijdens

heb veel gereisd met leerlingen en weet

het congres van Montessori Europe in Lund (2015) ontstond de gedachte om

hoe leerzaam en betekenisvol dat voor

voortgezet montessorionderwijs (vmo) beter in beeld te brengen. En nu is er de

hen kan zijn. In samenwerking met de

Montessori Express. Deze bus bracht in april een keur aan montessorianen naar

busmaatschappij Betuwe-Express is er

vmo-scholen in Nederland en Duitsland voor een kijkje in elkaars keuken. Hoe

nu een heuse bus met aan twee zijden

kwam dat zover? Een impressie.

in grote letters: Montessori Express.

Die kan elke montessorischool huren,

Een mooi moment tijdens een

scholen logeerde ik vaak bij andere

scholenbezoek: leerlingen van het

docenten thuis. Daar verdiepten de ge-

mét enige korting, voor een eigen uitstapje2. En we kunnen er meer (inter)

Montessori Lyceum Rotterdam, die

sprekken zich en die ervaringen sterk-

nationale montessori-roadtrips mee

enthousiast vertellen over hun school,

ten mij in de overtuiging hoe nuttig het

maken. De Montessori Express staat

krijgen spontaan van Duitse bezoe-

is om in andere keukens te kijken. Wat

voor mij symbool voor onderlinge con-

kers een uitnodiging om het Leibniz

ik daarvan vooral heb geleerd? Dat het

tacten én montessorionderwijs meer in

Montessori Gymnasium in Düsseldorf

een illusie is om te denken dat we alles

beeld brengen. Ik zag op een montes-

te komen bezoeken. Een paar dagen

goed voor elkaar hebben. Er zijn altijd

sorischool in Mainz de essentie van

later kijken zij daar rond. Ook mooi:

verbeteringen mogelijk en ideeën zijn

montessorionderwijs goed verwoord in

leerlingen van het Jordan Montessori

er genoeg!’

de tekst: Lernen für das Leben. Die vind

vertellen enthousiast over hun school

Aanvankelijk kwamen bij de congres-

ik prachtig. We leren ons hele leven,

aan leerlingen van Pantarijn. Dat was

sen vooral thema’s uit het basison-

van elkaar, in onze omgeving, in de ge-

op 16 april, de eerste roadtrip met de Montessori Express1. Er waren ook

derwijs aan bod en algemene montes-

meenschap, in binnen- en buitenland.

soriaanse principes. Maar in 2015, in

En daarbij helpen we elkaar en zijn we

leraren, directeuren en bestuursleden

Lund, kwamen vragen naar boven over

voor elkaar van betekenis.’

van montessorischolen uit Nederland,

het voortgezet montessorionderwijs

Duitsland, Noorwegen en Kroatië mee.

(vmo): Hoe ziet vmo in verschillende

In twee weken tijd van bezochten zo’n

landen er uit? Wat kunnen we van el-

30 leerlingen en leraren uit basis- en

kaar leren? Hoe kunnen we meer vmo-

voortgezet onderwijs, schoolleiders en

scholen helpen stichten? Eva Bækkel

bestuurders in totaal 9 vmo-scholen

uit Noorwegen vroeg: ‘Waarom gaan

in Nederland en Duitsland (Noordrijn-

we niet met een bus door Europa?’ En-

Westfalen).

kelaar vond het een geweldig idee. ‘Eva

De wens om contacten te leggen en

en ik bedachten een naam: de Montes-

samen inspiratie op te doen leeft al

sori Express. In Lublin (2016) hingen

heel lang bij Gabriël Enkelaar. ‘Toen

we posters op en die stonden in korte

ik merkte dat er op congressen van

tijd vol met namen van geïnteresseer-

Montessori Europe een platform was

den. Veel mensen schreven erbij: We

om ervaringen te delen, wilde ik daar-

hebben wel montessoriaans basison-

heen. Ik bezocht mijn eerste congres in

derwijs maar geen vmo.’ Door al die

Krakau in 2007. Ik was onder de indruk

belangstelling is het project Montes-

van het aantal Oost-Europeanen. Alles

sori Express nu een officiële werkgroep

daar was staatsonderwijs tot 1989 en

binnen Montessori Europe.

daarna kregen docenten langzamer-

Tijdens de roadtrip in april was Luka Vukovic (links) overal mee naartoe. Hij en zijn directrice Narcisa Buczynski (midden) willen in Zagreb een vmo-school starten voor de oudere leerlingen. Op de fo vertelt leraar Nils Christians hen hoe de leerlingen op de HagerhofMontessorischule in Bad Honnef gedurende hun hele schoolloopba leren om zelf het stuur van hun leerproces in handen te houden.

hand meer vrijheid, ook om montessorionderwijs in te richten. Zij zijn zo bevlogen! Ik ben door Montessori Europe nóg meer Europeaan geworden. Tijdens uitwisselingen met andere Montessori Magazine

21

1 Op montessorinet staan links naar scholen, busmaatschappij en meer informatie: http://bit.ly/startME 2. Op maandag 4 juni ging de bus met 21 leerlingen van Pantarijn en Jack Bogers naar Bad Mariënberg voor een themaweek over de stand van zaken rond de democratie in Europa. Dat onderzochten zij samen met leerlingen van het Mittelrhein Gymnasium uit Muhlheim Karlich. Ook gingen ze in debat en maakten excursies.

nummer 3 | jaargang 41

i

Thema

Is montessorionderwijs al zelfregulerend onderwijs?

Marielle van der Heyden

Bij zelfregulerend leren stellen kinderen zelf hun doelen en maken zij plannen om

waarin zij de voorwaarden schiep om

die te bereiken. Daarbij kijken ze kritisch naar hun eigen proces en sturen bij waar

leerlingen zelfstandige keuzes te laten

nodig. Is zelfregulerend leren montessoriaans? Ik onderzocht de overeenkomsten

maken. Ik adviseer montessorischolen

en verschillen in twee montessorischolen. Leraren zien duidelijk het belang van

die zelfregulerend leren effectief vorm

zelfregulerend leren.

willen geven: bewaak de ruimte die leerlingen krijgen om hun eigen leren

22

Bij zelfregulerend leren stellen

stellingen zijn gericht op evalueren van

echt te organiseren en geef ze nadruk-

kinderen zelf hun doelen en maken

eigen aanpak, gebruik van informatie-

kelijk instructie over vaardigheden die

zij plannen om die te bereiken. Zij

bronnen, de mate van vrijheid die leer-

zij daarbij nodig hebben. Als ook deze

maken daarbij gebruik van cognitieve-,

lingen moeten krijgen in hun werken

schakels zijn gelegd vormen montesso-

metacognitieve- en motivationele leer-

en de uitvoerbaarheid van zelfregule-

rionderwijs en zelfregulerend leren een

strategieën. Zelfregulerend leren heeft

rend leren in het basisonderwijs.

interessante en kloppende eenheid.

een positieve invloed op motivatie en

Resultaat: de ondervraagde leer-

leerprestaties. De leraar speelt een

krachten zien duidelijk het belang

belangrijke rol bij zelfregulerend leren.

van zelfregulerend leren. De hoogste

Hij moet leerlingen expliciete instructie

score is te zien bij de aansluiting op

geven in vaardigheden op het gebied

het voortgezet onderwijs. De meeste

van cognitie, metacognitie en moti-

twijfel bestaat over de vraag of leerlin-

vatie. En hij moet expliciet uitleggen

gen voldoende zelfdiscipline hebben

wanneer deze vaardigheden ingezet

om zelfregulerend te kunnen leren.

kunnen worden en wat de voordelen

Verschillende leraren merken op dat dit

daarvan zijn. Verder moet de leraar de

per leerling verschilt.

omgeving voorbereiden, desgewenst

De observaties laten doorgaans een

de leerling helpen kiezen, inhoudelijke

leeromgeving zien die ondersteunend

kennis aanbieden en het leerproces

is voor zelfregulerend leren. Coöpe-

Marielle van der Heijden en

van de leerling volgen.

ratief leren kwam ik het minst tegen,

Jacqueline Bentlage deden onderzoek

Dat klinkt aardig montessoriaans en

mogelijk omdat ik willekeurig gekozen

naar zelfregulerend leren aan de

het is ook niet verrassend dat som-

groepen observeerde. Zelfsturing zag

Saxion Hogeschool in het kader van

mige montessorischolen werken met

ik het vaakst: de mate waarin leerlingen

hun Master Leren en Innoveren,

zelfregulerend leren. Ik heb onderzocht

de vrijheid hebben om hun eigen werk

Montessori/Daltontrack.

hoe de montessoriaanse leeromgeving

te organiseren. Maar er waren ook ver-

Marielle van der Heijden, midden-

in Montessori kindcentrum de Plotter

schillen: in sommige groepen werkten

bouwleerkracht op de Anne Frank

in Zutphen en Montessorischool Anne

leerlingen langere tijd ononderbroken

Montessorischool in Doesburg,

Frank in Doesburg het zelfregulerend

zelfstandig aan zelfgekozen werk en in

onderzocht zelfregulerend leren op

leren ondersteunt. In onder-, midden-

andere groepen stonden werkinstruc-

montessorischolen. Dit is een deel

en bovenbouwgroepen observeerde

ties op het bord.

van haar verslag, lees meer op mon-

ik kenmerken daarvan en keek ik naar

Uit de theorie werd mij duidelijk dat

tessorinet: http://bit.ly/mariellesaxion

elementen uit de leeromgeving die

zelfregulerend leren verder gaat dan

Jacqueline Bentlage, kleuterbouw-

Dignath onderscheidt; zelfsturing,

zelfstandig werken en ook verder dan

leerkracht en taalcoördinator op ATO

transfer, coöperatieve werkvormen en

de manier waarop de leerling zijn

Montessorischool de Aquamarijn in

constructivistisch leren. Daarnaast

taken uitvoert. Het is een weg naar

Den Bosch, onderzocht of zelfregu-

vroeg ik montessorileraren welk belang

algehele zelfstandigheid. De leerling

lerend leren kinderen kan helpen bij

zij hechten aan zelfregulerend leren,

leert systematisch denken en zijn

leren lezen.

aan de hand van stellingen zoals ‘Leer-

acties aan te passen aan de omstan-

Zie meer details en resultaten

lingen hebben voldoende zelfdiscipline

digheden. En dat gaat verder dan de

op montessorinet: http://bit.ly/

om hun leren zelf te sturen.’ Andere

ideale klassen van Maria Montessori,

jacquelinesaxion

Montessori Magazine

Marielle van der Heijden

nummer 3 | jaargang 41

h

Thema

‘Help mij het zelf te lezen’ Jacqueline Bentlage

Wat kunnen strategieën van zelfregulerend leren betekenen voor leerlingen die moeite hebben met lezen? Na onderzoeken in het voortgezet onderwijs, met positieve resultaten, deed Jacqueline Bentlage onderzoek in het basisonderwijs: op daltonschool OBS Meester Aafjes in Geldermalsen en op Montessorischool de Aquamarijn in Den Bosch.

De strategieën voor zelfsturend leren Volgens Zimmerman & Pons (1986)

Jacqueline Bentlage

1. Zelfevaluatie. Leerlingen nemen initiatief tot evaluaties die de kwaliteit van hun werk betreffen. (B.v. Ik heb deze tekst vlot gelezen.)

2. Organiseren en veranderen. Leerlingen nemen het initiatief tot openlijke of verborgen herindeling van het leermateriaal om het

Uit eerder onderzoek kwam naar voren dat zelfregulerend leren positieve effecten heeft op leerresultaten, strategie-

leren te verbeteren. (B.v. Langere woorden verdelen met structureer-

gebruik en motivatie bij zowel sterkere

streepjes.)

als zwakkere leerlingen. De effecten

3. Doelen stellen en plannen. Leerlingen stellen leerdoelen en/of sub-

staan los van intelligentie. Dit vind ik

leerdoelen op, maken een tijdsplanning en brengen de geplande

een hoopvolle constatering. Maar er is

activiteiten ten uitvoer. (B.v. Ik wil van alle letters de klank weten.)

weinig bekend over hoe leraren zwakke

4. Informatie opzoeken. Leerlingen nemen zelf het initiatief tot het

lezers steunen met zelfsturend leren.

opzoeken van extra informatie bij de taak (uit niet-sociale bronnen)

Ik heb voor mijn onderzoek leraren

als ze een opdracht uitvoeren. (B.v. Ik kijk in het woordenboek wat

handvatten gegeven over zelfregulerend

onbekende woorden betekenen.)

leren en gekeken of zwakkere lezers in

5. Gegevens bijhouden en volgen. Leerlingen nemen zelf het initiatief

groep 4 deze kunnen toepassen.

om gegevens of resultaten bij te houden. (B.v. Woorden die ik lastig

Ik heb ervaren dat die dat kunnen,

vond om te lezen heb ik opgeschreven om ze nog eens te oefenen.)

mits zij goede instructie krijgen. Een

6. Structurering van de omgeving. Leerlingen nemen zelf het initiatief

voorbeeld: een leraar wil de volgende

om de fysieke omgeving te kiezen of te veranderen om leren mak-

strategieën aanleren: zelfevaluatie,

kelijker te maken. (B.v. Ik zet een koptelefoon op zodat ik me beter

doelen stellen en plannen en gegevens

kan concentreren.)

bijhouden en volgen. Hij leest een tekst

7. Consequenties trekken uit eigen gedrag. Leerlingen belonen of

voor, laat merken welke woorden hij

straffen zichzelf voor succes of falen bij het leren. Ze kunnen zich

lastig vindt om te lezen en vertelt de

dit voorstellen of dit ook werkelijk uitvoeren. (Bv. Als ik dit boek heb

kinderen wat hij daarbij denkt. Hij doet

uitgelezen ga ik een tekening maken.)

voor hoe hij die lastig te lezen woorden

8. Herhalen en uit het hoofd leren. Leerlingen nemen zelf het initiatief

overschrijft en vertelt waarom je ze gaat

nemen om zaken uit het hoofd te leren door openlijke of verborgen

oefenen en hoe je dat wil gaan doen.

oefening. (B.v. Ik ga oefenen met aai-, ooi-, oei-woorden zodat ik ze

Deze expliciete instructie herhaalt hij

snel herken.)

die week een aantal keren. Hij legt

9. Hulp vragen aan anderen. Leerlingen nemen zelf het initiatief om

speciale kaartjes neer om de kinderen

hulp te vragen aan leeftijdgenoten, leerkrachten of andere volwasse-

uit te lokken om de lastige woorden

nen. (B.v. Als ik problemen heb om een tekst te lezen vraag ik hulp

op te schrijven. Na een aantal dagen

aan een vriendje. )

laat hij de tekst met de lastige woorden voorlezen en daarbij ervaren leraar en leerling samen de vorderingen.

Montessori Magazine

nummer 3 | jaargang 41

23

Colofon Montessori Magazine is een uitgave van de Nederlandse Montessori Vereniging en verschijnt drie keer per jaar.

Redactie Paul Op Heij, Janneke van de Laar, Boukje van der Pant, Bob Molier (hoofd- en eindredactie) Redactieadres (voor artikelen en inhoudelijke mededelingen) E-mail: mm@montessori.nl parel@montessori.nl piazza@montessori.nl Roghorst 184, 6708 KS Wageningen Telefoon: (070) 331 52 82

Grafische vormgeving en advertentieverkoop Elma Media BV Keizelbos 1, 1721 PJ Broek op Langedijk Postbus 18, 1720 AA Broek op Langedijk Telefoon: (0226) 331600 Fax: (0226) 331601 E-mail: info@elma.nl Website: www.elma.nl

24

Abonnementen Leden van de NMV ontvangen Montessori Magazine gratis.

De kosten van een gewoon lidmaatschap bedragen € 31,91. De abonnementsprijs voor niet-leden bedraagt € 20,26. Reductie is mogelijk voor studenten.

Aanmelding: Per fax: (070) 381 42 81 Per e-mail: nmv-secretariaat@montessori.nl Men ontvangt na aanmelding een acceptgirokaart.

Losse nummers zijn verkrijgbaar bij het secretariaat.

Centraal Secretariaat NMV (voor informatie over abonnementen) Bezuidenhoutseweg 251-253 2594 AM ’s Gravenhage Telefoon: (070) 331 52 82 E-mail: nmv-secretariaat@montessori.nl Websites NMV: www.montessori.nl www.montessorinet.nl Sluitingsdatum kopij Montessori Magazine 42-1 (november 2018):

Correctie

maandag 24 september 2018 De redactie behoudt zich het recht voor om artikelen te redigeren

Willemien Geboers heeft de foto gemaakt op

en in te korten, dan wel te weigeren of te laten plaatsen op Montes-

de cover. Dat deed zij ook bij de vorige twee

sorinet.

magazines. In Montessori Magazine 41-1 stond op pagina 1 haar naam verkeerd gespeld

Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uitsluitend na

en in editie 41-2 was haar naam op pagina 1

schriftelijke toestemming van de uitgever.

De redactie tracht bij alle gebruikte afbeeldingen de eigenaar te achterhalen.

helemaal weggevallen.

Waar dit niet is gelukt, vragen wij de rechthebbende om contact op te nemen.

Montessori Magazine

ISSN nummer Koninklijke Bibliotheek: nummer ISSN 2352-2623 3 | jaargang 41

Design:www.luxproductions.nl

Montessori Opleiding DE HAAGSE

Ons team wenst ieder een fijne zomer !

Wij starten 18 September 2018 www.montessoriopleiding.com www.montessoriopleiding.com Start opleidingen

Basis en Vakbekwaam

1 jarig

Inspiratie opdoen door werkbezoeken aan de Good practice' scholen

Opleiding inclusief twee Keer praktijkbegeleiding

Aanbieding van alle ontwikkelings domeinen binnen basisbekwaam

Wij leiden jou op tot Kosmisch ontwerper binnen vakbekwaam

Wij verzorgen onze opleidingen ook op locatie

Opleiding Montessori OďŹƒcie Vakbekwaam el diplo Start: jaarlijks in september Omvang: 15 bijeenkomsten 14:00 - 20:00 uur Meer informatie: posthbo.hr.nl

ma NM

V

Vanaf september start ook de opleiding Montessori Basisbekwaam, i.s.m. Thomas More Hogeschool

De montessorileraar als kosmisch ontwerper Verdieping montessorimaterialen en schoolbreed Leren verantwoorden binnen het montessoribasisonderwijs Inspirerende lessen en ontmoetingen, bezinning en oog voor eigen keuzes