Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 2.2.1 Οι πολιτικές θεωρίες ενός πολεοδόμου και δύο ιστορικών: Ιππόδαμος, Ηρόδοτος, Θουκυδίδης Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο πολεοδόμος Ιππόδαμος ο Μιλήσιος (450 π.Χ.) ήταν ο πρώτος θεωρητικός της πολιτικής, ο οποίος οραματίστηκε μία ιδανική πολιτεία («μυρίανδρος», που αποτελείται δηλαδή από 10.000 άνδρες) και στην οποία θα υπήρχαν τρεις τάξεις: οι τεχνίτες, οι γεωργοί και οι πολεμιστές, που όλες τους θα συμμετείχαν στη συνέλευση του λαού η οποία θα εξέλεγε τους αξιωματούχους. Μία τέτοια οργάνωση θυμίζει αυτή της Σπάρτης. Ο Ηρόδοτος (485 – 421/413), μέσα από μία συζήτηση που παρουσιάζει, μεταξύ τριών Περσών συνωμοτών, ουσιαστικά καταγράφει την ελληνική πολιτική σκέψη της εποχής του. Ο πρώτος από τους συνωμότες τάσσεται υπέρ ενός δημοκρατικού πολιτεύματος, όμοιου με αυτό της Αθήνας του 5ου π.Χ. αιώνα. Ο δεύτερος τάσσεται κατά τόσο της μοναρχίας όσο και της δημοκρατίας, προκρίνοντας την αριστοκρατία και ο τρίτος ισχυρίζεται ότι ο καλύτερος τρόπος διακυβέρνησης είναι η μοναρχία. Ο Θουκυδίδης (460 – 390 π.Χ.) μαρτυρεί την ύπαρξη θεωρητικών συζητήσεων περί πολιτικής τον 5ο π.Χ. αιώνα. Με τον τρόπο αυτό σχολιάζει το λεγόμενο Πολίτευμα των Πέντε Χιλιάδων στην Αθήνα, στο οποίο τα πλήρη πολιτικά δικαιώματα περιορίζονταν στην τάξη των οπλιτών και στις ακόμα υψηλότερες τάξεις. Κατά τον Θουκυδίδη το πολίτευμα που εξισορροπεί τα δικαιώματα των πλουσίων και των φτωχών, οδηγεί σε μία πολύ πετυχημένη πολιτική κατάσταση, υπονοώντας ένα είδος μεικτού πολιτεύματος. Η ιδέα αυτή προέρχεται από το σπαρτιατικό πολίτευμα, το οποίο θεωρούνταν ένα μείγμα μοναρχίας, ολιγαρχίας και δημοκρατίας και παραπέμπει στη μετέπειτα ιδέα της διάκρισης των εξουσιών που υιοθετήθηκε από τους μεταγενέστερους πολιτικούς στοχαστές. 2.2.2 Οι πολιτικές θεωρίες των φιλοσόφων: σοφιστές, Σωκράτης, Πλάτωνας, Αριστοτέλης Η πολιτική θεωρία ήταν ένα από τα κύρια πολιτικά ενδιαφέροντα των σοφιστών (5ος π.Χ. αιώνας). Οι πρώτοι σοφιστές κατάφεραν πλήγμα κατά της αριστοκρατίας με τις ιδέες τους για την απελευθέρωση του ατόμου. Αναγνώριζαν στο [24] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr άτομο το δικαίωμα να αμφισβητεί την αντικειμενικότητα των πραγμάτων και να υψώνεται υπεράνω του νόμου, να μην συμμορφώνεται με αυτόν. Ο Σωκράτης (469 – 399 π.Χ.) επέκρινε αυστηρά το αθηναϊκό πολίτευμα της εποχής του. Ο Σωκράτης επέκρινε τον θεσμό των εκλογών με κλήρο και τις πολιτικές αποφάσεις που έπαιρνε η συνέλευση του δήμου, όπου όλοι οι πολίτες είχαν ισοδύναμη ψήφο, αν και οι φυσικές ικανότητες και η παιδεία τους ήταν άνισες. Επίσης, πρέσβευε ότι η πολιτική είναι μέρος της ηθικής και ότι η επιλογή μίας πολιτικής δομής είναι πάνω από όλα μία ηθική επιλογή. Σύμφωνα με τον Σωκράτη στόχος της πολιτικής πρέπει να είναι η καλή και ενάρετη ζωή των πολιτών. Το ιδανικό κράτος κατά τον Πλάτωνα Στην Πολιτεία του, ο Πλάτωνας πριν αναφερθεί στο ιδανικό για αυτόν κράτος παρουσιάζει τα τέσσερα εκείνα πολιτεύματα που θεωρεί κατώτερα από την ιδανική του πολιτεία. Αυτά είναι: το τιμοκρατικό ή τιμαρχικό (το πολίτευμα της Σπάρτης και τα πολιτεύματα των πόλεων της Κρήτης), το ολιγαρχικό, το δημοκρατικό και το δεσποτικό (τυραννικό). Στο ιδανικό κράτος του ο Πλάτωνας συνάγει την ιδανική δομή της κοινωνίας από την αρχή καταμερισμού της εργασίας (ο κάθε άνθρωπος πρέπει να εκτελεί το έργο για το οποίο είναι κατάλληλος). Η κοινωνία θα έπρεπε να αποτελείται από o μία παραγωγική τάξη (γεωργοί, τεχνίτες, κ.λπ.) o από αυτούς που παρέχουν υπηρεσίες (καταστηματάρχες, εμπόρους, ναυτικούς, κ.λπ.) και o από μία τρίτη τάξη, τους Φύλακες, την τάξη των στρατιωτών. Σε αντίθεση με τις άλλες τάξεις, τα μέλη της τελευταίας δεν θα έπρεπε να έχουν ούτε περιουσία, ούτε οικογένεια. Την τάξη των φυλάκων θα την αποτελούσαν και άνδρες και γυναίκες που μεταξύ τους θα υπήρχε ισότητα. Λόγω της απαγόρευσης του γάμου, στην τάξη των φυλάκων θα ήταν αναγκαίο να υπάρξει μία ευγονική διαδικασία επιλογής γονέων, προκειμένου να γεννηθούν τα καλύτερα παιδιά. Έτσι, στην τάξη αυτή οι επαφές μεταξύ ανδρών και γυναικών θα έπρεπε να τελούν υπό πλήρη κοινωνικό έλεγχο. Μία τέταρτη τάξη, η άρχουσα τάξη που λάμβανε τις αποφάσεις, είναι οι τάξη [25] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr των βασιλέων – φιλοσόφων (οι άρχοντες). Αυτές οι αντιλήψεις του Πλάτωνα έγιναν αντικείμενο έντονης κριτικής, δεδομένου ότι δεν εγγυώνται την ελευθερία ή την ισότητα και παρέχουν την απόλυτη εξουσία στους άρχοντες. Αργότερα, ο Πλάτωνας στους Νόμους του θα αναθεωρήσει αρκετές από αυτές τις θέσεις. Η πολιτική θεωρία του Αριστοτέλη Ο Αριστοτέλης (384 – 322 π.Χ.) θεωρούσε ότι ο στόχος της πολιτικής ταυτίζεται με αυτόν της ηθικής και είναι η επίτευξη της ευημερίας του ανθρώπινου γένους. Ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι τα ανθρώπινα όντα είναι από τη φύση τους κοινωνικά και μπορούν να επιζήσουν μόνο σε κοινότητες. Από όλες τις ανθρώπινες κοινότητες θεωρεί ότι η πόλις είναι η καλύτερη δυνατή πολιτική κοινότητα εντός της οποίας οι άνθρωποι μπορούν να αναπτύξουν τις ικανότητές τους και να ζήσουν καλά (ευ ζην). Θεωρούσε ότι διαφορετικά είδη κοινοτήτων μπορούν να επιλέξουν διαφορετικά πολιτεύματα και υπερασπίστηκε τη δημοκρατία, παρά το γεγονός ότι η δημοκρατία ήταν ένα πολίτευμα που οι περισσότεροι στοχαστές του αρχαίου ελληνικού κόσμου αποδοκίμαζαν. Ο Αριστοτέλης επιχειρεί την ανάλυση των πολιτευμάτων των ημερών του με πολύ διεισδυτικό τρόπο. Θεωρεί την ολιγαρχία εξουσία των αρίστων αλλά και των πλουσίων και τη δημοκρατία εξουσία μόνο των φτωχών. Θεωρεί μάλιστα πως σε μία ακραία ολιγαρχία και μία ακραία δημοκρατία η σύγκρουση μεταξύ φτωχών και πλουσίων είναι δεδομένη, γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει σε εμφύλιο πόλεμο. Κατά τον Αριστοτέλη το πολίτευμα εκείνο που θα απέφευγε τα άκρα, το οποίο ονόμασε Πολιτεία (ένα είδος μετριοπαθούς ολιγαρχίας ή περιορισμένης δημοκρατίας), θα ήταν ένα σταθερό πολίτευμα. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ο λαός θα έπρεπε να έχει τη δύναμη να ελέγχει τους αξιωματούχους του κράτους και να τους κάνει να λογοδοτήσουν, αλλά τα δημόσια αξιώματα θα έπρεπε να τα κατέχουν αυτοί που διαθέτουν περιουσία. [26] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr