Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr 3.2 ΕΠΙΣΤΗΜΗ 3.2.1 Εισαγωγή Η γένεση της επιστήμης στην αρχαία Ελλάδα υπήρξε μία μακρόχρονη διαδικασία που ακολούθησε τρία διαδοχικά στάδια: •
Πρώτο Στάδιο: υποστηρίχθηκε η δυνατότητα επιστημονικής έρευνας και συζήτησης, μέσω των προσωκρατικών φιλοσόφων, οι οποίοι χρησιμοποίησαν τη λογική και εγκαινίασαν τη συνήθεια της κριτικής συζήτησης των διαφόρων επιστημονικών θεωριών.
•
Δεύτερο Στάδιο: διαμορφώνεται η γενική μεθοδολογία της επιστημονικής έρευνας, μέσω του Πλάτωνα, που υποστήριξε την ιδέα της θετικής επιστήμης και μέσω του Αριστοτέλη που υποστήριξε τη χρήση της παρατήρησης στην εμπειρική έρευνα και εισήγαγε τη θεωρία της αιτιότητας. Σε αυτά τα πρώτα δύο στάδια η ελληνική επιστήμη είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με τη φιλοσοφία.
•
Τρίτο Στάδιο (322 π.Χ. – τέλη 2ου π.Χ. αιώνα): οι μεθοδολογικές αρχές του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη εφαρμόζονται συστηματικά στην πράξη, δημιουργώντας μία επιστημονική ειδίκευση και μόνιμα αποτελέσματα σε διάφορα πεδία επιστημονικών ερευνών. Στο στάδιο αυτό η επιστήμη συνδέεται πολύ λιγότερο με τη φιλοσοφία.
3.2.2 Μαθηματικά Όλα τα μεγάλα επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων οφείλονται στην ανάπτυξη των μαθηματικών, τα οποία για πρώτη φορά προσλαμβάνουν αφηρημένο χαρακτήρα. Ήδη από τα τέλη του 5ου π.Χ. αιώνα εμφανίζονται σημαντικοί μαθηματικοί που αναπτύσσουν τη μαθηματική επιστήμη, όπως ο Ιπποκράτης από τη Χίο και ο Εύδοξος ο Κνίδιος. Σημαντικότερη είναι η συνεισφορά του Ευκλείδη (300 π.Χ.), μέσω της οποίας οικοδομείται μεθοδικά η γεωμετρία ως επιστήμη και η αξιωματική παραγωγική μέθοδος του συλλογισμού με σκοπό την αυστηρή μαθηματική απόδειξη. Ο Αρχιμήδης ο Συρακούσιος (287 – 212 π.Χ.) συνεισέφερε στην ανάπτυξη των μαθηματικών με πολυάριθμες μελέτες στην άλγεβρα, στη γεωμετρία επιπέδου, στη στερεομετρία, κ.λπ. Οι ανακαλύψεις του συνδέονται με τη μέτρηση του κύκλου, των κωνικών τομών, του κώνου, της σφαίρας και του κυλίνδρου. Ο ίδιος θεωρούσε ως [39] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr μεγαλύτερη ανακάλυψή του τη σχέση σφαίρας και κυλίνδρου. Ο Απολλώνιος ο Περγαίος (210 π.Χ.) συμπλήρωσε τη θεωρία των κωνικών τομών και ο διάσημος αστρονόμος Ίππαρχος (135 π.Χ.) ανέπτυξε σε σημαντικό βαθμό την τριγωνομετρία. 3.2.3 Αστρονομία Οι αρχαίοι Έλληνες εφάρμοσαν με μεγάλη επιτυχία τα μαθηματικά στην αστρονομία, γεγονός που σε σημαντικό βαθμό οφείλεται στη σύσταση ή παρότρυνση του Πλάτωνα να χρησιμοποιήσουν αυτόν τον τρόπο στη μελέτη των ουράνιων φαινομένων. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Εύδοξος ο Κνίδιος (365 π.Χ.) πρότεινε τη θεωρία των ομόκεντρων σφαιρών προκειμένου να εξηγήσει την κίνηση του ήλιου και των πλανητών. Σε αυτό το γεωμετρικό σύστημα η γη εμφανιζόταν ακίνητη στο κέντρο του συστήματος. Επρόκειτο για ένα γεωκεντρικό σύστημα που δημιουργούσε διάφορα προβλήματα ερμηνείας. Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος (275 π.Χ.) πρότεινε μία ηλιοκεντρική θεωρία, στο πλαίσιο της οποίας η γη περιφερόταν γύρω από τον ήλιο, ο οποίος βρισκόταν ακίνητος στο κέντρο του σύμπαντος. Ήταν μία θεωρία η οποία δεν κυριάρχησε στον αρχαίο κόσμο και ανακαλύφθηκε ξανά από τον Κοπέρνικο. Άλλοι σημαντικοί αστρονόμοι της αρχαιότητας ήταν ο Απολλώνιος ο Περγαίος (210 π.Χ.) και ο Ίππαρχος από τη Νίκαια (135 π.Χ.), ο οποίος επέκτεινε τη θεωρία του Απολλώνιου, ανακάλυψε το φαινόμενο της μετάπτωσης των ισημερινών και κατάρτισε τον πρώτο πλήρη κατάλογο απλανών αστέρων. Το έργο του Ιππάρχου είχε τεράστια επίδραση στον Πτολεμαίο (150 μ.Χ.), ο οποίος εξύψωσε τη θεωρία του γεωκεντρικού συστήματος στο πληρέστερο αστρονομικό σύστημα που αναπτύχθηκε ποτέ κατά την αρχαιότητα και υιοθετήθηκε ως απόλυτο δόγμα για περίπου 1.500 χρόνια, μέχρι που αντικαταστάθηκε από το ηλιοκεντρικό σύστημα του Κοπέρνικου. 3.2.4 Φυσική και (εφαρμοσμένη) μηχανική Ο πρώτος που εφάρμοσε τα μαθηματικά σε συνδυασμό με την παρατήρηση και [40] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr το πείραμα στη μελέτη των φυσικών φαινομένων ήταν ο Αρχιμήδης ο Συρακούσιος (287 – 212 π.Χ.). Θεωρείται ο θεμελιωτής της μηχανικής και έθεσε τις βάσεις της υδροστατικής και της στατικής. Η διατύπωση από τον Αρχιμήδη της αρχής του μοχλού υπήρξε σταθμός όχι μόνο για τη φυσική, αλλά και για την εφαρμοσμένη μηχανική, διότι η ίδια αρχή ισχύει και για μία σειρά από άλλες απλές μηχανές εκτός από τον μοχλό. Ένας άλλος διάσημος μηχανικός της ύστερης αρχαιότητας ήταν ο Κτησίβιος ο Αλεξανδρέας (270 π.Χ.) στον οποίο αποδίδονται πολλές συσκευές της φυσικής όπως ένα υδραυλικό ρολόι, μηχανές που λειτουργούσαν με πεπιεσμένο αέρα, όπως οι «πυροσβεστικές μηχανές», κ.λπ. Ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς (60 μ.Χ.) εφηύρε μία μεγάλη ποικιλία από συσκευές και μηχανήματα, όπως συσκευές που λειτουργούσαν με πίεση νερού ή αέρα, «αυτόματες» συσκευές που λειτουργούσαν με σχοινιά και βάρη ή με κέρματα και μηχανήματα και όργανα γεωδαισίας. 3.2.5 Γεωδαισία και γεωγραφία Από τον 6ο π.Χ. αιώνα οι Έλληνες φιλόσοφοι γνώριζαν ότι η γη έχει σχήμα σφαιρικό. Αργότερα, οι Έλληνες γεωγράφοι προκειμένου να προσδιορίσουν το μέγεθός της χρησιμοποίησαν γεωμετρικές μετρήσεις, εγκαινιάζοντας έτσι τη γεωδαισία. Ο πρώτος που ασχολήθηκε με τη γεωδαισία ήταν ο Ερατοσθένης (225 π.Χ.), ο οποίος υπολόγισε με μεγάλη προσέγγιση το μήκος της περιφέρειας της γης σε 252.000 στάδια. Έτσι μπόρεσε να σχεδιάσει τον πρώτο χάρτη του τότε γνωστού κόσμου και ήταν ο πρώτος που διαίρεσε τη γη σε βόρειο και νότιο ημισφαίριο. Σε αυτόν, επίσης, οφείλεται η πρώτη σχολή γεωγραφίας (στην Αλεξάνδρεια) και τα πρώτα βιβλία γεωγραφίας, τα Γεωγραφικά. Ο Ίππαρχος (135 π.Χ.) χρησιμοποίησε αστρονομικά δεδομένα και τριγωνομετρικές μεθόδους, προκειμένου να καταρτίσει ένα πίνακα στον οποίο προσδιόριζε τη θέση των τότε γνωστών πόλεων στη γη. Ο Στράβων (10 μ.Χ.), στο έργο του Γεωγραφικά παρέχει μία λεπτομερή σύνθεση όλων των μέχρι τότε γεωγραφικών γνώσεων, προσφέροντας με τον τρόπο [41] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr αυτό το πολυτιμότερο μνημείο της γεωγραφικής επιστήμης που μας κληροδότησε η αρχαιότητα. Ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς (60 μ.Χ.) επινόησε διάφορα γεωδαιτικά όργανα και ανέπτυξε πιο ακριβείς γεωδαιτικές μεθόδους, εδραιώνοντας τη γεωδαισία ως επιστήμη.
3.2.6 Ιατρική Η αρχαία ελληνική ιατρική διακρίνεται σε δύο μεγάλες περιόδους: ➢ Η πρώτη περίοδος (6ος π.Χ. αιώνας – αρχές 3ου π.Χ. αιώνα) αρχίζει με την ίδρυση των πρώτων ιατρικών σχολών σε διάφορες ελληνικές πόλεις, γνωστότερες των οποίων ήταν της Κνίδου και της Κω. Οι πληροφορίες που διαθέτουμε για την περίοδο αυτή προέρχονται από την Ιπποκράτειο Συλλογή (συλλογή 60 πραγματειών που παρά τον τίτλο τους δεν έχουν γραφτεί από τον Ιπποκράτη από την Κω). Τα επιτεύγματα της Ιατρικής αυτής της περιόδου, όπως παρουσιάζονται στη Συλλογή, έχουν ως εξής: α) αναγνωρίζεται ότι κάθε ασθένεια έχει ένα φυσικό αίτιο και προβάλλεται η αναγκαιότητα να βασιστεί η ιατρική στο σύνολο των μέχρι τότε γνώσεων και στην πείρα που έχει αποκτήσει προκειμένου να το αντιμετωπίσει, β) σημειώνονται σημαντικοί πρόοδοι σε διάφορους κλάδους της ιατρικής, όπως στη γενική παθολογία, διαγνωστική, φαρμακολογία, οφθαλμολογία, μαιευτική και, κυρίως, χειρουργική, γ) εμφανίζεται η ιατρική ηθική που θέτει υψηλά ηθικά πρότυπα, τα οποία αποτυπώνονται στον λεγόμενο «όρκο του Ιπποκράτη». ➢ Κατά τη δεύτερη περίοδο της αρχαίας ελληνικής ιατρικής (αρχές 3ου αιώνα π.Χ. – τέλη 2ου αιώνα μ.Χ.) κυριαρχεί η λεγόμενη αλεξανδρινή ιατρική, η οποία φημίζεται για τις προόδους της στον κλάδο της ανατομίας και με την οποία συνδέονται τα ονόματα των βιολόγων και γιατρών Ηρόφιλου και Ερασίστρατου. Την περίοδο αυτή δρα και ένας άλλος διακεκριμένος γιατρός και βιολόγος, ο Γαληνός από την Πέργαμο (180 μ.Χ.), ο οποίος επιχείρησε να συστηματοποιήσει την ιατρική στο πολύτομο έργο του που περιελάμβανε 100 περίπου συγγράμματα και [42] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr κάλυπτε όλους τους ιατρικούς κλάδους. Το έργο του επηρέασε την ιατρική επιστήμη ως τον 16ο αιώνα και απετέλεσε την κύρια πηγή όλης της μετέπειτα ιατρικής.
[43] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr