Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr 6.2 ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΡΑΤΟΣ 6.2.1 Έκταση Μετά από μία σειρά εδαφικών ανακατατάξεων, μπορούμε να πούμε ότι από τον 7ο ως τον 9ο αιώνα το Βυζάντιο έχει χάσει τον έλεγχο της Μεσογείου. Από τα μέσα του 11ου αιώνα το Βυζάντιο βρίσκεται σε δυσχερή θέση. Μετά το 1204, που οι σταυροφόροι της Δ' Σταυροφορίας καταλαμβάνουν το Βυζάντιο, ανέκυψαν τρία βυζαντινογενή ελληνικά κράτη: της Νίκαιας, της Ηπείρου και της Τραπεζούντας. Το πρώτο από αυτά απετέλεσε την κυρίως συνέχεια του Βυζαντίου. Οι Οθωμανοί Τούρκοι, περί το 1300, ίδρυσαν κράτος στη Μικρά Ασία. Έτσι, στις πρώτες δεκαετές του 15ου αιώνα το βυζαντινό κράτος συρρικνώνεται, μέχρις ότου η Κωνσταντινούπολη αλώθηκε στις 29 Μαΐου 1453 από τον Σουλτάνο Μεχμέτ τον Β΄. 6.2.2 Πολίτευμα Ο αυτοκράτορας βρίσκονταν στην κορυφή του πολιτεύματος. Πολλές φορές η διαδοχή του συμφωνείται πριν τον θάνατό του, οπότε με το πέρασμα της εξουσίας σε μία σειρά συγγενικών του αυτοκράτορα προσώπων προκύπτει μία δυναστεία. Από αυτές τις δυναστείες μακροβιότερες υπήρξαν αυτές των Μακεδόνων και των Παλαιολόγων. Ο αυτοκράτορας συγκέντρωνε δικαστική, νομοθετική και εκτελεστική εξουσία. Γενικά, η εξουσία του αυτοκράτορα ήταν απόλυτη. 6.2.3 Σχέσεις κράτους και εκκλησίας Ο χριστιανισμός τέθηκε υπό την προστασία του βυζαντινού κράτους από την εποχή του Κωνσταντίνου, τον 4ο μ.Χ. αιώνα. Έτσι εξασφάλισε την επικράτησή του έναντι των άλλων θρησκειών. Ο αυτοκράτορας μπορούσε να συγκαλεί τις οικουμενικές συνόδους και οι αποφάσεις τους έφεραν την υπογραφή του. Οι αυτοκράτορες επίσης επενέβαιναν στην εκλογή των επισκόπων και των πατριαρχών. Ο αυτοκράτορας αναγνωριζόταν ως αρχιερέας και ως θείο πρόσωπο. Τα προνόμια αυτά αποτελούσαν ταυτόχρονα δέσμευση για τους αυτοκράτορες [73] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr προκειμένου να σέβονται τους ιερούς κανόνες και την εκκλησία. Επομένως στο Βυζάντιο υπήρχε διαπλοκή κράτους και εκκλησίας. Το πρώτο μπορούσε να επεμβαίνει στα εσωτερικά της εκκλησίας και η δεύτερη να ασκεί έλεγχο στην κοινωνία. 6.2.4 Οικονομία και κοινωνία Η οικονομία του Βυζαντίου υπήρξε κατά βάση αγροτική. Η γη ανήκε στο κράτος, στην εκκλησία, και σε μεγάλους, μεσαίους και μικρούς ιδιώτες. Μεγάλες ιδιοκτησίες υπήρχαν στο Βυζάντιο, αλλά ποτέ δεν έφθασαν σε έκταση τα δυτικά φέουδα. Τις μεγάλες και μεσαίες ιδιοκτησίες καλλιεργούσαν οι πάροικοι (χωρικοί εξαρτημένοι από τον ιδιοκτήτη οικονομικά και νομικά). Ωστόσο τη δουλεία, κυρίως από τη εποχή των Κομνηνών, δεν την ευνοούσε το κράτος. Βασική αγροτική παραγωγική μονάδα στο Βυζάντιο αποτελούσε το χωριό, που είχε συλλογική ευθύνη για την καταβολή των φόρων και τα μέλη της είχαν δικαίωμα εκπροσώπησης. Εξαιτίας της βαριάς φορολογίας, οι μικροί ιδιοκτήτες πολλές φορές κατέφευγαν στου μεγαλογαιοκτήμονες («δυνατοί») για να τους προστατεύσουν. Παρά το γεγονός ότι η αυτοκρατορική εξουσία προσπάθησε να περιορίσει τη μεγάλη γαιοκτησία, αυτό δεν κατέστη δυνατό. Αντιθέτως, από τον 11ο αιώνα και έπειτα, πολλοί από τους μεγάλους γαιοκτήμονες προσπάθησαν και σε μερικές περιπτώσεις κατάφεραν να αυτονομηθούν από την κεντρική εξουσία. Η αριστοκρατία στο Βυζάντιο δεν εξελίχθηκε σε κλειστή τάξη, όπως στη Δύση, και η κοινωνική κινητικότητα υπήρξε εντυπωσιακή. Κύρια πηγή των δημόσιων πόρων ήταν η φορολογία της γης, αλλά και οι τελωνειακοί δασμοί. Σε γενικές γραμμές, η κοινωνική διαστρωμάτωση στο Βυζάντιο περιελάμβανε: Στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας: ➢ τον αυτοκράτορα, ➢ τους αξιωματούχους της Αυλής, του κράτους και της εκκλησίας και ➢ τους μεγάλους γαιοκτήμονες. [74] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Στη βάση της πυραμίδας: ➢ τους πένητες της υπαίθρου και ➢ τους πένητες των μεγάλων πόλεων. Ανάμεσα σε αυτούς υπήρχε μία μεσαία τάξη, με άνισο εισόδημα, επαγγελματικό κύρος και μόρφωση. ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΛΕΣ ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΧΟΥΝ ΑΠΑΝΤΗΘΕΙ ΣΤΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ.
[75] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr