Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ Σε ποια σημεία διαφέρει η ποίηση του Κ. Καβάφη από αυτή του Α. Σικελιανού; Αυτοί οι δύο ποιητές εκπροσωπούν δύο αντιδιαμετρικά είδη ποίησης. Πιο συγκεκριμένα: ΚΑΒΑΦΗΣ
ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
Η ποίηση του Καβάφη είναι δραματική
Η ποίηση του Σικελιανού είναι λυρική
Ο ποιητικός κόσμος του Καβάφη είναι Κυριαρχεί η αρμονία και το στοιχείο της βαθύτατα συγκρουσιακός
ενότητας
Η βασική τεχνική του Καβάφη είναι η Η ειρωνεία απουσιάζει ειρωνεία Το
ύφος
είναι
προσγειωμένο
και Επικρατεί
έξαρση
και
λυρική
πεζολογικό
μεταρσίωση
Κυριαρχεί η εκφραστική λιτότητα
Πληθωρική και συντακτικά περίπλοκη ποίηση
Κυριαρχεί η πνευματώδης και ειρωνική Κυριαρχεί ο υψιπετής λυρισμός πεζολογία Σε ποια ποιητική σχολή μπορεί να ενταχθεί ο Άγγελος Σικελιανός; Λόγω της καταγωγής του (Επτανήσιος), αλλά και εξαιτίας κάποιων χαρακτηριστικών του (αίσθηση και γνώση της λαϊκής γλώσσας, επαφή του με τη δυτική λογοτεχνία και κυρίως αυτή της Ιταλίας και έντονες επιδράσεις στο έργο του από τον Σολωμό και άλλους Επτανήσιους ποιητές) ο Α. Σικελιανός μπορεί να χαρακτηριστεί ως μακρινός απόγονος και τελευταίος εκπρόσωπος ης Επτανησιακής Σχολής. Ωστόσο, από συγχρονική άποψη, ο Σικελιανός ανήκει στη «γενιά των ποιητών του 1910». Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι όσοι εντάσσονται σε αυτή τη λογοτεχνική ομάδα δεν εμφανίζουν καμία θεματολογική, μορφολογική ή άλλη ομοιογένεια. Το μόνο κοινό στοιχείο που χαρακτηρίζει αυτή την ομάδα λογοτεχνών (στην οποία ανήκει και ο Καζαντζάκης) είναι η παράλληλη εξέλιξη του έργου τους και οι επιδράσεις που δέχθηκαν από φιλοσοφικές θεωρήσεις, όπως ήταν η θεωρία του Νίτσε.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
[46]
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Αναφερθείτε επιγραμματικά στις περιόδους που διακρίνεται η ποίηση του Σικελιανού. Κατόπιν αναφερθείτε στα χαρακτηριστικά της πρώτης περιόδου του έργου του Η ποίηση του Άγγελου Σικελιανού διακρίνεται: Α) Πρώτη Περίοδος 1909 – 1917: Παγανιστική Περίοδος Β) Δεύτερη Περίοδος 1917 – 1934: Χριστιανική – Δελφική περίοδος Γ) Τρίτη Περίοδος 1935 – 1947: Μεταφυσική Διάσταση της Ζωής Στην Πρώτη Περίοδο της ποίησης του Άγγελου Σικελιανού, ο ποιητής διέρχεται μία παγανιστική φάση, στην οποία υμνείται ο φυσικός κόσμος, εμψυχωμένος από τις πανάρχαιες αρχαιοελληνικές θεότητες. Η περίοδος αυτή περιλαμβάνει τα πλέον φιλόδοξα εγχειρήματα του ποιητή, τις έντονα αυτοαναφορικές και αυτοεγκωμιαστικές συνθέσεις του και τους τολμηρούς μορφικούς πειραματισμούς του. Ενδεικτικά και χαρακτηριστικά έργα αυτής της περιόδου είναι: Αλαφροΐσκιωτος (1909): Ποίημα που αποτελείται από 2.293 στίχους στο οποίο υμνεί τη γενέθλια γη του, τις λαϊκές παραδόσεις και τον ποιητικό εαυτό του. Ο τίτλος του
έργου
παραπέμπει
στην
σολωμική
ποίηση,
συνεχιστής
της
οποίας
αυτοανακηρύσσεται ο Σικελιανός. Σε αυτό το έργο ο ποιητής επιχειρεί να μας αποκαλύψει τον φυσικό και πνευματικό κόσμο. Στο έργο εκτός από τη συνομιλία με τη σολωμική ποίηση, ο ποιητής επιχειρεί και έναν αντίλογο προς την ποίηση του Παλαμά. Ραψωδίες του Ιονίου (1909): Πρόκειται για μία μικρή σε αριθμό ομάδα ποιημάτων. Σε αυτά κυριαρχεί ο αισθησιασμός και η αίσθηση γαλήνης μέσα από την περιγραφή ειδυλλιακών στιγμών ανάμεσα στον αφηγητή και μια ομάδα γυναικών του Ιονίου. Ο στίχος είναι 15σύλλαβος ανομοιοκατάληκτος, συνδυάζοντας στοιχεία του δημοτικού τραγουδιού, της ποίησης του Βαλαωρίτη και των ομηρικών επών. Πρόλογος στη ζωή (1915 – 1917, 1947): Εκτενές ποιητικό έργο που αποτελείται από 5 μέρη. Ο αφηγητής του έργου αναφέρεται στους αναβαθμούς της μύησής του στα μυστικά του ελληνικού φυσικού κόσμου, του έθνους του, της γυναίκας, της θρησκείας και της ποιητικής δημιουργίας. Ο στίχος είναι ελεύθερος, με περίπλοκη συντακτική ανάπτυξη, μεγάλες παρομοιώσεις, νοηματική σκοτεινότητα και μυστικιστικό υπόβαθρο. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
[47]
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Λυρικά Α΄: Ομάδα μικρών ποιημάτων που γράφτηκαν παράλληλα με το προηγούμενο έργο. Χαρακτηρίζονται από κομψότητα, εκφραστική λιτότητα και χρήση παραδοσιακών μετρικών σχημάτων. Ουσιαστικά πρόκειται για μια σειρά από δοξαστικά στιγμιότυπα της ζωής που χαρακτηρίζονται από σφρίγος, ψυχική ευφορία και αισθησιασμό. Τι γνωρίζετε για τα χαρακτηριστικά της δεύτερης περιόδου του έργου του Σικελιανού; Η Δεύτερη Περίοδος 1917 – 1934 (Χριστιανική – Δελφική Περίοδος) του έργου του Σικελιανού έχει ως κύρια χαρακτηριστικά της τη στροφή από τους τολμηρούς μετρικούς πειραματισμούς της πρώτης περιόδου στον παραδοσιακό 15σύλλαβο στίχο και την εντατική ενασχόληση του ποιητή με τη Δελφική Ιδέα (κυρίως το διάστημα 1926 – 1932). Ενδεικτικά και χαρακτηριστικά έργα αυτής της περιόδου είναι: Μήτηρ Θεού (1917 – 1919): Πρόκειται ταυτόχρονα για ύμνο στην Παναγία και για ύμνο στη γυναίκα ως Μάνα – Φύση και Μήτρα Ζωής. Ταυτόχρονα είναι μία λυρική μελέτη του θανάτου, όπου ο τελευταίος αναδεικνύεται σε πηγή ζωής μέσα από τον κύκλο της δημιουργίας. Αισθητικά το έργο αφομοιώνει διδάγματα του Γαλλικού Συμβολισμού, προσφέροντάς μας ένα από τα σημαντικότερα διδάγματα καθαρής ποίησης. Από γλωσσική άποψη αγγίζει την τελειότητα, ενώ ως προς τη μορφολογία χρησιμοποιεί τον ζευγαρωτό 15σύλλαβο στίχο του Ερωτόκριτου και των σολωμικών συνθεμάτων της ώριμης περιόδου. Πάσχα των Ελλήνων (1918 – 1935): Εκτενές ανολοκλήρωτο σύνθεμα του Σικελιανού, στο οποίο επιχειρείται μία αναφορά στη ζωή του Χριστού με υλικό αντλημένο από τα Απόκρυφα Ευαγγέλια. Το έργο αναδεικνύει τον θρησκευτικό συγκρητισμό του Σικελιανού, στο πλαίσιο του οποίου χριστιανικά σύμβολα συνδυάζονται με την παγανιστική αποθέωση της φύσης. Μορφολογικά έχουμε συνδυασμό του 15σύλλαβου με το 14σύλλαβο στίχο σε τετράστιχες στροφές. Δελφικός Λόγος. Η αφιέρωση (1927): Πρόκειται για ένα ιδεολογικό μανιφέστο της Δελφικής Ιδέας, δημοσιευμένο λίγο πριν τις Δελφικές Εορτές. Ξεχωρίζει για την
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
[48]
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr αισθαντικότητα της γλώσσας και των εικόνων του. Ο στίχος είναι ζευγαρωτός 15σύλλαβος. Αναφερθείτε στα χαρακτηριστικά της τρίτης περιόδου του έργου του Σικελιανού Η Τρίτη Περίοδος, 1935 – 1947 (Μεταφυσική διάσταση της Ζωής) του έργου του Σικελιανού χαρακτηρίζεται από τη διάψευση των δελφικών οραμάτων του ποιητή (δηλαδή από το όραμα συνεργασίας και συναδέλφωσης των λαών κατά το πρότυπο των Δελφικών Αμφικτιονιών με επίκεντρο του Δελφούς) και από την κορύφωση της τέχνης του. Τα ποιήματα που γράφονται αυτή την περίοδο, στα Άπαντά του συνιστούν τα Λυρικά Β΄. Σε αυτά τα ποιήματα το κέντρο βάρος μετατοπίζεται στη μεταφυσική διάσταση της ζωής. Ο λόγος είναι αφηρημένος, χωρίς όμως να καταλήγει στην αοριστία. Ο υψηλός ιερατικός τόνος των προηγούμενων περιόδων μετατρέπεται σε έναν λόγο τρυφερών αποχρώσεων που έχει τον χαρακτήρα φιλικής εκμυστήρευσης. Αυτή την περίοδο εκδίδει και τις τραγωδίες του με αρχαιοελληνική θεματική, που έχουν χαρακτήρα λυρικού δράματος. Ποια είναι η κεντρική θεματική της σικελιανής ποίησης; Τα θεματικά κέντρα της ποίησης του Σικελιανού είναι: - Η φύση: Το έργο του Σικελιανού είναι διαποτισμένο από τη λατρεία του ελληνικού φυσικού τοπίου και από την αποθέωση των αισθήσεων. - Ο μύθος: Για τον Σικελιανό οι μύθοι δεν είναι απλά σύμβολα, αλλά «υπαρκτές οντότητες» που νοηματοδοτούν τον φυσικό κόσμο. - Η γυναίκα: Βασικό στοιχείο που θέτει σε κίνηση τη δημιουργία, όπως και ο έρωτας. Ύμνησε τη γυναίκα ως ιερό σύμβολο γονιμότητας και ως Μούσα. - Η ποιητική τέχνη. Ποια είναι τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά της ποίησης του Σικελιανού; Τα σταθερά χαρακτηριστικά της τεχνοτροπίας του Σικελιανού είναι: - Η περίπλοκη και μακροπερίοδη σύνταξη H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
[49]
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr - Οι μεγάλες παρομοιώσεις - Οι πλούσιοι επιθετικοί προσδιορισμοί - Η δεξιοτεχνική αφηγηματική οργάνωση, που σε μερικά ποιήματά του η έντεχνη επανάληψη λέξεων και φράσεων δημιουργεί υπόγειες συνομιλίες ανάμεσα στα μέρη του ποιήματος ή και ανάμεσα σε μία σειρά ποιημάτων. Αν και θα μπορούσε από μία άποψη να θεωρηθεί ρομαντικός ποιητής, πολλά ποιήματά του αναδεικνύουν τον Σικελιανό σε έναν «εργαστηριακό» ποιητή που επεξεργάζεται διάφορες τάσεις. Επηρεάστηκε από τον Γαλλικό συμβολισμό και την καθαρή ποίηση που επιδιώκει την μελωδική ενορχήστρωση του λόγου. Αναφερθείτε στα μορφολογικά χαρακτηριστικά και στη γλώσσα της σικελιανής ποίησης Μορφολογικά η ποίηση του Σικελιανού χαρακτηρίζεται από μορφική πρωτεικότητα: ✓ νέοι μορφικοί πειραματισμοί ✓ χρήση διάφορων μορφών στίχου ✓ πειραματισμός με αντίθετες ποιητικές μορφές Γλώσσα: Στην ποίησή του χρησιμοποιεί στοιχεία από όλες τις περιόδους τα νεοελληνικής γλώσσας. Ο Σικελιανός ενδιαφερόταν για τη γλώσσα των απλών ανθρώπων. Ως ένθερμος δημοτικιστής υπήρξε θύμα του γλωσσικού ζητήματος. Τα προβλήματα που ανακύπτουν σε σχέση με τη γλώσσα που χρησιμοποιεί αναφέρονται στη χρήση κάποιων ακραίων τύπων της δημοτικής γλώσσας. Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά της ιδεολογίας και κοσμοθεωρίας του Σικελιανού; Η σκέψη του Σικελιανού επηρεάστηκε και εν πολλοίς καθορίστηκε από το φιλοσοφικό ρεύμα του Ιρασιοναλισμού (αντιλογοκρατίας). Ο Ιρασιοναλισμός αναπτύχθηκε στην Ευρώπη, στα μέσα του 19ου αιώνα, με βασικούς εκπροσώπους τους Νίτσε και Μπερκσόν ως αντίδραση στις ορθολογιστικές αρχές του Διαφωτισμού. Υποστήριξε ότι η καλλιέργεια των εσωτερικών δυνάμεων και των υπερβατικών αξιών είναι απαραίτητη για την επίτευξη της ανθρώπινης ευτυχίας. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
[50]
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Στο πλαίσιο αυτής της ιδεολογίας και κοσμοθεωρίας του ποιητή, ο ίδιος θέλησε να καταπολεμήσει την πολυδιάσπαση της σύγχρονης ζωής προς όφελος της ενότητας και της ολότητας. Η ενασχόληση του Σικελιανού με την προσωκρατική φιλοσοφία και τα μυστικιστικές παραδόσεις του ελληνισμού αποσκοπούσε στην προβολή της πεποίθησής του ότι «εν το παν». Για αυτό προσπάθησε μέσα από το ποιητικό του έργο να συγκεράσει τις διάφορες παραδόσεις του ελληνισμού σε ένα σώμα. Στην ίδια βάση εντάσσεται και ο θρησκευτικός συγκρητισμός του, η προσπάθειά του να συνενώσει την αρχαιοελληνική θρησκεία με τον χριστιανισμό. Η ελληνοκεντρική του σκέψη προσλαμβάνει στη συνέχεια διεθνική διάσταση και τον οδηγεί στη Δελφική Ιδέα. Αναφερθείτε στα γνωρίσματα της ποιητικής του Σικελιανού Παρά το γεγονός ότι ο Σικελιανός εκτιμά την προφορικότητα του ποιητικού λόγου που παραπέμπει στη αρχαιοελληνική παράδοση, η ποίησή του υπήρξε ελάχιστα προφορική. Ο τίτλος των ποιητικών του Απάντων Λυρικός Βίος, πέρα από την έμφαση που δίνει στην ποίηση ως ζωή, υποδηλώνει και την αυτοβιογραφική διάσταση της ποίησής του. Η αντίληψη του Σικελιανού για την ποίηση και τον ποιητή είναι μία βαθιά αριστοκρατική αντίληψη, που στο πρόσωπο του ποιητή συνδυάζει τις ιδιότητες του οραματιστή, του προφήτη, του ιερέα και του μύστη, ο οποίος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνία που ζει. Αυτή η αριστοκρατική του αντίληψη για την ποίηση υποχωρεί στα δύσκολα χρόνια της κατοχής, με αποτέλεσμα η φωνή του Σικελιανού να αποκτά περισσότερη ταπεινοφροσύνη και τραγικότητα.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
[51]