Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr Ποια είναι η σχέση Ιδεών και αισθητών και ποια είναι η σχέση ψυχής και σώματος Η διάκριση Ιδεών και αισθητών1 Εφόσον το επιχείρημα της ανάμνησης στηρίζεται στο ότι η όποια γνώση έχουμε δε γίνεται να προέρχεται από αισθητά αλλά από ιδέες, η διάκριση μεταξύ αισθητών και μη αισθητών, δηλαδή ιδεών, δε μπορεί παρά να μη γίνει παράλληλα, παρουσιάζοντας δηλαδή τις δύο έννοιες ταυτόχρονα. Εφόσον ασφαλείς πληροφορίες δεν αποκτώ μέσω των αισθήσεων (για την ισότητα ή για τη δικαιοσύνη π.χ) τότε συνεπάγεται ότι ασφαλείς πληροφορίες αποκτώ μέσω της νόησης. Αυτό ωστόσο δε σημαίνει ότι εγώ φτιάχνω έναν ορισμό της δικαιοσύνης και με βάση αυτόν κρίνω όλα τα πράγματα γύρω μου. Αυτό σημαίνει ότι έξω από εμένα, τον υποκειμενικό νου, υπάρχει μια οντότητα, κάτι υπαρκτό, η ιδέα της Δικαιοσύνης, την οποία τη γνώρισα πριν την ενσωμάτωση και την οποία μπορώ να ξαναθυμηθώ, μόνο όμως μέσω της νόησης. Με άλλα λόγια, είτε εγώ τις σκέπτομαι και τις αναζητώ είτε όχι, αυτές εξακολουθούν να υπάρχουν, ανεξάρτητα από εμένα τον ίδιο και ανεξάρτητα από τα αισθητά πράγματα. Για την ακρίβεια, και αυτό δεν αναφέρεται στο βιβλίο, στο Φαίδρο η ψυχή παρουσιάζεται σαν ένα άρμα το οποίο πριν την ενσωμάτωση περιδιάβαινε στους ουρανούς και εκεί βρισκόταν σε άμεση επαφή με τις Ιδέες. Αντιθέτως τα αισθητά όχι μόνο εξαρτώνται από τις Ιδέες από γνωσιολογική σκοπιά (κρίνω για αυτά βάσει των Ιδεών) αλλά και από οντολογική σκοπιά (οι ιδιότητές τους υπάρχουν εξαιτίας των Ιδεών). Για παράδειγμα ένα λουλούδι κρίνεται αν είναι όμορφο στη βάση της Ιδέας της Ομορφιάς και η ομορφιά του, ως ιδιότητά του υπάρχει εξαιτίας της Ιδέας της Ομορφιάς. Εφόσον στον Πλάτωνα όλα τα αισθητά έχουν ιδιότητες, άσχετα με το αν αλλάζουν από καιρό σε καιρό (πχ το λουλούδι μαραίνεται και γίνεται άσχημο), συνεπάγεται ότι όλα αισθητά εξαρτώνται οντολογικώς από τις Ιδέες. Η οντολογική αυτή εξάρτηση συχνά περιγράφεται ως μίμηση.
1 Α, σελ. 142- 146
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr Τη στιγμή λοιπόν που τα αισθητά υπόκεινται σε μια συνεχή αλλαγή, σε ένα συνεχές γίγνεσθαι, ως προς τις ιδιότητές τους (τις οποίες χρωστούν στις Ιδέες), οι Ιδέες παραμένουν από οντολογική σκοπιά αμετάβλητες ώστε τα αισθητά να μπορούν να διατηρούν τις ιδιότητές τους για όσο καιρό τις διαρκούν. Ενώ για παράδειγμα για εμάς η Δικαιοσύνη αλλάζει από εποχή σε εποχή περιεχόμενο, για τον Πλάτωνα το περιεχόμενό της παραμένει αμετάβλητο. Κατά συνέπεια, όχι μόνο η ύπαρξη των ιδιοτήτων αλλά και η συντήρηση των ιδιοτήτων αυτών για όσο καιρό διαρκούν στα εξαρτημένα οντολογικώς αισθητά πράγματα οφείλεται στις οντολογικά ανεξάρτητες Ιδέες. Οι ιδιότητές τους οφείλονται στις ίδιες και δε συντηρούνται από κανέναν και δεν αλλάζουν ποτέ. Αυτή η ανεξάρτητη οντολογική σταθερότητα των Ιδεών, η αμετάβλητη οντολογική υπόστασή τους, περιγράφεται με τον όρο «είναι» (βλ. και Παρμενίδη). Με άλλα λόγια τα αισθητά δε θα μπορούσαν να υπάρξουν χωρίς τις Ιδέες αλλά αυτές θα μπορούσαν να υπάρξουν και χωρίς αυτά. Κατά συνέπεια γίνεται ευκρινέστερο το πώς η πραγματική γνώση δεν μπορεί ποτέ να προέρχεται από κάτι που συνεχώς αλλάζει. Οι αισθήσεις μας δεν επαρκούν προκειμένου να κρίνουμε τί είναι ίσο και τι είναι άνισο εφόσον για να το κάνουμε αυτό θα πρέπει να έχουμε κάποια γνώση για το τι είναι ισότητα. Τα αισθητά είναι λοιπόν κατώτερα από τις Ιδέες τόσο από οντολογική όσο και από γνωσιολογική σκοπιά. Τα αισθητά συλλαμβάνονται μέσω των αισθήσεων ενώ οι Ιδέες μέσω της νόησης. Επιπλέον η νόηση ξεχωρίζει τον άνθρωπο από τα άλλα όντα (π.χ ζώα) αλλά και τους ανθρώπους μεταξύ τους (αυτοπροσδιοριζόμαστε με βάση αυτά που σκεφτόμαστε και όχι με βάση το χρώμα των μαλλιών μας). Η έδρα των αισθήσεων είναι το σώμα ενώ η έδρα της νόησης η ψυχή 2. Επιπλέον το σώμα είναι θνητό ενώ η ψυχή αθάνατη. Από αυτά συνεπάγεται πως το σώμα είναι κατώτερο από την ψυχή.
2 Α, σελ. 148- 151.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr