ΕΠΟ 42, Σημειώσεις, Κριτική στην ταξική ανάλυση και φύλο

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr

Κριτική στην ταξική ανάλυση – Πώς προκύπτει η συζήτηση για το φύλο.

H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr

Μπορούμε να θυμηθούμε την ανάλυση των Μαρξ και Βέμπερ για τον καπιταλισμό. Και να το συνδέσουμε με το ερώτημα της κριτικής στην ταξική ανάλυση. Η ερμηνεία του καπιταλισμού και κατ’ επέκταση των σύγχρονων κοινωνιών αποτελεί ένα διαχρονικό ερώτημα. Πώς διαμορφώνεται, ποιος είναι ο παράγοντας που συνέβαλλε στην καπιταλιστική ανάπτυξη, κ.ο.κ. αποτελούν πραγματεύσεις με πλήθος προσεγγίσεων. Αδιαμφισβήτητα, η ανάλυση των μηχανισμών του καπιταλισμού συνδέεται με τη μαρξική ανάλυση. Η νεωτερικότητα συνοδεύτηκε με την πρόοδο, τη δικαιοσύνη και την ισότητα. Ωστόσο, παρά την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνατοτήτων, οι ανισότητες και οι αδικίες παραμένουν. Η κοινωνιολογική σκέψη δεν μπορεί παρά να εστιάζει στη μελέτη των ανισοτήτων και στην προσπάθεια κριτικής ερμηνείας. Όμως κάθε κοινωνιολογική σχολή προσεγγίζει με διαφορετικά μεθοδολογικά εργαλεία το πάντα επίκαιρο κοινωνικό φαινόμενο της ανισότητας. Ένα από τα πλέον σημαντικά εργαλεία είναι αυτό της τάξης, όπως αυτή ορίστηκε από τον ιστορικό υλισμό του Μαρξ, ενώ η θεσιακή ανάλυση της κοινωνικής στρωμάτωσης από τον Βέμπερ, επέφερε μια επιστημολογική τομή. Η μονομερής ταξική ανάλυση του Μαρξ και η τελολογική αισιόδοξη κατάληξη, αποτέλεσαν τα κρίσιμα στοιχεία για κριτική. Μία από τις σημαντικότερες, ήταν αυτή του Βέμπερ που ενώ αναγνωρίζει τον ανορθολογισμό του καπιταλισμού, ωστόσο στρέφεται σε άλλα επιστημολογικά εργαλεία για να αναλύσει την κοινωνική ιεραρχία και τις ανισότητες. Ο Μαρξ θέτει τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και τον φετιχιστικό και αλλοτριωτικό του χαρακτήρα ως την πραγματική βάση για την κοινωνική ερμηνείας, ενώ ο Βέμπερ, εξετάζει πλήθος παραγόντων που επενεργούν στην καπιταλιστική ανάπτυξη και που διαφοροποιούν τον δυτικό καπιταλισμό. Επιχειρήθηκε, επομένως, να ιδωθεί η ανισότητα υπό το πρίσμα της τάξης, με απαρχή το μαρξικό σχήμα, και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στην επιστημολογική τομή του Βέμπερ που όρισε την έννοια της θέσης. Όμως, ακόμα και ο Βέμπερ αλλά και οι επίγονοι της σκέψης και των δύο, παρά τις επιμέρους αναθεωρήσεις, διατήρησαν τη σύνδεση τάξης και θέσης. Ακολουθώντας κανείς τη διαδρομή του κοινωνιολογικού στοχασμού, διαπιστώνει τη σταδιακή απομάκρυνση από την ταξική ανάλυση, και την υιοθέτηση περισσότερο θεσιακών αναλύσεων. Σειρά παραγόντων επέδρασσαν σε αυτή τη στροφή, πολλοί εκ των οποίων αφορούν στις μεταβολές της οικονομίας και της κοινωνίας. Ιδίως η μεταπολεμική ανάπτυξη συνδέεται με τη μετάβαση από τη βιομηχανική κοινωνία, στις μεταβιομηχανικές, καταναλωτικές, παγκοσμιοποιημένες κοινωνίες.

H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Ο κόσμος της εργασίας βελτιώνει τους όρους εργασίας, το βιοτικό επίπεδο, ενώ εκπροσωπείται πολιτικά από σοσιαλιστικά κόμματα. Αυτή η διάσταση εξάλλου, οδήγησε το νεομαρξιστική Έρικ Όλιν Ράιτ να ενσωματώσει στοιχεία τάξης και θέσης στην ανάλυσή του, μέσα από μια σύνθεση μαρξικής και βεμπεριανής ανάλυσης, καταλήγοντας σε μια πρόταση στρωμάτωσης δώδεκα τάξεων, αναγνωρίζοντας αντιφατικές ταξικές θέσεις που δεν μπορούν να θεωρηθούν ούτε αστική ούτε εργατική τάξη. Ταυτόχρονα, νέα πολιτικά και κινηματικά υποκείμενα έκαναν την εμφάνισή τους, όπως το φεμινιστικό, το φοιτητικό, κ.λπ που έθεταν ζητήματα ανισότητας που δεν μπορούσαν να ερμηνευτούν μονομερώς από την τάξη. Η επίδραση αυτής της κριτικής στην κοινωνιολογική σκέψη και έρευνα, οδήγησε σε μια στροφή από τη μελέτη της τάξης και της θέσης, περισσότερο σε μια πολιτισμική ερμηνεία δίνοντας εστίαση στην εμπειρία, στην ταυτότητα. Αργότερα τη δεκαετία του 1990 με την κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού και την υποχώρηση των εργατικών διεκδικήσεων, υπήρξαν απόψεις όπως του Πακούλσκι και Γουότερς που υπερασπίστηκαν το τέλος των κοινωνικών τάξεων και αντιπρότειναν ότι η κοινωνική διάρθρωση δεν συντελείται πλέον μέσα από την κοινωνική σύγκρουση και τάξη, αλλά βάση μη οικονομικών στοιχείων, όπως αυτά απαντούν στη σφαίρα του πολιτισμού όπως είναι το κοινωνικό φύλο ή το κοινωνικό κεφάλαιο, η κατανάλωση. Κομβική ήταν η επίδραση της έννοιας του κοινωνικού φύλου που προκρίνει αυτή τη διαφορετικότητα στην εμπειρία, καθώς αφορά στις κοινωνικές αξίες και θεωρήσεις, προκαταλήψεις, στερεότυπα που αποδίδονται στο βιολογικό φύλο. Αυτή η διάσταση τέθηκε στο επίκεντρο του φεμινιστικού κινήματος, και κύρια του δεύτερου ριζοσπαστικό κύματος της δεκαετίας του 1970 που υποστήριξε ότι, το γυναικείο φύλο αντιμετωπίζεται διαφορετικά από την κοινωνία, και ως εκ τούτου οφείλει να εξετάζεται ως διακριτική κοινωνική κατηγορία. Ιδίως η έννοια της πατριαρχίας, έθεσε το ζήτημα της ανισότητας υπό το πρίσμα του φύλου, θεωρώντας ότι οι γυναίκες και οι άνδρες έχουν αντιθετικά συμφέροντα, και επομένως προκύπτουν έμφυλες ανισότητες με πηγή την κυριαρχία του ανδρός τόσο στο σπίτι, όσο και στην αγορά εργασίας. Δεν μπορεί κανείς να παραβλέψει τη δυναμική της κριτικής του φεμινιστικού κινήματος στην κοινωνιολογική αναζήτηση και πραγμάτευση περί ανισότητας. Η κριτική του ριζοσπαστικού φεμινιστικού κινήματος, επέβαλλε την αναγνώριση της έμφυλης ανισότητας ως κρίσιμου κοινωνικού στοιχείου. Αξίζει να μεταφερθεί ο αντίλογος της Στάνγουορθ στη Συμβατική Προσέγγιση του Γκόλντθορπ, κατά τη δεκαετία του 1980. Ο Γκόλντθορπ, είχε ακολουθήσει μια νεοβεμπεριανή προσέγγιση κοινωνικής στρωμάτωσης, με κριτήριο μεταξύ άλλων τριάντα έξι επαγγελματικές κατηγορίες. Ωστόσο, είχε ακολουθήσει και τον κοινωνιολογικό δρόμο του δομολειτουργισμού του Τ. Πάρσονς, και επομένως, εξέτασε την κοινωνία μέσα από H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr τους θεσμούς και τη λειτουργία τους. Ο Γκόλντθορπ υποστήριξε, ότι δεν υπάρχει λόγος να συνυπολογιστεί η έμφυλη διάσταση, καθώς η κοινωνική στρωμάτωση καθορίζεται μέσα από το θεσμό της οικογένειας, η θέση της οποίας ορίζεται από τον άνδρα κουβαλητή. Σημειώνεται, ότι και η νεομαρξιστική προσέγγιση του Έρικ Όλιν Ράιτ, δεν θεωρούσε ότι τυχόν έμφυλες ανισότητες αρκούν για να προσδώσουν στοιχεία τάξης στο φύλο. Η Στάνγουορθ, όμως, κατέκρινε αυτόν τον εξισωτισμό ανάμεσα στα φύλα, κύρια μέσα από την εντελώς διαφορετική εμπειρία της εργασίας, τονίζοντας ότι η γυναικεία εργασία έχει σημασία για την ανάλυση του ταξικού συστήματος. Στο ίδιο πνεύμα η Γουόλμπυ, τόνιζε ότι η γυναίκα έχει δύο ταξικές θέσεις, μία στον ιδιωτικό χώρο και στην οικιακή απασχόληση, και μια στην έμμισθη εργασία, ενώ και οι δύο έχουν στοιχεία έμφυλης ανισότητας. Ωστόσο, η πατριαρχική ερμηνεία της ανισότητας, επικαλύπτει το ζήτημα μέσα από το φύλο και εστιάζει στο ζήτημα της εμπειρίας που ενέχει στοιχεία διαταξικότητας μεταξύ των γυναικών. Μια τέτοια προσέγγιση, όμως δεν μπορεί να ερμηνεύει τις ταξικές σχέσεις μεταξύ γυναικών, σχέσεις εκμετάλλευσης, βίας ή και εξάρτησης όπως χαρακτηριστικά δείχνει η σχέση μεταξύ της γυναίκας εργοδότριας και της οικιακής βοηθού. Αφού, ο ριζοσπαστικός φεμινισμός έδωσε προτεραιότητα στο φύλο και θεωρούσε ότι η καταπίεση των γυναικών ήταν θεμελιώδης μορφή ανισότητας και κυριαρχίας, και επομένως τα συμφέροντά τους συγκρούονταν με αυτά των ανδρών, κατέληγε το φύλο να υπερκαλύπτει την τάξη ή τη θέση. Για αυτό και προκύπτουν εγχειρήματα συνδυαστικής προσέγγισης όπως των Κρόμτον/Μαν που αναγνωρίζουν τη σημασία του κοινωνικού φύλου για την κοινωνική στρωμάτωση, αλλά και τη δυναμική της κοινωνικής στρωμάτωσης στις έμφυλες ανισότητες, καταλήγοντας σε μια ασάφεια για την ερμηνεία της ανισότητας. Στην πορεία η θεωρία απομακρύνεται από την έννοια της πατριαρχίας και αναζητά πιο γόνιμες συνθετικές προσεγγίσεις, σύνδεσης της τάξης με το φύλο. Τέτοιες προσπάθειες είναι αυτές του Young, αλλά και Miliband που υποστηρίζουν ότι υπάρχουν και ανισότητες κατά φύλο, αλλά σε αλληλεξάρτηση και απαραίτητα ιδωμένες υπό το πρίσμα της τάξης, άρα επιδιώκουν μια σύνθεση τάξης και φύλου. Η μεταμοντέρνα κοινωνιολογία (Reay – Ρηέυ) αλλά και εν γένει μεταμοντέρνες προσεγγίσεις σε επιστήμες όπως είναι η ανθρωπολόγος Skeggs (Σκεγκς) θεωρούν ότι δεν επαρκεί η τάξη και η οικονομία για ερμηνεία. Κρίνουν ότι οι αντικειμενικές οικονομικές συνθήκες αποτελούν μια μόνο πλευρά της κοινωνικής τάξης και δεν εκφράζουν τη σύνθετη σύγχρονη κοινωνία. Για αυτό υποστηρίζουν πολυπαραγοντικές και πολιτισμικές αναλύσεις συνυπολογίζοντας παράγοντες όπως το φύλο, αλλά και την ηλικία, τη φυλή. Επίκεντρο είναι το πώς διαμορφώνεται η ταυτότητα του ατόμου. Για παράδειγμα η Σκεγκς αναφέρεται στην αξιοπρέπεια ως ένα μείγμα χαρακτηριστικών μιας ταυτότητας που συνδυάζουν χαρακτηριστικά τάξης, φύλου, σεξουαλικότητας, κ.λπ κατά τρόπο που συγκροτεί την H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ταυτότητα μιας αξιοπρεπούς γυναίκας, στοιχείο όμως που μπορεί να αποτελεί κριτήριο διάκρισης ανάμεσα σε αξιοπρεπείς και μη γυναίκες. Επομένως, η έμφυλη ανισότητα υπάρχει όπως χαρακτηριστικά δείχνουν οι μισθολογικές διαφοροποιήσεις ή και τα όρια που έχει μια γυναίκα στην καριέρα της, και κύρια το ότι οι οικιακές εργασίες είναι ευθύνη της γυναίκας. Αντίστοιχα, η έρευνα για την αυτόνομη γυναικεία μετανάστευση δείχνει την επίδραση στις κοινωνικές και εργασιακές σχέσεις στις χώρες προέλευσης και στις χώρες προορισμού. Επομένως, το στοιχείο του φύλου, οφείλει να αφορά την εξέταση της ανισότητας, σχετιζόμενο όμως με ταξικές αναλύσεις. Το φύλο δεν μπορεί να επικαλύπτει την τάξη, αλλά συνδυαστικά μπορεί να δώσει γόνιμα στοιχεία έρευνας. Επομένως, αναγνωρίζεται η ιδιαίτερη δυναμική της έμφυλης ανισότητας μέσα από το κοινωνικό φύλο, κρίνοντας ότι είναι ένα στοιχείο που οφείλει να εξετάζει η σύγχρονη κοινωνιολογία, δίχως όμως να καταλήγει να επικαλύπτει την τάξη από το φύλο.

H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr