ΕΝΟΤΗΤΑ 3.1 - ΕΛΠ 10 - ΤΟΜΟΣ Α

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 3.1 Η πορεία της αρχαιολογικής έρευνας και το ενδιαφέρον για τις αρχαιότητες στην Ελλάδα από τα τέλη του 18ου έως και τον 20ο αιώνα 3.1.1 Το ενδιαφέρον για τις αρχαιότητες και η αρχαιολογική έρευνα στην Ελλάδα από τα τέλη του 18ου αιώνα ως το τέλος της βασιλείας του Όθωνα (1862) Πότε εκδηλώθηκε και με ποιο κίνητρο το ενδιαφέρον των ξένων για τις ελληνικές αρχαιότητες; Το ενδιαφέρον των ξένων (Ευρωπαίων κυρίως) για τις αρχαιότητες στην Ελλάδα εκδηλώθηκε στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, με κίνητρο τις περισσότερες φορές τον εντοπισμό και τη μεταφορά στις πατρίδες τους αρχαίων έργων τέχνης. Τα μέσα που χρησιμοποίησαν για τον σκοπό αυτό ήταν: •

η λεηλασία των σωζόμενων αρχαιολογικών λειψάνων, με κορυφαίο παράδειγμα την αρπαγή από τον λόρδο Elgin των γλυπτών του Παρθενώνα,

•

η αγορά αρχαίων αντικειμένων από τους Τούρκους και τους ντόπιους,

•

οι ανασκαφές σε γνωστούς αρχαιολογικούς χώρους στην κεντρική Ελλάδα και Πελοπόννησο.

Ποιες ενέργειες έγιναν για τη διάσωση των αρχαιοτήτων και την οργάνωση της αρχαιολογικής έρευνας στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα; Α. Οι πρώτες προσπάθειες για τη διάσωση των αρχαιοτήτων Από τις αρχές του 19ου αιώνα, οι Έλληνες λόγιοι της διασποράς προσπάθησαν να αφυπνίσουν και ευαισθητοποιήσουν τους Έλληνες για τις αρχαιότητες. Μεταξύ αυτών ο Αδαμάντιος Κοραής που πρότεινε την ίδρυση ελληνικού μουσείου. Παράλληλα, η Φιλόμουσος Εταιρεία, που ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1813, είχε ως στόχο της τη διάσωση της ελληνικής αρχαιολογικής κληρονομιάς. Μία σημαντική ενέργειά της ήταν η δημιουργία μουσείου στον ιερό βράχο της Ακρόπολης των Αθηνών. Σημαντική υπήρξε επίσης και η δραστηριότητα της Προσωρινής Διοίκησης των Ελλήνων την περίοδο της επανάστασης για τη διάσωση των αρχαιοτήτων. Με διατάγματά της απαγόρευσε την πώληση και μεταφορά των αρχαιοτήτων εκτός της ελληνικής επικράτειας και ταυτόχρονα φρόντισε για τον εντοπισμό, τη συγκέντρωση [52] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr και την καταγραφή τους. Β. Οι ενέργειες του Ιωάννη Καποδίστρια Ο Καποδίστριας επέδειξε προσωπικό ενδιαφέρον για τη διάσωση των αρχαιοτήτων και την ανάπτυξη της αρχαιολογικής έρευνας. Οι ενέργειές του αφορούν τα εξής: ✓ Εξέδωσε διατάγματα το 1828 και 1829 με σκοπό τον περιορισμό της αρχαιοκαπηλίας, ✓ Διόρισε Εκτάκτους Επιτρόπους (διοικητές) στις επαρχίες με έργο τη συγκέντρωση των αρχαιοτήτων, τη διάσωσή τους αλλά και τη διενέργεια ανασκαφών. ✓ Διευκόλυνε την πραγματοποίηση ανασκαφών, με πολύ θετικά αποτελέσματα, από Γάλλους αρχαιολόγους στην αρχαία Ολυμπία. ✓ Μερίμνησε για την ίδρυση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στην Αίγινα. Γ. Οι ενέργειες της Αντιβασιλείας Οι ενέργειες της Αντιβασιλείας σχετικά με τις αρχαιότητες ήταν: ▪

Η σύσταση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας (1833). Οι πρώτοι Γενικοί Έφοροι ήταν Γερμανοί, αλλά από το 1836 καθήκοντα εφόρου αναλαμβάνει ο Κυριακός Πιττάκης, ο οποίος επέδειξε σημαντικό έργο.

▪

Συντάχθηκε για πρώτη φορά ειδικός αρχαιολογικός νόμος (1834) με διατάξεις που ρύθμιζαν πολλά αρχαιολογικά ζητήματα. Αυτή την περίοδο άξια μνείας είναι η σύσταση και δράση της Αρχαιολογικής

Εταιρείας (1837) με έδρα την Αθήνα από μία ομάδα φιλάρχαιων Αθηναίων, που παρά τα πενιχρά τεχνικά και οικονομικά μέσα που διέθετε προσπάθησε να συμβάλλει με διάφορους τρόπους στο ζήτημα της αρχαιολογικής έρευνας (έκδοση εντύπων σχετικά με την αρχαιολογία, συγκέντρωση χρημάτων για ανασκαφές και αναστηλώσεις, κ.λπ.). Δ. Οι ενέργειες κατά την οθωνική περίοδο Κατά την οθωνική περίοδο το κρατικό ενδιαφέρον για την ανάδειξη των μνημείων και την ώθηση της αρχαιολογικής δραστηριότητας περιελάμβανε τις εξής ενέργειες: ➢ Αναβίωση της Αρχαιολογικής Εταιρείας, ➢ Πρόσκληση

γνωστών

Ευρωπαίων

και

Ελλήνων

αρχιτεκτόνων

[53] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

να

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr συμμετάσχουν σε ανασκαφές και να αναστηλώσουν τα αθηναϊκά μνημεία. Επίσης, τη σχεδίαση και υλοποίηση των γνωστών σήμερα δημόσιων κτηρίων της Αθήνας (Ακαδημία, Πανεπιστήμιο, Ζάππειο, Εθνικό Μουσείο, κ.λπ.). ➢ Στέγαση των κινητών ευρημάτων των ανασκαφών στο Θησείο, το οποίο είχε οριστεί ως Κεντρικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Βασικό πρόβλημα παρέμενε η διαφύλαξη των ήδη υπαρχουσών αρχαιοτήτων αλλά και εκείνων που έρχονταν στο φως και η καταστροφή των αρχαίων μνημείων. Την περίοδο 1834 – 1842 κατεδαφίστηκε ο μεσαιωνικός και τουρκικός οικισμός που κάλυπτε τον βράχο της Ακρόπολης. Την ίδια περίπου περίοδο, χάρη στον Ι. Κωλέττη, ιδρύονται οι ξένες Αρχαιολογικές Σχολές στην Αθήνα, με πρώτη τη Γαλλική Σχολή Αθηνών (1846), οι οποίες θα διαμορφώσουν σε σημαντικό βαθμό την ανάπτυξη της αρχαιολογικής έρευνας στην Ελλάδα.

3.1.2

Η “Μεγάλη Ιδέα” και η αρχαιολογική έρευνα στην Ελλάδα κατά το

τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα Ποιες ήταν οι εξελίξεις στην Ελλάδα στο θέμα της αρχαιολογικής έρευνας κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα και πως οι τελευταίες συνδέονται με το ζήτημα της “Μεγάλης Ιδέας” που κυριαρχεί στην ελληνική κοινωνία την ίδια περίοδο; Κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα οι κοινωνικό – πολιτικές εξελίξεις σε Ελλάδα και Ευρώπη επηρέασαν τα αρχαιολογικά ζητήματα, στα οποία σημειώθηκε σημαντική πρόοδος. Σχετικά με τα αρχαιολογικά θέματα, την περίοδο αυτή σημειώθηκαν οι εξής εξελίξεις: − Η Αρχαιολογική Εταιρεία εισέρχεται σε μία νέα περίοδο. Στη θέση του Γραμματέα εκλέγεται ο λόγιος αρχαιολόγος Στέφανος Κουμανούδης. Η εταιρεία επεκτείνει τις ανασκαφικές δραστηριότητες στην Αθήνα και σε πολλές περιοχές του ελληνικού κράτους με σημαντικά αποτελέσματα. Παράλληλα ενεργεί προκειμένου να αγοραστούν οι αρχαιότητες που κατείχαν ιδιώτες. Επίσης, προχωρά σε αναστηλώσεις και αποκαταστάσεις αρχαίων μνημείων. − Η οργάνωση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας βρίσκεται σε αρχικό στάδιο. Από τους Γενικούς Εφόρους αυτής της περιόδου ξεχωρίζει ο Παναγιώτης Καββαδίας, ο οποίος ανέπτυξε σημαντικότατη δράση (ανασκαφές στην [54] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr αθηναϊκή Ακρόπολη με σημαντικά ευρήματα, έκδοση επιστημονικού αρχαιολογικού περιοδικού, συμβολή στη σύνταξη και ψήφιση του νέου αρχαιολογικού νόμου του 1899, κ.λπ.). − Παρά τις προσπάθειες του κράτους, το φαινόμενο της αρχαιοκαπηλίας παίρνει μεγάλες διαστάσεις. − Ως τα τέλη του 19ου αιώνα εκτός από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, τέσσερις ακόμα χώρες ιδρύουν επίσημα τις αρχαιολογικές αποστολές τους στην Αθήνα. Πρόκειται για το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, την Αμερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών, τη Βρετανική Σχολή Αθηνών και το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Οι ξένες αρχαιολογικές σχολές ήταν οργανωμένες αποστολές που εργάζονταν με την επίσημη έγκριση της ελληνικής πολιτείας. Επίσης, η δράση τους εντάσσονταν στην έντονη αρχαιολογική δραστηριότητα που είχε αναπτυχθεί αυτή την περίοδο στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, η οποία δεν έμεινε ανεπηρέαστη από τα συγκρουόμενα συμφέροντα που επικρατούσαν στη νεοελληνική κοινωνία. Την περίοδο αυτή κυριαρχεί στην πολιτική σκηνή η, ήδη διατυπωμένη από τον Ι. Κωλέττη στα χρόνια του Όθωνα, “Μεγάλη Ιδέα”. Αυτή η ιδεολογία βρήκε μεγάλη απήχηση στην ελληνική κοινωνία και στην πράξη αποσκοπούσε στην επέκταση των ελληνικών συνόρων σε περιοχές στις οποίες διαβιούσαν ελληνορθόδοξοι πληθυσμοί και βρίσκονταν υπό Οθωμανική κυριαρχία. Σε αυτό το πλαίσιο, τόσο οι Έλληνες αρχαιολόγοι όσο και οι ξένες αρχαιολογικές σχολές συνέδεσαν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, την επιστημονική τους δράση με πολιτικές σκοπιμότητες. Οι πρώτοι με την έννοια της συστράτευσης στη διεκδίκηση των ελληνικών συμφερόντων που οριοθετούσε η ιδεολογία της “Μεγάλης Ιδέας”, οι δεύτεροι με την άσκηση ενός είδους άτυπης πολιτιστικής πολιτικής που υπαγορεύονταν και ευθυγραμμίζονταν με την πολιτική που ασκούσαν οι κυβερνήσεις των χωρών τους στην ευρύτερη περιοχή. Σε αυτή τη λογική εντάσσονται πολύ σημαντικές ανασκαφές που έλαβαν χώρα τη συγκεκριμένη περίοδο από ευρωπαϊκές αποστολές και σημάδεψαν την πορεία της αρχαιολογικής έρευνας στην Ελλάδα. Πρόκειται για τις ανασκαφές της Ολυμπίας, των Δελφών και των Μυκηνών.

[55] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr

Τα πρώτα βήματα της προϊστορικής και βυζαντινής αρχαιολογίας στην Ελλάδα Πρωτοπόρος και εισηγητής της προϊστορικής αρχαιολογίας στην Ελλάδα ήταν ο Χρήστος Τσούντας με εξαιρετική ανασκαφική και εκδοτική δραστηριότητα. Σχετικά με τις βυζαντινές – μεσαιωνικές αρχαιότητες την Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι η νομοθεσία θεωρούσε ότι χρήζουν προστασίας, η φροντίδα τους κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα υποβαθμίστηκε ως αποτέλεσμα κυρίως του “κλασικιστικού” φανατισμού της εποχής. Αφετηρία της βυζαντινής αρχαιολογίας στην Ελλάδα μπορεί να θεωρηθεί η ίδρυση της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας (1884) και η οργάνωση της πρώτης έκθεσης με βυζαντινά κειμήλια. Η αρχαιολογική δραστηριότητα εκτός της ελληνικής επικράτειας Μια σημαντική πτυχή της αρχαιολογικής έρευνας τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα αφορά την προστασία των μνημείων και τη διεξαγωγή ανασκαφών στις υπό οθωμανική κατοχή περιοχές του ελληνισμού. Πιο συγκεκριμένα: − Η ίδρυση της αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας (1899) διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της αρχαιολογικής έρευνας στο νησί. Από την Κρητική Βουλή ψηφίστηκε ειδικός αρχαιολογικός νόμος και οργανώθηκε Αρχαιολογική Υπηρεσία. Επίσης συστήθηκε ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος με στόχο την περισυλλογή και συγκέντρωση των κρητικών αρχαιοτήτων, ενώ πολλοί ξένοι αρχαιολόγοι, όπως η Ιταλική Αρχαιολογική Αποστολή στην Κρήτη ζήτησαν άδεια για ανασκαφές. − Το 1900 γίνονται ανασκαφές στο ανάκτορο της Κνωσού. − Στην ημιαυτόνομη Ηγεμονία της Σάμου ψηφίστηκαν ειδικοί νόμοι που αναφέρονταν σε αρχαιολογικά θέματα, ιδρύθηκε αρχαιολογικό μουσείο στο Βαθύ και η ίδρυση πολιτιστικών συλλόγων. − Σε άλλες περιοχές που δεν απολάμβαναν ειδικών προνομίων και βρίσκονταν υπό οθωμανική κατοχή, Ευρωπαίοι αρχαιολόγοι κατόρθωσαν να πάρουν άδεια ανασκαφών με στόχο τη μεταφορά των ευρημάτων στις πατρίδες τους. Σε αυτό το πλαίσιο πραγματοποιήθηκαν ανασκαφές στη Ρόδο και τη Σαμοθράκη.

[56] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Πέραν των άλλων, στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, στην ανάπτυξη της αρχαιολογικής έρευνας συνέβαλλαν η οργάνωση των αρχαιολογικών μουσείων και οι πολιτιστικοί σύλλογοι, που ιδρύθηκαν όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και στις τουρκοκρατούμενες περιοχές.

3.1.3 Η αρχαιολογική δραστηριότητα στην Ελλάδα από τις αρχές του 20ου αιώνα ως τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Οι εξελίξεις σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα αφορούν τα εξής: •

Την περίοδο αυτή η ανασκαφική έρευνα επεκτάθηκε σε περισσότερα μνημεία που αφορούσαν όχι μόνο την κλασσική περίοδο, στους προϊστορικούς και βυζαντινούς χρόνους.

•

Με την ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος νέων περιοχών εκδηλώνεται σχεδόν αμέσως το ενδιαφέρον της πολιτείας για την οργάνωση της αρχαιολογικής έρευνας σε αυτές τις περιοχές.

•

Χάρη στο προσωπικό ενδιαφέρον του Παναγιώτη Καββαδία αναλήφθηκαν, σε κρατικό επίπεδο, κάποιες σημαντικές ενέργειες για το μέλλον της ελληνικής αρχαιολογίας. Αυτές ήταν: ✓ Αυξήθηκαν οι οργανικές θέσεις αρχαιολόγων, εφόρων και επιμελητών σε όλη την επικράτεια. ✓ Θεσπίστηκαν υποτροφίες νέων αρχαιολόγων για μετεκπαίδευση σε πανεπιστήμια του εξωτερικού ✓ Ορίστηκε η σύσταση της Αρχαιολογικής Επιτροπής (πρόδρομος του σημερινού Αρχαιολογικού Συμβουλίου) που έπαιρνε αποφάσεις για τα τρέχοντα αρχαιολογικά θέματα. ✓ Σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε η οικοδόμηση πολλών νέων μουσείων, κυρίως στην επαρχία. ✓ Προχώρησαν οι αναστηλωτικές εργασίες των μνημείων της Αθήνας, κυρίως εκείνων της Ακρόπολης, αλλά και άλλων περιοχών, όπως εκείνων του Μυστρά.

•

Το 1910 ψηφίστηκαν δύο ειδικοί νόμοι με ξεχωριστή σημασία για την οργάνωση και διεξαγωγή της αρχαιολογικής έρευνας στην Ελλάδα. Ο [57] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr πρώτος, “Περί της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας του Κράτους” επέφερε μία σειρά σημαντικών αλλαγών που ως ένα βαθμό ισχύουν μέχρι σήμερα. Ειδικότερα: α) συστήθηκε στο υπουργείο παιδείας “Τμήμα Αρχαιολογικής Υπηρεσίας” για όλα τα αρχαιολογικά ζητήματα που ενέπιπταν στην κρατική δικαιοδοσία, β) καταργήθηκε ο βαθμός του Γενικού Εφόρου και ορίστηκε στο εξής η θέση του διευθυντή της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, γ) καθιερώθηκε η διαίρεση της χώρας σε επτά αρχαιολογικές περιφέρειες, δ) καταργήθηκε η Αρχαιολογική Επιτροπή και δημιουργήθηκε το Αρχαιολογικό Συμβούλιο με διευρυμένες αρμοδιότητες. Ο δεύτερος νόμος “Περί Ιδρύσεως Αρχαιολογικού Ταμείου” (πρόδρομη υπηρεσία του σημερινού Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων) προέβλεπε τη δημιουργία ξεχωριστού φορέα για την εξασφάλιση εσόδων με σκοπό τη διάθεσή τους για τις όποιες αρχαιολογικές ανάγκες.

•

Με νόμο του 1911, πέραν των άλλων, προβλέπεται η αποκατάσταση και αναστήλωση των αρχαίων και βυζαντινών μνημείων.

•

Με δύο άλλους νόμους, του 1927 και 1932, επιχειρείται να καλυφθούν τα κενά στην αρχαιολογική νομοθεσία, καθορίζοντας και το νομικό πλαίσιο των συνθηκών κάτω από τις οποίες πρέπει να διεξάγονται οι ανασκαφές. Στις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα άρχισαν να πολλαπλασιάζονται οι

ανασκαπτόμενες αρχαιολογικές θέσεις και οι σχετικές αρχαιολογικές δημοσιεύσεις. Η αρχαιολογική δράση στις νέες επαρχίες του ελληνικού κράτους (Θεσσαλία, Ήπειρο, Μακεδονία, Θράκη, νησιά ανατολικού Αιγαίου, Κρήτη) Μόλις το επέτρεψαν οι περιστάσεις η αρχαιολογική έρευνα ξεκίνησε σε πολλές περιοχές των επαρχιών του ελληνικού κράτους. Μέσα από τη δράση τοπικών πολιτιστικών σωματείων δημιουργήθηκαν οι πρώτοι πυρήνες των τοπικών αρχαιολογικών μουσείων. Οι δραστηριότητες των πολιτιστικών σωματείων αφορούσαν: α) την έκδοση περιοδικών δημοσιευμάτων που κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα τοπικών θεμάτων, β) την οργάνωση διαλέξεων αρχαιογνωστικού περιεχομένου και περιηγήσεων [58] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr σε αρχαιολογικές θέσεις, γ) τη συλλογή πληροφοριών και αρχαιολογικών τεκμηρίων για την ιστορία και τα μνημεία της περιοχής τους, δ) τη χρηματοδότηση ερευνών και μικρής κλίμακας ανασκαφών. Στη Μακεδονία και τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου εκδηλώθηκε από νωρίς το κρατικό ενδιαφέρον για την ανάπτυξη της αρχαιολογικής έρευνας και της περισυλλογής και διάσωσης των διάσπαρτων αρχαίων κειμηλίων. Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι αξιοπρόσεκτη η δράση Ευρωπαίων αρχαιολόγων (Άγγλων, Γάλλων και Ρώσων) που υπηρετούσαν στις συμμαχικές δυνάμεις με έδρα τη Μακεδονία και τη Θράκη. Τότε συστήθηκε η Αρχαιολογική Υπηρεσία του Γαλλικού Στρατού της Ανατολής. Οι παραπάνω συμμετείχαν σε περιορισμένης έκτασης ανασκαφές, περισυλλογή αρχαίου υλικού και επιφανειακές έρευνες. Την περίοδο αυτή ανασκαφές πραγματοποιούνται στη Μακεδονία (Πέλλα, Αμφίπολις, Δίον), στην Ήπειρο (Νικόπολη, Δωδώνη), ενώ στη Θράκη η συστηματική αρχαιολογική έρευνα ξεκίνησε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τέλος, στην Κρήτη πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες αλλά και μικρής έκτασης ανασκαφές και υπήρξε μέριμνα για τη συντήρηση και έκθεση των αρχαίων λειψάνων και των νέων ανασκαφικών ευρημάτων. Η δράση της ελληνικής αρχαιολογικής αποστολής στη Μικρά Ασία κατά τη Μικρασιατική εκστρατεία (1919 – 1922) Στο πλαίσιο της αποστολής κρατικών υπαλλήλων στη Σμύρνη, κατά την περίοδο της Μικρασιατικής εκστρατείας, εστάλησαν και

αρχαιολόγοι της

Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, οι οποίο επέδειξαν πολύπλευρο έργο. Από τις εκθέσεις των εργασιών που δημοσιεύτηκαν στον 7ο τόμο του Αρχαιολογικού Δελτίου (1921 – 1922) πληροφορούμαστε ότι: − πραγματοποιήθηκαν ανασκαφές στις Κλαζομενές, στη Νύσσα και τον ναό του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στην Έφεσο. − Καθαρίστηκαν γνωστοί αρχαιολογικοί χώροι που βρίσκονταν σε πλήρη εγκατάλειψη (Έφεσος, Πέργαμος) και διορίστηκαν φύλακες.

[59] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr − Υπήρξε επίβλεψη και υποστήριξη του ανασκαφικού έργου των ξένων Σχολών που, εκείνο το διάστημα, εργάζονταν στα μικρασιατικά παράλια. − Έγινε περισυλλογή πολλών σκόρπιων αρχαιοτήτων και φύλαξή τους στα κατά τόπους κοινοτικά καταστήματα και σχολεία. Το έργο των ξένων αρχαιολογικών αποστολών στην Ελλάδα Οι ξένες αρχαιολογικές σχολές με τη συνδρομή των εγκατεστημένων στην Αθήνα Σχολών και Ινστιτούτων ανέπτυξαν έντονη ανασκαφική και ερευνητική δραστηριότητα σε όλη την επικράτεια μέχρι και το 1940. Οι ξένες αποστολές αφενός συνέχισαν τις μεγάλες ανασκαφές που άρχισαν το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, αφετέρου ξεκίνησαν νέες. Πέραν αυτών η αρχαιολογική τους δραστηριότητα περιελάμβανε περιοδείες για φωτογράφηση λειψάνων και αρχαιολογικών θέσεων, τοπογραφικές έρευνες, αποτυπώσεις μνημείων, έκδοση αρχαιολογικών περιοδικών, κ.λπ. Η δραστηριότητα της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής: α) συνέχισε τις ανασκαφές των Δελφών, β) εντατικοποίησε την ανασκαφή της Δήλου, γ) πραγματοποίησε εκτεταμένες ανασκαφές στον κυρίως ελλαδικό και νησιωτικό χώρο, δ) δραστηριοποιήθηκε από νωρίς στην αρχαιολογική εξερεύνηση της Μακεδονίας, ε) επιχείρησε συστηματικές ανασκαφές στην Κρήτη με σημαντικά αποτελέσματα, όπως η αποκάλυψη του μινωικού ανακτόρου των Μαλίων. Η δραστηριότητα του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου: α) πραγματοποίησε ανασκαφές σε αρκετές μυκηναϊκές θέσεις, β) πραγματοποίησε ανασκαφές στον Κεραμικό της Αθήνας, όπου κατασκευάστηκε μουσείο για τη στέγαση των ευρημάτων. Η δραστηριότητα της Βρετανικής Σχολής Αθηνών: α) διεξήγαγε έρευνα σε προϊστορικές θέσεις σε διάφορες περιοχές της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας με κορυφαία την ανασκαφή στις Μυκήνες, β) συνέβαλε στην έρευνα του κυκλαδικού πολιτισμού με τις έρευνες στη Φυλακωπή της Μήλου, γ) διεξήγαγε τοπογραφικές και ανασκαφικές εργασίες στη Σπάρτη και γενικότερα στη [60] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Λακωνία, δ) διεξήγαγε υποδειγματική ανασκαφή στα ιερά της Ακραίας και της Λιμενίας Ήρας στην Περαχώρα. Η δραστηριότητα της Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών Σπουδών: α) ενδιαφέρθηκε νωρίς για την έρευνα στην Αγορά της αρχαίας Αθήνας, πλουτίζοντας τις γνώσεις μας για τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο της αρχαίας Αθήνας, β) συνέβαλε στην έρευνα της προϊστορίας στη μινωική Κρήτη και στην κυρίως Ελλάδα με ξεχωριστής σημασίας ανασκαφή αυτής της Ολύνθου στην Χαλκιδική. Η δραστηριότητα του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου: Ασχολήθηκε κυρίως με ανασκαφικές δραστηριότητες στη δυτική Πελοπόννησο (αρχαία Ήλις στην Ήλιδα και Αίγειρα στην Αχαΐα). Η δραστηριότητα της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής: α) ανέπτυξε ιδιαίτερη ανασκαφική δραστηριότητα στην Κρήτη, όπως ήταν η ανασκαφή του ανακτόρου της Φαιστού, β) πραγματοποίησε ανασκαφές σε προϊστορικές θέσεις στη Λήμνο, γ) δραστηριοποιήθηκε στην αρχαιολογική έρευνα στα Δωδεκάνησα, όπου πραγματοποίησε εκτεταμένες έρευνες σε διάφορες αρχαιολογικές θέσεις, δ)συνέβαλε στην ίδρυση του Ιστορικού – Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Ρόδου, ε) δημοσίευσε ανασκαφικά πορίσματα, ζ) συντήρησε και αναστήλωσε πολλά αρχαία μνημεία, η) ίδρυσε το Αρχαιολογικό Μουσείο Ρόδου, κ.λπ.

3.1.4 Η μεταπολεμική αρχαιολογική δραστηριότητα στην Ελλάδα μέχρι τις μέρες μας: οι νέες ανάγκες και η αρχαιολογική πραγματικότητα – αρχαιολογική έρευνα και ελληνική κοινωνία Από τα μέσα της δεκαετίας 1950 μέχρι σήμερα η αρχαιολογική έρευνα γνώρισε αλματώδη, αν και πολλές φορές ανεξέλεγκτη, ανάπτυξη. Οι εξελίξεις που σημειώθηκαν την περίοδο αυτή στην ελληνική κοινωνία (έντονη κοινωνική κινητικότητα, εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση, αστικοποίηση, σταδιακή ερήμωση της υπαίθρου, τουριστική ανάπτυξη, κ.λπ.) επηρέασαν με ποικίλους τρόπους την αρχαιολογική έρευνα και γενικότερα τα αρχαιολογικά πράγματα με θετικό και αρνητικό ταυτόχρονα [61] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr τρόπο. Συγκεκριμένα σημειώθηκαν: ▪

ανεξέλεγκτη

ανοικοδόμηση

και

παράλληλη

καταστροφή

θαμμένων

αρχαιοτήτων αλλά και πολλών νεότερων παραδοσιακών κτηρίων, ▪

ανάδειξη των κλασσικών αρχαιοτήτων χωρίς πολλές φορές την κατάλληλη γνωμοδότηση των αρμόδιων αρχαιολογικών οργάνων,

▪

μέτρα για τους επισκέψιμους αρχαιολογικούς χώρους,

▪

αναστηλώσεις οικισμών και μεμονωμένων μνημείων,

▪

επέκταση των ανασκαφών, κ.λπ.

Η μεταπολεμική αρχαιολογική δραστηριότητα Η αρχαιολογική έρευνα στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες έχει να επιδείξει σημαντικό ανασκαφικό έργο με σπουδαία ευρήματα σε προϊστορικές, κλασσικές και παλαιοχριστιανικές θέσεις. Μερικές από αυτές αφορούν: ➢ συστηματικές ανασκαφές οικισμών και νεκροταφείων των πρώιμων φάσεων της εποχής του Χαλκού, όπως στη Ραφήνα, τον Μαραθώνα, κ.λπ., και των πρώιμων ιστορικών χρόνων (π.χ. νεκροταφείο των τύμβων στη Βεργίνα) ➢ εντάθηκαν οι έρευνες σε μινωικές, μυκηναϊκές και κυκλαδικές θέσεις ➢ συνεχίστηκε η έρευνα σε ήδη ανασκαμμένες θέσεις ➢ άρχισαν για πρώτη φορά ανασκαφές σε τοπικά ιερά και ιδιαίτερες κατηγορίες μνημείων ➢ επιχειρήθηκε αρχαιολογική εξερεύνηση ολόκληρων οικισμών ➢ εντάθηκε η αναζήτηση και ανασκαφή ερειπίων παλαιοχριστιανικών μνημείων ➢ μεγάλη αποδείχθηκε η προσφορά στα αρχαιολογικά πράγματα του καθηγητή Αναστάσιου Ορλάνδου ➢ τη δεκαετία του 1960 χτίστηκαν πολλά σύγχρονα μουσεία σε όλη τη χώρα ➢ τις τελευταίες δεκαετίες διοργανώνεται ένα πλήθος επιστημονικών συνεδρίων και ημερίδων σχετικά με αρχαιολογικά θέματα, ενώ έχει αυξηθεί ο αριθμός των κυκλοφορούντων, ελληνικών και ξένων, αρχαιολογικών περιοδικών.

[62] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr