Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 : ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
-
19ος π.Χ. αιώνας : Εμφάνιση των πρώτων ελληνικών φύλων στον ελλαδικό χώρο.
-
15ος π.Χ. αιώνας : Περίοδος εμφάνισης των πρώτων γραπτών τεκμηρίων των ελληνικών φύλων.
-
8ος π.Χ. αιώνας : Εμφάνιση της ελληνικής αλφαβητικής γραφής.
4.1 ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΦΗ 4.1.1 Γλώσσα και αλλαγές στον προφορικό λόγο Είναι γενικά αποδεκτό ότι ο άνθρωπος πρώτα άρχισε να μιλάει και μετά να γράφει. Η εμφάνιση της γραφής σηματοδοτούσε το πέρασμα του ανθρώπου από την εφήμερη επικοινωνία στην ιστορία και τον πολιτισμό. Κάθε γλώσσα διακρίνεται στον προφορικό και στον γραπτό λόγο. Ο δεύτερος αποτελεί ένα σύστημα γραπτών σημείων με το οποίο τα μέλη μιας γλωσσικής κοινότητας επιχειρούν να απεικονίσουν τον λόγο τους. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι αλλαγές στον προφορικό λόγο δεν επηρεάζουν με άμεσο τρόπο τον γραπτό λόγο. Επομένως, η εξέλιξη της γραφής μιας γλώσσας συνήθως δεν απεικονίζει με ακρίβεια την εξέλιξη του προφορικού λόγου της ίδιας γλώσσας. Τα στοιχεία στη δομή μιας γλώσσας που αλλάζουν με τη μακρόχρονη χρήση της είναι (τα παραδείγματα αφορούν την εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας) : •
Φωνητικές αλλαγές, δηλαδή μεταβολές στην προφορά των φθόγγων. Για παράδειγμα στην αρχαία ελληνική το ίδιο φωνήεν ως βραχύς φθόγγος [ο] ξεχώριζε στην προφορά από τον μακρό φθόγγο [~ ο]. Για αυτό και στη γραφή ξεχώριζαν με δύο διαφορετικά γράμματα το ο (όμικρον) για τον πρώτο φθόγγο και το ω (ωμέγα) για τον δεύτερο. Στον νεοελληνικό όμως λόγο υπάρχει ένας μόνο φθόγγος [ο] που απεικονίζεται με τα γράμματα ο ή ω αδιακρίτως.
•
Φωνολογικές μεταβολές: εξαιτίας των ποικίλων φωνητικών αλλαγών οι λέξεις αποκτούν καινούργιες φωνολογικές (δηλαδή ηχητικές) μορφές. Π.χ. αρχ. Το κηρίον > νεοελλ. το κερί.
•
Μορφολογικές μεταβολές: παράλληλα έχουμε αλλαγές και στη γραμματική [73] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr μορφή των λέξεων με τη δημιουργία νέων κλιτικών συστημάτων. Π.χ. αρχ. Ο πατήρ, γεν. του πατρός > νεοελλ. ο πατέρας, γεν. του πατέρα. •
Συντακτικές τροποποιήσεις: αλλάζουν οι τρόποι σύνδεσης των λέξεων, δηλαδή αλλάζουν οι κανόνες σύνταξης των βασικών όρων μιας νοηματικής ενότητας του λόγου. Π.χ. (αρχαία σύνταξη) την πόλιν φυλάττειν αυτοίς παρέδοσαν = (νεοελληνική σύνταξη) παρέδωσαν την πόλη σε αυτούς για να τη φυλάγουν.
•
Σημασιολογικές διαφοροποιήσεις: σε πολλές λέξεις αλλάζει το νόημα. Π.χ. καλός = αρχ. όμορφος, νεοελλ. ευγενικός, καλόκαρδος.
•
Λεξιλογικές μεταβολές: παλιές λέξεις χάνονται, καθώς παύουν να χρησιμοποιούνται, ενώ άλλες καινούργιες εμφανίζονται εξαιτίας της ανάγκης για νέες σημασίες που έχουν σχέση με σύγχρονα αντικείμενα, θεσμούς, ιδέες, έννοιες, κ.λπ. Οι λέξεις αυτές μπορεί να προκύπτουν από την ίδια γλώσσα ή να είναι δάνεια από άλλες γλώσσες. Π.χ. λέξεις που δεν χρησιμοποιούνται πια: ο βροτός = ο θνητός, λέξεις που πλάστηκαν για να αποδώσουν ξένες: χωροφύλακας, υπνοβάτης, κ.λπ., ξένες λέξεις, για παράδειγμα από τη λατινική: Ιανουάριος, άρματα, κ.λπ.
4.1.2 Η εξέλιξη της γραφής Ποια είναι τα πέντε στάδια που ακολούθησε η εξέλιξη της γραφής; Η γραφή ακολούθησε πέντε εξελικτικά στάδια: 1. Το πρώτο είδος γραφής είναι τα χαράγματα σε σπήλαια και βραχοσκεπές από την ανώτερη Παλαιολιθική (35.000 π.Χ.) ως το τέλος της Νεολιθικής εποχής (3.300 – 2.500 π.Χ.), που εικονογραφούν σκηνές κυνηγιού ή μάχης. Σε αυτό το πρώτο στάδιο τη θέση των λέξεων παίρνουν εικόνες, κάθε στοιχείο των οποίων παριστάνει κάποιο αντικείμενο που ονομάστηκε εικονόγραμμα. 2. Στο επόμενο στάδιο τα εικονογράμματα χαράσσονται με ένα πιο αφηρημένο και τυποποιημένο τρόπο, αποδίδοντας την ιδέα των αντικειμένων. Πρόκειται για τα λεγόμενα ιδεογράμματα, που εμφανίζονται περί τα μέσα της 4ης π.Χ. χιλιετίας στη Μεσοποταμία και αργότερα στην Αίγυπτο. 3. Σε ένα τρίτο στάδιο ακολουθεί η εξέλιξη των ιδεογραμμάτων, τα οποία [74] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr προοδευτικά χάνουν τον εικονιστικό τους χαρακτήρα και μετατρέπονται σε σύμβολα ηχητικών ενοτήτων με καθορισμένη έννοια, δηλαδή μετατρέπονται σε σύμβολα λέξεων. 4. Σε μια επόμενη φάση το γραμμικό σύνολο ταυτίζεται με ακόμα πιο μικρές ηχητικές ενότητες που είναι οι συλλαβές μιας λέξης, δημιουργώντας τα συλλαβογράμματα που εξεικονίζουν συνδυασμούς φθόγγων, δηλαδή φωνηέντων και συμφώνων. 5. Ένα πέμπτο στάδιο εξέλιξης της γραφής προκύπτει όταν κάθε σημείο της αντιπροσωπεύει ένα μόνο φθόγγο του λόγου, ένα φωνήεν ή ένα σύμφωνο. Πρόκειται για τα γράμματα του αλφαβητικού συστήματος, το οποίο επινοείται από τους Φοίνικες και τελειοποιείται από τους Έλληνες, περί τον 9ο π.Χ. αιώνα.
[75] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr