Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
4.4 Η ΚΟΙΝΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ 4.4.1 Η δημιουργία της ελληνιστικής Κοινής και η σημασία της Η επέκταση του ελληνικού κόσμου, αποτέλεσμα κυρίως των κατακτήσεων του Μ. Αλεξάνδρου, είχε ως αποτέλεσμα οι ελληνικές διάλεκτοι και οι τοπικές παραλλαγές τους, περί τον 4ο π.Χ. αιώνα, να μιλιούνται από το Γιβραλτάρ ως την Ινδία. Ταυτόχρονα εξαιτίας της μεγάλης εξάπλωσης, κατά την ίδια περίοδο, της αττικής διαλέκτου, το μακεδονικό κράτος υιοθέτησε για τις διοικητικές του ανάγκες την αττική διάλεκτο, με αποτέλεσμα λίγα χρόνια αργότερα αυτή να εξαπλωθεί σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Βεβαίως, με τον καιρό και η ίδια η αττική διάλεκτος δέχθηκε επιδράσεις σε αυτές τις μακρινές περιοχές. Αυτή τη νέα μορφή της ελληνικής γλώσσας, φυσική εξέλιξη της ομιλούμενης αττικής διαλέκτου έτσι όπως διαμορφώθηκε στα ελληνιστικά χρόνια, με εσωτερικές μεταβολές και συγχρόνως εξωτερικές επιδράσεις, την ονομάζουμε σήμερα ελληνιστική (ή αλεξανδρινή) Κοινή ή απλά Κοινή. Στους επόμενους αιώνες η ελληνιστική Κοινή θα είναι η πλέον διαδεδομένη γλώσσα επικοινωνίας των πληθυσμών της Α. Μεσογείου, υποκαθιστώντας σταδιακά τις αρχαίες ελληνικές διαλέκτους και θα αποτελέσει τη βάση της μεταγενέστερης βυζαντινής και νεότερης ελληνικής γλώσσας. 4.4.2 Κείμενα και βασικά γνωρίσματα της Κοινής Ποιες είναι οι πηγές από τις οποίες αντλούμε πληροφορίες για την ελληνιστική Κοινή; Βασικές πηγές της ελληνιστικής Κοινής είναι: − Οι επιγραφές και τα διάφορα λογοτεχνικά ή άλλα κείμενα που σώζονται ως τις μέρες μας. − Επιστολές ή έγγραφα σε παπύρους που αναφέρονται σε ιδιωτικές ή δημόσιες δραστηριότητες. − Η μετάφραση των βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης και η Καινή Διαθήκη. − Τα διάφορα συγγράμματα των φιλολόγων και γραμματικών. − Οι πρώτες καταγραφές με ελληνολατινικές εκφράσεις.
[84] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Κύρια γνωρίσματα της Κοινής Τα κύρια γνωρίσματα της Κοινής, που συνιστούν και τις κυριότερες αλλοιώσεις των χαρακτηριστικών της αττικής διαλέκτου όταν διαμορφώνεται η νέα κοινή γλώσσα του ελληνιστικού κόσμου, είναι: ▪
Στη φωνητική:
✓ Στα φωνήεντα χάνεται η διάκριση της προφοράς τους σε μακρά και βραχέα και γίνονται όλα βραχύχρονα ✓ Η προφορά του η ταυτίστηκε με αυτή του ι ✓ Όλες οι δίφθογγοι καταλήγουν να προφέρονται σαν ένας φθόγγος ✓ Στα σύμφωνα τα γράμματα β, γ, δ και φ, θ, χ απέκτησαν την προφορά που έχουν και σήμερα ▪
Στη μορφολογία:
✓ Στα ονόματα, ο δυικός αριθμός χάνεται ✓ Στην κλίση των ονομάτων, ένα μέρος κυρίως των τριτόκλιτων θα συμπέσει με τα πρωτόκλιτα ✓ πολλοί ανώμαλοι τύποι παραμερίζονται από πιο απλούς και διαδίδεται η χρήση των υπό-κοριστικών ✓ Στα ρήματα, πολλά στοιχεία απλοποιούνται και άλλα συγχωνεύονται ▪
Στη σύνταξη:
✓ Η παρατακτική έκφραση αντικαθιστά την υποτακτική ✓ Ο σύνδεσμος και χρησιμοποιείται συχνότερα με νέες σημασίες ✓ Η δοτική πτώση χάνεται και τη θέση της παίρνουν η γενική και η αιτιατική ✓ Είναι συχνό το φαινόμενο της παράλειψης των συνδέσμων στον λόγο ▪
Στο λεξιλόγιο και τις σημασίες, Εμφανίζονται σημαντικές αλλαγές που αποτυπώνουν τις σπουδαίες πολιτικές,
κοινωνικές και πολιτιστικές μεταβολές των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων. Έτσι: ✓ Εμφανίζονται νέες λέξεις, ενώ αντικαθίστανται πολλές αρχαίες με νεότερες ή άλλες αρχαίες ✓ πολλές αλλάζουν σημασία και άλλες, με την εμφάνιση του χριστιανισμού, αποκτούν ειδικότερο εννοιολογικό περιεχόμενο [85] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ✓ εισάγονται ξένες λέξεις από τα αιγυπτιακά, τα σημιτικά και τα λατινικά 4.4.3 Η αττικιστική αντίδραση Τον 1ο π.Χ. και τον 2ο και 3ο μ.Χ. αιώνα εμφανίζεται η τάση του αττικισμού στο πλαίσιο της οποίας επιδιώκεται, από τους μορφωμένους κύκλους (γραμματικοί και λόγιοι) των ελληνιστικών κέντρων και κυρίως της Αλεξάνδρειας, η συστηματική διδασκαλία και χρήση των αρχαϊκών γραμματικών τύπων στη γραφή με σκοπό, όπως πιστεύονταν, τη συγγραφή έργων παρόμοιων με εκείνα της μεγάλης κλασσικής παράδοσης. Η εμφάνιση του χριστιανισμού και η χρήση από τους χριστιανούς της κοινής λαϊκής γλώσσας αντιπροσώπευε τον αντίποδα των ιδανικών των λόγιων αττικιστών. Ωστόσο, τον 4ο μ.Χ. αιώνα ο χριστιανικός στοχασμός θα συμφιλιωθεί με την ελληνική παιδεία και από το χρονικό αυτό σημείο και έπειτα ο αττικισμός θα χρωματίσει και τον επίσημο εκκλησιαστικό λόγο. Γενικότερα, τα αποτελέσματα των διδαγμάτων του αττικισμού είναι: α) η στροφή των λογίων συγγραφέων προς ένα τεχνητό γραπτό ιδίωμα με πρότυπο την αττική διάλεκτο της κλασσικής περιόδου, β) η επικράτηση της τάσης αυτής στους επόμενους αιώνες και ο άκαμπτος αρχαϊσμός των βυζαντινών συγγραφέων, γ) η διγλωσσία του ελληνικού γένους ως την εποχή μας με την καθιέρωση μιας “επίσημης” γλώσσας και την ταυτόχρονη περιφρόνηση της ζωντανής ομιλουμένης.
[86] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr